Huiquipedia nahwiki https://nah.wikipedia.org/wiki/Cal%C4%ABxatl MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Mēdiatl Nōncuahquīzqui Tēixnāmiquiliztli Tlatequitiltilīlli Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli Huiquipedia Huiquipedia tēixnāmiquiliztli Īxiptli Īxiptli tēixnāmiquiliztli Huiquimedia Huiquimedia tēixnāmiquiliztli Nemachiyōtīlli Nemachiyōtīlli tēixnāmiquiliztli Tēpalēhuiliztli Tēpalēhuiliztli tēixnāmiquiliztli Neneuhcāyōtl Neneuhcāyōtl tēixnāmiquiliztli TimedText TimedText talk Módulo Módulo discusión Accesorio Accesorio discusión Accesorio definición Accesorio definición discusión Tonatih 0 1018 503184 502180 2022-08-11T17:57:35Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Tonatij|NCH]]}} {{P2|[[Tonatiuh|NHN]]}} {{Tlani}} [[Īxiptli:The_Sun_by_the_Atmospheric_Imaging_Assembly_of_NASA%27s_Solar_Dynamics_Observatory_-_20100819.jpg|thumb|Tonatih]] Tlawilli kostik wan yawaltik kisa mohmostlah pan elwikatl kichiwa ma tlanesi wan tlamina. Pan mayoh tlawel tetlatia tonatih pampa axkanah tlaawetsih. Mochiwa motekiwia ika se tlapowalistli. Semilwitl kemman tlatlanestok. Nopan kemman yowi ontekiti kichiwa san se tonatih wan kitlamiah nocho itekiuw. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] phv5a3opgy6dllj9q1q4fi7e84ei3go Amerikah 0 2282 503196 499388 2022-08-11T18:02:14Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[America|NHN]]}} {{Tlani}} {| class="wikitable sortable" |- ! Tlacatiyan ! Tecuacan ! Código |- | {{ARGf}} [[Argentina]] | [[Buenos Aires]] | ARG |- | {{ATGf}} [[Antigua wan Bermuda]] | [[Saint John]] | ATG |- | {{BHSf}} [[Bahamas]] | [[Nassau]] | BHS |- | {{BARf}} [[Barbados]] | [[Bridgetown]] | BAR |- | {{BLZf}} [[Belice]] | [[Belmopan]] | BLZ |- | {{BOLf}} [[Bolivia]] | [[La Paz]], [[Sucre]] | BOL |- | {{BRAf}} [[Brasil]] | [[Brasilia]] | BRA |- | {{CANf}} [[Kanata]] | [[Ottawa]] | CAN |- | {{CHLf}} [[Chile]] | [[Santiago de Chile]] | CHL |- | {{COLf}} [[Kolombia]] | [[Bogotá]] | COL |- | {{CRIf}} [[Costa Rica]] | [[San José, Costa Rica|San José]] | CRI |- | {{CUBf}} [[Kuba]] | [[La Ahuana]] | CUB |- | {{DMAf}} | [[Roseau]] | DMA |- | {{ECUf}} [[Ekwador]] | [[Quito]] | ECU |- | {{SLVf}} [[Koskatlan]] | [[San Salvador]] | SLV |- | {{GRDf}} | [[Saint George]] | GRD |- | {{GTMf}} [[Kwahtemallan]] | [[Altepetl Cuauhtemallan]] | GTM |- | {{GUYf}} | [[Georgetown]] | GUY |- | {{HTIf}} | [[Port-au-Prince]] | HTI |- | {{HNDf}} | [[Tēuctzincalpan]] | HND |- | {{JAMf}} | [[Kingston]] | JAM |- | {{MEXf}} [[Mexko]] | [[Altepetl Mexico]] | MEX |- | {{NICf}} [[Nikarakwa]] | [[Mānāhuac]] | NIC |- | {{PANf}} [[Panama]] | [[Āltepētl Panama]] | PAN |- | {{PRYf}} | [[Asunción]] | PRY |- | {{PERf}} [[Pelon]] | [[Lima]] | PER |- | {{DOMf}} | [[Santo Domingo]] | DOM |- | {{KNAf}} | [[Basseterre]] | KNA |- | {{VCTf}} | [[Kingstown, San Vicente īhuān in Granadinas|Kingstown]] | VCT |- | {{LCAf}} | [[Castries]] | LCA |- | {{SURf}} | [[Paramaribo]] | SUR |- | {{USAf}} [[Estadosonidos]] | [[Washington, D.C.]] | USA |- | {{TTOf}} | [[Ācalquīxōhuayān Caxtillān]] (Puerto España) | TTO |- | {{URYf}} [[Urukway]] | [[Montevideo]] | URY |- | {{VENf}} | [[Caracas]] | VEN |- |} == No xikitta == * [[Tlaltikpaktli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] p4ftiiobgdpkn7vsfcahoeaehogk3mz Yayawik 0 2357 503194 498892 2022-08-11T18:01:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Yayawik|NCH_name=Yayauik|NHN_name=Tliltic}} {{Tlapalli|title=Yayawik|hex=000000| r=0|g=0|b=0| c=0|m=0|y=0|k=255| h=-|s=-|v=0 }} '''Yayawik''' se tlapalli. {{-}} <gallery> Image:Australianraven.jpg Image:Keyboard-of-Japanese-language.jpg Image:Ibanez440rs3.jpg Image:Muslim woman in Yemen.jpg Image:Yangzhou am Morgen.JPG Image:Here comes rain again.jpg Image:Obsidiana lasca.png Image:Jaguar.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] taawgqmcg9gsot7gva4ndnrpqop41b0 Chipawak 0 2360 503134 500723 2022-08-11T17:36:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Chipawak||NCH_name=Chipauak|NHN_name=Iztac}} {{Tlapalli|title=Chipawak|hex=FFFFFF| r=255|g=255|b=255| c=255|m=255|y=255|k=0| h=0|s=0|v=100 }} '''Chipawak''' se ixneska. {{-}} <gallery> Imagen:Neve – Snow – Schnee 02.jpg Imagen:Pavo cristatus albino001xx.jpg Imagen:Zellengewölbe Albrechtsburg.JPG Imagen:White dog on white stairs.jpg Imagen:White seeds.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] llak4wg1yr0lo1p5uqn4a6esc1y6y2d Ixneska 0 2366 503140 500794 2022-08-11T17:39:07Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Ixneska''' kah tlawilli. [[Īxiptli:AdditiveColorMixing.svg|thumb|200px|right|Ixneska tlawilli]] [[Īxiptli:SubtractiveColorMixing.png|thumb|200px|right|Ixneska tlawilli]] == Isneska == {{Colort2}} {{Colort2/Color|name=[[Chipawak]] |nombre=Blanco |hex=FFFFFF}} {{Colort2/Color|name=[[Kostik]] |nombre=Amarillo |hex=FFFF00}} {{Colort2/Color|name=[[Chilkostik]] |nombre=Naranja |hex=FF7F00}} {{Colort2/Color|name=[[Achichiltik]] |nombre=Rosa |hex=FFC0CB}} {{Colort2/Color|name=[[Chichiltik]] |nombre=Rojo |hex=FF0000}} {{Colort2/Color|name=[[Kafentik]] |nombre=Marrón |hex=E34234}} {{Colort2/Color|name=[[Āchiyōtl]] |nombre=Anaranjado |hex=DC3E00}} {{Colort2/Color|name=[[Quilpaltic]] |nombre=Agave |hex=8FBC8F}} {{Colort2/Color|name=[[Camohpaltic]] |nombre=Violeta |hex=8B00FF}} {{Colort2/Color|name=[[Xoxowik]] |nombre=Verde |hex=00FF00}} {{Colort2/Color|name=[[Asultik]] |nombre=Azul |hex=0000FF}} {{Colort2/Color|name=[[Xiuhtic]] |nombre=Cyan |hex=00E0E0}} {{Colort2/Color|name=[[Xopalectic]] |nombre=Verde oscuro |hex=006400}} {{Colort2/Color|name=[[Yayawik]] |nombre=Negro |hex=000000}} |} == {{SeeAlso}} == * [[Tlawilli]] == Seyok amamatlatsalan == {{commonscat|Colors}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska|*]] 367r6aufde3kpupra2gufewlbck1hnc Kostik 0 2376 503157 494842 2022-08-11T17:46:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Coztic|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapalli|title=Kostik|hex= FFFF00| r=255|g=255|b=0| c=0|m=0|y=255|k=0| h=60|s=100|v=100 }} '''Kostik''' se tlapalli. {{-}} <gallery> Īxiptli:Solid_yellow.svg Īxiptli:Bayuda Desert NASA.jpg Īxiptli:Bee PD foto explained1.jpg Īxiptli:Christmas05 463.jpg Īxiptli:Lemon.jpg Īxiptli:Honeycombs-rayons-de-miel-2.jpg Īxiptli:Pinnacles pano 2005-08-26.jpg Īxiptli:Cucurbita Zucchini 5 August 2007.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] 9r8la7lsadfiqglyofww5jqkz592jgu Asultik 0 2382 503127 501040 2022-08-11T17:33:26Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Asultik|NCH_name=Ayoyotik|NHW_name=Texotik|NHN_name=Matlaltic|NCI_name=Texohtic}} {{Ixneska|title=Asultik|hex=0000FF| r=0|g=0|b=255| c=100|m=100|y=0|k=0| h=240|s=100|v=100 }} '''Asultik''' se iixneska tlamantli tlen tlachiya kense ilwikaktli. Ixneska asultik kiita tlen tlawilli, kipiya setok ixneska tlawel yayawik. == Ixkopinalli == <gallery> Image:Color icon blue.svg Image:Copper sulfate.jpg Image:2006-10-16-Salvia8.jpg Image:Blue tang (Paracanthurus hepatus) 02.jpg Image:Flowers 076.jpg Image:WesternBluebird23.jpg Image:Airbus Wing 01798.jpg Image:Bayerischer Enzian.jpg </gallery> == No xikitta == * [[Tlapalli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] dlovjo7dn26o54zluesousnncjtbybb 503150 503127 2022-08-11T17:43:44Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Asultik|NCH_name=Ayoyotik|NHW_name=Texotik|NHN_name=Matlaltic|NCI_name=Texohtic}} {{Ixneska|title=Asultik|hex=0000FF| r=0|g=0|b=255| c=100|m=100|y=0|k=0| h=240|s=100|v=100 }} '''Asultik''' se iixneska tlamantli tlen tlachiya kense ilwikaktli. Ixneska asultik kiita tlen tlawilli, kipiya setok ixneska tlawel yayawik. == Ixkopinalli == <gallery> Image:Color icon blue.svg Image:Copper sulfate.jpg Image:2006-10-16-Salvia8.jpg Image:Blue tang (Paracanthurus hepatus) 02.jpg Image:Flowers 076.jpg Image:WesternBluebird23.jpg Image:Airbus Wing 01798.jpg Image:Bayerischer Enzian.jpg </gallery> == No xikitta == * [[Tlapalli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] fcdr2bgdf5opr45crg8gwr5etqd9gy1 Soyotik 0 2383 503179 494840 2022-08-11T17:55:18Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Camohpaltic|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapalli|title=Soyotik|hex=800080| r=128|g=0|b=128| c=|m=|y=|k=| h=300|s=100|v=50 }} '''Soyotik'''. {{-}} <gallery> Image:Linaria.maroccana.web.jpg Image:Purple flower.jpg Image:Purple smoke grenade.jpg Image:Purplepetals.jpg Image:Temple flowers wide.jpg Image:Kwietnik misumena vatia.jpg Image:Crocus-jakecaptive.jpg Image:Summer Garden.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] 1y8neye5lhdj7kci378g08eg5vb9508 Chilkostik 0 2384 503133 501039 2022-08-11T17:35:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Chilkostik|NCH_name=Chilkostik (nch)|NHW_name=Lalaxtik|NHN_name=Chilcoztic}} {{Ixneska|title=Chilkoltik|hex=FFA000| r=255|g=160|b=0| c=0|m=89|y=255|k=0| h=38|s=100|v=100 }} '''Chilkostik'''. {{-}} <gallery> Image:Orange color.jpg Image:Sao bento 157.jpg Image:Ambersweet oranges.jpg Image:FIRE 01.JPG Image:Fungus closeup - brilliant orange.jpg Image:Rust_and_dirt.jpg Image:Fliegenpilz 23.jpg Image:Timbre Mexique fin 19e siecle.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] 6jsbwa0a3zjdypcksrh7cx53zd6grn2 503143 503133 2022-08-11T17:40:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Chilkostik|NCH_name=Chilkostik (nch)|NHW_name=Lalaxtik|NHN_name=Chilcoztic}} {{Ixneska|title=Chilkoltik|hex=FFA000| r=255|g=160|b=0| c=0|m=89|y=255|k=0| h=38|s=100|v=100 }} '''Chilkostik'''. {{-}} <gallery> Image:Orange color.jpg Image:Sao bento 157.jpg Image:Ambersweet oranges.jpg Image:FIRE 01.JPG Image:Fungus closeup - brilliant orange.jpg Image:Rust_and_dirt.jpg Image:Fliegenpilz 23.jpg Image:Timbre Mexique fin 19e siecle.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] dnc1rh5edyerm3w2k413rlm6zyb471t Xoxowik 0 2391 503193 494886 2022-08-11T18:00:52Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Xoxouik|NCH]]}} {{P2|[[Xoxohuic|NHN]]}} {{P2|[[Xoxoctic|NCI]]}} {{Tlani}} {{Tlapalli|title=Xoxowik|hex=32CD32| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Xoxowik''' se ixneska. {{-}} <gallery> Image:Color icon green.svg Image:DirkvdM palm pit viper-crop.jpg Image:Anthopleura xanthogrammica 2.jpg Image:Araniella cucurbitina II.jpg Image:Javamoos.jpg Image:Parsley.jpg Imagen:Bolax gummifera form.jpg Image:Romanesco Broccoli.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] or4mnwh024lab6u250rmb5jxvwjuwle Kwahtemallan 0 2583 503159 495292 2022-08-11T17:47:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|14|36|35|N|90|31|31|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Kwahtemallan|NCH_name=Guatemala|NHN_name=Cuauhtemallan|PPL_name=Kwajtemalan}} {{Tlakatiyan | mapa = Guatemala_(orthographic_projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Axkayotl Kwahtemallan|āchcāuhtōcāitl_nativo=''República de Guatemala''|pāmitl=Flag_of_Guatemala.svg|chīmalli=Coat_of_arms_of_Guatemala.svg|cemāxcātōcāitl=Kwahtemallan|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Himno Nacional de Guatemala.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Kwahtemallan Semanawak Wikayotl''|lema_nacional=''Libre crezca fecundo''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Ihtonki xitakaxiwi»).|tēcuacān=[[Altepetl Kwahtemallan]] [[File:Escudo de Armas de la Ciudad de Guatemala.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=2&nbsp;934&nbsp;841 chan.|tēcuacān_cemonoc=14_36_N_90_31_W 14°36′ M, 90°31′ S|huēyi_āltepētl=[[Altepetl Kwahtemallan]]}}'''Kwahtemallan<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Kwawtemallan''''' pampa itokah wallaw tlen ''kwawitl''. Yeka ika sekinok kalpoltlahtolmeh (kenwak [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nohka kitokaxtiah ihkinin.</small></ref>''' ({{IPA|kʷahteːˈmalãn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Guatemala''; ika [[Otlatekatlahtolli|otlatekatl]] wan [[Kakchikeltlahtolli|kakchikel]], ''Iximulew''; ika [[Kekchitlahtolli|kekchi]], ''Watemaal''; ika [[mantlahtolli|mam]], ''Txꞌotxꞌixin''; ika [[Pokonchitlahtolli|pokonchi]], ''Waatemaala'') —weyak itokah '''Axkayotl Kwahtemallan'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''República de Guatemala'') se [[wexteyowalli]] pan [[Xiktlalli]]. Moxelohtok ika sempowalli wan ome [[tlalxeliwkayotl]]. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Altepetl Kwahtemallan]]. I[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] ya tlaneloltik, ika tlenmach tlen mayahtlakameh wan kaxtiltekahmeh. Inin wexteyowalli tlen se ika chanehkeh pan [[Xiktlalli]], ika 16&nbsp;301&nbsp;286 masewalmeh, tlapowalli tlen momattok ipal se tlapowalistli mochiwki pan xiwitl 2018.<ref name="censo">[https://www.prensalibre.com/guatemala/comunitario/censo-2018-hay-16-3-millones-de-guatemaltecos/%7Ctítulo=XII «Censo Nacional de Población y VII de Vivienda»]. ''Instituto Nacional de Estadística de Guatemala y Gobierno de la República de Guatemala'' {{Spa}}</ref> Nohkiya, itstokeh 5&nbsp;301&nbsp;286 chanehkeh ne ompa [[Altepenanyotl Kwahtemallan]], tlen iixten 2&nbsp;253 km². __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kwahtemallan]] 4vavk39uhrsugcaxsjbfxajjicyzhq4 Brasil 0 2590 503128 498127 2022-08-11T17:33:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|13|41|56|N|89|11|29|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Brasil|NCH_name=Brasil (nch)|NHN_name=Brasil (nhn)}} {{Tlakatiyan | mapa = Brasil (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Tlahtokayotl Brasil|āchcāuhtōcāitl_nativo=''República do Brasil''|pāmitl=Flag of Brazil.svg|chīmalli=Coat of arms of Brazil.svg|cemāxcātōcāitl=Koskatlan|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Hino_Nacional_Brasileiro_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Brasil Wikayotl''|lema_nacional=''Dios Unión y Libertad''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «ToTekoh Sentilli wan Ihtonkayotl»).|tēcuacān=[[Brasilia]] [[File:Escudo de San Salvador (2021).svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=2&nbsp;934&nbsp;841 chan.|tēcuacān_cemonoc=13_41_N_89_11_W 13°41′ M, 89°11′ S|huēyi_āltepētl=[[San Salvador]]}} '''Brasil''' ({{IPA|koːsˈkat͡ɬãn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Brasil'') —weyak itokah '''Tlakatlahtokatl Koskatlan'''— (ika [[Portuguestlahtolli|portugues]], ''República do Brasil'') se [[wexteyowalli]] pan [[Xiktlalli]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Sekinok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Brasil]] 0m417u3mnl2ds1atenfxqo3gogpjv5a 503148 503128 2022-08-11T17:43:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|13|41|56|N|89|11|29|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Brasil|NCH_name=Brasil (nch)|NHN_name=Brasil (nhn)}} {{Tlakatiyan | mapa = Brasil (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Tlahtokayotl Brasil|āchcāuhtōcāitl_nativo=''República do Brasil''|pāmitl=Flag of Brazil.svg|chīmalli=Coat of arms of Brazil.svg|cemāxcātōcāitl=Koskatlan|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Hino_Nacional_Brasileiro_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Brasil Wikayotl''|lema_nacional=''Dios Unión y Libertad''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «ToTekoh Sentilli wan Ihtonkayotl»).|tēcuacān=[[Brasilia]] [[File:Escudo de San Salvador (2021).svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=2&nbsp;934&nbsp;841 chan.|tēcuacān_cemonoc=13_41_N_89_11_W 13°41′ M, 89°11′ S|huēyi_āltepētl=[[San Salvador]]}} '''Brasil''' ({{IPA|koːsˈkat͡ɬãn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Brasil'') —weyak itokah '''Tlakatlahtokatl Koskatlan'''— (ika [[Portuguestlahtolli|portugues]], ''República do Brasil'') se [[wexteyowalli]] pan [[Xiktlalli]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Brasil]] 1lfujg0s56vd5lj6dxcpvqsjihqwd6n Atemaxac 0 2963 503079 503065 2022-08-11T16:05:07Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipiya 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipiya 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli; hueyic altepetl Atemaxac quipiya 6 altepetlahtohcan, Tlaquipac, Tzapopan, Tonallan, Tlaxomolco huan Ixtlahuahcan. Iteyacanaliz ce altepetl, Atemaxac altepetl in icua altepetlahtohcan. Inin altepetl huelitic, quipiya cualli tepoztequitiyotl huan pochtecayotl mochi xihuitl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz moihtoa inglatlahtolcopa ''Mexican Sylicon Valley''. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepenanyotl Atemaxac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nenenqui huan [[tiyanquiztli]]. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa, ce cualcan ipampa pochtecayotl, tiyanquiztli huan tepoztequiyotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztototlatiloyan Atemaxac]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztototlatiloyan Miguel Hidalgo]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ===Paccayeliztli=== Atemaxac quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== [[Īxiptli:Fachada templo expiatorio GDL.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iteopan.]] Mexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa in [[cristianoyotl]], 92% itech atemaxacah catolicos. Ihcuac caxtiltecah ompehua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati catolico romano no neltocayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'', ''mormones'' huan ''Testigos de Jehova''. Noihqui judioyotl, ce neltococayotl itechpahuic ''sefardi'' huan ''azkenazi'', Atemaxac altepec quipiya ijudioteopahuan moihtoa ''sinagoga''. ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] t7d255mnbi8p61lnpp31k0vvu8lyr4a 503093 503079 2022-08-11T16:56:04Z Koatochij 19758 /* Neltococayotl */ wikitext text/x-wiki {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Atemaxac | Chantocaitl = Guadalajara<br />K+ekári | Tlaixcopinalli = Guadalajara montagee.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Coat of Arms of Guadalajara (Mexico).svg | Pamitl = Flag of Guadalajara, MX.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan|Tlahco]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Guadalajara altepetlahtohcan|Guadalajara]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,385,621 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Atemaxacatl | Altepetequihuah = Pablo Lemus Navarro | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://guadalajara.gob.mx }} '''Atemaxac''' ({{es2/nhn}} ''Guadalajara'' ihuan huitzollahtolcopa ''K+ekári''), ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Xalixco]], inin itecuacan. Guadalajara altepetl quipiya 1,385,621 huan [[Altepenanyotl Atemaxac]] quipiya 5,268,642 chanehqueh xiuhpan 2020, inic yei hueyaltepenanyotl itechcopa [[Mexico]] tlalli; hueyic altepetl Atemaxac quipiya 6 altepetlahtohcan, Tlaquipac, Tzapopan, Tonallan, Tlaxomolco huan Ixtlahuahcan. Iteyacanaliz ce altepetl, Atemaxac altepetl in icua altepetlahtohcan. Inin altepetl huelitic, quipiya cualli tepoztequitiyotl huan pochtecayotl mochi xihuitl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz moihtoa inglatlahtolcopa ''Mexican Sylicon Valley''. Nehnemiliztli hueyic, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepenanyotl Atemaxac, in altepetl quipiya hueyi cualcan ipampa nenenqui huan [[tiyanquiztli]]. == Tlaltocayotl == [[File:Arms of Guadalajara.svg|120px|thumb|left|Atemaxac ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipal nahuatlahtolcopa: «''Atemaxac''». In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''[[atl]]'', ''[[tetl]]'', [[maxa]] ihuan ''-co'', in tlalpan catcah maxalti teteh ipan atl nozo atoyatl, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Guadalajara'' in axcan itocah. Inon cualcan moihtoa ipamapa macehualtin tlah im ''Atemaxac Teotlalli'', caxtillantlahtolcopa ''Valle de Atemaxac''. In caxtillantocaitl ipampa [[Nuño Betrán de Guzmán]] oquichiuh in tlayehyecoliztli in altepetzintiliztli in ''Guadalajara'', in quihtoznequi arabiatlahtolcopa « ''wādi al-ḥiŷara''», in ompa Teotlalli Atemaxac ipan Xalixco. Noihqui inin altepetl quihtoznequi no ''La Perla de Occidente'', ''La novia de Jalisco'' nozo ''La ciudad de las rosas''. Altepehuahqueh itech Atemaxac itocah ''atemaxacah'', caxtillantlahtolcopa ''tapatios''. ===Occe tlahtolli=== * [[Caxtillantlahtolli]]: ''Guadalajara'' * [[Huitzollahtolli]]: ''K+ekári'' ==Huehcapatlahtoliztli== Nican tlalli ochanti achcauh tlacameh motenehua ''Caxcanecah'', macehualtlacameh tlen otlacuac [[xochicualli]] huan onemi tecuani yolcameh. Quipiaya amelli huan atoyatl otemo ompa ahcopa tepehuahcan. Achcauh caxtiltecah nican tlalli moihtoa ''Guadalajara'' ce altepetl quialtepetzinti xiuhpan 1542 ompa Atemaxac teotlalli, catca [[Nuño Beltrán de Guzmán]] ce yaoquizqui oaltepetzintli in Hueyitlahtocayotl [[Yancuic]] xiuhpan [[1582]], oahci ipan Santa Lucía atoyatl. Catca in tecuacan itechpahuicpa [[Yancuic Galicia]], ompa [[Virreyotl Yancuic España]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[Image:Barranca de Huentitan.jpg|200px|thumb|right|Atlauhtli Huentitlan-Oblatos]] Inin altepetl cah ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Tzapopan]], [[Ixtlahuahcan]] huan [[Zapotlanejo]], in huitztlampa ica [[Tlaquepaque]] huan [[Santiago]], in tonatih iquizayampa ica [[Tonallan]], ihuan in tonatih icalaquitlampa ica [[Tzapopan]]. Cuaxochtia huietztlampa in Bosque de la Primavera ompa Tzapopan, miacquin tepetl quipia cuauhtlahtli; in atl pano ipan Río Santiago huan Río Santa Lucía. Noihqui ca iquizayampa Huentitlan atlauhtli occe cuauhtlahtli. Nican quipia ce altepecuauhtlah moihtoa ''Bosque los Colomos''. ===Yeyantli=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="toccolours" 0.5em solid #999; 100% |- style="text-align:center;" |style="background:pink| '''Metzpohualli''' |style="background:pink|'''Ø t°'''<br/> (°C) | style="background:white|'''Min. t°''' <br>(°C) | style="background:red|'''Max. t°'''<br>(°C) | style="background:lightblue| '''''' <br/>(mm) |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli enero | 14 | –7.0 |38.0 |40 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli febrero |16 | –5.6 |39.5 |36 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli marzo |18 | –1.0 |40.2 |50 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli abril |21 |5.0 |42.5 |48 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli mayo |23 |8.0 |43.0 |55 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli junio |22 |11.5 |44.0 |39 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli julio |20 |11.0 |45.0 |41 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli agosto |20 |16.5 |43.0 |34 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli septiembre |19 |2.0 |41.0 |122 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli octubre |20 |2.0 |39.0 |65 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli noviembre |16 |–5.0 |39.0 |43 |-style="text-align:center;" | style="background:lightgreen|Metztli diciembre |14 |–7.5 |39.0 |36 |}<ref>[https://es.weatherspark.com/y/3866/Clima-promedio-en-Guadalajara-M%C3%A9xico-durante-todo-el-a%C3%B1o Weatherpark], Yeyantli Atemaxac (Guadalajara). 3 metztli julio 2022.</ref> === Yoliztli === Atemaxac nozo caxtillahtolcopa Guadalajara iyoliz variada, quipiya ome climas. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipiya atl ipampa atoyatl Santiago. No xiquitta Atemaxac altepetl quipia chichinimeh yolcameh in [[pezohtli]], [[cuetlachtlacamayeh]], [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. == Tequitiliztli == [[Īxiptli:Skyline Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iohcalhuan.]] Altepetl Atemaxac ce altepetlahtocan mochi altepeyocan ompa tlahtohcayotl Xalixco, ce cualcan altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan Mexico tlalli. Atemaxac ce tequitiliztli ipan America itech temocpan ihtoa ''Sylicon Valley of Mexico'' inglatlahtolcopa, ce cualcan ipampa pochtecayotl, tiyanquiztli huan tepoztequiyotl. In yacaticac tequiyotl in [[ahuicyaniliztli]] ic cualli yeyantli ipan itentli huehuehcauh Santa Lucía atezcatl. In [[Santiago atoyatl]] ompa Oblatos. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Vista posterior de la Catedral de Guadalajara.jpg|thumbnail|200px|left|Hueyi teocalco Atemaxac.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Altepetl Atemaxac, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Atemaxac]], Hospicio Cabañas, Hueyi teocalco Atemaxac, Rotonda de los hombres ilustres, Tianquizco San Juan calpolli, Teatro Degollado, occe cualcan. Occequin cualcan ca, Plaza Sol, Zoologico de Guadalajara, Feria del Libro de Guadalajara, occequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Aeropuerto de Guadalajara 3.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztototlatiloyan Atemaxac]].]] Atemaxac altepetl quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztototlatiloyan Miguel Hidalgo]] in ompa [[Tlalxomolco altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. In [[Calmimilolohtli Cohuahcan]] ce hueznenqui cenca cualli ipan ohce altepeticpac. In ''Pre-tren'' ce calmimilolli motequitiltia ipan inin altepetl. [[File:Mi Movilidad Guadalajara.svg|centro|miniaturadeimagen|600px|Tlalmachiyotl itech hueyic ohtli ipan Altepetl Atemaxac]] == Chanehmatiliztli == Atemaxac quipia 5 268 642 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://cuentame.inegi.org.mx/monografias/informacion/jal/poblacion/ ''Población'', DATA México, Guadalajara, Xalixco; 3 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa (nhn)}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,800,894 |- | [[2010]] | 1,495,189 |- | [[2020]] | 1,385,621 |- |} ===Paccayeliztli=== Atemaxac quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== [[Īxiptli:Fachada templo expiatorio GDL.jpg|thumbnail|200px|right|Altepetl Atemaxac iteopan.]] Mexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa in [[cristianoyotl]], 92% itech atemaxacah catolicos. Ihcuac caxtiltecah ompehua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati catolico romano no neltocayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'', ''mormones'' huan ''Testigos de Jehova''. Noihqui judioyotl, ce neltococayotl itechpahuic ''sefardi'' huan ''azkenazi'', Atemaxac altepec quipiya ijudioteopahuan moihtoa ''sinagoga''. Occe neltococayotl nican, in ''La Luz del Mundo'', ipan Atemaxac quipiya itecuacan, teocalco ocachi hueyic itech inon cristianoneltocayotl. ==Temachtiliztli== [[File:Explanada dv.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad de Guadalajara.]] Atemaxac altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad de Guadalajara''. ''Universidad Politécnica de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Occidente'' (ITESO), ''Universidad Tecnológica de Jalisco'' huan, ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Jalisco'', ''Universidad La Salle Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Atemaxac altepeticpac. In altepetl nican quipia ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,12 % chanehqueh. ==Tequinemiliztli== ===Tequichihualiztli=== [[Īxiptli:Palacio de Gobierno y Plaza de Armas.JPG|thumb|right|200px|Xolalpan Atemaxac.]] Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Puebla tlahtocayotl; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ==== Macehualiztli ==== Altepetl Atemaxac ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. ====Tlatzohtzonaliztli==== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Miaquin [[cuicayotl]] cah inin Guadalajara altepecalpolli noyuhqui [[banda]], [[cumbia]], [[balada]] nozo [[tlatlamantic]] tlatzotzonaliz. == Momotlaliztli == In momotlaiztli ipan Atemaxac ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, mapatoltiliztli, ihuan patolli. {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: ivory; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="background:beige" !Calpolli !Momotlaliztli !Mahuiltiliztli !Momotlayohcan |- | [[Club Deportivo Guadalajara]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga MX]] || [[Estadio Akron]] |- | [[Leones Negros UdeG]] || [[Neicxitapayolhuiliztli]] || [[Liga en Ascenso MX]] || [[Estadio Jalisco]] |- | [[Astros de Jalisco]] || [[Baloncesto]] || [[Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México]] || [[Estadio Tecnológico]] |} == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Atemaxac altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Mahuizoh tetitlaniztli === {| | * {{DEU}} * {{AUT}} * {{BEL}} * {{BRA}} * {{CHN}} * {{CYP}} * {{KOR}} |valign=top| * {{DNK}} * {{SLV}} * {{SVN}} * {{PHL}} * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GTM}} |valign=top| * {{HTI}} * {{HUN}} * {{IND}} * {{IDN}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{LBY}} |valign=top| * {{MYS}}<ref name="墨西哥">{{cite web |author1= |title=Honorary Consulates |url=https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |accessdate=2022-01-04 |language=en |archive-date=2022-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220106043425/https://www.kln.gov.my/web/mex_mexico-city/honorary_consul |dead-url=no }}</ref> * {{NIC}} * {{NOR}} * {{NLD}} * {{PAK}} * {{PRY}} * {{PER}} |valign=top| * {{POL}} * {{UK}} * {{CZE}} * {{DOM}} * {{ROM}} * {{RUS}} * {{SEN}} |valign=top| * {{ZAF}} * {{SWE}} * {{SWI}} * {{THA}} * {{TUN}} * {{URY}} * {{VNM}}<ref>https://es.vietnamplus.vn/vietnam-tiene-consul-honorario-en-ciudad-mexicana-de-guadalajara/122646.vnp</ref> |} === Altepeicniuhcayotl === Atemaxac altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sevilla]] |[[Andalucía]] |{{ESP/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tucson]] |[[Arizona]] |{{USA/nhn}} |1979 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guadalajara]] |[[Caxtillan La Mancha]] |{{ESP/nhn}} |1982 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Curitiba]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{BRA/nhn}} |1995 |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] * [[Altepenanyotl Atemaxac]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{commons|Category:Guadalajara, Mexico}} * [https://guadalajara.gob.mx/ Gobierno de Guadalajara] {{spa (nhn)}} * [https://guadalajaramidestino.com/ Guadalajara mi destino] * [https://www.guadalajaraguadalajara.mx/ Guadalajara] * [https://www.gdltours.com/ GdL TOURS] {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetlahtohcan ipan Xalixco]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] gupkbju9qc7droayjxsmkk16b5xv6a4 Mapachin 0 4073 503166 494737 2022-08-11T17:49:54Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Mapachin|NCH_name=Mapachij|NHW_name=Mapachi|NHN_name=Mapachtli|NCI_name=Mapachihtli}} [[Imagen:Procyon lotor 2.jpg|220px|thumb|Mapachin]] In '''mapachin''' (Kaxtiahtlahtolli: ''Mapache''), ce tekwani tlen tlachiya kense miston, sanmohtoa achi weyi; iixneska tenestik; imah tlachiya kense masewalli; nintinemi kwatitlan wan kikwa michin, piyonakatl sekin. ==Senyelistli== * ''[[Procyon cancrivorus|Procyon cancrivorus -]]'' [[América del Sur|Sudamérica]]. * ''[[Procyon lotor|Procyon lotor -]]'' [[América del Norte|Norteamérica]] y [[América Central|Centroamérica]]. ** ''[[Procyon lotor insularis]]'' * ''[[Procyon pygmaeus|Procyon pygmaeus -]]'' [[Cozumel|Isla Cozumel]] ''[[Procyon pygmaeus|(]]''[[Mexko]]''[[Procyon pygmaeus|).]]'' == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlapiyalmeh]] lcrw9y9gvl7ldhbjoj2duixfccgkdk6 Kafentik 0 4991 503141 494841 2022-08-11T17:39:25Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Coyotic|NHN]]}} {{P2|[[Camiltic|NCI]]}} {{Tlani}} {{Tlapalli|title=Kafentik|hex= 804000| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Kafentik'''. {{-}} <gallery> File:Roasted coffee beans.jpg File:Cinnamomum verum.jpg File:John sofa.jpg File:Donchak 2.jpg File:Casa de Adobe.JPG </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] fuqmdppa1qaggf3l2p2tj6igb2ft2lc Yokatan 0 5299 503195 501367 2022-08-11T18:01:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Yokatan|NCH_name=Yucatán|NHW_name=Yukatan|NHN_name=Yucatan}} {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Yokatan|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX}}|Chimalli=Coat of arms of Yucatan.svg|Pamitl=Flag of Yucatan.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]] wan [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PAN logo (Mexico).svg|20px]] Mauricio Vila Dosal |Ixeliuhca=106 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Yucatan imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Yucatan in Mexico (location map scheme).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Merida Yucatan.svg|20px]] [[Mérida]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl San Rafael|Matlatzalan=http://www.yucatan.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-YUC|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Yucatán|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Xalixkatl, -h|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Yokatan'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Yokatan''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''xalli''.</small></ref> ({{IPA|ʝukaˈtan|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Yucatán'' wan [[Mayatlahtolli|mayah]], ''Yúukatan'') —weyak itokah '''Tlatilantli Yukatan'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Yuacatán'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Mexko''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Mérida]]. Moxelohtok ika ome kaxtolli wan chikweyi [[altepetlalli]]. Mopantia miktlanpa ika [[Ayollohko Mexko]], sankeh achtopa eltok Tlalkamaktli Catoche. Mopantia witstlanpa ika tlatilantli Kampeche wanya sekinok tlatilantli tlen Quintana Roo. Siwatlanpa eltok Ayollohko Mexko wan tlalokan. __TDC__ == Tlaltokayotl == == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik España === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Yukatan naman === == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __SIN_TDC__ __NO_EDITAR_SECCIÓN__ <!----------Interwiki strapline----------> [[Neneuhcāyōtl:Yokatan]] 063zw3x7vzge2l1o1thk0udvdn50ygk Aguascalientes 0 7524 503123 502190 2022-08-11T17:31:34Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|27|18|08|N|102|02|41|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Aguascalientes|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX}}|Chimalli=Coat of arms of Aguascalientes.svg|Pamitl=Flag of Aguascalientes.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Martín Orozco Sandoval|Ixeliuhca=11 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honio]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Aguascalientes imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Aguascalientes in Mexico.svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Aguascalientes.svg|20px]] [[Altepetl Aguascalientes]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl La Ardilla|Matlatzalan=http://www.aguascalientes.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-AGS|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Aguascalientes|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Aguascalientes chanej|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Aguascalientes'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Aguascalientes''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''atotonilli''.</small></ref> ({{IPA|aɣwaskaˈlientes|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Aguascalientes'') —weyak itokah '''Tlatilantli Aguascalientes'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Aguascalientes'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Aguascalientes''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Aguascalientes altepetl|Aguascalientes]]. Moxelohtok ika mahtlaktli wan se [[altepetlalli]]. == Tlaltokayotl == Nohkiya weli moihkwiloa Aguascalientes pampa seyok masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen atotonilli katli itoka ''aguas calientes'' kastiahtlahtolkwepa. Itlaltokayo tlatilantli wallaw itech itoka Aguascalientes altepetl. == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik Galisia === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Aguascalientes naman === ==Gobiernoh== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlayekanketl!!Kawitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixehxelohtok=== Tlatilantli Aguascalientes kipiya mahtlaktli wan se altepetlalli. {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapowalli!!Altepetlalli!!Altepetlalli ikwa |- |001 || [[Aguascalientes altepetlalli|Aguascalientes]] || [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepetlalli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepetlalli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepetlalli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepetlalli, Aguascalientes|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepetlalli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepetlalli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepetlalli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepetlalli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano altepetlalli, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepetlalli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == No xikitta == * [[Mexko]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Sekinok amamatlatsalan == {{Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes]] shy8weeov29ixpnxmslqs7ej990jsuo 503154 503123 2022-08-11T17:45:38Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|27|18|08|N|102|02|41|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Aguascalientes|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX}}|Chimalli=Coat of arms of Aguascalientes.svg|Pamitl=Flag of Aguascalientes.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Martín Orozco Sandoval|Ixeliuhca=11 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honio]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Aguascalientes imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Aguascalientes in Mexico.svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Aguascalientes.svg|20px]] [[Altepetl Aguascalientes]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl La Ardilla|Matlatzalan=http://www.aguascalientes.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-AGS|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Aguascalientes|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Aguascalientes chanej|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Aguascalientes'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Aguascalientes''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''atotonilli''.</small></ref> ({{IPA|aɣwaskaˈlientes|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Aguascalientes'') —weyak itokah '''Tlatilantli Aguascalientes'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Aguascalientes'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Aguascalientes''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Aguascalientes altepetl|Aguascalientes]]. Moxelohtok ika mahtlaktli wan se [[altepetlalli]]. == Tlaltokayotl == Nohkiya weli moihkwiloa Aguascalientes pampa seyok masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen atotonilli katli itoka ''aguas calientes'' kastiahtlahtolkwepa. Itlaltokayo tlatilantli wallaw itech itoka Aguascalientes altepetl. == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik Galisia === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Aguascalientes naman === ==Gobiernoh== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlayekanketl!!Kawitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixehxelohtok=== Tlatilantli Aguascalientes kipiya mahtlaktli wan se altepetlalli. {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapowalli!!Altepetlalli!!Altepetlalli ikwa |- |001 || [[Aguascalientes altepetlalli|Aguascalientes]] || [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepetlalli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepetlalli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepetlalli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepetlalli, Aguascalientes|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepetlalli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepetlalli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepetlalli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepetlalli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano altepetlalli, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepetlalli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == No xikitta == * [[Mexko]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes]] i00kv6889hgktiu209csg7130mz3udn Manillah 0 7779 503165 494723 2022-08-11T17:49:38Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Manillah''' ({{IPA|maˈnilaḁ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Takalohtlahtolli|takaloh]], ''Maynila''; ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''Manila''; ika [[Pampankohtlahtolli|pampankoh]], ''Menila''; ika [[Sambaltlahtolli|sambal]], ''Ibali'') In [[Filipinas]] [[tēcuacān|ītēcuacān]] īhuān in inic ōme tlapanahuia inic huēyi āltepētl. In āltepētl tlatēctli in tlāpcopa in huēyātēnco in [[Manila āihtectli]], ātōyānāhuac in [[ātōyātl Pásig]], īpan in tlālhuactli [[Luzón]]. Ōcatca tlālpoloh in [[24 de junio]] [[1571]] ic in [[caxtiltēcatl]] [[Miguel López de Legazpi]]. In āltepētl in āltepēnāhuatīlli īhuān in mīllōtl yōllōtl īpan in tlācatiyān ca. In yāōyōtl ca otlaīxpoloh centlamantli in īmīllo īhuān īcalmanayo. == Tlaltokayotl == In achtopa ōmoquihcuilo ītechpa in āltepētl Manilla īpan cequi nāhuatlahtōlli tlahcuilōlli ōcatca [[Chīmalpahin]] īpan [[1577]] īxquichca [[1615]] ītzalan, yeh ōquihcuilo ''Manilla'' īhuān nō ''Manila'', īpampa in achtopa iuhcāyōtl, ''Manilla'', in motlahcuilōa ''Manillah''. Achtopa ītōca ōcatca ''Maynila'' tagalotlahtōlcopa ''May nilad'' quihtōznequi "''nilad''tlah". In [[Scyphiphora hydrophyllacea|nilad]] (''nila'' īpan āxcān tagalotlahtōlli) cē cuauhtōntli īpan in tlālpan. == Amoxtemolistli == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Pilipinas]] 4m8v0tkz9ug5eu8f4854cu5kabld9fd Saltillo 0 8021 503177 499802 2022-08-11T17:54:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|25|25|23|N|100|59|31|W}} {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Saltillo (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Santiago del Saltillo|PPC=''Axmomattok''|PIB=''Axmomattok''|Huehcapancayotl=1560|Matlatzalantocaitl=Saltillo iteposamaw|Matlatzalan=http://www.saltillo.gob.mx/|Lada=(+52) 844|CP=25000–25299|Tepachoani=José María Fraustro Siller (PRI)|Tlalmachiyotl=Mexico Coahuila Saltillo location map.svg|Chimalli=Escudo de Saltillo.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Kwawillan]]|Tocaitl=Saltillo|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.807 (2 tlen 38)|Pozahuacayotl=''Axmomattok''|Chanehqueh=864 431|Tlalticpac tliltetl=25°25′23″ M,<br />100°59′31″ S|Ixtentli=272|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[holioh]], [[1577]]. Alberto del Canto|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewalistli|INEGI=050300001|Altepetlalli=Saltillo|Tlacatocaitl=Saltillo chaneh, -keh<br />Saltillotlakatl, -meh|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Saltillo_montage.jpg{{!}}Siyahtepetl. Monterrey, Mexko. | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Saltillo''' ({{IPA|salˈtiʝo|{{IPA/Kastiah}}|}}), inin i[[Altepenanyotl|altepenanyo]] tlatilantli [[Kwawillan]]. Nowkiya itokah '''Yankwik Tlaxkallan Saltillo''' (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Nueva Tlaxcala de Saltillo'') pampa miak [[tlaxkaltekahmeh]] kitsintihkeh tlahko ni altepetl.<ref>[https://historicas.unam.mx/publicaciones/revistas/nahuatl/pdf/ecn22/395.pdf «Levels of acculturation in northeastern New Spain; San Esteban testaments of the seventeenth and eighteenth centuries»] {{Eng}}</ref> Itstokeh 864&nbsp;431 chanehkeh, yeka eli tlen mahtlaktli wan nawi altepetl ika achiyok chanehkeh pan [[Mexko]]. Kipiya itlalwi se ixtentli tlen 3837 km². __TOC__ == Nemiliskayotl == == No xikitta == * [[Kwawillan]] * [[Mexko]] == Amoxtemolistli == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Kwawillan]] dc68zj7exymdnr5kpzwo3vqqyz58xqi Chichi 0 13170 503131 494780 2022-08-11T17:35:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chichi (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Itzcuintli|NHN]]}} {{Tlani}} '''Chichi''' se chantlapiyalmeh, ipan latintlahtolli itoka ''Canis lupus familiaris''. Chichimeh isenyelis moihtowa ''Canis''. == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlapiyalmeh]] 1uc3zuc8suxruzrypoz87xwfvv45elf 503145 503131 2022-08-11T17:42:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chichi (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Itzcuintli|NHN]]}} {{Tlani}} '''Chichi''' se chantlapiyalmeh, ipan latintlahtolli itoka ''Canis lupus familiaris''. Chichimeh isenyelis moihtowa ''Canis''. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlapiyalmeh]] cjnmz1w4s4qf27y2g9wcb2v0agdt666 Hapon 0 14068 503138 497745 2022-08-11T17:38:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Hapon|NCH_name=Japón|NHN_name=Xapon}} {{Tlakatiyan | mapa = JAP_orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Hapon|āchcāuhtōcāitl_nativo=''日本国'' ({{IPA/Hapones}}))|pāmitl=Flag_of_Japan.svg|chīmalli=Japanese Imperial Seal.svg|cemāxcātōcāitl=Hapon|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Kimi ga Yo instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''君が代 ( Kimi ga yo)''|lema_nacional=''A mari usque ad mare''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Tlen weyiatl pan seyok»).|tēcuacān=[[Tokyo]] [[File:PrefSymbol-Tokyo.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=1&nbsp;017&nbsp;449 chan.|tēcuacān_cemonoc=45_25_N_75_41_W 45°25′ M, 75°41′ S|huēyi_āltepētl=[[Kioto]]}} '''Hapon<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli motokaxtia '''''Hapon''''', mewkatsan itekpantokah ''日本国''. Ni tokaitl wallaw tlen se masewaltlahtolli tlen kiihkwiloa ''Kanata''.</small></ref>''' ({{IPA|xaˈpon|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Haponestlahtolli|hapones]]), se [[wexteyowalli]] pan [[Asiah]], katlihki i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[weyitlahtohkayotl]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 30 [[tlatilantli]] wanya eyi tlalli. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Tokyo]] wan tlen achiyok weyi ialtepew itokah [[Kioto]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Wexteyowalko]] slj30yr9rpm5iqf0udbzvt41ym7t6zd Mexko 0 17496 503103 502388 2022-08-11T17:13:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekah]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekah ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlallamikilistli elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekah nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekah. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfirio Díaz itlayekanalis === === Mexika Tlawilantilistli === {{Main|Mexika Tlawilantilistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampeche]] | [[San Francisco Kampeche|Kampeche]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Puebla]] | [[Kwetlaxkowapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Miskihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] 9w0u7j11p8493y22851in0qde44gx58 503106 503103 2022-08-11T17:14:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekah]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekah ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlallamikilistli elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekah nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekah. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfirio Díaz itlayekanalis === === Mexika Tlawilantilistli === {{Main|Mexika Tlawilantilistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampeche]] | [[San Francisco Kampeche|Kampeche]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Puebla]] | [[Kwetlaxkowapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> ==Sekinok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] mtuy7337tunkp0vgljr1nenfidqkbdx 503168 503106 2022-08-11T17:50:40Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[tlaixpantihkayotl]] wan [[miakinyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Totlalwi ya sentipan»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nokka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpan]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya i[[ikwa altepetl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Yokatekatlahtolli|yokatekatl]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekah]], [[toltekatlakameh]], [[mayapanekah]] wan [[tenochkah]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], [[totonakatlakameh]], [[teetsikohkah]] wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]] wan mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa [[Mexko-Estadososnidos yaoyotl|netewilli ika Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan [[Estadosonidos]]. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan [[Exkan Tlahtoloyan]] iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Repoblikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekah ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlallamikilistli elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Teksistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekah nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekah. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mayapanekah ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyikawitl ==== ==== Borbon weyikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfirio Díaz itlayekanalis === === Mexika Tlawilantilistli === {{Main|Mexika Tlawilantilistli}} === Mexko naman === == Semanawatilistli == == Tlamawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Doranko]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampeche]] | [[San Francisco Kampeche|Kampeche]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Puebla]] | [[Kwetlaxkowapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chaktemal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Techpowilismeh === == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36,255,589 mexikameh * {{CAN}} ika 96,055 mexikameh * {{ESP}} ika 53,811 mexikameh * {{BRA}} ika 21,853 mexikameh * {{GTM}} ika 15,012 mexikameh * {{DEU}} ika 13,247 mexikameh * {{UK}} ika 11,800 mexikameh * {{CHL}} ika 10,380 mexikameh * {{BOL}} ika 8,655 mexikameh * {{ARG}} ika 7,239 mexikameh {{col-2}} * {{USAf}} 797,266 estadosonidosewanih * {{GTMf}} 56,810 kwahtemaltekah * {{VENf}} 52,948 veneswelaewanih * {{COLf}} 36,234 kolombiaewanih * {{HNDf}} 35,361 ondorasewanih * {{CUBf}} 25,976 kobaewanih * {{ESPf}} 20,763 kaxtiltekahmeh * {{SLVf}} 19,736 koskatekah * {{ARGf}} 18,693 arhentinaewanih * {{CANf}} 12,439 kanataewanih {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Tlamachihchiwalistli === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Amerikah]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] 9fvscwe8hp9v2fdn90wh4f4vu7wl2uw Teposmakkwawitl 0 22862 503199 495315 2022-08-11T18:03:31Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Espadon-Morges.jpg|50px|miniaturadeimagen|espada suiza de siglo XV o siglo XVI]]'''Teposmākwawitl''' ([[Caxtillāntlahtōlli|kaxtillāntlahtōlkopa]]: ''espada''), in itoka wits in iwik ''[[tepoztli|tepostli]]''<ref>[1] kihtosneki ''metal''</ref> wan ''[[mācuahuitl|mākwawitl]]''<ref>[2] kihtosneki ''arma de madera y obsidiana de las aztecas''</ref>. == No Xikitta == * [[Katana]] (Xaponteposmākwawitl) * [[Mācuahuitl|Mākwawitl]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] pgbbb2y56xtxexwgqb0llr432fo3fkm Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud 0 26291 503129 494754 2022-08-11T17:34:28Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:CIDICS2.png|thumb|right|250px|[[Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud]].]] Inon Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud (CIDICS) inon mokawa ihtek Universidad Autónoma de Nuevo León (UANL), sente kaltlamachtiloyan inon kampa kitemoliah nochi inon tlenon tlenon kipiah inon kokolmeh wan kenika mopahtiskeh, inon kikuitiah biomedicina wan biotecnología. Inin mokawa ipan inon tlanenekpachkalli ka chikuasen tlakpak kalli, inon kipia 15.500 m2 ihtek ion kaltlamachtiloyan inon kikuitiah campus de Ciencias de la Salud ompa ihtek inon UANL ompa [[Monterrey]], [[Nuevo León]], [[Mexihco]]. == Kenika ka yopanok == Inin okipewaltikeh kichichiwah ipan diciembre 2006, inon ex secretario general wan inon axkan tlayekanki ex Rector UANL, inon Doctor Jesús Ancer Rodríguez, iwan inon tleyekankeh ipan inin kalmekak. Inin opehkeh tekitih ipan 29 de septiembre 2009. Inon CIDICS omochihchi kenime inon kampa tlemach kichiwaskeh wan kichiwa inin tekitl kue kineki ma ompa mosentlalikan inon oksekin inon intewan tlatemowah temachtihkeh ompa UANL kampa inon tlen kita nochi inon tlen kokolmeh wan kenika mopahtiskeh. Inon ekipotin de investigación ompa kateh inon temachtihkeh ipan inon Facultades de Medicina, Odontología, Ciencias Biológicas, Medicina Veterinaria y Zootecnia, Ciencias Químicas, Salud Pública y Nutrición, Psicología, Enfermería, Organización Deportiva, del Hospital Universitario, del Centro Universitario de Salud wan inon Servicios Médicos ipan inon Universidad. == Kanin tiknekih tasiskeh == Tlainvestigarowah ika siensia wan teknolojika inon kitemowah nochi inon tlenon itech moneki motas ika inin kokolmeh, inin kisepanelowah inon kikuitiah ciencia básica, inon clínica wan ika inon salud, wan kiyon kualli kasiskeh inon tlenon kinekih kinextiskeh noso kichiwaskeh científico, tlapatlas wan amo wehka mokahtas onkan ka noreste inin Mexiko. Sepan tekitih tlanelokeh ekipostin inon akinomeh kinvestigarowah científica wan inon temachtiah postgrado inwan oksekin kaltemachtikeh ipan inon UANL, oksekin kalmekak, wan inon kaltekitilo ipan inin Mexiko wan oksekin tlalmeh. Inon CIDICS kisepanelowa inon tomintlachiwah ipan inon biotecnología ika tomín tlachiwalli walwea ika inon tlaixmatilistli. == Tlenon tikitah == [[File:CIDICS4.jpg|thumb|left|350px|Laboratorio de Terapia Génica y Celular]] Inon CIDICS kineki ma ye ompa inon kampa kachi kualli kimachtiah inon sientifikotin wan inon tekitl inon kichiwah, inon kampa kinchiwaskeh wan teititiskeh inon tlenon kimatih, wan inon kampa kichiwaskeh ika inin tlen tecenológica mopatlate, kampa sepan mopalewiskeh wan tlayekantaskeh nowiyan, ika inon tlenon tlainvestigarowah wan inon tlenon kichihtikateh ika inon kokolmeh wan tlenon kualli ika tiyeskeh. == Kenima tlachihchitli == Inon Director: Dr. Carlos E. Medina De la Garza; Inon Coordinador administrativo: Ing. Felipe E. Garza García. Inon Coordinador académico: Dra. Dora Elia Cortés Hernández. Inon oficina tlayekanki mokawah inimeh: Gestión del Conocimiento, Relaciones Públicas, Información e Imagen wan Oficina de Bioseguridad. Inon CIDICS noihke kipiah ino comités de Bioética, Bioseguridad wan de Investigación Científica. Inon gropotin inon tekipanotikateh kiyin tlachihchitikateh ika inon kinkuitiah unidades de investigación: Bioética, Bio-imagen, Modelos Biológicos, Investigación Farmacológica y Clínica, Investigación en Odontología Integral y Especialidades, Patógenos Emergentes y Vectores, Terapias Experimentales, Psicología de la Salud, Enfermería (Prevención de VIH-ETS), Inmunomoduladores, Influenza y Patógenos Respiratorios, Genómica , Neurociencias, Investigación en Salud Pública, Vacunología e Ingeniería de Tejidos. Noihke onka sente unidad amo sepan kateh inon Bioestadística wan Matemáticas inin iwan ka inon Centro de Investigaciones en Matemáticas (CIMAT), tlachihtli inon kimpalewitikateh inon Consejo de Ciencia y Tecnología Nacional (CONACyT). == Tlenon tlapihpiah wan inon laboratoriotin == [[File:CIDICS6.jpg|thumb|350px|right|Unidad de Bio-imagen]] Inon CIDICS kipia sente Auditorio inon kampa onakih 200 tlakah wan siwameh wan salatin inon kampa mosentlaliah wan monohnotzah inon ika tepalewiskeh ompa kampa temachtiah wan sintifikotekitih (inon conferencias, simposios, talleres, wan oksekin). Inon ekipootin ompa CIDICS tekawiliah ma tlakatikan okseki yankuik tlaixmatilistli, tlachiwalistli wan tekitilistli ika inon tlenon kimach kiste inon tecnología ka tetlakaitalistli wan ka kualli, noihke kinkapasitarowah oksekin kaltemachtiloyan inon kampa kinmachtihtikateh oksekin investigadortin akin kualli kikuiskeh inon kinkuitiah herramientas genómicas ika inon ekipotin kenime inon kinkuitiah Sequenciador FLX TITANIUM 454, Affymetrix, TaqMan, Open Array qPCR y IonTorrent inon mokuih inon ika inon secuenciación en masa de genoma completo. [[File:CIDICS3.jpg|thumb|350px|left|Auditorio]] Kampa kintokah inon kinkuitiah células madre wan inon kikuitiah terapia génica inon ika kitaskeh tla kualli kinkuiskeh ipan inon terapéuticas inon ika inon kinkuitiah regeneración ósea wan tla kualli ika kipahtiskeh inon cáncer. Inon Epidemiología wan inon Salud Pública tekitih ipan 12 municipiotin wan iwan inon tekichikeh ipan inon estado de Nuevo León. Noihke,kichiwah investigasiontin ika inon ayikualli kochih, ika inon kikuitiah psicooncología, estrés, adicciones wan inon dependencia psicológica. == Sekinok amamatlatsalan == * [http://www.uanl.mx Sitio oficial de la Universidad Autónoma de Nuevo León UANL] * [http://www.uanl.mx/universidad/investigacion/centros-de-investigacion.html Centros de Investigación de la UANL] * [http://cidics.uanl.mx/ Sitio oficial del Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud] * [http://issuu.com/cidicsuanl/docs/librocidicsfinal CIDICS, Science for our Society] * [http://issuu.com/rodrigosotomoreno/docs/revista_conocimiento_116 CIDICS, Revista Ciencia CONOCIMIENTO Tecnología] [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] ibzvs6fxaeyhf6d4mpoz3y3045m8ulf 503147 503129 2022-08-11T17:42:44Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:CIDICS2.png|thumb|right|250px|[[Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud]].]] Inon Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud (CIDICS) inon mokawa ihtek Universidad Autónoma de Nuevo León (UANL), sente kaltlamachtiloyan inon kampa kitemoliah nochi inon tlenon tlenon kipiah inon kokolmeh wan kenika mopahtiskeh, inon kikuitiah biomedicina wan biotecnología. Inin mokawa ipan inon tlanenekpachkalli ka chikuasen tlakpak kalli, inon kipia 15.500 m2 ihtek ion kaltlamachtiloyan inon kikuitiah campus de Ciencias de la Salud ompa ihtek inon UANL ompa [[Monterrey]], [[Nuevo León]], [[Mexihco]]. == Kenika ka yopanok == Inin okipewaltikeh kichichiwah ipan diciembre 2006, inon ex secretario general wan inon axkan tlayekanki ex Rector UANL, inon Doctor Jesús Ancer Rodríguez, iwan inon tleyekankeh ipan inin kalmekak. Inin opehkeh tekitih ipan 29 de septiembre 2009. Inon CIDICS omochihchi kenime inon kampa tlemach kichiwaskeh wan kichiwa inin tekitl kue kineki ma ompa mosentlalikan inon oksekin inon intewan tlatemowah temachtihkeh ompa UANL kampa inon tlen kita nochi inon tlen kokolmeh wan kenika mopahtiskeh. Inon ekipotin de investigación ompa kateh inon temachtihkeh ipan inon Facultades de Medicina, Odontología, Ciencias Biológicas, Medicina Veterinaria y Zootecnia, Ciencias Químicas, Salud Pública y Nutrición, Psicología, Enfermería, Organización Deportiva, del Hospital Universitario, del Centro Universitario de Salud wan inon Servicios Médicos ipan inon Universidad. == Kanin tiknekih tasiskeh == Tlainvestigarowah ika siensia wan teknolojika inon kitemowah nochi inon tlenon itech moneki motas ika inin kokolmeh, inin kisepanelowah inon kikuitiah ciencia básica, inon clínica wan ika inon salud, wan kiyon kualli kasiskeh inon tlenon kinekih kinextiskeh noso kichiwaskeh científico, tlapatlas wan amo wehka mokahtas onkan ka noreste inin Mexiko. Sepan tekitih tlanelokeh ekipostin inon akinomeh kinvestigarowah científica wan inon temachtiah postgrado inwan oksekin kaltemachtikeh ipan inon UANL, oksekin kalmekak, wan inon kaltekitilo ipan inin Mexiko wan oksekin tlalmeh. Inon CIDICS kisepanelowa inon tomintlachiwah ipan inon biotecnología ika tomín tlachiwalli walwea ika inon tlaixmatilistli. == Tlenon tikitah == [[File:CIDICS4.jpg|thumb|left|350px|Laboratorio de Terapia Génica y Celular]] Inon CIDICS kineki ma ye ompa inon kampa kachi kualli kimachtiah inon sientifikotin wan inon tekitl inon kichiwah, inon kampa kinchiwaskeh wan teititiskeh inon tlenon kimatih, wan inon kampa kichiwaskeh ika inin tlen tecenológica mopatlate, kampa sepan mopalewiskeh wan tlayekantaskeh nowiyan, ika inon tlenon tlainvestigarowah wan inon tlenon kichihtikateh ika inon kokolmeh wan tlenon kualli ika tiyeskeh. == Kenima tlachihchitli == Inon Director: Dr. Carlos E. Medina De la Garza; Inon Coordinador administrativo: Ing. Felipe E. Garza García. Inon Coordinador académico: Dra. Dora Elia Cortés Hernández. Inon oficina tlayekanki mokawah inimeh: Gestión del Conocimiento, Relaciones Públicas, Información e Imagen wan Oficina de Bioseguridad. Inon CIDICS noihke kipiah ino comités de Bioética, Bioseguridad wan de Investigación Científica. Inon gropotin inon tekipanotikateh kiyin tlachihchitikateh ika inon kinkuitiah unidades de investigación: Bioética, Bio-imagen, Modelos Biológicos, Investigación Farmacológica y Clínica, Investigación en Odontología Integral y Especialidades, Patógenos Emergentes y Vectores, Terapias Experimentales, Psicología de la Salud, Enfermería (Prevención de VIH-ETS), Inmunomoduladores, Influenza y Patógenos Respiratorios, Genómica , Neurociencias, Investigación en Salud Pública, Vacunología e Ingeniería de Tejidos. Noihke onka sente unidad amo sepan kateh inon Bioestadística wan Matemáticas inin iwan ka inon Centro de Investigaciones en Matemáticas (CIMAT), tlachihtli inon kimpalewitikateh inon Consejo de Ciencia y Tecnología Nacional (CONACyT). == Tlenon tlapihpiah wan inon laboratoriotin == [[File:CIDICS6.jpg|thumb|350px|right|Unidad de Bio-imagen]] Inon CIDICS kipia sente Auditorio inon kampa onakih 200 tlakah wan siwameh wan salatin inon kampa mosentlaliah wan monohnotzah inon ika tepalewiskeh ompa kampa temachtiah wan sintifikotekitih (inon conferencias, simposios, talleres, wan oksekin). Inon ekipootin ompa CIDICS tekawiliah ma tlakatikan okseki yankuik tlaixmatilistli, tlachiwalistli wan tekitilistli ika inon tlenon kimach kiste inon tecnología ka tetlakaitalistli wan ka kualli, noihke kinkapasitarowah oksekin kaltemachtiloyan inon kampa kinmachtihtikateh oksekin investigadortin akin kualli kikuiskeh inon kinkuitiah herramientas genómicas ika inon ekipotin kenime inon kinkuitiah Sequenciador FLX TITANIUM 454, Affymetrix, TaqMan, Open Array qPCR y IonTorrent inon mokuih inon ika inon secuenciación en masa de genoma completo. [[File:CIDICS3.jpg|thumb|350px|left|Auditorio]] Kampa kintokah inon kinkuitiah células madre wan inon kikuitiah terapia génica inon ika kitaskeh tla kualli kinkuiskeh ipan inon terapéuticas inon ika inon kinkuitiah regeneración ósea wan tla kualli ika kipahtiskeh inon cáncer. Inon Epidemiología wan inon Salud Pública tekitih ipan 12 municipiotin wan iwan inon tekichikeh ipan inon estado de Nuevo León. Noihke,kichiwah investigasiontin ika inon ayikualli kochih, ika inon kikuitiah psicooncología, estrés, adicciones wan inon dependencia psicológica. == Seyok amamatlatsalan == * [http://www.uanl.mx Sitio oficial de la Universidad Autónoma de Nuevo León UANL] * [http://www.uanl.mx/universidad/investigacion/centros-de-investigacion.html Centros de Investigación de la UANL] * [http://cidics.uanl.mx/ Sitio oficial del Centro de Investigación y Desarrollo en Ciencias de la Salud] * [http://issuu.com/cidicsuanl/docs/librocidicsfinal CIDICS, Science for our Society] * [http://issuu.com/rodrigosotomoreno/docs/revista_conocimiento_116 CIDICS, Revista Ciencia CONOCIMIENTO Tecnología] [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] jekrquvg4scw5vfnq9vk3d77864a8lu Benito Juárez 0 30431 503120 500678 2022-08-11T17:30:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Benito Juárez|NCH_name=Benito Juárez (nch)|NHN_name=Benito Juárez (nhn)}} [[File:Benito Juarez.jpg |thumb|Benito Juárez]] '''Benito Pablo Juárez García''', nohkiya «'''Benito Juárez'''» (otlakat ipa Gelatao 21 tlen [[marso]] tlen [[1858]] - omik ipa Mexkoaltepetl), no moihkwiloa '''Juárez''', elki [[tlanawatiketl]] tlen [[Waxyakak]] tlalli wan [[presidenteh]] sempowalli wan chikome tlen [[Mexko]] tlalli, inintsalan xiwitl [[1858]] so xiwitl [[1872]]. __TOC__ == Tokayotl == Itoka '''Benito Pablo Juárez García'''. == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Sekinok amamatlatsalan == s318kufxkkvw7zk4wdrzepxs0govomu 503149 503120 2022-08-11T17:43:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Benito Juárez|NCH_name=Benito Juárez (nch)|NHN_name=Benito Juárez (nhn)}} [[File:Benito Juarez.jpg |thumb|Benito Juárez]] '''Benito Pablo Juárez García''', nohkiya «'''Benito Juárez'''» (otlakat ipa Gelatao 21 tlen [[marso]] tlen [[1858]] - omik ipa Mexkoaltepetl), no moihkwiloa '''Juárez''', elki [[tlanawatiketl]] tlen [[Waxyakak]] tlalli wan [[presidenteh]] sempowalli wan chikome tlen [[Mexko]] tlalli, inintsalan xiwitl [[1858]] so xiwitl [[1872]]. __TOC__ == Tokayotl == Itoka '''Benito Pablo Juárez García'''. == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == o1g7an4m4vwiusosgkybatk8m6lne6d Kwapelechxochitl 0 31925 503160 494743 2022-08-11T17:47:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{P2|[[Kuapelechxochitl|NCH]]}} {{Tlani}} [[File:Cuapelechxochitl quipiya iyollo.jpg|thumb|Kwapelechxochitl quipiya iyollo.]] [[File:Cuapelechxochitl Flor de Gallo o Mano de León.jpg|thumb|Cuapelechxochitl Flor de Gallo o Mano de León]] Kwapelechxochitl (Celosia argentea var. cristata). ==Tokayotl==<!--etimología--> :kwapelechin: gallo :Xochitl: flor :"Flor de Gallo o Mano de León" == Kwapelechxochitl==<!--Mano de León--> Ipan ni altepetl, tlatilantok Chicontepec, Veracruz iwan nochi Mexko. Onkah miyak tlamantli xiwimeh iwan tekwanimeh iwan xochitl. Naman nikan nimechnextilis se tlamantli xochitl tlen motekiwia ipan Mihkailwitl "Día de los Muertos" Inka inin xochitl tlachihchiwah miyak masewalmeh iwan koyomeh ipan nochi Anawaktlalli tlen Mexko. Sekin ika kastiah kitokaxtiah Mano de León nozo Flor de Gallo. Miyak tlakameh san miltekitih kittah inin xochitl iwan sekinok tlakameh no kitokah xochitl iwan kwatlawketl. Inin xochitl motoka ipan junio metstli ipan 24 tonatiw. Tlan tiktokas teipan wankinon keman motekiwis amo kwalli eltos ixochiyo monekiya ipan inin tonatiw tiktokas. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Xochimeh]] edv6zij385mory9v71ruslpwgdoixsa Chacha 0 31926 503130 494745 2022-08-11T17:34:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chacha (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Tzaponochtli|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:Chachaxohitl "Flores de Pitaya".jpg|thumb|Chachaxochitl "Flores de Pitaya"]] [[File:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|thumb|Iccitoc chacha "Pitaya madura."]] [[File:Chachaxochitl "Flor de Pitaya".jpg|thumb|Chachaxochitl "Flor de Pitaya"]] Ipan Mexko iwan ipan miyak tlaltepaktli onkah miyak tlamantli tlakwaliztli. Naman nimechnextilis se tlakwalistli tlen ipan Wastekapan Nawatl motokayotia Chacha. Ipan tlahtolli amo momati aknin wallauh, melawa wallauh tlen seyok tlahtolli. Ipampa inin tokaitl tlen tlakualiztli ahmo tzontlalli ika -TL san CHACHA. Inin tlakualistli inakayo chipahuak ihaun kipiya iyollo yayawik, zan ipanpetlayo achi chichiltik. Keman xochiyowia nesi achi xixoktik iwan kostik, no achi chipawak, teipan mopatlatiuh achi chichiltik. Tlawel tsopelik inin tlakwakketl. Se tlamantli tlen kena moneki ma moihto ipan Tenektlahtolli kitokayotiah tsatsa'. Onkah sekinok tlahtolli tlen nosenka kitekiwiah inin masewalmeh tlen itztokeh ipan Veracruz iwan San Luis Potosí. Miyak masewalmeh ipan Waxtekapan tlalli, kitokah ipan ininmillah zo zan inintlanempan kampa ininchan. Sekin tlakameh kitokah zan kahkampawelli nopa motlatokiah inin yehyektzin kuatlauhquetl. ==Yollotlahtolli== :Chacha: Pitaya o pitahya, se wastekatlahtolli moihtoa ''tsatsa''. Ipan sekin kanahay inin tlakualistli kitokayotiah Pitahaya zo pitaya. ==Tlakwalistli== Naman ipan nochi tlazkiztli kinamakah inin tlakualiztli chacha. == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kwatlakketl]] 3tjgs7u99pghzz769tenesxzeqmirwo 503146 503130 2022-08-11T17:42:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chacha (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Tzaponochtli|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:Chachaxohitl "Flores de Pitaya".jpg|thumb|Chachaxochitl "Flores de Pitaya"]] [[File:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|thumb|Iccitoc chacha "Pitaya madura."]] [[File:Chachaxochitl "Flor de Pitaya".jpg|thumb|Chachaxochitl "Flor de Pitaya"]] Ipan Mexko iwan ipan miyak tlaltepaktli onkah miyak tlamantli tlakwaliztli. Naman nimechnextilis se tlakwalistli tlen ipan Wastekapan Nawatl motokayotia Chacha. Ipan tlahtolli amo momati aknin wallauh, melawa wallauh tlen seyok tlahtolli. Ipampa inin tokaitl tlen tlakualiztli ahmo tzontlalli ika -TL san CHACHA. Inin tlakualistli inakayo chipahuak ihaun kipiya iyollo yayawik, zan ipanpetlayo achi chichiltik. Keman xochiyowia nesi achi xixoktik iwan kostik, no achi chipawak, teipan mopatlatiuh achi chichiltik. Tlawel tsopelik inin tlakwakketl. Se tlamantli tlen kena moneki ma moihto ipan Tenektlahtolli kitokayotiah tsatsa'. Onkah sekinok tlahtolli tlen nosenka kitekiwiah inin masewalmeh tlen itztokeh ipan Veracruz iwan San Luis Potosí. Miyak masewalmeh ipan Waxtekapan tlalli, kitokah ipan ininmillah zo zan inintlanempan kampa ininchan. Sekin tlakameh kitokah zan kahkampawelli nopa motlatokiah inin yehyektzin kuatlauhquetl. ==Yollotlahtolli== :Chacha: Pitaya o pitahya, se wastekatlahtolli moihtoa ''tsatsa''. Ipan sekin kanahay inin tlakualistli kitokayotiah Pitahaya zo pitaya. ==Tlakwalistli== Naman ipan nochi tlazkiztli kinamakah inin tlakualiztli chacha. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kwatlakketl]] 0phi5gxirwa0u1ucm06m230n2svgwku Xakoh 0 31943 503189 494746 2022-08-11T17:59:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[File:Nelpilxacohtzin.jpg|thumb|Yolic celic pilxacohtzin.]] [[File:Xacoh.jpg|thumb|Xacoh ipan altepetl Tepecxitlan.]] [[File:Pilxacohtzin.jpg|thumb|Xacoh ipan altepetl Ichcacuatitlan.]] == Xacoh == Inin se tlamantli tlakwaliztli tlen onkah ipan miyak kanahya. No ipan [[Wastekapan]] tlalli nouhkiya motokayotia Jacube. == Mokwa == Inin tlamantli xakoh miyak masewalmeh quikuah ken se nopa [[nehpalli]]. Sekin zan kikomaltlaliah iwa nopa kiixcah iwan sekin kikuah ipan molli. Kitehtekih iwan nopa kimoloniah iwan teipan kitlaliliah miyak [[chilli]]. == Iicniwan == [[Nehpalli]] iwan [[chacha]]. == No xikitta == [[Nehpalli]], [[nohpalli]] ihuan [[chacha]]. https://es.wikipedia.org/wiki/Acanthocereus_tetragonus Latintlahtolli: Acanthocereus tetragonus == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlakwalistli]] ngesx4ezbfqpw6kkawpujdx1hdh566n Pahpatlah 0 31944 503173 494755 2022-08-11T17:53:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[File:Pahpatla.jpg|thumb|Pahpatla ohkah millah.]] == pahpatla == Pahtlapa se tlamantli xiwitl tlen onkah kwauhtitlan iwan kitekihuiah masewameh iwan koyomeh tlen ika kichihchiwah miya tlamantli. Moyocayotia pahpatla ipampa nelpahpatlaktik inin xiwitl, seseltic iwan ceki tlen achi wehweyi melawa 1.5 metroh iweweyaka. [[File:Pahpatla tlatequihuilli.jpg|thumb|Pahpatlla quipoltiqueh tixtli ihuan chilli.]] == Tequiwilistli == Ipan Cuextecapan tlahuel tequihuiah macehuameh ica quipiquih tamalli. Tamalli zo chichiquilli quichihuah macehualmeh ihuan yanopa ahachica quitequihuiah. Cequin macehualmeh no quinmacah pitzomeh ipampa cualli quicuah. [[File:Pahpatla iccitoc.jpg|thumb|Tamalli iccitoc.]] == Ixochiyo == Inin pahpatla chichiltic xochiyohua, ihuan cequin macehualmeh conemeh quiahuiltiah ica quipitzah. == No xiquitta == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] e098s6nsevu2xsrbenjosmcazvxjx9h Tzapopan 0 32615 503080 503077 2022-08-11T16:08:05Z Koatochij 19758 /* Temachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipia 1 476 491 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,385,621 |- | [[2020]] | 1 476 491 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Downey, California|Downey]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 3ufzxmzckonlayidqn5lk26k89lom60 503081 503080 2022-08-11T16:09:07Z Koatochij 19758 /* Altepeicniuhcayotl */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipia 1 476 491 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,385,621 |- | [[2020]] | 1 476 491 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 2 tetitlaniztli. * {{ESPf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[España]] * {{USAf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Tlahtohcayotl in Cepanca]] * {{CANf}} Tetitlaniztli [[Canada]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 5wwm0kzzf8i32vzz95fmcxc7t4gbnka 503082 503081 2022-08-11T16:10:03Z Koatochij 19758 /* Neteicniuhtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipia 1 476 491 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,385,621 |- | [[2020]] | 1 476 491 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 3 tetitlaniztli. * {{POLf}} Ipanocayoh Tetitlaniztli [[Polonia]] * {{LBNf}} Tetitlaniztli [[Libano]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 5hgf1xu333hhdb7nixdpbexrdiraj1l 503083 503082 2022-08-11T16:10:21Z Koatochij 19758 /* Ipanocayoh tetitlaniztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipia 1 476 491 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,385,621 |- | [[2020]] | 1 476 491 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 3 tetitlaniztli. * {{POLf}} Tetitlaniztli [[Polonia]] * {{LBNf}} Tetitlaniztli [[Libano]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 0dnhru90cfvjjdmncc7hehjzkoz49g2 503084 503083 2022-08-11T16:11:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = Juan José Frangie Saade | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipia 1 476 491 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,385,621 |- | [[2020]] | 1 476 491 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 3 tetitlaniztli. * {{POLf}} Tetitlaniztli [[Polonia]] * {{LBNf}} Tetitlaniztli [[Libano]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 4cf323ueh1s3xkpzga42owt6tpwo6k3 503086 503084 2022-08-11T16:24:17Z Koatochij 19758 /* Chanehmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1 476 491 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = Juan José Frangie Saade | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipiya 1,257,547 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/zapopan-4/ ''Pueblos de América'', Xalixco tlahtohcayotl, Tzapopan altepetlahtohcan; 11 metztli agosto itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,142,483 |- | [[2020]] | 1,257,547 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 3 tetitlaniztli. * {{POLf}} Tetitlaniztli [[Polonia]] * {{LBNf}} Tetitlaniztli [[Libano]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] lz7bt4b8rsrh4d4djh1z938t4nzgn6v 503087 503086 2022-08-11T16:26:50Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Tzapopan | Chantocaitl = Zapopan | Tlaixcopinalli = Puerta de Hierro ZM Guadalajara México.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Zapopan.svg | Pamitl = Flag of Zapopan.svg | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-JAL}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Atemaxac onohuayan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Tzapopan altepetlahtohcan|Tzapopan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 1,566 | Chanehqueh = 1,257,547 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[14 metztli febrero]] xiuhpan 1542 | Tlacatocaitl = Tzapopanecatl | Altepetequihuah = Juan José Frangie Saade | UTC = [[UTC]]-6 huan [[UTC]]-5 (Xopantlancopa) | USPS = | CodigoISO = | CP = 44100–44990 huan 44700 | CT = | Lada = 33 | Nenecuilhuaztli = 140390001 | Matlatzalan = https://zapopan.gob.mx }} '''Tzapopan''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. Tzapopan quipiya 1,257,547 chanehqueh. == Chanehmatiliztli == Tzapopan quipiya 1,257,547 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/zapopan-4/ ''Pueblos de América'', Xalixco tlahtohcayotl, Tzapopan altepetlahtohcan; 11 metztli agosto itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1,035,125 |- | [[2010]] | 1,142,483 |- | [[2020]] | 1,257,547 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Biblioteca Pública Juan José Arreola.jpg|thumb|200px|izquierda|Amoxtlatiloyan Juan José Arreola.]] Tzapopan altepetl quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Instituto Tecnológico Superior de Zapopan'', ''Universidad del Valle de Atemajac'', ''Universidad Panamericana'' huan ''Universidad Marista de Guadalajara'', ce pani tlamachtiloyan itech Tzapopan altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == === Ipanocayoh tetitlaniztli === Tzapopan altepetl quipia 2 ipanocayoh tetitlaniliztli huan 3 tetitlaniztli. * {{POLf}} Tetitlaniztli [[Polonia]] * {{LBNf}} Tetitlaniztli [[Libano]] * {{COLf}} Tetitlaniztli [[Colombia]] === Altepeicniuhcayotl === Tzapopan altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Rosemead]] |[[California]] |{{USA/nhn}} |1960 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chalchiuhcuecan]] |[[Veracruz]] |{{MEX/nhn}} |1972 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Atenco]] |[[Xalixco]] |{{MEX/nhn}} |1979 |- |} </center> == No xiquitta == * [[Xalixco]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Atemaxac Onohuayan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] 03ue7gvx77skjjvoso60we6mn2l6oma Nawatlahtolli 0 32678 503171 501411 2022-08-11T17:52:07Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Nawatlahtolli|NCH_name=Nauatlajtoli|NHN_name=Nahuatlahtolli|PPL_name=Meshijkataketzalis}} {{redirige|Mexikatlahtolli|para=ne tlahtolmeh tlen mosaniloah pan [[Mexko]]|Tlahtolmeh pan Mexko}}{{Tlajtoli | tokaitl = Nawatl / mexkatl | nantlajtomej = ''Nāwatlahtōlli, mexikatlahtolli, mexkatl, mexikanoh, mehkanohtlahtol, masewaltlahtol'' | ixiptli = [[Īxiptli:Nawatlahtolli pan tlaltipaktli.svg|275px]] | ixipmachiotl = Nawatlahtolli pan tlaltepaktli | motlajtoa_ipan = {{MEX}}<br />{{USA}}<br />{{SLV}}<br />{{GTM}}<br />{{HND}} | tlajtokayotl = [[Kwetlaxkoapan]], [[Chalchiwehkan]], [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]], [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]], [[San Luis Potosí]], [[Tlatilantli Mexko]], [[Nuevo León]], [[Altepetl Mexko]], [[Morelos]], [[Tlaxkallan]], [[Xalixko]], [[Tamaolipan]], [[Waxyakak]], [[Michwahkan]], [[Doranko]], [[Nayarit]] wan sekinok. | tlajtomej = 1 651 958 | h1 = 1 651 958 (2020) | h2 = Axmomattok | tlatektli = ''Inintsalan 400 achtomeh'' | senyelistli = [[Yotonawatlahtolli]]<br />&nbsp;&nbsp;Witstlanpa<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Nawatlahtolkwawitl<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Mexikatlahtolli''' | tlajkuilolistli = Latintlahkwilolli<br /><small>(wahkawkiya ika [[mexihkatlahkwilolli]])</small> | oficial = {{MEX}} | agencia = [[Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh]]<br />[[Academia Veracruzana de las Lenguas Indígenas]]<br />[[Sakatlan Masewaltlallamikkan]]<br />Nawatlahtolneskaltiloyan | 639-2 = nah | 639-3 = |nantlajtoli=yutanauatlajtoli|sil=axnehnewki}} Ne '''nawatl''' ({{IPA|ˈnaːwat͡ɬ|{{IPA/Nawatl}}|}}), no '''mexkatl'''​ so '''mexikanoh''' ({{IPA|meʃiˈkanoo̥|{{IPA/Nawatl}}|}}),'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' se [[yotonawatlahtolli]] tlen mosaniloa pan [[Mexko]], pan [[Xiktlalli]] wan sekin chinankomeh pan [[Estadosonidos]]. Momattok eltok sankemman {{Siglo/full|v}}, maske kenwak nawatl pewki mosaniloa kemman moxexelohkeh ({{Circa}} {{Siglo/full|iii}}) yotonawatlahtolli witstlanpa wan wewehnawatlahtolli. Naman, mexikatlahtolli eli [[masewaltlahtolli]] tlen mexkoewanih kamatih achiyok keha sekinokeh,<ref>[https://www.gob.mx/cultura/prensa/mexihko-ik-chikome-tlalli-in-kanin-onka-nepapan-tlahtolli-ipan-nochi-totlaltikpak «Mexihko, ik chikome tlalli in kanin onka nepapan tlahtolli ipan nochi totlaltikpak»] ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref> pampa itstokeh ome miyones tlahtoanih, achi nochimeh ome tlahtolli ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiahtlahtolli]] so eyi ika [[inglestlahtolli]]. Ipan {{Siglo/full|vi|v}} pan [[Mesoamerikah]], Koyotlatelko itlallamikilis kiweyakilihki mexkatl pan Eje Neovolcánico wan [[Pasifiko Weyiatl]]. Yeka neskeh [[pochotekatlahtolli]] wan [[koskatekatlahtolli]] (ne nawatl katli mosaniloa pan [[Xiktlalli]]), maske san koskatekatl nokka mosaniloa (pan [[Koskatlan]]). Mokwapki ''lingua franca'' tlen altepetinih, ipampa [[tepanekah]], [[toltekatlakameh]] wan [[tenochkah]] (inihwantin pan {{Siglo|xv}}). Kitekiwiayayah nochipa, yeka tlaloxtli kisenkwik [[Anawak Tlalli]]. Achtopa [[kaxtiltekahmeh]] wan [[tlaxkaltekahmeh]] [[teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan]], tenochkah nowkiya kitlalkwihkwikeh miak tlalli pan naman Mexko tlalxihtli. Teipan teetlalkwihkwilistli tlen [[Tenochtitlan]], mexikanoh mopewaltih moihkwilos latintlahkwiloltika. Iwkinon, yankwik kaxtiltekahmeh pewkeh kinihkwilohkeh miakin sasanilmeh, xochikwikameh wan amatsitsin inintsalan {{Siglo/full|xviii|xvi}}. Miak masewalmeh san kitekiwihkeh Tenochtitlan ikalpoltlahtol (itokah [[nawatl tlen wahkapatl]]) para tlahkwiloseh pampa eliyaya tekpiltlahtolli pan [[Exkan Tlahtoloyan]], maske kemmantika no motekiwihkeh sekinok. Ipampa tenyoh tlatekiwilistli tlen nawatlahtolli, weyitlahtoani [[Felipe II tlen España]] kimachiyotihki mexkatl [[Virreiyotl Yankwik España]] itekpantlahtol pan xiwitl [[1570]].<ref>Carmen Valero. [https://cvc.cervantes.es/lengua/hieronymus/pdf/03/03_061.pdf «Traductores e intérpretes en los primeros encuentros colombinos»] ''UAH''. {{Spa}}</ref> Naman, onkah nelmiak kalpoltlahtolli katli saniloah masewaltlakameh tlen ewah Mexko tlalxihtli wan [[Ayollohko Mexko]]. Pampa nawatlahtolli se [[wextlahtolli]], kalpoltlahtolli ya tlamantik. Ipan [[Waxtlan|Waxtekapan Tlalli]] itstokeh nelmiakeh nawatlahtoanih (achiyok keha seyok kampaweli pan Mexko Tlalli), yeka onkah miak tlahkwilolli ika [[Waxtekapan nawatlahtolli]] pan teposamatinih. Onkah sekinok kalpoltlahtolli ika miakeh tlahtoanih, inintokah [[Guerrero nawatlahtolli|Guerrero nawatl]], [[Tsonkoliwkan nawatlahtolli|Awilisapan nawatl]], [[Akaxochitlan nawatlahtolli|Akaxochitlan nawatl]], [[Teowahkan nawatlahtolli|Teowahkan nawatl]] wan [[Sakapowaxtlan nawatlahtolli|Sakapowaxtlan nawatl]]. Kalpoltlahtolli ya tlamantik ika keskin wahkatlahtolli so [[Kastiahtlahtolli|kastiahtlahtol]]<nowiki/>tlanewilmeh sehse kipiyah. [[Tlahko nawatlahtolli]] (tlen Mexko tlalxihtli) iwikal ken nawatl tlen wahkapatl achiyok keha sekinok kalpoltlahtolmeh. Ipampa [[Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[2003]], kastiah, mexkatl, yokatekatl wan sekinok 66 tlahtolli sansemeh ika tlanawatillotl. Ipan noviempreh tlen [[2020]], neski se yankwik tlanawatilli tlen kintlalki nochin tlahtolmeh Mexko itekpantlahtolwan.<ref>[https://www.infobae.com/america/mexico/2020/11/19/diputados-las-lenguas-indigenas-tendran-el-mismo-valor-que-el-espanol-ante-la-ley/%7Ct%C3%ADtulo=Diputados «Diputados: las lenguas indígenas tendrán el mismo valor que el español ante la ley»]. Infobae. Kalahki: 14 tlen tisiempreh pan 2020. {{Spa}}</ref> Naman, ne nawatlahtolli mosaniloa pan 17 tlen 31 tlatilantli tlen Mexko Tlalli ([[Kwetlaxkoapan]], [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]], [[Chalchiwehkan]], [[San Luis Potosí]], [[Waxyakak]], [[Ahkolman]], [[Doranko]], [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]], [[Xalixko]], [[Michwahkan]], [[Morelos]], [[Nayarit]], [[Tlapachko]], [[Nuevo León]], [[Tlaxkallan]], [[Tamaolipan]], [[Tlatilantli Mexko]]), [[Altepetl Mexko]] wan [[Estadosonidos]]. __TOC__ == Tlahtoltokayotl == ({{IPA|naːwat͡ɬahˈtollɪˀ|{{IPA/Nawatl}}|Nawatlajtolli.ogg}}) == Tlahtolkwawitl == [[Īxiptli:Dialectología_nahua.png|derecha|250px|miniatura|Árbol genealógico del náhuatl]] Ne nawatl se [[yutanawatlahtolli]], se tlajtolsenyelistli itech Aridoamerika. Inin senyelistli xelotok ika «yutanauatlajtoli ayamiktlan» uan «yutanauatlajtoli uitstlan». Onto kuaumaitl xelotok ika seyok tlajtolkuauitl, kan «nauatl panixeliukayotl» kipia in nauatlajtoli/mexikatlajtoli (ika ikalpolajtoluan), [[Pipillahtolli|pipilajtoli]] iuan [[Pōchōtēcatlahtōlli|pochotekatlajtoli]]. No nauatlajtoli xelotok ika ''Nauatl Ikalakiani'' iuan ''Nauatl Ikisayo''.<ref>INALI, 2008. ''[http://www.inali.gob.mx/pdf/CLIN_completo.pdf Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales: Variantes Lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas]''.&nbsp;{{Spa}}</ref> == Nemiliskayotl == [[Īxiptli:Nahuatl precontact and modern.svg|izquierda|miniaturadeimagen|Nauatl itlalkapan]] In '''nauatlajtoli''' (ika uakapatl ''nāhuatlahtōlli'') kijtosneki "tlajtoli tlein naua". Okatka atleinemik frankatlajtoli itech Mesoamerika iuikpa [[Mācuīlpōhualxihuitl VII|makuilpoualxiuitl VII]] ixkichka [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]]. No okatka [[Mexihcah|mexikaj]] uan [[Tlaxcaltēcah|tlaxkaltekaj]] itlajtol, ipampa in tlajtoli motoka '''mexikatlajtoli''' noijki. Achtotipan [[Caxtiltecah|kaxtiltekaj]], nauatl itlajkuilolis mexikatlajkuilolistli. Maski miaktin tlajkuiloltin tlapopolotokej iuikpa Kaxtiltekapeuali tlen Mexikaj, kena onkatej tlajkuiloltin iu Nesaualkoyotl ixochikuikauan uan sasanili [[Nican Mopohua|Nikan Mopoua]] (ika uakapatl ''Nicān Mopōhua''). Satepan kaxtiltekapeuali, nauatl itlajkuilolis latinotlajkuilolistli, ika neluayotl in [[Caxtillahtolli|ispantlajtoli]] tlen [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]] itlajkuilolis. Ipampa miaktin kamanaltin uan tokamej moijkuiloaj ika [[Tlahcuiloliztli|tlajkuilolistli]] tlen uakapatl, maski tlajtoltsatsilistli tlen ispantlajtoli opatlak. Iu machiotl: Mexiko ika ispantlajtoli motoka ''México'' (achtotipan, in ''x'', otsats /ʃ/, maski ika nauatlajtoli axkantika tsatsi ijkin). Juan de Zumárraga, se [[Teopixqui|Fransisko teopixki]], uan achto obispo tlen [[Mexihco Tenochtitlan|Tenochtitlan]], oualikak tlateposkuiloli ipan [[Yancuic Caxtillan|Yankuik Ispanian]]. Ipampa inin, Alonso de Molina okijkuilo ''Doctrina cristiana breve traducida en lengua mexicana'' ika nauatl ipan [[1546]]. Teopixki [[Andrés de Olmos]], Zumárraga iikniu uan se iuani maseuali ipan mexikatlajtolmatilistli, okatka achto ka okijkuilo se [[Gramática del náhuatl|netlajtolmachitilistli ika nauatl]]. Seyok netlajtolmachitilistli, tlen [[1645]], omomanili noijki inik machitilistli tlen nauatl. No Miguel de Guevara okijkuilo se naua[[Tlahtolloliztli|tlajtololistli]], axkantika poliuini. Axkantika, nauatlajtoli kiuejkatlaxtia nauatl tlen [[Mācuīlpōhualxihuitl XVI|makuilpoualxiuitl XVI]], ipampa okimochiu in ''yankuik tlajkuilolistli'', tlein momanilia ika ometlajtouapaualistli ipan maseualnepentlatkikayomej. Yesej axkipia miek tlauelkaktli itechpa [[Nahuatlahtolli nexpaltehuilotl|nauatl tlen uakapatl]] iixtlamatkiuan, no axneneukayomej kalpolajtoltin intsalan. Miaktin tlakatianmej itokauan ika ispantlajtoli uan sekinoj tlajtoltin ipan [[Cemanahuac|Semanauak]] ualaj tlen nauatlajtoli: ''Mexiko'', ''Kuautemalan'', ''Nikanauak''. Onkatej miaktin tokamej ualaj tlen mexikatlajtoli ipan Mexiko uan sekinoj tlajtokayomej ipan [[Tlahco Ixachitlan|Tlajko Amerika]]. === Achtopa kaxtiltekahmeh === === Inok virreiyotl === === Nawatlahtolli naman === == Kalpoltlahtolmeh == [[Īxiptli:Nahuatl map labeled.svg|miniaturadeimagen|Nauatlajtoli ikalpoltlajtoluan]]In tlajtoli motlajtoa ipan [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlajtokayotl Mexiko]], [[Puebla]], [[Guerrero (tlahtohcayotl)|Guerrero]], [[Hidalgo]], [[Veracruz]], [[Huāxyacac|Uaxyakak]], [[Durango]], [[Morelos]], [[Tlaxcallān|Tlaxkalan]], [[San Luis Potosí]], [[Calpōlli Tlahtōlōyān|Altepetl Mexiko]], [[Michhuahcān|Michuakan]] uan [[Xālīxco|Xalixko]]. Inin ikalpolajtoluan: * Tlajko nauatlajtoli (nhn) * Tlajko Kuextekapan (nch) * Tlajko Puebla (ncx) * Nauatlajtoli tlen Uakapatl (nci) * Koatepek (naz) * Durango (azd) * Tlapkopa Kuextekapan (nhe) * Guerrero (ngu) * Itepetlaj (azz) *Istmo Mekayapan iuan Tatauikapan (nhx) * Uaxkalejkan (nhq) * Istmo Koxolijakak (nhk) * Istmo Pachapan (nhp) * Michuakan (ncl) * Morelos (nhm) * Miktlampa Uaxyakak (nhy) * Miktlampa Puebla (ncj) * Ometepek (nht) * Auilisapan (nlv) * Santa María la Alta (nhz) * Tliltepetl (nsu) * Uitstlantlapkopa Puebla (npl) * Tabasko (nhc) * Temaskaltepek (nhv) * Tetelsinko (nhg) * Tlamakasapan (nuz) * Siuatlampa Kuextekapan (nhw) * Sakatlan-Auakatlan-Tepetsintlan (nhi) * [[Pīpillahtōlli|Pipilajtoli]] (ppl) == Tlamachtilistli == == Tlahtoltekpanalistli == == Tlahkwilolistli == == Xochitlahtollotl == == Wikayotl == == Nawatl ika tepostinih == == Nawatl ika sekinok tlahtolli == == Nowkiya xikitta == *[[Caxtillāntlahtōlli īpan in nāhuatlahtōlli|Kastiahtlahtolmeh pan mexkatl]] *[[Tlahtolmeh pan Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko itlahtolwan]] __NOTOC____NOEDITSECTION__ == Kampa motemohki == <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 260px; padding: 4px; spacing: 0px; text-align: left; float: right;"><div style="float: left;">[[Īxiptli:Wiktionary-logo-portal.svg|50x50px]]</div><div style="margin-left: 60px;">'''[[wikt:nawatlahtolli|Nawatlahtolli]]''' — [[wikt:nah:|Wikixitlawkayotl]]</div></div> * [[Alonso de Molina|M<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">olina</span>, Alonso de.]], ''Vocabulario En Lengua Mexicana y Castellana''. [[1571]][http://web.mac.com/idiez/iWeb/macehualli/Research_files/mc001r-020v.pdf] * A<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">renas</span>, Pedro de., ''Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana''. [[1611]] Tepoztlatlahcuilōlli: [[Mēxihco]], [[1982]] * [[Ángel María Garibay|G<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">aribay</span>, Ángel Ma.]], ''Llave del Náhuatl''. Porrúa, México, [1940] 1999. * [[Frances E. Karttunen|K<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">artunnen</span>, Frances]], Apéndice: ''Mowentike Chalman/Los Peregrinos de Chalma de Jean Charlot'', Renvall Institute, Universidad de Helsinki. * S<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">ullivan</span>, Thelma D., ''Compendio de la Gramática Náhuatl'', Universidad Nacional Autónoma de México, [1976] 1992. * K<span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">aufman</span>, Terrence, "The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results", 2001 [http://www.albany.edu/anthro/maldp/Nawa.pdf] <references /> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Nawatlahtolli}} mvl6a2ao9zuigep0dw68qmgegl8434t Telegram 0 32745 503181 471024 2022-08-11T17:56:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <!--{{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Telegram}}--> {{Temozcaliztli}}{{Software |tokaitl=Telegram |ixiptli=[[Īxiptli:Telegram_Chats_List_on_iOS.png|245px]] |ixipmachiotl= |chiuali_itechpa=Nikolai Durov wan Pavel Durov |tipo=[[App]] tlen [[ehekatlahkwilolli]] |tlamoskaliani=Telegram FZ-LLC |tlanemaktilistli=14 tlen [[ahostoh]] pan [[2013]] |tenauatilistli=GNU GPL v3<br/>GNU GPL 3.0<br/>GNU GPL |axkantika=Moyankwiltikah |tlajtoli=Miak tlahtolmeh |nauatlajtolkopa={{Quemah}} |moskaltik=C++ wan Java |tlachialistli=Qt |tlapapatilistli=7.2 (iOS)<br/>7.2 (Android)<br/>3.4 (Windows Phone)<br/>0.8 (Matlatsalan)<br/>2.4.5 PC/Mac/Linux |tepostli=Windows Phone, iOS, Android, Microsoft Windows, Google Chrome OS, Mac OS, Linux uan macOS |tlatsonuilistli=[https://telegram.org/ Matlatsalantli]<br/>[https://github.com/telegramdesktop/tdesktop Repo pan Github]}} '''Telegram''' ({{IPA|ˈtɛlɪɡram|{{IPA/Ingles}}|}}), inin se [[app]] tlen [[Ehekatlahkwilolistli|ehekatlahkwilolli]] wan tlachiuali ika tlanemani machiotl ka kitlitlanilkaua iuan kiselikaua amatlakuiloltin [[Matlatzalantli|matlatsalan]]<nowiki/>tika. Kichiukaua nechikolistin uan kititlanis ixiptin uan videomej. Ipanmachiou kimaka ekaualistli iuan tlatlatilyotl inik amatlakuiloltin uan tlajtoyomej itlok oseki tlakamej. Nikolai iuan Pavel Durov, in appchiuanimej, okichiukej matlatl [[VK]] noijki. Itlok miaktin tlakamej, axkantika yeto app inik iualis (ipan ejekanotski) tlen [[Cemanahuac|semanauatl]]. Telegram se app ika tlanemani machiotl, ipampa kipia miaktin tlapapatilistin uan onkatej apps tlen Telegram ipan miaktin tepostin, iuki [[Android]], [[iOS]], no ilnamikilistepostli iuan [[Matlatzalantli|matlatsalantli]]. In app tlaixpantitok ika [[Nauatlajtoli (nhn)|nauatl]]. __TOC__ == Tenamaktli == == No xikitta == == Amoxtemolistli == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Software]] koeo9mh9iin05tbg3ctpul20j8o41o0 Ixkoyan Powalli Machiyotilistli tlen Toikniwan 0 32870 503139 494735 2022-08-11T17:38:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <!--{{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Ixkoyan Powalli Machiyotilistli tlen Toikniwan}}--> '''Ixkoyan Powalli Machiyotilistli tlen Tokniwan''' no '''CURP''' (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Clave Única de Registro de Población''), inin se machiyotilli tlen makalo nochi masewalmeh chanehkeh pan [[Mexko|Mexko Tlalli]].<ref>{{Cita web|url=https://www.gob.mx/segob/acciones-y-programas/clave-unica-de-registro-de-poblacion-curp|título=Clave Única de Registro de Población: CURP}}</ref> Ni neltokahtlaixpantihketl tekiwilo para kiximatis se akahya.<ref>https://www.cjf.gob.mx/transparencia/paginas/lenguasIndigenasDetalle.htm?q=12</ref> __TOC__ == Tlatekiwilistli == == No xikitta == == Amoxtemolistli == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwiloltlaixnextohkayotl]] mqyzl8mq053taxq6r81yc64pkt6c02t Estadosonidos 0 32885 503136 501395 2022-08-11T17:37:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|38|53|42|N|77|02|12|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Estadosonidos|NCH_name=Estados Unidos|NHN_name=Tlahtocayotl in Cepanca America|PPL_name=Ejestadoj Senputzujtuk ipal America}} {{Tlakatiyan | mapa = United_States_(orthographic_projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Estadosonidos tlen Amerikah|āchcāuhtōcāitl_nativo=''United States of America''|pāmitl=Flag_of_the_United_States.svg|chīmalli=Great_Seal_of_the_United_States_(obverse).svg|cemāxcātōcāitl=Estadosonidos|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''The Star-Spangled Banner''|lema_nacional=''In God we trust''<br />([[inglestlahtolli|ingles]], «ToTekoh tikneltokah»).|tēcuacān=[[Altepetl Washington]] [[File:Seal of the District of Columbia.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=689&nbsp;545 chan.|tēcuacān_cemonoc=38_54_N_77_00_W 38°54′ M, 77°00′ S|huēyi_āltepētl=[[New York]]}}'''Estadosonidos<ref group="tyml."><small>[[Tlahtolxitlawkayotl]] kitokaxtia '''''Estadosonidos''''' nopa sekkoyok tlalli tlen mopantia miktlanpa Mexko. Ni altepetl nowkiya weli moihkwiloa '''''EE. UU.''''' so '''''EUA'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ɛsˌtaðosuˈniðos|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States''; ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos''; ika [[Navahotlahtolli|navaho]], ''Wááshindoon Bikéyah''; ika [[Sioxtlahtolli|lakotah]], ''Mílahaŋska Tȟamákȟočhe''; ika [[Hawaitlahtolli|hawayanoh]], ''ʻAmelika Hui Pū ʻia''; ika [[Tsalakitlahtolli|tsalaki]], ''Sa⁠quu⁠i⁠yu⁠na⁠li⁠s⁠ta⁠nv⁠s⁠ga⁠du⁠gi'') —weyak itokah '''Estadosonidos tlen Amerikah'''— (ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''United States of America'') se [[wexteyowalli]] moxelohtok ika ompowalli wan mahtlaktli [[tlatilantli]] wanya i[[Altepenanyotl|altepenanyo]] itokah [[Altepetl Washington]]. Achi nochi itlalwi eltok pan [[Amerikah Miktlanpa]], inintsalan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli|Pasifiko]] wan [[Atlantiko Weyiaxoxowilli]]. Mopantia miktlanpa ika [[Kanata]] inepan wan witstlanpa ika [[Mexko]] inepan. [[Alaska]] axeltok ininwanya sekinok tlatilanmeh pampa tlawistlanpa eltok Kanata wan siwatlanpa, [[Tlalkamaktli Bering]], [[Rosia]] iatentenno. [[Hawai]] eli chikweyi [[tlalayawalko]], nochi eltok pan [[Oseaniah]]. Nowkiya, ni wexteyowalli kipiya achiyok tlalli pan [[Karibe Weyiatl|Karibe]] wan Pasifiko. Ika se iixten tlen 9.83 miyones km²,<ref>CIA. [http://www.oratlas.com/libro-mundial/estados-unidos/geografia «Estados Unidos - Geografía»]. ''Libro Mundial de los Hechos''. {{Spa}}</ref> wan ika achiyok tlen 331 miyones masewalmeh, Estadosonidos eli wexteyowalli tlen nawi ika ixtentli, wan eyi ika chanehkeh pan nochi [[tlaltepaktli]]. Itlallamikilis tlaneloltik pampa eltokeh nelmiakeh altepetinih katli ewah sekkoyok tlalli.<ref>Adams, J.Q.; Pearlie Strother-Adams (2001). [[iarchive:dealingwithdiver0000adam|«Dealing with Diversity»]]. Chicago: Kendall/Hunt. <small><nowiki>ISBN 0-7872-8145-X</nowiki></small>. {{Eng}}</ref> __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos]] c43fx82xow187dyb2hw5fflwe7jv3x0 Tlaxkallan 0 32939 503183 502385 2022-08-11T17:57:18Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Tlaxkallan|NCH_name=Tlaxkala|NHN_name=Tlaxcallan}} {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Tlaxkallan|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chimalli=Coat of arms of Tlaxcala.svg|Pamitl=Flag of Tlaxcala.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]] wan [[Otontlahtolli|otomitl]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Lorena Cuéllar Cisneros|Ixeliuhca=38 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Xalixko imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Tlaxcala in Mexico (location map scheme).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:EscudodeTlaxcala.png|20px]] [[Tlaxkallan altepetl]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl San Rafael|Matlatzalan=http://www.tlaxcala.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-TLX|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Tlaxcala|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Tlaxkaltekatl, -h|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Tlaxcallan'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Tlaxkallan''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''tlaxkalli''.</small></ref> ({{IPA|ʃaliːˈʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''TLaxcala'') —weyak itokah '''Tlatilantli Hidalgo'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Tlaxcala'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Mexko''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Tlaxkallan altepetl]]. Moxelohtok ika ome kaxtolli wan chikweyi [[altepetlalli]]. == Tlaltokayotl == == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik España === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Tlaxkallan naman === ==Gobiernoh== {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlayekanketl!!Kawitl |- | Lorena Cuéllar Cisneros || 2017-2023 |} == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaxkallan]] smqroeozcvu76tysfndk1p4qbi423jq Waxtlan 0 32944 503187 491762 2022-08-11T17:58:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Waxtlan|NCH_name=Uaxtekapaj|NHW_name=Kuextekapan|NHN_name=Cuextecapan|NCI_name=Huaxtlan}} [[File:Región Huasteca.png|thumb|200px|Waxtlan]] Waxtlan wan Waxtekapan tlalli axkanah motekiwia iselti. Altepetl kampa wakauwkiya mochantiyayah masewalmeh tlen motokaxtiyayah waxtekah ompah tlalli ahkopah. ==Waxtlan tlen Hidalgo== Tlen Hidalgo tlatilantli ipa se weyialtepetl moihtowa Kaxtillantlahtolkwepa ''Huasteca Hidalguense''. Kipiya altepetlalli, inonkeh [[Atlapechko]], [[Wexotlah]], [[Xochiatipan]] wan Tlaxinol. == No xikitta == * [[Mexko]] == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == dbq09u6w611tcznsu62dmhko22rr090 Koskatlan 0 32946 503156 495318 2022-08-11T17:46:17Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|13|41|56|N|89|11|29|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Koskatlan|NCH_name=El Salvador|NHN_name=Cozcatlan|PPL_name=Kuskatan (El Salvador)}} {{Tlakatiyan | mapa = El Salvador (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Axkayotl Koskatlan|āchcāuhtōcāitl_nativo=''República de El Salvador''|pāmitl=Flag of El Salvador.svg|chīmalli=Coat of arms of El Salvador.svg|cemāxcātōcāitl=Koskatlan|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=El Salvador National Anthem.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Koskatlan Semanawak Wikayotl''|lema_nacional=''Dios Unión y Libertad''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «ToTekoh Sentilli wan Ihtonkayotl»).|tēcuacān=[[San Salvador]] [[File:Escudo de San Salvador (2021).svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=2&nbsp;934&nbsp;841 chan.|tēcuacān_cemonoc=13_41_N_89_11_W 13°41′ M, 89°11′ S|huēyi_āltepētl=[[San Salvador]]}}'''Koskatlan''' ({{IPA|koːsˈkat͡ɬãn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''El Salvador''; ika [[Koskatekatlahtolli|koskatekatl]], ''Kuskatan'') —weyak itokah '''Axkayotl Koskatlan'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''República de El Salvador'') se [[wexteyowalli]] pan [[Xiktlalli]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Koskatlan]] g2fzmovfupkdfrs574aejo8vlnyi2tf Virreiyotl Yankwik España 0 32952 503186 501396 2022-08-11T17:58:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Virreiyotl Yankwik España|NCH_name=Virreinato Yankuik España|NHN_name=Virreiyotl Yancuic España}} {{DTlahtohkayotl|Tocaitl=Yankwik España|Tlahtolli=[[Kaxtiltlahtolli|Kastiah]] wan [[Nawatlahtolli|mexkatl]]|Lema=Plus ultra<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{Kaxtiltlahtohkayotl}}|Chimalli=Coat of arms of Mexico City (Viceregal).svg|Pamitl=Flag of Cross of Burgundy.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Mayahtlahtolli|Mayah]], [[Takalohtlahtolli|takaloh]] wan sekinok tlahtolmeh tlen Amerikah Miktlanpa, Asiah Witstlanpa wan Oseaniah|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=|Ixeliuhca=|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>8 tlen [[marsoh]], [[1535]]|Matlatzalantocaitl=|Tlalmachiyotl=Mapa del Virreinato de la Nueva España (1794).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Coat of arms of Mexico City (Viceregal).svg|15px]] [[Altepetl Mexko]]|Tlalticpac tliltetl=|Tepenelihuahcapanca=|Matlatzalan=|CP=|Teuctlahtoqueh=|ISO=|UTC=|Metros=|Huehcapancayotl=|Chantocaitl=Virreynato de la Nueva España|PPC=|PIB=|IDH=|Tlacatocaitl=Yankwik kaxtiltekatl, -hmeh|Pozahuacayotl=0.72|Chanehqueh=5 500 001|Ixtentli=7 657 000|Virreinato=Kena|Tlahtolli_kena=Kena}} '''Virreiyotl Yankwik España''' (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Virreinato de Nueva España'') elki se [[wexteyowalli]] tlen [[Kaxtiltlahtohkayotl]] pan [[Amerikah]], [[Asiah]] wan [[Oseaniah]]. Ipan [[1535]], mahtlaktli wan nawi xiwitl sankemman [[kaxtiltekahmeh]], [[tlaxkaltekahmeh]] wan sekinok [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh ne [[Exkan Tlahtoloyan]], mochiwki ni tlatilantli [[virreiyotl]]. Wankinon onkak seyok teetlalkwihkwilistli miktlanpa wan witstlanpa, yeka cheneh weyixki Yankwik España itlalwi. Motlalihki pan 8 tlen [[marsoh]] tlen [[1535]]. I[[virreih]] tlen se elki [[Antonio de Mendoza y Pacheco]], wan ni virreiyotl i[[Altepenanyotl|altepenanyo]], [[Altepetl Mexko]], motsintihki kampa ne [[Mexihko Tenochtitlan]]. Kipiyayaya nochi Kaxtiltlahtohkayotl itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]], [[Xiktlalli]], miyak [[tlalayawalko]] pan [[Karibe Weyiatl]] wan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] tlen Asiah wan Oseaniah. Nochi iixten kipiyayaya tlen naman ni [[Mexko]] wanya sekin [[Estadosonidos]] itlatilanwan ([[Kalifornia]], [[Nevada]], [[Kolorado]], [[Utah]], [[Yankwik Mexko]], [[Arisona]], [[Texas]], [[Oregon]], [[Washington]], [[Florida]] wan kentsin [[Idaho]], [[Montana]], [[Wiyomin]], [[Kansas]], [[Oklahoma]] wan [[Luisiana]]), tlen elki [[Kapitanyotl Koba]] ([[Koba]], [[Tominkoh Tlalli]], [[Poertorriko]], [[Trinidad wan Tobago]] wan [[Tlalayawalko Guadalupe|Guadalupe]]), tlen elki [[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]] ([[Kwahtemallan]], [[Belis]], [[Koskatlan]], [[Nikanawak]], [[Ondoras]] wan [[Kostarrika]]), [[Veneswela]] (san sekin xiwimeh) wanya tlen elki [[Kapitanyotl Pilipinas]] ([[Pilipinas]], [[Karolinas]], [[Marianas]], [[Wahan]], [[Palaos]] wan [[Taiwan]] miktlanpa) pan Asiah wan Oseaniah. Ne virreiyotl moxelohtoya ika [[Weyitlahtohkayotl tlen Indias|weyitlahtohkayomeh]] wan [[Kapitanyotl|kapitanyomeh]]. Ne weyitlahtohkayomeh elkeh: [[Weyitlahtohkayotl Mexihko|Mexihko wan Michwahkan]] (1527), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl Galicia|Yankwik Galicia]] (1530), [[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan|Kwahtemallan]] (1540), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl Biskaya|Yankwik Biskaya]] (1562), [[Yankwik Weyitlahtohkayotl León|Yankwik León]] (1569), [[Yankwik Mexihko]] (1598), [[Yankwik Extremadura]] (1674) wan [[Yankwik Santander]] (1746). Nowkiya, elki makwilli kapitanyotl: [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] (1535), [[Kapitanyotl Yukatan|Yukatan]] (1565), [[Kapitanyotl Pilipinas|Pilipinas]] (1574), [[Kapitanyotl Poertorriko|Poertorriko]] (1582) wan [[Kapitanyotl Koba|Koba]] (1777). Ne tlatilanmeh kipiyayayah se tlayekanketl tlen eliyaya kapitan. Ipan Kwahtemallan, Santo Tominkoh wan Yankwik Galicia, nopa teepacholistlakameh motokaxtiayayah «tlakatlahtoanih tlayekananih», pampa inihwantin kinyekankeh tlahtohkapowaltlahtolmeh. Yeka ne powaltlahtolmeh moixmatiyayah ika inintokah ''pretoriales''. __TOC__ == Nemiliskayotl == == Tlayekanalistli == == Chanehkeh == == Tlapiyalistli == == Iglesiah itlachiwal == == Tlallamikilistli == == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == * [[Mexko]] * [[España (nhe)|España]] == Kampa motemohki == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Virreiyotl]] [[Neneuhcāyōtl:Kaxtiltlahtohkayotl]] [[Neneuhcāyōtl:España itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko inemiliskayo]] [[Neneuhcāyōtl:Estadosonidos itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Xiktlalli itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Karibeh itlahtollo]] [[Neneuhcāyōtl:Pilipinas itlahtollo]] d2ztt8yzwv2s0tuivqpbpbf2478cu7c Alaxox 0 33020 503126 494744 2022-08-11T17:33:04Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NGU2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Alaxox|NCH_name=Lalax|NHW_name=Lalax (nhw)|NGU_name=Kajel|NHN_name=Lalaxtli|NCI_name=Naranja}} [[File:Oranges - whole-halved-segment.jpg|250px|thumb|right|Ne alaxox.]] '''Alaxox''', se tlakwahkwalistli ne tlen alaxoxkwawitl. Inin kwatlakketl inakayo kostik ihaw, kipiya iyollo yayawik, san ipanpetlayo achi chilkostik. Keman xochiyowia nesi achi xoxoktik iwan kostik, no achi gajos, teipan mopatlatiw achi chikostik. Tlawel tsopelik wan xokok inin tlakwalistli, se kondimento pampa toskatl. Miyak masewalmeh kitosneki xokotl wan alaxox, kitokah ipan inin millah so san inin tlanempan kampa ininchan. Sekin tlakameh kitokah san kahkampawelli nopa motlatokiah inin yehyektsin kwatlakketl. Naman ipan nochi tlaskistli kinamakah inin tlakwalistli ialaxox. ==Yollotlahtolli== Inin kwatlakketl itoka alaxox. Ipan kaxtillantlahtol, ne alaxox itoka ''naranja''. Tlahtolli "naranja" kihtosneki "alaxox" niman walewa itech árabetlahtolli "naranj" (نرنج) wan itech sánscritotlahtolli "narang" (नारंग). == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kwatlakketl]] suqj2qpthyv4mrc04v8xti3jadsv863 503151 503126 2022-08-11T17:44:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NGU2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=Alaxox|NCH_name=Lalax|NHW_name=Lalax (nhw)|NGU_name=Kajel|NHN_name=Lalaxtli|NCI_name=Naranja}} [[File:Oranges - whole-halved-segment.jpg|250px|thumb|right|Ne alaxox.]] '''Alaxox''', se tlakwahkwalistli ne tlen alaxoxkwawitl. Inin kwatlakketl inakayo kostik ihaw, kipiya iyollo yayawik, san ipanpetlayo achi chilkostik. Keman xochiyowia nesi achi xoxoktik iwan kostik, no achi gajos, teipan mopatlatiw achi chikostik. Tlawel tsopelik wan xokok inin tlakwalistli, se kondimento pampa toskatl. Miyak masewalmeh kitosneki xokotl wan alaxox, kitokah ipan inin millah so san inin tlanempan kampa ininchan. Sekin tlakameh kitokah san kahkampawelli nopa motlatokiah inin yehyektsin kwatlakketl. Naman ipan nochi tlaskistli kinamakah inin tlakwalistli ialaxox. ==Yollotlahtolli== Inin kwatlakketl itoka alaxox. Ipan kaxtillantlahtol, ne alaxox itoka ''naranja''. Tlahtolli "naranja" kihtosneki "alaxox" niman walewa itech árabetlahtolli "naranj" (نرنج) wan itech sánscritotlahtolli "narang" (नारंग). == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kwatlakketl]] o8snh3wxs7dloj2rlkvy4cycnbhw1b7 Palach 0 33045 503174 502731 2022-08-11T17:53:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NGU2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Palach|NCH_name=Palach (nch)|NHW_name=Palach (nhw)|NGU_name=Uexolotl| NHN_name=Huehxolotl|NCI_name=Huexolotl|PPL_name=Chumpipi}} {{Nawatlahtolli}} [[File:Gall-dindi.jpg|thumb|200px|right|Ne palach.]] Ne '''palach''' noso '''totolin''' (latintlahtolli ''(Meleagris gallopavo)''), se waxtekatlahtolli tlen ''palats'', moihtoa ''palach'' nawatlahtoltika, miak palachmeh. Se tlapiyalli okixtli wan itlachiyalis kense tototl sanpampa weyi wan mokwa; sekin ininixneska yayawik, kwikwiltik so chipawak, kochi sanpan kwawitl wahkapan, kikwa sintli wan miyak tlenwelli pilokwillimeh.<ref>«[{{Tlahtolxitlauhcayotl}} Palach]». Tlahtolxitlauhcayotl, Chicontepec, Veracruz; John Sullivan, Eduardo de la Cruz Cruz, Abelardo de la Cruz Cruz, Victoriano de la Cruz Cruz, pp. 355, Universidad de Varsovia, Artes Liberales, IDIEZ, Varsovia, Polonia, 2016; ISBN: 978-83-63636-51-7.</ref> == Tlakwalistli == Palachmeh kikwah xinachtli, sintli, okwilmeh, kilimeh wan atl. == Amoxtemolistli == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Totomeh (nhe)]] 66pc4utyp0b28tba56lycugauof175j Sakatlan Masewaltlallamikkan 0 33054 503176 494736 2022-08-11T17:54:30Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <!--{{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Sakatlan Masewaltlallamikkan}}--> Ne '''Sakatlan Masewaltlallamikkan''' (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Instituto de Docencia e Investigación Etnológica de Zacatecas'') se == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] 2d3x9umjqr5ozmbuuc8eobp5ar0xtuw Xantolon 0 33058 503191 501407 2022-08-11T18:00:17Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NCI2=Kena|NHE_name=Xantolon|NCH_name=Xantolo}} [[Īxiptli:Altardediademuertos.jpg|miniaturadeimagen|Tlaixpan tlen Mikkailwitl pan [[Milpan Tlakpak]], [[Altepetl Mexko]].]] '''Xantolon<ref group="tyml."><small>Nowkiya moihkwiloa '''''Xantoloh'''''.</small></ref>''' (tlen [[Latintlahtolli|latin]]: ''Sanctorum''), no '''Mikkailwitl<ref group="tyml."><small>Nowkiya moihkwiloa '''''Mihkailwitl''''' so '''''Mihkailhwitl'''''.</small></ref>''' ({{IPA|mihkaˈiɬwit͡ɬ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Día de Muertos''; ika [[Mayahtlahtolli|mayah]], ''Janal Pixan''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Viko Añaa''; ika [[Masatekatlahtolli|masatekatl]], ''Tꞌsui Kꞌen''), itokah se weyi ilwitonalli [[Mexko|Mexko Tlalli]].<ref>UNESCO (2021). [https://es.unesco.org/news/xantolo-fiesta-teenek-que-arropa-antepasados-y-quienes-vienen-paso «Xantolo, la fiesta teenek que arropa a los antepasados y a quienes “vienen de paso”»]. {{Spa}}</ref> Melawak pan miak altepemeh kineltokah nochi tlamantli tlen pano ika mikistli.<ref>[http://avanthooft.net/vocablos.html «Lengua y cultura náhuatl de la Huasteca»] Anuschka van't Hooft, Xantolo. 24 octubre metstli 2017. {{Spa}}</ref> Ipan [[Estadosonidos]] kineltokah ''[[Halloween]]'' iwki mikisilwitl. Ipan Mexko miak [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] wan koyotlakameh kichiwah miak tlamantli pan ni tonaltsin, sehse 2 tlen [[noviempreh]]. Mikkailwitl nowkiya se weyi ilwitonalli pan sekinok [[wexteyowalli]] tlen [[Ispanoamerikah]]<ref>Mardones, Pablo; Mardones, Pablo (00/2020). [https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0718-10432020000100361&lng=es&nrm=iso&tlng=es «Migrar, morir y seguir perteneciendo. El Día de los Muertos centroandino del cementerio de Flores de Buenos Aires»]. ''Estudios atacameños'' (64): 361-390. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2020 {{Spa}}</ref> keha [[Bolivia]], [[Pelon]], [[Ekwador]], [[Kwahtemallan]] wan sekin wexteyowaltinih tlen [[Xiktlalli]] wan [[Amerikah Witstlanpa]], inintsalan [[Arhentina]] wan Estadosonidos, ipan tlalli kampa nemih miak masewaltlakameh. Ipan 2008, ne [[Unesco]] kitlalki ni ilwitonalli se ''Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad'' tlen Mexko.<ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00011&RL=00054 «Las fiestas indígenas dedicadas a los muertos»]. ''UNESCO Culture Sector''. Kalahki: 18 tlen ahostoh pan 2010 {{Spa}}</ref> Naman, nowkiya kichiwah miak tlamantli pan seyok altepemeh achiyok witstlanpa, ken [[Buenos Aires]]. Ipan [[Veneswela]], ne kariñatlakameh kitokaxtiah ''Akaatompo''. Ipan [[Europah]], Xantolon iwikal itokah ''Día de Todos los Santos''.[[Īxiptli:Personas con trajes tradicionales y màscaras de madera en el Festival "Xantolo" 2013..JPG|miniaturadeimagen|Masewalmeh mihtotiah pan Xantolon.]]__TOC__ ==Ilwitokayotl== [[File:Zantoh Teposteco, Chicontepec, Veracruz.jpg|thumb|Santoh [[Tepostekko]], [[Chikontepek]], [[Tlatilantli Veracruz]].]] Ne [[IDIEZ]] kiihtoa «Xantolon» wallaw tlen [[latintlahtolli]] «Sanctorum».<ref name=":0">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Xantolon»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> San kentsin mopatlatok pan ni [[kastiahtlahtolli]]. Naman yeka pan miak kanahya tlen [[waxtekatlahtolli]] no ye inon kitekiwiah. == Nemiliskayotl == === Teotiwakan === === Exkan Tlahtoloyan === === Ipan xiwpowalli === ==Ilwitl== Ne ilwitl mochiwa ipan miak kanahya wan sekin masewalmeh tekichiwah miak tonaltsin pan ne weyi kampeka tlen mikistli so mikkailwitl. Nelwahkapatl miak masewalmeh wan tlen Anawak Tlalli kichiwayayah miak tlamantli kampeka. Ipan [[Tepostekko]] kichiwah se kwaltsin ilwitl wan miak tonaltsin. Sekin masewalmeh kwalkan yowih kiohkwih sekin pahpatlah inin se xiwitl tlen motekiwia ika kipikiseh [[tamalli]] so chikwikilli. ==Tlakwalistli== [[File:Miquiztlaxcalli.JPG|thumb|200px|Mikistlaxkalli.|izquierda]][[File:Tamallli icci.jpg|thumb|Tamalli iksi.]]Ipan ni tonaltsin tlen 30 tlen [[oktopreh]], masewalmeh kikwaseh tlamantli tlakwalistli tlen itokah [[patskalli]]. Ni tlakwalistli san kichihchiwah siwameh pan ni tonalli kwaltsin. Ika kastiah motokaxtia ''pascal''. Ni tlakwalli kichihchiwah ika etl, ahkolli, atl, xonakatl, alahwenoh, istatl wan chilli. Sekin masewalmeh, no tlayowa so tiotlak tlen 31, kichiwah miak tlamantli tamalli. Ipan 1 tlen [[noviempreh]], masewalmeh yowih pan santoh so mikkatlalpan kinontlamach sekin animahtsitsin. Ipan 2, tlen inin tonaltsin sekin masewalmeh sampa yowih santoh konontlamakah sekin animahtsitsin tlen wehweyi. Miak tamamalli so chichikilli kichiwah masewalmeh. ==Mikkaxochitl== {{Main|Sempowalxochitl}} Onkah miak [[Xochitl (nhe)|xochitl]] tlen masewalmeh kitekiwiah pan ni weyi kampeka tlen mikkailwitl. Sekin masewalmeh kionkwih sekin tlatskintli [[kwapelechxochitl]] inin iixneska tlapalli so kampohtik pan ni millah so kitekih inintlanempan, no miak masewalmeh tlachihchiwah ika [[sempowalxochitl]], inin iixneska kostik. Nowkiya eltok seyok xochitl tlen kitekiwiah wan kitokayotiah mikkaxochitl wan ni chipawak. No onkah seyok xochitl tlen itokah oloxochitl, ni xochitl san piltolontsitsin wan kweponi tlapalli. == Ipan sekinok altepemeh == === Tlatilantli Mexko === === Tlaxkallan === === Aguascalientes === === Sakatekapan === === Kwetlaxkoapan === [[File:Ofrenda mixteca poblana.jpg|thumb|200px|[[Puebla]] ikopa mikisilwitl, ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]]: ''Viko Añaa''.]] === Waxyakak === === Chiyapan === === Michwahkan === === Tlapachko === === Yokatan === === Miktlanpa === == Nowkiya xikitta == == Sekinok teposamatl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ilwitonalli tlen Mexko]] t1fh652qky9x9v93gd91fy94dyzpntu Moteksomah II 0 33153 503170 501409 2022-08-11T17:51:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Moteksomah II|NCH_name=Moteksomaj II|NHN_name=Moteuczoma II}} {{Tlahtohketl|titles=[[Tlahtoani]] tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] (yeka nowkiya [[Weyi Tlahtoani tlen Exkan Tlahtoloyan]])|ixiptli=[[Īxiptli:Moctezuma_Xocoyotzin.png|245px]]<span style="font-size:smaller">Moteksomah II iixkopinka. Chiwalok pan mpx. XVII.</span>|tokaitl2=Moteksomah Xokoyotsin|xihuitl=[[1502]] so [[1503]]-[[1520]]|Tlahtohkayotl=Exkan Tlahtoloyan|zatepan=[[Kwitlawak]]|achtopa=[[Awitsotl]]|tlacatiliztli={{Circa}} [[1466]]<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|miquiliztli=29 tlen [[honioh]], [[1520]] (53–54 xiwitl)<br />[[Tenochtitlan]], [[Exkan Tlahtoloyan]]|cihuatl=[[Teotlalko]]<br />[[Tlapaliskixochtsin]]|tahtli=[[Axayakatl]]|nantli=[[Xochikweyetl]]|conemeh=[[Isabel Moctezuma]]<br />[[Pedro de Moctezuma]]<br />[[Chimalpopoca Moctezuma]]<br />[[Tlaltekatsin]]<br />''Sekinok''|teomatiliztli=[[Mexihkatiomatilistli]]|tokaitl=Moteksomah Xokoyotsin|tlahtohcacenyeliztli=Kolwah-Mexihkatl|tlayecanquetl=Weyi Tlahtoani}} '''Moteksomah II''', nowkiya «'''Xokoyotsin'''» ({{Circa}} [[1466]] – 29 tlen [[honioh]] tlen [[1520]]) ({{IPA|moteːkˈsoːmaḁ ʃoːkoˈjoːt͡sĩn̥|{{IPA/Nawatl}}|}}), no moihkwiloa '''Moktesomah''', '''Motewksomah''' so '''Motekohsomah''', elki [[tlahtoani]] tlen chiknawi tlen [[Mexihko Tenochtitlan]] wan [[Weyi Tlahtoani]] chikwase tlen [[Exkan Tlahtoloyan]], inintsalan [[1502]] so [[1503]] wan xiwitl [[1520]]. Ipan itlayekanalis, analewanih ([[kaxtiltekahmeh]]) [[Anawak Tlalli]] ahsikoh. Mikki nopa xiwitl kemman mochiwki ne kaxtiltekahmeh wan [[tlaxkaltekahmeh]] [[teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Tlahtoloyan]], kampa [[Hernán Cortés]] wanya nochin itsonkotonwan tlatewihkeh. Inok itlayekanalis piwi Exkan Tlahtoloyan itlalwi. Ininwanya itsonkotonwan, Weyi Tlahtoani Moteksomahtsin mosemmakak kitlalkwihkwis [[Xokonochko]] ([[Chiyapan]]) wan [[Teekwantepek]], kenní kinsenkwik tsapotekah wan tlapanekatlakameh inintlalwi. Nowkiya, kinawatihki ayokmo tekitikan ne ''masewaltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «masewalli» eliyaya se akahya tlen tlaihiyowiyaya so amo eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw.</small></ref> pan tlahtohkatekpan, wakka kinxelohki ne ''pipiltin''<ref group="tyml."><small>Ika nawatl tlen wahkapatl, se «pilli» eliyaya se akahya tlen tlawel kipiyayaya tomin, eliyaya welitini so eliyaya sekin tlahtoani iteeixmatkaw</small></ref> tlen ''masewaltin'' achiyok. Tlawel momattok ni tlahtoani itlatolol inintsalan nochin sasanilmeh ika analewanih tlen kalahtoyayah kampa masewaltlakameh inintlalwi.<ref name="Hassig2">{{cite book|last=Hassig|first=Ross|author-link=|title=Aztec warfare: imperial expansion and political control|publisher=[[University of Oklahoma Press]]|location=Norman|year=1988|page=231|isbn=0-8061-2121-1|oclc=|work=Civilization of the American Indian series, no. 188}} {{Eng}}</ref> Mokoronarohki Weyi Tlahtoani sankemman [[Awitsotl]] mikki ok ipan se apachiowalistli tlen mochiwki pan xiwitl [[1502]], inin panok pampa Tenochtitlan tlawel tlaatitlan. Yahwa kixelohki iweyitlahtohkayo ika [[tlatilantli]], kisenkawki altepemeh ika teeinankeh, pewki teetlalkwihkwilistli wan yaoyotl ika [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] wan [[Michwahkatlahtohkayotl]], sanpampa tenochkah axkemman welkeh kintlalkwihkwih. Iwkatsan onkak sekinok Weyi Tlahtoanih tlen Mexihko Tenochtitlan teipan Moteksomah, ipaniman inintlayekanalis elkeh nelkototsitsin pampa sanniman wetski Exkan Tlahtoloyan, ipan xiwitl [[1521]]. __TOC__ == Tokayotl == == Inemilis == == Itlayekanalis == === Iteetlalkwihkwilis === === Kaxtiltekahmeh ahsikoh === == Nowkiya xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Mexikah]] [[Neneuhcāyōtl:Weyi Tlahtoanih]] [[Neneuhcāyōtl:Tlayekananih tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Masewaltlakameh tlen Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Moteksomah iteeixmatkakwaw]] 54b5v55m2rjhytomstkknybxa82yk27 Masatl 0 33242 503167 494738 2022-08-11T17:50:19Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Masatl|NCH_name=Masatl (nch)|NHN_name=Mazatl|PPL_name=Masat}} [[File:White-tailed deer.jpg|thumbnail|derecha|Ne masatl]] Ne masatl (latin: ''Odocoileus virginianus''), se tekwani tlapiyalli tlen tlachiya kense herbívoro, zampampa yah axkanah tomawak wan wahkapantik; ikwakwauh, pitsatsin wan mahmaxaltik, iineska, chichiltik, kafentik uam poktik; motlaloa chikawak wan nelakasotik pampa tlawel mahmawi. == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Category:Masameh]] 3fbj81cztbedan7s7xqkzxh1cti8o6f Kwatochin 0 33281 503161 494740 2022-08-11T17:48:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Kwatochin|NCH_name=Koatochij|NHW_name=Kuatochi|NHN_name=Tochtli|NCI_name=Tochtli (nci)| PPL_name=Tuchti}} [[File:Tochtli-Rabbit-Conejo.jpg|thumbnail|derecha|In kwatochin]] Se tlapiyalli iineska chipawak, tenextik, pilkafentik so yayawik; itlakayo achi san kwaweweyak; monakaskwhketstok, telolohtik metswehweweyak itstok san kuatitlan wan mokwa; kemmantik se masewalli kiniskaltia kense tlapiyalmeh. == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlapiyalmeh]] legefpbilkvmslirr4g8x9e5fhk7jun Wexotlah 0 33310 503188 486883 2022-08-11T17:58:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Wexotlah|NCH_name=Uexotlaj|NHN_name=Huexotlah}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Huejutla de Reyes|PPC=38 697|PIB=24 888|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Wexotlah imatlatsalan|Matlatzalan=http://www.huejutla.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=67100|Tepachoani=Daniel Andrade Zurutuza|Tlalmachiyotl=|Chimalli=Coat of arms of Huejutla de Reyes.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Hidalgo (nhe)|Hidalgo]]|Tocaitl=Wexotlah|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.915 (5 tlen 51º)|Pozahuacayotl=4573.24|Chanehqueh=44 311|Tlalticpac tliltetl=25°40′39″ M, 100°15′35″ I|Ixtentli=118.4|fundación_fechas=<br/>4 tlen [[eneroh]], [[1716]]. Francisco Antonio de Barbadillo Vitoria|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewkayotl|INEGI=130280001|Altepetlalli=Wexotlah|Tlacatocaitl=Wexotekatl|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Huejutla de Reyes (18).jpg{{!}} | foto2b = Huejutla de Reyes (3).jpg{{!}} | foto3a = Huejutla de Reyes, Hidalgo 1.jpg{{!}} | foto4a = Huejutla de Reyes (28).jpg{{!}} | foto4b = Huejutla de Reyes (15).jpg{{!}} | foto5a = Huejutla View's From Cemetery - panoramio.jpg{{!}} | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Wexotlah''' ([[caxtillantlahtolli]]: '''Huejutla de Reyes'''), inin altepetl tlatilantok ompa altepetlali [[Wexotlah]], Hidalgo. Sekinok altepemeh itech inintokah, Atlapexko, Xaltosan wan Wahtlah. Kipiya 44 311 chanehkeh. Nochi masewalmeh nawatlahtoanih. __TOC__ ==Tokayotl== :Wexotl: Sauce. :-tlah: cerca de :"Lugar cerca de sauces" ==Chanehkeh== {| class="wikitable" |- ! Xiwitl ! Chanehkeh |- | [[1900]] | 2 600 |- | [[1910]] | 2 843 |- | [[1921]] | 2 981 |- | [[1930]] | 3 163 |- | [[1940]] | 3 322 |- | [[1950]] | 3 676 |- | [[1960]] | 3 849 |- | [[1970]] | 6 854 |- | [[1980]] | 12 336 |- | [[1990]] | 24 742 |- | [[2000]] | 34 141 |- | [[2010]] | 40 015 |- | [[2020]] | 44 311 |- |} == No xikitta == * [[Hidalgo]] * [[Mexko]] == Tlahtolkakilistiloni == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Hidalgo]] __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Huejutla de Reyes}} eqyns0krxecquuu2oal1r6n6fw43hkt Xilitlan 0 33319 503121 494750 2022-08-11T17:30:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Xilijtlaj|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{Tlani}} '''Xilitlan''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''Xilitla'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[Xilitlan altepetlali]], ipan San Luis Potosí tlaltokajyotl. Sekinok altepemej, Metlapan, uan Tamazunchale. Kipiya 50,064 chanejkej. Nochimej maseualmej nauatlajtoanij. ==Tlajtolkakilistilonij== <references/> == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhw)]] jivrktg442xo4jla6dhfu3734w6o2qu Tecomate 0 33664 503180 502750 2022-08-11T17:56:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Tecomate (nhe)|NCH_name=Tecomate (nch)|NHN_name=Tecomate}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl | Tocaitl = Tecomate | Chantocaitl = Tecomate | Ixiptli = | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = Mexihco | Tlacatiyanf = {{MEX}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-VER}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Onohuayan Tlani Huaxtlan|Tlani Huaxtlan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepecalpolli | Xeliuhca3 = [[Chicontepec]] | Chanehqueh = 410 | ChanehXihuitl = 2005 | Ixtentli = 5.2 km<sup>2</sup> | Tlalticpac tliltetl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 ic nāuhtetl mētztli]], [[1970]] | AltepetzintiliztliTocāitl = | Tlacatocaitl = Tecomatecatl | Huehcapancayotl = 240 m | CP = | CT = | UTC = [[UTC-6]] | Matlatzalantli = }} '''Tecomate''' ([[caxtillantlahtolli]]: '''Tecomate'''), inin altepetl tlatilantok ompa altepekalpolli [[Chicontepec]], Veracruz. Sekinok altepemeh itech inintokah, Tepekxitlan, Tsonamatl wan La Pahua. Kpiya 410 chanehkeh. Nochi masewalmeh nawatlahtoanih. :Tecomatl: vasija nozo tecomate == Semanawatilistli ==<!--Geografía--> Ipan ni altepetl, tlatilantok Chicontepec, Veracruz. Tlawel tlatotonia wan amo tlawel tlaseseya. Sekin xiwimeh wan tekwanimeh. == Wehkapatlahtolyotl ==<!--Historia--> == Tepacholistli ==<!--Gobierno--> Miak masewalmeh tekitih millah. Nohkiya sekin tlakameh wan siwameh tekitih pan wakaxmeh, [[chilli]], tomatl, kakawatl, sintli wan sekinok tlamentli. == Chanehmatiliztli ==<!--Demografía--> Ipan inin altepetl onkah ome tlaneltokiliztli. Miak masewalmeh tlawel kittepanitan Chicomexochitl. Inin weyi ilwitl lemantsin kichiwah ome weltah ipan xiwitl, ipewaya wan itlahtotiyan xiwitl. Wan nohkiya sekin masewalmeh kineltokah tlen totiotain Jesus. === Chikawalistli ===<!--Salud--> San onkah se tepahtiloyan tlen motokayotia "Centro de Salud" iwan keman onkah so kisa se kwalantli achi weyi yowih ipan "Hospital Regional de Chicontepec. Onkah nohkiya sekin tepahtiloyan tlen san masewalmeh. Inihwantin == Tlamachtilistli ==<!--Educación--> Ipan inin altepetl, onkah Kaltlamachtiloyan Escuela Primaria, Telesecundaria Justo Sierra huan Telebachillerato Tecomate. == Tekichiwalistli ==<!--Arte--> === Kwikatlamatilistli ===<!--Música--> === Kalmanalistli ===<!--Arquitectura--> == Momotlalistli ==<!--Deporte--> == Tlahtolkakilistiloni == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Veracruz]] ja6pqq7vopszo8x0cty3k8nubig95t0 Xalixko 0 33826 503190 498505 2022-08-11T17:59:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Xalixko||NCH_name=Xalixko (nch)|NHN_name=Xalixco}} {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Xalixko|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chimalli=Coat of arms of Jalisco.svg|Pamitl=Flag of Jalisco.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Witsollahtolli|witsol]] wan [[Koratlahtolli|kora]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Miguel Riquelme Solís|Ixeliuhca=38 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Xalixko imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Jalisco in Mexico (location map scheme).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Saltillo.svg|20px]] [[Atemaxak]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl San Rafael|Matlatzalan=http://www.jalisco.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-JAL|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Jalisco|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Xalixkatl, -h|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Xalixko'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Xalixko''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''xalli''.</small></ref> ({{IPA|ʃaliːˈʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Jalisco'') —weyak itokah '''Tlatilantli Xalixko'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Jalisco'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Mexko''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Atemaxak]]. Moxelohtok ika ome kaxtolli wan chikweyi [[altepetlalli]]. __TDC__ == Tlaltokayotl == == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik Galisia === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Xalixko naman === == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __SIN_TDC__ __NO_EDITAR_SECCIÓN__ <!----------Interwiki strapline----------> [[Neneuhcāyōtl:Xalixko]] b8rwv3k7cam0z1attges9o51r091nvk Guadalupe, Nuevo León 0 33990 503137 500854 2022-08-11T17:38:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|25|40|39|N|100|15|35|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Guadalupe, Nuevo León|NCH_name=Guadalupe, Nuevo León (nch)|NHN_name=Guadalupe, Yancuic León}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Nueva Tlaxcala de Guadalupe|PPC=38 697|PIB=24 888|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Guadalupe iteposamaw|Matlatzalan=http://www.guadalupe.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=67100|Tepachoani=Cristina Díaz Salazar (PRI)|Tlalmachiyotl=Guadalupe location.png|Chimalli=Escudo de Guadalupe, N.L.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Nuevo León]]|Tocaitl=Guadalupe|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.915 (5 tlen 51)|Pozahuacayotl=4573.24|Chanehqueh=643 143|Tlalticpac tliltetl=25°40′39″ M,<br />100°15′35″ S|Ixtentli=118.4|fundación_fechas=<br/>4 tlen [[eneroh]], [[1716]]. Francisco Antonio de Barbadillo Vitoria|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewalistli|INEGI=19026|Altepetlalli=Guadalupe|Tlacatocaitl=Guadalupe chaneh, -keh<br />Guadalupetlakatl, -meh|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Cerro_de_la_Silla_Mty.jpg{{!}}Siyahtepetl. Monterrey, Mexko. | foto2b = Desde_el_Cristo_de_la_Montaña_-_panoramio.jpg{{!}}Pan Cristo de la Montaña. | foto3a = Montañas_de_guadalupe_(Nuevo_leon).jpg{{!}}Tepemeh tlen Guadalupe. | foto4a = Río_La_Silla_en_La_Pastora,_vista_al_oriente.jpg{{!}}Atemitl La Silla pan La Pastora (tlawistlanpa). | foto4b = Río_La_Silla_en_La_Pastora,_vista_al_poniente.jpg{{!}}Atemitl La Silla pan La Pastora (siwatlanpa). | foto5a = Estadio_BBVA.jpg{{!}}Estadioh BBVA | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Guadalupe''' ({{IPA|gwaðaˈlupe|{{IPA/Kastiah}}|}}), inin [[altepetl]] tlatilantok ompa tlatilantli [[Nuevo León]] wan tlen ome altepetl ika achiyok chanehkeh, san [[Monterrey]]<nowiki/>ikah. Weyak itokah Altepetl '''Yankwik Tlaxkallan Toweyinanan tlen Guadalupe''' (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Pueblo de'' ''Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe'') pampa miak [[tlaxkaltekahmeh]] tlen nenkeh nechka (ne [[Valle del Pilón]]) monechikohkeh naman ni [[altepetlalli]] pan [[1756]] xiwitl.<ref name=":0">[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html «Nuevo León-Guadalupe»]. ''www.inafed.gob.mx''. {{Spa}}</ref> Nohkiya, ni altepetl tlatilantok ompa [[Altepenanyotl Monterrey]], eltok tlawistlanpa Monterrey, wan kinepannamiki ika sekinok altepetlalli: [[San Nicolás de los Garza]], tlawistlanpa [[Altepetl Benito Juárez]] wan [[Apodaca]] ininnepan. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.915. __TOC__ == Nemiliskayotl == Tsintilok ipal Francisco de Barbadillo y Vitoria, se kaxtiltekatl tlayekanketl tlen [[Yankwik Weyitlahtohkayotl León]]. Ika miak [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]], kitsintihki pan 5 tlen [[febreroh]] pan [[1715]] ne ''Misión de Nuestra Señora de Guadalupe'', san se sennetlalolli tonatiw ikisayanpa [[Monterrey]]. Ialtepewaltilis elki 4 tlen [[eneroh]] pan [[1716]]. Sanpampa elki pan [[1756]] kemman [[Tlaxkallan]] ewanih (pampa miak tlaxkaltekahmeh nenkeh ne Valle del Pilón sankemman walahsikeh wan kitlalkwihkwikeh ne tlalli) monechikohkeh naman ni altepetl. Yeka itokah mopatlak wan moyankwilki ika ''Pueblo de la Nueva Tlaxcala de Nuestra Señora de Guadalupe de Horcasitas''.<ref>[http://bibliotecadigital.ilce.edu.mx/sites/estados/libros/nleon/html/sec_34.html «La herencia tlaxcalteca»]. {{Spa}}</ref> Inpal tlaxkaltekahmeh nohkiya kitsintihkeh Guadalupe, tlen ome kwartel tlen altepetlalli ichimal kipiya [[Tlahtoloyan Tlaxkallan]] ichimal wan tiokwitlatika.<ref name=":1">[https://www.pressreader.com/mexico/el-sol-de-tlaxcala/20190724/281663961604113 «Tlaxcaltecas en la fundación de Guadalupe, Nuevo León»]. ''www.pressreader.com''. {{Spa}}</ref> == Semanawatilistli == Ipal ne tlapowalistli mochiwki pan xiwitl 2020, itstokeh 635 862 chanehkeh ne ompa Altepetl Guadalupe. == Tlayekanalistli == === Altepetlanawatihkeh tlen Guadalupe === {| class="wikitable" !Tokaitl !Xiwitl |- |Albino Daniel Fuentes |1844-1922 |- |Juan Garza González |1933-1934 |- |Cesáreo Solís Garza |1935-1936 |- |Manuel C. Elizondo |1937-1938 |- |Salvador Treviño Quintanilla |1939-1940 |- |Cesáreo Solís Garza |1941-1942 |- |Juan Garza González |1943-1945 |- |Ramón G. Garza |1946-1948 |- |José A. Cantú Cavazos |1949-1951 |- |César Garza Garza |1952-1954 |- |Manuel C. Elizondo |1955-1957 |- |Alfonso Treviño Treviño |1958-1960 |- |Nereo Ríos Cantú |1961-1963 |- |Adrián Yáñez Martínez |1964-1966 |- |Alfredo González Treviño |1967-1968 |- |Álvaro Díaz Cantú |1970-1971 |- |Pablo Serna Treviño |1972-1973 |- |Antonio Flores Garza |1973-1976 |- |David Cavazos Garza |1976-1979 |- |Humberto Cervantes Vega |1979-1982 |- |Gilberto Treviño Montemayor |1982-1985 |- |Adán López Rodríguez |1985-1988 |- |Erasmo Garza Elizondo |1988-1990 |- |Ricardo Villarreal (interino) |1991 |- |Ramiro Guerra Guerra |1991-1994 |- |Jesús María Elizondo González |1994-1997 |- |Carlos Padilla Rodríguez (Interino) |1997 |- |Rogelio Benavides Chapa |1997-2000 |- |Pedro Garza Treviño |2000-2003 |- |Juan Francisco Rivera Bedoya |2003-2006 |- |Sergio Elizondo (interino) |2006 |- |María Cristina Díaz Salazar |2006-2009 |- |Ivone Liliana Álvarez García |2009-2012 |- |Cesar Garza Villarreal |2012-2015 |- |Francisco Reynaldo Cienfuegos Martínez |2015-2018 |- |María Cristina Díaz Salazar |2018-2021 |- |María Cristina Díaz Salazar |2021-Naman |} == Temachtilistli == == Altepeilwitl == == Tenyoh masewalmeh == == No xikitta == * [[Nuevo León]] * [[Mexko]] == Amoxtemolistli == == Seyok amamatlatsalan == * [http://tierraregia.com/mi-ciudad/mi-ciudad-mi-historia-guadalupe Mi Ciudad Mi Historia Guadalupe N.L. | Tierra Regia] * [http://siglo.inafed.gob.mx/enciclopedia/EMM19nuevoleon/municipios/19026a.html Nuevo León-Guadalupe]  [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Nuevo León]] fxk39sbgjknwe8otdqas5gwl5r0el5a Cilitlah 0 34040 503108 501612 2022-08-11T17:16:26Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cilitlan]] a [[Cilitlah]] wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{P2|[[Xilijtlaj|NCH]]}} {{P2|[[Xilitlan|NHW]]}} {{Tlani}} {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Cilitlan | Chantocaitl = Xilitla | Tlaixcopinalli = Magia pura en Xilitla.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-SLP}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = [[Cuextecapan]] | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Cilitlan altepetlahtohcan|Cilitlan]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = | Chanehqueh = | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = 1544 | Tlacatocaitl = Cilitecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Cilitlan''' ce altepetl ipan [[San Luis Potosí]]. ==Tlalticpacmatiliztli== == Chanehmatiliztli == Cilitlan quipia 223 876 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 435,125 |- | [[2010]] | 489 333 |- | [[2020]] | 223 876 |- |} == No xiquitta == * [[San Luis Potosí]] == Toquiliztequitl == <references/> {{San Luis Potosí Cuextecapan}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan San Luis Potosí]] ji5426j2gsc4cojhoz55sztzs2fksdg Akapolko 0 34052 503124 494751 2022-08-11T17:32:28Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|16|51|46|N|99|53|13|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Akapolko|NGU_name=Akapulko|NHN_name=Acapolco}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Acapulco de Juárez|PPC=38 697|PIB=24 888|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Akapolko iteposamaw|Matlatzalan=http://www.acapulco.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=67100|Tepachoani=Daniel Andrade Zurutuza|Tlalmachiyotl=|Chimalli=Escudo de Acapulco.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Guerrero (nhe)|Guerrero]]|Tocaitl=Akapolko|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.915 (5 tlen 51º)|Pozahuacayotl=4573.24|Chanehqueh=643 143|Tlalticpac tliltetl=25°40′39″ M, 100°15′35″ I|Ixtentli=118.4|fundación_fechas=<br/>4 tlen [[eneroh]], [[1716]]. Francisco Antonio de Barbadillo Vitoria|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewkayotl|INEGI=130280001|Altepetlalli=Akapolko|Tlacatocaitl=Akapolkatl|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Acapulco - Visto desde la Capilla Ecuménica de la Paz.JPG{{!}} | foto2b = Acapulco zona hotelera 02.jpg{{!}} | foto3a = Caleta Beach in Acapulco, Mexico 2009.jpg{{!}} | foto4a = Cathedral of Nuestra Señora de la Soledad in Acapulco 10.jpg{{!}} | foto4b = La Quebrada, Acapulco Mx.jpg{{!}} | foto5a = Fuerte de San Diego, Acapulco, Guerreri (32450053694).jpg{{!}} | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Akapolko''' ([[caxtillantlahtolli]]: '''Acapulco de Juárez'''), inin altepetl tlatilantok ompa altepetlali [[Akapolko]], Guerrero. Sekinok altepemeh itech inintokah, Akayokan, San Marcos wan Tierra Colorada. Kpiya chanehkeh. Nochi masewalmeh nawatlahtoanih. __TOC__ ==Tokayotl== :Akatl: Caña. == Tlahtolkakilistiloni == <references/> == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Guerrero]] 6rn6wm6jmr66lmpywzhrehbus7txvgq 503153 503124 2022-08-11T17:44:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|16|51|46|N|99|53|13|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Akapolko|NGU_name=Akapulko|NHN_name=Acapolco}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Acapulco de Juárez|PPC=38 697|PIB=24 888|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Akapolko iteposamaw|Matlatzalan=http://www.acapulco.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=67100|Tepachoani=Daniel Andrade Zurutuza|Tlalmachiyotl=|Chimalli=Escudo de Acapulco.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Guerrero (nhe)|Guerrero]]|Tocaitl=Akapolko|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.915 (5 tlen 51º)|Pozahuacayotl=4573.24|Chanehqueh=643 143|Tlalticpac tliltetl=25°40′39″ M, 100°15′35″ I|Ixtentli=118.4|fundación_fechas=<br/>4 tlen [[eneroh]], [[1716]]. Francisco Antonio de Barbadillo Vitoria|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewkayotl|INEGI=130280001|Altepetlalli=Akapolko|Tlacatocaitl=Akapolkatl|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Acapulco - Visto desde la Capilla Ecuménica de la Paz.JPG{{!}} | foto2b = Acapulco zona hotelera 02.jpg{{!}} | foto3a = Caleta Beach in Acapulco, Mexico 2009.jpg{{!}} | foto4a = Cathedral of Nuestra Señora de la Soledad in Acapulco 10.jpg{{!}} | foto4b = La Quebrada, Acapulco Mx.jpg{{!}} | foto5a = Fuerte de San Diego, Acapulco, Guerreri (32450053694).jpg{{!}} | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Akapolko''' ([[caxtillantlahtolli]]: '''Acapulco de Juárez'''), inin altepetl tlatilantok ompa altepetlali [[Akapolko]], Guerrero. Sekinok altepemeh itech inintokah, Akayokan, San Marcos wan Tierra Colorada. Kpiya chanehkeh. Nochi masewalmeh nawatlahtoanih. __TOC__ ==Tokayotl== :Akatl: Caña. == Tlahtolkakilistiloni == <references/> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Guerrero]] lbrd7sd94413h8jxzyd60n87g3t2qnh Chichiltik 0 34236 503132 494837 2022-08-11T17:35:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chichiltic|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapālli|title=Chichiltik|hex=FF0000 |r=255|g=0|b=0 |c=0|m=255|y=255|k=0 |h=0|s=100|v=100 }} '''Chichiltik''' se tlapalli. <gallery> Image:Crveno111.svg Image:20040504 4 May 2004 Tokyo Tower stairs 1 Shibakouen Tokyo Japan.jpg Image:Mohnwiese1.jpg Image:Euphorbia pulcherrima-2.jpg Image:BigtoothMaple0309210085.JPG Image:Aardbei Karina.jpg Image:Jitomate.jpg Image:Parasol0073.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] d7v6sbuanpj1j15me847j5om42k18bc 503144 503132 2022-08-11T17:40:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Chichiltic|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapālli|title=Chichiltik|hex=FF0000 |r=255|g=0|b=0 |c=0|m=255|y=255|k=0 |h=0|s=100|v=100 }} '''Chichiltik''' se tlapalli. <gallery> Image:Crveno111.svg Image:20040504 4 May 2004 Tokyo Tower stairs 1 Shibakouen Tokyo Japan.jpg Image:Mohnwiese1.jpg Image:Euphorbia pulcherrima-2.jpg Image:BigtoothMaple0309210085.JPG Image:Aardbei Karina.jpg Image:Jitomate.jpg Image:Parasol0073.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] 6unhyasdl8mxacfkvfd4txl0w4citjo Kowatl 0 34264 503158 494739 2022-08-11T17:46:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NGU2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Kowatl|NCH_name=Koatl|NGU_name=Kouatl|NHN_name=Coatl|NCI_name=Coatl (nci)|PPL_name=Kuat}} [[File:Snakes Diversity.jpg|thumbnail|derecha|Kowameh]] Se tekwani tlapiyalli mimiltik kense kuamekatl, alaxtik, tenextik, pilkafentik so yayawik; sekin kentsin piltohtomaktsin, mosowa tlalchi pan kwawitl. ==Senyilistli== * '''[[Alethinophidia]]''' ** [[Familia (biología)|Familia]] [[Acrochordidae]] ** [[Aniliidae]] ** [[Anomochilidae]] ** [[Atractaspididae]] ** [[Boidae]] ** [[Bolyeriidae]] ** [[Colubridae]] ** [[Cylindrophiidae]] ** [[Elapidae]] ** [[Homalopsidae]] ** [[Lamprophiidae]] ** [[Loxocemidae]] ** [[Pareatidae]] ** [[Pythonidae]] ** [[Tropidophiidae]] ** [[Uropeltidae]] ** [[Viperidae]] ** [[Xenodermatidae]] ** [[Xenopeltidae]] ** [[Xenophiidae]] * '''[[Scolecophidia]]''' ** [[Anomalepididae]] ** [[Gerrhopilidae]] ** [[Leptotyphlopidae]] ** [[Typhlopidae]] ** [[Xenotyphlopidae]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Tlapiyalmeh]] bzaqhci1uqx57vw39qsarp2cuvkttwb Kanata 0 34270 503142 495294 2022-08-11T17:39:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|45|25|29|N|75|41|42|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=Kanata|NCH_name=Canadá|NHN_name=Canada|PPL_name=Canada}} {{Tlakatiyan | mapa = CAN_orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Kanata|āchcāuhtōcāitl_nativo=''Canada'' ({{IPA/Ingles}})<br />''Canada'' ({{IPA/Franses}})|pāmitl=Flag_of_Canada_(Pantone).svg|chīmalli=Coat_of_arms_of_Canada_rendition.svg|cemāxcātōcāitl=Kanata|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=United_States_Navy_Band_-_O_Canada.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''O Canada''|lema_nacional=''A mari usque ad mare''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Tlen weyiatl pan seyok»).|tēcuacān=[[Ottawa]] [[File:Blason ville ca Ottawa (Ontario).svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=1&nbsp;017&nbsp;449 chan.|tēcuacān_cemonoc=45_25_N_75_41_W 45°25′ M, 75°41′ S|huēyi_āltepētl=[[Toronto]]}}'''Kanata<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli motokaxtia '''''Kanada''''', mewkatsan itekpantokah ''Canada''. Ni tokaitl wallaw tlen se masewaltlahtolli tlen kiihkwiloa ''Kanata''.</small></ref>''' ({{IPA|kaˈnataˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Inglestlahtolli|ingles]] wan [[Fransestlahtolli|franses]], ''Canada''; ika [[Krihtlahtolli|krih]], ''Kaanataa''; ika [[Inwitlahtolli|inwit]], ᑲᓇᑕ; ika [[Oyibwetlahtolli|oyibwe]], ''Zhaaganaashiiwaki''; ika [[Atikamektlahtolli|atikamek]], ''Kanata''), se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]], katlihki i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[weyitlahtohkayotl]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 30 [[tlatilantli]] wanya eyi tlalli. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Ottawa]] wan tlen achiyok weyi ialtepew itokah [[Toronto]]. Mopantia achiyok miktlanpa tlen [[kontinenteh]], tlawistlanpa eltok [[Atlantiko Weyiaxoxowilli]]; siwatlanpa, [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]], wan miktlanpa, [[Artiko Weyiatl|Artiko Weyiaxoxowilli]]. Mopantia witstlanpa ika [[Estadosonidos]] inepan wan siwatlanpa ika [[Alaska|Tlatilantli Alaska]] inepan. Kanata eli wexteyowalli tlen ome weyi pan nochi [[tlaltepaktli]], san [[Rosia]]<nowiki/>ikah. Kipiya tlahko Amerikah Miktlanpa itlalwi. Neltlaseseya, yeka eli se tlen 15 wexteyowalli ika axmiyak chanehkeh pan tlaltipaktli, san ika 4 chanehkeh sehse kilometroh kwadradoh. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Kanata]] ffg1xlqilfryuoj6x80nzvh95d0fmbk Pilipinas 0 34347 503175 501357 2022-08-11T17:54:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|14|35|45|N|120|58|38|E}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Pilipinas|NHN_name=Filipinas}} {{Tlakatiyan | mapa = PHL_orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Axkayotl Pilipinas|āchcāuhtōcāitl_nativo=''Republika ng Pilipinas'' ({{IPA/Takaloh}})<br />''Republic of the Philippines'' ({{IPA/Ingles}})|pāmitl=Flag_of_the_Philippines.svg|chīmalli=Coat_of_arms_of_the_Philippines.svg|cemāxcātōcāitl=Pilipinas|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Lupang Hinirang instrumental.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Lupang Hinirang''|lema_nacional=''Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa''<br />([[takalohtlahtolli|takaloh]], «Ininpampa toTekoh, tlakatl, iwkayotl wan tonamikilteyowal»).|tēcuacān=[[Manillah]] [[File:Ph seal ncr manila.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=1&nbsp;846&nbsp;513 chan.|tēcuacān_cemonoc=14_35_N_120_58_E 14°35′ M, 120°58′ T|huēyi_āltepētl=[[Altepetl Quezón]]}}'''Pilipinas<ref group="tyml."><small>Nowkiya weli motokaxtia '''''Filipinas''''', mewkatsan itekpantokah ''Pilipinas''. Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] wan [[kastiah tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Philipinas'''''.</small></ref>''' ({{IPA|piliˈpinas|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Takalohtlahtolli|takaloh]] wan [[Bisayahtlahtolli|bisayah]], ''Pilipinas''; ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''Philippines''; ika [[Ilokanohtlahtolli|ilokanoh]] wan [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Filipinas'') —weyak itokah '''Axkayotl Pilipinas'''— (ika [[Takalohtlahtolli|takaloh]], ''Republika ng Pilipinas''; ika [[Inglestlahtolli|ingles]], ''Republic of the Philippines'') se [[tlalayawalwexteyowalli]] pan Asiah, ipan [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]]. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Manillah]].<ref>Amochkalli tlen Senkotilistli (2006). [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Philippines.pdf «Country Profile: Philippines»] (PDF). ''LOC.gov'' {{Eng}}.</ref><ref name=":0">CIA (2011). [https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html «Philippines»]. ''The World Factbook'' {{Eng}}.</ref> Mopantia miktlanpa ika [[Taiwan]], sankeh achtopa eltok [[Tlalkamaktli Luzón]]. Mopantia witstlanpa ika [[Borneo]] wanya sekinok [[tlalayawalko]] tlen [[Indonesia]] wan [[Célebes Weyiatl]]. Siwatlanpa eltok [[China Witstlanpa Weyiatl]] wan tlalokan, [[Pilipinas Weyiatl]].<ref>Gobiernoh tlen Pilipinas (2007). [https://web.archive.org/web/20071022221129/http://www.gov.ph/aboutphil/general.asp «General Information»]. ''Gov.ph'' {{Eng}}.</ref><ref name=":0" /> __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Kampa motemohki == <references /> == Seyok amamatlatsalan == __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Pilipinas]] 0kvqynkw9iidpc8rcr7g73r4yb64bp5 Tlatilantli Hidalgo 0 34405 503182 502110 2022-08-11T17:56:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Tlatilantli Hidalgo|NCH_name=Hidalgo tlatokajyotl|NHN_name=Tlahtohcayotl Hidalgo}} {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Hidalgo|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chimalli=Coat of arms of Hidalgo.svg|Pamitl=Flag of Hidalgo.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Otontlahtolli|otomih]] wan [[Koratlahtolli|kora]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Miguel Riquelme Solís|Ixeliuhca=38 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Xalixko imatlatsalan|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Hidalgo in Mexico (location map scheme).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Saltillo.svg|20px]] [[Pachyohkan]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl San Rafael|Matlatzalan=http://www.hidalgo.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-JAL|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Jalisco|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Xalixkatl, -h|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Hidalgo'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Hidalgo''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''xalli''.</small></ref> ({{IPA|iˈðalɣo|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Hidalgo'') —weyak itokah '''Tlatilantli Hidalgo'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Hidalgo'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]]. ''Gobiernoh tlen Mexko''. [[Ikwa altepetl]] itokah [[Pachyohkan]]. Moxelohtok ika ome kaxtolli wan chikweyi [[altepetlalli]]. __TDC__ == Tlaltokayotl == == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik España === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Hidalgo naman === == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __SIN_TDC__ __NO_EDITAR_SECCIÓN__ <!----------Interwiki strapline----------> [[Neneuhcāyōtl:Hidalgo]] 1hqmb3tg6qbh99uytganut5e2ezx19r España 0 34419 503135 501900 2022-08-11T17:36:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|40|25|08|N|3|41|31|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_PPL2=Kena|NHE_name=España|NCH_name=España (nch)|NHN_name=España (nhn)|PPL_name=España}} {{Tlakatiyan | mapa = Spain (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px |āchcāuhtōcāitl=Weyitlahtohkayotl España|āchcāuhtōcāitl_nativo=''Reino de España''|pāmitl=Bandera_de_España.svg|chīmalli=Escudo_de_España_(mazonado).svg|cemāxcātōcāitl=España|tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli=Himno Nacional de España.ogg|tlācatiyāncuīcatiliztli=''Marcha Real Española''|lema_nacional=''Plus ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|tēcuacān=[[Madrid]] [[File:Escudo de Madrid.svg|derecha|20px]]|tēcuacān_chānehqueh=3&nbsp;305&nbsp;408 chan.|tēcuacān_cemonoc=40_25_N_3_41_W 40°25′ M, 3°41′ S|huēyi_āltepētl=[[Madrid]]}}'''España<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli motokaxtia '''''Kaxtillan'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokayotia ''España''. Kaxtillan se tlalli pan tlahko España, moxelohtok ika ome tlatilantli inintokah [[Kaxtillan wan León]] wan [[Kaxtillan-La Mancha]].</small></ref>''' ({{IPA|ɛsˈpaɲaˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]] wan [[Galegotlahtolli|gayegoh]], ''España''; ika [[Katalantlahtolli|katalan]], ''Espanya''; ika [[Euskaltlahtolli|vaskoh]], ''Espainia''; ika [[Oksitantlahtolli|oksitanoh]], ''Espanha'') —weyak itokah '''Weyitlahtohkayotl España'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Reino de España'') se [[wexteyowalli]] pan [[Eoropah]], mosetilihki ika [[Sentik Eoropah]], katlihki i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[weyitlahtohkayotl]], [[sentiktlapehpenolpa]]. Itlalwi, ika [[ikwa altepetl]] itokah [[Madrid]], moxelohtok ika kaxtolli wan ome [[tlateyowalli]] wanya ome [[altepetlalli]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Eoropah}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline---------->[[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:España]] at9i7ldpc4jnhfqespobicd2ks43dgf Monterrey 0 34421 503169 494721 2022-08-11T17:51:04Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|25|40|17|N|100|18|31|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Monterrey|NCH_name=Monterrey (nch)|NHN_name=Monterrey (nhn)}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Ciudad Metropolitana de Monterrey|PPC=56 740|PIB=64 854|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Monterrey iteposamaw|Matlatzalan=http://www.monterrey.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=64000|Tepachoani=Luis Donaldo Colosio Riojas (2021-2024)|Chimalli=Escudo_de_Monterrey,_Nuevo_León,_México.svg|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Nuevo León]]|Tocaitl=Monterrey|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.929 (3 tlen 51º)|Pozahuacayotl=1170.99|Chanehqueh=1 142 952|Tlalticpac tliltetl=25°40′17″ M,<br />100°18′31″ S|Ixtentli=324.4|fundación_fechas=<br/>20 tlen [[septiempreh]], [[1596]]. [[Diego de Montemayor]]|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewalistli|INEGI=19039|Altepetlalli=Monterrey|Tlacatocaitl=Monterrey chaneh, -keh<br />Monterreytlakatl, -meh|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = MonterreyCollage.jpg | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}|Tlalmachiyotl=<!--Monterrey location.png-->}} '''Monterrey''' ({{IPA|mõntɛˈrei̯|{{IPA/Kastiah}}|}}), inin i[[Altepenanyotl|altepenanyo]] tlatilantli [[Nuevo León]]. Eltok pan Mexko Miktlanpa wan itstokeh 1&nbsp;142&nbsp;952 chanehkeh, yeka eli tlen chiknawi altepetl ika achiyok chanehkeh pan [[Mexko]]. Nowkiya, eli altepetl tlen ome ika tiankiskayotl wan tlapiyalistli tlen ni wexteyowalli. == Nemiliskayotl == == No xikitta == * [[Nuevo León]] * [[Mexko]] == Amoxtemolistli == == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Nuevo León]] jbz2yhh4jffg91x3d9s81czpute78bs Aguascalientes, Aguascalientes 0 34705 503091 502255 2022-08-11T16:40:37Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Altepetl1 | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Altepetl Aguascalientes | Chantocaitl = Ciudad de Aguascalientes | Tlaixcopinalli = AGUASCALIENTES CITY.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = Escudo de Aguascalientes.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-AGS/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca2 = [[Aguascalientes altepetlahtohcan|Aguascalientes]] | Ancayotl = | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 2440 | Chanehqueh = 863,893 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = [[20 metztli abril]], [[1970]] | Tlacatocaitl = Aguascalientecatl | Altepetequihuah = Leonardo Montáñez Castro | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = }} '''Aguascalientes''' ce altepetl ompa [[Aguascalientes]]. Aguascalientes altepetl quipiya 863,893 chanehqueh. == Tlaltocayotl == '''Aguascalientes''' ce altepetl ipan tlahtocayotl Aguascalientes. Hualauh caxtillahtolcopa itech ''Aguas'' huan ''Calientes'', ''atl'' huan ''totonilli'', quitoznehqui '''Atotonilli'''. Aguascalientes tlahtohcayotl quipiya itoca itechpahuic [[Aguascalientes, Aguascalientes|Altepetl Aguascalientes]] motenehua ''La Villa de Nuestra Señora de la Asunción de las Aguas Calientes'' mitzpehua in 22 metztli octubre xiuhpan 1575 intlah in [[Hueyitlahtocayotl Yancuic Galicia]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM01aguascalientes/index.html Enciclopedia de México, Aguascalientes.] Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 16 metztli agosto xiuhpan 2022.</ref> ==Tlalticpacmatiliztli== Inin altepetl ca ancayotl cuaxochtia in altepetl mictlampa ica [[Jesús Gómez Portugal]], in huitztlampa ica [[San Gerardo]], in tonatiuh iquizayampa ica [[Norias del Paso Hondo]], ihuan in tonatiuh icalaquitlampa ica [[San Felipe]]. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:1 Aeropuerto de Aguascalientes.jpg|220px|miniaturadeimagen|left|[[Hueyi Tepoztototlatiloyan |Hueyi Tepoztototlatiloyan Aguascalientes]].]] Aguascalientes altepetl quipiya 867.5 ohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztototlatiloyan Aguascalientes]], in ompa [[Aguascalientes altepetlahtohcan]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Aguascalientes quipiya 863,893 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020).<ref>[https://mexico.pueblosamerica.com/i/aguascalientes/ ''Pueblos de América'', Aguascalientes tlahtohcayotl, Aguascalientes altepetlahtohcan; 24 metztli julio itech 2022 xiuitl.] {{Spa/nhn}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 594 092 |- | [[2010]] | 722 250 |- | [[2020]] | 863 893 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Universidad Autónoma de Aguascalientes.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Aguascalientes.]] Aguascalientes altepetl quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Aguascalientes'', ''Universidad Politénica de Aguascalientes'', ''Instituto Tecnológico de Aguascalientes'', ''Universidad Tecnológica de Aguascalientes'' huan ''Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey Campus Aguascalientes'', ce pani tlamachtiloyan itech Aguascalientes altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 98,44 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == Aguascalientes altepetl ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pharr]] |[[Texas]] |{{USA/nhn}} |1998 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Pamplona]] |[[Navarra]] |{{ESP/nhn}} |2010 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Luis Potosí, San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |[[San Luis Potosí]] |{{USA/nhn}} |2013 |} </center> == No xiquitta == * [[Aguascalientes]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Aguascalientes]] i7pwy1x6w2167fvd61nzg25epq4w0du Kwawillan 0 34748 503163 494655 2022-08-11T17:48:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|27|18|08|N|102|02|41|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Kwawillan||NCH_name=Coahuila (nch)|NHN_name=Cuahuillan}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Kwawillan|Tlahtolli=|Lema=''Plus Ultra''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Achiyok nepa»).|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chimalli=Coat of arms of Coahuila.svg|Pamitl=Flag of Coahuila.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Afroseminoltlahtolli|afroseminol]] wan [[Kikapotlahtolli|kikapon]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tepachoani=[[Īxiptli:PRI logo (Mexico).svg|20px]] Miguel Riquelme Solís|Ixeliuhca=38 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>25 tlen [[honioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Kwawillan iteposamaw|Estado=Kena|Tlalmachiyotl=Coahuila in Mexico (location map scheme).svg|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Saltillo.svg|20px]] [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]]|Tlalticpac tliltetl=27°18′08″ M,<br />102°02′41″ S|Tepenelihuahcapanca=Tepetl San Rafael|Matlatzalan=http://www.coahuila.gob.mx/|CP=25|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-COA|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 715|Huehcapancayotl=1307|Chantocaitl=Estado de Coahuila de Zaragoza|PPC=28 888|PIB=90 905|IDH=0.800 (7º tlen 32)|Tlacatocaitl=Kwawiltekatl, -h|Pozahuacayotl=20.76|Chanehqueh=3 146 771|Ixtentli=151 571|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Kwawillan'''<ref group="tyml."><small>Nohkiya weli moihkwiloa '''''Koawillan''''' pampa sekin masewalmeh kineltokah itokah wallaw tlen ''koatl''.</small></ref> ({{IPA|kʷaˈwilãn̥|{{IPA/Nawatl}}}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Coahuila'') —weyak itokah '''Tlatilantli Kwawillan Zaragoza'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Coahuila de Zaragoza'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli wan se inintsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]].<ref name="censo2">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> [[Ikwa altepetl]] itokah [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo]]. Moxelohtok ika ome kaxtolli wan chikweyi [[altepetlalli]]. __TDC__ == Tlaltokayotl == == Nemiliskayotl == === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik Biskaya === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Kwawillan naman === == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __SIN_TDC__ __NO_EDITAR_SECCIÓN__ <!----------Interwiki strapline----------> [[Neneuhcāyōtl:Kwawillan]] en5lp0m1nm6fh09xvibkvg2ahxruwpm Nuevo León 0 34844 503172 494654 2022-08-11T17:52:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{coor capital dm|25|34|00|N|99|58|14|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2=Kena|NHE_name=Nuevo León|NCH_name=Nuevo León (nch)|NHW_name=Nuevo León (nhw)|NHN_name=Yancuic León}} {{Tlatilantli|Tocaitl=Nuevo León|Tlalticpac tliltetl=25°34′00″ M,<br />99°58′14″ S|Matlatzalan=http://www.nl.gob.mx/|CP=64, 66, 67|Teuctlahtoqueh=3|ISO=MX-NLE|UTC=[[UTC-6]]|Metros=3 750|Tepenelihuahcapanca=Tepetl Potosí|Huehcapancayotl=243|PPC=35 721|PIB=206 627|IDH=0.808 (4º tlen 32)|Tlacatocaitl=Nuevo León chaneh, -keh<br />Neoleonestlakatl, -meh|Pozahuacayotl=64.7|Chanehqueh=5 784 442|Ixtentli=64 924|Chantocaitl=Estado de Nuevo León|Tecuacan=[[Īxiptli:Escudo de Monterrey, Nuevo León, México.svg|20px]] [[Monterrey]]|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlalmachiyotl=Nuevo Leon in Mexico (location map scheme).svg|Lema=''Semper ascendens''<br />([[latintlahtolli|latin]], «Nochipa tlehkotikah»).|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chimalli=Coat of arms of Nuevo Leon.svg|Pamitl=Flag of Nuevo Leon.svg|Hueyaltepetl=|fundación_hitos=&nbsp;• Tsintilistli|Tlahtolli=|Occe_tlahtolli=[[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]|Tepachoani=[[Īxiptli:MC Party (Mexico).svg|20px]] Samuel García Sepúlveda|Ixeliuhca=51 [[altepetlalli]]|tzintiliztli=Pewalistli|fundación_fechas=<br/>5 tlen [[holioh]], [[1824]].|Matlatzalantocaitl=Nuevo León iteposamaw|Estado=Kena|Tlahtolli_amo=Amo}} '''Nuevo León'''<ref group="tyml."><small>Itokah axweli motlahtolkwapa. Ni tlatilantli iamawan san kitokayotiah ''Nuevo León'' so ''Tlatilantli Nuevo León''.</small></ref> ({{IPA|ˈnweβo leˈõn|{{IPA/Kastiah}}|NuevoLeon.ogg}}) —weyak itokah '''Tlatilantli Nuevo León'''— (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''Estado Libre y Soberano de Nuevo León'') eli [[tlatilantli]] tlen kaxtolli intsalan ome kaxtolli wan se katli, wanya [[Altepetl Mexko]], mosetilihtokeh [[Mexko|Mexko Tlalli]].<ref name="censo2">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> [[Ikwa altepetl]] itokah [[Monterrey]]. Moxelohtok ika ompowalli wan mahtlaktli wan se [[altepetlalli]]. [[Altepenanyotl Monterrey]] eli ni tlatilantli itlalwi katli kipiya achiyok kwalli [[tlapiyalistli]] tlen Mexko. Altepenanyotl moxelohtok ika [[Apodaca]], [[Pesquería]], [[Cadereyta Jiménez]], [[García, Nuevo León|García]], [[General Escobedo, Nuevo León|General Escobedo]], [[Guadalupe, Nuevo León|Guadalupe]], [[Salinas Victoria]], [[Altepetl Benito Juárez]], [[San Nicolás de los Garza]], [[San Pedro Garza García]], [[Santa Catarina, Nuevo León|Santa Catarina]], [[Santiago, Nuevo León|Santiago]] wan [[Monterrey]]. Sekinok altepetlalmeh pan ni tlatilantli: [[Allende, Nuevo León|Allende]], [[Agualeguas]], [[Linares]], [[Montemorelos]], [[China, Nuevo León|China]], [[Mier y Noriega]], [[Hualahuises]], [[Sabinas Hidalgo]], [[Doctor Arroyo]], [[Mina, Nuevo León|Mina]], [[Cerralvo]], [[Lampazos de Naranjo]], [[Altepetl Anawak]] wan se i[[chinanko]] itokah [[Colombia, Nuevo León|Colombia]]. __TOC__ == Tlaltokayotl == Nehneminih katli eliyayah [[España]] wan [[Portogal]] ewanih kimakak itokah pan xiwitl [[1579]], maske itlatsintihkaw, se portogaltekatl itokah [[Luis Carvajal y de la Cueva]], kitokaxtihki [[Weyitlahtohkayotl León]] imawisso, nopa tlalli kampa tlakatki weyitlahtoani [[Felipe II tlen España]].<ref>INAFED. [http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM19nuevoleon/nomenclatura.html «Nomenclatura - Nuevo León»]. {{Spa}}</ref> == Nemiliskayotl == === Achtopa kaxtiltekahmeh === === Teetlalkwihkwilistli === === Yankwik Weyitlahtohkayotl León === === Tlakaxoxowkayotl === === Reformah teeyolewalistli === === Porfiriatoh === === Nuevo León naman === == No xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Nuevo León}} [[Neneuhcāyōtl:Nuevo León]] 37cfgme7ni888k2y26qk6wzhf579wq6 Kaltsomitl 0 34938 503197 499077 2022-08-11T18:02:54Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Kaltsomitl (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Maxtli|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:Boxer homme.jpg|thumb|right|220px|Kaltsomitl tlen okichtli.]] Ne '''kaltsomitl''', se yoyomitl tlahtsoma ika kotomitl tlen ika tikpikih totsintsmal wan tepolli, kipiya seyok ixneska. Se yoyoymitl ipampa imetsnakayo. chanehmeh kinamakah kaltsomitl pan tiayankistli. == Seyok amamatlatsalan == {{Yoyomitl}} [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] km9o2b295ts7qkexoe3xm0i3xz7xp1k Campeche, Campeche 0 34999 503078 503069 2022-08-11T15:56:13Z Koatochij 19758 /* Temachtiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} {{Altepetl | Altepetl = Altepetl | Tlacatiyan ixeliuhca = Altepetl | Tocaitl = Campeche | Chantocaitl = San Francisco de Campeche<br />Aj Kaan Peech | Tlaixcopinalli = Montaje de San Francisco de Campeche.jpg | Tlalmachiyotl = | Chimalli = EscudodeCampeche.svg | Pamitl = | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca1 = Tlahtohcayotl | Xeliuhca1 = {{MX-CAM/nhn}} | Tlacatiyan_ixeliuhca2 = Onohuayan | Xeliuhca2 = | Tlacatiyan_ixeliuhca3 = Altepetlahtohcan | Xeliuhca3 = [[Campeche altepetlahtohcan|Campeche]] | Ancayotl = 99° 40′ 58″ M, 120° 21′ 22″ I | Ixtentli = 6.2 km<sup>2</sup> | Huehcapancayotl = | Metros = 0 - 31 | Chanehqueh = 250,141 | Pozahuacayotl = | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tlalticpac tliltetl = | Tlacapohualtextli = | Altepetzintiliztli = | Tlacatocaitl = Campechetecatl | Altepetequihuah = | UTC = [[UTC-6]] | USPS = | CodigoISO = | CP = | CT = | Lada = | Nenecuilhuaztli = | Matlatzalan = http://www.campeche.gob.mx/ }} '''Campeche''' ce altepetl ipan tlahtohcayotl [[Campeche]] ipan [[Mexico]]. == Tlaltocayotl == [[File:Campeche.png|120px|thumb|left|Hueyitlahtohcayotl Yucatan ichimal]] Inin tlalli omoteneuh itlaltoca ipan mayatlahtolcopa: «''Kaan Péech''» nozo ''Aj K’iin Peech'' ce huehuehcauh mayaaltepetl ompa Yucatan tlalyacatl nouhqui quihtoznequi ''Kaanpéech''. In huehcauh tlaltocayotl huala itech tlahtolli ''kaan'' ([[coatl]]) huan ''peech'' ([[ixcauhtli]]), in tlalpan catcah coameh huan iixcauh, nahuatlahtoltica. Inin huehuehcauh tocayotl ocompatlac itech ''Ciudad de Campeche'' in axcan itocah. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Kaanpéech'' == Chanehmatiliztli == Campeche quipiya 1,922,523 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020). {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2000]] | 1 148 681 |- | [[2010]] | 1 300 983 |- | [[2020]] | 1 922 523 |- |} ==Temachtiliztli== [[File:Rectoria13.jpg|thumb|200px|izquierda|Universidad Autónoma de Campeche.]] Altepetl Campeche quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Autónoma de Campeche'', ''Universidad Politénica de Campeche''. ''Instituto Tecnológico de Campeche'', ''Universidad Tecnológica de Campeche'' huan ''Universidad Hispanoamericana Justo Sierra'', ce pani tlamachtiloyan itech Campeche altepeticpac. In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noihqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 97,10 % chanehqueh. == Neteicniuhtiliztli == Altepetl Campeche ca icniuhcayotl ica ininqueh altepemeh. <center> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:55%;" |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Altepetl !style="background:#659ec7;"|Xeliuhcayotl !style="background:#659ec7;"|Tlacatiyan !style="background:#659ec7;"|Xihuitl |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Quetzaltenanco]] |[[Quetzaltenanco]] |{{GTM/nhn}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Tochtlan Gutiérrez]] |[[Chiyapan]] |{{MEX/nhn}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Ibiza]] |[[Baleares]] |{{ESP/nhn}} | |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Matanzas]] |[[Matanzas]] |{{CUB/nhn}} | |- |} </center> == No xiquitta == * [[Campeche]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == [[Neneuhcāyōtl:Tecuacan ipan Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Campeche]] oko7wcj4gb7r3w4amah9ob4pnqk2s0f Kotomitl 0 35433 503198 499340 2022-08-11T18:03:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:Man getting dressed.jpg|200px|thumb|right|Kotomitl]] '''Kotomitl''' yoyomitl tlen kitekiwia == Seyok amamatlatsalan == {{yoyomitl}} [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] aina6qbp9tz3tg1452oj5v6bfbsb8fi Achichiltik 0 35509 503122 500715 2022-08-11T17:31:10Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Achichiltik||NCH_name=Achichiltik (nch)|NHN_name=Tlazalehualtic}} {{Tlapalli|title=Achichiltik|hex= F7BFBE| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Achichiltik''' se tlapalli. ==Ixkopinalli== {{-}} <gallery> File:Rosa Queen Elizabeth1ZIXIETTE.jpg File:BleedingHeartCloseUp.JPG File:Cherry blossoms in the Tsutsujigaoka Park.jpg File:Frogfish ocellated.jpg File:Sau mit ihren Ferkeln.jpg File:Roseate Spoonbill - Myakka River State Park.jpg File:Calcite-163756.jpg File:VDAY NOLA Pink Peace Balloons.jpg File:5290 - GLBT event - L'amore spiazza, Pavia 16 May 2010 - Foto Giovanni Dall'Orto.jpg File:Pink 1963 Cadillac.jpg File:Casa Rosada Buenos Aires.JPG File:Lehnga.jpg </gallery> == No xikitta == * [[Tlapalli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] sp8cvtddyioydgmh8lya7whqeziqnn1 503155 503122 2022-08-11T17:45:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Achichiltik||NCH_name=Achichiltik (nch)|NHN_name=Tlazalehualtic}} {{Tlapalli|title=Achichiltik|hex= F7BFBE| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Achichiltik''' se tlapalli. ==Ixkopinalli== {{-}} <gallery> File:Rosa Queen Elizabeth1ZIXIETTE.jpg File:BleedingHeartCloseUp.JPG File:Cherry blossoms in the Tsutsujigaoka Park.jpg File:Frogfish ocellated.jpg File:Sau mit ihren Ferkeln.jpg File:Roseate Spoonbill - Myakka River State Park.jpg File:Calcite-163756.jpg File:VDAY NOLA Pink Peace Balloons.jpg File:5290 - GLBT event - L'amore spiazza, Pavia 16 May 2010 - Foto Giovanni Dall'Orto.jpg File:Pink 1963 Cadillac.jpg File:Casa Rosada Buenos Aires.JPG File:Lehnga.jpg </gallery> == No xikitta == * [[Tlapalli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] 4cvhdrpvaqleoj4fkenoo5bc2x4h732 Kwawenchohtik 0 35517 503162 500729 2022-08-11T17:48:18Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Kwawenchohtik|NCH_name=Kuauenchotik|NHN_name=Ayohpaltic}} {{Tlapalli|title=Kwawenchohtik|hex= D40D7D| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Kwawenchohtik''' se ixneska tlen [[achichiltik]] kanah [[soyotik]]. Se tlawilli. ==Ixkopinalli== <gallery> File:Calibrachoanoamagenta.jpg File:070902 pitayas.JPG File:Magenta leaves on a Common Spindle bush in Tuntorp 2.jpg File:Bougainvillea in Shenzhen,GuangDong China(7).jpg File:D americo santos silva.jpg File:Magenta--w.jpg </gallery> == No xikitta == * [[Ixneska]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska]] q5u96t0fa592uhosltfugxyumxj6fqh Tsikatik 0 35520 503185 494839 2022-08-11T17:57:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[Achiotic|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapalli|title=Tsikatik|hex= 882D17| r=50|g=205|b=50| c=|m=|y=|k=| h=|s=|v= }} '''Tsikatik''' se tlapalli. <gallery> File:Keittomaalilla maalattu hirsitalo Äänekoskella.jpg </gallery> == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] on8g4kijji6yqmrtoq95ueqy1unpvhg Kwetlaxkowapan 0 35535 503164 502181 2022-08-11T17:49:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahkwilolli-MEX}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2=Kena|NHE_name=Kwetlaxkoapan|NHN_name=Cuetlaxcoapan}} {{Altepetlalli|Tlacatiyan={{MEX/nhe}}|Chantocaitl=Puebla de Zaragoza|PPC=38 697|PIB=24 888|Huehcapancayotl=500|Matlatzalantocaitl=Wexotlah imatlatsalan|Matlatzalan=http://www.huejutla.gob.mx/|Lada=(+52) 81|CP=67100|Tepachoani=Daniel Andrade Zurutuza|Tlalmachiyotl=|Chimalli=Escudo Puebla.png|Tlacatiyan ixeliuhca=|Tlatilantli=[[Puebla]]|Tocaitl=Kwetlaxkowapan|UTC=[[UTC-6]]|IDH=0.915 (5 tlen 51º)|Pozahuacayotl=4573.24|Chanehqueh=44 311|Tlalticpac tliltetl=25°40′39″ M, 100°15′35″ I|Ixtentli=118.4|fundación_fechas=<br/>4 tlen [[eneroh]], [[1716]]. Francisco Antonio de Barbadillo Vitoria|fundación_hitos=&nbsp;• Altepewaltilistli|tzintiliztli=Pewkayotl|INEGI=130280001|Altepetlalli=Kwetlaxkowapan|Tlacatocaitl=Wexotekatl|Ciudad=Kena|Tlaixcopinalmeh={{Tlaixkopinalmeh | foto2a = Casa Alfeñique.JPG{{!}} | foto2b = Vista de la Estrella de Puebla 28.jpg{{!}} | foto3a = Catedral de Puebla 2.JPG{{!}} | foto4a = Capilla Rosario Puebla.jpg{{!}} | foto4b = Paseo de San Francisco.JPG{{!}} | foto5a = Catedral de Puebla en paisaje..jpg{{!}} | espaciado = 3 | borde = 0 | tamaño = 275 | color = #FFFFFF }}}} '''Kwetlaxkowapan''' ([[caxtillantlahtolli]]: '''Puebla de Zaragoza'''), inin altepetl tlatilantok ompa altepetlalli [[Puebla]], tlatilantli Puebla. Sekinok altepemeh itech inintokah, Cholollan, Ahmosok wan Tepeyak. Kipiya 1 576 259 chanehkeh. Nochi masewalmeh nawatlahtoanih. ==Tokayotl== :Kwetlaxtli: piel. :kowatl: serpiente :-pan: sobre :"Lugar sobre la piel de serpientes" ==Chanehkeh== {| class="wikitable" |- ! Xiwitl ! Chanehkeh |- | [[2010]] | 1,434,062 |- | [[2020]] | 1,576,259 |- |} == No xikitta == * [[Puebla]] * [[Mexko]] == Tlahtolkakilistiloni == <references/> == Seyok amamatlatsalan == {{Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Puebla]] sfg1thrh4q9vqxs4rfy4mrq3ez9u34a Aguascalientes (nhn) 0 35786 503088 502981 2022-08-11T16:30:10Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Aguascalientes <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Aguascalientes | Chantocaitl = Estado de Aguascalientes | Pamitl = Flag of Aguascalientes.svg | Chimalli = Coat of arms of Aguascalientes.svg | Tlalmachiyotl = Aguascalientes in Mexico.svg | Lema = Bona Terra, Bona Gens, Aqua Clara, Clarum Cœlum | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tecuacan = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Hueyaltepetl = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Ixtentli = 5 616 | Tlaixpayotl = 29 | Tlalticpac tliltetl = 22°01′18″N 102°21′23″O | Tepenelihuahcapanca = [[La Ardilla]] | Metros = 2,854 | Chanehqueh = 1,312,544 | CampaChanequeh = 227 | Pozahuacayotl = 197.3 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 33,491 | PPC = 23.492 | Tzintiliztli = [[5 metztli febrero]] xiuhpan [[1857]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tetlanahuatiani = Martín Orozco Sandoval | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 27 | Tlacatocaitl = Aguascalientecatl | Onohuayan = | Altepetlahtohcan = [[Altepetlahtohcan ipan Aguascalientes|11]] | UTC = [[UTC]]-6 | USPS = | CodigoISO = MX-AGS | Matlatzalan = www.aguascalientes.gob.mx |}} '''Aguascalientes''' nozo '''Tlahtohcayotl Aguascalientes''' (caxtillantlahtolcopa: ''Estado de Aguascalientes''), ce [[tlahtohcayotl]] ipan [[Mexico]] tlalli. Altepetl [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] itecuacan huan ialtepenanyo ipan tlahtohcayotl Aguascalientes. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Zacatecah]], canahpa huitztlampa ica [[Xalixco]], canahpa tonalcalaquiyampa ica Zacatecah huan canahpa tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan [[Xalixco]]. Inic nahui tlahtohcayotl ocachi tepetzin ipan Mexico, canahpa tlahcopampa ca, ionohuayan ''El Llano'' ipan hueyiohtli iztac teocuitlatl ''Camino Real de la Plata'' itzalan in Zacatecah altepetl huan [[León, Guanajuato|León]] altepetl nozo [[Lagos de Moreno]]. Ce tlahtohcayotl ica hueyic tequitiliztli. == Tlaltocayotl == '''Aguascalientes''' ce tlaltohcayotl itecuacan. Hualauh caxtillahtolcopa itech ''Aguas'' huan ''Calientes'', ''atl'' huan ''totonilli'', quihtoznequi '''Atotonilli'''. Aguascalientes tlahtohcayotl quipiya itoca itechpahuic [[Aguascalientes, Aguascalientes|Altepetl Aguascalientes]] motenehua ''La Villa de Nuestra Señora de la Asunción de las Aguas Calientes'' mitzpehua in 22 metztli octubre xiuhpan 1575 intlah in [[Hueyitlahtocayotl Yancuic Galicia]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM01aguascalientes/index.html Enciclopedia de México, Aguascalientes.] Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 16 metztli agosto xiuhpan 2022.</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Achto tlacameh ipan inin tlalli catca 20 000 a.C. anca, ce tlalli ipan [[Hueyi Chichimecapan]], ochantih [[chichimecah| chichimecacalpolli]], in tlacatiyan [[caxcaneh]], [[tecuexeh]], [[cuamareh]] huan [[iztachichimecah]]. Achto yaoquizqueh nican cualcan, yehuantin oahcicoh ompa Caxtillan, teuctli Pedro Almíndez Chirino catca inic ce caxtiltecah tlen nemini nican tlalli, ohce xiuhpan 1530 nozo ipampa 1531 xihuitl, otlachiuh nehuatilli ipampa teuctli Nuño Beltrán de Guzmán. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Zacatecah]] tlahtocayotl, canahpa in huitztlampa ica [[Xalixco]], in tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan in tonalcalaquiyampa ica [[Xalixco]]. ===Yeyantli=== Tlahtohcayotl Aguascalientes quipiya miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli<ref group=tyml.>Tlahtolli quihtoznequi ipampa españoltecah matel '''''Clima'''''. Nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''yeyantli''.</ref> ahneneuhqui mochi Aguascalientes, inon tlacatiyan ica ''tlalnepantlah'' (ahmo quipia hueyatl) yeyantli ica miaquin cuauhtic tepetl La Ardilla ica cepayahuitl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahco ''temperatura''. Nican Tlahtocayotl Aguascalientes huacqui huan tepeyoh ica chicahuac [[ehcatl]] ihuicpa [[San Pedro atoyatl]] quemeh tlahtocayouhtic cuauhtlahtli ''Sierra Fría'' in ompa [[Plutarco Elías Calles apantli]] huan Malpaso apantli. Nochipa tepetlampa quipiya miac cepayauhtic [[cuauhtlah]] ca. In tencalixcuatl ica Zacatecah in ixtlahuatl cah, ce yeyantli cenca tepeyohtic in [[Sierra Madre Occidental]] huan in [[Sierra Fría]], tlen atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl ihuan hueyi [[atoyatl]] ipan tlani temperatura. === Yoliztli === Aguascalientes iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos orientales'', quipiya atl ipampa atoyatl huan Los Arquitos atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra Fría''. No xiquitta Aguascalientes tlahtocayotl quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Aguascalientes''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Striped Skunk (cropped).jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Didelphis marsupialis bragança-PA-brazil.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Presa Los Arquitos, en Jesús María, Aguascalientes 17.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Epatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlacuachin]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Aztatl]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Granger Lake 013.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis latrans.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cottontail Rabbit in West Hartford, Connecticut 5.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tepocolcoatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ayotochtli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Coyotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tochtli]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Nohpalli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Teoacomitl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ocotl]] |- |} </div> ==Teyacanaliztli== Aguascalientes quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Aguascalientes altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Martín Orozco Sandoval in tetlanahuatiani. {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixeliuhca=== {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepetlahtohcan!!Altepetlahtohcan icua |- |001 || [[Aguascalientes altepecalpolli|Aguascalientes]] || [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepecalpolli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepecalpolli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepecalpolli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepecalpolli (Aguascalientes)|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepecalpolli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepecalpolli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepecalpolli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepecalpolli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepecalpolli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Barrio 4.jpg|thumbnail|200px|left|Feria de San Marcos.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Aguascalientes, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Altepetl Aguascalientes]] ipan Aguascalientes altepecalpolli, Apantli ipan [[San Francisco de los Romo]] altepecalpolli, Tepeyacac huan Lindavista ipan [[El Llano]], Cristo Roto ipan Jesús María altepecalpolli, Xolalpan Calvillo huan Sierra Fría ipan Calvillo altepecalpolli. Ohcequin cualcan ca, in ''Feria Nacional de San Marcos'' ipan Barrio de San Marcos, ompa xolalpan Altepetl Aguascalientes. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:1 Aeropuerto de Aguascalientes.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Aeropuerto Internacional de Aguascalientes]].]] Aguascalientes quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipiya ce total itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 3,388,168 |- | [[2020]] | 3 540 684 |- |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Capilla Hacienda de Santiago 2.jpg|thumb|200px|Santiago iteopan.]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Tlahtohcayotl Aguascalientes; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. ===Tlacualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], in tlacualli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlaxcalchilatl]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[birria]], [[tlapaloctli]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica mochi calmanaliztli ipan [[Mexico]]; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ===Calmanaliztli=== [[Image:Catedral de Aguascalientes, Aguascalientes, Aguascalientes- Aguascalientes cathedral (20232942553).jpg|thumb|right|200px|Hueyitepixcalli Aguascalientes.]] ====Hueyiteocalli Aguascalientes==== Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Aguascalientes ca Hueyiteocalli Ichpochtli La Asunción ipan xolalpancopa. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipiya ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ome torres, ahcopa ce terraza ixpan in hueyi iixteocal. === Macehualiztli === [[Image:Representación de la batalla de los Chicahuales, Jesús María, Aguascalientes 21.jpg|thumb|200px|Chicahualmeh ipan Jesús María.]] Aguascalientes ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''bordados'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Aguascalientes]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Chicahualli", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla de los Chicahuales'' ipan Jesús María altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''banda de viento'' (tlatzohtzonalcalpolli). ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== * 2012 - '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – ''[[Camino Real Tierra Adentro]]'' (Hueyiohtli Tlalnepantlah). == Momotlaliztli== [[File:Estadio Victoria (Aguascalientes).jpg|thumb|200px|left|Momotlaloyan Victoria]] [[File:Charreada en El Sabinal, Salto de los Salado, Aguascalientes 31.JPG|thumb|200px|right|Charreada ipan Aguascalientes]] In momotlaliztli ipan Aguascalientes tlahtocayotl ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, huan momotlaliztli itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Aguascalientes quipia tlamahuichihuanimeh ipan momotlaliztli quemeh mah: tecpan momotlaloyan ipan ''Estadio Victoria'' ipan Altepetl Aguascalientes, patinaje, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. Ohce momotlaliztli, in ''charreria'', momotlaliztlacatiyan otlachiuh nican Aguascalientes tlahtocayotl. == No xiquitta == * [[Yancuic Galicia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Aguascalientes}} * [http://www.aguascalientes.gob.mx/ Sitio web del Gobierno del Estado.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/ccpv/cpv2005/Default.aspx Información del Conteo de población de 2005.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/agro/default.aspx Información del Censo Agropecuario 2007.] {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes (nhn)]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] mmzulron2t2x2cxeo3ht0pxmu2wqo8v 503089 503088 2022-08-11T16:31:47Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Aguascalientes <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Aguascalientes | Chantocaitl = Estado de Aguascalientes | Pamitl = Flag of Aguascalientes.svg | Chimalli = Coat of arms of Aguascalientes.svg | Tlalmachiyotl = Aguascalientes in Mexico.svg | Lema = Bona Terra, Bona Gens, Aqua Clara, Clarum Cœlum | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tecuacan = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Hueyaltepetl = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Ixtentli = 5 616 | Tlaixpayotl = 29 | Tlalticpac tliltetl = 22°01′18″N 102°21′23″O | Tepenelihuahcapanca = [[La Ardilla]] | Metros = 2,854 | Chanehqueh = 1,312,544 | CampaChanequeh = 227 | Pozahuacayotl = 197.3 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 33,491 | PPC = 23.492 | Tzintiliztli = [[5 metztli febrero]] xiuhpan [[1857]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tetlanahuatiani = Martín Orozco Sandoval | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 27 | Tlacatocaitl = Aguascalientecatl | Onohuayan = | Altepetlahtohcan = [[Altepetlahtohcan ipan Aguascalientes|11]] | UTC = [[UTC]]-6 | USPS = | CodigoISO = MX-AGS | Matlatzalan = www.aguascalientes.gob.mx |}} '''Aguascalientes''' nozo '''Tlahtohcayotl Aguascalientes''' (caxtillantlahtolcopa: ''Estado de Aguascalientes''), ce [[tlahtohcayotl]] ipan [[Mexico]] tlalli. Altepetl [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] itecuacan huan ialtepenanyo ipan tlahtohcayotl Aguascalientes. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Zacatecah]], canahpa huitztlampa ica [[Xalixco]], canahpa tonalcalaquiyampa ica Zacatecah huan canahpa tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan [[Xalixco]]. Inic nahui tlahtohcayotl ocachi tepetzin ipan Mexico, canahpa tlahcopampa ca, ionohuayan ''El Llano'' ipan hueyiohtli iztac teocuitlatl ''Camino Real de la Plata'' itzalan in Zacatecah altepetl huan [[León, Guanajuato|León]] altepetl nozo [[Lagos de Moreno]]. Ce tlahtohcayotl ica hueyic tequitiliztli. == Tlaltocayotl == '''Aguascalientes''' ce tlaltohcayotl itecuacan. Hualauh caxtillahtolcopa itech ''Aguas'' huan ''Calientes'', ''atl'' huan ''totonilli'', quihtoznequi [[atotonilli]]. Aguascalientes tlahtohcayotl quipiya itoca itechpahuic [[Aguascalientes, Aguascalientes|Altepetl Aguascalientes]] motenehua ''La Villa de Nuestra Señora de la Asunción de las Aguas Calientes'' mitzpehua in 22 metztli octubre xiuhpan 1575 intlah in [[Hueyitlahtocayotl Yancuic Galicia]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM01aguascalientes/index.html Enciclopedia de México, Aguascalientes.] Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 16 metztli agosto xiuhpan 2022.</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Achto tlacameh ipan inin tlalli catca 20 000 a.C. anca, ce tlalli ipan [[Hueyi Chichimecapan]], ochantih [[chichimecah| chichimecacalpolli]], in tlacatiyan [[caxcaneh]], [[tecuexeh]], [[cuamareh]] huan [[iztachichimecah]]. Achto yaoquizqueh nican cualcan, yehuantin oahcicoh ompa Caxtillan, teuctli Pedro Almíndez Chirino catca inic ce caxtiltecah tlen nemini nican tlalli, ohce xiuhpan 1530 nozo ipampa 1531 xihuitl, otlachiuh nehuatilli ipampa teuctli Nuño Beltrán de Guzmán. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Zacatecah]] tlahtocayotl, canahpa in huitztlampa ica [[Xalixco]], in tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan in tonalcalaquiyampa ica [[Xalixco]]. ===Yeyantli=== Tlahtohcayotl Aguascalientes quipiya miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli<ref group=tyml.>Tlahtolli quihtoznequi ipampa españoltecah matel '''''Clima'''''. Nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''yeyantli''.</ref> ahneneuhqui mochi Aguascalientes, inon tlacatiyan ica ''tlalnepantlah'' (ahmo quipia hueyatl) yeyantli ica miaquin cuauhtic tepetl La Ardilla ica cepayahuitl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahco ''temperatura''. Nican Tlahtocayotl Aguascalientes huacqui huan tepeyoh ica chicahuac [[ehcatl]] ihuicpa [[San Pedro atoyatl]] quemeh tlahtocayouhtic cuauhtlahtli ''Sierra Fría'' in ompa [[Plutarco Elías Calles apantli]] huan Malpaso apantli. Nochipa tepetlampa quipiya miac cepayauhtic [[cuauhtlah]] ca. In tencalixcuatl ica Zacatecah in ixtlahuatl cah, ce yeyantli cenca tepeyohtic in [[Sierra Madre Occidental]] huan in [[Sierra Fría]], tlen atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl ihuan hueyi [[atoyatl]] ipan tlani temperatura. === Yoliztli === Aguascalientes iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos orientales'', quipiya atl ipampa atoyatl huan Los Arquitos atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra Fría''. No xiquitta Aguascalientes tlahtocayotl quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Aguascalientes''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Striped Skunk (cropped).jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Didelphis marsupialis bragança-PA-brazil.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Presa Los Arquitos, en Jesús María, Aguascalientes 17.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Epatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlacuachin]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Aztatl]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Granger Lake 013.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis latrans.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cottontail Rabbit in West Hartford, Connecticut 5.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tepocolcoatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ayotochtli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Coyotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tochtli]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Nohpalli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Teoacomitl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ocotl]] |- |} </div> ==Teyacanaliztli== Aguascalientes quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Aguascalientes altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Martín Orozco Sandoval in tetlanahuatiani. {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixeliuhca=== {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepetlahtohcan!!Altepetlahtohcan icua |- |001 || [[Aguascalientes altepecalpolli|Aguascalientes]] || [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepecalpolli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepecalpolli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepecalpolli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepecalpolli (Aguascalientes)|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepecalpolli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepecalpolli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepecalpolli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepecalpolli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepecalpolli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Barrio 4.jpg|thumbnail|200px|left|Feria de San Marcos.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Aguascalientes, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Altepetl Aguascalientes]] ipan Aguascalientes altepecalpolli, Apantli ipan [[San Francisco de los Romo]] altepecalpolli, Tepeyacac huan Lindavista ipan [[El Llano]], Cristo Roto ipan Jesús María altepecalpolli, Xolalpan Calvillo huan Sierra Fría ipan Calvillo altepecalpolli. Ohcequin cualcan ca, in ''Feria Nacional de San Marcos'' ipan Barrio de San Marcos, ompa xolalpan Altepetl Aguascalientes. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:1 Aeropuerto de Aguascalientes.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Aeropuerto Internacional de Aguascalientes]].]] Aguascalientes quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipiya ce total itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 3,388,168 |- | [[2020]] | 3 540 684 |- |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Capilla Hacienda de Santiago 2.jpg|thumb|200px|Santiago iteopan.]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Tlahtohcayotl Aguascalientes; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. ===Tlacualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], in tlacualli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlaxcalchilatl]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[birria]], [[tlapaloctli]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica mochi calmanaliztli ipan [[Mexico]]; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ===Calmanaliztli=== [[Image:Catedral de Aguascalientes, Aguascalientes, Aguascalientes- Aguascalientes cathedral (20232942553).jpg|thumb|right|200px|Hueyitepixcalli Aguascalientes.]] ====Hueyiteocalli Aguascalientes==== Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Aguascalientes ca Hueyiteocalli Ichpochtli La Asunción ipan xolalpancopa. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipiya ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ome torres, ahcopa ce terraza ixpan in hueyi iixteocal. === Macehualiztli === [[Image:Representación de la batalla de los Chicahuales, Jesús María, Aguascalientes 21.jpg|thumb|200px|Chicahualmeh ipan Jesús María.]] Aguascalientes ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''bordados'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Aguascalientes]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Chicahualli", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla de los Chicahuales'' ipan Jesús María altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''banda de viento'' (tlatzohtzonalcalpolli). ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== * 2012 - '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – ''[[Camino Real Tierra Adentro]]'' (Hueyiohtli Tlalnepantlah). == Momotlaliztli== [[File:Estadio Victoria (Aguascalientes).jpg|thumb|200px|left|Momotlaloyan Victoria]] [[File:Charreada en El Sabinal, Salto de los Salado, Aguascalientes 31.JPG|thumb|200px|right|Charreada ipan Aguascalientes]] In momotlaliztli ipan Aguascalientes tlahtocayotl ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, huan momotlaliztli itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Aguascalientes quipia tlamahuichihuanimeh ipan momotlaliztli quemeh mah: tecpan momotlaloyan ipan ''Estadio Victoria'' ipan Altepetl Aguascalientes, patinaje, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. Ohce momotlaliztli, in ''charreria'', momotlaliztlacatiyan otlachiuh nican Aguascalientes tlahtocayotl. == No xiquitta == * [[Yancuic Galicia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Aguascalientes}} * [http://www.aguascalientes.gob.mx/ Sitio web del Gobierno del Estado.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/ccpv/cpv2005/Default.aspx Información del Conteo de población de 2005.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/agro/default.aspx Información del Censo Agropecuario 2007.] {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes (nhn)]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] s8wsx2nc69jjtaeori1ebxdv92obiwq 503090 503089 2022-08-11T16:38:54Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Aguascalientes <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Aguascalientes||NCH_name=Aguascalientes (nch)|NHN_name=Aguascalientes (nhn)}} {{Tlacatiyan ixeliuhca | Tlacatiyan ixeliuhca = Tlahtohcayotl | Tocaitl = Aguascalientes | Chantocaitl = Estado de Aguascalientes | Pamitl = Flag of Aguascalientes.svg | Chimalli = Coat of arms of Aguascalientes.svg | Tlalmachiyotl = Aguascalientes in Mexico.svg | Lema = Bona Terra, Bona Gens, Aqua Clara, Clarum Cœlum | Tlacatiyan = {{MEX/nhn}} | Tecuacan = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Hueyaltepetl = [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] | Ixtentli = 5 616 | Tlaixpayotl = 29 | Tlalticpac tliltetl = 22°01′18″N 102°21′23″O | Tepenelihuahcapanca = [[La Ardilla]] | Metros = 2,854 | Chanehqueh = 1,312,544 | CampaChanequeh = 227 | Pozahuacayotl = 197.3 | CampaDensidad = 11 | IDH = 0.958 | CampaIDH = 10 | PIB = 33,491 | PPC = 23.492 | Tzintiliztli = [[5 metztli febrero]] xiuhpan [[1857]] | CampaCreacion = 31 | Tlahtolli = [[Caxtillahtolli]] | Tetlanahuatiani = Martín Orozco Sandoval | Teuctlahtoqueh = 3 | Tequichihuanimeh = 27 | Tlacatocaitl = Aguascalientecatl | Onohuayan = | Altepetlahtohcan = [[Altepetlahtohcan ipan Aguascalientes|11]] | UTC = [[UTC]]-6 | USPS = | CodigoISO = MX-AGS | Matlatzalan = www.aguascalientes.gob.mx |}} '''Aguascalientes''' nozo '''Tlahtohcayotl Aguascalientes''' (caxtillantlahtolcopa: ''Estado de Aguascalientes''), ce [[tlahtohcayotl]] ipan [[Mexico]] tlalli. Altepetl [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] itecuacan huan ialtepenanyo ipan tlahtohcayotl Aguascalientes. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Zacatecah]], canahpa huitztlampa ica [[Xalixco]], canahpa tonalcalaquiyampa ica Zacatecah huan canahpa tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan [[Xalixco]]. Inic nahui tlahtohcayotl ocachi tepetzin ipan Mexico, canahpa tlahcopampa ca, ionohuayan ''El Llano'' ipan hueyiohtli iztac teocuitlatl ''Camino Real de la Plata'' itzalan in Zacatecah altepetl huan [[León, Guanajuato|León]] altepetl nozo [[Lagos de Moreno]]. Ce tlahtohcayotl ica hueyic tequitiliztli. == Tlaltocayotl == In tlahtohcayotl Aguascalientes itoca itech altepetzin [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]]. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in ''aguas calientes'' hualauh itechpahuic caxtillantlahtolli, nahuatlahtolcuepa ''[[atotonilli]]'', itoca huala ipampa atotonilli in caxtiltecah ihcuac ochanti inin tlalli. Ica in [[1857]] xihuitl, in hueyaltepetl omocuepa '''Yoloxoxouhqui huan Tlahtohcauh Tlahtohcayotl Aguascalientes''' in tlen achcauhtoca axcan. Aguascalientes tlahtohcayotl quipiya itoca itechpahuic [[Aguascalientes, Aguascalientes|Altepetl Aguascalientes]] motenehua ''La Villa de Nuestra Señora de la Asunción de las Aguas Calientes'' mitzpehua in 22 metztli octubre xiuhpan 1575 intlah in [[Hueyitlahtocayotl Yancuic Galicia]].<ref>[http://www.inafed.gob.mx/work/enciclopedia/EMM01aguascalientes/index.html Enciclopedia de México, Aguascalientes.] Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal, 16 metztli agosto xiuhpan 2022.</ref> ==Huehcapatlahtoliztli== Achto tlacameh ipan inin tlalli catca 20 000 a.C. anca, ce tlalli ipan [[Hueyi Chichimecapan]], ochantih [[chichimecah| chichimecacalpolli]], in tlacatiyan [[caxcaneh]], [[tecuexeh]], [[cuamareh]] huan [[iztachichimecah]]. Achto yaoquizqueh nican cualcan, yehuantin oahcicoh ompa Caxtillan, teuctli Pedro Almíndez Chirino catca inic ce caxtiltecah tlen nemini nican tlalli, ohce xiuhpan 1530 nozo ipampa 1531 xihuitl, otlachiuh nehuatilli ipampa teuctli Nuño Beltrán de Guzmán. ==Tlalticpacmatiliztli== Inin tlahtocayotl cah ancayotl cuaxochtia mictlampa ica [[Zacatecah]] tlahtocayotl, canahpa in huitztlampa ica [[Xalixco]], in tonalquizayampa ica [[Zacatecah]] huan in tonalcalaquiyampa ica [[Xalixco]]. ===Yeyantli=== Tlahtohcayotl Aguascalientes quipiya miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli<ref group=tyml.>Tlahtolli quihtoznequi ipampa españoltecah matel '''''Clima'''''. Nahuatlahtolcopa quihtoznequi ''yeyantli''.</ref> ahneneuhqui mochi Aguascalientes, inon tlacatiyan ica ''tlalnepantlah'' (ahmo quipia hueyatl) yeyantli ica miaquin cuauhtic tepetl La Ardilla ica cepayahuitl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahco ''temperatura''. Nican Tlahtocayotl Aguascalientes huacqui huan tepeyoh ica chicahuac [[ehcatl]] ihuicpa [[San Pedro atoyatl]] quemeh tlahtocayouhtic cuauhtlahtli ''Sierra Fría'' in ompa [[Plutarco Elías Calles apantli]] huan Malpaso apantli. Nochipa tepetlampa quipiya miac cepayauhtic [[cuauhtlah]] ca. In tencalixcuatl ica Zacatecah in ixtlahuatl cah, ce yeyantli cenca tepeyohtic in [[Sierra Madre Occidental]] huan in [[Sierra Fría]], tlen atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl ihuan hueyi [[atoyatl]] ipan tlani temperatura. === Yoliztli === Aguascalientes iyoliz hueyi, quipia ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos orientales'', quipiya atl ipampa atoyatl huan Los Arquitos atepantli. Ompa mictlampa ca ''Sierra Fría''. No xiquitta Aguascalientes tlahtocayotl quipia chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, [[tlacuachin]], [[tlahcomiztli]] huan [[epatl]]. <div align=center> <!-- galería de mapas --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yoliztli itechcopa Aguascalientes''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Striped Skunk (cropped).jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:MountainLion.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamiasciurus douglasii 000.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Didelphis marsupialis bragança-PA-brazil.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Presa Los Arquitos, en Jesús María, Aguascalientes 17.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Epatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Miztli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Techalotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlacuachin]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Aztatl]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Wild Turkey.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Granger Lake 013.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Canis latrans.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cottontail Rabbit in West Hartford, Connecticut 5.jpg|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehxolotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tepocolcoatl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ayotochtli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Coyotl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tochtli]] |- |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Silver Maple Acer saccharinum Leaves 2598px.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Figa de moro 01.JPG|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Singapore Botanic Gardens Cactus Garden 2.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Cylindropuntia spinosior, with flower, Albuquerque.jpg|120px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Pinus ponderosa 9681.JPG|120px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Acer saccharinum]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Nohpalli]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Teoacomitl]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cylindropuntia imbricata]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Ocotl]] |- |} </div> ==Teyacanaliztli== Aguascalientes quipiya caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Aguascalientes altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Martín Orozco Sandoval in tetlanahuatiani. {| class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tetlanahuatiani!!Cahuitl |- | Martín Orozco Sandoval || 2017-2023 |} ===Aguascalientes ixeliuhca=== {|class="wikitable" |- align=center style="background:#d8edff" !Tlapohualli!!Altepetlahtohcan!!Altepetlahtohcan icua |- |001 || [[Aguascalientes altepecalpolli|Aguascalientes]] || [[Aguascalientes, Aguascalientes|Aguascalientes]] |- |002 || [[Asientos altepecalpolli|Asientos]] || [[Asientos]] |- |003 || [[Calvillo altepecalpolli|Calvillo]] || [[Calvillo]] |- |004 || [[Cosío altepecalpolli|Cosío]] || [[Cosío]] |- |005 || [[Jesús María altepecalpolli (Aguascalientes)|Jesús María]] || [[Jesús María]] |- |006 || [[Pabellón de Arteaga altepecalpolli|Pabellón de Arteaga]] || [[Pabellón de Arteaga]] |- |007 || [[Rincón de Romos altepecalpolli|Rincón de Romos]] || [[Rincón de Romos]] |- |008 || [[San José de Gracia altepecalpolli|San José de Gracia]] || [[San José de Gracia]] |- |009 || [[Tepetzalan altepecalpolli|Tepetzalan]] || [[Tepetzalan]] |- |010 || [[El Llano, Aguascalientes|El Llano]] || [[Palo Alto, Aguascalientes|Palo Alto]] |- |011 || [[San Francisco de los Romo altepecalpolli|San Francisco de los Romo]] || [[San Francisco de los Romo]] |- |} == Tequitiliztli == [[File:Tractor labrando la tierra en Santa Rosa, El Llano, Aguascalientes 02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Tlalpixcayotl ipan [[El Llano|El Llano]].]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ipan Mexico. Tlapixcayotl ipan Aguascalientes ca [[cintli]], [[zacacintli]], [[xalxocotl]], [[ahuacatl]], [[yoloxocotl]], [[lalaxtli]], [[xitomatl]], [[miltomatl]], [[tlalcamohtli]], [[xonacatl]], [[xocomecatl]], ohcequin; xochicualli tlanamaca ohcequin altepemeh ipan tiyanquiztli nozo tiyanquiztiloyan. Nican yeyanyotl tonalli ica quiyahuitl. Aguascalientes tlahtocayotl nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl huan ichcapixcayotl ipan xoxohuic ixtlahuahcan afuera itechpahuic altepetl nozo altepemaitl. ===Nehnemiliztli=== [[Īxiptli:Barrio 4.jpg|thumbnail|200px|left|Feria de San Marcos.]] Ce nehnemiliztli, ce tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Aguascalientes, in altepetl quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Xolalpan Altepetl Aguascalientes]] ipan Aguascalientes altepecalpolli, Apantli ipan [[San Francisco de los Romo]] altepecalpolli, Tepeyacac huan Lindavista ipan [[El Llano]], Cristo Roto ipan Jesús María altepecalpolli, Xolalpan Calvillo huan Sierra Fría ipan Calvillo altepecalpolli. Ohcequin cualcan ca, in ''Feria Nacional de San Marcos'' ipan Barrio de San Marcos, ompa xolalpan Altepetl Aguascalientes. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:1 Aeropuerto de Aguascalientes.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Aeropuerto Internacional de Aguascalientes]].]] Aguascalientes quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipiya ce total itechpa 230,000 m² ohtli. == Chanehmatiliztli == Ce tlacaliztli itechcopa 3,540,684 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {| class="wikitable" |- ! Xihuitl ! Chanehqueh |- | [[2010]] | 3,388,168 |- | [[2020]] | 3 540 684 |- |} ==Tequinemiliztli== [[Image:Capilla Hacienda de Santiago 2.jpg|thumb|200px|Santiago iteopan.]] Aguascalientes ce tlahtocayotl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Tlahtohcayotl Aguascalientes; ixquich tlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli. ===Tlacualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel [[Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli]], in tlacualli quemeh [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[tlaxcalchilatl]], [[tzopitl]], [[chilquilitl]], [[birria]], [[tlapaloctli]], ohcequin. ===Tequichihualiztli=== Aguascalientes ce tlahtocayotl ica mochi calmanaliztli ipan [[Mexico]]; ixquich otlamatocac tequichihualiztli, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tequitl iyuhqui tlacualiztli, macehualmihtotiztli. ===Calmanaliztli=== [[Image:Catedral de Aguascalientes, Aguascalientes, Aguascalientes- Aguascalientes cathedral (20232942553).jpg|thumb|right|200px|Hueyitepixcalli Aguascalientes.]] ====Hueyiteocalli Aguascalientes==== Ce tequiyotl itech calmanaliztli ipan Altepetl Aguascalientes ca Hueyiteocalli Ichpochtli La Asunción ipan xolalpancopa. In teocalli ca ipan altepetlalli ipampa temamatlatl ahcopa, ipan ocachi cuauhtic in teoyotica itepacholiz teocalco; itepanhuan tetelli itech mictlampa canahpa huitztlampa ompa ohcalli ipan hueyic aitualli. Nican quipiya ohtli ahcopa huan temamatlatl canahpa hueyic calacohuahyan itech ixteocalco ica ome torres, ahcopa ce terraza ixpan in hueyi iixteocal. === Macehualiztli === [[Image:Representación de la batalla de los Chicahuales, Jesús María, Aguascalientes 21.jpg|thumb|200px|Chicahualmeh ipan Jesús María.]] Aguascalientes ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quihto Tlatquicayotl ipan Tlachiuhcayotl ipan Mexico; ixquich tlamatocac tequichihualiztli in ompa Mexico huitztlampa, yoliztli ipan ahmo tlamatocac tlachihualiztli noyuhqui tlacualiztli, macehualiztli, camanalli itlahcuilol. Nican Aguascalientes icihuahuan tlachihuah cuacualtzin tlahmachtli, motenehua ipan caxtilantlahtolcopa ''bordados'' huan [[payotl]]. In mitohtli, ce mihtotli ipan [[Aguascalientes]], tlacah huan tlacameh mihtotia tlanahuahquez zan cen cuicayotl ica mecahuehuetl, panhuahuetl ihuan tlapitzalli. In mitohtli "Yaoyotl Chicahualli", ilhuitl ipan hueyaithualli iteopan. Noyuhqui quipia ''Batalla de los Chicahuales'' ipan Jesús María altepecalpolli. ===Tlatzohtzonaliztli=== Huehuehcauh cuicayotl ipan iteopanhuan catca in ''musica sacra'', teocuicatl huan itlatzohtzonaliz teocalli ica teopixqueh huan cihuateopixqueh. Nican hueyi tlatzohtzonaliztli in ''banda de viento'' (tlatzohtzonalcalpolli). ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== * 2012 - '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – ''[[Camino Real Tierra Adentro]]'' (Hueyiohtli Tlalnepantlah). == Momotlaliztli== [[File:Estadio Victoria (Aguascalientes).jpg|thumb|200px|left|Momotlaloyan Victoria]] [[File:Charreada en El Sabinal, Salto de los Salado, Aguascalientes 31.JPG|thumb|200px|right|Charreada ipan Aguascalientes]] In momotlaliztli ipan Aguascalientes tlahtocayotl ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, huan momotlaliztli itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli. Aguascalientes quipia tlamahuichihuanimeh ipan momotlaliztli quemeh mah: tecpan momotlaloyan ipan ''Estadio Victoria'' ipan Altepetl Aguascalientes, patinaje, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan. Ohce momotlaliztli, in ''charreria'', momotlaliztlacatiyan otlachiuh nican Aguascalientes tlahtocayotl. == No xiquitta == * [[Yancuic Galicia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Category:Aguascalientes}} * [http://www.aguascalientes.gob.mx/ Sitio web del Gobierno del Estado.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/ccpv/cpv2005/Default.aspx Información del Conteo de población de 2005.] * [http://www.inegi.org.mx/est/contenidos/proyectos/agro/default.aspx Información del Censo Agropecuario 2007.] {{Mexico}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Aguascalientes (nhn)]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] n33zpnix2tc6pqewyjoumr783r8ab05 Akasamalotl 0 35926 503125 500795 2022-08-11T17:32:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:WhereRainbowRises.jpg|thumb|right|200px|Akasamalotl]] [[Īxiptli:Rainbow formation.png|left|thumb|200px|]] '''Akasamalotl''' ==Akasamalotl iixneska== <div class=floatright> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2"> <tr> <th>Tlapalli</th> <th>Cecancahuitl</th> <th>Tlaicxitocacayotl</th> </tr> <tr><td>[[chīlēhuatic]], [[chichiltic]]</td> <td style="background:#DF0000; color:white;">~ 625-740 nm</td> <td style="background:#DF0000; color:white;">~ 480-405 THz</td> </tr> <tr><td>[[Chilcoztic]]</td> <td style="background:#FF8000; color:white;">~ 590-625 nm</td> <td style="background:#FF8000; color:white;">~ 510-480 THz</td> </tr> <tr><td>[[Kostik]]</td> <td style="background:#FFFF00; color:black;">~ 565-590 nm</td> <td style="background:#FFFF00; color:black;">~ 530-510 THz</td> </tr> <tr><td>[[Xoxohuic]]</td> <td style="background:#00FF00; color:black;">~ 500-565 nm</td> <td style="background:#00FF00; color:black;">~ 600-530 THz</td> </tr> <tr><td>[[Xiuhtic]]</td> <td style="background:#00E0E0; color:black;">~ 485-500 nm</td> <td style="background:#00E0E0; color:black;">~ 620-600 THz</td> </tr> <tr><td>[[matlaltic]]</td> <td style="background:#0000FF; color:white;">~ 440-485 nm</td> <td style="background:#0000FF; color:white;">~ 680-620 THz</td> </tr> <tr><td>[[Camohpaltic]], [[ayohpaltic]]</td> <td style="background:#8b00ff; color:white;">~ 380-440 nm</td> <td style="background:#8b00ff; color:white;">~ 790-680 THz</td> </tr> </table> </div> == Sekinok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska|*]] 5ej7qjavg52wkllaazolr695vaz1z72 503152 503125 2022-08-11T17:44:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:WhereRainbowRises.jpg|thumb|right|200px|Akasamalotl]] [[Īxiptli:Rainbow formation.png|left|thumb|200px|]] '''Akasamalotl''' ==Akasamalotl iixneska== <div class=floatright> <table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2"> <tr> <th>Tlapalli</th> <th>Cecancahuitl</th> <th>Tlaicxitocacayotl</th> </tr> <tr><td>[[chīlēhuatic]], [[chichiltic]]</td> <td style="background:#DF0000; color:white;">~ 625-740 nm</td> <td style="background:#DF0000; color:white;">~ 480-405 THz</td> </tr> <tr><td>[[Chilcoztic]]</td> <td style="background:#FF8000; color:white;">~ 590-625 nm</td> <td style="background:#FF8000; color:white;">~ 510-480 THz</td> </tr> <tr><td>[[Kostik]]</td> <td style="background:#FFFF00; color:black;">~ 565-590 nm</td> <td style="background:#FFFF00; color:black;">~ 530-510 THz</td> </tr> <tr><td>[[Xoxohuic]]</td> <td style="background:#00FF00; color:black;">~ 500-565 nm</td> <td style="background:#00FF00; color:black;">~ 600-530 THz</td> </tr> <tr><td>[[Xiuhtic]]</td> <td style="background:#00E0E0; color:black;">~ 485-500 nm</td> <td style="background:#00E0E0; color:black;">~ 620-600 THz</td> </tr> <tr><td>[[matlaltic]]</td> <td style="background:#0000FF; color:white;">~ 440-485 nm</td> <td style="background:#0000FF; color:white;">~ 680-620 THz</td> </tr> <tr><td>[[Camohpaltic]], [[ayohpaltic]]</td> <td style="background:#8b00ff; color:white;">~ 380-440 nm</td> <td style="background:#8b00ff; color:white;">~ 790-680 THz</td> </tr> </table> </div> == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Ixneska|*]] km8ph9sads7onl5m6xxlttkvke51zh7 Ehecatepec 0 35991 503112 502359 2022-08-11T17:22:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl Ehecatepec ompa ahcopa.]] Ehecatepec ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtocayotl Mexihco]], itoca caxtillantlahtoltica; ''Ecatepec de Morelos''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Ehecatepec''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[ehecatl]] ihuan [[tepetl]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== 6yetas1jldk9kz8xrl1r5flqxbjjha3 Tzapopan altepetlahtohcan 0 36030 503085 502933 2022-08-11T16:12:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Nahuatlahtolli}} {{Altepetlahtohcan ipan Mexico | Tocaitl = Tzapopan altepetlahtohcan | Chantocaitl = Municipio de Zapopan | Occe_tocaitl = | Tlahtohcayotl = Xalixco | Chimalli = | Tlalmachiyotl = Zapopan en Jalisco.svg | Altepetlahtohcan_icua = [[Tzapopan]] | Tlalticpac tliltetl = 19º 51’ 23” - 19º 57’ 28” | Ancayotl = 99º 03’ 30” - 99º 13’ 35” | Huehcapancayotl = 2,600 - 2100 | Tlacatocaitl = | Tlaixpayotl = | Chanehqueh = | Tlaquetzalli = | Tequihuah = Juan José Frangie Saade | NumSecciones = | CodigoINEGI = | Matlatzalantli = }} [[Neneuhcāyōtl:Xalixco]] 5q7in6ojylsv79ly6rbsxbsywmik0p2 Tlalquipac 0 36039 503092 2022-08-11T16:50:18Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Toquiliztequitl}} '''Tlalquipac''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Tlahcuilolli-MEX}} {{Toquiliztequitl}} '''Tlalquipac''' ce altepetl ompa [[Xalixco]]. [[Neneuhcāyōtl:Altepetl ipan Xalixco]] ibymliiqa4zfchdj5if5y4kx9n7d5jp San Luis Potosí, altepetl 0 36040 503094 2022-08-11T17:05:46Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], ipan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. ==Tlajtolkakilistilonij== <references/> == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhw)]] wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], ipan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. ==Tlajtolkakilistilonij== <references/> == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhw)]] tvc54dibiki4lq5enjardiciraduflv 503095 503094 2022-08-11T17:06:27Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[San Luis Potosí, altepetl]] a [[San Luis Miskihtik]] wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], ipan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. ==Tlajtolkakilistilonij== <references/> == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhw)]] tvc54dibiki4lq5enjardiciraduflv 503097 503095 2022-08-11T17:07:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhe)]] 1mweroe3y8pampunnbi3p7xkq0qxsdu 503098 503097 2022-08-11T17:07:47Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] d35n89gnipt7fiwb0ckg7pewjrtypub 503099 503098 2022-08-11T17:08:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan San Luis Potosí tlahtohkayotl. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] oenud9wwn1c6yiay6n52lpbqlisguyx 503102 503099 2022-08-11T17:11:13Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] iya7ypkn5do55ftaqoxzzcf741jynd3 503104 503102 2022-08-11T17:13:59Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[San Luis Miskihtik]] a [[San Luis Potosí, altepetl]] sobre una redirección wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] iya7ypkn5do55ftaqoxzzcf741jynd3 503107 503104 2022-08-11T17:15:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] ovql6de1q9gke2nfvp9gr3kb4sjy68x 503114 503107 2022-08-11T17:25:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NHN_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] jtadxj5w0alyhekl4ckdsnay8recn3t 503115 503114 2022-08-11T17:25:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|NCH_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NHN_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] 4ear41zxzjei5yxkbdrbmgzbxlrokva 503116 503115 2022-08-11T17:27:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|NCH_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NHN_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] 952l157xtfs4vkmu6ydebfi8pictjuz 503117 503116 2022-08-11T17:27:28Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|NCH_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NCI_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] jbwkkk8jw4rybd0mhf8dezetxgrnkj2 503118 503117 2022-08-11T17:27:39Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NCI_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] ejer8yj60w9169ravz3i5nc74ff50lg 503119 503118 2022-08-11T17:28:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|NCH_name=San Luis Potosí, altepetl||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NCI_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] nvtozebkhum2qmoqivy2qsng0dpl0ho 503178 503119 2022-08-11T17:55:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2=Kena|NHE_name=San Luis Potosí, altepetl|NCH_name=San Luis Potosí, altepetl||NHN_name=San Luis Potosí, San Luis Potosí|NCI_name=San Luis Mizquitic}} Altepetl '''San Luis Potosí''' so '''San Luis Miskihtik''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''San Luis Potosí'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[San Luis Potosí altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] h4w48f5tyey4gywjzmv62i683p5i3wj Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí 14 36042 503100 2022-08-11T17:09:04Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Mexko]] wikitext text/x-wiki [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan Mexko]] ri6tlqne1i2mqvw1hsoroujv8swgdo7 Xilitlah 0 36043 503101 2022-08-11T17:10:49Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''Xilitlah''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''Xilitla'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[Xilitlah altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''Xilitlah''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''Xilitla'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[Xilitlah altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] 01jx873osdbbkeolygtmqji7qzt6ha4 503192 503101 2022-08-11T18:00:37Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{Tlani}} '''Xilitlah''' ([[kaxtilantlajtoli]]: '''Xilitla'''), inin chinanko tlatilantok ompa [[Xilitlah altepetlali]], pan tlatilantli San Luis Potosí. Kipiya 50,064 chanehkeh. Nochimeh masewalmeh. == Seyok amamatlatsalan == [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Altepetl pan San Luis Potosí]] 215as86ihx1tp2z8ft65e7qgkl4i6od San Luis Miskihtik 0 36044 503105 2022-08-11T17:13:59Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[San Luis Miskihtik]] a [[San Luis Potosí, altepetl]] sobre una redirección wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[San Luis Potosí, altepetl]] howsw92fdr990cba2wwjp0k4nttha1z Cilitlan 0 36045 503109 2022-08-11T17:16:26Z Koatochij 19758 Koatochij trasladó la página [[Cilitlan]] a [[Cilitlah]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Cilitlah]] ohmmppdxwg72nkd597s19shnzsb2sdr San Luis Mizquitic 0 36046 503110 2022-08-11T17:18:30Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl San Luis Mizquitic.]] San Luis Mizquitic ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtohcayotl itech San Luis Potosí]], itoca caxtillantlahtoltica; ''San Luis Potosí''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Mizquitic''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[mizquitl]] ihuan [[-tic]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== wikitext text/x-wiki {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl San Luis Mizquitic.]] San Luis Mizquitic ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtohcayotl itech San Luis Potosí]], itoca caxtillantlahtoltica; ''San Luis Potosí''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Mizquitic''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[mizquitl]] ihuan [[-tic]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== 3kjde83uxtzqxn7ncgwb1sab8t2s20o 503113 503110 2022-08-11T17:22:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl San Luis Mizquitic.]] San Luis Mizquitic ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtocayotl San Luis Potosí]], itoca caxtillantlahtoltica; ''San Luis Potosí''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Mizquitic''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[mizquitl]] ihuan [[-tic]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== o6apetvdd9guon58zl2qkvnksd8b67f Xallapan, Veracruz 0 36047 503111 2022-08-11T17:20:31Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl San Luis Mizquitic.]] Xallapan ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtohcayotl Veracruz]], itoca caxtillantlahtoltica; ''Xalapa Enriquez''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Xallapan''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[xalli]], [[tlalli]] ihuan [[-pan]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== wikitext text/x-wiki {{Tecpantlahtolli}} [[File:El Caracol Ecatepec.jpg|thumb|200px|Altepetl San Luis Mizquitic.]] Xallapan ce hueyaltepetl ipan [[Tlahtohcayotl Veracruz]], itoca caxtillantlahtoltica; ''Xalapa Enriquez''. ==Tlaltocaitl== In tlaltocaitl '''Xallapan''' ce nahuatlahtolli hualla itechpa yei tlahtolli, [[xalli]], [[tlalli]] ihuan [[-pan]]. ==Oc no xiquitta== ==Neltlahtoliztli== <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} =={{Links}}== ls53uppsjwuv3s7yj6qldqryfm5i0vy