Huiquipedia nahwiki https://nah.wikipedia.org/wiki/Cal%C4%ABxatl MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Mēdiatl Nōncuahquīzqui Tēixnāmiquiliztli Tlatequitiltilīlli Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli Huiquipedia Huiquipedia tēixnāmiquiliztli Īxiptli Īxiptli tēixnāmiquiliztli Huiquimedia Huiquimedia tēixnāmiquiliztli Nemachiyōtīlli Nemachiyōtīlli tēixnāmiquiliztli Tēpalēhuiliztli Tēpalēhuiliztli tēixnāmiquiliztli Neneuhcāyōtl Neneuhcāyōtl tēixnāmiquiliztli TimedText TimedText talk Módulo Módulo discusión Accesorio Accesorio discusión Accesorio definición Accesorio definición discusión Monterrey (nhn) 0 2964 501440 499807 2022-07-31T18:24:21Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Monterrey <sup><small>(nhn)</small></sup>}}{{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Monterrey|NCH_name=Monterrey (nch)|NHN_name=Monterrey (nhn)}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Monterrey | Chantocaitl = Monterrey | Tlaixcopinalli = MonterreyCollage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Monterrey, Nuevo León, México.svg | Pamitl = Bandera de Monterrey, Nuevo León, México.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Altepetequihuah = Luis Donaldo Colosio Riojas | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Monterrey''' nozo motenehua noyuhqui ''La Sultana del Norte'' ({{nah2}} ''Tlahtoantepec''), ce altepetl ompa [[Yancuic León]] tlahtohcayotl, noyuhqui itecuacan. Inic ome altepenanyotl ipan [[Mexico]].<ref>INAFED. [http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19039a.html ''Enciclopedia de los municipios de México'', Nuevo León tlahtocayotl, Monterrey; 26 mahtlactli huan ome metztli itech 2021 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> Altepetl ica itequitiliz chicahuaztli, quipiya 1,142,952 chanehqueh.<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/monterrey-29/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Monterrey altepetlahtohcan; 24 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> ==Tlaltocayotl== Itoca ipampa [[Diego de Montemayor]], in ''Altepetl Monterrey itech Tonantzin'' (caxtillahtolcopa; ''Ciudad Metropolitana de Nuestra Señora de Monterrey'') ipampa miac portugaltecah huan caxtiltecah chantiah ipan Santa Lucía atoyatl. In tocayotl cahca homenaje canah Gaspar de Zúñiga y Acevedo, Teuctli Monterrey, in virrey ompa [[Yancuic España]], tlen otlacat ipan Monterrey ompa [[Galicia]] tlahtohcayotl. ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Rayados'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli, catca [[Luis de Carvajal y de la Cueva]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic León]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Cerro de la Silla.jpg|300px|thumb|left|Monterrey]]. Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Escobedo]] ompa Pequería, canah huitztlampa ica [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] huan [[Santiago]], canah tonalquizayampa ica [[Apodaca]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[San Pedro Garza García]] huan [[Santa Catarina]]. ===Tepeliztli=== Cuaxochtia huitztlampa in Cerro de la Silla, miacquin tepetl cerro del Obispado huan Sierre Madre Oriental motenehua La Huasteca ompa Cerro de las Mitras huan cerro de Topochico. ===Atiliztli=== In atl pano ipan Río Santa Catarina huan Río Santa Lucía. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Monterrey iyoliz variada, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl Santa Catarina. No xiquitta Monterrey altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Monterrey === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Adrián Emilio de la Garza Santos |2015-2018 |- |Bernardo González Garza |2018-2019 |- |Adrián Emilio de la Garza Santos |2019-2021 |- |Antonio Fernando Martínez Beltrán |2021 |- |Luis Donaldo Colosio Riojas |2018-Axcan |} == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Monterrey Rascacielos.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Momterrey iohcalhuan.]] Altepetl Monterrey, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Ohcequin mexicah hueyi tequipanoltih in tlalpixcayotl itech [[cintli]], [[tlalcacahuatl]], [[nohpalli]], [[chayohtli]], [[chilli]], [[xonacatl]], nohuan [[pitzopixcayotl]], [[totolpixcayotl]], [[ichcapixcayotl]], [[cahuayohpixcayotl]], [[cuacuahuehpixcayotl]], [[pipiyolpixcayotl]] ompa Milpa Alta, Tlalpan, Tlahuac huan Cuauhximalpan; inompan [[coyonimatiliztli]]. Monterrey ce tequitiliztli ipan America itech temocpan. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santa Lucía]] hueyic ''barrio antiguo''. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Fountain in Parque Fundidora.jpg|thumbnail|200px|left|Acalli Santa Lecía.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Monterrey, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Barrio Antiguo]], Paseo de Santa Lucía, Macroplaza, Parque Fundidora, San Pedro Garza García, Cola de Caballo huan Santiago ipan [[Santiago]] altepecalpolli. Ohcequin cualcan ca, Plaza Sesamo, Bioparque Estrella, MARCO, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:A320-271N XA-VIW at MTY.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Mariano Escobedo]].]] Altepetl Monterrey quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan Mariano Escobedo]] in ompa [[Apodaca altepecalpolli]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. Noihqui ca ohce ehcaquixohuayan ompa Escobedo, moihtoa Hueyi Tepoztotoquixohuayan del Norte. In [[Tepozocuilin Monterrey]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''metro'' ce tepozcoatl motequitiltia ipan inin altepetl. Ca inic ome achi hueyi tepozocuilin ipan Mexico, niman Tepozocuilin Altepetl Mexico ca. [[File:Mapa del Metrorrey.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech Tepozocuilin Altepetl Monterrey]] == Chanehmatiliztli == Monterrey quipia 1,142,952 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>Gobierno del estado de Nuevo León. [http://datos.nl.gob.mx/n-l-poblacion-total-y-por-municipio/ ''Economía'', Nuevo León tlahtocayotl, Monterrey; 29 mahtlactli huan ome metztli itech 2021 xiuitl.] {{Spa}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[1990]] | 1,069,238 |- | [[2000]] | 1,110,997 |- | [[2010]] | 1,135,550 |- | [[2020]] | 1,142,952 |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:ITESM Monterrey Rectoria CETEC.jpg|thumb|200px|izquierda|Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey.]] Ipan Monterrey altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98.12 % chanehqueh, 55.00 % ipan inic ce tlamachtiliyan huan 13.00 % nemachtianimeh ipan tepochcalli. Tlahtocayotl Yancuic León quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad de Monterrey'', ''Instituto Tecnológico de Apodaca'' huan ''Universidad del Norte'', ce pani tlamachtiloyan itech Monterrey altepeticpac Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Instituto INSUCO, Universidad Interamericana del Norte. Universidad del Valle de México (Campus Monterrey), Universidad Humanista de las Américas, Centro de Estudios Universitarios, Universidad Metropolitana de Monterrey, Universidad de Montemorelos, Instituto Tecnológico de Nuevo León, Centenaria y Benemérita Escuela Normal "Miguel F. Martínez", Escuela Normal Superior "Profr. Moisés Sáenz Garza", ohcequin. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Monterrey ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Club de Fútbol Monterrey]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio BBVA]] |- | [[Tigres de la UANL]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga BBVA MX]] || [[Estadio Universitario de la UANL]] |- | [[Águilas de Mexicali]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Gimnasio Polifuncional]] |- | [[Mayas Rugby Club Mérida]] || [[Rugby]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Salvador Alvarado]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Monterrey altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Monterrey altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Dallas]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Barcelona]] |[[Cataluña]] |{{ESP/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Houston]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Olongapo]] |[[Zambales]] |{{PHL}} |1993 |} </center> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Monterrey}} {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] pdbtao7lrna3zcl8p8e372ef1pid3vf Baja California 0 8669 501499 499738 2022-08-01T01:33:41Z Koatochij 19758 /* Temachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{P2|[[Tlani California|NCI]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtocayotl | Tocaitl = Baja California | Chantocaitl = Estado de Baja California | Pamitl = Flag of Baja California.svg | Chimalli = Coat of arms of Baja California.svg | Tlalmachiyotl = Baja California in Mexico.svg | Lema = Cozoltlacatiyan (Cuna de la nación) | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tecuacan = [[Mexicali]] | Hueyaltepetl = [[Tijuana]] | Ixtentli = 71,450 | Tlaixpayotl = 25 | Tlalticpac tliltetl = 29°57′00″N 115°07′00″O | Tepenelihuahcapanca = [[Picacho del Diablo]] | Metros = 3,100 | Chanehqueh = 3 769 020 | CampaChanequeh = 28 | Pozahuacayotl = 52.75 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.8233 {{Ingreso|ingreso=pani}} | CampaIDH = 0.809 | PIB = 86,652 | PPC = 22,961 | Tzintiliztli = [[16 metztli enero]], [[1952]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]], [[Quilihuatlahtolli]], [[Cuimiaitlahtolli]] | Tetlanahuatiani = Marina del Pilar Ávila Olmeda | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 8 | Tlacatocaitl = Baja Californiatlacatl | Onohuayan = | Altepecalpolli = [[Altepecalpolli ipan Baja California|7]] | UTC = [[UTC]]-8 | USPS = | CodigoISO = MX-BC | Matlatzalan = www.bajacalifornia.gob.mx |}} '''Baja California''' nozo '''Tlahtocayotl Baja California''' (caxtillantlahtolli: '''Estado de Baja California'''). In [[tlahtohcayotl]] ipan [[Mexico]] ca. [[Mexicali]] itecuacan in Tlahtocayotl Baja California. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[California]], [[Tlahtocayotl in Cepanca America]], canahpa huitztlampa no [[Baja California Sur]], canahpa iquizayampa no [[Sonora]] ihuan [[California ayollohco]] huan canahpa icalaquitlampa no [[Pacífico ailhuicatl]]. == Tlaltocayotl == '''Baja California'''. California quihtoznequi ipan caxtillantlahtolli ''Horno Caliente'' ahnozo ''Calida Fonax'' nahuatlahtolcuepa ''Tlani Totoncatexcalli''. ==Teyacanaliztli== Baja California quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Mexicali altepetl, tlahtocac tequitini in cihuatlacatzin Marina del Pilar Ávila Olmeda in tetlanahuatiani. {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Marina del Pilar Ávila Olmeda || 2021-2027 |} === Baja California ixeliuhca === {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepecalpolli!!Altepecalpolli icua |- |001 || [[Ensenada altepecalpolli|Ensenada]] || [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] |- |002 || [[Mexicali altepecalpolli|Mexicali]] || [[Mexicali]] |- |003 || [[Tecate altepecalpolli|Tecate]] || [[Tecate]] |- |004 || [[Tijuana altepecalpolli|Tijuana]] || [[Tijuana]] |- |005 || [[Playas de Rosarito]] || [[Rosarito]] |- |006 || [[San Quintín altepecalpolli|San Quintín]] || [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] |- |007 || [[San Felipe altepecalpolli|San Felipe]] || [[San Felipe]] |- |} == Tequitiliztli == [[File:Carignan vineyard.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|[[Xocomecatl|Xocomecapixcayotl]] ipan [[Ensenada]].]] Baja California ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Baja California ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[lalaxtli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[otonlalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Baja California tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. == Chanehmatiliztli == Ce tlacaliztli itechcopa 3,769,020 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 3,388,168 |- | [[2020]] | 3,769,020 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:FachadaUPBC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Politécnica de Baja California.]] In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. Mexicali altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California'', ''Universidad Politécnica de Baja California''. ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Mexicali'', ''Universidad Tecnológica de Mexicali'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Mexicali'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexicali altepeticpac. Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Tlahtohcayotl Baja California ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli== [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaliztli ipan Baja California ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo ipan Tijuana, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Baja California quipiya tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: xopatiliztli ipan [[Estadio Guaycura]], padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. '''Ensenada''' *[[Marineros de Ensenada]] (Béisbol) * Pescadores De Ensenada FC (Fútbol) *[[CF Diablos de Ensenada]] (Fútbol) *[[Atlético Ensenada]] (Fútbol) '''Mexicali''' * [[Soles de Mexicali]], juegan en el [[Auditorio del Estado]] (Baloncesto) *[[Águilas de Mexicali]], juegan en el [[Estadio B'Air]] (Béisbol) (antes conocido como ("El Nido de los Águilas") *[[Aguiluchos de Mexicali]], juegan en el [[Estadio B'Air]] (Béisbol) (antes conocido como ("El Nido de los Águilas") '''Tijuana''' *[[Club Tijuana]] Xolos de Tijuana, juegan en el [[Estadio Caliente]] (neicxitapayolhuiliztli) *[[Toros de Tijuana]], juegan en el [[Estadio Chevron]] (Béisbol) *[[Tijuana Zonkeys]], juegan en el [[Auditorio Zonkeys]] (Baloncesto) *[[Toritos de Tijuana]], juegan en el [[Estadio Chevron]] (Béisbol) '''San Quintín''' * [[Freseros de San Quintín]] (Béisbol) '''Rosarito''' *[[Langosteros de Rosarito]] (Béisbol) '''Tecate''' * Cerveceros de Tecate (Béisbol) == No xiquitta == * [[Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Baja California}} {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Baja California]] tomzdmbxgiasx0a0h2g5bqyt4dy1j20 Tlanomitl Huēyātēnco 0 9978 501513 500550 2022-08-01T02:02:34Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección rota hacia la página de destino trasladada «[[Côte d'Ivoire]]» wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Côte d'Ivoire]] g7sgqq61e13tib8d4motkiaynfvss7r Nemachiyōtīlli:Baja California 10 10863 501452 494575 2022-07-31T18:49:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightgreen; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:Flag of Baja California.svg|40px|Ipan Baja California]] '''<span style="font-size: 120%">[[Baja California]]</span>''' </span></td><td align=right>'''[[Mexico]]''' [[Image:Flag of Mexico.svg|40px|Ipan Mexico]] </td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Tecuacan</th><td><span style="font-size: 110%">'''[[Mexicali]]'''</span></td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetl</th><td> [[Tijuana]] | [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] | [[Rosarito]] | [[Tecate]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetlahtohcan</th><td style="font-size: 85%; line-height: 120%;">[[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | [[Mexicali altepetlahtohcan|Mexicali]] | [[Playas de Rosarito]] | [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] | [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] | [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] | [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]]</td></tr> </table> </div> m0ymcdu4blsvffadd5agajnqra7hphg 501456 501452 2022-07-31T18:53:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightgreen; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:Flag of Baja California.svg|40px|Ipan Baja California]] '''<span style="font-size: 120%">[[Baja California]]</span>''' </span></td><td align=right>'''[[Mexico]]''' [[Image:Flag of Mexico.svg|40px|Ipan Mexico]] </td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Tecuacan</th><td><span style="font-size: 110%">'''[[Mexicali]]'''</span></td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetl</th><td> [[Tijuana]] | [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] | [[Rosarito]] | [[Tecate]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetlahtohcan</th><td style="font-size: 85%; line-height: 120%;">[[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | [[Mexicali altepetlahtohcan|Mexicali]] | [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]] | [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] | [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] | [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] | [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]]</td></tr> </table> </div> qux645j63wpc1nph4smmksz6fshyc0e 501457 501456 2022-07-31T18:54:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightgreen; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:Flag of Baja California.svg|40px|Ipan Baja California]] '''<span style="font-size: 120%">[[Baja California]]</span>''' </span></td><td align=right>'''[[Mexico]]''' [[Image:Flag of Mexico.svg|40px|Ipan Mexico]] </td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Tecuacan</th><td><span style="font-size: 110%">'''[[Mexicali]]'''</span></td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetl</th><td> [[Tijuana]] | [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] | [[Rosarito]] | [[Tecate]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 75%; line-height: 120%;">Altepetlahtohcan</th><td style="font-size: 85%; line-height: 120%;">[[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | [[Mexicali altepetlahtohcan|Mexicali]] | [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan|Playas de Rosarito]] | [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] | [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] | [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] | [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]]</td></tr> </table> </div> nvezfhk998k77t588cg6p7cyxqvnt0w Ilhuicaatl Artico 0 10944 501511 500548 2022-08-01T02:01:50Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección rota hacia la página de destino trasladada «[[Ilhuicaatl Ártico]]» wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ilhuicaatl Ártico]] ffd0o0coy1j3k8z8ejme9ism8yt3dtb Tekax 0 13757 501432 501385 2022-07-31T18:07:23Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tekax | Chantocaitl = Teʼ Kʼáax | Tlaixcopinalli = TEAX Yucatan 2017.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Tekax.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-YUC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tekax altepetlahtohcan|Tekax]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 56,494 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] huan [[yucatecatlahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Tekaxtecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Tekax''' ce altepetl ompa Yucatan, ipan Mexico. Tekax quipiya 28,461 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yucatan tlahtohcayotl, Tekax altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yucatan]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yucatan]] qbxakoch7cuu8axmhesnfiwwpr89je1 501433 501432 2022-07-31T18:10:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tekax | Chantocaitl = Teʼ Kʼáax | Tlaixcopinalli = TEAX Yucatan 2017.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Tekax.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-YUC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tekax altepetlahtohcan|Tekax]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 56,494 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] huan [[yucatecatlahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Tekaxtecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Tekax''' ce altepetl ompa Yucatan, ipan Mexico. ==Chanehmatiliztli== Tekax quipiya 28,461 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yucatan tlahtohcayotl, Tekax altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 23 524 |- | [[2010]] | 25 751 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yucatan]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yucatan]] 3dh70jfd1wtl78q3ojovqchf78x4h60 501434 501433 2022-07-31T18:10:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tekax | Chantocaitl = Teʼ Kʼáax | Tlaixcopinalli = TEAX Yucatan 2017.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Tekax.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-YUC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tekax altepetlahtohcan|Tekax]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 28,461 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] huan [[yucatecatlahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Tekaxtecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Tekax''' ce altepetl ompa Yucatan, ipan Mexico. ==Chanehmatiliztli== Tekax quipiya 28,461 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yucatan tlahtohcayotl, Tekax altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 23 524 |- | [[2010]] | 25 751 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yucatan]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yucatan]] l1keu36e64djch6tx09cho2xsfhohe7 501437 501434 2022-07-31T18:18:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tekax | Chantocaitl = Teʼ Kʼáax | Tlaixcopinalli = TEAX Yucatan 2017.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo Tekax.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-YUC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tekax altepetlahtohcan|Tekax]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 28,461 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] huan [[yucatecatlahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Tekaxtecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Tekax''' ce altepetl ompa Yucatan, ipan Mexico. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Pencuyut]], canah huitztlampa ica [[Manuel Cepeda]], canah tonalquizayampa ica [[Tixcuytún]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[San Marcos]]. ==Chanehmatiliztli== Tekax quipiya 28,461 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yucatan tlahtohcayotl, Tekax altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 23 524 |- | [[2010]] | 25 751 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} == No xiquitta == * [[Yucatan]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yucatan]] ct2i4lki20xd3v1w1mlfulwk9pfrfqa Mexko 0 17496 501398 501341 2022-07-31T13:05:02Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], totonakatlakameh wan sekinokeh. Kipewaltih nopa [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Talahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]], mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Seyok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] fr6ocuy54tlr79h84wcqm8zqudr7sfo 501399 501398 2022-07-31T13:07:01Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Talahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]], mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Seyok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] 654778onwd3rke027dm9igf2bsx9fcx 501400 501399 2022-07-31T13:10:04Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Seyok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] 8xws2k2ak5o5wcie5rbas5g0r3i5h4i 501401 501400 2022-07-31T13:12:49Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] dqwkwy3vie2h2ypk2bsvjiyc3mvuytq 501402 501401 2022-07-31T13:15:04Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] ivr8ax0cnlisocpzgg8gnfsr74n6b74 501406 501402 2022-07-31T13:19:05Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] d4gcf6apq3yu58sv167c7unds5ipkjs 501466 501406 2022-07-31T21:51:01Z LincMad 15090 fixed broken wikilink / arreglé el enlace roto wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Mazahuatlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] iatat8gorwehnm6far3gj8ia9ticm8r 501468 501466 2022-07-31T21:54:07Z LincMad 15090 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtecatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Mazahuatlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] f19sj1n0a24ggbcw1jyzv78qdtd6hly Chihuahua, Chihuahua 0 18046 501500 500642 2022-08-01T01:35:30Z Koatochij 19758 /* Temachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Chiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:|thumbnail|250px|right|]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:Quinta Gameros-006.JPG|Tecpan Gameros. File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] ekjudzs10sybxt5wocp7yk053qr8g6u 501501 501500 2022-08-01T01:36:16Z Koatochij 19758 /* Tequichihualiztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Chiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} ==Tequinemiliztli== ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:Quinta Gameros-006.JPG|Tecpan Gameros. File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] 3v89mni1x71i2ciakjqrd4o0q9qrmfh 501502 501501 2022-08-01T01:37:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Chiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] jtt282cxsu9mzg8bfie72g8wcf97wn8 501503 501502 2022-08-01T01:38:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Chiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] o6zb7lck9j49ojdhexorcpkc38shssw 501504 501503 2022-08-01T01:42:28Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Xiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] cdzur8841utivh8q3d6ixpm6m8nnun1 501507 501504 2022-08-01T01:55:01Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Xiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|left|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] awbzhskfvh05b5d9bluj2w517vtkpbc 501508 501507 2022-08-01T01:55:16Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Chihuahua | Chantocaitl = Ciudad de Chihuahua | Tlaixcopinalli = Chihuahua Capital Collage.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Armas de la Ciudad de Chihuahua.svg | Pamitl = Bandera del Municipio de Chihuahua 2006-Presente.png | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CHH/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Chihuahua altepetlahtohcan|Chihuahua]] | Ancayotl = 28° 38′ 12″ N 106° 04′ 35″ O | Ixtentli = 6.2 | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = 925 762 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1424 | Tlacatocaitl = Chihuahuatecatl | Altepetequihuah = Marco Bonilla Mendoza | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Chihuahua''' nozo '''Altepetl Chihuahua''' ([[caxtillantlahtolli]]: ''Ciudad de Chihuahua''), ce altepetl in ompa Chihuahua altepecalpolli ipan itecuacan ca ipan Tlahtocayotl [[Chihuahua]]. Chihuahua altepetl inic ome altepenayotl ica 925 762 chanehqueh icopa tlahtocayotl. Iteyacanaliz ce altepetl, Chihuahua quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa [[Marco Bonilla Mendoza]]. Inin altepetl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Chihuahua, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa pochtecayotl huan tiyanquiztli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omoteneuh itlaltocatzin ipal nahuatlahtolcopa: «''Chichihuahua''». In huehcauh tocaitl quichihuah in tlahtolli ''[[chichi]]'' huan ''-huahua'', in ipal in tlalpan oncatcah huahualoa chichimeh, nahuatlahtoltica. Occe iyolotlahtol, tarahumaratlahtolcopa ''Xiwara''. ==Huehcapatlahtoliztli== Ixachitlan ahci ce hueyi tecuanixachichitlan ipan [[Tlahtocayotl in Cepanca]], tlen mah pano ipampa tlalli [[Utah]], [[Colorado]], [[Arizona]], [[Yancuic Mexico]] huan [[Texas]]; in iuh [[Mexico]] [[tlahtohcayotl]] [[Chihuahua]], [[Sonora]] huan [[Durango]]. In huehuealtepepan ocachi huan ipampa ayamictlan Mexico, inin izcalli, acoquitzaliztli ica icnotl oyeya xiuhtintitlan XIII ihuan XV, achtotipan ihcuac caxtiltecah oaciuh. In tlachihualtlacayotl Paquimeh ocueponi niman zanyeyo ayamictlani tlahtocayotl ihuicpa Chihuahuac ihuan occequintin tlalli inic Ixachicuauhtlan. In [[24 de junio]] xiuhpan [[1562]], caxtiltecatl [[Francisco de Ibarra]] onemic ce expedición ipampa [[Durango]] ihuan [[Chihuahhua]], motenehua nican [[Yancuic Vizcaya]] huan in [[20 de marzo]] xiuhpan [[1598]] oahci ompa in [[Atoyatl Sacramento]] ce achcauhtoca europatlacameh pampa axcan in Altepetl Chihuahua. Nahuatlahtolli acicamatiayah huan tlahtoayah cenca cualli ipampa mecatlachihualtlacayomeh ihuan pochtetecayo ma quipiayah ica tlacayomeh quemeh toltecah ihuan aztecah. Chichimecah in atleinemic calpolli ihuicpa Paquimeh mah otlamic ipan xiuhmolpilli XXI, ohcequin calpolli mopolihuioh ihuan amotlacahuan moteneloah ica ohce calpolli mah mexicah, pimatlacameh huan caxtiltecah. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Juan Aldama]], in huitztlampa ica [[Mapollan]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Chavarría]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Colonia Sacramento]]. === Tepeliztli === In Altepetl Chihuahua tlatectli ipan in [[Chihuahua Tlahuelmayan]], tepeyahualolli ica tepetl huan tepehuahcan itech in [[Maxalcan]]. Tlatectli in 40km tlapcopa in [[Cerro Grande]]. === Atiliztli === Itechpa in atl, tlatectli ipan in [[atoyatl]], tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan in tlapcopa; ahci in [[Rejón atezcatl]]. Occe atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in [[Sacramento atoyatl]] huan in [[Rejón atoyatl]] ca. ===Yeyantli=== [[Image:Chihuahua Plaza Mayor 1.jpg|thumb|right|200px|[[Cepayahuitl]] ipan Altepetl Chihuahua.]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://web.archive.org/web/20111125041102/http://www.cm.colpos.mx/meteoro/progde/norm/nuevoleg.htm COLPOS], Yeyantli Monterrey. 5 metztli junio 2022.</ref> === Yoliztli === Altepetl Chihuahua iyoliz hueyi, quipia ome yeyantli. Nican quipia hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia atl ipampa atoyatl huan atepantli. No xiquitta nican Chihuahua altepetl, ce cualcan quipia yolcameh nepapan, ininqueh chichinimeh in [[motohtli]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Chihuahua ce altepetl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes altepetl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Altepetl Chihuahua quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipia ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipia 68,000 del Aeropuerto Internacional de Chihuahua. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:06864 - Hospital Porfirio Diaz (Hospital Central Universitario) - Chihuahua, Chihuahua - 01.JPG|thumb|250px|izquierda|Hospital Universitario.]] Chihuahua altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Chihuahua'', ''Universidad Politécnica de Chihuahua''. ''Universidad Libre'', ''Instituto Tecnológico de Chihuahua'', ''Universidad Tecnológica de Chihuahua'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Chihuahua'', ''Universidad La Salle Chihuahua'', ce pani tlamachtiloyan itech Chihuahua altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 93,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[File:Quinta Gameros-006.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan Gameros.]] Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Chihuahua tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Chihuahua ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. ===Tlaixcopinalli=== <gallery mode=packed> File:ChihuahuaZocalo.jpg|In Aitualli Chihuahhua. File:Picture 034-Puerta.jpg|In Calacoayan (''La Puerta''). </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Chihuahua ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayocan |- | [[Alebrijes de Oaxaca]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso MX]] || [[Tecnológico de Oaxaca]] |- | [[Guerreros de Oaxaca]] || [[Béisbol]] || [[Liga Nacional de Béisbol]] || [[Estadio Eduardo Vasconcelos]] |} == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Chihuahua ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Tliltetl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Albuquerque]] |[[Yancuic Mexico]] |{{USA}} |1997 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]] |[[Colorado]] |{{USA}} |1978 |} </center> == No xiquitta == * [[Chihuahua altepecalpolli|Chihuahua]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Chihuahua City}} {{Chihuahua Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Chihuahua]] 3cgr45wlguicp2ehg94jcp7x79hkct9 Caxtila 0 19453 501509 500546 2022-08-01T02:01:07Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección rota hacia la página de destino trasladada «[[Caxtillān]]» wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Caxtillān]] poyrk6orz30fbvgkcwxyafgzrhc8a5v Yobaín 0 19646 501435 496240 2022-07-31T18:13:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} '''Yobaín''' ce altepetl ompa Yucatan, ipan Mexico. ==Tlalticpacmatiliztli== ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 23 524 |- | [[2010]] | 25 751 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} == No xiquitta == * [[Yucatan]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yucatan]] gvvsw0ynnrfg65g98pha72zaf8q77l2 Santiago 0 29062 501416 478721 2022-07-31T16:17:32Z Koatochij 19758 /* Altepetl */ wikitext text/x-wiki '''Santiago''' ce huel tocaitl huan ontetocaitl. == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX}} === ==== Altepecalpolli ==== ; [[Santiago (Yancuic León ialtepecalpol)|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar (altepecalpolli)|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan (altepecalpolli)|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan (altepecalpolli)|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío (altepecalpolli)|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro (altepecalpolli)|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago (altepecalpolli)|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago Veraguas]] == Calmanaliztli == ; [[Santiago Apóstol iteopan (Tequixquiac)]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} 2m43qcio52lryat15c68s6cnfizyr8h 501417 501416 2022-07-31T16:18:27Z Koatochij 19758 /* Calmanaliztli */ wikitext text/x-wiki '''Santiago''' ce huel tocaitl huan ontetocaitl. == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX}} === ==== Altepecalpolli ==== ; [[Santiago (Yancuic León ialtepecalpol)|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar (altepecalpolli)|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan (altepecalpolli)|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan (altepecalpolli)|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío (altepecalpolli)|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro (altepecalpolli)|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago (altepecalpolli)|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago Veraguas]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} 4glhrbiq3x8walp3bjvhsib1tgoykfc 501428 501417 2022-07-31T17:06:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX}} === ==== Altepecalpolli ==== ; [[Santiago (Yancuic León ialtepecalpol)|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar (altepecalpolli)|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan (altepecalpolli)|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan (altepecalpolli)|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío (altepecalpolli)|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro (altepecalpolli)|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago (altepecalpolli)|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago Veraguas]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} e34eql28vh1ou09405v7zh8ejwkz0ju 501431 501428 2022-07-31T17:11:46Z Koatochij 19758 /* Chanehqueh */ wikitext text/x-wiki == Chanehmeh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX}} === ==== Altepecalpolli ==== ; [[Santiago (Yancuic León ialtepecalpol)|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar (altepecalpolli)|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan (altepecalpolli)|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan (altepecalpolli)|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío (altepecalpolli)|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro (altepecalpolli)|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago (altepecalpolli)|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago Veraguas]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} 7ydm8aer2zxhik7mquihsncp87kzgcs Ilhuicaatl Índico 0 32352 501512 500549 2022-08-01T02:01:55Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección rota hacia la página de destino trasladada «[[Ilhuicaatl Indico]]» wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ilhuicaatl Indico]] 2dilv8nxrutwwmkarjzmiya3gwv4rjp Ilhuicaatl Antártico 0 32356 501510 500547 2022-08-01T02:01:45Z Xqbot 1575 Bot: corrección de redirección rota hacia la página de destino trasladada «[[Ilhuicaatl Antartico]]» wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ilhuicaatl Antartico]] lm55jfm3my2o0srpgaaomx2jg92hro7 Nawatlahtolli 0 32678 501411 496479 2022-07-31T13:47:53Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Nawatlahtolli|NCH_name=Nauatlajtoli|NHN_name=Nahuatlahtolli|PPL_name=Meshijkataketzalis}} {{redirige|Mexikatlahtolli|para=ne tlahtolmeh tlen mosaniloah pan [[Mexko]]|Tlahtolmeh pan Mexko}}{{Tlajtoli | tokaitl = Nawatl / mexkatl | nantlajtomej = ''Nāwatlahtōlli, mexikatlahtolli, mexkatl, mexikanoh, mehkanohtlahtol, masewaltlahtol'' | ixiptli = [[Īxiptli:Nawatlahtolli pan tlaltipaktli.svg|275px]] | ixipmachiotl = Nawatlahtolli pan tlaltepaktli | motlajtoa_ipan = {{MEX}}<br />{{USA}}<br />{{SLV}}<br />{{GTM}}<br />{{HND}} | tlajtokayotl = [[Kwetlaxkoapan]], [[Chalchiwehkan]], [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]], [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]], [[San Luis Potosí]], [[Tlatilantli Mexko]], [[Nuevo León]], [[Altepetl Mexko]], [[Morelos]], [[Tlaxkallan]], [[Xalixko]], [[Tamaolipan]], [[Waxyakak]], [[Michwahkan]], [[Doranko]], [[Nayarit]] wan sekinok. | tlajtomej = 1 651 958 | h1 = 1 651 958 (2020) | h2 = Axmomattok | tlatektli = ''Inintsalan 400 achtomeh'' | senyelistli = [[Yotonawatlahtolli]]<br />&nbsp;&nbsp;Witstlanpa<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Nawatlahtolkwawitl<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Mexikatlahtolli''' | tlajkuilolistli = Latintlahkwilolli<br /><small>(wahkawkiya ika [[mexihkatlahkwilolli]])</small> | oficial = {{MEX}} | agencia = [[Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh]]<br />[[Academia Veracruzana de las Lenguas Indígenas]]<br />[[Sakatlan Masewaltlallamikkan]]<br />Nawatlahtolneskaltiloyan | 639-2 = nah | 639-3 = |nantlajtoli=yutanauatlajtoli|sil=axnehnewki}} Ne '''nawatl''' ({{IPA|ˈnaːwat͡ɬ|{{IPA/Nawatl}}|}}), no '''mexkatl'''​ so '''mexikanoh''' ({{IPA|meʃiˈkanoo̥|{{IPA/Nawatl}}|}}),'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' se [[yotonawatlahtolli]] tlen mosaniloa pan [[Mexko]], pan [[Xiktlalli]] wan sekin chinankomeh pan [[Estadosonidos]]. Momattok eltok sankemman {{Siglo/full|v}}, maske kenwak nawatl pewki mosaniloa kemman moxexelohkeh ({{Circa}} {{Siglo/full|iii}}) yotonawatlahtolli witstlanpa wan wewehnawatlahtolli. Naman, mexikatlahtolli eli [[masewaltlahtolli]] tlen mexkoewanih kamatih achiyok keha sekinokeh,<ref>[https://www.gob.mx/cultura/prensa/mexihko-ik-chikome-tlalli-in-kanin-onka-nepapan-tlahtolli-ipan-nochi-totlaltikpak «Mexihko, ik chikome tlalli in kanin onka nepapan tlahtolli ipan nochi totlaltikpak»] ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref> pampa itstokeh ome miyones tlahtoanih, achi nochimeh ome tlahtolli ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiahtlahtolli]] so eyi ika [[inglestlahtolli]]. Ipan {{Siglo/full|vi|v}} pan [[Mesoamerikah]], Koyotlatelko itlallamikilis kiweyakilihki mexkatl pan Eje Neovolcánico wan [[Pasifiko Weyiatl]]. Yeka neskeh [[pochotekatlahtolli]] wan [[koskatekatlahtolli]] (ne nawatl katli mosaniloa pan [[Xiktlalli]]), maske san koskatekatl nokka mosaniloa (pan [[Koskatlan]]). Mokwapki ''lingua franca'' tlen altepetinih, ipampa [[tepanekah]], [[toltekatlakameh]] wan [[tenochkah]] (inihwantin pan {{Siglo|xv}}). Kitekiwiayayah nochipa, yeka tlaloxtli kisenkwik [[Anawak Tlalli]]. Achtopa [[kaxtiltekahmeh]] wan [[tlaxkaltekahmeh]] [[teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan]], tenochkah nowkiya kitlalkwihkwikeh miak tlalli pan naman Mexko tlalxihtli. Teipan teetlalkwihkwilistli tlen [[Tenochtitlan]], mexikanoh mopewaltih moihkwilos latintlahkwiloltika. Iwkinon, yankwik kaxtiltekahmeh pewkeh kinihkwilohkeh miakin sasanilmeh, xochikwikameh wan amatsitsin inintsalan {{Siglo/full|xviii|xvi}}. Miak masewalmeh san kitekiwihkeh Tenochtitlan ikalpoltlahtol (itokah [[nawatl tlen wahkapatl]]) para tlahkwiloseh pampa eliyaya tekpiltlahtolli pan [[Exkan Tlahtoloyan]], maske kemmantika no motekiwihkeh sekinok. Ipampa tenyoh tlatekiwilistli tlen nawatlahtolli, weyitlahtoani [[Felipe II tlen España]] kimachiyotihki mexkatl [[Virreiyotl Yankwik España]] itekpantlahtol pan xiwitl [[1570]].<ref>Carmen Valero. [https://cvc.cervantes.es/lengua/hieronymus/pdf/03/03_061.pdf «Traductores e intérpretes en los primeros encuentros colombinos»] ''UAH''. {{Spa}}</ref> Naman, onkah nelmiak kalpoltlahtolli katli saniloah masewaltlakameh tlen ewah Mexko tlalxihtli wan [[Ayollohko Mexko]]. Pampa nawatlahtolli se [[wextlahtolli]], kalpoltlahtolli ya tlamantik. Ipan [[Waxtlan|Waxtekapan Tlalli]] itstokeh nelmiakeh nawatlahtoanih (achiyok keha seyok kampaweli pan Mexko Tlalli), yeka onkah miak tlahkwilolli ika [[Waxtekapan nawatlahtolli]] pan teposamatinih. Onkah sekinok kalpoltlahtolli ika miakeh tlahtoanih, inintokah [[Guerrero nawatlahtolli|Guerrero nawatl]], [[Tsonkoliwkan nawatlahtolli|Awilisapan nawatl]], [[Akaxochitlan nawatlahtolli|Akaxochitlan nawatl]], [[Teowahkan nawatlahtolli|Teowahkan nawatl]] wan [[Sakapowaxtlan nawatlahtolli|Sakapowaxtlan nawatl]]. Kalpoltlahtolli ya tlamantik ika keskin wahkatlahtolli so [[Kastiahtlahtolli|kastiahtlahtol]]<nowiki/>tlanewilmeh sehse kipiyah. [[Tlahko nawatlahtolli]] (tlen Mexko tlalxihtli) iwikal ken nawatl tlen wahkapatl achiyok keha sekinok kalpoltlahtolmeh. Ipampa [[Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[2003]], kastiah, mexkatl, yokatekatl wan sekinok 66 tlahtolli sansemeh ika tlanawatillotl. Ipan noviempreh tlen [[2020]], neski se yankwik tlanawatilli tlen kintlalki nochin tlahtolmeh Mexko itekpantlahtolwan.<ref>[https://www.infobae.com/america/mexico/2020/11/19/diputados-las-lenguas-indigenas-tendran-el-mismo-valor-que-el-espanol-ante-la-ley/%7Ct%C3%ADtulo=Diputados «Diputados: las lenguas indígenas tendrán el mismo valor que el español ante la ley»]. Infobae. Kalahki: 14 tlen tisiempreh pan 2020. {{Spa}}</ref> Naman, ne nawatlahtolli mosaniloa pan 17 tlen 31 tlatilantli tlen Mexko Tlalli ([[Kwetlaxkoapan]], [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]], [[Chalchiwehkan]], [[San Luis Potosí]], [[Waxyakak]], [[Ahkolman]], [[Doranko]], [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]], [[Xalixko]], [[Michwahkan]], [[Morelos]], [[Nayarit]], [[Tlapachko]], [[Nuevo León]], [[Tlaxkallan]], [[Tamaolipan]], [[Tlatilantli Mexko]]), [[Altepetl Mexko]] wan [[Estadosonidos]]. __TOC__ == Tlahtoltokayotl == ({{IPA|naːwat͡ɬahˈtollɪˀ|{{IPA/Nawatl}}|Nawatlajtolli.ogg}}) == Tlahtolkwawitl == [[Īxiptli:Dialectología_nahua.png|derecha|250px|miniatura|Árbol genealógico del náhuatl]] Ne nawatl se [[yutanawatlahtolli]], se tlajtolsenyelistli itech Aridoamerika. Inin senyelistli xelotok ika «yutanauatlajtoli ayamiktlan» uan «yutanauatlajtoli uitstlan». Onto kuaumaitl xelotok ika seyok tlajtolkuauitl, kan «nauatl panixeliukayotl» kipia in nauatlajtoli/mexikatlajtoli (ika ikalpolajtoluan), [[Pipillahtolli|pipilajtoli]] iuan [[Pōchōtēcatlahtōlli|pochotekatlajtoli]]. No nauatlajtoli xelotok ika ''Nauatl Ikalakiani'' iuan ''Nauatl Ikisayo''.<ref>INALI, 2008. ''[http://www.inali.gob.mx/pdf/CLIN_completo.pdf Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales: Variantes Lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas]''.&nbsp;{{Spa}}</ref> == Nemiliskayotl == [[Īxiptli:Nahuatl precontact and modern.svg|izquierda|miniaturadeimagen|Nauatl itlalkapan]] In '''nauatlajtoli''' (ika uakapatl ''nāhuatlahtōlli'') kijtosneki "tlajtoli tlein naua". Okatka atleinemik frankatlajtoli itech Mesoamerika iuikpa [[Mācuīlpōhualxihuitl VII|makuilpoualxiuitl VII]] ixkichka [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]]. No okatka [[Mexihcah|mexikaj]] uan [[Tlaxcaltēcah|tlaxkaltekaj]] itlajtol, ipampa in tlajtoli motoka '''mexikatlajtoli''' noijki. Achtotipan [[Caxtiltecah|kaxtiltekaj]], nauatl itlajkuilolis mexikatlajkuilolistli. Maski miaktin tlajkuiloltin tlapopolotokej iuikpa Kaxtiltekapeuali tlen Mexikaj, kena onkatej tlajkuiloltin iu Nesaualkoyotl ixochikuikauan uan sasanili [[Nican Mopohua|Nikan Mopoua]] (ika uakapatl ''Nicān Mopōhua''). Satepan kaxtiltekapeuali, nauatl itlajkuilolis latinotlajkuilolistli, ika neluayotl in [[Caxtillahtolli|ispantlajtoli]] tlen [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]] itlajkuilolis. Ipampa miaktin kamanaltin uan tokamej moijkuiloaj ika [[Tlahcuiloliztli|tlajkuilolistli]] tlen uakapatl, maski tlajtoltsatsilistli tlen ispantlajtoli opatlak. Iu machiotl: Mexiko ika ispantlajtoli motoka ''México'' (achtotipan, in ''x'', otsats /ʃ/, maski ika nauatlajtoli axkantika tsatsi ijkin). Juan de Zumárraga, se [[Teopixqui|Fransisko teopixki]], uan achto obispo tlen [[Mexihco Tenochtitlan|Tenochtitlan]], oualikak tlateposkuiloli ipan [[Yancuic Caxtillan|Yankuik Ispanian]]. Ipampa inin, Alonso de Molina okijkuilo ''Doctrina cristiana breve traducida en lengua mexicana'' ika nauatl ipan [[1546]]. Teopixki [[Andrés de Olmos]], Zumárraga iikniu uan se iuani maseuali ipan mexikatlajtolmatilistli, okatka achto ka okijkuilo se [[Gramática del náhuatl|netlajtolmachitilistli ika nauatl]]. Seyok netlajtolmachitilistli, tlen [[1645]], omomanili noijki inik machitilistli tlen nauatl. No Miguel de Guevara okijkuilo se naua[[Tlahtolloliztli|tlajtololistli]], axkantika poliuini. Axkantika, nauatlajtoli kiuejkatlaxtia nauatl tlen [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]], ipampa okimochiu in ''yankuik tlajkuilolistli'', tlein momanilia ika ometlajtouapaualistli ipan maseualnepentlatkikayomej. Yesej axkipia miek tlauelkaktli itechpa [[Nahuatlahtolli nexpaltehuilotl|nauatl tlen uakapatl]] iixtlamatkiuan, no axneneukayomej kalpolajtoltin intsalan. Miaktin tlakatianmej itokauan ika ispantlajtoli uan sekinoj tlajtoltin ipan [[Cemanahuac|Semanauak]] ualaj tlen nauatlajtoli: ''Mexiko'', ''Kuautemalan'', ''Nikanauak''. Onkatej miaktin tokamej ualaj tlen mexikatlajtoli ipan Mexiko uan sekinoj tlajtokayomej ipan [[Tlahco Ixachitlan|Tlajko Amerika]]. === Achtopa kaxtiltekahmeh === === Inok virreiyotl === === Nawatlahtolli naman === == Kalpoltlahtolmeh == [[Īxiptli:Nahuatl map labeled.svg|miniaturadeimagen|Nauatlajtoli ikalpoltlajtoluan]]In tlajtoli motlajtoa ipan [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlajtokayotl Mexiko]], [[Puebla]], [[Guerrero (tlahtohcayotl)|Guerrero]], [[Hidalgo]], [[Veracruz]], [[Huāxyacac|Uaxyakak]], [[Durango]], [[Morelos]], [[Tlaxcallān|Tlaxkalan]], [[San Luis Potosí]], [[Calpōlli Tlahtōlōyān|Altepetl Mexiko]], [[Michhuahcān|Michuakan]] uan [[Xālīxco|Xalixko]]. Inin ikalpolajtoluan: * Tlajko nauatlajtoli (nhn) * Tlajko Kuextekapan (nch) * Tlajko Puebla (ncx) * Nauatlajtoli tlen Uakapatl (nci) * Koatepek (naz) * Durango (azd) * Tlapkopa Kuextekapan (nhe) * Guerrero (ngu) * Itepetlaj (azz) *Istmo Mekayapan iuan Tatauikapan (nhx) * Uaxkalejkan (nhq) * Istmo Koxolijakak (nhk) * Istmo Pachapan (nhp) * Michuakan (ncl) * Morelos (nhm) * Miktlampa Uaxyakak (nhy) * Miktlampa Puebla (ncj) * Ometepek (nht) * Auilisapan (nlv) * Santa María la Alta (nhz) * Tliltepetl (nsu) * Uitstlantlapkopa Puebla (npl) * Tabasko (nhc) * Temaskaltepek (nhv) * Tetelsinko (nhg) * Tlamakasapan (nuz) * Siuatlampa Kuextekapan (nhw) * Sakatlan-Auakatlan-Tepetsintlan (nhi) * [[Pīpillahtōlli|Pipilajtoli]] (ppl) == Tlamachtilistli == == Tlahtoltekpanalistli == == Tlahkwilolistli == == Xochitlahtollotl == == Wikayotl == == Nawatl ika tepostinih == == Nawatl ika sekinok tlahtolli == == Nowkiya xikitta == *[[Caxtillāntlahtōlli īpan in nāhuatlahtōlli|Kastiahtlahtolmeh pan mexkatl]] *[[Tlahtolmeh pan Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko itlahtolwan]] __NOTOC____NOEDITSECTION__ == Kampa motemohki == <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 260px; padding: 4px; spacing: 0px; text-align: left; float: right;"><div style="float: left;">[[Īxiptli:Wiktionary-logo-portal.svg|50x50px]]</div><div style="margin-left: 60px;">'''[[wikt:nawatlahtolli|Nawatlahtolli]]''' — [[wikt:nah:|Wikixitlawkayotl]]</div></div> * [[Alonso de Molina|M<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">olina</span>, Alonso de.]], ''Vocabulario En Lengua Mexicana y Castellana''. [[1571]][http://web.mac.com/idiez/iWeb/macehualli/Research_files/mc001r-020v.pdf] * A<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">renas</span>, Pedro de., ''Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana''. [[1611]] Tepoztlatlahcuilōlli: [[Mēxihco]], [[1982]] * [[Ángel María Garibay|G<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">aribay</span>, Ángel Ma.]], ''Llave del Náhuatl''. Porrúa, México, [1940] 1999. * [[Frances E. Karttunen|K<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">artunnen</span>, Frances]], Apéndice: ''Mowentike Chalman/Los Peregrinos de Chalma de Jean Charlot'', Renvall Institute, Universidad de Helsinki. * S<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">ullivan</span>, Thelma D., ''Compendio de la Gramática Náhuatl'', Universidad Nacional Autónoma de México, [1976] 1992. * K<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">aufman</span>, Terrence, "The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results", 2001 [http://www.albany.edu/anthro/maldp/Nawa.pdf] <references /> [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Nawatlahtolli}} 8r9yu21alkf6wn4ckeq6a060962g7hl Guadalupe, Yancuic León 0 32868 501439 499583 2022-07-31T18:22:00Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Guadalupe | Chantocaitl = Nueva Tlaxcala de Guadalupe | Tlaixcopinalli = Cerro de la Silla Mty.jpg | Tlalmachiyotl = Guadalupe location.png | Chimalli = Escudo de Guadalupe, N.L.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalupe altepetlahtohcan|Guadalupe]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 635,862 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Guadalupetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 43000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 19026 | Matlatzalan = }} '''Guadalupe''' nozo motenehua noyuhqui ''Nueva Tlaxcala de Guadalupe de Horcacitas'', ce altepetl ompa Tlahtohcayotl [[Yancuic León]], ce cualcan itech Monterrey Altepenanyotl. Quipiya 635,862 chanequeh. == Tlaltocayotl == Itocah Altepetl Yancuic Tlaxcallan Tonantzin tlen Guadalupe (caxtillahtolcopa; Pueblo de Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe) pampa miac tlaxkaltecah (ne ompa Valle del Pilón) monechtia naman ni altepetlalli ipan 1756 xihuitl. ==Tlalticpacmatiliztli== Guadalupe ipan in [[Altepenanyotl Monterrey]], tepeyahualolli ica tepetl, motenehua [[Cerro de la Silla]] ompa huitztlampa. Tlatectli in 40km ipan hueyi Pilon teotlalli. In atl ca ipan [[atoyatl]], meya ipan tepehuahcan, ompa huitztlampa canahpa mictlampa. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Guadalupe === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar (axan) |2018-Axan |} == Icniuhaltepetl == Guadalupe altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tlaxcallan Xihcotencatl]] |[[Tlaxcallan]] |{{MEX}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Laredo]] |[[Texas]] |{{USA}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[McAllen]] |[[Texas]] |{{USA}} |1993 |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] kxmfin4isv7dtfgcstkdhy84fx7l1pm 501442 501439 2022-07-31T18:30:02Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Guadalupe | Chantocaitl = Nueva Tlaxcala de Guadalupe | Tlaixcopinalli = Cerro de la Silla Mty.jpg | Tlalmachiyotl = Guadalupe location.png | Chimalli = Escudo de Guadalupe, N.L.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalupe altepetlahtohcan|Guadalupe]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 635,862 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Guadalupetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 43000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 19026 | Matlatzalan = }} '''Guadalupe''' nozo motenehua noyuhqui ''Nueva Tlaxcala de Guadalupe de Horcacitas'', ce altepetl ompa Tlahtohcayotl [[Yancuic León]], ce cualcan itech Monterrey Altepenanyotl. Quipiya 635,862 chanequeh. == Tlaltocayotl == Itocah Altepetl Yancuic Tlaxcallan Tonantzin tlen Guadalupe (caxtillahtolcopa; Pueblo de Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe) pampa miac tlaxkaltecah (ne ompa Valle del Pilón) monechtia naman ni altepetlalli ipan 1756 xihuitl. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[San Nicolás de los Garza]] huan [[Apodaca]], canah huitztlampa ica [[Cerro de la Silla]], canah tonalquizayampa ica [[Cadereyta de Jiménez]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]. ===Tepeliztli=== Guadalupe ipan in [[Altepenanyotl Monterrey]], tepeyahualolli ica tepetl, motenehua [[Cerro de la Silla]] ompa huitztlampa. Tlatectli in 40km ipan hueyi Pilon teotlalli. In atl ca ipan [[atoyatl]], meya ipan tepehuahcan, ompa huitztlampa canahpa mictlampa. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Guadalupe === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar (axan) |2018-Axan |} == Icniuhaltepetl == Guadalupe altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tlaxcallan Xihcotencatl]] |[[Tlaxcallan]] |{{MEX}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Laredo]] |[[Texas]] |{{USA}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[McAllen]] |[[Texas]] |{{USA}} |1993 |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] eg83yk22wh427aq16p04kbxvync4z7n 501443 501442 2022-07-31T18:30:27Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Guadalupe | Chantocaitl = Nueva Tlaxcala de Guadalupe | Tlaixcopinalli = Cerro de la Silla Mty.jpg | Tlalmachiyotl = Guadalupe location.png | Chimalli = Escudo de Guadalupe, N.L.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalupe altepetlahtohcan|Guadalupe]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 635,862 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Guadalupetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 43000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 19026 | Matlatzalan = }} '''Guadalupe''' nozo motenehua noyuhqui ''Nueva Tlaxcala de Guadalupe de Horcacitas'', ce altepetl ompa Tlahtohcayotl [[Yancuic León]], ce cualcan itech Monterrey Altepenanyotl. Quipiya 635,862 chanequeh. == Tlaltocayotl == Itocah Altepetl Yancuic Tlaxcallan Tonantzin tlen Guadalupe (caxtillahtolcopa; Pueblo de Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe) pampa miac tlaxkaltecah (ne ompa Valle del Pilón) monechtia naman ni altepetlalli ipan 1756 xihuitl. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[San Nicolás de los Garza]] huan [[Apodaca]], canah huitztlampa ica [[Cerro de la Silla]], canah tonalquizayampa ica [[Cadereyta de Jiménez]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]]. ===Tepeliztli=== Guadalupe ipan in [[Altepenanyotl Monterrey]], tepeyahualolli ica tepetl, motenehua [[Cerro de la Silla]] ompa huitztlampa. Tlatectli in 40km ipan hueyi Pilon teotlalli. In atl ca ipan [[atoyatl]], meya ipan tepehuahcan, ompa huitztlampa canahpa mictlampa. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Guadalupe === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar (axan) |2018-Axan |} == Icniuhaltepetl == Guadalupe altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tlaxcallan Xihcotencatl]] |[[Tlaxcallan]] |{{MEX}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Laredo]] |[[Texas]] |{{USA}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[McAllen]] |[[Texas]] |{{USA}} |1993 |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 4az646wb2bbkusjcr2lz1r9adyg6hno 501445 501443 2022-07-31T18:33:00Z Koatochij 19758 /* Occe necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Guadalupe | Chantocaitl = Nueva Tlaxcala de Guadalupe | Tlaixcopinalli = Cerro de la Silla Mty.jpg | Tlalmachiyotl = Guadalupe location.png | Chimalli = Escudo de Guadalupe, N.L.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalupe altepetlahtohcan|Guadalupe]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 635,862 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Guadalupetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 43000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 19026 | Matlatzalan = }} '''Guadalupe''' nozo motenehua noyuhqui ''Nueva Tlaxcala de Guadalupe de Horcacitas'', ce altepetl ompa Tlahtohcayotl [[Yancuic León]], ce cualcan itech Monterrey Altepenanyotl. Quipiya 635,862 chanequeh. == Tlaltocayotl == Itocah Altepetl Yancuic Tlaxcallan Tonantzin tlen Guadalupe (caxtillahtolcopa; Pueblo de Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe) pampa miac tlaxkaltecah (ne ompa Valle del Pilón) monechtia naman ni altepetlalli ipan 1756 xihuitl. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[San Nicolás de los Garza]] huan [[Apodaca]], canah huitztlampa ica [[Cerro de la Silla]], canah tonalquizayampa ica [[Cadereyta de Jiménez]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]]. ===Tepeliztli=== Guadalupe ipan in [[Altepenanyotl Monterrey]], tepeyahualolli ica tepetl, motenehua [[Cerro de la Silla]] ompa huitztlampa. Tlatectli in 40km ipan hueyi Pilon teotlalli. In atl ca ipan [[atoyatl]], meya ipan tepehuahcan, ompa huitztlampa canahpa mictlampa. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Guadalupe === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar (axan) |2018-Axan |} == Icniuhaltepetl == Guadalupe altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tlaxcallan Xihcotencatl]] |[[Tlaxcallan]] |{{MEX}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Laredo]] |[[Texas]] |{{USA}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[McAllen]] |[[Texas]] |{{USA}} |1993 |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] mpv8znwd21g5niabi4nih0o65m4sbmx 501447 501445 2022-07-31T18:38:02Z Koatochij 19758 /* Icniuhaltepetl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Guadalupe | Chantocaitl = Nueva Tlaxcala de Guadalupe | Tlaixcopinalli = Cerro de la Silla Mty.jpg | Tlalmachiyotl = Guadalupe location.png | Chimalli = Escudo de Guadalupe, N.L.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtocayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalupe altepetlahtohcan|Guadalupe]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 635,862 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Guadalupetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 43000 | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 19026 | Matlatzalan = }} '''Guadalupe''' nozo motenehua noyuhqui ''Nueva Tlaxcala de Guadalupe de Horcacitas'', ce altepetl ompa Tlahtohcayotl [[Yancuic León]], ce cualcan itech Monterrey Altepenanyotl. Quipiya 635,862 chanequeh. == Tlaltocayotl == Itocah Altepetl Yancuic Tlaxcallan Tonantzin tlen Guadalupe (caxtillahtolcopa; Pueblo de Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe) pampa miac tlaxkaltecah (ne ompa Valle del Pilón) monechtia naman ni altepetlalli ipan 1756 xihuitl. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[San Nicolás de los Garza]] huan [[Apodaca]], canah huitztlampa ica [[Cerro de la Silla]], canah tonalquizayampa ica [[Cadereyta de Jiménez]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]]. ===Tepeliztli=== Guadalupe ipan in [[Altepenanyotl Monterrey]], tepeyahualolli ica tepetl, motenehua [[Cerro de la Silla]] ompa huitztlampa. Tlatectli in 40km ipan hueyi Pilon teotlalli. In atl ca ipan [[atoyatl]], meya ipan tepehuahcan, ompa huitztlampa canahpa mictlampa. ==Teyacanaliztli== === Altepetequihuah ipan Guadalupe === {| class="wikitable" !Tocayotl !Cahuitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar (axan) |2018-Axan |} == Neteicniuhtiliztli == Guadalupe altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tlaxcallan Xihcotencatl]] |[[Tlaxcallan]] |{{MEX}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Laredo]] |[[Texas]] |{{USA}} |1992 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[McAllen]] |[[Texas]] |{{USA}} |1993 |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] hgoyxpuje3kapvsulmvml854e1wiy4f Estadosonidos 0 32885 501393 501358 2022-07-31T12:48:56Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|38|53|42|N|77|02|12|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Estadosonidos|NCH_name=Estados Unidos|NHN_name=Tlahtocayotl in Cepanca America|PPL_name=Ejestadoj Senputzujtuk ipal America}} {{Tlakatiyan | mapa = United_States_(orthographic_projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Estadosonidos tlen Amerikah|āchcāuhtōcāitl_nativo=''United States of America''|pāmitl=Flag_of_the_United_States.svg|chīmalli=Great_Seal_of_the_United_States_(obverse).svg|cemāxcātōcāitl=Estadosonidos|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''The Star-Spangled Banner''|lema_nacional=''In God we trust''<br />([[inglestlahtolli|ingles]], «ToTekoh tikneltokah»).|tēcuacān=[[Altepetl Washington]] [[File:Seal of the District of Columbia.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=689&nbsp;545 chan.|tēcuacān_cemonoc=38_54_N_77_00_W 38°54′ M, 77°00′ S|huēyi_āltepētl=[[New York]]}}'''Estadosonidos<ref group="tyml."><small>[[Tlahtolxitlawkayotl]] kitokaxtia '''''Estadosonidos''''' nopa sekkoyok tlalli tlen mopantia miktlanpa Mexko. Ni altepetl nowkiya weli moihkwiloa '''''EE. UU.''''' so '''''EUA'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ɛsˌtaðosuˈniðos|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States''; ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos''; ika [[Navahotlahtolli|navaho]], ''Wááshindoon Bikéyah''; ika [[Sioxtlahtolli|lakotah]], ''Mílahaŋska Tȟamákȟočhe''; ika [[Hawaitlahtolli|hawai]], ''ʻAmelika Hui Pū ʻia''; ika [[Tsalakitlahtolli|tsalaki]], ''Sa⁠quu⁠i⁠yu⁠na⁠li⁠s⁠ta⁠nv⁠s⁠ga⁠du⁠gi'') —weyak itokah '''Estadosonidos tlen Amerikah'''— (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States of America'') se [[wexteyowalli]] moxelohtok ika ompowalli wan mahtlaktli [[tlatilantli]] wanya [[ikwa altepetl]] itokah [[Altepetl Washington]]. Achi nochi itlalwi eltok pan [[Amerikah Miktlanpa]], inintsalan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli|Pasifiko]] wan [[Atlantiko Weyiaxoxowilli]]. Mopantia miktlanpa ika [[Kanata]] inepan wan witstlanpa ika [[Mexko]] inepan. [[Alaska]] axeltok ininwanya sekinok tlatilanmeh pampa tlawistlanpa eltok Kanata wan siwatlanpa, [[Tlalkamaktli Bering]], [[Rosia]] iatentenno. [[Hawai]] eli chikweyi [[tlalayawalko]], nochi eltok pan [[Oseaniah]]. Nowkiya, ni wexteyowalli kipiya achiyok tlalli pan [[Karibe Weyiatl|Karibe]] wan Pasifiko. Ika se iixten tlen 9.83 miyones km²,<ref>CIA. [http://www.oratlas.com/libro-mundial/estados-unidos/geografia «Estados Unidos - Geografía»]. ''Libro Mundial de los Hechos''. {{Spa}}</ref> wan ika achiyok tlen 331 miyones masewalmeh, Estadosonidos eli wexteyowalli tlen nawi ika ixtentli, wan eyi ika chanehkeh pan nochi [[tlaltepaktli]]. Inemilis tlaneloltik pampa eltokeh nelmiakeh altepetinih katli ewah sekkoyok tlalli.<ref>Adams, J.Q.; Pearlie Strother-Adams (2001). [[iarchive:dealingwithdiver0000adam|«Dealing with Diversity»]]. Chicago: Kendall/Hunt. <small><nowiki>ISBN 0-7872-8145-X</nowiki></small>. {{Eng}}</ref> __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos]] f2y3ntowpoppby2k21q0rqvfib3a2lz 501394 501393 2022-07-31T12:50:07Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|38|53|42|N|77|02|12|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Estadosonidos|NCH_name=Estados Unidos|NHN_name=Tlahtocayotl in Cepanca America|PPL_name=Ejestadoj Senputzujtuk ipal America}} {{Tlakatiyan | mapa = United_States_(orthographic_projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Estadosonidos tlen Amerikah|āchcāuhtōcāitl_nativo=''United States of America''|pāmitl=Flag_of_the_United_States.svg|chīmalli=Great_Seal_of_the_United_States_(obverse).svg|cemāxcātōcāitl=Estadosonidos|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''The Star-Spangled Banner''|lema_nacional=''In God we trust''<br />([[inglestlahtolli|ingles]], «ToTekoh tikneltokah»).|tēcuacān=[[Altepetl Washington]] [[File:Seal of the District of Columbia.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=689&nbsp;545 chan.|tēcuacān_cemonoc=38_54_N_77_00_W 38°54′ M, 77°00′ S|huēyi_āltepētl=[[New York]]}}'''Estadosonidos<ref group="tyml."><small>[[Tlahtolxitlawkayotl]] kitokaxtia '''''Estadosonidos''''' nopa sekkoyok tlalli tlen mopantia miktlanpa Mexko. Ni altepetl nowkiya weli moihkwiloa '''''EE. UU.''''' so '''''EUA'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ɛsˌtaðosuˈniðos|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States''; ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos''; ika [[Navahotlahtolli|navaho]], ''Wááshindoon Bikéyah''; ika [[Sioxtlahtolli|lakotah]], ''Mílahaŋska Tȟamákȟočhe''; ika [[Hawaitlahtolli|hawaianoh]], ''ʻAmelika Hui Pū ʻia''; ika [[Tsalakitlahtolli|tsalaki]], ''Sa⁠quu⁠i⁠yu⁠na⁠li⁠s⁠ta⁠nv⁠s⁠ga⁠du⁠gi'') —weyak itokah '''Estadosonidos tlen Amerikah'''— (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States of America'') se [[wexteyowalli]] moxelohtok ika ompowalli wan mahtlaktli [[tlatilantli]] wanya [[ikwa altepetl]] itokah [[Altepetl Washington]]. Achi nochi itlalwi eltok pan [[Amerikah Miktlanpa]], inintsalan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli|Pasifiko]] wan [[Atlantiko Weyiaxoxowilli]]. Mopantia miktlanpa ika [[Kanata]] inepan wan witstlanpa ika [[Mexko]] inepan. [[Alaska]] axeltok ininwanya sekinok tlatilanmeh pampa tlawistlanpa eltok Kanata wan siwatlanpa, [[Tlalkamaktli Bering]], [[Rosia]] iatentenno. [[Hawai]] eli chikweyi [[tlalayawalko]], nochi eltok pan [[Oseaniah]]. Nowkiya, ni wexteyowalli kipiya achiyok tlalli pan [[Karibe Weyiatl|Karibe]] wan Pasifiko. Ika se iixten tlen 9.83 miyones km²,<ref>CIA. [http://www.oratlas.com/libro-mundial/estados-unidos/geografia «Estados Unidos - Geografía»]. ''Libro Mundial de los Hechos''. {{Spa}}</ref> wan ika achiyok tlen 331 miyones masewalmeh, Estadosonidos eli wexteyowalli tlen nawi ika ixtentli, wan eyi ika chanehkeh pan nochi [[tlaltepaktli]]. Itlallamikilis tlaneloltik pampa eltokeh nelmiakeh altepetinih katli ewah sekkoyok tlalli.<ref>Adams, J.Q.; Pearlie Strother-Adams (2001). [[iarchive:dealingwithdiver0000adam|«Dealing with Diversity»]]. Chicago: Kendall/Hunt. <small><nowiki>ISBN 0-7872-8145-X</nowiki></small>. {{Eng}}</ref> __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos]] cmjqu1k6cr7xz4oajd3txpuotp4n1d5 501395 501394 2022-07-31T12:53:16Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|38|53|42|N|77|02|12|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Estadosonidos|NCH_name=Estados Unidos|NHN_name=Tlahtocayotl in Cepanca America|PPL_name=Ejestadoj Senputzujtuk ipal America}} {{Tlakatiyan | mapa = United_States_(orthographic_projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Estadosonidos tlen Amerikah|āchcāuhtōcāitl_nativo=''United States of America''|pāmitl=Flag_of_the_United_States.svg|chīmalli=Great_Seal_of_the_United_States_(obverse).svg|cemāxcātōcāitl=Estadosonidos|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''The Star-Spangled Banner''|lema_nacional=''In God we trust''<br />([[inglestlahtolli|ingles]], «ToTekoh tikneltokah»).|tēcuacān=[[Altepetl Washington]] [[File:Seal of the District of Columbia.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=689&nbsp;545 chan.|tēcuacān_cemonoc=38_54_N_77_00_W 38°54′ M, 77°00′ S|huēyi_āltepētl=[[New York]]}}'''Estadosonidos<ref group="tyml."><small>[[Tlahtolxitlawkayotl]] kitokaxtia '''''Estadosonidos''''' nopa sekkoyok tlalli tlen mopantia miktlanpa Mexko. Ni altepetl nowkiya weli moihkwiloa '''''EE. UU.''''' so '''''EUA'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ɛsˌtaðosuˈniðos|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States''; ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos''; ika [[Navahotlahtolli|navaho]], ''Wááshindoon Bikéyah''; ika [[Sioxtlahtolli|lakotah]], ''Mílahaŋska Tȟamákȟočhe''; ika [[Hawaitlahtolli|hawayanoh]], ''ʻAmelika Hui Pū ʻia''; ika [[Tsalakitlahtolli|tsalaki]], ''Sa⁠quu⁠i⁠yu⁠na⁠li⁠s⁠ta⁠nv⁠s⁠ga⁠du⁠gi'') —weyak itokah '''Estadosonidos tlen Amerikah'''— (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States of America'') se [[wexteyowalli]] moxelohtok ika ompowalli wan mahtlaktli [[tlatilantli]] wanya i[[Altepenanyotl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Washington]]. Achi nochi itlalwi eltok pan [[Amerikah Miktlanpa]], inintsalan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli|Pasifiko]] wan [[Atlantiko Weyiaxoxowilli]]. Mopantia miktlanpa ika [[Kanata]] inepan wan witstlanpa ika [[Mexko]] inepan. [[Alaska]] axeltok ininwanya sekinok tlatilanmeh pampa tlawistlanpa eltok Kanata wan siwatlanpa, [[Tlalkamaktli Bering]], [[Rosia]] iatentenno. [[Hawai]] eli chikweyi [[tlalayawalko]], nochi eltok pan [[Oseaniah]]. Nowkiya, ni wexteyowalli kipiya achiyok tlalli pan [[Karibe Weyiatl|Karibe]] wan Pasifiko. Ika se iixten tlen 9.83 miyones km²,<ref>CIA. [http://www.oratlas.com/libro-mundial/estados-unidos/geografia «Estados Unidos - Geografía»]. ''Libro Mundial de los Hechos''. {{Spa}}</ref> wan ika achiyok tlen 331 miyones masewalmeh, Estadosonidos eli wexteyowalli tlen nawi ika ixtentli, wan eyi ika chanehkeh pan nochi [[tlaltepaktli]]. Itlallamikilis tlaneloltik pampa eltokeh nelmiakeh altepetinih katli ewah sekkoyok tlalli.<ref>Adams, J.Q.; Pearlie Strother-Adams (2001). [[iarchive:dealingwithdiver0000adam|«Dealing with Diversity»]]. Chicago: Kendall/Hunt. <small><nowiki>ISBN 0-7872-8145-X</nowiki></small>. {{Eng}}</ref> __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos]] lg776qsmh5xb6vilescl0un4l7yqt5m Virreiyotl Yankwik España 0 32952 501396 501354 2022-07-31T12:55:17Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Virreiyotl Yankwik España|NCH_name=Virreinato Yankuik España|NHN_name=Virreiyotl Yancuic España}} {{DTlahtohkayotl|Tocaitl=Yankwik España|Tlahtolli=[[Kaxtiltlahtolli|Kastiah]] wan [[Nawatlahtolli|mexkatl]]|Lema=Plus ultra<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{Kaxtiltlahtohkayotl}}|Chimalli=Coat of arms of Mexico City (Viceregal).svg|Pamitl=Flag of Cross of Burgundy.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Mayahtlahtolli|Mayah]], [[Takalohtlahtolli|takaloh]] wan sekinok tlahtolmeh tlen Amerikah Miktlanpa, Asiah Witstlanpa wan Oseaniah|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=|Ixeliuhca=|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>8 tlen [[marsoh]], [[1535]]|Matlatzalantocaitl=|Tlalmachiyotl=Mapa del Virreinato de la Nueva España (1794).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Coat of arms of Mexico City (Viceregal).svg|15px]] [[Altepetl Mexko]]|Tlalticpac tliltetl=|Tepenelihuahcapanca=|Matlatzalan=|CP=|Teuctlahtoqueh=|ISO=|UTC=|Metros=|Huehcapancayotl=|Chantocaitl=Virreynato de la Nueva España|PPC=|PIB=|IDH=|Tlacatocaitl=Yankwik kaxtiltekatl, -hmeh|Pozahuacayotl=0.72|Chanehqueh=5 500 001|Ixtentli=7 657 000|Virreinato=Kena|Tlahtolli_kena=Kena}} '''Virreiyotl Yankwik España''' (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Virreinato de Nueva España'') elki se [[wexteyowalli]] tlen [[Kaxtiltlahtohkayotl]] pan [[Amerikah]], [[Asiah]] wan [[Oseaniah]]. Ipan [[1535]], mahtlaktli wan nawi xiwitl sankemman [[kaxtiltekahmeh]], [[tlaxkaltekahmeh]] wan sekinok [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh ne [[Exkan Tlahtoloyan]], mochiwki ni tlatilantli [[virreiyotl]]. Wankinon onkak seyok teetlalkwihkwilistli miktlanpa wan witstlanpa, yeka cheneh weyixki Yankwik España itlalwi. Motlalihki pan 8 tlen [[marsoh]] tlen [[1535]]. I[[virreih]] tlen se elki [[Antonio de Mendoza y Pacheco]], wan ni virreiyotl i[[Altepenanyotl|altepenanyo]], [[Altepetl Mexko]], motsintihki kampa ne [[Mexihko Tenochtitlan]]. Kipiyayaya nochi Kaxtiltlahtohkayotl itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]], [[Xiktlalli]], miyak [[tlalayawalko]] pan [[Karibe Weyiatl]] wan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] tlen Asiah wan Oseaniah. Nochi iixten kipiyayaya tlen naman ni [[Mexko]] wanya sekin [[Estadosonidos]] itlatilanwan ([[Kalifornia]], [[Nevada]], [[Kolorado]], [[Utah]], [[Yankwik Mexko]], [[Arisona]], [[Texas]], [[Oregon]], [[Washington]], [[Florida]] wan kentsin [[Idaho]], [[Montana]], [[Wiyomin]], [[Kansas]], [[Oklahoma]] wan [[Luisiana]]), tlen elki [[Kapitanyotl Koba]] ([[Koba]], [[Tominkoh Tlalli]], [[Poertorriko]], [[Trinidad wan Tobago]] wan [[Tlalayawalko Guadalupe|Guadalupe]]), tlen elki [[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]] ([[Kwahtemallan]], [[Belis]], [[Koskatlan]], [[Nikanawak]], [[Ondoras]] wan [[Kostarrika]]), [[Veneswela]] (san sekin xiwimeh) wanya tlen elki [[Kapitanyotl Pilipinas]] ([[Pilipinas]], [[Karolinas]], [[Marianas]], [[Wahan]], [[Palaos]] wan [[Taiwan]] miktlanpa) pan Asiah wan Oseaniah. Ne virreiyotl moxelohtoya ika [[Weyitlahtohkayotl tlen Indias|weyitlahtohkayomeh]] wan [[Kapitanyotl|kapitanyomeh]]. Ne weyitlahtohkayomeh elkeh: [[Weyitlahtohkayotl Mexihko|Mexihko wan Michwahkan]] (1527), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl Galicia|Yankwik Galicia]] (1530), [[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan|Kwahtemallan]] (1540), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl Biskaya|Yankwik Biskaya]] (1562), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl León|Yankwik León]] (1569), [[Yankwik Mexihko]] (1598), [[Yankwik Extremadura]] (1674) wan [[Yankwik Santander]] (1746). Nowkiya, elki makwilli kapitanyotl: [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] (1535), [[Kapitanyotl Yukatan|Yukatan]] (1565), [[Kapitanyotl Pilipinas|Pilipinas]] (1574), [[Kapitanyotl Poertorriko|Poertorriko]] (1582) wan [[Kapitanyotl Koba|Koba]] (1777). Ne tlatilanmeh kipiyayayah se tlayekanketl tlen eliyaya kapitan. Ipan Kwahtemallan, Santo Tominkoh wan Yankwik Galicia, nopa teepacholistlakameh motokaxtiayayah «tlakatlahtoanih tlayekananih», pampa inihwantin kinyekankeh tlahtohkapowaltlahtolmeh. Yeka ne powaltlahtolmeh moixmatiyayah ika inintokah ''pretoriales''. __TOC__ == Nemiliskayotl == == Tlayekanalistli == == Chanehkeh == == Tlapiyalistli == == Iglesiah itlachiwal == == Tlallamikilistli == == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Mexko]] * [[España (nhe)|España]] == Sekinok teposamatl == == Kampa motemohki == [[Neneuhcāyōtl:Virreiyotl]] [[Neneuhcāyōtl:Kaxtiltlahtohkayotl]] [[Neneuhcāyōtl:España itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko inemiliskayo]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Xiktlalli itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Karibeh itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Pilipinas itlahtollo]] doguhnokl6uieyxcqru6qytivlwg6a4 Xantolon 0 33058 501407 495295 2022-07-31T13:29:03Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NCI2=Kena|NHE_name=Xantolon|NCH_name=Xantolo}} [[Īxiptli:Altardediademuertos.jpg|miniaturadeimagen|Tlaixpan tlen Mikkailwitl pan [[Milpan Tlakpak]], [[Altepetl Mexko]].]] '''Xantolon<ref group="tyml."><small>Nowkiya moihkwiloa '''''Xantoloh'''''.</small></ref>''' (tlen [[Latintlahtolli|latin]]: ''Sanctorum''), no '''Mikkailwitl<ref group="tyml."><small>Nowkiya moihkwiloa '''''Mihkailwitl''''' so '''''Mihkailhwitl'''''.</small></ref>''' ({{IPA|mihkaˈiɬwit͡ɬ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Día de Muertos''; ika [[Mayahtlahtolli|mayah]], ''Janal Pixan''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Viko Añaa''; ika [[Masatekatlahtolli|masatekatl]], ''Tꞌsui Kꞌen''), itokah se weyi ilwitonalli [[Mexko|Mexko Tlalli]].<ref>UNESCO (2021). [https://es.unesco.org/news/xantolo-fiesta-teenek-que-arropa-antepasados-y-quienes-vienen-paso «Xantolo, la fiesta teenek que arropa a los antepasados y a quienes “vienen de paso”»]. {{Spa}}</ref> Melawak pan miak altepemeh kineltokah nochi tlamantli tlen pano ika mikistli.<ref>[http://avanthooft.net/vocablos.html «Lengua y cultura náhuatl de la Huasteca»] Anuschka van't Hooft, Xantolo. 24 octubre metstli 2017. {{Spa}}</ref> Ipan [[Estadosonidos]] kineltokah ''[[Halloween]]'' iwki mikisilwitl. Ipan Mexko miak [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] wan koyotlakameh kichiwah miak tlamantli pan ni tonaltsin, sehse 2 tlen [[noviempreh]]. Mikkailwitl nowkiya se weyi ilwitonalli pan sekinok [[wexteyowalli]] tlen [[Ispanoamerikah]]<ref>Mardones, Pablo; Mardones, Pablo (00/2020). [https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0718-10432020000100361&lng=es&nrm=iso&tlng=es «Migrar, morir y seguir perteneciendo. El Día de los Muertos centroandino del cementerio de Flores de Buenos Aires»]. ''Estudios atacameños'' (64): 361-390. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2020 {{Spa}}</ref> keha [[Bolivia]], [[Pelon]], [[Ekwador]], [[Kwahtemallan]] wan sekin wexteyowaltinih tlen [[Xiktlalli]] wan [[Amerikah Witstlanpa]], inintsalan [[Arhentina]] wan Estadosonidos, ipan tlalli kampa nemih miak masewaltlakameh. Ipan 2008, ne [[Unesco]] kitlalki ni ilwitonalli se ''Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad'' tlen Mexko.<ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00011&RL=00054 «Las fiestas indígenas dedicadas a los muertos»]. ''UNESCO Culture Sector''. Kalahki: 18 tlen ahostoh pan 2010 {{Spa}}</ref> Naman, nowkiya kichiwah miak tlamantli pan seyok altepemeh achiyok witstlanpa, ken [[Buenos Aires]]. Ipan [[Veneswela]], ne kariñatlakameh kitokaxtiah ''Akaatompo''. Ipan [[Europah]], Xantolon iwikal itokah ''Día de Todos los Santos''.[[Īxiptli:Personas con trajes tradicionales y màscaras de madera en el Festival "Xantolo" 2013..JPG|miniaturadeimagen|Masewalmeh mihtotiah pan Xantolon.]]__TOC__ ==Ilwitokayotl== [[File:Zantoh Teposteco, Chicontepec, Veracruz.jpg|thumb|Santoh [[Tepostekko]], [[Chikontepek]], [[Tlatilantli Veracruz]].]] Ne [[IDIEZ]] kiihtoa «Xantolon» wallaw tlen [[latintlahtolli]] «Sanctorum».<ref name=":0">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Xantolon»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> San kentsin mopatlatok pan ni [[kastiahtlahtolli]]. Naman yeka pan miak kanahya tlen [[waxtekatlahtolli]] no ye inon kitekiwiah. == Nemiliskayotl == === Teotiwakan === === Exkan Tlahtoloyan === === Ipan xiwpowalli === ==Ilwitl== Ne ilwitl mochiwa ipan miak kanahya wan sekin masewalmeh tekichiwah miak tonaltsin pan ne weyi kampeka tlen mikistli so mikkailwitl. Nelwahkapatl miak masewalmeh wan tlen Anawak Tlalli kichiwayayah miak tlamantli kampeka. Ipan [[Tepostekko]] kichiwah se kwaltsin ilwitl wan miak tonaltsin. Sekin masewalmeh kwalkan yowih kiohkwih sekin pahpatlah inin se xiwitl tlen motekiwia ika kipikiseh [[tamalli]] so chikwikilli. ==Tlakwalistli== [[File:Miquiztlaxcalli.JPG|thumb|200px|Mikistlaxkalli.|izquierda]][[File:Tamallli icci.jpg|thumb|Tamalli iksi.]]Ipan ni tonaltsin tlen 30 tlen [[oktopreh]], masewalmeh kikwaseh tlamantli tlakwalistli tlen itokah [[patskalli]]. Ni tlakwalistli san kichihchiwah siwameh pan ni tonalli kwaltsin. Ika kastiah motokaxtia ''pascal''. Ni tlakwalli kichihchiwah ika etl, ahkolli, atl, xonakatl, alahwenoh, istatl wan chilli. Sekin masewalmeh, no tlayowa so tiotlak tlen 31, kichiwah miak tlamantli tamalli. Ipan 1 tlen [[noviempreh]], masewalmeh yowih pan santoh so mikkatlalpan kinontlamach sekin animahtsitsin. Ipan 2, tlen inin tonaltsin sekin masewalmeh sampa yowih santoh konontlamakah sekin animahtsitsin tlen wehweyi. Miak tamamalli so chichikilli kichiwah masewalmeh. ==Mikkaxochitl== {{Main|Sempowalxochitl}} Onkah miak [[Xochitl (nhe)|xochitl]] tlen masewalmeh kitekiwiah pan ni weyi kampeka tlen mikkailwitl. Sekin masewalmeh kionkwih sekin tlatskintli [[kwapelechxochitl]] inin iixneska tlapalli so kampohtik pan ni millah so kitekih inintlanempan, no miak masewalmeh tlachihchiwah ika [[sempowalxochitl]], inin iixneska kostik. Nowkiya eltok seyok xochitl tlen kitekiwiah wan kitokayotiah mikkaxochitl wan ni chipawak. No onkah seyok xochitl tlen itokah oloxochitl, ni xochitl san piltolontsitsin wan kweponi tlapalli. == Ipan sekinok altepemeh == === Tlatilantli Mexko === === Tlaxkallan === === Aguascalientes === === Sakatekapan === === Kwetlaxkoapan === [[File:Ofrenda mixteca poblana.jpg|thumb|200px|[[Puebla]] ikopa mikisilwitl, ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]]: ''Viko Añaa''.]] === Waxyakak === === Chiyapan === === Michwahkan === === Tlapachko === === Yokatan === === Miktlanpa === == Nowkiya xikitta == == Sekinok teposamatl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ilwitonalli tlen Mexko]] ajbxh473lgl69wsb0j6osehj38tymot Moteksomah II 0 33153 501408 495296 2022-07-31T13:34:03Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Moteksomah II|NCH_name=Moteksomaj II|NHN_name=Moteuczoma II}} {{Tlahtohketl|titles=[[Tlahtoani]] tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] (yeka nowkiya [[Weyi Tlahtoani tlen Exkan Tlahtoloyan]])|ixiptli=[[Īxiptli:Moctezuma_Xocoyotzin.png|245px]]<span style="font-size:smaller">Moteksoma II iixkopinka. Chiwalok pan mpx. XVII.</span>|tokaitl2=Moteksomah Xokoyotsin|xihuitl=[[1502]] so [[1503]]-[[1520]]|Tlahtohkayotl=Exkan Tlahtoloyan|zatepan=[[Kwitlawak]]|achtopa=[[Awitsotl]]|tlacatiliztli={{Circa}} [[1466]]<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|miquiliztli=29 tlen [[honioh]], [[1520]] (53–54 xiwitl)<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|cihuatl=[[Teotlalko]]<br />[[Tlapaliskixochtsin]]|tahtli=[[Axayakatl]]|nantli=[[Xochikweyetl]]|conemeh=[[Isabel Moctezuma]]<br />[[Pedro de Moctezuma]]<br />[[Chimalpopoca Moctezuma]]<br />[[Tlaltekatsin]]<br />''Sekinok''|teomatiliztli=[[Mexihkatiomatilistli]]|tokaitl=Moteksomah Xokoyotsin|tlahtohcacenyeliztli=Kolwah-Mexihkatl|tlayecanquetl=Weyi Tlahtoani}} '''Moteksomah II''', nowkiya «'''Xokoyotsin'''» ({{Circa}} [[1466]] – 29 tlen [[honioh]] tlen [[1520]]) ({{IPA|moteːkˈsoːmaḁ ʃoːkoˈjoːt͡sĩn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}), no moihkwiloa '''Moktesomah''', '''Motewksomah''' so '''Motekohsomah''', elki [[tlahtoani]] tlen chiknawi tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] wan [[Weyi Tlahtoani]] chikwase tlen [[Exkan Tlahtoloyan]], inintsalan [[1502]] so [[1503]] wan xiwitl [[1520]]. Ipan itlayekanalis, analewanih ([[kaxtiltekahmeh]]) [[Anawak Tlalli]] ahsikoh. Mikki nopa xiwitl kemman mochiwki ne kaxtiltekahmeh wan [[tlaxkaltekahmeh]] [[teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan]], kampa [[Hernán Cortés]] wanya nochin itsonkotonwan tlatewihkeh. Inok itlayekanalis piwi Exkan Tlahtoloyan itlalwi. Ininwanya itsonkotonwan, Weyi Tlahtoani Moteksomahtsin mosemmakak kitlalkwihkwis [[Xokonochko]] ([[Chiyapan]]) wan [[Teekwantepek]], kenní kinsenkwik tsapotekah wan tlapanekatlakameh inintlalwi. Nowkiya, kinawatihki ayokmo tekitikan ne ''masewaltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «masewalli» eliyaya se akahya tlen tlaihiyowiyaya so amo eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw.</small></ref> pan tlahtohkatekpan, wakka kinxelohki ne ''pipiltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «pilli» eliyaya se akahya tlen tlawel kipiyayaya tomin, eliyaya welitini so eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw</small></ref> tlen ''masewaltin'' achiyok. Tlawel momattok ni tlahtoani itlatolol inintsalan nochin sasanilmeh ika analewanih tlen kalahtoyayah kampa masewaltlakameh inintlalwi.<ref name="Hassig2">{{cite book|last=Hassig|first=Ross|author-link=|title=Aztec warfare: imperial expansion and political control|publisher=[[University of Oklahoma Press]]|location=Norman|year=1988|page=231|isbn=0-8061-2121-1|oclc=|work=Civilization of the American Indian series, no. 188}} {{Eng}}</ref> Mokoronarohki Weyi Tlahtoani sankemman [[Awitsotl]] mikki ok ipan se apachiowalistli tlen mochiwki pan xiwitl [[1502]], inin panok pampa Tenochtitlan tlawel tlaatitlan. Yahwa kixelohki iweyitlahtohkayo ika [[tlatilantli]], kisenkawki altepemeh ika teeinankeh, pewki teetlalkwihkwilistli wan yaoyotl ika [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] wan [[Michwahkatlahtohkayotl]], sanpampa tenochkah axkemman welkeh kintlalkwihkwih. Iwkatsan onkak sekinok Weyi Tlahtoanih tlen Mexihko Tenochtitlan teipan Moteksomah, ipaniman ininteepacholis elkeh nelkototsitsin pampa sanniman wetski Exkan Tlahtoloyan, ipan xiwitl [[1521]]. __TOC__ == Tokayotl == == Inemilis == == Itlayekanalis == === Iteetlalkwihkwilis === === Kaxtiltekahmeh ahsikoh === == Nowkiya xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Sekinok teposamatl == [[Neneuhcāyōtl:Mexikah]] [[Neneuhcāyōtl:Weyi Tlahtoanih]] [[Neneuhcāyōtl:Tlayekananih tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Masewaltlakameh tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Moteksomah iteeixmatkakwaw]] kvdotimu656jnrqc3l4krf5bod8d9r9 501409 501408 2022-07-31T13:35:34Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Moteksomah II|NCH_name=Moteksomaj II|NHN_name=Moteuczoma II}} {{Tlahtohketl|titles=[[Tlahtoani]] tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] (yeka nowkiya [[Weyi Tlahtoani tlen Exkan Tlahtoloyan]])|ixiptli=[[Īxiptli:Moctezuma_Xocoyotzin.png|245px]]<span style="font-size:smaller">Moteksomah II iixkopinka. Chiwalok pan mpx. XVII.</span>|tokaitl2=Moteksomah Xokoyotsin|xihuitl=[[1502]] so [[1503]]-[[1520]]|Tlahtohkayotl=Exkan Tlahtoloyan|zatepan=[[Kwitlawak]]|achtopa=[[Awitsotl]]|tlacatiliztli={{Circa}} [[1466]]<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|miquiliztli=29 tlen [[honioh]], [[1520]] (53–54 xiwitl)<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|cihuatl=[[Teotlalko]]<br />[[Tlapaliskixochtsin]]|tahtli=[[Axayakatl]]|nantli=[[Xochikweyetl]]|conemeh=[[Isabel Moctezuma]]<br />[[Pedro de Moctezuma]]<br />[[Chimalpopoca Moctezuma]]<br />[[Tlaltekatsin]]<br />''Sekinok''|teomatiliztli=[[Mexihkatiomatilistli]]|tokaitl=Moteksomah Xokoyotsin|tlahtohcacenyeliztli=Kolwah-Mexihkatl|tlayecanquetl=Weyi Tlahtoani}} '''Moteksomah II''', nowkiya «'''Xokoyotsin'''» ({{Circa}} [[1466]] – 29 tlen [[honioh]] tlen [[1520]]) ({{IPA|moteːkˈsoːmaḁ ʃoːkoˈjoːt͡sĩn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}), no moihkwiloa '''Moktesomah''', '''Motewksomah''' so '''Motekohsomah''', elki [[tlahtoani]] tlen chiknawi tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] wan [[Weyi Tlahtoani]] chikwase tlen [[Exkan Tlahtoloyan]], inintsalan [[1502]] so [[1503]] wan xiwitl [[1520]]. Ipan itlayekanalis, analewanih ([[kaxtiltekahmeh]]) [[Anawak Tlalli]] ahsikoh. Mikki nopa xiwitl kemman mochiwki ne kaxtiltekahmeh wan [[tlaxkaltekahmeh]] [[teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan]], kampa [[Hernán Cortés]] wanya nochin itsonkotonwan tlatewihkeh. Inok itlayekanalis piwi Exkan Tlahtoloyan itlalwi. Ininwanya itsonkotonwan, Weyi Tlahtoani Moteksomahtsin mosemmakak kitlalkwihkwis [[Xokonochko]] ([[Chiyapan]]) wan [[Teekwantepek]], kenní kinsenkwik tsapotekah wan tlapanekatlakameh inintlalwi. Nowkiya, kinawatihki ayokmo tekitikan ne ''masewaltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «masewalli» eliyaya se akahya tlen tlaihiyowiyaya so amo eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw.</small></ref> pan tlahtohkatekpan, wakka kinxelohki ne ''pipiltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «pilli» eliyaya se akahya tlen tlawel kipiyayaya tomin, eliyaya welitini so eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw</small></ref> tlen ''masewaltin'' achiyok. Tlawel momattok ni tlahtoani itlatolol inintsalan nochin sasanilmeh ika analewanih tlen kalahtoyayah kampa masewaltlakameh inintlalwi.<ref name="Hassig2">{{cite book|last=Hassig|first=Ross|author-link=|title=Aztec warfare: imperial expansion and political control|publisher=[[University of Oklahoma Press]]|location=Norman|year=1988|page=231|isbn=0-8061-2121-1|oclc=|work=Civilization of the American Indian series, no. 188}} {{Eng}}</ref> Mokoronarohki Weyi Tlahtoani sankemman [[Awitsotl]] mikki ok ipan se apachiowalistli tlen mochiwki pan xiwitl [[1502]], inin panok pampa Tenochtitlan tlawel tlaatitlan. Yahwa kixelohki iweyitlahtohkayo ika [[tlatilantli]], kisenkawki altepemeh ika teeinankeh, pewki teetlalkwihkwilistli wan yaoyotl ika [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] wan [[Michwahkatlahtohkayotl]], sanpampa tenochkah axkemman welkeh kintlalkwihkwih. Iwkatsan onkak sekinok Weyi Tlahtoanih tlen Mexihko Tenochtitlan teipan Moteksomah, ipaniman inintlayekanalis elkeh nelkototsitsin pampa sanniman wetski Exkan Tlahtoloyan, ipan xiwitl [[1521]]. __TOC__ == Tokayotl == == Inemilis == == Itlayekanalis == === Iteetlalkwihkwilis === === Kaxtiltekahmeh ahsikoh === == Nowkiya xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Sekinok teposamatl == [[Neneuhcāyōtl:Mexikah]] [[Neneuhcāyōtl:Weyi Tlahtoanih]] [[Neneuhcāyōtl:Tlayekananih tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Masewaltlakameh tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Moteksomah iteeixmatkakwaw]] av1b34rmv68ipns1nv4y6fuafce36oi Nemachiyōtīlli:Mexko 10 33715 501404 501338 2022-07-31T13:17:51Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki <br /> {{Navigation |templateName = Mexko |color = #ccccff |header = {{MEX/nhe}} |body = '''TLATILANTLI'''<br />[[Aguascalientes]] • [[Ahkolman]] • [[Chalchiwehkan]] • [[Chiyapan]] • [[Doranko]] • [[Echkapan Kalifornia]] • [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa]] • [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] • [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] • [[Kampech]] • [[Keretaro]] • [[Kwanahwato]] • [[Kwawillan]] • [[Puebla|Kwetlaxkoapan]] • [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] • [[Michwahkan]] • [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] • [[Nayarit]] • [[Nuevo León]] • [[Quintana Roo]] • [[San Luis Potosí]] • [[Sakatekapan]] • [[Sinaloa]] • [[Sonora]] • [[Tamaolipan]] • [[Tlapachko]] • [[Tlaxkallan]] • [[Waxyakak]] • [[Xalixko]] • [[Xikwawak]] • [[Yokatan]] <br/> '''ALTEPETL'''<br />[[Altepetl Mexko|Mexko]] • [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] • [[Mexikali]] • [[Tijuana]] • [[La Paz, Mexko|La Paz]] • [[San Francisco Kampech|Kampech]] • [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] • [[Xikwawak, altepetl|Xikwawak]] • [[Altepetl Juárez|Juárez]] • [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] • [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] • [[Koskatlan, Ahkolman|Koskatlan]] • [[Analko, Durango|Analko]] • [[Paxtitlan]] • [[León, Mexko|León]] • [[Chilpantsinko]] • [[Akapolko]] • [[Pachyohkan]] • [[Atemaxak]] • [[Tollohkan]] • [[Ehekatepek]] • [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] • [[Kwawnawak]] • [[Tepik]] • [[Monterrey]] • [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] • [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] • [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] • [[Chaktemal]] • [[Kankun]] • [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] • [[Kolwahkan, Sinaloa|Kolwahkan]] • [[Pitik]] • [[Villahermosa]] • [[Altepetl Victoria|Victoria]] • [[Reynosa]] • [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] • [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] • [[Mérida, Mexko|Mérida]] • [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] • [[Tampiko]] • [[Chikontepek]] • [[Wexotlah, Hidalgo|Wexotlah]] • [[Chilapan Álvarez|Chilapan]] • [[Kwawtlah]] • [[Awilisapan]] • [[Akaxochitlan]] • [[Mekayapan]] • [[Xikohtepek]] • [[Xilitlan]] • [[Achtlan]] • [[Tixtlah]] • [[Weyiapan, Morelos|Weyiapan]] • [[Temixko]] • [[Sakapowaxtlan]] • [[Itsmilkilpan]] • [[Altepetl Valles|Valles]] • [[Chalchiwehkan, altepetl|Chalchiwehkan]] <br/> '''[[Mexko inemiliskayo|TLATOLOLLI]]'''<br /> [[Olmekameh]] • [[Teotiwakan]] • [[Semaxkayotl Mayapan]] • [[Toltekatlakameh]] • [[Michwahkatlahtohkayotl]] • [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] • [[Exkan Tlahtoloyan]] • [[Yankwik España]] • [[Mexko itlakaxoxowkayo]] • [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]] • [[Mexko-Estadosonidos yaoyotl]] • [[Tlakwapilli yaoyotl]] • [[Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]] • [[Mexika Teeahkomanalistli]] • [[Fierohtik yaoyotl]] <br/>'''TLENMACH'''<br/> [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]] • [[Presidenteh tlen Mexko]] • [[Mexko pesoh]] • [[Mexikameh]] • [[Mexko itlakwalis]] • [[Tlahtolli pan Mexko]] • [[Mexko Semanawak Wikayotl]] • [[Mexko itepan]] • [[Mexko ichimal]] <br/> }}<noinclude> </noinclude> 5kwrj2egejc7fc25899ilou4adwyjv2 501405 501404 2022-07-31T13:18:17Z Languaeditor 14092 wikitext text/x-wiki <br /> {{Navigation |templateName = Mexko |color = #ccccff |header = {{MEX/nhe}} |body = '''TLATILANTLI'''<br />[[Aguascalientes]] • [[Ahkolman]] • [[Chalchiwehkan]] • [[Chiyapan]] • [[Doranko]] • [[Echkapan Kalifornia]] • [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa]] • [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] • [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] • [[Kampech]] • [[Keretaro]] • [[Kwanahwato]] • [[Kwawillan]] • [[Puebla|Kwetlaxkoapan]] • [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] • [[Michwahkan]] • [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] • [[Nayarit]] • [[Nuevo León]] • [[Quintana Roo]] • [[San Luis Potosí]] • [[Sakatekapan]] • [[Sinaloa]] • [[Sonora]] • [[Tamaolipan]] • [[Tlapachko]] • [[Tlaxkallan]] • [[Waxyakak]] • [[Xalixko]] • [[Xikwawak]] • [[Yokatan]] <br/> '''ALTEPETL'''<br />[[Altepetl Mexko|Mexko]] • [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] • [[Mexikali]] • [[Tijuana]] • [[La Paz, Mexko|La Paz]] • [[San Francisco Kampech|Kampech]] • [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] • [[Xikwawak, altepetl|Xikwawak]] • [[Altepetl Juárez|Juárez]] • [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] • [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] • [[Koskatlan, Ahkolman|Koskatlan]] • [[Analko, Doranko|Analko]] • [[Paxtitlan]] • [[León, Mexko|León]] • [[Chilpantsinko]] • [[Akapolko]] • [[Pachyohkan]] • [[Atemaxak]] • [[Tollohkan]] • [[Ehekatepek]] • [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] • [[Kwawnawak]] • [[Tepik]] • [[Monterrey]] • [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] • [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] • [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] • [[Chaktemal]] • [[Kankun]] • [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] • [[Kolwahkan, Sinaloa|Kolwahkan]] • [[Pitik]] • [[Villahermosa]] • [[Altepetl Victoria|Victoria]] • [[Reynosa]] • [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] • [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] • [[Mérida, Mexko|Mérida]] • [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] • [[Tampiko]] • [[Chikontepek]] • [[Wexotlah, Hidalgo|Wexotlah]] • [[Chilapan Álvarez|Chilapan]] • [[Kwawtlah]] • [[Awilisapan]] • [[Akaxochitlan]] • [[Mekayapan]] • [[Xikohtepek]] • [[Xilitlan]] • [[Achtlan]] • [[Tixtlah]] • [[Weyiapan, Morelos|Weyiapan]] • [[Temixko]] • [[Sakapowaxtlan]] • [[Itsmilkilpan]] • [[Altepetl Valles|Valles]] • [[Chalchiwehkan, altepetl|Chalchiwehkan]] <br/> '''[[Mexko inemiliskayo|TLATOLOLLI]]'''<br /> [[Olmekameh]] • [[Teotiwakan]] • [[Semaxkayotl Mayapan]] • [[Toltekatlakameh]] • [[Michwahkatlahtohkayotl]] • [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] • [[Exkan Tlahtoloyan]] • [[Yankwik España]] • [[Mexko itlakaxoxowkayo]] • [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]] • [[Mexko-Estadosonidos yaoyotl]] • [[Tlakwapilli yaoyotl]] • [[Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]] • [[Mexika Teeahkomanalistli]] • [[Fierohtik yaoyotl]] <br/>'''TLENMACH'''<br/> [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]] • [[Presidenteh tlen Mexko]] • [[Mexko pesoh]] • [[Mexikameh]] • [[Mexko itlakwalis]] • [[Tlahtolli pan Mexko]] • [[Mexko Semanawak Wikayotl]] • [[Mexko itepan]] • [[Mexko ichimal]] <br/> }}<noinclude> </noinclude> d33d3eiq4cxullw20ue9a18h2tkej8z Altepetlahtohcan ipan Baja California 0 34370 501474 500145 2022-07-31T22:25:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Image:Municipios de Baja California.svg|left|600px]] {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepetlahtohcan!!Altepetlahtohcan icua |- |001 || [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] || [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] |- |002 || [[Mexicali altepetlahtohcan|Mexicali]] || [[Mexicali]] |- |003 || [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] || [[Tecate]] |- |004 || [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] || [[Tijuana]] |- |005 || [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan|Playas de Rorarito]] || [[Rosarito]] |- |006 || [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] || [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] |- |007 || [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] || [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] |- |} [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Mexico|Baja California]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Baja California| ]] mkeg2nl1tpp3pm6hamqa01ng3ytdifp 501480 501474 2022-07-31T22:40:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Image:Municipios de Baja California.svg|left|600px]] {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepetlahtohcan!!Altepetlahtohcan icua |- |001 || [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] || [[Ensenada, Baja California|Ensenada]] |- |002 || [[Mexicali altepetlahtohcan|Mexicali]] || [[Mexicali]] |- |003 || [[Tecate altepetlahtohcan|Tecate]] || [[Tecate]] |- |004 || [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] || [[Tijuana]] |- |005 || [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan|Playas de Rorarito]] || [[Rosarito]] |- |006 || [[San Quintín altepetlahtohcan|San Quintín]] || [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] |- |007 || [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] || [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Mexico|Baja California]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Baja California| ]] oz6n50c98b4mg7gvpynjrzjete1vwm6 Tijuana 0 34377 501495 500487 2022-08-01T01:13:39Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' ce altepetl ompa [[Baja California]]. Quipiya 1,922,523 chanehqueh xiuhpan 2020. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlali. Tijuana ce tequitiliztli ipan America itech temocpan. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero''. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 7qtcccvvhrzrii701kgiq5gq4s9njab 501496 501495 2022-08-01T01:16:30Z Koatochij 19758 /* Tequitiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' ce altepetl ompa [[Baja California]]. Quipiya 1,922,523 chanehqueh xiuhpan 2020. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana altepetl, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlalli. Tijuana ce tequitiliztli ipan Mexico itech temocpan huan pochtecayotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl, Playas de Tijuana ce cualcan ipampa tlamaneloliztli. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero'' ipampa pochtecah. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] ftfm52plech3hx3zj1u8yp813subkm7 501497 501496 2022-08-01T01:24:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' (cumiaitlahtolcopa ''Tiguan''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]], inin itecuacan. Tijuana altepetl quipia 1,922,523 huan [[Altepenanyotl Tijuana]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana altepetl, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlalli. Tijuana ce tequitiliztli ipan Mexico itech temocpan huan pochtecayotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl, Playas de Tijuana ce cualcan ipampa tlamaneloliztli. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero'' ipampa pochtecah. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] bqyg6iqyw1ailff07f15ixchqlj4442 501498 501497 2022-08-01T01:31:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' (cumiaitlahtolcopa ''Tiguan''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]], inin itecuacan. Tijuana altepetl quipia 1,922,523 huan [[Altepenanyotl Tijuana]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. In cuaxochtic altepetl ocachi visitada ipan tlalticpac, cuaxochtia ica [[California]] ompa Tlahtohcayotl in Cepanca, ce tenyoh altepetl ompa mochi Mexico mictlampa. Nican in chanehqueh tlahtoah caxtillantlahtolli huan [[inglatlahtolli]], ce macehualcamanaliztli itech cumiaitlahtolli, quilihuatlahtolli huan cochimitlahtolli. Tijuana altepetl ica cualli pochtecayotl mochi xihuitl. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana altepetl, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlalli. Tijuana ce tequitiliztli ipan Mexico itech temocpan huan pochtecayotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl, Playas de Tijuana ce cualcan ipampa tlamaneloliztli. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero'' ipampa pochtecah. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] nfw7m4hf6q9vuhgf56cphxmwllwfmx9 501505 501498 2022-08-01T01:47:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' (cumiaitlahtolcopa ''Tiguan''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]], inin itecuacan. Tijuana altepetl quipia 1,922,523 huan [[Altepenanyotl Tijuana]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. In cuaxochtic altepetl ocachi visitada ipan tlalticpac, cuaxochtia ica [[California]] ompa Tlahtohcayotl in Cepanca, ce tenyoh altepetl ompa mochi Mexico mictlampa. Nican in chanehqueh tlahtoah caxtillantlahtolli huan [[inglatlahtolli]], ce macehualcamanaliztli itech cumiaitlahtolli, quilihuatlahtolli huan cochimitlahtolli. Iteyacanaliz ce altepetl, Tijuana quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa Marco Bonilla Mendoza. Inin altepetl huelitic, quipiya cualli tepoztequitiyotl huan pochtecayotl mochi xihuitl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Tijuana, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa nenenqui huan tiyanquiztli. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana altepetl, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlalli. Tijuana ce tequitiliztli ipan Mexico itech temocpan huan pochtecayotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl, Playas de Tijuana ce cualcan ipampa tlamaneloliztli. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero'' ipampa pochtecah. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] hz1mrsixal639z3bf5w0selqdxl4brv 501506 501505 2022-08-01T01:49:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tijuana | Chantocaitl = Tiguan | Tlaixcopinalli = Zona Rio Tijuana.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Tijuana altepetlahtohcan|Tijuana]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Cerro Colorado]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 1,922,523 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[11 metztli julio]], [[1889]] | Tlacatocaitl = Tijuanatecatl | Altepetequihuah = Montserrat Caballero Ramírez | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = 020040001 | Matlatzalan = www.tijuana.gob.mx/ }} '''Tijuana''' (cumiaitlahtolcopa ''Tiguan''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]], inin itecuacan. Tijuana altepetl quipia 1,922,523 huan [[Altepenanyotl Tijuana]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. In cuaxochtic altepetl ocachi visitada ipan tlalticpac, cuaxochtia ica [[California]] ompa Tlahtohcayotl in Cepanca, ce tenyoh altepetl ompa mochi Mexico mictlampa. Nican in chanehqueh tlahtoah caxtillantlahtolli huan [[inglatlahtolli]], ce macehualcamanaliztli itech cumiaitlahtolli, quilihuatlahtolli huan cochimitlahtolli. Iteyacanaliz ce altepetl, Tijuana quipiya ce ialtepetequihuah moihtoa Marco Bonilla Mendoza. Inin altepetl huelitic, quipiya cualli tepoztequitiyotl huan pochtecayotl mochi xihuitl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Tijuana, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipamapa nenenqui huan tiyanquiztli. == Tlaltocayotl == Ce tlatoliztli quihtoa, itechpahuicpa ''Rancho de Tía Juana'', ce tlahtolli caxtillahtoltica. Zan niman ipampa inon altepetl ompa Baja California, motoca «Tijuana» ompa icumiaitlahtol, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Tijuana''. Huehuecauhtica ipan cumiaitlahtolli ''Tiguan'' nozo ''Tiwana'' quiza ipan: cumiaitlahtocopa [[ayotl]]. ===Occe tlahtolli=== * [[Cumiaitlahtolli]]: ''Tiguan'' ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[San Ysidro]] ompa [[California]] tlahtohcayotl, ipan [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]], in huitztlampa ica [[Rosarito]], in tonatih iquizayampa ica [[Sierra Juárez]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. In Tijuana atoyatl xiquipano inin altepetl, ipan xolalpan quipia tepitzin tlatelolli huan tepetzintli canahpa mictlampa quipia xoxohuic ixtlahuahcan. yeyantli tonalquiyahuitl ica miac quiyahuitl ipampa mochi xihuitl. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 19.9 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |22.9 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |25.6 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |28.9 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |13,6 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |32.1 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |32.0 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |32.8 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |28.7 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |26.4 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |22.7 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |20.2 |–7.5 |39.0 |36 |} == Tequitiliztli == [[File:Playas de Tijuana (25904035161).jpg|thumb|left|[[Playas de Tijuana]].]] Tijuana altepetl, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexico tlalli. Tijuana ce tequitiliztli ipan Mexico itech temocpan huan pochtecayotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Pacífico ailhuicatl, Playas de Tijuana ce cualcan ipampa tlamaneloliztli. In [[Zona Río]] hueyic ''centro financiero'' ipampa pochtecah. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Tijuana altepeticpac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Tijuana]], Av. Revolución, Centro Cultural Tijuana, Lomas Taurinas, Playas de Tijuana, Casa de Cultura, Club Aguacaliente, occequin.<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''Visit Mexico'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> == Chanehmatiliztli == Tijuana quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://www.visitmexico.com/baja-california/tijuana ''INEGI'', Baja California tlahtohcayotl, Tijuana altepetlahtohcan; 28 metztli junio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:UABC-CC.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Baja California.]] Tijuana altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Baja California Campus Tijuana'', ''Universidad de la Frontera Norte'', ''Instituto Tecnológico de Tijuana'', ''Universidad Tecnológica de Tijuana'' huan ''Universidad Iberoamericana Tijuana'', ''Centro de Enseñanza Técnica y Superior'', ce pani tlamachtiloyan itech Tijuana altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 96,44 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Centro Culturale di Tijuana.jpg|thumbnail|250px|right|Centro Cultural Tijuana.]] Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Baja California tlahtohcayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Tijuana ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Tijuana altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == [[File:Estadio Caliente 2020.jpg|miniaturadeimagen|250x|''Estadio Caliente'' cualcan ipan Club Tijuana.]] In momotlaiztli ipan Tijuana cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Tijuana]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga de Ascenso de México]] || [[Estadio Caliente]] |- | [[Club Zonkeys]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Auditorio Zonkeys]] |- | [[Toros de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Liga Mexicana de Béisbol]] || [[Estadio Chevron]] |- | [[Toritos de Tijuana]] || [[Béisbol]] || [[Campeonato Nacional de Rugby 15 y Mex 7´s]] || [[Estadio Chevron]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetl quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Diego, California|San Diego]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Słubice]] |[[Voivodato de Lubusz|Lubusz]] |{{POL/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |[[Baja California Sur]] |{{MEX/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Baja California}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] 6csuee44rbc5ywwfmi4x46m70ddyuz7 Ensenada, Baja California 0 35449 501489 500471 2022-07-31T22:57:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 260,075 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] i5grjavw025v1vjp9ci22cq6ffs8556 501490 501489 2022-07-31T22:57:31Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Ensenada | Chantocaitl = Puerto de Ensenada | Tlaixcopinalli = Puerto Ensenada.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-BC/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Ensenada altepetlahtohcan|Ensenada]] | Ancayotl = 32°32′11″N 117°02′14″O | Ixtentli = 637 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = [[Pico del Diablo]] | Metros = 31 | Chanehqueh = 260,075 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli marzo]], [[1903]] | Tlacatocaitl = Ensenadatecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-8]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Ensenada''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Baja California]] ipan [[Mexico]]. == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Baja California]] o7l608pl8u3tztxm6b3zum1tjtypsgd Tijuana altepetlahtohcan 0 35461 501493 499815 2022-07-31T23:07:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tijuana altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tijuana | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Tlalmachiyotl = Tijuana BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tijuana]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 1,559,683 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Monserrat Caballero Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Tijuana''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tijuana]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Playas de Rosarito]] huan Ensenada, in tonalquizayampa ica [[Tecate altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:TijuanaGovernmentPalace.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Tijuana".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Arturo González Cruz || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Karla Patricia Ruiz McFarland || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Monserrat Caballero Ramírez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''1,559,683''' |- | [[Tijuana]] || 1 542 232 |- | [[Villa del Campo]] || 33 360 |- | [[Valle de las Palmas]] || 15 070 |- | [[El Niño]] || 11 692 |- | [[Parajes del Valle]] || 10 536 |- | [[Lomas de San Pedro]] || 8 370 |- | [[Palma Real]] || 6 230 |- | [[Fraccionamiento Margarita Residencial]] || 6 063 |- | [[Cuesta Real]] || 4 712 |- | [[Granjas Familiares La Esperanza]] || 2 335 |- |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetlahtohcan quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetlahtohcan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh ompa centlalticpac. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USAf}} [[San Diego, California|San Diego]] (1998) * {{POLf}} [[Słubice]] (2010) * {{MEXf}} [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] (2013) {{col-2}} {{col-end}} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 52zpun4as87gwnv4kx1rnwwwi0a2o8m Tecate altepetlahtohcan 0 35666 501492 495674 2022-07-31T23:05:23Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tecate altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tecate | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Tlalmachiyotl = Tecate BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 101,079 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Tecate''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tecate]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Ensenada]] huan Mexicali, in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palaciotecate.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Tecate".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''101,079''' |- | [[Tecate]] || 81,059 |- | [[Nueva Colonia Hindú]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 4s9a6lfsz2yo1xxwp0tullk0r91ax9q Nemachiyōtīlli:Altepenanyotl Monterrey Onohuayan 10 35721 501446 496684 2022-07-31T18:37:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {| style="margin:0 auto;clear:both;text-align:center;width:100%;" align=center class="toccolours" |- !bgcolor=#00008B |[[Altepenanyotl Monterrey|<span style="color:white;">Monterrey Onohuayan</span>]] |- |'''Altepetlahtohcan'''<br />[[Apodaca altepetlahtohcan|Apodaca]] | [[Escobedo altepetlahtohcan|Escobedo]] | [[Santa Catarina altepetlahtohcan|Santa Catarina]] '''Altepetl'''<br /> [[Apodaca (nhn)|Apodaca]] • [[Cadereyta, Yancuic León|Cadereyta]] • [[Guadalupe, Yancuic León|Guadalupe]] • [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] • [[San Nicolás de los Garza]] • [[San Pedro Garza García]] • [[Santa Catarina, Yancuic León|Santa Catarina]] • [[Villa Sol]] |- |} <noinclude> </noinclude> ow7d0cy0ilrfq04lsavx7smwg5zu70p Mexicali altepetlahtohcan 0 35849 501491 499852 2022-07-31T23:01:19Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Mexicali altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Mexicali | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de armas de Mexicali.svg | Tlalmachiyotl = Mexicali en Baja California.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Mexicali]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 936,826 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Norma Alicia Bustamante Martínez | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Mexicali''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Mexicali]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, canah huitztlampa ica [[San Felipe]] huan Tecate, canah tonalquizayampa ica [[San Luis Río Colorado altepetlahtohcan]] ompa Sonora, ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Tecate altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Ayuntamiento de Mexicali.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Mexicali".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Marina del Pilar Ávila Olmeda || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] María Guadalupe Mora Quiñonez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Norma Alicia Bustamante Martínez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''936,826''' |- | [[Mexicali]] || 81,059 |- | [[Algodones]] || 5,254 |- | [[Bataquéz]] || 4,679 |- | [[Altepetl Guadalupe Victoria]] || 2,572 |- | [[Altepetl Morelos]] || 2,459 |- | [[Altepetl Coahuila]] || 1,685 |- | [[Santa Isabel]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} ah6ohgg3k7y55hfo4czwateo4kab2rz Santiago, Yancuic León 0 35864 501412 500024 2022-07-31T16:12:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] gi18hc3a3i6bp6i8wcjg6njmtsm1k7g 501413 501412 2022-07-31T16:14:31Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 0bmn7omnv75tl4jgtgz54bpuw2kgf9l 501414 501413 2022-07-31T16:15:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 53zhqe0steh6vqh2r46yddig29ckde0 501415 501414 2022-07-31T16:15:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 422 198 |- | [[2010]] | 887 600 |- | [[2020]] | 925 762 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] p9v3niyjouqiu7lgrnz36pyb28ypqhm 501418 501415 2022-07-31T16:34:01Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== Santiago quipiya 43,019 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Santiago altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 34 261 |- | [[2010]] | 36 840 |- | [[2020]] | 43 019 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] oy35sd0iyd01cq3s0qu2qt8hpaucyu9 501419 501418 2022-07-31T16:38:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 43,019 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== Santiago quipiya 43,019 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Santiago altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 34 261 |- | [[2010]] | 36 840 |- | [[2020]] | 43 019 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] a6e8acbf1aglqcl1epojzqeaakillrx 501425 501419 2022-07-31T17:00:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 43,019 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Las Cristales]], in huitztlampa ica [[Lazarillos de Abajo]], in tonalquizayampa ica [[Sierra Madre Oriental]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Sierra Cerro de la Silla]]. ==Chanehmatiliztli== Santiago quipiya 43,019 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Santiago altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 34 261 |- | [[2010]] | 36 840 |- | [[2020]] | 43 019 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 71chnigimt3ky59inuldjytaho426ux 501436 501425 2022-07-31T18:15:33Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 43,019 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Las Cristales]], canah huitztlampa ica [[Lazarillos de Abajo]], canah tonalquizayampa ica [[Sierra Madre Oriental]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Sierra Cerro de la Silla]]. ==Chanehmatiliztli== Santiago quipiya 43,019 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Santiago altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 34 261 |- | [[2010]] | 36 840 |- | [[2020]] | 43 019 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 3vzucbioscltmf0egcnsr7qu482wv82 501438 501436 2022-07-31T18:20:46Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Santiago | Chantocaitl = Villa de Santiago | Tlaixcopinalli = Santiago Apóstol desde el Mirador.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Santiago Escudo.png | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Santiago altepetlahtohcan|Santiago]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 43,019 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Santiagotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''Santiago''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Las Cristales]], canah huitztlampa ica [[Lazarillos de Abajo]], canah tonalquizayampa ica [[Cerro de la Silla]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Sierra Madre Oriental]]. ==Chanehmatiliztli== Santiago quipiya 43,019 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, Santiago altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 34 261 |- | [[2010]] | 36 840 |- | [[2020]] | 43 019 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 2u4zss9nkugkcviqhw4ub8emrty0sr8 San Pedro Garza García 0 35865 501420 501392 2022-07-31T16:45:35Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 1,142,952 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 4kkcczb2gvol73em4dsx6ax8d6x1c02 501421 501420 2022-07-31T16:46:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} ==Tlalticpacmatiliztli== == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] shwqaip7yun0bqzhcr44v3edkde1h17 501422 501421 2022-07-31T16:46:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 6r5zk9f21pw0lfdbo98mc82wo7e1waj 501423 501422 2022-07-31T16:50:36Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Las Mitras]], in huitztlampa ica [[Chipinque]], in tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] now4ujfpnvxgmxt7y7wmwg3x4ujl2pz 501424 501423 2022-07-31T16:53:33Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Las Mitras tepehuahcan]], in huitztlampa ica [[Chipinque]], in tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] j6dhbc65clqwobnoih0m5qx4uebhzz1 501426 501424 2022-07-31T17:03:40Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = Miguel Treviño de Hoyos | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Las Mitras tepehuahcan]], in huitztlampa ica [[Chipinque]], in tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] os9c1sa1x21g2wpg0gingtod2ldquwy 501427 501426 2022-07-31T17:04:55Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = Miguel Treviño de Hoyos | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Las Mitras tepehuahcan]], in huitztlampa ica [[Chipinque]], in tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == Neteicniuhtiliztli == San Pedro Garza García altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[South Padre Island]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] rdm4uyn05v7nr668mrwicz95izw2daa 501441 501427 2022-07-31T18:26:17Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = Miguel Treviño de Hoyos | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Las Mitras tepehuahcan]], canah huitztlampa ica [[Chipinque]], canah tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == Neteicniuhtiliztli == San Pedro Garza García altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[South Padre Island]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] htnogv39l7bnophh1l71h6qmf3adk3q 501444 501441 2022-07-31T18:32:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = San Pedro Garza García | Chantocaitl = San Pedro Garza García | Tlaixcopinalli = San Pedro ,Nuevo León, México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de San Pedro Garza García.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-NL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Altepenanyotl Monterrey]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[San Pedro Garza García (nhn)|San Pedro Garza García]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 274 | Chanehqueh = 132,128 | Pozahuacayotl = 1170.99 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Sanpedrotecatl | Altepetequihuah = Miguel Treviño de Hoyos | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 64000 | CT = | Lada = 81 | Nenecuilhuaztli = 190390001 | Matlatzalan = }} '''San Pedro Garza García''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Yancuic León]] ipan [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl canah mictlampa ica [[Las Mitras tepehuahcan]], canah huitztlampa ica [[Chipinque]], canah tonalquizayampa ica [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Santa Catarina]]. ==Chanehmatiliztli== San Pedro Garza García quipiya 132,128 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/santiago-19/ ''Pueblos de América'', Yancuic León tlahtohcayotl, San Pedro Garza García altepetlahtohcan; 31 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 122 198 |- | [[2010]] | 122 627 |- | [[2020]] | 132 128 |- |} == Neteicniuhtiliztli == San Pedro Garza García altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[South Padre Island]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Yancuic León]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepenanyotl Monterrey Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Yancuic León]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Yancuic León]] 8z3t1erygf24wrt2en5fp2kfq7rjun3 Mayapanekah 0 35949 501397 2022-07-31T12:56:22Z Languaeditor 14092 Tlahkwilolamatl mokwapki [[Mayatlacah]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Mayatlacah]] l5x0mkpvu62f3e9drw730oknm8dabsk Doranko 0 35950 501403 2022-07-31T13:17:39Z Languaeditor 14092 Tlahkwilolamatl mokwapki [[Tlahtohcayotl Durango]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Tlahtohcayotl Durango]] jarua8wdfqhk77fkribez83mhqw7fcx Yotonawatlahtolli 0 35951 501410 2022-07-31T13:47:02Z Languaeditor 14092 Tlahkwilolamatl mokwapki [[Utahnahuatlahtolli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Utahnahuatlahtolli]] 04pcggkzmj5vmu8iqkn29sykxo1kni7 Santiago (nhn) 0 35952 501429 2022-07-31T17:09:09Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa An… wikitext text/x-wiki == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalcemanahuayotl == === {{ARG}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX}} === ==== Altepetlahtohcan ==== ; [[Santiago altepetlahtohcan, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya altepetlahtohcan]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar altepetlahtohcan|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan altepetlahtohcan|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan altepetlahtohcan|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío altepetlahtohcan|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro altepetlahtohcan|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago altepetlahtohcan|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago de Veraguas]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} dk5k7ucejsyh8dz9mmiroorqfkrpzz9 501430 501429 2022-07-31T17:10:26Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki == Chanehqueh == ; [[Santiago in Hueyi]] ; [[Santiago Calatrava]] == Neltolquiliztli == ; [[Santiago ohtli]] == Tlalticpacmatiliztli == === {{ARG/nhn}} === ; [[Santiago de Estero]] === {{CHL/nhn}} === ; [[Santiago de Chile]] === {{ESP/nhn}} === ; [[Santiago de Compostela]], (Galicia). ; [[Santiago del Teide]], (Canarias). === {{COL/nhn}} === ; [[Santiago de Cali]], (Valle del Cauca). === {{CUB/nhn}} === ; [[Santiago de Cuba]] === {{SLV/nhn}} === ; [[Santiago de la Frontera]], (Santa Ana). === {{GTM/nhn}} === ;[[Santiago Atitlan]], (Sololá). ;[[Santiago Chimaltenanco]], (Chimaltenanco). === {{DOM/nhn}} === ; [[Santiago de los Caballeros]]. === {{MEX/nhn}} === ==== Altepetlahtohcan ==== ; [[Santiago altepetlahtohcan, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago de Anaya altepetlahtohcan]], (Hidalgo). ; [[Santiago el Pinar altepetlahtohcan|Santiago el Pinar]], (Chiyapan). ; [[Santiago Itzcuintlan altepetlahtohcan|Santiago Itzcuintlan]], (Nayarit). ; [[Santiago Matlatlan altepetlahtohcan|Santiago Matlatlan]], (Huaxyacac). ; [[Santiago Maravatío altepetlahtohcan|Santiago Maravatío]], (Guanajuato). ; [[Santiago Papasquiaro altepetlahtohcan|Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Valle de Santiago altepetlahtohcan|Valle de Santiago]], (Guanajuato). ==== Altepetl ==== ; [[Santiago, Yancuic León|Santiago]], (Yancuic León). ; [[Santiago Coyametl]], (Chihuahuah). ; [[Santiago Papasquiaro]], (Durango). ; [[Tequixquiac|Santiago Tequixquiac]], (Mexico). ; [[Santiago Tiyanquiztenco]], (Mexihco). ; [[Santiago Tlachco]], (Querétaro). ; [[Santiago Tochtlan]], (Veracruz). ; [[Santiago Tolyohualco]], (Altepetl Mexico). === {{PAN}} === ;[[Santiago de Veraguas]] {{Tlahtolmelahuacatlaliztli}} rh5tx5vszerh0mitsr4frdeg3vta588 Ensenada altepetlahtohcan 0 35953 501448 2022-07-31T18:44:56Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Tlalmachiyotl = Tecate BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13… wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Tlalmachiyotl = Tecate BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palaciotecate.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} cx3qtcxrxjhrlvvuhcz5ogbrku7jecd 501449 501448 2022-07-31T18:48:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palaciotecate.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} iv78cnmf7wa8y47pm04f885t4k8wmul 501450 501449 2022-07-31T18:48:25Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Ensenada altepetlahtohcan (Baja California)]] a [[Ensenada altepetlahtohcan]] wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palaciotecate.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} iv78cnmf7wa8y47pm04f885t4k8wmul 501453 501450 2022-07-31T18:49:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} hgyllj90r9njinuvo66ydoxksbqvnsm 501454 501453 2022-07-31T18:50:39Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} qw3v4bxpy8pht5vaul112cek5s4okvv 501455 501454 2022-07-31T18:52:54Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} snge0ikjjyhuy7f3z5wjc4096xbnstc 501481 501455 2022-07-31T22:43:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} aqm5xvn2028w91w6mo53pljgsq29tls 501482 501481 2022-07-31T22:48:08Z Koatochij 19758 /* Teyacanaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} efperi8jk6mo04ugioxwelugxuhnjpc 501483 501482 2022-07-31T22:48:23Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 452zynpfft031kwoyyimp3rjave4hjn 501484 501483 2022-07-31T22:51:55Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} p5x2qz8fhcyj3chpacc8frufny80zqu 501485 501484 2022-07-31T22:52:49Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maneadero]] || 31,006 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 0kxme9ayfczvf2itcx32hl8l3afigq3 501486 501485 2022-07-31T22:54:25Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maneadero]] || 31,006 |- | [[Ojos Negros]] || 4,523 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[San Vicente]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 5749ride6twtni3aw4rac477w0odonb 501487 501486 2022-07-31T22:55:29Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maneadero]] || 31,006 |- | [[El Sauzal de Rodríguez]] || 8,856 |- | [[Ojos Negros]] || 4,523 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[San Vicente]] || 2,459 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} lnedz23b3qbbiwophw9pv29ggrz60h1 501488 501487 2022-07-31T22:56:53Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 260,075 |- | [[Maneadero]] || 31,006 |- | [[El Sauzal de Rodríguez]] || 8,856 |- | [[Ojos Negros]] || 4,523 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[San Vicente]] || 2,459 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 70xi1owqav4soqfnomuidbkd1bv3h2u Ensenada altepetlahtohcan (Baja California) 0 35954 501451 2022-07-31T18:48:25Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Ensenada altepetlahtohcan (Baja California)]] a [[Ensenada altepetlahtohcan]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ensenada altepetlahtohcan]] p7cf2jp158b54tfrvz1t4x60v2yol9b Playas de Rosarito altepetlahtohcan 0 35955 501458 2022-07-31T18:54:56Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 9… wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} meqie5nadsdnmlymvlq8lp38v805dk7 501475 501458 2022-07-31T22:28:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} cl9wk7lgoi36ynw0t847a0yehh9w75g 501476 501475 2022-07-31T22:30:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]] ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Rosarito".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Rosarito]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} osw51u6iwqq0hp8ymyicqz2wnf509st 501477 501476 2022-07-31T22:31:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]] ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Playas de Rosarito.png|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Rosarito".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Araceli Brown || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Rosarito]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} nq8yxse28lc9tl56dgw418k11anl05n 501478 501477 2022-07-31T22:37:52Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]] ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Playas de Rosarito.png|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Rosarito".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Araceli Brown || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''90,668''' |- | [[Rosarito]] || 56,887 |- | [[Ejido Plan Libertador]] || 4,938 |- | [[Primo Tapia]] || 3,969 |- | [[Colonia Morelos]] || 991 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} pgizgtikvhnp4ghpmwfxe0sqf366vbd 501479 501478 2022-07-31T22:38:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Rosarito]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 90,668 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]] ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Playas de Rosarito.png|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Rosarito".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Araceli Brown || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''90,668''' |- | [[Rosarito]] || 56,887 |- | [[Ejido Plan Libertador]] || 4,938 |- | [[Primo Tapia]] || 3,969 |- | [[Colonia Morelos]] || 991 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} gcj5uhjg4ar5mcyi93x3ucjmzzqcbac San Felipe altepetlahtohcan, Baja California 0 35956 501459 2022-07-31T18:55:05Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99… wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} snge0ikjjyhuy7f3z5wjc4096xbnstc 501461 501459 2022-07-31T18:59:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Felipe altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Felipe | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = San Felipe BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Felipe''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]] huan [[San Quintín altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} m9xkgs1erfgs98stppx4j2xhob8d0kp 501462 501461 2022-07-31T19:02:25Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Felipe altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Felipe | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = San Felipe BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = José Luis Dagnino López | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Felipe''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]] huan [[San Quintín altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] José Luis Dagnino López || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] || 81,059 |- | [[El Chinero]] || 5,254 |- | [[Puertecitos]] || 1,685 |- | [[La Curva]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} eb4nknkpz7ru9rw85bpys7te10b2502 501463 501462 2022-07-31T19:03:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Felipe altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Felipe | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = San Felipe BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = José Luis Dagnino López | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Felipe''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]] huan [[San Quintín altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Arcos de san felipe.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan San Felipe".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] José Luis Dagnino López || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] || 81,059 |- | [[El Chinero]] || 5,254 |- | [[Puertecitos]] || 1,685 |- | [[La Curva]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 4xflomdfy5ofpf0q7nn7zvssenkahfh San Quintín altepetlahtohcan 0 35957 501460 2022-07-31T18:55:14Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99… wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} snge0ikjjyhuy7f3z5wjc4096xbnstc 501464 501460 2022-07-31T19:06:02Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Ensenada]] || 81,059 |- | [[Maniadero]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 2xhoi6r8b9naem44jqu4oqmc2zbrkg5 501465 501464 2022-07-31T19:07:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 81,059 |- | [[Camalú]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[Cataviña]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} n7beag0sv9lu47xvu0rzw5z2n244lzp 501467 501465 2022-07-31T21:52:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 81,059 |- | [[Camalú]] || 5,254 |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 4,679 |- | [[Vicente Guerrero]] || 2,572 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 2,459 |- | [[Santa Gertrudis]] || 1,685 |- | [[Cataviña]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 6g38if5l6praamrbf1r0asisf8l8a3m 501469 501467 2022-07-31T21:54:13Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 81,059 |- | [[Camalú]] || 5,254 |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 4,679 |- | [[Vicente Guerrero]] || 2,572 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 2,459 |- | [[Santa Gertrudis]] || 1,685 |- | [[Cataviña]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} m04xie4spk56ch443odoh39inywxcd3 501470 501469 2022-07-31T22:20:50Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 5,254 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 81,059 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 2,459 |- | [[Santa Gertrudis]] || 1,685 |- | [[Cataviña]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 0faigs8b3ndnwoo0t594smk2mmd2q60 501471 501470 2022-07-31T22:21:42Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 11,272 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 9,636 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 2,459 |- | [[Santa Gertrudis]] || 1,685 |- | [[Cataviña]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} p0wqllgai5q7riv952xx3f1w2huy9c8 501472 501471 2022-07-31T22:23:46Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 11,272 |- | [[Emiliano Zapata, Baja California|Emiliano Zapata]] || 9,636 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 4,754 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 459 |- | [[Cataviña]] || 146 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} hky4aowv0k4fw3kaodruqblvl7udzng 501473 501472 2022-07-31T22:24:07Z Koatochij 19758 /* Teyacanaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan San Quintín".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 11,272 |- | [[Emiliano Zapata, Baja California|Emiliano Zapata]] || 9,636 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 4,754 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 459 |- | [[Cataviña]] || 146 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} sqcogx92ve65p45iix26pvnnxmkog68 501494 501473 2022-07-31T23:20:49Z Koatochij 19758 /* Teyacanaliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Ohce_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan San Quintín".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Escudo Municipio San Quintín.jpg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 11,272 |- | [[Emiliano Zapata, Baja California|Emiliano Zapata]] || 9,636 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 4,754 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 459 |- | [[Cataviña]] || 146 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} rtumslgvzfht5n7rr36596cz6k5x22j