Huiquipedia nahwiki https://nah.wikipedia.org/wiki/Cal%C4%ABxatl MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Mēdiatl Nōncuahquīzqui Tēixnāmiquiliztli Tlatequitiltilīlli Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli Huiquipedia Huiquipedia tēixnāmiquiliztli Īxiptli Īxiptli tēixnāmiquiliztli Huiquimedia Huiquimedia tēixnāmiquiliztli Nemachiyōtīlli Nemachiyōtīlli tēixnāmiquiliztli Tēpalēhuiliztli Tēpalēhuiliztli tēixnāmiquiliztli Neneuhcāyōtl Neneuhcāyōtl tēixnāmiquiliztli TimedText TimedText talk Módulo Módulo discusión Accesorio Accesorio discusión Accesorio definición Accesorio definición discusión Teocuitlatl 0 2456 500423 497076 2022-07-27T17:57:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Cōztic teōcuitlatl | ōpōchtli = [[Platino]] | yēctli = [[Yōliamochitl]] | pani = [[Iztāc teōcuitlatl]] | tlani = [[Roetengenio]] | Foto = Au-TableImage.svg | Año = | Símbolo = Au | Número = 79 | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[elementos del grupo 11|11]], [[elementos del periodo 6|6]] , [[elementos del bloque d|d]] | Densidad = 19300 | Dureza = 2.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Au,79.jpg|125px|Cōztic teōcuitlatl]] | Masa atómica = 196.96655 | Radio medio = 135 [[picómetro|pm]] | RAC = 174 pm | Radcov = 144 pm | RadVdW = 166 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[Xenón|Xe]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital|f]]<sup>14</sup>5[[orbital|d]]<sup>10</sup>6[[orbital|s]]<sup>1</sup> | EOX = '''3''', 1 (anfótero) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido | Fusión = 1337.33 K | Ebullición = 3129 K | Evapor = 334.4 K | Efusión = 12.55 | Presión = 0.000237 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1337 K | Velson = 1740 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 2.54 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 128 | Condeléc = 45.2 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 317 | 1PI = 890.1 | 2PI = 1980 | iso1 = 197 | an1 = 100% | psd1 = Au es [[isótopo estable|estable]] con 118 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = }} '''Cōztic teōcuitlatl''', ''Au'' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''oro'') cē ''químico'' tlapēuhcāyōtl īca ''átomo'' tlapōhualli 79, tlatēctli īpan in ''grupo'' 11 īpan in tlapēuhcāyōtl nemachiyōtīlpāntli. In machiyōtl '''Au''' ītechpa in [[latintlahtōlli]] ''aurum''. Cē ''transición'' tepoztli ca, cōztic, tlacueyōnilli, pahpātztic, etic, ''dúctil'' īhuān ''maleable''. == In tōcaitl == In cōztic teōcuitlatl motōca iuh īpampa in tepoztli cōztic ītlāpal īhuān in tepoztli īnāhuatōcāitl. [[Īxiptli:Native gold nuggets.jpg|thumb|left|Cōztic teōcuitlatl.]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 3k8e25p9vgznmbbyl16363xnon3ouiv 500457 500423 2022-07-27T18:25:47Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Coztic teocuitlatl]] a [[Teocuitlatl]] wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Cōztic teōcuitlatl | ōpōchtli = [[Platino]] | yēctli = [[Yōliamochitl]] | pani = [[Iztāc teōcuitlatl]] | tlani = [[Roetengenio]] | Foto = Au-TableImage.svg | Año = | Símbolo = Au | Número = 79 | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[elementos del grupo 11|11]], [[elementos del periodo 6|6]] , [[elementos del bloque d|d]] | Densidad = 19300 | Dureza = 2.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Au,79.jpg|125px|Cōztic teōcuitlatl]] | Masa atómica = 196.96655 | Radio medio = 135 [[picómetro|pm]] | RAC = 174 pm | Radcov = 144 pm | RadVdW = 166 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[Xenón|Xe]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital|f]]<sup>14</sup>5[[orbital|d]]<sup>10</sup>6[[orbital|s]]<sup>1</sup> | EOX = '''3''', 1 (anfótero) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido | Fusión = 1337.33 K | Ebullición = 3129 K | Evapor = 334.4 K | Efusión = 12.55 | Presión = 0.000237 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1337 K | Velson = 1740 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 2.54 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 128 | Condeléc = 45.2 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 317 | 1PI = 890.1 | 2PI = 1980 | iso1 = 197 | an1 = 100% | psd1 = Au es [[isótopo estable|estable]] con 118 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = }} '''Cōztic teōcuitlatl''', ''Au'' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''oro'') cē ''químico'' tlapēuhcāyōtl īca ''átomo'' tlapōhualli 79, tlatēctli īpan in ''grupo'' 11 īpan in tlapēuhcāyōtl nemachiyōtīlpāntli. In machiyōtl '''Au''' ītechpa in [[latintlahtōlli]] ''aurum''. Cē ''transición'' tepoztli ca, cōztic, tlacueyōnilli, pahpātztic, etic, ''dúctil'' īhuān ''maleable''. == In tōcaitl == In cōztic teōcuitlatl motōca iuh īpampa in tepoztli cōztic ītlāpal īhuān in tepoztli īnāhuatōcāitl. [[Īxiptli:Native gold nuggets.jpg|thumb|left|Cōztic teōcuitlatl.]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 3k8e25p9vgznmbbyl16363xnon3ouiv Iztac teocuitlatl 0 2458 500426 496822 2022-07-27T17:58:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Iztāc teōcuitlatl | ōpōchtli = [[Paladio]] | yēctli = [[Cadmio]] | pani = [[Chīchīltic tepoztli]] | tlani = [[Cōztic teōcuitlatl]] | Foto = Ag-TableImage.svg | Símbolo = Ag | Número = 47 | Año = | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[Elementos del grupo 11|11]], [[Elementos del periodo 5|5]] , [[Elementos del bloque d|d]] | Densidad = 10490 | Dureza = 2.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Ag,47.jpg|125px|Iztāc teōcuitlatl]] | Masa atómica = 107.8683 | Radio medio = 160 [[picómetro|pm]] | RAC = 165 pm | Radcov = 153 pm | RadVdW = 172 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[kriptón|Kr]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital|d]]<sup>10</sup> 5[[orbital|s]]¹ | EOX = 1 ([[anfótero]]) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido ([[magnetismo|__]]) | Fusión = 1,234.93 K | Ebullición = 2,435 K | Evapor = 250.58 K | Efusión = 11.3 | Presión = 0.34 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1234 K | Velson = 2,600 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 1.93 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 232 | Condeléc = 63 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 429 | 1PI = 731 | 2PI = 2,070 | 3PI = 3,361 | iso1 = 107 | an1 = 51.839% | psd1 = Ag es [[Isótopo estable|estable]] con 60 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = | iso2 = 108 | an2 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd2 = [[1 E10 s|418 x]] | md2 = [[Captura electrónica|ε]]<br />[[transición isomérica|TI]] | ed2 = 2.027<br />0.109 | pd2 = <sup>108</sup>[[paladio|Pd]] | iso3 = 109 | an3 = 48.161% | psd3 = Ag es estable con 62 neutrones | md3 = | ed3 = | pd3 = }} '''Iztāc teōcuitlatl''', ''Ag'' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''plata'') cē ''químico'' tlapēuhcāyōtl īca ''átomo'' tlapōhualli 47, tlatēctli īpan in ''grupo'' 1b īpan in tlapēuhcāyōtl nemachiyōtīlpāntli. In machiyōtl '''Ag''' ītechpa in [[latintlahtōlli]] ''argentum'' quihtōznequi "tlacueyōnilli". Cē ''transición'' tepoztli ca, iztāc, tlacueyōnilli, pahpātztic, ''dúctil'' īhuān ''maleable''. == In tōcaitl == In iztāc teōcuitlatl motōca iuh īpampa in tepoztli [[iztāc]] ītlāpal īhuān in tepoztli īnāhuatōcāitl. [[Īxiptli:SilverUSGOV.jpg|thumb|left|Iztāc teōcuitlatl.]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 8giz73s0w44x2t3zn5m8c70347fy32u 500455 500426 2022-07-27T18:23:31Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Iztac teocuitlatl]] a [[Iztacteocuitlatl]] wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Iztāc teōcuitlatl | ōpōchtli = [[Paladio]] | yēctli = [[Cadmio]] | pani = [[Chīchīltic tepoztli]] | tlani = [[Cōztic teōcuitlatl]] | Foto = Ag-TableImage.svg | Símbolo = Ag | Número = 47 | Año = | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[Elementos del grupo 11|11]], [[Elementos del periodo 5|5]] , [[Elementos del bloque d|d]] | Densidad = 10490 | Dureza = 2.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Ag,47.jpg|125px|Iztāc teōcuitlatl]] | Masa atómica = 107.8683 | Radio medio = 160 [[picómetro|pm]] | RAC = 165 pm | Radcov = 153 pm | RadVdW = 172 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[kriptón|Kr]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital|d]]<sup>10</sup> 5[[orbital|s]]¹ | EOX = 1 ([[anfótero]]) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido ([[magnetismo|__]]) | Fusión = 1,234.93 K | Ebullición = 2,435 K | Evapor = 250.58 K | Efusión = 11.3 | Presión = 0.34 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1234 K | Velson = 2,600 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 1.93 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 232 | Condeléc = 63 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 429 | 1PI = 731 | 2PI = 2,070 | 3PI = 3,361 | iso1 = 107 | an1 = 51.839% | psd1 = Ag es [[Isótopo estable|estable]] con 60 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = | iso2 = 108 | an2 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd2 = [[1 E10 s|418 x]] | md2 = [[Captura electrónica|ε]]<br />[[transición isomérica|TI]] | ed2 = 2.027<br />0.109 | pd2 = <sup>108</sup>[[paladio|Pd]] | iso3 = 109 | an3 = 48.161% | psd3 = Ag es estable con 62 neutrones | md3 = | ed3 = | pd3 = }} '''Iztāc teōcuitlatl''', ''Ag'' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''plata'') cē ''químico'' tlapēuhcāyōtl īca ''átomo'' tlapōhualli 47, tlatēctli īpan in ''grupo'' 1b īpan in tlapēuhcāyōtl nemachiyōtīlpāntli. In machiyōtl '''Ag''' ītechpa in [[latintlahtōlli]] ''argentum'' quihtōznequi "tlacueyōnilli". Cē ''transición'' tepoztli ca, iztāc, tlacueyōnilli, pahpātztic, ''dúctil'' īhuān ''maleable''. == In tōcaitl == In iztāc teōcuitlatl motōca iuh īpampa in tepoztli [[iztāc]] ītlāpal īhuān in tepoztli īnāhuatōcāitl. [[Īxiptli:SilverUSGOV.jpg|thumb|left|Iztāc teōcuitlatl.]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 8giz73s0w44x2t3zn5m8c70347fy32u 500459 500455 2022-07-27T18:26:21Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Iztacteocuitlatl]] a [[Iztac teocuitlatl]] sobre una redirección wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Iztāc teōcuitlatl | ōpōchtli = [[Paladio]] | yēctli = [[Cadmio]] | pani = [[Chīchīltic tepoztli]] | tlani = [[Cōztic teōcuitlatl]] | Foto = Ag-TableImage.svg | Símbolo = Ag | Número = 47 | Año = | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[Elementos del grupo 11|11]], [[Elementos del periodo 5|5]] , [[Elementos del bloque d|d]] | Densidad = 10490 | Dureza = 2.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Ag,47.jpg|125px|Iztāc teōcuitlatl]] | Masa atómica = 107.8683 | Radio medio = 160 [[picómetro|pm]] | RAC = 165 pm | Radcov = 153 pm | RadVdW = 172 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[kriptón|Kr]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital|d]]<sup>10</sup> 5[[orbital|s]]¹ | EOX = 1 ([[anfótero]]) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido ([[magnetismo|__]]) | Fusión = 1,234.93 K | Ebullición = 2,435 K | Evapor = 250.58 K | Efusión = 11.3 | Presión = 0.34 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1234 K | Velson = 2,600 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 1.93 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 232 | Condeléc = 63 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 429 | 1PI = 731 | 2PI = 2,070 | 3PI = 3,361 | iso1 = 107 | an1 = 51.839% | psd1 = Ag es [[Isótopo estable|estable]] con 60 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = | iso2 = 108 | an2 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd2 = [[1 E10 s|418 x]] | md2 = [[Captura electrónica|ε]]<br />[[transición isomérica|TI]] | ed2 = 2.027<br />0.109 | pd2 = <sup>108</sup>[[paladio|Pd]] | iso3 = 109 | an3 = 48.161% | psd3 = Ag es estable con 62 neutrones | md3 = | ed3 = | pd3 = }} '''Iztāc teōcuitlatl''', ''Ag'' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''plata'') cē ''químico'' tlapēuhcāyōtl īca ''átomo'' tlapōhualli 47, tlatēctli īpan in ''grupo'' 1b īpan in tlapēuhcāyōtl nemachiyōtīlpāntli. In machiyōtl '''Ag''' ītechpa in [[latintlahtōlli]] ''argentum'' quihtōznequi "tlacueyōnilli". Cē ''transición'' tepoztli ca, iztāc, tlacueyōnilli, pahpātztic, ''dúctil'' īhuān ''maleable''. == In tōcaitl == In iztāc teōcuitlatl motōca iuh īpampa in tepoztli [[iztāc]] ītlāpal īhuān in tepoztli īnāhuatōcāitl. [[Īxiptli:SilverUSGOV.jpg|thumb|left|Iztāc teōcuitlatl.]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 8giz73s0w44x2t3zn5m8c70347fy32u Iztatl 0 2575 500439 405150 2022-07-27T18:02:04Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Salt - close-up.jpg|thumb|Iztatl.]] '''Iztatl''', [[Na]][[Cl]]. [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] f2nffgpkeuubl7jrf0i67v5qurzwomq Atemaxac 0 2963 500490 498970 2022-07-27T19:07:53Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Monterrey ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club de Fútbol Monterrey]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio BBVA]] |- | [[Tigres de la UANL]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Universitario de la UANL]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |- | [[Mayas Rugby Club Mérida]] || [[Rugby]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Salvador Alvarado]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] nc6ueabjl3bw6y73do5ahzc5fya9d8n 500491 500490 2022-07-27T19:09:54Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Monterrey ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |- | [[Mayas Rugby Club Mérida]] || [[Rugby]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Salvador Alvarado]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 9el1fot298lnkfbfhgtxjgihhp7gib8 500492 500491 2022-07-27T19:10:11Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |- | [[Mayas Rugby Club Mérida]] || [[Rugby]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Salvador Alvarado]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 2kkjop67htr5655t1ei6klk5x7cjdke 500496 500492 2022-07-27T19:16:39Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] cpk7ma5jfl9vqs281eztcz46exojlaz 500497 500496 2022-07-27T19:35:46Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 2leptg88ldvw5zomftk0xxekaauitbl 500498 500497 2022-07-27T19:37:23Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 8r93t733h53gxrosx273b15m05gk5vg 500534 500498 2022-07-28T00:14:13Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] c766fkksy8llwwcy5154w4t6yc53o7w 500535 500534 2022-07-28T00:14:31Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] rmwk3db1qm4139608e79ych9w35gf0g 500536 500535 2022-07-28T00:15:05Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Colhuahcan]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Guadalajara]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] m17zmc0ejhluf9ddiyjkegovxug0879 Keane 0 3073 500499 499725 2022-07-27T20:09:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Infobox tlacuīcaliztli | nombre_grupo = Keane | īxiptli = KeaneAtAlexandraPalace.jpg | subtitulo = Keane, ōpōchpahuīc: [[Tom Chaplin]], [[Tim Rice-Oxley]] īhuān [[Richard Hughes]], [[2006]] xihuitl. | origen = [[Battle, Sussex Tlāpcopa|Battle]], [[Sussex Tlāpcopa]] | país = {{ENG}} | años activos = [[1997]] - [[āxcān]] | género = [[Pianotli rock]]<br>[[Tlātlamantic cuīcayōtl|Tlātlamantic]]<br>[[Power ballad]] | discográfica = '''[[Island Records|Island]]'''<br>[[Universal Records|Universal]]<br>[[Interscope Records|Interscope]]<br>[[Fierce Panda Records|Fierce Panda]] (2003) | Associated_acts = [[Coldplay]] | miembros = {{ENGf}} [[Tim Rice-Oxley]]<br>{{ENGf}} [[Tom Chaplin]]<br>{{ENGf}} [[Richard Hughes]] | miembros anteriores = {{IREf}} [[Dominic Scott]] | website = [http://www.keanemusic.com Keanemusic.com] }} '''Keane''' {{IPA|kin}} itoca ce [[Inglaterra (nhn)|inglatecatl]] [[piano rock]] huan [[power ballad]] [[tlacuīcaliztli]] tlein ōmopēuh īpan [[1995]] {{9caña}} [[xihuitl]] īpan [[Battle, Sussex Tlāpcopa|Battle]], [[Sussex Tlāpcopa]], auh īāchcāuhtōca īpan [[1997]] {{11casa}}. Tlacuīcaliztli quichīhuah [[cuīcapixqui]], [[tlāhuīlnāuhmecatl|nāuhmecatini]] auh [[pianotli|pianotini]] [[Tim Rice-Oxley]], [[cuīcani]] [[Tom Chaplin]] īhuān [[huēhuētl|huēhuētini]] [[Richard Hughes]]. Inic cē tlachīhualiztli ōquipix chīhualōni auh [[mecahuēhuētl|mecahuēhuētini]] [[Dominic Scott]], tlein ōquincāuh [[2001]] {{2casa}} xiuhpan.<br> Keane momachia quitequitiltia īpampa [[pianotli]] quēmeh achto [[tlatzotzonalli]], ahmō [[mecahuēhuētl]], ahneuhqui miaquīntīn [[rock tlacuīcaliztli]]. Yeh ōquipēuh tēquitiltīlia [[tlāhuīlcuīcacaxitl]] īhuān [[cuepatozquiliztli (cuīcayōtl)|cuepatozquitl]] pianotli īhuīcpa [[2006]] {{7conejo}} īcuīcayōpan, āxcān cetilīa in piano rock īhuīcpa ''[[Hopes And Fears]]'', inic cē yahualtzintli īhuān in tlātlāmantic tozquitl īhuīcpa [[2005]] {{6casa}}.<ref>{{citeweb|url=http://www.nme.com/news/keane/22621|title="Keane ihtoa yancuīc ītozquitechcopa"|accessdate=Tlamahtlācti 27|accessyear=2007}}</ref><ref name="shore">{{citeweb|url=http://www.keane.at/articles/041.htm|title="The Shore Thing" - Q Magazine|tlahtōlli={{en2}}|accessdate=Tlamahtlācti 27|accessyear=2007}}</ref> Ahhuēhuētl īhuān power ballad nō cah huēytlāhuīlli īcuīcapan auh ōquichīuh huēyi tlazohtli cuīcatl quēmeh "[[On a Day Like Today]]" nozo "[[We Might As Well Be Strangers]]". Inic cē, inic ōme [[yahualtzintli]], ''[[Hopes And Fears]]'' īhuān ''[[Under The Iron Sea]]'' ōhuēynamacac [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōpan]] īhuīcpa namacapēhualiztli [[cemānāhuac]]: achto ōcatca in achi cualli britanitēcatl yahualtzintli [[2004]] {{5ped}} xiuhpan auh in ōnto ōquinamacac 222,297 inic cē [[chicōntōnalli|chicōntōnalpan]] īpan [[Tlachicuazti 2006]].<ref>{{citeweb|url=http://www.theofficialcharts.com/all_albums_album.php?id=1034|title="Mochīntīn #1 LP, Keane - ''Under The Iron Sea''|tlahtōlli={{en2}}|accessdate=Tlamahtlācti 27|accessyear=2007}}</ref> ==Tlahtōllōtl== ===Achto xihuitl auh tlachīhualiztli (1979 - 1998)=== Rice-Oxley -nō ītōca Tom - ōtlācat Chaplin ītlācatōnalpan, zanyenō [[cocoxcalli|cocoxcalco]] [[8 ic ēyi mētztli]], [[1979]] {{6caña}} xiuhpan. Īnnān ōcnīuhtlah, nō Chaplin īhuān Rice-Oxley.<br> Tom ītah David<ref>{{citeweb|url=http://www.vinehall.info/website/about/history.html|title=Vinehall School tlahtōllōtl|accessdate=Tlamahtlācti 28|accessyear=2007}}</ref> ōcatcah tlahtoāni Vinehall School [[calmecac]] īpan [[Robertsbridge]] (Chaplin cēnyeliztli īcalmeca) 25 xihuitl, calmecac Rice-Oxley īhuān Chaplin ōmachti.<br> Zātēpan ōyah [[Tonbridge School]], īyān ōquīxīmahqueh īhuān [[Dominic Scott]] īhuān [[Richard Hughes]]. Nāhui yehhuāntin ōmachi ōahāhuix cuīcayōca (Rice-Oxley nō [[tlapitzalli|ōtlapitzalihua]]) tēl ahmō quimati quēmeh cē cualli tequiliztli.<ref name="book">Craic, Seamus ([[31 ic cē mētztli]], [[2006]]). ''Keane: The Band''. Artnik. ISBN 1-903906-64-4 (UK)</ref> Inoc machtihua [[University College London]] [[huēytlamachticalli|huēytlamachticalco]] īpampa [[Huēhuētl Tlācatōltēcayōtl]], Rice-Oxley ōquichīuh cē rock tlacuīcaliztli īca Scott auh ōquiyōlēuhqueh Hughes quēmeh [[huēhuētl|huēhuētini]]. The Lotus Eaters ōpēuh quēmeh cē covers tlacuīcaliztli, cuīcatihua īntlahzo tlacuīcaliztli iuh [[U2 (tlacuīcaliztli)|U2]] nozo [[The Beatles]], ōyehyeco īncalco. Adam Tudhope, āquin Rice-Oxley ōcnīuhtlah huēytlamachticalco, ōcatcah tlacuīcaliztli īnahuatilōni. Tudhope nō tequitilia [[īxiptlayōlcāyōtl|īxiptlayōlcāyōpan]] īolōlca, White House Pictures (''Iztaccalli īxiptlayōlli'') auh ōtēpalēhui cequīntīn inglatēcah [[īxiptlayōlli]] quēmeh ''[[Love Actually]]''. Keane ōquichīuh cē [[cuīcatl]] īpampa, tēl in ahmō ōcatca tēquitiltilia. Cē nōtzalizpan īca ''The Irish Times'' īpan [[Tlachicuazti 2]], [[2006]], Rice-Oxley ōmotlahto yehhuātechcopa ōquihto ītōcā tlacuīcaliztli Coldplay ōcatca, zātēpan tēl ōquicuepa yeh ahmō ōquihto inōn tlācahuīc.<ref name="edge">{{citeweb|url=http://www.ireland.com/theticket/articles/2006/0602/3490107056TK0206KEANETEXT.html|title=''The Irish Times'' - "Keane Edge"|tlahtōlli={{en2}}|accessdate=Tlamahtlācti 28|accessyear=2007}}</ref> Quin ōquicac Rice-Oxley pianoa īcopa, īpan [[Virginia Water, Surrey|Virginia Water]], [[Surrey]] īpan 1997, [[Chris Martin]] ōquiyōlēuh cetilia ītlacuīcaliz [[Coldplay]]. Tēl, Rice-Oxley ōquitlahuēlcuipili tlein īca Keane ōcatca; ōquihto ''"Cualli ōquinec, tēl Keane ya tequitilia auh Coldplay ītlamatiliz pianotini ōmic."''<ref name="edge"/> Īpampa, mātēl Hughes nōhuān Scott ahmō quiēlēhui, Chaplin ōmocetili tlacuīcalizco 1997 xiuhpan, ōquipatlac Rice-Oxley quēmeh cuīcani auh mocetilihua quēmeh ahhuēhuētl mecahuēhuētini. Īpēhualiz nō ōquimachiyō cē yancuīc tōcāitl ic tlacuīcaliztli, īhuīcpa The Lotus Eaters īhuīc Cherry Keane, ītōcātzin cē Chaplin īnān īcnīuh Chaplin īhuān Rice-Oxley ōīximih ihcuāc cōconeh.<ref name="edge"/> Ihcuāc ōmic, yeh ōcatca quinmaca tequiyōtl Chaplin īcēnyeliz. Chaplin ōquihto ''"Niquitēquitiltilia cequi tequiyōtl ahcualli cāuhpan tocuīcayōtl ic itta"''. Achihtōnca, ītōcā mocuepa quēmeh Keane.<ref>{{citeweb|url=http://www.greatreporter.com/mambo/content/view/327/2/|author=Chapman, Teagan|title="Keane tlācatl tlatlānilizco, cuīcatl īhuān Steve Lamacq|tlahtōlli={{en2}}|accessdate=Tlamahtlācti 29|accessyear=2007}}</ref> Chaplin ōyah [[Africa Huitlāmpa]] [[xōpan]] 1997 ic tequitilia quēmeh tlanequitlācatl. Chaplin īxtlamatiliz ōīxiptiah tlacuīcaliztli ītlamatiliz īpan [[Make Poverty History]]. Chaplin ōcaltzac [[Tlachicōnti 3]], [[1998]] {{12conejo}} xiuhpan. Hughes inic cē ītlahtōl ōcatcah ''"tipiyah cuīcacān mahtlācti tōnalli"''.<ref name="book"/> Yancuīc īcuīcaca, Keane ōyōlcuīcatia inic cēpa "Hope & Anchor" [[ocnāncalli|ocnāncalco]] [[Tlachicōnti 13]], 1998 xiuhpan. Iuh Rice-Oxley ōquihto, mātēl incuīcayō ōquipixh mecahuēhuētl, ītozqui ōcatca "yāōyōcopa, iuh cochiliztli". Āuh, tlacuīcaliztli ahneuhqui occequīntīn ōcatca. Zātēpan, 1998, [[1999]] xiuhpan, tlacuīcaliztli ōcuīcati miaccān [[Londres]] īocnāncalco. Īpan 1998, Chaplin ōyah Edinburgh University ic quimachtia [[Tōltēcāyōtl Tlahtōllōtl]].<ref name="book"/> Tēl, ōquicāuh auh ōcalpatlac Londres ic quipiya cē cualli cuīcayōtechcopa tequitl īcnīuhca.<ref name="shore"/><ref name="book"/> ===Achto cuīcatl auh Scott ītlacāhualiz (1999 - 2001)=== Zātēpan 1999, ahmō āchcāuhtequitl, Keane ōquichīuh inic cē [[cēmani (cuīcayōtl)|īcēmanicuīca]], "[[Call Me What You Like]]". Ōmonamacapēuh quēmeh [[Cēmani CD|CD]] īpan Keane īcaquizcopīnalōniliz quin cuīcacān īpan [[Tlaōnti 2000]]. Zan cēntzonmācuīlpōhualli CD ōmochīuh. In cuīcatl, tēl, mohuelīti monēz.<ref>{{citeweb|url=http://www.keaneshaped.co.uk/disco/zoo_call.htm|title=Keaneshaped - Caquizcopīnalōniliztli - "Call Me What You Like"|tlahtōlli={{en2}}|accessdate=Tlamahtlācti 30|accessyear=2007}}</ref> Zātēpan, īpan [[Tlachicuazti]], [[2001]] {{2casa}} xihuitl, cēmani "[[Wolf At The Door]]" ōchīhuapēuh, tēl, ōmpōhualmahtlāctli CD zā mochīuh. In achto mētzli, Scott ōquincāuh. In tlacuīcaliztli ōēlēhui ahmō tēquitiltīlia mecahuēhuētl ahnōzo tlatēmoā cē yancuīc mecahuēhuētini. Īpampa, pianotli patla quēmeh [[tlatzotzonalli|huēytlatzotzonal]] auh ēyi cuīcatiani ōcatcah. Zātēpan in ēyi chīhualiztli mētztli [[Francia]], Keane ōcuīcac occeppa Inglatlālpan. Simon Williams īpan [[Fierce Panda]] Records ōquicac cē Keane cuīcacān īpan [[Tlamahtlācōnti]], [[2002]] {{3conejo}} xihuitl; Williams ōahāhuix īncuīcayoca auh ōquichīuh Keane achto īpochtiliz cēmani cuīcatl, "[[Everybody’s Changing]]" (''"Mochīntīn mocuepa"'') ōmonamacapēuh īpan [[Tlamācuīlti 12]], [[2003]] {{4caña}} xihuitl. "[[This Is The Last Time]]" nō ōcatca inic ōme cēmani īpan [[Tlamahtlācti 13]], 2003. ===''Hopes and Fears'' (2004 - 2005)=== Keane ōquipix cē tlahcuilōlli īca [[Island Records]], āuh cē yancuīc cēmani, "[[Somewhere Only We Know]]" (''"Canah zan timatih"'') ōmochīuh.<br> Occeppa īpan [[4 ic mācuīlli mētztli]], "Everybody’s Changing" ōmochīuh tēl yancuīc īxiptli īhuān [[A-side īhuān B-side|B-side]] ōmonēz.<br> Chicuacē tōnalli zātēpan, [[yahualtzintli|īyahualtzin]] ahnozo LP, ''[[Hopes and Fears]]'' ōmonamacapēuh, īpan [[Tlamācuīlti 10]], [[2004]] {{5ped}} xihuitl. Huēyi namacaliztli inīn LP ōcatca īca ocachi 5,000,000 āxcān ōnamacac cemānāhuac, nō ōquiahcico #1 miaccān.<br> Yahualtzintli ītōca mohcuiloa cuīcapan "[[Somewhere Only We Know|Snowed Under]]": "''you’ve been looking everywhere someone who understands your hopes and fears...''" (nōhuiyān titlatēmoāz acah quimachtia mocochiliz, momahuizzo).<br> Keane ōquipēuh īachto cemānāhuacuīcacān īpan [[Tlamācuīlti 11]]. Yehhuāntin ōcuīcah miaccān, quēmeh [[Alemantlān]], in [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]], [[Xapon]] īhuān [[Mēxihco]]. In tlacuīcaliztli ōquitlatlānih ōme ''Brit Awards'' īpan [[Tlaōnti 2005]] {{6casa}} xihuitl yeh īca "in xihuitl tlacuīcaliztli" īhuān "in xihuitl yahualtzintli". Keane ōcuīcah [[Live 8]] huēycuīcacān īpan [[Tlachicōnti 2]], [[2005]] xihuitl; ōquicuīcah "[[Somewhere Only We Know]]" īhuān "[[Bedshaped]]".<br> Nō yehhuāntin Rice-Oxley huān Chaplin ōcuīcah īpan "[[Do They Know It's Christmas?]]" [[tlācatilizilhuitl]] cēmani īpan [[Tlamahtlāccēti]], [[2005]] xihuitl. ===''Under The Iron Sea'' (2006 - āxcān)=== Īhuīcpa [[Tlamahtlācti 2005]] oc [[Tlaōnti 2006]], Keane ōquitlami cuīcacān ic ōquinchīuh yancuīc yahualtzintli [[Āltepētl Yancuīc York|Āltepēpan Yancuīc York]] īhuān [[Inglatlālpan]].<br> Inic cē cēmani inīn yahualtzinhuīcpa, "[[Atlantic]]" ōcatca, īpan [[24 ic nāuhtetl mētztli]], [[2006]] {{7conejo}}. Zātēpan inic ōme, "[[Is It Any Wonder?]]" ōcatca. Inic ōme yahualtzintli ''[[Under the Iron Sea]]'' ōmonamacapēuh īpan [[Tlachicuazti 12]], [[2006]] xihuitl. In cateh namaca āxcān 2,600,000 CD. Īpan [[Tlachicuēiti 22]], 2006 xihuitl, Chaplin ōquipēuh [[iztapiciuhxitl|ahiztapiciuhxitl]] cochītic patli. Āxcān, yehhuāntin cateh cuīcacāniā occeppa.<br> Keane ōcuīcac īpan [[Live Earth]] huēycuīcacān īpan [[Tlachicōnti 7]], [[2007]] {{8caña}} xihuitl; tēl, Rice-Oxley ahcualli ōhto ītechcopa, īpampa miaquīntīn cuīcatiani ahmō quimati tlein oncān ic tlachīhua.<br> Ic [[War Child]], "[[The Night Sky]]", īyancuīc cēmani, ōmonamacapēuh īpan [[Tlamahtlācti 29]]. ==Tlatzotzonaliztli== Ihcuāc Scott ōquincāuh, Rice-Oxley ōpēuh quitēquitiltīlia cē [[Yamaha|Yamaha CP-70]] pianotli, cualli [[tlatzotzonalli]] ōmochīuh ic cuīcacān. Rice-Oxley ōquitlapōuh ītechcopa cē [[The Beatles|Beatles]] [[āmoxtli|āmoxpan]] ōhcuilo īpal īnchīhualōni, [[George Martin]]. Āxcān, cē [[Nord Lead 3]] quitēquitiltiliah ic cuīcatia cuīcacān pianopan. Ītlatzotzonaliz cah: *[[Yamaha|Yamaha CP-70]] tlāhuīlpianotli *[[Fender]] Rhodes tlāhuīlpianotli *[[Hammond|Hammond teōpianotli]] *Clavia [[Nord Lead 3]] synthesizer *[[Yamaha|Yamaha S90 ES]] *Miaquīntīn [[tlāhuīlcuīcacaxitl]] *Fender tlāhuīlnāuhmecatl *[[Yamaha Drums]] huēhuētl Rice-Oxley ī [[Apple Computer|Apple]] [[Powerbook G4]] motēquitiltilia ic nāuhmecatl playback cuīcacān. In [[chīuhpōhualhuaztli]] software quipiya cē click-track ahmecatl ēyi cuīcatiani īhuīc. Īpan [[Tlamahtlācti 2006]] īpampa "[[Under the Iron Sea#Hamburg Song|Hamburg Song]]" īhuān "[[Nothing In My Way|Nothing In Your Way]]", Chaplin ōquipēuhtēquitiltilia cē Hammond teōpianotli, inic cē ītlatzotzonal īhuīcpa [[2001]]. Īpan 2006, quipēuh tēquitiltilia nō cē cuepatozquitl [[Yamaha|Yamaha CP60]] ic cequīntīn cuīcatl quēmeh "[[The Frog Prince]]" īhuān "[[Crystal Ball]]". Āuh Chaplin nō mecahuēhuētia cuīcacān, cuīcapan quēmeh "[[Hopes and Fears#Your Eyes Open|Your Eyes Open]]" īhuān "[[Broken Toy]]". ==Cuīcatiani== *[[Tim Rice-Oxley]] - pianotini, nāuhmecatini, cuīcapixqui auh cuīcacaxini *[[Tom Chaplin]] - cuīcani *[[Richard Hughes]] - huēhuētini ==Tlatlānemactli== {| class="wikitable" |- ! Xihuitl !! Tlatlānemactli !! Neneuhcāyōtl !! Tlācatiyān !! Īhuīc |- | 2004 || [[Q (magazine)|Q Awards]] || Cualtzin yahualtzintli || {{UK}} || ''Hopes and Fears'' |- | 2004 || Premios Onda || Cualtzin chōntallacuīcaliztli || {{ESP}} || ''Hopes and Fears'' |- | 2004 || [[Ivor Novello]] || In xihuitl cuīcapixqui || {{UK}} || Tim Rice-Oxley |- | 2005 || [[BRIT Awards]] || Cualtzin yahualtzintli || {{UK}} || ''Hopes and Fears'' |- | 2005 || BRIT Awards || Cualtzin yancuīc cuīcatiani || {{UK}} || ''Hopes and Fears'' |- | 2006 || GQ Awards || In xihuitl tlacuīcaliztli || {{UK}} || ''Under the Iron Sea'' |- |} ==Yahualtiliztli== {{main|Keane yahualtiliztli}} ===Yahualtzintli=== <gallery> Īxiptli:Keane-HAF.jpg|<center>'''1. ''[[Hopes and Fears]]'''''<br>([[Tlamācuīlti 10]], [[2004]])<br>[[Island Records|Island]]<br> '''#1''' UK (8x Platinum)</center> Īxiptli:Keane-UTIS.jpg|<center>'''2. ''[[Under the Iron Sea]]'''''<br>([[Tlachicuazti 12]], [[2006]])<br>[[Island Records|Island]]<br> '''#1''' UK (2x Platinum)</center> Īxiptli:Keane-PS.jpg|<center>'''3. ''[[Perfect Symmetry]]'''''<br>([[Tlamahtlācti 13]], [[2008]])<br>[[Island Records|Island]]<br> '''#1''' UK</center> </gallery> ===Yahualpōlli=== *''EP [[Live Recordings 2004]]'' (2005) ===Cēmani cuīcatl=== *"[[Call Me What You Like]]" (2000) *"[[Wolf at the Door]]" (2001) *"[[Everybody’s Changing]]" (2003) *"[[This Is the Last Time]]" (2003) *"[[Somewhere Only We Know]]" (2004) *"[[Everybody’s Changing]]" (2004) *"[[Bedshaped]]" (2004) *"[[This Is the Last Time]]" (2004) *"[[Bend and Break]]" (2005) *"[[Atlantic]]" (2006) *"[[Is It Any Wonder?]]" (2006) *"[[Crystal Ball]]" (2006) *"[[Nothing In My Way]]" (2006) *"[[Try Again]]" (2007) *"[[A Bad Dream]]" (2007) *"[[The Night Sky]]" (2007) *"[[Under Pressure]]" (2008) *"[[Spiralling]]" (2008) *"[[The Lovers Are Losing]]" (2008) *"[[Perfect Symmetry (cuīcatl)|Perfect Symmetry]]" (2008) *"[[Better Than This]]" (2009) =={{SeeAlso}}== *[[Keane cuīcatl]] ==Tlahtōlcaquiliztilōni== <div class="references-small"> <REFERENCES/> ===Āmoxtin=== *Craic, Seamus ([[Tlacēnti]], [[2006]]). Keane: The Band. Artnik. ISBN 1-903906-64-4 (UK) ===Tlaneltoqui=== *[http://www.keaneshaped.co.uk Keaneshaped]. "Discography" īhuān "FAQ" zāzaniltzin. Ōnēz Tlachicuazti 2006. *[http://www.keane.at Keane.at]. "News" īhuān "Ancient Keanology" zāzaniltzin. Ōnēz Tlachicuazti 2006. *[http://www.keane.it Keane.it]. "Tourpages" īhuān "Keane live pictures archive" zāzaniltzin. Ōnēz Tlayēti 2007 ===Huēyi media=== *[http://www.nme.com/news/keane/22621 NME News]. Keane ōquihto yancuīc ītozqui. Ōnēz [[Tlachicōnti]] [[2006]]. *[http://www.greatreporter.com/modules.php?name=News&file=article&sid=327 Great Reporter]. Keane tlācatl tlatlānilizpan. Ōnēz [[Tlachicuēiti]] [[2006]]. *[http://www.nme.com/news/109144.htm NME News]. The Darkness vs Keane - ¡Ca yāōyōtl!. Ōnēz [[Tlachicuēiti 11]], [[2006]]. *[http://www.sonika.com.mx/ SONIKA*]. Sonika 53: El triunfo del Indie: Keane o entre la suerte y el talento (Tlachicuēiti 2006). Ōnēz [[Tlachicuēiti]] [[2006]] *[http://www.Q4music.com Q Magazine]. ''Keane: Hearts of Darkness''. Ōnēz [[Tlachicuēiti 11]], [[2006]]. *[http://www.stv.tv/content/out/music/display?id=opencms:/out/hotnow/music/keane_interview Keane video interview with stv.tv/music, Tlayēti 2007] </div> == Occe necuazaloliztli == *{{en}} - [http://www.keanemusic.com Keane āchcāuhzāzanilli] *{{en}} - [http://www.keaneshaped.co.uk Keaneshaped tlaneltoqui āchcāuhzāzanilli] *{{en}} - [http://www.keane.at Centlaixtli Keane.at āchcāuhzāzanilli] {{Keane}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:1990 xihuitl tlacuīcaliztli]] [[Neneuhcāyōtl:2000 xihuitl tlacuīcaliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Keane]] [[Neneuhcāyōtl:Pianotli rock tlacuīcaliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Power ballad tlacuīcaliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Tlātlamantic cuīcayōtl tlacuīcaliztli]] 577o5r7mxlbhw46bm8kekzdhyeko938 Amochitl 0 3245 500417 496775 2022-07-27T17:56:07Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Amochitl | ōpōchtli = [[Indio]] | yēctli = [[Antimonio]] | pani = [[Germanio]] | tlani = [[Temētztli]] | Foto = Sn-TableImage.svg | Año = | Símbolo = Sn | Número = 50 | Serie = Tepoztli īpan in xamitl p | Periodo = [[elementos del grupo 14|14]], [[elementos del periodo 5|5]] , [[elementos del bloque p|p]] | Densidad = 7,310 | Dureza = 1.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Sn,50.jpg|125px|Amochitl]] | Masa atómica = 118.710 | Radio medio = 145 [[picómetro|pm]] | RAC = 145 pm | Radcov = 180 pm | RadVdW = 217 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[kriptón|Kr]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital atómico|d]]<sup>10</sup> 5[[orbital atómico|s]]<sup>2</sup> 5[[orbital atómico|p]]<sup>2</sup> | EOX = '''4''', 2 (anfótero) | Estructura = Tetragonal | Edomateria = Sólido | Fusión = 505.08 K | Ebullición = 2,875 K | Evapor = 295.8 K | Efusión = 7.029 | Presión = 5.78 × 10<sup>-21</sup> [[Pascal (unidad)|Pa]] 505 K | Velson = 2,500 m/s a 293.15 K | Electro = 1.96 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 228 | Condeléc = 9.17 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 66.6 | 1PI = 708.6 | 2PI = 1,411.8 | 3PI = 2,943.0 | 4PI = 3,930.3 | 5PI = 7,456 | iso1 = 112 | an1 = 0.97% | psd1 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 62 [[neutrón|neutrones]] | iso2 = 114 | an2 = 0.66% | psd2 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 64 [[neutrón|neutrones]] | iso3 = 115 | an3 = 0.34% | psd3 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 65 [[neutrón|neutrones]] | iso4 = 116 | an4 = 14.54% | psd4 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 66 [[neutrón|neutrones]] | iso5 = 117 | an5 = 7.68% | psd5 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 67 [[neutrón|neutrones]] | iso6 = 118 | an6 = 24.22% | psd6 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 68 [[neutrón|neutrones]] | iso7 = 119 | an7 = 8.59% | psd7 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 69 [[neutrón|neutrones]] | iso8 = 120 | an8 = '''32.58%''' | psd8 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 70 [[neutrón|neutrones]] | iso9 = 122 | an9 = 4.63% | psd9 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 72 [[neutrón|neutrones]] | iso10 = 124 | an10 = 5.79% | psd10 = Sn es [[Isótopo estable|estable]] con 74 [[neutrón|neutrones]] | iso11 = 126 | an11 = Sintético | psd11 = ~1 × 10<sup>5</sup> [[xihuitl|x]] | md11 = β- | ed11 = 0.380 | pd11 = 126 }} '''Āmochitl''', ''Sn'' (Caxtillāntlahtōlli: ''Estaño''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] tppuy2qx36b93ynr209z30eby666maa Temetztli 0 3246 500443 496855 2022-07-27T18:03:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Temētztli | ōpōchtli = [[Talio]] | yēctli = [[Bismuto]] | pani = [[Amochitl]] | tlani = [[Uuq]] | Foto = Pb-TableImage.svg | Año = | Símbolo = Pb | Número = 82 | Serie = Tepoztli īpan in xamitl p | Periodo = [[elementos del grupo 14|14]], [[elementos del periodo 6|6]] , [[elementos del bloque p|p]] | Densidad = 11,340 | Dureza = 1.5 | Apariencia = [[Īxiptli:Pb,82.jpg|125px|Temētztli]] | Masa atómica = 207.2 | Radio medio = 180 [[picómetro|pm]] | RAC = 154 pm | Radcov = 147 pm | RadVdW = 202 pm | Config = <nowiki>[</nowiki>[[xenón|Xe]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital atómico|f]]<sup>14</sup> 5[[orbital atómico|d]]<sup>10</sup> 6[[orbital atómico|s]]<sup>2</sup> 6[[orbital atómico|p]]<sup>2</sup> | EOX = 4, '''2''' (anfótero) | Estructura = Cúbica centrada en las caras | Edomateria = Sólido | Fusión = 600.61 K | Ebullición = 2,022 K | Evapor = 177.7 K | Efusión = 4,799 | Presión = 4.21 × 10<sup>-7</sup> [[Pascal (unidad)|Pa]] 600 K | Velson = 1,260 m/s a 293.15 K | Electro = 2.33 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) | CE = 129 | Condeléc = 4.81 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 35.3 | 1PI = 715.6 | 2PI = 1,450.5 | 3PI = 3,081.5 | 4PI = 4,083 | 5PI = 6,640 | iso1 = 202 | an1 = Sintético | psd1 = 52,500 [[xihuitl|x]] | md1 = α<br />ε | ed1 = 2.598<br />0.050 | pd1 = <sup>198</sup>Hg<br /><sup>202</sup>Tl | iso2 = 204 | an2 = 1.4% | psd2 = >1.4 × 10<sup>17</sup> x | md2 = α | ed2 = 2.186 | pd2 = <sup>200</sup>Hg | iso3 = 205 | an3 = 24.1% | psd3 = Pb es [[Isótopo estable|estable]] con 124 [[neutrón|neutrones]] | iso4 = 206 | an4 = 22.1% | psd4 = Pb es [[Isótopo estable|estable]] con 125 [[neutrón|neutrones]] | iso5 = 210 | an5 = Sintético | psd5 = 22.3 x | md5 = α<br />β | ed5 = 3.792<br />0.064 | pd5 =<sup>206</sup>Hg<br /><sup>210</sup>Bi }} '''Temētztli''', ''Pb'' (Caxtillāntlahtōlli: ''plomo''). In machiyōtl '''Pb''' ītechpa in latintlahtōlli ''plumbum''. [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 3l8jg6be8gcnhpu9bwv55ruhsasc1yc Chapopohtli 0 3570 500422 387952 2022-07-27T17:57:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[File:Petroleum cm05.jpg|thumb|]] '''Chapopohtli''' (Caxtillāntlahtōlli: ''petróleo'' ahnozo ''chapopote''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] s6n7x086kjnhqha4mprazbb0fb2dh43 Tliltic tepoztli 0 4296 500434 496771 2022-07-27T18:00:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlapēuhcāyōtl | Nombre = Tlīltic tepoztli | ōpōchtli = [[Manganeso]] | yēctli = [[Cobalto]] | pani = | tlani = [[Rutenio]] | Foto = Fe-TableImage.svg | Año = | Símbolo = Fe | Número = 19 | Serie = Tepoztli de transición | Periodo = [[Elementos del grupo 8|8]], [[Elementos del periodo 4|4]] , [[Elementos del bloque d|d]] | Densidad = 7,874 | Dureza = 4.0 | Apariencia = [[Īxiptli:Fe,26.jpg|125px]] | Masa atómica = 55.845 | Radio medio = 140 [[picómetro|pm]] | RAC = 156 pm | Radcov = 125 pm | RadVdW = sin datos | Config = <nowiki>[</nowiki>[[Argón|Ar]]<nowiki>]</nowiki>3[[orbital|d]]<sup>6</sup>4[[orbital|s]]<sup>2</sup> | EOX = [[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]), 2,'''3''',4,6 ([[anfótero]]) | Estructura = Cúbica centrada en el cuerpo | Edomateria = Sólido ([[magnetismo|ferromagnético]]) | Fusión = 1808 K | Ebullición = 3023 K | Evapor = 349.6 | Efusión = 13.8 | Presión = 7.05 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1808 K | Velson = 4910 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K | Electro = 1.83 (Pauling) | CE = 440 | Condeléc = 9.93 x 10<sup>6</sup> | Condtér = 80.2 | 1PI = 762.5 | 2PI = 1561.9 | 3PI = 2957 | 4PI = 5290 | 5PI = 7004.3 | 6PI = 8495.8 | iso1 = 54 | an1 = 5.8% | psd1 = Fe es [[Isótopo estable|estable]] con 28 [[neutrón|neutrones]] | md1 = | ed1 = | pd1 = | iso2 = 55 | an2 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd2 = 2.73 [[xihuitl|x]] | md2 = [[Captura electrónica|ε]] | ed2 = 0.231 | pd2 = [[Manganeso|<sup>55</sup>Mn]] | iso3 = 56 | an3 = 91.72% | psd3 = Fe es [[Isótopo estable|estable]] con 30 [[neutrón|neutrones]] | md3 = | ed3 = | pd3 = | iso4 = 57 | an4 = 2.2% | psd4 = Fe es [[Isótopo estable|estable]] con 31 [[neutrón|neutrones]] | md4 = | ed4 = | pd4 = | iso5 = 58 | an5 = 0.28% | psd5 = Fe es [[Isótopo estable|estable]] con 32 [[neutrón|neutrones]] | md5 = | ed5 = | pd5 = | iso6 = 59 | an6 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd6 = 44.503 [[tōnalli|t]] | md6 = [[Emisión beta|β]] | ed6 = 1.565 | pd6 = [[Cobalto|<sup>59</sup>Co]] | iso7 = 60 | an7 = [[radioisótopo sintético|Sintético]] | psd7 = 1.5x10<sup>6</sup> [[xihuitl|x]] | md7 = [[Emisión beta|β]]<sup>-</sup> | ed7 = 3.978 | pd7 = [[Cobalto|<sup>60</sup>Co]] }} '''Tlīltepoztli''' ahnōzo '''Tlīltic tepoztli''', ''Fe'' (Caxtillāntlahtōlli: ''hierro''). In machiyōtl '''Fe''' ītechpa in latintlahtōlli ''ferrum''. [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 3qpb1rogrrcakcdj8z0hcw6on9bvoce Cuetlaxcoapan 0 4396 500489 499604 2022-07-27T19:05:32Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] ql2ajaklhhe52ehx23g6qyp0r3dzvf8 500527 500489 2022-07-27T22:16:20Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Coaocuilco]] | Norte = [[El Pintor]] | Noreste = [[Veracruz]] | Oeste = [[Chililico]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Chalahuiyapan]] | Suroeste = [[Aquixcuatitlan]] | Sur = [[Atalco]] | Sureste = [[Chalahuiyapan]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] 9jt9leezlqvukx3eij3yctjyt05m75s 500539 500527 2022-07-28T00:25:37Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyocan]] | Sur = [[Zacachimalpan]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] g0zbtfiam8jpkwvdbhdy44o2ejnstcq 500540 500539 2022-07-28T00:26:19Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Zacachimalpan]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] 5vg4zyg143np6ji78zf95spm5fmu1uh 500541 500540 2022-07-28T00:28:54Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Zacachimalpan]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] 889gptjznq0uhxq20rcd2kv1l40ztx9 500542 500541 2022-07-28T00:32:53Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Zacachimalpan]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Lobos de la BUAP]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Universitario]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] 0xaun4m4tmnqwoepkeopg94g7g8h7y1 500543 500542 2022-07-28T00:35:36Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Zacachimalpan]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Lobos de la BUAP]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Universitario]] |- | [[Pericos de Puebla]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || |- | [[Ángeles de Puebla]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] muw8skjm8739ct4pye228jmmv7kof8r 500544 500543 2022-07-28T00:36:22Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Altepetl Cuetlaxcoapan''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Valsequillo]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Lobos de la BUAP]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Universitario]] |- | [[Pericos de Puebla]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || |- | [[Ángeles de Puebla]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] bllyd95edpstxu8i36mqiitzchgron3 500545 500544 2022-07-28T00:37:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Cuetlaxcoapan Altepetl''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Valsequillo]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Lobos de la BUAP]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Universitario]] |- | [[Pericos de Puebla]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || |- | [[Ángeles de Puebla]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commons|Category:Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] hijhznp5bu4p9vqghi981lhl82f7xkw 500573 500545 2022-07-28T03:05:42Z Koatochij 19758 /* Occe necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cuetlaxcoapan | Chantocaitl = Puebla de Zaragoza<br />Nde’mä | Tlaixcopinalli = Pueblacollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Puebla.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-PUE}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Angelopolis|Angelopolis]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Puebla altepetlahtohcan|Puebla]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,576,259 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 nahui metztli]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Cuetlaxcoapanecatl | Altepetequihuah = Eduardo Rivera Pérez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 211140001 | Matlatzalan = http://www.pueblacapital.gob.mx/ }} '''Cuetlaxcoapan'''<ref name="Chimalpahin">Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo ''ciudad de los Angeles. cuetlaxcohuapan'' ipan Annals of his Time</ref> nozo in '''Cuetlaxcoapan Altepetl''' (achcauhtoca [[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Heroica Puebla de Zaragoza''), ce altepetl in ompa altepecalpolli<ref group=tyml.>Cholollan nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''municipio''.</ref> Puebla ipan in tlahco in [[Puebla]] Tlahtocayotl huan itecucan ca. Cuetlaxcoapan inic nahui altepenayotl ica 1&nbsp;576&nbsp;259 chanehqueh, no huan tlacempanahuia inic nahui altepenanyotl ica 1&nbsp;539&nbsp;819 chanehqueh ipan Mexico. == Tlaltocayotl == [[File:Escudo de Puebla 5.JPG|thumb|left|170px|Cuetlaxcoapan ichimal.]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Cuetlaxcoapan''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[cuetlaxtli]]'', ''[[coatl]]'' ihuan ''-pan'', in ipal in tlalpan oncatcah cuetlaxcoatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocaitl ocompatlac ihuic ''Heroica Puebla de Zaragoza''. In caxtillantocaitl ipampa [[Motolinia]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Puebla de los Ángeles'', in quihtoznequi «In ''Angelo''meh altepetlaliliztli», zatepan in hueyicihuatlahtoani Isabel itech [[Portugal]] oquipatlac itoca in ''Ciudad de los Ángeles'', «''Angelo''meh Altepetl». In 11 ic chiucnahui metztli ipan 1862 in tlahtohcantlahtoani [[Benito Juárez]] oquiteneuh ''Puebla de Zaragoza'' in imahuizo [[Ignacio Zaragoza]]<ref>Enciclopedia de los Municipios de México Puebla. http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/puebla/</ref>. Auh in Tlahtocayotl Tenechicoliztli in 4 ic chicueyi metztli ipan 1950 oquiteneuh ''Heroica''<ref>H. Ayuntamiento de Puebla. Conoce Puebla. http://www.pueblacapital.gob.mx/wb/pue/historia</ref>, «Tlamahuichihuani», ipal in yaoyotl ihuic in franciayaomeh. Axcan moihtoa ''In Angelópolis'', ce hueyi altepenanyotl ica itoca huehuecauh tocatiliztli itechpahuic ''Puebla de los Ángeles'' ialtepetzintiliz. ===Occequin macehuallahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Puebla de Zaragoza'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nde’mä'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Sitio puebla.jpg|thumb|left|200px|Cuetlaxcoapan ihueyiteocal ompa Puebla yaoyotl]] Caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan in axcan altepecalpolli in ''Heroica Puebla de Zaragoza'', omoteneuh ''Cuetlaxcoapan'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncon ocatcah milli huan callatelli. Ipan in macuilpohualxihuitl XV inin catyan ocatca yaotlalli, in cannel oquinchiuhqueh in [[xochiyaoyotl]] intzalan in [[Itzohcan|itzohcah]], in [[Tepeyacac|Tepeyacacah]], in [[Huexotzinco|Huexotzincah]], in [[Tetzmollohcan|Tetzmollohcah]] huan in [[Tlaxcallan|Tlaxcaltecah]]<ref>SEGOB: [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ 114.- PUEBLA / HEROICA PUEBLA DE ZARAGOZA]</ref>. In caxtiltecah oaltepetzintihqueh Puebla ipan in 16 abril 1531; in ''oidor'' [[Juan de Salmerón]], in obispo [[Fray Julián Garcés]] huan [[Fray Toribio Paredes de Benavente]] ([[Motolinia]]) octocaitih in altepetl tlayehyecoliztli ''Puebla de los Ángeles''. Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa ''Puebla'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Julián Garcés]], in inic ce [[Tlaxcallan]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome [[atoyatl]]. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''angelo''meh, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in occequin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 25 ''kilómetros'') in huehca Tlaxcallan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipan inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl ihtoa «''Ciudad de los Ángeles''». In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in ''angelo''meh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah [[Carlos V]] (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli ''torres'' huan ome ''angelo''meh quitzitzitzquiah. Ipan in tocaitl ''Tlamahuichihuani'' huan ''Zaragoza'' ca ipampa in yaotequi [[Ignacio Zaragoza]] in aquin oquinpeuh in [[Francia|franciayaomeh]] ipan in 5 metztli mayo xihuitl [[1862]] ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Cuauhtlatzinco]] | Norte = [[Tlaxcallan]] | Noreste = [[Xonacatepec]] | Oeste = [[Cholollan]] | Centro = Cuetlaxcoapan | Este = [[Ahmozoc]] | Suroeste = [[Ocoyohcan]] | Sur = [[Valsequillo]] | Sureste = [[Santa Catarina]] }} [[Image:Malinche.jpg|thumb|right|200px|Cuetlaxcoapan ixquich in huitztlampa in mitlampahuic ica in Matlalcueyeh tepetl.]] Cuetlaxcoapan quipia ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Pablo del Monte]] ompa [[Tlaxcallan]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Valsequillo]] altepetl huan [[Valcequillo atezcatl]], in tonatih iquizayampa ica [[Cholollan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Chachapan]] huan [[xochitlah Flor del Bosque]]. In Cuetlaxcoapan tlatectli ipan in [[Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in [[Tepetlayolotl]]. Tlatectli in 40km iquizayampa in [[Popocatepetl]] huan in [[Iztaccihuatl]]. In [[Matlalcueyeh (tletepetl)|Matlalcueyeh]] tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[Atoyac atoyatl]], in tlein meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in [[Valsequillo Atezcatl]]. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Alcecec]] huan in [[San Francisco atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Cuetlaxcoapan iyoliz hueyi, quipia ome climas. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl huan atepantli Valsequillo. No xiquitta nican Cuetlaxcoapan altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|200px|left|El [[Volkswagen Sedán]], otlachiuh ipan Cuetlaxcoapan ompa museo de [[Wolfsburg]], [[Alemania]].]] Cuetlaxcoapan altepetl, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequin mexicah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl ihuicpan [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[ahuacatl]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuepixcayotl]], [[tentzonpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]], inompan [[coyonimatiliztli]]. Cuetlaxcoapan altepetl ce tequiyotl ipan America itech Yancuic España itzalan El Parián. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli Ayollohco Mexico ompa Chalchiuhcuecan altepetl canapa Altepetl Mexico. In [[Angelópolis]] hueyic centro financiero, otlachiuh 2003 ipan Atoyatl Atoyac. In tequicalli itech Volkswagen cah ompa cualcan mictlampa. ==Teyacanaliztli== [[File:Templo San Francisco Puebla.jpg|thumb|200px|right|Xolalpan Cuetlaxcoapan nepantlahco.]] Xolalpan quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ===Cuetlaxcoapan ixeliuhca=== * [[Analco]] * [[Xalnenetlan]] * [[El Alto]] * [[Los Sapos]] * [[Barrio del Artista]] * [[Payohcan]] * [[San Baltazar Campeche]] == Chanehmatiliztli == Ce altepetl quipia 12.392 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh cah (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepehuahqueh ipan mochi altepeticpac 576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} ===Tlahtolli=== In ahmo cah nahuatillahtolli Mexico tlali. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtōlli auh 92% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Tepehuahtlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, Mexico icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac. Mexico tlahtolli motlahtoa ipan Cuatlaxcoapan altepetl cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] huan occequin. Occequintin [[Europa]] tlahtolli [[Inglestlahtolli]], [[Yidishtlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Vascotlahtolli]] huan [[Rumanitlahtolli]]. ===Neltococayotl=== [[File:Catedral de Puebla 2.JPG|thumb|right|200px|Hueyiteopan itech Cuetlaxcoapan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. ==Tlamachtiliztli== [[File:UAPCentroPuebla.JPG|thumb|200px|izquierda|Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.]] Cuetlaxcoapan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma de Puebla'', ''Universidad Tecnológica de Puebla'', ''Instituto Tecnológico de Puebla'', ''Universidad Culinaria de Puebla'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla, occequin. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Mitohtiztli=== Ompa Atlixco quipiya ce mitohtiztli motenehua '''[[Atlixcayotl]]''', nican tlacameh mihtitia ce foklore itechpa oocequin onohuayan Puebla tlahtocayotl. ===Tlacualiztli=== Cuetlaxcoapan ce altepetl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], ilacual otlahuihualo ipan tepachoteocalco huan tlacualcalli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[cemita]], [[chalupa]], [[chiles en nogada]], [[nohpalmitl]], occequin. ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:BIBLIOTECA PALAFOXIANA.tif|thumb|200px|Palafox Amoxcalco.]] [[Īxiptli:CASA DE ALFEÑIQUE COCINA.tif|thumb|right|200px|Alfeñique tlacualcalli.]] Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Cuetlaxcoapan ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Puebla altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlalcayotl ipan Cuetlaxcoapan cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Altepetl Cuetlaxcoapan oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Puebla]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Cuauhtémoc]] |- | [[Lobos de la BUAP]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Universitario]] |- | [[Pericos de Puebla]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || |- | [[Ángeles de Puebla]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Cuetlaxcoapan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Wolfsburg]] |[[Tlani Saxonia]] |{{DEU}} |1978 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Łódź]] |[[Voivodato Lodz|Lodz]] |{{POL}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Talavera de la Reina]] |[[Caxtillan-La Mancha]] |{{ESP}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Asunción]] |[[Asunción]] |{{PRY}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Puebla]] * [[Altepenanyotl Puebla-Tlaxcallan]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Mēxihco Tēcuācān]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglestlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :Gobierno del Estado de Puebla. ''Puebla'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://gepdb1.puebla.gob.mx/segob/municipios/puebla/ http://www.puebla.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) : ''Historia de Puebla. Datos Generales del Estado'' . Puebla. Recuperado el 29 de enero de 2009 de [http://www.puebla.gob.mx/puebla/resultadosgeneral.jsp?palabra=historia%20del%20estado&servicios=19&boletines=229&legal=7&trans=0&otros=245&id_servicio=1&valtodas=0&valfrases=0&valalgunas=0&palabras=%20&frase=%20&alguna=%20&contx=5# http://www.puebla.gob.mx] fecaha de última modificación 13 de Octubre de 2006. (Caxtillāntlahtōlli) :Secretaría de Gobernación. ''Enciclopedia de los municipios de México'' . Mēxihco. Recuperado el 11 de diciembre de 2008 de [http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia http://www.e-local.gob.mx/wb2/ELOCAL/ELOC_Enciclopedia] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuetlaxcoapan}} {{Commonscat|Puebla City}} {{Angelopolis}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Puebla]] t9g9mqhrpq0ckx65cux6evqz0a2of7m Cepayahuitl 0 4550 500421 495408 2022-07-27T17:57:17Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Īxiptli:Snow in Colarado in the United States of America.jpeg|thumb|upright|Cepayahuitl īpan [[Colorado]], [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]].]] [[Īxiptli:Windbuchencom.jpg|thumb|Cuāhuitl cepayahuica]] '''Cepayahuitl''' ({{es2}} ''Nieve''). == Tlachīhualiztli == [[Ātl]] tlein moatilia 0&nbsp;°C, inōn tlamantli cuepa quemeh in quiyahuitl nozo acecetl. In cepayahuitl tepitzin ātehuilotl. [[Īxiptli:Countries receiving snowfall.png|thumb|Cepayahuitl.]] {{wiktionary|cepahuitl}} [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Tlalticpacmatiliztli]] 6ye954jaevzzbmdb8cr5zni2xg0u48e 500466 500421 2022-07-27T18:30:26Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Īxiptli:Snow in Colarado in the United States of America.jpeg|thumb|upright|Cepayahuitl īpan [[Colorado]], [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]].]] [[Īxiptli:Windbuchencom.jpg|thumb|Cuāhuitl cepayahuica]] '''Cepayahuitl''' ({{es2}} ''Nieve''). == Tlachīhualiztli == [[Ātl]] tlein moatilia 0&nbsp;°C, inōn tlamantli cuepa quemeh in quiyahuitl nozo acecetl. In cepayahuitl tepitzin ātehuilotl. [[Īxiptli:Countries receiving snowfall.png|thumb|Cepayahuitl.]] {{wiktionary|cepayahuitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlalticpacmatiliztli]] 4isti3pjalp2tkjcweilvpjkoqacme4 Teconalli 0 4576 500442 492000 2022-07-27T18:02:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Coal.jpg|thumb|right|250px|Teconalli.]] [[Īxiptli:Charcoal.jpg|thumb|250px|Teconalli.]] '''Teconalli'''. In itoca huitz in ihuic ''tetl''<ref>[1]quihtoznequi: ''piedra''</ref> ihuan ''conalli''<ref>[2]quihtoznequi: ''tiznada''</ref>. == occequīntīn macehuallahtōlcopa == {{Commonscat|Coal}} == No Xiquitta == * [[Telconalli]] * [[Yaconalli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] cdxtwor4nxlr7t2c9t9lz3cr3v6w2id Ayocoxqui 0 4585 500418 497408 2022-07-27T17:56:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 0.5em 1em" width=350px; | colspan="2" | {| align="center" border="0" | colspan="2" align="center" | '''Āyōcoxqui''' - [[Tōnatiuyoh]] |- | rowspan="3" valign="center" | '''H'''<br />[[Litio|Li]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp; |- | align="center" | [[Īxiptli:H-TableImage.svg|300px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]] |} |- ! colspan="2" align=center bgcolor="#a0ffa0" | '''General''' |- | [[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]] | Hidrógeno, H, 1 |- | [[Serie química]] | [[Metal]]es |- | [[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]] | [[elementos del grupo 1|1]], [[elementos del periodo 1|1]] , [[elementos del bloque s|s]] |- | [[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] | 0,0899 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], sin datos |- | [[color|Apariencia]] | <center>[[Īxiptli:H,1.jpg|125px]]<br /><small>Incoloro</small></center> |- ! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''Propiedades atómicas''' |- | [[Peso atómico]] | 1,00794 [[Unidad de masa atómica|uma]] |- | Radio medio<sup>†</sup> | 25 [[picómetro|pm]] |- | [[Radio atómico|Radio atómico calculado]] | 53 pm |- | [[Radio covalente]] | 37 pm |- | [[Radio de Van der Waals]] | 120 pm |- | [[Configuración electrónica]] | 1[[orbital|s]]<sup>1</sup> |- | [[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) | 1 ([[anfótero]]) |- | [[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] | Hexagonal |- ! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''Propiedades físicas''' |- | [[Estado de la materia]] | [[gas]] |- | [[Punto de fusión]] | 14,025 [[Kelvin|K]] |- | [[Punto de ebullición]] | 20,268 K |- | [[Entalpía de vaporización]] | 0,44936 [[kilojulio por mol|kJ/mol]] |- | [[Entalpía de fusión]] | 0,05868 kJ/mol |- | [[Presión de vapor]] | 209 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 23 K |- | [[Velocidad del sonido]] | 1270 [[metro por segundo|m/s]] a 298,15 K |- ! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''Información diversa''' |- | [[Electronegatividad]] | 2,2 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) |- | [[Calor específico]] | 14304 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]] |- | [[Conductividad eléctrica]] | sin datos |- | [[Conductividad térmica]] | 0,1815 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]] |- | [[Energía de ionización|Potencial de ionización]] | 1312 kJ/mol |- ! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''Isótopos más estables''' |- | colspan="2" | {| border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%" align=center | '''[[Isótopo|iso.]]''' | '''[[abundancia natural|AN]]''' (%) | '''[[Periodo de semidesintegración]]''' | '''[[desintegración|MD]]''' | '''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]]) | '''[[producto de desintegración|PD]]''' |- valign=bottom | [[protio|<sup>1</sup>H]] | 99,985 | colspan="4" | H es [[isótopo estable|estable]] con 0 [[neutrón|neutrones]] |- valign=bottom | [[deuterio|<sup>2</sup>H]] | 0,012 | colspan="4" | H es estable con 1 neutrón |- valign=bottom | [[tritio|<sup>3</sup>H]] | 0,003 | 12,33 [[año]]s | [[Desintegración beta|β]]<sup>-</sup> | 0,019 | <sup>3</sup>[[Helio|He]] |- valign=bottom |} |- ! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | <font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font> |} [[Īxiptli:Emissions Spectra.webm|miniaturadeimagen|Hydrogen spectrum test]] '''Āyōcoxqui''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Hidrógeno''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 7p80o20k5nr5a3hnlvcvefj7r8p2soy Tonatiuhyoh 0 4586 500428 495591 2022-07-27T17:59:32Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Tōnatiuhyoh]] a [[TOnatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Āyōcoxqui]] - '''Tōnatiuhyoh'''</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center"><br /> '''He'''<br />[[Yancuīquehēcatl|Ne]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:He-TableImage.svg|300px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#c0ffff">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Helio, He, 2</td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Ehēcatl Tēcpilli]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[elementos del grupo 18|18]], [[elementos del periodo 1|1]] , [[elementos del bloque p|p]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>0,1785 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], sin datos</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]]</td><td><center>Incoloro<br />[[Īxiptli:He,2.jpg|125px]]</center></td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>4,002602 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>31 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>32 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>140 pm</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td>1[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>0 (desconocido)</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Hexagonal</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>[[Gas]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>0,95 [[Kelvin|K]] (26 [[atmósfera|atm]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>4,22 K</td></tr> </td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>0,0845 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>5,23 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>No aplicable</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>970 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>Sin datos ([[Escala de Pauling|Pauling]])</td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>5193 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>0,152 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1<sup>er</sup>[[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>2372,3 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2º [[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>5250,5 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr align=center> <td>'''[[Isótopo|iso.]]'''</td><td>'''[[abundancia natural|AN]]''' (%)</td><td>'''[[Periodo de semidesintegración]]'''</td><td>'''[[desintegración|MD]]'''</td><td>'''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]])</td><td>'''[[producto de desintegración|PD]]'''</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>3</sup>He</td><td>0,000137</td><td colspan="4">He es [[isótopo estable|estable]] con 1 [[neutrón]]</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>4</sup>He</td><td>99,999863</td><td colspan="4">He es estable con 2 neutrones</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>6</sup>He</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>806,7 m[[segundo (unidad de tiempo)|s]]</td><td>[[Desintegración beta|β]]<sup>-</sup></td><td>3,508</td><td><sup>6</sup>[[Litio|Li]]</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff"><font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font></th></tr> </table> [[Īxiptli:HeNe Laser Build.webm|miniaturadeimagen|Tōnatiuhyoh]] [[Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl]] tcka5vswe333e5cm5eetk1yma1c557e 500430 500428 2022-07-27T17:59:42Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[TOnatiuhyoh]] a [[Tonatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Āyōcoxqui]] - '''Tōnatiuhyoh'''</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center"><br /> '''He'''<br />[[Yancuīquehēcatl|Ne]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:He-TableImage.svg|300px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#c0ffff">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Helio, He, 2</td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Ehēcatl Tēcpilli]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[elementos del grupo 18|18]], [[elementos del periodo 1|1]] , [[elementos del bloque p|p]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>0,1785 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], sin datos</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]]</td><td><center>Incoloro<br />[[Īxiptli:He,2.jpg|125px]]</center></td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>4,002602 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>31 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>32 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>140 pm</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td>1[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>0 (desconocido)</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Hexagonal</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>[[Gas]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>0,95 [[Kelvin|K]] (26 [[atmósfera|atm]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>4,22 K</td></tr> </td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>0,0845 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>5,23 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>No aplicable</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>970 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>Sin datos ([[Escala de Pauling|Pauling]])</td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>5193 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>0,152 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1<sup>er</sup>[[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>2372,3 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2º [[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>5250,5 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr align=center> <td>'''[[Isótopo|iso.]]'''</td><td>'''[[abundancia natural|AN]]''' (%)</td><td>'''[[Periodo de semidesintegración]]'''</td><td>'''[[desintegración|MD]]'''</td><td>'''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]])</td><td>'''[[producto de desintegración|PD]]'''</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>3</sup>He</td><td>0,000137</td><td colspan="4">He es [[isótopo estable|estable]] con 1 [[neutrón]]</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>4</sup>He</td><td>99,999863</td><td colspan="4">He es estable con 2 neutrones</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>6</sup>He</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>806,7 m[[segundo (unidad de tiempo)|s]]</td><td>[[Desintegración beta|β]]<sup>-</sup></td><td>3,508</td><td><sup>6</sup>[[Litio|Li]]</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff"><font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font></th></tr> </table> [[Īxiptli:HeNe Laser Build.webm|miniaturadeimagen|Tōnatiuhyoh]] [[Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl]] tcka5vswe333e5cm5eetk1yma1c557e 500432 500430 2022-07-27T17:59:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Āyōcoxqui]] - '''Tōnatiuhyoh'''</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center"><br /> '''He'''<br />[[Yancuīquehēcatl|Ne]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:He-TableImage.svg|300px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#c0ffff">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Helio, He, 2</td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Ehēcatl Tēcpilli]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[elementos del grupo 18|18]], [[elementos del periodo 1|1]] , [[elementos del bloque p|p]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>0,1785 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], sin datos</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]]</td><td><center>Incoloro<br />[[Īxiptli:He,2.jpg|125px]]</center></td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>4,002602 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>31 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>32 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>140 pm</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td>1[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>0 (desconocido)</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Hexagonal</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>[[Gas]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>0,95 [[Kelvin|K]] (26 [[atmósfera|atm]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>4,22 K</td></tr> </td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>0,0845 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>5,23 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>No aplicable</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>970 [[metro por segundo|m/s]] a 293.15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>Sin datos ([[Escala de Pauling|Pauling]])</td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>5193 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>0,152 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1<sup>er</sup>[[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>2372,3 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2º [[Energía de ionización|Potencial de ionización]] </td><td>5250,5 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr align=center> <td>'''[[Isótopo|iso.]]'''</td><td>'''[[abundancia natural|AN]]''' (%)</td><td>'''[[Periodo de semidesintegración]]'''</td><td>'''[[desintegración|MD]]'''</td><td>'''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]])</td><td>'''[[producto de desintegración|PD]]'''</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>3</sup>He</td><td>0,000137</td><td colspan="4">He es [[isótopo estable|estable]] con 1 [[neutrón]]</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>4</sup>He</td><td>99,999863</td><td colspan="4">He es estable con 2 neutrones</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>6</sup>He</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>806,7 m[[segundo (unidad de tiempo)|s]]</td><td>[[Desintegración beta|β]]<sup>-</sup></td><td>3,508</td><td><sup>6</sup>[[Litio|Li]]</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#c0ffff"><font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font></th></tr> </table> [[Īxiptli:HeNe Laser Build.webm|miniaturadeimagen|Tōnatiuhyoh]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 1znuowylxmo622dgtnannkyzkp476xp Ehecayoh 0 4589 500424 496701 2022-07-27T17:58:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="350px;" style="border-collapse:collapse;" |----- | colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2" | {| align="center" border="0" |----- | colspan="2" align="center" | [[Ehēcatehuiltic]] - '''Ehēcayoh''' - [[Flúor]] |----- | rowspan="3" valign="center" | &nbsp;<br />'''O'''<br />[[Tlequiquiztlālli|S]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp; |----- | align="center" | [[Īxiptli:O-TableImage.svg|250px]]<br /> <div align="right"><small>[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</small></div> |} |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font color="green">General</font> |----- | [[Listado alfabético de elementos químicos|Nombre]], [[Lista de elementos por símbolo|símbolo]], [[Número atómico|número]] | Ehēcayoh, O, 8 |----- | [[Serie química]] | [[no metal]] |----- | [[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]] | [[Elementos del grupo 16|16]], [[Elementos del periodo 2|2]] , [[Elementos del bloque p|p]] |----- | [[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] | 1,429 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]] <small>(273[[kelvin|K]])</small>, SD |----- | [[color|Apariencia]] | align="center" | Incoloro<br />[[Īxiptli:O,8.jpg|125px]] |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font color="green">Propiedades atómicas</font> |----- | [[Peso atómico]] | 15,9994 [[Unidad de masa atómica|uma]] |----- | [[Radio atómico|Radio atómico calculado]] | 60 (48) [[picómetro|pm]] |----- | [[Radio covalente]] | 73 pm |----- | [[Radio de Van der Waals dicocheae]] | 152 pm |----- | [[Configuración electrónica]] | <nowiki>[</nowiki>[[helio|He]]<nowiki>]</nowiki>2[[orbital|s]]<sup>2</sup>2[[orbital|p]]<sup>4</sup> |----- | [[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[Óxido]]) | '''-2''',-1 (neutro) |----- | [[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] | cubic |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font color="green">Propiedades físicas</font> |----- | [[Estado de la materia]] | gas ([[magnetismo|paramagnético]]) |----- | [[Punto de fusión]] | 50,35 [[Kelvin|K]] |----- | [[Punto de ebullición]] | 90,18 K |----- | [[Entalpía de vaporización]] | 3,4099 [[kilojulio por mol|kJ/mol]] |----- | [[Entalpía de fusión]] | 0,22259 kJ/mol |----- | [[Presión de vapor]] | __ [[Pascal (unidad)|Pa]] a __ K |----- | [[Velocidad del sonido]] | 317,5 [[metro por segundo|m/s]] a 293 K |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font color="green">Información diversa</font> |----- | [[Electronegatividad]] | 3,44 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) |----- | [[Calor específico]] | 920 [[Julio por kilogramo kelvin|J/(kg*K)]] |----- | [[Conductividad eléctrica]] | _ m<sup>-1</sup>·[[Ohmio|Ω]]<sup>-1</sup> |----- | [[Conductividad térmica]] | 0,02674 [[Vatio por metro kelvin|W/(m*K)]] |----- | 1° [[Energía de ionización|potencial de ionización]] | 1313,9 kJ/mol |----- | 2° potencial de ionización | 3388,3 kJ/mol |----- | 3° potencial de ionización | 5300,5 kJ/mol |----- | 4° potencial de ionización | 7469,2 kJ/mol |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font color="green">Isótopos más estables</font> |----- | colspan="2" | {| border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%" |----- ! [[Isótopo|iso.]] ! [[abundancia natural|AN]] ! [[Periodo de semidesintegración]] ! [[desintegración|MD]] ! [[energía de desintegración|ED]] [[mega|M]][[electrón volt|eV]] ! [[producto de desintegración|PD]] |----- | <sup>16</sup>O || '''99,762%''' | colspan="4" | O es [[Isótopo estable|estable]] con 8 [[neutrón|neutrones]] |----- | <sup>17</sup>O || 0,038% | colspan="4" | O es estable con 9 neutrones |----- | <sup>18</sup>O || 0,2% | colspan="4" | O es estable con 10 neutrones |} |----- ! colspan="2" bgcolor="#a0ffa0" | <font size="-1" color="green">{{cnpt}}</font> |} '''Ehēcayoh''' (Caxtillāntlahtōlli:''Oxígeno'') [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] rqyq8d5i9ql0w7il2dui284djn2c3sw Yancuīquehēcatl 0 4590 500420 496693 2022-07-27T17:57:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em" width="350px;" |----- | colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2" | {| align="center" border="0" |----- | colspan="2" align="center" | [[Flúor]] - '''Yancuīquehēcatl''' |----- | rowspan="3" valign="center" | [[Tōnatiuyoh|He]]<br />'''Ne'''&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;[[Argón|Ar]]<br />&nbsp; |----- | align="center" | [[Īxiptli:Ne-TableImage.svg|250px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]] |} |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | General |----- | [[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]] | Yancuīquehēcatl, Ne, 10 |----- | [[Serie química]] || [[Ehēcatl Tēcpilli]] |----- | [[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]] | [[elementos del grupo 18|18]], [[elementos del periodo 2|2]] , [[elementos del bloque p|p]] |----- | [[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] | 0,8999 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], sin datos |----- | [[color|Apariencia]] | <center>Incoloro<br />[[Īxiptli:Ne,10.jpg|125px]]</center> |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | Propiedades atómicas |----- | [[Peso atómico]] | 20,1797 [[Unidad de masa atómica|uma]] |----- | Radio medio<sup>†</sup> || Sin datos |----- | [[Radio atómico|Radio atómico calculado]] | 38 [[picómetro|pm]] |----- | [[Radio covalente]] || 69 pm |----- | [[Radio de Van der Waals]] || 154 pm |----- | [[Configuración electrónica]] | <nowiki>[</nowiki>[[Helio|He]]]2[[orbital|s]]<sup>2</sup>2p<sup>6</sup> |----- | [[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) | 0 (desconocido) |----- | [[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] | Cúbica centrada<br />en las caras |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | Propiedades físicas |----- | [[Estado de la materia]] || [[Gas]] |----- | [[Punto de fusión]] || 24,56 [[Kelvin|K]] |----- | [[Punto de ebullición]] || 27,07 K |----- | [[Entalpía de vaporización]] || 1,7326 [[kilojulio por mol|kJ/mol]] |----- | [[Entalpía de fusión]] || 0,3317 kJ/mol |----- | [[Presión de vapor]] || No aplicable |----- | [[Velocidad del sonido]] || 435 [[metro por segundo|m/s]] |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | Información diversa |----- | [[Electronegatividad]] | Sin datos ([[Escala de Pauling|Pauling]]) |----- | [[Calor específico]] | 103 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]] |----- | [[Conductividad eléctrica]] || Sin datos |----- | [[Conductividad térmica]] | 0,0493 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]] |----- | colspan="4" align="center" | [[Energía de ionización|Potenciales de ionización]] (kJ/mol) |----- | 1º = 2080,7 || 5º = 12177 |----- | 2º = 3952,3 || 6º = 15238 |----- | 3º = 6122 || 7º = 19999,0 |----- | 4º = 9371 || 8º = 23069,5 |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | Isótopos más estables |----- | colspan="2" | {| border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%" |----- align="center" | '''[[Isótopo|iso.]]''' || '''[[abundancia natural|AN]]''' (%) | '''[[Periodo de semidesintegración]]''' || '''[[desintegración|MD]]''' | '''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]]) | '''[[producto de desintegración|PD]]''' |----- valign="bottom" | <sup>20</sup>Ne || '''90,48''' | colspan="4" | Ne es [[isótopo estable|estable]] con 10 [[neutrón|neutrones]] |----- valign="bottom" | <sup>21</sup>Ne || 0,27 | colspan="4" | Ne es [[isótopo estable|estable]] con 11 neutrones |----- valign="bottom" | <sup>22</sup>Ne || 9,25 | colspan="4" | Ne es [[isótopo estable|estable]] con 12 neutrones |} |----- ! colspan="2" bgcolor="#c0ffff" | <font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font> |} '''Yancuīquehēcatl''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Neón''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] rpdvg5stdxpl5ky5y6gtdsocuqu0fpo Iztac tepoztli 0 4592 500427 496690 2022-07-27T17:59:18Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Cobalto]] - '''Iztactepoztli''' - [[Chīltic tepoztli]]</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center">'''Ni'''<br />[[Paladio|Pd]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:Ni-TableImage.svg|250px]] <div align="right"><small>[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</small></div></table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#ffc0c0">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[Número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Iztactepoztli, Ni, 28 </td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Metal de transición]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[Elementos del grupo 10|10]], [[Elementos del periodo 4|4]], [[Elementos del bloque d|d]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>8908 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], 4,0</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]] </td><td align="center">Lustroso, metálico<br />[[Īxiptli:Ni,28.jpg|125px]]</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>58,71 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>135 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>149 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>121 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>163 pm</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[Argón|Ar]]<nowiki>]</nowiki>3[[orbital|d]]<sup>8</sup>4[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>'''+2 (levemente [[base (química)|básico]])</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Cúbica centrada en las caras</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>Sólido ([[magnetismo|ferromagnético]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>1453 [[Celsius|C]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>2730 C</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>370,4 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>17,47 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>237 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1726 K</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>4970 [[metro por segundo|m/s]] a 293,15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>1,91 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) </td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>440 [[Julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>14,3 x 10<sup>6</sup> m<sup>-1</sup>·[[ohmio|Ω]]<sup>-1</sup></td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td> 90,7 [[Vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1° [[Energía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>737,1 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2° potencial de ionización </td><td>1753 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>3° potencial de ionización </td><td>3395 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>4° potencial de ionización </td><td>5300 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr> <th>[[Isótopo|iso.]]</th><th>[[abundancia natural|AN]]</th><th>[[Periodo de semidesintegración]] </th><th>[[desintegración|MD]]</th><th>[[energía de desintegración|ED]] [[mega|M]][[electrón volt|eV]]</th><th>[[producto de desintegración|PD]]</th></tr> <tr> <td><sup>56</sup>Ni</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>[[1 E5 s|6,077 días]]</td><td>[[Captura electrónica|ε]]</td><td>2,136</td><td><sup>56</sup>[[cobalto|Co]]</td></tr> <tr> <td><sup>58</sup>Ni</td><td>68,077%</td><td colspan="4">Ni es [[Isótopo estable|estable]] con 30 [[neutrón|neutrones]]</td></tr> <tr> <td><sup>59</sup>Ni</td><td>Sintético</td><td>[[1 E12 s|76000 años]]</td><td>ε</td><td>1,072</td><td><sup>59</sup>[[cobalto|Co]]</td></tr> <tr> <td><sup>60</sup>Ni</td><td>26,233%</td><td colspan="4">Ni es estable con 32 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>61</sup>Ni</td><td>1,14%</td><td colspan="4">Ni es estable con 33 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>62</sup>Ni</td><td>3,634%</td><td colspan="4">Ni es estable con 34 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>63</sup>Ni</td><td>Sintético</td><td>[[1 E9 s|100,1 años]]</td><td>β<sup>-</sup></td><td>2,137</td><td><sup>63</sup>[[cobre|Cu]]</td></tr> <tr> <td><sup>64</sup>Ni</td><td>0,926%</td><td colspan="4">Ni es estable con 36 neutrones</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0"><font size="-1">{{cnpt}}</font></th> </tr> </table> '''Iztactepoztli''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Níquel''). [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 8vvgrsifgqh2cyum57vkrl43j6odx01 500461 500427 2022-07-27T18:26:40Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Iztactepoztli]] a [[Iztac tepoztli]] wikitext text/x-wiki <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Cobalto]] - '''Iztactepoztli''' - [[Chīltic tepoztli]]</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center">'''Ni'''<br />[[Paladio|Pd]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:Ni-TableImage.svg|250px]] <div align="right"><small>[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</small></div></table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#ffc0c0">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[Número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Iztactepoztli, Ni, 28 </td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Metal de transición]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[Elementos del grupo 10|10]], [[Elementos del periodo 4|4]], [[Elementos del bloque d|d]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>8908 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], 4,0</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]] </td><td align="center">Lustroso, metálico<br />[[Īxiptli:Ni,28.jpg|125px]]</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>58,71 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>135 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>149 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>121 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>163 pm</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[Argón|Ar]]<nowiki>]</nowiki>3[[orbital|d]]<sup>8</sup>4[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>'''+2 (levemente [[base (química)|básico]])</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Cúbica centrada en las caras</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>Sólido ([[magnetismo|ferromagnético]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>1453 [[Celsius|C]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>2730 C</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>370,4 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>17,47 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>237 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 1726 K</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>4970 [[metro por segundo|m/s]] a 293,15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>1,91 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) </td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>440 [[Julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>14,3 x 10<sup>6</sup> m<sup>-1</sup>·[[ohmio|Ω]]<sup>-1</sup></td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td> 90,7 [[Vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1° [[Energía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>737,1 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2° potencial de ionización </td><td>1753 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>3° potencial de ionización </td><td>3395 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>4° potencial de ionización </td><td>5300 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr> <th>[[Isótopo|iso.]]</th><th>[[abundancia natural|AN]]</th><th>[[Periodo de semidesintegración]] </th><th>[[desintegración|MD]]</th><th>[[energía de desintegración|ED]] [[mega|M]][[electrón volt|eV]]</th><th>[[producto de desintegración|PD]]</th></tr> <tr> <td><sup>56</sup>Ni</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>[[1 E5 s|6,077 días]]</td><td>[[Captura electrónica|ε]]</td><td>2,136</td><td><sup>56</sup>[[cobalto|Co]]</td></tr> <tr> <td><sup>58</sup>Ni</td><td>68,077%</td><td colspan="4">Ni es [[Isótopo estable|estable]] con 30 [[neutrón|neutrones]]</td></tr> <tr> <td><sup>59</sup>Ni</td><td>Sintético</td><td>[[1 E12 s|76000 años]]</td><td>ε</td><td>1,072</td><td><sup>59</sup>[[cobalto|Co]]</td></tr> <tr> <td><sup>60</sup>Ni</td><td>26,233%</td><td colspan="4">Ni es estable con 32 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>61</sup>Ni</td><td>1,14%</td><td colspan="4">Ni es estable con 33 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>62</sup>Ni</td><td>3,634%</td><td colspan="4">Ni es estable con 34 neutrones</td></tr> <tr> <td><sup>63</sup>Ni</td><td>Sintético</td><td>[[1 E9 s|100,1 años]]</td><td>β<sup>-</sup></td><td>2,137</td><td><sup>63</sup>[[cobre|Cu]]</td></tr> <tr> <td><sup>64</sup>Ni</td><td>0,926%</td><td colspan="4">Ni es estable con 36 neutrones</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ffc0c0"><font size="-1">{{cnpt}}</font></th> </tr> </table> '''Iztactepoztli''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Níquel''). [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 8vvgrsifgqh2cyum57vkrl43j6odx01 Iztactlāltepoztli 0 4617 500438 495580 2022-07-27T18:01:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Litio]] - '''Iztactlāltepoztli''' - [[Xacoiztatl]]</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center"> '''Be'''&nbsp;&nbsp;<br />[[Magnesio|Mg]]&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:Be-TableImage.svg|250px]]<br />[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#FFDEAD">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[número atómico|tlapōhualli]] </td><td>Iztactlāltepoztli, Be, 4</td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Metal alcalinotérreo|Metales alcalinotérreos]]</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]] </td><td>[[elementos del grupo 2|2]], [[elementos del periodo 2|2]] , [[elementos del bloque s|s]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>1848 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], 5,5 </td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]] </td><td><center>[[Īxiptli:Be,4.jpg|125px]]<br /><small>Blanco-gris metálico</small></center></td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#FFDEAD">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>9,01218 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>112 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>90 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[Helio|He]]<nowiki>]</nowiki>2[[orbital|s]]²</td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>2 ([[anfótero]])</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Hexagonal</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#FFDEAD">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>[[sólido]] ([[magnetismo|diamagnético]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>1551,15 [[Kelvin|K]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>3243,15 K</td></tr> </td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>292,40 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>12,20 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>4180 [[Pascal (unidad)|Pa]]</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>13000 [[metro por segundo|m/s]]</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#FFDEAD">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>1,57 ([[Escala de Pauling|Pauling]])</td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>1825 [[julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>31,35x10<sup>6</sup>/m [[ohmio|Ω]]</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>201 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1º [[Energía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>899,5 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>2º potencial de ionización </td><td>1757,1 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>3º potencial de ionización </td><td>14848,7 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#FFDEAD">'''Isótopos más estables'''</th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr align=center> <td>'''[[Isótopo|iso.]]'''</td><td>'''[[abundancia natural|AN]]''' (%)</td><td>'''[[Periodo de semidesintegración]]'''</td><td>'''[[desintegración|MD]]'''</td><td>'''[[energía de desintegración|ED]]''' ([[mega|M]][[electrón-voltio|eV]])</td><td>'''[[producto de desintegración|PD]]'''</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>7</sup>Be</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>53,12 [[día|d]]</td><td>[[captura electrónica|ε]]</td><td>0,862</td><td><sup>7</sup>Li</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>9</sup>Be</td><td>'''100'''</td><td colspan="4">Be es [[isótopo estable|estable]] con 5 [[neutrón|neutrones]]</td></tr> <tr valign=bottom> <td><sup>10</sup>Be</td><td>trazas</td><td rowspan=2>1,51x10<sup>6</sup> [[año|a]]</td><td>[[desintegración beta|β]]<sup>-</sup></td><td>0,556</td><td><sup>10</sup>[[Boro|B]]</td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#FFDEAD"><font size="-1">Valores en el [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] y en condiciones normales<br />(0 [[Grado Celsius|°C]] y 1 [[presión|atm]]), salvo que se indique lo contrario.<br /><sup>†</sup>Calculado a partir de distintas longitudes<br />de enlace covalente, metálico o iónico.</font></th></tr> </table> '''Iztactlāltepoztli''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Berilio''). [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] c0qs7u31hhe4rl60ba28v4f3wy81tyu Tlāloctepoztli 0 4623 500433 495588 2022-07-27T18:00:26Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Ilhuicateōtepoztli]] – '''Tlāloctepoztli''' – [[Mictlāntēuctepoztli]]</td> </tr> <tr><td rowspan="3" valign="center">[[Prometio|Pm]]<br /> '''Np'''<br />&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:Wide Periodic Table.svg|300px]] <div align="right"><small>[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</small></div> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">'''General'''</span></th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[Número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Tlāloctepoztli, Np, 93</td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Actínido]]s</td></tr> <tr> <td>[[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>[[Elementos del periodo 7|7]] , [[Elementos del bloque f|f]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]], [[dureza]] Mohs </td><td>20250 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]], n/a</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]] </td><td>Plateado metálico</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">'''Propiedades atómicas'''</span></th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td><nowiki>[237]</nowiki> [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>Radio medio<sup>†</sup> </td><td>175 [[picómetro|pm]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico]] calculado </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio covalente]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[radón|Rn]]<nowiki>]</nowiki> 5[[orbital|f]]<sup>4</sup>6[[orbital|d]]<sup>1</sup>7[[orbital|s]]<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>6, '''5''', 4, 3 ([[anfótero]])</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>3 formas: ortorrómbico,<br />tetragonal y cúbico</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">'''Propiedades físicas'''</span></th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>[[Sólido]] ([[magnetismo|_]])</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>910 [[Kelvin|K]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>4273 K</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>Sin datos [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>5,19 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">'''Información diversa'''</span></th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>1,36 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) </td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>Sin datos</td></tr> <tr> <td>[[Conductividad eléctrica]] </td><td>0,822 x 10<sup>6</sup> m<sup>-1</sup>·[[ohmio|Ω]]<sup>-1</sup></td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>6,3 [[Vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1° [[Energía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>604,5 kJ/mol</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">'''Isótopos más estables'''</span></th></tr> <tr> <td colspan="2"> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"> <tr> <th>[[Isótopo|iso.]]</th><th>[[abundancia natural|AN]]</th><th>[[Periodo de semidesintegración]] </th><th>[[desintegración|MD]]</th><th>[[energía de desintegración|ED]] [[mega|M]][[electrón volt|eV]]</th><th>[[producto de desintegración|PD]]</th></tr> <tr> <td><sup>235</sup>Np</td><td>[[radioisótopo sintético|Sintético]]</td><td>[[1 E7 s|396,1 d]]</td><td>[[Emisión alfa|α]]<br />[[Captura electrónica|ε]]</td><td>5,192<br />0,124</td><td><sup>231</sup>[[protactinio|Pa]]<br /><sup>235</sup>[[uranio|U]]</td></tr> <tr> <td><sup>236</sup>Np</td><td>Sintético</td><td>[[1 E12 s|154 x 10<sup>3</sup> a]] </td><td>ε<br />[[Emisión beta|β<sup>-</sup>]]<br />α</td><td>0,940<br />0,940<br />5,020</td><td><sup>236</sup>U<br /> <sup>236</sup>[[Plutonio|Pu]]<br /><sup>232</sup>Pa</td></tr> <tr> <td><sup>237</sup>Np</td><td>Sintético</td><td>[[1 E s|2,144 x10<sup>6</sup> a]]</td><td>[[Fisión espontánea|FE]] & α</td><td>4,959</td><td><sup>233</sup>Pa</td></tr> <tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">{{cnpt}}</span></th> </tr> </table> '''Tlāloctepoztli''' ahnozo '''Neptunio''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Neptunio''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 3xua3pb6ihtlytey6irgh7bx7cr2vtj Mictlāntēuctepoztli 0 4624 500440 496750 2022-07-27T18:02:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"> <table align="center" border="0"> <tr><td colspan="2" align="center">[[Tlāloctepoztli]] - '''Mictlāntēuctepoztli''' - [[Americio]]</td> </tr> <tr><td rowspan="7" valign="center">[[Samario|Sm]]<br />'''Pu'''<br /> &nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;</td></tr> <tr><td align="center">[[Īxiptli:Pu-TableImage.svg|250px]]<br /> <div align="right"><small>[[Tabla periódica de los elementos|Tabla completa]]</small></div></td></tr> </table> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor="#ff99cc">'''General'''</th></tr> <tr> <td>[[Listado alfabético de elementos químicos|Tōcāitl]], [[Lista de elementos por símbolo|machiyōtl]], [[Número atómico|tlapōhualli]]</td><td>Mictlāntēuctepoztli, Pu, 94 </td></tr> <tr> <td>[[Serie química]] </td><td>[[Actínido]]s</td></tr> <tr> <td>[[Grupo de la tabla periódica|Grupo]], [[Periodo de la tabla periódica|periodo]], [[Bloque de la tabla periódica|bloque]]</td><td>n/a, [[Elementos del periodo 7|7]] , [[Elementos del bloque f|f]]</td></tr> <tr> <td>[[Densidad (física)|Densidad]] </td><td>19.816 [[kilogramo por metro cúbico|kg/m³]]</td></tr> <tr> <td>[[color|Apariencia]] </td><td align="center">Blanco plateado<br />[[Īxiptli:Pu,94.jpg|125px]]</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc">'''Propiedades atómicas'''</th></tr> <tr> <td>[[Peso atómico]] </td><td>244 [[Unidad de masa atómica|uma]]</td></tr> <tr> <td>[[Radio atómico|Radio atómico calculado]] </td><td>175 pm</td></tr> <tr> <td>[[Radio de Van der Waals]] </td><td>?</td></tr> <tr> <td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[radón|Rn]]<nowiki>]</nowiki> 5f<sup>6</sup> 7s<sup>2</sup></td></tr> <tr> <td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[óxido]]) </td><td>6, 5, '''4''', 3 (óxido anfotérico)</td></tr> <tr> <td>[[Redes de Bravais|Estructura cristalina]] </td><td>Monoclínica</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc">'''Propiedades físicas'''</th></tr> <tr><td>[[Estado de la materia]] </td><td>Sólido</td></tr> <tr> <td>[[Punto de fusión]] </td><td>912,5 [[Kelvin|K]]</td></tr> <tr> <td>[[Punto de ebullición]] </td><td>3.501 K</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>333,5 [[kilojulio por mol|kJ/mol]]</td></tr> <tr> <td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>2,82 kJ/mol</td></tr> <tr> <td>[[Presión de vapor]] </td><td>10,00 [[Pascal (unidad)|Pa]] a 2.926 K</td></tr> <tr> <td>[[Velocidad del sonido]] </td><td>2.260 [[metro por segundo|m/s]] a 293,15 K</td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc">'''Información diversa'''</th></tr> <tr> <td>[[Electronegatividad]] </td><td>1,28([[Escala de Pauling|Pauling]]) </td></tr> <tr> <td>[[Calor específico]] </td><td>35,5 [[Julio por kilogramo kelvin|J/(kg·K)]]</td></tr> <tr> <td>[[Resistencia eléctrica]] </td><td>0,685 m<sup>-1</sup>·[[ohmio|Ω]]<sup>-1</sup></td></tr> <tr> <td>[[Conductividad térmica]] </td><td>6,74 [[vatio por metro kelvin|W/(m·K)]]</td></tr> <tr> <td>1° [[Energía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>584,7 kJ/mol</td></tr> </td></tr> <tr> <th colspan="2" align="center" bgcolor="#ff99cc"><font size="-1">{{cnpt}}</font></th> </tr> </table> '''Mictlāntēuctepoztli''' ahnozo '''Plutonio''' (Caxtillāntlahtōlli: ''Plutonio''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] suyvq61is8d03irdlpph803kw57iu5g Yancuic Mexico 0 4695 500372 500169 2022-07-27T15:04:02Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Yancuic Mexico | Chantocaitl = State of New Mexico<br />Estado de Nuevo México<br />Yootó Hahoodzo | Pamitl = Flag of New Mexico.svg | Chimalli = Seal of New Mexico.svg | Tlalmachiyotl = New Mexico in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA/nhn}} | Tecuacan = [[Santa Fe]] | Hueyaltepetl = [[Albuquerque]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Yancuic mexicatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = NM | CodigoISO = US-NM | Matlatzalan = www.newmexico.gov |}} '''Yancuic Mexico'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo iuhqui ''yancuic huehue mexico'' ipan ''Annals of his Time''.</ref>, nozo '''Tlahtohcayotl Yancuic Mexico''' (inglatlahtolli: ''State of New Mexico'' ihuan caxtillantlahtolli: ''Estado de Nuevo México''), inin tlahtohcayotl ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa tlahtocayotl [[Colorado]] huan [[Utah]], huitztlampa ica [[Texas]] huan [[Mexico]] ([[Chihuahua]] huan [[Sonora]]), icalaquiyampa [[Arizona]] huan iquizayampa [[Texas]] huan [[Oklahoma]]. [[Santa Fe]] itecuacan ihuan in hueyaltepetl [[Albuquerque]], ohcequin altepetl [[Las Cruces]] huan [[Gallup]]. == Tlaltocayotl == '''Mexico''' quitoznehqui ''Mexihtli'' ahnozo ''Mexihtin'' huan ''-co''. Quilmach ce [[Aztlan|aztecayaoquizqui]] in ompa [[Chicomoztoc]]. Nozo occequintin quihtoa "Mexihtli": "[[Metztli]]", "[[xictli]]" huan "-co". Iachtopa occe tocaitl: "Provinicia de Nuevo México" (Tlahtohcanaltepetl Yancuic Mexico), huan "State of New México/Estado de Nuevo México" (Tlahtocayotl Yancuic Mexico) xihpan [[1912]]. Axcan Caxtillahtolli tlahcuiloa "Yancuic Mexihco" mah, [[inglatlahtolli|inglatlahtolcopa]] ''New Mexico'', in ''Nuevo México'' ipan [[Mexico]] nozo ''Nuevo Méjico'' in ompa [[España]]. ==Huehcapatlahtoliztli== Achcauhtlacah ihuicpa Yancuic Mexico catcah Anasazi macehualtlacah. In pohualxiuhpan XVI, ihcuac oquitlachiuh inic ce tenamiquiliztli ica europanecah, inin tlalli ochantilli catca icampa Pueblo (altepetl) macehuallacah. Francisco Vásquez de Coronado oquitlacetili ce tlayehcoliztli ipan Cacquetlan, Yancuic Galicia itech 1540 ihuan 1542 ic xittontla chicome altepetl ihuicpa Cibola oquihto ipampa Cabeza de Vaca tlein oitta iahuicyaliz icampa Florida canahpa Mexihco. Coronado icel onamiqui xamixcalli ihuan tepitzin altepemaitl, zanno ocaltza canah Mexihco. Quintepan Juan de Oñate oaltepetlali inic ce altepetl ipan in axcan Yancuic Mexihco xiuhpan 1598 motenehua San Juan ipan Río Grande. [[Īxiptli:Coronado-Remington.jpg|thumb|left|200px|Ce expedición de Vásquez de Coronado.]] Achcauhtlacah nican ipan Santa Fe Analco catcah tehua macehuallacah in tlein otlaquetza Altepetl xiuhpan 1050 canapah 1150. Inic ce itoca Ogha Po'oge, ce tehualtepeticpac itech ixtlahuahcan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1619]], caxtiltecatl [[Pedro de Peralta]], inic yei tepachoani, in onemic ce expedición, motenehua nican [[Yancuic Mexihco]] ihuan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oaci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Santa Fe Analco. Juan de Oñate ocueponi in hueyitlahtocac ohtli, in caxtiltecatl Oñate inic ce tepantlahtoani ihuicpa Hueyaltepetl Yancuic Mexico itech Yancuic España. In Acoma macehualtecah oquiatlacamachili itech teyouh tepachohuani Juan de Oñate, caxtiltecah ihuan mexicah. Ipan [[1846]] xihuitl, Tlahtocayotl in Cepanca quinyaochihua ica ihuan Mexihco quintlatlalochtia [[Texas]], [[Yancuic Mexico]], [[California]] huan ohce Mexicotlahcotoncayotl. Inin xiuhpan [[1945]], Tlacetililli Tlahtohcayotl Ixachitlan tlanelti iahuachuaz xittontlayonqui in ompa [[Alamogordo]], Yancuic Mexihco. In nahuatiloyan otlachiuh Yancuic Mexihco tlahtocayotl tlapohualli 47 (ompohualli ihuan chicome) ihuicpa Tlahtocayotl in Cepanca in [[6 metztli enero]] 1912. In tlachihualiztli ihuic calnahuac tlahtohcayotl [[Arizona]] tlalli, in 14 metztli febrero 1912 otlachiuh 48 Tlahtohcayotl in Cepanca nican tlalpan. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Utah]] | Norte = [[Colorado]] | Noreste = [[Oklahoma]] | Oeste = [[Arizona]] | Centro = Mexico | Este = [[Texas]] | Suroeste = {{MEX}} | Sur = {{MEX}} | Sureste = [[Texas]] }} [[Īxiptli:National atlas new mexico cropped.png|thumb|right|200px|Itlalmachiyo Yancuic Mexihco.]] Mictlampa tlahtocayotl [[Colorado]] (Tlalchichiltic), huitztlampa ica [[Texas]] huan [[Mexico]] ([[Chihuahua]] huan [[Sonora]]), icalaquiyampa [[Arizona]] ihuan iquizayampa [[Texas]] ihuan [[Oklahoma]]. [[Santa Fe Analco]] itecuacan, huan in hueyaltepetl [[Albuquerque]], occequin altepetl [[Las Cruces]] huan [[Gallup]]. ===Yoliztli=== Yancuic Mexico iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipia hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''Sierra Sangre de Cristo'', quipia atl ipampa atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca ''Desierto de Chihuahua''. No xiquitta tlahtocayotl Chihuahua quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Yancuic Mexico''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Schwarzbär-Omega Park.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:American bison k5680-1.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Aquila chrysaetos Flickr.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tliltlacamayeh]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuacuauhxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtli]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Antilocapra americana.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis lupus baileyi running.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Desert Bighorn Sheep Joshua Tree 4.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Meleagris gallopavo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Crotalus durissus]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Antilocapra americana]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Canis lupus baileyi]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ovis canadensis]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Opuntia ficus-indica]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Echinocactus grusonii]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Pinus ponderosa]] |- |} </div> ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Bill Richardson || 2003-2011 |- | Susana Martínez || 2011-2018 |- | Michelle Lujan Grisham || 2019 |} ==Tequitiliztli== Yancuic Mexihco in inic ce tlachiuhqui ipan [[alfalfa|alfalfapixcayotl]]. Occequintin yancuic mexihcah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[chilli]], [[xoconochtli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]] inompan [[coyonimatiliztli]]. Nican itlachuhual in cualli chichihualatl ipan onohuayan, Yancuic Mexihco oncah establos ihuan industria chichihualoyan ipampa chichihualli, tlatetzauhtli, xocoqui ihuan chichihualalchiyatl, no iuhqui onca hueyi tiyaquiztli in jueves ihuan domingos. In tomin motlacohua ipan nacamacoyan, pahcalli, amanamacoyan, tilmahnamacoyan, cacnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, quilnamacoyan, texnamacoyan, tlacualcalli, ihuan occequintin establecimientos. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Ni tlahtocayotl mocahuah ica 130 kilómetros itech TCA, ce achi quipiah ohtlihtetlahnemiliztli, quihtohuah quicualchichihuaceyah quitlaliceh chapohpotih ihquino cualli mocahuaz ayohcana timacehuaceh. [[File:UnitedN157GJ-CRJ700-ABQ-May2017 (36776703665).jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Aeropuerto Internacional Sunport]].]] Albuquerque quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli. ==Chanehmatiliztli== Yancuic Mexihco ce tlahtohcayotl icampa miac tlahtolli, in [[inglatlahtolli]] ihuan [[caxtillahtolli]] ca onemachti, mazqui in Constitución xiuhpampa 1912 omonequi ce itepacholiz ometlahtoltica, auh inin tlahtohcayotl ahmo quipiya nahuatiltlahtolli. Oc ihqui in yancuic Mexihco Constitución motenehua ome tlahtolcopa icampa ichanehhuan (Inglatlahtolli ihuan Caxtillahtolli) ica pehualiztli itechpahuic ixotia huan teixquetza itlamaniliz. In xihuitl 1995 Yancuic Mexihco tenematilizcuini ce tlahtohcayotl cuicatl ometlahtoltica, quihtoznequi ''New Mexico - Mi Lindo Nuevo México'' (Yancuic Mexico – Nocuacualtzin Yancuic Mexico). ===Neltococayotl=== [[Īxiptli:Our Lady of Guadalupe Church 2.jpg|thumb|left|Iteopan Tonantzin Guadalupe.]] Huehuemexihcatl neltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualmeh ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan ihuan occequintin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Atlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompehua ma xicristiania canah macehualtzintzin zan motlamati Catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizqiazqueh tlein oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'' ihuan inglatlalpantlalnetoqui. Axcan inonqueh calpolli itech '''judioyotl''' in sefarditlacameh, Huehuehcauh Santa Fe Analco ihuan '''cristianoyotl''' ihuicpa hueytlahtolamoxtli. ===Paccayeliztli=== Chinaco quipixcoc ce caltlapahtiquetl ica ce macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepahtiquet ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. ==Tlamachtiliztli== Yancuic Mexico quipiya caltlamachtiloyan tlen itocah temachtiloyan quipixtoc conemeh, oquichpilmeh huan cihuapilmeh, huan cicuacemeh tlamachtiyanih huan ce tlamachtiltlayacanquetl, huan ni caltlamactiloyan quipiah [[Telpochcalli Yancuic Mexico]] ica yani molehuiya huan ihquinoh quicencahua cualli tlamachtiltequitl. Nohquiah quipiya calnechicoltlamachtiltequitl, campa quinceliah tlen cehcanoc coneh ehuanih noponah quintlamacah huan cochih iztoqueh 56,000 telchpocah huan ponah inmaco iztoqueh ome tlamachtianih tlen quintlaliah ni conemeh. No quiya iztoque ome tlamachtianih. Noquia tlapalehuia ipan caltlamachtilnechicoltequitl. ==Tequinemiliztli== ===Tlatzohtzonaliztli=== Miaquintin [[cuicatlamatiliztli]] cah inin teucyotl Santa Fe iuhqui [[banda]], [[norteña]], [[balada]] ahnozo [[opera]]. ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:Taospueblo.jpg|thumb|right|200px|[[Taos]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Taos]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Whitssands]] == Momotlaliztli == [[Īxiptli:Santa Ana Star Center.jpg|thumb|right|200px|[[Santa Ana Star Center]] ompa [[Albuquerque]].]] In momotlaliztli ipan teucyotl Bernalillo cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Yancuic Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. ==Tlaixcopinalli== <gallery> Īxiptli:SnowyAlbuquerqueDowntown.JPG|Albuquerque. Īxiptli:Cathedral Basilica of St. Francis of Assisi - A - Stierch.jpg|Santa Fe. Īxiptli:Las Cruces.jpg|Las Cruces. Īxiptli:Foun wagon.jpg|Alamogordo. </gallery> == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|New Mexico}} * [http://www.usa.gov/gobiernousa/Estatales_Locales/Nuevo_Mexico.shtml Gobierno de los EE.UU. Estado de Nuevo México] ({{es}}) * [http://www.state.nm.us Gobierno de Nuevo México] ({{en}}) {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Yancuic Mexico]] pxq0d9xhwp3fbh1hbyw73jgdywdyg4c Tepoztli 0 5161 500465 497499 2022-07-27T18:29:35Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[Tliltic tepoztli]] wikitext text/x-wiki Tepoztli [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] n5l47m7cmtnbd18lqqaqlecpbpn5fl9 California 0 5304 500366 495649 2022-07-27T14:01:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = California | Chantocaitl = State of California<br />Estado de California | Pamitl = Flag of California.svg | Chimalli = Seal_of_California.svg | Tlalmachiyotl = Map of USA CA.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Sacramento, California|Sacramento]] | Hueyaltepetl = [[Los Ángeles]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Mount Shasta]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tzintiliztli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Gavin Newsom]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanih = 65 | Tlacatocaitl = Californitecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = CA | CodigoISO = US-CA | Matlatzalan = www.ca.gov |}} '''California''' nozo '''Tlahtocayotl California'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo iuhqui ''gallifornia'' ipan ''Annals of his Time''.</ref> ({{en2}} ''State of California''; {{es2}} ''Estado de California'') ce [[tlahtocayotl]] ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxochtia no mictlampa ica tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampa ica [[Mexico]] (tlatzintlah ca in tlahtocayotl [[Baja California]]), icalaquiyampa no [[Pacífico ailhuicatl]] huan tonatih iquiziyampan [[Arizona]] huan [[Nevada]]. [[Sacramento, California|Sacramento]] itecuacan, in hueyi altepetl [[Los Angeles, California|Los Angeles]], ohcequin altepetl [[San Francisco, California|San Francisco]] huan [[San Diego, California|San Diego]]. Iteyacanaliz ce hueyitlahtocayotl, itetlanahuatiani [[Gavin Newsom]] quitoznequi in ''governor'' (tepechoani), California quipiya mochintin atezcatl, tepehuahcan, teotlalli, atoyatl huan hueyialtepetl. Inin tlacatiyan huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz inon tlahtocayotl inic macuilli tequitiliztli ipan tlalticpac. ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Vancouver-Carlos-mission.jpg|thumb|200px|left|In misión [[San Carlos Borromeo de Carmelo]] xiuhpan [[1792]].]] Ipan [[1846]] xihuitl, Tlahtocayotl in Cepanca quinyaochihua ica huan Mexico quintlatlalochtia [[Texas]], [[Yancuic Mexico]], [[California]] huan ohce mexicatl tlahcotoncayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Īxiptli:EmeraldBay LakeTahoe.jpg|thumb|left|200px|Atezcatl Tahoe.]] Mictlampan tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampan ica [[Mexico]] (Mexico tlahtocayotl [[Tlani California]]), icalaquiyampan no [[Pacífico ailhuicatl]] ihuan iquiziyampa [[Arizona]] ihuan [[Nevada]]. ===Yoliztli=== Totomeh in [[cuauhtli]], [[tzopilotl]], [[centzontli]], [[cuāchichiquilzōlin]] nozo yolcameh [[coyotl]], [[mapachtli]], [[miztli]], [[tliltlacamayeh]], [[tepocolcoatl]], [[tlacamichin]], [[ayotochtli]], [[amiztli]] huan ohcequin. ==Tequitiliztli== [[Īxiptli:LA Skyline Mountains2.jpg|thumb|left|Altepētl [[Los Angeles]].]] California quipia ce tlacenelolli tecuacanayotic tlen xihxicuinti huel miyac yoliztlamantli, ce tlani maxtlatl huan pani teyocoyaliztli. Icopa Fondo Monetario internacional, in PIB nican Tlacetililli Tlahtohcayotl ca $ 17 billones ihuan nemītiā 25% ipan in tlamantli bruto mundial. In TTI in hueyic tēixittani icopa centlalticpac ihuan inic yei tēhuītiani, Canada, Mexico, Alemania, China ihuan Japon ihueyic techpocah ihuan ītēicniuhuān. California cenca huellalpac ipan in centlalticpac ihuan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān. Ipeucayo tequiyotica inemiltia itech tlayococancopa tepoztlachihualtic, palizcayotic, pahnamacac, tepozmalacatic, tlacualhuetzililli, tlahuiltic tlamantli, ihuan tepoztlatquitl. Itequiyō California tequipanoa īhuīc tlaquixtilli tlalpixcayotl īca inic cē ichcapixcayotl, nōiyuhqui inic ōme tequipanolli piya cē ācalquīxōhuayān ītequipanoliz in ōmpa [[Los Ángeles]] ihuan [[Chicago]]. In [[Ford]], in [[Chrysler]], in [[Dodge]], in tepozmalacatl otlachihualoh ipan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān ipampa huaznenqui tlachihualotiliztli. Inic ce pixcayotl in ompa California, huēyi tequipanolli in tlalpixcayōtl īhuīcpa [[xocomecatl]], tlacintli, ichcatl, tlalcamohtli, mazatexocotl, mazaxocotl, xochipalxocotl, acecexocotl, nōhuān pitzopixcayōtl, cahuayōhpixcayōtl, cuacuahuehpixcayōtl, ichcapixcayotl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli tlaquixtilli teconalli, tlīltepoztli, amochitl, temētztli ihuan Iztāctepoztli. ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== California ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, ohcequin tlacialli [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatezauhtli]], [[neuctli]]. == Momotlaliztli== [[File:Levi’s Stadium in 2017.jpg|miniatura|Estadio Levis's]] In momotlaliztli ipan California tlahtocayotl ca ipampa America [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. California quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: tecpan momotlaloyan ipan ''Levi's Stadium'' ipan San José Altepetl, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. {| class="wikitable" border="1" ! Calpolli ! Momotlaliztli ! Ahahuilli ! Ipampa |- | [[Los Angeles Chargers]] | [[Fútbol Americano]] | [[National Football League]] | [[1960]] |- | [[San Francisco 49ers]] | Fútbol Americano | National Football League | [[1946]] |- | [[Los Angeles Rams]] | Fútbol Americano | National Football League | 1946 |- | [[Los Angeles Dodgers]] | [[Béisbol]] | [[Grandes Ligas de Béisbol|Major League Baseball]] | [[1958]] |- | [[Oakland Athletics]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1968]] |- | [[San Diego Padres]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1969]] |- | [[Los Angeles Angels]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1961]] |- | [[San Francisco Giants]] | Béisbol | Major League Baseball | 1958 |- | [[Los Angeles Galaxy]] | [[Fútbol]] | [[Major League Soccer]] | [[1994]] |- | [[San Jose Earthquakes]] | Fútbol | Major League Soccer | 1994 |- | [[Los Angeles Football Club]] | Fútbol | Major League Soccer | 2014 |- | [[Golden State Warriors]] | [[Baloncesto]] | [[National Basketball Association]] | [[1962]] |- | [[Los Angeles Clippers]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1978]] |- | [[Los Angeles Lakers]] | Baloncesto | National Basketball Association | 1960 |- | [[Sacramento Kings]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1985]] |- | [[Anaheim Ducks]] | [[Hockey sobre hielo]] | [[National Hockey League]] | [[1993]] |- | [[San Jose Sharks]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1991]] |- | [[Los Angeles Kings]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1967]] |- | [[San Diego Legion]] | [[Rugby]] | [[Major League Rugby]] | [[2018]] |- | [[Los Angeles Giltinis]] | Rugby | Major League Rugby | [[2021]] |- | [[LA Current]] | [[Natación (deporte)|Natación]] | [[Liga Internacional de Natación]] | [[2019]] |- | [[Cali Condors]] | Natación | Liga Internacional de Natación | 2019 |- | [[Los Angeles Sparks]] | [[Baloncesto femenino]] | [[Women's National Basketball Association]] | [[1997]] |- | [[Sacramento Monarchs]] | Baloncesto femenino | Women's National Basketball Association | 1997 |- | [[Angel City FC]]<ref>[https://www.infobae.com/america/deportes/2020/07/28/natalie-portman-serena-williams-y-ex-jugadoras-fundaron-un-equipo-de-futbol-femenino-el-cambio-de-paradigma-que-plantea-angel-city/ Natalie Portman y Serena Williams crean Angel City, Infobae]</ref> | [[Fútbol femenino]] | [[National Women's Soccer League]] | [[2022]] |} ==No xiquitta== * [[Yancuic España]] ==Amoxtiliztli== == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:California}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:California]] 5q4b08112a2995ksi6fif1vkki0dvud 500367 500366 2022-07-27T14:02:07Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = California | Chantocaitl = State of California<br />Estado de California | Pamitl = Flag of California.svg | Chimalli = Seal_of_California.svg | Tlalmachiyotl = Map of USA CA.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Sacramento, California|Sacramento]] | Hueyaltepetl = [[Los Ángeles]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Mount Shasta]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tzintiliztli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Gavin Newsom]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanih = 65 | Tlacatocaitl = Californitecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = CA | CodigoISO = US-CA | Matlatzalan = www.ca.gov |}} '''California''' nozo '''Tlahtocayotl California'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo iuhqui ''gallifornia'' ipan ''Annals of his Time''.</ref> ({{en2}} ''State of California''; {{es2}} ''Estado de California'') ce [[tlahtocayotl]] ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxochtia no mictlampa ica tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampa ica [[Mexico]] (tlatzintlah ca in tlahtocayotl [[Baja California]]), icalaquiyampa no [[Pacífico ailhuicatl]] huan tonatih iquiziyampan [[Arizona]] huan [[Nevada]]. [[Sacramento, California|Sacramento]] itecuacan, in hueyi altepetl [[Los Angeles, California|Los Angeles]], ohcequin altepetl [[San Francisco, California|San Francisco]] huan [[San Diego, California|San Diego]]. Iteyacanaliz ce hueyitlahtocayotl, itetlanahuatiani [[Gavin Newsom]] quitoznequi in ''governor'' (tepechoani), California quipiya mochintin atezcatl, tepehuahcan, teotlalli, atoyatl huan hueyialtepetl. Inin tlacatiyan huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz inon tlahtocayotl inic macuilli tequitiliztli ipan tlalticpac. ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Vancouver-Carlos-mission.jpg|thumb|200px|left|In misión [[San Carlos Borromeo de Carmelo]] xiuhpan [[1792]].]] Ipan [[1846]] xihuitl, Tlahtocayotl in Cepanca quinyaochihua ica huan Mexico quintlatlalochtia [[Texas]], [[Yancuic Mexico]], [[California]] huan ohce mexicatl tlahcotoncayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Īxiptli:EmeraldBay LakeTahoe.jpg|thumb|left|200px|Atezcatl Tahoe.]] Mictlampan tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampan ica [[Mexico]] (Mexico tlahtocayotl [[Tlani California]]), icalaquiyampan no [[Pacífico ailhuicatl]] ihuan iquiziyampa [[Arizona]] ihuan [[Nevada]]. ===Yoliztli=== Totomeh in [[cuauhtli]], [[tzopilotl]], [[centzontli]], [[cuāchichiquilzōlin]] nozo yolcameh [[coyotl]], [[mapachtli]], [[miztli]], [[tliltlacamayeh]], [[tepocolcoatl]], [[tlacamichin]], [[ayotochtli]], [[amiztli]] huan ohcequin. ==Tequitiliztli== [[Īxiptli:LA Skyline Mountains2.jpg|thumb|left|Altepētl [[Los Angeles]].]] California quipia ce tlacenelolli tecuacanayotic tlen xihxicuinti huel miyac yoliztlamantli, ce tlani maxtlatl huan pani teyocoyaliztli. Icopa Fondo Monetario internacional, in PIB nican Tlacetililli Tlahtohcayotl ca $ 17 billones ihuan nemītiā 25% ipan in tlamantli bruto mundial. In TTI in hueyic tēixittani icopa centlalticpac ihuan inic yei tēhuītiani, Canada, Mexico, Alemania, China ihuan Japon ihueyic techpocah ihuan ītēicniuhuān. California cenca huellalpac ipan in centlalticpac ihuan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān. Ipeucayo tequiyotica inemiltia itech tlayococancopa tepoztlachihualtic, palizcayotic, pahnamacac, tepozmalacatic, tlacualhuetzililli, tlahuiltic tlamantli, ihuan tepoztlatquitl. Itequiyō California tequipanoa īhuīc tlaquixtilli tlalpixcayotl īca inic cē ichcapixcayotl, nōiyuhqui inic ōme tequipanolli piya cē ācalquīxōhuayān ītequipanoliz in ōmpa [[Los Ángeles]] ihuan [[Chicago]]. In [[Ford]], in [[Chrysler]], in [[Dodge]], in tepozmalacatl otlachihualoh ipan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān ipampa huaznenqui tlachihualotiliztli. Inic ce pixcayotl in ompa California, huēyi tequipanolli in tlalpixcayōtl īhuīcpa [[xocomecatl]], tlacintli, ichcatl, tlalcamohtli, mazatexocotl, mazaxocotl, xochipalxocotl, acecexocotl, nōhuān pitzopixcayōtl, cahuayōhpixcayōtl, cuacuahuehpixcayōtl, ichcapixcayotl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli tlaquixtilli teconalli, tlīltepoztli, amochitl, temētztli ihuan Iztāctepoztli. ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== California ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, ohcequin tlacialli [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatezauhtli]], [[neuctli]]. == Momotlaliztli== [[File:Levi’s Stadium in 2017.jpg|miniatura|Estadio Levis's]] In momotlaliztli ipan California tlahtocayotl ca ipampa America [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. California quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: tecpan momotlaloyan ipan ''Levi's Stadium'' ipan San José Altepetl, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. {| class="wikitable" border="1" ! Calpolli ! Momotlaliztli ! Ahahuilli ! Ipampa |- | [[Los Angeles Chargers]] | [[Fútbol Americano]] | [[National Football League]] | [[1960]] |- | [[San Francisco 49ers]] | Fútbol Americano | National Football League | [[1946]] |- | [[Los Angeles Rams]] | Fútbol Americano | National Football League | 1946 |- | [[Los Angeles Dodgers]] | [[Béisbol]] | [[Grandes Ligas de Béisbol|Major League Baseball]] | [[1958]] |- | [[Oakland Athletics]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1968]] |- | [[San Diego Padres]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1969]] |- | [[Los Angeles Angels]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1961]] |- | [[San Francisco Giants]] | Béisbol | Major League Baseball | 1958 |- | [[Los Angeles Galaxy]] | [[Fútbol]] | [[Major League Soccer]] | [[1994]] |- | [[San Jose Earthquakes]] | Fútbol | Major League Soccer | 1994 |- | [[Los Angeles Football Club]] | Fútbol | Major League Soccer | 2014 |- | [[Golden State Warriors]] | [[Baloncesto]] | [[National Basketball Association]] | [[1962]] |- | [[Los Angeles Clippers]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1978]] |- | [[Los Angeles Lakers]] | Baloncesto | National Basketball Association | 1960 |- | [[Sacramento Kings]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1985]] |- | [[Anaheim Ducks]] | [[Hockey sobre hielo]] | [[National Hockey League]] | [[1993]] |- | [[San Jose Sharks]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1991]] |- | [[Los Angeles Kings]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1967]] |- | [[San Diego Legion]] | [[Rugby]] | [[Major League Rugby]] | [[2018]] |- | [[Los Angeles Giltinis]] | Rugby | Major League Rugby | [[2021]] |- | [[LA Current]] | [[Natación (deporte)|Natación]] | [[Liga Internacional de Natación]] | [[2019]] |- | [[Cali Condors]] | Natación | Liga Internacional de Natación | 2019 |- | [[Los Angeles Sparks]] | [[Baloncesto femenino]] | [[Women's National Basketball Association]] | [[1997]] |- | [[Sacramento Monarchs]] | Baloncesto femenino | Women's National Basketball Association | 1997 |- | [[Angel City FC]]<ref>[https://www.infobae.com/america/deportes/2020/07/28/natalie-portman-serena-williams-y-ex-jugadoras-fundaron-un-equipo-de-futbol-femenino-el-cambio-de-paradigma-que-plantea-angel-city/ Natalie Portman y Serena Williams crean Angel City, Infobae]</ref> | [[Fútbol femenino]] | [[National Women's Soccer League]] | [[2022]] |} ==No xiquitta== * [[Yancuic España]] ==Amoxtiliztli== == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:California}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:California]] mlkcr3dnxtq8ut7x4gfrpsyn5krymsi 500371 500367 2022-07-27T15:02:43Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = California | Chantocaitl = State of California<br />Estado de California | Pamitl = Flag of California.svg | Chimalli = Seal_of_California.svg | Tlalmachiyotl = Map of USA CA.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA/nhn}} | Tecuacan = [[Sacramento, California|Sacramento]] | Hueyaltepetl = [[Los Ángeles]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Mount Shasta]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tzintiliztli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Gavin Newsom]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanih = 65 | Tlacatocaitl = Californitecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = CA | CodigoISO = US-CA | Matlatzalan = www.ca.gov |}} '''California''' nozo '''Tlahtocayotl California'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin yeh oquihcuilo iuhqui ''gallifornia'' ipan ''Annals of his Time''.</ref> ({{en2}} ''State of California''; {{es2}} ''Estado de California'') ce [[tlahtocayotl]] ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxochtia no mictlampa ica tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampa ica [[Mexico]] (tlatzintlah ca in tlahtocayotl [[Baja California]]), icalaquiyampa no [[Pacífico ailhuicatl]] huan tonatih iquiziyampan [[Arizona]] huan [[Nevada]]. [[Sacramento, California|Sacramento]] itecuacan, in hueyi altepetl [[Los Angeles, California|Los Angeles]], ohcequin altepetl [[San Francisco, California|San Francisco]] huan [[San Diego, California|San Diego]]. Iteyacanaliz ce hueyitlahtocayotl, itetlanahuatiani [[Gavin Newsom]] quitoznequi in ''governor'' (tepechoani), California quipiya mochintin atezcatl, tepehuahcan, teotlalli, atoyatl huan hueyialtepetl. Inin tlacatiyan huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz inon tlahtocayotl inic macuilli tequitiliztli ipan tlalticpac. ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Vancouver-Carlos-mission.jpg|thumb|200px|left|In misión [[San Carlos Borromeo de Carmelo]] xiuhpan [[1792]].]] Ipan [[1846]] xihuitl, Tlahtocayotl in Cepanca quinyaochihua ica huan Mexico quintlatlalochtia [[Texas]], [[Yancuic Mexico]], [[California]] huan ohce mexicatl tlahcotoncayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Īxiptli:EmeraldBay LakeTahoe.jpg|thumb|left|200px|Atezcatl Tahoe.]] Mictlampan tlahtocayotl [[Oregon]], huitztlampan ica [[Mexico]] (Mexico tlahtocayotl [[Tlani California]]), icalaquiyampan no [[Pacífico ailhuicatl]] ihuan iquiziyampa [[Arizona]] ihuan [[Nevada]]. ===Yoliztli=== Totomeh in [[cuauhtli]], [[tzopilotl]], [[centzontli]], [[cuāchichiquilzōlin]] nozo yolcameh [[coyotl]], [[mapachtli]], [[miztli]], [[tliltlacamayeh]], [[tepocolcoatl]], [[tlacamichin]], [[ayotochtli]], [[amiztli]] huan ohcequin. ==Tequitiliztli== [[Īxiptli:LA Skyline Mountains2.jpg|thumb|left|Altepētl [[Los Angeles]].]] California quipia ce tlacenelolli tecuacanayotic tlen xihxicuinti huel miyac yoliztlamantli, ce tlani maxtlatl huan pani teyocoyaliztli. Icopa Fondo Monetario internacional, in PIB nican Tlacetililli Tlahtohcayotl ca $ 17 billones ihuan nemītiā 25% ipan in tlamantli bruto mundial. In TTI in hueyic tēixittani icopa centlalticpac ihuan inic yei tēhuītiani, Canada, Mexico, Alemania, China ihuan Japon ihueyic techpocah ihuan ītēicniuhuān. California cenca huellalpac ipan in centlalticpac ihuan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān. Ipeucayo tequiyotica inemiltia itech tlayococancopa tepoztlachihualtic, palizcayotic, pahnamacac, tepozmalacatic, tlacualhuetzililli, tlahuiltic tlamantli, ihuan tepoztlatquitl. Itequiyō California tequipanoa īhuīc tlaquixtilli tlalpixcayotl īca inic cē ichcapixcayotl, nōiyuhqui inic ōme tequipanolli piya cē ācalquīxōhuayān ītequipanoliz in ōmpa [[Los Ángeles]] ihuan [[Chicago]]. In [[Ford]], in [[Chrysler]], in [[Dodge]], in tepozmalacatl otlachihualoh ipan Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān ipampa huaznenqui tlachihualotiliztli. Inic ce pixcayotl in ompa California, huēyi tequipanolli in tlalpixcayōtl īhuīcpa [[xocomecatl]], tlacintli, ichcatl, tlalcamohtli, mazatexocotl, mazaxocotl, xochipalxocotl, acecexocotl, nōhuān pitzopixcayōtl, cahuayōhpixcayōtl, cuacuahuehpixcayōtl, ichcapixcayotl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli tlaquixtilli teconalli, tlīltepoztli, amochitl, temētztli ihuan Iztāctepoztli. ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== California ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, ohcequin tlacialli [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatezauhtli]], [[neuctli]]. == Momotlaliztli== [[File:Levi’s Stadium in 2017.jpg|miniatura|Estadio Levis's]] In momotlaliztli ipan California tlahtocayotl ca ipampa America [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. California quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: tecpan momotlaloyan ipan ''Levi's Stadium'' ipan San José Altepetl, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. {| class="wikitable" border="1" ! Calpolli ! Momotlaliztli ! Ahahuilli ! Ipampa |- | [[Los Angeles Chargers]] | [[Fútbol Americano]] | [[National Football League]] | [[1960]] |- | [[San Francisco 49ers]] | Fútbol Americano | National Football League | [[1946]] |- | [[Los Angeles Rams]] | Fútbol Americano | National Football League | 1946 |- | [[Los Angeles Dodgers]] | [[Béisbol]] | [[Grandes Ligas de Béisbol|Major League Baseball]] | [[1958]] |- | [[Oakland Athletics]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1968]] |- | [[San Diego Padres]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1969]] |- | [[Los Angeles Angels]] | Béisbol | Major League Baseball | [[1961]] |- | [[San Francisco Giants]] | Béisbol | Major League Baseball | 1958 |- | [[Los Angeles Galaxy]] | [[Fútbol]] | [[Major League Soccer]] | [[1994]] |- | [[San Jose Earthquakes]] | Fútbol | Major League Soccer | 1994 |- | [[Los Angeles Football Club]] | Fútbol | Major League Soccer | 2014 |- | [[Golden State Warriors]] | [[Baloncesto]] | [[National Basketball Association]] | [[1962]] |- | [[Los Angeles Clippers]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1978]] |- | [[Los Angeles Lakers]] | Baloncesto | National Basketball Association | 1960 |- | [[Sacramento Kings]] | Baloncesto | National Basketball Association | [[1985]] |- | [[Anaheim Ducks]] | [[Hockey sobre hielo]] | [[National Hockey League]] | [[1993]] |- | [[San Jose Sharks]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1991]] |- | [[Los Angeles Kings]] | Hockey sobre hielo | National Hockey League | [[1967]] |- | [[San Diego Legion]] | [[Rugby]] | [[Major League Rugby]] | [[2018]] |- | [[Los Angeles Giltinis]] | Rugby | Major League Rugby | [[2021]] |- | [[LA Current]] | [[Natación (deporte)|Natación]] | [[Liga Internacional de Natación]] | [[2019]] |- | [[Cali Condors]] | Natación | Liga Internacional de Natación | 2019 |- | [[Los Angeles Sparks]] | [[Baloncesto femenino]] | [[Women's National Basketball Association]] | [[1997]] |- | [[Sacramento Monarchs]] | Baloncesto femenino | Women's National Basketball Association | 1997 |- | [[Angel City FC]]<ref>[https://www.infobae.com/america/deportes/2020/07/28/natalie-portman-serena-williams-y-ex-jugadoras-fundaron-un-equipo-de-futbol-femenino-el-cambio-de-paradigma-que-plantea-angel-city/ Natalie Portman y Serena Williams crean Angel City, Infobae]</ref> | [[Fútbol femenino]] | [[National Women's Soccer League]] | [[2022]] |} ==No xiquitta== * [[Yancuic España]] ==Amoxtiliztli== == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:California}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:California]] 3mldl87iojy7134c83j3oscikzz9p1e Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli 14 5799 500414 28026 2022-07-27T17:52:09Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlahtolli (nhn)]] q3ox2tqn8c6hmv9iexdlxbkruemxmcq 500444 500414 2022-07-27T18:03:35Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl]] a [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlahtolli (nhn)]] q3ox2tqn8c6hmv9iexdlxbkruemxmcq Paquimeh, Chihuahua 0 7811 500501 499728 2022-07-27T20:11:54Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} [[Image:Jar p1070229.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] '''Paquimeh''' ce huehuehcauh altepetl ipan [[Casas Grandes altepetlahtocan]] ompa [[Chihuahua]] tlahtohcayotl, ipan [[Mexico]] tlalli. ==Tlahtōllōtl== [[Paul Kirchhoff]] ōmotōcāc inīn tlālpan īcan [[Ixachitlān|Ixachicuāuhtlān]] īpan [[1958]] {{11conejo}} īhuān cē huēyi ahuemaniliztli īca tlahuacapanixtlahuaqueh, zacaixtlahuaqueh īpan [[tepētl|tepēmeh]], campa Paquimeh ōmahuitzoac āltepētlācayōtl catcah ocachi īhuāni inīn tlālpan. Nicān ōcatcah occequīntīn īhuānimeh [[āltepētl|āltepēmeh]] īcan [[Chaco]], [[Aztēcaltepēc]], [[Snaketown]], [[Mesa Verde]] īhuān [[La Ferrería]]. Ixachitlān aci cē huēyi tecuanixachichitlān īpan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]], tlein ma panō īpampa tlāltin [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuīc Mēxihco]] īhuān [[Texas]]; in iuh [[Mēxihco|mēxihcatl]] [[tlahtohcāyōtl]] [[Chihuahhua]], [[Sonora]] īhuān [[Durango]]. Ixtlamatqueh mieccan oquitemachtiah ixachi xiuhtin huehca, tenquintin tlatin inic tlacayomeh campa tlachihualtlacayotl Paquimeh intzontecoma ca in iacoquitzaliz toltecayotica ipan Ixachicuauhtlan. In temachtitzacualpan Paquimeh 350 quillometromeh canapa icalaquian ayamictlan altepetl Chihuahuac ca, auh tlahco ce quillometro ihuicpa altepetl Yancuic Paquimeh. In huehuealtepepan ocachi ihuani ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlaltin inic Ixachicuauhtlan. Tlacameh ihuicpa altepetl Paquimeh calpoltin cenca ohuitique. Amo quipiayah ce tlahcotlahtocayompan ihuan amono yehuantin ochantiaque tlami ce tlacayotica tlatquitl quemeh xochixachitlacah. In tlalmacehualtin catcah mecacenyelloque auh amicniuhtin mexicah nozo chichimecah, auh yeceh tlapohuayah ica miec tlatquimeh ihuan altepecalixpan ma nexpanatica motlacentiah ica xochixachitlacah hueyaltepemeh. In macehualtin onemiah Paquimeh in opatah, pimah, xovah, xanomeh ihuan conchah; aquintin otlahuelcaquiah opan in tlahtomachtiani nic tlacatlahtolli in nahuatl ipampa amo xi tecicamati intzalan. Nahuatlahtolli acicamatiayah ihuan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Tlacameh pimah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh ma otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, occequintin calpoltin mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica occe calpoltin quemeh aztecah, xonotah, chihuahuah y navahotecah. In tlayohuilli ocachi huey ica huehuetlacameh in toltecayotl; azoquitica, texitlatzoyo auh occequintin tlamantin nic amiliztli; yeceh motlamahuitzoac xi cueponi ce huehuetoltecayotl ipan hueytlahtocayotl canin monemiqui anehuatzi tlamantli. Ihcuac huehuetlacatl tlanequi yehuatl tlalia ipan altepemameh, auh nicpaqui xi mozcaltia ce macehualtlahtolli, pehua xi tlachihua tlachihualtlacayotl ihuan tlamantin tlacatlahtoaque. Atoyanahuac ipan Paquimeh tihuelitiah xi nemiqui miyacatin yuhcayotl Clovis axcampa cuix yeh huehcapan 2600 xiuhtin, ma tlachihuayah ininque tlacameh campa in amiliztli ica hueyoyolcameh, inonque in atlatl quemeh toltecayonextiyotl ihuic huehuetlacameh ixpan in chicauhnemiliztli. In tlacameh huey nemachtianimeh nic chihualiztin auh yehuantin quipiah in malhuilocayotl ihuic xi ca otocayotiaque ce yehyacoliztlachihualtlacayotl. Yehuantin ticpiayah tlachihualcaltin pampa xi tlachihua tlatzopilantin, ichcatilmatin, tlaquemitl. Nouhqui ticpiayah tlachihualcaltin ipan tepalcayotl ihuan xiuhtepalcatl ica tlacuiloltin nozo cenca cualli ochihualoc ipan nextiyotl ica yuhcayomeh cihuah ihuan yolcameh. Nouhqui otlachihuah quetzalcocozca, tianquiztilonimeh quemeh chiquiuhyotl ihuan tepoztlatquimeh ipan amochitl. Tlachihualtlacayomeh Anasazi, Hohokam ihuan Mocoyoni ocuaponiah quin axcan 5000 xiuhtin ihuan tlein nicpiayah nexpanatica ica tlapixcayotl tlayolli, etl, chilli, ayotli ihuan ichcatl; In oztoyotl ihuan teoxihuitl nozo amochitl; in yuh pochmatlameh, ahuilmatlameh, tlamachtli, chalchiuhcayotl, cuauhximayotl ihuan ecchihualiztli. Tlacameh Paquimeh ocepancaque catcah ica occequin tlacayomeh ipan huehca matlapochtli ma temacac xi ixmati toltecayotica ixquichca huehca tlalpan quemeh Yucatan nozo Huaxyacac. 2600 xiuhtin huehcapan nimoacohuioh in huey tlachiuhtin ihuicpa huehuecalmanayotl ochihualoc ipan Mexico. Ayamictlaco Mexico ihuan huitzicalaquian TICA, ocueponi ce tocacalmanayotl nic xi ehecahuia in chicahuac tlaceceyan ipan ihuic totonqui xopantlan. Ipan tlachihualtlacayotl Paquimeh, ohueyioh achitizin caltin ica malacachtic tzintetl in cuauhtli ihuan tetl. Noihqui otlaquetzaque huey calpoltzacualtin ipan cuauhtemimiltin ihuan chicauhtoque xamitepampan. In tlahcotlecuitl campa otlachihuaya in mihtotin tlacameyomeh ihuan quenin ichtacayomeh. In altepeyo onyaliztli Paquimeh acioh cuix 1500 xiuhtin ihcuac yeh quichantia oyeya huehcapa miec xiuhtin. Nican cueponi ce altepetl ica azqui macuilcaltin altepetlan inic aitualtin ihuan ce teopatli campa itocacalmanayo ca ipan tlalli auh tete. Ayamo altepetl catca auh neciah amachtotlaquetzahuan ma quipiah ixtin canapa tlachihualtlacayotl Mocoyoni, yeceh necoah in huey yollocayotl in amocalmananihuan. Ica tlalcalmanayotl motlaquetzac in altepepan Paquimeh cuix yeh 2600 xiuhtique. Inin calmanayotl mocueponic huey ixtlahuaco tlahuacapanixtlahuatitlan, cuacuauhtlan ipan tepemeh. Paquimeh nezcayotia nahuatlahtoltica “Huey Chaltin” auh tlapitzintia inin tocaitl yeceh xi namiqui huey tlaquetzacaltin ica tlaletiquemeh in yuh cuahuitl, acapitzaltin, tetl ihuan xamitl. Inin altepetzin quipia ce yehyalizcayotica cenca tlamachiotilli ica Mocoyoni tlachihualtlacayotl ihuan Toltecatlachihualtlacayotzin. Amonamicpan in xochixachitlaltepemeh, in calimayan Paquimepan monamiquiah tlahcotlalnepan zanyeyo tlaltipac, ipan teopantzacualnahuac. Inin Imaniapan in onyaliztli, azqui mochintin calmanayocalpan oteneloh ica zan ce calmizquiztetl ma xi quipia ocachi macuiltlalpepechtique ipan tlacpac ihuan azqui 2000 tlacacochihuayan. Canapa altepeicalaquian ca tepancalmiquizteco, tlatlalilli noihqui ihuan tete axcan mihtoa yehuantin tequipa- noayah yeceh teopantzacualco; cepantica inon caltlaquetzaliztli ica huey mamatlatl ipan atecocolyuhcayotl. Nican nouhqui ce huey tianquiztlacoyan oyeya tlein motlachihuaya in itlatlaliliz cochototolacameh, necoc ecyolicopililtica, xiuhtepalcatl, teoxihuitl ihuan amochitl. Nic inon, yehuantin otlachihuaque calpitzaltin tlein oquihuelitioh in cuitlahuiliztli inonque totomeh quemeh in tepancaltin nic cochomeh ica totonquiloni auh hueytlaliliyan pampa tianquizquilonimeh ihuan amantolhuayan. In huey tlaquetzalizpan achtopatica cateh in tlaxahuilcan, xamixcaltextli, tzacualollin, chancomolcan, calmictlan ihuan chantemimilco. Inon ahuel ipampa tlein amoza yehuantin quipiayah ce hueypochtianquiztiloyan ica toltecah ihuan mexicah; amozan ma yehuantin oyehyacoh ipan tlachihualtlacayotl auh yecnemiliztli in macehualtin Paquimeh; icanican in tlaxahuilcan ica itzompan, momoztin nic Quetzalcoatl nozo Tezcatlipoca ihuan tzacualilhuicalco. In calmanayotl Paquimeh ontetoca ipampa ichantlacahuan, iaitualhuan, ichantlalcalhuan ihuan tepanchinamimeh, imomozhuan auh teocaltin ochihualoque ica xamitl. Oquitlaquetzac ipan icalaiquizayan centlazotl atle xi tlapohua ica in atamictlani centlazotzin quemeh tehuantin titlachihuah axcan. Inin ihuani xi tlamati ma yehuantin huey calmanayotemachtianimeh yollocentlaltica, ipampa totoniloni ihuan cualli neihiyotiloni, apantin, atecohtin, atlaliltin ihuan hueyac acoyocmatlatl ma cahualtia cuitlameh. [[Image:Casas Grande effigy pot p1070227.jpg|right|thumb|200px|Jarra con forma humana, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] [[Image:Jar p1070228.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] Tehuantin tihuelitiah xi tlahuelcamati nouhqui in caltentin ipan tzopelhuicyuhcayotl ihuan pitzahuacuauhcalixameh tlein tlahuelcaqui in calacoayan inic tlahcoaquizaliztlayocan ipan hueyac tlaquetzaliztli. Tlahtec cochiantin catca tlecuimeh, xamixcaltexcaltin ihuan tlacualcaltin, pepechtin, tlapiacaltin, tlachihualcaltin ihuan moacoya ipampa ecahuaztin canapa occequintin tlalpepectin ipan tlaquetzaliztli. In ayamictlani tlacayotl Paquimeh otlamahuitzoac iacoquitzaliz ipan amo hueyac cahuitl 56 xiuhtin. In altepetl oyancuic miacpac ixquichca ma oachtotipac in tlacazomalotl, acualli tlatquiyotl auh acualli tlahtocayotl. Inin 1340 alpepeticpac omacehuac ce temamauhtic chichinoliztli ma ohuetzic calmiquiztete ihuan omiquioh miec altepehuaque. In yoltlacayotl onenemique huehcapan occequin altepemeh nozo otlaliaque tlahcopan oztomeh atlacomoltitlan, ipan tepetlan Nantzin. Inin 1420 omopohuac in yancuic tlaquetzayotl inic altepetl Paquimeh yeceh inon amopoalpan itlatquiacoquitzaliz ihuan zan yehuantin ohuelitioh xi yoltia in talpixcayotl. Inin 1584 caxtiltecah otetlapaloaque in altepetl ipampa ce chontaltetlapaloliztli ochihualoc ipan Franciscotzin de Ibarra, quenin ixachi hispantecah oitzahuiac ihuicpa altepematlaltica; aquintin amotlanenehuiliac ica rromaltepemeh ipan Africa Ayamictlan ihuan Hispania. Zotlatzonco inin 1660 otlacahualoc in altepetl ipampa mochintin. Yeceh huel achtotipan ihcuac caxtiltecah tlapantlazazque Paqumeh, in yolmacehualtin ipan chichinoliztli, omonequioh xi caltlaquetza incalhuan oztotitlan pampa xi ehecahuia tepehuanimeh, cececuiliztli ihuan tecuanimeh yolcameh. Inin 1659 Álvaro Núñez Cabeza de Vaca, tlanonotza yanon xamicalzoltin canapa tlahtocayotl Hispania ihuan tlatquiliztin inonque tlalpan tlein otecochehua in tetzauhquiyotl huel chontaltlacameh nic xi altepetlalia in hueyaque tlatlatecapan ihuicpa in ayamictlan Yancuic Caxtillan. Atlacomoloztomeh in achtotlamachiotliztli ihuic altepeyotl ipan Chihuahuac auh cenca xiuhtin nican ca in chantli ihuicpan huel macehualtin ipan Mexico. Inon oztomeh tihuelitiah xi tlahuelcamati in chantin nican cateh centellocaltica ica tematumalcochihuayan, itlahcotecuh, inxamixcaltexcaltin, inamelhuan, inhueymolcaxihuan nozo achiyamazchiuhque ihuan incoyomictlahuan. Quintepan huey chichinoliztli ma ohuetzqui in altepetl, amo otlatlahuelcuitiac tlein inin tlaliaz ipan icnotl ipampa occequintin altepehuameh; ic eutloctecah ayamo yehuantin onamiquioh altepetlalitica. In caxtiltecatl Baltazar de Obregón otlapantlazac inon altepetl ipan Ixachitlan ihuan onehuatiac in nonotzaltin itech inemiliz cana tlahtotepehuani in Yancuic Galixia, ipampa Don Nuño de Guzmán. Zatlatzonco amo huehca tzacualzoltin huehuealtepetl Paquimeh nican ma xinechaltepetlalia in teocalli San Antonio de Padua ipampa teopixqui Marcos de Niza, auh tepetzintin tlalmacehualtin ma alpetlaliayah inin altepetl, nechotlalcuapac canapa teocaltlan in axcan altepetl Casas Grandes, Chihuahuac. Inin 1950 in tlatemoani Charles Di Peso opeuh ce huey tlatquitlatatlalcaliztin ipan inonque calzoltin ihuan omopohuac in tlatquitl nic xi tlapantlaza occe itech inin altepetl ochihualoc ipan xamitl auh cuahuitl. Yolmacehualtin ipan hispantepehualiztli ihuan canapa popolocah apachtin yehuantin ohueliti xi chantia huehca mexicaltepeticpaque, yehuantin nextia ixcoyan itlalcalmanayo ipan tlahuacapanixtlahuac Chihuahuac ihuan atlacomoltepetlan. ==Amoxtiliztli== *''Rodríguez Villegas, Manuel, ''Paquimé, la arquitectura de Tierra'' (Paquimeh, Calmanayotl ipan Tlalli), Ītlahcuiloa Nāhuatl īhuān {{es2}} , Fragmentos del trabajo de tesís para obtener el grado de arquitecto del Instituto Tecnológico de Pachuca, Pachyocan, Hidalgo, Tlaōnti 2006.'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} ==Occe necuazaloliztli== *{{enUs}} - [http://www.nuevacasasgrandes.org/paquime.aspx Ītechcopa Paquimeh] [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Calmanaliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Chihuahua]] 32liuwrc7e67wvf7o967etohhjgcoss 500505 500501 2022-07-27T20:19:08Z Koatochij 19758 /* Tlahtōllōtl */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} [[Image:Jar p1070229.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] '''Paquimeh''' ce huehuehcauh altepetl ipan [[Casas Grandes altepetlahtocan]] ompa [[Chihuahua]] tlahtohcayotl, ipan [[Mexico]] tlalli. ==Huecahpatlahtoliztli== [[Paul Kirchhoff]] ōmotōcāc inīn tlālpan īcan [[Ixachitlān|Ixachicuāuhtlān]] īpan [[1958]] {{11conejo}} īhuān cē huēyi ahuemaniliztli īca tlahuacapanixtlahuaqueh, zacaixtlahuaqueh īpan [[tepētl|tepēmeh]], campa Paquimeh ōmahuitzoac āltepētlācayōtl catcah ocachi īhuāni inīn tlālpan. Nicān ōcatcah occequīntīn īhuānimeh [[āltepētl|āltepēmeh]] īcan [[Chaco]], [[Aztēcaltepēc]], [[Snaketown]], [[Mesa Verde]] īhuān [[La Ferrería]]. Ixachitlān aci cē huēyi tecuanixachichitlān īpan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]], tlein ma panō īpampa tlāltin [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuīc Mēxihco]] īhuān [[Texas]]; in iuh [[Mēxihco|mēxihcatl]] [[tlahtohcāyōtl]] [[Chihuahhua]], [[Sonora]] īhuān [[Durango]]. Ixtlamatqueh mieccan oquitemachtiah ixachi xiuhtin huehca, tenquintin tlatin inic tlacayomeh campa tlachihualtlacayotl Paquimeh intzontecoma ca in iacoquitzaliz toltecayotica ipan Ixachicuauhtlan. In temachtitzacualpan Paquimeh 350 quillometromeh canapa icalaquian ayamictlan altepetl Chihuahuac ca, auh tlahco ce quillometro ihuicpa altepetl Yancuic Paquimeh. In huehuealtepepan ocachi ihuani ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlaltin inic Ixachicuauhtlan. Tlacameh ihuicpa altepetl Paquimeh calpoltin cenca ohuitique. Amo quipiayah ce tlahcotlahtocayompan ihuan amono yehuantin ochantiaque tlami ce tlacayotica tlatquitl quemeh xochixachitlacah. In tlalmacehualtin catcah mecacenyelloque auh amicniuhtin mexicah nozo chichimecah, auh yeceh tlapohuayah ica miec tlatquimeh ihuan altepecalixpan ma nexpanatica motlacentiah ica xochixachitlacah hueyaltepemeh. In macehualtin onemiah Paquimeh in opatah, pimah, xovah, xanomeh ihuan conchah; aquintin otlahuelcaquiah opan in tlahtomachtiani nic tlacatlahtolli in nahuatl ipampa amo xi tecicamati intzalan. Nahuatlahtolli acicamatiayah ihuan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Tlacameh pimah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh ma otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, occequintin calpoltin mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica occe calpoltin quemeh aztecah, xonotah, chihuahuah y navahotecah. In tlayohuilli ocachi huey ica huehuetlacameh in toltecayotl; azoquitica, texitlatzoyo auh occequintin tlamantin nic amiliztli; yeceh motlamahuitzoac xi cueponi ce huehuetoltecayotl ipan hueytlahtocayotl canin monemiqui anehuatzi tlamantli. Ihcuac huehuetlacatl tlanequi yehuatl tlalia ipan altepemameh, auh nicpaqui xi mozcaltia ce macehualtlahtolli, pehua xi tlachihua tlachihualtlacayotl ihuan tlamantin tlacatlahtoaque. Atoyanahuac ipan Paquimeh tihuelitiah xi nemiqui miyacatin yuhcayotl Clovis axcampa cuix yeh huehcapan 2600 xiuhtin, ma tlachihuayah ininque tlacameh campa in amiliztli ica hueyoyolcameh, inonque in atlatl quemeh toltecayonextiyotl ihuic huehuetlacameh ixpan in chicauhnemiliztli. In tlacameh huey nemachtianimeh nic chihualiztin auh yehuantin quipiah in malhuilocayotl ihuic xi ca otocayotiaque ce yehyacoliztlachihualtlacayotl. Yehuantin ticpiayah tlachihualcaltin pampa xi tlachihua tlatzopilantin, ichcatilmatin, tlaquemitl. Nouhqui ticpiayah tlachihualcaltin ipan tepalcayotl ihuan xiuhtepalcatl ica tlacuiloltin nozo cenca cualli ochihualoc ipan nextiyotl ica yuhcayomeh cihuah ihuan yolcameh. Nouhqui otlachihuah quetzalcocozca, tianquiztilonimeh quemeh chiquiuhyotl ihuan tepoztlatquimeh ipan amochitl. Tlachihualtlacayomeh Anasazi, Hohokam ihuan Mocoyoni ocuaponiah quin axcan 5000 xiuhtin ihuan tlein nicpiayah nexpanatica ica tlapixcayotl tlayolli, etl, chilli, ayotli ihuan ichcatl; In oztoyotl ihuan teoxihuitl nozo amochitl; in yuh pochmatlameh, ahuilmatlameh, tlamachtli, chalchiuhcayotl, cuauhximayotl ihuan ecchihualiztli. Tlacameh Paquimeh ocepancaque catcah ica occequin tlacayomeh ipan huehca matlapochtli ma temacac xi ixmati toltecayotica ixquichca huehca tlalpan quemeh Yucatan nozo Huaxyacac. 2600 xiuhtin huehcapan nimoacohuioh in huey tlachiuhtin ihuicpa huehuecalmanayotl ochihualoc ipan Mexico. Ayamictlaco Mexico ihuan huitzicalaquian TICA, ocueponi ce tocacalmanayotl nic xi ehecahuia in chicahuac tlaceceyan ipan ihuic totonqui xopantlan. Ipan tlachihualtlacayotl Paquimeh, ohueyioh achitizin caltin ica malacachtic tzintetl in cuauhtli ihuan tetl. Noihqui otlaquetzaque huey calpoltzacualtin ipan cuauhtemimiltin ihuan chicauhtoque xamitepampan. In tlahcotlecuitl campa otlachihuaya in mihtotin tlacameyomeh ihuan quenin ichtacayomeh. In altepeyo onyaliztli Paquimeh acioh cuix 1500 xiuhtin ihcuac yeh quichantia oyeya huehcapa miec xiuhtin. Nican cueponi ce altepetl ica azqui macuilcaltin altepetlan inic aitualtin ihuan ce teopatli campa itocacalmanayo ca ipan tlalli auh tete. Ayamo altepetl catca auh neciah amachtotlaquetzahuan ma quipiah ixtin canapa tlachihualtlacayotl Mocoyoni, yeceh necoah in huey yollocayotl in amocalmananihuan. Ica tlalcalmanayotl motlaquetzac in altepepan Paquimeh cuix yeh 2600 xiuhtique. Inin calmanayotl mocueponic huey ixtlahuaco tlahuacapanixtlahuatitlan, cuacuauhtlan ipan tepemeh. Paquimeh nezcayotia nahuatlahtoltica “Huey Chaltin” auh tlapitzintia inin tocaitl yeceh xi namiqui huey tlaquetzacaltin ica tlaletiquemeh in yuh cuahuitl, acapitzaltin, tetl ihuan xamitl. Inin altepetzin quipia ce yehyalizcayotica cenca tlamachiotilli ica Mocoyoni tlachihualtlacayotl ihuan Toltecatlachihualtlacayotzin. Amonamicpan in xochixachitlaltepemeh, in calimayan Paquimepan monamiquiah tlahcotlalnepan zanyeyo tlaltipac, ipan teopantzacualnahuac. Inin Imaniapan in onyaliztli, azqui mochintin calmanayocalpan oteneloh ica zan ce calmizquiztetl ma xi quipia ocachi macuiltlalpepechtique ipan tlacpac ihuan azqui 2000 tlacacochihuayan. Canapa altepeicalaquian ca tepancalmiquizteco, tlatlalilli noihqui ihuan tete axcan mihtoa yehuantin tequipa- noayah yeceh teopantzacualco; cepantica inon caltlaquetzaliztli ica huey mamatlatl ipan atecocolyuhcayotl. Nican nouhqui ce huey tianquiztlacoyan oyeya tlein motlachihuaya in itlatlaliliz cochototolacameh, necoc ecyolicopililtica, xiuhtepalcatl, teoxihuitl ihuan amochitl. Nic inon, yehuantin otlachihuaque calpitzaltin tlein oquihuelitioh in cuitlahuiliztli inonque totomeh quemeh in tepancaltin nic cochomeh ica totonquiloni auh hueytlaliliyan pampa tianquizquilonimeh ihuan amantolhuayan. In huey tlaquetzalizpan achtopatica cateh in tlaxahuilcan, xamixcaltextli, tzacualollin, chancomolcan, calmictlan ihuan chantemimilco. Inon ahuel ipampa tlein amoza yehuantin quipiayah ce hueypochtianquiztiloyan ica toltecah ihuan mexicah; amozan ma yehuantin oyehyacoh ipan tlachihualtlacayotl auh yecnemiliztli in macehualtin Paquimeh; icanican in tlaxahuilcan ica itzompan, momoztin nic Quetzalcoatl nozo Tezcatlipoca ihuan tzacualilhuicalco. In calmanayotl Paquimeh ontetoca ipampa ichantlacahuan, iaitualhuan, ichantlalcalhuan ihuan tepanchinamimeh, imomozhuan auh teocaltin ochihualoque ica xamitl. Oquitlaquetzac ipan icalaiquizayan centlazotl atle xi tlapohua ica in atamictlani centlazotzin quemeh tehuantin titlachihuah axcan. Inin ihuani xi tlamati ma yehuantin huey calmanayotemachtianimeh yollocentlaltica, ipampa totoniloni ihuan cualli neihiyotiloni, apantin, atecohtin, atlaliltin ihuan hueyac acoyocmatlatl ma cahualtia cuitlameh. [[Image:Casas Grande effigy pot p1070227.jpg|right|thumb|200px|Jarra con forma humana, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] [[Image:Jar p1070228.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] Tehuantin tihuelitiah xi tlahuelcamati nouhqui in caltentin ipan tzopelhuicyuhcayotl ihuan pitzahuacuauhcalixameh tlein tlahuelcaqui in calacoayan inic tlahcoaquizaliztlayocan ipan hueyac tlaquetzaliztli. Tlahtec cochiantin catca tlecuimeh, xamixcaltexcaltin ihuan tlacualcaltin, pepechtin, tlapiacaltin, tlachihualcaltin ihuan moacoya ipampa ecahuaztin canapa occequintin tlalpepectin ipan tlaquetzaliztli. In ayamictlani tlacayotl Paquimeh otlamahuitzoac iacoquitzaliz ipan amo hueyac cahuitl 56 xiuhtin. In altepetl oyancuic miacpac ixquichca ma oachtotipac in tlacazomalotl, acualli tlatquiyotl auh acualli tlahtocayotl. Inin 1340 alpepeticpac omacehuac ce temamauhtic chichinoliztli ma ohuetzic calmiquiztete ihuan omiquioh miec altepehuaque. In yoltlacayotl onenemique huehcapan occequin altepemeh nozo otlaliaque tlahcopan oztomeh atlacomoltitlan, ipan tepetlan Nantzin. Inin 1420 omopohuac in yancuic tlaquetzayotl inic altepetl Paquimeh yeceh inon amopoalpan itlatquiacoquitzaliz ihuan zan yehuantin ohuelitioh xi yoltia in talpixcayotl. Inin 1584 caxtiltecah otetlapaloaque in altepetl ipampa ce chontaltetlapaloliztli ochihualoc ipan Franciscotzin de Ibarra, quenin ixachi hispantecah oitzahuiac ihuicpa altepematlaltica; aquintin amotlanenehuiliac ica rromaltepemeh ipan Africa Ayamictlan ihuan Hispania. Zotlatzonco inin 1660 otlacahualoc in altepetl ipampa mochintin. Yeceh huel achtotipan ihcuac caxtiltecah tlapantlazazque Paqumeh, in yolmacehualtin ipan chichinoliztli, omonequioh xi caltlaquetza incalhuan oztotitlan pampa xi ehecahuia tepehuanimeh, cececuiliztli ihuan tecuanimeh yolcameh. Inin 1659 Álvaro Núñez Cabeza de Vaca, tlanonotza yanon xamicalzoltin canapa tlahtocayotl Hispania ihuan tlatquiliztin inonque tlalpan tlein otecochehua in tetzauhquiyotl huel chontaltlacameh nic xi altepetlalia in hueyaque tlatlatecapan ihuicpa in ayamictlan Yancuic Caxtillan. Atlacomoloztomeh in achtotlamachiotliztli ihuic altepeyotl ipan Chihuahuac auh cenca xiuhtin nican ca in chantli ihuicpan huel macehualtin ipan Mexico. Inon oztomeh tihuelitiah xi tlahuelcamati in chantin nican cateh centellocaltica ica tematumalcochihuayan, itlahcotecuh, inxamixcaltexcaltin, inamelhuan, inhueymolcaxihuan nozo achiyamazchiuhque ihuan incoyomictlahuan. Quintepan huey chichinoliztli ma ohuetzqui in altepetl, amo otlatlahuelcuitiac tlein inin tlaliaz ipan icnotl ipampa occequintin altepehuameh; ic eutloctecah ayamo yehuantin onamiquioh altepetlalitica. In caxtiltecatl Baltazar de Obregón otlapantlazac inon altepetl ipan Ixachitlan ihuan onehuatiac in nonotzaltin itech inemiliz cana tlahtotepehuani in Yancuic Galixia, ipampa Don Nuño de Guzmán. Zatlatzonco amo huehca tzacualzoltin huehuealtepetl Paquimeh nican ma xinechaltepetlalia in teocalli San Antonio de Padua ipampa teopixqui Marcos de Niza, auh tepetzintin tlalmacehualtin ma alpetlaliayah inin altepetl, nechotlalcuapac canapa teocaltlan in axcan altepetl Casas Grandes, Chihuahuac. Inin 1950 in tlatemoani Charles Di Peso opeuh ce huey tlatquitlatatlalcaliztin ipan inonque calzoltin ihuan omopohuac in tlatquitl nic xi tlapantlaza occe itech inin altepetl ochihualoc ipan xamitl auh cuahuitl. Yolmacehualtin ipan hispantepehualiztli ihuan canapa popolocah apachtin yehuantin ohueliti xi chantia huehca mexicaltepeticpaque, yehuantin nextia ixcoyan itlalcalmanayo ipan tlahuacapanixtlahuac Chihuahuac ihuan atlacomoltepetlan. ==Amoxtiliztli== *''Rodríguez Villegas, Manuel, ''Paquimé, la arquitectura de Tierra'' (Paquimeh, Calmanayotl ipan Tlalli), Ītlahcuiloa Nāhuatl īhuān {{es2}} , Fragmentos del trabajo de tesís para obtener el grado de arquitecto del Instituto Tecnológico de Pachuca, Pachyocan, Hidalgo, Tlaōnti 2006.'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} ==Occe necuazaloliztli== *{{enUs}} - [http://www.nuevacasasgrandes.org/paquime.aspx Ītechcopa Paquimeh] [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Calmanaliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Chihuahua]] qvz5m762dsqzljmb38y52bmmn7cipky 500506 500505 2022-07-27T20:19:20Z Koatochij 19758 /* Huecahpatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} [[Image:Jar p1070229.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] '''Paquimeh''' ce huehuehcauh altepetl ipan [[Casas Grandes altepetlahtocan]] ompa [[Chihuahua]] tlahtohcayotl, ipan [[Mexico]] tlalli. ==Huehcahpatlahtoliztli== [[Paul Kirchhoff]] ōmotōcāc inīn tlālpan īcan [[Ixachitlān|Ixachicuāuhtlān]] īpan [[1958]] {{11conejo}} īhuān cē huēyi ahuemaniliztli īca tlahuacapanixtlahuaqueh, zacaixtlahuaqueh īpan [[tepētl|tepēmeh]], campa Paquimeh ōmahuitzoac āltepētlācayōtl catcah ocachi īhuāni inīn tlālpan. Nicān ōcatcah occequīntīn īhuānimeh [[āltepētl|āltepēmeh]] īcan [[Chaco]], [[Aztēcaltepēc]], [[Snaketown]], [[Mesa Verde]] īhuān [[La Ferrería]]. Ixachitlān aci cē huēyi tecuanixachichitlān īpan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]], tlein ma panō īpampa tlāltin [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuīc Mēxihco]] īhuān [[Texas]]; in iuh [[Mēxihco|mēxihcatl]] [[tlahtohcāyōtl]] [[Chihuahhua]], [[Sonora]] īhuān [[Durango]]. Ixtlamatqueh mieccan oquitemachtiah ixachi xiuhtin huehca, tenquintin tlatin inic tlacayomeh campa tlachihualtlacayotl Paquimeh intzontecoma ca in iacoquitzaliz toltecayotica ipan Ixachicuauhtlan. In temachtitzacualpan Paquimeh 350 quillometromeh canapa icalaquian ayamictlan altepetl Chihuahuac ca, auh tlahco ce quillometro ihuicpa altepetl Yancuic Paquimeh. In huehuealtepepan ocachi ihuani ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlaltin inic Ixachicuauhtlan. Tlacameh ihuicpa altepetl Paquimeh calpoltin cenca ohuitique. Amo quipiayah ce tlahcotlahtocayompan ihuan amono yehuantin ochantiaque tlami ce tlacayotica tlatquitl quemeh xochixachitlacah. In tlalmacehualtin catcah mecacenyelloque auh amicniuhtin mexicah nozo chichimecah, auh yeceh tlapohuayah ica miec tlatquimeh ihuan altepecalixpan ma nexpanatica motlacentiah ica xochixachitlacah hueyaltepemeh. In macehualtin onemiah Paquimeh in opatah, pimah, xovah, xanomeh ihuan conchah; aquintin otlahuelcaquiah opan in tlahtomachtiani nic tlacatlahtolli in nahuatl ipampa amo xi tecicamati intzalan. Nahuatlahtolli acicamatiayah ihuan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Tlacameh pimah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh ma otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, occequintin calpoltin mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica occe calpoltin quemeh aztecah, xonotah, chihuahuah y navahotecah. In tlayohuilli ocachi huey ica huehuetlacameh in toltecayotl; azoquitica, texitlatzoyo auh occequintin tlamantin nic amiliztli; yeceh motlamahuitzoac xi cueponi ce huehuetoltecayotl ipan hueytlahtocayotl canin monemiqui anehuatzi tlamantli. Ihcuac huehuetlacatl tlanequi yehuatl tlalia ipan altepemameh, auh nicpaqui xi mozcaltia ce macehualtlahtolli, pehua xi tlachihua tlachihualtlacayotl ihuan tlamantin tlacatlahtoaque. Atoyanahuac ipan Paquimeh tihuelitiah xi nemiqui miyacatin yuhcayotl Clovis axcampa cuix yeh huehcapan 2600 xiuhtin, ma tlachihuayah ininque tlacameh campa in amiliztli ica hueyoyolcameh, inonque in atlatl quemeh toltecayonextiyotl ihuic huehuetlacameh ixpan in chicauhnemiliztli. In tlacameh huey nemachtianimeh nic chihualiztin auh yehuantin quipiah in malhuilocayotl ihuic xi ca otocayotiaque ce yehyacoliztlachihualtlacayotl. Yehuantin ticpiayah tlachihualcaltin pampa xi tlachihua tlatzopilantin, ichcatilmatin, tlaquemitl. Nouhqui ticpiayah tlachihualcaltin ipan tepalcayotl ihuan xiuhtepalcatl ica tlacuiloltin nozo cenca cualli ochihualoc ipan nextiyotl ica yuhcayomeh cihuah ihuan yolcameh. Nouhqui otlachihuah quetzalcocozca, tianquiztilonimeh quemeh chiquiuhyotl ihuan tepoztlatquimeh ipan amochitl. Tlachihualtlacayomeh Anasazi, Hohokam ihuan Mocoyoni ocuaponiah quin axcan 5000 xiuhtin ihuan tlein nicpiayah nexpanatica ica tlapixcayotl tlayolli, etl, chilli, ayotli ihuan ichcatl; In oztoyotl ihuan teoxihuitl nozo amochitl; in yuh pochmatlameh, ahuilmatlameh, tlamachtli, chalchiuhcayotl, cuauhximayotl ihuan ecchihualiztli. Tlacameh Paquimeh ocepancaque catcah ica occequin tlacayomeh ipan huehca matlapochtli ma temacac xi ixmati toltecayotica ixquichca huehca tlalpan quemeh Yucatan nozo Huaxyacac. 2600 xiuhtin huehcapan nimoacohuioh in huey tlachiuhtin ihuicpa huehuecalmanayotl ochihualoc ipan Mexico. Ayamictlaco Mexico ihuan huitzicalaquian TICA, ocueponi ce tocacalmanayotl nic xi ehecahuia in chicahuac tlaceceyan ipan ihuic totonqui xopantlan. Ipan tlachihualtlacayotl Paquimeh, ohueyioh achitizin caltin ica malacachtic tzintetl in cuauhtli ihuan tetl. Noihqui otlaquetzaque huey calpoltzacualtin ipan cuauhtemimiltin ihuan chicauhtoque xamitepampan. In tlahcotlecuitl campa otlachihuaya in mihtotin tlacameyomeh ihuan quenin ichtacayomeh. In altepeyo onyaliztli Paquimeh acioh cuix 1500 xiuhtin ihcuac yeh quichantia oyeya huehcapa miec xiuhtin. Nican cueponi ce altepetl ica azqui macuilcaltin altepetlan inic aitualtin ihuan ce teopatli campa itocacalmanayo ca ipan tlalli auh tete. Ayamo altepetl catca auh neciah amachtotlaquetzahuan ma quipiah ixtin canapa tlachihualtlacayotl Mocoyoni, yeceh necoah in huey yollocayotl in amocalmananihuan. Ica tlalcalmanayotl motlaquetzac in altepepan Paquimeh cuix yeh 2600 xiuhtique. Inin calmanayotl mocueponic huey ixtlahuaco tlahuacapanixtlahuatitlan, cuacuauhtlan ipan tepemeh. Paquimeh nezcayotia nahuatlahtoltica “Huey Chaltin” auh tlapitzintia inin tocaitl yeceh xi namiqui huey tlaquetzacaltin ica tlaletiquemeh in yuh cuahuitl, acapitzaltin, tetl ihuan xamitl. Inin altepetzin quipia ce yehyalizcayotica cenca tlamachiotilli ica Mocoyoni tlachihualtlacayotl ihuan Toltecatlachihualtlacayotzin. Amonamicpan in xochixachitlaltepemeh, in calimayan Paquimepan monamiquiah tlahcotlalnepan zanyeyo tlaltipac, ipan teopantzacualnahuac. Inin Imaniapan in onyaliztli, azqui mochintin calmanayocalpan oteneloh ica zan ce calmizquiztetl ma xi quipia ocachi macuiltlalpepechtique ipan tlacpac ihuan azqui 2000 tlacacochihuayan. Canapa altepeicalaquian ca tepancalmiquizteco, tlatlalilli noihqui ihuan tete axcan mihtoa yehuantin tequipa- noayah yeceh teopantzacualco; cepantica inon caltlaquetzaliztli ica huey mamatlatl ipan atecocolyuhcayotl. Nican nouhqui ce huey tianquiztlacoyan oyeya tlein motlachihuaya in itlatlaliliz cochototolacameh, necoc ecyolicopililtica, xiuhtepalcatl, teoxihuitl ihuan amochitl. Nic inon, yehuantin otlachihuaque calpitzaltin tlein oquihuelitioh in cuitlahuiliztli inonque totomeh quemeh in tepancaltin nic cochomeh ica totonquiloni auh hueytlaliliyan pampa tianquizquilonimeh ihuan amantolhuayan. In huey tlaquetzalizpan achtopatica cateh in tlaxahuilcan, xamixcaltextli, tzacualollin, chancomolcan, calmictlan ihuan chantemimilco. Inon ahuel ipampa tlein amoza yehuantin quipiayah ce hueypochtianquiztiloyan ica toltecah ihuan mexicah; amozan ma yehuantin oyehyacoh ipan tlachihualtlacayotl auh yecnemiliztli in macehualtin Paquimeh; icanican in tlaxahuilcan ica itzompan, momoztin nic Quetzalcoatl nozo Tezcatlipoca ihuan tzacualilhuicalco. In calmanayotl Paquimeh ontetoca ipampa ichantlacahuan, iaitualhuan, ichantlalcalhuan ihuan tepanchinamimeh, imomozhuan auh teocaltin ochihualoque ica xamitl. Oquitlaquetzac ipan icalaiquizayan centlazotl atle xi tlapohua ica in atamictlani centlazotzin quemeh tehuantin titlachihuah axcan. Inin ihuani xi tlamati ma yehuantin huey calmanayotemachtianimeh yollocentlaltica, ipampa totoniloni ihuan cualli neihiyotiloni, apantin, atecohtin, atlaliltin ihuan hueyac acoyocmatlatl ma cahualtia cuitlameh. [[Image:Casas Grande effigy pot p1070227.jpg|right|thumb|200px|Jarra con forma humana, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] [[Image:Jar p1070228.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] Tehuantin tihuelitiah xi tlahuelcamati nouhqui in caltentin ipan tzopelhuicyuhcayotl ihuan pitzahuacuauhcalixameh tlein tlahuelcaqui in calacoayan inic tlahcoaquizaliztlayocan ipan hueyac tlaquetzaliztli. Tlahtec cochiantin catca tlecuimeh, xamixcaltexcaltin ihuan tlacualcaltin, pepechtin, tlapiacaltin, tlachihualcaltin ihuan moacoya ipampa ecahuaztin canapa occequintin tlalpepectin ipan tlaquetzaliztli. In ayamictlani tlacayotl Paquimeh otlamahuitzoac iacoquitzaliz ipan amo hueyac cahuitl 56 xiuhtin. In altepetl oyancuic miacpac ixquichca ma oachtotipac in tlacazomalotl, acualli tlatquiyotl auh acualli tlahtocayotl. Inin 1340 alpepeticpac omacehuac ce temamauhtic chichinoliztli ma ohuetzic calmiquiztete ihuan omiquioh miec altepehuaque. In yoltlacayotl onenemique huehcapan occequin altepemeh nozo otlaliaque tlahcopan oztomeh atlacomoltitlan, ipan tepetlan Nantzin. Inin 1420 omopohuac in yancuic tlaquetzayotl inic altepetl Paquimeh yeceh inon amopoalpan itlatquiacoquitzaliz ihuan zan yehuantin ohuelitioh xi yoltia in talpixcayotl. Inin 1584 caxtiltecah otetlapaloaque in altepetl ipampa ce chontaltetlapaloliztli ochihualoc ipan Franciscotzin de Ibarra, quenin ixachi hispantecah oitzahuiac ihuicpa altepematlaltica; aquintin amotlanenehuiliac ica rromaltepemeh ipan Africa Ayamictlan ihuan Hispania. Zotlatzonco inin 1660 otlacahualoc in altepetl ipampa mochintin. Yeceh huel achtotipan ihcuac caxtiltecah tlapantlazazque Paqumeh, in yolmacehualtin ipan chichinoliztli, omonequioh xi caltlaquetza incalhuan oztotitlan pampa xi ehecahuia tepehuanimeh, cececuiliztli ihuan tecuanimeh yolcameh. Inin 1659 Álvaro Núñez Cabeza de Vaca, tlanonotza yanon xamicalzoltin canapa tlahtocayotl Hispania ihuan tlatquiliztin inonque tlalpan tlein otecochehua in tetzauhquiyotl huel chontaltlacameh nic xi altepetlalia in hueyaque tlatlatecapan ihuicpa in ayamictlan Yancuic Caxtillan. Atlacomoloztomeh in achtotlamachiotliztli ihuic altepeyotl ipan Chihuahuac auh cenca xiuhtin nican ca in chantli ihuicpan huel macehualtin ipan Mexico. Inon oztomeh tihuelitiah xi tlahuelcamati in chantin nican cateh centellocaltica ica tematumalcochihuayan, itlahcotecuh, inxamixcaltexcaltin, inamelhuan, inhueymolcaxihuan nozo achiyamazchiuhque ihuan incoyomictlahuan. Quintepan huey chichinoliztli ma ohuetzqui in altepetl, amo otlatlahuelcuitiac tlein inin tlaliaz ipan icnotl ipampa occequintin altepehuameh; ic eutloctecah ayamo yehuantin onamiquioh altepetlalitica. In caxtiltecatl Baltazar de Obregón otlapantlazac inon altepetl ipan Ixachitlan ihuan onehuatiac in nonotzaltin itech inemiliz cana tlahtotepehuani in Yancuic Galixia, ipampa Don Nuño de Guzmán. Zatlatzonco amo huehca tzacualzoltin huehuealtepetl Paquimeh nican ma xinechaltepetlalia in teocalli San Antonio de Padua ipampa teopixqui Marcos de Niza, auh tepetzintin tlalmacehualtin ma alpetlaliayah inin altepetl, nechotlalcuapac canapa teocaltlan in axcan altepetl Casas Grandes, Chihuahuac. Inin 1950 in tlatemoani Charles Di Peso opeuh ce huey tlatquitlatatlalcaliztin ipan inonque calzoltin ihuan omopohuac in tlatquitl nic xi tlapantlaza occe itech inin altepetl ochihualoc ipan xamitl auh cuahuitl. Yolmacehualtin ipan hispantepehualiztli ihuan canapa popolocah apachtin yehuantin ohueliti xi chantia huehca mexicaltepeticpaque, yehuantin nextia ixcoyan itlalcalmanayo ipan tlahuacapanixtlahuac Chihuahuac ihuan atlacomoltepetlan. ==Amoxtiliztli== *''Rodríguez Villegas, Manuel, ''Paquimé, la arquitectura de Tierra'' (Paquimeh, Calmanayotl ipan Tlalli), Ītlahcuiloa Nāhuatl īhuān {{es2}} , Fragmentos del trabajo de tesís para obtener el grado de arquitecto del Instituto Tecnológico de Pachuca, Pachyocan, Hidalgo, Tlaōnti 2006.'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} ==Occe necuazaloliztli== *{{enUs}} - [http://www.nuevacasasgrandes.org/paquime.aspx Ītechcopa Paquimeh] [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Calmanaliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Chihuahua]] sm08si5wzuosfbtt0dphhqzvgbbifyk 500507 500506 2022-07-27T20:19:40Z Koatochij 19758 /* Huehcahpatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} [[Image:Jar p1070229.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] '''Paquimeh''' ce huehuehcauh altepetl ipan [[Casas Grandes altepetlahtocan]] ompa [[Chihuahua]] tlahtohcayotl, ipan [[Mexico]] tlalli. ==Huehcapatlahtoliztli== [[Paul Kirchhoff]] ōmotōcāc inīn tlālpan īcan [[Ixachitlān|Ixachicuāuhtlān]] īpan [[1958]] {{11conejo}} īhuān cē huēyi ahuemaniliztli īca tlahuacapanixtlahuaqueh, zacaixtlahuaqueh īpan [[tepētl|tepēmeh]], campa Paquimeh ōmahuitzoac āltepētlācayōtl catcah ocachi īhuāni inīn tlālpan. Nicān ōcatcah occequīntīn īhuānimeh [[āltepētl|āltepēmeh]] īcan [[Chaco]], [[Aztēcaltepēc]], [[Snaketown]], [[Mesa Verde]] īhuān [[La Ferrería]]. Ixachitlān aci cē huēyi tecuanixachichitlān īpan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]], tlein ma panō īpampa tlāltin [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuīc Mēxihco]] īhuān [[Texas]]; in iuh [[Mēxihco|mēxihcatl]] [[tlahtohcāyōtl]] [[Chihuahhua]], [[Sonora]] īhuān [[Durango]]. Ixtlamatqueh mieccan oquitemachtiah ixachi xiuhtin huehca, tenquintin tlatin inic tlacayomeh campa tlachihualtlacayotl Paquimeh intzontecoma ca in iacoquitzaliz toltecayotica ipan Ixachicuauhtlan. In temachtitzacualpan Paquimeh 350 quillometromeh canapa icalaquian ayamictlan altepetl Chihuahuac ca, auh tlahco ce quillometro ihuicpa altepetl Yancuic Paquimeh. In huehuealtepepan ocachi ihuani ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlaltin inic Ixachicuauhtlan. Tlacameh ihuicpa altepetl Paquimeh calpoltin cenca ohuitique. Amo quipiayah ce tlahcotlahtocayompan ihuan amono yehuantin ochantiaque tlami ce tlacayotica tlatquitl quemeh xochixachitlacah. In tlalmacehualtin catcah mecacenyelloque auh amicniuhtin mexicah nozo chichimecah, auh yeceh tlapohuayah ica miec tlatquimeh ihuan altepecalixpan ma nexpanatica motlacentiah ica xochixachitlacah hueyaltepemeh. In macehualtin onemiah Paquimeh in opatah, pimah, xovah, xanomeh ihuan conchah; aquintin otlahuelcaquiah opan in tlahtomachtiani nic tlacatlahtolli in nahuatl ipampa amo xi tecicamati intzalan. Nahuatlahtolli acicamatiayah ihuan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Tlacameh pimah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh ma otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, occequintin calpoltin mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica occe calpoltin quemeh aztecah, xonotah, chihuahuah y navahotecah. In tlayohuilli ocachi huey ica huehuetlacameh in toltecayotl; azoquitica, texitlatzoyo auh occequintin tlamantin nic amiliztli; yeceh motlamahuitzoac xi cueponi ce huehuetoltecayotl ipan hueytlahtocayotl canin monemiqui anehuatzi tlamantli. Ihcuac huehuetlacatl tlanequi yehuatl tlalia ipan altepemameh, auh nicpaqui xi mozcaltia ce macehualtlahtolli, pehua xi tlachihua tlachihualtlacayotl ihuan tlamantin tlacatlahtoaque. Atoyanahuac ipan Paquimeh tihuelitiah xi nemiqui miyacatin yuhcayotl Clovis axcampa cuix yeh huehcapan 2600 xiuhtin, ma tlachihuayah ininque tlacameh campa in amiliztli ica hueyoyolcameh, inonque in atlatl quemeh toltecayonextiyotl ihuic huehuetlacameh ixpan in chicauhnemiliztli. In tlacameh huey nemachtianimeh nic chihualiztin auh yehuantin quipiah in malhuilocayotl ihuic xi ca otocayotiaque ce yehyacoliztlachihualtlacayotl. Yehuantin ticpiayah tlachihualcaltin pampa xi tlachihua tlatzopilantin, ichcatilmatin, tlaquemitl. Nouhqui ticpiayah tlachihualcaltin ipan tepalcayotl ihuan xiuhtepalcatl ica tlacuiloltin nozo cenca cualli ochihualoc ipan nextiyotl ica yuhcayomeh cihuah ihuan yolcameh. Nouhqui otlachihuah quetzalcocozca, tianquiztilonimeh quemeh chiquiuhyotl ihuan tepoztlatquimeh ipan amochitl. Tlachihualtlacayomeh Anasazi, Hohokam ihuan Mocoyoni ocuaponiah quin axcan 5000 xiuhtin ihuan tlein nicpiayah nexpanatica ica tlapixcayotl tlayolli, etl, chilli, ayotli ihuan ichcatl; In oztoyotl ihuan teoxihuitl nozo amochitl; in yuh pochmatlameh, ahuilmatlameh, tlamachtli, chalchiuhcayotl, cuauhximayotl ihuan ecchihualiztli. Tlacameh Paquimeh ocepancaque catcah ica occequin tlacayomeh ipan huehca matlapochtli ma temacac xi ixmati toltecayotica ixquichca huehca tlalpan quemeh Yucatan nozo Huaxyacac. 2600 xiuhtin huehcapan nimoacohuioh in huey tlachiuhtin ihuicpa huehuecalmanayotl ochihualoc ipan Mexico. Ayamictlaco Mexico ihuan huitzicalaquian TICA, ocueponi ce tocacalmanayotl nic xi ehecahuia in chicahuac tlaceceyan ipan ihuic totonqui xopantlan. Ipan tlachihualtlacayotl Paquimeh, ohueyioh achitizin caltin ica malacachtic tzintetl in cuauhtli ihuan tetl. Noihqui otlaquetzaque huey calpoltzacualtin ipan cuauhtemimiltin ihuan chicauhtoque xamitepampan. In tlahcotlecuitl campa otlachihuaya in mihtotin tlacameyomeh ihuan quenin ichtacayomeh. In altepeyo onyaliztli Paquimeh acioh cuix 1500 xiuhtin ihcuac yeh quichantia oyeya huehcapa miec xiuhtin. Nican cueponi ce altepetl ica azqui macuilcaltin altepetlan inic aitualtin ihuan ce teopatli campa itocacalmanayo ca ipan tlalli auh tete. Ayamo altepetl catca auh neciah amachtotlaquetzahuan ma quipiah ixtin canapa tlachihualtlacayotl Mocoyoni, yeceh necoah in huey yollocayotl in amocalmananihuan. Ica tlalcalmanayotl motlaquetzac in altepepan Paquimeh cuix yeh 2600 xiuhtique. Inin calmanayotl mocueponic huey ixtlahuaco tlahuacapanixtlahuatitlan, cuacuauhtlan ipan tepemeh. Paquimeh nezcayotia nahuatlahtoltica “Huey Chaltin” auh tlapitzintia inin tocaitl yeceh xi namiqui huey tlaquetzacaltin ica tlaletiquemeh in yuh cuahuitl, acapitzaltin, tetl ihuan xamitl. Inin altepetzin quipia ce yehyalizcayotica cenca tlamachiotilli ica Mocoyoni tlachihualtlacayotl ihuan Toltecatlachihualtlacayotzin. Amonamicpan in xochixachitlaltepemeh, in calimayan Paquimepan monamiquiah tlahcotlalnepan zanyeyo tlaltipac, ipan teopantzacualnahuac. Inin Imaniapan in onyaliztli, azqui mochintin calmanayocalpan oteneloh ica zan ce calmizquiztetl ma xi quipia ocachi macuiltlalpepechtique ipan tlacpac ihuan azqui 2000 tlacacochihuayan. Canapa altepeicalaquian ca tepancalmiquizteco, tlatlalilli noihqui ihuan tete axcan mihtoa yehuantin tequipa- noayah yeceh teopantzacualco; cepantica inon caltlaquetzaliztli ica huey mamatlatl ipan atecocolyuhcayotl. Nican nouhqui ce huey tianquiztlacoyan oyeya tlein motlachihuaya in itlatlaliliz cochototolacameh, necoc ecyolicopililtica, xiuhtepalcatl, teoxihuitl ihuan amochitl. Nic inon, yehuantin otlachihuaque calpitzaltin tlein oquihuelitioh in cuitlahuiliztli inonque totomeh quemeh in tepancaltin nic cochomeh ica totonquiloni auh hueytlaliliyan pampa tianquizquilonimeh ihuan amantolhuayan. In huey tlaquetzalizpan achtopatica cateh in tlaxahuilcan, xamixcaltextli, tzacualollin, chancomolcan, calmictlan ihuan chantemimilco. Inon ahuel ipampa tlein amoza yehuantin quipiayah ce hueypochtianquiztiloyan ica toltecah ihuan mexicah; amozan ma yehuantin oyehyacoh ipan tlachihualtlacayotl auh yecnemiliztli in macehualtin Paquimeh; icanican in tlaxahuilcan ica itzompan, momoztin nic Quetzalcoatl nozo Tezcatlipoca ihuan tzacualilhuicalco. In calmanayotl Paquimeh ontetoca ipampa ichantlacahuan, iaitualhuan, ichantlalcalhuan ihuan tepanchinamimeh, imomozhuan auh teocaltin ochihualoque ica xamitl. Oquitlaquetzac ipan icalaiquizayan centlazotl atle xi tlapohua ica in atamictlani centlazotzin quemeh tehuantin titlachihuah axcan. Inin ihuani xi tlamati ma yehuantin huey calmanayotemachtianimeh yollocentlaltica, ipampa totoniloni ihuan cualli neihiyotiloni, apantin, atecohtin, atlaliltin ihuan hueyac acoyocmatlatl ma cahualtia cuitlameh. [[Image:Casas Grande effigy pot p1070227.jpg|right|thumb|200px|Jarra con forma humana, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] [[Image:Jar p1070228.jpg|right|thumb|200px|Jarra, de la cultura Casas Grandes. Forma parte de la colección del Museo de Stanford (Estados Unidos).]] Tehuantin tihuelitiah xi tlahuelcamati nouhqui in caltentin ipan tzopelhuicyuhcayotl ihuan pitzahuacuauhcalixameh tlein tlahuelcaqui in calacoayan inic tlahcoaquizaliztlayocan ipan hueyac tlaquetzaliztli. Tlahtec cochiantin catca tlecuimeh, xamixcaltexcaltin ihuan tlacualcaltin, pepechtin, tlapiacaltin, tlachihualcaltin ihuan moacoya ipampa ecahuaztin canapa occequintin tlalpepectin ipan tlaquetzaliztli. In ayamictlani tlacayotl Paquimeh otlamahuitzoac iacoquitzaliz ipan amo hueyac cahuitl 56 xiuhtin. In altepetl oyancuic miacpac ixquichca ma oachtotipac in tlacazomalotl, acualli tlatquiyotl auh acualli tlahtocayotl. Inin 1340 alpepeticpac omacehuac ce temamauhtic chichinoliztli ma ohuetzic calmiquiztete ihuan omiquioh miec altepehuaque. In yoltlacayotl onenemique huehcapan occequin altepemeh nozo otlaliaque tlahcopan oztomeh atlacomoltitlan, ipan tepetlan Nantzin. Inin 1420 omopohuac in yancuic tlaquetzayotl inic altepetl Paquimeh yeceh inon amopoalpan itlatquiacoquitzaliz ihuan zan yehuantin ohuelitioh xi yoltia in talpixcayotl. Inin 1584 caxtiltecah otetlapaloaque in altepetl ipampa ce chontaltetlapaloliztli ochihualoc ipan Franciscotzin de Ibarra, quenin ixachi hispantecah oitzahuiac ihuicpa altepematlaltica; aquintin amotlanenehuiliac ica rromaltepemeh ipan Africa Ayamictlan ihuan Hispania. Zotlatzonco inin 1660 otlacahualoc in altepetl ipampa mochintin. Yeceh huel achtotipan ihcuac caxtiltecah tlapantlazazque Paqumeh, in yolmacehualtin ipan chichinoliztli, omonequioh xi caltlaquetza incalhuan oztotitlan pampa xi ehecahuia tepehuanimeh, cececuiliztli ihuan tecuanimeh yolcameh. Inin 1659 Álvaro Núñez Cabeza de Vaca, tlanonotza yanon xamicalzoltin canapa tlahtocayotl Hispania ihuan tlatquiliztin inonque tlalpan tlein otecochehua in tetzauhquiyotl huel chontaltlacameh nic xi altepetlalia in hueyaque tlatlatecapan ihuicpa in ayamictlan Yancuic Caxtillan. Atlacomoloztomeh in achtotlamachiotliztli ihuic altepeyotl ipan Chihuahuac auh cenca xiuhtin nican ca in chantli ihuicpan huel macehualtin ipan Mexico. Inon oztomeh tihuelitiah xi tlahuelcamati in chantin nican cateh centellocaltica ica tematumalcochihuayan, itlahcotecuh, inxamixcaltexcaltin, inamelhuan, inhueymolcaxihuan nozo achiyamazchiuhque ihuan incoyomictlahuan. Quintepan huey chichinoliztli ma ohuetzqui in altepetl, amo otlatlahuelcuitiac tlein inin tlaliaz ipan icnotl ipampa occequintin altepehuameh; ic eutloctecah ayamo yehuantin onamiquioh altepetlalitica. In caxtiltecatl Baltazar de Obregón otlapantlazac inon altepetl ipan Ixachitlan ihuan onehuatiac in nonotzaltin itech inemiliz cana tlahtotepehuani in Yancuic Galixia, ipampa Don Nuño de Guzmán. Zatlatzonco amo huehca tzacualzoltin huehuealtepetl Paquimeh nican ma xinechaltepetlalia in teocalli San Antonio de Padua ipampa teopixqui Marcos de Niza, auh tepetzintin tlalmacehualtin ma alpetlaliayah inin altepetl, nechotlalcuapac canapa teocaltlan in axcan altepetl Casas Grandes, Chihuahuac. Inin 1950 in tlatemoani Charles Di Peso opeuh ce huey tlatquitlatatlalcaliztin ipan inonque calzoltin ihuan omopohuac in tlatquitl nic xi tlapantlaza occe itech inin altepetl ochihualoc ipan xamitl auh cuahuitl. Yolmacehualtin ipan hispantepehualiztli ihuan canapa popolocah apachtin yehuantin ohueliti xi chantia huehca mexicaltepeticpaque, yehuantin nextia ixcoyan itlalcalmanayo ipan tlahuacapanixtlahuac Chihuahuac ihuan atlacomoltepetlan. ==Amoxtiliztli== *''Rodríguez Villegas, Manuel, ''Paquimé, la arquitectura de Tierra'' (Paquimeh, Calmanayotl ipan Tlalli), Ītlahcuiloa Nāhuatl īhuān {{es2}} , Fragmentos del trabajo de tesís para obtener el grado de arquitecto del Instituto Tecnológico de Pachuca, Pachyocan, Hidalgo, Tlaōnti 2006.'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} ==Occe necuazaloliztli== *{{enUs}} - [http://www.nuevacasasgrandes.org/paquime.aspx Ītechcopa Paquimeh] [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Calmanaliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Chihuahua]] jjl9pjr4avwjdfhb7l9w8euam6sqvcg Tlalli 0 9311 500452 477303 2022-07-27T18:12:07Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Soil sci.jpg|thumb|right|250px|[[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetillahtohcāyōtēcatl]] [[tlamatiliztlācatl]] quimachtihua tlālli.]] '''Tlalli''' centlalticpac yeliztli campa īcān mochīntīn yōlcah yōlih [[Tlālticpactli|Tlālticpacpan]]. == No xiquitta == * [[Ātl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlalticpacmatiliztli]] 7cuh03l72tamw5aqkbb5f6fw03elfwq Chaplin 0 9369 500394 376325 2022-07-27T16:40:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Chaplin''' huelīti tlahtoa inīn ītechcopa: ==Tlacameh== *{{ENGf}} [[Charles Chaplin]] ([[1899]] - [[1977]]), [[īxiptlayōllācatl]]. *{{ENGf}} [[Geraldine Chaplin]] ([[1944]] - ), [[īxiptlayōllācatl]]. *{{ENGf}} [[Tom Chaplin]] ([[1979]] - ), [[cuīcani]] ([[Keane]]). {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} 0va1u2ge4wh4cnl5fpu12yl2kc25hfg Cuextecatlahtolli 0 9627 500391 495423 2022-07-27T16:27:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahtōlli | tōcāitl = Téenek | īxiptli = Mapa de lenguas de México + 100 000.png | īxipmachiyōtl = {{tlahcuilōliztli|#8b82ae|border=1px solid #AAAAAA|vertical=0}}Cuextēcatlahtōlli | īxiptli2 = Huasteca.png | motlahtoā_īpan = [[Mēxico]] | tlahtohcāyōtl = [[San Luis Potosí]], [[Veracruz]] huan [[Tamaulipas]] | tlahtohqueh = 173,233 (2000) | cenyeliztli = [[Mayatlahtōlli]] | 639-1 = Ayāc | 639-2 = | 639-3 = }} In '''Cuextēcatlahtōlli''' (Cuextēcatlahtōlli: '''Téenek'''), in tlācah [[cuextēcah]] īntlahtōl. Tlahtōlli īpan in [[mayatlahtōlli]] tlaolōlōlli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} [[Neneuhcāyōtl:Cuextecatlahtolli]] hndmb3bqha5o48guo2bji3zdc98h37e 500392 500391 2022-07-27T16:28:35Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahtōlli | tōcāitl = Téenek | īxiptli = Mapa de lenguas de México + 100 000.png | īxipmachiyōtl = {{tlahcuilōliztli|#8b82ae|border=1px solid #AAAAAA|vertical=0}}Cuextēcatlahtōlli | īxiptli2 = Huasteca.png | motlahtoā_īpan = [[Mēxico]] | tlahtohcāyōtl = [[San Luis Potosí]], [[Veracruz]] huan [[Tamaulipas]] | tlahtohqueh = 173,233 (2000) | cenyeliztli = [[Mayatlahtōlli]] | 639-1 = Ayāc | 639-2 = | 639-3 = }} In '''Cuextēcatlahtōlli''' (Cuextēcatlahtōlli: '''Téenek'''), in tlācah [[cuextēcah]] īntlahtōl. Tlahtōlli īpan in [[mayatlahtōlli]] tlaolōlōlli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Papalotl]] || mariposa || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} [[Neneuhcāyōtl:Cuextecatlahtolli]] gmaug4med9tf7tuaskb2ry8q967l10a Ticiyotl 0 9930 500463 476044 2022-07-27T18:27:44Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Tīciyōtl]] a [[Ticiyotl]] wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Hieronymus Bosch 053.jpg|thumb|320px|right|[[Ticitl]] ipampa [[Hieronymus Bosch]].]] '''Ticiyōtl''' In ipan 1714 xihuitl, tlamatini in itoca David Gabriel Fahrenheit quinextia totoniliztamachihualoni. * [http://ucadhadi.fr.gd medecine education in Senegal] [[Neneuhcāyōtl:Paccayeliztli]] 0xtp9bv8qov2wfe9o5hadr0iuwwb7eu Tlanomitl Huēyātēnco 0 9978 500550 499682 2022-07-28T01:31:40Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Tlanomihuēyātēnco]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Tlanomihuēyātēnco]] m21rzd01xmr6b9uwg95n9v3hhn2egs6 Quetzalitztli 0 10443 500441 435894 2022-07-27T18:02:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Зүмірет.jpg|thumb|230px|Quetzalitztli]] '''Quetzalitztli''' in tetl. == No Xiquitta == * [[Itztli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Tlazohtetl]] ql2pofo5anixlqhwo6yisyii9b9vo0o Caxtillahtolli 0 10493 500375 495544 2022-07-27T15:13:02Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="2" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Atl]] || Agua |- | [[Calli]] || Casa, edificio |- | [[Ehcatl]] || Viento, aire |- | [[Huehxolotl]] || Pavo, Guajolote |- | [[Icpalli]] || Silla |- | [[Ocelotl]] || Jaguar |- | [[Tlaxcalli]] || Pan, tortilla |- | [[Tonatiuh]] || Sol |- | [[Xalxocotl]] || Guayaba |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] rtuywz8ahaqdik965wffmoal0w36u3j 500376 500375 2022-07-27T15:17:48Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="4" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cintli]] || maíz |- | [[Atl]] || agua || [[Mazatl]] || ciervo, venado |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Tzopilotl]] || zopilote, gallinazo |- | [[Ehcatl]] || viento, aire || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Huehxolotl]] || pavo, Guajolote || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Icpalli]] || silla || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Ocelotl]] || jaguar || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Tlaxcalli]] || pan, tortilla || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Tonatiuh]] || sol || [[Ahuacatl]] || Aguacate, palta |- | [[Xalxocotl]] || Guayaba |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 62chi5uelltwee5w2uvxi87yqnd5sig 500377 500376 2022-07-27T15:23:16Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="4" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cintli]] || maíz || [[Ce]] || uno |- | [[Atl]] || agua || [[Mazatl]] || ciervo, venado || [[Ome]] || dos |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Tzopilotl]] || zopilote, gallinazo || [[Eyi]] || tres |- | [[Ehcatl]] || viento, aire || [[Teopantli]] || templo || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Huehxolotl]] || pavo, Guajolote || [[Matzahtli]] || piña || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Icpalli]] || silla || [[Cihuatl]] || mujer || [[Chicoace]] || seis |- | [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tlacatl]] || hombre || [[Chicome]] || siete |- | [[Tlaxcalli]] || pan, tortilla || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Tonatiuh]] || sol || [[Cuauhuitl]] || árbol || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Xalxocotl]] || Guayaba || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] hr2m3efoy6yn3imojh4y82abnsgri3j 500378 500377 2022-07-27T15:33:43Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="4" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Huehxolotl]] || pavo, guajolote || [[Matzahtli]] || maíz || [[Ce]] || uno |- | [[Atl]] || agua || [[Metztli]] || [[Matzahtli]] || maíz || ciervo, venado || [[Ome]] || dos |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Matzahtli]] || maíz || [[Tzopilotl]] || zopilote, gallinazo || [[Eyi]] || tres |- | [[Cihuatl]] || viento, aire || [[Matzahtli]] || maíz || [[Tecpatl]] || templo || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Cintli]] || pavo, Guajolote || [[Matzahtli]] || maíz || [[Matzahtli]] || piña || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrillo || [[Matzahtli]] || maíz || [[Tonatiuh]] || mujer || [[Chicoace]] || seis |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || maíz || [[Tzopilotl]] || hombre || [[Chicome]] || siete |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Matzahtli]] || maíz || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Cuahuitl]] || árbol || [[Xochitl]] || [[Matzahtli]] || maíz || flor || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuauhtli]] || águila || [[Matzahtli]] || maíz || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] pia454f3bg34te2xrs2s98d47bs58en 500379 500378 2022-07-27T15:49:06Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Ollin]] || terremoto || [[]] || mono || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuauhtli]] || águila || [[Ozomahtli]] || mono || [[quiyahuitl]] || lluvia || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Metztli]] || [[Huehxolotl]] || pavo, guajolote || [[tecpatl]] || zopilote, gallinazo || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Icpalli]] || silla || [[Tochtli]] || templo || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Cihuatl]] || viento, aire || [[Itzcuintli]] || perro || [[Matzahtli]] || piña || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cintli]] || pavo, Guajolote || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Tonatiuh]] || mujer || [[Chicoace]] || seis |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Tzopilotl]] || hombre || [[Chicome]] || siete |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Miquiztli]] || muerte || [[Xochitl]] || flor || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] e3t3gsdnb9m9oy5cbtc7hucp5tynufn 500380 500379 2022-07-27T15:54:18Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Ocelotl]] || jaguar|| [[]] || mono || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuauhtli]] || águila || [[Ollin]] || terremoto || [[quiyahuitl]] || lluvia || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Metztli]] || [[Huehxolotl]] || pavo, guajolote || [[Ozomahtli]] || mono || [[tecpatl]] || Pedernal || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Icpalli]] || silla || [[Tochtli]] || templo || [[Tochtli]] || templo || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Cihuatl]] || viento, aire || [[Itzcuintli]] || perro || [[Matzahtli]] || piña || [[Matzahtli]] || piña || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cintli]] || pavo, Guajolote || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Tonatiuh]] || mujer || [[Tonatiuh]] || mujer || [[Chicoace]] || seis |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Tzopilotl]] || hombre || [[Tzopilotl]] || hombre || [[Chicome]] || siete |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Miquiztli]] || muerte || [[Xochitl]] || flor || [[Xochitl]] || flor || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 4abo2w7c59l476bc6z3igdjn03b2bht 500381 500380 2022-07-27T16:00:11Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Ocelotl]] || jaguar|| [[Tecpatl]] || pedernal || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuauhtli]] || águila || [[Ollin]] || terremoto || [[Teocalli]] || templo || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Ehcatl]] || aire, viento || pavo, guajolote || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tepoztototl]] || avión || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Icpalli]] || silla || [[Tochtli]] || templo || [[Tlacatl]] || hombre || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Cihuatl]] || viento, aire || [[Itzcuintli]] || perro || [[Matzahtli]] || piña || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cintli]] || pavo, Guajolote || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Tonatiuh]] || mujer || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicoace]] || seis |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Tzopilotl]] || hombre || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Miquiztli]] || muerte || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 7nv50hb3ttsye1e94unlvx5kmyq85fn 500382 500381 2022-07-27T16:16:14Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Ollin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicoace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Quetzaltototl]] || quetzal || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xalxocotl]] || guayaba || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Xochitl]] || flor || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] nyw7pgjquhp5p8sbm879qdpm0isfq8s 500383 500382 2022-07-27T16:19:08Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Ollin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Quetzaltototl]] || quetzal || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] g860y8arc462qyp7ifx8ka4vj6d8rrx 500384 500383 2022-07-27T16:20:53Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Ollin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 9jjwtvzks3t0co4rkv4w746z3woo0f3 500385 500384 2022-07-27T16:21:21Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Ipan occe tlahtolli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto, movimiento || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 234vhrc4knzpyyd1surjgoyrgcyhetm 500387 500385 2022-07-27T16:23:10Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto, movimiento || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] 3modi4ifxkdir7q2cfwkd24ospztm3h 500388 500387 2022-07-27T16:23:32Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor de la selva || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] i3rj2diviaf3lnev0jl5hc06n9zuspt 500389 500388 2022-07-27T16:23:50Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} 18 Cē Ehēcatl == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] b8japd4yf2fdahmvpsf8e56ydukukzx 500390 500389 2022-07-27T16:24:58Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Poctli]] || humo || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] t2f10ivhwcxxrac8jc4ik341pfsq8r4 500393 500390 2022-07-27T16:29:11Z Koatochij 19758 /* Tlahtolcuepaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Tlahtolli | tōcāitl = Caxtillahtolli / Españollahtolli | nantlahtōmeh = ''español, castellano'' | īxiptli = [[Īxiptli:Hispanophone global world map language 2.svg|245px]] | īxipmachiyōtl = In caxtillahtōlli īpan in Cemānāhuac | motlahtoā_īpan = [[Mexico]], [[Colombia]], [[España]], [[Argentina]], [[Peru]], [[Belice]], [[Venezuela]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[Cuauhtemallan]], [[Cuba]], [[Domingotlacatlahtohcayotl]], [[Bolivia]], [[Honduras]], [[Cozcatlan]], [[Uruguay]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Nicanahuac]], [[Costa Rica]], [[Puerto Rico]], [[Paraguay]], [[Panama]]; [[Tlacetililli Tlahtohcayotl]], [[Filipinas]], [[Canada]], [[Marruecos]], [[Gibraltar]], [[Sahara iquizatlampa]] huan [[Andorra]]. | tlahtohmeh = 450,000,000 - 500,000,000 | h1 = - | h2 = - | tlatēctli = 2 | cenyeliztli = [[Indoeuropantlatōlli|Indoeuropanēcatl]]<br /> &nbsp;&nbsp;[[Italicotlahtōlli|Italico]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Italo-cihuātlāmpatlahtōlli|Italo-cihuātlāmpa]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Gallo-ibericotlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ibero-romatlahtōlli]]<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Caxtillahtolli''' | tlahcuilōliztli = Latinotlahcuilōliztli | oficial = [[Caxtillan]], [[America|Hispanoamerica]], [[Guinea Tlahcotlalticpac]], [[Filipinas]] huan [[Sahara Cihuatlampa]]. | agencia = [[ASALE]] | 639-1 = es | 639-2 = spa |nantlahtōlli=indoeuropantlahtōlli}} '''Caxtillahtolli''' nozo '''españollahtolli''', noihqui huehuehcauh '''caxtillantlahtolli'''<ref>In tlahtolli ''caxtillantlahtolli'' quihtoznequi ''lengua castellana'' nozo ''lengua española'' ipan Fray Alonso de Molina itlahtoltecpantiliz, yeh oquihcuilo ''caſtillãtlatolli.''</ref> huan '''españatlahtolli''' ({{es2}} ''español'' ahnozo ''castellano'') itoca ce [[tlahtolli]], [[achcauhtlahtolli]] ipan [[España]] huan ohcequin [[tlacatiyan]] itechpahuicpa [[Tlalticpactli]]. Ce [[romatlahtolli]] ipan [[Ibero-romatlahtōlli]] tlaolololli. Ocachi 450,000,000 - 500,000,000 tlacameh camacti inon tlahtolli tlanipa in [[chinatlahtolli]] huan inglestlahtolli. == Tocayotl == In caxtillantlahtolli (castellano) itoca, itechpa ipan [[Caxtillah]] (Castilla) ipehualiz ca. Ipan [[nahuatlahtolli]] itechpa ocatca in inic ce tocaitl in [[Mexicatlahtocayotl|huehcauh mexicah]] ocaquih in caxtiltecah oquitocah in tlacameh huan intlahtōl ipan in tlapeuhtli cahuitl; huan ohce caxtiltecah iyuhqui [[Alonso de Molina|Fray Alonso de Molina]] iquihcuilo ''caſtillãtlatolli''. Ipan caxtillantlahtolli in tocaitl ''español'' itech in [[Tlalyacatl Iberia]] latintocaitl ocatca ''Hispania'', omaca in tocaitl ''Hispaniolus'' no huel cualli ''Spaniolus'' in quihtoznequi ''hispaniatlahtolton''. ==Huehcapatlahtoliztli== In caxtillāntlahtōlli ītlahtōllo ōpēhua īca in [[mācēhualli latintlahtōlli]] īpan in [[Roma Emperador ītlahtohcāyo]], īpēhualiz tlatēctli tlahco mictlāmpa [[Hispania]]. Zatepan in Roma Emperador ītlahtohcāyo īhuetziliz īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl V]], in latintlahtōlli netlahtoā inōn cahuitl ōcatca in Hispania īcāhuilihtiuh īntzalan in [[Huehcāuh caxtillāntlahtōlli]], pēhualizlti in caxtillāntlahtōlli. Īca in musulmantlācah tlālpolōliztli canahpa in Iberia tlālyacatl, ōmotlahtoah [[romatlahtōlli]] ī''dialectos'' quitōca [[mozarabetlahtōlli]] īpan [[Al-Ándalus]]. Ihcuāc īpan in cristiano huēyitlahtohcāyōtl ōtlācatih miac romatlahtōlli ''dialectos'': catalantlahtōlli, aragontlahtōlli, asturialeontlahtōlli, galegoportugallahtōlli īhuān in caxtillāntlahtōlli. In caxtiltēcatl ''dialecto'' ōmopēhua īpan in ''condado'' [[Caxtillah]] (huitztlāmpa [[Cantabria]] īhuān mictlāmpa [[Burgos]]), īca [[vascotlahtōlli]] īhuān [[visigodo]] tlapēuhcāyōtl. In huehcāuh tlahcuilōlli īpan caxtillāntlahtōlli in [[Cartularios de Valpuesta]] cah, quimopiya īpan in Santa María de Valpuesta teōcalli, Burgos, cē tlahcuilōlli tlaolōlōlli in tlamachiyōtīlāmatl ōquihcuilo īpan in cahuitl iuhqui in [[mācuīlpōhualxihuitl IX]], tētepotztoca in [[Glosas Emilianenses]] in cahuitl in tlamiliztli in [[mācuīlpōhualxihuitl X]] ahnozo in pēhualiztli in [[mācuīlpōhualxihuitl XI]], quimopiya īpan in [[Monasterio de Yuso]], [[San Millán de la Cogolla]], [[La Rioja]]. In caxtillāntlahtōlli ōmani canahhpa huitztlāmpa in tlālyacatl cemanqui in [[tēpēhualiztli]] īhuān ic in caxtiltēcatl cristianohuēyitlahtohcāyōtl tlacetilia īhuān in īcāmpa ''dinastías'' tlacetilia (cetiliztli īca [[León]] īhuān [[Galixia]] īca [[Fernando III de Caxtillah]], in caxtillahcatl ''dinastía'' ītzintiliz īpan in [[Corona de Aragón]] īca [[Fernando I de Aragón]] ōquihuica canahpa in tlālyacatl tlamiliztli cetiliztli īca in [[Católico Huēyitlahtohqueh]]). Īpan in mācuīlpōhualxihuitl in caxtiltēcatl huēyitlahtohcāyōtl in cetiliztli, in [[Sevilla]] chāneh [[Antonio de Nebrija]] ōnēxtilia īpan [[Salamanca]] ī''[[Grammatica]]''. In inic cē tlahcuilōmatiliztli ītechpa in tlahtollapēuhcāyōtl<ref>''tlahtollapēuhcāyōtl'' quihtōznequi ''Gramática''.</ref>. In tlapēuhtli in [[Ānāhuac]] ōcatca ihcuāc in tlapēuhtli [[Granada]], ōman in caxtillāntlahtōlli ic in [[Ānāhuac]] [[cemantoc tlālli]]. In caxtillāntlahtōlli mochipa ōpiya ahmo neneuhqui tlahtōlli tēl ipiya in neneuhqui tlapēuhcāyōtl latincuātzonyōtl. In ahmo neneuhcayotl īpan in caxtillāntlahtōlli iuhqui occē tlahtōlli, in mātocaliztli īcā occē Ānāhuacatl tlahtōlli, in iuhqui in [[aimaratlahtōlli]], [[chibchatlahtōlli]], [[avañetlahtōlli]], [[mapuchetlahtōlli]], [[mayatlahtōlli]], [[nāhuatlahtōlli]], [[quechhuatlahtōlli]] īhuān [[tainotlahtōlli]] ōtlālia tlahtōlli īpan in caxtiltēcatl tlahtōlolōlōlli, cequi īpan cequi catyān īhuān occē īpan cemānāhuac tlatequitiliztli. Īpan [[Caxtillān]], teōnantzin [[Nantzin Teresa de Ávila]] īhuān [[teōpixqui]] [[Juan de la Cruz]] ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan [[Miguel de Cervantes]] ōāmatlacuiloh [[El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha]] quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. [[Yancuīc Caxtillān]], [[Juana de Asbaje]] īhuān [[Juan Ruiz de Alarcón]] ōāmatlahcuiloh ocachi āmoxtli. == Tlahtolcuepaliztli == {| class="wikitable" style="float:center; margin-left: 8px" |- !colspan="10" | '''Tlahtolcuepaliztli''' |- | [[Acatl]] || caña || [[Cozcacuauhtli]] || cóndor || [[Metztli]] || luna || [[Tepoztototl]] || avión || [[Ce]] || uno |- | [[Ahuacatl]] || aguacate, palta || [[Cuahuitl]] || árbol || [[Miquiztli]] || muerte || [[Tlacatl]] || hombre || [[Ome]] || dos |- | [[Atl]] || agua || [[Cuauhtli]] || águila || [[Nenetl]] || muñeca || [[Tlalli]] || tierra || [[Eyi]] || tres |- | [[Calli]] || casa, edificio || [[Ehcatl]] || aire, viento || [[Ocelotl]] || jaguar || [[Tletl]] || fuego || [[Nahui]] || cuetro |- | [[Chilli]] || chile, ají || [[Huehxolotl]] || pavo || [[Olin]] || terremoto || [[Tochtli]] || conejo || [[Macuilli]] || cinco |- | [[Cihuatl]] || mujer || [[Icpalli]] || silla || [[Ozomahtli]] || mono || [[Tonatiuh]] || sol || [[Chicuace]] || seis |- | [[Cintli]] || maíz || [[Itzcuintli]] || perro || [[Papalotl]] || mariposa || [[Tzopilotl]] || gallinazo || [[Chicome]] || siete |- | [[Cipactli]] || caimán, cocodrilo || [[Malinalli]] || zacatillo || [[Quiyahuitl]] || lluvia || [[Xochitl]] || flor || [[Chicueyi]] || ocho |- | [[Coatl]] || serpiente, víbora || [[Matzahtli]] || piña || [[Tecpatl]] || pedernal || [[Yolotl]] || corazón || [[Chicnahui]] || nueve |- | [[Cuetzpalin]] || lagarto || [[Mazatl]] || venado, ciervo || [[Teocalli]] || templo || [[Zacatl]] || pasto, paja || [[Mahtlactli]] || diez |} == Toquiliztequitl == <references/> {{InterWiki|wikiname=Wikipedia|code=es|langname=Caxtillahtolcopa}} [[Neneuhcāyōtl:Caxtillahtolli]] t2dn59jjjmbaty5sqgzxo4np68is6mb Tequixquitl 0 10730 500437 382523 2022-07-27T18:01:30Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Tequixquitl''' yeliztli tlāliztatl, mochīhua in [[bicarbonato de sodio]] īhuān [[iztatl]] (cloruro de sodio), nō īca piya [[carbonato de potasio]], [[sulfato de sodio]] īhuān [[tlālxālpitzāhuac]]<ref>Quihtōznequi arcilla</ref>. <references/> [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] a21pmrp058x883e7hwnvycw7fkz1iw5 Ilhuicaatl Artico 0 10944 500548 499680 2022-07-28T01:31:30Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Ártico ailhuicatl]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ártico ailhuicatl]] 7ih7ykacuth2hiw8qwyd0x82sjhpwbe Tepozacalli 0 10976 500402 85806 2022-07-27T16:48:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Image:RMS Titanic sea trials April 2, 1912.jpg|thumb|right|250px|[[RMS Titanic]] huēyātl ([[1912]]).]] '''Tepozcalli''' ({{es2}}: ''Transatlántico'') ītōcā [[ācalli]] quihuelīti monemi huēyātl. ==Nō xiquitta== *[[Ācalli]] [[Neneuhcāyōtl:Nenenqui]] 594j6yl2vhb7dm44c3awwjck0r9nhqy 500403 500402 2022-07-27T16:49:05Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Huēyācalli]] a [[Tepozacalli]] wikitext text/x-wiki [[Image:RMS Titanic sea trials April 2, 1912.jpg|thumb|right|250px|[[RMS Titanic]] huēyātl ([[1912]]).]] '''Tepozcalli''' ({{es2}}: ''Transatlántico'') ītōcā [[ācalli]] quihuelīti monemi huēyātl. ==Nō xiquitta== *[[Ācalli]] [[Neneuhcāyōtl:Nenenqui]] 594j6yl2vhb7dm44c3awwjck0r9nhqy 500405 500403 2022-07-27T16:49:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Image:RMS Titanic sea trials April 2, 1912.jpg|thumb|right|250px|[[RMS Titanic]] huēyātl ([[1912]]).]] '''Tepozcalli''' ({{es2}}: ''Transatlántico'') ītōcā [[ācalli]] quihuelīti monemi huēyātl. ==No xiquitta== *[[Ācalli]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Huaznenqui]] aq7gdpnospyz6m2mzh81nu5giauampn Neucpahtli 0 16570 500447 476037 2022-07-27T18:07:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Maple syrup.jpg|thumb|Neucpahtli]] '''Neucpahtli''' ahnōzo tetzāhuac neuctli icampa patia occe cocoliztli. * [[neuctli]] [[Neneuhcāyōtl:Pahtli]] s2x3wzftotcf866mihxete4jmfs51y6 In Ahuilliztli 0 16704 500400 197502 2022-07-27T16:45:52Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} In Ahuilliztli. Te chihua amo pehua ye. bpeta7xfjxron1pgrsnip2qm27qwwu4 Tezoquitl 0 17839 500435 495476 2022-07-27T18:01:00Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Imagen:Calcium sulfate hemihydrate.jpg|thumb|Tezoquitl.]] '''Tezoquitl''' tlamantli ic caltia, chihualo ipan zoquitl, xalli ihuan atl, zatepan tlahuatzalli ica in [[Tonatiuh]] ihuan in [[ehecatl]]. [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 6ent06bp6rm7u505oyl0aco74nzsjab Huaxyacac, Huaxyacac 0 18153 500508 499909 2022-07-27T20:57:23Z Koatochij 19758 /* Temachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 9gy5w7htuhx8o56fac1tygjkl6ig4an 500509 500508 2022-07-27T21:00:00Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Chivas del Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] p0sl73u0q5u2w83f4wuyyl8c4lgzhzb 500510 500509 2022-07-27T21:03:50Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] lrl6rr1iziu9p2gff996504cuiaz0rv 500511 500510 2022-07-27T21:04:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] ip6cd1iazq9lwuqnbb1h0ppr8kmu0ob 500512 500511 2022-07-27T21:08:36Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 6c1jrm3z45iikrmc4lca6ruftrm4la3 500514 500512 2022-07-27T21:12:28Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] ioiwv4xhiqzh1sqt87qtdxiwxrt462c 500515 500514 2022-07-27T21:14:23Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequichihualiztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 5knh43wi3c308da31pq67lanji35372 500516 500515 2022-07-27T21:15:59Z Koatochij 19758 /* Tequichihualiztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] o0tijyk814tg77wgzn5nbozhibldo14 500517 500516 2022-07-27T21:50:43Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 74t6aw2r4v8wi1lcsp1h620pk12j4us 500518 500517 2022-07-27T21:51:28Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] kinxj4fyr8g8gjw0cxsevcomrpg6mb3 500519 500518 2022-07-27T21:54:13Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] toljh7pqa3b6aj7p0k456c2updf4s8l 500521 500519 2022-07-27T21:56:25Z Koatochij 19758 /* Altepeicniuhcayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |[[Huaxyacac]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] aiuf3euwxpjpz18otcqnwf6lmh5apl5 500522 500521 2022-07-27T21:56:51Z Koatochij 19758 /* Altepeicniuhcayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 4anrmb6dzrl0mcvpt5f20rwb9a0m0bo 500523 500522 2022-07-27T21:57:22Z Koatochij 19758 /* Altepeicniuhcayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] rxwbp26r87mo44q65953njyh32b3jsx 500524 500523 2022-07-27T21:59:07Z Koatochij 19758 /* Ipanocayoh tetitlaniztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] blu44x3td8jmcqkmpg8v1mr14xe0yaj 500525 500524 2022-07-27T22:07:45Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepe ipampa mexicah yaomeh, enviados ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] qyjlalrfgeivn4mcgeibjxxf8eocy5d 500526 500525 2022-07-27T22:11:29Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|left|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] peh5uye71623t72kxmgwq232yslc45g 500528 500526 2022-07-27T22:22:00Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[El Vergel]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] de22etk11dvb38a2qcgzoaai96eglsr 500530 500528 2022-07-27T22:23:43Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 255 029 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 0xcw5dvw4egpj7gx3acwyl1mu1pn6v2 500531 500530 2022-07-27T23:01:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club Deportivo Cruz Azull]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 4tihvn4w9qgyl79yzmgs4j0vjqs8vej 500532 500531 2022-07-28T00:10:47Z 2806:105E:F:488F:E5B3:99EE:BD40:E43A /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Estadio Benito Juárez]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] icf06us0j3h538z8gj87sk8xq0qrb02 500533 500532 2022-07-28T00:11:43Z 2806:105E:F:488F:E5B3:99EE:BD40:E43A /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 96u4zh774d4ytxlsd2g6fj3tehp84u7 500537 500533 2022-07-28T00:18:08Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 9t6krtdzisi3kpvpfpmnd24ge2lf795 500538 500537 2022-07-28T00:19:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Huaxyacac]], itecuacan nican ca, noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593 522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2010 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 878hhon9nv9qxkloclvohx3idzzy5rz 500552 500538 2022-07-28T02:11:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce altepetl . Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 6woix39nr2jz09k974adh3zsowp2xwp 500553 500552 2022-07-28T02:12:44Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] tjqbj46ei9lq0kwkypl12vt30u701v2 500554 500553 2022-07-28T02:14:03Z Koatochij 19758 /* Tequinemiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] t8dixu62orx7yrr1ap1tfvs91rp5zfh 500555 500554 2022-07-28T02:14:32Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 68i5075t9d8cf8c75xczxe68tbc6jhv 500556 500555 2022-07-28T02:14:50Z Koatochij 19758 /* Yeyantli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] f8pxkcp4x6wxc9sbzieledomjkz7e22 500557 500556 2022-07-28T02:15:56Z Koatochij 19758 /* Altepeicniuhcayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 8zqcdotm6uhu357yciy67bmnb4srr4u 500558 500557 2022-07-28T02:22:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Samuel García Sepúlveda]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] kd6vupqhj2kb9ggc996vutircfzdjzc 500559 500558 2022-07-28T02:24:41Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Samuel García Sepúlveda]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] iwckbz1eufkl0kh98knzolgni8izej4 500560 500559 2022-07-28T02:25:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] a4gc15witig2aigbmwanovhx2hpwg68 500561 500560 2022-07-28T02:30:53Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] ka977gi1a7w30eodvmk45ga0aj2ih8q 500562 500561 2022-07-28T02:32:07Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] kw4tjr0a5ro51hcz8nu5uwisold5ora 500563 500562 2022-07-28T02:32:52Z Koatochij 19758 /* Occe tlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] pyu5sffsmte2gj1cwapob36jyv82w9m 500564 500563 2022-07-28T02:33:47Z Koatochij 19758 /* Occe tlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'', ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 6236czx2s89n01s7i5qke0fwok4yvt3 500565 500564 2022-07-28T02:34:46Z Koatochij 19758 /* Occe tlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 1t52kzeitdej3zshhdqkzem4mwyoyip 500566 500565 2022-07-28T02:35:18Z Koatochij 19758 /* Occe tlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 4arhj1nqzc8yjukpio8tq98zzon30mt 500567 500566 2022-07-28T02:36:02Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] lxvzmu2k4uc5p3u3z7jae812ry36r1g 500568 500567 2022-07-28T02:56:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] dcw015c8m3c358qp1jym8wt3sj92st5 500569 500568 2022-07-28T02:57:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] a29p89d0zki398xz2ya4a0u7zu7xhgq 500574 500569 2022-07-28T03:06:55Z Koatochij 19758 /* Occe necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca City}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] m37axpzw73qqhi247aju2lo9ulncfi5 500575 500574 2022-07-28T03:07:13Z Koatochij 19758 /* Occe necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 95hewo2jz5g5i07rl00yw14ph4u2c5x 500576 500575 2022-07-28T03:09:35Z Koatochij 19758 /* Yoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] rm2qc8gpfag9fctxddetwed2nb799ig 500577 500576 2022-07-28T03:10:15Z Koatochij 19758 /* Yoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] bey5u6q21gr6he14xugmzjuix1mha78 500578 500577 2022-07-28T03:10:37Z Koatochij 19758 /* Yoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Valles Centrales | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] p3zktlhzm9emg214bdcf8b6upnixdtw 500579 500578 2022-07-28T03:11:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] tgsq3srxpgtj8ij7uvcku3731q9gz2z 500580 500579 2022-07-28T03:13:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] q3ku1zcskdy5haj2iwline5n23l7mi1 500581 500580 2022-07-28T03:13:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] pe2wyr0n9pr0654ha2h679u74m3bykp 500582 500581 2022-07-28T03:14:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = [[Huaxyacatepec]] | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 41n50kw9fvsmepehmno6ddktw8p5l8r 500583 500582 2022-07-28T03:14:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = [[Huaxyacatepec]] | Metros = 1,555 | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 2a1uk7xeooxdxau4h92encj10gsuujt 500584 500583 2022-07-28T03:16:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = [[Huaxyacatepec]] | Metros = 1,555 | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepecopa. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] n2yuj0nu9f0dmfw6x5bd8zvuzqmzcse 500588 500584 2022-07-28T03:22:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = [[Huaxyacatepec]] | Metros = 1,555 | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepec. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == <small> :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] maqolme4lowbu1cgqdz5s1ogjdsw2ly 500589 500588 2022-07-28T03:23:07Z Koatochij 19758 /* Amoxtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Huaxyacac Juárez | Chantocaitl = Oaxaca de Juárez<br />La'a<br />Ñuu Nunduva | Tlaixcopinalli = Collage Oaxaca.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Esc Municipal Oaxaca de Juarez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Tlahco Teotlalli | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Huaxyacac Juárez]] | Ancayotl = 17° 03′ 38″ N 96° 43′ 31″ O | Ixtentli = 218 | Huehcapancayotl = [[Huaxyacatepec]] | Metros = 1,555 | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Huaxyacatl | Altepetequihuah = Francisco Martínez Neri | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = 200670001 | Matlatzalan = }} '''Huaxyacac Juárez''' nozo '''Altepetl Huaxyacac''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Oaxaca de Juárez'' huan ''Antequera'', tzapotecatlahtolli: ''La'a'', mixtecatlahtolli: ''Ñuu Nunduva'', [[triquitlahtolli]]: ''Ya³kweh<sup>4</sup>'', [[mazatecatlahtolli]]: ''Na²xi¹tzhe<sup>4</sup>'', [[chochotlahtolli]]: ''Ku²nchia²'' , [[ichcatecatlahtolli]]: ''Chjui³''), ce altepetl huan itecuacan ipan tlahtohcayotl [[Huaxyacac]], noyuhqui ce xolalpan [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]]. Huaxyacac altepetl in inic ce altepetl ica 258,913 chanehqueh ipan tlahtocayotl xiuhpan 2020, huan tlacempanahuia inic eyi ica 593,522 chanehqueh ipan [[altepenanyotl Huaxyacac]] xihuitl 2020 ompa [[Mexico]] tlalli. Iteyacanaliz ce altepetl, Huaxyacac Juárez quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Francisco Martínez Neri]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Huaxyacac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Huaxyacac]] huan [[Monte Albán]] in huehuehcauh altepetl ompa Atzompa tepec. == Tlaltocayotl == [[Īxiptli:Oaxaca toponimo.svg|thumb|left|150px|Nahuatocayotl Huaxyacatepec.]] Inin tlalli ocuep tlaltocayotl ipampa nahuatlahtolcopa: '''Huaxyacatepec'''. Inin huehuehcauh tocaitl oquicuepqueh ''En la punta o nariz de huajes'' caxtillahtoltica. In huehcauh tocayotl quichihuah in tlahtolli ''[[huaxin]]'', ''[[yacatl]]'' huan ''-tepec'', in ipal in tlalpan oncatca. Yeppa in caxtiltecah ohualahqueh [[Mexico]], in tlalli ipan axcan altepecalpolli ''Oaxaca de Juárez'', omoteneuh ''Altepetl Huaxyacac'' in canin ahmo ocatca cequi huehcauh hueyi altepetl; tel quemah oncan ocatcah milli huan callatelli. In [[25 metztli noviembre]] xihuitl 1521 ipampa [[Hernán Cortés]] huan [[Francisco de Orozco]] octocatih in altepetl ''Huaxyacac'', ipan in caxtiltecah oaltepetzintihqueh ipan in 1532; in ''oidor'' [[Carlos I de España]] octocatih in altepetl ''Villa de Antequera'', in quihtoznequi «Nueva Antequera Guaxaca». Manel oahci in neneuhcayotl in altepetl, yeh otocapanoa in 1821 ''Huaxyacac'' oc axcan. In zazanilli quipohua tlen ipan icochiz in [[Hernán Cortés]], in inic ce [[Villa Tototepec]] ''obispo'', oquittac ce tlalli, in nepantlah oncatcah ce atoyatl huan inahuac oc ome atoyatl. Ipan in tlalli oncatcah xochitl huan ameyalli. No oquinttac ome ''Guaxaca''me, yehuan ica mecatl otlatenhuimoloh yezquia in cuaxochtli. Ihciuhcapan tonalli, oquinpouh icochiz in ohcequintin in aquihqueh ocuihuicatinenqueh macuilli cennecehuilli (cequi 35 ''kilómetros'') in huehca Tlahcolollan in canin oquimmantilih in tlalli. Ipal inin zazanilli opeuh in tlaltocayotl «''Ciudad de Oaxaca''», in «''Altepetl Huaxyacac''».<ref>[http://www.elclima.com.mx/fundacion_e_historia_de_oaxaca_de_juarez.htm Página Web elclima.com.mx "Fundación e historia de Oaxaca de Juárez"] Consultada el Tlaōnti 2 in 2012</ref> ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Antequera'' huan ''Oaxaca de Juárez'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Ñuu Nunduva'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''La'a'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Juan Corral 1576.png|miniaturadeimagen|Altepetzintiliz Huaxyacac Antequera (1541).]] Huaxyacac oaltepetlaliac ipampa mexicah yaomeh, tlaehuitilli ipamapa inic chicueyi tlatoani [[Ahuitzotl]], canahpa xiuhpan 1486. Ipan 1532 xihuitl, ipampa ''cédula real'', recibió del hueyitlahtoani Carlos I itech España Hueyitlahtohcayotl itlaltocayo mah tel "Muy noble y leal ciudad", motenehua achto ''Antequera'', tocayotl campa omocuep xiuhpan 1821 ipampa Huaxyacac Antequera altepeticpac. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] | Norte = [[Juárez tepehuahcan]] | Noreste = [[Hueyapan]] | Oeste = [[Atzompan]] | Centro = Huaxyacac | Este = [[Yatareni]] | Suroeste = [[Xoxocotitlan]] | Sur = [[San Antonio de la Cal]] | Sureste = [[Santa Lucía del Camino]] }} Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra Juárez]] ompa Pequería, in huitztlampa ica [[Xoxocotitlan]] huan [[San Antonio de la Cal]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Santa Lucía del Camino]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Santa María Atzompan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Cerro del Fortín, miacquin tepetl Montealbán motenehua Atzompa; in atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Oaxaca. ===Yeyantli=== [[Image:Cerro del Fortin Oaxaca.jpg|thumb|right|Huaxyacatepec]] [[Image:Templo de Sto. Domingo de Guzman tomado desde el cerro del Fortin.JPG|thumb|Xolalpan Huaxyacac.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |} === Yoliztli === Mon iyoliz nepapan, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Huaxyacac altepetl quipiya chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[tlacuachin]], [[mapachtli]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]], noyuhqui quipiya tototmeh tel [[huilotl]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:MMOX8.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]].]] Altepetl Huaxyacac quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Xoxocotlan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Huaxyacac altepetl quipia 258,913 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/oaxaca-de-juarez/ ''Pueblos de América'', Huaxyacac tlahtohcayotl, Huaxyacac altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 69,238 |- | [[2000]] | 110,997 |- | [[2010]] | 135,550 |- | [[2020]] | 258,913 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad de Oaxaca. - panoramio.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca.]] Huaxyacac Juárez altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Benemérita Universidad Autónoma Benito Juárez de Oaxaca'', ''Universidad Tecnológica de Oaxaca'', ''Instituto Tecnológico de Oaxaca'', ''Escuela de Bellas Artes de Oaxaca'' huan ''Universidad Iberoamericana'', ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 80,02 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huaxyacac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Mexico.Oax.Oaxaca.streets.02.jpg|thumb|Teocalli La Soledad.]] [[Image:Santo Domingo de Guzman Convent.JPG|thumb|Teocalli Santo Domingo de Guzmán.]] * El Centro Fotográfico Álvarez Bravo, * El [[Instituto de Artes Gráficas de Oaxaca]](IAGO) * El museo de arte contemporáneo * El [[Museo Textil de Oaxaca|Museo Textil]] * El Museo de los Pintores * El [[Museo del Ferrocarril Mexicano del Sur|Museo del Ferrocarril]] * El Museo de las Artesanías * La [[Casa de la Cultura Oaxaqueña]] * La Casa de la Ciudad * Centro Cultural Santo Domingo * El Centro de las Artes de San Agustín * Museo de la Filatelia * [[Jardín Etnobotánico de Oaxaca]] == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Huexyacac altepetl quipia 1 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{USAf}} Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] === Altepeicniuhcayotl === Huaxyacac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:75%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Palo Alto, California|Palo Alto]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1964 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Antequera]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz]] |[[General Bernardo O'Higgins]] |{{CHL/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] == Amoxtiliztli == :Gobierno del Estado de Oaxaca. ''Huāxyacac Juárez'' . Mēxihco. [http://www.Oaxaca.gob.mx] (Caxtillāntlahtōlli) :SIMÉON, Rémi. ''Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana''. Paris: 1885, 17a ed. Siglo Veintiuno. Mēxihco: 2004. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commonscat|Oaxaca de Juárez}} {{Tlahco Teotlalli Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] d3i1aray2u4j8b490111w0zaajiomzy Zoquitl 0 18250 500419 495430 2022-07-27T17:56:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[File:Mud closeup.jpg|thumb|200px|right|Zoquitl.]] '''Zoquitl''' ce tlamantli itech tlalli ica atl. [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 5frrz4w2fqcrwoqrv0s753dimzsderr Ahuiyapopotl 0 18968 500415 384574 2022-07-27T17:53:38Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Ahuiyapopotl''' (Caxtillāntlahtōlli: ''fragancia''). [[Neneuhcāyōtl:Pahyeliztli]] hyecf91rhblaokjs8b8yio7la9j3f34 500416 500415 2022-07-27T17:55:30Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Ahuiyapopotl''' (Caxtillāntlahtōlli: ''fragancia''). [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] qf71mji99xcsfd5mmqzsqogv0jcml80 Caxtila 0 19453 500546 499678 2022-07-28T01:31:20Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Caxtillan]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Caxtillan]] i915kgedpt4mz3iwrhs01x16dw4o75f Salina Cruz 0 21118 500590 496366 2022-07-28T03:25:14Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Salina Cruz | Chantocaitl = Tlaxiaco<br />Ndisi Ñuu | Tlaixcopinalli = Tlaxiaco-panoramica.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Itsmo | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Salina Cruz]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Tlachquiyauhcatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Salina Cruz''' ce altepetl ompa [[Huaxyacac]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] lxub9qfnempz7vtyi055jzn02w6xs1p 500591 500590 2022-07-28T03:26:02Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Salina Cruz | Chantocaitl = Puerto Salina Cruz<br />Ndisi Ñuu | Tlaixcopinalli = Salina Cruz Bay.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Itsmo | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Salina Cruz]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Tlachquiyauhcatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Salina Cruz''' ce altepetl ompa [[Huaxyacac]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] s0l1k7as8sb7ybz1m77li8wf6kcsnja 500592 500591 2022-07-28T03:27:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Salina Cruz | Chantocaitl = Puerto Salina Cruz<br />Ndisi Ñuu | Tlaixcopinalli = Salina Cruz Bay.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Itsmo | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Salina Cruz]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Tlachquiyauhcatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Salina Cruz''' ce altepetl ompa [[Huaxyacac]]. == No xiquitta == == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] 3iffxcq5lqe2o6ugt268r15bp43upcy 500593 500592 2022-07-28T03:29:43Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Salina Cruz | Chantocaitl = Puerto Salina Cruz<br />Ike Sidi Bíaa | Tlaixcopinalli = Salina Cruz Bay.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-OAX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = Itsmo | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Salina Cruz]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 258,913 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Tlachquiyauhcatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 951 | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Salina Cruz''' ce altepetl ompa [[Huaxyacac]]. == No xiquitta == == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Huaxyacac]] qrinrgrolfmaatb96i22qhs0keqxpcq Ichcatohmitl 0 21254 500401 379434 2022-07-27T16:47:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Imagen:BladeShearing.jpg|thumb|right|200px|In "Ichcatohmitl".]] In '''Ichcatohmitl'''. ==No xiquitta== * [[Ichcatl]] [[Neneuhcāyōtl:Yolizmatiliztli]] lghhw147ughmfu6d9by44zvpmjxttuo Itztli 0 21467 500425 379489 2022-07-27T17:58:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:ObsidianOregon.jpg|thumb|right|200px|Itztli.]] [[Īxiptli:ObsidianWareLopezMAPHidalgo.JPG|thumb|200px|Itztli.]] '''Itztli''' in tetl. == No Xiquitta == * [[Quetzalitztli]] [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Tlazohtetl]] k6z9txgobo1j8c6esewomgrxf8hpp6v Altepenanyotl Huaxyacac 0 21522 500585 497117 2022-07-28T03:17:50Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] a [[Altepenanyotl Huaxyacac]] wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Altepenanyotl Huaxyacac Juárez''' ({{es2}} ''Zona Metropolitana de la Ciudad de Oaxaca de Juárez''; {{mix2}} ''Ñundua'') ītōcā in achi [[huēyāltepētl]] īpan [[Mēxihco|Mēxihcah Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]]. Āltepētl Huāxyacac ahciqui in [[Huāxyacac Juárez|Huāxyacac Tēcuācān]], in [[Huāxyacac|Huāxyacac Tlahtohcāyōtl]] īhuān in [[Santa Cruz Xōcotlān]]. Huāxyacac inic ōme [[āltepētl]] [[cemānāhuac]] cah, auh in āltepētl īca ocachi caxtillahtōhqueh, īhuān ocachi mācēhualchānehqueh cah. == Āltepēnānyōtl tlacāuhtli Āltepētl Huāxyacac Juárez == ({{es2}} ''"Zona Metropolitana de la Ciudad de Oaxaca de Juárez"'' nozo ''"ZMCOJ"'') === Īāltepēnānyo tlacāuhtli === In Āltepēnānyōtl tlacāuhtli Āltepētl Huāxyacac ca ōcematic nic: ==== Ōmpōhualli calpōlli īpan Huāxyacac Tlahtohcāyōtl ==== {{Col-begin}} {{Col-2}} * [[Ánimas Trujano]] * [[Huāxyacac Juárez]] * [[San Agustín de las Juntas]] * [[San Agustín Yatareni]] * [[San Andrés Huēyāpan]] * [[San Antonio de la Cal]] * [[San Bartolo Coyōtepēc]] * [[San Jacinto Amilpas]] * [[San Lorenzo Cacahuatepēc]] * [[San Pablo Etlah]] {{Col-2}} * [[San Sebastián Tōltlah]] * [[Santa Cruz Amilpas]] * [[Santa Cruz Xōcotlān]] * [[Santa Lucía del Camino]] * [[Santa María Atzompan]] * [[Santa María Coyōtepēc]] * [[Santa María del Tule]] * [[Santo Domingo Tomatepēc]] * [[Tlālīxtac de Cabrera]] * [[Villa Zaachila]] {{Col-end}} == Nō xiquitta == * {{Calīxcuātl:Huāxyacac}} *[[Huāxyacac Juárez]] *[[Huāxyacac]] == {{links}} == * {{esmx}} - [http://www.sitio.municipiodeoaxaca.gob.mx Huāxyacac tēcuācān achcauhzāzanilli] {{Huāxyacac}} [[Neneuhcāyōtl:Altepematiliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huaxyacac]] 435bzgunv8fetujilpxa8okcy7a1fs8 500587 500585 2022-07-28T03:18:23Z Koatochij 19758 /* Nō xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Altepenanyotl Huaxyacac Juárez''' ({{es2}} ''Zona Metropolitana de la Ciudad de Oaxaca de Juárez''; {{mix2}} ''Ñundua'') ītōcā in achi [[huēyāltepētl]] īpan [[Mēxihco|Mēxihcah Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl]]. Āltepētl Huāxyacac ahciqui in [[Huāxyacac Juárez|Huāxyacac Tēcuācān]], in [[Huāxyacac|Huāxyacac Tlahtohcāyōtl]] īhuān in [[Santa Cruz Xōcotlān]]. Huāxyacac inic ōme [[āltepētl]] [[cemānāhuac]] cah, auh in āltepētl īca ocachi caxtillahtōhqueh, īhuān ocachi mācēhualchānehqueh cah. == Āltepēnānyōtl tlacāuhtli Āltepētl Huāxyacac Juárez == ({{es2}} ''"Zona Metropolitana de la Ciudad de Oaxaca de Juárez"'' nozo ''"ZMCOJ"'') === Īāltepēnānyo tlacāuhtli === In Āltepēnānyōtl tlacāuhtli Āltepētl Huāxyacac ca ōcematic nic: ==== Ōmpōhualli calpōlli īpan Huāxyacac Tlahtohcāyōtl ==== {{Col-begin}} {{Col-2}} * [[Ánimas Trujano]] * [[Huāxyacac Juárez]] * [[San Agustín de las Juntas]] * [[San Agustín Yatareni]] * [[San Andrés Huēyāpan]] * [[San Antonio de la Cal]] * [[San Bartolo Coyōtepēc]] * [[San Jacinto Amilpas]] * [[San Lorenzo Cacahuatepēc]] * [[San Pablo Etlah]] {{Col-2}} * [[San Sebastián Tōltlah]] * [[Santa Cruz Amilpas]] * [[Santa Cruz Xōcotlān]] * [[Santa Lucía del Camino]] * [[Santa María Atzompan]] * [[Santa María Coyōtepēc]] * [[Santa María del Tule]] * [[Santo Domingo Tomatepēc]] * [[Tlālīxtac de Cabrera]] * [[Villa Zaachila]] {{Col-end}} == No xiquitta == *[[Huaxyacac Juárez]] *[[Huaxyacac]] == {{links}} == * {{esmx}} - [http://www.sitio.municipiodeoaxaca.gob.mx Huāxyacac tēcuācān achcauhzāzanilli] {{Huāxyacac}} [[Neneuhcāyōtl:Altepematiliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huaxyacac]] e7qrp859dkwhg7lqya8dxo78ks209gz Atzompan 0 21640 500529 403133 2022-07-27T22:22:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Monte Alban.jpg|thumb|Ātzompan tlamanacalixpan.]] '''Ātzompan''' ([[caxtillāntlahtōlli]]: ''Monte Albán'', [[tzapotēcatlahtōlli]]: ''Danni Báa'', [[mixtēcatlahtōlli]]: ''Yukukúi'') ītōcā cē huehcāuh [[āltepētl]] āxcān in [[Huāxyacac]], [[Mēxihco]]. In Ātzompan īāltepētzintiliz ōcatca īpan in [[1500|1500 A.C.]] iuh āltepēmāitl. == No xiquitta == * {{Calīxcuātl:Huāxyacac}} [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico]] qqorxi6go0dbqj46vj2ivb60bi22moc Poctli 0 21724 500386 405152 2022-07-27T16:22:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Imagen:Ognisko ubt 0126.jpeg|thumb|Pōctli]] '''Poctli''' huan '''pohtli''' (caxtillantlahtolcopa ''humo'') [[Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl]] niqqp5suef3tdmq050q2t0avctn7nv0 500436 500386 2022-07-27T18:01:14Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Imagen:Ognisko ubt 0126.jpeg|thumb|Pōctli]] '''Poctli''' huan '''pohtli''' (caxtillantlahtolcopa ''humo'') [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] seq5q21kkr3qwy379eldq3skri48rma Huiquipedia:Tlecuitl 4 22085 500594 498192 2022-07-28T11:45:10Z MediaWiki message delivery 9893 Yankwik piltlahkwiloltsin: /* Anuncio de los seis candidatos a la elección de la junta directiva de 2022 */ wikitext text/x-wiki {| class="wikitable plainlinks" style="width:100%!important" |- ! Café: {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}} |- |<div style="width:85px; height:52px; float: right;"><div style="z-index:0; position:absolute;">[[Īxiptli:Cup-o-coffee-simple.svg|85px|left|Taza]]</div><div style="z-index:1; position:absolute; margin:32px 50px;">[[Archivo:{{#switch: {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}} | Ayuda = Nuvola apps filetypes.svg | Miscelánea = Nuvola apps kuickshow.svg | Noticias = Newspaper.svg | Políticas = Nuvola apps colors.png | Propuestas = Stock post message.svg | Técnica = Icon tools.svg }}|32px|left]]</div></div> '''En esta sección del [[Huiquipedia:Tlecuitl|Café de Wikipedia]] {{#switch: {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}} | Ayuda = puedes pedir ayuda para colaborar en el proyecto''': navegar Wikimedia, editar páginas, usar el material, dudas de políticas, convenios, entre otros. * Antes de plantear aquí una pregunta: ** Comprueba si en [[Ayuda:Contenidos]] ya se responde a lo que buscas. ** Visita [[Wikipedia:Consultas]] para consultar dudas enciclopédicas. ** Visita [[Wikipedia:Consultas/Consultas lingüísticas|Consultas lingüísticas]] para consultar dudas sobre el uso del español. ** Visita el [[Wikipedia:Taller idiomático|taller idiomático]] para consultar dudas de traducción. ** Visita el [[Wikipedia:Tablón de anuncios de los bibliotecarios|tablón de anuncios]] para solicitar ayuda a un [[Wikipedia:Bibliotecarios|bibliotecario]]. | Miscelánea = se escriben mensajes de interés que no tienen cabida en las demás categorías.''' | Noticias = puedes dar a conocer a nuestra comunidad todos aquellos temas relacionados con el proyecto y la comunidad Wikimedia que quieras notificar.''' | Políticas = discutimos [[WP:P|nuestras políticas]], tanto para crear nuevas, modificar las actuales o eliminarlas.''' | Propuestas = introducimos y discutimos nuevas propuestas''' en temas tales como wikiproyectos nuevos, plantillas, herramientas, páginas de discusión y archivos multimedia. | Técnica = puedes plantear cuestiones técnicas de edición de páginas de Wikipedia.''' * Antes de plantear aquí una pregunta: ** Comprueba si en [[Ayuda:Contenidos]] ya se responde a lo que buscas. ** Visita el [[Wikipedia:Taller idiomático|taller idiomático]] para consultar dudas de traducción. ** Visita el [[Wikiproyecto:Ilustración/Taller gráfico|taller gráfico]] para consultar cómo mejorar imágenes. ** Visita el [[Wikipedia:Tablón de anuncios de los bibliotecarios|tablón de anuncios]] para solicitar ayuda a un [[Wikipedia:Bibliotecarios|bibliotecario]]. }} * Para responder en un tema ya abierto, usa el enlace [editar] que se encuentra junto al título del apartado. * Puedes <span class="plainlinks">[{{FULLURL:{{FULLPAGENAMEE}}|action=edit&section=new}} iniciar un nuevo tema]</span>, o <span class="plainlinks">[{{FULLURL:{{FULLPAGENAMEE}}|action=watch}} vigilar esta página]</span> para enterarte de sus cambios. * Trata a los demás [[Wikipedia:Etiqueta|con respeto]], especialmente [[Wikipedia:No morder a los novatos|a los recién llegados]], y recuerda siempre [[Wikipedia:Presume buena fe|presumir buena fe]]. * Por favor, recuerda firmar usando cuatro virgulillas, así: <code><nowiki>~~~~</nowiki></code>. {{Nemachiyōtīlli:Buscador}} {{{!}} align="center" {{!}} {{!}} [[Wikipedia:Café/Archivo{{!}}Archivo del Café]] · [[Wikipedia:Café por tema|Archivo temático del Café]] · [[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}{{!}}Archivo de {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}}]] {{!}}} |} {{Café páginas}} {{atajos|WP:C/{{#switch: {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}} | Ayuda = A | Miscelánea = M | Noticias = N | Políticas = POL | Propuestas = PRO | Técnica = T }}}} {{#switch: {{#titleparts:{{PAGENAME}}|1|3}} | Ayuda = ; Otras páginas de ayuda {{Ayuda}} }} [[Huiquipedia:Tlecuitl/Archivo 1|Archivo 1]] [[Huiquipedia:Tlecuitl/Archivo 2|Archivo 2]] == Galicia 15 - 15 Challenge == <center>[[File:Mapa de Galiza con bandeira.svg|100px]]</center> '''[[:w:en:Wikipedia:Galicia 15 - 15 Challenge|Wikipedia:Galicia 15 - 15 Challenge]]''' is a public writing competition which will improve improve and translate this list of 15 really important articles into as many languages as possible. Everybody can help in any language to collaborate on writing and/or translating articles related to Galicia. To participate you just need to sign up [[:en:Wikipedia:Galicia 15 - 15 Challenge/Participants|here]]. Thank you very much.--[[Tlatequitiltilīlli:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:Breogan2008|discusión]]) 14:23 12 Yēt 2018 (UTC) == Time to bring embedded maps (‘mapframe’) to most Wikipedias == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Time to bring embedded maps (‘mapframe’) to most Wikipedias''' {{int:please-translate}} [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Mapframe]] is a feature that enables users to easily display interactive maps right on wiki pages. Currently, most Wikipedias don’t have mapframe. But [[mw:Special:MyLanguage/Maps#Milestones_and_Updates|fifteen Wikipedias]], along with all the other Wikimedia projects, are using mapframe today to display maps on thousands of pages. A little background: over the last few months, the Foundation’s [[mw:Collaboration|Collaboration team]] has been working to improve the stability and user experience of the maps service. In addition, a question about long-term support for the maps service was recently settled, and a small team has been assigned for routine maintenance. Given these developments, bringing the benefits of mapframe to Wikipedias that lack the feature seems both safe and supportable. [[phab:T191583|Nine Wikipedias]] that use a stricter version of Flagged Revisions will not get mapframe in this release. Maps are a valuable form of visual data that can improve readers’ understanding across a wide range of topics. If you know of any reasons why mapframe shouldn’t be implemented on your Wikipedia, let us know [[mw:Talk:Map_improvements_2018|on the project talk page]]. Unless we hear from you, we plan to release mapframe to most Wikipedias in May, 2018. So, if you foresee an issue, please let us hear from you. Otherwise, happy mapping! </div> [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 21:38 24 Nāuh 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:CKoerner (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:JMatazzoni_(WMF)/mapframe-to-all-wikipedias-notice/distribution_list&oldid=17969222 --> == AdvancedSearch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> From May 8, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:AdvancedSearch|AdvancedSearch]] will be available as a [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta feature]] in your wiki. The feature enhances the [[Special:Search|search page]] through an advanced parameters form and aims to make [[m:WMDE_Technical_Wishes/AdvancedSearch/Functional_scope|existing search options]] more visible and accessible for everyone. AdvancedSearch is a project by [[m:WMDE Technical Wishes/AdvancedSearch|WMDE Technical Wishes]]. Everyone is invited to test the feature and we hope that it will serve you well in your work! </div> [[m:User:Birgit Müller (WMDE)|Birgit Müller (WMDE)]] 14:53 7 Icmacuil m 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Birgit Müller (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_2&oldid=17995461 --> == New Wikipedia Library Accounts Available Now (May 2018) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL OWL says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing signups today for free, full-access, accounts to research and tools as part of our [[m:The_Wikipedia_Library/Journals|Publisher Donation Program]]. You can sign up for new accounts and research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/69/ Rock's Backpages]''' – Music articles and interviews from the 1950s onwards - 50 accounts * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/68/ Invaluable]''' – Database of more than 50 million auctions and over 500,000 artists - 15 accounts * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/70/ Termsoup]''' – Translation tool '''Expansions''' * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/43/ Fold3]''' – Available content has more than doubled, now including new military collections from the UK, Australia, and New Zealand. * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/52/ Oxford University Press]''' – The Scholarship collection now includes [http://www.e-enlightenment.com/ Electronic Enlightenment] * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/60/ Alexander Street Press]''' – [https://alexanderstreet.com/products/women-and-social-movements-library Women and Social Movements Library] now available * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/58/ Cambridge University Press]''' – [http://orlando.cambridge.org/ Orlando Collection] now available Many other partnerships with accounts available are listed on [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ our partners page], including [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/47/ Baylor University Press], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/41/ Loeb Classical Library], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/46/ Cairn], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/55/ Gale] and [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/61/ Bloomsbury]. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: sign up today! <br>--[[w:en:Wikipedia:TWL/Coordinators|The Wikipedia Library Team]] 18:03 30 Icmacuil m 2018 (UTC) :''You can host and coordinate signups for a Wikipedia Library branch in your own language. Please contact [[m:User:Ocaasi_(WMF)|Ocaasi (WMF)]].''<br> :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=18064061 --> == Update on page issues on mobile web == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Update on page issues on mobile web''' {{int:please-translate}} Hi everyone. The [[mw:Reading/Web/Team|Readers web team]] has recently begun working on exposing issue templates on the mobile website. Currently, details about issues with page content are generally hidden on the mobile website. This leaves readers unaware of the reliability of the pages they are reading. The goal of this project is to improve awareness of particular issues within an article on the mobile web. We will do this by changing the visual styling of page issues. So far, we have [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues|drafted a proposal on the design and implementation]] of the project. We were also able to run [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues/Research Results|user testing on the proposed designs]]. The tests so far have positive results. Here is a quick summary of what we learned: * The new treatment increases awareness of page issues among participants. This is true particularly when they are in a more evaluative/critical mode. * Page issues make sense to readers and they understand how they work * Readers care about page issues and consider them important * Readers had overwhelmingly positive sentiments towards Wikipedia associated with learning about page issues Our next step would be to start implementing these changes. We wanted to reach out to you for any concerns, thoughts, and suggestions you might have before beginning development. Please [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues|visit the project page]] where we have more information and mockups of how this may look. Please [[mw:Talk:Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues|leave feedback on the talk page]]. </div> [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 20:58 12 Icchicuace m 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:CKoerner (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:CKoerner_(WMF)/Sandbox&oldid=18120916 --> == Tidy to RemexHtml == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> The [[:mw:Parsing|Parsing]] team will be [[:mw:Parsing/Replacing Tidy|replacing Tidy with RemexHtml]] at this wiki on 5 July 2018. Some pages at this wiki use outdated HTML. This change may change the appearance of those pages. [[Special:LintErrors]] has a complete list of affected pages. Read [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-June/001867.html this e-mail message] for more information. Read the instructions at [[:mw:Help:Extension:Linter]]. You can ask questions at [[:mw:Talk:Parsing/Replacing Tidy]]. Thank you for helping fix these problems. </div> [[:m:User:Elitre (WMF)]] 14:38 2 Chicōn 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Talk:Editing/Parsing_change&oldid=18129171 --> == Global preferences are available == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Global preferences are now available, you can set them by visiting your new [[Special:GlobalPreferences|global preferences page]]. Visit [[mw:Help:Extension:GlobalPreferences|mediawiki.org for information on how to use them]] and [[mw:Help talk:Extension:GlobalPreferences|leave feedback]]. -- [[User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) </div> 19:19 10 Chicōn 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Keegan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=17968247 --> == New user group for editing sitewide CSS / JS == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''({{int:please-translate}})'' Hi all! To improve the security of our readers and editors, permission handling for CSS/JS pages has changed. (These are pages like <code dir="ltr">MediaWiki:Common.css</code> and <code dir="ltr">MediaWiki:Vector.js</code> which contain code that is executed in the browsers of users of the site.) A new user group, <code dir="ltr">[[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface-admin]]</code>, has been created. Starting four weeks from now, only members of this group will be able edit CSS/JS pages that they do not own (that is, any page ending with <code dir="ltr">.css</code> or <code dir="ltr">.js</code> that is either in the <code dir="ltr">MediaWiki:</code> namespace or is another user's user subpage). You can learn more about the motivation behind the change [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|here]]. Please add users who need to edit CSS/JS to the new group (this can be done the same way new administrators are added, by stewards or local bureaucrats). This is a dangerous permission; a malicious user or a hacker taking over the account of a careless interface-admin can abuse it in far worse ways than admin permissions could be abused. Please only assign it to users who need it, who are trusted by the community, and who follow common basic password and computer security practices (use strong passwords, do not reuse passwords, use two-factor authentication if possible, do not install software of questionable origin on your machine, use antivirus software if that's a standard thing in your environment). Thanks! <br/><span dir="ltr">[[m:User:Tgr|Tgr]] ([[m:User talk:Tgr|talk]]) 17:44 30 Chicōn 2018 (UTC) <small>(via [[m:Special:MyLanguage/Global_message_delivery|global message delivery]])</small></span> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tgr@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tgr/massmessage-T139380-ifadmin&oldid=18255968 --> == Enabling a helpful feature for Template editors == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello. The team working on TemplateStyles at the Wikimedia Foundation would like to enable TemplateStyles on this wiki. TemplateStyles is a feature to allow non-administrators to write and manage CSS styles for templates. It allows contributors who edit templates to separate content and presentation. A good web practice that makes it easier to manage the layout of templates. If you don't edit templates, this will not have any impact on your contributions. TemplateStyles is useful for a few reasons. * It makes it possible for templates to work better on mobile. * It cuts out confusion on where to apply CSS rules. * Editing CSS is currently limited to administrators, which is a major barrier to participation. * All stylesheets must be loaded on all pages (whether they actually use the page or not), which wastes bandwidth and makes debugging style rules more difficult. You can [[mw:Help:TemplateStyles|learn more about TemplateStyles on MediaWiki.org]]. [[mw:Extension:TemplateStyles|Technical documentation is also available]]. This is an optional feature and no one must use it, but template contributors are encouraged to do so! Please discuss and let us know if there are any concerns. If there are no concerns we will proceed to deploy the feature on the 9th of August. Thank you. </div> [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 21:28 6 Icchicueyi m 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:CKoerner (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:CKoerner_(WMF)/Sandbox&oldid=18277775 --> == IMPORTANTE: Revisión de actividad de administradores == Hola. En virtud de un [[:m:Requests for comment/Activity levels of advanced administrative rights holders|gran consenso comunitario]] global, se aprobó en el año 2013 una política que tiene por objeto la retirada de los permisos avanzados (administrador, burócrata, etc.) de aquellas cuentas que se encuentren inactivas. De acuerdo con la misma, los [[:m:Stewards|stewards]] están revisando la actividad de los administradores en todos los proyectos de la Fundación Wikimedia que no dispongan de una política de inactividad propia. Hasta donde sabemos, este proyecto no cuenta con un proceso formal ni política relativa a la revisión y retirada de permisos avanzados de cuentas inactivas. Ello significa que los stewards se encargarán de ello de acuerdo con la política [[:m:Admin activity review|de revisión de actividad administrativa]]. Hemos determinado que los siguientes usuarios cumplen el criterio de inactividad (sin ediciones ni acciones registradas por más de 2 años consecutivos): #Battroid (administrador) Estos usuarios recibirán una notificación pronto, donde se les informará que deben empezar una discusión en la comunidad si quieren mantener algunos o todos sus permisos. Si los usuarios no responden sus permisos serán retirados por los stewards. Sin embargo, si ustedes como comunidad desean crear su propio proceso de revisión de actividad para sustituir el proceso global, bien quieren tomar otra decisión acerca de los usuarios inactivos, o tienen alguna otra política que se nos pasó por alto, entonces por favor notifiquen en el [[:m:Stewards' noticeboard|tablón de anuncios a los stewards en Meta-Wiki]] para que nosotros sepamos que no debemos proceder con la revisión de permisos en este wiki. Gracias, '''[[User:Rschen7754|Rs]][[User talk:Rschen7754|chen]][[Special:Contributions/Rschen7754|7754]]''' 05:21 10 Icchicueyi m 2018 (UTC) == Editing of sitewide CSS/JS is only possible for interface administrators from now == ''({{int:please-translate}})'' <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hi all, as [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS/announcement 2|announced previously]], permission handling for CSS/JS pages has changed: only members of the <code>[[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface-admin]]</code> ({{int:group-interface-admin}}) group, and a few highly privileged global groups such as stewards, can edit CSS/JS pages that they do not own (that is, any page ending with .css or .js that is either in the MediaWiki: namespace or is another user's user subpage). This is done to improve the security of readers and editors of Wikimedia projects. More information is available at [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS]]. If you encounter any unexpected problems, please contact me or file a bug. Thanks!<br /> [[m:User:Tgr|Tgr]] ([[m:User talk:Tgr|talk]]) 12:40 27 Icchicueyi m 2018 (UTC) <small>(via [[m:Special:MyLanguage/Global_message_delivery|global message delivery]])</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tgr@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18258712 --> == Read-only mode for up to an hour on 12 September and 10 October == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|Read this message in another language]] • {{int:please-translate}} The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic to the secondary data center on '''Wednesday, 12 September 2018'''. On '''Wednesday, 10 October 2018''', they will switch back to the primary data center. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop when we switch. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Wednesday, 12 September and Wednesday, 10 October. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20170503T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Thursday 13 September and Thursday 11 October). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the weeks of 10 September 2018 and 8 October 2018. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. '''Please share this information with your community.''' /<span dir=ltr>[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan(WMF)]] ([[m:User talk:Johan (WMF)|talk]])</span> </div></div> 13:33 6 Chiucnāuh 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18333489 --> == The Community Wishlist Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> The Community Wishlist Survey. {{Int:Please-translate}}. Hey everyone, The Community Wishlist Survey is the process when the Wikimedia communities decide what the Wikimedia Foundation [[m:Community Tech|Community Tech]] should work on over the next year. The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. You can post technical proposals from now until 11 November. The communities will vote on the proposals between 16 November and 30 November. You can read more on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|wishlist survey page]]. <span dir=ltr>/[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan (WMF)]]</span></div></div> 11:06 30 Mahtlāc 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18458512 --> == Editing News #2—2018 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2018/October|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]'' <div style="float:right;width:270px;margin-left:1em;border-style:solid;border-width:1px;padding:1em;"> [[File:VisualEditor-logo.svg|200px|center]] '''Did you know?''' <div class="thumbcaption" style="font-size: 90%;"> Did you know that you can use the visual editor on a mobile device? [[File:Mobile editing watchlist star editing pencil.png|alt=Screenshot showing the location of the pencil icon|center|frameless|250px]] Tap on the pencil icon to start editing. The page will probably open in the wikitext editor. You will see another pencil icon in the toolbar. Tap on that pencil icon to the switch between visual editing and wikitext editing. [[File:Visual editing mobile switch wikitext.png|alt=Toolbar with menu opened|center|frameless|250px]] Remember to publish your changes when you're done. You can read and help translate [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|the user guide]], which has more information about how to use the visual editor.</div></div> Since the last newsletter, the [[mw:Editing|Editing Team]] has wrapped up most of their work on the [[mw:2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]] and [[mw:VisualEditor/Diffs|the visual diff tool]]. The team has begun investigating the needs of editors who use mobile devices. Their work board is available [[phab:project/view/3236/|in Phabricator]]. Their [[mw:Wikimedia Audiences/2018-19 Q2 Goals#Contributors|current priorities]] are fixing bugs and improving mobile editing. === Recent changes === *The Editing team has published an [[mw:Mobile editing using the visual editor report|initial report about mobile editing]]. *The Editing team has begun a design study of visual editing on the mobile website. New editors have trouble doing basic tasks on a smartphone, such as adding links to Wikipedia articles. You can [[c:File:Visual Editor Heuristic - Results.pdf|read the report]]. *The Reading team is working on a [[mw:Reading/Web/Advanced mobile contributions|separate mobile-based contributions project]]. *The 2006 wikitext editor is [[mw:Contributors/Projects/Removal of the 2006 wikitext editor|no longer supported]]. If you used [[:File:Edit toolbar - 2.png|that toolbar]], then you will no longer see any toolbar. You may choose another editing tool in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|editing preferences]], [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|local gadgets]], or [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta features]]. *The Editing team described the history and status of [[mw:Extension:VisualEditor|VisualEditor]] in [[m:Wikimedia monthly activities meetings/2018-03|this recorded public presentation]] (starting at 29 minutes, 30 seconds). *The Language team released [[mw:Content translation/V2|a new version of Content Translation]] (CX2) last month, on [[foundationsite:2018/09/30/international-translation-day/|International Translation Day]]. It integrates the visual editor to support templates, tables, and images. It also produces better wikitext when the translated article is published. [https://wikimediafoundation.org/2018/09/30/content-translation-version-two/] === Let's work together === * The Editing team wants to improve visual editing on the mobile website. <mark>Please read [[mw:Visual-based mobile editing/Ideas/October 2018|their ideas]] and tell the team what you think would help editors who use the mobile site.</mark> *The [[m:Community Wishlist Survey 2019|Community Wishlist Survey]] begins next week. *If you aren't reading this in your preferred language, then please help us with translations! Subscribe to the [[mail:translators-l|Translators mailing list]] or [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User_talk:Elitre_(WMF)&action=edit&section=new contact us] directly. We will notify you when the next issue is ready for translation. {{int:Feedback-thanks-title}} —[[mw:User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 14:17 2 Īhuāncē 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=17790200 --> == Change coming to how certain templates will appear on the mobile web == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Change coming to how certain templates will appear on the mobile web''' {{int:please-translate}} [[File:Page_issues_-_mobile_banner_example.jpg|thumb|Example of improvements]] Hello, In a few weeks the Readers web team will be changing how some templates look on the mobile web site. We will make these templates more noticeable when viewing the article. We ask for your help in updating any templates that don't look correct. What kind of templates? Specifically templates that notify readers and contributors about issues with the content of an article – the text and information in the article. Examples like [[wikidata:Q5962027|Template:Unreferenced]] or [[Wikidata:Q5619503|Template:More citations needed]]. Right now these notifications are hidden behind a link under the title of an article. We will format templates like these (mostly those that use Template:Ambox or message box templates in general) to show a short summary under the page title. You can tap on the "Learn more" link to get more information. For template editors we have [[mw:Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Making_page_issues_(ambox_templates)_mobile_friendly|some recommendations on how to make templates that are mobile-friendly]] and also further [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues|documentation on our work so far]]. If you have questions about formatting templates for mobile, [[mw:Talk:Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues|please leave a note on the project talk page]] or [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=Readers-Web-Backlog file a task in Phabricator] and we will help you. {{Int:Feedback-thanks-title}} </div> [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 19:35 13 Īhuāncē 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:CKoerner (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18543269 --> == Community Wishlist Survey vote == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> The Community Wishlist Survey. {{Int:Please-translate}}. Hey everyone, The Community Wishlist Survey is the process when the Wikimedia communities decide what the Wikimedia Foundation [[m:Community Tech|Community Tech]] should work on over the next year. The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. The communities have now posted a long list of technical proposals. You can vote on the proposals from now until 30 November. You can read more on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|wishlist survey page]]. <span dir=ltr>/[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan (WMF)]]</span></div></div> 18:13 22 Īhuāncē 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18543269 --> == Advanced Search == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[m:WMDE_Technical_Wishes/AdvancedSearch|Advanced Search]] will become a default feature on your wiki on November 28. This new interface allows you to perform specialized searches on the [[Special:Search|search page]], even if you don’t know any [[mw:Special:MyLanguage/Help:CirrusSearch|search syntax]]. Advanced Search originates from the [[m:WMDE_Technical_Wishes|German Community’s Technical Wishes project]]. It's already a default feature on German, Arabic, Farsi and Hungarian Wikipedia. Besides, more than 40.000 users across all wikis have tested the beta version. Feedback is welcome on the [[mw:Help talk:Extension:AdvancedSearch|central feedback page]].</div> [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] ([[m:User talk:Johanna Strodt (WMDE)|talk]]) 11:03 26 Īhuāncē 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_2&oldid=18363910 --> == New Wikimedia password policy and requirements == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:please-translate}} The Wikimedia Foundation security team is implementing a new [[m:Password policy|password policy and requirements]]. [[mw:Wikimedia_Security_Team/Password_strengthening_2019|You can learn more about the project on MediaWiki.org]]. These new requirements will apply to new accounts and privileged accounts. New accounts will be required to create a password with a minimum length of 8 characters. Privileged accounts will be prompted to update their password to one that is at least 10 characters in length. These changes are planned to be in effect on December 13th. If you think your work or tools will be affected by this change, please let us know on [[mw:Talk:Wikimedia_Security_Team/Password_strengthening_2019|the talk page]]. {{Int:Feedback-thanks-title}} </div> [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 20:03 6 Icmahtlacome m 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:CKoerner (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18639017 --> == Invitation from Wiki Loves Love 2019 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|right|frameless]] Love is an important subject for humanity and it is expressed in different cultures and regions in different ways across the world through different gestures, ceremonies, festivals and to document expression of this rich and beautiful emotion, we need your help so we can share and spread the depth of cultures that each region has, the best of how people of that region, celebrate love. [[:c:Commons:Wiki Loves Love|Wiki Loves Love (WLL)]] is an international photography competition of Wikimedia Commons with the subject love testimonials happening in the month of February. The primary goal of the competition is to document love testimonials through human cultural diversity such as monuments, ceremonies, snapshot of tender gesture, and miscellaneous objects used as symbol of love; to illustrate articles in the worldwide free encyclopedia Wikipedia, and other Wikimedia Foundation (WMF) projects. The theme of 2019 iteration is '''''Celebrations, Festivals, Ceremonies and rituals of love.''''' Sign up your affiliate or individually at [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2019/Participants|Participants]] page. To know more about the contest, check out our [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2019|Commons Page]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2018/FAQ|FAQs]] There are several prizes to grab. Hope to see you spreading love this February with Wiki Loves Love! Kind regards, [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2018/International Team|Wiki Loves Love Team]] Imagine... the sum of all love! </div> --[[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 10:13 27 Icmahtlacome m 2018 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18639017 --> == FileExporter beta feature == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Logo for the beta feature FileExporter.svg|thumb|Coming soon: the beta feature [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter]]]] A new beta feature will soon be released on all wikis: The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter]]. It allows exports of files from a local wiki to Wikimedia Commons, including their file history and page history. Which files can be exported is defined by each wiki's community: '''Please check your wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration file documentation|configuration file]]''' if you want to use this feature. The FileExporter has already been a beta feature on [https://www.mediawiki.org mediawiki.org], [https://meta.wikimedia.org meta.wikimedia], deWP, faWP, arWP, koWP and on [https://wikisource.org wikisource.org]. After some functionality was added, it's now becoming a beta feature on all wikis. Deployment is planned for January 16. More information can be found [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|on the project page]]. As always, feedback is highly appreciated. If you want to test the FileExporter, please activate it in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|user preferences]]. The best place for feedback is the [[mw:Help_talk:Extension:FileImporter|central talk page]]. Thank you from Wikimedia Deutschland's [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes project]]. </div> [[User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 09:41 14 Cēn 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=18782700 --> == No editing for 30 minutes on 17 January == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">You will '''not be able to edit''' the wikis for up to 30 minutes on '''[https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190117T07 17 January 07:00 UTC]'''. This is because of a database problem that has to be fixed immediately. You can still read the wikis. Some wikis are not affected. They don't get this message. You can see which wikis are '''not''' affected [[:m:User:Johan (WMF)/201901ReadOnlyPage|on this page]]. Most wikis are affected. The time you can not edit might be shorter than 30 minutes. /[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]</div> 18:49 16 Cēn 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/201901ReadOnly/Targets5&oldid=18789235 --> == Talk to us about talking == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:OOjs_UI_icon_speechBubbles-rtl.svg|alt="icon depicting two speech Bubbles"|frameless|right|120px]] The Wikimedia Foundation is planning a [[mw:Talk pages consultation 2019|global consultation about communication]]. The goal is to bring Wikimedians and wiki-minded people together to improve tools for communication. We want all contributors to be able to talk to each other on the wikis, whatever their experience, their skills or their devices. We are looking for input from as many different parts of the Wikimedia community as possible. It will come from multiple projects, in multiple languages, and with multiple perspectives. We are currently planning the consultation. We need your help. '''We need volunteers to help talk to their communities or user groups.''' You can help by hosting a discussion at your wiki. Here's what to do: # First, [[mw:Talk pages consultation 2019/Participant group sign-up|sign up your group here.]] # Next, create a page (or a section on a Village pump, or an e-mail thread – whatever is natural for your group) to collect information from other people in your group. This is not a vote or decision-making discussion: we are just collecting feedback. # Then ask people what they think about communication processes. We want to hear stories and other information about how people communicate with each other on and off wiki. Please consider asking these five questions: ## When you want to discuss a topic with your community, what tools work for you, and what problems block you? ## What about talk pages works for newcomers, and what blocks them? ## What do others struggle with in your community about talk pages? ## What do you wish you could do on talk pages, but can't due to the technical limitations? ## What are the important aspects of a "wiki discussion"? # Finally, please go to [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019 on Mediawiki.org]] and report what you learned from your group. Please include links if the discussion is available to the public. '''You can also help build the list of the many different ways people talk to each other.''' Not all groups active on wikis or around wikis use the same way to discuss things: it can happen on wiki, on social networks, through external tools... Tell us [[mw:Talk pages consultation 2019/Tools in use|how your group communicates]]. You can read more about [[mw:Talk pages consultation 2019|the overall process]] on mediawiki.org. If you have questions or ideas, you can [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|leave feedback about the consultation process]] in the language you prefer. Thank you! We're looking forward to talking with you. </div> [[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] 15:01 21 Ōnt 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18639017 --> == New Wikipedia Library Accounts Available Now (March 2019) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL OWL says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing signups today for free, full-access, accounts to published research as part of our [[m:The_Wikipedia_Library/Journals|Publisher Donation Program]]. You can sign up for new accounts and research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/72/ Kinige]''' – Primarily Indian-language ebooks - 10 books per month * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/55/ Gale]''' – Times Digital Archive collection added (covering 1785-2013) * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/54/ JSTOR]''' – New applications now being taken again Many other partnerships with accounts available are listed on [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ our partners page], including [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/47/ Baylor University Press], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/10/ Taylor & Francis], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/46/ Cairn], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/32/ Annual Reviews] and [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/61/ Bloomsbury]. You can request new partnerships on our [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/suggest/ Suggestions page]. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: sign up today! <br>--[[w:en:Wikipedia:TWL/Coordinators|The Wikipedia Library Team]] 17:40 13 Yēt 2019 (UTC) :''You can host and coordinate signups for a Wikipedia Library branch in your own language. Please contact [[m:User:Ocaasi_(WMF)|Ocaasi (WMF)]].''<br> :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=18873404 --> == Read-only mode for up to 30 minutes on 11 April == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">You will '''not be able to edit''' most Wikimedia wikis for up to 30 minutes on '''[https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190411T05 11 April 05:00 UTC]'''. This is because of a hardware problem. You can still read the wikis. You [[phab:T220080|can see which wikis are affected]]. The time you can not edit might be shorter than 30 minutes. /[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]</div></div></div> 10:56 8 Nāuh 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18979889 --> == Wikimedia Foundation Medium-Term Plan feedback request == {{int:please-translate}} <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The Wikimedia Foundation has published a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Medium-term_plan_2019|Medium-Term Plan proposal]] covering the next 3–5 years. We want your feedback! Please leave all comments and questions, in any language, on [[m:Talk:Wikimedia_Foundation_Medium-term_plan_2019|the talk page]], by April 20. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[m:User talk:Quiddity (WMF)|talk]]) 17:35 12 Nāuh 2019 (UTC)</div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=18998727 --> == Wikidata Bridge: edit Wikidata’s data from Wikipedia infoboxes == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it :)'' Hello all, Many language versions of Wikipedia use the content of [[Wikidata]], the centralized knowledge base, to fill out the content of infoboxes. The data is stored in Wikidata and displayed, partially or completely, in the Wikipedia’s language, on the articles. This feature is used by many template editors, but brought several issues that were raised by communities in various places: not being able to edit the data directly from Wikipedia was one of them. This is the reason why the '''[[mw:Wikidata Bridge|Wikidata Bridge]]''' project started, with the goal of offering a way to Wikipedia editors to edit Wikidata’s data more easily. This will be achieved by an interface, connected to the infobox, that users can access directly from their local wiki. The project is now at an early stage of development. A lot of [[mw:Wikidata_Bridge/Research|user research]] has been done, and will continue to be done through the different phases of the project. The next steps of [[mw:Wikidata_Bridge/Development|development]] will be achieved by the development team working at Wikimedia Deutschland, starting now until the end of 2019. In order to make sure that we’re building a tool that is answering editors’ needs, we’re using agile methods in our development process. We don’t start with a fixed idea of the tool we want to deliver: we will build it together with the editors, based on feedback loops that we will regularly organize. The first version will not necessarily have all of the features you want, but it will keep evolving. Here’s the planned timeline: * From June to August, we will build the setup and technical groundwork. * From September to November 2019, we will develop the first version of the feature and publish a test system so you can try it and give feedback. * Later on, we will test the feature on a few projects, in collaboration with the communities. ** We will first focus on early adopters communities who already implemented a shortcut from their infoboxes to edit Wikidata (for example Russian, Catalan, Basque Wikipedias) ** but we also welcome also communities who [[mw:Wikidata_Bridge/Get_involved|volunteer to be part of the first test round]]. ** Then we will reach some of the big Wikipedias (French, German, English) in order to see if the project scales and to address their potentially different needs. ** Even later, we can consider enabling the feature on all the other projects. In any case, no deployment or big change will be enforced on the projects without talking to the communities first, and helping the template builders to prepare for the changes they will have to do on the infoboxes’ code. If you want to get involved, there are several ways to help: * Read and help translating [[mw:Wikidata_Bridge|the documentation pages]] * Follow the [[mw:Wikidata_Bridge/Updates|updates]] and participate in [[mw:Topic:V1x2lxtu8rgi954a|the first feedback loop]] * Talk about it with your local community More ideas will be added [[mw:Wikidata_Bridge/Get_involved|on this page]] along the way If you have any questions for the development team, feel free to ask them [[mw:Talk:Wikidata_Bridge|on the main talk page]]. You can also ask under this message, but if you expect an answer from me, please make sure to ping me. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 13:03 24 Icchicuace m 2019 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/List_Wikipedias&oldid=19168539 --> == [[m:Requests for comment/Rename nah.wikipedia to nci.wikipedia]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> That said, the subdomain that this wiki is considering to be renamed, please consider commenting here, thx. --[[Nōncuahquīzqui:Contribuciones/117.13.95.200|117.13.95.200]] 09:02 4 Chicōn 2019 (UTC) :I don't see the need for renaming this wiki, as long as there is no other wiki on any other nahuatl dialect. Also there are some other wikis with [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias#Nonstandard_language_codes nonstandard language codes]. Why not just adding the new dialect wiki with its corresponding code? But if it is still necessary to rename it, just make sure that the name nāhuatlahtōlli corresponds to nci. --[[Tlatequitiltilīlli:Ricardo gs|Ricardo]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:Ricardo gs|discusión]]) 15:36 4 Chicōn 2019 (UTC) ::{{ping|Ricardo gs}} I agree. <small><span style="color:purple">Akapochtli</span> | [[Usuario Discusión:Akapochtli|<span style="color:#228B22;">¡Tleitzin tinechmolwilia!</span>]]</small> 04:24 8 Chicōn 2019 (UTC) == Editing News #1—July 2019 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]'' <div style="float:right;width:270px;margin-left:1em;border-style:solid;border-width:1px;padding:1em;"> [[File:VisualEditor-logo.svg|200px|center]] <big>'''Did you know?'''</big> <div class="thumbcaption" style="font-size: 90%;"> Did you know that you can use the visual editor on a mobile device? Every article has a pencil icon at the top. Tap on the pencil icon [[File:OOjs UI icon edit-ltr.svg|frameless|16x16px]] to start editing. '''<big>Edit Cards</big>''' [[File:EditCards-v.20.png|alt=Toolbar with menu opened|center|frameless|250px]] This is what the new '''Edit Cards for editing links''' in the mobile visual editor look like. You can try the prototype here: '''[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].''' </div></div> Welcome back to the [[mw:Editing|Editing]] newsletter. Since [[m:VisualEditor/Newsletter/2018/October|the last newsletter]], the team has released two new features for the [[mw:VisualEditor on mobile|mobile visual editor]] and has started developing three more. All of this work is part of the team's goal to [[m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2018-2019/Audiences#Outcome 3: Mobile Contribution|make editing on mobile web simpler]]. Before talking about the team's recent releases, we have a question for you: <strong>Are you willing to try a new way to add and change links?</strong> If you are interested, we would value your input! You can try this new link tool in the mobile visual editor on a separate wiki. <em>Follow these instructions and share your experience:</em> <strong>[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].</strong> === Recent releases === The mobile visual editor is a simpler editing tool, for smartphones and tablets using the [[mw:Reading/Web/Mobile#About|mobile site]]. The Editing team recently launched two new features to improve the mobile visual editor: # [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing|Section editing]] #* The purpose is to help contributors focus on their edits. #* The team studied this with an A/B test. [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing#16 June 2019|This test showed]] that contributors who could use section editing were '''1% more likely to publish''' the edits they started than people with only full-page editing. # [[mw:VisualEditor on mobile#March 1, 2019|Loading overlay]] #* The purpose is to smooth the transition between reading and editing. Section editing and the new loading overlay are '''now available to everyone''' using the mobile visual editor. === New and active projects === This is a list of our most active projects. [[mw:Help:Watching pages|Watch]] these pages to learn about project updates and to share your input on new designs, prototypes and research findings. *[[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit cards]]: This is a clearer way to add and edit links, citations, images, templates, etc. in articles. You can try this feature now. <em>Go here to see how:</em> [[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 <em>Try Edit Cards</em>]]. *[[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Mobile toolbar refresh]]: This project will learn if contributors are more successful when the editing tools are easier to recognize. *[[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|Mobile visual editor availability]]: This A/B test asks: ''Are newer contributors more successful if they use the mobile visual editor?'' We are collaborating with [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default#26 June 2019 %E2%80%93 Participating wikis and test start date|20 Wikipedias]] to answer this question. *[[mw:VisualEditor on mobile/Usability improvements|Usability improvements]]: This project will make the mobile visual editor easier to use. The goal is to let contributors stay focused on editing and to feel more confident in the editing tools. === Looking ahead === * '''Wikimania:''' Several members of the Editing Team will be attending [[wmania:|Wikimania]] in August 2019. They will lead a session about mobile editing in the [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|Community Growth space]]. Talk to the team about how editing can be improved. * '''Talk Pages:''' In the coming months, the Editing Team will begin [[mw:Talk pages consultation 2019|improving talk pages]] and communication on the wikis. === Learning more === The [[mw:VisualEditor on mobile|VisualEditor on mobile]] is a good place to learn more about the projects we are working on. The team wants to talk with you about anything related to editing. If you have something to say or ask, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]]. [[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:user_talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:user_talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 18:32 23 Chicōn 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=19175117 --> == Update on the consultation about office actions == Hello all, Last month, the Wikimedia Foundation's Trust & Safety team [[:en:Wikipedia:Village_pump_(policy)/Archive_152#Announcement_of_forthcoming_temporary_and_partial_ban_tool_consultation|announced]] a future consultation about partial and/or temporary [[m:Special:MyLanguage/office actions|office actions]]. We want to let you know that the '''draft version''' of this consultation has now been [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|posted on Meta]]. This is a '''draft'''. It is not intended to be the consultation itself, which will be posted on Meta likely in early September. Please do not treat this draft as a consultation. Instead, we ask your assistance in forming the final language for the consultation. For that end, we would like your input over the next couple of weeks about what questions the consultation should ask about partial and temporary Foundation office action bans and how it should be formatted. '''[[:m:Talk:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|Please post it on the draft talk page]]'''. Our goal is to provide space for the community to discuss all the aspects of these office actions that need to be discussed, and we want to ensure with your feedback that the consultation is presented in the best way to encourage frank and constructive conversation. Please visit [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|the consultation draft on Meta-wiki]] and leave your comments on the draft’s talk page about what the consultation should look like and what questions it should ask. Thank you for your input! -- The [[m:Special:MyLanguage/Trust and Safety|Trust & Safety team]] 08:03 16 Icchicueyi m 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=19175143 --> == New tools and IP masking == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hey everyone, The Wikimedia Foundation wants to work on two things that affect how we patrol changes and handle vandalism and harassment. We want to make the tools that are used to handle bad edits better. We also want to get better privacy for unregistered users so their IP addresses are no longer shown to everyone in the world. We would not hide IP addresses until we have better tools for patrolling. We have an idea of what tools ''could'' be working better and how a more limited access to IP addresses would change things, but we need to hear from more wikis. You can read more about the project [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|on Meta]] and [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|post comments and feedback]]. Now is when we need to hear from you to be able to give you better tools to handle vandalism, spam and harassment. You can post in your language if you can't write in English. [[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]</div></div></div> 14:18 21 Icchicueyi m 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tools_and_IP_message/Distribution&oldid=19315232 --> == The consultation on partial and temporary Foundation bans just started == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <div class="plainlinks"> Hello, In a [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|recent statement]], the Wikimedia Foundation Board of Trustees [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|requested that staff hold a consultation]] to "re-evaluat[e] or add community input to the two new office action policy tools (temporary and partial Foundation bans)". Accordingly, the Foundation's Trust & Safety team invites all Wikimedians [[:m:Office actions/Community consultation on partial and temporary office actions/09 2019|to join this consultation and give their feedback]] from 30 September to 30 October. How can you help? * Suggest how partial and temporary Foundation bans should be used, if they should (eg: On all projects, or only on a subset); * Give ideas about how partial and temporary Foundation bans should ideally implemented, if they should be; and/or * Propose changes to the existing Office Actions policy on partial and temporary bans. We offer our thanks in advance for your contributions, and we hope to get as much input as possible from community members during this consultation! </div> </div>-- [[user:Kbrown (WMF)|Kbrown (WMF)]] 17:14 30 Chiucnāuh 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=19302497 --> == Feedback wanted on Desktop Improvements project == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{Int:Please-translate}} {{int:Hello}}. The Readers Web team at the WMF will work on some [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|improvements to the desktop interface]] over the next couple of years. The goal is to increase usability without removing any functionality. We have been inspired by changes made by volunteers, but that currently only exist as local gadgets and user scripts, prototypes, and volunteer-led skins. We would like to begin the process of bringing some of these changes into the default experience on all Wikimedia projects. We are currently in the research stage of this project and are looking for ideas for improvements, as well as feedback on our current ideas and mockups. So far, we have performed interviews with community members at Wikimania. We have gathered lists of previous volunteer and WMF work in this area. We are examining possible technical approaches for such changes. We would like individual feedback on the following: * Identifying focus areas for the project we have not yet discovered * Expanding the list of existing gadgets and user scripts that are related to providing a better desktop experience. If you can think of some of these from your wiki, please let us know * Feedback on the ideas and mockups we have collected so far We would also like to gather a list of wikis that would be interested in being test wikis for this project - these wikis would be the first to receive the updates once we’re ready to start building. When giving feedback, please consider the following goals of the project: * Make it easier for readers to focus on the content * Provide easier access to everyday actions (e.g. search, language switching, editing) * Put things in logical and useful places * Increase consistency in the interface with other platforms - mobile web and the apps * Eliminate clutter * Plan for future growth As well as the following constraints: * Not touching the content - no work will be done in terms of styling templates or to the structure of page contents themselves * Not removing any functionality - things might move around, but all navigational items and other functionality currently available by default will remain * No drastic changes to the layout - we're taking an evolutionary approach to the changes and want the site to continue feeling familiar to readers and editors Please give all feedback (in any language) at [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements]] After this round of feedback, we plan on building a prototype of suggested changes based on the feedback we receive. You’ll hear from us again asking for feedback on this prototype. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[mw:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[mw:User talk:Quiddity (WMF)|talk]]) </div> 07:18 16 Mahtlāc 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=19462890 --> == Beta feature "Reference Previews" == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> A new beta feature will soon be deployed to your wiki: [[m:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]]. As you might guess from the name, this feature gives you a preview of references in the article text. That means, you can look up a reference without jumping down to the bottom of the page. Reference Previews have already been a beta feature on German and Arabic Wikipedia since April. Now they will become available on more wikis. Deployment is planned for October 24. More information can be found [[m:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews|on the project page]]. As always, feedback is highly appreciated. If you want to test Reference Previews, please activate the beta feature in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|user preferences]] and let us know what you think. The best place for feedback is the [[mw:Help talk:Reference Previews|central talk page]]. We hope the feature will serve you well in your work. Thank you from Wikimedia Deutschland's [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes project]]. </div> -- [[User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 09:47 23 Mahtlāc 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19478814 --> == Editing News #2 – Mobile editing and talk pages == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/October|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em> Inside this newsletter, the [[mw:Editing|Editing team]] talks about their work on the [[mw:Mobile visual editor|mobile visual editor]], on [[mw:Talk pages project|the new talk pages project]], and at [[wikimania:|Wikimania 2019]]. === Help === <strong>What talk page interactions do you remember?</strong> Is it a story about how someone helped you to learn something new? Is it a story about how someone helped you get involved in a group? Something else? Whatever your story is, we want to hear it! Please tell us a story about how you used a talk page. <mark>Please share a link to a memorable discussion, or describe it on the <strong>[[mw:Topic:V8d91yh8gcg404dj|talk page for this project]]</strong>.</mark> The team wants your examples. These examples will help everyone develop a shared understanding of what this project should support and encourage. === Talk pages project === The [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk Pages Consultation]] was a global consultation to define better tools for wiki communication. From February through June 2019, more than 500 volunteers on 20 wikis, across 15 languages and multiple projects, came together with members of the Foundation to create a product direction for a set of discussion tools. The [[mw:Talk pages consultation 2019/Phase 2 report|Phase 2 Report]] of the Talk Page Consultation was published in August. It summarizes the product direction the team has started to work on, which you can read more about here: [[mw:Talk pages project|Talk Page Project project page]]. The team needs and wants your help at this early stage. They are starting to develop the first idea. Please add your name to the [[mw:Talk pages project#Getting involved|<strong>"Getting involved"</strong>]] section of the project page, if you would like to hear about opportunities to participate. === Mobile visual editor === The Editing team is trying to make it simpler to edit on mobile devices. The team is changing the [[mw:VisualEditor on mobile|visual editor on mobile]]. If you have something to say about editing on a mobile device, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]]. ==== [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit Cards]] ==== [[File:Edit Cards-before-v3-comparison.png|thumb|486x486px|What happens when you click on a link. The new Edit Card is bigger and has more options for editing links.]] * On 3 September, the Editing team released [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|version 3 of Edit Cards]]. Anyone could use the new version in the mobile visual editor. * There is an [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|updated design]] on the Edit Card for adding and modifying links. There is also a new, [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#2 September 2019 - v3 deployment timing|combined workflow for editing a link's display text and target]]. * Feedback: You can try the new Edit Cards by opening the mobile visual editor on a smartphone. Please post your feedback on the [[:mw:Topic:V5rg0cqmikpubmjj|Edit cards talk page]]. ==== [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Toolbar]] ==== [[File:Toolbar-comparison-v1.png|thumb|486px|The editing toolbar is changing in the mobile visual editor. The old system had two different toolbars. Now, all the buttons are together. [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Tell the team what you think about the new toolbar]].]] * In September, the Editing team updated the mobile visual editor's editing toolbar. Anyone could see these changes in the mobile visual editor. ** <em>One toolbar:</em> All of the editing tools are located in one toolbar. Previously, the toolbar changed when you clicked on different things. **<em>New navigation:</em> The buttons for moving forward and backward in the edit flow have changed. **<em>Seamless switching:</em> an [[phab:T228159|improved workflow]] for switching between the visual and wikitext modes. * Feedback: You can try the refreshed toolbar by opening the mobile VisualEditor on a smartphone. Please post your feedback on the [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Toolbar feedback talk page]]. === Wikimania === The Editing Team attended [[wmania:2019:Program|Wikimania 2019]] in Sweden. They led a session on [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|the mobile visual editor]] and a session on [[wmania:2019:Community Growth/After Flow: A new direction for improving talk pages|the new talk pages project]]. They tested [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh#v1 prototype|two]] new [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#v3 prototype|features]] in the mobile visual editor with contributors. You can read more about what the team did and learned in [[mw:VisualEditor on mobile#Wikimania Stockholm: Overview|the team's report on Wikimania 2019]]. === Looking ahead === * <strong>Talk Pages Project:</strong> The team is thinking about the first set of proposed changes. The team will be working with a few communities to pilot those changes. The best way to stay informed is by adding your username to the list on the project page: [[mw:Talk pages project#Getting involved|<strong>Getting involved</strong>]]. * <strong>Testing the mobile visual editor as the default:</strong> The Editing team plans to post results before the end of the calendar year. The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|<strong>VisualEditor as mobile default project page</strong>]]. * <strong>Measuring the impact of Edit Cards:</strong> This study asks whether the project helped editors add links and citations. The Editing team hopes to share results in November. The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|<strong>Edit Cards project page</strong>]]. – [[User:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 11:12 29 Mahtlāc 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johan (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/VE_201910/4&oldid=19500850 --> == Wikipedia Asian Month 2019 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:WAM logo without text.svg|right|frameless]] '''Wikipedia Asian Month''' is back! We wish you all the best of luck for the contest. The basic guidelines of the contest can be found on your local page of Wikipedia Asian Month. For more information, refer [[:m:Wikipedia Asian Month 2019|to our Meta page]] for organizers. Looking forward to meet the next ambassadors for Wikipedia Asian Month 2019! For additional support for organizing offline event, contact our international team [[:m:Talk:Wikipedia Asian Month 2019|on wiki]] or on email. We would appreciate the translation of this message in the local language by volunteer translators. Thank you! [[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|Wikipedia Asian Month International Team.]] [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 16:57 31 Mahtlāc 2019 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/WAM&oldid=19499019 --> == Extension of Wikipedia Asian Month contest == In consideration of a week-long internet block in Iran, [[:m:Wikipedia Asian Month 2019|Wikipedia Asian Month 2019]] contest has been extended for a week past November. The articles submitted till 7th December 2019, 23:59 UTC will be accepted by the fountain tools of the participating wikis. Please help us translate and spread this message in your local language. [[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|Wikipedia Asian Month International Team]] --[[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 14:16 27 Īhuāncē 2019 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/WAM&oldid=19592127 --> == Wiki Loves Folklore == [[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]] '''Hello Folks,''' Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]]. '''Kind regards,'''<br/> [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]<br/> <small>&mdash;&nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|<font color="black">'''Tulsi Bhagat'''</font>]] <small>([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|<font color="black">contribs</font>]] &#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|<font color="black">talk</font>]])</small><br/> sent using [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 06:15 18 Cēn 2020 (UTC)</small> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tulsi Bhagat@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=19716850 --> == Movement Learning and Leadership Development Project == Hello The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement. To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating! -- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 19:01 22 Cēn 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19738989 --> == Additional interface for edit conflicts on talk pages == ''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.'' You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment. We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 14:15 26 Ōnt 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Max Klemm (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19845780 --> == Editing news 2020 #1 – Discussion tools == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em> [[File:TalkPages-Reply-v1.0.png|thumb|300px|alt=Screenshot showing what the Reply tool looks like|This early version of the Reply tool automatically signs and indents comments.]] The [[mw:Editing|Editing team]] has been working on [[mw:Talk pages project|the talk pages project]]. The goal of the talk pages project is to help contributors communicate on wiki more easily. This project is the result of the [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019]]. [[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|thumb|300px|alt=Reply tool improved with edit tool buttons|In a future update, the team plans to test a tool for easily linking to another user's name, a rich-text editing option, and other tools.]] The team is building a [[mw:Talk pages project/replying|new tool for replying]] to comments now. This early version can sign and indent comments automatically. <strong>Please [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20version%201.0|test the new Reply tool]].</strong> *On 31 March 2020, the new {{Int:discussiontools-replylink}} tool was offered as a [[mw:Beta Feature|Beta Feature]] editors at four Wikipedias: [[w:ar:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Arabic]], [[w:nl:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Dutch]], [[w:fr:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|French]], and [[w:hu:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Hungarian]]. If your community also wants early access to the new tool, contact [[User:Whatamidoing (WMF)]]. *The team is planning some upcoming changes. <strong>Please [[mw:Talk pages project/replying#Version%202.0|review the proposed design]] and share your thoughts on the talk page.</strong> The team will test features such as: **an easy way to mention another editor ("pinging"), **a rich-text visual editing option, and **other features identified through user testing or recommended by editors. To hear more about Editing Team updates, please add your name to the [[mw:Talk pages project#Get involved|<strong>"Get involved"</strong>]] section of the project page. You can also watch [[File:MediaWiki Vector skin blue star watchlist icon.svg|frameless|16px]] these pages: [[mw:Talk pages project|the main project page]], [[mw:Talk pages project/Updates|Updates]], [[mw:Talk pages project/replying|Replying]], and [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing|User testing]]. – [[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 19:24 8 Nāuh 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/sandbox2&oldid=19967064 --> == Editing news 2020 #2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <em>[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2020/June|Read this in another language]] • [[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em> [[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|alt=Mockup of the new reply feature, showing new editing tools|thumb|400x400px|The new features include a toolbar. [[mw:Talk:Talk pages project/replying|What do you think should be in the toolbar?]]]] This issue of the [[mw:Special:MyLanguage/Editing|Editing]] newsletter includes information the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|Talk pages project]], an effort to help contributors communicate on wiki more easily. * [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|<strong>Reply tool</strong>]]: This is available as a Beta Feature at the four partner wikis (Arabic, Dutch, French, and Hungarian Wikipedias). The Beta Feature is called "{{int:discussiontools-preference-label}}". The Beta Feature will get [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying#Version%202.0|new features]] soon. The new features include writing comments in a new visual editing mode and pinging other users by typing <code>@</code>. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20tool%20version%202.0|test the new features]] on the [[mw:Special:MyLanguage/Beta Cluster|Beta Cluster]] now. Some other wikis will have a chance to try the Beta Feature in the coming months. * [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|<strong>New requirements for user signatures</strong>]]: Soon, users will not be able to save invalid custom signatures in [[Special:Preferences]]. This will reduce signature spoofing, prevent page corruption, and make new talk page tools more reliable. Most editors will not be affected. * [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|<strong>New discussion tool</strong>]]: The Editing team is beginning work on a simpler process for starting new discussions. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion#Design|see the initial design on the project page]]. * [[m:Special:MyLanguage/Research:Usage of talk pages|<strong>Research on the use of talk pages</strong>]]: The Editing team worked with the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Research|Wikimedia research team]] to study how talk pages help editors improve articles. We learned that new editors who use talk pages make more edits to the main namespace than new editors who don't use talk pages. – [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 20:33 17 Icchicuace m 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=20184653 --> == Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos == [[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]] This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020. The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign. With kind regards, Thank you, Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 08:24 1 Chicōn 2020 (UTC) ''feel free to translate this message to your local language when this helps your community'' <!-- Mensaje enviado por Usuario:Romaine@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&oldid=20232618 --> == Feedback on movement names == {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}} There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented. Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki. Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 19:42 2 Chicōn 2020 (UTC) ''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].'' <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20238830 --> == Editing news 2020 #3 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em> [[File:50M@2x.png|thumb|alt=A gold star with a blue ribbon, and the text 50m|More than <strong>50 million edits</strong> have been made using the visual editor on desktop.|400px]] Seven years ago this month, the [[mw:Editing team|Editing team]] offered the visual editor to most Wikipedia editors. Since then, editors have achieved many milestones: * More than <strong>50 million edits</strong> have been made using the visual editor on desktop. * More than <strong>2 million new articles</strong> have been created in the visual editor. More than 600,000 of these new articles were created during 2019. * The visual editor is <strong>increasingly popular</strong>. The proportion of all edits made using the visual editor has increased every year since its introduction. * In 2019, <strong>35% of the edits by newcomers</strong> (logged-in editors with ≤99 edits) used the visual editor. This percentage has <strong>increased every year</strong>. * Almost <strong>5 million edits on the mobile site</strong> have been made with the visual editor. Most of these edits have been made since the Editing team started improving the [[mw:Mobile visual editor|mobile visual editor]] in 2018. * On 17 November 2019, the [https://discuss-space.wmflabs.org/t/first-edit-made-to-wikipedia-from-outer-space/2254 <strong>first edit from outer space</strong>] was made in the mobile visual editor. 🚀 👩‍🚀 * Editors have made more than <strong>7 million edits in the 2017 wikitext editor</strong>, including starting <strong>600,000 new articles</strong> in it. The [[mw:2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]] is VisualEditor's built-in wikitext mode. You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|enable it in your preferences]]. [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 12:55 9 Chicōn 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=20232673 --> == Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hi all, It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new. This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 <ref>[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]</ref> after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world. The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language. As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation <ref>[[m:User:Denny|User:Denny]]</ref>. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams. It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project. We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions. There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list <ref>[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]</ref>. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path. Yours, Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) <references/> </div> <small>Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 20:06 9 Chicōn 2020 (UTC) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' </small> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20265889 --> == The Universal Code of Conduct (UCoC): we want to hear from you. == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies that you may not be reading this message in your native language: translations of the following message may be available on [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Message to small and medium sized wikis|Meta]]. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''<br> At times, our contributor communities and projects have suffered from a lack of guidelines that can help us create an environment where free knowledge can be shared safely without fear. There has been talk about the need for a global set of conduct rules in different communities over time. Recently, the Wikimedia Foundation Board of Trustees announced a [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/May_2020_-_Board_of_Trustees_on_Healthy_Community_Culture,_Inclusivity,_and_Safe_Spaces|Community Culture Statement]], asking for new standards to address harassment and promote inclusivity across projects. The universal code of conduct will be a binding minimum set of standards across all Wikimedia projects, and will apply to all of us, staff and volunteers alike, all around the globe. It is of great importance that we all participate in expressing our opinions and thoughts about UCoC and its values. We should think about what we want it to cover or include and what it shouldn’t include, and how it may create difficulties or help our groups. This is the time to talk about it. Before starting drafting the code of conduct, we would like to hear from you and to solicit the opinions and feedback of your colleagues. In order for your voice to be heard, we encourage and invite you to read more about [[:m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct|the universal code of conduct (UCoC)]] and then write down your opinions or feedback [[:m:Talk:Universal_Code_of_Conduct|on the discussion page]]. To reduce language barriers during the process, you are welcome to translate [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct&language=en&action=page&filter= the universal code of conduct main page] from English into your respective local language. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]] 16:42 22 Chicōn 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Message_to_small_and_medium_sized_wikis/List&oldid=20303398 --> == Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history. How does it work? Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link "Move file to Wikimedia Commons" on the local file page. Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community. Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons. If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: </div>[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 09:13 6 Icchicueyi m 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Max Klemm (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=20343133 --> == Important: maintenance operation on September 1st == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|{{int:please-translate}}]] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic to the secondary data centre on '''Tuesday, September 1st 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, September 1st. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday September 2). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of September 1st, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. '''Please share this information with your community.''' </div></div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 13:48 26 Icchicueyi m 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20384955 --> == New Wikipedia Library Collections Now Available (September 2020) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing new free, full-access, accounts to reliable sources as part of our [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ research access program]. You can sign up for new accounts and research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/101/ Al Manhal]''' – Arabic journals and ebooks * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/102/ Ancestry.com]''' – Genealogical and historical records * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/100/ RILM]''' – Music encyclopedias Many other partnerships are listed on [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ our partners page], including [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/49/ Adam Matthew], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/57/ EBSCO], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/55/ Gale] and [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/54/ JSTOR]. A significant portion of our collection now no longer requires individual applications to access! Read more in our [https://diff.wikimedia.org/2020/06/24/simplifying-your-research-needs-the-wikipedia-library-launches-new-technical-improvements-and-partnerships/ recent blog post]. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects! <br>--[[w:en:Wikipedia:TWL/Coordinators|The Wikipedia Library Team]] 09:49 3 Chiucnāuh 2020 (UTC) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=20418180 --> == Invitation to participate in the conversation == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020. The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved? Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 17:55 10 Chiucnāuh 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&oldid=20440292 --> == Wiki of functions naming contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Please-translate}} {{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations. There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 21:22 29 Chiucnāuh 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_5&oldid=20492309 --> == Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]]. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 17:17 7 Mahtlāc 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&oldid=20519859 --> == Important: maintenance operation on October 27 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, October 27. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 03:00 NZDT on Wednesday October 28). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of October 26, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> -- <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 17:10 21 Mahtlāc 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Trizek (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20519839 --> == Wiki of functions naming contest - Round 2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Hello}}. Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions</span>. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] </div> 22:10 5 Īhuāncē 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20564572 --> == Global ban proposal for Kubura == {{int:please-translate}}. Hello. This is to notify the community that there is an ongoing global ban proposal for [[Special:Contributions/Kubura|Kubura]] who has been active on this wiki. You are invited to participate at [[m:Request for comment/Global ban for Kubura]]. Thank you. &mdash;&nbsp;regards, [[:m:User:-revi|<span style="color:green;font-family:Courier new, serif;font-variant:small-caps">Revi</span>]], delivered by [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 16:40 17 Īhuāncē 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:-revi@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Requests_for_comment/Global_ban_for_Kubura/wikis&oldid=20671379 --> == Encuesta de Lista de deseos de la Comunidad 2021 == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] ¡La '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Encuesta de Lista de deseos de la Comunidad 2021]]''' ya está abierta! Esta encuesta es el medio donde la comunidad decide acerca de qué trabajará el equipo de [[m:Community Tech|Tecnología para la Comunidad]] durante el próximo año. Animamos a todas las personas a enviar propuestas el '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', o comentar en las otras propuestas para ayudar a mejorarlas. Las comunidades votarán las propuestas entre {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} y {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. El equipo de Tecnología para la Comunidad está enfocado en herramientas para editores de Wikimedia experimentados. Puedes escribir propuestas en cualquier idioma, y las traduciremos para ustedes. Gracias, y ¡esperamos revisar sus propuestas! [[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 04:58 20 Īhuāncē 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=20689457 --> == Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards. As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links. A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]]. By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter. Thank you for your time. Best regards,<br /> [[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 11:49 24 Īhuāncē 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Martin Urbanec@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&oldid=20709229 --> == Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!'' As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article. Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki. This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond. Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015. If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks! [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 14:39 30 Īhuāncē 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&oldid=20728482 --> == 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello all, The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools! You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 10:55 7 Icmahtlacome m 2020 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20734978 --> == Encuesta de Lista de deseos de la Comunidad 2021 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="es" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] '''Invitamos a todos los usuarios registrados a votar en la [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Encuesta de lista de deseos de la comunidad 2021]]. Puede votar desde ahora hasta {{#time:j xg|2020-12-21|es}} por tantos y diferentes deseos como prefieras.''' En la Encuesta, se recopilan los deseos de nuevas y mejoradas herramientas para editores experimentados. Después de la votación, haremos todo lo posible para satisfacer sus deseos. Empezaremos por los más populares. Nosotros, la [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Communidad Tecnológica]], somos uno de los equipos de la [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Fundación Wikimedia]]. Creamos y mejoramos herramientas de edición y moderación de nuestra wiki. Sobre lo que trabajaremos, se decide en función de los resultados de la Encuesta de Deseos de la Comunidad. Una vez al año, puede enviar deseos. Después de dos semanas, puede votar por los que más le interesen. A continuación, elegimos los deseos de la encuesta para trabajar en ellos. Algunos de los deseos pueden ser otorgados por desarrolladores voluntarios u otros equipos. Esperamos sus votos. ¡Gracias! </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 15:08 11 Icmahtlacome m 2020 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=20690003 --> == Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event == <div class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]] ''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' [[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. ''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 15:16 27 Cēn 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&oldid=21014617 --> == Project Grant Open Call == This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.<br> This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.<br> For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building. We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:<br> * Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal: * [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application<br> * General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants <br> * [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]<br> Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.<br> We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!<br> Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 08:01 28 Cēn 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:RSharma (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20808431 --> == New Wikipedia Library Collections Available Now (February 2021) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing new free, full-access, accounts to reliable sources as part of our [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ research access program]. You can sign up to access research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/103/ Taxmann]''' – Taxation and law database * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/104/ PNAS]''' – Official journal of the National Academy of Sciences * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/57/ EBSCO]''' – New Arabic and Spanish language databases added We have a wide array of [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ other collections available], and a significant number now no longer require individual applications to access! Read more in our [https://diff.wikimedia.org/2020/06/24/simplifying-your-research-needs-the-wikipedia-library-launches-new-technical-improvements-and-partnerships/ blog post]. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects! :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> --12:57 1 Ōnt 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=21022367 --> == Wiki Loves Folklore 2021 is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest. Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&language=en&filter=%21translated&action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 13:25 6 Ōnt 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=21073884 --> == Feminism & Folklore 1 February - 31 March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]]. You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you. Feminism and Folklore team, [[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 02:40 16 Ōnt 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=20421065 --> == Proposal: Set two-letter project shortcuts as alias to project namespace globally == <div lang="en" dir="ltr"> {{int:please-translate}} Hello everyone, I apologize for posting in English. I would like to inform everyone that I created a new global request for comment (GRFC) at Meta Wiki, which may affect your project: [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]]. In this GRFC, I propose that two-project shortcuts for project names will become a default alias for the project namespace. For instance, on all Wikipedias, WP will be an alias to the Wikipedia: namespace (and similar for other projects). Full list is available in the GRFC. This is already the case for Wikivoyages, and many individual projects asked for this alias to be implemented. I believe this makes it easier to access the materials in the project namespace, as well as creating shortcuts like <tt>WP:NPOV</tt>, as well as helps new projects to use this feature, without having to figure out how to request site configuration changes first. As far as I can see, {{SITENAME}} currently does not have such an alias set. This means that such an alias will be set for you, if the GRFC is accepted by the global community. I would like to ask all community members to participate in the request for comment at Meta-Wiki, see [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]]. Please feel free to [[:m:User talk:Martin Urbanec|ask me]] if you have any questions about this proposal. Best regards,<br /> --[[:m:User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|talk]]) 14:12 18 Ōnt 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Martin Urbanec@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/MassMessage&oldid=21125035 --> == Wikifunctions logo contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{Int:Hello}}. Please help to choose a design concept for the logo of the new Wikifunctions wiki. Voting starts today and will be open for 2 weeks. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|please learn more and vote now]]''' at Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 01:47 2 Yēt 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21087740 --> == Universal Code of Conduct – 2021 consultations == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> === Universal Code of Conduct Phase 2 === {{int:please-translate}} The [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''Universal Code of Conduct (UCoC)''']] provides a universal baseline of acceptable behavior for the entire Wikimedia movement and all its projects. The project is currently in Phase 2, outlining clear enforcement pathways. You can read more about the whole project on its [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''project page''']]. ==== Drafting Committee: Call for applications ==== The Wikimedia Foundation is recruiting volunteers to join a committee to draft how to make the code enforceable. Volunteers on the committee will commit between 2 and 6 hours per week from late April through July and again in October and November. It is important that the committee be diverse and inclusive, and have a range of experiences, including both experienced users and newcomers, and those who have received or responded to, as well as those who have been falsely accused of harassment. To apply and learn more about the process, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|Universal Code of Conduct/Drafting committee]]. ==== 2021 community consultations: Notice and call for volunteers / translators ==== From 5 April – 5 May 2021 there will be conversations on many Wikimedia projects about how to enforce the UCoC. We are looking for volunteers to translate key material, as well as to help host consultations on their own languages or projects using suggested [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|key questions]]. If you are interested in volunteering for either of these roles, please [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|contact us]] in whatever language you are most comfortable. To learn more about this work and other conversations taking place, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|Universal Code of Conduct/2021 consultations]]. -- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|talk]]) 22:06 5 Nāuh 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Without_Russian,_Polish_and_translated/5&oldid=21302202 --> == Global bot policy changes == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed. *Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals. *For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task. *The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed). Thank you for your time. Best regards,<br /> —'''''<span style="font-family:Candara">[[User:Tks4Fish|<span style="color:black">Thanks for the fish!</span>]] <sup>[[User Talk:Tks4Fish|<span style="color:blue">talk</span>]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]</sup></span>''''' 18:48 6 Nāuh 2021 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tks4Fish@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&oldid=21306363 --> == Line numbering coming soon to all wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]] From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors. More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]]. </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 15:09 12 Nāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21329014 --> == Suggested Values == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones. More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]]. </div> [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] 14:08 22 Nāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21361904 --> == Universal Code of Conduct News – Issue 1 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 1, June 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]</span> ---- Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC. Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]]. You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]]) * '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]]) * '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]]) * '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]]) * '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])</div> --[[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 23:06 11 Icchicuace m 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SOyeyele (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&oldid=21578291 --> == Wikimania 2021: Individual Program Submissions == [[File:Wikimania logo with text 2.svg|right|200px]] Dear all, Wikimania 2021 will be [[:wikimania:2021:Save the date and the Core Organizing Team|hosted virtually]] for the first time in the event's 15-year history. Since there is no in-person host, the event is being organized by a diverse group of Wikimedia volunteers that form the [[:wikimania:2021:Organizers|Core Organizing Team]] (COT) for Wikimania 2021. '''Event Program''' - Individuals or a group of individuals can submit their session proposals to be a part of the program. There will be translation support for sessions provided in a number of languages. See more information [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines#Language Accessibility|here]]. Below are some links to guide you through; * [[:wikimania:2021:Submissions|Program Submissions]] * [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines|Session Submission Guidelines]] * [[:wikimania:2021:FAQ|FAQ]] Please note that the deadline for submission is 18th June 2021. '''Announcements'''- To keep up to date with the developments around Wikimania, the COT sends out weekly updates. You can view them in the Announcement section [[:wikimania:2021:Announcements|here]]. '''Office Hour''' - If you are left with questions, the COT will be hosting some office hours (in multiple languages), in multiple time-zones, to answer any programming questions that you might have. Details can be found [[:wikimania:2021:Organizers#Office hours schedule|here.]] Best regards, [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 04:18 16 Icchicuace m 2021 (UTC) On behalf of Wikimania 2021 Core Organizing Team <!-- Mensaje enviado por Usuario:Bodhisattwa@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=21597568 --> == Editing news 2021 #2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <em>[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2021/June|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em> [[File:Reply Tool A-B test comment completion.png|alt=Junior contributors comment completion rate across all participating Wikipedias|thumb|296x296px|When newcomers had the Reply tool and tried to post on a talk page, they were more successful at posting a comment. ([https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ Source])]] Earlier this year, the Editing team ran a large study of [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply Tool]]. The main goal was to find out whether the Reply Tool helped [[mw:Talk pages project/Glossary|newer editors]] communicate on wiki. The second goal was to see whether the comments that newer editors made using the tool needed to be reverted more frequently than comments newer editors made with the existing wikitext page editor. The key results were: * Newer editors who had automatic ("default on") access to the Reply tool were [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ more likely] to post a comment on a talk page. * The comments that newer editors made with the Reply Tool were also [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ less likely] to be reverted than the comments that newer editors made with page editing. These results give the Editing team confidence that the tool is helpful. <strong>Looking ahead</strong> The team is planning to make the Reply tool available to everyone as an opt-out preference in the coming months. This has already happened at the Arabic, Czech, and Hungarian Wikipedias. The next step is to [[phab:T280599|resolve a technical challenge]]. Then, they will deploy the Reply tool first to the [[phab:T267379|Wikipedias that participated in the study]]. After that, they will deploy it, in stages, to the other Wikipedias and all WMF-hosted wikis. You can turn on "{{int:discussiontools-preference-label}}" [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|in Beta Features]] now. After you get the Reply tool, you can change your preferences at any time in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]]. –[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]]) </div> 14:14 24 Icchicuace m 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Elitre (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=21624491 --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. <!-- They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --> Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of June 28. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 01:19 27 Icchicuace m 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21463754 --> == New Wikipedia Library collections and design update (August 2021) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL OWL says log in today!]] [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/users/my_library/ The Wikipedia Library] is pleased to announce the addition of new collections, alongside a new interface design. New collections include: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/107/ Cabells]''' – Scholarly and predatory journal database * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/108/ Taaghche]''' - Persian language e-books * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/112/ Merkur]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/111/ Musik & Ästhetik]''', and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/110/ Psychologie, Psychotherapie, Psychoanalyse]''' - German language magazines and journals published by Klett-Cotta * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/117/ Art Archiv]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/113/ Capital]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/115/ Geo]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/116/ Geo Epoche]''', and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/114/ Stern]''' - German language newspapers and magazines published by Gruner + Jahr Additionally, '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/105/ De Gruyter]''' and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/106/ Nomos]''' have been centralised from their previous on-wiki signup location on the German Wikipedia. Many other collections are freely available by simply logging in to [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ The Wikipedia Library] with your Wikimedia login! We are also excited to announce that the first version of a new design for My Library was deployed this week. We will be iterating on this design with more features over the coming weeks. Read more on the [[:m:Library Card platform/Design improvements|project page on Meta]]. Lastly, an Echo notification will begin rolling out soon to notify eligible editors about the library ([[Phab:T132084|T132084]]). If you can translate the notification please do so [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-thewikipedialibrary at TranslateWiki]! --The Wikipedia Library Team 13:23 11 Icchicueyi m 2021 (UTC) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=21851699 --> == Universal Code of Conduct - Enforcement draft guidelines review == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="content"/>El [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Comité de redacción de la Fase 2 del Código de Conducta Universal]] desea recibir comentarios sobre el '''[[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|proyecto de directrices de aplicación]]''' para el [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Código de Conducta Universal]]. (CdCU). Este periodo de revisión está previsto del 17 de agosto de 2021 al 17 de octubre de 2021. Estas pautas no son definitivas, pero puedes ayudar a que el proceso avance. El comité revisará las directrices basándose en las aportaciones de la comunidad. Los comentarios pueden ser compartidos en cualquier idioma en la página de discusión de [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|la revisión de borradores]] y [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Discussions|otros lugares de discusión]]. Se anima a los miembros de la comunidad a organizar conversaciones en sus comunidades. Está previsto que se celebren debates en directo sobre el proyecto de pautas de cumplimiento del CdCU: :[[wmania:2021:Submissions/Universal_Code_of_Conduct_Roundtable|Sesión de Wikimania 2021]] - 16 de agosto @ 11:00 UTC - 11:45 UTC :[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions#Conversation hours|Horas de conversación]] - 24 de agosto, 31 de agosto, 7 de septiembre @ 03:00 UTC y 14:00 UTC :[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|Convocatorias de mesas redondas]] - 18 de septiembre @ 03:00 UTC y 15:00 UTC Los resúmenes de los debates se publicarán cada dos semanas [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|aquí]]. Por favor, háganos saber si tiene alguna pregunta.<section end="content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:19 17 Icchicueyi m 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=21895766 --> == Wikimedia Foundation Board of Trustees election has come to an end == Thank you for participating in the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]! Voting closed August 31 at 23:59. The official data, including the four most voted candidates, will be announced as soon as the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] completes their review of the ballots. The official announcement of the new trustees appointed will happen later, once the selected candidates have been confirmed by the Board. 6,946 community members from 216 wiki projects have voted. This makes 10.2% global participation, 1.1% higher than in the last Board elections. In 2017, 5167 people from 202 wiki projects cast their vote. A full analysis is planned to be published in a few days when the confirmed results are announced. In the meantime, you can check the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Stats|data produced during the election]]. Diversity was an important goal with these elections. Messages about the Board election were translated into 61 languages. This outreach worked well. There were 70 communities with eligible voters voting in this election for the first time. With your help, next year’s Board of Trustees election will be even better. 10:03 2 Chiucnāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=21895840 --> == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 00:23 7 Chiucnāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>La Estrategia del Movimiento anuncia [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|la convocatoria de Candidato/as para el Comité de Redacción de la Carta del Movimiento]]. La convocatoria se abre a partir del 2 de agosto de 2021 y cierra el 14 de septiembre de 2021. Se espera que el Comité represente [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|la diversidad en el Movimiento]]. Esta diversidad incluye género, idioma, regiones y la experiencia previa. Esto incluye la participación en proyectos, afiliados y la Fundación Wikimedia. No es necesario dominar el inglés para ser miembro. De requerirse, se ofrece apoyo de traducción e interpretación. Los miembros recibirán una dieta para compensar los gastos de participación. Es de 100 dólares cada dos meses. Buscamos personas que tengan algunas de las siguientes [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|habilidades]]: * Saber escribir en forma colaborativa. (se valorará la experiencia demostrada) * Están dispuestos a llegar a compromisos. * Centrarse en la inclusión y la diversidad. * Tener experiencia en consultas comunitarias. * Tener experiencia en comunicación intercultural. * Tener experiencia de gobernanza u organización en organizaciones sin ánimo de lucro o comunidades. * Tener experiencia en la negociación con diferentes partes. Se espera que el Comité comience con 15 personas. Si hay 20 o más candidatos, se realizará un proceso mixto de elección y selección. Si hay 19 o menos candidatos, entonces tiene lugar el proceso de selección sin elección. ¿Ayudarás a Wikimedia a evolucionar en esta importante labor? Presenta tu candidatura a partir de la próxima semana [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|aquí]]. No dudes en ponerte en contacto con strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org si tienes preguntas.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 17:01 10 Chiucnāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 00:45 11 Chiucnāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 03:03 11 Chiucnāuh 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 --> == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Tlatequitiltilīlli:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:Dušan Kreheľ|discusión]]) 02:28 30 Chiucnāuh 2021 (UTC) == Hablemos sobre el proyecto de mejoras para el escritorio == [[File:Annotated Wikipedia Vector interface (logged-out).png|thumb]] ¡Hola! ¿Has notado que algunas wikis tienen una [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements| interfaz de escritorio diferente]]? ¿Tienes curiosidad sobre los próximos pasos? ¿Quizás te sobran las preguntas o ideas sobre el diseño? ¿Deseas tener más información sobre cuestiones técnicas? ¡Únete a una reunión en línea con el equipo que trabaja en el proyecto de mejoras para el escritorio! Esta reunión tendrá lugar el [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20211012T1600 12 de octubre, 16:00 UTC] en la plataforma Zoom y tendrá una duración de una hora. '''[https://wikimedia.zoom.us/j/82936701376 Haga clic aquí para unirse]'''. '''Agenda''' * Actualización sobre los desarrollos recientes * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|Encabezado fijo]]: presentación de la versión de demostración * Preguntas y respuestas, discusión '''Consideraciones sobre la reunión''' La reunión no se grabará ni se transmitirá. Las notas se editarán en un [https://docs.google.com/document/d/1G4tfss-JBVxyZMxGlOj5MCBhOO-0sLekquFoa2XiQb8/edit# archivo de Google Docs]. Los dos primeros puntos de la agenda serán impartidos en inglés. El equipo detrás del proyecto puede responder preguntas en inglés, francés, polaco y español. Si deseas hacer preguntas con anticipación, por favor, agréguelas en la [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements | página de discusión]] o envíalas a sgrabarczuk@wikimedia.org. [[user:OVasileva (WMF)|Olga Vasileva]] (la team manager - Directora del equipo) será la anfitriona para esta reunión. '''Enlace de invitación''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Únete en línea] * Identificador de la reunión: 829 3670 1376 * [https://wikimedia.zoom.us/u/kB5WUc7yZ Números de discado por defecto internacional para Zoom] ¡Esperamos verte! [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 13:59 4 Mahtlāc 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=20690003 --> == La votación para la elección de los miembros del comité de redacción de la Carta del Movimiento está abierta == La votación para la elección de los miembros del comité de redacción de la [[m:Movement_Charter/es|Carta del Movimiento]] está abierta. En total, 70 wikimedistas de todo el mundo se presentan para 7 puestos en estas elecciones. Las votaciones están abiertas desde el '''12 de octubre al 24 de octubre de 2021''' (En cualquier lugar sobre la Tierra). El comité estará formado por 15 miembros en total: las comunidades en línea votan por 7 miembros, 6 miembros serán seleccionados por los afiliados de Wikimedia a través de un proceso paralelo, y 2 miembros serán nombrados por la Fundación Wikimedia. El plan es reunir el comité para el 1 de noviembre de 2021. Infórmate sobre cada candidato para hacer saber [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates|tu voto en el idioma que prefieras]]. Conoce al [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|Comité de Redacción]]. Estamos probando una aplicación de asesoramiento de voto para estas elecciones. [https://mcdc-election-compass.toolforge.org/ Haz clic en la herramienta] y verás qué candidato se identifica más contigo. '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections|Ve a votar a SecurePoll]]'''. Saludos, --[[Tlatequitiltilīlli:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:Oscar . (WMF)|discusión]]) 21:16 12 Mahtlāc 2021 (UTC) == Conozca a los nuevos miembros del Comité de Redacción de la Carta del Movimiento == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' A la fecha, hemos concluido los procesos de elección y selección del Comité de Redacción de la Carta del Movimiento. * Se [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|han publicado los resultados]] de este proceso de selección, en el cual 1018 participantes votaron para elegir a siete miembros del comité: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * El [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|proceso para los asociados]] seleccionó por su parte a seis miembros: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * Por su parte, la Fundación Wikimedia [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|nombró]] a dos miembros: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. El comité se constituirá pronto, para iniciar su labor, y podrá nombrar hasta tres miembros adicionales, con el fin de cerrar brechas de diversidad y experticia. Si le interesa participar en el proceso de redacción de la [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Carta del Movimiento]], siga la información actualizada [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|en Meta]] y únase al [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf grupo de Telegram]. Con las gracias de la Estrategia del Movimiento y el equipo de Gobernancia<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 23:34 1 Īhuāncē 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/es&oldid=22285534 --> == Próxima convocatoria de comentarios sobre las Elecciones de la Junta Directiva == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en Meta-wiki''. :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' La Junta Directiva está preparando una convocatoria de comentarios sobre las próximas elecciones de la Junta, del 7 de enero al 10 de febrero de 2022. Aunque los detalles se ultimarán la semana anterior a la convocatoria, hemos confirmado al menos dos preguntas que se plantearán durante esta convocatoria para recibir comentarios: * ¿Cuál es la mejor manera de garantizar una representación justa de las comunidades emergentes en la Junta? * ¿Qué grado de participación deben tener los candidatos durante las elecciones? Aunque es posible que se añadan más preguntas, el equipo de Estrategia y Gobernanza del Movimiento quiere dar tiempo a los miembros de la comunidad y a los afiliados para que consideren y preparen ideas sobre las preguntas confirmadas antes de que se abra la convocatoria. Nos disculpamos por no tener una lista completa de preguntas en este momento. La lista de preguntas sólo debería aumentar en una o dos preguntas. La intención es no abrumar a la comunidad con solicitudes, sino avisar y agradecer los comentarios sobre estas importantes preguntas. '''¿Quieres ayudar a organizar una conversación local durante esta convocatoria?''' Ponte en contacto con el equipo de [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Estrategia y Gobernanza del Movimiento]] en Meta, en [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], o por correo electrónico en msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Ponte en contacto con nosotros si tienes alguna pregunta o duda. El equipo de Estrategia del Movimiento y Gobernanza tendrá un mínimo de empleados hasta el 3 de enero. Por favor, disculpa cualquier retraso en la respuesta durante este tiempo. También reconocemos que algunos miembros de la comunidad y afiliados están desconectados durante las fiestas de diciembre. Pedimos disculpas si nuestro mensaje te ha llegado mientras estás de vacaciones. Saludos, Estrategia y Gobernanza del Movimiento<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 22:27 27 Icmahtlacome m 2021 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22503813 --> == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 13:15 9 Cēn 2022 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22560402 --> == Encuesta de Lista de deseos de la Comunidad 2022 == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|right|200px]] ¡La '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Encuesta de Lista de deseos de la Comunidad 2022]]''' ya está abierta! Esta encuesta es el medio donde la comunidad decide acerca de qué trabajará el equipo de [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Tecnología para la Comunidad]] durante el próximo año. Animamos a todas las personas a enviar propuestas el '''23 de enero''', o comentar en las otras propuestas para ayudar a mejorarlas. Las comunidades votarán las propuestas entre 28 de enero y 11 de febrero. El equipo de Tecnología para la Comunidad está enfocado en herramientas para editores de Wikimedia experimentados. Puedes escribir propuestas en cualquier idioma, y las traduciremos para ustedes. Gracias, y ¡esperamos revisar sus propuestas! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 18:21 10 Cēn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=20690003 --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --05:49 11 Cēn 2022 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 --> == Ya está abierta la convocatoria de comentarios sobre las elecciones a la Junta Directiva == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|El presente mensaje se encuentra traducido a otros idiomas en Meta-wiki.'']]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' La convocatoria de comentarios: Elecciones a la Junta Directiva ya está abierta y se cerrará el 7 de febrero de 2022. Con esta convocatoria de comentarios, el equipo de Estrategia y Gobernanza del Movimiento está adoptando un enfoque diferente. Este enfoque incorpora los comentarios de la comunidad a partir de 2021. En lugar de presentar propuestas, la convocatoria se enmarca en torno a las preguntas clave de la Junta Directiva. Las preguntas clave proceden de las opiniones sobre la elección de la Junta Directiva de 2021. La intención es inspirar la conversación colectiva y el desarrollo de propuestas de colaboración sobre estas preguntas clave. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Únete a la conversación.]] Saludos cordiales, Estrategia y Gobernanza del Movimiento<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 18:31 13 Cēn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Habla com los miembros de el equipo de Community Tech == [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|150px|right]] {{int:Hello}} Desde el equipo del [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], te invitamos a un encuentro virtual. Se celebrará el [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220119T1800 '''{{#time:j xg|2022-01-19}} ({{#time:l|2022-01-19}}), {{#time:H:i e|18:00|es|1}}'''] en Zoom, por una hora. Este sistema externo no está sujeto a la [[foundation:Privacy_policy|WMF Política de privacidad]]. [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 '''Haga clic aquí para unirse''']. '''Agenda''' * Traigan ideas de sus propuestas y hablen con un miembro del Community Tech Team sobre sus dudas para mejorar la propuesta. '''Detalles de la reunión''' La reunión no será grabada ni retransmitida por streaming. Las notas serán tomadas sin atribución y publicadas en Meta-Wiki. La presentación (todos los puntos en el orden del día excepto las preguntas y respuestas) será en inglés, pero habrá personas que hablen Español para quien quiera comunicarse en este idioma. Podemos responder preguntas en español, inglés, francés, polaco e alemán. Si desea hacer preguntas con anticipación, agréguelas [m:Talk:Community Wishlist Survey|en la Encuesta de lista de deseos de la comunidad talk page] o mande sus preguntas a sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (la team manager - Directora del equipo [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Tecnología Comunitaria]]) será la anfitriona para esta reunión. '''Enlace de invitación''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 Únete en línea] * Identificador de la reunión: <span dir=ltr>85804347114</span> * [https://wikimedia.zoom.us/u/keu6UeRT0T Números de llamada por teléfono internacional para Zoom] ¡Esperamos verte! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 00:59 18 Cēn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=22626209 --> == Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear community members, Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories. Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]]. More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]]. For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org. ------ <div style="text-align: center;"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|<span style="color:#8B0000">'''ZI Jony'''</span>]] [[User talk:ZI Jony|<sup><span style="color:Green"><i>(Talk)</i></span></sup>]], {{<includeonly>subst:</includeonly>#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)</div></div> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:ZI Jony@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&oldid=21244129 --> == Actualización de las Mejoras de Escritorio e invitación a las Office Hours == {{int:Hello}}. Quería ponerte al día sobre el proyecto [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|Mejoras de escritorio]], en el que el equipo web de la Fundación Wikimedia ha estado trabajando estos últimos años. Los objetivos del proyecto son hacer la interfaz más accesible y cómoda para los lectores y más útil para los usuarios avanzados. El proyecto consiste en una serie de mejoras de las funcionalidades que facilitan la lectura y el aprendizaje, la navegación dentro de la página, la búsqueda, el cambio de idioma, el uso de las pestañas de los artículos y el menú de usuario, etc. Las mejoras ya son visibles por defecto para los lectores y editores de 24 wikis, incluyendo las Wikipedias en [[:fr:|Francés]], [[:pt:|Portugués]], y [[:fa:|Persa]]. Los cambios se aplican sólo a la piel [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vector]. Los usuarios de [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] o [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless] no están afectados. === Características desplegadas desde nuestra última actualización === * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/User_menu|Menú del usuario]] - se centró en hacer la navegación más intuitiva resaltando visualmente la estructura de los enlaces del usuario y su propósito. * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Sticky Header|Encabezado fijo]] - se centró en permitir el acceso a las funciones importantes (inicio de sesión/cierre de sesión, historial, páginas de discusión, etc.) sin necesidad de que la gente se desplace a la parte superior de la página. Para obtener una lista completa de las características que incluye el proyecto, visita nuestra [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|página del proyecto]]. También te invitamos a nuestra [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Updates|página de actualizaciones]]. [[File:Table_of_contents_shown_on_English_Wikipedia_02.webm|thumb|600px|center]] <br clear=all> === Cómo activar las mejoras === [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] * Es posible activarlas individualmente [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|en la pestaña de apariencia dentro de las preferencias]] desmarcando la casilla "{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}". (Tiene que estar vacía). Además, es posible activarlas en todas las wikis utilizando las [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|preferencias globales]]. * Si crees que esto sería bueno por defecto para todos los lectores y editores de esta wiki, no dudes en iniciar una conversación con la comunidad y contactar conmigo. * En las wikis en las que los cambios son visibles por defecto para todos, los usuarios conectados siempre pueden optar por no utilizar el vector Legacy. Hay un enlace fácilmente accesible en la barra lateral del nuevo Vector. === Más información y participación en nuestros eventos === Si quieres estar al tanto de los avances de nuestro proyecto, puedes [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|suscribirte a nuestro boletín]]. Puedes leer las [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|páginas del proyecto]], consultar [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|nuestras preguntas frecuentes]], escribir en la [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|página de discusión del proyecto]], y unirte a una reunión online con nosotros ([https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220127T1500 '''{{#time:j xg|2022-01-27}} ({{#time:l|2022-01-27}}), {{#time:H:i e|15:00|es|1}}''']). Cómo participar en nuestra reunión en línea * [https://wikimedia.zoom.us/j/89205402895 Unirse en línea] * ID de la reunión: <span dir=ltr>89205402895</span> * [https://wikimedia.zoom.us/u/kdPQ6k2Bcm Marcar según tu ubicación] {{int:Feedback-thanks-title}} En nombre del equipo web de la Fundación Wikimedia, [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 06:05 25 Cēn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=22626209 --> == Novedades en materia de Estrategia del Movimiento y Gobernanza – Número 5 == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Novedades en materia de Estrategia del Movimiento y Gobernanza'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Número 5, enero de 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Leer el boletín completo''']]</span> ---- Bienvenido al quinto número de Noticias de Estrategia del Movimiento y Gobernanza (antes conocido como Noticias del Código de Conducta Universal). Este boletín renovado distribuye noticias y eventos relevantes sobre la Carta del Movimiento, el Código de Conducta Universal, las subvenciones para la implementación de la Estrategia del Movimiento, las Elecciones de la Junta y otros temas relevantes del equipo de MSG Este boletín se distribuirá trimestralmente, mientras que las novedades más frecuentes también se entregarán semanal o quincenalmente a los suscriptores. Por favor, recuerda suscribirte [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|aquí]] si quieres recibir estas novedades. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Convocatoria de opiniones sobre las Elecciones de la Junta Directiva''' - Te invitamos a dar tu opinión sobre las próximas elecciones a la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia. Esta convocatoria de opiniones se puso en marcha el 10 de enero de 2022 y concluirá el 16 de febrero de 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continuar leyendo]]) *'''Ratificación del Código de Conducta Universal''' - En 2021, la Fundación Wikimedia preguntó a las comunidades sobre cómo hacer cumplir el texto de la Política del Código de Conducta Universal. El borrador revisado de las pautas de ejecución debería estar listo para la votación de la comunidad en marzo. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continuar leyendo]]) *Subvenciones para la aplicación de la Estrategia del Movimiento'' - Mientras seguimos revisando varias propuestas interesantes, alentamos y acogemos con satisfacción más propuestas e ideas que tengan como objetivo una iniciativa específica de las recomendaciones de la Estrategia del Movimiento. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continuar leyendo]]) *'''La nueva dirección del boletín''' - Mientras el Boletín del CdCU pasa a ser el Boletín del MSG, únete al equipo de facilitación para imaginar y decidir la nueva dirección de este boletín. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continuar leyendo]]) *'''Blogs de Diff''' - Consulta las publicaciones más recientes sobre MSG en Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continuar leyendo]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 01:54 29 Cēn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Grupo de trabajo de Desarrollo de Liderazgo: apreciamos tus comentarios.</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|El presente mensaje se encuentra traducido a otros idiomas en Meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' El equipo de Desarrollo Comunitario de la Fundación Wikimedia apoya la creación de una fuerza de trabajo global, impulsada por la comunidad, para el desarrollo de liderazgos. El equipo está buscando opiniones sobre las responsabilidades del grupo de Trabajo de desarrollo de liderazgos. Esta página comparte la propuesta de un [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|grupo de trabajo para el desarrollo de liderazgos]] y cómo [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|puedes ayudar]]. Los comentarios sobre la propuesta se recogerán del 7 al 25 de febrero de 2022.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 00:14 12 Ōnt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 04:50 22 Ōnt 2022 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Rockpeterson@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">¡Recuerda que puedes participar en las conversaciones del CdCU y en la votación de la ratificación!</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os. Está prevista una [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''votación en SecurePoll del 7 al 21 de marzo de 2022''']] como parte del proceso de ratificación de las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal (CdCU). Se invita a los votantes elegibles a responder a una pregunta de la encuesta y a compartir sus comentarios. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Leer información sobre el votante y detalles de elegibilidad]]. Durante la encuesta, se preguntará a los votantes si apoyan la ejecución del Código de Conducta Universal sobre la base de las pautas propuestas. El [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Código de Conducta Universal]] (CdCU) proporciona una base de comportamiento aceptable para todo el movimiento. Las [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|pautas de ejecución revisadas]] se publicaron el 24 de enero de 2022 como una propuesta para aplicar la política en todo el movimiento. Una [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|declaración de la Junta de la Fundación Wikimedia]] pide un [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|proceso de ratificación]] en el que los votantes con derecho a voto tendrán la oportunidad de apoyar u oponerse a la adopción de las pautas de ejecución del CdCU en una votación. Se invita a los wikimedistas a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|traducir y compartir cualquier información importante]]. Para más información sobre el CdCU, consulta la [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|página del proyecto]] y [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|preguntas frecuentes]] en meta. Hay eventos programados para aprender más y discutir: * Un [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&A|panel comunitario]] el 18 de febrero de 2022 a las 15:00 UTC comparte las perspectivas de los participantes de las comunidades pequeñas y medianas. * El equipo de [[m:Movement Strategy and Governance|Estrategia y Gobernanza del Movimiento]] (MSG) organiza las conversaciones del 4 de marzo de 2022 a las 15:00 UTC. Por favor, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''apúntate a estas horas de conversación''']] para interactuar con el equipo del proyecto y el comité de redacción sobre las pautas de ejecución actualizadas y el proceso de ratificación. Consulta los [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|resúmenes de las horas de conversación previas]]. Puedes comentar las en las páginas de discusión de meta en cualquier idioma. También puedes ponerte en contacto con cualquiera de los dos equipos por correo electrónico: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org o ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Atentamente, Estrategia y Gobernanza del Movimiento <br /> Fundación Wikimedia <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 16:55 25 Ōnt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 12:38 28 Ōnt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal, votación de ratificación abierta del 7 al 21 de marzo de 2022</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os. ¡El proceso de votación de ratificación de las [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|pautas de ejecución revisadas]] del [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Código de Conducta Universal]] (CdCU) está abierto! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|La votación comenzó en SecurePoll]]''' el 7 de marzo de 2022 y concluirá el 21 de marzo de 2022. Por favor, [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|lee más sobre la información de los votantes y los detalles de elegibilidad]]. El Código de Conducta Universal (CdCU) proporciona una base de comportamiento aceptable para todo el movimiento. Las pautas de ejecución revisadas se publicaron el 24 de enero de 2022 como una propuesta para aplicar la política en todo el movimiento. Puedes [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|leer más sobre el proyecto del CdCU]]. También puedes comentar las páginas de discusión de meta en cualquier idioma. También puedes ponerte en contacto con el equipo por correo electrónico: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Atentamente, Estrategia y Gobernanza del Movimiento Fundación Wikimedia<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 01:21 10 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Xeno (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 14:40 14 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Rockpeterson@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Inscripciones abiertas: grupo de trabajo para el desarrollo de liderazgos</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os. Gracias a toda/os los que han participado en el periodo de comentarios de la iniciativa del [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|grupo de trabajo para el desarrollo de liderazgos]]. Se puede encontrar un [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|resumen de las opiniones]] en meta. Estos comentarios se compartirán con el grupo de trabajo para informar de su trabajo. El periodo de solicitud para formar parte del grupo de trabajo ya está abierto y se cerrará el 10 de abril de 2022. Por favor, [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|revisa la información sobre el grupo de trabajo]], compártela con los miembros de la comunidad que puedan estar interesados y '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|aplica si estás interesada/o]]'''. ¡Gracias! Del equipo de Desarrollo de la Comunidad<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 12:52 17 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Participa en la conversación sobre resiliencia y sustentabilidad de la comunidad con Maggie Dennis</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' El equipo de [[m:Community Resilience and Sustainability|Resilencia y Sustentabilidad de la Comunidad]] de la Fundación Wikimedia organiza una hora de conversación dirigida por su vicepresidenta [[m:User:Mdennis (WMF)|Maggie Dennis]]. Los temas de esta convocatoria incluyen la estrategia del movimiento, la gobernanza de la Junta, la confianza y la seguridad, el Código de Conducta Universal, el desarrollo de la comunidad y los derechos humanos. Ven con tus preguntas y comentarios, ¡y hablemos! También puedes enviarnos tus preguntas por adelantado. La reunión será el 24 de marzo de 2022 a las 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1648134035 comprueba tu hora local]). Puedes [[m:IRC office hours/Office hours 2022-03-24|leer los detalles en meta]].<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 12:49 23 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">La votación para la ratificación de las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal está cerrada</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Saludos, El proceso de votación para la ratificación de las [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|pautas de ejecución]] revisadas del [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Código de Conducta Universal]]. (CdCU) llegó a su fin el 21 de marzo de 2022. Más de {{#expr:2300}} wikimedistas votaron en diferentes regiones de nuestro movimiento. ¡Gracias a todos los que han participado en este proceso! El grupo de escrutinio está ahora revisando la votación para comprobar su exactitud, así que, por favor, espera hasta dos semanas para que terminen su trabajo. Los resultados finales del proceso de votación se anunciarán [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|aquí]], junto con las estadísticas pertinentes y un resumen de los comentarios tan pronto como estén disponibles. Por favor, consulta [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|la página de información al votante]] para conocer los próximos pasos. Puedes comentar en la página de discusión del proyecto [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|en meta]] en cualquier idioma. También puedes ponerte en contacto con el equipo del proyecto CdCU por correo electrónico: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Atentamente, Estrategia y Gobernanza del Movimiento<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 13:27 23 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">La votación para la ratificación de las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal está cerrada</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Saludos, El proceso de votación para la ratificación de las [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|pautas de ejecución]] revisadas del [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Código de Conducta Universal]]. (CdCU) llegó a su fin el 21 de marzo de 2022. Más de {{#expr:2300}} wikimedistas votaron en diferentes regiones de nuestro movimiento. ¡Gracias a todos los que han participado en este proceso! El grupo de escrutinio está ahora revisando la votación para comprobar su exactitud, así que, por favor, espera hasta dos semanas para que terminen su trabajo. Los resultados finales del proceso de votación se anunciarán [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|aquí]], junto con las estadísticas pertinentes y un resumen de los comentarios tan pronto como estén disponibles. Por favor, consulta [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|la página de información al votante]] para conocer los próximos pasos. Puedes comentar en la página de discusión del proyecto [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|en meta]] en cualquier idioma. También puedes ponerte en contacto con el equipo del proyecto CdCU por correo electrónico: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Atentamente, Estrategia y Gobernanza del Movimiento<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 16:06 23 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 14:29 26 Yēt 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Rockpeterson@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Grupo de trabajo para el desarrollo del liderazgo: recordatorio para aplicar antes del 10 de abril de 2022</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os. El equipo para el desarrollo de la comunidad de la Fundación Wikimedia está apoyando la creación de un grupo de trabajo global para el desarrollo para el liderazgo impulsado por la comunidad. El objetivo del grupo de trabajo es asesorar el trabajo de desarrollo para el liderazgo. En febrero de 2022 se recogieron opiniones y un [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|resumen de las mismas]] está en meta. El periodo de solicitud para formar parte del grupo de trabajo está abierto y se cerrará pronto, el 10 de abril de 2022. Por favor, [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Purpose and Structure#3. How is the working group formed and structured?|revisa la información sobre el grupo de trabajo]], compártela con los miembros de la comunidad que puedan estar interesados y [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#1. How to participate|aplica si estás interesada/o]]. ¡Gracias! Del equipo de Desarrollo de la Comunidad<br/><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 15:06 1 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Resultados de la votación de ratificación de las pautas de ejecución del Código Universal de Conducta</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results/Announcement|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' El equipo de Política de Confianza y Seguridad publicó los resultados de la votación de ratificación de las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal. La votación finalizó el 21 de marzo de 2022. [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|'''Ver los resultados y leer más en meta''']]<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 15:12 8 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == Novedades en materia de Estrategia del Movimiento y Gobernanza – Número 6 == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Novedades en materia de Estrategia del Movimiento y Gobernanza'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Número 6, abril de 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Leer el boletín completo''']]</span> ---- Bienvenidos al sexto boletín de Noticias sobre la Estrategia del Movimiento y la Gobernanza. Este boletín renovado distribuye noticias y eventos relevantes sobre la Carta del Movimiento, el Código de Conducta Universal, las subvenciones para la aplicación de la Estrategia del Movimiento, las elecciones a la junta directiva y otros temas relevantes del área. Este boletín se distribuirá trimestralmente, mientras que las actualizaciones más frecuentes también se entregarán semanalmente. Por favor, recuerda suscribirte [[Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|aquí]] si quieres recibir futuros números de este boletín. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Desarrollo del liderazgo -''' ¡Se está formando un grupo de trabajo! - La solicitud para formar parte del grupo de trabajo para el desarrollo de Liderazgo se cerró el 10 de abril de 2022, y se seleccionarán hasta 12 miembros de la comunidad para participar en el grupo de trabajo. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continuar leyendo]]) *'''¡Los resultados de la ratificación del Código de Conducta Universal han sido publicados! -''' El proceso de decisión global sobre la ejecución del CdCU a través de SecurePoll se celebró del 7 al 21 de marzo. Más de 2.300 votantes elegibles de al menos 128 proyectos locales diferentes enviaron sus opiniones y comentarios. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continuar leyendo]]) *'''Conversaciones del movimiento sobre hubs -''' El encuentro de la conversación global sobre hubs regionales y temáticos se celebró el sábado 12 de marzo y contó con la participación de 84 wikimedistas diversos de todo el movimiento. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continuar leyendo]]) *'''¡Las subvenciones de la Estrategia del Movimiento siguen abiertas! -''' Desde el comienzo del año, se han aprobado seis propuestas por un valor total de unos 80.000 dólares. ¿Tienes una idea para un proyecto de estrategia del movimiento? ¡Ponte en contacto con nosotros! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continuar leyendo]]) *'''¡El Comité de redacción de la Carta del Movimiento está listo! -''' El Comité de quince miembros que fue elegido en octubre de 2021, ha acordado los valores y métodos esenciales para su trabajo, y ha empezado a crear el borrador de la Carta del Movimiento. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continuar leyendo]]) *'''Presentación de la estrategia del movimiento semanal -''' ¡Contribuye y suscríbete! - El equipo de MSG acaba de lanzar el portal de actualizaciones, que está conectado a las distintas páginas de Estrategia del Movimiento en meta. Suscríbete para recibir noticias actualizadas sobre los distintos proyectos en curso. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continuar leyendo]]) *'''Blogs de Diff -''' Consulta las publicaciones más recientes sobre el CdCU en Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continuar leyendo]]) </div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 20:01 12 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Únete a las conversaciones del Plan Anual de la Fundación Wikimedia con Maryana Iskander</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en Meta-wiki''.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' ¡Hola! Los equipos de [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Comunicación del Movimiento]] y [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Estrategia y Gobernanza del Movimiento]] te invitan a discutir el '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|Plan Anual de la Fundación Wikimedia 2022-23]]''', un plan de trabajo de la Fundación Wikimedia. Estas conversaciones continúan la gira de escucha de [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]] de la Fundación Wikimedia. Las conversaciones giran en torno a estas preguntas: * La [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|Estrategia del Movimiento Wikimedia 2030]] establece una dirección hacia el "conocimiento como servicio" y la "equidad del conocimiento". La Fundación Wikimedia quiere planificar según estos dos objetivos. ¿Cómo crees que la Fundación Wikimedia debería aplicarlos a nuestro trabajo? * La Fundación Wikimedia sigue explorando mejores formas de trabajar a nivel regional. Hemos aumentado nuestro enfoque regional en áreas como las subvenciones, las nuevas funciones y las conversaciones con la comunidad. ¿Qué está funcionando bien? ¿Cómo podemos mejorar? * Cualquiera puede contribuir al proceso de la Estrategia de Movimiento. Recopilemos tus actividades, ideas, peticiones y lecciones aprendidas. ¿Cómo puede la Fundación Wikimedia apoyar mejor a los voluntarios y afiliados que trabajan en las actividades de la Estrategia de Movimiento? Puedes encontrar [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''el calendario de llamadas en meta''']]. La información estará disponible en varios idiomas. Cualquier persona podrá asistir a cada llamada. En algunas llamadas habrá interpretación en directo. Atentamente,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]], 13:57 19 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=22598861 --> == New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today! <br>--The Wikipedia Library Team 13:17 26 Nāuh 2022 (UTC) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Samwalton9@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=23036656 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Próximos pasos: Código Universal de Conducta (CdCU) y pautas de ejecución del CdCU</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' El Comité de Asuntos Comunitarios de la junta directiva de la Fundación Wikimedia quiere dar las gracias a todos los que participaron en la recién concluida votación de la comunidad sobre las pautas de ejecución del Código Universal de Conducta (CdCU). El grupo de escrutadores voluntarios ha completado la revisión de la exactitud de la votación y ha informado de que el número total de votos recibidos es de 2.283. De los 2.283 votos recibidos, un total de 1.338 (58,6%) miembros de la comunidad votaron a favor de las pautas de ejecución, y un total de 945 (41,4%) miembros de la comunidad votaron en contra. Además, 658 participantes dejaron comentarios, el 77% de los cuales estaban escritos en inglés. Reconocemos y apreciamos la pasión y el compromiso que los miembros de la comunidad han demostrado para crear una cultura segura y acogedora que ponga fin a los comportamientos hostiles y tóxicos, apoye a las personas objeto de dichos comportamientos y anime a las personas de buena fe a ser productivas en los proyectos Wikimedia. Incluso en esta fase incompleta, esto es evidente en los comentarios recibidos. Aunque las pautas de ejecución alcanzaron el umbral de apoyo necesario para que la junta las revisara, animamos a los votantes, independientemente del sentido de su voto, a que aportaran sus comentarios sobre los elementos de las pautas de ejecución que consideraban que debían cambiarse o arreglarse, así como el motivo, por si parecía aconsejable lanzar una nueva ronda de ediciones que abordaran las preocupaciones de la comunidad. El personal de la Fundación que ha estado revisando los comentarios nos ha informado de algunos de los temas emergentes, y como resultado hemos decidido, como Comité de Asuntos Comunitarios, pedir a la Fundación que vuelva a convocar al comité de redacción y que lleve a cabo otro contacto con la comunidad para perfeccionar las pautas de ejecución basándose en las opiniones de la comunidad recibidas en la votación recientemente concluida. Para mayor claridad, estos comentarios se han agrupado en 4 secciones, como se indica a continuación: # Identificar el tipo, la finalidad y la aplicabilidad de la formación; # Simplificar el lenguaje para facilitar su traducción y comprensión por parte de los no expertos; # Explorar el concepto de afirmación, incluyendo sus pros y sus contras; # Revisar las funciones contradictorias de la privacidad/protección de la víctima y el derecho a ser escuchado. Es posible que surjan otros problemas durante las conversaciones, y sobre todo a medida que evolucione el borrador de las pautas de ejecución, pero consideramos que éstas son las principales áreas de preocupación para los votantes y pedimos al personal que facilite la revisión de estos temas. Tras un mayor compromiso, la Fundación debería volver a realizar la votación de la comunidad para evaluar el borrador renovado de las pautas de ejecución, para ver si el nuevo documento está entonces listo para su ratificación oficial. Además, somos conscientes de la preocupación que suscita la nota 3.1 de la Política del Código de Conducta Universal. Estamos ordenando a la Fundación que facilite una revisión de este lenguaje para asegurar que la política cumple sus propósitos de apoyar una comunidad segura e inclusiva, sin esperar a la revisión prevista de toda la política a finales de año. Una vez más, agradecemos a todas las personas que han participado, reflexionando sobre estos retos críticos y difíciles y contribuyendo a mejorar los enfoques de todo el movimiento para trabajar bien en conjunto. Saludos, Rosie Rosie Stephenson-Goodknight (ella)<br /> Presidenta en funciones de la Comisión de Asuntos Comunitarios <br /> Junta Directiva de la Fundación Wikimedia<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 00:33 27 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Convocatoria de candidaturas de la junta directiva de 2022</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' La Junta directiva busca candidaturas para las elecciones de la Junta directiva de 2022. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Lee más en meta''']] ¡La elección de la junta directiva [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022]] está aquí! Considera la posibilidad de presentar tu candidatura para formar parte de la junta directiva. La Junta directiva de la Fundación Wikimedia supervisa las operaciones de la Fundación Wikimedia. La junta directiva está formada por miembros seleccionados por la comunidad y los afiliados, y por miembros nombrados por la junta directiva. Cada miembro de la junta directiva tiene un mandato de tres años. La comunidad de Wikimedia tiene la oportunidad de votar a los miembros seleccionados por la comunidad y los afiliados. La comunidad de Wikimedia votará para cubrir dos puestos en la junta directiva en 2022. Esta es una oportunidad para mejorar la representación, la diversidad y la experiencia de la junta directiva como equipo. ¿Quiénes son los candidatos potenciales? ¿Eres un candidato potencial? Averigua más en la página [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|de solicitud]]. Gracias por tu apoyo, Estrategia y Gobernanza del Movimiento en nombre del Comité Electoral y de la junta directiva<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 15:59 28 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 11:14 29 Nāuh 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Noticias de Edición 2022 #1</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="message"/><i>[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Leerlo en otro idioma]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Lista de suscripción a este boletín plurilingüe]]</i> [[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|Los nuevos editores han tenido más éxito con esta nueva herramienta.]] La [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|herramienta de nuevo tema]] ayuda a los editores a crear nuevas ==secciones== en páginas de discusión. Los nuevos editores han tenido más éxito con esta nueva herramienta. Puedes [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|leer el informe]]. Pronto, el equipo de Edición la ofrecerá a todos los editores de las 20 Wikipedias que han participado en el test. Podrás desactivarla en [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].<section end="message"/> </div> [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 18:55 2 May 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Quiddity (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=22019984 --> == Se buscan voluntarios electorales para la próxima elección a la Junta Directiva de la WMF == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <languages/> El equipo de Estrategia y Gobernanza del Movimiento está buscando miembros de la comunidad para actuar como voluntarios en las próximas elecciones de la junta directiva. La idea del programa de voluntariado electoral surgió durante la elección de la junta directiva de la Fundación Wikimedia de 2021. Este programa resultó ser un éxito. Con la ayuda de los Voluntarios Electorales pudimos aumentar el alcance y la participación en las elecciones en 1.753 votantes con respecto a 2017. La participación general fue del 10,13%, 1,1 puntos porcentuales más, y 214 wikis estuvieron representados en las elecciones. Un total de 74 wikis que no participaron en 2017 generaron votantes en las elecciones de 2021. ¿Puedes ayudar a mejorar la participación? Los voluntarios electorales ayudarán en las siguientes áreas: * Traducir mensajes cortos y anunciar el proceso electoral en curso en los canales comunitarios * Opcional: Supervisar los canales comunitarios para recibir comentarios y preguntas de la comunidad Los voluntarios deben: * Mantener la política de espacio amigable durante las conversaciones y eventos * Presentar las indicaciones y la información de la votación a la comunidad de forma neutral ¿Quieres ser voluntario electoral y asegurarte de que tu comunidad está representada en la votación? Inscríbete [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|aquí]] para recibir actualizaciones. Puedes utilizar la página [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|de conversación]] para hacer preguntas sobre la traducción </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 21:31 5 May 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == Hablemos sobre el proyecto de mejoras para el escritorio == [[File:WP20Symbols MediaWiki light background.svg|200px|right]] Hola. Haz notado que algunos wikis tienen un [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|diferente desktop interfaz]]? Quieres saber sobre los próximos pasos? Quizás tienes preguntas o ideas con respecto al diseño o asuntos técnicos? Unete a una reunión on-line con el equipo que trabaja en el Desktop Mejoras! Se llevará a cabo el '''17 de mayo de 2022 a las [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220517T1200 12:00 UTC] y [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220517T1900 19:00 UTC]''' en Zoom. '''[https://wikimedia.zoom.us/j/86217494304 Haga clic aquí para unirse]'''. ID de la reunión: 86217494304. [https://wikimedia.zoom.us/u/k7CirSh8W Números de llamada por teléfono internacional para Zoom]. '''Agenda''' * Actualización sobre los desarrollos recientes * Preguntas y respuestas, discusión '''Detalles de la reunión''' La reunión no será grabada ni transmitida. Las notas se tomarán en un [https://docs.google.com/document/d/1G4tfss-JBVxyZMxGlOj5MCBhOO-0sLekquFoa2XiQb8/edit# archivo de Google Docs de]. [[mw:User:OVasileva_(WMF)|Olga Vasileva]] (La Gerente del producto) quién será la anfitriona para esta reunión. La presentación se dará en inglés. Podemos responder preguntas hechas en Inglés, italiano, polaco; también, y sólo en la primera reunión: Farsi y vietnamita; sólo en la segunda reunión: '''español''', portugués y ruso. Si desea hacer preguntas con anticipación, agréguelas en la [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|página de discusión]] o envíelas a sgrabarczuk@wikimedia.org. En esta reunión, se aplican tanto la [[foundation:Friendly_space_policy|Política de espacios amigables]] como el [[mw:Special:MyLanguage/Code_of_Conduct|Código de conducta]] para los espacios técnicos de Wikimedia. Zoom no está sujeto a la [[foundation:Privacy_policy|Política de privacidad de WMF]]. ¡Esperamos verte! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|discusión]]) 01:44 17 May 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=22626209 --> == Campaña de recaudación de fondos en América Latina (Argentina, Brasil, Chile, Colombia, México, Perú y Uruguay) == Querida/os toda/os, Quería dar seguimiento a mis anuncios anteriores sobre la campaña de recaudación de fondos de la Fundación Wikimedia en América Latina. Como se mencionó, la campaña de recaudación de fondos se llevará a cabo en 7 países de América Latina (Argentina, Brasil, Chile, Colombia, México, Perú y Uruguay) y estaremos enviando correos electrónicos a las personas que han donado previamente desde América Latina desde el 23 de mayo hasta el 10 de junio y publicaremos banners en la Wikipedia en Español desde el 31 de mayo hasta el 28 de junio. Puedes encontrar ejemplos de banners que se mostrarán durante la campaña en la [[m:Fundraising/LatAm2022campaign|página de meta de la campaña para América Latina]]. Allí también se puede encontrar toda la información relevante en torno a la campaña y la invitación a todas y todos los que estén interesados a participar a través de la página de discusión o a ponerse en contacto conmigo directamente. También hemos publicado un post (en [https://wikimediafoundation.org/news/2022/05/17/wikimedia-foundation-kicks-off-fundraising-campaigns/ inglés], [https://wikimediafoundation.org/es/2022/05/17/wikimedia-foundation-kicks-off-fundraising-campaigns/ español]) sobre nuestras próximas campañas (en América Latina, India y Sudáfrica). En general, antes y durante la campaña, puedes ponerte en contacto con nosotros: * En la [[m:Talk:Fundraising|página de discusión]] del equipo de recaudación de fondos. * Si necesitas reportar un error o problema técnico, por favor crea un [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?template=118862 ticket en phabricator]. * Si ves que un donante tiene dificultades para donar, por favor remítelo a [https://donate.wikimedia.org donate.wikimedia.org]. Gracias y saludos, [[User:JBrungs (WMF)|Julia Brungs]], 12:34 25 May 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisiones de las pautas de ejecución del Código Universal de Conducta (CdCU)</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os, Nos gustaría ofrecer una actualización del trabajo sobre las pautas de ejecución del Código de Conducta Universal. Tras la conclusión de la votación de la comunidad sobre las pautas en marzo, el [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Comité de Asuntos Comunitarios (CAC)]] de la Junta [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ pidió que se revisaran varias áreas de las pautas para mejorarlas] antes de que la junta haga su revisión final. Estas áreas se identificaron a partir de los debates y comentarios de la comunidad durante la votación. El CAC también pidió que se revisara la controvertida Nota del 3.1 del propio CdCU. Una vez más, ¡muchas gracias a todos los que han votado, especialmente a los que han dejado opiniones y comentarios constructivos! El equipo del proyecto está trabajando con la Junta para establecer un calendario para este trabajo, y lo comunicará el próximo mes. Los integrantes de los dos anteriores [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|comités de redacción del CdCU]] han ofrecido generosamente su tiempo para ayudar a dar forma a las mejoras de las pautas. Puedes leer más sobre ellos y su trabajo [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|aquí]], así como leer [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|resúmenes de sus reuniones semanales en 2022]]. Los wikimedistas han aportado muchos comentarios valiosos junto con la votación y en otras conversaciones. Dado el tamaño y la diversidad de la comunidad Wikimedia, hay aún más voces que pueden dar ideas sobre cómo mejorar las pautas de ejecución y añadir ideas aún más valiosas al proceso. Para ayudar al comité de revisiones a identificar mejoras, se solicitan aportaciones sobre varias cuestiones para la revisión del comité. Visita las páginas en meta ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Discusiones sobre la revisión de las pautas]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Discusiones sobre la revisión del texto de las políticas]]) para hacer llegar tus ideas al comité: es muy importante que se escuchen los puntos de vista de las distintas comunidades antes de que el comité comience a redactar las propuestas de revisión. En nombre del equipo del proyecto del CdCU, <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 12:10 26 May 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == Actualización sobre el proyecto de Mejoras de Escritorio == [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] ; Haciendo este el nuevo default Hola. Quería ponerte al día sobre el proyecto [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|Mejoras de escritorio]], en el que el equipo web de la Fundación Wikimedia ha estado trabajando estos últimos años a partir del feedback recibido en nuestras wikis piloto. ¡Nuestro trabajo está casi finalizado! 🎉 Nos encantaría que estas mejoras se convirtieran en la opción por defecto para lectores/as y editores/as de todas las wikis. <span style="background-color:#fc3;">Durante las próximas semanas, mantendremos conversaciones con las comunidades de más wikis, incluida la tuya. 🗓️</span> Estaremos encantados de contar con tus sugerencias. Los objetivos del proyecto son hacer la interfaz más accesible y cómoda para los lectores y más útil para los usuarios avanzados. El proyecto consiste en una serie de mejoras de las funcionalidades que facilitan la lectura y el aprendizaje, la navegación dentro de la página, la búsqueda, el cambio de idioma, el uso de las pestañas de los artículos y el menú de usuario, etc. Las mejoras ya son visibles por defecto para los lectores/as y editores/as de más de 30 wikis, entre las que se encuentran las Wikipedias en [[:fr:|Francés]], [[:pt:|Portugués]], y [[:fa:|Persa]]. Los cambios se aplican sólo a la apariencia [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vector], aunque siempre será posible volver a la versión anterior de manera individual. Los usuarios de [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] o [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless] no notarán ningún cambio. ; Las nuevas funcionalidades * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Índice de contenidos]] - más fácil de localizar, de identificar el contexto de la página así como navegar por ella sin necesidad de desplazarse. Actualmente se está probando en nuestras wikis piloto. También está disponible para los editores que hayan optado por la apariencia Vector 2022 en sus Preferencias. * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Herramientas de página]] - ahora, hay dos tipos de enlaces en la barra lateral. Existen acciones y herramientas para páginas individuales, como los [[Special:RecentChangesLinked|Cambios en enlazadas]], y enlaces que afectan a toda la wiki, como los [[Special:RecentChanges|Cambios recientes]]. Vamos a separarlos en dos menús intuitivos. ; Cómo activar las mejoras [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] * Es posible activar la nueva apariencia Vector 2022 [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|en la pestaña de apariencia dentro de las preferencias]] seleccionando "{{int:skinname-vector-2022}}". También es posible activarla en todas las wikis utilizando las [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|preferencias globales]]. * En las wikis en las que los cambios son visibles por defecto para todos los editores, siempre pueden optar por utilizar la versión heredada de vector (2010). Hay un enlace fácilmente accesible en la barra lateral de la nueva Vector (2022). ; Más información y participación en nuestros eventos Si quieres estar al tanto de las novedades de nuestro proyecto, puedes [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|suscribirte a nuestro boletín]]. Además, puedes encontrar toda la información en las [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|páginas del proyecto]], consultar [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|nuestras preguntas frecuentes]], escribir en la [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|página de discusión del proyecto]] (en cualquier idioma), y [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|unirte a una reunión online con nosotros]]. También puedes dejar cualquier comentario en mi página de discusión o en la de [[user:Zapipedia_(WMF)|Zapipedia (WMF)]]. ¡Muchas gracias! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|discusión]]) 15:59 21 Hon 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:SGrabarczuk (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Es_fallback&oldid=22626209 --> == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[Tlatequitiltilīlli:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli:MediaWiki message delivery|discusión]]) 16:12 4 Chicōn 2022 (UTC) </div> <!-- Mensaje enviado por Usuario:Tiven2240@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Proponer declaraciones para la brújula electoral de 2022</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os, Se invita a los voluntarios en las [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|elecciones de la junta directiva de 2022]] a que [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propongan declaraciones para utilizarlas en la brújula electoral]]. La brújula electoral es una herramienta que ayuda a los votantes a seleccionar a los candidatos que mejor se ajustan a sus creencias y puntos de vista. Los miembros de la comunidad propondrán declaraciones para que los candidatos respondan utilizando una escala Lickert (de acuerdo/neutral/desacuerdo). Las respuestas de los candidatos a las declaraciones se cargarán en la herramienta de la brújula electoral. Los votantes utilizarán la herramienta introduciendo su respuesta a las declaraciones (de acuerdo/desacuerdo/neutral). Los resultados mostrarán los candidatos que mejor se ajustan a las creencias y opiniones del votante. Este es el cronograma de la Brújula Electoral: Del 8 al 20 de julio: los voluntarios proponen declaraciones para la Brújula Electoral 21 - 22 de julio: El comité electoral revisa las declaraciones para que sean más claras y elimina las declaraciones que no son de interés. 23 de julio - 1 de agosto: los voluntarios votan las declaraciones 2 - 4 de agosto: El comité electoral selecciona las 15 mejores declaraciones 5 - 12 de agosto: los candidatos se alinean con las declaraciones 15 de agosto: se abre la Brújula Electoral para que los votantes puedan guiarse en su decisión de voto El comité electoral seleccionará las 15 mejores declaraciones a principios de agosto. El comité electoral supervisará el proceso, con el apoyo del equipo de Estrategia y Gobernanza del Movimiento. El MSG comprobará que las preguntas sean claras, que no haya duplicados, que no haya errores tipográficos, etc. Saludos, Estrategia y Gobernanza del Movimiento ''Este mensaje ha sido enviado en nombre del Grupo de Trabajo de Selección de la Junta Directiva y del comité electoral''<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 05:01 15 Chicōn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> == <span lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Anuncio de los seis candidatos a la elección de la junta directiva de 2022</span> == <div lang="es" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| Puedes encontrar este mensaje traducido a otros idiomas en meta.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hola a toda/os, Los representantes de los afiliados han finalizado su periodo de votación. Los candidatos seleccionados de la junta directiva de 2022 son: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) Puedes ver más información sobre los [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|resultados]] y [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|estadísticas]] de esta elección de la Junta. Las organizaciones afiliadas seleccionaron a los representantes para que votaran en nombre de la organización afiliada. Los representantes de los afiliados propusieron preguntas para qué los candidatos respondieran a mediados de junio. Estas respuestas de los candidatos y la información proporcionada por el comité de análisis sirvieron de apoyo a los representantes a la hora de tomar su decisión. Tóma un momento para agradecer a los representantes de los afiliados y a los miembros del Comité de Análisis su participación en este proceso y su contribución al crecimiento de la junta directiva en cuanto a capacidad y diversidad. Estas horas de trabajo voluntario nos conectan a través de la comprensión y la perspectiva. Gracias por tu participación. Gracias a los miembros de la comunidad que se presentaron como candidatos a la junta directiva. Considerar la posibilidad de formar parte de la junta directiva no es una decisión fácil. El tiempo y la dedicación que los candidatos han mostrado hasta este momento hablan de su compromiso con este movimiento. Enhorabuena a los candidatos que han sido seleccionados. Un gran reconocimiento y gratitud para aquellos candidatos no seleccionados. Por favor, sigan compartiendo su liderazgo con el movimiento Wikimedia. ¿Qué pueden hacer ahora los votantes? [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Revisar los resultados del proceso de selección de los afiliados]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Lee más aquí sobre los próximos pasos en la elección de la junta directiva de 2022]]. Saludos, Estrategia y Gobernanza del Movimiento ''Este mensaje ha sido enviado en nombre del Grupo de Trabajo de Selección de la Junta Directiva y del comité electoral''<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Oscar . (WMF)|Oscar . (WMF)]] 11:45 28 Chicōn 2022 (UTC) <!-- Mensaje enviado por Usuario:Oscar . (WMF)@metawiki mediante la lista en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/es&oldid=23184990 --> ha4tx4e3dcfa5lcrjqiqb0t24g97ee2 Germán Valdés 0 22987 500500 497276 2022-07-27T20:10:26Z TheBellaTwins1445 17648 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Īxiptlayōllācatl |Nombre = Tin Tan |Image = Germán Valdés, Tin Tan en El sultán Descalzo, 1956.jpg |birthname = Germán Genaro Cipriano Gómez Valdés Castillo |born = {{MEXf}} [[19 ic chiucnāhui mētztli]], [[1915]]<br> [[Āltepētl Mēxihco]] |dead = {{MEXf}} [[29 ic chicuacen mētztli]], [[1973]]<br>[[Āltepētl Mēxihco]] <small>(57)</small> |género = |películas = |programas = |premios = |yearsactive = [[1944]] - [[1973]] | }} '''Germán Valdés''' ahnozo '''Tin Tan''' ītōcā cē [[Mēxihco|Mēxihcatl]] [[īxiptlayōllācatl]] auh [[cuīcani]]. ==Īxiptlayōlcāyōtl== *[[1949]] ''[[Calabacitas tiernas]]'' (''Yamaztiayohtontli'') *[[1950]] ''[[El rey del barrio]]'' (''In huēyitlahtoācalpōlli'') *[[1953]] ''[[El vagabundo]]'' (''In nehnenqui'') [[Neneuhcāyōtl:Otlacatqueh xiuhpan 1915|Valdés, Germán]] [[Neneuhcāyōtl:Omicqueh xiuhpan 1973|Valdés, Germán]] 85c1lt3p7n80adafmia1vuwwxfypgar Kuownanakat 0 23189 500395 371365 2022-07-27T16:42:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki Nanakat ten mochihua itech kuohuit [[Neneuhcāyōtl:Huiquipedia]] c95epakiarchkuwhtx8exoys6j736ze 500396 500395 2022-07-27T16:42:43Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cuauhnanacatl]] a [[Kuownanakat]] wikitext text/x-wiki Nanakat ten mochihua itech kuohuit [[Neneuhcāyōtl:Huiquipedia]] c95epakiarchkuwhtx8exoys6j736ze 500398 500396 2022-07-27T16:43:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki Nanakat ten mochiwa itech kuowit [[Neneuhcāyōtl:Masewaltajtol (azz)]] rgmem3u8ypeiu2q8309vhnnw6cs1sae Cozolin 0 23195 500399 498783 2022-07-27T16:43:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki Onkake miak tamame cozolime [[Īxiptli:Penaeus vannamei 01.jpg|miniaturadeimagen|Cozolin]] [[Neneuhcāyōtl:Masewaltajtol (azz)]] exg5jhnk29in4proz37h5xin32cvj9z San Quintín, Baja California 0 23705 500474 496338 2022-07-27T18:38:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''San Quintín''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] esg2dxzq44y5t7lk7gbrozca772pfjj 500476 500474 2022-07-27T18:40:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Quintín | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''San Quintín''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] mkxhryloz2mlolzjy45ouf6m8ch6wxv 500481 500476 2022-07-27T18:47:35Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Quintín | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = San Quintin BC Mexico.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''San Quintín''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] mvrwfc6kfeyjuz9fxal369mxa0kpw91 500482 500481 2022-07-27T18:48:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Quintín | Chantocaitl = San Quintín | Tlaixcopinalli = San Quintin BC Mexico.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''San Quintín''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] m2eqh3w9ba7yxq1v0tzaga6080ay73g Salt Lake City 0 24933 500407 478893 2022-07-27T17:27:34Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} '''Salt Like City''' ce altepetl in ompa [[Tlacetililli Tlahtohcayotl Ixachitlan]]. == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] nsc2yggrxrxg0k57y3s0ei7wnj5fk42 500453 500407 2022-07-27T18:21:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-USA}} '''Salt Like City''' ce altepetl in ompa [[Tlacetililli Tlahtohcayotl Ixachitlan]]. == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] f9hkz4m5y1nr4cys12wkqjyz5b4yc66 Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl ipan Mexico 14 27541 500502 479932 2022-07-27T20:14:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Archaeological sites in Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepematiliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl]] 1p10pvydaq9vtjw3nw0hzhulbr9tdaj 500504 500502 2022-07-27T20:17:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Archaeological sites in Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepematiliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehcapatlahtoliztli ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl]] r3x4qtneq1n34e6sx82jdruendd09xm Neneuhcāyōtl:Utah 14 30649 500411 498324 2022-07-27T17:48:33Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Yutah]] a [[Neneuhcāyōtl:Utah]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Utah}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahtohcayotl ipan Tlahtohcayotl in Cepanca]] i7o1f6l6akj2j9bm94yzuu1p9wb99h5 Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah 14 30650 500409 498357 2022-07-27T17:48:10Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yutah]] a [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl in Cepanca]] [[Neneuhcāyōtl:Yutah]] 3otih48qevr7kqznj9s61j3fi4vvr61 500413 500409 2022-07-27T17:48:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl in Cepanca]] [[Neneuhcāyōtl:Utah]] 6kx4zt4oa8pqmy1u6o84fuv0o8jeiko Amalga 0 30804 500408 478903 2022-07-27T17:29:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} '''Amalga''' ce altepetl in ompa [[Tlacetililli Tlahtohcayotl Ixachitlan]]. == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] 3mc481f5reitc3nli5hoesqvu53vn5j 500454 500408 2022-07-27T18:22:19Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-USA}} '''Amalga''' ce altepetl in ompa [[Tlacetililli Tlahtohcayotl Ixachitlan]]. == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] 2a0eaxdq2g0zl7a15ya9suhgg94sw4n Ilhuicaatl Índico 0 32352 500549 499681 2022-07-28T01:31:35Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Índico ailhuicatl]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Índico ailhuicatl]] i1fg8l93olm374o0d3qeqnq0tf0rlmu Ilhuicaatl Antártico 0 32356 500547 499679 2022-07-28T01:31:25Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Antártico ailhuicatl]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Antártico ailhuicatl]] 0ripujnirpjkpaarj94rznjse8yujrp Tijuana 0 34377 500487 500075 2022-07-27T19:04:07Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' ce altepetl ompa [[Baja California]]. Quipiya 1,922,523 chanehqueh xiuhpan 2020. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Tijuana, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlali. Tijuana ce tequitiliztli ipan America itech temocpan. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero''. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 5rn0wemrfniz0foau5ctf6yipcadjgj Texas 0 34451 500361 500360 2022-07-27T13:48:29Z Koatochij 19758 /* Tequinemiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Texas | Chantocaitl = State of Texas<br />Estado de Texas | Pamitl = Flag of Texas.svg | Chimalli = Seal of Texas.svg | Tlalmachiyotl = Texas in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Austin]] | Hueyaltepetl = [[Houston]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Tepetl Guadalupe]] | Metros = 2,667 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Inglatlahtolli]], [[caxtillahtolli]], [[quicaputlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Greg Abbott]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Texastecatl | Onohuayan = [[Texas|16]] | Altepecalpolli = [[Texas|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = TX | CodigoISO = US-TX | Matlatzalan = www.texas.gov |}} '''Texas''' nozo '''Tlahtohcayotl Texas''' (inglatlahtolli: ''State of Texas'' huan caxtillahtolli: ''Estado de Texas''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]]. [[Austin]] itecuacan ihuan in hueyaltepetl [[Houston]], ohcequin altepetl [[San Antonio]] huan [[Dallas]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon tlahtocayotl ompa Tlahtocayotl in Cepanca America, motoca «Texas» ompa icaxtillantlahtol huehuecauh, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tejas''. Huehuecauhtica ipan huehuecauh caxtillahtolli Texas quiza ipan: nahuatlahtocopa [[ahuehuetl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatl, nican inelhuayo pehua ica ''tejos'', latintlahtollli; ''Taxun'', tlen ipehualiz huala itech cualcan itzatlan ahuehuetl nozo Caxtillan ahuehuetl (''Taxodium distichum''). Caxtiltecah quihtoznequih canah caddo macehualtin mah ''indios tejas'' nozo macehualtlacameh itech Caxtillan ahuehuetl ompa mictlampa Bravo atoyatl. Inic ce tlaltocayotl catca ''Hueyaltepetl Texas'', noihqui inic ome tlaltocayotl catca ''Tlacatlahtocayotl Texas'' huan inic ce tlatocayotl ''Tlahtocayotl Texas'' nozo ''Texas''. ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Texas 1718.jpg|thumb|200px|left|Texas ipan 1718, [[Guillaume de L'Isle]] itlamachiyo.]] Ipan [[1846]] xihuitl, ompehua yaoyotl in tlen [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] chanehqueh oquichihuilique Mexico inic quincuicuilizqueh mexicah huel cenca hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuiliqueh Mexico in axcan tiquixmauhtih iyuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuic Mexico]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]], noihqui [[Mexico ayollohco]]. === Yoliztli === Texas iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipia hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''Sierra Madre Oriental'', quipia atl ipampa Bravo atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra de Cuatrociénegas''. No xiquitta tlahtocayotl Coahuillan quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Texas''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Schwarzbär-Omega Park.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:American bison k5680-1.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Aquila chrysaetos Flickr.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tliltlacamayeh]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuacuauhxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtli]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Antilocapra americana.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis lupus baileyi running.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Opossum 2.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Meleagris gallopavo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Crotalus durissus]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Antilocapra americana]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Canis lupus baileyi]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Didelphis virginiana]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Opuntia ficus-indica]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Echinocactus grusonii]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Pinus ponderosa]] |- |} </div> ==Tlamachtiliztli== [[File:The University of Texas at Austin - Littlefield Fountain and Main Building.jpg|thumb|200px|izquierda|University of Texas.]] [[File:TAMUcampus.jpg|thumb|right|[[Universidad de Texas A&M]].]] In tlahtocayotl Texas nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98.12 % chanehqueh, 55.00 % ipan inic ce tlamachtiliyan huan 13.00 % nemachtianimeh ipan tepochcalli. Tlahtocayotl Texas quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad de Texas'', ''Universidad Internacional de Texas A&M'', ''Universidad Amberton'' huan ''Angelo State University'', ce pani tlamachtiloyan itech Monterrey altepeticpac Baylor College of Medicine, Universidad Baylor, University of Central Texas, ohcequin. {{col-begin}} {{col-2}} * [[Universidad Cristiana de Abilene]] * [[Universidad Amberton]] * [[Angelo State University]] * [[Universidad Bautista de Arlington]] * [[Art Institute of Dallas]] * [[Austin College]] * [[Austin Presbyterian Theological Seminary]] * [[Baylor College of Medicine]] * [[Universidad Baylor]] * [[College of Saint Thomas More]] * [[Concordia University, Austin]] * [[Criswell College]] * [[Dallas Baptist University]] * [[Dallas Christian College]] * [[Dallas Theological Seminary]] * [[DeVry University, Dallas]] * [[DeVry University, Houston]] * [[East Texas Baptist University]] * [[Episcopal Theological Seminary of the Southwest]] * [[Hardin-Simmons University]] * [[Universidad Bautista de Houston]] * [[Howard Payne University]] * [[Huston-Tillotson College]] * [[Institute for Christian Studies]] * [[ICI University]] * [[Jarvis Christian College]] * [[Lamar University]] * [[Colegio Comunitario de Laredo]] * [[LeTourneau University]] * [[Lee College]] * [[Lubbock Christian University]] * [[McMurry University]] * [[Midwestern State University]] * [[Northwood University]] * [[Our Lady of the Lake University]] * [[Paul Quinn College]] * [[Universidad Rice]] * [[St. Edward's University]] * [[Saint Mary's University of San Antonio]] * [[Sam Houston State University]] * [[Schreiner College]] * [[Universidad Metodista del Sur]] * [[South Texas College of Law]] * [[Southwestern Adventist University]] * [[Southwestern Assemblies of God University]] * [[Southwestern Baptist Theological Seminary]] * [[Southwestern Christian College]] * [[Southwestern University]] * [[Stephen F. Austin State University]] * [[Sul Ross State University]] * [[Texas Christian University]] * [[Texas College]] * [[Texas Lutheran University]] * [[Texas Southern University]] * [[Texas State University-San Marcos]] {{col-2}} * [[Texas Tech University]] * [[Texas Tech University Health Sciences Center]] * [[Texas Wesleyan University]] * [[Universidad de la Mujer de Texas]] * [[Trinity University]] * [[University of Central Texas]] * [[University of Dallas]] * [[Sistema Universitario Texas A&M]] ** [[Baylor College of Dentistry]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]], [[Laredo, Texas|Laredo]] ** [[Universidad de Texas A&M]], College Station ** [[Texas A&M University, Commerce]] ** [[Texas A&M University - Corpus Christi]] ** [[Texas A&M University, Galveston]] ** [[Texas A&M University Health Science Center]] ** [[Texas A&M University - Kingsville]] ** [[Universidad de Prairie View A&M]] ** [[Tarleton State University]] ** [[Texas A&M University-Texarkana]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]] ** [[West Texas A&M University]] * [[University of Houston System]] ** [[Universidad de Houston]] ** [[University of Houston Clear Lake]] ** [[Universidad de Houston-Downtown]] ** [[University of Houston Victoria]] * [[University of Mary Hardin-Baylor]] * [[Universidad del Norte de Texas]] * [[University of North Texas Health Science Center]] * [[University of Saint Thomas]] * [[University of Texas System]] ** [[University of Texas at Arlington]] ** [[Universidad de Texas en Austin]] ** [[University of Texas at Brownsville]] ** [[University of Texas at Dallas]] ** [[Universidad de Texas en El Paso]] ** [[University of Texas-Pan American]] ** [[University of Texas of the Permian Basin]] ** [[University of Texas at San Antonio]] ** [[University of Texas at Tyler]] ** [[University of Texas Health Science Center at Houston]] ** [[University of Texas Health Science Center at Laredo]] ** [[University of Texas Health Science Center at San Antonio]] ** [[University of Texas Health Center at Tyler]] ** [[University of Texas M. D. Anderson Cancer Center]] ** [[University of Texas Medical Branch|Centro Médico de la Universidad de Texas en Galveston]] ** [[University of Texas Southwestern Medical Center|Centro Oncológico de la Universidad de Texas enDallas]] * [[University of the Incarnate Word]] * [[Wayland Baptist University]] * [[Wiley College]] * [[Easfield College]] {{col-end}} ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== [[File:NachosWithBeefAndBeans.jpg|miniaturadeimagen|200px|izquierda|[[Nachos]].]] Texas ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli huelic, in tlacualli quemeh [[nachos]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tetzontli]], [[birria]], [[machacado con huevo]], [[nohpalmitl]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== [[File:Alamo pano.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[El Álamo]].]] [[File:Nick Smith Country Music Singer Songwriter.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[Vaquero]].]] ====Calmanaliztli==== Ce hueyi tequiyotl in ''Hueyiteocalco Monterrey'', icalmanaliz ''neoclásico'', in hueyic Yancuic España itequiyo ica icalacoayan, ome torres huan boveda. == Momotlaliztli== In momotlaliztli ipan Texas ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, huan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Texas quipia tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. === Calpolli === {{col-begin}} {{col-2}} * '''[[American Hockey League]]''' ** [[Houston Aeros]] ** [[San Antonio Rampage]] * '''[[Arena Football League]]''' ** [[Dallas Desperados]] * '''[[Central Hockey League]]''' ** [[Austin Ice Bats]] ** [[Laredo Bucks]] * '''[[Independent Women's Football League]]''' ** [[Dallas Revolution]] * '''[[Grandes Ligas de Béisbol]]''' ** [[Vigilantes de Texas|Texas Rangers]] ** [[Houston Astros]] * '''[[Major League Soccer]]''' ** [[FC Dallas]] ** [[Houston Dynamo]] * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Central Baseball League]]''') ** [[Amarillo Dillas]] ** [[Edinburg Roadrunners]] ** [[Fort Worth Cats]] ** [[Rio Grande Valley White Wings]] ** [[San Angelo Colts]] {{col-2}} * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Texas League]]''') ** [[El Paso Diablos]] ** [[Frisco RoughRiders]] ** [[Round Rock Express]] ** [[San Antonio Missions]] ** [[Midland RockHounds]] * '''[[National Basketball Association]]''' ** [[Dallas Mavericks]] ** [[Houston Rockets]] ** [[San Antonio Spurs]] * '''[[National Football League]]''' ** [[Dallas Cowboys]] ** [[Houston Texans]] * '''[[National Hockey League]]''' ** [[Dallas Stars]] * '''[[Women's National Basketball Association]]''' ** [[San Antonio Silver Stars]] * '''[[Women's Professional Football League]]''' ** [[Dallas Diamonds]] ** [[Houston Energyy]] {{col-end}} == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] * [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Texas}} == Tlahtolcaquiliztiloni == <references/> {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Texas]] gdy3cgsuvu5ulubj0hhbrtojw6vk4ay 500363 500361 2022-07-27T13:51:58Z Koatochij 19758 /* Tequinemiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Texas | Chantocaitl = State of Texas<br />Estado de Texas | Pamitl = Flag of Texas.svg | Chimalli = Seal of Texas.svg | Tlalmachiyotl = Texas in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Austin]] | Hueyaltepetl = [[Houston]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Tepetl Guadalupe]] | Metros = 2,667 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Inglatlahtolli]], [[caxtillahtolli]], [[quicaputlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Greg Abbott]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Texastecatl | Onohuayan = [[Texas|16]] | Altepecalpolli = [[Texas|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = TX | CodigoISO = US-TX | Matlatzalan = www.texas.gov |}} '''Texas''' nozo '''Tlahtohcayotl Texas''' (inglatlahtolli: ''State of Texas'' huan caxtillahtolli: ''Estado de Texas''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]]. [[Austin]] itecuacan ihuan in hueyaltepetl [[Houston]], ohcequin altepetl [[San Antonio]] huan [[Dallas]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon tlahtocayotl ompa Tlahtocayotl in Cepanca America, motoca «Texas» ompa icaxtillantlahtol huehuecauh, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tejas''. Huehuecauhtica ipan huehuecauh caxtillahtolli Texas quiza ipan: nahuatlahtocopa [[ahuehuetl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatl, nican inelhuayo pehua ica ''tejos'', latintlahtollli; ''Taxun'', tlen ipehualiz huala itech cualcan itzatlan ahuehuetl nozo Caxtillan ahuehuetl (''Taxodium distichum''). Caxtiltecah quihtoznequih canah caddo macehualtin mah ''indios tejas'' nozo macehualtlacameh itech Caxtillan ahuehuetl ompa mictlampa Bravo atoyatl. Inic ce tlaltocayotl catca ''Hueyaltepetl Texas'', noihqui inic ome tlaltocayotl catca ''Tlacatlahtocayotl Texas'' huan inic ce tlatocayotl ''Tlahtocayotl Texas'' nozo ''Texas''. ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Texas 1718.jpg|thumb|200px|left|Texas ipan 1718, [[Guillaume de L'Isle]] itlamachiyo.]] Ipan [[1846]] xihuitl, ompehua yaoyotl in tlen [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] chanehqueh oquichihuilique Mexico inic quincuicuilizqueh mexicah huel cenca hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuiliqueh Mexico in axcan tiquixmauhtih iyuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuic Mexico]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]], noihqui [[Mexico ayollohco]]. === Yoliztli === Texas iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipia hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''Sierra Madre Oriental'', quipia atl ipampa Bravo atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra de Cuatrociénegas''. No xiquitta tlahtocayotl Coahuillan quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Texas''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Schwarzbär-Omega Park.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:American bison k5680-1.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Aquila chrysaetos Flickr.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tliltlacamayeh]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuacuauhxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtli]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Antilocapra americana.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis lupus baileyi running.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Opossum 2.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Meleagris gallopavo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Crotalus durissus]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Antilocapra americana]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Canis lupus baileyi]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Didelphis virginiana]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Opuntia ficus-indica]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Echinocactus grusonii]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Pinus ponderosa]] |- |} </div> ==Tlamachtiliztli== [[File:The University of Texas at Austin - Littlefield Fountain and Main Building.jpg|thumb|200px|izquierda|University of Texas.]] [[File:TAMUcampus.jpg|thumb|right|[[Universidad de Texas A&M]].]] In tlahtocayotl Texas nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98.12 % chanehqueh, 55.00 % ipan inic ce tlamachtiliyan huan 13.00 % nemachtianimeh ipan tepochcalli. Tlahtocayotl Texas quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad de Texas'', ''Universidad Internacional de Texas A&M'', ''Universidad Amberton'' huan ''Angelo State University'', ce pani tlamachtiloyan itech Monterrey altepeticpac Baylor College of Medicine, Universidad Baylor, University of Central Texas, ohcequin. {{col-begin}} {{col-2}} * [[Universidad Cristiana de Abilene]] * [[Universidad Amberton]] * [[Angelo State University]] * [[Universidad Bautista de Arlington]] * [[Art Institute of Dallas]] * [[Austin College]] * [[Austin Presbyterian Theological Seminary]] * [[Baylor College of Medicine]] * [[Universidad Baylor]] * [[College of Saint Thomas More]] * [[Concordia University, Austin]] * [[Criswell College]] * [[Dallas Baptist University]] * [[Dallas Christian College]] * [[Dallas Theological Seminary]] * [[DeVry University, Dallas]] * [[DeVry University, Houston]] * [[East Texas Baptist University]] * [[Episcopal Theological Seminary of the Southwest]] * [[Hardin-Simmons University]] * [[Universidad Bautista de Houston]] * [[Howard Payne University]] * [[Huston-Tillotson College]] * [[Institute for Christian Studies]] * [[ICI University]] * [[Jarvis Christian College]] * [[Lamar University]] * [[Colegio Comunitario de Laredo]] * [[LeTourneau University]] * [[Lee College]] * [[Lubbock Christian University]] * [[McMurry University]] * [[Midwestern State University]] * [[Northwood University]] * [[Our Lady of the Lake University]] * [[Paul Quinn College]] * [[Universidad Rice]] * [[St. Edward's University]] * [[Saint Mary's University of San Antonio]] * [[Sam Houston State University]] * [[Schreiner College]] * [[Universidad Metodista del Sur]] * [[South Texas College of Law]] * [[Southwestern Adventist University]] * [[Southwestern Assemblies of God University]] * [[Southwestern Baptist Theological Seminary]] * [[Southwestern Christian College]] * [[Southwestern University]] * [[Stephen F. Austin State University]] * [[Sul Ross State University]] * [[Texas Christian University]] * [[Texas College]] * [[Texas Lutheran University]] * [[Texas Southern University]] * [[Texas State University-San Marcos]] {{col-2}} * [[Texas Tech University]] * [[Texas Tech University Health Sciences Center]] * [[Texas Wesleyan University]] * [[Universidad de la Mujer de Texas]] * [[Trinity University]] * [[University of Central Texas]] * [[University of Dallas]] * [[Sistema Universitario Texas A&M]] ** [[Baylor College of Dentistry]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]], [[Laredo, Texas|Laredo]] ** [[Universidad de Texas A&M]], College Station ** [[Texas A&M University, Commerce]] ** [[Texas A&M University - Corpus Christi]] ** [[Texas A&M University, Galveston]] ** [[Texas A&M University Health Science Center]] ** [[Texas A&M University - Kingsville]] ** [[Universidad de Prairie View A&M]] ** [[Tarleton State University]] ** [[Texas A&M University-Texarkana]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]] ** [[West Texas A&M University]] * [[University of Houston System]] ** [[Universidad de Houston]] ** [[University of Houston Clear Lake]] ** [[Universidad de Houston-Downtown]] ** [[University of Houston Victoria]] * [[University of Mary Hardin-Baylor]] * [[Universidad del Norte de Texas]] * [[University of North Texas Health Science Center]] * [[University of Saint Thomas]] * [[University of Texas System]] ** [[University of Texas at Arlington]] ** [[Universidad de Texas en Austin]] ** [[University of Texas at Brownsville]] ** [[University of Texas at Dallas]] ** [[Universidad de Texas en El Paso]] ** [[University of Texas-Pan American]] ** [[University of Texas of the Permian Basin]] ** [[University of Texas at San Antonio]] ** [[University of Texas at Tyler]] ** [[University of Texas Health Science Center at Houston]] ** [[University of Texas Health Science Center at Laredo]] ** [[University of Texas Health Science Center at San Antonio]] ** [[University of Texas Health Center at Tyler]] ** [[University of Texas M. D. Anderson Cancer Center]] ** [[University of Texas Medical Branch|Centro Médico de la Universidad de Texas en Galveston]] ** [[University of Texas Southwestern Medical Center|Centro Oncológico de la Universidad de Texas enDallas]] * [[University of the Incarnate Word]] * [[Wayland Baptist University]] * [[Wiley College]] * [[Easfield College]] {{col-end}} ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== [[File:NachosWithBeefAndBeans.jpg|miniaturadeimagen|200px|izquierda|[[Nachos]].]] Texas ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli huelic, in tlacualli quemeh [[nachos]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tetzontli]], [[birria]], [[machacado con huevo]], [[nohpalmitl]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== [[File:Alamo pano.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[El Álamo]].]] ====Calmanaliztli==== Ce hueyi tequiyotl in ''Hueyiteocalco Monterrey'', icalmanaliz ''neoclásico'', in hueyic Yancuic España itequiyo ica icalacoayan, ome torres huan boveda. === Macehualiztli === [[File:Nick Smith Country Music Singer Songwriter.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[Vaquero]].]] Texas ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa TLahtohcayotl in Cepanca huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''bordados'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Texas]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Chicahualli", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla de los Chicahuales'' ipan Jesús María altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''country'' (tlalli). == Momotlaliztli== In momotlaliztli ipan Texas ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, huan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Texas quipia tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. === Calpolli === {{col-begin}} {{col-2}} * '''[[American Hockey League]]''' ** [[Houston Aeros]] ** [[San Antonio Rampage]] * '''[[Arena Football League]]''' ** [[Dallas Desperados]] * '''[[Central Hockey League]]''' ** [[Austin Ice Bats]] ** [[Laredo Bucks]] * '''[[Independent Women's Football League]]''' ** [[Dallas Revolution]] * '''[[Grandes Ligas de Béisbol]]''' ** [[Vigilantes de Texas|Texas Rangers]] ** [[Houston Astros]] * '''[[Major League Soccer]]''' ** [[FC Dallas]] ** [[Houston Dynamo]] * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Central Baseball League]]''') ** [[Amarillo Dillas]] ** [[Edinburg Roadrunners]] ** [[Fort Worth Cats]] ** [[Rio Grande Valley White Wings]] ** [[San Angelo Colts]] {{col-2}} * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Texas League]]''') ** [[El Paso Diablos]] ** [[Frisco RoughRiders]] ** [[Round Rock Express]] ** [[San Antonio Missions]] ** [[Midland RockHounds]] * '''[[National Basketball Association]]''' ** [[Dallas Mavericks]] ** [[Houston Rockets]] ** [[San Antonio Spurs]] * '''[[National Football League]]''' ** [[Dallas Cowboys]] ** [[Houston Texans]] * '''[[National Hockey League]]''' ** [[Dallas Stars]] * '''[[Women's National Basketball Association]]''' ** [[San Antonio Silver Stars]] * '''[[Women's Professional Football League]]''' ** [[Dallas Diamonds]] ** [[Houston Energyy]] {{col-end}} == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] * [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Texas}} == Tlahtolcaquiliztiloni == <references/> {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Texas]] b6tkqj3n2ocjcf0i1nxc4b61g3jtoeg 500364 500363 2022-07-27T13:54:21Z Koatochij 19758 /* Macehualiztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Texas | Chantocaitl = State of Texas<br />Estado de Texas | Pamitl = Flag of Texas.svg | Chimalli = Seal of Texas.svg | Tlalmachiyotl = Texas in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Austin]] | Hueyaltepetl = [[Houston]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Tepetl Guadalupe]] | Metros = 2,667 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Inglatlahtolli]], [[caxtillahtolli]], [[quicaputlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Greg Abbott]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Texastecatl | Onohuayan = [[Texas|16]] | Altepecalpolli = [[Texas|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = TX | CodigoISO = US-TX | Matlatzalan = www.texas.gov |}} '''Texas''' nozo '''Tlahtohcayotl Texas''' (inglatlahtolli: ''State of Texas'' huan caxtillahtolli: ''Estado de Texas''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]]. [[Austin]] itecuacan ihuan in hueyaltepetl [[Houston]], ohcequin altepetl [[San Antonio]] huan [[Dallas]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon tlahtocayotl ompa Tlahtocayotl in Cepanca America, motoca «Texas» ompa icaxtillantlahtol huehuecauh, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tejas''. Huehuecauhtica ipan huehuecauh caxtillahtolli Texas quiza ipan: nahuatlahtocopa [[ahuehuetl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatl, nican inelhuayo pehua ica ''tejos'', latintlahtollli; ''Taxun'', tlen ipehualiz huala itech cualcan itzatlan ahuehuetl nozo Caxtillan ahuehuetl (''Taxodium distichum''). Caxtiltecah quihtoznequih canah caddo macehualtin mah ''indios tejas'' nozo macehualtlacameh itech Caxtillan ahuehuetl ompa mictlampa Bravo atoyatl. Inic ce tlaltocayotl catca ''Hueyaltepetl Texas'', noihqui inic ome tlaltocayotl catca ''Tlacatlahtocayotl Texas'' huan inic ce tlatocayotl ''Tlahtocayotl Texas'' nozo ''Texas''. ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Texas 1718.jpg|thumb|200px|left|Texas ipan 1718, [[Guillaume de L'Isle]] itlamachiyo.]] Ipan [[1846]] xihuitl, ompehua yaoyotl in tlen [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] chanehqueh oquichihuilique Mexico inic quincuicuilizqueh mexicah huel cenca hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuiliqueh Mexico in axcan tiquixmauhtih iyuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuic Mexico]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]], noihqui [[Mexico ayollohco]]. === Yoliztli === Texas iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipia hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''Sierra Madre Oriental'', quipia atl ipampa Bravo atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra de Cuatrociénegas''. No xiquitta tlahtocayotl Coahuillan quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Texas''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Schwarzbär-Omega Park.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:American bison k5680-1.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Aquila chrysaetos Flickr.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tliltlacamayeh]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuacuauhxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtli]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Antilocapra americana.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis lupus baileyi running.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Opossum 2.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Meleagris gallopavo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Crotalus durissus]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Antilocapra americana]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Canis lupus baileyi]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Didelphis virginiana]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Opuntia ficus-indica]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Echinocactus grusonii]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Pinus ponderosa]] |- |} </div> ==Tlamachtiliztli== [[File:The University of Texas at Austin - Littlefield Fountain and Main Building.jpg|thumb|200px|izquierda|University of Texas.]] [[File:TAMUcampus.jpg|thumb|right|[[Universidad de Texas A&M]].]] In tlahtocayotl Texas nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98.12 % chanehqueh, 55.00 % ipan inic ce tlamachtiliyan huan 13.00 % nemachtianimeh ipan tepochcalli. Tlahtocayotl Texas quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad de Texas'', ''Universidad Internacional de Texas A&M'', ''Universidad Amberton'' huan ''Angelo State University'', ce pani tlamachtiloyan itech Monterrey altepeticpac Baylor College of Medicine, Universidad Baylor, University of Central Texas, ohcequin. {{col-begin}} {{col-2}} * [[Universidad Cristiana de Abilene]] * [[Universidad Amberton]] * [[Angelo State University]] * [[Universidad Bautista de Arlington]] * [[Art Institute of Dallas]] * [[Austin College]] * [[Austin Presbyterian Theological Seminary]] * [[Baylor College of Medicine]] * [[Universidad Baylor]] * [[College of Saint Thomas More]] * [[Concordia University, Austin]] * [[Criswell College]] * [[Dallas Baptist University]] * [[Dallas Christian College]] * [[Dallas Theological Seminary]] * [[DeVry University, Dallas]] * [[DeVry University, Houston]] * [[East Texas Baptist University]] * [[Episcopal Theological Seminary of the Southwest]] * [[Hardin-Simmons University]] * [[Universidad Bautista de Houston]] * [[Howard Payne University]] * [[Huston-Tillotson College]] * [[Institute for Christian Studies]] * [[ICI University]] * [[Jarvis Christian College]] * [[Lamar University]] * [[Colegio Comunitario de Laredo]] * [[LeTourneau University]] * [[Lee College]] * [[Lubbock Christian University]] * [[McMurry University]] * [[Midwestern State University]] * [[Northwood University]] * [[Our Lady of the Lake University]] * [[Paul Quinn College]] * [[Universidad Rice]] * [[St. Edward's University]] * [[Saint Mary's University of San Antonio]] * [[Sam Houston State University]] * [[Schreiner College]] * [[Universidad Metodista del Sur]] * [[South Texas College of Law]] * [[Southwestern Adventist University]] * [[Southwestern Assemblies of God University]] * [[Southwestern Baptist Theological Seminary]] * [[Southwestern Christian College]] * [[Southwestern University]] * [[Stephen F. Austin State University]] * [[Sul Ross State University]] * [[Texas Christian University]] * [[Texas College]] * [[Texas Lutheran University]] * [[Texas Southern University]] * [[Texas State University-San Marcos]] {{col-2}} * [[Texas Tech University]] * [[Texas Tech University Health Sciences Center]] * [[Texas Wesleyan University]] * [[Universidad de la Mujer de Texas]] * [[Trinity University]] * [[University of Central Texas]] * [[University of Dallas]] * [[Sistema Universitario Texas A&M]] ** [[Baylor College of Dentistry]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]], [[Laredo, Texas|Laredo]] ** [[Universidad de Texas A&M]], College Station ** [[Texas A&M University, Commerce]] ** [[Texas A&M University - Corpus Christi]] ** [[Texas A&M University, Galveston]] ** [[Texas A&M University Health Science Center]] ** [[Texas A&M University - Kingsville]] ** [[Universidad de Prairie View A&M]] ** [[Tarleton State University]] ** [[Texas A&M University-Texarkana]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]] ** [[West Texas A&M University]] * [[University of Houston System]] ** [[Universidad de Houston]] ** [[University of Houston Clear Lake]] ** [[Universidad de Houston-Downtown]] ** [[University of Houston Victoria]] * [[University of Mary Hardin-Baylor]] * [[Universidad del Norte de Texas]] * [[University of North Texas Health Science Center]] * [[University of Saint Thomas]] * [[University of Texas System]] ** [[University of Texas at Arlington]] ** [[Universidad de Texas en Austin]] ** [[University of Texas at Brownsville]] ** [[University of Texas at Dallas]] ** [[Universidad de Texas en El Paso]] ** [[University of Texas-Pan American]] ** [[University of Texas of the Permian Basin]] ** [[University of Texas at San Antonio]] ** [[University of Texas at Tyler]] ** [[University of Texas Health Science Center at Houston]] ** [[University of Texas Health Science Center at Laredo]] ** [[University of Texas Health Science Center at San Antonio]] ** [[University of Texas Health Center at Tyler]] ** [[University of Texas M. D. Anderson Cancer Center]] ** [[University of Texas Medical Branch|Centro Médico de la Universidad de Texas en Galveston]] ** [[University of Texas Southwestern Medical Center|Centro Oncológico de la Universidad de Texas enDallas]] * [[University of the Incarnate Word]] * [[Wayland Baptist University]] * [[Wiley College]] * [[Easfield College]] {{col-end}} ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== [[File:NachosWithBeefAndBeans.jpg|miniaturadeimagen|200px|izquierda|[[Nachos]].]] Texas ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli huelic, in tlacualli quemeh [[nachos]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tetzontli]], [[birria]], [[machacado con huevo]], [[nohpalmitl]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== [[File:Alamo pano.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[El Álamo]].]] ====Calmanaliztli==== Ce hueyi tequiyotl in ''Hueyiteocalco Monterrey'', icalmanaliz ''neoclásico'', in hueyic Yancuic España itequiyo ica icalacoayan, ome torres huan boveda. === Macehualiztli === [[File:Nick Smith Country Music Singer Songwriter.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[Vaquero]].]] Texas ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Texas tlalli; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Tlahtohcayotl in Cepanca huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''vaqueros'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Texas]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Álamo", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla del Álamo'' ipan San Antonio altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''country'' (tlalli). == Momotlaliztli== In momotlaliztli ipan Texas ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, huan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Texas quipia tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. === Calpolli === {{col-begin}} {{col-2}} * '''[[American Hockey League]]''' ** [[Houston Aeros]] ** [[San Antonio Rampage]] * '''[[Arena Football League]]''' ** [[Dallas Desperados]] * '''[[Central Hockey League]]''' ** [[Austin Ice Bats]] ** [[Laredo Bucks]] * '''[[Independent Women's Football League]]''' ** [[Dallas Revolution]] * '''[[Grandes Ligas de Béisbol]]''' ** [[Vigilantes de Texas|Texas Rangers]] ** [[Houston Astros]] * '''[[Major League Soccer]]''' ** [[FC Dallas]] ** [[Houston Dynamo]] * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Central Baseball League]]''') ** [[Amarillo Dillas]] ** [[Edinburg Roadrunners]] ** [[Fort Worth Cats]] ** [[Rio Grande Valley White Wings]] ** [[San Angelo Colts]] {{col-2}} * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Texas League]]''') ** [[El Paso Diablos]] ** [[Frisco RoughRiders]] ** [[Round Rock Express]] ** [[San Antonio Missions]] ** [[Midland RockHounds]] * '''[[National Basketball Association]]''' ** [[Dallas Mavericks]] ** [[Houston Rockets]] ** [[San Antonio Spurs]] * '''[[National Football League]]''' ** [[Dallas Cowboys]] ** [[Houston Texans]] * '''[[National Hockey League]]''' ** [[Dallas Stars]] * '''[[Women's National Basketball Association]]''' ** [[San Antonio Silver Stars]] * '''[[Women's Professional Football League]]''' ** [[Dallas Diamonds]] ** [[Houston Energyy]] {{col-end}} == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] * [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Texas}} == Tlahtolcaquiliztiloni == <references/> {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Texas]] 1dwm7jx82pr8yaohou7hwgvap4xsz6f 500365 500364 2022-07-27T13:55:25Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Texas | Chantocaitl = State of Texas<br />Estado de Texas | Pamitl = Flag of Texas.svg | Chimalli = Seal of Texas.svg | Tlalmachiyotl = Texas in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Austin]] | Hueyaltepetl = [[Houston]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Tepetl Guadalupe]] | Metros = 2,667 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Inglatlahtolli]], [[caxtillahtolli]], [[quicaputlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Greg Abbott]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Texastecatl | Onohuayan = [[Texas|16]] | Altepecalpolli = [[Texas|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = TX | CodigoISO = US-TX | Matlatzalan = www.texas.gov |}} '''Texas''' nozo '''Tlahtohcayotl Texas''' (inglatlahtolli: ''State of Texas'' huan caxtillahtolli: ''Estado de Texas''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] mictlampa. Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]]. [[Austin]] itecuacan ihuan in hueyaltepetl [[Houston]], ohcequin altepetl [[San Antonio]] huan [[Dallas]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon tlahtocayotl ompa Tlahtocayotl in Cepanca America, motoca «Texas» ompa icaxtillantlahtol huehuecauh, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tejas''. Huehuecauhtica ipan huehuecauh caxtillahtolli Texas quiza ipan: nahuatlahtocopa [[ahuehuetl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatl, nican inelhuayo pehua ica ''tejos'', latintlahtollli; ''Taxun'', tlen ipehualiz huala itech cualcan itzatlan ahuehuetl nozo Caxtillan ahuehuetl (''Taxodium distichum''). Caxtiltecah quihtoznequih canah caddo macehualtin mah ''indios tejas'' nozo macehualtlacameh itech Caxtillan ahuehuetl ompa mictlampa Bravo atoyatl. Inic ce tlaltocayotl catca ''Hueyaltepetl Texas'', noihqui inic ome tlaltocayotl catca ''Tlacatlahtocayotl Texas'' huan inic ce tlatocayotl ''Tlahtocayotl Texas'' nozo ''Texas''. ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Texas 1718.jpg|thumb|200px|left|Texas ipan 1718, [[Guillaume de L'Isle]] itlamachiyo.]] Ipan [[1846]] xihuitl, ompehua yaoyotl in tlen [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] chanehqueh oquichihuilique Mexico inic quincuicuilizqueh mexicah huel cenca hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuiliqueh Mexico in axcan tiquixmauhtih iyuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuic Mexico]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxoxtia no mictlampa [[Oklahoma]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Chihuahua]], [[Coahuillan]], [[Yancuic León]] huan [[Tamaulipas]]), icalaquiyampa [[Yancuic Mexico]] huan iquizayampa [[Arkansas]] huan [[Luisiana]], noihqui [[Mexico ayollohco]]. === Yoliztli === Texas iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipia hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''Sierra Madre Oriental'', quipia atl ipampa Bravo atoyatl huan Malpaso atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra de Cuatrociénegas''. No xiquitta tlahtocayotl Coahuillan quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Texas''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Schwarzbär-Omega Park.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:American bison k5680-1.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Aquila chrysaetos Flickr.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tliltlacamayeh]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuacuauhxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtli]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Antilocapra americana.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis lupus baileyi running.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Opossum 2.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Meleagris gallopavo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Crotalus durissus]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Antilocapra americana]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Canis lupus baileyi]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Didelphis virginiana]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Opuntia ficus-indica]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Echinocactus grusonii]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Pinus ponderosa]] |- |} </div> ==Tlamachtiliztli== [[File:The University of Texas at Austin - Littlefield Fountain and Main Building.jpg|thumb|200px|izquierda|University of Texas.]] [[File:TAMUcampus.jpg|thumb|right|[[Universidad de Texas A&M]].]] In tlahtocayotl Texas nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98.12 % chanehqueh, 55.00 % ipan inic ce tlamachtiliyan huan 13.00 % nemachtianimeh ipan tepochcalli. Tlahtocayotl Texas quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad de Texas'', ''Universidad Internacional de Texas A&M'', ''Universidad Amberton'' huan ''Angelo State University'', ce pani tlamachtiloyan itech Monterrey altepeticpac Baylor College of Medicine, Universidad Baylor, University of Central Texas, ohcequin. {{col-begin}} {{col-2}} * [[Universidad Cristiana de Abilene]] * [[Universidad Amberton]] * [[Angelo State University]] * [[Universidad Bautista de Arlington]] * [[Art Institute of Dallas]] * [[Austin College]] * [[Austin Presbyterian Theological Seminary]] * [[Baylor College of Medicine]] * [[Universidad Baylor]] * [[College of Saint Thomas More]] * [[Concordia University, Austin]] * [[Criswell College]] * [[Dallas Baptist University]] * [[Dallas Christian College]] * [[Dallas Theological Seminary]] * [[DeVry University, Dallas]] * [[DeVry University, Houston]] * [[East Texas Baptist University]] * [[Episcopal Theological Seminary of the Southwest]] * [[Hardin-Simmons University]] * [[Universidad Bautista de Houston]] * [[Howard Payne University]] * [[Huston-Tillotson College]] * [[Institute for Christian Studies]] * [[ICI University]] * [[Jarvis Christian College]] * [[Lamar University]] * [[Colegio Comunitario de Laredo]] * [[LeTourneau University]] * [[Lee College]] * [[Lubbock Christian University]] * [[McMurry University]] * [[Midwestern State University]] * [[Northwood University]] * [[Our Lady of the Lake University]] * [[Paul Quinn College]] * [[Universidad Rice]] * [[St. Edward's University]] * [[Saint Mary's University of San Antonio]] * [[Sam Houston State University]] * [[Schreiner College]] * [[Universidad Metodista del Sur]] * [[South Texas College of Law]] * [[Southwestern Adventist University]] * [[Southwestern Assemblies of God University]] * [[Southwestern Baptist Theological Seminary]] * [[Southwestern Christian College]] * [[Southwestern University]] * [[Stephen F. Austin State University]] * [[Sul Ross State University]] * [[Texas Christian University]] * [[Texas College]] * [[Texas Lutheran University]] * [[Texas Southern University]] * [[Texas State University-San Marcos]] {{col-2}} * [[Texas Tech University]] * [[Texas Tech University Health Sciences Center]] * [[Texas Wesleyan University]] * [[Universidad de la Mujer de Texas]] * [[Trinity University]] * [[University of Central Texas]] * [[University of Dallas]] * [[Sistema Universitario Texas A&M]] ** [[Baylor College of Dentistry]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]], [[Laredo, Texas|Laredo]] ** [[Universidad de Texas A&M]], College Station ** [[Texas A&M University, Commerce]] ** [[Texas A&M University - Corpus Christi]] ** [[Texas A&M University, Galveston]] ** [[Texas A&M University Health Science Center]] ** [[Texas A&M University - Kingsville]] ** [[Universidad de Prairie View A&M]] ** [[Tarleton State University]] ** [[Texas A&M University-Texarkana]] ** [[Universidad Internacional de Texas A&M]] ** [[West Texas A&M University]] * [[University of Houston System]] ** [[Universidad de Houston]] ** [[University of Houston Clear Lake]] ** [[Universidad de Houston-Downtown]] ** [[University of Houston Victoria]] * [[University of Mary Hardin-Baylor]] * [[Universidad del Norte de Texas]] * [[University of North Texas Health Science Center]] * [[University of Saint Thomas]] * [[University of Texas System]] ** [[University of Texas at Arlington]] ** [[Universidad de Texas en Austin]] ** [[University of Texas at Brownsville]] ** [[University of Texas at Dallas]] ** [[Universidad de Texas en El Paso]] ** [[University of Texas-Pan American]] ** [[University of Texas of the Permian Basin]] ** [[University of Texas at San Antonio]] ** [[University of Texas at Tyler]] ** [[University of Texas Health Science Center at Houston]] ** [[University of Texas Health Science Center at Laredo]] ** [[University of Texas Health Science Center at San Antonio]] ** [[University of Texas Health Center at Tyler]] ** [[University of Texas M. D. Anderson Cancer Center]] ** [[University of Texas Medical Branch|Centro Médico de la Universidad de Texas en Galveston]] ** [[University of Texas Southwestern Medical Center|Centro Oncológico de la Universidad de Texas enDallas]] * [[University of the Incarnate Word]] * [[Wayland Baptist University]] * [[Wiley College]] * [[Easfield College]] {{col-end}} ==Tequinemiliztli== ===Tlacualiztli=== [[File:NachosWithBeefAndBeans.jpg|miniaturadeimagen|200px|izquierda|[[Nachos]].]] Texas ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli huelic, in tlacualli quemeh [[nachos]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlemolli]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tetzontli]], [[birria]], [[machacado con huevo]], [[nohpalmitl]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== [[File:Alamo pano.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[El Álamo]].]] ====Calmanaliztli==== Ce hueyi tequiyotl in ''Hueyiteocalco Monterrey'', icalmanaliz ''neoclásico'', in hueyic Yancuic España itequiyo ica icalacoayan, ome torres huan boveda. === Macehualiztli === [[File:Nick Smith Country Music Singer Songwriter.jpg|miniaturadeimagen|200px|right|[[Vaquero]].]] Texas ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Texas tlalli; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Tlahtohcayotl in Cepanca huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''vaqueros'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Texas]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Álamo", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla del Álamo'' ipan San Antonio altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''country'' (tlalli). == Momotlaliztli== In momotlaliztli ipan Texas ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, huan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Texas quipia tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. === Calpolli === {{col-begin}} {{col-2}} * '''[[American Hockey League]]''' ** [[Houston Aeros]] ** [[San Antonio Rampage]] * '''[[Arena Football League]]''' ** [[Dallas Desperados]] * '''[[Central Hockey League]]''' ** [[Austin Ice Bats]] ** [[Laredo Bucks]] * '''[[Independent Women's Football League]]''' ** [[Dallas Revolution]] * '''[[Grandes Ligas de Béisbol]]''' ** [[Vigilantes de Texas|Texas Rangers]] ** [[Houston Astros]] * '''[[Major League Soccer]]''' ** [[FC Dallas]] ** [[Houston Dynamo]] * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Central Baseball League]]''') ** [[Amarillo Dillas]] ** [[Edinburg Roadrunners]] ** [[Fort Worth Cats]] ** [[Rio Grande Valley White Wings]] ** [[San Angelo Colts]] {{col-2}} * '''[[minor league baseball|Minor League Baseball]]''' ('''[[Texas League]]''') ** [[El Paso Diablos]] ** [[Frisco RoughRiders]] ** [[Round Rock Express]] ** [[San Antonio Missions]] ** [[Midland RockHounds]] * '''[[National Basketball Association]]''' ** [[Dallas Mavericks]] ** [[Houston Rockets]] ** [[San Antonio Spurs]] * '''[[National Football League]]''' ** [[Dallas Cowboys]] ** [[Houston Texans]] * '''[[National Hockey League]]''' ** [[Dallas Stars]] * '''[[Women's National Basketball Association]]''' ** [[San Antonio Silver Stars]] * '''[[Women's Professional Football League]]''' ** [[Dallas Diamonds]] ** [[Houston Energyy]] {{col-end}} == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] * [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Texas}} == Tlahtolcaquiliztiloni == <references/> {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Texas]] bdka79gpntzte85b4m8sti5sntx6vbk Arizona 0 34452 500368 500264 2022-07-27T15:00:37Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Arizona | Chantocaitl = State of Arizona<br />Estado de Arizona<br />Yootó Hahoodzo | Pamitl = Flag of Arizona.svg | Chimalli = Seal of Arizona.svg | Tlalmachiyotl = Arizona in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Phoenix]] | Hueyaltepetl = [[Phoenix]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Arizonatecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = AZ | CodigoISO = US-AZ | Matlatzalan = www.arizona.gov |}} '''Arizona''' nozo '''Tlahtocayotl Arizona''' (inglatlahtolli: ''State of Arizona''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Arizona}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Arizona]] 07shmnq6ahspkaxxxspem80tyae2i86 500369 500368 2022-07-27T15:01:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Arizona | Chantocaitl = State of Arizona<br />Estado de Arizona<br />Yootó Hahoodzo | Pamitl = Flag of Arizona.svg | Chimalli = Seal of Arizona.svg | Tlalmachiyotl = Arizona in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA}} | Tecuacan = [[Phoenix]] | Hueyaltepetl = [[Phoenix]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Arizonatecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = AZ | CodigoISO = US-AZ | Matlatzalan = www.arizona.gov |}} '''Arizona''' nozo '''Tlahtocayotl Arizona''' (inglatlahtolli: ''State of Arizona''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] ==Tequitiliztli== Arizina in inic ce tlachiuhqui ipan [[alfalfa|alfalfapixcayotl]]. Occequintin arizonatecah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[chilli]], [[xoconochtli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]] inompan [[coyonimatiliztli]]. Nican itlachuhual in cualli chichihualatl ipan onohuayan, Yancuic Mexihco oncah establos ihuan industria chichihualoyan ipampa chichihualli, tlatetzauhtli, xocoqui ihuan chichihualalchiyatl, no iuhqui onca hueyi tiyaquiztli in jueves ihuan domingos. In tomin motlacohua ipan nacamacoyan, pahcalli, amanamacoyan, tilmahnamacoyan, cacnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, quilnamacoyan, texnamacoyan, tlacualcalli, ihuan occequintin establecimientos. == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Arizona}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Arizona]] ir0hf9fnmfhtl2y7vqbwxsaeu88s95t 500370 500369 2022-07-27T15:02:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Arizona | Chantocaitl = State of Arizona<br />Estado de Arizona<br />Yootó Hahoodzo | Pamitl = Flag of Arizona.svg | Chimalli = Seal of Arizona.svg | Tlalmachiyotl = Arizona in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA/nhn}} | Tecuacan = [[Phoenix]] | Hueyaltepetl = [[Phoenix]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Arizonatecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = AZ | CodigoISO = US-AZ | Matlatzalan = www.arizona.gov |}} '''Arizona''' nozo '''Tlahtocayotl Arizona''' (inglatlahtolli: ''State of Arizona''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] ==Tequitiliztli== Arizina in inic ce tlachiuhqui ipan [[alfalfa|alfalfapixcayotl]]. Occequintin arizonatecah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[chilli]], [[xoconochtli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]] inompan [[coyonimatiliztli]]. Nican itlachuhual in cualli chichihualatl ipan onohuayan, Yancuic Mexihco oncah establos ihuan industria chichihualoyan ipampa chichihualli, tlatetzauhtli, xocoqui ihuan chichihualalchiyatl, no iuhqui onca hueyi tiyaquiztli in jueves ihuan domingos. In tomin motlacohua ipan nacamacoyan, pahcalli, amanamacoyan, tilmahnamacoyan, cacnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, quilnamacoyan, texnamacoyan, tlacualcalli, ihuan occequintin establecimientos. == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Arizona}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Arizona]] 02dhd1nsngf9t2rdrgsbu5w3kcyvaj9 500373 500370 2022-07-27T15:06:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Arizona | Chantocaitl = State of Arizona<br />Estado de Arizona<br />Yootó Hahoodzo | Pamitl = Flag of Arizona.svg | Chimalli = Seal of Arizona.svg | Tlalmachiyotl = Arizona in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA/nhn}} | Tecuacan = [[Phoenix]] | Hueyaltepetl = [[Phoenix]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Arizonatecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = AZ | CodigoISO = US-AZ | Matlatzalan = www.arizona.gov |}} '''Arizona''' nozo '''Tlahtocayotl Arizona''' (inglatlahtolli: ''State of Arizona''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa tlahtocayotl [[Utah]] huan [[Colorado]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Sonora]] huan [[Baja California]]), icalaquiyampa [[California]] huan [[Nevada]], huan iquizayampa [[Yancuic Mexico]]. [[Phoenix]] itecuacan huan in altepenanyotl, ohcequin altepetl [[Tucson]] huan [[Flagtaff]]. ==Tequitiliztli== Arizina in inic ce tlachiuhqui ipan [[alfalfa|alfalfapixcayotl]]. Occequintin arizonatecah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[chilli]], [[xoconochtli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]] inompan [[coyonimatiliztli]]. Nican itlachuhual in cualli chichihualatl ipan onohuayan, Yancuic Mexihco oncah establos ihuan industria chichihualoyan ipampa chichihualli, tlatetzauhtli, xocoqui ihuan chichihualalchiyatl, no iuhqui onca hueyi tiyaquiztli in jueves ihuan domingos. In tomin motlacohua ipan nacamacoyan, pahcalli, amanamacoyan, tilmahnamacoyan, cacnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, quilnamacoyan, texnamacoyan, tlacualcalli, ihuan occequintin establecimientos. == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Arizona}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Arizona]] 3akqguum9mxvllyxw92uyjy7oe3zya8 500374 500373 2022-07-27T15:08:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-USA}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Arizona | Chantocaitl = State of Arizona<br />Estado de Arizona<br />Hoozdo Hahoodzo | Pamitl = Flag of Arizona.svg | Chimalli = Seal of Arizona.svg | Tlalmachiyotl = Arizona in United States.svg | Lema = | Tlacatiyan = {{USA/nhn}} | Tecuacan = [[Phoenix]] | Hueyaltepetl = [[Phoenix]] | Ixtentli = 22,499.95 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 19°21′15″N <br />99°37′51″O | Tepenelihuahcapanca = [[Wheeler Peak]] | Metros = 4,418 | Chanehqueh = 37,253,956 | CampaChanequeh = 1 | Pozahuacayotl = 663 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 1.812.968 | PPC = 42,325 | Tlaquetzalli = [[6 ce metztli]] xiuhpan [[1912]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[inglatlahtolli]], [[navajotlahtolli]] | Tetlanahuatiani = [[Michelle Lujan Grisham]] | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 65 | Tlacatocaitl = Arizonatecatl | Onohuayan = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|16]] | Altepecalpolli = [[Tlahtohcayotl Mexihco ialtepecalpolhuan|125]] | UTC = [[UTC]]-7 | USPS = AZ | CodigoISO = US-AZ | Matlatzalan = www.arizona.gov |}} '''Arizona''' nozo '''Tlahtocayotl Arizona''' (inglatlahtolli: ''State of Arizona''), ce tlahtocayotl ca ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca America]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa tlahtocayotl [[Utah]] huan [[Colorado]], huitztlampa ica [[Mexico]] ([[Sonora]] huan [[Baja California]]), icalaquiyampa [[California]] huan [[Nevada]], huan iquizayampa [[Yancuic Mexico]]. [[Phoenix]] itecuacan huan in altepenanyotl, ohcequin altepetl [[Tucson]] huan [[Flagtaff]]. ==Tequitiliztli== Arizina in inic ce tlachiuhqui ipan [[alfalfa|alfalfapixcayotl]]. Occequintin arizonatecah hueyi tequipanolti in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[chilli]], [[xoconochtli]], [[nohpalli]], [[xonacatl]], [[limonxocotl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]] inompan [[coyonimatiliztli]]. Nican itlachuhual in cualli chichihualatl ipan onohuayan, Yancuic Mexihco oncah establos ihuan industria chichihualoyan ipampa chichihualli, tlatetzauhtli, xocoqui ihuan chichihualalchiyatl, no iuhqui onca hueyi tiyaquiztli in jueves ihuan domingos. In tomin motlacohua ipan nacamacoyan, pahcalli, amanamacoyan, tilmahnamacoyan, cacnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, quilnamacoyan, texnamacoyan, tlacualcalli, ihuan occequintin establecimientos. == No xiquitta == * [[Yancuic España]] * [[Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Arizona}} {{Tlahtohcayotl in Cepanca}} [[Neneuhcāyōtl:Arizona]] h3r5imcyyo7gm0a59aqjg5bqekalc3d Tollohcan 0 34713 500488 499628 2022-07-27T19:04:56Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tollohcan | Chantocaitl = Toluca de Lerdo<br />Zu̷mi<br />Nzehñi<br />Imbomáani<br /> | Tlaixcopinalli = Collage Toluca.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of arms of Toluca, Mexico.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Tollohcan|Tollohcan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tollohcan altepetlahtohcan|Tollohcan]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 87,897 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Tollohcatl | Altepetequihuah = Raymundo Edgar Martínez Carbajal | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 150050113 | Matlatzalan = }} '''Tollohcan''' ce altepetl ompa [[Tlahtocayotl Mexico]], noyuhqui itecuacan. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Matlatzinco teotlalli, motoca «Tollohcan» ompa inauatlahtol Matlatzinco tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Toluca de Lerdo''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Tollohcan quiza ipan: nahuatlahtocopa [[Tollohtzin]], ce matlatzincateoyotl, nican inelhuayo pehua ica Tolloh- huan in tlahtolli ''can'' tlen ipehualiz -can huala itzalan cualcan. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillahtolli]]: ''Toluca de Lerdo'' * [[Matlatzincatlahtolli]]: ''Imbomáani'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''Zu̷mi'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nzehñi'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Calixtlahuahcan]], in huitztlampa ica [[Capoltitlan]], in tonatih iquizayampa ica [[Metepec]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Miguel Tzinacantepec]]. In Tollohcan atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> == Chanehmatiliztli == Tollohcan quipia 223 876 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 435,125 |- | [[2010]] | 489 333 |- | [[2020]] | 223 876 |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:Universidad Autónoma del Estado de México (1).jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma del Estado de México.]] Tollohcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ''Universidad del Valle de México'', ''UNITEC'', ce pani tlamachtiloyan itech tlacatiyan, ITESM Campus Toluca, ohcequin. In tlacatiyan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 86,52 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Tollohcan cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Toluca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Tollohcan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Fort Worth]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Plata]] |[[Buenos Aires]] |{{ARG/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] * [[Matlatzinco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Toluca de Lerdo}} {{Tollohcan Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Tollohcan]] bds5ikp6ucl85dzqyagmgh3efa09g7b 500493 500488 2022-07-27T19:12:23Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tollohcan | Chantocaitl = Toluca de Lerdo<br />Zu̷mi<br />Nzehñi<br />Imbomáani<br /> | Tlaixcopinalli = Collage Toluca.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of arms of Toluca, Mexico.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Tollohcan|Tollohcan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tollohcan altepetlahtohcan|Tollohcan]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 87,897 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Tollohcatl | Altepetequihuah = Raymundo Edgar Martínez Carbajal | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 150050113 | Matlatzalan = }} '''Tollohcan''' ce altepetl ompa [[Tlahtocayotl Mexico]], noyuhqui itecuacan. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Matlatzinco teotlalli, motoca «Tollohcan» ompa inauatlahtol Matlatzinco tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Toluca de Lerdo''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Tollohcan quiza ipan: nahuatlahtocopa [[Tollohtzin]], ce matlatzincateoyotl, nican inelhuayo pehua ica Tolloh- huan in tlahtolli ''can'' tlen ipehualiz -can huala itzalan cualcan. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillahtolli]]: ''Toluca de Lerdo'' * [[Matlatzincatlahtolli]]: ''Imbomáani'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''Zu̷mi'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nzehñi'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Calixtlahuahcan]], in huitztlampa ica [[Capoltitlan]], in tonatih iquizayampa ica [[Metepec]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Miguel Tzinacantepec]]. In Tollohcan atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> == Chanehmatiliztli == Tollohcan quipia 223 876 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 435,125 |- | [[2010]] | 489 333 |- | [[2020]] | 223 876 |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:Universidad Autónoma del Estado de México (1).jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma del Estado de México.]] Tollohcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ''Universidad del Valle de México'', ''UNITEC'', ce pani tlamachtiloyan itech tlacatiyan, ITESM Campus Toluca, ohcequin. In tlacatiyan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 86,52 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Tollohcan cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Deportivo Toluca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Nemecio Diez]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Tollohcan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Fort Worth]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Plata]] |[[Buenos Aires]] |{{ARG/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] * [[Matlatzinco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Toluca de Lerdo}} {{Tollohcan Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Tollohcan]] 3trj8t0vvqsjbq9b7uye8mrojzvsutn 500494 500493 2022-07-27T19:13:56Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tollohcan | Chantocaitl = Toluca de Lerdo<br />Zu̷mi<br />Nzehñi<br />Imbomáani<br /> | Tlaixcopinalli = Collage Toluca.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of arms of Toluca, Mexico.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Tollohcan|Tollohcan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tollohcan altepetlahtohcan|Tollohcan]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 87,897 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Tollohcatl | Altepetequihuah = Raymundo Edgar Martínez Carbajal | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 150050113 | Matlatzalan = }} '''Tollohcan''' ce altepetl ompa [[Tlahtocayotl Mexico]], noyuhqui itecuacan. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Matlatzinco teotlalli, motoca «Tollohcan» ompa inauatlahtol Matlatzinco tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Toluca de Lerdo''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Tollohcan quiza ipan: nahuatlahtocopa [[Tollohtzin]], ce matlatzincateoyotl, nican inelhuayo pehua ica Tolloh- huan in tlahtolli ''can'' tlen ipehualiz -can huala itzalan cualcan. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillahtolli]]: ''Toluca de Lerdo'' * [[Matlatzincatlahtolli]]: ''Imbomáani'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''Zu̷mi'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nzehñi'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Calixtlahuahcan]], in huitztlampa ica [[Capoltitlan]], in tonatih iquizayampa ica [[Metepec]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Miguel Tzinacantepec]]. In Tollohcan atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> == Chanehmatiliztli == Tollohcan quipia 223 876 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 435,125 |- | [[2010]] | 489 333 |- | [[2020]] | 223 876 |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:Universidad Autónoma del Estado de México (1).jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma del Estado de México.]] Tollohcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ''Universidad del Valle de México'', ''UNITEC'', ce pani tlamachtiloyan itech tlacatiyan, ITESM Campus Toluca, ohcequin. In tlacatiyan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 86,52 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Tollohcan cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Deportivo Toluca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Nemecio Diez]] |- | [[Potros UAEM]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Ascenso MX]] || [[Auditorio Universitario]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Tollohcan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Fort Worth]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Plata]] |[[Buenos Aires]] |{{ARG/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] * [[Matlatzinco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Toluca de Lerdo}} {{Tollohcan Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Tollohcan]] qldh7kqo0bbp84u6otfk7si1dd1jznc 500495 500494 2022-07-27T19:15:52Z Koatochij 19758 /* Momotlaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tollohcan | Chantocaitl = Toluca de Lerdo<br />Zu̷mi<br />Nzehñi<br />Imbomáani<br /> | Tlaixcopinalli = Collage Toluca.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of arms of Toluca, Mexico.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Tollohcan|Tollohcan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tollohcan altepetlahtohcan|Tollohcan]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 87,897 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Tollohcatl | Altepetequihuah = Raymundo Edgar Martínez Carbajal | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 72000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 150050113 | Matlatzalan = }} '''Tollohcan''' ce altepetl ompa [[Tlahtocayotl Mexico]], noyuhqui itecuacan. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Matlatzinco teotlalli, motoca «Tollohcan» ompa inauatlahtol Matlatzinco tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Toluca de Lerdo''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Tollohcan quiza ipan: nahuatlahtocopa [[Tollohtzin]], ce matlatzincateoyotl, nican inelhuayo pehua ica Tolloh- huan in tlahtolli ''can'' tlen ipehualiz -can huala itzalan cualcan. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillahtolli]]: ''Toluca de Lerdo'' * [[Matlatzincatlahtolli]]: ''Imbomáani'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''Zu̷mi'' * [[Otontlahtolli]]: ''Nzehñi'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Calixtlahuahcan]], in huitztlampa ica [[Capoltitlan]], in tonatih iquizayampa ica [[Metepec]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Miguel Tzinacantepec]]. In Tollohcan atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> == Chanehmatiliztli == Tollohcan quipia 223 876 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 435,125 |- | [[2010]] | 489 333 |- | [[2020]] | 223 876 |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:Universidad Autónoma del Estado de México (1).jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma del Estado de México.]] Tollohcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ''Universidad del Valle de México'', ''UNITEC'', ce pani tlamachtiloyan itech tlacatiyan, ITESM Campus Toluca, ohcequin. In tlacatiyan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 86,52 % chanehqueh. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Tollohcan cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Deportivo Toluca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Nemecio Diez]] |- | [[Potros UAEM]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Ascenso MX]] || [[Auditorio Universitario]] |- | [[Borregos Toluca]] || [[Béisbol]] || [[CANADEIP]] || [[Estadio La Congeladora]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == Tollohcan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Fort Worth]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Plata]] |[[Buenos Aires]] |{{ARG/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] * [[Matlatzinco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Toluca de Lerdo}} {{Tollohcan Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Tollohcan]] iockefywhi247as3ekdphsg61xw3048 Morelia 0 34761 500483 499595 2022-07-27T18:51:32Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Morelia | Chantocaitl = Uanhangarhio | Tlaixcopinalli = MoreliaCollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Morelia.svg | Pamitl = Flag of Morelia, Michoacán.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MIC}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Morelia altepetlahtohcan|Morelia]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 0 - 31 | Chanehqueh = 743,275 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Moreliatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = http://www.morelia.gob.mx/ }} '''Morelia''' ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Michhuahcan]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Inin tocayotl oc ompatlac itech ''Uanhangarhio'' in axcan itocah ''Morelia''. In caxtillantocaitl ipampa ''Ciudad de Michoacán'' oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Valladolid''. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''José María Morelos'', catca inin ce ''ciudad de Morelos''. Ica in [[1888]] xihuitl, in tlaltocayotl omocuep '''Morelia''' ompa Mexico mictlampa ipampa itoca itech teuctli [[José María Morelos]], in tlen achcauhtoca axcan. == Chanehmatiliztli == Morelia quipia 743,275 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/mexicali/ ''Pueblos de América'', Michhuahcan tlahtohcayotl, Morelia altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 549,996 |- | [[2010]] | 645,251 |- | [[2020]] | 743,275 |- |} == Neteicniuhtiliztli == León altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Kansas City]] |[[Kansas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Valladolid, España|Valladolid]] |[[Caxtillan huan León]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tijuana]] |[[Baja California]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Michhuahcan]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Michhuahcan]] aml7nazleujps709e70kvxia45vh1gi 500484 500483 2022-07-27T18:55:45Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Morelia | Chantocaitl = Uanhangarhio | Tlaixcopinalli = MoreliaCollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Morelia.svg | Pamitl = Flag of Morelia, Michoacán.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MIC}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Morelia altepetlahtohcan|Morelia]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 0 - 31 | Chanehqueh = 743,275 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Moreliatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = http://www.morelia.gob.mx/ }} '''Morelia''' ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Michhuahcan]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Inin tocayotl oc ompatlac itech ''Uanhangarhio'' in axcan itocah ''Morelia''. In caxtillantocaitl ipampa ''Ciudad de Michoacán'' oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Valladolid''. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''José María Morelos'', catca inin ce ''ciudad de Morelos''. Ica in [[1888]] xihuitl, in tlaltocayotl omocuep '''Morelia''' ompa Mexico mictlampa ipampa itoca itech teuctli [[José María Morelos]], in tlen achcauhtoca axcan. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tarímbaro]], in huitztlampa ica [[Morelos]], in tonatih iquizayampa ica [[Puerto de Buenavista]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Isidri Itzícuaro]] ipan [[Capollan]]. == Chanehmatiliztli == Morelia quipia 743,275 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/mexicali/ ''Pueblos de América'', Michhuahcan tlahtohcayotl, Morelia altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 549,996 |- | [[2010]] | 645,251 |- | [[2020]] | 743,275 |- |} == Neteicniuhtiliztli == León altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Kansas City]] |[[Kansas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Valladolid, España|Valladolid]] |[[Caxtillan huan León]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tijuana]] |[[Baja California]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Michhuahcan]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Michhuahcan]] s369c48taepcs4vjj0awn95bha7xvf0 500485 500484 2022-07-27T18:55:59Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Morelia | Chantocaitl = Uanhangarhio | Tlaixcopinalli = MoreliaCollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Morelia.svg | Pamitl = Flag of Morelia, Michoacán.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MIC}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Morelia altepetlahtohcan|Morelia]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 0 - 31 | Chanehqueh = 743,275 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Moreliatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = http://www.morelia.gob.mx/ }} '''Morelia''' ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Michhuahcan]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Inin tocayotl oc ompatlac itech ''Uanhangarhio'' in axcan itocah ''Morelia''. In caxtillantocaitl ipampa ''Ciudad de Michoacán'' oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Valladolid''. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''José María Morelos'', catca inin ce ''ciudad de Morelos''. Ica in [[1888]] xihuitl, in tlaltocayotl omocuep '''Morelia''' ompa Mexico mictlampa ipampa itoca itech teuctli [[José María Morelos]], in tlen achcauhtoca axcan. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tarímbaro]], in huitztlampa ica [[Morelos]], in tonatih iquizayampa ica [[Puerto de Buenavista]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Isidro Itzícuaro]] ipan [[Capollan]]. == Chanehmatiliztli == Morelia quipia 743,275 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/mexicali/ ''Pueblos de América'', Michhuahcan tlahtohcayotl, Morelia altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 549,996 |- | [[2010]] | 645,251 |- | [[2020]] | 743,275 |- |} == Neteicniuhtiliztli == León altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Kansas City]] |[[Kansas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Valladolid, España|Valladolid]] |[[Caxtillan huan León]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tijuana]] |[[Baja California]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Michhuahcan]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Michhuahcan]] 3ob7cd27irz4dt9ysy3b4cjnfq0f7v3 500513 500485 2022-07-27T21:10:16Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Morelia | Chantocaitl = Uanhangarhio | Tlaixcopinalli = MoreliaCollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Morelia.svg | Pamitl = Flag of Morelia, Michoacán.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MIC}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Morelia altepetlahtohcan|Morelia]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 0 - 31 | Chanehqueh = 743,275 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Moreliatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = http://www.morelia.gob.mx/ }} '''Morelia''' ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Michhuahcan]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Inin tocayotl oc ompatlac itech ''Uanhangarhio'' in axcan itocah ''Morelia''. In caxtillantocaitl ipampa ''Ciudad de Michoacán'' oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Valladolid''. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''José María Morelos'', catca inin ce ''ciudad de Morelos''. Ica in [[1888]] xihuitl, in tlaltocayotl omocuep '''Morelia''' ompa Mexico mictlampa ipampa itoca itech teuctli [[José María Morelos]], in tlen achcauhtoca axcan. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tarímbaro]], in huitztlampa ica [[Morelos]], in tonatih iquizayampa ica [[Puerto de Buenavista]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[San Isidro Itzícuaro]] ipan [[Capollan]]. == Chanehmatiliztli == Morelia quipia 743,275 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/morelia-25/ ''Pueblos de América'', Michhuahcan tlahtohcayotl, Morelia altepetlahtohcan; 27 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 549,996 |- | [[2010]] | 645,251 |- | [[2020]] | 743,275 |- |} == Neteicniuhtiliztli == León altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Kansas City]] |[[Kansas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Valladolid, España|Valladolid]] |[[Caxtillan huan León]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tijuana]] |[[Baja California]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Michhuahcan]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Michhuahcan]] 6wtqevxyxaz674v8zdjf44098a0146n Tochtlan Gutiérrez 0 35001 500520 500061 2022-07-27T21:55:48Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tochtlan Gutiérrez | Chantocaitl = Tuxtla Gutiérrez | Tlaixcopinalli = Tuxtla Gutiérrez - Mosaico Fotográfico.png | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Tuxtla Gutierrez.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHP/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tochtlan altepetlahtohcan|Tochtlan]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 57 | Chanehqueh = 578,830 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Tochtecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = 961 | Nenecuilhuaztli = 071010001 | Matlatzalan = }} '''Tochtlan Gutiérrez''' ce altepetl ipan tlahtocayotl [[Chiyapan]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == [[File:Coyatoc glyph.png|200px|thumb|left|Coyatoc ichimal]] Zoquetlacameh ochanti nican, yehuantin quihtoznequih ''Coyatoc'' nozo ''Coyatocmó'' zoquetlahtoltica, cualcan itech totochtin. Zan niman ipampa inon altepetl ompa huehuehcauh Chiyapan, motoca «Tochtlan» ompa inauatlahtol Tlahco Mexico, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tuxtla''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Tochtlan quiza ipan: nahuatlahtocopa [[tochtli]], nican inelhuayo pehua ica toch- huan in tlahtolli ''tlan'' tlen ipehualiz -tlan, inin huala itech cualcan ica totochtin. Xiuhpan 1560, [[dominico]] teopixqueh otlaquetz ce altepetl ipan inon cualcan moihtoa ''San Marcos Evangelista Tuchtla''. Caxtiltecah moihtoah mahtel ''Tuchtla'' (macehuallahtolcopa ''Tusta''), huehuehcauh ihcuilolli catca otlacuilo ''Tuxtlah'', ipampa itlaltocayo itechpahuicpa Tuxtla canahpa axcapan. Xiuhpan [[1748]] motenehua ''San Marcos Tuxtlan'' huan [[31 metztli mayo]] xihuitl [[1848]] chiapanecatl tetlanahuatiani Nicolás Ruiz Maldonado omocuep itoca ipampa ''Tuxtla Gutiérrez'' ipan tenyoh itech yaotl [[Joaquín Miguel Gutiérrez Canales]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Zoquetlahtolli]]: ''Coyatoc'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Cañón del Sumidero]] huan [[San Fernando]], in huitztlampa ica [[Las Margaritas]], in tonatih iquizayampa ica [[Chiyapan, Chiyapan|Chiyapan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Berriózabal]]. In Grijalva atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ==Temachtiliztli== [[File:Unidad Academica Departamental del ITTG.jpg|thumb|200px|izquierda|Instituto Tecnológico de Tuxtla Gutiérrez.]] Tochtlan Gutiérrez altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chiapas'', ''Universidad de Ciencias y Artes de Chiapas'', ''Universidad Pedagógica Nacional'', ''Universidad Politénica de Tuxtla'', ''Instituto Tecnológico de Tuxtla Gutiérrez'', '' Escuela de Enfermería de Tuxtla Gutiérrez'', ''Universidad del Sur'', ''Universidad del Valle del Grijalva'', ''Instituto de Estudios Superiores de Chiapas'' huan ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chiapas'', ce pani tlamachtiloyan itech Tochtlan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 88,44 % chanehqueh. == Chanehmatiliztli == Tochtlan Gutiérrez quipiya 578,830 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/tuxtla-gutierrez/ ''Pueblos de América'', Chiyapan tlahtohcayotl, Tochtlan Gutiérrez altepetlahtohcan; 26 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 424 579 |- | [[2010]] | 537 102 |- | [[2020]] | 578 830 |- |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Tochtlan Gutiérrez ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuehcauh Cuauhtemallan]] |[[Zacatepec]] |{{GTM/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |[[Huaxyacac]] |{{MEX/nhn}} |1999 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Campeche, Campeche|Campeche]] |[[Campeche]] |{{MEX/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Teuctzincalpan]] |[[Morazán]] |{{HND/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Chiyapan]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Tuxtla Gutiérrez}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chiyapan]] saexfsrj2l1khia5646y64kupklw1sa León, Guanajuato 0 35345 500486 499599 2022-07-27T19:03:18Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = León | Chantocaitl = León de los Aldama | Tlaixcopinalli = León montage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = EscudoMunicipioLeon.png | Pamitl = Bandera de León, Guanajuato.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-GTO}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[León altepetlahtohcan, Guanajuato|León]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 1,579,803 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Leontecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''León''' ce altepetl in ompa Guanajuato. == Tlaltocayotl == Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Villa de León'' in axcan itocah ''León de Nuestra Señora''. In caxtillantocaitl ipampa [[Martín Enríquez de Almansa]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''León'', in quihtoznequi latintlahtolcopa « ''Legio''», in ompa Bajío ipampa altepeticpac ompa Huehuehcauh Caxtillan moihtoa ''León'' ipan Caxtillan huan León tlalli. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla del Bajío''. Altepehuahqueh itech León itocah ''leóntecah'', caxtillantlahtolcopa ''leoneses''. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Sierra de Lobos]], in huitztlampa ica [[San Francisco del Rincón]] huan San José de los Durán, in tonatiuh iquizayampa ica [[Duarte]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[San José de las Palmas]] ipan [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == León quipia 1,579,803 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 020 818 |- | [[2010]] | 1 238 962 |- | [[2020]] | 1 579 803 |- |} == Neteicniuhtiliztli == León altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Omaha]] |[[Nebraska]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[León, España|León]] |[[Caxtillan huan León]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[León, Nicanahuac|León]] |[[León]] |{{NIC/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Guanajuato]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Guanajuato]] ieodyv0tro4br6e6vt6u4j2eiexraer Ensenada, Baja California 0 35449 500468 496334 2022-07-27T18:35:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 1k3lclfvqwy67tkf1rvfida1icvse11 500469 500468 2022-07-27T18:36:02Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] geh5ltf8kyxdcj8scqcmtj3f834xiqq 500470 500469 2022-07-27T18:36:50Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] h7og5cac0ikfo93n1tbl2ydxc2k8gkj 500471 500470 2022-07-27T18:38:14Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] d3hap1uszbaqmh0o1nlvxg2diyouaoi Rosarito 0 35450 500472 496336 2022-07-27T18:38:28Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Rosarito''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] eh101odk5j191ukb749bumclqxb0rpu 500475 500472 2022-07-27T18:40:19Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Rosarito | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Rosarito''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] aa9buhx21fakqdkhxl8fisa5e9hbou7 500478 500475 2022-07-27T18:42:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Rosarito | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Rosarito Beach.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Rosarito''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 520sv17mmmrezzylhwx1iql3b3vrvdv 500479 500478 2022-07-27T18:43:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Rosarito | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Rosarito Beach.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan|Playas de Rosarito]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Rosarito''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 4u0m2cp9xt4f2zo5xjodxy8j4va8ixz Tecate 0 35451 500467 499932 2022-07-27T18:33:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tecate | Chantocaitl = Tikati | Tlaixcopinalli = Vista aérea de Tecate BC.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Cuchumá]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Tecatetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Tecate''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == Chanehmatiliztli == Tecate quipia 108,440 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 35 125 |- | [[2010]] | 89 333 |- | [[2020]] | 108,440 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] dfmba7r6n9cupic1xjzvchbiv4z3c0y San Felipe, Baja California 0 35452 500473 496337 2022-07-27T18:38:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''San Felipe''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] ldocl8vug7iz1nfksdgcdxcukvzw6dx 500477 500473 2022-07-27T18:41:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Felipe | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''San Felipe''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 6u48bdkkrpk5ylgyubumkyve67fauii 500480 500477 2022-07-27T18:44:44Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Felipe | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = San Felipe, Baja (7750811304) (cropped).jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[San Felipe altepetlahtohcan|San Felipe]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 108,440 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''San Felipe''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] dx9ywgxstmj4k9qllwt4cjyockajabu Aguascalientes (nhn) 0 35786 500362 500064 2022-07-27T13:49:48Z Koatochij 19758 /* Tequinemiliztli */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Aguascalientes <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Aguascalientes | Chantocaitl = Estado de Aguascalientes | Pamitl = Flag of Aguascalientes.svg | Chimalli = Coat of arms of Aguascalientes.svg | Tlalmachiyotl = Aguascalientes in Mexico.svg | Lema = Bona Terra, Bona Gens, Aqua Clara, Clarum Cœlum | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tecuacan = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Hueyaltepetl = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Ixtentli = 5 616 | Tlaixpayotl = 29 | Tlalticpac tliltetl = 22°01′18″N 102°21′23″O | Tepenelihuahcapanca = [[La Ardilla]] | Metros = 5,452 | Chanehqueh = 1,312,544 | CampaChanequeh = 227 | Pozahuacayotl = 197.3 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 33,491 | PPC = 23.492 | Tzintiliztli = [[5 metztli febrero]] xiuhpan [[1857]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tetlanahuatiani = Martín Orozco Sandoval | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 27 | Tlacatocaitl = Aguascalientecatl | Onohuayan = | Altepetlahtohcan = [[Altepetlahtohcan ipan Aguascalientes|11]] | UTC = [[UTC]]-6 | USPS = | CodigoISO = MX-AGS | Matlatzalan = www.aguascalientes.gob.mx |}} '''Aguascalientes''' nozo '''Tlahtohcayotl Aguascalientes''' (caxtillantlahtolcopa: ''Estado de Aguascalientes''), ce [[tlahtohcayotl]] ipan [[Mexico]] tlalli. [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] itecuacan huan ialtepenanyo ipan tlahtohcayotl. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Zacatecah]], canahpa huitztlampa ica [[Xalixco]], canahpa icalaquitlampa ica Zacatecah huan canahpa iquizayampa ica [[Zacatecah]] huan [[Xalixco]]. Inic nahui tlahtohcayotl ocachi tepetzin ipan Mexico, canahpa tlahcopampa ca, ionohuayan ''El Llano'' ipan hueyiohtli iztac teocuitlatl ''Camino Real de la Plata'' itzatlan in Zacatecah altepetl huan [[León, Guanajuato|León]] altepetl nozo [[Lagos de Moreno]]. Ce tlahtohcayotl ica hueyic tequitiliztli. == Tlaltocayotl == '''Aguascalientes''' ce tlaltohcayotl itecuacan. Hualauh caxtillahtolcopa itech ''Aguas'' huan ''Calientes'', ''atl'' huan ''totonilli'', quitoznehqui '''Atotonilli'''. Aguascalientes tlahtohcayotl quipia itoca itechpahuic [[Aguascalientes, Aguascalientes|Altepetl Aguascalientes]] motenehua ''La Villa de Nuestra Señora de la Asunción de las Aguas Calientes'' mitzpehua in 22 metztli octubre xiuhpan 1575 intlah in [[Hueyitlahtocayotl Yancuic Galicia]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM01aguascalientes/index.html Enciclopedia de México, Aguascalientes.] Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 16 metztli agosto xiuhpan 2022.</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Achto tlacameh ipan inin tlalli catca 20 000 a.C. anca, ce tlalli ipan [[Hueyi Chichimecapan]], ochantih [[chichimecah| chichimecacalpolli]], in tlacatiyan [[caxcaneh]], [[tecuexeh]], [[cuamareh]] huan [[iztachichimecah]]. Achto yaoquizqueh nican cualcan, yehuantin oahcicoh ompa Caxtillan, teuctli Pedro Almíndez Chirino catca inic ce caxtiltecah tlen nemini nican tlalli, ohce xiuhpan 1530 nozo ipampa 1531 xihuitl, otlachiuh nehuatilli ipampa teuctli Nuño Beltrán de Guzmán. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Zacatecah]] tlahtocayotl, canahpa in huitztlampa ica [[Xalixco]], in tonatih iquizayampa ica [[Zacatecah]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xalixco]]. ===Yeyantli=== Tlahtocayotl Aguascalientes quipia miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli<ref group=tyml.>Tlahtolli quihtoznequi ipampa españoltecah matel '''''Clima'''''. Nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''yeyantli''.</ref> ahneneuhqui mochi Aguascalientes, inon tlacatiyan ica ''tlalnepantlah'' (ahmo quipia hueyatl) yeyantli ica miaquin cuauhtic tepetl La Ardilla ica cepayahuitl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahco ''temperatura''. Nican Tlahtocayotl Aguascalientes huacqui huan tepeyoh ica chicahuac [[ehcatl]] ihuicpa [[San Pedro atoyatl]] quemeh tlahtocayouhtic cuauhtlahtli ''Sierra Fría'' in ompa [[Plutarco Elías Calles apantli]] huan Malpaso apantli. Nochipa tepetlampa quipiya miac cepayauhtic [[cuauhtlah]] ca. In tencalixcuatl ica Zacatecah in ixtlahuatl cah, ce yeyantli cenca tepeyohtic in [[Sierra Madre Occidental]] huan in [[Sierra Fría]], tlen atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl ihuan hueyi [[atoyatl]] ipan tlani temperatura. === Yoliztli === Aguascalientes iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos orientales'', quipiya atl ipampa atoyatl huan Los Arquitos atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra Fría''. No xiquitta Aguascalientes tlahtocayotl quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Aguascalientes''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Striped Skunk (cropped).jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Didelphis marsupialis bragança-PA-brazil.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Presa Los Arquitos, en Jesús María, Aguascalientes 17.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Epatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlacuachin]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Aztatl]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Granger Lake 013.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis latrans.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cottontail Rabbit in West Hartford, Connecticut 5.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tepocolcoatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ayotochtli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Coyotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tochtli]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Nohpalli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Teoacomitl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ocotl]] |- |} </div> ==Teyacanaliztli== Aguascalientes quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Aguascalientes altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Martín Orozco Sandoval in tetlanahuatiani. {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixeliuhca=== {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepecalpolli!!Altepecalpolli icua |- |001 || [[Aguascalientes altepecalpolli|Aguascalientes]] || [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepecalpolli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepecalpolli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepecalpolli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepecalpolli (Aguascalientes)|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepecalpolli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepecalpolli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepecalpolli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepecalpolli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepecalpolli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Barrio 4.jpg|thumbnail|200px|left|Feria de San Marcos.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Aguascalientes, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Altepetl Aguascalientes]] ipan Aguascalientes altepecalpolli, Apantli ipan [[San Francisco de los Romo]] altepecalpolli, Tepeyacac huan Lindavista ipan [[El Llano]], Cristo Roto ipan Jesús María altepecalpolli, Xolalpan Calvillo huan Sierra Fría ipan Calvillo altepecalpolli. Ohcequin cualcan ca, in ''Feria Nacional de San Marcos'' ipan Barrio de San Marcos, ompa xolalpan Altepetl Aguascalientes. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:1 Aeropuerto de Aguascalientes.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Aeropuerto Internacional de Aguascalientes]].]] Aguascalientes quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipiya ce total itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 3,388,168 |- | [[2020]] | 3 540 684 |- |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Capilla Hacienda de Santiago 2.jpg|thumb|200px|Santiago iteopan.]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Tlahtohcayotl Aguascalientes; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. ===Tlacualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], in tlacualli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlaxcalchilatl]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[birria]], [[tlapaloctli]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica mochi calmanaliztli ipan [[Mexico]]; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ===Calmanaliztli=== [[Image:Catedral de Aguascalientes, Aguascalientes, Aguascalientes- Aguascalientes cathedral (20232942553).jpg|thumb|right|200px|Hueyitepixcalli Aguascalientes.]] ====Hueyiteocalli Aguascalientes==== Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Aguascalientes ca Hueyiteocalli Ichpochtli La Asunción ipan xolalpancopa. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipiya ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ome torres, ahcopa ce terraza ixpan in hueyi iixteocal. === Macehualiztli === [[Image:Representación de la batalla de los Chicahuales, Jesús María, Aguascalientes 21.jpg|thumb|200px|Chicahualmeh ipan Jesús María.]] Aguascalientes ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''bordados'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Aguascalientes]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Chicahualli", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla de los Chicahuales'' ipan Jesús María altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''banda de viento'' (tlatzohtzonalcalpolli). ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== * 2012 - '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – ''[[Camino Real Tierra Adentro]]'' (Hueyiohtli Tlalnepantlah). == Momotlaliztli== [[File:Estadio Victoria (Aguascalientes).jpg|thumb|200px|left|Momotlaloyan Victoria]] [[File:Charreada en El Sabinal, Salto de los Salado, Aguascalientes 31.JPG|thumb|200px|right|Charreada ipan Aguascalientes]] In momotlaliztli ipan Aguascalientes tlahtocayotl ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, huan momotlaliztli itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Aguascalientes quipia tlamahuichihuanimeh ipan momotlaliztli quemeh mah: tecpan momotlaloyan ipan ''Estadio Victoria'' ipan Altepetl Aguascalientes, patinaje, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. Ohce momotlaliztli, in ''charreria'', momotlaliztlacatiyan otlachiuh nican Aguascalientes tlahtocayotl. == No xiquitta == * [[Yancuic Galicia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Aguascalientes}} * [http://www.aguascalientes.gob.mx/ Sitio web del Gobierno del Estado.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/ccpv/cpv2005/Default.aspx Información del Conteo de población de 2005.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/agro/default.aspx Información del Censo Agropecuario 2007.] {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes (nhn)]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] 2dh0afmcdnlp6rnyf0hyo9hiz3q0k36 Tēixnāmiquiliztli:Yucatan 1 35859 500551 499955 2022-07-28T01:31:45Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección doble a [[Tēixnāmiquiliztli:Yucatán (nci)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Tēixnāmiquiliztli:Yucatán (nci)]] 57cuvu4yn0ithy08eduvjpurf70fmiu Tēixnāmiquiliztli:Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009 1 35901 500406 500355 2022-07-27T16:52:22Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[Tēixnāmiquiliztli:Hueyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009]] wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Cuauhnanacatl 0 35902 500397 2022-07-27T16:42:43Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cuauhnanacatl]] a [[Kuownanakat]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Kuownanakat]] qjbnr7m8kq5qhebztmzsztvoi0i6tg4 Huēyācalli 0 35903 500404 2022-07-27T16:49:05Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Huēyācalli]] a [[Tepozacalli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Tepozacalli]] 6ptioo8u2xyw6sr2bwdcdwufukgsbop Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yutah 14 35904 500410 2022-07-27T17:48:10Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yutah]] a [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[:Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Utah]] atlc8o8ajv7z6a3lignuh4l5e6ee9l5 Neneuhcāyōtl:Yutah 14 35905 500412 2022-07-27T17:48:33Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Yutah]] a [[Neneuhcāyōtl:Utah]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[:Neneuhcāyōtl:Utah]] 4sevv8u13xyn6hqcd5209sumz6wjujp Tōnatiuhyoh 0 35906 500429 2022-07-27T17:59:32Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Tōnatiuhyoh]] a [[TOnatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[TOnatiuhyoh]] anxsb9vms35m94r8h63wv6fuhm65qs6 500449 500429 2022-07-27T18:09:38Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[TOnatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 TOnatiuhyoh 0 35907 500431 2022-07-27T17:59:42Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[TOnatiuhyoh]] a [[Tonatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Tonatiuhyoh]] 88f42khnli87ou3fea2jp4ryr8zw2hd 500450 500431 2022-07-27T18:09:58Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[Tonatiuhyoh]] wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl 14 35908 500445 2022-07-27T18:03:35Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Neneuhcāyōtl:Payelizyōtl]] a [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[:Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] milfqld5iksur971ddn7so0uqtifkqp 500451 500445 2022-07-27T18:10:26Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Neneuhcāyōtl:Pahtli 14 35909 500446 2022-07-27T18:05:49Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] 03ic0nr1qu1icad3un0s9wg4dwxojm0 500448 500446 2022-07-27T18:07:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Yelizmatiliztli]] [[Neneuhcāyōtl:Paccayeliztli]] bvxirshgxtttmk1s49cgahfu4hzj58m Coztic teocuitlatl 0 35911 500458 2022-07-27T18:25:47Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Coztic teocuitlatl]] a [[Teocuitlatl]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Teocuitlatl]] gesl8r360n9jvyu5sqgmws360nlwath Iztacteocuitlatl 0 35912 500460 2022-07-27T18:26:21Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Iztacteocuitlatl]] a [[Iztac teocuitlatl]] sobre una redirección wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Iztac teocuitlatl]] 0l7kdeicswk6z6nlscur1e3bblfceoy Iztactepoztli 0 35913 500462 2022-07-27T18:26:40Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Iztactepoztli]] a [[Iztac tepoztli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Iztac tepoztli]] km92atcutwl4pm18vg922gd9t82dmkg Tīciyōtl 0 35914 500464 2022-07-27T18:27:44Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Tīciyōtl]] a [[Ticiyotl]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ticiyotl]] ok7iauodssu0gcjim7ydq8j66o38czv Neneuhcāyōtl:Huehuehcauh altepetl 14 35915 500503 2022-07-27T20:16:51Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: [[Neneuhcāyōtl:Altepetl]] wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Altepetl]] 0uv7atruq1ij97qoews3zv4g6oes4zn Nemachiyōtīlli:Tlahco Teotlalli Onohuayan 10 35916 500570 2022-07-28T02:59:29Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {| style="margin:0 auto;clear:both;text-align:center;width:100%;" align=center class="toccolours" |- !bgcolor=#00008B |[[Atemaxac onohuayan|<span style="color:white;">Atemaxac Onohuayan</span>]] |- |'''Altepetlahtohcan'''<br />[[Ixtlahuacan altepetlahtohcan|Ixtlahuacan]] | [[Huaxyacac altepetlahtohcan|Huaxyacac]] | [[Tonallan altepetlahtohcan, Xalixco|Tonallan]] | [[Tzapotlan altepetlahtohcan|Tzapotlan]] | [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] '''Altepetl'''<br />Ate… wikitext text/x-wiki {| style="margin:0 auto;clear:both;text-align:center;width:100%;" align=center class="toccolours" |- !bgcolor=#00008B |[[Atemaxac onohuayan|<span style="color:white;">Atemaxac Onohuayan</span>]] |- |'''Altepetlahtohcan'''<br />[[Ixtlahuacan altepetlahtohcan|Ixtlahuacan]] | [[Huaxyacac altepetlahtohcan|Huaxyacac]] | [[Tonallan altepetlahtohcan, Xalixco|Tonallan]] | [[Tzapotlan altepetlahtohcan|Tzapotlan]] | [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] '''Altepetl'''<br />[[Atemaxac]] • [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] • [[Teotitlan]] • [[Tlalquipac]] • [[Tonallan, Xalixco|Tonallan]] • [[Tzapopan]] • [[Yancuic Mexico, Xalixco|Yancuic Mexico]] |- |} <noinclude> </noinclude> rg9hdlw1e3fbw6mjycecrm9ncvz49n8 500571 500570 2022-07-28T03:01:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {| style="margin:0 auto;clear:both;text-align:center;width:100%;" align=center class="toccolours" |- !bgcolor=#00008B |[[Atemaxac onohuayan|<span style="color:white;">Atemaxac Onohuayan</span>]] |- |'''Altepetlahtohcan'''<br />[[Ixtlahuacan altepetlahtohcan|Ixtlahuacan]] | [[Huaxyacac altepetlahtohcan|Huaxyacac]] | [[Tonallan altepetlahtohcan, Xalixco|Tonallan]] | [[Tzapotlan altepetlahtohcan|Tzapotlan]] | [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] '''Altepetl'''<br />[[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] • [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] • [[Matlatlan]] • [[Tlalquipac]] • [[Santa Lucía del Camino]] • [[Teotitlan]] • [[Xoxocotlan]] |- |} <noinclude> </noinclude> lxb9393jfm3m33f3wepc4k8rsyb0kb7 500572 500571 2022-07-28T03:03:10Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {| style="margin:0 auto;clear:both;text-align:center;width:100%;" align=center class="toccolours" |- !bgcolor=#00008B |[[Tlahco Teotlalli onohuayan|<span style="color:white;">Tlahco Teotlalli Onohuayan</span>]] |- |'''Altepetlahtohcan'''<br />[[Atzompan altepetlahtohcan|Atzompan]] | [[Huaxyacac altepetlahtohcan|Huaxyacac]] | [[Teotitlan altepetlahtohcan, Xalixco|Teotitlan]] | [[Xoxocotlan altepetlahtohcan|Xoxocotlan]] '''Altepetl'''<br />[[Atzompan, Huaxyacac|Atzompan]] • [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] • [[Matlatlan]] • [[Tlalquipac]] • [[Santa Lucía del Camino]] • [[Teotitlan]] • [[Xoxocotlan]] |- |} <noinclude> </noinclude> lfaxeg1oe4wjh7ayaoty1mjqk677phq Altepenanyotl Huaxyacac Juárez 0 35917 500586 2022-07-28T03:17:50Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Altepenanyotl Huaxyacac Juárez]] a [[Altepenanyotl Huaxyacac]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Altepenanyotl Huaxyacac]] jlkotw6dtxbzwywccntqoztq1f7ka6s