Wikipedia nds_nlwiki https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/V%C3%B6%C3%A4rblad MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Media Spesiaal Overleg Gebruker Overleg gebruker Wikipedia Overleg Wikipedia Bestaand Overleg bestaand MediaWiki Overleg MediaWiki Mal Overleg mal Hulpe Overleg hulpe Kategorie Overleg kategorie TimedText TimedText talk Module Overleg module Uitbreiding Overleg uitbreiding Uitbreidingsdefinitie Overleg uitbreidingsdefinitie 0 12026 321495 321482 2022-08-22T17:48:49Z Ni'jluuseger 73 Wysigingen döär [[Special:Contributions/84.241.201.239|84.241.201.239]] ([[User talk:84.241.201.239|oaverleg]]) weaderümmedraid tot de lätste versy van [[User:NaegelBot|NaegelBot]] wikitext text/x-wiki [[Bestaand:Ratzeputz_in_glass.JPG|right|thumb|Klokje]] n '''Klokje''' of n '''zeupie''' is n lutje glasje mit doarien n lutje houveulhaid staarke draank, ien Grunnen maisttieds [[jenever]] of [[braandewien]]. t Woord zeupie komt ook terug ien de oetdrokken ''koek en zopie'' bie t [[scheuvel]]lopen. Klokjes worden veuraal bie biezundere gebeurtenizzen dronken, môr ook ien klaindere houveulhaid op deurdeweekse oavenden. Veurbeelden van dit soort gelegenheden binnen n verjoardag, woar veuraal de ollere mìnsken jenever zoepen, traauwerijen, old en nij en ien Oostfraislaand t slachtfeest. n Aander noam veur n klokje is '''houstje'''. Ien vrougere tieden, dou elkenain aaits jenever ien hoes haar, schreef dokter wel ais veur om n klokje te nemen as medisien veur verkoldhaid of griep. Bie baaide zaiktes mout man voak housten, dus vandoar de noam houstje. Ook sègt man voak dat man van n klokje goud sloapen kin en ien gevaal van verkoldhaid of griep, ander dag zok weer goud vuilt. ==Leegsaksisch== *[[Grunnegs]]: **''klokje'' **''zeupie'' **''houstje'' *[[Tweants]]: **''bortjen'' ([[Riesn]]: Sprek oet : ''BOdL-tjn'' of ''BOD-jn'', woarskienlik ne verbasterige van ''borreltje'') **''kleaintjen'' (vake bitters, zo as [[Jägermeister]], [[Jagdbitter]] of ne lokale variaant) **''kloarn'' (aait jeneawer: is duurzichtig, vandoar ''kloar'') [[Kategorie:Grunnegs artikel]] [[Kategorie:Drank]] r17mblylti0ucs3foff19vw54ccj3bt 0 13677 321496 315336 2022-08-22T17:51:02Z Ni'jluuseger 73 Wat uut Hambörg wikitext text/x-wiki [[Ofbeelding:Lennep.gif|thumb|200px|''De lotgevallen van Ferdinand Huyck'' (1840) deur Jacob van Lennep bevat een koppel apologische spreekwoorden]] Een '''apologisch spreekwoord''', ok '''zeespreuke'''/'''zeispreuke''', '''wellerisme''' of '''aandermansspreuke''' enuumd, is een soortement spreuke waorin een spreekwoord of gezegde mit komisch effekt uut zien verbaand eropt wodt, beveurbeeld deur een te letterlijke toepassing. De naeme ''zeespreuke'' verwis naor wat iene ''zegd'' hef. ==Doel== Allewal de term 'apologisch spreekwoord' angef dej der een haandeling mit goedpraoten kunnen, wodden disse spreuken vaeker gebruukt om dwaosheid van aanderen an de kaeke te stellen. Deur een darde persoon op te voeren (een mogge, een snieder) schept de taelgebruker ofstaand tussen homzelf en de situatie. Apologische spreekwoorden wodden vaeke gebruukt veur gênante of dwaoze situaties. De levenswiesheid is daoromme vaeke spottend, of de relativering warkt as een mop. ==Vorm, variaanten en inhold== Et gezegde komp eerst, dan een middendiel daorin de spreker wodt enuumd, en op et end de situatie van de spreker: :''"t Is waeter en vuur," zee ‘t olde wief en toen piste ze in de teste.'' (Een teste was een stienen bakkien om een kooltien vuur in te doen veur in de [[staove]].) Soms ok wodt et darde diel vortelaoten en zit de humor in de combinatie van gezegde en wie of et uutspreekt, zoas: :''"They're a rum lot," as the devil said of the Ten Commandments'' (t Is een vrömd allegaertien, zoas de duvel over de Tien Geboden zee.)<ref name="Kruyskamp1947" /> Een bezundere Engelse vorm van et apologische spreekwoord, woarin een woordspeuling wodt emeuken mit een bi'jwoord, numen ze een Tom Swifty, naor et kerakter Tom Swift uut de aeventurenromans van de [[Verienigde Staoten van Amerika|Amerikaanse]] schriever Victor Appleton (pseud. van [[Edward Stratemeyer]]), die vol stunden van de bi'jwoorden. Een veurbeeld van een Tom Swifty: :''"Your Honour, you're crazy!" said Tom judgementally.'' ("Edelachtbere, ie binnen niet goed wies!" zee Tom veroordielend. Et woordspöl zit in ''judge'', rechter, mit ''mental'', niet goed wies.) Tom Swifties wodden ok wel mit warkwoorden emeuken: :''"Can I go looking for the Grail again?" Tom requested.'' ("Kan ik opni'j op zuuk naor de [[Grael]]?" vreug Tom. ''Re'' mit ''quest'' kuj uutleggen as opni'j op een kweeste, een aeventuurlijke zoektocht gaon.) ===Aord van de Nedersaksische zeespreuken=== In et Nedersaksische apologische spreekwoord is de spreker vaeke een boer(inne), boerenknecht of dier. Der bin aordig wat apologische spreekwoorden waorin de spreker een gezegde naor zien haand zet om der veurdiel uut te halen: :''"Zo dri'jt de wereld," zee slimme Henderk en hi'j dri'jde de schale mit metwost zo dat et grootste stok veur hom lag.'' In aandere apologische spreekwoorden gebruukt de spreker een gezegde om an te geven hoe loek of e bezig is, mor dot hi'j intussen wat onzinnigs of gaot et hom niet best of: :''"Et beschut toch," zee de haze en hi'j schuulde achter een grösspier.'' :''"'k Gao zo had a'k kan," zee Flip en hi'j völ van de trappe.'' Opmarkelik is det der verscheiden apologische spreekwoorden bin waorin een vrouwe dervan langes krig van heur man, zoas in et bekende: :''"Alles mit maote," zee de snieder en hi'j sleug zien vrouwe mit de ellestok.'' ==Terminologie== [[Ofbeelding:Sam-weller-kyd.jpeg|thumb|right|Sam Weller, romanfeguur uut ''The Pickwick Papers'' (1836) van Charles Dickens, was drok op et gebruuk van spreuken die as wellerismes bekend bint koemen te staon]] Et apologische spreekwoord krig in een antal taelen de naeme van Samuel Weller, de loeke bediende van Mr. Pickwick in [[Charles Dickens]] zien verhael ''Pickwick Papers'' (1836–37). Dit kerakter maekte veule gebruuk van apologische spreekwoorden. Et [[Engels]] hef de term ''Wellerism'', et [[Platduuts]] en [[Duuts]] ''Wellerismus'', et [[Frans]], [[Noors]] en [[Nederlaands]] ''wellerisme'', et [[Spaans]] ''wellerismo''. Vergeliekbere uutspraoken deu kapitein Pulver in ''De lotgevallen van Ferdinand Huyck'' (1840) van de Nederlaandse schriever [[Jacob van Lennep]].<ref>[http://www.allesovertaal.nl/allesovertaal/pagina.asp?pagkey=69038 Henk Jongsma, ''Taal verzamelen - alle beetjes helpen'']</ref> Ondanks de algemiene vernuming naor Sam Weller is dizze spreukenvorm veul older. Een vrogger Engels veurbeeld wodden in 1533 deur [[John Heywood]] edrokt: :''"Mary that wolde I se quod blynde Hew"'' (Merie, dat zo'k graeg zien, zee blinde Hugh.)<ref>[http://www.deproverbio.com/display.php?a=3&r=33 Archer Taylor, ''The Use of Proper Names in Wellerisms and Folk Tales'']</ref> De verzamelaar Dr. C. Kruyskamp gebruukten de term ''zeispreuk'' veur alle spreuken die bestunden uut een gezegde en wie of het zee. De term ''apologisch spreekwoord'' wol hi'j risserveren veur die spreuken (een meerderheid) die eindigen mit een beschrieving van de situatie van de spreker. Dan is et gezegde ja een apologie; een rechtveerdiging veur de beschreven situatie.<ref name="Kruyskamp1947" /> ==Verspreiding== D'r bin in veul dielen van de wereld en tot in olde tieden (zoas bi'j de [[Klassieke Griekenlaand|olde Grieken]] en [[Sumeriërs]]) veurbeelden van apologische spreekwoorden te vienden. Dr. Kruyskamp mient hierover: :''Wat den oorsprong betreft: Seiler meent dat het heele genre uit de Oudheid stamt, en er zijn inderdaad enkele weinige Grieksche en Latijnsche voorbeelden bekend, maar ik geloof toch dat Taylor gelijk heeft als hij zegt dat er geen overtuigend bewijs is dat de Germaansche talen in dezen van het Latijn en Grieksch afhankelijk zijn en dat "its apparently native vigor and originality in Germany and the adjoining countries" daar zeker niet voor spreken.''<ref name="Kruyskamp1947" /> [[Alan Dundes]] hef apologische spreekwoorden vastelegd uut 't [[Yoruba (tael)|Yoruba]] van [[Nigeria]].<ref>Alan Dundes (1964), 'Some Yoruba wellerisms, dialogue proverbs, and tongue twisters', ''Folklore'' 75</ref> Afrikaanse onderzukers hebben zien vondsten onderschreven en anevuld.<ref>J.O. Ojoade (1980), 'Some Ilaje wellerisms', ''Folklore 75 91.1:63–71''</ref><ref>Damian Opata (1988), 'Personal attribution in Wellerisms', ''International Folklore Review'' 6:39–41</ref><ref>Damian Opata (1990), 'Characterization in animal-derived wellerisms: some selected Igbo examples', ''Proverbium'' 7:217–231</ref> Apologische spreekwoorden koemen ok veur in vule [[Ethiopië|Ethiopische]] taelen, zoas [[Guji-Oromo]]<ref>Tadesse Jaleta Jirata (2009), ''A contextual study of the social functions of Guji-Oromo proverbs'', Saabrücken: DVM Verlag</ref> (waorin negen van de 310 spreekwoorden in een uutegeven verzaemeling zeespreuken bin)<ref>Peter Unseth (2011), 'Review of Tadesse Jaleta Jirata's ''A contextual study of the social functions of Guji-Oromo proverbs'' ', ''Proverbium'' 29:427–434.</ref> en [[Alaba-K'abeena-tael|Alaaba]]<ref>Gertrud Schneider-Blum (2013), 'Review of ''Máakuti t’awá shuultáa: Proverbs finish the problems: Sayings of the Alaaba (Ethiopia)'' ', ''Proverbium'' 30:459–461.</ref> Ze bin ok evunden in et [[Sumerisch]]: *''De vosse, toen as e in de zee had emegen, zee: "De diepten van de zee bin mien zeik!"''<ref>ETCSL, [http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgi-bin/etcsl.cgi?text=t.6.1.02# Proverbs: collection 2 + 6], raadpleegd 5 mei 2013</ref> Apologische spreekwoorden bin opetiekend in hiel Afrika, Europa, westelik Azië en zudelik Azië, mor haoste niet in Oost-Aziatische taelen.<ref>Peter Unseth, Daniel Kliemt, Laurel Morgan, Stephen Nelson, Elaine Marie Scherrer (2017), ''Wellerism proverbs: Mapping their distribution'', ''GIALens'' 11.13. [http://www.gial.edu/documents/gialens/Vol11-3/Unseth-WPs.pdf download]</ref> ==Et Nedersaksische apologische spreekwoord== Et apologische spreekwoord mot veural in et [[Nedersaksisch]]/[[Platduuts]] en [[Nederlaands]] populair wezen. Apologische spreekwoorden uut Oost-Nederlaand (grotendiels in et Nedersaksisch) hebben lieke vaeke oostelijke (Platduutse) as westelijke (Nederlaandse) parallellen.<ref>Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), ''Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde'', Assen: Van Gorcum. Blz. 426</ref> Wieduut de mieste apologische spreekwoorden bin op-etiekend in et Platduutse taelgebied. De oldste Nederlaandse veurbielden koemen uut oostelike bronnen.<ref name="Kruyskamp1947" /> ===Veurbeelden=== Een plaetsnaeme wil niet zeggen dat et betreffende apologische spreekwoord daor is uuteprakkezeerd of allienig daor bekend is, mor dat et in et dialect van die plaetse staot. ====[[Achterhook]]==== *"A'k ow niet hadde," zei de boer tegen zien vrouw, "en wi-j hadden gin brood, dan mosten wi-j van armoed wel stoete aeten." *"Alle begin is zwoar," zei den inbrekker en hee stol n anbeeld. *"Anders mot de zaak misschien nog in dri'jen," zei de wedeman en wol zien schoonmoeder vri'jen.<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> *"Daor geet maor niks veur de waorheid," zoas de bêdelder tegen de boerinne zei, toe hie eur een paar pannekoeken had opegêten, tiedens zie effen de kökken uut most.<ref>Uut 'De Nommerverruilder' deur D.H. Keuper (Jan Willem uut 't Goor). In Max Holt en aandern (1964), ''De Oelenwanne: Ne korf vol Riemen en Vertelsels uut Achterhook en Liemers'', Aalten: Gebr. de Boer</ref> *"Daor wördt ook eklopt," zei den doven man en toe viêl zien halve huus in mekare.<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> *"Da's t'r neaven," zei den timmerman, toê most de naegel van d'n doem d'r an.<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> *"Een kruuwagen," zei de knecht, "kan 'k slecht gedogen, want altied hej de galg veur de ogen."<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> *"Et oge wil ok wat hebben," zei de kearl en hee sloog ziene vrouwe in 't gezichte. *"Now bun 'k nog net zo wiet as toê begon," zei de boer, toê hie de tiende dochter gewon.<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> *"Zo, now he'k de zonne an 't wark," zei de boer, en hie smet met de hark.<ref>D.W. Kobes (red.) (1974), ''Achterhoekse spreuken tot lering en vermaak van boeren, burgers en buitenlui'', Aalten: Interland / De Graafschap</ref> ====[[Drenthe]]==== *"Alles met maot," zee de snieder en gaf 't wief wat met de elstok. ''([[Nörg]])'' *"Beter tweei haalven as eein heile," zee de boer. ''([[Iekst]])'' *Boer zee tegen knecht: "Neem ie het wiel mor mit, den zel ik de lunze wel draogen." ''([[Vaaltermond]]. Lunze = pen in de as van het wagenwiel)'' *"Daor heur ik oe," zee dove Jaopik en hij heurde een luus over de zolder lopen. *"Dag!" zee maandag tegen dingsedag, "hoe giet het mit woensedag?" "Best," zee donderdag, "zeg mar tegen vrijdag, da'k zaoterdag kome te koffie drinken." ''([[Haovelte]])'' *"Da's der iene zunder een stien," zee de proemendief en toen hadde hij een slakke in het lief. *"Dat zal ankniepen," zee de boer en hij spande de hond veur de heuiwagen. ''([[Runerwold]])'' *"De eerde trekt mij an," zee de kerel en hie leut zuch op de knieën vallen. ''([[Balloo]])'' *De klaante zèe tègen de scheerbaos, toe as die een vinnegien ofschèur: "Ie wolden zeker kaant wark." ''([[Runerwold]])'' *"De kosten gaot boven het gewin," zee de deeif, hie mus tweeidoezend gulden boout betaolen. ''([[Iekst]])'' *De kwartel zee: "Ik vreet mij dik." ''([[Slien]])'' *De rogge zee: "Gooi mij der mor op, ik zal der wal underkrupen." ''([[Slien]])'' *De rogge zee: "Bouw mij der mor under, ik kom der wal weer boven." ''([[Slien]])'' *"Det leit," zee de ezel en toen zat hij een ure van een bentespiere of. ''([[Hollaandscheveld]]. Leien = beschutting geven; bentespiere = stengel van [[bentegrös]])'' *"Dien siesien is hier niet," zee de boer tegen het peerd, dat naor het vul hinnikte. ''([[Padhuus]]. Siesien = roepname veur een [[vul]])'' *"Dit is gebeurlijk," zee Haarm-Jan, legde het wief over de kneei en gaf heur wat met de pook veur het gat. ''([[Iekst]])'' *"Een ei is een ei," zee de boer en hij nam de dikste. ''([[Slien]])'' *"Een gat, een gat," zee Haarm-Jan en hie huw zien Trien de kont blauw. ''([[Iekst]])'' *"Elk zien meug," zee de boer en at brij mit de heuivörk. ''([[Zwindern]])'' *"Elk zien meug," zee de boer en hai at viegen veur de dörst. ''([[Roon]])'' *"Elk zien meug," zee de boer en hie zedde het wief veur de plooug. ''([[Iekst]])'' *"Elk zien meug," zee de boer en smokte een zwien veur de kont. ''([[Schoonoord]])'' *"Elk zien meug," zee de kraaie en vrat een slakke op. ''([['t Oogeveine]])'' *"Geld sprek," zee de rieke boer en doe houwde hij met de geldbuul op taofel. ''([[Haovelt]])'' *"Gien groter gat as mienend," zee Trien en zie nam de kraokstooul met doou zie staon gung. ''([[Iekst]])'' *"Half is half," zee de scheuper en toen har hij de hond onder de schere in plaatse van het schaop. ''([[ZWZ]])'' *"Heremientied," zee de nonne toen de bh ofzakte. ''([[Möppelt]])'' *"Het giet niet um het gewin, mar um de aordigheid," zee Piepien doe hij an de winnende haand was. ''([[De Wiek (Drenthe)|De Wiek]])'' *"Het leit," zee de vos en hij zat mit de starte in het ies. ''([[Wapservene]])'' *"Haost raak," zee de jong en gooide op de hond, mar ruuk zien stiefmoe. ''([[Hesseln]])'' *"Het briedste is nog achter," zee pannenschieter toen de steel der was. ''([[Hesseln]])'' *"Het gerief dient de meinsen," zee het olde wief, en gunk mit het gat op het waarme fernuus zitten. ''([[Runerwold]])'' *"Het is pet," zee de boer en höl de mot bij de bol vort. ''([[Iekst]]. Bol = stier, mot = zeug)'' *"Het kan al," zee Jansoom, en doe was e an het botter braon in de tang. ''(Bron: [[Oeze Volk]])'' *"Het scheuk nog," zee de scheuper en toen har hij een dooie hond in de zak. ''([[ZWZ]])'' *Het was een kerel as Karst en Karst was een kerel van niks. ''([[Pesse]])'' *"Hij is zo lui as een scheper die iene de weg zul wiezen en toen wees hij mit zien bien." ''([[ZWZ]])'' *"IJ kunt niet ieuwig bij mekaar blieven," zee de knecht die drie dagen bij 'n boer west was en toen weer weggung. ''([[Hesseln]])'' *"IJ moet de tied aaid nuttig besteden," zee de boer dou hij hen het hoesie mus; hie nam de kraant en een plak stoet met. ''([[Iekst]])'' *"Ik bin uutekakt," zèe het olde meinse, en höld de knippe onderstebaoven. ''([[Runerwold]])'' *"Ik heb een hiele hoge positie," zee de torenbouwer. ''([[Nei Amsterdam]])'' *"*Ik vertrouw het weer niet," zee het joggie tegen zien mo en hie meuk veur de derde maol zien brook vol. ''([[Dwingel]])'' *"Ik wil gien vrijer hebben, die gien mattien veur de deure hef," zee Jantien. ''([[Rune]])'' *"Ik," zee de gek. ''([[Dwingel]])'' *"Jij met de pen, ik met de biel," zee de iekschilder tegen de börgemeester. ''([[Rowol]])'' *"Knippen en scheren," zee de kerel tegen de kapper, mor hie was kaol en har gien baord. ''([[Iekst]])'' *"Laat," zee de boer toen zien zeune van zestig jaor gunk trouwen. ''([[Möppelt]])'' *"Lei," zee de vos en hij school aachter 'n pionte. ''([[Dever]]. Pionte = stengel van [[bentegrös]])'' *"Mis," zee de maid, het hemd zit der veur. ''([[Vaaltermond]])'' *"Moi," zee Jaan, doou e over de zul van de deur stapde. ''([[Iekst]])'' *"Nou begriepe wij menaar," zee de piere doe de blei an de haoke zat. ''(Bron: [[J.J. Uilenberg]])'' *"Nou moej almaol inhaoken en metzingen," zee de harmonikaospeuler en hie trök lös. ''([[Iekst]])'' *"Oous jong is al zo loos," zee het aol mèensk, "hie wet al daw zoepenbrei met de lepel eet." ''([[Iekst]])'' *"Overdaod schaodt," zee aol Jopk en hie schudde naober Haarm de appels van de boom. ''([[Iekst]])'' *"Riegel die," zee de boer en do har e ''ein'' kou op stal. ''([[Barger Oosterveld]])'' *"Riegel joe," har de boer zegd, want hij har één zege op staal had. ''([[Emmer Compas]])'' *"'t Is zo lastig aj haard lopen wilt, zee Haarm-Jan, en hie zat met een kepot beein op stooul. ''([[Iekst]])'' *"Vrogger kreiden de hanen, nou doet ze allend de bek nog lös," zee de dove boer. ''([[Nei Amsterdam]])'' *"*Woor volk is, is wat te verkopen," zee de visboer en hij scheuf zien karre de karke in. ''([[Barger-Compas]])'' *"Wat 'n greuizam weer," zee olde Griet, "ie kunt mit het gat op het grös zitten, maar ie holdt de greu." ''([[Runerwold]])'' *"De wiezen koomt uut het oosten, de gekken niet; die koomt mit de wiendeldaore," zee Piet. ''([[Haovelt]]. Wiendeldaore = kleine wiendhoos)'' *"Wij zult hum dat klokkern wel even ofleren," zee Jaan, en hie schönk de fles aal leger. ''([[Iekst]])'' *"Zo hef 't ezèten," zee 't olde wiefien toen ze de pispot brak. ''([['t Wold]])'' <!-- ====[[Graofschop Benthem]]==== --> ====[[Grunnen (provìnzie)|Grunnen]]==== *"Aal boat helpt," zee mugge, en hai pisde in zee. *"Ale boat helpt," zee de schippersvraauw, in meeg in zee. ''(in = en)'' *"In ale last licht," zee heur keerl, in smeet heur over board. ''(in = en)'' *"Alles mit moat," zee de snieder en hai sluig zien vrouw mit elstok. *"Beter ien e wiede wereld as ien n nauw gat," zee de boer en lait er aine vliegen. *"Das-t-er aine zunder staine," zee de oeling, dou vradd'e een slak op en mainde dat t 'n proeme was. *"Een aai is een aai," zee de boer en hai pakte de dikste. *"Elk zien meuge," zee de jong, "ik eet viegen en mien mouder et zijp, en ken der net zoo goud van slikkebekken as ik." *"Elk zien meuge," zee de boer en at het kind zien pap op. ''(Op-etiekend in 1856)''<ref>[http://www.dbnl.org/tekst/_taa001taal04_01/_taa001taal04_01_0026.htm dbnl: ''Nederduitsche spreekwoorden'']</ref> *"Haard tegen haard," zee de duvel en hij scheet tegen de dunder. *"Hou stiller hou beter," zee t wief en zat mit gat in branekkels. *"n Mens mout wat heuren," zee dove Joap. *"t Komt zoast vaalt," zee t wief en dou ston ze mit lekkende neuze boven pankoukspanne. *"Woar volk is is neren," zee zudelder, en hai schoof zien koare mit bukkens in kerk. *"Zo het t zeten," zee t wief en liemde t oor aan pispot. ====[[Hambörg]]==== *"Dat Gesicht mag ik lieden," sä de Buur, as de Swienskopp op'n Disch keem. *"Dat helpt for de Müüs," sä de Buur, do steek he dat Huus an. ====[[Sleeswiek-Holstien|Holstien]]==== *"Ach Gott, wat is de Welt grôt!" saed' de Jung un sêt achter'n Kohlkopp. *"All as't fallt," saed de Jung, as de oll Frû mit 'n Näsdrüppel an de Näs' em frog op he'n Pannkôken hebben wull. *"Kümmt do wat?" saed' de blind' Johann, "sunst binn' ik mîn Pös' tô." ''(...aans doe ik de bokse weer dichte)'' ====[[Kop van Overiessel]]==== *"Doar eur ik joe," zee dove Jouk en toe leup er een muus over de heuizolder mit de klompen an. *"'t Is waeter en vuur,” zee et olde wief en toen piste ze in de teste. *"Kleur bi’j kleur," zee de bakker en hi’j gooide een rottekeutel bi’j de krenten. ====[[Ostfreesland]]==== *"All Bate helpt," säh de Mügg, da piszd' se in de Ems. *"Allbot helpt," see Jürgen, dô nehm he noch ên. *"Alles mit Maten," harr de Schnieder seggt, do harr he sien Wief watt mit de Ellstokk gäven. *"All's mit Mâten," saed de Bûr un söpp 'n Quart Bramwîn up'n mal ût. *"'t Best in 't Midden," sä de Düvel, do leep hij tüsken twee Papen. *"Bi den Lüen is de Nârunge," sagte de Schêrenslîper, do schäuw he met der Kâr in de Kearke. *"Dat is mî sôn Tüg," segt de Düwel, "as he Poggen op de Kôr lôd, wenn'k ên herop bört hew, springt de anner wedder h'run." *"Dat is't letzt'!" saed de Düwel un schêt dat Hârt ût. *"Dat kummt van 't lange Predigen," sae de Paster, dôr harr he in de Büx schæten. *"Dat's 'n anner Kûrn," saed de Möller un bêt up'n Mûskötel. *"Dat was hüm," see Attohm, dô hadde hê de Rötte bî de Stêrt. *"'t Dick hölt noch hinner," saed de oll Frû un schêt ne Worpschüffel ût, dôr kam de Stêl toîrst. ''(Worpschüffel = schoppe)'' *"De Behren sünd suer," saed' de Voss, as he nich anrêken künn. ''("De bessen bin zoer," zee de vosse, en hi'j kon d'r niet bi'jkoemen.)'' *"Elk sien Möge," säh de Jung, "ik ät Fiegen un mîn môr ät bônen." *"'t Is tô lât," segt de Wolf, do iz he mit 'n Staert in 't Is fast frârn. *"Man mût alles brûken, wotô et gôd is, sae de Bûr," do trokk he sik 'n Worm ût 'n Môrs un bunn sik 'n Schoh domit tô. *"Mîn Hêren dat Geld un ik de Schlage," see de Jöde. *"Nu is gôd Schûlen," saed' de Voss un sêt achter 'n Beenthalm. *"'t Is nu leider 'n gesund' Tîd," see de Aptheker tô de Docter un de Avdecker. *"Veel Geschrigg un wenig Wull," sä de Düwel, do klipp he en Swien. *"Wat wârd nêt all vör 't Geld mâkt," hadde Bur segt, dô had he'n Ape sehn. *"Wi künnen as Bröder mit 'n anner leben," saed' de Jung tô sînen Vâder, "oewerst he will jô nich." ====[[Sallaand]]==== *"Alles is maar een weend," zèj de boer en hie blaozen met z'n gat de lampe uut. *De moes zeg: "Wil ie niet eten waor of ik biete, ie mut nog eten waor ik op driete!" ''([[Ni'jlusen]]; betiekenis: niet kieskeurig wezen aj honger hebt)''<ref>A.C.M. Schoemaker-Ytsma (2019), ''Mooi Plat! Woorden en gezegdes in het dialect van Ni'jluus'n'', Neilusen: Ni'jluusn van vrogger</ref> *"Det gif ruumte," zee de lakenkoopman en hij gooien de vrouwe uut bedde.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Det is goeie birrekos," zee de vrouwe en ziej bakken eier met metwos.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> ''(birre = bedelaor)'' *"Det kump mooi uut," zee Geert, "'t heui is op en de koe is dood." ''([[Ni'jlusen]])'' *"Det wil nog heel wat woorden geven," zee de koster en toen gink de domineer op de preekstoel.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Det zow mar laoten staon," zee de duvel en toe kwamp e an een kruus.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Een ei is een ei," maar ondertussen greep e de dikste.<ref>G. Heijink (red.) (2003), ''Sallandse wijsheden'', Hoevelaken: Verba</ref> *"Et beschut toch," zee de haze en hij schulen achter een grusspier.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Ie mun de huike naor de wind hangen," zee 't peerd en 't sleug met de stät de muggen van de rugge.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> ''(ie mun de huike naor de wind hangen = ie mut oe mar weten te redden)'' *"Ie mutten oe behelpen," zee de boer en hij spannen 't wief veur de ploeg. ''(Toe-eschreven an [[Kleusien uut Zalk]])''<ref>[http://krant.telegraaf.nl/krant/enverder/venster/reizen/reis.Nederland/reis.Overijssel/reis.971018zalkerdijk.fietsland.html Henk de Koning, ''In herfsttooi langs de IJssel'']</ref> *"Ie mutten oe naoste liefhebben," zee de knieperd en hij likken de katte de krummels van de bek.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Ieder zien vak," zee de woonwagenkeerl, "ieje met de vörke en ikke met de zak." ''(Hi'j holdt de zak op en een aander mag hum die volscheppen; ezegd as iene niet wil warken veur zien eten. [[Ni'jlusen]])''<ref name="Schoemaker" /> *"Ik gun ow dat etten wel, maor die tied, die tied," zee de boer tegen zien knecht.<ref>G. Heijink (red.) (2003), ''Sallandse wijsheden'', Hoevelaken: Verba</ref> *"Ik heb et mooi ered," zee de boer: "et heuj op en de koe dood."<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Ik kan 't lichte proberen," zee de ezel, en toe wodden e schoelmeester.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Ik zette de vrouwe met goeie woorden terechte," zee de koster en hij smeet heur de biebel achternao.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Ik zie op gien honderd gulden," zee de boer en hij keek in 'n leuge knippe.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"'k Gao zo had a'k kan," zee Flip en hij vallen van de trappe.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"'k Komme zo gauw a'k kan," zee Gait en hij vallen bovenuut de heujbärg.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Klaor," zee de Kleve, maar het holt was nog in Zwolle. ''(=Ze doet net of de klus eklaord is, mar ze mut der nog an begunnen.)''<ref>G. Heijink (red.) (2003), ''Sallandse wijsheden'', Hoevelaken: Verba</ref> *"Stille ies!" zee Jannes en hij schreeuwen 't hadste.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"'t Is wat," zee dove Jaopik, "vrogger kreiden de hanen nog, noe gaapt ze alenig nog mar."<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Umdet er pekelhering in zwemt is de zee zolte," zee de olde meuje.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Vrögger kreiden de hanen," zee dove Jaap, "mar tegenwoordig doet ze allent nog mar de snavel open." ''([[Ni'jlusen]])'' *"Wat nou!" zee de hane tègen de piere en hi'j vrat hum op. ''([[Ni'jlusen]])''<ref name="Schoemaker" /> *"Weerkommen, 't hef gien drokte," zee de vrouwe bij 't weggaon van de vesiete.<ref>G. Heijink (red.) (2003), ''Sallandse wijsheden'', Hoevelaken: Verba</ref> *"Zo dreit de weerld," zee slimme Henderk en hij dreien de schale met metwos zo det 't grootste stuk veur um lag.<ref>Klèùsien uut Zalk (1981), ''Regels veur et weer en nog een heleboel meer'', Kampen: Iesselakkedemie</ref> *"Wie was hier de leste?" zee de boer in de volle wachtkamer. "Dat bi'j zulf!" was 't antwoord.<ref>G. Heijink (red.) (2003), ''Sallandse wijsheden'', Hoevelaken: Verba</ref> *"Zo hef 't ezeten," zee 't wief en liemde de stukken van de pispot an mekaere/menaere. ''([[Ni'jlusen]])''<ref>A.C.M. Schoemaker-Ytsma (2009), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! (aanvulling) Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink</ref> <!-- ====[[Stellingwarf]]==== --> ====[[Tweante]]==== *"Al t water is wal good," zea n boer, "a'j dr mear ne oolde henne in kokt." *"Alns met moate," zea n boer en hee höw de vrouwe met ne elle. *"Better in de wiede wearld as in n nauw gat," zea de boer en leut dr ene vleegn. *"Dat helpt vuur de muuz," zee de boer, dow stak ie 't hoes in 'n braand. *"Dat is n ander keurn," zèj de muller en hê beet in 'nen moezenköttel. *"De duuvel haalt t beste eerst," zea n boer. "Gistern oons broene peard en vandage mien skoonmoo." *"De tied vlög," zea n boer en hee gooidn zinnen wekker oet t raam. *"Ie könt nich eeuwig bie mekaar blievn," zea n boer en toew slachten hee t vaarken. *"Iej mut 't zölfs weten," zea Oelenspegel tegen 'n birman, doo den met 't gat oop 'n wepsennus göng zitten. ''(bir(re)man = bedelaor, zwarver)''<ref>[[G.B. Vloedbeld]], (1927), ''[[Mans Kapbaarg, 'n grootsten leugenbuul van 't Tukkerlaand]]'', Boorn: G.W. ten Tusscher, blz. 42</ref> *"Ik hoolde van kloarigheaid," zea t wief en keardn met ne riesbessem de hoonderköttel van toafel. ''([[riesbessem]] = bessem van riesholt)'' *"Leefde maakt bleend," zea n boer en hee kusn de motte vuur t gat. *"Miene vrouwe huuldn vuur oons trouwn," zea n kearl, "en ikke dr noa." *"Opgeruumd steet netkes," zear n boer, dow smeet'e zien wief oet berre. *"Riegelt oe," zea n boer, en hee har mer enen [[sik]].<ref>Mr. K.D. Schönfeld Wichers (1979), ''Woordenboek Nederlands Twents'', Hengel: Uitgeverij Broekhuis. Ingaank: ''kring'', blz. 279</ref> *"Um te beginnen biej 't begin," zo as mien besmoor aait zea as ze nen metwos stoppen.<ref>G.B. Vloedbeld, (1927), ''Mans Kapbaarg, 'n grootsten leugenbuul van 't Tukkerlaand'', Boorn: G.W. ten Tusscher, blz. 61</ref> *"Vroale mu'j vúúr oogne hooldn," zea n skipper, en t wief treuk de skute. *"Wiej mut 't met verstaand anpakken," zo as de vos har zeg, doo hee achter 'n toen de gaanze heuren gaggelen.<ref>G.B. Vloedbeld, (1927), ''Mans Kapbaarg, 'n grootsten leugenbuul van 't Tukkerlaand'', Boorn: G.W. ten Tusscher, blz. 54</ref> *"Ze doot mie water bie n beer!" zea de plässe{{Info|zoeplappe}} en har met n kop in n graawn eleagn.<ref>Mr. K.D. Schönfeld Wichers (1979), ''Woordenboek Nederlands Twents'', Hengel: Uitgeverij Broekhuis. Ingaank: ''bier'', blz. 138</ref> *"Zelfs vleegn kö'j learn," zea n boer en hee gooidn t wief oet t raam. <!-- ====[[Urk]]==== --> <!-- ====[[Veluwe]]==== --> ====[[Westfaolen]]==== *"Hiernae Mey," sagte die Sügge, do sloich se der Hagel veur den Ars. ''("Daomiet meie," zee de motte, doe heur de hagel veur de konte sleug.)'' *"Mannshant buowen, hä ligge unner adder uowen," hadde de Kärl sacht, as sin Wîf 'ne unner krech. *"Wann dat nitt batt vör de Wantlüse, dann wêt ik nitt, wat biäter es," sach de Kärl un stak sîn Hûs an. *"Wo de Welt up un dâl gêt," saed de Voss, un sêt up den Sôd'schwang. == Verwiezings == <div class="references-small"> <references> <ref name="Kruyskamp1947">Dr. C. Kruyskamp (1947), ''Apologische spreekwoorden'', 's-Gravenhage: Martinus Nijhoff</ref> <ref name="Schoemaker">A.C.M. Schoemaker-Ytsma (2006), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink</ref> </references> </div> ==Boekeri'je== *H. Büld (1981), ''Niederdeutsche Schwanksprüche zwischen Ems und Issel'', Münster *H.L. Cox en Jurjen van der Kooi (2007), ''Alle beetjes helpen. Nederlandse, Friese en Vlaamse wellerismen'', Grunning: Fries en Nedersaksisch Instituut van de Rieksuniversiteit Grunning. Hierin staon 4475 Nedersaksische, Friese, Nederlaandse en Vlaamse zeespreuken van de leste viefhonderd jaor, mit bronvermelding en toelichting, waorin ze ok de eemtuele butenlaandse variaanten numen. *A. Höfer, 'Über Apologische oder Beispiels-Sprichwörter im Niederdeutschen', in ''Germania'' VI, 95-106 *Jan Jans en H. Klaassen (1973), ''Boer'nwiesheid en boer'nsprekwiezen'', Eanske *Dr. C. Kruyskamp (1947), ''Apologische spreekwoorden'', 's-Gravenhage: Martinus Nijhoff *Hendrik Odink (1943), ''Middewinteraovendvetelsels oet den Achterhook'', Lochem {{Dia|Dit stok is eschreven in et [[Stellingwarfs]] van [[Stienwiekerlaand]].}} [[Kategorie:Stellingwarfs artikel]] [[Kategorie:Taol]] [[Kategorie:Nedersaksiese kultuur]] ivs3h1twk4rv277f5ogpnfyenkrgdbr