Huiquipedia nahwiki https://nah.wikipedia.org/wiki/Cal%C4%ABxatl MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Mēdiatl Nōncuahquīzqui Tēixnāmiquiliztli Tlatequitiltilīlli Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli Huiquipedia Huiquipedia tēixnāmiquiliztli Īxiptli Īxiptli tēixnāmiquiliztli Huiquimedia Huiquimedia tēixnāmiquiliztli Nemachiyōtīlli Nemachiyōtīlli tēixnāmiquiliztli Tēpalēhuiliztli Tēpalēhuiliztli tēixnāmiquiliztli Neneuhcāyōtl Neneuhcāyōtl tēixnāmiquiliztli TimedText TimedText talk Módulo Módulo discusión Accesorio Accesorio discusión Accesorio definición Accesorio definición discusión Mexico 0 1120 502911 502667 2022-08-09T17:40:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Nahuatlahtolli}} {{clear}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Virreyotl Yancuic España]], ica itecuacan in [[Altepetl Mexico]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[America]] tlalli. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic España oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexicah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi nahuatilli, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtohcayotl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, pochtecayotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexico in tachcauh ahciyan [[America]] cemantoc tlalli huan inic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl nozo yeliztli mancan tlen in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in tlalticpac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Chile]], [[Grecia]] ihuan [[Africa Huitztlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexico nozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[Campeche, Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Chihuahua, Chihuahua|Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo (nhn)|Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Coliman, Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Durango, Durango|Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Tlachco, Querétaro|Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan, Sinaloa|Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan, Tlaxcallan|Tlaxcallan]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Zacatecah, Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} 4scgraglc8zu36mzn40aenn53thtyy0 502912 502911 2022-08-09T17:40:23Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Nahuatlahtolli}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Virreyotl Yancuic España]], ica itecuacan in [[Altepetl Mexico]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[America]] tlalli. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic España oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexicah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi nahuatilli, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtohcayotl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, pochtecayotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexico in tachcauh ahciyan [[America]] cemantoc tlalli huan inic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl nozo yeliztli mancan tlen in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in tlalticpac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Chile]], [[Grecia]] ihuan [[Africa Huitztlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexico nozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[Campeche, Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Chihuahua, Chihuahua|Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo (nhn)|Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Coliman, Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Durango, Durango|Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Tlachco, Querétaro|Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan, Sinaloa|Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan, Tlaxcallan|Tlaxcallan]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Zacatecah, Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} 2rwdajwnbjq0p4kgfszo5au71db9ab4 502913 502912 2022-08-09T17:40:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Nahuatlahtolli}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Virreyotl Yancuic España]], ica itecuacan in [[Altepetl Mexico]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[America]] tlalli. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic España oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexicah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi nahuatilli, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtohcayotl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, pochtecayotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexico in tachcauh ahciyan [[America]] cemantoc tlalli huan inic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl nozo yeliztli mancan tlen in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in tlalticpac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Chile]], [[Grecia]] ihuan [[Africa Huitztlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexico nozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[Campeche, Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Chihuahua, Chihuahua|Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo (nhn)|Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Coliman, Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Durango, Durango|Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Tlachco, Querétaro|Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan, Sinaloa|Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan, Tlaxcallan|Tlaxcallan]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Zacatecah, Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} 1po2mdwa3ls4cvevlszr6vhhry82yin 502914 502913 2022-08-09T17:40:41Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Nahuatlahtolli}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Virreyotl Yancuic España]], ica itecuacan in [[Altepetl Mexico]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[America]] tlalli. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic España oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexicah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi nahuatilli, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtohcayotl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, pochtecayotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexico in tachcauh ahciyan [[America]] cemantoc tlalli huan inic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl nozo yeliztli mancan tlen in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in tlalticpac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Chile]], [[Grecia]] ihuan [[Africa Huitztlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexico nozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[Campeche, Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Chihuahua, Chihuahua|Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo (nhn)|Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Coliman, Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Durango, Durango|Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Tlachco, Querétaro|Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan, Sinaloa|Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan, Tlaxcallan|Tlaxcallan]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Zacatecah, Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} 2rwdajwnbjq0p4kgfszo5au71db9ab4 502915 502914 2022-08-09T17:41:39Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Nahuatlahtolli}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonalquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Virreyotl Yancuic España]], ica itecuacan in [[Altepetl Mexico]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[America]] tlalli. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic España oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexicah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi nahuatilli, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtohcayotl huelitic, quipiya tepoztequitiyotl, pochtecayotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexico in tachcauh ahciyan [[America]] cemantoc tlalli huan inic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl nozo yeliztli mancan tlen in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in tlalticpac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Chile]], [[Grecia]] ihuan [[Africa Huitztlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexico nozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[Campeche, Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Chihuahua, Chihuahua|Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo (nhn)|Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Coliman, Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Durango, Durango|Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey (nhn)|Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac, Huaxyacac|Huaxyacac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Tlachco, Querétaro|Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan, Sinaloa|Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan, Tlaxcallan|Tlaxcallan]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Zacatecah, Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} h3xzktqr9m3y9imjrk90e4n6vdu67ie Nemachiyōtīlli:Commonscat 10 2315 502909 496536 2022-08-09T17:37:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Commons|Category:{{{1}}}|{{{2|{{PAGENAME}}}}}}} <noinclude> [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlahtolli (nhn)| ]] </noinclude> b2jl0jrsh62uwadn93046m39ber6i1x Nemachiyōtīlli:Commons 10 2372 502910 496639 2022-08-09T17:37:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div class="infobox sisterproject"><div align="left" style="float:left">{{click|image=Commons-logo.svg|size=30px|link=Commons:{{{1|Special:Search/{{PAGENAME}}}}}}}</div><div style="margin-left: 60px;">[[Commons:Cal%C4%ABxatl|Huiquimedia Commons]] quipia occequin tlahcuilolli <div style="margin-left: 10px;"> '''''[[Commons:{{{1|Special:Search/{{PAGENAME}}}}}|{{{2|{{{1|{{PAGENAME}}}}}}}}]]''''' itechcopa.</div></div></div><noinclude> [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlahtolli (nhn)| ]] </noinclude> 0t87915qnu8l1qomkqk265f3hy28rs3 Nemachiyōtīlli:Altepetlahtohcan ipan Mexico 10 2958 502835 502790 2022-08-09T13:46:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {| class="infobox geography" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; font-size:90%" |- |bgcolor=lightgreen colspan=2 style="color:black; text-align:center; font-size:100%"|<span style="color:black;"><big>'''{{{Tocaitl}}}'''</big><br/>{{{Chantocaitl}}}<br/></span> |- {{#if:{{{Chimalli|}}}|{{!}}style="background:#FFFFFF; text-align:center" colspan="2" align="center"{{!}} [[File:{{{Chimalli}}}|{{{tamaño_chimalli|110}}}px]]| {{!}}style="background:#FFFFFF; text-align:center" colspan="2" align="center"{{!}} [[File:Sin escudo.svg|110px]]}} |- {{#if:{{{Tlalmachiyotl|}}} | {{!}}style="background:#FFFFFF; text-align:center" colspan="2" align="center"{{!}} [[Īxiptli:{{{Tlalmachiyotl}}}|250x250px]] | {{!}}style="background:#FFFFFF; text-align:center" colspan="2" align="center"{{!}} [[File:Missing map.svg|250x250px]]}}<br/>[[Altepetlahtohcan ipan {{{Tlahtohcayotl}}}|Altepetlahtohcan ipan {{{Tlahtohcayotl}}}]] |- ! style="text-align: left;" | '''Altepetlahtohcan icua''' | {{{Altepetlahtohcan_icua}}} |- ! style="text-align: left;" | '''Huehtlatzincayotl''' | {{{Huehtlatzincayotl|n/d}}} M |- ! style="text-align: left;" | '''Ancayotl''' | {{{Ancayotl|n/d}}} C |- ! style="text-align: left;" | '''Huehcapancayotl''' | {{{Huehcapancayotl|n/d}}} msnm |- ! style="text-align: left;" | '''Tlaixpayotl''' | {{{Tlaixpayotl}}} km² |- ! style="text-align: left;" | '''Chanehqueh''' | {{{Chanehqueh}}} (2020)<ref name="INEGI">Instituto Nacional de Estadística y Geografía (2020). [http://www.inegi.org.mx/sistemas/consulta_resultados/iter2010.aspx?c=27329&s=est «Principales resultados por localidad 2020 (ITER)»].</ref> |- ! style="text-align: left;" | '''Tlacatocaitl''' | {{{Tlacatocaitl}}} |- ! style="text-align: left;" | '''Tzintiliztli''' | {{{Tzintiliztli|n/d}}} |- ! style="text-align: left;" | '''Tequihuah''' | {{{Tequihuah|n/d}}} |- {{#if:{{{NombreSeccs|}}}| {{!}} style="text-align: left;" {{!}} '''Altepetlahtohcan ixeliuhca'''<br/><small>{{{NumSecciones|}}}</small> {{!}} {{{NombreSeccs|}}} {{!-}}| {{#if:{{{NumSecciones|}}}| {{!}} style="text-align: left;" {{!}} '''Secciones municipales''' {{!}} {{{NumSecciones|}}} {{!-}} }} }} ! style="text-align: left;" | '''Nenecuilhuaztli [[Instituto Nacional de Estadística, Geografía e Informática|INEGI]]''' | {{{CodigoINEGI|n/d}}} |- ! style="text-align: left;" | '''Matlatzalantli''' | [http://{{#if:{{{Matlatzalantli|}}}|{{{Matlatzalantli}}}|www.e-mexico.gob.mx/wb2/eMex/eMex_Enciclopedia_de_los_Municipios_de_Mexico}} Achcauhcalixatl] |} <includeonly>[[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan {{{Tlahtohcayotl}}}]]</includeonly> ijedk9dvs19suqbqumn60kzsbjf89eb Atemaxac 0 2963 502925 502210 2022-08-09T23:33:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki Tzintiliztli {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa, ce cualcan ipampa pochtecayotl, tiyanquiztli huan tepoztequiyotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztototlatiloyan Atemaxac]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztototlatiloyan Miguel Hidalgo]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 9ylg87tyml8efoyb3inxbplg92a7g53 502926 502925 2022-08-09T23:34:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipia 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipia 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa, ce cualcan ipampa pochtecayotl, tiyanquiztli huan tepoztequiyotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztototlatiloyan Atemaxac]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztototlatiloyan Miguel Hidalgo]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 7gz2lxcr50jyh9lh50hwc4ft0wb3f6e Benito Juárez altepetlahtohcan, Altepetl Mexico 0 8570 502918 498363 2022-08-09T23:19:41Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Benito Juárez altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Benito Juárez | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo delegacional Benito Juarez.svg | Tlalmachiyotl = Benito Juárez, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 434 153 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Santiago Taboada Cortina | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09014 | Matlatzalantli = }} '''Benito Juárez''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Benito Juárez altepetlahtohcan itoca itech teopixqui [[Benito Juárez]]. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''Benito Juárez'', catca inin ce ''delegación''. Ica in [[1970]] xihuitl, in tlaltocaitl omocuep '''Benito Juárez altepecalpolli''' in tlen achcauhtoca axcan. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Cuauhtemoc altepecalpolli (Altepetl Mexico)|Cuauhtemoc]] altepecalpolli, in huitztlampa ica [[Coyohuahcan altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Venustiano Carranza altepecalpolli|Venustiano Carranza]] huan [[Iztapalapan]] altepecalpolli, huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Miguel Hidalgo altepecalpolli]] huan [[Álvaro Obregón altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Santiago Taboada Cortina || 2018-2020 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Santiago Taboada Cortina || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[Viaducto (tepozocuilcan)|Viaducto]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Xola (tepozocuilcan)|Xola]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || ''' 434,153''' || || 09014 |- | [[Colonia del Valle]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Mixcoac]] || || [[Altepetl]] || |- |} ==No xiquitta== * [[Benito Juárez]] * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepecalpolli ipan Altepetl Mexico]] 3m6gddxr5nn5ypipl742dus8k211csz Coyohuahcan altepetlahtohcan 0 8572 502920 496021 2022-08-09T23:23:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Coyohuahcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Coyoacán | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo delegacional Coyoacan.svg | Tlalmachiyotl = Coyoacán, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Coyohuahcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 614 447 | Tzintiliztli = | Tequihuah = José Giovani Gutiérrez Aguilar | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09003 | Matlatzalantli = }} '''Coyohuahcan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Benito Juárez altepecalpolli (Altepetl Mexico)|Benito Juárez]] altepecalpolli, in huitztlampa ica [[Tlalpan altepecalpolli]] huan [[Xochimilco altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Iztacalco altepecalpolli|Iztacalco]] huan [[Iztapalapan]] altepecalpolli, huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Magdalena Contreras]] huan [[Álvaro Obregón altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Manuel Negrete Arias|| 2018-2020 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] José Giovani Gutiérrez Aguilar || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Tepozocuilin Altepetl Mexico]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[General Anaya (estación)|General Anaya]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Tasqueña (estación)|Tasqueña]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Viveros-Derechos Humanos (estación)|Viveros/Derechos Humanos]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Miguel Ángel de Quevedo (estación)|Miguel Ángel de Quevedo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Copilco (estación)|Copilco]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Universidad (estación de Metro de Ciudad de México)|Universidad]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Mexicaltzingo (estación del Metro de Ciudad de México)|Mexicaltzingo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 12.svg|15x15px]] |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''614,447''' || || 09003 |- | [[Coyohuahcan]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Colhuahcan]] || || [[Altepetl]] || |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|right|220px|[[UNAM]].]] In Coyohuahcan altepetlahtohcan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', ''Colegio de Bachilleres'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Coyohuahcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Nacional Autónoma de México]] * Escuela Nacional de Conservación Restauración y Museografía * [[Escuela Nacional de Música]] * [[Escuela Superior de Música]] * [[Centro Nacional de las Artes]] * Casa del Teatro A.C. * [[Universidad Autónoma Metropolitana-Xochimilco]] * [[Escuela Superior de Ingeniería Mecánica y Eléctrica]] ([[IPN]]) * Colegio Libre de Estudios Universitarios (Criminología y Criminalística) * Universidad Icel Campus Tlalpan Coyoacán * Universidad Latina Campus sur * [[Universidad del Valle de México]] (Campus Coyoacán) == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Coyohuahcan]] 481fhps4s0z4bw0ys6wmr9ow23auuuv 502921 502920 2022-08-09T23:26:00Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Coyohuahcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Coyoacán | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo delegacional Coyoacan.svg | Tlalmachiyotl = Coyoacán, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Coyohuahcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 614 447 | Tzintiliztli = | Tequihuah = José Giovani Gutiérrez Aguilar | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09003 | Matlatzalantli = }} '''Coyohuahcan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Benito Juárez altepetlahtohcan, Altepetl Mexico|Benito Juárez]] altepetlahtohcan, in huitztlampa ica [[Tlalpan altepetlahtohcan]] huan [[Xochimilco altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Iztacalco altepetlahtohcan|Iztacalco]] huan [[Iztapalapan]] altepetlahtohcan, huan in tonalcalaquiyampa ica [[Magdalena Contreras]] huan [[Álvaro Obregón altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Manuel Negrete Arias|| 2018-2020 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] José Giovani Gutiérrez Aguilar || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Tepozocuilin Altepetl Mexico]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[General Anaya (estación)|General Anaya]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Tasqueña (estación)|Tasqueña]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Viveros-Derechos Humanos (estación)|Viveros/Derechos Humanos]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Miguel Ángel de Quevedo (estación)|Miguel Ángel de Quevedo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Copilco (estación)|Copilco]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Universidad (estación de Metro de Ciudad de México)|Universidad]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |[[Mexicaltzingo (estación del Metro de Ciudad de México)|Mexicaltzingo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 12.svg|15x15px]] |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''614,447''' || || 09003 |- | [[Coyohuahcan]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Colhuahcan]] || || [[Altepetl]] || |- |} ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|right|220px|[[UNAM]].]] In Coyohuahcan altepetlahtohcan nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', ''Colegio de Bachilleres'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Coyohuahcan quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Nacional Autónoma de México]] * Escuela Nacional de Conservación Restauración y Museografía * [[Escuela Nacional de Música]] * [[Escuela Superior de Música]] * [[Centro Nacional de las Artes]] * Casa del Teatro A.C. * [[Universidad Autónoma Metropolitana-Xochimilco]] * [[Escuela Superior de Ingeniería Mecánica y Eléctrica]] ([[IPN]]) * Colegio Libre de Estudios Universitarios (Criminología y Criminalística) * Universidad Icel Campus Tlalpan Coyoacán * Universidad Latina Campus sur * [[Universidad del Valle de México]] (Campus Coyoacán) == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Coyohuahcan]] 6wpvy2zt3ifszmoqihmq8901bf1ggtu Azcapotzalco altepetlahtohcan 0 8592 502867 497048 2022-08-09T14:18:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Azcapotzalco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Azcapotzalco | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Azcapotzalco.svg | Tlalmachiyotl = Azcapotzalco, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Azcapotzalco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Azcapotzalcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 432 205 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Margarita Saldaña Hernández | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09002 | Matlatzalantli = www.azcapotzalco.gob.mx }} '''Azcapotzalco''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]] ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlalnepantlah altepetlahtohcan]] ompa [[Tlahtohcayotl Mexico]], in huitztlampa ica [[Miguel Hidalgo altepetlahtohcan|Miguel Hidalgo]], in tonalquizayampa ica [[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]], huan in tonalcalaquitlampa ica [[Nauhcalpan altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Mexico]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Vidal Llerenas Morales || 2018-2020 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Margarita Saldaña Hernández || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[El Rosario (tepozocuilcan)|El Rosario]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 6.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 7.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''432,205''' || || 09002 |- | [[Azcapotzalco]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Azcapotzalco]] m4o7p33q00jioy2h3chvym3jtu65wgr 502868 502867 2022-08-09T14:19:53Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Azcapotzalco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Azcapotzalco | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Azcapotzalco.svg | Tlalmachiyotl = Azcapotzalco, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Azcapotzalco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Azcapotzalcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 432 205 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Margarita Saldaña Hernández | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09002 | Matlatzalantli = www.azcapotzalco.gob.mx }} '''Azcapotzalco''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]] ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlalnepantlah altepetlahtohcan, Mexico|Tlalnepantlah]] ompa [[Tlahtohcayotl Mexico]], in huitztlampa ica [[Miguel Hidalgo altepetlahtohcan|Miguel Hidalgo]], in tonalquizayampa ica [[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]], huan in tonalcalaquitlampa ica [[Nauhcalpan altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Mexico]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Vidal Llerenas Morales || 2018-2020 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Margarita Saldaña Hernández || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[El Rosario (tepozocuilcan)|El Rosario]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 6.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 7.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''432,205''' || || 09002 |- | [[Azcapotzalco]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Azcapotzalco]] 1xz2v7saccfoljh0a7k05krh4t1cwzd 502869 502868 2022-08-09T14:20:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Azcapotzalco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Azcapotzalco | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Azcapotzalco.svg | Tlalmachiyotl = Azcapotzalco, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Azcapotzalco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Azcapotzalcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 432 205 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Margarita Saldaña Hernández | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09002 | Matlatzalantli = www.azcapotzalco.gob.mx }} '''Azcapotzalco''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]] ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlalnepantlah altepetlahtohcan, Mexico|Tlalnepantlah]] ompa [[Tlahtohcayotl Mexico]], in huitztlampa ica [[Miguel Hidalgo altepetlahtohcan|Miguel Hidalgo]], in tonalquizayampa ica [[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]], huan in tonalcalaquitlampa ica [[Nauhcalpan altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Mexico]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Vidal Llerenas Morales || 2018-2020 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Margarita Saldaña Hernández || 2021-2024 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[El Rosario (tepozocuilcan)|El Rosario]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 6.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 7.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''432,205''' || || 09002 |- | [[Azcapotzalco]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Azcapotzalco]] 7ykzfq16bwy8gfygeyz4fy74vzm6zd6 Cuauhtemoc altepetlahtohcan, Altepetl Mexico 0 8598 502922 496829 2022-08-09T23:27:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtemoc altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Cuauhtémoc | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo Delegacional CUAUHTEMOC.svg | Tlalmachiyotl = Cuauhtémoc, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 545 884 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Sandra Cuevas Nieves | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09015 | Matlatzalantli = }} '''Cuauhtemoc''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Gustavo A. Madero altepecalpolli]] huan [[Azcapotzalco altepecalpolli|Azcapotzalco]] altepecalpolli, in huitztlampa ica [[Benito Juárez]], in tonatih iquizayampa ica [[Venustiano Carranza altepecalpolli|Venustiano Carranza]] altepecalpolli, huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Miguel Hidalgo altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Néstor Núñez López || 2018-2020 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2021-2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] José Guadalupe Medina Romer || 2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2022 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[Pino Suárez (tepozocuilcan)|Pino Suárez]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 1.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Hidalgo (tepozocuilcan)|Hidalgo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''545,884''' || || 09015 |- | [[Xolalpan Altepetl Mexico]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Santa María la Rivera]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepecalpolli ipan Altepetl Mexico]] ifed9e3sv0uuu1trim7whvmv69cki8k 502923 502922 2022-08-09T23:29:51Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtemoc altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Cuauhtémoc | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo Delegacional CUAUHTEMOC.svg | Tlalmachiyotl = Cuauhtémoc, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 545 884 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Sandra Cuevas Nieves | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09015 | Matlatzalantli = }} '''Cuauhtemoc''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]] huan [[Azcapotzalco altepetlahtohcan|Azcapotzalco]] altepetlahtohcan, in huitztlampa ica [[Benito Juárez]], in tonalquizayampa ica [[Venustiano Carranza altepetlahtohcan|Venustiano Carranza]] altepetlahtohcan, huan in tonalcalaquiyampa ica [[Miguel Hidalgo altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Néstor Núñez López || 2018-2020 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2021-2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] José Guadalupe Medina Romer || 2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2022 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[Pino Suárez (tepozocuilcan)|Pino Suárez]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 1.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Hidalgo (tepozocuilcan)|Hidalgo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''545,884''' || || 09015 |- | [[Xolalpan Altepetl Mexico]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Santa María la Rivera]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepecalpolli ipan Altepetl Mexico]] a2qhaq3frezedhsl6f2g5zc8fur65mr 502924 502923 2022-08-09T23:30:13Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtemoc altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Cuauhtémoc | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo Delegacional CUAUHTEMOC.svg | Tlalmachiyotl = Cuauhtémoc, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 545 884 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Sandra Cuevas Nieves | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09015 | Matlatzalantli = }} '''Cuauhtemoc''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]] huan [[Azcapotzalco altepetlahtohcan|Azcapotzalco]] altepetlahtohcan, in huitztlampa ica [[Benito Juárez]], in tonalquizayampa ica [[Venustiano Carranza altepetlahtohcan|Venustiano Carranza]] altepetlahtohcan, huan in tonalcalaquiyampa ica [[Miguel Hidalgo altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Néstor Núñez López || 2018-2020 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2021-2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] José Guadalupe Medina Romer || 2022 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] Sandra Cuevas Nieves || 2022 |- |} ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== In [[Altepetl Mexico tepozocuilin]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. {| class="wikitable" width="25%" !Tepozocuilcan !Tlapalmitl |- |[[Pino Suárez (tepozocuilcan)|Pino Suárez]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 1.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] |- |[[Hidalgo (tepozocuilcan)|Hidalgo]] | align="center" |[[File:MetroDF Línea 2.svg|15x15px]] [[File:MetroDF Línea 3.svg|15x15px]] |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''545,884''' || || 09015 |- | [[Xolalpan Altepetl Mexico]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Santa María la Rivera]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Altepecalpolli ipan Altepetl Mexico]] rjs3n0j8exjlma452ai5ix3gfw4rwp1 Temazcaltepec altepetlahtohcan 0 13218 502902 502795 2022-08-09T17:34:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Temazcaltepec altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Temascaltepec | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = TEMASCALTEPEC.svg | Tlalmachiyotl = | Altepetlahtohcan_icua = [[Temazcaltepec]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Temazcaltepecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 15086 | Matlatzalantli = www.temascaltepec.gob.mx }} '''Temazcaltepec''' achcauhtoca {{es}} ''Temascaltepec'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 125 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtocayotl Mexico]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Onohuayan Valle de Bravo]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15086a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Temascaltepec altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Darío Basurto González || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Sergio Rubí González || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noe Barrueta Barrón || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Hugo Ernesto Jaramillo Colin || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] José Alejandro Galicia Nuñez || 2013-2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noé Barrueta Barrón || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (Mexico).svg|18px]] Erik Ramírez Hernández || 2019-2021 |- |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlahtocayotl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Temazcaltepec]] omou5179yhxtckd9gv9xybqlwicnrpp Cuzco 0 16182 502916 497373 2022-08-09T23:16:10Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cusco]] a [[Cuzco]] wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-PER}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cusco | Chantocaitl = Cusqu | Chimalli = Coat of arms of Lima.svg | Pamitl = Flag of Lima.svg | Tlaixcopinalli = Lima2017 A.jpg | Tlalmachiyotl = Diphtheria Outbreak Cases in Peru.png | Tlacatiyan = {{PER/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Onohuayan | Xeliuhca1 = [[Cusco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Hueyialtepetl | Xeliuhca2 = [[Cusco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Cusco]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 15 | Chanehqueh = 10,728,900 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] huan [[quechuatlahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Cuscotecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-5]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Matlatzalan = }} '''Cusco''' ce altepetl ompa [[Peru]]. == No xiquitta == * [[Peru]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occequin necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Peru]] [[Neneuhcāyōtl:Quechuatlaltocayotl]] 2aj0dqmimdgdecp26aj7vbazc86k43m Tequixquiac altepetlahtohcan 0 18217 502903 502796 2022-08-09T17:34:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tequixquiac altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tequixquiac | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = Glifo Tequixquiac.png | Tlalmachiyotl = Mexico Estado de Mexico Tequixquiac location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tequixquiac]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 2,600 - 2100 | Tlacatocaitl = Tequixquiacatl | Tlaixpayotl = 96.37 | Chanehqueh = 33,907 | Tzintiliztli = 29 de noviembre de 1820 | Tequihuah = Salvador Raúl Vásquez Valencia | NumSecciones = | CodigoINEGI = 15096 | Matlatzalantli = www.tequixquiac.gob.mx }} '''Tequixquiac''' achcauhtoca caxtillantlahtolcopa ''Tequixquiac'' nozo ''Tequisquiac'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 125 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Tlahtohcayotl Mexico]] huan ce itech 7 altepecalpoltin ipan [[Onohuayan Tzompanco]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15096a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Tequixquiac altepecalpolli, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Nican tlalli ce huecauh altepetl in ompa [[Mexico]], Tequixquiac cah oquichantih 35 000 xiuhpan a.C. in achcauhtlacah catcah nican itechcopahuic motenehua in Tepechpan tlacatl, otlacuah hueyi tecuani yolcatl ihuan opehpen in xochihcualli. ==Tlaltocayotl== Inin tlalli omocuep itlaltocatzin ipampa nahuatlahtolcopa: '''Tequixquiac'''. Inin tocaitl huehcauhtlacuepalli canahpa ''Tequisquiac'' caxtillahtoltica. Ohce tlahtolli omopeuh motenehua '''[[tequixquitl]]''' ihuan '''[[atl]]''' ahnazo ''apan itechpahuic tequixquiyohcan'' nahuatlahtoltica. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia in mictlampa ica [[Apatzco altepetlahtohcan|Apatzco]], in huitztlampa ica [[Tzompanco altepetlahtohcan|Tzompanco]], in tonalquizayampa ica [[Hueyipochtlah altepetlahtohcan|Hueyipochtlah]], huan in tonalcalaquiyampa ica [[Huehuehtocan altepetlahtohcan|Huehuehtocan]] huan [[Hidalgo|Tlahtohcayotl Hidalgo]] itechpa [[Atotonilco Tollan altepetlahtohcan|Atotonilco Tollan]]. ==Teyacanaliztli== Chinaco quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah. === Tepacholiztli === [[Īxiptli:Palacio municipal de Tequixquiac.JPG|thumbnail|200px|right|Tecpan ipan Tequixquiac.]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PAN (Mexico).svg|18px]] José Rafael Pérez Martínez || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|18px]] Gustavo Alonso Donís || 2003-2006 |- | [[File:PAN (Mexico).svg|18px]] Enrique Martínez Astorga || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|20px]] [[File:PNA Party (Mexico).svg|18px]] Xóchitl Ramírez Ramírez || 2009-2012 |- | [[File:PAN (Mexico).svg|18px]] Juan Carlos González || 2013-2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|18px]] [[File:PNA Party (Mexico).svg|18px]] Salvador Raúl Vázquez Valencia || 2015-2018 |- | [[File:PNA Party (Mexico).svg|18px]] Gilberto Ramírez Domínguez || 2019-2021 |- | [[File:FPM logo (Mexico).svg|18px]] Luis Raúl Meneses García || 2022-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''33,907''' |- | [[Tequixquiac]] || 23,701 |- | [[Tetlapanaloyan]] || 6,294 |- | [[Wenceslao Labra, Mexico|Wenceslao Labra]] || 1,248 |- | [[La Heredad]] || 72 |} Ce Mexico ixeliuhca itechpahuic in altepetlahtohcan [[Tequixquiac]] ipan in [[Tzompanco onohuayan]], itzalan icampa hueyi altepenanyotl [[Altepetl Mexico]] ipan in tlaltecoyan [[Tlahtohcayotl Mexico]] ca. In altepemaitl quipiya 19,772 chanehqueh. == Amoxtiliztli == * ''Bando Municipal de Policía y Buen Gobierno'', 2008. * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México'' (Mexihco itlahtol), tlahcuilohua Nahuatl ihuan {{es2}}, otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexihco]], Plaza y Valdés Editores, [[1991]].'' * ''La conquista espiritual en Tequixquiac'', Miguel Ángel Olvera Vázquez y Gerardo García Martínez (El señor de la capilla) Enero-Marzo de 2007. * ''Monografía Municipal de Tequixquiac'', Pélaez Vásquez, Guillermina,, Toluca, 1986. * ''Monografía Municipal de Tequixquiac'', Rodríguez Peláez, María Elena, Toluca, 1999. * ''El Refugio un lugar con historia'', Rodríguez Reyes, María Jazmín, Tequixquiac, 2003. == No xiquitta == * [[Onohuayan Zumpanco]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == * [http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/datos-geograficos/15/15096.pdf INEGI] Altepecapolli Tequixquiac. {{commonscat|Tequixquiac Municipality}} {{Tlahtocayotl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tequixquiac]] 1nrjmtn8vic0mfg220i6iv0lq4593fs San Cristóbal de la Barranca altepetlahtohcan 0 32617 502908 494857 2022-08-09T17:36:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Cristóbal de la Barranca altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Cristóbal de la Barranca | Occe_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Xalixco | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Mexico Jalisco San Cristobal de la Barranca location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Cristóbal de la Barranca]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 2,600 - 2100 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] 2c5c4pxuinb3gvfru5db3ngs59f6ae9 Huexotlah altepetlahtohcan 0 34163 502853 502818 2022-08-09T14:08:11Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah Reyes altepecalpolli nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miaquintin [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] mntgebtqkz20871c22vzdhn84evvctr 502883 502853 2022-08-09T14:33:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah Reyes altepecalpolli nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miaquintin [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] emys98k0k92c56lirp54iodkz3qakxy 502884 502883 2022-08-09T14:34:03Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah Reyes altepecalpolli nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miaquintin [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] 26r4a2cdg10c81fzpekxuoxauotpj2w 502885 502884 2022-08-09T14:34:20Z Koatochij 19758 /* Tlamachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah altepetlahtohcan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miaquintin [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] 4xacagz280h5zm2vkms5few3fynzf62 502886 502885 2022-08-09T14:35:10Z Koatochij 19758 /* Tequinemiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah altepetlahtohcan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah ce altepetlahtohcan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miac [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] 0ldskrawstestzq0347j5h9ezz60v10 502887 502886 2022-08-09T14:35:23Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Uexotlaj altepetlali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCI]]}} {{Tlani}} {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Huexotlah altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Huejutla de Reyes | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huejutla de Reyes, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Huexotlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Huexotecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 126 781 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Daniel Andrade Zurutuza | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13028 | Matlatzalantli = www.huejutla.gob.mx }} '''Huexotlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huejutla de Reyes'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Cuextecapan|Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13028a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Huexotlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Icua altepetlahtohcan [[Huexotlah]]. == Tlaltocayotl == Zan niman ipampa inon altepetl ompa Hidalgo Cuextecapan, motoca «Huexotlah» ompa inauatlahtol Cuextecapan tlatilantli, ihtoca caxtillantlahtolcopa ''Huejutla de Reyes''. Huehuecauhtica ipan nahuatlahtolli Huexotlah quiza ipan: nahuatlahtocopa [[huexotl]], ce cuahuitl ahcopa ayotatlan, nican inelhuayo pehua ica huexo- huan in tlahtolli ''tlah'' tlen ipehualiz -tlah huala itzatlan in tlalli. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Xalman]] ompa Veracruz tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Atlapechco]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. === Yoliztli === Nican inin altepecalpolli oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipiya cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ixizuatl]], [[huexotl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. ====Yolcatiliztli==== Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totimeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] ahnozo yolcameh [[tepocolcoatl]], [[cipactli]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. == Tequitiliztli == Huexotlah Reyes ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Huexotlah cah [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], occequin; xochicualli tlanamaca occequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Huexotlah altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Huejutla de Reyes (4).jpg|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Huexotlah Reyes".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Marco Antonio Ramos Moguel || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Alejandro Nava Soto || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] José Alfredo San Román Duval || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Raúl Badillo Ramírez || 2016-2020 |- | [[File:Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|18px]] Lucia Bautista Hernández || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Daniel Andrade Zurutuza || 2020-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Huexotlah]] || 41,311 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Chililico]] || 3,863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Coaocuilco]] || 3,369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Tehuetlan]] || 3,072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} ==Tlamachtiliztli== In Huexotlah altepetlahtohcan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria Técnica'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica ''becas'' (tequiyotl), huan chicuace tlamachtiloyan huan temachtianimeh quipia “programa” ica itemachtiliz ipan ome tlahtolli, nahuatlahtolcopa huan caxtillahtolli. Huexotlah altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli. * [[Universidad Tecnológica de la Huasteca Hidalguense]] * [[Instituto de Ciencias y Estudios Superiores de Huejutla]] * [[Instituto Tecnológico de Huejutla]] * [[Universidad Pedagógica Nacional Sede Regional Huejutla]] * [[Universidad Politécnica de Huejutla]] * [[Escuela Superior Huejutla]] ==Tequinemiliztli== [[Īxiptli:Catedral de Huejutla 2012-09-12 08-10-03.jpg|thumb|200px|San Agustín Iteopancal.]] Huexotlah ce altepetlahtohcan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quitto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl ipan Tlahtohcayotl Mexico; ixquich tlamatocac tequichuihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. In '''San Agustín iteopan''' ce cristiano chihualcalli tlein neteotiliztli in cristianismo. ===Ilhuiliztli=== [[Īxiptli:Flowers in Semana Santa.JPG|thumb|left|200px|Mihtohtli "Semana Santa".]] Huexotlah ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tlachihualiztli in ompa Mexico mictlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. In mitohtli, ce mihtotli ipan San Agustín, tlacameh ihuan cihuah mihtotia tlanahuahquez zan cen tzotzonalotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In yohualmitohtli "Danza de las inditas", Ichpochtli Guadalupe ilhuitl ipan hueyaitualli San Agustín iteopan. ===Macehualiztli=== Inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Huexotlah, in [[miccailhuitl]] hueyi tonalilhuitl ipan tonalamatl ompa Inic Mahtlactli metztli huan Mahtlactli huan ce metztli, quihtoznequi ''Xantoloh''. === Tlatzohtzonaliztli === Miac [[tlatzohtzonaliztli]] ca inin altepetlahtohcan noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] ahnozo [[tlatlamantic cuicayotl|tlatlamantic]]. === Tlacualiztli === <gallery> File:Plato huasteco, mercado de Huejutla de Reyes, Hidalgo.jpg|''Cuextecatlacualiztli'' File:Zacahuil1.jpg|''[[Zacahuilli]]'' </gallery> == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Huexotlah Reyes cah ipampa xopatoltiliztli, chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huejutla de Reyes Municipality}} {{Hidalgo}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] pijrwedhrbqbxoebjsct5hbncozaeql Puebla altepetlahtohcan 0 34368 502898 502809 2022-08-09T17:33:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Puebla altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Puebla | Tlahtohcayotl = Puebla | Chimalli = Escudo de Puebla de los Ángeles (Puebla de Zaragoza).svg | Tlalmachiyotl = Mexico Puebla Puebla location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuetlaxcoapan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Eduardo Rivera Pérez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Puebla''' ce [[altecalpolli]] ipan [[Puebla]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Cuetlaxcoapan]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlaxcallan]], in huitztlampa ica [[San Gregorio]], in tonatih iquizayampa ica [[Ahmozoc altepecalpolli]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Cholollan altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== [[Īxiptli:Palacio Municipal de Puebla.JPG|thumb|right|200px|"Tecpan ipan Puebla".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Luis Paredes Moctezuma || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Enrique Doger Guerrero || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Blanca Alcalá Ruiz || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Eduardo Rivera Pérez || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] José Antonio Gali Fayad || 2012-2016 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Luis Banck Serrato || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Claudia Rivera Vivanco || 2018-2020 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Eduardo Rivera Pérez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepecalpolli''' || '''1 692 181''' |- | [[Cuetlaxcoapan]] || 1 542 232 |- | [[Santa María Xonacatepec]] || 17 215 |- | [[San Miguel Canoa]] || 15 070 |- | [[San Andrés Azumiatla]] || 11 692 |- | [[La Resurrección (Puebla)|La Resurrección]] || 10 536 |- | [[San Sebastián de Aparicio]] || 8 370 |- | [[Santo Tomás Chautla]] || 6 230 |- | [[Chapultepec]] || 6 063 |- | [[San Pedro Zacachimalpa]] || 4 712 |- | [[Santa Catarina (Puebla)|Santa Catarina]] || 4 458 |- | [[Galaxia la Calera]] || 4 427 |- | [[San Baltazar Tetela]] || 4 224 |- | [[San Miguel Espejo]] || 3 409 |- | [[Primero de Mayo (Puebla)|Primero de Mayo]] || 2 640 |- | [[Guadalupe]] || 2 341 |- | [[Santa Lucía (Puebla)|Santa Lucía]] || 2 285 |- | [[Los Ángeles Tetela]] || 2 237 |- | [[Tlacaelel]] || 2 045 |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Puebla altepetlahtohcan quipiya 1 ipanocayoh tetitlaniliztli. * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] === Altepeicniuhcayotl === Puebla altepetlahtohcan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh ompa centlalticpac. {{col-begin}} {{col-2}} * {{POLf}} [[Łódź]] (2010) * {{MEXf}} [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] (2013) {{col-2}} {{col-end}} == No xiquitta == * [[Puebla]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Puebla}} 5mlcqp5sj2tt9v0593cjif2ufudlh8l Tollohcan altepetlahtohcan 0 34378 502904 502797 2022-08-09T17:34:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tollohcan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Toluca | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = Coat of arms of Toluca, Mexico.svg | Tlalmachiyotl = Mexico Estado de Mexico Toluca location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tollohcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Tollohcanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 15106 | Matlatzalantli = www.toluca.gob.mx }} '''Tollohcan''' achcauhtoca {{es}} ''Toluca'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 125 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Tlahtocayotl Mexico]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Onohuayan Tollohcan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15106a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Tollohcan altepetlahtohcan, INAFED, 14 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Almoloyan Juárez]] huan [[Temohuahyan]], in huitztlampa ica [[Tenantzinco]] huan [[Tenanco]], in tonalquizayampa ica [[San Mateo Atenco]] huan [[Metepec]] huan in tonalcalaquiyampa ica [[Tzinacantepec]]. === Yoliztli === Nican inin altepetlahtohcan oncateh ohcequin cuauhtontli, mazqui quipia cuahuitl in [[ahuehuetl]], [[texococuahuitl]], [[ocotl]], [[ilitl]] nozo [[nohpalli]], [[tlacametl]] huan ohcequin. Nican chantih yolcameh in tepeticpac huan in ixtlahuac, totomeh iuhqui [[cuixin]], [[tecolotl]] [[tzopilotl]], [[centzontlahtoleh]], [[ehecatotolin]] nozo yolcameh [[cuechcoatl]], [[ahcolcilin]], [[ayotochtli]], [[axolotl]], [[xincoyotl]], [[epatl]], [[tlacuachin]], [[tochtli]] huan ohcequintin. ==Teyacanaliztli== [[File:MunAnnexTolucaMX.JPG|thumbnail|250px|right|Tecpan ipan Tollohcan.]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Periodo |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Juan Carlos Núñez Armas || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Armando Enríquez Flores || 2003-2006 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Juan Rodolfo Sánchez Gómez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|21px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|20px]] [[File:PNA Party (Mexico).svg|20px]] María Elena Barrera Tapia || 2009-2011 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Guillermo Legorreta Martínez || 2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|21px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|20px]] [[File:PNA Party (Mexico).svg|20px]] Martha Hilda González Calderón || 2012-2014 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Braulio Antonio Álvarez Jasso || 2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|21px]] [[File:PVE Party (Mexico).svg|20px]] [[File:PNA Party (Mexico).svg|20px]] Fernando Zamora Morales || 2016-2018 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''Chanehqueh''' |- | [[Tollohcan]] || |- | [[San Pablo Autopan]] || |- | [[San José Guadalupe Otzacatipan]] || |- | [[San Mateo Otzacatipan]] || |- | [[San Pedro Totoltepec]] || |- | [[San Andrés Cuexcontitlán]] || |- | [[Santiago Tlacotepec]] || |- | [[Cacalomacán]] || |- | [[San Felipe Tlalmimilolpan]] || |- | [[Calixtlahuaca]] || |- | [[San Marcos Yachihuacaltepec]] || |- | [[San Lorenzo Tepaltitlán]] || |} == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlahtocayotl Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tollohcan]] r6vrtxlux80nr1ltuk9l5m6cq4h4d8l Ehcatepec altepetlahtohcan 0 34453 502900 502793 2022-08-09T17:33:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ehcatepec altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ecatepec de Morelos | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = EscudoEcatepec.jpg | Tlalmachiyotl = Mexico Estado de Mexico Ecatepec location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ehcatepec]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Ehcatepecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Fernando Vilchis Contreras | NumSecciones = | CodigoINEGI = 15033 | Matlatzalantli = www.ecatepec.gob.mx }} '''Ehcatepec Altepecalpolli''' achcauhtoca {{es}} ''Ecatepec de Morelos'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 125 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Tlahtohcayotl Mexico]] huan ce itech 12 altepetlahtohcan ipan [[Onohuayan Ehcatepec]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15033a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Ehcatepec altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tecamac altepetlahtohcan]] huan [[Tonanitlah]], in huitztlampa ica [[Tlanepantlah Baz]] ([[San Juan Ixhuatepec]]), in tonalquizayampa ica [[Acolman]], [[Tezohyohcan]], [[Atenco]], [[Nezahualcoyotl]] huan [[Altepetl Mexico]] ([[Gustavo A. Madero altepetlahtohcan]]), ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Coacalco Berriozábal]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Agustín Hernández Pastrana || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Eruviel Ávila Villegas || 2003-2006 |- | [[File:EscudoEcatepec.jpg|18px]] José Luis Soto Oseguera || 2006 |- | [[File:EscudoEcatepec.jpg|18px]] José Luis Cruz Flores Gómez || 2006 |- | [[File:PRD Party (Mexico).svg|18px]] José Luis Gutiérrez Cureño || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Eruviel Ávila Villegas || 2009-2011 |- | [[File:EscudoEcatepec.jpg|18px]] Indalecio Ríos Velázquez || 2011-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Pablo Bedolla López || 2013-2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Sergio Díaz Hernández || 2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Indalecio Ríos Velásquez || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (Mexico).svg|18px]] Fernando Vilchis Contreras || 2019-2021 |- | [[File:EscudoEcatepec.jpg|18px]] José Antonio García Pérez || 2021 |- | [[File:Morena logo (Mexico).svg|18px]] Fernando Vilchis Contreras || 2021-2024 |- |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlahtocayotl Mexico}} pq0crmnmdfdpsxtemvakc9r1bici3r7 Tzompanco altepetlahtohcan 0 34777 502905 502798 2022-08-09T17:35:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tzompanco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Zumpango | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = Glifo Zumpango de Ocampo.png | Tlalmachiyotl = Mexico Estado de Mexico Zumpango location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tzompanco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Tzompancatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.zumpango.gob.mx }} '''Tzompanco''' achcauhtoca {{es}} ''Zumpango'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 125 ialtepetlahtohcanhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Mexico]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Onohuayan Tzompanco]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15120a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Tzompanco altepetlahtohcan, INAFED, 14 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia in mictlampa ica [[Tequixquiac altepetlahtohcan|Tequixquiac]], in huitztlampa ica [[Xaltenco altepetlahtohcan|Xaltenco]], in tonatih iquizayampa ica [[Hueyipochtlah altepetlahtohcan|Hueyipochtlah]] huan [[Hidalgo|Tlahtohcayotl Hidalgo]] itechpa [[Tizayohcan altepetlahtohcan|Tizayohcan]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Huehuehtohcan altepetlahtohcan|Huehuehtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Enrique Mazutti Delgado || 2007-2009 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Alejandro Flores Jiménez || 2010-2013 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Abel Neftalí Domínguez Azuz || 2013-2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Alfonso Aguirre y Aguirre || 2015-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Enrique Mazutti Delgado || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Miguel Ángel Gamboa Monroy || 2019-2021 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Miguel Ángel Gamboa Monroy || 2021-2024 |- |} == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Zumpango Municipality}} {{Tlahtohcayotl Mexico}} 502v7gq36rbvx815o5t14tpqa81p681 Atlapechco altepetlahtohcan 0 34778 502863 502813 2022-08-09T14:13:17Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Atlapechco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Atlapexco | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Atlapexco, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Atlapexco, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Atlapechco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Atlapechcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.atlapexco.gob.mx }} '''Atlapechco''' achcauhtoca {{es}} ''Atlapexco'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13011a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Atlapechco altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli|Huexotlah]], in huitztlampa ica [[Calnali]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]]tli, ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Pedro Naranjo Ibarra || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Álvaro Mediciego Sánchez || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2006-2009 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Clemente Salazar Olivares || 2009-2012 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Antero Nochebuena Hernández || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Alipio Flores Ordaz || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2020-2021 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Julián Nochebuena Hernández || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Atlapechco]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Matzahtlah]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} 147jwz556zzpj1i9jmk0f9gtp00fiai 502864 502863 2022-08-09T14:13:38Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Atlapechco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Atlapexco | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Atlapexco, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Atlapexco, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Atlapechco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Atlapechcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.atlapexco.gob.mx }} '''Atlapechco''' achcauhtoca {{es}} ''Atlapexco'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13011a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Atlapechco altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli|Huexotlah]], in huitztlampa ica [[Calnali]], in tonatih iquizayampa ica [[Cuauhtlah]]tli, ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Xaltozan]] huan [[Orizatlan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Pedro Naranjo Ibarra || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Álvaro Mediciego Sánchez || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2006-2009 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Clemente Salazar Olivares || 2009-2012 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Antero Nochebuena Hernández || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Alipio Flores Ordaz || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2020-2021 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Julián Nochebuena Hernández || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Atlapechco]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Matzahtlah]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} 2g3zlzmrkl9w0glg8nqmqgi2oik9dp3 502865 502864 2022-08-09T14:14:58Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Atlapechco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Atlapexco | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Atlapexco, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Atlapexco, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Atlapechco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Atlapechcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.atlapexco.gob.mx }} '''Atlapechco''' achcauhtoca {{es}} ''Atlapexco'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13011a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Atlapechco altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan|Huexotlah]], in huitztlampa ica [[Calnali altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Cuauhtlah altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Xaltozan altepetlahtohcan]] huan [[Orizatlan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Pedro Naranjo Ibarra || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Álvaro Mediciego Sánchez || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2006-2009 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Clemente Salazar Olivares || 2009-2012 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Antero Nochebuena Hernández || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Alipio Flores Ordaz || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2020-2021 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Julián Nochebuena Hernández || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Atlapechco]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Matzahtlah]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} lxcl5jzft1uydvqle8h0yuwwu4o8vm1 502866 502865 2022-08-09T14:15:22Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Atlapechco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Atlapexco | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Atlapexco, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Atlapexco, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Atlapechco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Atlapechcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.atlapexco.gob.mx }} '''Atlapechco''' achcauhtoca {{es}} ''Atlapexco'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13011a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Atlapechco altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan|Huexotlah]], in huitztlampa ica [[Calnali altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Cuauhtlah altepetlahtohcan, Hidalgo|Cuauhtlah]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Xaltozan altepetlahtohcan]] huan [[Orizatlan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Pedro Naranjo Ibarra || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Álvaro Mediciego Sánchez || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2006-2009 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Clemente Salazar Olivares || 2009-2012 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Antero Nochebuena Hernández || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Alipio Flores Ordaz || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2020-2021 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Julián Nochebuena Hernández || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Atlapechco]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Matzahtlah]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} kywbczhi5zcqy5n30x4g5l3o7wnlxgb 502879 502866 2022-08-09T14:28:34Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Atlapechco altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Atlapexco | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Atlapexco, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Atlapexco, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Atlapechco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Atlapechcatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.atlapexco.gob.mx }} '''Atlapechco''' achcauhtoca {{es}} ''Atlapexco'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13011a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Atlapechco altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan|Huexotlah]], in huitztlampa ica [[Calnali altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Cuauhtlah altepetlahtohcan, Hidalgo|Cuauhtlah]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Xaltozan altepetlahtohcan]] huan [[Orizatlan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Pedro Naranjo Ibarra || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Álvaro Mediciego Sánchez || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2006-2009 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Clemente Salazar Olivares || 2009-2012 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Antero Nochebuena Hernández || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Alipio Flores Ordaz || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Joel Nochebuena Hernández || 2020-2021 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Julián Nochebuena Hernández || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Atlapechco]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Matzahtlah]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} ne6qyn9utlcl0wdch6u8krb1wwog9b7 Álvaro Obregón altepetlahtohcan 0 34791 502919 496762 2022-08-09T23:21:28Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Álvaro Obregón altepetlahtohcan | Chantocaitl = Alcaldía de Álvaro Obregón | Tlahtohcayotl = Altepetl Mexico | Chimalli = Escudo Delegacional ALVARO OBREGON.svg | Tlalmachiyotl = Álvaro Obregón, México DF.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tenantitlan]] | Ancayotl = 99º 21’ 23” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 2,700 - 2,373 | Tlaixpayotl = 96.17 | Chanehqueh = 759 137 | Tlacatocaitl = Obregontecatl | Tzintiliztli = | Tequihuah = Lía Limón García | NumSecciones = | CodigoINEGI = 09010 | Matlatzalantli = www.aao.cdmx.gob.mx }} '''Álvaro Obregón''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Altepetl Mexico]], ompa [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == Álvaro Obregón altepetlahtohcan itoca itech tlanahuatiani [[Álvaro Obregón]]. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''Álvaro Obregón'', catca inin ce ''delegación''. Ica in [[1970]] xihuitl, in tlaltocayotl omocuep '''Álvaro Obregón altepecalpolli''' in tlen achcauhtoca axcan. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Miguel Hidalgo altepecalpolli|Miguel Hidalgo]] altepecalpolli, in huitztlampa ica [[Magdalena Contreras]], in tonatih iquizayampa ica [[Coyohuahcan altepetlahtohcan]] huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Cuauhximalpan altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Mexico]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlanahuatini!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] [[File:Worker's Party logo (Mexico).svg|18px]] [[File:Logo Partido Movimiento Ciudadano (México).svg|sinmarco|20px]] Eduardo Santillán Pérez || 2009-2012 |- | [[File:Escudo Delegacional ALVARO OBREGON.svg|18px]] Erick Alejandro Reyes León || 2012 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] [[File:Worker's Party logo (Mexico).svg|18px]] [[File:Logo Partido Movimiento Ciudadano (México).svg|sinmarco|20px]] Leonel Luna Estrada || 2012-2015 |- | [[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] [[File:Worker's Party logo (Mexico).svg|18px]] María Antonieta Hidalgo Torres || 2015-2018 |- |} {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] [[File:Worker's Party logo (Mexico).svg|18px]] [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Layda Sansores San Román || 2018-2020 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|20px]] Lía Limón García || 2021-2024 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''759,137''' || || 09010 |- | [[Tenantitlan]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Chimalistac]] || || [[Altepetl]] || |- | [[Acaxochitl, Altepetl Mexico|Acaxochitl]] || || [[Altepetl]] || |- |} == No xiquitta == * [[Altepetl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Altepetl Mexico}} s3dftn6v92a7uiql5mjy1u8vsucrrbv Ahmozoc altepetlahtohcan 0 34809 502895 502812 2022-08-09T17:32:23Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ahmozoc altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Amozoc | Tlahtohcayotl = Puebla | Chimalli = Escudo Amozoc.svg | Tlalmachiyotl = Mexico Puebla Amozoc location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ahmozoc]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Ahmozoc''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Puebla]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ahmozoc]]. == No xiquitta == * [[Puebla]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Puebla}} 6qgt0q2xdmg45ul5ai3a6y8g8k5hmly 502899 502895 2022-08-09T17:33:34Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ahmozoc altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Amozoc | Tlahtohcayotl = Puebla | Chimalli = Escudo Amozoc.svg | Tlalmachiyotl = Mexico Puebla Amozoc location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ahmozoc]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Ahmozoc''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Puebla]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ahmozoc]]. == No xiquitta == * [[Puebla]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Puebla}} gvmnpwl1ur7ssu8blm5d33nju2ec832 Cholollan altepetlahtohcan 0 34810 502896 502811 2022-08-09T17:32:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cholollan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de San Pedro Cholula | Tlahtohcayotl = Puebla | Chimalli = Escudo San Pedro Cholula.svg | Tlalmachiyotl = Mexico Puebla San Pedro Cholula location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cholollan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''San Pedro Cholollan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Puebla]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Cholollan]]. == No xiquitta == * [[Puebla]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Puebla}} sbu5envtofj0lfpdzeuyrzdflkmrxxk 502897 502896 2022-08-09T17:33:00Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cholollan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Pedro Cholula | Tlahtohcayotl = Puebla | Chimalli = Escudo San Pedro Cholula.svg | Tlalmachiyotl = Mexico Puebla San Pedro Cholula location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cholollan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''San Pedro Cholollan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Puebla]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Cholollan]]. == No xiquitta == * [[Puebla]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Puebla}} 93bhvexhi2860r5ew01piogjr8o3s00 Atlacomolco 0 34815 502928 501572 2022-08-09T23:41:17Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atlacomolco | Chantocaitl = Atlacomulco de Fabela | Tlaixcopinalli = Aves. - panoramio.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atlacomolco Onohuayan|Atlacomolco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Atlacomolco altepetlahtohcan|Atlacomolco]] | Ancayotl = 19° 35′ 57″ N 99° 02′ 57″ O | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 1,643,623 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Atlacomolcatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = 55000 | CT = | Lada = 591 | Nenecuilhuaztli = 150330001 | Matlatzalan = }} '''Atlacomolco''' ce altepetl ompa [[tlahtohcayotl Mexico]]. ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- | [[2000]] | 23 524 |- | [[2010]] | 25 751 |- | [[2020]] | 28 461 |- |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atlacomolco Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Tlahtohcayotl Mexico]] 23py48p89q4tmabwkxaobh1iachbyvo Xochiatipan altepetlahtohcan 0 34963 502841 495504 2022-08-09T13:55:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xochiatipan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Xochiatipan | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Xochiatipan, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Xochiatipan, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xochiatipan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xochiatipanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.xochiatipan.gob.mx }} '''Xochiatipan''' achcauhtoca {{es}} ''Xochiatipan'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13078a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xochiatipan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Cuauhtlah altepecalpolli (Hidalgo)|Cuauhtlah]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ayauhcalcan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Óscar Bautista Gutiérrez || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xochiatipan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ohuatipan]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Pachiquitlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Iztaczoquico]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Xochiatipan Municipality}} {{Hidalgo}} 6f5aogcsew2gieln2ntqkgzxs7fys9i 502842 502841 2022-08-09T13:56:58Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xochiatipan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Xochiatipan | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Xochiatipan, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Xochiatipan, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xochiatipan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xochiatipanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.xochiatipan.gob.mx }} '''Xochiatipan''' achcauhtoca {{es}} ''Xochiatipan'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13078a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xochiatipan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Cuauhtlah altepecalpolli (Hidalgo)|Cuauhtlah]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ayauhcalcan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Óscar Bautista Gutiérrez || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xochiatipan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ohuatipan]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Pachiquitlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Iztaczoquico]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Xochiatipan Municipality}} {{Hidalgo}} e9h6ljyhtb1uq7nw01405tntukaecgk 502843 502842 2022-08-09T13:57:12Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xochiatipan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Xochiatipan | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Xochiatipan, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Xochiatipan, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xochiatipan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xochiatipanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.xochiatipan.gob.mx }} '''Xochiatipan''' achcauhtoca {{es}} ''Xochiatipan'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13078a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xochiatipan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Cuauhtlah altepecalpolli (Hidalgo)|Cuauhtlah]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ayauhcalcan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Óscar Bautista Gutiérrez || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xochiatipan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ohuatipan]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Pachiquitlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Iztaczoquico]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Xochiatipan Municipality}} {{Hidalgo}} qcls8g9f1xyeuqh8l1gc9xi7t1cg26r 502894 502843 2022-08-09T14:40:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xochiatipan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Xochiatipan | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Xochiatipan, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Xochiatipan, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xochiatipan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xochiatipanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.xochiatipan.gob.mx }} '''Xochiatipan''' achcauhtoca {{es}} ''Xochiatipan'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13078a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xochiatipan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Cuauhtlah altepecalpolli (Hidalgo)|Cuauhtlah]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ayauhcalcan altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Óscar Bautista Gutiérrez || 2021 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xochiatipan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ohuatipan]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Pachiquitlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Iztaczoquico]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Xochiatipan Municipality}} {{Hidalgo}} n3l8dcau1fpkttxofrbuxdvl7ol9y8m Cuauhtlah altepetlahtohcan, Hidalgo 0 35015 502854 502817 2022-08-09T14:08:49Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Huauhtlah | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Huautla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huautla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuauhtlah, Hidalgo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Cuauahtecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Cuauhtlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huauhtla'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepecalpolli ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13025a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Cuauahtlah altepecalpollo, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Hernández Vite || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Cuauhtlah, Hidalgo|Cuauhtlah]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Acatepec]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Tamoyón I]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Xalinco]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} dbwooclvw6x3e9e1r5kgcjxpzhneo7x 502855 502854 2022-08-09T14:08:58Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Huauhtlah | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Huautla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huautla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuauhtlah, Hidalgo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Cuauahtecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Cuauhtlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huauhtla'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepecalpolli ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13025a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Cuauahtlah altepecalpollo, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Hernández Vite || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Cuauhtlah, Hidalgo|Cuauhtlah]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Acatepec]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Tamoyón I]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Xalinco]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} 5nh11xdqhdmicu843y9uesj2n9pe5ub 502856 502855 2022-08-09T14:09:14Z Koatochij 19758 /* Occe necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Huauhtlah | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Huautla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huautla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuauhtlah, Hidalgo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Cuauahtecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Cuauhtlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huauhtla'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepecalpolli ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13025a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Cuauahtlah altepecalpollo, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Hernández Vite || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Cuauhtlah, Hidalgo|Cuauhtlah]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Acatepec]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Tamoyón I]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Xalinco]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huautla Municipality}} {{Hidalgo}} kazy800w0zorfys8f9zeey0w2nsqaf5 502857 502856 2022-08-09T14:09:29Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Huauhtlah | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Huautla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huautla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuauhtlah, Hidalgo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Cuauahtecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Cuauhtlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huauhtla'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepecalpolli ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13025a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Cuauahtlah altepecalpollo, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]], in tonatih iquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Huexotlah altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Hernández Vite || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Cuauhtlah, Hidalgo|Cuauhtlah]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Acatepec]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Tamoyón I]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Xalinco]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huautla Municipality}} {{Hidalgo}} ca39a8pg6szblr632973nuk68j7d3gw 502882 502857 2022-08-09T14:32:39Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Cuauhtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Huauhtlah | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Huautla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Huautla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Cuauhtlah, Hidalgo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Cuauahtecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Cuauhtlah''' achcauhtoca {{es}} ''Huauhtla'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13025a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Cuauahtlah altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquitlampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Hernández Vite || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Cuauhtlah, Hidalgo|Cuauhtlah]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Acatepec]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Tamoyón I]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Xalinco]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Huautla Municipality}} {{Hidalgo}} ten16e8va07ardm80jd9xvwm1s2fgem Ayauhcalcan altepetlahtohcan 0 35017 502860 502814 2022-08-09T14:11:07Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ayauhcalcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Yahualica | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Yahualicahgo.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Yahualica, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ayauhcalcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 200 - 900 | Tlacatocaitl = Ayauhcalcatl | Tlaixpayotl = 154.41 | Chanehqueh = 24 674 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Elías San Juan Sánchez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.yahualica.gob.mx }} '''Ayauhcalcan''' achcauhtoca {{es}} ''Yahualica'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13080a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Ayauhcalcan altepecalpolli, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Atlapechco altepecalpolli]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonatih iquizayampa ica [[Calnali altepecalpolli]], in tonatih icalaquitlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. == Tequitiliztli == Ayauhcalcan ce altepecalpolli ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Ayauhcalcan ca [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Ayauhcalcan altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altemaitl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PT Party (Mexico).svg|18px]] Reyes Martínez Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Juan Ramírez Hernández || 2003-2006 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Mario Cortes Bautista || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:Partido Nueva Alianza (México).svg|18px]] César Herrera Lara || 2009-2012 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Perfecto Hernández Bautista || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Eustorgio Hernández Morales || 2016-2018 |- | [[File:Yahualicahgo.jpg|18px]] Marcelo Torres Telles || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Elías San Juan Sánchez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''24,674''' || || 13080 |- | [[Santa Teresa]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130800017 |- | [[Tlalchiyayohualcan]] || 863 || [[Altepemaitl]] || 130800023 |- | [[Mecatlan]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130800011 |- | [[Zoquiticpan]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130800027 |- | [[Ayauhcalcan]] || 1,389 || [[Altepetl]] || 130800001 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Yahualica Municipality}} {{Hidalgo}} 86wpfxyf6m3god9o102lrjav0mcos4v 502861 502860 2022-08-09T14:11:41Z Koatochij 19758 /* Tequitiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ayauhcalcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Yahualica | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Yahualicahgo.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Yahualica, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ayauhcalcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 200 - 900 | Tlacatocaitl = Ayauhcalcatl | Tlaixpayotl = 154.41 | Chanehqueh = 24 674 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Elías San Juan Sánchez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.yahualica.gob.mx }} '''Ayauhcalcan''' achcauhtoca {{es}} ''Yahualica'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13080a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Ayauhcalcan altepecalpolli, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepecalpolli cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Atlapechco altepecalpolli]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonatih iquizayampa ica [[Calnali altepecalpolli]], in tonatih icalaquitlampa ica [[Xochiatipan altepecalpolli]] huan [[Atlapechco altepecalpolli]]. == Tequitiliztli == Ayauhcalcan ce altepetlahtohcan ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Ayauhcalcan ca [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Ayauhcalcan altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PT Party (Mexico).svg|18px]] Reyes Martínez Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Juan Ramírez Hernández || 2003-2006 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Mario Cortes Bautista || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:Partido Nueva Alianza (México).svg|18px]] César Herrera Lara || 2009-2012 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Perfecto Hernández Bautista || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Eustorgio Hernández Morales || 2016-2018 |- | [[File:Yahualicahgo.jpg|18px]] Marcelo Torres Telles || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Elías San Juan Sánchez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''24,674''' || || 13080 |- | [[Santa Teresa]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130800017 |- | [[Tlalchiyayohualcan]] || 863 || [[Altepemaitl]] || 130800023 |- | [[Mecatlan]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130800011 |- | [[Zoquiticpan]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130800027 |- | [[Ayauhcalcan]] || 1,389 || [[Altepetl]] || 130800001 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Yahualica Municipality}} {{Hidalgo}} 18ofitq2mcr5y16373y4yg1kvppiu18 502862 502861 2022-08-09T14:12:38Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ayauhcalcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Yahualica | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Yahualicahgo.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Yahualica, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ayauhcalcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 200 - 900 | Tlacatocaitl = Ayauhcalcatl | Tlaixpayotl = 154.41 | Chanehqueh = 24 674 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Elías San Juan Sánchez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.yahualica.gob.mx }} '''Ayauhcalcan''' achcauhtoca {{es}} ''Yahualica'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13080a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Ayauhcalcan altepecalpolli, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Atlapechco altepetlahtohcan]], in huitztlampa ica [[Veracruz]], in tonalquizayampa ica [[Calnali altepetlahtohcan]], in tonalcalaquiyampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. == Tequitiliztli == Ayauhcalcan ce altepetlahtohcan ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Ayauhcalcan ca [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Ayauhcalcan altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PT Party (Mexico).svg|18px]] Reyes Martínez Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Juan Ramírez Hernández || 2003-2006 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Mario Cortes Bautista || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:Partido Nueva Alianza (México).svg|18px]] César Herrera Lara || 2009-2012 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Perfecto Hernández Bautista || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Eustorgio Hernández Morales || 2016-2018 |- | [[File:Yahualicahgo.jpg|18px]] Marcelo Torres Telles || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Elías San Juan Sánchez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''24,674''' || || 13080 |- | [[Santa Teresa]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130800017 |- | [[Tlalchiyayohualcan]] || 863 || [[Altepemaitl]] || 130800023 |- | [[Mecatlan]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130800011 |- | [[Zoquiticpan]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130800027 |- | [[Ayauhcalcan]] || 1,389 || [[Altepetl]] || 130800001 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Yahualica Municipality}} {{Hidalgo}} 2kluqin5q5yaa2lyojejr5a4qb51cb2 502880 502862 2022-08-09T14:30:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ayauhcalcan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Yahualica | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Yahualicahgo.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Yahualica, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Ayauhcalcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 200 - 900 | Tlacatocaitl = Ayauhcalcatl | Tlaixpayotl = 154.41 | Chanehqueh = 24 674 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Elías San Juan Sánchez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.yahualica.gob.mx }} '''Ayauhcalcan''' achcauhtoca {{es}} ''Yahualica'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13080a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Ayauhcalcan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Atlapechco altepetlahtohcan]], in huitztlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in tonalquizayampa ica [[Calnali altepetlahtohcan]], in tonalcalaquiyampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. == Tequitiliztli == Ayauhcalcan ce altepetlahtohcan ipan Hidalgo ica itequiyo itech namacaliz ica [[Veracruz]]. Tlapixcayotl ipan Ayauhcalcan ca [[cintli]], [[ixizhuatl]], [[cuauhxilotl]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[pahuatl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[chichihualtzapotl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Ayauhcalcan altepeticpac nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PT Party (Mexico).svg|18px]] Reyes Martínez Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Juan Ramírez Hernández || 2003-2006 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Mario Cortes Bautista || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[File:Partido Nueva Alianza (México).svg|18px]] César Herrera Lara || 2009-2012 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Perfecto Hernández Bautista || 2012-2016 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Eustorgio Hernández Morales || 2016-2018 |- | [[File:Yahualicahgo.jpg|18px]] Marcelo Torres Telles || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Elías San Juan Sánchez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''24,674''' || || 13080 |- | [[Santa Teresa]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130800017 |- | [[Tlalchiyayohualcan]] || 863 || [[Altepemaitl]] || 130800023 |- | [[Mecatlan]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130800011 |- | [[Zoquiticpan]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130800027 |- | [[Ayauhcalcan]] || 1,389 || [[Altepetl]] || 130800001 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Yahualica Municipality}} {{Hidalgo}} jxaiy53c69jfs9j6vfc3sogtay85zfo Xaltozan altepetlahtohcan 0 35018 502840 495505 2022-08-09T13:53:43Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xaltozan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Jaltocán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Jaltocan.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Jaltocán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xaltozan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xaltocanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Xaltozan''' achcauhtoca {{es}} ''Jaltocán'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13032a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xaltozan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xaltozan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[San Isidro]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} 7nivffbnrnn1qfqacchr7nmeg7pe8mj 502844 502840 2022-08-09T13:57:25Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xaltozan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Jaltocán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Jaltocan.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Jaltocán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xaltozan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xaltocanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Xaltozan''' achcauhtoca {{es}} ''Jaltocán'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13032a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xaltozan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xaltozan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[San Isidro]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} h4vznjz6yucpo4i3t5g1dpvjux1h3vg 502845 502844 2022-08-09T13:57:38Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xaltozan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Jaltocán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Jaltocan.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Jaltocán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xaltozan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xaltocanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Xaltozan''' achcauhtoca {{es}} ''Jaltocán'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13032a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xaltozan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xaltozan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[San Isidro]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} cis7162c6nuvgoxuoeibaulaei9n9zf 502893 502845 2022-08-09T14:39:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Xaltozan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Jaltocán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Jaltocan.jpg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Jaltocán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Xaltozan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Xaltocanecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Felipe Juárez Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.huauhtla.gob.mx }} '''Xaltozan''' achcauhtoca {{es}} ''Jaltocán'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepecalpolhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13032a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Xaltozan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtocayotl, in huitztlampa ica [[Xochiatipan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Veracruz]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Atlapechco altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Carlos Fayad Ruiz || 2000-2003 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Perfecto de la Cruz Alvarado || 2003-2006 |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Antonio Contreras Ramírez || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Noel Medécigo Sánchez || 2009-2012 |- | [[File:CON logo (Mexico).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2012-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martha Hernández Velazco || 2016-2018 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Salomón Ramos Silva || 2020 |- | [[File:Partido Encuentro Social (México).svg|18px]] Felipe Juárez Ramírez || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Xaltozan]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Pahactlah]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Cochotlah]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[San Isidro]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} qpw5dr9hmx82jpth25nvyddfnnogxt5 Orizatlan altepetlahtohcan 0 35019 502836 501261 2022-08-09T13:48:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Orizatlan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Orizatlán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo San Felipe Orizatlan.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de San Felipe Orizatlán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Orizatlan]] | Ancayotl = 98º 36’ 28” - 98º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Orizatecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 38 492 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Erika Saab Lara | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13046 | Matlatzalantli = www.orizatlan.gob.mx }} '''Orizatlan''' achcauhtoca {{es}} ''San Felipe Orizatlán'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepetlahtohcan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13046a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Orizatlan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Quipiya 38 492 chanehqueh. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Tlanchinol altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Xaltozan altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[San Luis Potosí]] tlahtohcayotl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Justino Hernández Amador || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Andrés Zuviri Rivera || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martín Adolfo Ramírez Sosa || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Morales Palacios || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Rivera Fernández || 2012-2016 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Valdivia Castillo || 2016-2018 |- | Oscar Armando Andrade Castillo || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Erika Saab Lara || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Orizatlan]] || 7,037 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ahuatitlah]] || 4,137 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuitzitzilco]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Talol]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} an9dixn224myhaeubgevsahwyjrwsgq 502849 502836 2022-08-09T13:59:55Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Orizatlan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Orizatlán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo San Felipe Orizatlan.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de San Felipe Orizatlán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Orizatlan]] | Ancayotl = 98º 36’ 28” - 98º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Orizatecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 38 492 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Erika Saab Lara | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13046 | Matlatzalantli = www.orizatlan.gob.mx }} '''Orizatlan''' achcauhtoca {{es}} ''San Felipe Orizatlán'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepetlahtohcan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13046a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Orizatlan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Quipiya 38 492 chanehqueh. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Tlanchinol altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Xaltozan altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[San Luis Potosí]] tlahtohcayotl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Justino Hernández Amador || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Andrés Zuviri Rivera || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martín Adolfo Ramírez Sosa || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Morales Palacios || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Rivera Fernández || 2012-2016 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Valdivia Castillo || 2016-2018 |- | Oscar Armando Andrade Castillo || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Erika Saab Lara || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepecalpolli''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Orizatlan]] || 7,037 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ahuatitlah]] || 4,137 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuitzitzilco]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Talol]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} jpq31hwgd6my9aay87vymyflhawrsn7 502850 502849 2022-08-09T14:00:09Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Orizatlan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Orizatlán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo San Felipe Orizatlan.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de San Felipe Orizatlán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Orizatlan]] | Ancayotl = 98º 36’ 28” - 98º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Orizatecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 38 492 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Erika Saab Lara | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13046 | Matlatzalantli = www.orizatlan.gob.mx }} '''Orizatlan''' achcauhtoca {{es}} ''San Felipe Orizatlán'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepetlahtohcan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13046a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Orizatlan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Quipiya 38 492 chanehqueh. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Tlanchinol altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Xaltozan altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[San Luis Potosí]] tlahtohcayotl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Justino Hernández Amador || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Andrés Zuviri Rivera || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martín Adolfo Ramírez Sosa || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Morales Palacios || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Rivera Fernández || 2012-2016 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Valdivia Castillo || 2016-2018 |- | Oscar Armando Andrade Castillo || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Erika Saab Lara || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Orizatlan]] || 7,037 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ahuatitlah]] || 4,137 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuitzitzilco]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Talol]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} rbhbbnasi5n3cwcs8axnqs05p0tmary 502851 502850 2022-08-09T14:00:52Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Orizatlan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Orizatlán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo San Felipe Orizatlan.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de San Felipe Orizatlán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Orizatlan]] | Ancayotl = 98º 36’ 28” - 98º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Orizatecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 38 492 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Erika Saab Lara | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13046 | Matlatzalantli = www.orizatlan.gob.mx }} '''Orizatlan''' achcauhtoca {{es}} ''San Felipe Orizatlán'', ihtoca ce [[altepecalpolli]] itechpa 86 ialtepetlahtohcan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13046a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Orizatlan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Quipiya 38 492 chanehqueh. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Tepehuahcan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Xaltozan altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[San Luis Potosí]] tlahtohcayotl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Justino Hernández Amador || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Andrés Zuviri Rivera || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martín Adolfo Ramírez Sosa || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Morales Palacios || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Rivera Fernández || 2012-2016 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Valdivia Castillo || 2016-2018 |- | Oscar Armando Andrade Castillo || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Erika Saab Lara || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Orizatlan]] || 7,037 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ahuatitlah]] || 4,137 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuitzitzilco]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Talol]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} lrw81cj2igt1ijhv9wim94cwl0jdsx8 502889 502851 2022-08-09T14:37:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Orizatlan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Orizatlán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo San Felipe Orizatlan.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de San Felipe Orizatlán, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Orizatlan]] | Ancayotl = 98º 36’ 28” - 98º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Orizatecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 38 492 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Erika Saab Lara | NumSecciones = | CodigoINEGI = 13046 | Matlatzalantli = www.orizatlan.gob.mx }} '''Orizatlan''' achcauhtoca {{es}} ''San Felipe Orizatlán'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 86 ialtepetlahtohcan ompa in [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Hidalgo Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM13hidalgo/municipios/13046a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Orizatlan altepetlahtohcan, INAFED, 15 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> Quipiya 38 492 chanehqueh. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Veracruz]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Tepehuahcan altepetlahtohcan]], in tonalquizayampa ica [[Huexotlah altepetlahtohcan]] huan [[Xaltozan altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[San Luis Potosí]] tlahtohcayotl. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Justino Hernández Amador || 2000-2003 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Andrés Zuviri Rivera || 2003-2006 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Martín Adolfo Ramírez Sosa || 2006-2009 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Morales Palacios || 2009-2012 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Manuel de Jesús Rivera Fernández || 2012-2016 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Raúl Valdivia Castillo || 2016-2018 |- | Oscar Armando Andrade Castillo || 2020 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Erika Saab Lara || 2020-2023 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Orizatlan]] || 7,037 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Ahuatitlah]] || 4,137 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuitzitzilco]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Talol]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Atlapexco Municipality}} {{Hidalgo}} 52bjk8qdnp2sjkizs71qm8hwekevoy3 Chicontepec altepetlahtohcan 0 35286 502906 502807 2022-08-09T17:35:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Chicontepec altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Chicontepec | Tlahtohcayotl = Veracruz | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Chicontepec.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Chicontepec]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Chicontepecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Armando Fernández de la Cruz | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.chicontepec.com.mx/ }} '''Chicontepec''' achcauhtoca {{es}} ''Chicontepec'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 212 ialtepealtepetlahtohcanhuan ompa in [[Verecruz]] ipan [[Mexico]]; huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Tlani Cuextecapan]] ompa [[Cuextecapan|Veracruz Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM30veracruz/municipios/30058a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Chicontepec altepecalpolli, INAFED, 14 metztli mayo xuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tantoyuca altepetlahtohcan]], in huitztlampa ica [[Ixizhuatlan altepetlahtohcan]], in tonatih iquizayampa ica [[Álamo Temapachic altepetlahtohcan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tlahtocayotl Hidalgo]] ([[Xochiatipan altepetlahtohcan]] huan [[Cuauhtlah altepetlahtohcan, Hidalgo|Cuauhtlah altepetlahtohcan]]). ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRD logo (Mexico).svg|18px]] Armando Fernández de la Cruz || 2018-2021 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Fernández de la Cruz || 2022-2025 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 13028 |- | [[Chicontepec]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Tepozteco]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Ahuatenno]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Chapictlan]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Tlani Cuextecapan]] * [[Veracruz]] == Toquiliztequitl == <references/> == Ohcequin necuazaloliztli == {{Commons|Category:Chicontepec Municipality}} {{Veracruz}} e589jegk2xmqebnlacs3aqm4xw1o4ti Álamo Temapachic altepetlahtohcan 0 35288 502907 502808 2022-08-09T17:35:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Álamo Temapachic altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Álamo Temapache | Tlahtohcayotl = Veracruz | Chimalli = Escudo de Álamo Temapache.svg | Tlalmachiyotl = Municipios de Veracruz.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Álamo, Veracruz|Álamo]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 316 - 1,400 | Tlacatocaitl = Chicontepecatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Blanca Lilia Arrieta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 30160 | Matlatzalantli = www.chicontepec.gob.mx }} '''Álamo Temapachic''' achcauhtoca {{es}} ''Álamo Temapache'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 212 ialtepetlahtohcahuan ompa in [[Verecruz]] ipan [[Mexico]]; huan ce itech 7 altepetlahtohcan ipan [[Tlani Cuextecapan]] ompa [[Cuextecapan|Veracruz Cuextecapan]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM30veracruz/municipios/30160a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Álamo Temapachin altepetlahtohcan, INAFED, 14 metztli mayo xuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tantoyuca altepetlahtohcan]], in huitztlampa ica [[Puebla]] tlahtohcayotl, in tonatih iquizayampa ica [[Chicontepec altepetlahtohcan]], huan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tochpan altepetlahtohcan, Veracruz|Tochpan]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Blanca Lilia Arrieta || 2022-2025 |- |} == Chanehmatiliztli == {| class="wikitable" |- style="background:#000000; color:#FFFFFF;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' || '''Altepeliztli''' || '''INEGI''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Mochi altepetlahtohcan''' || '''126,781''' || || 30160 |- | [[Álamo, Veracruz|Álamo]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Temapachic]] || 2,960 || [[Altepetl]] || 130280001 |- | [[Potrero del Llano]] || 863 || [[Altepetl]] || 130280042 |- | [[Chapopote Núñez]] || 369 || [[Altepemaitl]] || 130280023 |- | [[Camelia]] || 072 || [[Altepemaitl]] || 130280088 |} == No xiquitta == * [[Veracruz]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Álamo Temapache Municipality}} {{Veracruz}} 3ko4kky25wfeyrtzkb1ugd3oxbriquj Tlanxinol altepetlahtohcan 0 35292 502839 494543 2022-08-09T13:51:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tlanxinol altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tlanchinol | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Escudo de armas de Tlanchinol.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tlanchinol, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tlanxinol]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tlanxinol''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tlanxinol]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} pq7en2wjcfjx66v7ek0mpyq5p5ikitv 502846 502839 2022-08-09T13:58:14Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tlanxinol altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tlanchinol | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Escudo de armas de Tlanchinol.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tlanchinol, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tlanxinol]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tlanxinol''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tlanxinol]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} dbh33qi5us0834hst371pn38xn4kvm9 502892 502846 2022-08-09T14:38:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tlanxinol altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tlanchinol | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Escudo de armas de Tlanchinol.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tlanchinol, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tlanxinol]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tlanxinol''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tlanxinol]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} tfnic57xfep5eylfpgekb9ga444kk1o Calnali altepetlahtohcan 0 35293 502858 502816 2022-08-09T14:09:56Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Calnali altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Calnali | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Calnali.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Calnali, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Calnali]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Calnali''' ce [[altecalpolli]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Calnali]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} dvmaursmzlfujatwb01wo4lqhdswu25 502859 502858 2022-08-09T14:10:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Calnali altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Calnali | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Calnali.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Calnali, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Calnali]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Calnali''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Calnali]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} cv97cbv889d1g6t26plb3bp27pqdpvg 502881 502859 2022-08-09T14:30:50Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlapehualiztli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Calnali altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Calnali | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Calnali.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Calnali, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Calnali]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Calnali''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Calnali]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} 5o5kx6grxq1i1e2ntsvrd983oi5k374 Tepehuahcan altepetlahtohcan 0 35294 502838 497183 2022-08-09T13:50:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tepehuahcan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tepehuacán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tepehuahcan, Hidalgo|Tepehuahcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tepehuahcan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tepehuahcan]]. == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} 85p83g75d8udv37tsmcup9dnfpeu79q 502847 502838 2022-08-09T13:58:36Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tepehuahcan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tepehuacán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tepehuahcan, Hidalgo|Tepehuahcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tepehuahcan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tepehuahcan]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} k4cbti024f1uefg3gr3p77uisl10dsx 502891 502847 2022-08-09T14:38:40Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tepehuahcan altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Tepehuacán | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Tepehuacán de Guerrero, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tepehuahcan, Hidalgo|Tepehuahcan]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Tepehuahcan''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tepehuahcan]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} iqo24p22xf2y713ydpbwcb5rjmp5ma8 Molanco altepetlahtohcan 0 35295 502852 502819 2022-08-09T14:07:49Z Koatochij 19758 /* No xiquitta */ wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Molanco altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Molango | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo molango.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Molango de Escamilla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Molanco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Molanco''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Molanco]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} 4owdokk89fw2vixjz4xgw6wiyw702jo 502888 502852 2022-08-09T14:36:35Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Molanco altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Molango | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo molango.svg | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Molango de Escamilla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Molanco]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Molanco''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtohcayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Molanco]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} tifpkk49gl94pm03qzofk2i9dg1cg29 Telolohtlah altepetlahtohcan 0 35296 502837 494542 2022-08-09T13:49:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Telolohtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Lolotla | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Lolotla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Lolotla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Telolohtlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Telolohtlah''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Telolohtlah]]. == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} mw9o6uxdo62o6tq1nv1qkzbmnpwtxqf 502848 502837 2022-08-09T13:59:25Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Telolohtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Lolotla | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Lolotla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Lolotla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Telolohtlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Telolohtlah''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Telolohtlah]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} lv6y81flaslwloy6t0bu6830egbt2jj 502890 502848 2022-08-09T14:37:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Telolohtlah altepecalpolli | Chantocaitl = Municipio de Lolotla | Tlahtohcayotl = Hidalgo | Chimalli = Glifo de Lolotla, Hidalgo.gif | Tlalmachiyotl = Ubicación del municipio de Lolotla, Hidalgo.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Telolohtlah]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} '''Telolohtlah''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Tlahtocayotl Hidalgo]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Telolohtlah]]. == No xiquitta == * [[Tlahtohcayotl Hidalgo|Hidalgo]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Hidalgo}} o3tg36mukev06sfjwope8fakbizj9iv Tijuana altepetlahtohcan 0 35461 502877 502805 2022-08-09T14:26:26Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tijuana altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tijuana | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Tijuana, Baja California.svg | Tlalmachiyotl = Tijuana BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tijuana]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 1,559,683 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Monserrat Caballero Ramírez | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Tijuana''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tijuana]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]] huan Ensenada, in tonalquizayampa ica [[Tecate altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== === Tijuana ixeliuhca === [[File:Mapa de las delegaciones de Tijuana.png|centro|miniaturadeimagen|454x454px|Tlalmachiyotl ipan Tijuana]] ===Altepetequihuah=== [[File:TijuanaGovernmentPalace.jpg|thumb|right|220px|"Altepetecpan ipan Tijuana".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Arturo González Cruz || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Karla Patricia Ruiz McFarland || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Monserrat Caballero Ramírez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''1,559,683''' |- | [[Tijuana]] || 1 542 232 |- | [[Villa del Campo]] || 33 360 |- | [[Valle de las Palmas]] || 15 070 |- | [[El Niño]] || 11 692 |- | [[Parajes del Valle]] || 10 536 |- | [[Lomas de San Pedro]] || 8 370 |- | [[Palma Real]] || 6 230 |- | [[Fraccionamiento Margarita Residencial]] || 6 063 |- | [[Cuesta Real]] || 4 712 |- | [[Granjas Familiares La Esperanza]] || 2 335 |- |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tijuana altepetlahtohcan quipiya 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{CHNf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[China]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtocayotl in Cepanca]] * {{GTMf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cuauhtemallan]] * {{HNDf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Honduras]] * {{SLVf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Cozcatlan]] === Altepeicniuhcayotl === Tijiana altepetlahtohcan ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh ompa centlalticpac. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USAf}} [[San Diego, California|San Diego]] (1998) * {{POLf}} [[Słubice]] (2010) * {{MEXf}} [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] (2013) {{col-2}} {{col-end}} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} jbhhjlk9bmliz5vmmsdy6mmyxk69avw Tecate altepetlahtohcan 0 35666 502876 502804 2022-08-09T14:25:25Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tecate altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tecate | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo tecate.jpg | Tlalmachiyotl = Tecate BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 101,079 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Edgar Darío Benítez Ruiz | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Tecate''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Tecate]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, in huitztlampa ica [[Ensenada]] huan Mexicali, in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palaciotecate.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Tecate".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Edgar Darío Benítez Ruiz || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''101,079''' |- | [[Tecate]] || 81,059 |- | [[Nueva Colonia Hindú]] || 5,254 |- | [[Cereso de Hongo]] || 4,679 |- | [[Hacienda Tecate]] || 2,572 |- | [[Luis Echeverria Álvarez]] || 2,459 |- | [[Valle de Las Palmas]] || 1,685 |- | [[La Rumorosa]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} afgx71i6aq7kg9fz74xh9a1mwxzo7vl Mexicali altepetlahtohcan 0 35849 502871 502800 2022-08-09T14:22:04Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Mexicali altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Mexicali | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de armas de Mexicali.svg | Tlalmachiyotl = Mexicali en Baja California.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Mexicali]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 936,826 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Norma Alicia Bustamante Martínez | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Mexicali''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Mexicali]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, canah huitztlampa ica [[San Felipe]] huan Tecate, canah tonalquizayampa ica [[San Luis Río Colorado altepetlahtohcan]] ompa Sonora, ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Tecate altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Ayuntamiento de Mexicali.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Mexicali".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Marina del Pilar Ávila Olmeda || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] María Guadalupe Mora Quiñonez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Norma Alicia Bustamante Martínez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''936,826''' |- | [[Mexicali]] || 81,059 |- | [[Algodones]] || 5,254 |- | [[Bataquéz]] || 4,679 |- | [[Altepetl Guadalupe Victoria]] || 2,572 |- | [[Altepetl Morelos]] || 2,459 |- | [[Altepetl Coahuila]] || 1,685 |- | [[Santa Isabel]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 273n5o53q86g4kzqyp6d1gtgk9rzkun 502872 502871 2022-08-09T14:23:10Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Mexicali altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Mexicali | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de armas de Mexicali.svg | Tlalmachiyotl = Mexicali en Baja California.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Mexicali]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 936,826 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Norma Alicia Bustamante Martínez | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Mexicali''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Mexicali]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], ipan [[California]] tlahtohcayotl, canah huitztlampa ica [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]] huan Tecate, canah tonalquizayampa ica [[San Luis Río Colorado altepetlahtohcan]] ompa Sonora, ihuan canah tonalcalaquiyampa ica [[Tecate altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Ayuntamiento de Mexicali.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Mexicali".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Marina del Pilar Ávila Olmeda || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] María Guadalupe Mora Quiñonez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Norma Alicia Bustamante Martínez || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''936,826''' |- | [[Mexicali]] || 81,059 |- | [[Algodones]] || 5,254 |- | [[Bataquéz]] || 4,679 |- | [[Altepetl Guadalupe Victoria]] || 2,572 |- | [[Altepetl Morelos]] || 2,459 |- | [[Altepetl Coahuila]] || 1,685 |- | [[Santa Isabel]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 3nnsbe6jr7ghobx3xvrjegmoib2gz7g Ensenada altepetlahtohcan 0 35953 502870 502799 2022-08-09T14:21:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Ensenada altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Ensenada | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Ensenada.svg | Tlalmachiyotl = Ensenada BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecate]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = 466,814 | Chanehqueh = | Tzintiliztli = | Tequihuah = Armando Ayala Robles | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Ensenada''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Playas de Rosarito altepetlahtohcan]], [[Tijuana altepetlahtohcan]] huan [[Tecate altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Ensenada.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Ensenada".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Armando Ayala Robles || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''466,814''' |- | [[Ensenada]] || 260,075 |- | [[Maneadero]] || 31,006 |- | [[El Sauzal de Rodríguez]] || 8,856 |- | [[Ojos Negros]] || 4,523 |- | [[Punta Colonet]] || 2,717 |- | [[San Vicente]] || 2,459 |- | [[La Misión]] || 220 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} i1llo0m7p7lbxcffpptbu0s5ekmpvqk Playas de Rosarito altepetlahtohcan 0 35955 502873 502801 2022-08-09T14:23:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Playas de Rosarito altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Playas de Rosarito | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo de Playas de Rosarito.svg | Tlalmachiyotl = Playas de Rosarito BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Rosarito]] | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 90,668 | Tzintiliztli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02004 | Matlatzalantli = }} '''Playas de Rosarito''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Rosarito]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[Tijuana altepetlahtohcan]] ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Palacio municipal Playas de Rosarito.png|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan Rosarito".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Jorge Ramos Hernández || 2000-2003 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Carlos Bustamante Anchondo || 2003-2006 |- | [[File:PRI logo (Mexico).svg|18px]] Jorge Astiazarán Orci || 2006-2009 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]] Juan Manuel Gastélum || 2009-2012 |- | [[File:PAN logo (Mexico).svg|18px]]] Eduardo Terreros Martínez || 2012-2016 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Zulema Adams Pereyra || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Dora Nidia Ruiz Chávez || 2018-2020 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Araceli Brown || 2020-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''90,668''' |- | [[Rosarito]] || 56,887 |- | [[Ejido Plan Libertador]] || 4,938 |- | [[Primo Tapia]] || 3,969 |- | [[Colonia Morelos]] || 991 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 26f4fb75exf524pddpwl1xpsjh300b8 San Felipe altepetlahtohcan, Baja California 0 35956 502874 502802 2022-08-09T14:24:35Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Felipe altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Felipe | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = | Tlalmachiyotl = San Felipe BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] | Ancayotl = 31° 01′ 39″ N 114° 50′ 07″ O | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tzintiliztli = [[2 metztli julio]] xiuhpan [[2021]] | Tequihuah = José Luis Dagnino López | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02007 | Matlatzalantli = }} '''San Felipe''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Mexicali altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[San Quintín altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]] huan [[San Quintín altepetlahtohcan]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Arcos de san felipe.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan San Felipe".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] José Luis Dagnino López || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[San Felipe, Baja California|San Felipe]] || 81,059 |- | [[El Chinero]] || 5,254 |- | [[Puertecitos]] || 1,685 |- | [[La Curva]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} s9cufffl80xmjwsfoaryl7ryai51uoj San Quintín altepetlahtohcan 0 35957 502875 502803 2022-08-09T14:25:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = San Quintín altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de San Quintín | Tlahtohcayotl = Baja California | Chimalli = Escudo Municipio San Quintín.jpg | Tlalmachiyotl = San Quintín BC.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] | Ancayotl = 29° 32′ 00″ N 114° 30′ 00″ O | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 108,440 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Jorge Alberto López Peralta | NumSecciones = | CodigoINEGI = 02006 | Matlatzalantli = }} '''San Quintín''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[San Quintín, Baja California|San Quintín]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Ensenada altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Baja California Sur]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]] huan [[San Felipe altepetlahtohcan, Baja California|San Felipe]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Centro de Gobierno, San Quintín, BC, Mexico.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan San Quintín".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Escudo Municipio San Quintín.jpg|18px]] Jorge Alberto López Peralta || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''108,440''' |- | [[Lázaro Cárdenas]] || 18,829 |- | [[Vicente Guerrero]] || 13,876 |- | [[Camalú]] || 11,272 |- | [[Emiliano Zapata, Baja California|Emiliano Zapata]] || 9,636 |- | [[San Quintín, Baja California|San Quintín]] || 4,754 |- | [[Bahía de los Ángeles]] || 459 |- | [[Cataviña]] || 146 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California}} 7kfbmp4xtur8nf3ryb1pezhr0zt6muk La Paz altepetlahtohcan, Baja California Sur 0 35965 502878 502806 2022-08-09T14:27:09Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = La Paz altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de La Paz | Tlahtohcayotl = Baja California Sur | Chimalli = LAPAZBCSESCUDO.svg | Tlalmachiyotl = La Paz en Baja California Sur.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] | Ancayotl = | Huehcapancayotl = | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = 292 241 | Tzintiliztli = | Tequihuah = Milena Paola Quiroga Romero | NumSecciones = | CodigoINEGI = 03003 | Matlatzalantli = }} '''La Paz''' ce [[altepetlahtohcan]] ipan [[Baja California]], ompa [[Mexico]], icua altepeticpac [[Ensenada]]. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Loreto altepetlahtohcan]], canah in huitztlampa ica [[Los Cabos altepetlahtohcan]], canah in tonalquizayampa ica [[California ayollohco]], ihuan in tonalcalaquiyampa ica [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Teyacanaliztli== [[File:Casa de Gobierno, en La Paz, Baja California Sur.jpg|thumb|right|200px|"Altepetecpan ipan La Paz".]] {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Milena Paola Quiroga Romero || 2021-2024 |- |} ==Chanehmatiliztli== {| class="wikitable" |- style="background:#cddeff; color:#000000;" | '''Altepetl''' || '''Chanehqueh''' |- style="background:#CFCFCF;" | '''Altepetlahtohcan''' || '''292,241''' |- | [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] || 81,059 |- | [[Todos Santos]] || 5,254 |- | [[Los Barriles]] || 1,685 |- | [[El Pescadero]] || 1,677 |- |} == No xiquitta == * [[Baja California Sur]] == Toquiliztequitl == <references/> {{Baja California Sur}} hjan5ebp6x3gbg3ilgo403zmwdpyeqk Tecamac altepetlahtohcan 0 36028 502901 502794 2022-08-09T17:34:10Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tecamac altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Tecámac | Tlahtohcayotl = Tlahtohcayotl Mexico | Chimalli = Tecamac esc.JPG | Tlalmachiyotl = Mexico Estado de Mexico Tecamac location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tecamac]] | Ancayotl = 19° 42′ 00″ N 98° 58′ 00″ O | Huehcapancayotl = 1,700 - 1,500 | Tlacatocaitl = Tecamacatl | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tzintiliztli = [[12 metztli septiembre]] 1825 | Tequihuah = Mariela Gutiérrez Escalante | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = www.tecamac.gob.mx }} '''Tecamac''' achcauhtoca {{es}} ''Tecámac'', ihtoca ce [[altepetlahtohcan]] itechpa 125 ialtepetlahtohcanhuan ompa in [[Tlahtohcayotl Mexico]] huan ce itech 12 altepetlahtohcan ipan [[Onohuayan Ehcatepec]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM15mexico/municipios/15120a.html ''Monografía de los municipios de México''.] Tzompanco altepetlahtohcan, INAFED, 14 metztli mayo xiuhpan 2022. {{es}}</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetlahtohcan ca ancayotl cuaxochtia in mictlampa ica [[Temazcalapan altepetlahtohcan|Temazcalapan]], in huitztlampa ica [[Ehcatepec altepetlahtohcan|Ehcatepec]], in tonalquizayampa ica [[Teotihuahcan altepetlahtohcan|Teotihuahcan]] huan [[Hidalgo|Tlahtohcayotl Hidalgo]] itechpa [[Tizayohcan altepetlahtohcan|Tizayohcan]] huan in tonalcalaquiyampa ica [[Tzompanco altepetlahtohcan|Tzompanco]]. ==Teyacanaliztli== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tequihuah!!Cahuitl |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Aarón Urbina Bedolla || 2007-2009 |- | [[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] Rocío Díaz Montoya || 2010-2013 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Raymundo óscar González Pereda || 2013-2015 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Aarón Urbina Bedolla || 2015-2016 |- | [[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] Remedios Rafael Ramos González || 2016-2018 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Mariela Gutiérrez Escalante || 2019-2021 |- | [[File:Morena logo (alt).svg|18px]] Mariela Gutiérrez Escalante || 2021-2024 |- |} == No xiquitta == * [[Tlahtocayotl Mexico]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commonscat|Zumpango Municipality}} {{Tlahtohcayotl Mexico}} ib8oll36dko5c0wkj6a38extjvzkh7x Cusco 0 36029 502917 2022-08-09T23:16:10Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cusco]] a [[Cuzco]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Cuzco]] tv0oemlf9nqbzoseh4pivrw9u3l2zv5 Tzapopan altepetlahtohcan 0 36030 502927 2022-08-09T23:36:59Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tzapopan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Zapopan | Occe_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Xalixco | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Mexico Jalisco San Cristobal de la Barranca location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tzapopan]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 3… wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tzapopan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Zapopan | Occe_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Xalixco | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Mexico Jalisco San Cristobal de la Barranca location map.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tzapopan]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 2,600 - 2100 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] i9y2pb9jg88d6cw7lptioyicwlnd29u