विकिपिडिया
newiki
https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0
MediaWiki 1.39.0-wmf.22
first-letter
मीडिया
विशेष
वार्तालाप
प्रयोगकर्ता
प्रयोगकर्ता वार्ता
विकिपिडिया
विकिपिडिया वार्ता
चित्र
चित्र वार्ता
मीडियाविकि
मीडियाविकि वार्ता
ढाँचा
ढाँचा वार्ता
मद्दत
मद्दत वार्ता
श्रेणी
श्रेणी वार्ता
पोर्टल
पोर्टल वार्ता
मस्यौदा
मस्यौदा वार्ता
TimedText
TimedText talk
मोड्युल
मोड्युल वार्तालाप
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
डायमन समशेर राणा
0
3303
1071686
227532
2022-07-30T00:35:05Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
डायमण्ड सम्शेर राणा
0
6278
1071684
227533
2022-07-30T00:34:45Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
थारू
0
7251
1071690
380406
2022-07-30T00:35:45Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[थारू जाति]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[थारू जाति]]
oyepkkwt2iw2xnf2bj2gldiyz43e8ha
डायमन सम्शेर राणा
0
8418
1071687
227534
2022-07-30T00:35:15Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
डायमन शम्शेर
0
9619
1071685
227535
2022-07-30T00:34:55Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
डायमण्ड शम्शेर
0
13366
1071682
227536
2022-07-30T00:34:25Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
भक्ति थापा
0
14077
1071696
972540
2022-07-30T03:29:30Z
113.199.229.107
/* जीवन र मृत्यु */
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=सेप्टेम्बर २०११}}
{{Infobox Officeholder
| honorific-prefix = '''सरदार श्री'''
| name = भक्ति थापा
|image = Bhakti Thapa.jpg
|imagesize = 200
|caption = सरदार भक्ति थापा
|title = देउथलका महावृद्धवीर
|allegiance = {{flagicon|नेपाल}} नेपाल
|rank = सरदार
|battles = [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल-अंग्रेज युद्ध]]
|children = [[रामदास सिंह थापा]]
|birth_date = सन् १७४१
|birth_place = [[लमजुङ जिल्ला]], [[नेपाल]]
|death_date = सन् १८१५
| death_place = देउथल, [[उत्तराखण्ड]], [[भारत]]
|awards = [[नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू|राष्ट्रिय विभूति]]
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]], [[क्षेत्री]]
}}
'''भक्ति थापा क्षेत्री''' वि.स. १८७१ सालतिर [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल-अंग्रेज युद्ध]]को बखत [[नेपाल]]का बरिष्ठ सैनिक थिए। उनलाई नेपालको [[नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू|राष्ट्रिय विभूति]] मानिन्छ।
==सुरुवात==
[[File:Bhakti Thapa Sardar.jpg|thumb|सरदार भक्ति थापा, पुँवर क्षत्री कुलका दीपक]]
उनी [[लमजुङ राज्य]]को [[पुँवर थापा]] परिवारमा जन्मेका थिए ।<ref>https://thehimalayantimes.com/kathmandu/plea-to-declare-bhakti-thapa-a-martyr/</ref> उनी पहिले लम्जुङका राजा केहरीनारायण शाहका सेनाका सरदार भएकाले लमजुङका तर्फबाट धेरै पटक युद्ध लडे । गोरखा (नेपाल) संगको अन्तिम् युद्धमा पराजित भै युद्धबन्दि का रूपमा काठ्माडौं पुगेको करिब एक वर्ष पछि उनी नेपाली फौजका सरदार भै नेपाल एकिकरण अभियानमा संलग्न भएका थिए ।
==जीवन र मृत्यु==
[[चित्र:Anglo-Nepal war.jpg|thumb|सरदार भक्ति थापा र नेपाली सैनिकहरू]]
७३ वर्षको उमेरमा [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल-अंग्रेज युद्ध]]मा देउथलको लडाइको नेतृत्व गरेका थिए। उक्त युद्धमा अङ्ग्रेज हमलामा परि वि.स. १८७२ साल वैशाख ६ गते उनको मृत्यु भएको थियो। उनको सहासको कदर कर्दै अङ्ग्रेजले उनको शवलाई पूर्ण सैनिक सम्मानका साथ फर्काएको थियो। अङ्ग्रेजहरूले उनको सम्मानमा एक स्मारक पनि बनाए जुन हाल भारतको [[उत्तराखण्ड]] राज्यमा अवस्थित छ।
==प्रसिद्धी==
७३ वर्षको वृद्ध उमेरमा नेपाली सेनाको नेतृत्व गर्दै बेलायती तालिमप्राप्त जवान सैनिक फौजमाथि हमला गरेका भक्ति थापा एक अमर्त्य देशभक्तिको उदाहरण हुन् । बेलायती फौजले दोसला ओडाएर सम्मानपूर्वक उनको लाश जिम्मा लगाएका थिए ।
==स्रोत==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
==यो पनि हेर्नुहोला==
*[[अमरसिंह थापा]]
*[[बलभद्र कुँवर]]
[[श्रेणी:नेपाल]]
[[श्रेणी:विशाल नेपाल]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपालको इतिहास]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
[[श्रेणी:मृत नेपालीहरू]]
[[श्रेणी:नेपालको एकीकरणकाल]]
{{stub}}
sn3pp5qnen3cmusgwom1a5h74z85han
डायमण्ड शम्शेर राणा
0
25441
1071683
227537
2022-07-30T00:34:35Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[डायमनशमशेर राणा]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[डायमनशमशेर राणा]]
225k5y9qv0r74ujp9e664w993z0qxr4
थारु
0
28789
1071688
380407
2022-07-30T00:35:25Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[थारू जाति]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[थारू जाति]]
oyepkkwt2iw2xnf2bj2gldiyz43e8ha
द्रोण पर्व
0
48047
1071692
1070774
2022-07-30T03:13:23Z
Bishaldev100
28807
/* सुधार */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे. अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले. चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारी. जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो. त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो. उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो. व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो.
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो. युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो. तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे. भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए. रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए. त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्. उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए. पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो. भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो.
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दे!लाई फेरि पूरा गरेर बलोयो बनाइदिए। पाण्डावले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
1v59f25wwnqerbvqdi79g0fk154b4ar
1071693
1071692
2022-07-30T03:16:05Z
Bishaldev100
28807
/* सुधार */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे. अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले. चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारी. जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो. त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो. उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो. व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो.
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो. युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो. तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे. भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए. रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए. त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्. उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए. पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो. भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो.
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दे!लाई फेरि पूरा गरेर बलोयो बनाइदिए। पाण्डावले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
cr4jg4tug7heywhd9dxiroxte4itnj0
1071694
1071693
2022-07-30T03:25:10Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे. अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले. चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारी. जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो. त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो. उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो. व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो.
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो. युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो. तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे. भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए. रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए. त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्. उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए. पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो. भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो.
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दे!लाई फेरि पूरा गरेर बलोयो बनाइदिए। पाण्डावले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र लक्ष्मण बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न य्हालेका बेला वीर लक्ष्मण एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर लक्ष्मणमाथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
ozu2ex843fwpiscermdnoggrtzw4ijp
1071695
1071694
2022-07-30T03:28:33Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे. अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले. चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारी. जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो. त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो. उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो. व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो.
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो. युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो. तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे. भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए. रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए. त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्. उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए. पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो. भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो.
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दे!लाई फेरि पूरा गरेर बलोयो बनाइदिए। पाण्डावले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र लक्ष्मण बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न य्हालेका बेला वीर लक्ष्मण एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर लक्ष्मणमाथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
45bli7n4042qhd5qayy7vhak9oxqkwp
1071697
1071695
2022-07-30T03:40:21Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे. अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले. चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारी. जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो. त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो. उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो. व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो.
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो. युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो. तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे. भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए. रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए. त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्. उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए. पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो. भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो.
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दे!लाई फेरि पूरा गरेर बलोयो बनाइदिए। पाण्डावले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न य्हालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
luu2rnt57c6qn4jeb2tt00vqxpdwltx
1071698
1071697
2022-07-30T03:42:16Z
Bishaldev100
28807
/* जयद्रथको पराक्रम */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न य्हालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
hj2xacd4rr6mkzxsipvc9b4m3ieep7i
1071699
1071698
2022-07-30T03:45:02Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न य्हालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो । यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
tcm5bx8tjw77xvhhosyusktofh3kd5p
1071700
1071699
2022-07-30T03:48:51Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
idh4r6w5xs5iiiune4l1xuyptlwho7l
1071701
1071700
2022-07-30T03:58:36Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
तत्कालै अभिमन्युले भाँचिएको रथको एउटा पांग्रा उठाएर अभिमन्युले घुमाउँदै सबै शत्रुहरुको सामना गरे। त्यो बेला उनलाई सुदर्शन चक्र लिएका साक्षात भगवान नारायण जस्तो देखिन्थ्यो। रथका पाँग्रगाले उडाएको धुलोले उसलाई ढकमक्क छोपि दियो । कविले बयान गरे अनुसार त्यस घटनाले गर्दा बीर अभिमन्युको गोरो वर्णको शारीरिक शोभा झन बढेको थियो।
यस समय अभिमन्यु भयानक युद्ध गरिर्हेका थिए। यस्तो देखेर तुरुन्तै नै घेरेर बसेका योद्धाहरुको संयुक्त आक्रमणले गर्दा उनलाई ढालि दियो। उनको हातको रथका पांग्राहरुलाई चूर्ण भयो। त्यसै बेला दुशासनका छोरा आएर गदा लिएर अभिमन्यु माथी झम्टिए। उनिसंग मरणान्तको द्वन्द युद्ध ग-यो। एक-अर्काको गदा युद्धको प्रहारले दुवै राजकुमार आहत भएर दुबै जना संग संगै ढले । अभिमन्यु भन्दा पहिले दुशासनका छोरा ऊठे, अनि उनले गदाले अभिमन्युको टाउकोमा जोरले प्रहार गरे। त्यसो त अभिमन्यु एक्लै कयौं महारथीसँग भिडेर घाइते भएका थिए र थाकेर चूर भैसकेका थिए। गदाको मार पर्नासाथ उनको प्राणपखेरु उडिहाल्यो।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
sg6whneqt1tk6c0e8fh2h9rpc1alofa
1071702
1071701
2022-07-30T04:07:32Z
Bishaldev100
28807
/* अभिमन्यु पराक्रम र बध */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
तत्कालै अभिमन्युले भाँचिएको रथको एउटा पांग्रा उठाएर अभिमन्युले घुमाउँदै सबै शत्रुहरुको सामना गरे। त्यो बेला उनलाई सुदर्शन चक्र लिएका साक्षात भगवान नारायण जस्तो देखिन्थ्यो। रथका पाँग्रगाले उडाएको धुलोले उसलाई ढकमक्क छोपि दियो । कविले बयान गरे अनुसार त्यस घटनाले गर्दा बीर अभिमन्युको गोरो वर्णको शारीरिक शोभा झन बढेको थियो।
यस समय अभिमन्यु भयानक युद्ध गरिर्हेका थिए। यस्तो देखेर तुरुन्तै नै घेरेर बसेका योद्धाहरुको संयुक्त आक्रमणले गर्दा उनलाई ढालि दियो। उनको हातको रथका पांग्राहरुलाई चूर्ण भयो। त्यसै बेला दुशासनका छोरा आएर गदा लिएर अभिमन्यु माथी झम्टिए। उनिसंग मरणान्तको द्वन्द युद्ध ग-यो। एक-अर्काको गदा युद्धको प्रहारले दुवै राजकुमार आहत भएर दुबै जना संग संगै ढले । अभिमन्यु भन्दा पहिले दुशासनका छोरा ऊठे, अनि उनले गदाले अभिमन्युको टाउकोमा जोरले प्रहार गरे। त्यसो त अभिमन्यु एक्लै कयौं महारथीसँग भिडेर घाइते भएका थिए र थाकेर चूर भैसकेका थिए। गदाको मार पर्नासाथ उनको प्राणपखेरु उडिहाल्यो।
सञ्जयले धृतराष्ट्रलाई यस घटनाको हाल सुनाउँदै भने –" सुभद्रा पुत्रले कौरव सेनामा प्रवेश गरेपछि यस्तो दुर्दशा भयो जस्तै हात्ती केराघारीमा छिर्दा, कमलको तलाउमा बसेको हाथी पस्दा हुन्छ। एक्लैले कौरबसेनालाई कोलाहल मचाई दिएका यस्ता वीरलाई अर्जुन-सुभद्राका छोरा अभिमन्युलाई धेरै जना मिलेर निर्मम हत्या गरे र मरेको अभिमन्युको शरीरलाई घेरेर आफ्ना बन्धु बान्धव एवम् साथीहरू जङ्गली व्याधाहरूले भेट्टाएको शिकारमा भाँती नाच्न कुद्न र आनन्द मनाउन थाले। हत्याराहरु सबै रमाए। तपाईँका मानिसहरु अभिमन्युको त्यस मृत शरीर वरिपरि नाचे। यस्तो देख्दा साँच्चैका वीरहरूको आँखाभरी आँसु आयो।। सेनाका भद्र मानिसहरु सबैको अफसोच गरी आँखा रसाए।
आकाश माथि कावा खाई रहेका मांसाहारी पक्षहरुलेपनि स्वर मचाई ' त्यसो त भएन, त्यसो त भएन ' भनेर कराउन लागे जस्तो सुनियो । शंख बजाएर कौरब सेनाहरु सबैले विजयको नारा लगाई रहेको बेला धृतराष्ट्रका एक जना छोरा ' युयुत्सु 'लाई त्यसो गरेको मन पराएन । उसले झोँकिएर भने –" यो अधम हो । हे सिपाहिहरु ! तिमीहरुले नीति नियमहरु बिर्सेका छौ । साँचै भन्ने हो भने तिमीहरुले लाज मान्नु पर्छ । तिमीहरुले निरलज्जाको नारा लागाएका छौ । अत्यधिक दुष्कर्म गरेर, निकट भविष्यको विपदको बिचार नगरि तिमीहरुले फुस्रो सुख मनाएका छौ ।" यति भने पछि युयुत्सुले दिक्क मानेर शस्त्रहरु फ्याँकेर युद्ध भूमि छोडेर गए । धृतराष्ट्रका सो नवयुबक छोरा पाप देखि डराउँथे । उनका कुराहरु कौरब सेनाका कानहरुमा निको लागेन । उनि भद्र पुरुष थिए थियो । मनका कुरा बोले ।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
=== '''घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४)''' ===
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
5yd0ce9u3t7b35drtwkm00yjmg38amb
1071711
1071702
2022-07-30T09:33:20Z
Bishaldev100
28807
/* घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४) */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
तत्कालै अभिमन्युले भाँचिएको रथको एउटा पांग्रा उठाएर अभिमन्युले घुमाउँदै सबै शत्रुहरुको सामना गरे। त्यो बेला उनलाई सुदर्शन चक्र लिएका साक्षात भगवान नारायण जस्तो देखिन्थ्यो। रथका पाँग्रगाले उडाएको धुलोले उसलाई ढकमक्क छोपि दियो । कविले बयान गरे अनुसार त्यस घटनाले गर्दा बीर अभिमन्युको गोरो वर्णको शारीरिक शोभा झन बढेको थियो।
यस समय अभिमन्यु भयानक युद्ध गरिर्हेका थिए। यस्तो देखेर तुरुन्तै नै घेरेर बसेका योद्धाहरुको संयुक्त आक्रमणले गर्दा उनलाई ढालि दियो। उनको हातको रथका पांग्राहरुलाई चूर्ण भयो। त्यसै बेला दुशासनका छोरा आएर गदा लिएर अभिमन्यु माथी झम्टिए। उनिसंग मरणान्तको द्वन्द युद्ध ग-यो। एक-अर्काको गदा युद्धको प्रहारले दुवै राजकुमार आहत भएर दुबै जना संग संगै ढले । अभिमन्यु भन्दा पहिले दुशासनका छोरा ऊठे, अनि उनले गदाले अभिमन्युको टाउकोमा जोरले प्रहार गरे। त्यसो त अभिमन्यु एक्लै कयौं महारथीसँग भिडेर घाइते भएका थिए र थाकेर चूर भैसकेका थिए। गदाको मार पर्नासाथ उनको प्राणपखेरु उडिहाल्यो।
सञ्जयले धृतराष्ट्रलाई यस घटनाको हाल सुनाउँदै भने –" सुभद्रा पुत्रले कौरव सेनामा प्रवेश गरेपछि यस्तो दुर्दशा भयो जस्तै हात्ती केराघारीमा छिर्दा, कमलको तलाउमा बसेको हाथी पस्दा हुन्छ। एक्लैले कौरबसेनालाई कोलाहल मचाई दिएका यस्ता वीरलाई अर्जुन-सुभद्राका छोरा अभिमन्युलाई धेरै जना मिलेर निर्मम हत्या गरे र मरेको अभिमन्युको शरीरलाई घेरेर आफ्ना बन्धु बान्धव एवम् साथीहरू जङ्गली व्याधाहरूले भेट्टाएको शिकारमा भाँती नाच्न कुद्न र आनन्द मनाउन थाले। हत्याराहरु सबै रमाए। तपाईँका मानिसहरु अभिमन्युको त्यस मृत शरीर वरिपरि नाचे। यस्तो देख्दा साँच्चैका वीरहरूको आँखाभरी आँसु आयो।। सेनाका भद्र मानिसहरु सबैको अफसोच गरी आँखा रसाए।
आकाश माथि कावा खाई रहेका मांसाहारी पक्षहरुलेपनि स्वर मचाई ' त्यसो त भएन, त्यसो त भएन ' भनेर कराउन लागे जस्तो सुनियो । शंख बजाएर कौरब सेनाहरु सबैले विजयको नारा लगाई रहेको बेला धृतराष्ट्रका एक जना छोरा ' युयुत्सु 'लाई त्यसो गरेको मन पराएन । उसले झोँकिएर भने –" यो अधम हो । हे सिपाहिहरु ! तिमीहरुले नीति नियमहरु बिर्सेका छौ । साँचै भन्ने हो भने तिमीहरुले लाज मान्नु पर्छ । तिमीहरुले निरलज्जाको नारा लागाएका छौ । अत्यधिक दुष्कर्म गरेर, निकट भविष्यको विपदको बिचार नगरि तिमीहरुले फुस्रो सुख मनाएका छौ ।" यति भने पछि युयुत्सुले दिक्क मानेर शस्त्रहरु फ्याँकेर युद्ध भूमि छोडेर गए । धृतराष्ट्रका सो नवयुबक छोरा पाप देखि डराउँथे । उनका कुराहरु कौरब सेनाका कानहरुमा निको लागेन । उनि भद्र पुरुष थिए थियो । मनका कुरा बोले ।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
=== '''जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
===घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४) ===
कुरुक्षेत्र युद्धको चौधौं दिन सुर्यास्त भएपनी युद्ध जारी रह्यो। दुवै पक्षको मनमा ईर्ष्या-द्वेष एवम् प्रतिहिंसाको आगो यसरी दन्कियो कि उनीहरू दिनभरी मात्र लडेर सन्तुष्ट हुन सकेनन् । दुस्मन देखियून् भन्नाका लागी ठाउँ-ठाउँमा राँको सल्काइयो। घटोत्कच र उनका साथीहरूले भयानक माया युद्ध सुरु गरिदिए। रातिको युद्धको दृश्य अद्भुत थियो। हजारौं राँकाहरू सल्किएका थिए। दुवैतर्फका वीरहरूले आफ्ना सेनालाई युद्धका लागि उत्साहित गरिरहेका थिए।
कर्ण र [[घटोत्कच]]का बीचमा त्यस रात निकै भयानक युद्ध भयो। घटोत्चक र उनको पैशाची सेनाले गरेको वाणहरूको वर्षाले दुर्योधनको सेनाका झुन्डका झुन्ड वीरहरू मारिन थाले। प्रलयजस्तो भयो। यस्तो देखेर दुर्योधनको मन काँप्न थाल्यो।
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
cr931zyxdsfnf7wbwyqno189qqm6d0z
1071712
1071711
2022-07-30T09:33:57Z
Bishaldev100
28807
/* जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२) */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
तत्कालै अभिमन्युले भाँचिएको रथको एउटा पांग्रा उठाएर अभिमन्युले घुमाउँदै सबै शत्रुहरुको सामना गरे। त्यो बेला उनलाई सुदर्शन चक्र लिएका साक्षात भगवान नारायण जस्तो देखिन्थ्यो। रथका पाँग्रगाले उडाएको धुलोले उसलाई ढकमक्क छोपि दियो । कविले बयान गरे अनुसार त्यस घटनाले गर्दा बीर अभिमन्युको गोरो वर्णको शारीरिक शोभा झन बढेको थियो।
यस समय अभिमन्यु भयानक युद्ध गरिर्हेका थिए। यस्तो देखेर तुरुन्तै नै घेरेर बसेका योद्धाहरुको संयुक्त आक्रमणले गर्दा उनलाई ढालि दियो। उनको हातको रथका पांग्राहरुलाई चूर्ण भयो। त्यसै बेला दुशासनका छोरा आएर गदा लिएर अभिमन्यु माथी झम्टिए। उनिसंग मरणान्तको द्वन्द युद्ध ग-यो। एक-अर्काको गदा युद्धको प्रहारले दुवै राजकुमार आहत भएर दुबै जना संग संगै ढले । अभिमन्यु भन्दा पहिले दुशासनका छोरा ऊठे, अनि उनले गदाले अभिमन्युको टाउकोमा जोरले प्रहार गरे। त्यसो त अभिमन्यु एक्लै कयौं महारथीसँग भिडेर घाइते भएका थिए र थाकेर चूर भैसकेका थिए। गदाको मार पर्नासाथ उनको प्राणपखेरु उडिहाल्यो।
सञ्जयले धृतराष्ट्रलाई यस घटनाको हाल सुनाउँदै भने –" सुभद्रा पुत्रले कौरव सेनामा प्रवेश गरेपछि यस्तो दुर्दशा भयो जस्तै हात्ती केराघारीमा छिर्दा, कमलको तलाउमा बसेको हाथी पस्दा हुन्छ। एक्लैले कौरबसेनालाई कोलाहल मचाई दिएका यस्ता वीरलाई अर्जुन-सुभद्राका छोरा अभिमन्युलाई धेरै जना मिलेर निर्मम हत्या गरे र मरेको अभिमन्युको शरीरलाई घेरेर आफ्ना बन्धु बान्धव एवम् साथीहरू जङ्गली व्याधाहरूले भेट्टाएको शिकारमा भाँती नाच्न कुद्न र आनन्द मनाउन थाले। हत्याराहरु सबै रमाए। तपाईँका मानिसहरु अभिमन्युको त्यस मृत शरीर वरिपरि नाचे। यस्तो देख्दा साँच्चैका वीरहरूको आँखाभरी आँसु आयो।। सेनाका भद्र मानिसहरु सबैको अफसोच गरी आँखा रसाए।
आकाश माथि कावा खाई रहेका मांसाहारी पक्षहरुलेपनि स्वर मचाई ' त्यसो त भएन, त्यसो त भएन ' भनेर कराउन लागे जस्तो सुनियो । शंख बजाएर कौरब सेनाहरु सबैले विजयको नारा लगाई रहेको बेला धृतराष्ट्रका एक जना छोरा ' युयुत्सु 'लाई त्यसो गरेको मन पराएन । उसले झोँकिएर भने –" यो अधम हो । हे सिपाहिहरु ! तिमीहरुले नीति नियमहरु बिर्सेका छौ । साँचै भन्ने हो भने तिमीहरुले लाज मान्नु पर्छ । तिमीहरुले निरलज्जाको नारा लागाएका छौ । अत्यधिक दुष्कर्म गरेर, निकट भविष्यको विपदको बिचार नगरि तिमीहरुले फुस्रो सुख मनाएका छौ ।" यति भने पछि युयुत्सुले दिक्क मानेर शस्त्रहरु फ्याँकेर युद्ध भूमि छोडेर गए । धृतराष्ट्रका सो नवयुबक छोरा पाप देखि डराउँथे । उनका कुराहरु कौरब सेनाका कानहरुमा निको लागेन । उनि भद्र पुरुष थिए थियो । मनका कुरा बोले ।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
===जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
===घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४) ===
कुरुक्षेत्र युद्धको चौधौं दिन सुर्यास्त भएपनी युद्ध जारी रह्यो। दुवै पक्षको मनमा ईर्ष्या-द्वेष एवम् प्रतिहिंसाको आगो यसरी दन्कियो कि उनीहरू दिनभरी मात्र लडेर सन्तुष्ट हुन सकेनन् । दुस्मन देखियून् भन्नाका लागी ठाउँ-ठाउँमा राँको सल्काइयो। घटोत्कच र उनका साथीहरूले भयानक माया युद्ध सुरु गरिदिए। रातिको युद्धको दृश्य अद्भुत थियो। हजारौं राँकाहरू सल्किएका थिए। दुवैतर्फका वीरहरूले आफ्ना सेनालाई युद्धका लागि उत्साहित गरिरहेका थिए।
कर्ण र [[घटोत्कच]]का बीचमा त्यस रात निकै भयानक युद्ध भयो। घटोत्चक र उनको पैशाची सेनाले गरेको वाणहरूको वर्षाले दुर्योधनको सेनाका झुन्डका झुन्ड वीरहरू मारिन थाले। प्रलयजस्तो भयो। यस्तो देखेर दुर्योधनको मन काँप्न थाल्यो।
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
f5x2a7ajn8goxj8t2e8qn142c3hm5y1
1071715
1071712
2022-07-30T09:40:07Z
Bishaldev100
28807
/* घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४) */
wikitext
text/x-wiki
द्रोण पर्वका अन्तर्गत ८ उपपर्व र २०२ अध्याय छन्।
[[File:Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama.jpg|thumb|Karna, one of the Kauravas, slays the Pandavas' nephew Ghatotkacha with a weapon given to him by Indra, the king of the gods, from a manuscript of the Razmnama]]
{| class="wikitable"
|-
|'''पर्व'''
|'''शीर्षक'''
|'''उप-पर्व सङ्ख्या'''
|'''उप-पर्व सूची'''
|'''अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या'''
|'''विषय-सूची'''
|-
|७
| '''द्रोणपर्व'''
|७०-७७
|{{Div col|cols=4}}
*द्रोणाभिषेक पर्व
*संशप्तकवध पर्व
*[[अभिमन्यु]]वध पर्व
*प्रतिज्ञा पर्व
*[[जयद्रथ]]वध पर्व
*[[घटोत्कच]]वध पर्व
*द्रोणवध पर्व,
*नारायणास्त्रमोक्ष पर्व।{{Div col|cols=4}}</div>
|१७०/८९०९
|
द्रोण पर्वमा [[भीष्म]]का धराशायी भएमा [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को आगमन र युद्ध गर्नु, सेनापति पदमा [[द्रोणाचार्य]]को [[अभिषेक]], द्रोणाचार्य द्वारा भयंकर युद्ध, [[अर्जुन]]को संशप्तकहरूसित युद्ध, द्रोणाचार्य द्वारा चक्रव्यूहको निर्माण, [[अभिमन्यु]] द्वारा पराक्रम र व्यूहमा फँसेर एक्लै नि:शस्त्र अभिमन्युको [[कौरव]] महारथिहरू द्वारा वध, षोडशराजकीयोपाख्यान, अभिमन्युका वधदेखि पाण्डव-पक्षमा शोक, संशप्तकहरूका साथ युद्ध गरेर फर्के भए अर्जुन द्वारा [[जयद्रथ]]वधको प्रतिज्ञा, [[कृष्ण]] द्वारा सहयोगको आश्वासन, अर्जुनको द्रोणाचार्य तथा कौरव-सेनादेखि भयानक युद्ध, अर्जुन द्वारा जयद्रथको वध, दुइटै पक्षहरूका वीर योद्धाहरूका बीच भीषण रण, कर्ण द्वारा [[घटोत्कच]]को वध, [[धृष्टद्युम्न]] द्वारा द्रोणाचार्यको वध
|-
|}
== उप-पर्व ==
=== '''द्रोणाभिषेक पर्व (अध्याय: १-१६)''' ===
[[चित्र:Duryodhana_choose_Dronacharya_as_commander_in_chief._jpgg.jpg|thumb|१० औं दिनको युद्धमा भिष्म शरसैयामा धारासायी भएपछि दुर्योधनले आचार्य द्रोणलाई कौरव सेनाको सेनापति नियुक्त गरे। द्रोण पर्वमा द्रोणको अभिषेक देखि द्रोणको हत्या लगायत अन्य घटनाको वर्णन गरिएको छ।]]
=== '''संशप्तकवध पर्व (अध्याय: १७-३२)''' ===
=== '''अभिमन्युवध पर्व (अध्याय: ३३-७१)''' ===
[[कुरुक्षेत्र युद्ध]]को तेह्रौं दिन संशप्तहरूले अर्जुनलाई युद्धका लागि हाँक दिए। अर्जुन उनीहरूसँग भिड्दै दक्षिण दिशातर्फ गए। निश्चित स्थानमा पुगेपछि अर्जुन र [[संशप्त]]हरूको घोर सङ्ग्राम भयो।अर्जुन दक्षिण तर्फ गएपछि द्रोणाचार्यले कौरव सेनाको चक्रव्युहमा फेरबदल गरेर युधिष्ठिरमाथि आक्रमण गरे। युधिष्ठिरका तर्फबाट [[भीम]], [[सात्यकि|सात्यकी]], [[चेकितान]], [[धृष्ट्द्युम्न]], [[कुन्तीभोज]], [[उत्तमौजा]], [[बिराट राजा|विराटराज]], [[कैकेय]] आदि अन्य पनि निकै सुबिख्यात महारथिहरूले द्रोणाचार्यको आक्रमणको वाढी रोक्न जीउ-ज्यानले कोसिस गरे। तैपनी द्रोणको वेगलाई उनीहरूले रोक्न सकेनन् । यस्तो देखेर पाण्डवतर्फका सबै महारथीहरू चिन्तित भए।
==== अभिमन्यु चक्रव्यूहमा प्रवेश ====
सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालकै थिए। तैपनि आफ्नो रणकुशलता र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए। मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे। युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- "बाबू! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दु:ख दिइरहेका छन्। हामीले हार्नुपर्यो भने त अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्ने छन्। द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन। त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ। त्यासले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ।"
युधिष्ठिरको कुरालाई समर्थन गर्दै भीमसेनले भने-" तिम्रो ठीक पछि पछि म हिड्ने छु। धृषद्युम्न, सात्यकी आदि वीर पनि आ-आफ्ना सेनाका साथ तिम्रो अनुकरण गर्ने छन्। एक पटक तिनीले व्यूह तोडिदियौ भने यो निश्चित सम्झ, हामी सबैए कौरव सेनालाई तहस नहस गरिदिने छौ।"
यस्तो सुने निकै उत्साहका साथ अभिमन्युले भने- "म आफ्नो वीरता र पराक्रमद्वारा मामा र पिताजीलाई अवश्य प्रसन्न गर्ने छु।" आफ्नो सारथीलाई उत्साहित गर्दै अभिमन्युले भने-"सुमित्र! उता हेर! द्रोणाचार्यको रथको ध्वजालाई। त्यसैतर्फ चलाऊ। छिटो गर"। सारथीले आज्ञा पाएर त्यसै तर्फ रथ चलाए। रथको गतिमा सन्तुष्ट नभएर अभिमन्युले सारथिलाई अझै छिटो हिँडाउन उत्तेजित गराए। उत्साहमा आएर उनी बारम्बार भन्न थाले- "छिटो हिँडाऊ, छिटो हिँडाऊ।" यसपछि सारथिले नम्रभावमा भने- "महाराज युधिष्ठिरले तपाईंमाथि यत्रो ठूलो जिम्मेवारी दिनु भएको छ। मेरो विचारमा त तपाईँले अलिबेर विचार गरेर मात्र व्यूहमा प्रवेश गर्ने निश्चय गर्नुहोस्। द्रोणाचार्य अस्त्रविद्याको महान् आचार्य हुनुहुन्छ र महाबली पनि। तपाईं त अहिले केवल बालकमात्र हुनुहुन्छ।"<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६६|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यस्तो सुनेर अभिमन्यु हाँसे र भने-"सुमित्र! मेरा मामा श्रीकृष्ण र पिता महारथी अर्जुन हुन् भन्ने कुरा तिमीले बुझ्नुपर्छ । शत्रु पक्षका सबै वीरहरूको शक्ति मेरो शक्तिको सोह्रौँ भाग पनि छैन। तिमी पिर नगर। रथ तेज सँग द्रोणाचार्यको सेना तर्फ लैजाऊ। निकै तेजसँग रथ चलाऊ। " अभिमन्युको आज्ञा पाएर सारथिले उतैतिर रथ बढाए।
तीन-तीन वर्षका राम्रा र वेगवान घोडाले त्यो सुनौलो रथलाई निकै द्रुत गतिमा कौरव सेना तर्फ दौडाए। कौरव सेनामा हलचल मच्चियो-"अभिमन्यु आए। उनको पछाडि पाण्डव वीर सेनाहरू आइरहेका छन्।" अभिमन्युको रथलाई आफूतर्फ वेगले आइरहेको देखेर कौरव सेनाको मन आत्तियो। सबै मन मनै भन्न थाले-"वीरतामा अभिमन्यु अर्जुनभन्दा पनि बढी भए जस्तो लाग्छ। आजको दिनमा भगवान नै रक्षक हुनुहुन्छ।" सिंहको बच्चाले हात्ती लाई झम्टे जसरी अभिमन्युको रथ अघि बढ्यो। द्रोणाचार्यले हेर्दाहेर्दै उनले बनाएको व्यूह भङ्ग भयो र अभिमन्यु व्यूहभित्र पुगे। कौरव वीरहरू एक-एक गरेर अभिमन्युसँग लड्न भनी आउँदै गए र आगोमा परेका पुतलीजस्तै गरि भस्म हुँदै गए। जो पनि अगाडि पर्थ्यो, उक्त वीर बालकको वाणले मारिन्थ्यो।<ref>{{cite book|title=महाभारत कथा|author=ढुण्ढिराज कोइराला|page=२६७|date=फागुन २०६१|publisher=मञ्जरी पब्लिकेशन|isbn=9-789937-006064|url=}}</ref> यज्ञशालाको भूमीमा कुश फिँजाए जसरी अभिमन्युले कौरव सेनाको लास सारा युद्ध क्षेत्रमा फिँजाइदिए। जता हेर्यो उतै धनुष, बाण, ढाल, तरबार, फर्सा, अङ्कुश, भाला, रास, चाबुक, शङ्ख आदि छरिएका थिए। कातिएका हात, फुटेका शीर, शरीरका टुक्रा, रगतको आहाल आदिले सारा भूमी ढाकिएको थियो। शुद्ध माटो मात्र कतै देखिँदैनथ्यो।
अभिमन्युद्वारा भएको यस सर्बनाशलाई देखेर दुर्योधनलाई निकै रिस उठ्यो। उनी आफैं जोसमा आएर ती बालकसँग भिड्न गए। [[दुर्योधन]] अभिमन्युसँग लड्न गएका छन् भन्ने थाहा पाउनासाथ द्रोणाचर्यले दुर्योधनको रक्षाको लागि तत्कालै कयौँ सेना उनको सहयोगका लागि पठाइदिए। केही बेरसम्म घोर युद्ध भयो। यत्तिकैमा द्रोणले पठाएको सेना आइपुगे र दुर्योधनलाई निकै परिश्रमपछिअभिमन्युको हातबाट छुटाए। बालक अभिमन्युलाई हातमा आएको सिकार फुत्कियो भनेर निकै दु:ख लाग्यो र उनी दुर्योधनको सहयोगका लागि आएका वीरहरू माथि जाइलागे। र सबैलाई बेहाल गरिदिए। तिनीहरू निकै मुस्किलले प्राण जोगाएर भागे।
आफ्नो बेहाल भएपछी कौरव सेनाले युद्ध धर्म र लाजलाई वास्तै गरेनन् । धेरै वीर एकसाथ त्यस एक्लो बालकमाथि जाइलागे। तर जसरी समुद्रको उर्लदो लहरमा बारम्बार बालुवामय किनारामा ठक्कर खाएर छरिन्छ , सोही प्रहारले वीरहरू अभिमन्यु संग ठक्कर खाएर प्रत्येक पटक छारिन्थे। ती बीचमा अभिमन्यु अटल भएर उभिराहे। केही बेर पछी द्रोण, आश्वश्थामा, कर्ण शकुनी आदि सात महारथीले आफ्नो रथमा चढेर चारै तिरबाट अभिमन्युमाथि एकैसाथ आक्रमण गरे। यसै बीच अश्मख नामका एक राजाले आफ्नो रथ वेगसंग ल्याएर अभिमन्यु माथि झम्टिए। अभिमन्युले त्यस वेगलाई रोकिदिए र दुई वाणको प्रहारले उनको प्राण पखेरु उड्यो। त्यसपछि अभिमन्युले [[कर्ण (महाभारत)|कर्ण]]को अभेद्य कवचलाई छेदिदिएर उनलाई घाइते बनाइदिए। अन्य पनि कयौं वीरहरू आहत भएर रणक्षेत्रबाट भागे। धेरै प्राणको बली भयो। मद्रराज [[शल्य]] नराम्रो संग घाइते भई अचेत भएर रथामै लडे। यस्तो देखेर शल्य साना भाइ क्रोधित भए। उनी निकै वेगसाथ अभिमन्यु माथि झम्टिए। तर अभिमन्युले उनको रथलाई नष्ट गरिदिए र उनलाई पनि मारिदिए।
वीर बालकको शूरता देखेर तथा रणकुशलता देखेर [[द्रोणाचार्य]]का आँखा प्रभुल्लित भए। द्रोणाचार्यले मुग्ध भए [[कृपाचार्य|क्रिपाचार्य]] संग भने -"अभिमन्युको बराबरी गर्ने वीर कोही छैन।" यो कुरा दुर्योधनको कानमा परिहाल्यो। उनी द्रोणसंग निकै रिसाए। भने-"आचार्यले अर्जुनसंग जुन स्नेह छ, सोही कारण उनको पुत्रको अनुचित प्रशंसामा व्यर्थै समय खेर फालिरहनु भएको छ। उहाँको इच्छा भए यस बालकलाई दमन गर्न कुनै ठूलो कुरा थिएन, तर आचार्य उनलाई मार्न चाहनु हुन्न।" दुर्योधनले अधर्मबाट प्रेरित भएर युद्धको यो झ्याउलो जो आफ्नो शीरमा लिए, त्यसकारण उनलाई प्रायः द्रोण, [[भीष्म]] आदिमा अविश्वास भइरहन्थ्यो। त्यजारण उनी निकै व्यथित पनि भइ हाल्थे,।
"यो अबुझ केटालाई म अहिले नै टुङ्गो लगाइदिन्छु।"-दुःशासनले सिंहनाद गरे । अनि शंख बजाएर अभिमन्यु माथि वाणहरूद्वारा आक्रमण गरे। [[दुःशासन|दुशासन]] र अभिमन्यु बीचा धेरै बेरसम्म युद्ध भैरह्यो। दुवै आ आफ्ना रथमा चढेर दाउ फेर्दै एउटाले अर्कोलाई छक्याउदै युद्ध गर्दै रहे। अन्तमा दुशासन घाइते भएर रथामै अचेत भए। त्यो देख्नासाथ उनका चतुर सारथिले रथ युद्धक्षेत्रबाट धेरै टाढा लिएर गए। पराक्रमी दुशासनको यस पराजयको कारण पाण्डव सेनामा खुसी व्याप्त भयो र अभिमन्युको जय-जयकार सार दिशामा गुञ्जियो।
त्यसपछि महाबली कर्णले फेरि अभिमन्यु माथि आक्रमण गरे। अभिमन्यु यस अवस्थाबाट चिन्तित त भए तर अलिकति पनि आत्तिएनन्। उनले ठीक निसाना लगाएर एउटा वाण यस्तो छाडे जसले कर्णको धनुष काटिएर खस्यो। यसबाट क्रोधित भएर कर्णका भाइले कभिमन्युमाथि आक्रमण गर, तर दोस्रो क्षणमा नै अभिमन्युले वाणहरूद्वारा उनको शिरलाई शरीरबाट छुट्ट्याए। तुरुन्तै अभिमन्युले कर्णलाई आक्रमण गरेर उनलाई सेनासहित युद्ध क्षेत्रबाट टाढा लखेटिदिए। कर्णको यस्तो हालत हुनासाथ कौराव सैनिकहरू तितर-बितर भएर कुलेलम ठोके। द्रोणले तिनलाई डटिरहू भनेर निकै प्रोत्साहित गरे तैपनि कसैले डटेर बस्ने साहस गरेनन्। सकैले अलिकती साहस गर्ने बित्तिकै अभिमन्युले उसको गति सुकेको जङ्गललाई आगोले नष्ट गरेझैं नष्ट पारिदिन्थे।
==== जयद्रथको पराक्रम ====
पहिले निश्चय भएअनुसार पाण्डवका सेना अभिमन्युको पछि -पछि हिँडे। अभिमन्यु भित्र पसेकै ठाउँबाट व्यूहभित्र प्रवेश गर्न थाले । यस्तो देखेर सिन्धु देशका पराक्रमी राजा जयद्रथ जो धृतराष्ट्रका ज्वाइँ थिए, आफ्ना सेना लिएर पाण्डव सेनामाथि ओइरिए । जयद्रथाको यस साहसपूर्ण बुद्धिमानी काम देखेर कौरव सेनामा उत्साहको लहर आयो । पाण्डव सेनाको बाटो छेकेर जयद्रथ उभिएकै ठाउँमा कौरव सेनाका वीर हरू जम्मा हुन थाले। चाँडै नै खण्डित मोर्चाका दरारहरू भारिए। जयद्रथको रथमा चाँदीको सुँगुरको ध्वजा फहराइरहेको थियो। त्यसलाई देखेर कौरव सेनाको शक्ति धेरै बढ्न गयो। उनीहरूमा नयाँ उत्साह आयो। व्यूह लाई छेडेर अभिमन्युले बाटो बनाएको ठाउँमा यति धेरै सैनिक आएर जम्मा भए कि व्यूह फेरी पहिलेको कस्तो बलियो हुन् गयो।
व्यूहको द्वारमा एकातिर युधिष्ठिर र भीमसेन तथा अर्को तर्फ जयद्रथ सँग युद्ध आरम्भ भयो। युधिष्ठिरले भाला फ्याकेर हान्दा खेरि जयद्रथाको धनुष काटिएर खस्यो। तत्कालै जय्द्रथाले दोस्रो धनुष उठाए र दसवटा वाणहरू युधिष्ठिरलाई प्रहार गरे। भीमसेनले वाणहरूको वर्षाले जयद्रथाको धनुष काटिदिए। रथको ध्वजा र छातालाई तोडफोड गरेर रणभूमीमा खसालीदिए। त्यति भएर सिन्धुराज आतिएनन्। उनले फेरी अर्को धनुष निकाले र वाणहरू द्वारा भीमसेनको धनुष काटिदिए। पलभरमा नै भीमसेनको रथका घोडाको खात लाग्यो। भीमसेनले सात्यकीको रथ छाड्नु पर्यो।
जयद्रथले कुशलतापूर्वक र बहादुरीका साथ ठीक समयमा भङ्ग भएको व्यूहको किलाबन्दीलाई फेरि पूरा गरेर बलियो बनाइदिए। पाण्डवले बाहिरै बस्नुपर्यो। अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए।
====अभिमन्यु पराक्रम र बध====
अभिमन्यु व्यूहभित्र एक्लै पर्न गए। तर अभिमन्यु एक्लैले पनि व्यूहभित्र बसेर कौरवको त्यो विशाल सेनालाई तहस-नहस गर्न सुरु गरे। उनको सामुन्ने जो आउँथे, सिद्धिन्थे।
दुर्योधन पुत्र [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] बालकै थिए। तर उनमा वीरताको आभा उदय भैरहेको थियो। उनलाई भयले छोएको समेत थिएन। अभिमन्युको वाबहरूको वर्षाले व्याकुल भएर सबै योद्धा पछि सर्न थालेका बेला वीर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]] एक्लै आएर अभिमन्युसँग लड्न सुरु गरे। बालकको यस निर्भयतालाई देखेर भागिरहेका कौरव सेना फेरि जम्मा भए र लक्ष्मणलाई मद्दत गर्दै लड्न थाले। सबैले एकसाथ अभिमन्युमाथी वाणहरू वर्षा गरे। तर अभिमन्युका लागि पर्वतमा मेघवर्षा झैँ भयो।
दुर्योधन पुत्र आफ्नो अद्भुत पराक्रमको परिचय दिँदै वीरताका साथ युद्ध गर्दै रहे। अन्त्यमा अभिमन्युले उनीमाथि एउटा भाला चलाए। काँचुलीबाट निस्किएको सर्पझैँ चम्किदै त्यो भाला गएर [[लक्ष्मण कुमार|लक्ष्मण]]माथि जोरले लाग्यो। सुन्दर नाक र सुन्दर आँखीभौँ भएका, चम्किलो घुमृएको कपाल र जगमग गर्ने कुण्डल बाट विभूषित ती वीर बालक भालाको चोटले तत्कालै मरे। यस्तो देखेर कौरव सेनाले आर्त स्वरले हाहाकार मच्चाउन थाले।
आफ्नो पुत्रको मृत्यु पछि दुर्योधनले चिच्याउदै भने-"पापी अभिमन्युको तत्कालै बध गर।" त्यसपछि कर्ण अश्वत्थामा, वृहद्बल, कृतवर्मा आदि महारथीले अभिमन्युलाई चारैतिरबाट घेरे।
द्रोणले कर्णको नजिकै आएर भने-" यसको कवच छेडिन सक्दैन। ठीकसँग निसाना लगाएर यसको रथको घोडाको रास काटिहाल र पछिल्तिरबाट यसमाथि अस्त्र चलाइदेऊ।" कर्णले यस्तै गरे। पछिल्तिरबाट वाण चलाइयो। अभिमन्युको धनुष काटियो। घोडा र सारथि मारिए। उनी रथविहीन भए। धनुष पनि भएन। तैपनि ती वीर बालक ढाल र तरबार लिएर शानसँग उभिए।लडाइँको मैदानमा ढाल, तरबार लिएर उभिएका अभिमन्युले रणकौशलता यस्तो प्रदर्धन गरे, सबै वीरहरू विस्मयमा परे। अभिमन्युले बिजुलीझैँ तरबार घुमाउँदै रहे र जो अनिउसको नजिक आउँथ्यो, उसमाथि आक्रमण गरेर उसको सम्मान गर्न थाले। तरबार यस फूर्तिले चलाउँथे कि मानौँ उनी जमिनमा नभएर आकाशमा नै युद्ध गरिरहेका छन्। यसरि असक्षम गरिएका अभिमन्यु, नवयुबक योद्धा ढाल तरबार लिएर शत्रुहरुको सामना गर्दै रणभूमिमा डटेर खडा भए । उनले वरिपरिका योद्धाहरुलाई छक्क पारि दियो । उनलाई घेरा लगाएर बसेका लडाकुहरुलाई अन्योलमा पार्न तरबार घुमाएर आफ्नो दक्षता देखाई दिएका थिए । त्यसबेला मानौँ उनका खुट्टाहरुले भूईँमा नछोएर आकाशमा उडि बसेको जस्तो थियो ।<ref name=Dongol>{{Cite web|title = अब एकै चोटी ८१ अभिमन्युको मृत्यु|url=http://mahabharatinnepali.blogspot.com/2014/01/blog-post_5049.html?m=1 |website =Mahabharat in Nepali|accessdate =2022 July 30}}</ref> यत्तिकैमा आचार्य द्रोणले अभिमन्युको ब्तरबार काटिदिए। साथै कर्णले कयौं तेज वाण एकसाथ चलाएर उनको ढाल टुक्रा गरिदिए।
तत्कालै अभिमन्युले भाँचिएको रथको एउटा पांग्रा उठाएर अभिमन्युले घुमाउँदै सबै शत्रुहरुको सामना गरे। त्यो बेला उनलाई सुदर्शन चक्र लिएका साक्षात भगवान नारायण जस्तो देखिन्थ्यो। रथका पाँग्रगाले उडाएको धुलोले उसलाई ढकमक्क छोपि दियो । कविले बयान गरे अनुसार त्यस घटनाले गर्दा बीर अभिमन्युको गोरो वर्णको शारीरिक शोभा झन बढेको थियो।
यस समय अभिमन्यु भयानक युद्ध गरिर्हेका थिए। यस्तो देखेर तुरुन्तै नै घेरेर बसेका योद्धाहरुको संयुक्त आक्रमणले गर्दा उनलाई ढालि दियो। उनको हातको रथका पांग्राहरुलाई चूर्ण भयो। त्यसै बेला दुशासनका छोरा आएर गदा लिएर अभिमन्यु माथी झम्टिए। उनिसंग मरणान्तको द्वन्द युद्ध ग-यो। एक-अर्काको गदा युद्धको प्रहारले दुवै राजकुमार आहत भएर दुबै जना संग संगै ढले । अभिमन्यु भन्दा पहिले दुशासनका छोरा ऊठे, अनि उनले गदाले अभिमन्युको टाउकोमा जोरले प्रहार गरे। त्यसो त अभिमन्यु एक्लै कयौं महारथीसँग भिडेर घाइते भएका थिए र थाकेर चूर भैसकेका थिए। गदाको मार पर्नासाथ उनको प्राणपखेरु उडिहाल्यो।
सञ्जयले धृतराष्ट्रलाई यस घटनाको हाल सुनाउँदै भने –" सुभद्रा पुत्रले कौरव सेनामा प्रवेश गरेपछि यस्तो दुर्दशा भयो जस्तै हात्ती केराघारीमा छिर्दा, कमलको तलाउमा बसेको हाथी पस्दा हुन्छ। एक्लैले कौरबसेनालाई कोलाहल मचाई दिएका यस्ता वीरलाई अर्जुन-सुभद्राका छोरा अभिमन्युलाई धेरै जना मिलेर निर्मम हत्या गरे र मरेको अभिमन्युको शरीरलाई घेरेर आफ्ना बन्धु बान्धव एवम् साथीहरू जङ्गली व्याधाहरूले भेट्टाएको शिकारमा भाँती नाच्न कुद्न र आनन्द मनाउन थाले। हत्याराहरु सबै रमाए। तपाईँका मानिसहरु अभिमन्युको त्यस मृत शरीर वरिपरि नाचे। यस्तो देख्दा साँच्चैका वीरहरूको आँखाभरी आँसु आयो।। सेनाका भद्र मानिसहरु सबैको अफसोच गरी आँखा रसाए।
आकाश माथि कावा खाई रहेका मांसाहारी पक्षहरुलेपनि स्वर मचाई ' त्यसो त भएन, त्यसो त भएन ' भनेर कराउन लागे जस्तो सुनियो । शंख बजाएर कौरब सेनाहरु सबैले विजयको नारा लगाई रहेको बेला धृतराष्ट्रका एक जना छोरा ' युयुत्सु 'लाई त्यसो गरेको मन पराएन । उसले झोँकिएर भने –" यो अधम हो । हे सिपाहिहरु ! तिमीहरुले नीति नियमहरु बिर्सेका छौ । साँचै भन्ने हो भने तिमीहरुले लाज मान्नु पर्छ । तिमीहरुले निरलज्जाको नारा लागाएका छौ । अत्यधिक दुष्कर्म गरेर, निकट भविष्यको विपदको बिचार नगरि तिमीहरुले फुस्रो सुख मनाएका छौ ।" यति भने पछि युयुत्सुले दिक्क मानेर शस्त्रहरु फ्याँकेर युद्ध भूमि छोडेर गए । धृतराष्ट्रका सो नवयुबक छोरा पाप देखि डराउँथे । उनका कुराहरु कौरब सेनाका कानहरुमा निको लागेन । उनि भद्र पुरुष थिए थियो । मनका कुरा बोले ।
==== सुधार ====
=== '''प्रतिज्ञा पर्व (अध्याय: ७२-८४)''' ===
अलिक बेरमा अर्जुन चैतन्य भएर क्रोधित भई भने– म तपाईंहरूको सामु यो साँचो प्रतिज्ञा गरिरहेको छु कि यदि जयद्रथले कौरवहरूको आश्रय त्यागी भागेर गएन अथवा हाम्रो वा श्रीकृष्णको अथवा युधिष्ठिरको शरणमा आएन भने भोलि म उसलाई अवश्य नै मार्नेछु। [[कौरव]]हरूको प्रिय गर्ने पापी [[जयद्रथ]] नै त्यस बालकको वधको निमित्त बनेको थियो, अतः निश्चय नै भोलि उसलाई यमलोक पठाउनेछु। भोलि उसलाई मार्न नसकेमा माता–पिताको हत्या गर्ने, गुरुस्त्रीगामी, साधुनिन्दक, अर्कामाथि कलङ्क लगाउने, नासो पचाउने र विश्वासघाती पुरुषको जुन गति हुन्छ, त्यही गति मेरो पनि होस्। मेरो यो अर्को प्रतिज्ञा पनि सुन्नुस्– यदि भोलि सूर्यास्त हुनुभन्दा अगावै जयद्रथलाई मार्न सकिनँ भने म स्वयम् नै दन्किरहेको आगोमा प्रवेश गरिहाल्नेछु। देउता, असुर, मनुष्य, पक्षी, नाग, पितर, राक्षस, ब्रह्मर्षि, देवर्षि, यो चराचर जगत् तथा यसबाहेक पनि केही छ भने त्यसले पनि– यी जम्मैले मिलेर पनि मेरो शत्रुको रक्षा गर्न सक्नेछैनन्। यदि जयद्रथ पातालमा छि–यो अथवा त्यसभन्दा पनि भित्र गयो अथवा अन्तरिक्षमा, देउताहरूको नगरमा वा दैत्यपुरीमा पनि भागेर लुक्यो भने पनि भोलि म आफ्नो सयकडौं बाणबाट अभिमन्युको त्यस शत्रुको शिरोच्छेद गर्ने नै छु।
यति भनेर अर्जुनले गाण्डीव धनुषको टङ्कार गरे, त्यसको ध्वनि आकाशमा गुञ्जायमान भयो। अर्जुनको यस्तो प्रतिज्ञा सुनेर श्रीकृष्णले आफ्नो [[पाञ्चजन्य]] शङ्ख बजाए र कुपित भएका अर्जुनले देवदत्त नामक शङ्ख बजाए। त्यो शङ्खनाद सुनेर आकाश–पातालसहित सम्पूर्ण जगत् काम्यो। त्यति बेला शिविरमा युद्धका बाजाहरू बज्न थाले र पाण्डवहरूले सिंहनाद गर्न थाले।
===जयद्रथवध पर्व (अध्याय: ८५-१५२)''' ===
===घटोत्कचवध पर्व (अध्याय: १५३-१८४) ===
कुरुक्षेत्र युद्धको चौधौं दिन सुर्यास्त भएपनी युद्ध जारी रह्यो। दुवै पक्षको मनमा ईर्ष्या-द्वेष एवम् प्रतिहिंसाको आगो यसरी दन्कियो कि उनीहरू दिनभरी मात्र लडेर सन्तुष्ट हुन सकेनन् । दुस्मन देखियून् भन्नाका लागी ठाउँ-ठाउँमा राँको सल्काइयो। घटोत्कच र उनका साथीहरूले भयानक माया युद्ध सुरु गरिदिए। रातिको युद्धको दृश्य अद्भुत थियो। हजारौं राँकाहरू सल्किएका थिए। दुवैतर्फका वीरहरूले आफ्ना सेनालाई युद्धका लागि उत्साहित गरिरहेका थिए।
कर्ण र [[घटोत्कच]]का बीचमा त्यस रात निकै भयानक युद्ध भयो। घटोत्चक र उनको पैशाची सेनाले गरेको वाणहरूको वर्षाले दुर्योधनको सेनाका झुन्डका झुन्ड वीरहरू मारिन थाले। प्रलयजस्तो भयो। यस्तो देखेर दुर्योधनको मन काँप्न थाल्यो।
कौरव वीरहरूले कर्णसँग अनुरोध गरे, कुनै न कुनै किसिमबाट आज घटोत्कचलाई मार्नुपर्छ। उनीहरूले भने-"कर्ण! तपाइँले यसै घडीम यस राक्षसको बध गरिदिनुहोस्। नत्र हाम्रो सेना बर्बाद हुनेछ।"
घटोत्कचले कर्णलाई पनि निकै दु:ख दिएका थिए। उनी पनि निकै क्रोधित थिए । कौरव हरूको अनुरोध सुनेर उनको उत्तेजना प्रबल भयो। उनले रिस थाम्न सकेनन्। इन्द्रदेवबाट पाएक्प अस्त्र घटोत्कच माथि प्रहार गरे। त्यो अस्त्र उनले अर्जुनको बध गर्ने उद्देश्यले सुरक्षित राखेका थिए। यसबाट अर्जुनको सङ्कट त टर्यो तर भ्रेमसेनको प्रिय एवम् वीर पुत्र घटोत्कच मारिए। उनको लास आकाशबाट जमिनमा धड्याम्म सँग खस्यो। पाण्डवहरूको दु:खको सीमा रहेन।
=== '''द्रोणवध पर्व (अध्याय: १८५-१९३)''' ===
=== '''नारायणास्त्रमोक्ष पर्व (अध्याय: १९४-२०४)।''' ===
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
*[http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
*[http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
*[http://www.aryasamajjamnagar.org/vedang.htm वेद एवं वेदांग] -
*[http://www.samaydarpan.com/july/pehal5.aspx जसको उदेश्य छ - '''वेद प्रचार''']
*[http://veda-vidya.com/puran.php वेद-विद्या_डट_कम]
{{महाभारत पर्व}}
{{महाभारत}}
{{पुराण}}
{{वैदिक साहित्य}}
{{रामायण}}
{{हिन्दू धर्म}}
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:संस्कृत साहित्य]]
[[श्रेणी:पुराण]]
[[श्रेणी:वेद]]
[[श्रेणी:स्मृति]]
[[श्रेणी:वैदिक धर्म]]
r8kf2vm31z6ise1ws5ic5c0v6spr901
थारु समुदाय
0
62553
1071689
380231
2022-07-30T00:35:35Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[थारू जाति]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[थारू जाति]]
oyepkkwt2iw2xnf2bj2gldiyz43e8ha
विकिपिडिया:अन्य प्रयोगकर्ता अधिकारहरूको लागि निवेदन
4
67026
1071675
1013231
2022-07-29T14:13:50Z
Bada Kaji
52836
+बडा काजी
wikitext
text/x-wiki
{{विशेषाधिकार शिर्षक}}
==अन्य प्रयोगकर्ता अधिकार==
'''अन्य प्रयोगकर्ता अधिकार'''हरू जस्तै [[विकिपिडिया:ढाँचा सम्पादक|ढाँचा सम्पादकहरू]],[[विकिपिडिया:समीक्षक|समीक्षक]], [[विकिपिडिया:स्वनिर्धारित प्रयोगकर्ताहरू|स्वनिर्धारित प्रयोगकर्ताहरू/गस्तीकर्ताहरू]], [[विकिपिडिया:आयातकर्ताहरू|आयातकर्ताहरू]], [[विकिपिडिया:ट्रान्सविकी आयातकर्ताहरू|ट्रान्सविकी आयातकर्ताहरू]], [[विकिपिडिया:पर्यवेक्षक|पर्यवेक्षकहरू]], [[विकिपिडिया:प्रयोगकर्ता जाँच|प्रयोगकर्ता जाँचकर्ताहरू]] तथा [[विकिपिडिया:ओअथ प्रबन्धकहरू|ओअथ प्रबन्धकहरू]]का लागि यहाँ निवेदन गर्न सकिन्छ ।
===आवश्यकताहरू===
विकिपिडियामा देहायका अधिकारहरू प्राप्त गर्नको लागि प्रयोगकर्ताहरूलाई निम्नलिखित अनुभवको आवश्यकता पर्दछ:-
* विकिपिडियाको बारेमा राम्रो जानकारी राख्नुका साथै पृष्ठहरूलाई सम्पादन, अनुप्रेषण, फाइल स्थानाकरण, श्रेणीकरण, ढाँचाको प्रयोग इत्यादी काम गर्न दक्ष हुनुपर्नेछ।
* विकिपिडियामा खाता खोलेर कम्तिमा पनि १०००+ सम्पादन गरेको हुनुपर्नेछ।
* नेपाली भाषाका साथै अन्य भाषाहरूको जानकार भएको व्यहोरा देखाउने ढाँचाहरू आफ्नो प्रयोगकर्ता पृष्ठमा राखेको हुनुपर्नेछ।
* विकिपिडियामा खाता बनाएको कम्तिमा पनि ६ महिना पुगेको हुनुपर्नेछ।
* उपरोक्त योग्यताहरू पुगेको कुनै पनि सक्रिय प्रयोगकर्ताले यहाँ आफ्नो उम्मेदवारी फारम भरेर आवेदन गर्नसक्नेछ।
* उपरोक्त आवेदन गर्ने आवेदकलाई प्रवन्धक बनाउने र नबनाउने बिषयमा अन्य प्रयोगकर्ताहरूले छलफलका साथै आवेदकको समर्थन अथवा बिरोध गर्नेछन्।
* आवेदकले अन्य प्रयोगकर्ताहरूलाई आफुलाई समर्थन गर्न भनि गुहार्न पाउने छ।
* उपरोक्त कार्यहरू पुरा भएमा र आवेदकको पक्षमा धेरै जनाले समर्थन गरेमा [[वि:प्रबन्धकहरू|प्रबन्धक]] अथवा [[विकिपिडिया:प्रशासकहरू|प्रशासकले]] आवेदकलाई निम्न अधिकार दिनेछन् ।
===उल्लेखित प्रयोगकर्ता अधिकारको लागि निवेदनको प्रक्रिया===
''ध्यान दिनुहोला: यहाँ उल्लेख गरिएको प्रयोगकर्ता अधिकारको लागि निवेदन गरिसके पश्चात [[:Special:Diff/814282|२ दिन]]भित्र विकि समुदायको कुनै पनि प्रयोगकर्ताले तपाईसँग प्रश्न सोध्न सक्छ जसको उत्तर दिनु वा नदिनु तपाई माथि निर्भर गर्छ। तपाईँको आवेदनसँगै मतदानको प्रक्रिया पनि सुरु हुनेछ। कृपया आवेदन गरिसके पश्चात ईमेलद्वारा वर्तमान प्रशासकहरूलाई सूचित गर्नुहोला तथा [[विकिपिडिया:चौतारी]]मा आफ्नो आवेदनको सूचना दिनुहोला जसले अन्य प्रयोगकर्ताले पनि तपाईँको आवेदनको बारेमा जान्न सकोस र तपाईको पक्ष/विपक्षमा मतदान गर्न सकोस्।
''वर्तमान समय : '''{{CURRENTTIME}}, {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}''' (युटिसी)''
निवेदन फारमको स्वरुप यस प्रकारको हुनु पर्नेछ:
<pre>
==== प्रयोगकर्ता नाम ====
{{sr-request
|status = <!--don't change this line-->
|user name =
}}
:''{{subst:#time:j F Y H:i|+2 day}} नेपाली समय पूर्व नसकिने''
(तपाईँको भनाई) ~~~~
'''समर्थन'''
'''विरोध'''
'''छलफल'''
</pre>
</pre>
उदाहरण:XXXXले भर्दा भर्नु परे यसरी
<pre>
==== XXXX ====
{{sr-request
|status = <!--don't change this line-->
|user name =XXXX
}}
:''{{subst:#time:j F Y H:i|+2 day}} नेपाली समय पूर्व नसकिने''
(तपाईँको भनाई) ~~~~
'''समर्थन'''
'''विरोध'''
'''छलफल'''
</pre>
</pre>
{{archive box|
search=yes|
{{Center|'''पुरानो निवेदनहरू'''}}
{{multicol}}
[[/सफल भएको|सफल भएको]]<br>
[[/सफल नभएको|सफल नभएको]]<br>
{{multicol-end}}
}}
{{-}}
==बडा काजी: [[meta:Wikipedia:Interface administrators|अन्तरमोहडा]] सम्पादक अधिकारको लागि निवेदन==
{{sr-request
|status = <!--don't change this line-->
|user name =Bada Kaji
}}
:''३१ जुलाई २०२२ १४:१३ नेपाली समय पूर्व नसकिने''
[[प्रयोगकर्ता:MediaWiki default|प्रयोगकर्ता MediaWiki default]]द्वारा सिर्जना गरिएका पृष्ठहरू ठीक गर्न र केही मिडियाविकी उपकरणहरूको नेपालीकरण अथवा तिनीहरूलाई अद्यावधिक गर्न। [[User:Bada Kaji|बडा काजी]] ([[User talk:Bada Kaji|कुरा गर्ने]]) १९:५८, २९ जुलाई २०२२ (नेपाली समय)
'''समर्थन'''
'''विरोध'''
'''छलफल'''
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ११:५७, १८ मे २०२० (नेपाली समय)}}
==अन्तरमोहडा सम्पादक अधिकारको लागि निवेदन==
{{sr-request
|Status = Done <!--don't change this line-->
|user name =Pitambar Bhattarai
}}
:''१८ मे २०२० १३:५७ युटिसी भन्दा पूर्व नसकिने''
नेपाली विकिपिडियाका केही मिडियाविकी ग्याजेटहरूले काम नगरेको र तिनीहरूलाई सुधारको आवश्यकता रहेकोले ७ (सात दिन)का लागि यो अधिकारको लागि निवेदन पेश गरेको छु। धन्यवाद! [[User:Pitambar Bhattarai|Pitambar Bhattarai]] ([[User talk:Pitambar Bhattarai|कुरा गर्ने]]) १९:४२, ४ मे २०२० (नेपाली समय)
'''समर्थन'''
'''विरोध'''
'''छलफल'''
:सक्रिय तथा विश्वसनीय प्रयोगकर्ता भएको कारणले १ महिनाको लागि अन्तरमोहडा सम्पादन गर्नको लागि अस्थायी अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ११:५७, १८ मे २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०९:१५, १ जुन २०२० (नेपाली समय)}}
== ट्रान्सविकि आयातकर्ता अधिकारको लागि निवेदन ==
{{sr-request
|Status = Done
|user name = Pitambar Bhattarai
}}
नेपाली विकिपिडियामा आवश्यक पर्ने ढाँचा तथा मोड्युलहरू अन्य विकिपिडियाबाट आयात गर्न यस अधिकारको खाँचो पर्ने भएकाले ट्रान्सविकि आयातकर्ता अधिकारको लागि निवेदन पेश गरेको छु। साथै यहाँको टिप्पणी, समर्थन र सुझावको लागि आग्रह गर्दछु।- [[User:Pitambar Bhattarai|Pitambar Bhattarai]] ([[User talk:Pitambar Bhattarai|कुरा गर्ने]]) २२:०२, २८ मे २०२० (नेपाली समय)
:सक्रिय तथा विश्वसनीय प्रयोगकर्ता भएकोले अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०९:१५, १ जुन २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] २०:०१, ३० जुन २०२० (नेपाली समय)}}
==अन्तरमोहडा सम्पादक अधिकारको लागि निवेदन==
{{sr-request
|Status = Done
|user name =Pitambar Bhattarai
}}
:''२९ जुन २०२० ०४:४२ नेपाली समय पूर्व नसकिने''
नेपाली विकिपिडियाका केही मिडियाविकी उपकरणहरूको नेपालीकरण र तिनीहरूलाई सुधारको आवश्यकता रहेकोले ३ (तीन महिना)का लागि यो अधिकारको लागि निवेदन पेश गरेको छु। धन्यवाद!--[[User:Pitambar Bhattarai|Pitambar Bhattarai]] ([[User talk:Pitambar Bhattarai|कुरा गर्ने]]) १०:२७, २७ जुन २०२० (नेपाली समय)
'''समर्थन'''
*पूर्ण {{समर्थन}} छ मेरो तर्फबाट-[[User:हिमाल सुबेदी|हिमाल सुबेदी]] ([[User talk:हिमाल सुबेदी|कुरा गर्ने]]) १०:४३, २७ जुन २०२० (नेपाली समय)
* {{समर्थन}} [[User:पर्वत सुबेदी|पर्वत सुबेदी]] ([[User talk:पर्वत सुबेदी|कुरा गर्ने]]) १३:४६, २७ जुन २०२० (नेपाली समय)
* {{support}}। मोड्युल तथा ढाँचाको मर्मत सम्भारमा उहाँले पुर्याउनुभएको योगदान र तत्-सम्बन्धी अनुभवको आधारमा प्रस्तावित अधिकारको लागि उहाँ उपयुक्त व्यक्ति हुनुहुन्छ। तसर्थ यस प्रस्तावमा मेरो समर्थन छ। -- [[User:Nirajan pant|Nirajan pant]] ([[User talk:Nirajan pant|कुरा गर्ने]]) १८:१४, २८ जुन २०२० (नेपाली समय)
'''विरोध'''
'''छलफल'''
:स्पष्ट सहमति--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] २०:०१, ३० जुन २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०८:०१, ७ जुलाई २०२० (नेपाली समय)}}
==Template Editor right for Saroj Uprety ==
{{sr-request
|Status = Done
|user name = Saroj Uprety
}}
ढाँचा सुधारको कार्यको लागि र प्रमुख लेख समन्वय समितिको कार्यको लागि ढाँचा सम्पादक अधिकारको लागि निवेदन गरेको छु।- [[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १६:१०, ५ जुलाई २०२० (नेपाली समय)
'''समर्थन'''
* मेरो तर्फबाट {{समर्थन}} छ। -- [[User:Pitambar Bhattarai|Pitambar Bhattarai]] ([[User talk:Pitambar Bhattarai|कुरा गर्ने]]) ०९:४८, ६ जुलाई २०२० (नेपाली समय)
:स्पस्ट सहमति भएकोले अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०८:०१, ७ जुलाई २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १२:४७, २९ अगस्त २०२० (नेपाली समय)}}
==Transwiki Importer and Rollback right for Saroj Uprety==
{{sr-request
|Status = Done
|user name = Saroj Uprety
}}
अङ्ग्रेजी विकिपिडियाबाट ढाँचा आयात गर्नका लागि--[[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १५:५४, २५ अगस्त २०२० (नेपाली समय)
* {{समर्थन}}[[प्रयोगकर्ता:हिमाल सुबेदी|ہیمال سُبےدی]] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:हिमाल सुबेदी|چلو بات کرتے ہیں]] १५:५८, २५ अगस्त २०२० (नेपाली समय)
:स्पष्ट सहमति भएकोले अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १२:४७, २९ अगस्त २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०७:५८, ३१ अक्टोबर २०२० (नेपाली समय)}}
== Interface administrator right for Saroj Uprety ==
{{sr-request
|Status = Done
|user name =Saroj Uprety
}}
:''१७ अक्टोबर २०२० ०७:५२ नेपाली समय पूर्व नसकिने''
केहि ट्विङ्कल ग्याजेटहरू ठीक गर्नका लागि--[[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १३:३७, १५ अक्टोबर २०२० (नेपाली समय)
*{{समर्थन}} प्राविधिक पक्ष सम्बन्धित विभिन्न कार्यहरू गर्नुपर्ने भएकाले।[[प्रयोगकर्ता:हिमाल सुबेदी|ہیمال سُبےدی]] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:हिमाल सुबेदी|چلو بات کرتے ہیں]] १५:१२, १५ अक्टोबर २०२० (नेपाली समय)
: सामुदायिक मतदानको आधारमा तीन महिनाको लागि अधिकार प्रदान गरियो। कृपया आफ्नो खातामा टुएफए सक्षम गर्नुहोला।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ०७:५८, ३१ अक्टोबर २०२० (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १८:४६, १९ फेब्रुअरी २०२१ (नेपाली समय)}}
== Interface administrator right for Saroj Uprety ==
{{sr-request
|Status = Done
|user name = Saroj Uprety
}}
:''२० फेब्रुअरी २०२१ ०९:५० नेपाली समय पूर्व नसकिने''
उपरकरण सुधार तथा केही ट्विङ्कल ग्याजेटहरू ठीक गर्नका लागि स्थायी अधिकार --[[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १५:३५, १८ फेब्रुअरी २०२१ (नेपाली समय)
:विश्वसनीय प्रयोगकर्ता भएकोले स्थायी अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १८:४६, १९ फेब्रुअरी २०२१ (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
{{Discussion top|{{done}}--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ११:४४, ३० मे २०२१ (नेपाली समय)}}
== अन्तरमोहडा सम्पादक अधिकारको लागि निवेदन ==
{{sr-request
|Status = Done
|user name = Tulsi Bhagat
}}
मलाई अन्तरमोहडा सम्पादक अधिकार अस्थायी रुपमा प्रदान गरिएको थियो र त्यसको अवधि समाप्त भएकोले पुनः निवेदन पेश गरेको छु। म मिडियाविकी उपकरणहरूको सुधारको निम्ति अग्रसर रहेको छु र पहिले देखी गर्दै आएको सुधारका कार्यहरू अझसम्म पनि पुरा नभएकोले स्थायी अधिकार प्रदान गरिदिनुहुन प्रशासकज्यूलाई हार्दीक अनुरोध गर्दछु। धन्यवाद! — [[User:Tulsi Bhagat|<span style="color:black">'''तुलसी भगत'''</span>]] <sup>[ [[Special:Contribs/Tulsi Bhagat|<span style="color:black">योगदान</span>]] | [[User talk:Tulsi Bhagat|<span style="color:black">वार्ता</span>]] ]</sup> २२:०७, २९ मे २०२१ (नेपाली समय)
:विश्वसनीय प्रयोगकर्ता भएकोले स्थायी अधिकार प्रदान गरियो।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] ११:४४, ३० मे २०२१ (नेपाली समय)
{{Discussion bottom}}
d9gx8m1w2bzzo1o6ean3erh4k2dezru
नेपालका तालहरूको सूची
0
71601
1071703
1069963
2022-07-30T07:50:05Z
2400:1A00:B040:B301:DD6D:3024:C12C:866B
/* खोटाङ */
wikitext
text/x-wiki
यो पृष्ठले नेपालमा रहेका तालहरूलाई सूचीकृत गरेको छ।
#[[राराताल|रारा ताल]] : राराताल सबभन्दा ठूलो ताल हो। यसको लम्बाइ करिब ५.२ किलोमिटर (पूर्व-पश्चिम),चौडाइ २.४ किलोमिटर तथा गहिराइ १६७ मिटर छ। यो मुगु जिल्लामा अवस्थित छ यसलाई रारा दह पनि भनिन्छ।
#[[फोक्सुण्डो ताल]] : यो नेपालको सबैभन्दा गहिरो ताल हो। यसको लम्बाइ करिब ४.८ किलोमिटर,चौडाइ १.६ किलोमिटर र गहिराइ ६५० मिटर छ। यो डोल्पा जिल्लामा अवस्थित छ।
#[[तिलिचो ताल]] : विश्वको सर्वोच्च स्थानमा रहेको तिलिचो ताल मनाङ जिल्लामा अवस्थित छ। यो समुन्द्र सतहदेखि ४,९१९ मिटर उचाइमा रहेको छ। यसको लम्बाइ ४ कि.मि.चौडाइ १.२ कि.मि. छ।
#[[फेवा ताल]] : कास्की जिल्लाको पोखरामा अवस्थित हर्पन खोलाको पानीबाट निर्माण भएको यो तालमा अन्नपुर्ण र माछापुच्छ्रे हिमालको दृष्यसमेत देख्न सकिन्छ। लम्बाइ ४.८ कि.मि र कूल क्षेत्रफल ३ बर्ग किलोमिटर भएको यो ताल कतै फुकेको र कतै सुकेको छ।
#[[रुपा ताल]] : यो ताल कास्की जिल्लाको पचभैया डाँडाको काखमा रहेको छ। ४.५ मिटर गहिराइ भएको यो तालले करिब १२० हेक्टर क्षेत्रफल ओगटेको छ।
#[[इन्द्र सरोवर]] : मकवानपुर जिल्लाको कुलेखानी जलविद्युत परियोजनाका लागि निर्माण गरिएको ७ कि.मि.लामो रिजर्भायर नेपालको सबैभन्दा ठूलो मानव निर्मित ताल हो।
#[[गोसाइँकुण्ड]]: रसुवा जिल्लामा अवस्थित गोसाइँकुण्ड समुद्र सतहदेखि ४३८० मिटरको उचाइमा रहेको छ। यो ताल वरिपरि ठूलाठूला पहाडी चट्टानले घेरिएको छ। यहाँ जनैपूर्णिमामा ठूलो मेला लाग्छ। यो आन्तरिक पर्यटनमध्ये अत्यन्त व्यस्त पर्यटकीय स्थल हो।
#[[बेगनास ताल]] : कस्की जिल्लाको पोखरा बजारदेखि उत्तरपूर्वी भेगमा (लेखनाथ नगरपालिका भित्र)पर्ने पचभैया डाँडाको काखमा पर्ने वेगनास ताल ७.५ मिटर गहिरो तथा २२५ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएर रहेको छ । यो ताल समुद्र सतहबाट ६७७ मिटरको उचाइमा रहेको छ। लेखनाथ नगरपालिका भित्र वेगनास ताल लगायत अन्य ७ तालहरू पनि रहेका छन्। त्यसैले लेखनाथ नगरपालिका लाई ७ तालको सहर पनि भनिन्छ।
#[[जखेरा ताल]]: कपिलवस्तु जिल्लाको सदरमुकाम तौलिहवाबाट १० कि.मि. टाढा निग्लिहवा गाविसमा पर्ने जाखिरा ताल जिल्लाको सबैभन्दा ठूलो ताल हो। यसको क्षेत्रफल करिब १५७ हेक्टर रहेको छ यस तालमा प्रतिवर्ष साइबेरियाका विभिन्न १२ प्रकारका चराहरू ६ महिनासम्म बसोबास गरी फुल पारी बच्चा हुर्काइ पुन: साइबेरिया फर्कने गर्छन। यस ताल ७ कि.मि. भित्र रहेका निग्लिहवा ,सगरहवा ,अरौराकोट र विकुलीकोटजस्ता ऐतिहासिक स्थानमा पुरातात्विक महत्त्वका वस्तुहरू रहेका छन्। - जखेरा ताल दाङ्गमा पर्छ, कपिलवस्तुमा होइन। शायद निग्लिहवामा जगदिशपुर ताल होला।
==इलाम==
* १.गोरे पोखरी (सती देवी)
* २.माई पोखरी
* ३.असोक पोखरी
* ४.सुके पोखरी
* ५.जोर पोखरी
* ६.उत्तरे पोखरी
* ७.झ्याउ पोखरी
*८. हाँस पोखरी
*९. लाम पोखरी
*१०. लालबाँस पोखरी
*११. गुफाथुम्की पोखरी
*१२. चन्द्रपाल थेवे ढाप सिमसार पोखरी
*१३. अन्तु पोखरी
*१४. हाँगेथाम पोखरी
*१५. फुस्रे पोखरी
*१६. काला पोखरी
*१७. छिन्टापु पोखरी
*१८. हाँडे पोखरी
*१९. थाम पोखरी
*२०. टङ्लु पोखरी
*२१. ताल पोखरी
==उदयपुर==
१. रैता पोखरी
==ओखलढुंगा==
==खोटाङ==
*बराह ताल *सल्ले पोखरी
==झापा==
*बिराटपोखरी
*जामुनखाडी
*गौरादह,
==ताप्लेजुङ==
* १. काली पोखरी `ए`
* २. काली पोखरी `बी`
* ३. सुके पोखरी
* ४. सिजमे ताल (मानस ओरक)
* ५. याङमा पोखरी
* ६. जलजले पोखरी
* ७. इनवा पोखरी
* ८. सिजेङमा पोखरी
* ९. तीन पोखरी
* १०. लामपोखरी
==तेह्रथुम==
==धनकुटा==
==पाँचथर==
१.तिम्बुङ पोखरी
२. जोरपोखरी
३. सिंह पोखरी
४. सिद्ध पोखरी
५. शिव पोखरी
६. सूर्य कुण्ड
७. दुध कुण्ड
८. हाँस पोखरी
९. मयुरपोखरी
१०. नीरपोखरी
११. लामपोखरी
१२. डवल्ला पोखरी
१३. गुण्टे पोखरी
१४. हर्कटे पोखरी
१५. सुके पोखरी
१६. हिले पोखरी
१७. साधुटार पोखरी
१८. लेकगाउँ पोखरी
==भोजपुर==कालपोखरी,पाँडुले पोखरी, हाँसुले पोखरी,साल्पा पोखरी
==मोरङ==
==संखुवासभा==
* १. घन्टे पोखरी
* २. लामपोखरी
* ३. गुफा पोखरी
* ४. पाँच पोखरी
* ५. लाम पोखरी
* ६. खोपी पोखरी
* ७. सभापोखरी
* ८. भुटे पोखरी
* ९. जलजला पोखरी
* १०. बौलाहा पोखरी
* ११. पाचपोखरी
* १२. रातो पोखरी
* १३. दुधपोखरी
* १४. सिद्धपोखरी
* १५. सानो पोखरी
* १६. ठूलो पोखरी
* १७. Tato Chhanju Pokhri
* १८. बन्दुके पोखरी
* १९. कालपोखरी
* २०. एक्ले पोखरी
* २१. तिनपोखरी
* २२. नुनरिरि पोखरी
* २३. खुसी पोखरी
* २४. मेतालुङ्ग पोखरी
* २५. थमपोखरी
* २६. साधु पोखरी
* २७. ठूलो तातोपानी स्प्रिङ (नुनधकी)
<ref>MB Limbu, Sankhuwasabha tourism Development Centre </ref>
==सप्तरी==
==सिराहा==
१. पतारी पोखरी
२.मानिक दह
३. बाबा ताल
==सुनसरी==
==सोलुखुम्बु==
==काठमाण्डौ==
* १. [[ईख पोखरी]]
* २. [[कमल पोखरी]]
* ३. [[गहन पोखरी]]
* ४. [[नाग पोखरी]]
* ५. [[रानी पोखरी]]
==काभ्रेपलान्चोक==
==चितवन==
१. नन्दभाउजु ताल
२. बीस हजारी ताल
३. मुजुरा ताल
४. सोह्र हजारी ताल
==दोलखा==
==धनुषा==
==धादिङ==
==नुवाकोट==
==पर्सा==
=कामिनिदह=बारा==
==भक्तपुर==
==मकवानपुर==
इन्द्रसरोवर
कुलेखानी
==महोत्तरी==
==रसुवा==
==रामेछाप==
==रौतहट==मरधर सिमसार क्षेत्र
==ललितपुर==
==सर्लाही==
==सिन्धुपाल्चोक==
==सिन्धुली==
==अर्घाखाँची==
==कपिलवस्तु== जगदीशपुर ताल
==कास्की==
१. फेवाताल (बैदामे ताल),
२. बेगनास ताल,
३. रुपाताल,
4. कमल पोखरी,
५. दिपाङ्ग राल,
६. मैदी ताल,
७. खास्टे ताल,
८. न्युरेनी ताल,
९. स्यार्पुदह,
१०. पन्चासे ताल
==गुल्मी== टिमुरे दह, सालिमे दह
==गोरखा==
==तनहुँ==
==नवलपरासी==
==पर्वत==
* १. [[पात्ले खर्क पोखरी]]
* २. [[सानी पोखरी]]
* ३. [[ठूलो पोखरी]]
==पाल्पा==
बागलुङ : गन्याउने भुइफुट्टा ताल
==मनाङ==
==मुस्ताङ==
==म्याग्दी==
==रुपन्देही==गजेडी ताल
==लमजुङ==
==स्याङ्जा==
==कालिकोट==
==जाजरकोट==
==जुम्ला==
==डोल्पा==
==दाङ==
* १. [[चरिङ्गे दह]]
* २. [[जखेरा ताल]]
* ३. [[बाह्रकुने दह]]
==दैलेख==
==प्युठान==
==बर्दिया== १. ताराताल २.सत्खलुवा ताल ३.
==बाँके==
* रानी ताल
* वाटर पार्क ताल
==मुगु==
* १. [[राराताल|रारा ताल]] (रामसार साइट) (Ramsar Site) (नेपालको सबैभन्दा ठूलो ताल)
* २. [[दूध ताल]]
==रुकुम==
* १. [[कमल पोखरी]]
* २. [[सार्पु ताल]]
==रोल्पा==
==सल्यान==
==सुर्खेत==
* १. [[बुलबुले ताल]]
==हुम्ला==
==अछाम==
==कञ्चनपुर==
* १. [[झिलमिला ताल]]
* २. [[बेदकोट ताल]]
* ३. [[मुड्का ताल]]
* ४. [[रानी ताल]]
* ५. [[सुन्देउ ताल]] (Sundeu Tal)
* ६. कमल पोखरी-दाइजी (Kamal pokhari -Daijee)
==कैलाली==
* 1. [[जोखर ताल]] (धनगढी)
* 2. [[जखोरबाबा ताल]]
* 3. [[घोडाघोडी ताल]] (रामसार साइट) (Ramsar Site)
==डडेलधुरा==
==डोटी:छतिवन ताल डोटी को बुढर बजार बाट जोरायल सडक खन्ड ५किलोमिटर भित्र पर्ने यो ताल करिव ३रोपनि जग्गा मा अवस्थित छ करिव ९०मिटर गहिरो रहेको छ ।==
==दार्चुला==
==बझाङ==
==बाजुरा==
==बैतडी==
== यो पनि हेर्नुहोस् ==
* [[नेपालका नदिहरू]]
==सन्दर्भ सामग्री==
{{Reflist}}
[[श्रेणी:भूगोल]]
[[श्रेणी:तालहरू]]
[[श्रेणी:नेपाल]]
etnkwyv7uc5syzn0aq0uu3xflhji9o2
1071704
1071703
2022-07-30T07:50:31Z
2400:1A00:B040:B301:DD6D:3024:C12C:866B
/* खोटाङ */
wikitext
text/x-wiki
यो पृष्ठले नेपालमा रहेका तालहरूलाई सूचीकृत गरेको छ।
#[[राराताल|रारा ताल]] : राराताल सबभन्दा ठूलो ताल हो। यसको लम्बाइ करिब ५.२ किलोमिटर (पूर्व-पश्चिम),चौडाइ २.४ किलोमिटर तथा गहिराइ १६७ मिटर छ। यो मुगु जिल्लामा अवस्थित छ यसलाई रारा दह पनि भनिन्छ।
#[[फोक्सुण्डो ताल]] : यो नेपालको सबैभन्दा गहिरो ताल हो। यसको लम्बाइ करिब ४.८ किलोमिटर,चौडाइ १.६ किलोमिटर र गहिराइ ६५० मिटर छ। यो डोल्पा जिल्लामा अवस्थित छ।
#[[तिलिचो ताल]] : विश्वको सर्वोच्च स्थानमा रहेको तिलिचो ताल मनाङ जिल्लामा अवस्थित छ। यो समुन्द्र सतहदेखि ४,९१९ मिटर उचाइमा रहेको छ। यसको लम्बाइ ४ कि.मि.चौडाइ १.२ कि.मि. छ।
#[[फेवा ताल]] : कास्की जिल्लाको पोखरामा अवस्थित हर्पन खोलाको पानीबाट निर्माण भएको यो तालमा अन्नपुर्ण र माछापुच्छ्रे हिमालको दृष्यसमेत देख्न सकिन्छ। लम्बाइ ४.८ कि.मि र कूल क्षेत्रफल ३ बर्ग किलोमिटर भएको यो ताल कतै फुकेको र कतै सुकेको छ।
#[[रुपा ताल]] : यो ताल कास्की जिल्लाको पचभैया डाँडाको काखमा रहेको छ। ४.५ मिटर गहिराइ भएको यो तालले करिब १२० हेक्टर क्षेत्रफल ओगटेको छ।
#[[इन्द्र सरोवर]] : मकवानपुर जिल्लाको कुलेखानी जलविद्युत परियोजनाका लागि निर्माण गरिएको ७ कि.मि.लामो रिजर्भायर नेपालको सबैभन्दा ठूलो मानव निर्मित ताल हो।
#[[गोसाइँकुण्ड]]: रसुवा जिल्लामा अवस्थित गोसाइँकुण्ड समुद्र सतहदेखि ४३८० मिटरको उचाइमा रहेको छ। यो ताल वरिपरि ठूलाठूला पहाडी चट्टानले घेरिएको छ। यहाँ जनैपूर्णिमामा ठूलो मेला लाग्छ। यो आन्तरिक पर्यटनमध्ये अत्यन्त व्यस्त पर्यटकीय स्थल हो।
#[[बेगनास ताल]] : कस्की जिल्लाको पोखरा बजारदेखि उत्तरपूर्वी भेगमा (लेखनाथ नगरपालिका भित्र)पर्ने पचभैया डाँडाको काखमा पर्ने वेगनास ताल ७.५ मिटर गहिरो तथा २२५ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएर रहेको छ । यो ताल समुद्र सतहबाट ६७७ मिटरको उचाइमा रहेको छ। लेखनाथ नगरपालिका भित्र वेगनास ताल लगायत अन्य ७ तालहरू पनि रहेका छन्। त्यसैले लेखनाथ नगरपालिका लाई ७ तालको सहर पनि भनिन्छ।
#[[जखेरा ताल]]: कपिलवस्तु जिल्लाको सदरमुकाम तौलिहवाबाट १० कि.मि. टाढा निग्लिहवा गाविसमा पर्ने जाखिरा ताल जिल्लाको सबैभन्दा ठूलो ताल हो। यसको क्षेत्रफल करिब १५७ हेक्टर रहेको छ यस तालमा प्रतिवर्ष साइबेरियाका विभिन्न १२ प्रकारका चराहरू ६ महिनासम्म बसोबास गरी फुल पारी बच्चा हुर्काइ पुन: साइबेरिया फर्कने गर्छन। यस ताल ७ कि.मि. भित्र रहेका निग्लिहवा ,सगरहवा ,अरौराकोट र विकुलीकोटजस्ता ऐतिहासिक स्थानमा पुरातात्विक महत्त्वका वस्तुहरू रहेका छन्। - जखेरा ताल दाङ्गमा पर्छ, कपिलवस्तुमा होइन। शायद निग्लिहवामा जगदिशपुर ताल होला।
==इलाम==
* १.गोरे पोखरी (सती देवी)
* २.माई पोखरी
* ३.असोक पोखरी
* ४.सुके पोखरी
* ५.जोर पोखरी
* ६.उत्तरे पोखरी
* ७.झ्याउ पोखरी
*८. हाँस पोखरी
*९. लाम पोखरी
*१०. लालबाँस पोखरी
*११. गुफाथुम्की पोखरी
*१२. चन्द्रपाल थेवे ढाप सिमसार पोखरी
*१३. अन्तु पोखरी
*१४. हाँगेथाम पोखरी
*१५. फुस्रे पोखरी
*१६. काला पोखरी
*१७. छिन्टापु पोखरी
*१८. हाँडे पोखरी
*१९. थाम पोखरी
*२०. टङ्लु पोखरी
*२१. ताल पोखरी
==उदयपुर==
१. रैता पोखरी
==ओखलढुंगा==
==खोटाङ==
*बराह ताल
*सल्ले पोखरी
==झापा==
*बिराटपोखरी
*जामुनखाडी
*गौरादह,
==ताप्लेजुङ==
* १. काली पोखरी `ए`
* २. काली पोखरी `बी`
* ३. सुके पोखरी
* ४. सिजमे ताल (मानस ओरक)
* ५. याङमा पोखरी
* ६. जलजले पोखरी
* ७. इनवा पोखरी
* ८. सिजेङमा पोखरी
* ९. तीन पोखरी
* १०. लामपोखरी
==तेह्रथुम==
==धनकुटा==
==पाँचथर==
१.तिम्बुङ पोखरी
२. जोरपोखरी
३. सिंह पोखरी
४. सिद्ध पोखरी
५. शिव पोखरी
६. सूर्य कुण्ड
७. दुध कुण्ड
८. हाँस पोखरी
९. मयुरपोखरी
१०. नीरपोखरी
११. लामपोखरी
१२. डवल्ला पोखरी
१३. गुण्टे पोखरी
१४. हर्कटे पोखरी
१५. सुके पोखरी
१६. हिले पोखरी
१७. साधुटार पोखरी
१८. लेकगाउँ पोखरी
==भोजपुर==कालपोखरी,पाँडुले पोखरी, हाँसुले पोखरी,साल्पा पोखरी
==मोरङ==
==संखुवासभा==
* १. घन्टे पोखरी
* २. लामपोखरी
* ३. गुफा पोखरी
* ४. पाँच पोखरी
* ५. लाम पोखरी
* ६. खोपी पोखरी
* ७. सभापोखरी
* ८. भुटे पोखरी
* ९. जलजला पोखरी
* १०. बौलाहा पोखरी
* ११. पाचपोखरी
* १२. रातो पोखरी
* १३. दुधपोखरी
* १४. सिद्धपोखरी
* १५. सानो पोखरी
* १६. ठूलो पोखरी
* १७. Tato Chhanju Pokhri
* १८. बन्दुके पोखरी
* १९. कालपोखरी
* २०. एक्ले पोखरी
* २१. तिनपोखरी
* २२. नुनरिरि पोखरी
* २३. खुसी पोखरी
* २४. मेतालुङ्ग पोखरी
* २५. थमपोखरी
* २६. साधु पोखरी
* २७. ठूलो तातोपानी स्प्रिङ (नुनधकी)
<ref>MB Limbu, Sankhuwasabha tourism Development Centre </ref>
==सप्तरी==
==सिराहा==
१. पतारी पोखरी
२.मानिक दह
३. बाबा ताल
==सुनसरी==
==सोलुखुम्बु==
==काठमाण्डौ==
* १. [[ईख पोखरी]]
* २. [[कमल पोखरी]]
* ३. [[गहन पोखरी]]
* ४. [[नाग पोखरी]]
* ५. [[रानी पोखरी]]
==काभ्रेपलान्चोक==
==चितवन==
१. नन्दभाउजु ताल
२. बीस हजारी ताल
३. मुजुरा ताल
४. सोह्र हजारी ताल
==दोलखा==
==धनुषा==
==धादिङ==
==नुवाकोट==
==पर्सा==
=कामिनिदह=बारा==
==भक्तपुर==
==मकवानपुर==
इन्द्रसरोवर
कुलेखानी
==महोत्तरी==
==रसुवा==
==रामेछाप==
==रौतहट==मरधर सिमसार क्षेत्र
==ललितपुर==
==सर्लाही==
==सिन्धुपाल्चोक==
==सिन्धुली==
==अर्घाखाँची==
==कपिलवस्तु== जगदीशपुर ताल
==कास्की==
१. फेवाताल (बैदामे ताल),
२. बेगनास ताल,
३. रुपाताल,
4. कमल पोखरी,
५. दिपाङ्ग राल,
६. मैदी ताल,
७. खास्टे ताल,
८. न्युरेनी ताल,
९. स्यार्पुदह,
१०. पन्चासे ताल
==गुल्मी== टिमुरे दह, सालिमे दह
==गोरखा==
==तनहुँ==
==नवलपरासी==
==पर्वत==
* १. [[पात्ले खर्क पोखरी]]
* २. [[सानी पोखरी]]
* ३. [[ठूलो पोखरी]]
==पाल्पा==
बागलुङ : गन्याउने भुइफुट्टा ताल
==मनाङ==
==मुस्ताङ==
==म्याग्दी==
==रुपन्देही==गजेडी ताल
==लमजुङ==
==स्याङ्जा==
==कालिकोट==
==जाजरकोट==
==जुम्ला==
==डोल्पा==
==दाङ==
* १. [[चरिङ्गे दह]]
* २. [[जखेरा ताल]]
* ३. [[बाह्रकुने दह]]
==दैलेख==
==प्युठान==
==बर्दिया== १. ताराताल २.सत्खलुवा ताल ३.
==बाँके==
* रानी ताल
* वाटर पार्क ताल
==मुगु==
* १. [[राराताल|रारा ताल]] (रामसार साइट) (Ramsar Site) (नेपालको सबैभन्दा ठूलो ताल)
* २. [[दूध ताल]]
==रुकुम==
* १. [[कमल पोखरी]]
* २. [[सार्पु ताल]]
==रोल्पा==
==सल्यान==
==सुर्खेत==
* १. [[बुलबुले ताल]]
==हुम्ला==
==अछाम==
==कञ्चनपुर==
* १. [[झिलमिला ताल]]
* २. [[बेदकोट ताल]]
* ३. [[मुड्का ताल]]
* ४. [[रानी ताल]]
* ५. [[सुन्देउ ताल]] (Sundeu Tal)
* ६. कमल पोखरी-दाइजी (Kamal pokhari -Daijee)
==कैलाली==
* 1. [[जोखर ताल]] (धनगढी)
* 2. [[जखोरबाबा ताल]]
* 3. [[घोडाघोडी ताल]] (रामसार साइट) (Ramsar Site)
==डडेलधुरा==
==डोटी:छतिवन ताल डोटी को बुढर बजार बाट जोरायल सडक खन्ड ५किलोमिटर भित्र पर्ने यो ताल करिव ३रोपनि जग्गा मा अवस्थित छ करिव ९०मिटर गहिरो रहेको छ ।==
==दार्चुला==
==बझाङ==
==बाजुरा==
==बैतडी==
== यो पनि हेर्नुहोस् ==
* [[नेपालका नदिहरू]]
==सन्दर्भ सामग्री==
{{Reflist}}
[[श्रेणी:भूगोल]]
[[श्रेणी:तालहरू]]
[[श्रेणी:नेपाल]]
3tp2axq3d34qhpjws3itnmrida4qzqi
प्रयोगकर्ता:Bhupendra Shrestha/मेरो बारेमा
2
88512
1071676
894936
2022-07-29T14:27:00Z
Bhupendra Shrestha
28317
/* मेा प्रयोगकर्ताबक्सहरू */
wikitext
text/x-wiki
==लेख सृजना==
*पहिलो लेख सृजना :-{{flagicon|POR}} [[रेनाटो सान्चेस ]](खेलाडी) (२७ जुलाई २०१६)
*पाँच सयौं लेख सृजना :- {{flagicon|NEP}} [[ दीपक गुरुङ]](खेलाडी) (२२"जनवरी २०१७)
==सम्पादन==
*पहिलो सम्पादन :- {{flagicon|FRA}}युइएफए युरो २०२० (२५ जुलाई २०१६)
*२५०० औं सम्पदान :-{{flagicon|NEP}} [[नवयुग श्रेष्ठले नेपालका लागि गरेका गोलहरू ]] (२४ नोभेम्बर २०१६)
*३,००० औं सम्पदान :- {{goal||}} [[फिफा क्लब विश्वकप]] (१९ डिसेम्बर २०१६)
*३,१०० औं सम्पदान:- {{flagicon|FRA}}[[यइएफए युरो १९६०]] (२१ डिसेम्बर २०१६)
*३,८०० औं सम्पादन:- {{goal||}}[[ढाँचा:Football box collapsible]](२५ जनवरी २०१७)
*५,००० औं सम्पादन:-{{flagicon|NEP}} [[२०१७ नेपाल राष्ट्रिय फुटबल टिमको सिजन]] (५ सेप्टेम्बर २०१७)
*५,५५५ औं सम्पादन:-{{flagicon|BRA}} [[:श्रेणी:ब्राजिलमा फुटबल]] (२१ अक्टोबर २०१७)
*७,५०० औं सम्पादन:- {{flagicon|NEP}} [[दशरथ रंगशाला]] (८ सेप्टेम्बर २०१८)
*८,००० औं सम्पादन:- [[१२ पौष]] (२ जनवरी २०१९)
*१०,००० औं सम्पादन:- {{flagicon|NEP}} [[साबित्रा भण्डारी]] (२१:५९, २८ मार्च २०१९)
==विकि विवरण सम्पादन==
===मेरो सम्पूर्ण विकिमा सम्पादन तथ्यांक===
==विकि प्रतियोगिता सहभागीता==
===विकिकथन===
{{Main|प्रयोगकर्ता:श्रेष्ठ भूपेन्द्र/विकिथनमा प्रयोगकर्ता श्रेष्ठ भूपेन्द्र}}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!संस्करण!!वर्ष!!नयाँ पृष्ठ!!कुल सम्पादन!!अन्तिम स्थान
|-
|-
|पाचौं
|२०७३
|६१
|५९६
|तेस्रो
|-
|छैठौं
|२०७४
|६०
|४४४
|_
|-
|सातौं
|२०७५
|३८
|२८२
|-
|[[विकिपिडिया:विकिथन-८|आठौं]]
|[[विकिपिडिया:विकिथन-८|२०७६]]
|५
|_
|_
|-
!''जम्मा''
!''४ पटक''
!''[https://ne.wikipedia.org/wiki/प्रयोगकर्ता:Bhupendra_Shrestha/विकिथनमा_प्रयोगकर्ता_श्रेष्ठ_भूपेन्द्र १६४]''
!''१,३५२''
!''तेस्रो''
|}
===विकि वीमीन एडिटाथन===
{{Main|प्रयोगकर्ता:श्रेष्ठ भूपेन्द्र/विकि वीमीन एडिटाथन}}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!वर्ष!!नयाँ पृष्ठ!!कुल सम्पादन!!अन्तिम स्थान
|-
|-
|[[विकी विमिन एडिटाथन २०१७|२०१७]]
|५१
|३३०
|विजेता
|-
|[[विकी विमिन एडिटाथन २०१८|२०१८]]
|१
|३
|सहभागी मात्र
|-
|[[विकी विमिन एडिटाथन २०१९|२०१९]]
|११
|_
|_
|-
![[विकी विमिन एडिटाथन|जम्मा]]
!६३
!३३३
!विजेता
|}
===विकि एसियाली महिना===
{{Main|प्रयोगकर्ता:श्रेष्ठ भूपेन्द्र/विकि एसियाली महिना विवरण}}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!वर्ष!!निवेदित पृष्ठ!!स्वीकृत!!अन्तिम स्थान
|-
|-
|२०१६
|०
|०
|सहभागीता मात्र
|-
|२०१७
|०
|०
|सहभागीता मात्र
|-
|२०१८
|१२
|११
|तेस्रो
|-
!''जम्मा''
!''१२''
!''११''
!''तेस्रो''
|}
==तस्बिर प्रतियोगिताहरू==
===विकि लभ्स अर्थ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!वर्ष!!कुल तस्बिरहरू!!स्तरीय तस्बिरहरू!!कैफियत
|-
|-
|'''२०१८'''
|'''[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Photo's_by_Bhupendra_Shrestha_From_Wiki_Loves_Earth_2018 १]'''
|'''०'''
|'''_'''
|-
|'''२०१९'''
|'''[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Photo's_by_Bhupendra_Shrestha_From_Wiki_Loves_Earth_2019 १५७]'''
|'''०'''
|'''_'''
|-
|'''२०२०'''
|'''[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Photo's_by_Bhupendra_Shrestha_From_Wiki_Loves_Earth_2019 २]'''
|'''०'''
|'''_'''
|-
!'''जम्मा'''
!'''[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Photo's_by_Bhupendra_Shrestha_Of_Wiki_Loves_Earth १६०]'''
!'''०'''
!'''_'''
|}
====तस्बिरहरू====
;२०१८
[[File:Khanniya.jpg|thumb|left|300px|''२०१८ मा अवलोड गरेको तस्बिर'']]
;२०१९
{{multiple image
| align = center
| direction = horizonta1
| header =
| header_align = left/right/center
| header_background =
| footer =
| footer_align = left/right/center
| footer_background =
| width =
| image1 = Butterfly in a flower tree.jpg
| width1 = 300
| caption1 = ''२०१९ मा अवलोड गरेको तस्बिर''
| alt1 =
| image2 = Colourful sunset sky line view from Saldanda Syangja.jpg
| width2 = 300
| caption2 = '' २०१९ मा अवलोड गरेको तस्बिर ''
| alt2 =
}}
;२०२०
[[File:Bhujikot Village of Tanahun Nepal.jpg|thumb|300px|''२०२० मा अवलोड गरेको तस्बिर'']]
===विकि लभ्स मोनुमेन्ट===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!वर्ष!!कुल तस्बिरहरू!!स्तरीय तस्बिरहरू!!कैफियत
|-
|२०१९
|[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Images_from_Wiki_Loves_Monuments_2019_in_Nepal_by_Bhupendra_Shrestha ५२]
|०
|_
|-
|२०२०
|[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Images_from_Wiki_Loves_Monuments_2020_in_Nepal_by_Bhupendra_Shrestha २]
|०
|_
|-
!''जम्मा''
![https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Images_from_Wiki_Loves_Monuments_2019_in_Nepal_by_Bhupendra_Shrestha ५४]
!०
!_
|}
====तस्बिरहरू====
;२०१९
{{multiple image
| align = center
| direction = horizonta1
| header =
| header_align = left/right/center
| header_background =
| footer =
| footer_align = left/right/center
| footer_background =
| width =
| image1 = Janaki mandir0012.jpg
| width1 = 300
| caption1 = ''२०१९ विकि लभ्स मोनुमेन्टमा अवलोड गरेको जनकपुर स्थिति जानकी मन्दिरको एक तस्बिर ''
| alt1 =
| image2 = Patale Chago eyes.jpg
| width2 = 300
| caption2 = '' पातले छाँगोमा रहेको एक आँखा आकारको स्थान ''
| alt2 =
}}
==विकि प्रतिबन्ध==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!#!!विकि समुदाय!!प्रतिबन्ध सुरू!!प्रतिबन्ध फुकुवा!!
|-
|-
|*
|[[नेपाली विकिपिडिया]]
|२०१९ जुलाई १०
|२०१९ जुलाई १७
|}
==मेरा बर्नस्टारहरू==
{{प्रयोगकर्ता श्रेष्ठ भूपेन्द्रका बर्नर स्टारहरू}}
==मेा प्रयोगकर्ताबक्सहरू==
{{प्रयोगकर्ता श्रेष्ठ भूपेन्द्रका प्रयोगकर्ता बक्सहरू}}
Herne katha
stdkphvu2dbpry9na45013txyyska3t
ढाँचा:AdvancedSiteNotices
10
103815
1071680
719884
2022-07-29T23:21:03Z
Lügner Kaelin
59022
wikitext
text/x-wiki
<noinclude>'''Attention''': Please only add information that is important to the community, for example notice about server maintenance, management selection, fundraising, and other global activities. Do not repeat messages that have been displayed through the CentralNotice system. To propose a new announcement, please use {{talk}}
</noinclude>
{{AdvancedSiteNotices/core|<!--
---ALL---
-->{{AdvancedSiteNotices/item|यो एक स्वतन्त्र विश्वकोश हो जसलाई सबैले सम्पादन गर्न सक्दछन् ।}}<!--
-->{{AdvancedSiteNotices/item|नेपाली विकिपिडियामा [[Special:Statistics|३१,९०६ लेखहरू]] सङ्ग्रहित छन् ।}}<!--
-->
<!--
---ONLY ANON---
---ONLY LOGGED IN USER---
-->
[[File:光野有菜 週刊ヤングジャンプ2020年40号.jpg|480px|right]]
---ONLY SYSOP---
-->{{AdvancedSiteNotices/item|[[विकिपिडिया:प्रबन्धक सूचनापाटी|प्रबन्धक सूचनापाटी]] अवलोकन गर्नुहोस् ।|only_sysop}}<!--
-->
}}<noinclude>
----
[[श्रेणी:विकिपिडिया ढाँचाहरू]]
</noinclude>
3uw11az5z0fhr1k4i2nb6il2ncrjphb
1071681
1071680
2022-07-29T23:21:33Z
Lügner Kaelin
59022
wikitext
text/x-wiki
<noinclude>'''Attention''': Please only add information that is important to the community, for example notice about server maintenance, management selection, fundraising, and other global activities. Do not repeat messages that have been displayed through the CentralNotice system. To propose a new announcement, please use {{talk}}
</noinclude>
{{AdvancedSiteNotices/core|<!--
---ALL---
-->{{AdvancedSiteNotices/item|यो एक स्वतन्त्र विश्वकोश हो जसलाई सबैले सम्पादन गर्न सक्दछन् ।}}<!--
-->{{AdvancedSiteNotices/item|नेपाली विकिपिडियामा [[Special:Statistics|३१,९०६ लेखहरू]] सङ्ग्रहित छन् ।}}<!--
-->
<!--
---ONLY ANON---
---ONLY LOGGED IN USER---
-->
[[File:光野有菜 週刊ヤングジャンプ2020年40号.jpg|480px|right]]
<!--
---ONLY SYSOP---
-->{{AdvancedSiteNotices/item|[[विकिपिडिया:प्रबन्धक सूचनापाटी|प्रबन्धक सूचनापाटी]] अवलोकन गर्नुहोस् ।|only_sysop}}<!--
-->
}}<noinclude>
----
[[श्रेणी:विकिपिडिया ढाँचाहरू]]
</noinclude>
q0i56fsvah4ydqf5899lvzwfmehlw3i
महेन्द्र आदर्श चिकीत्सालय
0
106274
1071691
744216
2022-07-30T00:35:55Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[भरतपुर अस्पताल]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[भरतपुर अस्पताल]]
6dvyv9hmeyk0ym2tfzh7th8z80eiyuz
कुम्भेश्वर मन्दिर परिसर
0
107409
1071722
1068016
2022-07-30T10:42:35Z
Surendra bajagain
40647
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox historic site|name=Khumbheshwor Temple Complex|native_name=कुम्भेश्वर मन्दिर परिसर|native_language=ne|image=Kumbheshwor.JPG|caption=Kumbheshwor Temple|locmapin=|coordinates={{coord|27|40|35.56|N|85|19|33.93|E|display=inline,title}}|location=Lalitpur, Nepal|area=|built=|architect=|architecture=|governing_body=|owner=|designation1=|designation1_offname=|designation1_date=|designation1_number=|designation2=|designation2_offname=|designation2_date=|designation2_number=|designation3=|designation3_offname=|designation3_date=|designation3_number=|designation4=|designation4_offname=|designation4_date=|designation4_number=|designation5=|designation5_offname=|designation5_date=|designation5_number=}} '''कुम्भेश्वर मन्दिर परिसर''' पुरानो पाटन शहरको उत्तर भागमा रहेको सबैभन्दा पुरानो र व्यस्त स्थान हो । यस परिसरमा रहेका प्रमुख देवताहरूमा [[कुम्भेश्वर मन्दिर|कुम्भेश्वर महादेव]], बङ्गलमुखी, अनमन्त भैरब, गौरीकुण्ड , हारती, मनकामना, [[केदारनाथ]], बद्रीनाथ पर्दछन्। यहाँ एउटा पोखरी पनि रहेको छ , जसको स्रोत [[रसुवा जिल्ला]]को [[गोसाइँकुण्ड]] मानिन्छ । त्यसैले जनै पुर्णिमाको समयमा यहाँ स्नान लिनु [[गोसाइँकुण्ड]]मा स्नान गरेको बराबर मानिन्छ ।
== नामाकरण ==
== परिसरमा रहेका मन्दिरहरू ==
===[[कुम्भेश्वर मन्दिर]]===
===[[बंगलामुखी मन्दिर]]===
* '''हारती मन्दिर'''
* '''गौरीकुण्ड मन्दिर'''
* '''चार-नारायण मन्दिर'''
* '''केदारनाथ मन्दिर'''
* '''बद्रीनाथ मन्दिर'''
* '''मीशा हिटी-''' यस परिसरमा रहेको पोखरी मध्ये एक हो
== सन्दर्भ ==
[[श्रेणी:नेपालका मन्दिरहरू]]
[[श्रेणी:काठमाडौँ उपत्यकाका मन्दिरहरू]]
ehqtg15jd15miu8ohz8fg6dhouno45m
नेपाल समाजवादी पार्टी
0
123944
1071710
1071067
2022-07-30T09:32:27Z
120.89.104.36
wikitext
text/x-wiki
{{थप उद्धरण आवश्यक}}
{{Infobox political party
| logo =
| colorcode = #00B2B2
| color = #00B2B2
| leader =
| leader1_title = संसदीय दलको नेता
| leader1_name =
| chairman = डा [[बाबुराम भट्टराई]]<br>[[महेन्द्र राय यादव]]
| leader2_title = सभापति
| leader2_name =
| leader3_title = महामन्त्री
| leader3_name =
| leader4_title = सह महामन्त्री
| leader4_name =
| membership=२,००,९४६ (वि.सं. २०७८)<ref>{{Cite web |title=NC’s 14th General Convention: Over 852,000 verified as active members |url=http://myrepublica.nagariknetwork.com/news/114957/ |access-date=2021-12-06 |website=माई रिपब्लिका |language=अङ्ग्रेजी}}</ref>
| ideology = {{ubl|[[सामाजिक लोकतन्त्र]]|[[समाजवाद]]|[[राष्ट्रियता]]}}
| headquarters = [[जनकपुर]], [[मधेश प्रदेश]]
| website = {{URL|https://www.nepalicongress.org/subdomain/province-no-2/|website}}
| symbol = [[Image:Election-Sign-Of-Naya-Shakti-Nepal.svg|100px]]
| party_name = नेपाल समाजवादी पार्टी
| seats4_title = स्थानीय सरकार
| seats3 =
| Social Media =
| Media =
| women =
| seats1 = {{composition bar|5|275|hex=#00B2B2}}
| students =
| seats3_title = [[मधेश प्रदेश को प्रदेश सभा]]
| youth =
| seats2_title = [[राष्ट्रिय सभा (नेपाल)|राष्ट्रिय सभा]]
| seats1_title = [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा]]
| alliance =
| seats2 =
| seats4 = {{composition bar|7|753|hex=#00B2B2}}<small>मेयर/अध्यक्ष</small>
}}
'''नेपाल समाजवादी पार्टी''' नेपालको एक राजनीतिक दल हो।<ref>https://myrepublica.nagariknetwork.com/news/unable-to-form-socialist-center-dr-baburam-bhattarai-finds-solace-in-chairmanship-of-nepal-samajbadi-party/</ref> यो एक [[लोकतान्त्रिक समाजवाद|लोकतांत्रिक समाजवाद]] मा अधरत दल हो र समावेशि-समाजवाद लाई आफ्नो मूल सिद्धान्त का रूपमा लिन्छ। यस दल्को नेतृत्व पूर्वप्रधानमन्त्री डा [[बाबुराम भट्टराई]]ले गर्दछन ।<ref>https://ekantipur.com/news/2022/07/28/165901077205175642.html</ref>
== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{reflist}}
j6rvrjahn470iorb323bamtpclp5v0w
वार्तालाप:विश्वकोश
1
126275
1071677
2022-07-29T17:11:06Z
202.51.89.52
विश्व मा रहेका सबै भाषाहरु जो लोपोन्मुख छन ती सबैलाई एकत्रित गर्ने र आ-आफ्नै महत्वपूर्ण शब्द हरु जो हाम्रा भाभिपुस्ताका लागि नया र हाम्रा अग्रज लाई पनि सम्मान र आगामी दिनमा ती शब्दहरुको निकै नै मार्ग दर्शसक, शब्दहरु लोपोन्मुख नहुन दिन अहिले हाम्रा लागि खोज तथा ती शब्दहरुलाइ एकत्रित गर्दै जानु निकै नै महत्त्वपूर्ण रुपमा लिन जरुरी छ। देखिदै छ, सबैको सहयोग रहन जरुरी छ, बिषेसगरी विद्वान भाषा बिदहरु यसमा लाग्न पनि नितान्त जरुरी छ।
wikitext
text/x-wiki
नेपाल देखि बिश्वब्यापी भाषामा रहेका शब्द हरुको सङ्गालो नै विश्वको बिश्वकोश हो।
tgagiazndjjxs251ousbin6e91sv074
प्रयोगकर्ता वार्ता:Ojibwe Kerry
3
126276
1071678
2022-07-29T17:19:51Z
नेपाली विकिपिडिया स्वागत
28168
[[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]]
wikitext
text/x-wiki
{{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Ojibwe Kerry}}
-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) २३:०४, २९ जुलाई २०२२ (नेपाली समय)
sw5e5s8rec2qrd5v7gr14hfe21tq3ka
प्रयोगकर्ता:Ojibwe Kerry/प्रयोगस्थल
2
126277
1071679
2022-07-29T21:02:38Z
Ojibwe Kerry
59019
नयाँ पृष्ठ: {{प्रयोगकर्ता प्रयोगस्थल}} <!-- यो रेखा भन्दा तल सम्पादन गर्नुहोस् --> [[File:Governor's Hari Shankar Mishra.jpg]]
wikitext
text/x-wiki
{{प्रयोगकर्ता प्रयोगस्थल}}
<!-- यो रेखा भन्दा तल सम्पादन गर्नुहोस् -->
[[File:Governor's Hari Shankar Mishra.jpg]]
cqiwrtnsoatdsaibjdsygjs3zep8sj6
अरुण शौरी
0
126278
1071705
2022-07-30T09:03:21Z
Rajeeb bastola
39875
"[[:en:Special:Redirect/revision/1082607693|Arun Shourie]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{ज्ञानसन्दूक राष्ट्रपति|name=Arun Shourie|image=Arun Shourie.jpg|imagesize=|caption=Shourie in 2009|birth_date=|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])|death_date=|death_place=|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]|term_start=29 January 2003|term_end=22 May 2004|predecessor=[[Pramod Mahajan]]|successor=[[Dayanidhi Maran]]|predecessor1=[[Murasoli Maran]]|successor1=[[Arun Jaitley]]|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]|term_start2=1 September 2001|term_end2=29 January 2003|predecessor2=''ministry created''|successor2=[[C. P. Thakur]]|term_start3=5 July 1998|term_end3=4 July 2010|party=[[Bharatiya Janata Party]]|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician|spouse=Anita Shourie|footnotes=|signature=}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
eid0urwj4i86w8dyaxnvrspsa0q6ruo
1071706
1071705
2022-07-30T09:06:59Z
Rajeeb bastola
39875
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=Arun Shourie
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption=Shourie in 2009
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start=29 January 2003
|term_end=22 May 2004
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[Bharatiya Janata Party]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
pvy74ps2534s8wsvmi0st1vccqsih49
1071707
1071706
2022-07-30T09:07:23Z
Rajeeb bastola
39875
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption=Shourie in 2009
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start=29 January 2003
|term_end=22 May 2004
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[Bharatiya Janata Party]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
a2c3ekfgklopx30hi2yrzke4d7dtlyp
1071708
1071707
2022-07-30T09:08:27Z
Rajeeb bastola
39875
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption=Shourie in 2009
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[Bharatiya Janata Party]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
8fmrlawktthvgpaxecvgwirkb4c0km7
1071709
1071708
2022-07-30T09:09:36Z
Rajeeb bastola
39875
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption=Shourie in 2009
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[भारतीय जनता पार्टी]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
0haxeoqtbjy9mk4teaxcpm2u4bk540t
1071713
1071709
2022-07-30T09:37:32Z
110.34.27.228
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption= शौरी सन् २००९ मा
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[भारतीय जनता पार्टी]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
br0npms5r3ad5nxn1yvtnf6qz10ipk0
1071714
1071713
2022-07-30T09:38:22Z
110.34.27.228
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption= शौरी सन् २००९ मा
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=1 September 2001
|term_end2=29 January 2003
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[भारतीय जनता पार्टी]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
2r8pe7xcgcsivarump27fd46spupyib
1071716
1071714
2022-07-30T09:40:55Z
110.34.27.228
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption= शौरी सन् २००९ मा
|birth_date=
|birth_place=[[Jalandhar]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१
|term_end2= २९ जनवरी २००३
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[भारतीय जनता पार्टी]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse=Anita Shourie
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
4lqxe8me3q8nt3d64h2j6c6ernpiz2z
1071717
1071716
2022-07-30T09:42:58Z
110.34.27.228
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name=अरुण शौरी
|image=Arun Shourie.jpg
|imagesize=
|caption= शौरी सन् २००९ मा
|birth_date=
|birth_place=[[जालन्धर]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (now in [[Punjab, India|Punjab]], [[India]])
|death_date=
|death_place=
|primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]]
|term_start=२९ जनवरी २००३
|term_end=२२ मे २००४
|predecessor=[[Pramod Mahajan]]
|successor=[[Dayanidhi Maran]]
|predecessor1=[[Murasoli Maran]]
|successor1=[[Arun Jaitley]]
|primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]]
|term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१
|term_end2= २९ जनवरी २००३
|predecessor2=''ministry created''
|successor2=[[C. P. Thakur]]
|term_start3=5 July 1998
|term_end3=4 July 2010
|party=[[भारतीय जनता पार्टी]]
|profession=[[Journalist]] and former [[World Bank]] [[Economist]]<br />Politician
|spouse= अनीता शौरी
|footnotes=
|signature=
}}
'''अरुण शौरी''' (जन्म २ नोभेम्बर १९४१ {{Sfn|International Press Institute}} ) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ|राजनीतिज्ञ हुन्]] । <ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, ''इन्डियन एक्सप्रेस'' र ''द टाइम्स अफ इन्डियाका'' सम्पादक र वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (१९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार|रेमन म्यागसेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> ९९० मा [[पद्मभूषण|पद्मभूषण प्रदान]] गरिएको थियो।
९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरु मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरु माथि आक्रमणहरु बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म|ईसाई धर्ममा]] विवादास्पद कार्यहरु लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरु प्रति शंकास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्मसँग]] सम्बन्ध राख्छन्। उहाँ "तर्कको सबैभन्दा नजिक" मान्नुहुन्छ। <ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref> <ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> यो शंका आफ्नो असक्षम छोरा हुर्काउने र आफ्नी बिरामी पत्नीको हेरचाह गर्ने चिन्तनबाट जन्मिएको थियो, उनले २०११-पुस्तक ''डज हि नो ए मदर्स हार्ट: हाउ दुखरिङ रिफ्युट्स रिलिजनमा'' साझा गरेका अनुभवहरु , "जीवनसँग व्यवहार गर्न र व्यवहार गर्नका लागि। यसले हामीलाई के पठाउँछ, बुद्धको स्थिति सबैभन्दा उपयोगी छ।" <ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref>
== बाल्यकाल ==
अरुण शौरीको जन्म २ नोभेम्बर १९४१ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[जालन्धर|जालन्धरमा]] भएको थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन{{स्रोत नखुलेको|date=December 2014}} र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र (एच) मा स्नातक गरे। <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराक्यूज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनशिप एण्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरे। <ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref>
== व्यक्तिगत जीवन ==
शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्, र उनीहरु का एक छोरा छन्। <ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन् । <ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरु लाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन् "मेरो लेखन एक अधिवक्ताको केस डायरी जस्तै हो जुन मुद्दा जित्ने लक्ष्य हो" र पत्रकारितामा उनको विचार। <ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref>
== क्यारियर ==
=== अर्थशास्त्री ===
सिराक्यूज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेपछि शौरीले १९६७ मा [[विश्व बैंक|विश्व बैंकमा]] अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरे जहाँ उनले १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरे। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थाले। {{Sfn|International Press Institute}}
=== पत्रकारिता ===
सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा ''इन्डियन एक्सप्रेसका'' लागि लेख्न थाले। रामनाथ गोयन्काको स्वामित्वमा रहेको अखबार सेन्सरशिपमा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो। {{Sfn|International Press Institute}} उनी १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को फेलो बन्नुभयो। [13] जनवरी १९७९ मा, गोयन्काले शौरीलाई अखबारको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गर्नुभयो, जसलाई उनी उपयुक्त ''देखिएमा कार्टे ब्ल्यान्च'' दिए। {{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा विकास गरे जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरे, मार्था नुसबाउमको शब्दमा, "सत्यप्रतिको उनको समर्पणले विश्वभर प्रशंसा जितेको छ। राजनीतिक स्पेक्ट्रम"। [14]
शौरीलाई ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ । <ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक संचार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रेमन म्यागसेसे पुरस्कार प्राप्त गरे। [13] सन् २००० मा, उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको ''विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको'' रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेशनल एडिटर अफ द इयर अवार्ड पनि नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}}
=== राजनीति ===
उहाँ [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट [[राज्य सभा|राज्यसभामा]] लगातार दुई कार्यकालका लागि बीजेपी प्रतिनिधिको रूपमा मनोनीत गरिएको थियो, यसरी १९९८-२००४ र २००४-२०१० को लागि संसद सदस्य भई।{{स्रोत नखुलेको|date=September 2015}} उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], VSNL, हिन्दुस्तान जिंक लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरे। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref>
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरु कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (डिभोर्समा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरे। आइन्स्ली एम्ब्री भन्छन्, तिनीहरु मध्येका उदारवादीहरु ले यसलाई "इस्लामिक अस्पष्टताका शक्तिहरु को समर्पण, फिर्ताको रूपमा हेरेका थिए। ... तेह्रौं शताब्दीसम्म"; हिन्दू पुनरुत्थानवादी आलोचकहरु ले यो "भारतीय एकतालाई कमजोर पार्ने" सोचेका थिए। शौरीले लेखहरु लेखेका थिए जसले कुरानले महिलालाई आवश्यक पर्ने व्यवहारले वास्तवमा उनीहरु लाई सुरक्षा प्रदान गर्दछ भनेर देखाउने प्रयास गरेको थियो, यद्यपि व्यवहारमा इस्लामिक कानूनको प्रयोगले उनीहरु लाई दमन गरिरहेको थियो। मुस्लिम विद्वान रफिक जकारियाले इस्लामको सुधारको लागि शौरीको चासो वास्तवमा हिन्दू अवहेलनाको प्रदर्शन हो जसले मुस्लिम महिलाहरु को दुर्दशालाई प्रयोग गर्यो। समाजको पिछडिएको उदाहरण हो । वीर सांघवीले यसलाई "उदारवादी अनुहारको साथ हिन्दू अराजकता" भने। [19]
२००९ को आम चुनावमा भाजपाको पराजयपछि शौरीले पार्टी भित्र आत्मनिरीक्षण र जवाफदेहिताको लागि आग्रह गरे। उनले पार्टीभित्रको गुटबन्दी र आफ्नो एजेन्डालाई सघाउन पत्रकारलाई जानकारी दिनेहरु को निन्दा गरे। [20]
शौरीलाई राजनीतिक वैज्ञानिक क्रिस्टोफ जाफ्रेलोटले "उग्रवादी हिन्दू विषयवस्तुहरु प्रति सहानुभूति राख्ने लेखक" [21] भनेर वर्णन गरेका छन् र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ]] (आरएसएस), एक राष्ट्रवादी हिन्दुत्व संगठनको उद्देश्यका लागि सार्वजनिक रूपमा आवाज उठाएका छन्। यसले उनको पत्रकारिताको प्रशंसा गर्नेहरु मध्ये केहीलाई असन्तुष्टि दिएको छ। [22] उनले भनेका छन्, यद्यपि उनले कथित मुस्लिम हिंसाबाट खतरा देखेका छन् जस्तै २००२ को गोधरा ट्रेन जलेको घटना, मानिसहरु ले "हिन्दुत्व" शब्दलाई पुन: परिभाषित गर्ने झुकाव राखेका छन्। उनी [[भारतीय जनता पार्टी]] (भाजपा) का प्रमुख सदस्यहरु जसमध्ये उनी सदस्य छन् र जसको आरएसएससँग सम्बन्ध रहेको बताउँछन्। - विशेष गरी, [[लालकृष्ण आडवाणी]] र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] - साम्प्रदायिक घृणाको विरोधमा देखाएको छ र भाजपालाई समावेशी बनाउने प्रयासमा मुस्लिम र हिन्दू दुवै चरमपन्थीहरु लाई सीमान्तीकृत गर्ने प्रयास गरेको छ जसले त्यस्ता घृणालाई बढावा दिन्छ। [23] राजनीतिक वैज्ञानिकको हैसियतमा वर्तमान निर्वाचन प्रणालीले योग्यता र निष्ठासँग सरोकार राख्दैन भन्ने उनको विचार छ। भोलिको इन्डिया ग्लोबल समिट नामक सांस्कृतिक सम्मेलनमा उनले आफ्नो धारणा राख्दै वर्तमान निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन ल्याउन समाजबाटै दबाब आउनुपर्ने बताए । <ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/politics/arun-shourie-says-pressure-to-change-electoral-system-should-come-from-society-4122739.html|title=Arun Shourie says pressure to change electoral system should come from society-Politics News, Firstpost|date=8 October 2017}}</ref>
=== लेखक ===
अरुण शौरीले धेरै किताब लेखेका छन् । मार्था नुसबाउमका अनुसार, उनको लेखनका विशेषताहरु हुन्:
{{Quote|recognisably the creation of a smart, determined, muckraking journalist, They are polemical, ad hominem, often extremely shrill in tone. ... But despite their style, the books are obviously the work of a brilliant man, with a wide if idiosyncratic learning, a passion for the freedoms of speech and press, and a desire to get beneath current events to address underlying issues.{{sfnp|Nussbaum|2009|p=62|ps=}}}}
[[महात्मा गान्धी|गान्धीको]] अपवाद बाहेक, उनीसँग कुनै पनि धार्मिक विचारकको लागि थोरै समय छ र नुस्बम भन्छन्, उनका पुस्तकहरु "कहीँ छैन। ... सन्तुलन प्रदान गर्न खोज्नुहोस्; कतै जटिलताको भावना छैन। सबैको एउटै ठट्टा, उच्च स्वर छ।" [25]
इतिहासकार डीएन झाले शौरीको पुस्तक ''प्रख्यात इतिहासकारहरु को'' आलोचना गरे, जुन एनसीईआरटी विवादसँग सम्बन्धित छ, यसले "निन्दा" समावेश गर्दछ र "इतिहाससँग कुनै सम्बन्ध छैन।" <ref>{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/grist-to-the-reactionary-mill/|title=Grist to the reactionary mill|date=9 July 2014|website=Indian Express|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://kafila.org/2014/07/09/how-history-was-unmade-at-nalanda-d-n-jha/|title=How History Was Unmade At Nalanda! D N Jha|date=9 July 2014|website=Kafila|accessdate=9 July 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/opinion/votes-do-not-guide-intellectuals-d-n-jha-114112900682_1.html|title=Votes do not guide intellectuals: D N Jha|last=Sreedathan|first=G.|date=9 November 2014|work=Business Standard|access-date=9 July 2015}}</ref>
== आईआईटी कानपुर ==
२००० मा, शौरीले सम्पूर्ण रकम (रु. 12 [[भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान कानपुर|भारतीय प्राविधिक संस्थान कानपुरमा]] जैव विज्ञान र जैव इन्जिनियरिङ विभाग स्थापना गर्न सांसद स्थानीय क्षेत्र विकास योजना (MPLADS) अन्तर्गत उहाँलाई उपलब्ध विवेकी खर्चको करोड)। <ref>[http://www.rediff.com/money/2004/oct/18spec1.htm Shourie gives Rs 12 crore to IIT-Kanpur!]</ref> सन् २००५ मा उनले फेरि रु. ११ इन्स्टिच्युटमा वातावरण विज्ञान र वातावरणीय इन्जिनियरिङका लागि छुट्टै भवन निर्माण गर्न करोडौं।{{स्रोत नखुलेको|date=June 2014}}
== पुस्तकहरु ==
'''लेखक'''
* ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
* ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
* ''जनता चरणमा संस्थाहरु'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
* ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
* ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
* ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
* ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
* ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
* ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
* ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
* ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरु : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरु , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
* ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
* ''भारतीय विवादहरु : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
* ''भारतमा मिसनरीहरु : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
* ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
* ''झूटो देवताहरु को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
* ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरु को प्रविधि, तिनीहरु को जीवन, तिनीहरु को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
* ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरु : मिसनरीहरु , तिनीहरु को डिजाइन, तिनीहरु को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
* ''अदालत र तिनीहरु का निर्णयहरु : परिसर, पूर्व शर्तहरु , परिणामहरु'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
* ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
* ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरु'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
* ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
* ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
* ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
* ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरु ले पंडित नेहरु लाई सिकाएका पाठहरु तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
* ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
* ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
* ''दुई संतहरु : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरु : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
* ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरु को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
* ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
* ''हराएको कारणहरु को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
'''सह-लेखक'''
* अमरजीत कौरन, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
* [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)।
* [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
== सन्दर्भहरु ==
'''उद्धरणहरु''' {{Reflist}}'''बिब्लियोग्राफी'''
== थप पढाइ ==
* {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}}
* [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com]
* [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com]
== बाह्य लिङ्कहरु ==
{{Ministry of Communications (India)}}{{RMA winners of India}}
[[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]
e4xupmaaz4r7a6royxnph73bm3vpqmv
महेन्द्र राय यादव
0
126279
1071718
2022-07-30T10:00:15Z
2404:7C00:44:6F49:2B89:DD95:BEE5:C8D4
नयाँ पृष्ठ: '''महिन्द्रा राय यादव''' एक नेपाली राजनीतिज्ञ र नेपालको संघीय संसदको प्रतिनिधि सभाका सदस्य हुन्।<ref><nowiki>http://election.ekantipur.com/pradesh-2/district-sarlahi?lng=eng</nowiki></ref> उनी २०७४को चुनाव बाट सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ ब...
wikitext
text/x-wiki
'''महिन्द्रा राय यादव''' एक नेपाली राजनीतिज्ञ र नेपालको संघीय संसदको प्रतिनिधि सभाका सदस्य हुन्।<ref><nowiki>http://election.ekantipur.com/pradesh-2/district-sarlahi?lng=eng</nowiki></ref> उनी २०७४को चुनाव बाट सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ बाट प्रथम निर्वाचित हुनुभएको थियो। सोही निर्वाचन क्षेत्र बाट उनले राजेन्द्र महतो लाई हराउँदै संविधान सभा मा निर्वाचित भएका थिए।<ref><nowiki>http://hr.parliament.gov.np/en/video/2672</nowiki></ref>
उनी नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको देउवा मन्त्रिमण्डलमा कृषिमन्त्री का रूपमा कार्य गरेको अनुभव राख्नु हुन्छ।<ref>https://ratopati.com/story/248482/2022/6/29/mahendra</ref>
== सन्दर्भ ==
tpi8h93wt9qdxraxhj1tecy5jozey5u
1071719
1071718
2022-07-30T10:00:28Z
2404:7C00:44:6F49:2B89:DD95:BEE5:C8D4
wikitext
text/x-wiki
'''महिन्द्रा राय यादव''' एक नेपाली राजनीतिज्ञ र नेपालको संघीय संसदको प्रतिनिधि सभाका सदस्य हुन्।<ref><nowiki>http://election.ekantipur.com/pradesh-2/district-sarlahi?lng=eng</nowiki></ref> उनी २०७४को चुनाव बाट सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ बाट प्रथम निर्वाचित हुनुभएको थियो। सोही निर्वाचन क्षेत्र बाट उनले राजेन्द्र महतो लाई हराउँदै संविधान सभा मा निर्वाचित भएका थिए।<ref><nowiki>http://hr.parliament.gov.np/en/video/2672</nowiki></ref>
उनी नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको देउवा मन्त्रिमण्डलमा कृषिमन्त्री का रूपमा कार्य गरेको अनुभव राख्नु हुन्छ।<ref>https://ratopati.com/story/248482/2022/6/29/mahendra</ref>
== सन्दर्भ ==
lh7sxubv9tv3unb84sz4fma6nrh8wew
1071720
1071719
2022-07-30T10:02:44Z
2404:7C00:44:6F49:2B89:DD95:BEE5:C8D4
wikitext
text/x-wiki
'''महिन्द्रा राय यादव''' एक नेपाली राजनीतिज्ञ र नेपालको संघीय संसदको प्रतिनिधि सभाका सदस्य हुन्।<ref><nowiki>http://election.ekantipur.com/pradesh-2/district-sarlahi?lng=eng</nowiki></ref> उनी २०७४को चुनाव बाट सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ बाट प्रथम निर्वाचित हुनुभएको थियो। सोही निर्वाचन क्षेत्र बाट उनले राजेन्द्र महतो लाई हराउँदै संविधान सभा मा निर्वाचित भएका थिए।<ref><nowiki>http://hr.parliament.gov.np/en/video/2672</nowiki></ref> यादव चार पटकको प्रत्यक्ष निर्वाचित सांसद हुनुहुन्छ।
उहाँ तराई मधेश क्षेत्रको एक स्थापित नेता एवम् अपराजित नेताको रूपमा परिचित हुनुहुन्छ। उनी नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको देउवा मन्त्रिमण्डलमा कृषिमन्त्री का रूपमा कार्य गरेको अनुभव राख्नु हुन्छ।<ref>https://ratopati.com/story/248482/2022/6/29/mahendra</ref>
== सन्दर्भ ==
id2yp8p2rnxt4x7rfdzcklag0wwcimu
प्रयोगकर्ता वार्ता:खेननारायण
3
126280
1071721
2022-07-30T10:23:10Z
नेपाली विकिपिडिया स्वागत
28168
[[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]]
wikitext
text/x-wiki
{{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=खेननारायण}}
-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १६:०८, ३० जुलाई २०२२ (नेपाली समय)
3mi5jnf3ayk80aafhw6gw9qu4hij8q7