विकिपिडिया
newiki
https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
मीडिया
विशेष
वार्तालाप
प्रयोगकर्ता
प्रयोगकर्ता वार्ता
विकिपिडिया
विकिपिडिया वार्ता
चित्र
चित्र वार्ता
मीडियाविकि
मीडियाविकि वार्ता
ढाँचा
ढाँचा वार्ता
मद्दत
मद्दत वार्ता
श्रेणी
श्रेणी वार्ता
पोर्टल
पोर्टल वार्ता
मस्यौदा
मस्यौदा वार्ता
TimedText
TimedText talk
मोड्युल
मोड्युल वार्तालाप
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
श्रेणी:सङ्गीत
14
1759
1073812
317336
2022-08-14T03:29:06Z
Nirmal Dulal
4744
Nirmal Dulal द्वारा [[श्रेणी:संगीत]] पृष्ठलाई [[श्रेणी:सङ्गीत]] मा सारियो: सुधार
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Music}}
[[श्रेणी:मनोरंजन]]
[[श्रेणी:संस्कृति]]
cg5isn69k83bdnslhgaffwtpaaiv58u
नेपाल भाषा
0
1836
1073794
1049696
2022-08-13T16:45:28Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Distinguish|नेपाली भाषा}}{{Infobox language
| name = नेपाल भाषा, 𑐣𑐾𑐥𑐵𑐮 𑐨𑐵𑐲𑐵
| nativename = {{lang|new|नेपाल भाषा|𑐣𑐾𑐥𑐵𑐮 𑐨𑐵𑐲𑐵 }}
| familycolor = Sino-Tibetan
| states = [[नेपाल]]
| region = दक्षिण एसिया
| speakers = ८ लाख ६० हजार
| fam2 = ([[तिब्बती-बर्मेली भाषा]])
| dia1 = काठमाडौं, 𑐫𑐾𑑃
| script = [[देवनागरी लिपि|देवनागरी]], कुटाक्षरी लिपि, [[रञ्जना लिपि]], [[प्रचलित लिपि|𑐥𑑂𑐬𑐔𑐮𑐶𑐟 𑐮𑐶𑐥𑐶]], [[ब्रह्मी लिपि]], [[गुप्त लिपि]], भुजिँमोल लिपि, गोलमोल लिपि
| nation = {{NEP}}, <br /> सिक्किम {{IND}}
| agency = नेपाल भाषा परिषद
| iso2 = new
| iso3 = new
| notice = IPA
| dia2 = दोलखाली, 𑐡𑑀𑐮𑐏𑐵𑐮𑐷
| dia3 = भक्तपुर, 𑐨𑐎𑑂𑐟𑐥𑐸𑐬
| dia4 = ललितपुर, 𑐫𑐮
| dia5 = बनेपा, 𑐧𑐣𑐾𑐥𑐵
| dia6 = धुलिखेल, 𑐢𑐸𑐮𑐶𑐏𑐾𑐮
| dia7 = चित्लाङ्ग, 𑐔𑐶𑐟𑑂𑐮𑐵𑐒𑑂𑐐
| dia8 = किर्तिपुर, 𑐎𑐶𑐬𑑂𑐟𑐶𑐥𑐸𑐬
| dia9 = सिन्धुपाल्चोक, 𑐳𑐶𑐣𑑂𑐢𑐸𑐥𑐵𑐮𑑂𑐔𑑀𑐎
| dia10 = पनौति,𑐥𑐣𑑁𑐟𑐶
| ld10 =
}}
<!-- Not to be confused with Nepali language, this article is about Newari Language -->
'''नेपाल भाषा''' :: नेवा: समुदायले बोल्ने प्रादेशिक भाषा (नेवारीमा नेवाःभाय्) [[नेपाल]]को एउटा प्रमुख समृद्ध भाषा हो। नेपालभाषा भनेको नेवा: साहित्यको ऐतिहासिक, सामाजिक, साँस्कृतिक एवं साहित्यिक उपनाउँ हो ।
[[चिनी-तिब्बती]] भाषा परिवार अन्तर्गत [[तिब्बती-बर्मेली]] समूहमा पर्ने यस भाषा किराँत भाषामा विभिन्न भाषाहरू मिसिएर विकसित भई मल्लकाल देखि साहित्यिक रूपमा फल्दैफुल्दै आएको छ । आफ्नै विभिन्न लिपि भएको यस भाषा [[देवनागरी लिपि]]मा पनि लेखिने एउटै मात्र चिनी-तिब्बती परिवारको भाषा पनि हो ।
== वर्गिकरण ==
[[File:Nepal bhasa patrika fp.jpg|thumb|200px|मिति वि.सं. २०।७।२०१७ को ‘नेपाल भाषा पत्रिकाˈ दैनिक पत्रिका]]
यो भाषा चिनी-तिब्बती भाषा परिवार अन्तर्गत तिब्बती-बर्मेली समुहमा पर्दछ।
== लिपि ==
नेपाल भाषा धेरै लिपिहरूमा लेखिन्छ। ती मध्ये प्रमुख लिपिहरू [[रञ्जना लिपि]], [[प्रचलित]], [[ब्राह्मि]], [[भुजिमोल]] हुन्। यी सबै लिपिहरू देब्रेबाट दायाँतर्फ लेखिन्छन्, तर [[कुटिला लिपि]] लिपि भने माथिबाट तल लेखिन्छ। यी सबै लिपिमा स्वरमाला र व्यंजनमाला गरी दुई प्रकारका अक्षरहरू हुन्छन्। नेपाल भाषाका चौधवटा लिपि हुन्:-
* [[ब्राह्मि लिपि]]
* [[कुटिला लिपि]]
* [[गुप्त लिपि]]
* [[प्रचलित लिपि]]
* [[रञ्जना लिपि]]
* [[भुजिमोल लिपि]]
* [[लितुमोल लिपि]]
* [[कुवेँमोल लिपि]]
* [[पाचुमोल लिपि]]
* [[हिंमोल लिपि]]
* [[गोलमोल लिपि]]
* [[कुँमोल लिपि]]
==भाषिका==
*[[द्वाल्खा नेपालभाषा|दोलखा भाषिका]]
*[[चिलं नेपालभाषा|चित्लांग भाषिका]]
*[[यल नेपालभाषा|ललितपुर भाषिका]]
*[[येँ नेपालभाषा|काठमाडौँ भाषिका]]
*[[किपू नेपालभाषा|किर्तिपूर भाषिका]]
*[[ख्वप नेपालभाषा|भक्तपूर भाषिका]]
*[[प्याङ्गां नेपालभाषा|प्याङ्गां भाषिका]]
*[[पहरि नेपालभाषा|पहरि भाषिका]]
*काभ्रे सात गाउँका भाषिका (नाला,बनेपा,साँगा,श्रीखंदापुर ,चौकोट, पनौती र खोपासी )
*धुलिखेल भाषिका
*[[पिदेय् नेपालभाषा|ऐतिहासिक आप्रवासन भाषिका]]
== विकासक्रम ==
नेपाल भाषा [[काठमाडौँ उपत्यका|नेपाः उपत्यका]]को मौलिक भाषा हो। यसको उत्पत्ति [[काठमाडौँ उपत्यका]]मा भएकोमा विद्वहरूको सहमति छ। [[काठमाडौँ उपत्यका]]मा [[किरांत]] शासणको समयमा यस भाषामा किरांती भाषाको प्रभाव पर्न गयो। [[तिब्बत]]सँगको शताव्दीयौंको व्यापारले गर्दा यो भाषामा तिब्बती भाषाको पनि उल्लेख्य प्रभाव देखिन्छ। [[लिच्छवि काल|लिच्छवी]] काल र [[मल्ल]] कालमा बध्दो [[संस्कृत]]को तथा [[शाहकाल]]मा [[खस]] (नेपाली) भाषाको प्रभाव यो भाषामा देखिन्छ।
तिब्बती-बर्मेली भाषा परिवारको भाषा भए पनि वर्षोसम्मको [[भारोपेली भाषा परिवार]] भाषासँगको सम्बन्धले गर्दा नेपाल भाषाको स्वरूप विशेष गरी [[नामपद]] अलि भारोपेली जस्तो छ।
शाहकालमा तथा [[राणाकाल]]मा राष्ट्रद्वारा नेपाली भाषालाई दिईएको प्राथमिकता तथा [[पञ्चायती व्यवस्था]]को "[[एक भाषा]]" नीतिले यो भाषाको विकासक्रममा केही सुस्तायो। [[लोकतन्त्र|प्रजातन्त्र]] पुनर्स्थापना पश्चात् नेपाली मिडियामा निजि क्षत्रको संलग्नताले यस भाषाको विकासमा सघाएको छ।
== साहित्य ==
[[File:Mahindra malla.jpg|thumb|200px|राजा [[महिन्द्र मल्ल]] (शासन १५६०–१५७४) जसलाई नेपालभाषाको आदिकवि भनिन्छ।]]
नेपाल भाषा [[साहित्य]] कहिले सुरू भयो भन्ने बारेमा कुनै ऐतिहासिक प्रमाण छैन। यसको विकास तथा विस्तार लिच्छवी तथा मल्ल कालमा भएको थियो भन्ने तथ्यलाई तत्कालिन समयमा रचित विभिन्न नाटक, गीत, काव्य तथा तत्कालीन शिलालेखहरूले पुष्टि गर्दछन्। नेपालभाषाका महाकवि [[सिद्धिदास महाजु]] हुन्। यस भाषाबाट लेखिएको प्रथम अभिलेखको रूपमा ई.सं. १११४ को ललितपुर रुद्रवर्ण महाविहारस्थित ताड पत्रलाई लिइएको छ । मल्लकालको उदयसँगै राजकीय मान्यता पाएपछि यस भाषाले राम्ररी फल्ने फुल्ने मौका पायो । यही अनुरूप १४औँ शताब्दीमा आएर हरमेखला, नारद संहिता, अमरकोश, गोपालराज वंशावली आदिजस्ता महत्त्वपूर्ण ग्रन्थहरू रचिए भने तत्कालीन आवश्यकता र शासकहरूको रुचि अनुसार विविध विषयको प्रशस्त वाङ्मय ग्रन्थहरूको रचना भए । फलतः नेपालमा संस्कृत पछि प्राचीन वाङ्मय ग्रन्थको बढी रचना नेपाल भाषाबाटै भयो । ई.सं. १५०५ को भागवत् पुराण ग्रन्थदेखि यस भाषाको साहित्यिक इतिहास सुरू हुन्छ ।<<<ref>[http://www.gorkhapatra.org.np/mag/madhuparka.detail.php?article_id=167&cat_id=11 १]</ref>>>
१) प्राचीन काल -ई.सं. १५०५-१८४७
२) माध्यमिक काल -ई.सं. १८४७-१९४१
३)आधुनिक काल -ई.सं. १९४१ देखि हालसम्म
=== १) प्राचीन काल -ई.सं. १५०५-१८४७ ===
नेपाल भाषाको साहित्यिक इतिहासमा मल्लकाललाई स्वर्ण युग मानिन्छ । तत्कालीन शासकहरू स्वयंले यस भाषाबाट गीत, नाटक नाटिका आदि रचेर नेपाल भाषा साहित्य उत्थानको निमित्त महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएका थिए । यस समयमा विकास भएका प्रमुख साहित्यिक विधा कथा, गीत तथा नाटक हुन् ।
==== कथा ====
प्राचीन कथाहरू विशेषतः स्वतन्त्र लेखन नभई अरू भाषाको अनुवादको रूपमा रहे पनि रचनाकारहरूले तत्कालीन धर्म संस्कृतिलाई प्रतिबिम्बित गरेर आफ्ना सिर्जनशीलता देखाएका छन् । यस्ता प्राचीन कथाहरूमा पुराण, अवदान, जात, तीर्थव्रत महात्म्य आदि जस्ता धार्मिक कथाहरू, पुराण, जातक, तीर्थव्रत माहात्म्य आदिजस्ता धार्मिक कथाहरू, हितोपदेश -ई.स १५७१) तन्त्राख्यान -ई.स. १५१८) जस्ता औपदेशिक कथाहरू, बेताल पंचविंशति - ई.सं. १६२०) शुकबहत्तरी जस्ता लौकिक मनोरञ्जनात्मक कथा तथा महाभारत रामायण सम्बन्धी भित्ते चित्र कथाहरू प्रमुख छन् ।
==== '''गीति काव्य''' ====
प्राचीन साहित्यमा सङ्ख्यात्मक रूपले मात्र नभई सबभन्दा बढी सिर्जनात्मक सशक्तता प्रतिबिम्बित भएको विधा गीति काव्य हो । हालसम्मको प्रमाणित तथ्य अनुसार ई.सं. १५६९ को वीर रस प्रधान प्रणमति जुगपति नामक गीतलाई नेपाल भाषाको सबभन्दा पहिलो काव्य तथा राजा महिन्द्र मल्ललाई -ई.सं. १५६०-१५७४) आदिकविको रूपमा लिइएको छ । अरू प्रमुख कविहरूमा-राजा जगतप्रकाश मल्ल, सिद्धिनरसिंह मल्ल, श्रीनिवास मल्ल, प्रताप मल्ल, रानी ऋद्धी लक्ष्मी, रणजीत मल्ल, वृद्धिलक्ष्मीˌ जयप्रकाश मल्ल तथा जनसाधारणमा, केशव उदास, जगत्केशरी आदि प्रमुख छन् । त्यस्तै काव्यको विषयको रूपमा भक्ति तथा, श्रृगार नै मुख्य छन् ।
==== नाटक ====
नाटक लेखनमा पहिले नेपाल भाषालाई निर्देशनको माध्यमको रूपमा मात्र प्रयोग गरिएको थियो भने ई.सं. १६०८ मा आएर सिद्धिनरसिंह मल्लका एकादशी व्रतजस्ता एकाङ्की तथा ई.सं. १६६५ मा जगतप्रकाश मल्लको मूलदेव शशीदेवपाख्यान जस्ता पूर्णाङ्की पनि यस भाषामा देखा पर्न थाले । तत्कालीन शासकहरूले आफैले नाटकहरूको रचना गर्ने मात्र नभई विवाह व्रतवन्ध जस्ता महत्त्वपूर्ण पर्वहरूमा प्रदर्शन गरेर नाटक साहित्यको विकासलाई महत्त्वपूर्ण टेवा पुर्याएका थिए । राजा सिद्धिनरसिंह मल्ल, ˌश्रीनिवास मल्ल,ˌ जगत्प्रकाश मल्लˌ भूपतिन्द्र मल्ल, रणजित मल्ल, जयप्रकाश मल्ल आदि त्यस बेलाका प्रमुख नाटकारहरू हुन् भने सङ्गीत नृत्य आदि तत्कालीन नाटकका अभिन्न अङ्ग हुन् ।
यसरी मल्लकालमा असाध्यै मौलाएको नेपाल भाषा साहित्य मल्ल शासनको अन्त्यसँगै यसको विकासमा गतिरोध आयो तर पहिले जस्तै साहित्य लेखनमा राजारानीहरू सरिक नभए पनि केही भाइ भारदार तथा अज्ञात कविहरूले मन्द गतिमा भए पनि यसको क्रमलाई टुट्न दिएनन् । उक्त कविहरूले भजन, मुक्तक तथा गीति कथाका रूपमा तत्कालीन जनताले भोग्नु परेका घात-प्रतिघातलाई निर्भीक निडरतापूर्वक अभिव्यक्त गरेका छन् । शिलु तिर्थ, ˌशितलामाजु गीति कथा यसका ज्वलन्त उदाहरण हुन् ।
=== '''२) माध्यमिक काल -- ई· सं· १८४७-१९४१ ===
माध्यमिक कालको पहिलो चरणलाई अन्धकार युग पनि भनिन्छ । नेपाल भाषालाई प्रत्यक्षरूपले दमन गर्ने कार्य यही समयदेखि भयो । ई.सं. १८४७ मा भएको भयानक कोत पर्वले भाइ-भारदारहरूमा डर-त्रास उब्जायो भने तत्कालीन सन्त महन्तको अर्ति उपदेशले पनि उनीहरूमा गहिरो प्रभाव पारेको थियो । फलतः स्वामी अभयानन्द, हरिभक्त माथेमा, मानलाल मास्के आदि जस्ता भाइ-भारदारहरूबाट उपदेशात्मक प्रवृत्तिको भक्ति काव्य सिर्जना भयो । उता तात्कालीन शासकहरूको भाषिक दमनले साहित्यिक प्रवाहमा गतिरोध ल्याए पनि त्यसको प्रतिरोध गर्ने युग पुरूषहरू पनि समयले जन्माएका थिए । साथै छिमेकी देश भारतमा भएको तत्कालीन भाषिक, सांस्कृतिक जागरणले पनि यहाँका युवाहरूमा गहिरो प्रभाव पारेको थियो । फलस्वरूप यी युग पुरुषहरूबाटै नेपाल भाषा साहित्यको पुनर्जागरणको थालनी भयो ।
पण्डित निष्ठानन्द बज्राचार्यले हस्तलिखित परम्परालाई तोडी मुद्रण परम्पराको थालनी गरे भने ललितविस्तर जस्ता ग्रन्थहरू रचेर धार्मिक तथा भाषिक जागरण ल्याए । महाकवि सिद्धिदासले सिद्धिरामायण, सत्यसती, सज्जन हृदयाभरण जस्ता काव्य रचेर नेपाल भाषालाई विविध विधा, विविध विषयबाट सम्पन्न गराए, नैतिकमूलक उपदेशात्मक प्रवृत्तिको काव्यको थालनी गरे । कवि योगवीर सिंहले काव्य मार्फत भाषिक तथा सांस्कृतिक जागरणका स्वरहरू घन्काए । मास्टर जगतसुन्दर मल्लले मातृभाषामा शिक्षा दिने पाठ सिकाए । शहीद शुक्रराज शास्त्रीले 'नेपालभाषा व्याकरण' जस्ता पुस्तक लेखी स्तरीय भाषा बनाउनमा सहयोग पुर्याए । धर्मादित्य धर्माचार्यले 'बुद्धधर्म र नेपालभाषा' नामक पत्रिका प्रकाशन गरेर पत्रिकाको परम्परा बसाले । त्यस्तै सिद्धिदासको 'शिवविलास', निष्ठानन्दको 'ललितविस्तर', धर्मादित्य धर्माचार्यको 'नेपालभाषा व थ्वया साहित्य' जस्ता गद्य लेखनले तत्कालीन गद्य विधालाई नै स्तरीय बनाए ।
=== '''३. आधुनिक काल -- ई.सं. १९४१ देखि हालसम्म''' ===
[[File:Hridaya jail.jpg|thumb|200px|Chittadhar Hridaya, sketched in jail, ca. 1944. He was sentenced to six years for writing a poem.]]
नेपालभाषा साहित्यले आधुनिक मोड लिनुमा तत्कालीन भाषिक साहित्यिक गतिविधिहरूको पनि ठूलो भूमिका रहेको छ । वि.सं. १९९७ सालको काण्डमा जेलमा परेका कवि लेखकहरू तथा देश निकाला गरिएका तत्कालीन भिक्षुहरूको साहित्यिक योगदान ‘धर्मदूत, धर्मोदय, नेपालˈ आदि पत्र पत्रिकाको प्रकाशन, च्वसापासा, नेपाल भाषा परिषद् आदि जस्ता सङ्घ, संस्थाको स्थापना, तत्कालीन प्रजातन्त्रको खुला वातावरण आदिले नयाँ-नयाँ साहित्यिक विधाहरू नेपाल भाषा साहित्यमा पनि भित्रिए भने पहिले भएका विधाहरूले पनि आधुनिक रूप लिए । फलतः नेपाल भाषा साहित्यले आधुनिक युगमा प्रवेश गर्यो । त्यस्तै पञ्चायती व्यवस्थाको भाषिक दमनको विरुद्ध भएको साहित्यिक क्रियाकलाप, वि.सं. २०४६ तथा वि.सं.२०६२/६३ को जनआन्दोलन, विश्वमा देखापरेको उत्तर आधुनिकवादको लहर, साइबर संस्कृतिको विकास आदिले यस आधुनिक क्रमलाई अझ अगाडि बढाए ।
==== काव्य====
नेपाल भाषामा स्वच्छन्दतावादी धाराको प्रयोग ई.सं. १९२८ नै कवि बैकुण्ठप्रसाद लाकौलले गरिसकेका भए पनि यसलाई अधि बढाउने काम आधुनिक कालको प्रारम्भसँगै भयो । यसको अग्रणी भूमिका सिद्धिचरणले निर्वाह गरे भने दुर्गालाल, ˌनारायणदेवी जस्ता थुप्रै कवि कवयित्रीहरूले यसलाई साथ दिए । त्यस्तै ई.सं. १९६० को दशकमा ˈगाजलं दाःगु चा, सरासुˈ जस्ता काव्य सङ्ग्रहको प्रकाशनले नेपाल भाषामा पनि आधुनिक कविताको सूत्रपात गरे । पूर्णबहादुर वैद्य, ˌश्यामसुन्दर सैजु, ˌबुद्ध सायमि, योगेन्द्र प्रधान, आनन्द जोशी यस प्रवृत्तिका अगुवा सर्जकहरू हुन् भने अरू थुप्रै नयाँ पुस्ताका कविहरूमा गिरिजाप्रसाद जोशी, त्रिरत्न शाक्य, भगतदास श्रेष्ठ, सुदन खुसः, नर्मदेश्वर प्रधान, प्रतिसरा सायमि, केशवमान शाक्य, नवीन चित्रकारˌ नारद वज्राचार्य, राजभाइ जकःमिˌ सुरेश किरण, ईश्वरी मैया आदि छन् । त्यस्तै परबन्ध काव्यतर्फ चित्तधर हृदयको ˈसुगत सौरभˈ महाकाव्यलाई यस आधुनिक कालको एक प्रमुख उपलब्धि मान्नु पर्दछ ।
==== कथा''' ====
नेपाल भाषामा आधुनिक कथाको सुरूवात चित्तधर हृदयको ˈखुपु बाखंचाˈदेखि -ई.सं.१९४७ आरम्भ भएको मानिन्छ । प्रारम्भमा बढी कथाहरू सामाजिक सुधार तथा नेवारी सांस्कृतिक परिवेशमा केन्दि्रत छन् भने नयाँ पुस्ताका कथाकारहरू सूक्ष्म, साङ्केतिक तर बृहत् समाजलाई सङ्गालेर कथा लेख्नमा प्रयत्नशील छन् । चित्तधर 'हृदय', मोतिलक्ष्मी, पूर्णदास श्रेष्ठ, माधवलाल कर्माचार्य, पूर्ण पथिकˌ हितकरवीर सिंह त्यस्तै नयाँ पुस्तामा मथुराकृष्ण सायमि, राजा शाक्य, लक्ष्मण राजवंशी, सुवर्ण केशरी, शशिकला, ˌनारद वज्रचार्य, केदार सितु आदि यस विधाका प्रमुख सर्जकहरू हुन् ।
==== '''निबन्ध''' ====
नेपाल भाषामा वास्तविक निबन्धको थालनी रत्नध्वज जोशीको तत्कालीन हस्तलिखित नेपाल -ई.सं. १९४५ पत्रिकामा प्रकाशित ˈच्वय्गु छाय??? ˈबाट भएको छ भने वस्तुपरक निबन्धको विकासमा पनि रत्नध्वज जोशीको योगदान उल्लेखनीय छ । त्यस्तै निजात्मक निबन्धको थालनी प्रेमबहादुरको न्हूपुखू देखि भयो भने यस प्रवृत्तिको निबन्धलाई अझ फराकिलो र विस्तार गर्ने काम पद्मरत्न तुलाधरˌ, मङ्गलप्रसाद, पूर्णबहादुर वैद्य आदिबाट भयो तर नेपाल भाषामा देखापरेका निबन्धहरू विषयगत हिसाबले संस्कृतिसम्बन्धी नै बढी छन् । यस विधामा देखा परेका अरू सर्जकहरू हुन्- ˌमोतिलक्ष्मी, ˌठाकुरलाल मानन्धर, फणिन्द्ररत्न बज्राचार्य, युवा पुस्तामा विजयश्वर वैद्य, रमेशकाजी स्थापितˌ सौरभ शाक्य आदि ।
==== '''नाटक ====
आधुनिक नाटकको प्रारम्भ पनि यही आधुनिक कालमा आएर मात्र भयो । राणाकालीन समयमा इन्द्रजात्रा तथा अरू पर्वमा नेपाल ˌभाषाबाट डबली नाच देखाउने यथेष्ट परम्परा भए पनि त्यसलाई लिखितरूपमा राख्ने चलन भएन । फलतः प्रकाशनको हिसाबले एकाङ्कीमा ई.सं. १९४७ ˌको चित्तधर हृदयको शक्यानी तथा पूणरङ्कीमा ई.सं. १९५४ ˌको सुदर्शन श्रामणेरको अम्वपालीलाई मान्नुपर्दछ । सुदर्शन श्रामणेर, हेमलाल जोशी तथा सत्यमोहन जोशीले विशेष गरेर ऐतिहासिक तथा पात्र प्रधान नाटकको विस्तार गरेका छन् भने ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यले फसंपू लप्ते, थाःगु छेँजस्ता नाटक लेखेर समस्यामूलक नाटकको अभावपूर्ति मात्र गरेको नभई यसको विकासको निमित्त पनि महत्त्वपूर्ण सधाउ पुर्याएको छ । अरू नाटककारहरूमा वाशु शशि, गिरिजाप्रसाद जोशी, दुर्गालाल श्रेष्ठ, राम शेखर, पद्मरत्न तुलाधर, विजयबहादुर मल्ल, दिनेश भुजु, राजभाइ जकःमि आदि उल्लेखनीय छन् ।
==== '''उपन्यास ====
ई.सं. १९५४ ˌमा प्रकाशित धुस्वां सायमीको ˈमिसाˌदेखि नेपाल ˌभाषामा उपन्यासको आरम्भ भयो । विश्व साहित्यमा उपन्यास विधा धेरै विकसित भइसकेपछि मात्र नेपाल ˌभाषामा यस विधाले प्रवेश गरेको हुनाले आफ्नो आगमनको साथै यसले उन्नत रूप देखाएको थियो । धुस्वां प्रथम उपन्यासकार मात्र नभई नेपाल ˌभाषाको उपन्यासको अर्को नाम भने पनि हुन्छ । त्यस्तै अरू उल्लेखनीय उपन्यासकारहरूमा ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, धर्मरत्न यमि, चिनियालाल बज्राचार्य, रत्नबहादुर सायमि, ˌजगदीश चित्रकारˌ मथुराकृष्ण सायमि, शशीकला मानन्धर आदि छन् ।
==== '''समालोचना ====
नेपाल ˌभाषामा पहिलो सिर्जनात्मक कृतिको समालोचना ई.सं.१९७९ ˌमा प्रकाशित रत्वध्वज जोशीको धर्मोदया कहानित हो भने समालोचना साहित्यको राम्ररी विकास नेपाल ˌभाषा विषयको पठन ˌपाठन कलेजमा भइसकेपछि -ई.सं. १९६२ मात्र भएको देखिन्छ । यस विधामा कलम चलाउने धेरै जसो प्राध्यापन पेसामा संलग्न शिक्षकहरू नै छन् तथा समालोचनाका विषयहरू पनि बढी पाठ्यपुस्तक ˌसम्बन्धी नै छन् । रत्नध्वज जोशी, माधवलाल कर्माचार्य, कृष्णचन्द्रसिंह, प्रधान, माणिकलाल श्रेष्ठ, कमलप्रकाश मल्लˌ डा. जनकलाल वैद्य, नर्मदेश्वर प्रधान, इन्द्र माली आदि यस विधाका उल्लेखनीय हस्तीहरू हुन् ।
=== प्रसिद्ध साहित्यकारहरू ===
*[[महिन्द्र मल्ल]] (आदिकवि)
*[[जय प्रकाश मल्ल]]
*[[सिद्धिदास महाजु]] (महाकवि)
*[[धर्मानन्द धर्माचार्य]]
*[[निष्ठानन्द बज्राचार्य]]
*[[योगवीरसिंह कंसाकार]]
*[[जगतसुन्दर मल्ल]]
*[[शुक्रराज शास्त्री]] (प्रथम प्रकाशित व्याकरण लेखक)
*[[सिद्धिचरण श्रेष्ठ]]
*[[चित्तधर "हृदय"]]
*[[धुस्वाँ साय्मि]]
==नेपाल भाषा देवनागिरी लिपिमा==
===स्वर वर्ण===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा!! नेपालीमा उच्चरण
|-
| अ || अ
|-
| अ: || लामो "अ"
|-
| आ|| आ
|-
| आ:|| लामो "आ"
|-
| इ|| इ
|-
| ई || ई
|-
| उ || उ
|-
| ऊ || ऊ
|-
| ऋ || ऋ
|-
|ॠ || लमो "ऋ"
|-
| लृ || लृ
|-
| लॄ|| लामो "लृ"
|-
| ए || ए
|-
| ऐ || ऐ
|-
| ओ || ओ
|-
| औ || औ
|-
| अँ || अँ
|-
| अं || लामो "अँ"
|-
| अय् || लमो "ए"
|-
| आय् || अयाय्
|-
|एय्|| धेरै लामो "ए"
|}
===व्यञ्जन वर्ण===
नेपाल भाषाका व्यञ्जन वर्णहरूको उच्चरण नेपालीमा जस्तो हुन्छ। नेपाल भाषामा नेपली भन्दा बढी व्यञ्जन वर्णहरू हुन्छन्।
{| class="wikitable"
|-
|-
|क || ख|| ग || घ || ङ || ङ्ह
|-
| च || छ || ज || झ
|-
| त || थ|| द || ध || न ||न्ह
|-
| प|| फ || ब || भ || म|| म्ह
|-
| य ||ह्य || र || ह्र || ल || ल्ह|| व|| व्ह
|-
| स || ह
|}
नेपाल भाषामा प्रयोग नहुने तर संस्कृत तथा पालि भाषा अथवा कुनै विदेशी भाषा [[नेवार जाति|नेवाः]]हरूले आफ्नै लिपिमा लेख्नुपर्दा प्रयोग गर्ने वर्णहरू:
{| class="wikitable"
| || || ञ
|-
| ट|| ठ || ड || ढ || ण
|-
| श || ष|| ह || क्ष || त्र
|-
| || || ज्ञ|| ||
|}
==नेपाल भाषा व्याकरण==
नेपाल भाषाको पनि आफ्नै व्याकरणात्मक नियमहरू छन्
===लिङ्ग===
नेपाल भाषामा केवल नाम शब्दमा मात्र लिङ्ग भेद गरिन्छ। सर्वनाम, विशेषण र क्रियापदहरूमा लिङ्ग भेद हुँदैन
# शब्द परिवर्तन गरी : काय् - म्ह्याय्, दाजु - तता, किजा - केहेँ
# पछाडी 'नी'थपी : दांगदर - दांगदरनी, सँमि - सँमिनी, माकः - माकःनी
# अगाडि 'बा' को सट्टा 'मा' राखेर : बासल - मासल, बाहेँय् - माहेँय्
# अगाडि 'थु' को सट्टा 'मा' राखेर : थुसा - मासा, थुम्येय् - माम्येय्
===वचन===
नेपाल भाषामा केवल नाम शब्दमा मात्र वचन भेद गरिन्छ
# सम्बन्धवाचक शब्दमा 'पिं'(काठमाडौँ/ललितपुर)/'पुं'(भक्तपुर) थपेर : किजा - किजापिं/किजापुं, माजु - माजुपिं/माजुपुं
# विशेषण शब्दमा 'पिं'/'पुं' थपेर : तुयु - तुयुपिं, भ्वासि - भ्वासिपिं
# अरु सबैमा 'त' थपिन्छ : खिचा - खिचात, मचा - मचात (मस्त), देगः - देगःत, मिखा - मिखात
# 'मिजं, 'मिसा', 'मिथु', 'मिखे', 'मिस्जं' शब्दहरूमा 'पिं'र 'त' दुबैमा जुन पनि राख्न सकिन्छ
# द्रव्यवाचक नाममा वचन भेद हुँदैन
===व्याकरणात्मक कण===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाली !! नेपाल भाषा
|-
| नाम || नां / नाङ
|-
| सर्वनाम || मंकाः नां, पलेनां
|-
| विशेषण || ब्वाय्सु
|-
| क्रियापद || यासु
|}
===आदर===
नेपाल भाषामा आदरलाई 'बचं तयेगु' भनिन्छ :
# सामान्य आदर - छं याना ला ( तिमिले गर्यौ र)
# आदर राखेर बोल्नु - छिसं यानादिया ला ( तपाईँले गर्नुभयो र)
# दिव्य आदर - छिकप्वलं यानाबिज्याना ला ( हजुरले गरिबक्सनु भयो र)
== चलनचल्तीका केही शव्द तथा वाक्यहरू ==
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|ज्वजलपा
|नमस्ते
|-
|छिगु नां छु खः?
|तपाईँको नाम के हो?
|-
|-
|जिगु नां … खः ।
|मेरो नाम … हो ।
|-
|न्हूगु / न्हू दँया भिन्तुना!
|नयाँ वर्षको शुभकामना!
|-
|गुथि
|संस्था
|-
|छेँ
|घर
|-
|मनू
|मान्छे
|-
|वासः
|औषधी
|-
|बुखँ
|समाचार
|-
|बुँख्याःचा
|खेतमा चरा तर्साउन राखिएको मान्छेजस्तो नमुना
|-
|ख्वाःपाः
|मुकुन्डो
|-
|प्याखं
|नृत्य
|-
|संकिपा
|चलचित्र
|-
| दबू
|स्टेज / दवली
|-
|लाय्कू
|दरबार / राजकूल
|-
|ज्यास:
|कार्यालय
|-
|पस:/ पसल
|पसल
|-
|चुक
|चोक
|-
|न्ह्यपु
|दिमाग
|-
|नुगः
|मुटु
|-
|सुभाय्
|धन्यबाद
|-
|लसंहना
|बधाई
|-
|मतिना
|माया
|-
|खः
|हो
|-
|मखु
|होइन
|-
|जिउ / ज्यू
|हुन्छ
|-
|मजिउ / मज्यू
|हुन्न
|}
=== सम्बोधन===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|जि
|म
|-
|झी
|हामी
|-
|छिः
|तपाइँ
|-
|छ
|तिमी / तँ
|-
|भाजु
|श्रीमान्
|-
|मयजु
|श्रीमाती
|-
|वयकः
|वहाँ
|-
|थन
|यहाँ
|-
|व
|उ /उनी
|-
|थो
|यो
|-
|हुँ
|त्यो
|-
|अन / आकन
|त्यहाँ
|-
|}
=== खानेकुरा ===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|जाकि
|चामल
|-
|वा
|धान
|-
|छ्व
|गहुँ
|-
|कःनि / लाजा / लाब्जा
|मकै
|-
|मुस्या
|भटमास
|-
|माय्
|मास
|-
|जा
|भात
|-
|छुचुं / छुचुङ
|पीठो
|-
|मरि / मारि / मधि
|रोटी
|-
|बजि / बै
|चिउरा
|-
|सुकू ला
|सुकुटी
|-
|धौ
|दही
|-
|ल: / नाः
|पानी
|-
|ला
|मासु
|-
|म्येय् ला
|राँगाको मासु
|-
|खाया ला
|कुखुराको मासु
|-
|दुकुचा / दुगु या ला
|बोकाको मासु
|-
|फाँया ला
|बंगुरको मासु
|-
|लाभा / लाबा / लबा
|लसुन
|-
|हलू
|हलेदो
|-
|जी
|जिरा
|-
|चि
|नुन
|-
|बेचि
|विरेनुन
|-
|मल्ता
|खुर्सानी
|-
|मलय्
|मरीच
|-
|अय्लाः
|रक्सी
|-
|थ्वँ
|जाँड
|-
| बजां / बझां
|हुक्का तम्माखु
|-
|}
=== सम्बन्ध ===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|मां / अमा / मा
|आमा
|-
|अबु / बा / अब्वा
|बुवा
|-
|अजि / बज्यय्
|हजुरआमा
|-
|अजा / बाज्या
|हजुरबुवा
|-
|पासा
|साथी
|-
|दाजु
|दाइ
|-
|किजा
|भाइ
|-
|तता / अता
|दिदी
|-
|केहेँ
|बहिनी
|-
|कलाः / मिसा / तिरिमयेजु
|श्रीमती
|-
|भाःत
|श्रीमान्
|-
|पाजु
|मामा (आमापट्टीको दाजुभाई) फूपाजु (बुवापट्टीको दिदीबहिनीको श्रीमान्)
|-
|मलेजु / मल्जु
|माइजु
|-
|निनि
|फूपु
|-
|त:मा
|ठूली आमा
|-
| चमा / चाँ
|कान्छी आमा
|-
|त:बा
|ठूलो बुबा
|-
|कका
|सानो बुबा
|-
|काय्
|छोरा
|-
|म्ह्याय्
|छोरी
|-
|काय्चा
|भतिजा
|-
|म्ह्याय्चा
|भतिजी
|-
|भिन्चा
|भान्जा / भान्जी
|-
|छय्
|नाती / नातीनि
|-
|भौ
|बुहारी
|-
|सस:मा / सस्मां
|सासु आमा
|-
|सस:बा / सस्बा
|सासु बुवा / ससुरा
|-
|सस:
|ससुराली
|-
|जिलाजं
|ज्वाइँ
|-
|}
=== रंग===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|तुयुगू / तुयू
|सेतो
|-
|हाकुगु / हाकु
|कालो
|-
|ह्याँगू
|रातो
|-
|वाउँ
|हरियो
|-
|वँचु
|नीलो
|-
|म्हासु
|पहेँलो
|-
|सियुगु / सियु
|खैरो
|-
|}
=== शरीर===
{| class="wikitable"
|-
! नेपाल भाषा
! नेपाली
|-
|म्ह
|शरीर
|-
|छ्यं
|टाउको
|-
|सँ /साँ
|कपाल
|-
|न्ह्यपु
|दिमाग
|-
|कपः /कपाः
|निधार
|-
|मिखा
|आँखा
|-
|ख्वाः / ख्वः
|अनुहार
|-
|न्यताः
|गाला
|-
|न्हाय्
|नाक
|-
|म्हुतु
|मुख
|-
|वा
|दाँत
|-
|म्येँ
|जिबो
|-
|मन्चा
|चिउँदो
|-
|ल्हाः
|हात
|-
|पातिं / पतिं
|औंला
|-
|पस / पासः
|अन्जुली
|-
|ब्वःल / बोहोल
|कुम
|-
|प्वाः
|पेट
|-
|तुति
|खुट्टा
|-
|लुसि
|नङ
|-
|जँ / जाँ
|ढाँड
|-
|खम्पा
|तिघ्रा
|-
|}
{{नेपालमा बोलिने भाषाहरू}}
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[नेपाल र नेवार जाति]]
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{Reflist}}
==बाह्य कडीहरू==
[http://sil.org/iso639-3/iso-639-3_20100707.tab भाषाहरूको ISO कोड]
अथवा [http://www.sil.org/ISO639-3/codes.asp यो हेर्नुहोस्]
== वाह्य लिंक ==
*http://www.jwajalapa.com
*http://www.gorkhapatra.org.np/mag/madhuparka.detail.php?article_id=167&cat_id=11
*http://en.wikipedia.org/wiki/Nepal_Bhasa
[[श्रेणी:भाषाहरू]]
[[श्रेणी:User languages]]
phwzdct2w0j497sbg74ca80x1lomnsq
भुटान
0
1911
1073809
1037184
2022-08-14T00:04:33Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = भुटान
| native_name = {{bo-textonly|འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ།}}
| common_name = भुटान
| image_flag = Flag of Bhutan.svg
| image_coat = Emblem of Bhutan.svg
| symbol_type = निसाना छाप
| image_map = Bhutan (orthographic projection).svg
| image_map2 = Bhutan - Location Map (2013) - BTN - UNOCHA.svg
| alt_map =
| map_caption =
| national_anthem = ''[[:en:Druk tsendhen|ड्रुक सेन्धेन]]''<br/>{{small|''द थनडर ड्रयागन किंगडम''}}<br/>
| capital = [[थिम्पु]]
| latd = २७
| latm = २८.०
| latNS = N
| longd = ८९
| longm = ३८.५
| longEW = E
| largest_city = राजधानी
| official_languages = [[जोङखा|जोङ्खा]]
| official_religion = [[ड्रुग्पा कग्युद]] [[बौद्ध]]
| demonym = भुटानीहरू
| government_type = [[सङ्घीय राज्य|सङ्घीय]] [[संसदीय प्रक्रिया|संसदीय]] [[संवैधानिक राजतन्त्र]]
| leader_title1 = [[भुटानका राजाहरू|राजा]]
| leader_name1 = [[जिग्मे खेसर नामग्याल वाङचुक]]
| leader_title2 = [[भुटानका प्रधानमन्त्रीहरू|प्रधानमन्त्री]]
| leader_name2 = [[लोतेय त्शेरिंग]]
| legislature = [[भुटानको संसद|संसद]]
| upper_house = [[राष्ट्रिय आयोग (भुटान)|राष्ट्रिय आयोग]]
| lower_house = [[राष्ट्रिय सभा (भुटान)|राष्ट्रिय सभा]]
| sovereignty_type = [[भुटानको इतिहास|उत्पति]]
| sovereignty_note = १७औ शताब्दीको प्रारम्भमा
| established_event1 = [[वाङ्चुक काल]]
| established_date1 = सन् १९०७ डिसेम्बर ७
| established_event2 = [[संवैधानिक राजतन्त्र]]
| established_date2 = २००७
| area_rank = १३५औ
| area_magnitude = 1 E10
| area_km2 = ३८,३९४
| area_sq_mi = १४,८२४ <!--38,394 km2-->
| area_footnote =
| percent_water = १.१
| population_estimate = ७४२,७३७<ref name=clock>{{cite web |url=http://countrymeters.info/en/Bhutan |title=Bhutan Population clock |year=2012 |publisher=Countrymeters.info |accessdate=22 October 2012}}</ref>
| population_estimate_rank = १६५औ
| population_estimate_year = २०१२
| population_census = ६३४,९८२<ref name=census>{{cite web |url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/meetings/wshops/Thailand_15Oct07/docs/Countries_presentations/Bhutan_Results.ppt |title=Population and Housing Census of Bhutan — 2005 |format=PPT |publisher=[[UN]] |year=2005 |accessdate=5 January 2010}}</ref>
| population_census_year = २००५<sup>a</sup>
| population_density_km2 = १८.० <!--६९११४1 / ३८३९४-->
| population_density_sq_mi = ४६.६<!--691141 / 14824--><!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = १९६औ
| GDP_PPP = $४.२८७ बिलियन<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=514&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=56&pr.y=0 |title=Bhutan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=17 April 2012}}</ref>
| GDP_PPP_rank =
| GDP_PPP_year = २०११
| GDP_PPP_per_capita = $६,११२<ref name=imf2/>
| GDP_PPP_per_capita_rank =
| GDP_nominal = $१.४८८ बिलियन<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_rank =
| GDP_nominal_year = २०११
| GDP_nominal_per_capita = $२,१२१<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_per_capita_rank =
| Gini_year = २०१२
| Gini_change = <!--increase/decrease/steady-->
| Gini = ३८.७ <!--number only-->
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 March 2011}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = ०.५३८
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="UN">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf |format=PDF |title=Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G |publisher=[[United Nations]] |year=2009 |accessdate=5 October 2009| archiveurl=http://web.archive.org/web/20091122115116/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf| archivedate= 22 November 2009 | deadurl=no}}</ref>
| HDI_rank = १४०औ
| HDI_year = २०१३ <!--Please use the year to which the HDI data refers and not the publication year-->
| HDI_category = <span style="color:#fc0;white-space:nowrap;">मध्यम</span>
| currency = [[भुटानी न्गुल्ट्रम]]<sup>b</sup>
| currency_code = BTN
| time_zone = [[भुटानको प्रमाणिक समय]]
| utc_offset = +६
| time_zone_DST = अधुरो
| utc_offset_DST = +६
| drives_on = बायाँ
| cctld = [[डटबीटी]]
| calling_code = +९७५
| iso3166code = बीटी
}}
'''भुटान''' [[दक्षिण एसिया]]मा अवस्थित एउटा सानो देश हो। यसको सीमा दक्षिण, पूर्व र पश्चिमतर्फ [[भारत]] र उत्तरतर्फ गणतन्त्र [[चीन]]को तिब्बतसँग जोडिएको छ। भुटानलाई भारतको [[सिक्किम]] राज्यले [[नेपाल]]सँग छुट्याएको छ। भुटानीहरूले भुटानलाई स्थानीय नाम {{bo-textonly|འབྲུག་ཡུལ།}} '''ड्रुग युल''' अर्थात '''ड्रयागनको देश''' भन्छन्। यो देश मुख्यतः पहाडी छ र दक्षिणी भागमा थोरै समतल भूमि छ। भुटान सांस्कृतिक र धार्मिक रूपमा [[तिब्बत]] र [[नेपाल]]सँग जोडिएको छ। सन् १६४४ मा वर्तमान राजाका पुर्खा [[शब्ड्रुङ ङगवाङ नामग्याल]]ले भुटानको स्थापना गरेका थिए। भुटानको आधिकारिक भाषा [[जोङखा|जोङ्खा]] हो तर यहाँ अरू पनि धेरै भाषाहरू बोलिन्छन्। भुटानमा नेपाली भाषीहरूको पनि बाहुल्यता रहेको छ, त्यसैले यहाँ जोङ्खाका साथै नेपाली भाषा पनि व्यापक रूपमा बोलिन्छ।
== इतिहास ==
१७ औ शताब्दीको अन्तमा भुटानले बौद्ध धर्मलाई अङ्गीकार गर्यो। सन् १८६५ मा [[ब्रिटेन]] र भुटान बीच [[सिनचुलु सन्धि]]मा हस्ताक्षर भयो, जसमा भुटानले सीमावर्ती केही भूभागको बदलामा केही वार्षिक अनुदानको लागि करार गर्यो। [[ब्रिटिश]] प्रभावमै १९०७ मा त्यहाँ राजतन्त्रको स्थापना भयो। तीन वर्ष पछि एउटा अझै समझौता भयो, जस अनुसार [[ब्रिटिश]] यस कुरामा राजी भए कि उनी भुटानको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गर्दैन तर भुटानको विदेश नीति [[इङ्ल्यान्ड]] द्वारा तय गरिन्छ। पछि सन् १९४७ उपरान्त यही भूमिका भारतले पायो। दुई साल पछि सन् १९४९ मा भारत भुटान समझौता अनुसार भारतले भुटानको त्यो सबै जमीन उसलाई फर्काई दियो जुन अङ्ग्रेजहरूको अधीन थियो। यस समझौता अनुसार भारतको भुटानको विदेश नीति एवं रक्षा नीतिमा धेरै महत्त्वपूर्ण भूमिका दिइयो।
== राजनीति ==
भुटानका [[राष्ट्रप्रमुख]] राजा हुन र उनलाई स्थानीय भाषामा ''द्रुक ग्यालपो'' भनिन्छ। यहाँ सन् २००६ देखि [[जिग्मे सिङगे वाङचुक]]का छोरा [[जिग्मे खेसर नामग्याल वाङचुक]] राजा(द्रुक ग्यालपो)का रूपमा राज्य गरिरहेका छन्। यो पद पुस्तनि नै हो तर भुटानको [[संसद]] ''शोगडू''ले दुई तिहाई बहुमतद्वारा हटाउन वा परिवर्तन गर्न सकिने प्रावधान छ। शोगडूमा १५४ सीट हुन्छन्, जसमा १०५ स्थानीय प्रतिनिधि, १२ धार्मिक प्रतिनिधि र ३७ राजाले छानेका प्रतिनिधि रहन्छन्. ती सबैको कार्यकाल तीन वर्षको हुन्छ। राजाले नै मन्त्रीपरिषदका सदस्यहरूको छनौट गर्छन र तिनिहरूको कार्यकाल ५ वर्षको हुन्छ।
भुटानमा संविधान जारी भएको मिति जुलाई १८, २००८ हो। यस अनुसार कार्यकारी अंगमा राज्य प्रमुखमा राजा जिग्मे खेसर नामग्याल वाङचुक (डेसम्बर १४, २००६ देखि, नोबेम्बर ६ २००८ मा राज्यभिषेक), सरकार प्रमुख: प्रधानमन्त्री जिग्मे थिन्ले (अप्रिल ९, २००८ देखि), मन्त्रिपरिषद: ल्येन्गे सुन्छोग – राजाबाट मनोनित एवं राष्ट्रिय सभाबाट अनिमोदित र पाँच वर्षे अवधिका लागि काम गर्ने छन्। यहाँ पहिलो चुनाव मार्च २००८ मा सम्पन्न भएको हो।
व्यवस्थापकीय अंगमा दुई सदनात्मक ब्यबस्था छ। माथिल्लो सदन राष्ट्रिय परिषद गैर राजनीतिक (२५ सदस्यीय – २० जिल्लाबाट एक-एक जना गरी २० जना र ५ जना राजाबाट मनोनित), चार वर्षे अवधि; तल्लो सदन राष्ट्रिय सभा (४७ सदसीय, पाँच वर्षका लागि प्रत्यक्ष निर्वाचित) हुने गर्छन। पछिल्लो पटक राष्ट्रिय परिषदको निर्वाचन डेसम्बर ३१, २००७ र जनवरी २९, २००८ मा सम्पन्न भएको हो भने राष्ट्रिय सभाको निर्वाचन मार्च २४, २००८ मा सम्पन्न भएको थियो।<ref>http://bhutansamachar.com/%E0%A4%AD%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87</ref>।
== भूगोल ==
भुटानलाई तलका बीस जिल्ला (जोङखाग) मा बाडिएको छः
{{कोलम|4}}
<li> [[बुमथङ]]
<li> [[छुखा]]
<li> [[दगाना]]
<li> [[गासा]]
<li> [[हा]]
<li> [[ल्हुनचे]]
<li> [[मोङगर]]
<li> [[पारो]]
<li> [[पद्मगछाल]]
<li> [[पुनाखा]]
<li> [[समड्रुब जोङखार]]
<li> [[समचे]]
<li> [[सारपाङ]]
<li> [[थिमफु]]
<li> [[ट्राशीगङ]]
<li> [[ट्राशी याङचे]]
<li> [[ट्रोङसा]]
<li> [[शिराङ]]
<li> [[वाङदुस फोड्रङ]]
<li> [[शेमगङ]]
</div>
== अर्थतन्त्र ==
[[चित्र:Glacial lakes, Bhutan.jpg|thumb|200px|भुटानमा [[हिमालय]]को अग्लो पर्वतमालाले घेरियेको [[ग्लेशियर]] ]]
विश्वको सबैभन्दा सानो अर्थव्यवस्थाहरू माझ एक भुटानको आर्थिक ढाँचा मुख्य रूपमा [[कृषि]] र [[जङ्गल|वन]] क्षेत्रहरू र त्यहाँ निर्मित [[जलविद्युत]]लाई [[भारत]]को विक्रयमा निर्भर छ। यस्तो मानिन्छ कि यही तीन वस्तुबाट भुटानको सरकारले ७५% कमाई गर्दछ। कृषि जुन यहाँको मानिसहरूको आधार हो त्यसमा ९०% भन्दा बढि मानिसहरू निर्भर छन्। औद्योगिक उत्पादन लगभग नगण्य मात्रामा रहेको छ नाम मात्रको उद्योगहरू [[कुटीर उद्योग]]को श्रेणीमा पर्छ। भुटानमा [[जलविद्युत]] र [[पर्यटन]]को क्षेत्रमा असीमित सम्भावनाहरू छन्।
== जीवनशैली ==
भुटानको जनसङ्ख्या करिब ६ लाख ७२ हजार छ।<ref>The population of Bhutan per the Government of Bhutan census of 2006 is 672,425 (2006) [1]. The population estimate in the CIA Factbook is 2,232,291 although it notes that other estimates are as low as 810,000. [2]. The United Nations estimate is 2,163,000 (2005). Neither the CIA nor the United Nations documents their methods of population estimate, while the सरकार of Bhutan provides detailed population figures down to the gewog level. In June 2005 yet another census was done र most recent population figures quoted by the सरकार based on the census is 672,425. Detailed breakdown information can be found at the following website http://www.bhutancensus.gov.bt. Country rankings are based on the CIA Factbook.</ref> भुटानको लगभग आधा मानिसहरू भुटानको आदीवासी हुन, जसलाई [[गांलोप]] भनिन्छ र [[तिब्बत]]को केही जातीहरूसँग यीनीहरूको निकटको सम्बन्ध छ। यस वाहेक अन्य जातीहरूमा नेपाली छन् र यिनीहरूको सम्बन्ध [[नेपाल]]सँग छ। त्यस वाहेक [[शरछोगपा]] र [[ल्होछामपा]] जातीहरू छन्। यहाँको आधिकारिक भाषा [[जोङखा|जोङ्खा]] हो, यीनीहरूको साथसाथै यहाँ थुप्रै अन्य भाषाहरू बोलिन्छ, जसमा केही त बिलिन हुने अबस्थामा छन्।
भुटानमा आधिकारिक धर्म [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]को [[महायान]] शाखा छ, जसको अनुसरण देशको लगभग तीन चौथाई जनताले गर्दछन। भुटानको २५ प्रतिशत जनसङ्ख्या [[हिन्दू धर्म]]को अनुयायी छन्। भुटानको हिन्दू धर्मी नेपाली मूलका मानिसहरू हुन्, जसलाई ल्होछामपा पनि भनिन्छ। करिव एक लाख [[ल्होछामपा]]लाई सन् १९८९ मा देशबाट निकालिएको (भुटानी सरकारका अनुसार कतिपय स्वेच्छाले) थियो। पूर्वी नेपालमा एक लाख जनता र भारतमा ३० हजार जति [[शरणार्थी|शरणार्थीका]] रूपमा बसिरहेका छन्। उनिहरूले शरणार्थी सम्बन्धि राष्ट्रसंघीय उच्चायुक्त र नेपाल सरकारबाट केही राहत र सहयोग् पाउछन्। भुटानी शरणार्थीको पुनर्वास कार्यक्रम अर्न्तर्गत हालसम्म ४० हजार शरणार्थी पुनर्वासका लागि विदेश प्रस्थान गरिसकेका छन्। [[संयुक्त राज्य अमेरिका]]ले हालसम्म ३४ हजार १२९ शरणार्थीलाई पुनर्वासमा लिइसकेको छ <ref>http://bhutansamachar.com/841.html</ref>।
== संस्कृति ==
भुटान विश्वको ती केही देशहरूमा पर्दछ, जसले आफुलाई शेष विश्वबाट अलग राख्दै आईरहेको छ र आज पनि केही हदसम्म यहाँ विदेशीहरूको प्रवेश नियन्त्रित छ। देशको धेरै जसो मानिसहरू साना ग्रामिण क्षेत्रमा बस्छन र उनीहरू कृषिमा निर्भर छन्। बिस्तारै-बिस्तारै शहरीकरणले देशमा गती लिइरहेको छ। बौद्ध विचार यहाँको जीवनको महत्त्वपूर्ण भाग हो। तीर धनुष खेल यहाँको राष्ट्रिय खेल हो।
==चित्रदीर्घा==
<gallery>
File:Thimpu Bazar 31.JPG|थिम्पु बजार
File:Thimpu Bazar 34.JPG|थिम्पु बजार१
File:Thimpu Bazar 20.JPG|थिम्पु बजार२
File:Thimpu Bazar 15.JPG|थिम्पु बजार३
|बुद्ध प्वाइन्ट
|बुद्ध प्वाइन्ट१
File:Tiger Nest.jpg|टाइगर नेस्ट
File:Tiger Nest 03.jpg|टाइगर नेस्ट१
</gallery>
==बाह्य कडीहरू==
* [http://www.bhutantimes.com द भुटान टाइम्स]
*[http://www.bbc.com/nepali/multimedia/2015/02/150216_bhutan_fashion_video भुटानको फेशन: भिडियो]
== सन्दर्भ सूची ==
{{reflist}}
==यी पनि हेर्नुहोस==
{{एसिया}}
{{भुटानका जिल्लाहरू}}
{{commons|Bhutan|भुटान}}
[[श्रेणी:भुटान]]
[[श्रेणी:एसियाका देशहरू]]
[[श्रेणी:दक्षिण एसिया]]
[[श्रेणी:दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका मित्रदेशहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका छिमेकीदेशहरू]]
[[श्रेणी:संसारका अधिराज्यहरू]]
[[श्रेणी:नेपालीभाषा पनि बोलीनेदेशहरू]]
6ltzqu2blpbx30lo7fotdv8vd2h2l79
भानुभक्त आचार्य
0
3229
1073784
1072077
2022-08-13T13:23:16Z
बडा काजी
52836
+प्रारम्भिक जीवन
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन् । उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन् । मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए । <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref> । उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन् । उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन् ।
== प्रारम्भिक जीवन ==
[[File:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha Cropped.jpg|thumb| भानुभक्त आचार्यको जन्मस्थान चुन्धी, [[रम्घा|रम्घामा]] रहेको भानुभक्तको शालिक|339x339px]]
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो <ref name = "gorkhapatra">[http://www.gorkhapatra.org.np/detail.gopa.php?article_id=21134&cat_id=18 गोरखापत्र]</ref> । बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे । एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया ।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया ।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया । <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन् । मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे ।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन् ।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन् । नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ । संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन् । जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ । अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो ।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ । शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो । भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ । शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन । यो एउटा सङ्केत मात्र हो ।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले । अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले । [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए । वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए ।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो । भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे । अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो । '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन । ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो ।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए । त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे । नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे । आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो । उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए ।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो । 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो । ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए । उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए ।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ । नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन् ।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन् । राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन् । इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए । भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो । केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन् । भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन् ।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ । भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र ।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन । सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन् । कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन् । भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन् । भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन् । भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन् । उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र । गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन् । नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे । ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन् । ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन् । विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे । ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए । ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति ।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन् । यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य । ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन । भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन् । नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ । पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन् । भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन् । त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ । <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ । भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ । उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ । सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न । त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ । हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ । भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ । 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ । थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ । प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन् । वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ । 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ । हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ । तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ । आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ । यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ । घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ । त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ । यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो । कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो । यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ । यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि ।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै ।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु ।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि ।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ । ।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो ।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो ।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन् ।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति ।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
i0jf949zwlziawa4sicbdur8kildr2y
1073791
1073784
2022-08-13T15:58:52Z
बडा काजी
52836
सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन्। उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन्। मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए। <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref>। उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन्। उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन्।
== प्रारम्भिक जीवन ==
[[File:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha Cropped.jpg|thumb| भानुभक्त आचार्यको जन्मस्थान चुन्धी, [[रम्घा|रम्घामा]] रहेको भानुभक्तको शालिक|339x339px]]
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/75147-75147|title=श्रीकृष्ण, पुरन्डिही र चुँदीरम्घा|last=आचार्य|first=शर्वराज|date=२९ असार २०७४|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|accessdate=२९ श्रावण २०७९}}</ref> बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे। एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया। <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन्। मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन्।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन्। नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ। संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन्। जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ। अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ। शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो। भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ। शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन। यो एउटा सङ्केत मात्र हो।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले। अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले। [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए। वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो। भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे। अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो। '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन। ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए। त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे। नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे। आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो। उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो। 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो। ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए। उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ। नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन्।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन्। राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन्। इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए। भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो। केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन्। भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन्।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ। भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन। सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन्। कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन्। भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन्। भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन्। भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन्। उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र। गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन्। नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे। ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन्। ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन्। विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे। ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए। ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन्। यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य। ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन। भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन्। नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ। पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन्। भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन्। त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ। <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ। उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ। सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न। त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ। हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ। भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ। 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ। थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ। प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन्। वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ। 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ। हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ। तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ। आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ। यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ। घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ। त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ। यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो। कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो। यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ। यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ।।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
fv72dvh0tfzzdie79new17uql7afhms
1073796
1073791
2022-08-13T17:00:51Z
बडा काजी
52836
/* प्रारम्भिक जीवन */ +वंशावली
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन्। उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन्। मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए। <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref>। उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन्। उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन्।
== प्रारम्भिक जीवन ==
{{chart top|भानुभक्तको वंशावली}}
{{Tree chart/start|align=center}}
{{Tree chart| | | |तापाबाज्या |~|y|~| तापाबजे| |तापाबाज्या =अग्निश्वरोपाध्या|तापाबजे=????}}
{{Tree chart| | | | | | | |!|}}
{{Tree chart| | | | | | | | हजुरबुबा|y| हजुरआमा| |हजुरबुबा=श्रीकृष्ण आचार्य|हजुरआमा=????}}
{{Tree chart| || || | |||||!||||| | | }}
{{Tree chart| | | || | | | | धन|y|धर्मा|धर्मा=धर्मावतीदेवी|धन=धनञ्जय आचार्य}}
{{Tree chart| || ||| | |||||!|||||||| | | }}
{{Tree chart| | || | | | चन्द्रकलादेवी|v|भानु|~|चन्द्र|चन्द्रकलादेवी=चन्द्रकलादेवी|भानु=भानुभक्त आचार्य|चन्द्र=चन्द्रकान्तादेवी}}
{{Tree chart||||||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | }}
{{Tree chart| | ||| रमानाथ|~|शिवशङ्कर|~|लक्ष्मी |रमानाथ=रमानाथ|शिवशङ्कर=शिवशङ्कर |लक्ष्मी =लक्ष्मी }}
{{Tree chart/end}}
{{chart bottom}}
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/75147-75147|title=श्रीकृष्ण, पुरन्डिही र चुँदीरम्घा|last=आचार्य|first=शर्वराज|date=२९ असार २०७४|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|accessdate=२९ श्रावण २०७९}}</ref> बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे। एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया। <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन्। मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन्।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन्। नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ। संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन्। जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ। अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ। शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो। भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ। शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन। यो एउटा सङ्केत मात्र हो।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले। अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले। [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए। वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो। भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे। अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो। '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन। ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए। त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे। नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे। आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो। उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो। 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो। ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए। उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ। नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन्।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन्। राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन्। इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए। भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो। केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन्। भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन्।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ। भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन। सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन्। कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन्। भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन्। भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन्। भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन्। उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र। गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन्। नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे। ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन्। ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन्। विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे। ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए। ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन्। यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य। ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन। भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन्। नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ। पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन्। भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन्। त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ। <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ। उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ। सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न। त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ। हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ। भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ। 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ। थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ। प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन्। वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ। 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ। हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ। तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ। आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ। यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ। घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ। त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ। यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो। कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो। यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ। यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ।।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
8cgvca4phus3jh65qxpggquwir9incj
1073797
1073796
2022-08-13T17:04:03Z
बडा काजी
52836
/* प्रारम्भिक जीवन */ सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन्। उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन्। मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए। <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref>। उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन्। उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन्।
== प्रारम्भिक जीवन ==
{{chart top|भानुभक्तको वंशावली}}
{{Tree chart/start|align=center}}
{{Tree chart| | | |तापाबाज्या |v| तापाबजे| |तापाबाज्या =अग्निश्वरोपाध्या|तापाबजे=????}}
{{Tree chart| | | | | | | !||}}
{{Tree chart| | | | | | हजुरबुबा|v| हजुरआमा| |हजुरबुबा=श्रीकृष्ण आचार्य|हजुरआमा=????}}
{{Tree chart| || || | |||!||||||| | | }}
{{Tree chart| | | || | | | | धन|v|धर्मा|धर्मा=धर्मावतीदेवी|धन=धनञ्जय आचार्य}}
{{Tree chart| || ||| | |||||!|||||||| | | }}
{{Tree chart| | || | | | चन्द्रकलादेवी|v|भानु|~|चन्द्र|चन्द्रकलादेवी=चन्द्रकलादेवी|भानु=भानुभक्त आचार्य|चन्द्र=चन्द्रकान्तादेवी}}
{{Tree chart||||||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | }}
{{Tree chart| | ||| रमानाथ|~|शिवशङ्कर|~|लक्ष्मी |रमानाथ=रमानाथ|शिवशङ्कर=शिवशङ्कर |लक्ष्मी =लक्ष्मी }}
{{Tree chart/end}}
{{chart bottom}}
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/75147-75147|title=श्रीकृष्ण, पुरन्डिही र चुँदीरम्घा|last=आचार्य|first=शर्वराज|date=२९ असार २०७४|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|accessdate=२९ श्रावण २०७९}}</ref> बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे। एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया। <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन्। मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन्।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन्। नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ। संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन्। जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ। अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ। शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो। भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ। शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन। यो एउटा सङ्केत मात्र हो।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले। अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले। [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए। वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो। भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे। अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो। '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन। ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए। त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे। नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे। आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो। उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो। 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो। ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए। उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ। नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन्।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन्। राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन्। इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए। भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो। केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन्। भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन्।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ। भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन। सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन्। कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन्। भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन्। भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन्। भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन्। उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र। गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन्। नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे। ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन्। ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन्। विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे। ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए। ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन्। यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य। ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन। भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन्। नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ। पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन्। भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन्। त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ। <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ। उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ। सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न। त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ। हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ। भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ। 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ। थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ। प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन्। वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ। 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ। हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ। तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ। आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ। यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ। घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ। त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ। यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो। कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो। यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ। यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ।।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
b0pez5btxz2eb3v73zsnewlwiuxpo1p
1073798
1073797
2022-08-13T17:05:30Z
बडा काजी
52836
/* प्रारम्भिक जीवन */ सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन्। उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन्। मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए। <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref>। उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन्। उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन्।
== प्रारम्भिक जीवन ==
{{chart top|भानुभक्तको वंशावली}}
{{Tree chart/start|align=center}}
{{Tree chart| | | | | | हजुरबुबा|v| हजुरआमा| |हजुरबुबा=श्रीकृष्ण आचार्य|हजुरआमा=????}}
{{Tree chart| || || | |||!||||||| | | }}
{{Tree chart| | | || | | | | धन|v|धर्मा|धर्मा=धर्मावतीदेवी|धन=धनञ्जय आचार्य}}
{{Tree chart| || ||| | |||||!|||||||| | | }}
{{Tree chart| | || | | | चन्द्रकलादेवी|v|भानु|~|चन्द्र|चन्द्रकलादेवी=चन्द्रकलादेवी|भानु=भानुभक्त आचार्य|चन्द्र=चन्द्रकान्तादेवी}}
{{Tree chart||||||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | }}
{{Tree chart| | ||| रमानाथ|~|शिवशङ्कर|~|लक्ष्मी |रमानाथ=रमानाथ|शिवशङ्कर=शिवशङ्कर |लक्ष्मी =लक्ष्मी }}
{{Tree chart/end}}
{{chart bottom}}
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/75147-75147|title=श्रीकृष्ण, पुरन्डिही र चुँदीरम्घा|last=आचार्य|first=शर्वराज|date=२९ असार २०७४|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|accessdate=२९ श्रावण २०७९}}</ref> बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे। एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया। <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन्। मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन्।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन्। नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ। संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन्। जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ। अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ। शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो। भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ। शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन। यो एउटा सङ्केत मात्र हो।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले। अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले। [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए। वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो। भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे। अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो। '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन। ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए। त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे। नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे। आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो। उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो। 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो। ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए। उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ। नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन्।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन्। राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन्। इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए। भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो। केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन्। भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन्।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ। भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन। सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन्। कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन्। भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन्। भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन्। भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन्। उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र। गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन्। नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे। ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन्। ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन्। विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे। ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए। ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन्। यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य। ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन। भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन्। नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ। पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन्। भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन्। त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ। <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ। उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ। सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न। त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ। हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ। भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ। 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ। थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ। प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन्। वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ। 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ। हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ। तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ। आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ। यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ। घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ। त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ। यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो। कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो। यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ। यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ।।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
bgbixn5wfxwx8z6yzgqkx3hp2swslzm
1073799
1073798
2022-08-13T17:08:12Z
बडा काजी
52836
/* प्रारम्भिक जीवन */ -
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] -->
| name = भानुभक्त आचार्य
| image = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt =
| birth_date = वि. सं. १८७१ असार २९
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date = वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ
| occupation = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)<ref name = "himalayatimes">[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html "भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स"]</ref> नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन्। उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन्। मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए। <ref>[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]</ref>। उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) <ref name = "himalayatimes" /> लगायतका कृतिहरू लेखेका छन्। उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन्।
== प्रारम्भिक जीवन ==
{{chart top|भानुभक्तको वंशावली}}
{{Tree chart/start|align=center}}
{{Tree chart| | | | | | हजुरबुबा|v| हजुरआमा| |हजुरबुबा=श्रीकृष्ण आचार्य|हजुरआमा=????}}
{{Tree chart| || || | |||!||||||| | | }}
{{Tree chart| | | || | | | | धन|v|धर्मा|धर्मा=धर्मावतीदेवी|धन=धनञ्जय आचार्य}}
{{Tree chart| || ||| | |||||!|||||||| | | }}
{{Tree chart| | || | | | चन्द्रकलादेवी|v|भानु|-|चन्द्र|चन्द्रकलादेवी=चन्द्रकलादेवी|भानु=भानुभक्त आचार्य|चन्द्र=चन्द्रकान्तादेवी}}
{{Tree chart||||||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | }}
{{Tree chart| | ||| रमानाथ|~|शिवशङ्कर|~|लक्ष्मी |रमानाथ=रमानाथ|शिवशङ्कर=शिवशङ्कर |लक्ष्मी =लक्ष्मी }}
{{Tree chart/end}}
{{chart bottom}}
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/75147-75147|title=श्रीकृष्ण, पुरन्डिही र चुँदीरम्घा|last=आचार्य|first=शर्वराज|date=२९ असार २०७४|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|accessdate=२९ श्रावण २०७९}}</ref> बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ।
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे। एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए :
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया।
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया।
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया। <ref name = "samakalinsahitya">[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2283 समकालीन साहित्य]</ref>
===योगदान===
१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन्। मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे।
नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन्।
== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन्। नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ।
आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ। संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन्। जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ। अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो।
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ। शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो। भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ। शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन। यो एउटा सङ्केत मात्र हो।
कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले। अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले। [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए। वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए।
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो। भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे। अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो। '
अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन। ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो।
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए। त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे। नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे। आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो। उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए।
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो। 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो। ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए। उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए।
'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ। नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन्।
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन्। राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन्। इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए। भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो। केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन्। भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन्।
आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ। भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र।
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन। सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन्। कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन्। भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन्। भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन्। भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन्। उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र। गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन्। नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे। ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन्। ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन्। विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे। ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए। ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति।
==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन्। यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य। ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन। भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन्। नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ। पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन्। भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन्। त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ। <ref>डा. तुलसी भट्टराई</ref>
बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ।
== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ। उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ। सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न। त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ।
फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ। हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ। भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ। 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ।
रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ। थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ। प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन्। वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ। 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ। हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ। तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ। आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ। यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ। घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ। त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ। यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ।
ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो। कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो। यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ। यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ।
==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
==कविताशं==
{| class="wikitable"
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि।
क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै
ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै।
हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु
बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु।
आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ
गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ।
साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि
अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि।
कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा
देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ।।
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो।
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो।
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्।
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति।
|}
==चित्र दिर्घा==
<gallery>
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
</gallery>
==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]
==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}
==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}
[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]
sj9tkds74m19meogrc0dt3j4jcj57an
नेपाली भाषा
0
3296
1073795
1070638
2022-08-13T16:46:24Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{विशेष लेख}}
{{Distinguish|नेपाल भाषा}}{{Infobox language
| name = नेपाली
| altname = खसकुरा, पर्वते/गोरखाली भाषा
| nativename = <!--In Devanagari-->{{lang|hi|[[wikt:नेपाली|नेपाली]]}} या मानक नेपाली<br />
| image = Nepali word in devanagiri.svg
| imagecaption = देवनागरीमा नेपाली शब्द
| familycolor = भारोपेली
| states = [[नेपाल]], [[भारत]], [[भुटान]], [[म्यानमार]]
| region = [[दक्षिण एसिया|दक्षिण एशिया]]
| ethnicity = [[खस]] जाति, (ऐतिहासिक कालमा)
| speakers = मातृभाषी - १.७ करोड<ref>[http://www.omniglot.com/writing/nepali.htm Nepali language at Omniglot.com]</ref>, कुल - करिब ४ करोड
| protoname = [[नेपाली भाषा|खस कुरा]]
| fam1 = [[भारोपेली भाषा परिवार|भारोपेली]]
| fam2 = [[हिन्द-इरानी भाषाहरू|हिन्द-इरानी]]
| fam3 = [[हिन्द-आर्य भाषाहरू|हिन्द-आर्य]]<ref>{{cite book | title = The Indo-Aryan languages | author = Dhanesh Jain, George Cardona | page = 251 | publisher = Routledge | year = 2003 | isbn = 9780700711307}}</ref>
| fam4 = [[संस्कृत]]
| fam5 = [[पहाडी भाषाहरू|पहाडी (उत्तरी क्षेत्र)]]
| fam6 = पूर्वी पहाडी
| script = [[देवनागरी लिपि|देवनागरी]] (आधिकारिक), [[कैथी]] (ऐतिहासिक) र विभिन्न क्षेत्रीय लिपि
| nation = {{झन्डा|नेपाल}}<br />{{झन्डा|भारत}} ([[सिक्किम]], [[पश्चिम बङ्गाल]])
| agency = [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान]]
| iso1 = ne
| iso2 = nep
| iso3 = nep
| lc1 = npi
| ld1 = नेपाली
| lc2 = dty
| ld2 = डोटेली भाषा
| lingua = 59-AAF-d
| map = [[चित्र:Nepali language status.png|center|300px]]<center><small>
| mapcaption = <center>नेपाली भाषाको अवस्थिति</center>
| notice = Indic
| sign = [[नेपाली सांकेतिक भाषा]]
| glotto = nepa1254
| glottorefname = Nepali [1]
| glotto2 = nepa1252
| glottoname2 = duplicate code
| glottorefname2 = Nepali [2]
| iso1comment = (एनई)
| iso2comment = (एनईपी)
| iso3comment =
}}
'''नेपाली भाषा''' [[नेपाल]]को [[सम्पर्क भाषा]] तथा [[भारत]], [[भुटान]] र [[म्यानमार]]को केही भागमा मातृभाषाको रूपमा बोलिने भाषा हो। यो भाषा [[भारोपेली भाषा परिवार]] समूहमा पर्दछ। यो भाषा नेपाल र [[भारत]]को आधिकारिक (सरकारी कामकाजको) भाषा पनि हो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=सरकारी कामकाजको भाषा|युआरएल=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/226/2019-05-11|कार्य=|प्रकाशक=नयाँ पत्रिका|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=१० नोभेम्बर २०२०}}</ref> खासगरि सन् १९९० पछि लाखौं संख्यामा नेपालीहरू आप्रवासीका रूपमा विदेशिन थालेपछि [[अस्ट्रेलिया]], [[बेलायत]], [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]], [[क्यानडा]], [[युरोपेली सङ्घ]] र खाडी मुलुकहरूमा नेपाली भाषीहरू छरिएका छन्। [[नेपाल]]का करिब आधा जनसङ्ख्याले आफ्नो मातृभाषाको रूपमा यो भाषा बोल्ने गर्दछन्। [[देवनागरी लिपि]]मा लेखिने यो भाषामा २ किसिमका वर्णमाला छन्। स्वरवर्णमा १२ र व्यञ्जनवर्णमा ३६ वटा वर्णहरू रहेका छन्।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=नेपाली वर्ण (कथ्य र लेख्य) को पहिचान|युआरएल=https://kullabs.com/class-11/nepali-4/nepali-hami-raula-ka-ha-nepal-nai-naraye/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%80-%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A3-%28%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B0-%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%29-%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%A8-|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=१० नोभेम्बर २०२०}}</ref>
==नाम==
आधिकारिक र व्यापक रूपमा नेपाली भाषा भनेर चिनिएतापनि नेपाली भाषालाई विभिन्न समुदायहरूमा विभिन्न नामले चिन्ने गरिन्छ। <ref> {{cite web |url=https://www.sainokhabar.com/2020/04/24/13182/ | title=खस-आर्यहरूले जस्तै हूबहु नबोल्दा किन लाञ्छना ? | publisher=साइनो खबर}} नेवाः समुदायमा “खे भाये” वा “पर्त्या भाये”, तामाङ भाषामा “ज्यार्दी ग्योइ” वा “ज्यार्ती ग्योत्”, चेपाङ भाषामा “खस्अन्त”, ल्होवा भाषामा “रोङकेक”, इत्यादि ।</ref> <ref> {{cite web |url=https://hamrakura.com/news-details/49840/design/ | title=ईतिहासमा सबैभन्दा पहिले उत्पीडनमा परेको जाति | publisher=हाम्रा कुरा}} खसहरूलाई राईहरुले ‘खासा’ वा ‘लिच्चु’ वा ‘बाज्यु’ पनि भनेको पाइन्छ। लिम्बुहरुले ‘पेन’ वा ‘पेनेवा’ भन्दछन्। कोदो खाने भएकाले त्यस्तो भनिएको हो कि ! निम्न हिमाली क्षेत्रमा रहने भएकाले तामाङहरुले खसहरुलाई ‘ज्यार्दी’ वा ‘रोङ्बा’ भनेको पाइन्छ । </ref> नेपाली भाषाको सबैभन्दा पुरानो नाम '''खस कुरा''' हो। [[खस]] समुदायको मातृभाषा भएकाले यसलाई खस भाषा भनेर चिनिन्छ। नेपाली भाषालाई '''पर्वते कुरा''' भनेर पनि चिनिन्छ। यो नाम [[काठमाडौँ उपत्यका]]मा बढी प्रचलित छ। गोर्खा राज्यले औपचारिक भाषाका रूपमा अङ्गिकार गरिएको भएर यस भाषालाई '''गोर्खाली भाषा''' भनेर पनि चिनिन्छ।
{| class="wikitable"
|
|-
|-
| नेवार समुदायमा || खय् (खे) / पर्त्या <ref> [https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%96%E0%A4%AF%E0%A5%8D_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D नेपालभाषा विकिपिडियामा नेपाली भाषा] </ref> <ref> {{cite web |url=https://chaulanikhabar.com/2019/07/26/1504/ | title=के नेपाली भाषाको उत्पत्ति सिँजामै भएको हो ? | publisher=चौलानी खबर}} खसद्वारा नै यहाँ यो भाषा पसेकोले यसले यहाँ ‘खय् भाय्’ भन्ने नाम पाएको हो ।</ref>
|-
| तामाङ समुदायमा || ज्यार्दी ग्योई / ज्यार्ती ग्योत् <ref> {{cite web |url=https://play.google.com/store/apps/details?id=sil.org.wtamang.tdg&hl=en_US&gl=US | title=पश्चिमी तामाङ शब्दकोष | publisher=SIL Nepal}} ज्यार्ती ग्योत् [dzjarti gjot] नाम - नेपाली भाषा </ref> <ref> {{cite web |url=https://www.pigeonkhabar.com/archives/13123 | title=सिङ्ल्ह, गोने ङ्या र मेला | publisher=पिजनखबर}} </ref>
|-
| चेपाङ समुदायमा || खस्अन्त <ref> {{cite web |url=https://www.webonary.org/chepang/browse/?letter=%E0%A4%96&key=cdm&lang=en | title=ख | publisher=चेपाङ शब्दकोष}} खस्अन्त [khəs.ʔən.tə] क्रि.वि. नेपाली adv Nepali (esp. in reference to the Nepali language) </ref>
|-
| ल्होवा समुदायमा || रोङकेक <ref> {{cite web |url=https://www.webonary.org/lhowa/hvo36870/ | title=रोङकेक | publisher=ल्होवा शब्दकोष}} रोङकेक [ᶫroŋkek] ना. नेपाली भाषा Nepali language</ref>
|-
| दुङ्माली समुदायमा || खसे पुक <ref> {{cite web |url=http://nepalihimal.com/article/7184 | title='खसे पुक' को अभ्यास | publisher=हिमाल खबर पत्रिका}} </ref>
|}
==भाषिका==
नेपाली भाषाका विभिन्न भाषिकाहरू छन् । ती मध्ये केही यस प्रकारका छन् ।
# [[औपचारिक नेपाली भाषा]]
# [[पूर्वेली नेपाली भाषा]]
# [[सिम्ताल नेपाली भाषा]]
# [[भारतीय नेपाली भाषा]]
# [[नेपाली भाषा|बर्मेली नेपाली भाषा]]
# [[भुटानी नेपाली भाषा]]
# [[कर्णाली नेपाली भाषा]]
# [[गैर-मातृभाषीहरूमा नेपाली भाषा]]
===आधारित भाषिका===
नेपाली भाषामा आधारित अन्य बोलीहरू यस प्रकारका छन् :-
# [[मेटी#मेटी भाषा|मेटी भाषा]] - नेपालको तेस्रोलिङ्गी मेटी समुदायले बोल्ने बोली
== व्याकरण ==
[[नेपाली साहित्य]] लाई नेपाली [[उखान-टुक्का]] तथा [[गाउँ खाने कथा]] आदिले एकदमै रोचक र धनी बनाएको छ।
* पुरुष: प्रथम पुरुष = म, हामी; द्वितीय पुरुष = तँ, तिमी, तपाईँ; तृतीय पुरुष = ऊ, उनी, उनीहरू;
* वचन: एक वचन = म, तिमी, ऊ, उनी, तिनी, त्यो; बहु वचन = हामी, तिमीहरू, उनीहरू, तिनीहरू।
अनुस्वार, लेखन र उच्चारण विधि
कं ं
अनुनासिक वर्ण अनुस्वार वर्णक अ + ङ् अ + ं (अनुस्वार) अं (अङ्), क + ङ् क + ं (अनुस्वार) कं (कङ्)l अनुनासिक अक्षर:
कं खं गं घं ङं क्षं (अनुनासिक उच्चारण अर्ध ङ / ङ् ), चं छं जं झं ञं ज्ञं (अनुनासिक उच्चारण अर्ध ञ / ञ् ), टं ठं डं ढं णं (अनुनासिक उच्चारण अर्ध ण / ण्), तं थं दं धं नं त्रं (अनुनासिक उच्चारण अर्ध न / न् ), पं फं बं भं मं यं रं लं वं शं षं सं हं (अनुनासिक उच्चारण अर्ध म / म्), स्पर्स वर्णका अर्ध अनुनासिक वर्ण आ – आफ्नै वर्गका अघि हुँदा अनुसार उच्चारण हुँदछ।
(स्पर्स वर्ण क देखि म सम्मका २५ अक्षर \ अनुनासिक अक्षर ङ ञ ण न म)
क वर्गका पाँच अक्षर "[[क]], [[ख]], [[ग]], [[घ]], [[ङ]]" (अर्ध ङ अनुनासिक वर्ण) कण्ठ्य उच्चारण । क वर्ग अक्षर, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध ङ / ङ् वर्ण अघि, "क ख ग घ ङ" वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै अङ्क,पङ्खा, गङ्गा, उलङ्घन, टङ्ङ (अंक, पंखा, गंगा, उल्लंघन, टंङ) आदि च वर्गका पाँच अक्षर "[[च]], [[छ]], [[ज]], [[झ]], [[ञ]]" (अर्ध ञ अनुनासिक वर्ण) तालव्य उच्चारण। च वर्ग अक्षर, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध ञ / ञ् वर्ण अघि, "च छ ज झ ञ" वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै अञ्चल, हुञ्छ, जनरञ्जन, झञ्झट (अञ्चल, हुंछ, जनरंजन, झंझट) आदि ।
ट वर्गका पाँच अक्षर "[[ट]], [[ठ]], [[ड]], [[ढ]], [[ण]]" (अर्ध णअनुनासिक वर्ण) मुर्धन्य उच्चारण। ट वर्ग अक्षर, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध ण / ण् वर्ण अघि, "ट ठ ड ढ ण" वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै कण्टक, कण्ठ, डण्ड, (कंटक, कंठ, डंड) आदि। त वर्गका पाँच अक्षर ‘[[त]], [[थ]], [[द]], [[ध]], [[न]]‘ (अर्ध न अनुनासिक वर्ण) दन्त्य उच्चारण। त वर्ग अक्षर, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध न / न् वर्ण अघि, "त थ द ध न" वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै सन्त, पन्थ, कन्द, अन्ध, अन्न, तन्त्र, मन्त्र (संत, पंथ, कंद, अंध, अंन,तंत्र, मंत्र) आदि)। प वर्गका पाँच अक्षर "[[प]], [[फ]], [[ब]], [[भ]], [[म]]" (अर्ध म अनुनासिक वर्ण) ओषठ्य उच्चारण। प वर्ग अक्षर, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध म / म् वर्ण अघि, ‘प फ ब भ म’ वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै कम्प, पम्फा, गुम्बा, सम्भव, टम्म (कंप, पंफा, गुंबा, संभव, टंम) आदि। अंतस्थ वर्णका चार अक्षर "य र ल व" (अर्ध म अनुनासिक वर्ण)। अंतस्थ वर्ण, अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध म / म् वर्ण अघि, "[[य]], [[र]], [[ल]], [[व]]" वर्ण पछि हुँदछ । जस्तै सम्यम; सम्रक्षण, सम्लाप, सम्वहन (संयम, संरक्षण, संलाप, संवहन), आदि{{Citation needed}}। उष्म वर्णका तिन अक्षर ‘[[श]], [[ष]], [[स]]’ तालव्य ‘श ’मुर्धन्य‘ष’ दन्त्य ‘स‘ (अर्ध म अनुनासिक वर्ण) उष्म वर्ण अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध म / म् वर्ण अघि र श ष स वर्ण पछि हुँदछ
। जस्तै वम्श{{Citation needed}}, कम्स, सम्सार (वंश, कंस, संसार ) आदि । प्राण वर्ण एक अक्षर "[[ह]]" (अर्ध म अनुनासिक वर्ण) प्राण वर्ण अनुस्वार उच्चारण हुँदा अर्ध म म्) वर्ण अघि, ह वर्ण पछि हुँदछ। जस्तै सम्हार, सिम्ह (संहार, सिंह) आदि।
चन्द्र बिन्दु, उच्चारण र लेखन विधि
चन्द्र बिन्दु ँ
अर्ध ञ (ञ् / ) वर्णको चिन्ह चन्द्रबिन्दु ँ (नाक र मुखबाट एकै चोटि उच्चारण हुँदछ)।
अ + ञ् अ + ँ अँ (उच्चारण अञ्)
क + ञ् ञ क + ँ कँ (उच्चारण कञ्)
चन्द्र बिन्दु ँ अक्षर: कँ खँ गँ घँ ङँ चँ छँ जँ झँ ञँ टँ ठँ डँ ढँ णँ तँ थँ दँ धँ नँ
पँ फँ बँ भँ मँ यँ रँ लँ वँ शँ षँ सँ हँ क्षँ त्रँ ज्ञँ
== नेपाली ध्वनिविज्ञान ==
{{मुख्य|नेपाली ध्वनिविज्ञान}}
नेपालीमा ११ वटा ध्वनिकीय विशिष्ट स्वरहरू र ३० वटा व्यञ्जन छन् ।
==भाषा सुधार==
{{मुख्य|नेपाली भाषा सुधार}}
विभिन्न दृष्टिकोणहरूबाट भाषामा गरिने [[भाषा सुधार|सुधार]] वा भाषाको नभई योजनाबद्ध ढङ्गले गरिने परिवर्तन नेपाली भाषामा पनि भएको छ ।
==नेपाली भाषा बोलिने देशहरू==
== शब्दकोश ==
* [[नेपाली बृहत् शब्दकोश]], प्रकाशक [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान]]
* [[नेपाली शब्दसागर]], सम्पादक [[वसन्त कुमार शर्मा 'नेपाल'|वसन्तकुमार शर्म्मा 'नेपाल']]
* [[प्रयोगात्मक नेपाली शब्दकोष]], सम्पादक [[हेमाङ्गराज अधिकारी]], [[बद्रीविशाल भट्टराई]]
* [[Nepal royal wisdom - Establishment]],
* Schmidt, R. L. (१९९३) [http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/schmidt/''A Practical Dictionary of Modern Nepali.'']
* Ralph Lilley Turner (३१) [http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/turner/''A Comparative and Etymological Dictionary of the Nepali Language.'']
=== व्याकरण पुस्तकहरू ===
* [[राम्रो रचना, मीठो नेपाली|राम्रो रचना मीठो नेपाली]]
* [[मध्यचन्द्रिका]]
* [[मध्यस्तकर्ता व्याकरण]] लेखक [[बलदेव गाँउले]]
==सन्दर्भ सामग्री==
{{reflist}}
==बाह्य कडीहरू==
{{Commonscat|Nepali language|नेपाली भाषा}}
* [https://essayinnepali.blogspot.com/ कविता र निबंदहरु नेपाली भाषामा]
* [http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=2154 विदेशमा नेपाली भाषा र साहित्य]
* [http://sil.org/iso639-3/iso-639-3_20100707.tab भाषाहरूको कोड] अथवा [http://www.sil.org/ISO639-3/codes.asp यो हेर्नुहोस्]
* [http://www.languageshome.com/English-Nepali.htm उपयोगी नेपाली शब्दहरू अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गर्ने]
* [http://www.unicodenepali.com निःशुल्क युनिकोड नेपाली सामग्रीहरू]
{{नेपालमा बोलिने भाषाहरू}}
[[श्रेणी:नेपाल]]
[[श्रेणी:नेपालमा बोलिने भाषाहरू]]
[[श्रेणी:नेपाली भाषा| ]]
84pmnkxlmb27yx2szsvotb14a42kwah
खस
0
3571
1073827
1064942
2022-08-14T09:39:48Z
113.199.225.208
/* खस समुदायका मुख्य हाँगा */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox ethnic group
| group = खस/खसिया/पर्वते/पहाडी/गोर्खालि
| native_name = गोर्खाली/खस्या
| image = <!-- See WP:NOETHNICGALLERIES -->
| caption =
| population =
| region1 = {{flag|नेपाल}}
| pop1 =
| ref1 =
| region2 = {{flag|भारत}}
| pop2 =
| ref2 =
| languages = [[नेपाली भाषा|खस भाषा]] तथा अन्य क्षेत्रगत भाषा (उदाहरण; नेपालमा [[डोटेली भाषा]]) तथा भारतको उत्तराखण्डमा [[कुमाँऊनी भाषा|कुमाँऊनी]] र [[गढवाली भाषा|गढवाली]]
| religions = [[File:Om.svg|15px]] [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]], [[मस्टो| मस्टो]]
| related = [[पहाडी]], [[कुमाँऊनी मानिस]], [[गढवाली मानिस]], [[कश्मीरी]], [[डोग्रा]]
| footnotes =
}}
[[File:Kus or Khas, Goorkha, dominant tribe, Nipal (NYPL b13409080-1125305).jpg|thumb|250px|भारत सङ्ग्रहालयमा राखिएको खस व्यक्तिको नमुना तस्विर; जसलाई '''गोरखा जनजाति''' भनी पहिचान गरिएको छ]]
[[File:Khas or Kus group, Goorkha, dominant tribe, Nipal.jpg|thumb|भारत सङ्ग्रहालयमा राखिएको दुई खस जनजाती व्यक्तिहरूको नमुना तस्विर]]
'''खस''' वा '''खसिया''' एक [[हिन्द-आर्य]] भाषिक जातिय समुदाय हो, जसले [[नेपाल]]को पहाडी भूभागको ठूलो जनसंख्या ओगटेको छ। यो जातिका अन्य नामहरू पर्वते र पहाडी र गोर्खाली हुन्। यो जाति तत्कालिन विशाल नेपाल – हाल [[भारत]]मा पर्ने [[उत्तराखण्ड]], [[हिमाञ्चल प्रदेश|हिमाचल प्रदेश]] र [[जम्मु र कश्मीर|जम्मु कश्मीर]]का साथै सुदुर तथा मध्य [[पश्चिम]] नेपालको [[कर्णाली अञ्चल|कर्णाली]] क्षेत्रमा प्राग एतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबास गरेको हो। त्यहाँबाट खसहरू नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै गए र हाल नेपालको प्रायः सबैजसो ठाउँमा बसोबास गर्न पुगेका छन्। अहिले खस जातिहरूको मुख्य स्थान भनेको तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू-भाग – पूर्वमा आसम देखि पश्चिममा काश्मिर् सम्म – हिमाञचल प्रदेश तथा उतराखण्ड, [[नेपाल]], [[सिक्किम]], [[दार्जिलिङ|दार्जीलिङ]], [[भुटान]], [[आसाम]] र बर्माको पहाडी क्षेत्र आदि पर्दछन्।
== खस समुदायका मुख्य हाँगा==
*[[ब्राह्मण|बाहुन समुदाय]]
*[[क्षेत्री|क्षेत्री समुदाय]]
*[[ठकुरी|ठकुरी समुदाय]]
*[[जोगी समुदाय|सन्यासी समुदाय]] – योगी (दशनामी)
*कामी,विश्वकर्मा,लोहार समुदाय
*[[गन्धर्व|गन्धर्व समुदाय]]
*राउते समुदाय
==कश्मीरका खसहरू==
{{See|लोहार वंश|खख राजपुत}}
[[File:Kashmir-sat-nasa.jpg|thumb|पीर पञ्जालदेखि पश्चिम तथा दक्षिण भागका क्षेत्रहरू खसहरूको बाहुल्यता रहेको कुरा निलमत पुराण तथा राजतरङ्गिणी]]
छैटौं शताब्दीको निलमत पुराण तथा १२ औँ शताब्दीको राजतरङ्गिणीका अनुसार कश्मीरमा खसहरू शासन रह्यो । पीर पञ्जालदेखि पश्चिम तथा दक्षिण भागका क्षेत्रहरू खसहरूको बाहुल्यता रहेको कुरा निलमत पुराण तथा राजतरङ्गिणीमा उल्लेखित छ । आइरिस इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइनले पण्डित कल्हणको १२ औँ शताब्दीको राजतरङ्गिणीको अनुवाद गरेका थिए । उक्त अनुवादमा "राजापुरी (वर्तमान [[राजौरी]])को शासक [[खस]]हरूको मुखिया हो..." भन्ने वाक्य वर्णित थियो । राजौरीको शासकले [[कश्मीर]]को शासकहरूसंग बिहाबारी गरेको तथा [[लोहार वंश|लोहार]]का शासकले [[काबुल]]को [[हिन्दु शाही वंश|हिन्दू शाही]]की राजकुमारीसंग विवाह गरेको वर्णित छ ।<ref>{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=KzxTkI9iAxkC&pg=PA433&dq=Khasa+tribe+rajatarangini&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjDgJbg0ZHfAhUD9YMKHawYAdIQ6AEIKjAA#v=onepage&q=Khasa%20tribe%20rajatarangini&f=false | title=Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir | volume=2 | isbn=9788120803701 | author=Kalhana | page=433 | accessdate=4 March 2019 }}</ref> इतिहासकार स्टाइनका अनुसार [[राजौरी]]का २०औं शताब्दीसम्मका शासक खस उद्गमका थिए र [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]]मा धर्म परिवर्तन गरी [[मुसलमान राजपुत]] भनेका थिए ।
इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइनको राजतरङ्गिणीको अनुवादमा वर्तमान [[खख]] (वा खख राजपुत) जातिलाई खससंग जोडिएको थियो । त्यस्तै [[लोहार वंश]]लाई पनि खस जातिको भनी वर्णित छ । इतिहासकार जोनराजका अनुसार कश्मीरको प्रथम मुसलमान वंश, [[शाह मीर वंश]], पनि खस जातिको थियो । लोहार राज्यका खस शासक सिंहराजका छोरी दिद्दाले कश्मीरको राजा क्षेमगुप्तसँग विवाह गरेकी थिइन् । दिद्दाका भतिजा संग्रामराज ईश्वी १००३ मा कश्मीरको प्रथम लोहार वंशका शासक बन्न पुगे । लोहार वंशका हर्ष वा हर्षदेव कश्मीरको प्रसिद्ध शासक बने ।
==खस जातिका थरहरू==
===सरकारी दर्जाबाट उत्पत्ति भएका थरहरू===
जस्तैः
*[[अधिकारी]] – दराको हाकिम
*[[कार्की]] – राजस्व अधिकृत
*[[कठायत]] – काजी दर्जा
*[[भट्ट]] – राज पुरोहित वा धर्माधिकारी
*[[भण्डारी]] – राजकीय कोषको प्रमुख
*[[लेखक (थर)|लेखक]] – लेखक
*[[महत]] – ग्राम प्रमुख
*[[रोकाया]] – महतको सहयोगी
*[[थापा]] – सैनिक सबैभन्दा ठूलो दर्जा
*[[खड्का]] – सैनिक दर्जा
*[[राणा]] – सैनिक दर्जा
*[[बुढा (थर)]] – सैनिक दर्जा
*[[बस्नेत]] – राजन्य
===कर्णाली प्रदेशका गाउँका नाउँबाट उत्पत्ति भएका थरहरू===
* [[जुम्ला जिल्ला|जुम्ला]]
धिता- [[धिताल]], पाण्डुसेरा - [[पाण्डे]], सिञ्जा - [[सिजापति]], चैडिलागाउँ - [[चौलागाईं|चौलागाई]], प्याकुरी - [[प्याकुरेल]], सिम्खाडा - [[सिम्खडा]],
* [[अछाम जिल्ला|अछाम]]
तिमिल्सैन - [[तिमल्सेना]], [[तिम्सिना]], घमिराउँ - [[घिमिरे]], देवकोट - [[देवकोटा]], ढुङ्ग्रानी - [[ढुङ्गाना]], ढाँकु - [[ढकाल]], बजगाउँ- [[बजगाईँ]], रिमा- [[रिमाल]], [[रसाईली]], स्वाँरा - [[स्वार]], घोडासैन - [[घोडासैनी]], पुरासैन - [[पुडासैनी]], धमाली - [[धमाला]], दर्ना - [[दर्नाल]], कुइका - [[कुँइकेल]], चाल्सा - [[चालिसे]], बारला - [[बराल]], लामिसाल (लम्साल)
* [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]
रेगम - [[रेग्मी]], सोत - [[सोती]], खार - [[खरेल]], [[खराल]], सुवाडा - [[सुबेडा]], [[सुवेदी]], बयाना - बनियाँ, [[बानियाँ]]. पौडी - पौडेल
* [[बाजुरा जिल्ला|बाजुरा]]
जमकट्टी - [[जमरकट्टेल]], छाती - [[छन्त्याल]], कुँडी - [[कुड्याल]], बेलकाटे - [[केलकाटिया]], खातिवाडा - [[खाती]]
* [[बैतडी जिल्ला|बैतडी]]
गाजरी - [[गजुरेल]]
* [[डोटी जिल्ला|डोटी]]
डोटेखेला - [[डोटेल]], दिपायल्या - [[कठायत]], निरौली - [[निरौला]], ओझाना - [[ओझा]],
* [[मुगु जिल्ला|मुगु]]
खनाया - [[खनाल]], कालैगाउँ - [[कल्यान]], खत्याड - [[खतिवडा]]
* [[दैलेख जिल्ला|दैलेख]]
लामाछान्नी - [[लामिछाने]], बाँस्कोट - [[बास्कोटा]], बाँस्तोली - [[बास्तोला]], सातला - [[सत्याल]], लुयाटी - [[लुईँटेल]], चापागाउँ - [[चापागाईँ]], नेपा - [[नेपाल]], रिजु - [[रिजाल]], पोखर - [[पोखरेल]], लम्सु - [[लम्साल]], लम्जी - [[लम्जेल]], दह - [[दाहाल]], [[दहाल]], [[:en:Dullu|दुल्लु]] (दुर्लूंग)- [[दुलाल]], गैह्रा - [[गैरे|गैह्रे]], [[गैरे]] भूर्ति - [[भूर्तेल]], पराजुल - [[पराजुली]], कोइराली - [[कोइराला]], दवाडा - [[दवाडी]], कट्टील - [[कट्टेल]], भुषाकोट - [[भुषाल]], सुइय - [[सुइयेल]], वड - [[बडाल]], मोडासैन - [[मरासैनी]], [[मरासिनी]], गुरगाउँ - [[गुरागाईं]]
* [[कालीकोट जिल्ला|कालिकोट]]
खिटि्कसैन - [[खिर्सिने]], भुतौ - [[भुर्तेल]], राँचु - [[रूचाल]], गेला - [[गेलाल]], वञ्जाडा - [[बन्जाडे]], बाँझकोट - [[बाँँझकोटा]]
* [[रुकुम जिल्ला|रुकुम]]
सर्पुकोट - [[सापकोटा]],
गोतामकोट -[[गौतम]],[[गोतामे]]
* [[दाङ जिल्ला|दाङ]]
रजौरा - [[रजौरिया]]
==खस भाषा==
{{main|खस भाषा}}
बेबिलोनियाको अभिलेखबाट कस वा खस भाषाका ३०० जति शब्द र कसहरूले पुज्ने गरेका ३० वटा देव देविका नाम जानकारीमा आएको बताईको छ। कस अर्थात् खसहरू {{Citation needed}} बाल्लीक प्रदेशमा आइपुग्दा उनीहरूले बोल्ने भाषा बाल्हीकी नामले प्रसिद्ध भएको बुझिएको छ। ख्याती प्राप्त भाषा शास्त्री जी.ए. ग्रियसर्नले बाल्हीकीजन्य खस भाषालाई पहाडी भाषाको संज्ञा दिएर पश्चिमी पहाडी, पूर्वीय पहाडी र केन्द्रीय पहाडी गरी ३ भागमा बाँडेका छन्। पूर्वी पहाडी भनेर सिञ्जालीलाई दिएको छ। खस साम्राज्यमा सिञ्जाली (जुम्ली) राजकाजको माध्यम बनाई राज्य भाषाको स्थान दिइएकाले यसको उत्तरोत्तर विकास भयो। पछि गएर सबै बाहिसे र अधिकांश चौविसे राज्यको राज्य भाषा नेपाली हुन गयो। यो खस वा हालको नेपाली भाषा विश्वका एक दर्जन सजिला र वैज्ञानिक भाषा भित्र पर्दछ। यो भाषाको विकास पनि निकै द्रुत गतिमा भएको देखिन्छ। आज हामीले नेपाली भाषाका रूपमा बोलिने खस भाषा यही अवस्थामा थिएन। साहित्य, संस्कृति र कलाको क्षेत्रमा समेत समृद्ध हुंदै गएको खस वा नेपाली भाषा पश्चिम नेपालबाटै फैलिंदै आसाम र वर्मा तथा [[भुटान|भूटान]]सम्म फैलिएको छ। विकास भएको र सजिलो भाषा हुनाले र नेपालमा खस राज्यको साम्राज्य कायम भएको हुनाले पनि यो भाषालाई अन्य भाषा भाषीहरूले ग्रहण गरेका र विस्तार भएको देखिन्छ। २०५८को जनजणना अनुसार ४८.६१ प्रतिशत नेपाली जनताले आफ्नो मातृभाषा नेपाली बताएका छन्। अन्य मातृभाषा बोल्ने जनजातिहरूले पनि नेपाली भाषालाई कामकाजी र दोस्रो भाषा बनाएका छन्। यसबाट नेपाली या खस भाषा देशका बहुसंख्यक जनताले बुझ्ने राष्ट्र भाषाका रूपमा स्थपित भएको छ। नेपाली या खस भाषा विस्तारै स्थापित हुनुमा खस साम्राज्यको भाषिक आधिपत्यका कारण हो। यसको लागि पंचायती साशन सम्म पंचवर्षीय योजनामा अरु भाषाहरूको प्रयोग न्युनिकरण गर्न सरकारी कोष प्रयोग हुन्थ्यो। प्रजातन्त्र स्थापना भैसक्दा पनि नेपालको कुनै पनि सरकारी कामकाजमा नेपाली बाहेक अरु भाषा प्रयोग गर्न गैह्र कानुनी हुने सर्वोच्च अदालतले फैसला गरेको थियो, जुन दिनलाई अन्य भाषीहरूले कालोदिनको रूपमा अहिलेसम्म मनाउंछन्। लोकतन्त्र स्थापना पछि पनि, अहिले सम्मको नेपाल सरकारको बजेट र नेपालको शिक्षा प्रणालीमा सरलीकरण लगायतका अन्य भाषालाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रम ल्याइएको छैन।
==नेपालको खस अंग==
नेपाल एउटा बहुराष्ट्रिय, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक र बहुजातीय मुलुक हो। नेपाली समाजका विविध अङ्गहरू छन्। जस्तै मधेसी, थारु, कोचे, लिम्बु, याखा राई, हायु र सुनुवार, झै, किराँतहरू, मगर, थामी, चेपाङ, लाप्चे, कुसुण्डा र राजी, झ्र, लाङघालीहरू, नेवार, तामाङ, गुरुङ रथारू झै त१४९णहरू केही हिमाली, राव, तराइलीहरू। यी अनेकौँ अङ्गहरू मध्ये खस नामक अंगले पनि नेपाली हुनुमा गौरव मान्दै आएको छ।<ref>[ बालकृष्ण पोखरेल, खस जातिको इतिहास, उदात्त अनुसन्धान अड्डी, बिराटनगर, २०६५ पृष्ठ ६३४ २०]</ref> नेपालको एकिकरण राष्ट्रिय एकता तथा अङ्ग्रेजी साम्राज्यवादका विरूद्धको संघर्षमा नेपालको इतिहासमा खस जातिले बलिदानीपूर्ण संघर्ष गर्दै आएको छ। नेपालको इतिहासमा राणा शासन स्थापना, कोत पर्व, भण्डारखाल पर्व, पंचायती व्यवस्था, साथै नेपालको वर्गीय मुक्ति र सामाजिक मुक्ति आन्दोलनमा पनि खस जातिको भूमिकामा रहेका देखिन्छ। वर्गीय समाजमा इतिहासको शासक यो जाति मात्रै हो। साथै, शासित र उत्पीडित रैतीका रूपमा, भाषिक शोसन बाहेक, अन्य उत्पीडनमा अन्य जातिहरू झैं यो जाति रहेको छ।
==सामाजिक इतिहासमा खस==
माथि नै बताइसकिएको छ कि खसहरू आर्य हुन् तर बैदिक आर्य होइनन्। {{Citation needed}} एक समय खस साम्राज्यको राज धर्म बौद्ध थियो। राजा भारदार र सामान्य प्रजा समेत बौद्ध धर्ममा प्रवल आस्था राख्थे।<ref>[प्रा.डा.सूर्यमणि अधिकारी, खस साम्राज्यको इतिहास, भूँडीपूराण प्रकाशन, काठमाडौँ प्रथम संस्करण, २०६१, पृष्ठ १९७]</ref> तिब्बती लामाहरूका दृष्टिमा खसहरू बोधिसत्वतार नै थिए भने कुमाउँ र गढवालका हिन्दूहरूका अगाडि खसहरूले आफूलाई संस्कारका भक्तका रूपमा उभ्याउँथे। खसहरूमा कुनै धार्मिक वा रिवाजमा कट्टरता थिएन। त्यसैले अवैदिक आर्य भइकन पनि खसहरूलाई वैदिक आर्य बन्न वा हिन्दूकरण हुन असहज नभएको देखिन्छ। कुनै पनि धार्मिक वा साम्प्रदायिक जड्ता नभएको र संस्काकारमा समेत उदार हुनाले कर्नालि को जतिले नेपालमा प्रचलित रहेका मंगोलियनहरूलाई दशैं पर्व मान्न सिकायो भने मंगोलियनहरूले कुनै उत्सवमा निधारभरी चामलका अक्षता लगाउने प्रचलनलाई [[दशैं]]मा टिकाका रूपमा अनुसरण गर्यो। {{Citation needed}} अहिले वर्णाश्रम र खानपानमा समेत मानव सभ्यताको आधुनिकतासँगै यो जातिले आफूलाई समय सापेक्ष बाटोमा सहजै ढाल्दै लगेको देखिन्छ।
प्राग एतिहासिक कालदेखि नै नेपालमा मानव जातिको बसोबास भएको थियो। नेपालका आर्य खस, मधेसी आर्य र मंगोल सबै बाहिरबाट आएर बसेका जाति हुन्। मंगोलियन जातिको नेपाल प्रवेश मुख्यतः उत्तर र पूर्वोत्तर दिशाबाट भएको देखिन्छ। भने खसहरू पश्चिम नेपाल प्रवेश गरेका थिए भने मधेसी दक्षिणबाट। यी दुई जाति मध्ये पुराणलाई छोड्दा खसहरू ने पहिले प्रबेश गरेको देखिन्छ । <ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> नेपाली संस्कृति कुनै जातिको प्रवेशले अर्को जातिको संघर्ष नेपालमा भएन।<ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> खसहरूले नेपालमा सह जाती मंगोलियनहरूलाई लखेटेर जातीय राज्य खडा गर्ने काम गरेनन्। {{Citation needed}} यहाँका आदिबासी, आर्य र मंगोलियनका बीचमा ठूलो मात्रामा जातीय संघर्ष भएन। दुवै जातिले प्रारम्भकाल देखि नै एक अर्काको अस्तित्व स्वीकारर्दै मेलमिलाप गरेर बसेको देखिन्छ।<ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> नेपालका यी जातिहरूका बचिमा र अन्य जातिहरूका बीचमा पनि सांस्कृतिक आदानप्रदान रहनसहनको लेनदेन तथा सद्भाव रहंदै आएको छ। नेपालको सामाजिक इतिहासमा यो सांस्कृति व्यावहारिक तथा मनोवैज्ञानिक संगमलाई नेपाली सामाजिक सभ्यताका रूपमा अरूले पनि मूल्यांकन गर्ने गरेका छन्।
==आजको समयमा खस==
[[File:Nepali Hindu groom.jpg|thumb|आधुनिक खस जाति, पर्वते हिन्दु]]
आजको समयमा पनि केही खस संस्कारहरू जीवितै छन् । पूर्ण रूपले हिन्दुकृत भएका खसहरूले [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] धर्मसँगै खस संस्कारहरू पालना गर्छन् । खसको मूलभूत चिन्हहरूमध्ये [[देवाली|मष्टो पुजा]] वा [[देवाली]] एक हो । आज पनि [[ठकुरि]] र [[क्षेत्री]] समुदायहरू १२ [[मष्टो देवता]]का पुजा गर्छन् । अन्य हिन्दु जातिहरूसँग भिन्न रहने मष्टो पुजा प्राचिन खस संस्कार हो । पर्वते हिन्दु समुदायको अर्को चिनारी [[नेपाली भाषा|खस भाषा]] (नेपाली भाषा) हो । यो एक इन्डो-आर्यन भाषा परिवारको सदस्य हो जो [[भारोपेली भाषा परिवार]] को एक शाखा हो ।
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
साभार : (शशिधर भण्डारी) हाक साप्ताहिक
==पुस्तक==
*{{Citation|first=डोरबहादुर|last=विष्ट|title= फ्याटालिजम एण्ड डेभलपमेन्ट: नेपाल्स स्ट्रगल फर मोर्डनाइजेसन|year=1991|location=नेपाल|ISBN=|publisher=ओरियन्ट ब्लायक स्वान|url=https://books.google.com.np/books?id=JzFROpFVYRAC&source=gbs_navlinks_s}}
==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[[शक]]
*[[हुण]]
*[[कम्बोज]]
*[[कुशान साम्राज्य]]
==बाहिरी स्रोत==
* [http://blogs.navbharattimes.indiatimes.com/nbteditpage/khasiya-rajput-of-uttarakhand1/ जीवट के धनी हैं उत्तराखंड के खसिया: गोविन्द सिंह]
*[http://nepalihimal.com/article/498 भेटिएन 'खसान', 'जडान' : डा. रमेशकुमार ढुंगेल]
[[श्रेणी:नेपालका जनजातिहरू]]
[[श्रेणी:नेपाल]]
r6d1162bmanaa8z0a7528hvoazd9wps
1073828
1073827
2022-08-14T09:44:00Z
113.199.225.208
/* खस समुदायका मुख्य हाँगा */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox ethnic group
| group = खस/खसिया/पर्वते/पहाडी/गोर्खालि
| native_name = गोर्खाली/खस्या
| image = <!-- See WP:NOETHNICGALLERIES -->
| caption =
| population =
| region1 = {{flag|नेपाल}}
| pop1 =
| ref1 =
| region2 = {{flag|भारत}}
| pop2 =
| ref2 =
| languages = [[नेपाली भाषा|खस भाषा]] तथा अन्य क्षेत्रगत भाषा (उदाहरण; नेपालमा [[डोटेली भाषा]]) तथा भारतको उत्तराखण्डमा [[कुमाँऊनी भाषा|कुमाँऊनी]] र [[गढवाली भाषा|गढवाली]]
| religions = [[File:Om.svg|15px]] [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]], [[मस्टो| मस्टो]]
| related = [[पहाडी]], [[कुमाँऊनी मानिस]], [[गढवाली मानिस]], [[कश्मीरी]], [[डोग्रा]]
| footnotes =
}}
[[File:Kus or Khas, Goorkha, dominant tribe, Nipal (NYPL b13409080-1125305).jpg|thumb|250px|भारत सङ्ग्रहालयमा राखिएको खस व्यक्तिको नमुना तस्विर; जसलाई '''गोरखा जनजाति''' भनी पहिचान गरिएको छ]]
[[File:Khas or Kus group, Goorkha, dominant tribe, Nipal.jpg|thumb|भारत सङ्ग्रहालयमा राखिएको दुई खस जनजाती व्यक्तिहरूको नमुना तस्विर]]
'''खस''' वा '''खसिया''' एक [[हिन्द-आर्य]] भाषिक जातिय समुदाय हो, जसले [[नेपाल]]को पहाडी भूभागको ठूलो जनसंख्या ओगटेको छ। यो जातिका अन्य नामहरू पर्वते र पहाडी र गोर्खाली हुन्। यो जाति तत्कालिन विशाल नेपाल – हाल [[भारत]]मा पर्ने [[उत्तराखण्ड]], [[हिमाञ्चल प्रदेश|हिमाचल प्रदेश]] र [[जम्मु र कश्मीर|जम्मु कश्मीर]]का साथै सुदुर तथा मध्य [[पश्चिम]] नेपालको [[कर्णाली अञ्चल|कर्णाली]] क्षेत्रमा प्राग एतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबास गरेको हो। त्यहाँबाट खसहरू नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै गए र हाल नेपालको प्रायः सबैजसो ठाउँमा बसोबास गर्न पुगेका छन्। अहिले खस जातिहरूको मुख्य स्थान भनेको तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू-भाग – पूर्वमा आसम देखि पश्चिममा काश्मिर् सम्म – हिमाञचल प्रदेश तथा उतराखण्ड, [[नेपाल]], [[सिक्किम]], [[दार्जिलिङ|दार्जीलिङ]], [[भुटान]], [[आसाम]] र बर्माको पहाडी क्षेत्र आदि पर्दछन्।
== खस समुदायका मुख्य हाँगा==
*[[ब्राह्मण|बाहुन समुदाय]]
*[[क्षेत्री|क्षेत्री समुदाय]]
*[[ठकुरी|ठकुरी समुदाय]]
*[[जोगी समुदाय|सन्यासी समुदाय]] – योगी (दशनामी)
*कामी समुदाय-(विश्वकर्मा,लोहार )
*दमाई समुदाय-(परियार,दर्जी,सूचिकार,नगर्ची)
*सार्की समुदाय-(मिजार,चर्मकार,भूल)
*[[गन्धर्व|गन्धर्व समुदाय]]
*राउते समुदाय
==कश्मीरका खसहरू==
{{See|लोहार वंश|खख राजपुत}}
[[File:Kashmir-sat-nasa.jpg|thumb|पीर पञ्जालदेखि पश्चिम तथा दक्षिण भागका क्षेत्रहरू खसहरूको बाहुल्यता रहेको कुरा निलमत पुराण तथा राजतरङ्गिणी]]
छैटौं शताब्दीको निलमत पुराण तथा १२ औँ शताब्दीको राजतरङ्गिणीका अनुसार कश्मीरमा खसहरू शासन रह्यो । पीर पञ्जालदेखि पश्चिम तथा दक्षिण भागका क्षेत्रहरू खसहरूको बाहुल्यता रहेको कुरा निलमत पुराण तथा राजतरङ्गिणीमा उल्लेखित छ । आइरिस इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइनले पण्डित कल्हणको १२ औँ शताब्दीको राजतरङ्गिणीको अनुवाद गरेका थिए । उक्त अनुवादमा "राजापुरी (वर्तमान [[राजौरी]])को शासक [[खस]]हरूको मुखिया हो..." भन्ने वाक्य वर्णित थियो । राजौरीको शासकले [[कश्मीर]]को शासकहरूसंग बिहाबारी गरेको तथा [[लोहार वंश|लोहार]]का शासकले [[काबुल]]को [[हिन्दु शाही वंश|हिन्दू शाही]]की राजकुमारीसंग विवाह गरेको वर्णित छ ।<ref>{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=KzxTkI9iAxkC&pg=PA433&dq=Khasa+tribe+rajatarangini&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjDgJbg0ZHfAhUD9YMKHawYAdIQ6AEIKjAA#v=onepage&q=Khasa%20tribe%20rajatarangini&f=false | title=Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir | volume=2 | isbn=9788120803701 | author=Kalhana | page=433 | accessdate=4 March 2019 }}</ref> इतिहासकार स्टाइनका अनुसार [[राजौरी]]का २०औं शताब्दीसम्मका शासक खस उद्गमका थिए र [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]]मा धर्म परिवर्तन गरी [[मुसलमान राजपुत]] भनेका थिए ।
इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइनको राजतरङ्गिणीको अनुवादमा वर्तमान [[खख]] (वा खख राजपुत) जातिलाई खससंग जोडिएको थियो । त्यस्तै [[लोहार वंश]]लाई पनि खस जातिको भनी वर्णित छ । इतिहासकार जोनराजका अनुसार कश्मीरको प्रथम मुसलमान वंश, [[शाह मीर वंश]], पनि खस जातिको थियो । लोहार राज्यका खस शासक सिंहराजका छोरी दिद्दाले कश्मीरको राजा क्षेमगुप्तसँग विवाह गरेकी थिइन् । दिद्दाका भतिजा संग्रामराज ईश्वी १००३ मा कश्मीरको प्रथम लोहार वंशका शासक बन्न पुगे । लोहार वंशका हर्ष वा हर्षदेव कश्मीरको प्रसिद्ध शासक बने ।
==खस जातिका थरहरू==
===सरकारी दर्जाबाट उत्पत्ति भएका थरहरू===
जस्तैः
*[[अधिकारी]] – दराको हाकिम
*[[कार्की]] – राजस्व अधिकृत
*[[कठायत]] – काजी दर्जा
*[[भट्ट]] – राज पुरोहित वा धर्माधिकारी
*[[भण्डारी]] – राजकीय कोषको प्रमुख
*[[लेखक (थर)|लेखक]] – लेखक
*[[महत]] – ग्राम प्रमुख
*[[रोकाया]] – महतको सहयोगी
*[[थापा]] – सैनिक सबैभन्दा ठूलो दर्जा
*[[खड्का]] – सैनिक दर्जा
*[[राणा]] – सैनिक दर्जा
*[[बुढा (थर)]] – सैनिक दर्जा
*[[बस्नेत]] – राजन्य
===कर्णाली प्रदेशका गाउँका नाउँबाट उत्पत्ति भएका थरहरू===
* [[जुम्ला जिल्ला|जुम्ला]]
धिता- [[धिताल]], पाण्डुसेरा - [[पाण्डे]], सिञ्जा - [[सिजापति]], चैडिलागाउँ - [[चौलागाईं|चौलागाई]], प्याकुरी - [[प्याकुरेल]], सिम्खाडा - [[सिम्खडा]],
* [[अछाम जिल्ला|अछाम]]
तिमिल्सैन - [[तिमल्सेना]], [[तिम्सिना]], घमिराउँ - [[घिमिरे]], देवकोट - [[देवकोटा]], ढुङ्ग्रानी - [[ढुङ्गाना]], ढाँकु - [[ढकाल]], बजगाउँ- [[बजगाईँ]], रिमा- [[रिमाल]], [[रसाईली]], स्वाँरा - [[स्वार]], घोडासैन - [[घोडासैनी]], पुरासैन - [[पुडासैनी]], धमाली - [[धमाला]], दर्ना - [[दर्नाल]], कुइका - [[कुँइकेल]], चाल्सा - [[चालिसे]], बारला - [[बराल]], लामिसाल (लम्साल)
* [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]
रेगम - [[रेग्मी]], सोत - [[सोती]], खार - [[खरेल]], [[खराल]], सुवाडा - [[सुबेडा]], [[सुवेदी]], बयाना - बनियाँ, [[बानियाँ]]. पौडी - पौडेल
* [[बाजुरा जिल्ला|बाजुरा]]
जमकट्टी - [[जमरकट्टेल]], छाती - [[छन्त्याल]], कुँडी - [[कुड्याल]], बेलकाटे - [[केलकाटिया]], खातिवाडा - [[खाती]]
* [[बैतडी जिल्ला|बैतडी]]
गाजरी - [[गजुरेल]]
* [[डोटी जिल्ला|डोटी]]
डोटेखेला - [[डोटेल]], दिपायल्या - [[कठायत]], निरौली - [[निरौला]], ओझाना - [[ओझा]],
* [[मुगु जिल्ला|मुगु]]
खनाया - [[खनाल]], कालैगाउँ - [[कल्यान]], खत्याड - [[खतिवडा]]
* [[दैलेख जिल्ला|दैलेख]]
लामाछान्नी - [[लामिछाने]], बाँस्कोट - [[बास्कोटा]], बाँस्तोली - [[बास्तोला]], सातला - [[सत्याल]], लुयाटी - [[लुईँटेल]], चापागाउँ - [[चापागाईँ]], नेपा - [[नेपाल]], रिजु - [[रिजाल]], पोखर - [[पोखरेल]], लम्सु - [[लम्साल]], लम्जी - [[लम्जेल]], दह - [[दाहाल]], [[दहाल]], [[:en:Dullu|दुल्लु]] (दुर्लूंग)- [[दुलाल]], गैह्रा - [[गैरे|गैह्रे]], [[गैरे]] भूर्ति - [[भूर्तेल]], पराजुल - [[पराजुली]], कोइराली - [[कोइराला]], दवाडा - [[दवाडी]], कट्टील - [[कट्टेल]], भुषाकोट - [[भुषाल]], सुइय - [[सुइयेल]], वड - [[बडाल]], मोडासैन - [[मरासैनी]], [[मरासिनी]], गुरगाउँ - [[गुरागाईं]]
* [[कालीकोट जिल्ला|कालिकोट]]
खिटि्कसैन - [[खिर्सिने]], भुतौ - [[भुर्तेल]], राँचु - [[रूचाल]], गेला - [[गेलाल]], वञ्जाडा - [[बन्जाडे]], बाँझकोट - [[बाँँझकोटा]]
* [[रुकुम जिल्ला|रुकुम]]
सर्पुकोट - [[सापकोटा]],
गोतामकोट -[[गौतम]],[[गोतामे]]
* [[दाङ जिल्ला|दाङ]]
रजौरा - [[रजौरिया]]
==खस भाषा==
{{main|खस भाषा}}
बेबिलोनियाको अभिलेखबाट कस वा खस भाषाका ३०० जति शब्द र कसहरूले पुज्ने गरेका ३० वटा देव देविका नाम जानकारीमा आएको बताईको छ। कस अर्थात् खसहरू {{Citation needed}} बाल्लीक प्रदेशमा आइपुग्दा उनीहरूले बोल्ने भाषा बाल्हीकी नामले प्रसिद्ध भएको बुझिएको छ। ख्याती प्राप्त भाषा शास्त्री जी.ए. ग्रियसर्नले बाल्हीकीजन्य खस भाषालाई पहाडी भाषाको संज्ञा दिएर पश्चिमी पहाडी, पूर्वीय पहाडी र केन्द्रीय पहाडी गरी ३ भागमा बाँडेका छन्। पूर्वी पहाडी भनेर सिञ्जालीलाई दिएको छ। खस साम्राज्यमा सिञ्जाली (जुम्ली) राजकाजको माध्यम बनाई राज्य भाषाको स्थान दिइएकाले यसको उत्तरोत्तर विकास भयो। पछि गएर सबै बाहिसे र अधिकांश चौविसे राज्यको राज्य भाषा नेपाली हुन गयो। यो खस वा हालको नेपाली भाषा विश्वका एक दर्जन सजिला र वैज्ञानिक भाषा भित्र पर्दछ। यो भाषाको विकास पनि निकै द्रुत गतिमा भएको देखिन्छ। आज हामीले नेपाली भाषाका रूपमा बोलिने खस भाषा यही अवस्थामा थिएन। साहित्य, संस्कृति र कलाको क्षेत्रमा समेत समृद्ध हुंदै गएको खस वा नेपाली भाषा पश्चिम नेपालबाटै फैलिंदै आसाम र वर्मा तथा [[भुटान|भूटान]]सम्म फैलिएको छ। विकास भएको र सजिलो भाषा हुनाले र नेपालमा खस राज्यको साम्राज्य कायम भएको हुनाले पनि यो भाषालाई अन्य भाषा भाषीहरूले ग्रहण गरेका र विस्तार भएको देखिन्छ। २०५८को जनजणना अनुसार ४८.६१ प्रतिशत नेपाली जनताले आफ्नो मातृभाषा नेपाली बताएका छन्। अन्य मातृभाषा बोल्ने जनजातिहरूले पनि नेपाली भाषालाई कामकाजी र दोस्रो भाषा बनाएका छन्। यसबाट नेपाली या खस भाषा देशका बहुसंख्यक जनताले बुझ्ने राष्ट्र भाषाका रूपमा स्थपित भएको छ। नेपाली या खस भाषा विस्तारै स्थापित हुनुमा खस साम्राज्यको भाषिक आधिपत्यका कारण हो। यसको लागि पंचायती साशन सम्म पंचवर्षीय योजनामा अरु भाषाहरूको प्रयोग न्युनिकरण गर्न सरकारी कोष प्रयोग हुन्थ्यो। प्रजातन्त्र स्थापना भैसक्दा पनि नेपालको कुनै पनि सरकारी कामकाजमा नेपाली बाहेक अरु भाषा प्रयोग गर्न गैह्र कानुनी हुने सर्वोच्च अदालतले फैसला गरेको थियो, जुन दिनलाई अन्य भाषीहरूले कालोदिनको रूपमा अहिलेसम्म मनाउंछन्। लोकतन्त्र स्थापना पछि पनि, अहिले सम्मको नेपाल सरकारको बजेट र नेपालको शिक्षा प्रणालीमा सरलीकरण लगायतका अन्य भाषालाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रम ल्याइएको छैन।
==नेपालको खस अंग==
नेपाल एउटा बहुराष्ट्रिय, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक र बहुजातीय मुलुक हो। नेपाली समाजका विविध अङ्गहरू छन्। जस्तै मधेसी, थारु, कोचे, लिम्बु, याखा राई, हायु र सुनुवार, झै, किराँतहरू, मगर, थामी, चेपाङ, लाप्चे, कुसुण्डा र राजी, झ्र, लाङघालीहरू, नेवार, तामाङ, गुरुङ रथारू झै त१४९णहरू केही हिमाली, राव, तराइलीहरू। यी अनेकौँ अङ्गहरू मध्ये खस नामक अंगले पनि नेपाली हुनुमा गौरव मान्दै आएको छ।<ref>[ बालकृष्ण पोखरेल, खस जातिको इतिहास, उदात्त अनुसन्धान अड्डी, बिराटनगर, २०६५ पृष्ठ ६३४ २०]</ref> नेपालको एकिकरण राष्ट्रिय एकता तथा अङ्ग्रेजी साम्राज्यवादका विरूद्धको संघर्षमा नेपालको इतिहासमा खस जातिले बलिदानीपूर्ण संघर्ष गर्दै आएको छ। नेपालको इतिहासमा राणा शासन स्थापना, कोत पर्व, भण्डारखाल पर्व, पंचायती व्यवस्था, साथै नेपालको वर्गीय मुक्ति र सामाजिक मुक्ति आन्दोलनमा पनि खस जातिको भूमिकामा रहेका देखिन्छ। वर्गीय समाजमा इतिहासको शासक यो जाति मात्रै हो। साथै, शासित र उत्पीडित रैतीका रूपमा, भाषिक शोसन बाहेक, अन्य उत्पीडनमा अन्य जातिहरू झैं यो जाति रहेको छ।
==सामाजिक इतिहासमा खस==
माथि नै बताइसकिएको छ कि खसहरू आर्य हुन् तर बैदिक आर्य होइनन्। {{Citation needed}} एक समय खस साम्राज्यको राज धर्म बौद्ध थियो। राजा भारदार र सामान्य प्रजा समेत बौद्ध धर्ममा प्रवल आस्था राख्थे।<ref>[प्रा.डा.सूर्यमणि अधिकारी, खस साम्राज्यको इतिहास, भूँडीपूराण प्रकाशन, काठमाडौँ प्रथम संस्करण, २०६१, पृष्ठ १९७]</ref> तिब्बती लामाहरूका दृष्टिमा खसहरू बोधिसत्वतार नै थिए भने कुमाउँ र गढवालका हिन्दूहरूका अगाडि खसहरूले आफूलाई संस्कारका भक्तका रूपमा उभ्याउँथे। खसहरूमा कुनै धार्मिक वा रिवाजमा कट्टरता थिएन। त्यसैले अवैदिक आर्य भइकन पनि खसहरूलाई वैदिक आर्य बन्न वा हिन्दूकरण हुन असहज नभएको देखिन्छ। कुनै पनि धार्मिक वा साम्प्रदायिक जड्ता नभएको र संस्काकारमा समेत उदार हुनाले कर्नालि को जतिले नेपालमा प्रचलित रहेका मंगोलियनहरूलाई दशैं पर्व मान्न सिकायो भने मंगोलियनहरूले कुनै उत्सवमा निधारभरी चामलका अक्षता लगाउने प्रचलनलाई [[दशैं]]मा टिकाका रूपमा अनुसरण गर्यो। {{Citation needed}} अहिले वर्णाश्रम र खानपानमा समेत मानव सभ्यताको आधुनिकतासँगै यो जातिले आफूलाई समय सापेक्ष बाटोमा सहजै ढाल्दै लगेको देखिन्छ।
प्राग एतिहासिक कालदेखि नै नेपालमा मानव जातिको बसोबास भएको थियो। नेपालका आर्य खस, मधेसी आर्य र मंगोल सबै बाहिरबाट आएर बसेका जाति हुन्। मंगोलियन जातिको नेपाल प्रवेश मुख्यतः उत्तर र पूर्वोत्तर दिशाबाट भएको देखिन्छ। भने खसहरू पश्चिम नेपाल प्रवेश गरेका थिए भने मधेसी दक्षिणबाट। यी दुई जाति मध्ये पुराणलाई छोड्दा खसहरू ने पहिले प्रबेश गरेको देखिन्छ । <ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> नेपाली संस्कृति कुनै जातिको प्रवेशले अर्को जातिको संघर्ष नेपालमा भएन।<ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> खसहरूले नेपालमा सह जाती मंगोलियनहरूलाई लखेटेर जातीय राज्य खडा गर्ने काम गरेनन्। {{Citation needed}} यहाँका आदिबासी, आर्य र मंगोलियनका बीचमा ठूलो मात्रामा जातीय संघर्ष भएन। दुवै जातिले प्रारम्भकाल देखि नै एक अर्काको अस्तित्व स्वीकारर्दै मेलमिलाप गरेर बसेको देखिन्छ।<ref>[प्रा.डा. प्रेमरमण उप्रेती, प्रा. डा. कृष्णबहादुर थापा, नेपालको संक्षिप्त सामाजिक आर्थिक तथा कुटनैतिक इतिहास, साझा प्रकाशन, काठमाडौँ २०५३ पृष्ठ १]</ref> नेपालका यी जातिहरूका बचिमा र अन्य जातिहरूका बीचमा पनि सांस्कृतिक आदानप्रदान रहनसहनको लेनदेन तथा सद्भाव रहंदै आएको छ। नेपालको सामाजिक इतिहासमा यो सांस्कृति व्यावहारिक तथा मनोवैज्ञानिक संगमलाई नेपाली सामाजिक सभ्यताका रूपमा अरूले पनि मूल्यांकन गर्ने गरेका छन्।
==आजको समयमा खस==
[[File:Nepali Hindu groom.jpg|thumb|आधुनिक खस जाति, पर्वते हिन्दु]]
आजको समयमा पनि केही खस संस्कारहरू जीवितै छन् । पूर्ण रूपले हिन्दुकृत भएका खसहरूले [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] धर्मसँगै खस संस्कारहरू पालना गर्छन् । खसको मूलभूत चिन्हहरूमध्ये [[देवाली|मष्टो पुजा]] वा [[देवाली]] एक हो । आज पनि [[ठकुरि]] र [[क्षेत्री]] समुदायहरू १२ [[मष्टो देवता]]का पुजा गर्छन् । अन्य हिन्दु जातिहरूसँग भिन्न रहने मष्टो पुजा प्राचिन खस संस्कार हो । पर्वते हिन्दु समुदायको अर्को चिनारी [[नेपाली भाषा|खस भाषा]] (नेपाली भाषा) हो । यो एक इन्डो-आर्यन भाषा परिवारको सदस्य हो जो [[भारोपेली भाषा परिवार]] को एक शाखा हो ।
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
साभार : (शशिधर भण्डारी) हाक साप्ताहिक
==पुस्तक==
*{{Citation|first=डोरबहादुर|last=विष्ट|title= फ्याटालिजम एण्ड डेभलपमेन्ट: नेपाल्स स्ट्रगल फर मोर्डनाइजेसन|year=1991|location=नेपाल|ISBN=|publisher=ओरियन्ट ब्लायक स्वान|url=https://books.google.com.np/books?id=JzFROpFVYRAC&source=gbs_navlinks_s}}
==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[[शक]]
*[[हुण]]
*[[कम्बोज]]
*[[कुशान साम्राज्य]]
==बाहिरी स्रोत==
* [http://blogs.navbharattimes.indiatimes.com/nbteditpage/khasiya-rajput-of-uttarakhand1/ जीवट के धनी हैं उत्तराखंड के खसिया: गोविन्द सिंह]
*[http://nepalihimal.com/article/498 भेटिएन 'खसान', 'जडान' : डा. रमेशकुमार ढुंगेल]
[[श्रेणी:नेपालका जनजातिहरू]]
[[श्रेणी:नेपाल]]
2qcvl6zqgl94arovqkgh6juwudlu0ca
नेपाल राष्ट्र बैंक
0
5498
1073793
1064617
2022-08-13T16:36:23Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox central bank
| bank_name = नेपालको केन्द्रीय बैंक
| bank_name_in_local = नेपाल राष्ट्र बैंक
| image_1 =
| image_title_1 = नेपाल राष्ट्र बैंकको लोगो
| image_width_1 = 120px
| image_2 =
| image_title_2 = नेपाल राष्ट्र बैंकको केन्द्रीय कार्यालय भवन
| image_width_2 =
| headquarters = [[बालुवाटार]], [[काठमाडौँ]]
| coordinates =
| established = वैशाख १४, २०१३
| ownership = नेपाल सरकार
| president = महाप्रसाद अधिकारी<ref>{{cite web|url=https://bankingkhabar.com/archives/69502|title=को हुन् नयाँ गभर्नर महाप्रसाद अधिकारी?|access-date=६ अप्रील,२०२०|website=बैङ्किङ खबर}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ekantipur.com/news/2020/04/06/15861686896655555.html|title=महाप्रसाद अधिकारी नयाँ गभर्नर|access-date=६ अप्रील,२०२०|website=कान्तिपुर}}</ref>
| leader_title = गभर्नर
| bank_of = [[नेपाल]]
| currency = [[नेपाली रुपैयाँ|रुपैयाँ]]
| currency_iso = रु.
| reserves =
| reserve_requirements =
| borrowing_rate =
| interest_rate_target =
| deposit_rate =
| IOER =
| website = {{url|http://www.nrb.org.np|एनआरबी.ओर्ग.एनपी}}
| preceded =
| succeeded =
| footnotes =
}}
[[Image:JanakpurNepalRastraBank.jpg|thumb|[[जनकपुर उपमहानगरपालिका|जनकपुर]]]]
'''नेपाल राष्ट्र बैंक''' नेपालको [[केन्द्रीय बैंक|केन्द्रीय बैंक]] हो। [[नेपाल]]को आर्थिक क्षेत्रको व्यवस्थापन गर्ने उद्देश्य सहित [[केन्द्रीय बैंक]]का रूपमा नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन १९५५ अन्तर्गत नेपाल राष्ट्र बैङ्कको स्थापना २०१३ साल वैशाख १४ गते (सन् १९५६ अप्रिल २६) मा भएको थियो। नेपाल राष्ट्र बैङ्क र वित्तीय संस्थाहरूको मौद्रिक विनिमायक र प्रक्षेपण को रूपमा रहेको छ। तत्कालिन ऐनको ठाउँमा नयाँ नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन २०५८ परिचालन गरी त्यसमा बैंकको स्वायत्तता, स्वतन्त्रता र सुनिश्चिता गरिएको छ। नेपाल राष्ट्र बैङ्कले विदेशी मुद्रा विनियम दर र देशमा रहेको विदेशी मुद्रा भण्डारको संरक्षण, विदेशी मुद्रा नीति नियन्त्रण गर्दछ।<ref>http://www.nrb.org.np/=</ref>
== उद्देश्य ==
यसका उद्देश्य हुन् -
१. अर्थतन्त्रको दिगो विकासको निमित्त मूल्य र शोधनान्तर स्थिरता कायम गर्नका लागि आवश्यक मौद्रीक तथा विदेशी विनिमय नीति निर्माण गरी सोको व्यवस्थापन गर्ने।
२. बैङ्किङ तथा वित्तिय क्षेत्रको स्थायित्व र आवश्यक तरलतालाई प्रवर्द्धन गर्ने।
३. सुरक्षित, स्वस्थ तथा सक्षम भुक्तानी प्रणालीको विकास गर्ने।
४. बैङ्किङ तथा वित्तिय प्रणालीको नियमन, निरिक्षण, सुपरिवेक्षण तथा अनुगमन गर्ने।
५. नेपाल अधिराज्यको समग्र बैङ्किङ तथा वित्तिय प्रणालीको संवर्द्धन गरी सो प्रति सर्वसाधारणको विश्वसनियता अभिवृद्धि गर्ने।
== बैङ्कका गभर्नर ==
नेपाल राष्ट्र बैङ्कमा एकजना [[गभर्नर]] र दुईजना [[डेपुटी गभर्नर]] रहन्छन्। गभर्नर नियुक्त हुनुपूर्व राजा त्रिभुवनका सबै मुद्राहरूको हस्ताक्षरी ''[[सदर मुलुकी खाना]]''का प्रमुख खजाञ्चीले गर्दथे । उनीहरू यसप्रकार थिए;
१. जनक राज- पहिलो कागजी नोटको हस्ताक्षर
२. भरत राज
३. नरेन्द्र राज
हालसम्मका गभर्नरहरूको नाम तल दिइएको छ -
{| class="wikitable"
!S.no
!गभर्नर
!कार्यकाल
|-
|१
|[[हिमालय शमशेर जबरा]]<ref name="governors">{{Cite web|url=https://www.nrb.org.np/aboutus/intro.php|title=Nepal Rastra Bank - Central Bank of Nepal|website=www.nrb.org.np}}</ref>
|अप्रिल २६, १९५६ – फेब्रुअरी ७, १९६१
|-
|२
|[[लक्ष्मीनाथ गौतम]]<ref name="governors" />
|फेब्रुअरी ८, १९६१ – जुन १७, १९६५
|-
|३
|[[प्रद्युम्नलाल राजभण्डारी]]<ref name="governors" />
|जुन १८, १९६५ – १३ अगस्ट, १९६६
|-
|४
|डा. [[भेष बहादुर थापा]]<ref name="governors" />
|अगस्त १४, १९६६ – जुलाई २६, १९६७
|-
|५
|[[यादव प्रसाद पन्त|डा. यादव प्रसाद पन्त]]<ref name="governors" />
|अप्रिल २४, १९६८ – अप्रिल २८, १९७३
|-
|६
|[[कुलशेखर शर्मा]]<ref name="governors" />
|अप्रिल २९, १९७३ – १२ डिसेम्बर १९७८
|-
|७
|[[कल्याण विक्रम अधिकारी]]<ref name="governors" />
|जुन १३, १९७९ – डिसेम्बर ८, १९८४
|-
|८
|[[गणेश बहादुर थापा]]<ref name="governors" />
|२५ मार्च १९८५ – २२ मे १९९०
|-
|९
|[[हरिशंकर त्रिपाठी]]<ref name="governors" />
|अगस्ट १०, १९९० – १७ जनवरी १९९५
|-
|१०
|[[सत्येन्द्र प्यारा श्रेष्ठ]]<ref name="governors" />
|जनवरी १८, १९९५ – १७ जनवरी, २०००
|-
|११
|डा. [[तिलक बहादुर रावल]]<ref name="governors" />
|जनवरी १८, २००० – जनवरी १७, २००५
|-
|१२
|[[दिपेन्द्र पुरुष ढकाल]]<ref name="governors" />
|अगस्त २९, २००० – अप्रिल २७, २००१
|-
|*
|डा. [[तिलक बहादुर रावल]]
|
|-
|१३
|[[विजयनाथ भट्टराई]]<ref name="governors" />
|जनवरी ३१, २००५ – जनवरी ३०, २०१०
|-
|१५
|[[दिपेन्द्र बहादुर क्षेत्री]]<ref name="governors" />
|जनवरी १५, २००९ – जुलाई २६, २००९
|-
|*
|[[विजयनाथ भट्टराई]]
|
|-
|१५
|[[युवराज खतिवडा]]<ref name="governors" />
|मार्च २२, २०१० – मार्च १९, २०१५
|-
|१६
|डा. [[चिरञ्जीवी नेपाल]]<ref name="governors" />
|मार्च १९, २०१५ – अप्रिल ६, २०२०
|-
|१७
|सिए [[महाप्रसाद अधिकारी]]<ref name="governors" /><ref>[https://www.onlinekhabar.com/2020/04/851853 महाप्रसाद अधिकारी बने राष्ट्र बैङ्कको नयाँ गभर्नर]</ref>
|अप्रिल ६, २०२० - हाल
|}
* मुद्धा चल्दा केही समय वर्खास्त भै पुनर्वहाली भएका गभर्नरहरू
नोट: कृष्ण बहादुर मानन्धर मुद्रामा हस्ताक्षर गर्ने कायम मुकायम गभर्नर थिए ।
==बाह्य कडीहरू==
*[http://www.nrb.org.np/ आधिकारीक वेबसाइट]
*[http://www.nrb.org.np/publication.php प्रकाशनहरू]
*[http://www.nrb.org.np/press.php विज्ञप्ती तथा समाचारहरू]
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
[[श्रेणी:नेपाली बैङ्कहरू]]
[[श्रेणी:सरकारी संस्थानहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका अर्थतन्त्रहरू]]
[[श्रेणी:केन्द्रीय बैंकहरू]]
[[श्रेणी:नियमनकारी निकाय]]
[[श्रेणी:नेपालको नियमनकारी निकायहरू]]
{{stub}}
3qyxc6nypoy57xvtvtfxyd1y7e7qm0j
सङ्घीयता
0
8502
1073817
906185
2022-08-14T07:08:25Z
Prem Prakash Thapa
57870
नेपाल सहित विश्वमा संघीयता लागू भएका जम्मा मुलुक
wikitext
text/x-wiki
[[File:Map of unitary and federal states.svg|thumb|upright=1.5|
{{legend|#346733;|सङ्घीय राष्ट्रहरू}}
{{legend|#2b3bb6;|[[एकात्मक राज्य]]हरू}}]]
'''सङ्घीयता''' एउटा [[राजनीतिक विचारधारा]] हो जसमा सदस्यहरूको एउटा समूहलाई शासकीय तहमा बन्धन गरिएको हुन्छ। यो शब्दलाई संवैधानिक रूपमा राष्ट्रको शक्तिलाई केन्द्रीय सरकार र प्रान्तीय सरकारमा विभाजित भएको माथि उल्लेखित विचारधारामा आधारित व्यवस्थालाई जनाउन पनि प्रयोग गरिन्छ। यो व्यवस्थामा आधारिक राष्ट्रलाई सङ्घ भन्ने गरिन्छ।
सरकारको शक्ति र जिम्मेवारीलाई केन्द्रीय र प्रदेश वा स्थानीयस्तरका बेग्ला - बेग्लै तहमा बाँड्ने पद्धति नै सङ्घीयता हो। यसरी सङ्घीयताको शक्ति उद्भव भएको स्थानमा शक्ति जानुलाई जनाउँदछ। राज्यसत्ता र सार्वभौमसत्ताको समेत विभाजन गरी शासकीय क्रियाकलापमा बढीभन्दा बढी जनतालाई संलग्न गराउने राजनीतिक प्रक्रिया नै सङ्घीयता हो। सङ्घीयता भनेको स्वयं शासन र विभाजित शासनको संयोजन भनेर पनि भनिन्छ। सङ्घीयतालाई बहुजातीय, बहुभाषिक तनाव समाधान गर्ने संवैधानिक र राजनीतिक औजारको रूपमा समेत व्याख्या गर्ने गरिन्छ। अर्कोतर्फ सीमान्तीकृत समूहलाई सशक्तिकरण गर्ने उपायका रूपमा समेत यसलाई लिइन्छ। विश्वमा [[नेपाल]] सहित हाल ३० वटा सङ्घीय स्वरूपको मुलुकहरु छन्।<ref>http://www.forumfed.org/countries/</ref>
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
==हेर्नुहोस्==
*[[लोकतन्त्र]]
[[श्रेणी:राजनीति]]
ogwa1ex7e73uj98q80n8bfq02xod7e2
दलित
0
8749
1073830
1051574
2022-08-14T10:10:28Z
113.199.225.208
/* पहाडे मूल ५ जाति */
wikitext
text/x-wiki
{{Wikify|date=जुन २०११}}
{{dead end|date=जुन २०११}}
'''दलित''' भारत मा सबैभन्दा तल्लो जाति को मान्छे को नाम हो, पहिले "अछूत" को रूप मा चित्रित गरिएको। <ref>{{Cite web |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/from-buddhist-texts-to-east-india-company-to-now-dalit-has-come-a-long-way/articleshow/65678182.cms |title=From Buddhist texts to East India Company to now, 'Dalit' has come a long way |website=The Times of India}}</ref> दलितहरुलाई हिन्दु धर्म को चार गुणा वर्ण प्रणाली बाट बहिष्कृत गरीएको थियो र पञ्चामा को नाम बाट पनि चिनिने पाँचौ वर्ण को रूप मा देखिएको थियो। दलितहरु अब हिन्दु धर्म, बौद्ध धर्म, सिख धर्म, ईसाई धर्म, इस्लाम र विभिन्न अन्य विश्वास प्रणालीहरु सहित विभिन्न धार्मिक विश्वासहरु लाई मान्छन्।
==इतिहास==
दलित शब्द "अछूत" भनिनेहरु र परम्परागत हिन्दु जाति पदानुक्रम बाहिर रहेकाहरुका लागी एक आत्म-लागू अवधारणा हो।<ref name="kaminsky">{{cite book|first11=Arnold P.|last1=Kaminsky|first2=Roger D.|last2=Long|title=India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic|url=https://books.google.com/books?id=VVxlfDHGTFYC&pg=PA156|year=2011|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-37463-0|page=156}}</ref><ref name="Kanmony">{{cite book|first1=Jebagnanam Cyril|last1=Kanmony|title=Dalits and Tribes of India|url=https://books.google.com/books?id=UfUYBwAAQBAJ&pg=PA114|year=2010|publisher=Mittal Publications|isbn=978-81-8324-348-3|page=198}}</ref>अर्थशास्त्री र सुधारक बी आर अम्बेडकर (१८९१–१९५६) ले भने कि बौद्ध धर्म र ब्राह्मणवाद (ब्राह्मणवादी हिन्दू धर्म को एक प्राचीन शब्द) को बीच सर्वोच्चता को लागी संघर्ष को कारण ४०० ईस्वी को आसपास भारतीय समाज मा अस्पृश्यता आयो।<ref>{{cite news|url=http://www.hindustantimes.com/india-news/article-in-rss-mouthpiece-misquotes-ambedkar-on-untouchability/article1-1338054.aspx|archive-url=https://web.archive.org/web/20150416235122/http://www.hindustantimes.com/india-news/article-in-rss-mouthpiece-misquotes-ambedkar-on-untouchability/article1-1338054.aspx|url-status=dead|archive-date=16 April 2015|title=Top RSS leader misquotes Ambedkar on untouchability|work=Hindustan Times}}</ref>केहि हिन्दू पुजारीहरु अछूतहरु संग मित्रता बनाए र निम्न जाति को श्रेणी मा गिराए। एकनाथ, अर्का बहिष्कृत ब्राह्मण, भक्ति काल मा अछूतहरुको अधिकार को लागी लडे।
१८८० को उत्तरार्धमा, मराठी शब्द 'दलित' महात्मा जोतिबा फुले द्वारा निर्वासित र अछूतहरु को लागी प्रयोग गरीयो जो हिन्दू समाज मा उत्पीडित र टूटेका थिए।<ref name=Robinson2003>{{Citation| last = Robinson | first = Rowena| year = 2003| title = Christians of India| pages = 193–96| url = https://books.google.com/books?id=lyU4nepW2xQC&pg=PA193| isbn = 0761998225| publisher = Sage Publications| location = New Delhi}}</ref>दलित संस्कृत दलित (दलित) का एक स्थानीय रूप हो। शास्त्रीय संस्कृत मा, यसको अर्थ "विभाजित, विभाजित, भाँचिएको, बिखराएको" हो। यो शब्द १९औं शताब्दीको संस्कृतमा "(एक व्यक्ति) चार ब्राह्मण जातिहरु मध्ये एक संग सम्बन्धित छैन" को अर्थमा पुनरुत्थान गरिएको थियो।<ref>"Dalit, n." OED Online. Oxford University Press, June 2016. Web. 23 August 2016.</ref>यो सम्भवतः पहिलो पटक पुणे मा आधारित समाज सुधारक ज्योतिराव फुले द्वारा प्रयोग गरीएको थियो, अन्य हिन्दुहरु बाट पूर्व "अछूत" जातिहरु द्वारा सामना गरीएको दमन को सन्दर्भमा।<ref name="mendelsohnvicziany">{{cite book|first1=Oliver |last1=Mendelsohn|first2=Marika |last2=Vicziany|author-link2=Marika Vicziany|title=The Untouchables: Subordination, Poverty and the State in Modern India|url={{google books |plainurl=y |id=FGbp9MjhvKAC |page=4}} |page=4|year=1998|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-55671-2}}</ref>दलित शब्द १९३५ भन्दा पहिले ब्रिटिश राज जनगणना को लागी उदास वर्गहरु को वर्गीकरण को लागी एक अनुवाद को रूप मा प्रयोग मा थियो तर मानिसहरुलाई कहिल्यै नदेखाए पछि यो भर्खरै उड़ीसा संसद को पछि एससी/एसटी को नाम परिवर्तन गरी दलित राखिएको थियो।यो अम्बेडकर द्वारा लोकप्रिय थियो, आफैं एक दलित,<ref name="katuwal">{{cite book|editor1-first=Panchanan|editor1-last=Mohanty|editor2-first=Ramesh C.|editor2-last=Malik|editor3-first=Eswarappa|editor3-last=Kasi|title=Ethnographic Discourse of the Other: Conceptual and Methodological Issues|url=https://books.google.com/books?id=UfUYBwAAQBAJ|year=2009|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-0856-9|chapter=The Issues and Concerns of Dalit Labourers in Nepal |first=Shyam Bahadur |last=Katuwal|page=114}}</ref>जसले दलित को परिभाषा मा आफ्नो जात को बाहेक सबै निराश मानिसहरु लाई समेटे।<ref>{{cite web |title=Independent labour party: 19th July (1937) in Dalit History – Dr. Ambedkar took oath as the member of Bombay Legislative Council |url=https://drambedkarbooks.com/tag/independent-labour-party/ |website=drambedkarbooks.com/ |publisher=Dr. Ambedkar Books |access-date=9 November 2018}}</ref>यसले ती मानिसहरुलाई समेटेको छ जो हिन्दू धर्म को चार गुणा वर्ण प्रणाली बाट बहिष्कृत गरीएको थियो र आफुलाई पञ्चमा को रूप मा वर्णन गर्दै एक पाँचौं वर्ण को रूप मा सोच्यो।<ref>{{cite book |first1=S. |last1=Sagar |first2=V. |last2=Bhargava |chapter=Dalit Women in India: Crafting Narratives of Success |page=22 |title=Resistance in Everyday Life: Constructing Cultural Experiences |editor1-first=Nandita |editor1-last=Chaudhary |editor2-first=Pernille |editor2-last=Hviid |editor3-first=Giuseppina |editor3-last=Marsico |editor4-first=Jakob Waag |editor4-last=Villadsen |chapter-url=https://books.google.com/books?id=XyEsDwAAQBAJ&pg=PA22 |publisher=Springer |year=2017 |isbn=978-9-81103-581-4}}</ref>१९७० को दशकमा यसको प्रयोग बलियो भएको थियो जब यो दलित प्यान्थर्स कार्यकर्ता समूह द्वारा अपनाइएको थियो।<ref name="kaminsky"/>
सामाजिक कानूनी विद्वान ओलिभर मेंडेलसोहन र राजनीतिक अर्थशास्त्री मारिका Vicziany ले १९९८ मा छन की शब्द "तीव्र राजनीतिक" भएको थियो.......जबकि शब्द को उपयोग अस्पृश्य राजनीति को समकालीन अनुहार संग उचित एकता व्यक्त गर्न को लागी लाग्न सक्छ, त्यहाँ एक सामान्य शब्द को रूप मा अपनाउन मा प्रमुख समस्याहरु रहन्छन्। यद्यपि शब्द अब धेरै व्यापक छ,यो अझै पनी बीआर अम्बेडकर को चित्र बाट प्रेरित राजनीतिक कट्टरपन्थी परम्परा मा गहिरो जराहरु छन्।" उनीहरुले सुझाव दिए कि यसको प्रयोगले भारतमा अछूतहरुको सम्पूर्ण जनसंख्यालाई कट्टरपन्थी राजनीतिले एकजुट भएको भनी गलत ढंगले लेबल लगाउने खतरा छ।<ref name="mendelsohnvicziany"/>आनन्द Teltumbde पनि राजनीतिक पहिचान अस्वीकार तिर एक प्रवृत्ति पत्ता लगाउँछ, उदाहरण को लागी शिक्षित मध्यम वर्गीय मानिसहरु जो बौद्ध धर्म मा परिवर्तन गरीएको छ र तर्क छ कि, बौद्धहरुको रुपमा, उनीहरु दलित हुन सक्दैनन्। यो उनीहरुको सम्बन्धित नहुने चाहनालाई जन्म दिने सुधारिएको परिस्थिति को कारण हुन सक्छ जुन उनीहरु दलित जनतालाई अपमानजनक मान्छन्।
==अन्य शब्द==
===आधिकारिक शब्द===
अनुसूचित जाति भारतीय दलित अनुसूचित जाति आयोग (NCSC) को राय मा दलितहरुको लागि आधिकारिक शब्द हो, जसले कानूनी सल्लाह लिएको छ कि आधुनिक कानून को संकेत दलित को उल्लेख गर्दैन र यसैले, यो भन्छ, यो "असंवैधानिक" आधिकारिक कागजातहरु को लागी यो गर्न को लागी हो। २००४ मा, NCSC ले नोट गर्यो कि केहि राज्य सरकारहरु ले दस्तावेज मा अनुसूचित जाति को सट्टा दलित को उपयोग गरे र उनीहरुलाई बन्द गर्न को लागी भने।<ref name="express2008a">{{cite news|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Dalit-word-unconstitutional-says-SC-Commission/262903/|title=Dalit word un-constitutional says SC|date=18 January 2008|newspaper=[[Express India]]|access-date=27 September 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090922060507/http://www.expressindia.com/latest-news/Dalit-word-unconstitutional-says-SC-Commission/262903/|archive-date=22 September 2009}}</ref>
केही स्रोतहरु भन्छन् कि दलित आधिकारिक अनुसूचित जाति परिभाषा को तुलना मा समुदायहरु को एक व्यापक दायरा समेटेको छ। यसमा घुमन्ते जनजातिहरु र १९३५ मा ब्रिटिश राज सकारात्मक भेदभाव को प्रयास संगै उत्पन्न भएको एक अन्य आधिकारिक वर्गीकरण, अनुसूचित जनजाति हुन सक्छ।<ref name="zelliot">{{cite journal|last=Zelliot|first=Eleanor|author-link=Eleanor Zelliot|year=2010|title=India's Dalits: Racism and Contemporary Change|url=http://www.worlddialogue.org/content.php?id=490|journal=Global Dialogue|volume=12|issue=2|archive-url=https://web.archive.org/web/20130430015723/http://www.worlddialogue.org/content.php?id=490|archive-date=30 April 2013}}</ref>यो कहिले काहिँ भारत को उत्पीडित जनता को सम्पूर्णता को उल्लेख गर्न को लागी प्रयोग गरीन्छ,<ref name="kaminsky"/>जुन सन्दर्भ नेपाली समाजमा यसको प्रयोगमा लागू हुन्छ।<ref name="Kanmony"/>अनुसूचित जाति वर्ग को सीमाहरु को एक उदाहरण हो कि, भारतीय कानून अन्तर्गत, यस्ता मानिसहरु मात्र बौद्ध धर्म, हिन्दु धर्म वा सिख धर्म को अनुयायी हुन सक्छन्,<ref name=2011Census/>तैपनि त्यहाँ दलित ईसाई र मुस्लिम दाबी गर्ने समुदायहरु छन्,<ref>{{cite journal |title=Kerala Christians and the Caste System |first=C. J. |last=Fuller |author-link=Chris Fuller (academic)|journal=Man |series=New series |volume=11 |issue=1 |date=March 1976 |pages=53–70 |doi=10.2307/2800388 |jstor=2800388 }}</ref>र आदिवासी समुदायहरु अक्सर लोक धर्महरु को अभ्यास गर्दछन्।<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/india/57.htm|title=Tribal Religions|work=U.S. Library of Congress|publisher=Library of Congress Country Studies|access-date=23 July 2017}}</ref>
===हरिजन===
शब्द हरिजन, वा 'भगवानका बच्चाहरु', नरसिंह मेहता द्वारा गढ़िएको थियो, एक गुजराती कवि भक्ति परम्परा को संत,जात, वर्ग, वा लिंग को बावजूद कृष्ण को सबै भक्तहरु लाई सन्दर्भ गर्न।<ref>{{cite book |last1=Ramabadran |first1=Sudharshan |last2=Paswan |first2=Guru |title=Makers of Modern Dalit History |date=2021 |publisher=Penguin Random House India |isbn=9780143451426 |page=xv}}</ref>महात्मा गान्धी, विशेष गरी मेहता को काम को एक प्रशंसक, पहिलो पटक १९३३ मा दलितहरुको पहिचानको सन्दर्भमा शब्द प्रयोग गरियो। अम्बेडकरले यो नाम मन पराएनन् किनकि यसले दलितहरुलाई मुस्लिम जस्तै स्वतन्त्र समुदायको सट्टा ठूलो हिन्दू राष्ट्रको सम्बन्धमा राखेको छ। साथै, धेरै दलित भेटिए, र अझै पनी भेटिरहेका छन, शब्द संरक्षण र अपमानजनक, केहि को साथ मा यो शब्द वास्तव मा देवदासी को सन्तानहरु लाई बुझाउँछ भन्ने दाबी गर्दै।<ref>{{Cite news|url=https://www.thenewsminute.com/article/stop-calling-dalits-harijan-sc-calls-term-abusive-we-remain-ignorant-and-insensitive-59315|title=Stop calling Dalits 'Harijan': SC calls the term abusive, as we remain ignorant and insensitive|date=27 March 2017|work=The News Minute|access-date=8 October 2018}}</ref><ref>{{cite book|last=Omvedt|first=Gail|author-link=Gail Omvedt|title=Ambedkar: towards an enlightened India|year=2008|publisher=Penguin|location=New Delhi|isbn=978-0143065906}}</ref>{{page needed|date=July 2017}}जब भारतीय स्वतन्त्रता पछि अस्पृश्यता गैरकानूनी थियो, भूतपूर्व अस्पृश्यहरुको वर्णन गर्न हरिजन शब्द को उपयोग दलितहरु को तुलना मा अन्य जातिहरु मा अधिक सामान्य भयो।<ref>{{cite book|last=Perez|first=Rosa Maria|title=Kings and untouchables : a study of the caste system in western India|year=2004|publisher=Chronicle Books|location=New Delhi|isbn=978-8-18028-014-6|page=15|url=https://books.google.com/books?id=GDRWAglUumEC&pg=PA15|access-date=25 July 2017}}</ref>
===क्षेत्रीय शब्दहरु===
दक्षिणी भारत मा, दलितहरु कहिलेकाहीँ परिचित छन् आदि द्रविड, आदि कर्नाटक, र आदि आन्ध्र, को रुपमा, जसको शाब्दिक अर्थ क्रमशः पहिलो द्रविड, कन्नडिगास, र आन्ध्रस। यी सर्तहरु पहिले १९१७ मा दक्षिणी दलित नेताहरु द्वारा प्रयोग गरीएको थियो, जो विश्वास गर्छन् कि उनीहरु भारतका आदिवासी हुन्।<ref>{{cite book |title=The Untouchables: Subordination, Poverty and the State in Modern India |first1=Oliver |last1=Mendelsohn |first2=Marika |last2=Vicziany |author-link2=Marika Vicziany |publisher=Cambridge University Press |year=1998|isbn=978-0-52155-671-2 |page=3 |url=https://books.google.com/books?id=FGbp9MjhvKAC&pg=PA3}}</ref>शब्दहरु तमिलनाडु, कर्नाटक, र आन्ध्र प्रदेश/तेलंगाना को राज्यहरु मा प्रयोग गरीन्छ, क्रमशः, एक दलित जाति बाट जो कोहि को लागी एक सामान्य शब्द को रूप मा।{{citation needed|date=July 2017}}{{clarify|reason=Andhra has now bifurcated – does it apply in Telangana also?|date=July 2017}}
महाराष्ट्र मा, इतिहासकार र महिला अध्ययन शैक्षिक शैलजा Paik अनुसार, दलित एक शब्द ज्यादातर महार जाति को सदस्यहरु द्वारा प्रयोग गरीन्छ, जसमा अम्बेडकर जन्मेका थिए। धेरैजसो अन्य समुदायहरु आफ्नो जातको नाम प्रयोग गर्न रुचाउँछन्।<ref>{{cite journal |title=Mahar–Dalit–Buddhist: The history and politics of naming in Maharashtra |first=Shailaja |last=Paik |journal=Contributions to Indian Sociology |volume=45 |issue=2 |pages=217–241 |date=September 2011 |doi=10.1177/006996671104500203|s2cid=144346975 }}</ref>
नेपालमा, हरिजन बाहेक र, प्राय: दलित, हरिस (मुसलमानहरु बीच), अछूत, बहिष्कृत र नीच जाति जस्ता शब्दहरु प्रयोग गरिन्छ।<ref name="katuwal"/>
==जनसांख्यिकी==
[[File:2011 Census Scheduled Caste caste distribution map India by state and union territory.svg|thumb|360px|भारत को 2011 जनगणना अनुसार राज्य र केन्द्र शासित प्रदेश द्वारा भारत मा अनुसूचित जाति वितरण नक्शा।<ref name=2011Census>[http://www.censusindia.gov.in/2011-Documents/SCST%20Presentation%2028-10-2013.ppt Census of India 2011, Primary Census Abstract]{{PPTlink}}, Scheduled castes and scheduled tribes, Office of the Registrar General & Census Commissioner, Government of India (28 October 2013).</ref> पंजाब एससी (लगभग ३२%) को रूपमा यसको जनसंख्या को उच्चतम अनुपात थियो, जबकि भारत को द्वीप क्षेत्रहरु र दुई पूर्वोत्तर राज्यहरु लगभग शून्य थियो<ref name=2011Census/>]]
भारत को २०११ जनगणना{{As of|2011|alt=according to the}} अनुसार, अनुसूचित जाति समुदायहरु भारत भर मा अवस्थित छ र देश को जनसंख्या को १६.६% शामिल छ।<ref>{{cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/scs-sts-form-25--of-population-says-census-2011-data/1109988/|title=SCs, STs form 25% of population, says Census 2011 data|date=1 May 2013|work=The Indian Express|access-date=19 July 2017}}</ref> उत्तर प्रदेश (२१%), पश्चिम बंगाल (११%), बिहार (८%) र तमिलनाडु (७%) उनीहरुको बीचमा देशको कुल अनुसूचित जाति जनसंख्याको लगभग आधा छन्।<ref>{{cite news |title=Half of India's dalit population lives in 4 states |url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Half-of-Indias-dalit-population-lives-in-4-states/articleshow/19827757.cms |work=The Times of India |date=2 May 2013 |first=B. |last=Sivakumar |access-date=19 July 2017}}</ref>उनीहरु पंजाब मा राज्यहरु को जनसंख्या को एक अनुपात को रूप मा सबैभन्दा प्रचलित थिए, लगभग 32 प्रतिशत मा,<ref name="Welfare Department">{{cite web|url=http://welfarepunjab.gov.in/SCpopulation.html|title=Scheduled Caste Population in Punjab|website=Welfare Department|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160423052611/http://welfarepunjab.gov.in/SCpopulation.html|archive-date=23 April 2016|access-date=25 April 2016}}</ref>जबकि मिजोरम लगभग शून्य मा सबैभन्दा कम थियो।<ref name=2011Census/>
यस्तै समूह भारतीय उपमहाद्वीप को बाकी भर मा पाइन्छ; पाकिस्तानको जनसंख्याको २ प्रतिशत भन्दा कम हिन्दु छन् र ती हिन्दुहरु मध्ये ७०–७५ प्रतिशत दलित छन्,<ref name="Ghosh2020">Lipi Ghosh. ''[https://books.google.com/books?id=umsJEAAAQBAJ&pg=PT115 Political Governance and Minority Rights: The South and South-East Asian Scenario]''. Taylor & Francis; 29 November 2020. {{ISBN|978-1-00-008390-3}}. p. 115–.</ref>नेपालमा,<ref name="Kanmony"/>बंगलादेशमा २०१० मा ५० लाख दलितहरु थिए जसको बहुमत भूमिहीन र दीर्घकालीन गरीबीमा थियो,<ref name="Committee2010">Great Britain: Parliament: House of Commons: International Development Committee. ''[https://books.google.com/books?id=n2JhCnVni4kC&pg=PA93 DFID's programme in Bangladesh: third report of session 2009–10, Vol. 2: Oral and written evidence]''. The Stationery Office; 4 March 2010. {{ISBN|978-0-215-54435-3}}. p. 93–.</ref>र श्रीलंका।<ref>{{cite book|title=The Separatist Conflict in Sri Lanka: Terrorism, Ethnicity, Political Economy |first=Asoka |last=Bandarage |publisher=Routledge |year=2008 |isbn=978-1-13597-085-7 |page=186 |url=https://books.google.com/books?id=TOuSAgAAQBAJ&pg=PA186}}</ref> उनीहरु संयुक्त राज्य, यूनाइटेड किंगडम, सिंगापुर, र क्यारिबियन सहित धेरै देशहरुमा भारतीय डायस्पोरा को भाग को रूप मा पाईन्छन्<ref>{{cite news|last=Soundararajan|first=Thenmozhi|title=Black Indians|url=http://www.outlookindia.com/article.aspx?281938|work=Outlook India |date=20 August 2012 |access-date=19 July 2017}}</ref><ref>{{cite news|last=Rath |first=Kayte |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-21659744 |title=Outlaw caste discrimination in UK, peers tell government |work=BBC News |date=5 March 2013 |access-date=16 March 2013}}</ref><ref>{{cite web|last=Lepoer|first=Barbara Leitch|title=GPO for the Library of Congress|url=http://countrystudies.us/singapore/18.htm|publisher=Library of Congress|access-date=11 April 2016}}</ref><ref name="Naidu">{{cite web|last1=Naidu|first1=Janet|title=Retention and Transculturation of Hinduism in the Caribbean|url=http://www.guyanajournal.com/hinduism_caribbean.html|work=Guyana Journal|access-date=5 April 2015}}</ref>
भारत २० करोड भन्दा धेरै दलितहरुको घर हो।<ref>{{cite news |title=India top court recalls controversial caste order |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-49889815 |work=BBC News |date=1 October 2019}}</ref>दलित मानव अधिकार मा राष्ट्रीय अभियान को एक दलित कार्यकर्ता पॉल दिवाकर को अनुसार, "भारतमा ६००,००० गाउँहरु छन् र लगभग हरेक गाउँ बाहिरी भागमा एउटा सानो पकेट दलितहरुको लागी हो"।<ref>{{cite news |title=Under India's caste system, Dalits are considered untouchable. The coronavirus is intensifying that slur |url=https://edition.cnn.com/2020/04/15/asia/india-coronavirus-lower-castes-hnk-intl/index.html |publisher=CNN |date=16 April 2020}}</ref>
'''दलित''' को अर्थ हो '''तल्लो पानी नचल्ले अछुत भनीएको जाती हरु । अर्थात ती मानिसहरू जो आर्थिक अनि सामाजिक रूपले समाजमा जातीय बर्ग विभाजन गरिएको थियो| र आज पनि छ|
हुन् त नेपालमा भेदभाव अनि छुवाछुत गर्ने हरूलाई कडा कार्यबाही गर्ने कानुन पनि सरकारले नबनाएको होइन तर त्यो कागजमा मात्र सिमित छ| गाउँ समाजको हरेक कुनामा आज पनि यो भेदभाव काएम नै छ|
<ref>[http://www.DalitMediaHome.com.np DalitMediaHome.com.np]</ref>
== वर्तमान परिस्थिति ==
==नेपालका दलित ==
===समुदाय भित्र पर्ने जातहरू===
राष्ट्रिय दलित आयोगद्वारा सूचिकृत गरिएका दलित जातीय अनुसूचीको विवरण वर्णानुक्रम अनुसार <ref>[http://www.dalitmediahome.com.np/blog/?page_id=242 www.dalitmediahome.com.np]</ref>
===पहाडे मूल ५ जाति===
१) विश्वकर्मा (कामी, लोहार, सुनार) आग्री, चुनरा, टमटा, पार्की, असुरपाती आग्री, आफरवाडी, आफलघाती, आगरी ,ओर, ओखेडा, ओड,एयरपती, इरनाई, उखेडा श्रीपाली, कामी, कर्मा, करार, काललोहार, कौशल, कालीराज, कसरा, कालीकोटे, कालीराज कुमार्की, कैनी, कोली, कालाकोटी, कसेरा, कसारो, कुलाल, कवि, कुलगल, कुयाल, कडरा करला, कमेनी, कालीमार, कोहली, खड्काथोकी, दुधराज, गोल्डस्मिथ, गहतराज, गुरताल गावा, गदाल, गोथे, गडाल, गुतील, गोतामे, गजमेर, गदली, घर्तीववरे, घताने, घतानी घमाल, घिमिरे, घामघत्ले ,घडेरी, चुनारा, चौठेमार, चौढेमार, चुनार, चन्द, द्धन्दपरे, छिनाल छामछल्न, छिस्तुल, जगतीपुरे, जडकामी, जम्लाली, जाडकामी, जगडी, जइगडी, जनाला ज्याबन, टमटा, ठटरा, डोटेली, डडालीय, डल्ली, तिरुवा, त्यागी, दुलाल, देउती, देवपाते दुराल, दुरैली, दियाली, ददेल, दयाल, दर्लामी, दुधसुनार, दुधराज, दियाली, धमाला, धनुके धयाल, धम्याल, धन्याल, धानुक, धानीक, धोतीकामी, नेपाली, पार्की, पाददेउती(पद्धयोति,पातदेउती), पोर्तेल पियाली, परी, पहरी, पाइटु, पल्याल, पल्यान, प्वाल्याल, बुरीटमटा, बान्दे, बराईली, वरेली बछाली ,बएल, बल्मान, बयानी, बाबली, बटला, बसक्याल, भन्याल, भारध्वाज भूल, महरा, मल्ल, मुड्याल, महिराज, मध्य, मःरकोहली, मगरा, महिलीपार, मडयाल, मिझार, महर, रसाईली, रिसाल, रामदाम, रैकाल, रिजाल, रामदार, राम, रामछाम राजीलौहार, रपशंकर, रुचालु लखडा, लाखड लावण–लावड, ल्थर, ल्वागुन, लकान्दी, लौकान, लामगोद, लामगादे, लुहार, वड, बालोमर, वथानी, वेथानी, वेदानी, वरही, स्वर्णकार विखैमर, व्यागी, विर्खेमर, वंशपाली, सुजी, सदाशंकर, साशंकर, सेजवाल, सिन्चौरी, सेतीमगर सेती, सहुरखाती, सैसवाल, सिर्पाइली, सुरुवाल, सेवा, सिगाउरे, सेतीपार, सुनधुवा, सिंगौली सेतीसिलाल, सिमलखडा, सिमलदिया, सिंगडरे, साई, सराल, सेरला, सोनाहा, सिङऔरी सुनकामी, सेतिमहर, सुखाल, सुन्चौरी, सेन्चुरी, सेतीमोर ,सिकर्मी, स्नेही, सुनार, संकटयाल सोव, सेराल, सुनी, सोनी, सिल्खाल, थोकी, हुम्लाली ।
(विश्वकर्मा जातीका गैरदलितसंग मिल्ने थरहरु):-ओली, अर्याल, कार्की, घिमिरे, रिजाल, खड्काथोकी, मल्ल, धमाल, चन्द, दुलाल, सिलवाल, खनाल, खपाङ्गी, खाती, गजुरेल, गिरी,गौतम, पोख्रेल , भट्ट, भट्टराई, पन्थी, पौडेल, लोहनी, थापा, शर्मा, शाह, वराल, लामिछाने, धामी, भुषाल, सिजापति, बगाले, सिंह, बस्नेत, बास्कोटा, निरौला, तिवारी, पोखरेल, लोहनी कराला...)
२) परियार (दमाई, ढोली, दर्जी, सुचिकार, नगर्ची, हुड्के,अससाय अपटार्या, आवीखोली, आउजी,रैका आउजी,रुमाल्या आउजी,अस्कोटी/पाल/सत्याल, लोहाढुङ्ग्री, भुषाल, छिनाल, करुवाल, कनाल, कठैवरी, कटवाल, कालाथोकी, कालाखाती कोखरे, कुखुरे, काखडे, कोटानजारी, कालाखानी, कार्कीढोली, कोटाञ्जरी, खाती, गौरवाग गोरखनाथ, गुईदेल, गजमेयर, गौरी, गोतामे घतानी, घले, घतामे, चित्रकार चण्डुचार, चाहार चुडाल, छिनाल, जनैदार, टेलर, ठटाल, ठराल ,ठ्याकी डौड, डेणे, तिलक्यानी, तिखत्री, दर्नाल देउकाडी , दर्जी, दास, देवल, दकास, दनोल, देउगाडी, धगाले नागरी, नेपाली, नेगी, नगर्ची नगवाग, नागरी, नगवान, पाचकुरी, पाल्पाली, पहाडी, फुडके, बर्देवा, वर्मदास, वागदास, बैज बैजाकोटी, बागचन्द, बुढाप्रीथी, बाग, बैकापी, विटालु, वेढुवा, बाग्धास, बैजनाथ, भित्रकोटी भेटेसिवा, मास्टर, मुडेल, मुडलेकार्की, मोत, माले, माल्बोक, मौले, मिस्त्रीकोटी, मंगता, याग्ने रनपहेली, रुकुमेली, रैका, रामकाजी, रनपौली, रजवर, रत्न,रतन,रेतन ,रनवेहली, रजवास राजगाई, रैइगाइ(रईगाई), सुनाम, सेवा, सुनदास, सुरयाल, सप्याली, सिवा, सुयाल सिलाल, सेन, सिलाधर, सुटयाल, साहिसमुन्द, सुचेउरी, सुकुवाट्याल, हिङमाङ आदी ।
(परियार जातीका गैरदलितसंग मिल्ने थरहरु):- आचार्य, अधिकारी, कार्की,पाल,अस्कोटी,सत्याल कोहराल, खाती, खनाल, खतिवडा, गौतम, घले, बराल, तिवारी, मल्ल, जोरी, लामिछाने, गुरुङ,रेग्मी,भुषाल, पन्त, ढुङ्गगाना, राई लुईटेल, भुषाल, महरा, दवाडी वास्ताकोटी..)
३) सार्की (मिजार, चर्मकार, भूल) एस के, कालो, कोतेहाल कुल्चीयार, काला, कालामग्रनी, खरिबोटे, खिलुङ्गे, खडगी, गौरीपाल, गोतामे, घिताङ्ग चर्मकार, चुडाल, छन्बेता, टोटलाङ्गी ठडोर, ठगुन्ना, ठराई, तोसाली, तोलाङ्गे, तोलाङ्गी, थाक देउला, दुलाल, देउलाकोटी, दावे, देउलापानी, दाहाल, धुरुमग्राती, धौलाकोटी, नेपाली नगरकोटी, पुरकोटी, परदी, पीपलबोटे, पाएली, पर्कोटी पुर्कौटी, बुरेल, बौडेल, बौडेल, बाह्रमरे, बम्रेल, बसेल, बङरेल बयालकोटी, बिसुन्खे, बंग्रेल, विसनेबैलकाटी, बस्याल, भूल, भियाल, भियाल, मजरकोटी मिजार, मयार, मंग्राती, मुर्दल मोटे, मुहल, मजावरी, मगर मालभुल, रामजाली, रुचाल रम्तेल, रोका, रोक्का, रकौल, रोकाया, रमेल, लमजेल, सुर्खाली,...)
(मिजार जातिका गैरदलितसँग मिल्ने थरहरुः):-आचार्य, अधिकारी, कोइराला, नेपाल, राठाले, रिमाल, सिंह, खतिवडा, चन्द, खड्की, गौतम, गैरे, बुढाथोकी, सपकोटा, न्यौपाने, पौडेल, बोहोरा, बोगटी, थापा, थपलिया, उप्रेती, गिरी, दाहाल, चन्द्र, लमसाल, ठगुना, देउलापाती, रामजाली, सत्याल, बस्याल, मरासिनी, पहाडी, पुलामी,घिमिरे, बन्जाडे, रोक्काशाही,राठौर..)
४) गन्धर्व (गाइने) कालोपौडेल, कालिचन, कालाशाह, गाइने, गान्धारी, गायक, गायन, जोगी, बैगार, मेघनाथ, भूषाल, भाट, सूर, तुर्की, बोगरी, सुरसमान, रसाइली,
(गन्धर्वका गैरदलितसँग मिल्ने थरहरुः):-
भूषाल, विष्ट, बोगरी...)
५) वादी जातिका थरहरु:- कश्यप, केसरी, कालीयान, चन्द, छिलेल, छिलाल, छिन्वयाल, जोगी जुम्लेली, दास, दुमार्की, राना, वादी, भाँड, हुँड्के धिताल, लेकाली, पहाडी, राजयोग, शिह, वैश्य, नगर्ची, खाती, वसेल, गौतम, नेपाल, लेकाली, मगर, बाध्यकार, बाठा, नेपाली, छिनाल, वाहय, बैकार, पौडेल, पोखरेल, सिमाल, हरिथंगा, खनौटे, बोरेसाहाँ ।
(वादी जातिका गैर दलितसंग मिल्ने थरहरु):- कुमाल, खड्का, गहतराज, गोतामे, चन्द बराल, रिजाल, खान, जोगी, श्रेष्ठ, निरौला, कोइराला, उपाध्याय, बोटे, खाती, ठाकुर, राना, साह, नेपाली, भाँक..)
=== मधेशी मूल १८ जाति===
# कलर
# ककैहिया
# कोरी
# खटिक,सोनखर
# खत्वे मण्डल खड्ग
# चमार (राम, मोची, हरिजन, रविदास)
# चिडिमार
# डोम मरिक
# तत्मा ताँती दास
# दुसाध (पासवान, हजारा)
# धोवी रजक
# पत्थरकट्टा
# पासी
# बाँतर
# मुसहर
# मेस्तर (हलखोर)
# सरभङ्ग (सरवरिया)
# मलाह (सहनी)
थप जानकारीका लागि <ref>[http://www.dalitmediahome.com.np दलितमीडियाहोम.कम्]</ref>।
{{सन्दर्भ}}
{{stub}}
d3b6jm3yr01vif8nwq7uqgp1sfg40ip
सूचना प्रविधि
0
13449
1073819
907835
2022-08-14T07:37:41Z
2400:1A00:B1C0:BCC2:80B3:188F:4469:F69F
wikitext
text/x-wiki
{{Wikify|date=अप्रिल २०१२}}
'''सूचना प्रविधि''' भन्नाले ध्वनि, तस्बीर, अक्षर तथा अंकको रूपमा सूचनाहरूलाई विद्युतीय यन्त्रहरू, कम्प्युटर तथा दुरसञ्चार प्रविधिको प्रयोग गरी भण्डारण, सम्पादन, सम्प्रेषण, सङ्ग्रह र प्रवाहलाई चिनिन्छ। यसले माानिसको जीवनमा ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ। विश्वव्यापी रूपमा सूचना प्रविधि संसारका धेरै देशहरुको आर्थिक विकासको एक प्रमुख तत्व भएको छ। धेरै नवीनताहरू संसारमा आएका छन् तर सबैभन्दा उल्लेखनीय सूचना प्रविधि हो। सूचना प्रविधि जुन दैनिक भाषामा कम्प्युटर संचार टेक्नोलोजीसँग पर्यायवाची छ त्यसलाई त्यो प्रविधिको रुपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ जसले सूचना चक्रलाई सजिलो बनाउँदछ। सूचना प्रविधिले स्वयं सेवा सुविधाहरू प्रदान गरेको छ जहाँबाट ग्राहकहरू सजिलैसँग उनीहरूको कागजातहरू सिधै अनलाईनबाटै पूरा गर्न सक्दछन्। सूचना प्रविधिले मानव जीवनको सबै क्षेत्रमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ तर सामाजिक प्रगति र प्रविधिमा जोडदार विकासको कारणले मानव जीवनको हरेक पक्षमा सूचनाको भूमिकालाई अत्यन्तै बढाएको छ।
रोजगारमा यसले कम्प्युटरमा आधारित सूचना प्रणालीको अध्ययन, डिजाइन, विकास, अनुप्रयोग, कार्यान्वयन, समर्थन वा व्यवस्थापनमा मद्दत गर्दछ।
सूचना प्रविधिहरूको सहयोगले
ईमेलहरू, आवाज र भिडियो कलहरू छिटो, सस्तो र अधिक कुशल भएको छ।
विभिन्न देशहरूबाट खरीद सजिलो र अधिक सुविधाजनक बनाउँदै, कुनै पनि समय, जहाँसुकै व्यापार सुरु गर्न सकिन्छ।तर टेक्नोलोजीमा सुधार भएपछि मानव कर्मचारीहरूद्वारा गरिएको कामहरू अब कम्प्युटर प्रणालीहरूद्वारा गरिन्छ जस्ले गर्दा देशमा रोजगारी कम हुन्छ। जसले गर्दा मानव जिवनमा धेरै नै सहज पुर्याएकाे छ ।
{{stub}}
{{Commonscat|Computer science}}
[[श्रेणी:प्रविधि]]
cog75k1m4cg3jdw4drdq275k9mn7rob
1073820
1073819
2022-08-14T07:39:12Z
2400:1A00:B1C0:BCC2:80B3:188F:4469:F69F
wikitext
text/x-wiki
{{Wikify|date=अप्रिल २०१२}}
'''सूचना प्रविधि''' भन्नाले ध्वनि, तस्बीर, अक्षर तथा अंकको रूपमा सूचनाहरूलाई विद्युतीय यन्त्रहरू, कम्प्युटर तथा दुरसञ्चार प्रविधिको प्रयोग गरी भण्डारण, सम्पादन, सम्प्रेषण, सङ्ग्रह र प्रवाहलाई चिनिन्छ। यसले माानिसको जीवनमा ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ। विश्वव्यापी रूपमा सूचना प्रविधि संसारका धेरै देशहरुको आर्थिक विकासको एक प्रमुख तत्व भएको छ। धेरै नवीनताहरू संसारमा आएका छन् तर सबैभन्दा उल्लेखनीय सूचना प्रविधि हो। सूचना प्रविधि जुन दैनिक भाषामा कम्प्युटर संचार टेक्नोलोजीसँग पर्यायवाची छ त्यसलाई त्यो प्रविधिको रुपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ जसले सूचना चक्रलाई सजिलो बनाउँदछ। सूचना प्रविधिले स्वयं सेवा सुविधाहरू प्रदान गरेको छ जहाँबाट ग्राहकहरू सजिलैसँग उनीहरूको कागजातहरू सिधै अनलाईनबाटै पूरा गर्न सक्दछन्। सूचना प्रविधिले मानव जीवनको सबै क्षेत्रमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ तर सामाजिक प्रगति र प्रविधिमा जोडदार विकासको कारणले मानव जीवनको हरेक पक्षमा सूचनाको भूमिकालाई अत्यन्तै बढाएको छ।
रोजगारमा यसले कम्प्युटरमा आधारित सूचना प्रणालीको अध्ययन, डिजाइन, विकास, अनुप्रयोग, कार्यान्वयन, समर्थन वा व्यवस्थापनमा मद्दत गर्दछ।
सूचना प्रविधिहरूको सहयोगले
ईमेलहरू, आवाज र भिडियो कलहरू छिटो, सस्तो र अधिक कुशल भएको छ।
विभिन्न देशहरूबाट खरीद सजिलो र अधिक सुविधाजनक बनाउँदै, कुनै पनि समय, जहाँसुकै व्यापार सुरु गर्न सकिन्छ।तर टेक्नोलोजीमा सुधार भएपछि मानव कर्मचारीहरूद्वारा गरिएको कामहरू अब कम्प्युटर प्रणालीहरूद्वारा गरिन्छ जस्ले गर्दा देशमा रोजगारी कम हुन्छ।
{{stub}}
{{Commonscat|Computer science}}
[[श्रेणी:प्रविधि]]
suf2d4b072pxzon12mda13qlcn960zm
बाल्मीकीय रामायण
0
13949
1073831
447160
2022-08-14T11:25:48Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[रामायण]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[रामायण]]
scx51xqps82x789mea0wsqa3zrf68wg
सम्पूर्ण राग
0
15103
1073814
1073712
2022-08-14T03:29:31Z
Nirmal Dulal
4744
सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=जुन २०११}}
'''सम्पूर्ण राग''' मा ७ वटा स्वर समावेश भएको हुन्छ। यो राग [[भारतीय शास्त्रीय सङ्गीत]] तथा [[कर्नाटक सङ्गीत]]मा प्रचलित [[राग]] हो।
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
{{stub}}
[[श्रेणी:संगीत]]
[[श्रेणी:रागहरू]]
k5widu8cw827w6sdmdi1ixkj77xkh8r
1073815
1073814
2022-08-14T03:31:27Z
Nirmal Dulal
4744
Nirmal Dulal ले [[संपुर्ण राग]] मा पुनर्निर्देश नछोडि त्यसलाई [[सम्पूर्ण राग]] मा सारेको हो: नेबृश अनुसार हिज्जे सुधार
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=जुन २०११}}
'''सम्पूर्ण राग''' मा ७ वटा स्वर समावेश भएको हुन्छ। यो राग [[भारतीय शास्त्रीय सङ्गीत]] तथा [[कर्नाटक सङ्गीत]]मा प्रचलित [[राग]] हो।
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
{{stub}}
[[श्रेणी:संगीत]]
[[श्रेणी:रागहरू]]
k5widu8cw827w6sdmdi1ixkj77xkh8r
सुनखानी, दोलखा
0
29236
1073787
1025477
2022-08-13T13:42:31Z
BalramCwakoti
59207
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the table at Infobox settlement for all fields and
descriptions of usage-->
<!-- Basic info -->
|name = सुनखानी, दोलखा
|other_name =
|native_name = <!-- for cities whose native name is
not in English -->
|nickname =
|settlement_type = [[गाउँ विकास समिति (नेपाल)|गाउँ विकास समिति]]
|motto =
<!-- images and maps -->
|image_skyline =
|image_caption =
|image_flag =
|image_seal =
|image_map = <!-- NepalSaptariDistrictmap.png -->
|mapsize = 300px
|map_caption =
|pushpin_map = नेपाल
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize = 300
|pushpin_map_caption =
<!-- Location -->
|subdivision_type = देश
|subdivision_name = {{flag|नेपाल}}
|subdivision_type1 = [[अञ्चल (स्पष्टता)|अञ्चल]]
|subdivision_name1 = [[जनकपुर अञ्चल]]
|subdivision_type2 = [[जिल्ला]]
|subdivision_name2 = [[दोलखा जिल्ला|दोलखा]]
|<!-- Politics -->
|government_footnotes =
|government_type =
|leader_title =
|leader_name =
|leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor
and a city manager -->
|leader_name1 =
|established_title = <!-- Settled -->
|established_date =
<!-- Area -->
|unit_pref = <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric)
is desired-->
|area_footnotes =
|area_total_km2 = <!-- ALL fields dealing with a
measurements are subject to automatic unit conversion-->
<!-- Population -->
|population_as_of = 1991
|population_footnotes =
|population_note =
|population_total = ५,३४९
|population_density_km2 = auto
|population_blank1_title = Ethnicities
<!-- General information -->
|timezone = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
|utc_offset = +५:४५
|timezone_DST =
|utc_offset_DST =
|latd= 27.706
|longd= 86.100
|coordinates_display = title
|coordinates_type =
type:adm2nd_region:NP_source:unmaps-enwiki
|elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref>
tags-->
|elevation_m =
<!-- Area/postal codes & others -->
|postal_code_type =
|postal_code =
|area_code =
|blank_name =
|blank_info =
|website =
|footnotes =
}}
'''सुनखानी, दोलखा''' [[दोलखा जिल्ला]]माको कालिन्चोक गाउँपालिकामा अवस्थित एक वडा समिति हो।
{{दोलखा जिल्लाका गाविसहरू}}
==स्रोत==
<references/>
{{stub}}
mwge0flhntz2b5svdedsbdi88gajw6f
1073788
1073787
2022-08-13T14:19:15Z
BalramCwakoti
59207
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the table at Infobox settlement for all fields and
descriptions of usage-->
<!-- Basic info -->| name = सुनखानी
| native_name = सुनखानी
| settlement_type = [[वडा समिति]]
| subdivision_type = देश
| subdivision_name = {{flag|नेपाल}}
| subdivision_type1 = [[जिल्ला|जिल्ला]]
| subdivision_name1 = [[दोलखा जिल्ला]]
| subdivision_type2 = [[गाउँपालिका]]
| subdivision_name2 = [[गाउँपालिका|कालिन्चोक गाउँपालिका]]
| population_as_of = 1991
| population_footnotes =
| population_total = ५,३४९
| timezone = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
| elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref>
tags-->
| elevation_m = <!-- Area/postal codes & others -->
| postal_code = 45509
| area_code = +977
| official_name = सुनखानी
| anthem = सयौँ थुङ्गा फुलका....
}}
'''सुनखानी, दोलखा''' [[दोलखा जिल्ला]]को कालिन्चोक गाउँपालिकामा अवस्थित एक वडा समिति हो।
{{दोलखा जिल्लाका गाविसहरू}}
==स्रोत==
<references/>
{{stub}}
pnjj8hsskvyjfbuqsogs7etfncc27ea
1073789
1073788
2022-08-13T14:23:37Z
BalramCwakoti
59207
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the table at Infobox settlement for all fields and
descriptions of usage-->
<!-- Basic info -->| name = सुनखानी
| native_name = सुनखानी
| settlement_type = [[वडा समिति]]
| subdivision_type = देश
| subdivision_name = {{flag|नेपाल}}
| subdivision_type1 = [[जिल्ला|जिल्ला]]
| subdivision_name1 = [[दोलखा जिल्ला]]
| subdivision_type2 = [[गाउँपालिका]]
| subdivision_name2 = [[गाउँपालिका|कालिन्चोक गाउँपालिका]]
| population_total = ५,३४९
| timezone = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
| postal_code = 45509
| area_code = +977
| official_name = सुनखानी
| anthem = सयौँ थुङ्गा फुलका....
}}
'''सुनखानी, दोलखा''' [[दोलखा जिल्ला]]को कालिन्चोक गाउँपालिकामा अवस्थित एक वडा समिति हो।
{{दोलखा जिल्लाका गाविसहरू}}
==स्रोत==
<references/>
{{stub}}
tenahz2xewrigk94gr06vlgr6aghh7w
ढाँचा:Info
10
40722
1073832
823937
2022-08-14T11:25:58Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[ढाँचा:सूचना]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[ढाँचा:सूचना]]
b45irp9l7ir9h69xu1wj2wphp0otonq
रामायण
0
50673
1073810
1068245
2022-08-14T03:17:37Z
Nirmal Dulal
4744
Nirmal Dulal द्वारा [[वाल्मीकीय रामायण]] पृष्ठलाई [[रामायण]] मा सारियो: सुधार
wikitext
text/x-wiki
[[File:Rama-Bharata-Paduka.jpg|thumb|right|250px|राम वनबास जाँदा पादुका माग्दै भरत]]
'''रामायण''' [[वाल्मीकि]] ऋषिद्वारा [[संस्कृत]]मा लेखिएको एक हिन्दु [[महाकाव्य]] हो । यसमा २४,००० [[श्लोक]]हरू रहेका छन ।<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/holydays/rama.shtml|title= राम नवमी |format= |work= bbc.co.uk}}</ref> यसमा हिन्दु धर्मका देवता [[विष्णु]]को अवतार मानिने [[रघुवंश]]का राजा [[श्रीराम अवतार|राम]]को गाथा लेखिएको छ । यसमा सातवटा अध्यायहरू छन जसलाई [[काण्ड]] भनिन्छ ।
==पात्रहरु==
पात्रहरु निम्न छन्:
*[[बालमिकी]]-रचनाकार रामायण
*[[दसरथ]]-[[श्रीराम अवतार|राम]]का पिता
*[[जनक]]-[[सीता]]का पिता
*[[श्रीराम अवतार|राम]]- मुख्य पात्र
*[[सीता]] - मुख्य पात्र
*[[रावण]]- मुख्य खलनायक
*[[भरत (स्पष्टता)|भरत]]- [[श्रीराम अवतार|राम]]को भाई
*[[शत्रुघ्न|सत्रुघन]]- [[श्रीराम अवतार|राम]]को भाई
*[[लक्ष्मण]]- [[श्रीराम अवतार|राम]]को भाई
*[[हनुमान]]
*[[बाली (रामायण)|बालि]]
*[[सुग्रिव (रामायण)|सुग्रिभ]]
*[[जटायु]]
==रचनाकाल==
महर्षि वाल्मीकिले [[त्रेता युग]]मा रामायणको रचना गरेका हुन भन्ने विश्वास रहेको छ ।
==काण्डहरू==
=== बाल काण्ड ===
{{मुख्य|बालकाण्ड}}
[[चित्र:Ravi_Varma-Rama-breaking-bow.jpg|thumb|सीता स्वंयवर (चित्रकार: रवि वर्मा)]]
यो सर्ग (खण्ड)ले रामको बाल्यकालका कथाहरू र समयकालसँग सम्बन्धित घटनाहरूको विवरण दिन्छ। दशरथ अयोध्याका राजा थिए। उनको तीन पत्नीहरू थिए: कौशल्या, कैकेयी र सुमित्रा। उनको छोरा नभएको र कानुनी उत्तराधिकारीको इच्छामा पुत्र-कामेश्ती यज्ञ भनिने अग्नियज्ञ गरे। फलस्वरूप, कौशल्याबाट राम, कैकेयीबाट भरत, सुमित्राबाट लक्ष्मण र शत्रुघ्न को जन्म भएको थियो।
राजकुमारहरूलाई [[वशिष्ठ गोत्र|वशिष्ठ]] ऋषिबाट शास्त्र ग्रन्थबाट राज्य तथा युद्धको ज्ञान दिइयो। जब राम १६ वर्षका थिए, [[विश्वामित्र ऋषि|ऋषि विश्वामित्र]] यज्ञमा बाधा पुर्याउने राक्षसहरु विरुद्ध मद्दत माग्न आए। उनले रामलाई छाने। रामसंगै लक्ष्मण पनि संगै गए। कथाभरि उनको निरन्तर संगै रहन्छन् । राम र लक्ष्मणले विश्वामित्रबाट निर्देशन र अलौकिक हतियारहरू प्राप्त गर्छन् र ताटक र अन्य धेरै राक्षसहरूलाई नष्ट गरे।
[[जनक]] मिथिलाका राजा थिए। एक दिन, राजाले आफ्नो हलो जोतेको बेलामा एउटी बालिका खेतमा भेटिन्। खुशीले अभिभूत भएर राजाले बच्चालाई "इश्वरको चमत्कारी उपहार" माने। बच्चाको नाउँ सीता राखियो। सीता अतुलनीय सौन्दर्य र आकर्षणको युवती बनेर हुर्किइन्। राजा जनकले "शिवले आफ्ना पुर्खाहरू लाई दिएको धनुष (शिव धनुष ) जसले उठाउन सक्छ, सीताको विवाह उसै संग गराइदिने निर्णय गरेका थिए। <ref name="sacredtexts.com">{{cite book|title=CANTO LXVII.: THE BREAKING OF THE BOW.|publisher=sacredtexts.com|url=http://www.sacred-texts.com/hin/rama/ry067.htm|access-date=25 January 2016}}</ref>
ऋषि विश्वामित्रले राम र लक्ष्मणलाई स्वयम्बर उत्सब देखाउन मिथिलामा लगे। उत्सवमा रामले शिवधनुष उठाए र ताँदो तान्दा धनुष भाँचियो।<ref name="sacredtexts.com" /> रामले सीतासँग, लक्ष्मणले उर्मिलासँग, भरतले माण्डवीसँग र शत्रुघ्नले श्रुतकीर्तीसँग विवाह गरे। मिथिलामा ठूलो उत्सव मनाइयो र विवाह पार्टी अयोध्या फर्कियो।
=== अयोध्या काण्ड ===
राम र सीताको विवाह पछि, वृद्ध राजा दशरथले रामलाई [[राज्याभिषेक]] गर्ने इच्छा व्यक्त गरे। राज्यको कोसल सभा डाकियो र राज्यका प्रजाहरूले समर्थन जनाए। राज्याभिषेकको पूर्वसन्ध्यामा, कैकेयीलाई दशरथले उनलाई धेरै पहिले दिएका दुई बचन माग्न एक सुसारे मन्थराले उक्साए। कैकेयीले रामलाई चौध वर्षको लागि बनबास गर्न र भरतलाई राजा बनाउन माग गर्छिन्।
आफ्नो वचनप्रतिको कठोर भक्तिले विवश भएको हृदयविदारक राजा कैकेयीको मागलाई स्वीकार गरे। रामले आफ्नो बुबाको अनिच्छुक हुकुमलाई पूर्ण समर्पण र शान्त आत्म-नियन्त्रणका साथ स्वीकार गर्दछ जुन कथाभरि उनको विशेषता हो। उनीसँग सीता र लक्ष्मण पनि जान्छन्। जब उनले सीतालाई आफ्नो पछि नलाग्न आग्रह गरे, सीताले भनिन्, "तिमी बसेको वन मेरो लागि अयोध्या हो, र तिमी बिनाको अयोध्या मेरो लागि साँचो नरक हो।"
रामको प्रस्थान पछि, शोक सहन नसकेर राजा दशरथको मृत्यु हुन्छ। यसैबीच, भरत, जो आफ्नो मामाघरमा थिए, अयोध्याका घटनाहरू बारे जान्छन्। भरतले आफ्नी आमाको षडयन्त्रबाट लाभ लिन अस्वीकार गरे र रामलाई जंगलमा भेट्न गए। उनले रामलाई फर्केर शासन गर्न अनुरोध गर्छन्। तर राम, आफ्नो बुबाको आदेशलाई पालन गर्न कटिबद्ध छन्, निर्वासनको अवधि अघि फर्कन अस्वीकार गर्छन्।
=== अरण्य काण्ड ===
{{मुख्य|अरण्यकाण्ड}}
[[चित्र:Rawana_approaches_Sita_in_the_garb_of_mendicant.jpg|thumb|रावण एक तपस्वीको भेषमा सीताको कुटीमा भिक्षा माग्न आए।]]
तेह्र वर्षको वनवास पछि, राम, सीता र लक्ष्मण [[गोदावरी नदी]]को किनारमा दक्षिणतिर यात्रा गर्छन्, जहाँ उनीहरूले कुटी बनाएर बस्छन्। पञ्चवटी वनमा [[रावण]]की बहिनी शूर्पणखा नामक राक्षसीले उनीहरूलाई भेट्न आउँछन्। उसले भाइहरूलाई फकाउन खोज्छ र असफल भएपछि सीतालाई मार्ने प्रयास गर्छ। लक्ष्मणले उनको नाक र कान काटेर रोके। यो सुनेर उनका भाइहरू खर र दुशणले लक्षमण विरुद्ध आक्रमण गरे। लडाईमा [[श्रीराम अवतार|राम]]ले [[खर-दूषण]] र त्यस उनीहरूको सेनाको संहार गरे।
जब यी घटनाको खबर रावण कानसम्म पुग्यो, उसले राक्षस मरिचको सहायताले सीतालाई कब्जा गरेर रामलाई हराउने निर्णय गरे । [[स्वर्णमृग]] को रूप धारण गरेर मरिचले सीताको ध्यान आकर्षित गर्यो। मृगको सौन्दर्यले मोहित भएर सीताले रामलाई समात्न बिन्ती गर्छिन्। यो राक्षसहरूको षडयन्त्र हो भनी थाहा पाएर पनि रामले सीतालाई आफ्नो इच्छाबाट रोक्न सकेनन् र लक्ष्मणलाई सीतालाई हेर विचार गर्न छोडेर मृगलाई खोज्न वनमा लागे ।
केही समय पछि, सीताले रामको चिच्याएको, मद्दत मागेको आवाज सुनिन्; उनले लक्ष्मणलाई रामको सहायत गर्न जान आग्रह गरिन् । लक्ष्मणले रामलाई अरु कसैले त्यति सजिलै चोट पुर्याउन नसक्ने कुरामा आश्वस्त पार्ने प्रयास गरे र सीताको सुरक्षाको लागि उनले रामको आदेशलाई मानेमा यो उत्तम हुने बताए। सीताले आफुलाई नभई रामलाई सहयोग चाहियोको कुरा गरिन्। त्यसैले लक्ष्मण ले कुटीको वरपर [[लक्ष्मण रेखा|लक्ष्मणरेखा]] बनाएर जस्तो सुकै परिस्थिति आए पनि यो रेखा पार नगर्नु भनेर रामलाई खोज्न हिंडे। अन्ततः बाटो खाली भएपछि, रावण एक तपस्वीको भेषमा सीताको कुटीमा भिक्षा माग्न आए। जोगीको असली रुपबारे अनजान सीतालाई जोगीले रेखा बाहिर बाट भिक्षा दिए मात्र लिने बताए र त्यसपछि जबरजस्ती रावणले सीताको हरण गरे।
[[File:Ravi_Varma-Ravana_Sita_Jathayu.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ravi_Varma-Ravana_Sita_Jathayu.jpg|thumb|360x360px|सीताको हरण गर्दा [[रावण]] - [[जटायु]] युद्ध ; [[राजा रवि वर्मा|राजा रवि]] वर्माको चित्र ]]
[[जटायु]] नामको गिद्धले सीतालाई बचाउन खोजे तर रावणसंगको युद्धमा उनको पखेटा काटियो। लंकामा सीतालाई राक्षसहरूको पहरामा राखियो । रावणले सीतालाई उनीसँग विवाह गर्न आग्रह गरे, तर उनले रामप्रति पूर्ण समर्पित भएर इन्कार गरिन्। यसैबीच, राम र लक्ष्मणले जटायुबाट सीताको अपहरणको बारेमा थाहा पाए। यो सबै कुरा बताएपछि जटायुले आफ्नो अन्तिम सास फेरे र जटयुको अन्तिम संस्कार गरेर राम लक्ष्मण सीताको खोजीमा सघन वनको भित्र अघि बढे। बाटोमा रामले दुर्वासा ऋषिको श्रापको कारण राक्षस बनेका गन्धर्व कबन्धको वध गरि उसका उद्धार गरे र शबरीको आश्रममा पुगे जहाँ शबरीले दिएको जुठा बयर उनले भक्तिपूर्वक खाए। इस प्रकार राम सीताको खोजमा सघन वनको भित्र अघि बढ्दै गए।
=== किष्किन्धा काण्ड ===
{{main|किष्किन्धाकाण्ड}}
राम [[ऋष्यमूक]] पर्वतको नजिक पुगे। त्यस पर्वतमा आफ्ना मन्त्रीहरू सहित [[सुग्रीव]] रहने गर्थे। सुग्रीवले शंका गरे कि [[बालि]]ले उनलाई मार्नको लागि सिपाही पठएका हुन्। [[हनुमान]]लाई [[राम]] र [[लक्ष्मण]]को विषयमा जानकारी लिनको लागि ब्राह्मणको रूपमा पठाए। उनीहरू राम र लक्षमण भएको सीताको खोजी गरिरहेको र बालीले नपठाएको थाहा पाएपछि हनुमानले राम र सुग्रिवको मित्रता गराए। सुग्रीवले रामलैइ सान्त्वना [[जानकी]] लाई खोज्न उनको सहयोग गर्ने सान्त्वना दिए। साथमा आफ्नो दाइ बालिको अत्याचारको विषयमा बताए। रामले बालिको वध गरि सुग्रीवलाई [[किष्किन्धा]] का राजा तथा बालिको पुत्र [[अंगद]]लाई युवराजको पद दिए।<ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 634-638</ref>
राज्य प्राप्ति पछि सुग्रीव विलासमा लिप्त भए र वर्षा तथा शरद् [[ऋतु]] व्यतीत भयो। रामको निराशा व्यक्त गरेपछि सुग्रीवले वानर सेनालाई सीताको खोजमा पठाए। सीताको खोजमा गएका बानरको भेट एक गुफामा एक तपस्विननी सँग भयो। तपस्विनीले खोज दललाई योगशक्तिबाट समुद्रतट मा पुर्याए जहाँ उनीहरूको भेट [[सम्पाती]] सँग भयो। सम्पातीले वानर सेनालाई रावणले सीतालाई [[लंका]]को [[अशोकवाटिका]]मा राखेको कुरा बतायो। [[जाम्बवन्त]]ले हनुमानलाई समुद्र नाघ्न सुझाव दिए।
=== सुन्दर काण्ड ===
[[हनुमान]] लंका तर्फ प्रस्थान गरे। [[सुरसा]]ले हनुमानको परीक्षा लिए<ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 658-659</ref> र उनलाई योग्य तथा सामर्थ्यवान पाएर आशीर्वाद दिए। बाटोमा हनुमानले छाया समाउने राक्षसीको वध गरे र [[लंकिनी]]मा प्रहार गरी [[लङ्का]] प्रवेश गर्। उनको भेट [[विभीषण]]सँग भयो। जब हनुमान [[अशोकवाटिका]]मा पुगे तब [[रावण]] [[सीता]]लाई धम्काइरहेका थिए। रावण गएपछि [[त्रिजटा]]ले सीतालाई सान्तवना दिइन्।। एकान्त भएपछि हनुमानले सीतासँग भेटी उनलाई [[राम]]को [[मुद्रिका]] दिए। हनुमानले अशोकवाटिका विध्वंस गरी रावणका पुत्र [[अक्षय कुमार]]को बध गरे। [[मेघनाथ]]ले हनुमानलाई [[नागपाश]]ले बाँधी रावणको सभामा लगे।<ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 668-672</ref> रावणको प्रश्नको उत्तरमा हनुमानले आफ्नो परिचय रामको दूतको रूपमा दिए। रावणले हनुमानको पुच्छरमा तेलमा डुबाइएको कपडा बाँधी आगो लगाईदिए। त्यसपछि हनुमानले लङ्काको दहन गरे।<ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 678-679</ref>
हनुमान त्यसपछि सीता भको ठाउँमा पुगे। सीताले आफ्नो [[चूडामणि]] दिएर उनको विदाई गरे। हनुमान समुद्र पार गरेर सबै वानर सँग मिले र सबै जना सुग्रीव ब्भएको स्थानमा गए। हनुमानको कामबाट राम अत्यन्त प्रसन्न भए। राम वानरसेना को साथमा समुद्रतटमा पुगे। उता विभीषणले रावणलाई रामसँग दुश्मनी नगर्न सम्झाए तर रावणले विभीषणलाई अपमानित गरी लंका बाट देश निकाला गरे। विभीषण रामको शरणमा आए र रामले उनलाई लंकाको राजाको मान्यता दिए। रामले समुद्रको देवता सँग मार्ग दिन बिन्ती गरे। समुद्र ले बिन्ती नमान्दा रामले क्रोधित भए र उनको क्रोधबाट भयभित भएर समुद्रले स्वयं आएर [[राम]]को बिन्ती पश्चात् [[नल]] र [[नील]] द्वारा पुल बनाउने उपाय बताए।
===युद्द काण्ड ===
[[जाम्बवन्त]]को आदेशमा [[नल-नील]] दुई भाइले वानर सेना को मद्दतले समुद्रमा पुल बनाए। <ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 709-711</ref>[[राम]]ले श्री [[रामेश्वर]]को स्थापना गरी भगवान [[शंकर]]को पूजा गरे र सेना सहित समुद्र पार गरे। समुद्र पार गरि रामले डेरा बसाए। पुल बंध जाने र रामले समुद्र पार गरेको समाचार सुनेर रावण मन अत्यन्त व्याकुल भयो। [[मन्दोदरी]]ले रावणलाई रामसँग दुश्मनी नगर्न सम्झाए पनि रवणको अहंकार गएन। राम आफ्नो [[वानरसेना]]को साथमा [[सुबेल पर्वत]]म बस्न थाले। [[अंगद]] रामको दूत बनेर लंकामा रावणको सभामा गए र उनलाई रामको शरणमा आउनको लागि सन्देश दिए तर रावणले अस्वीकार गरे।
शान्तिको सबै प्रयास असफल भएपछि युद्ध आरम्भ भयो। लक्ष्मण र [[मेघनाद]] बीच मध्य घोर युद्ध भयो। [[शक्तिबाण]] को प्रहारबाट लक्ष्मण मूर्छित भए। उनको उपचारको लागि हनुमान [[सुषेण]] वैद्यलाई लिएर आए र [[संजीवनी]] ल्याउनको लागि हिडे। गुप्तचरबाट समाचार मिल्दा रावणले हनुमानको काममा बाधा को लागि [[कालनेमि]]लाई पठाए। हनुमानले कालनेमिको बध गरे। औषधिको पहचान गर्न नसकेकाले हनुमानले सिँगै पहाड उठाएर लगे। बाटोमा हनुमानलाई राक्षस सम्झेर [[भरत]]ले बाण प्रहार गरि घायल बनाए तर वास्तविकता जाने पछि आफ्नो बाण मा बैठा गरि [[लंका]] पठाए। उता औषधि लिन गरेको हनुमान आउन ढिलो भएको देखि राम अलाप विलाप गर्न लागे। हनुमानले पहाड नै बोकेर ल्याएपछि सुषेण बैद्यको उपचारबाट स्वस्थ भए। <ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 751-759</ref>
रावणले युद्धको लागि [[कुम्भकर्ण]]लाई जगाए। कुम्भकर्णले पनि रावणलाई रामको शरणमा जानको लागि सुझाव दिए तर रावण मानेनन्। युद्धमा कुम्भकर्णले राम द्वारा परमगति प्राप्त गरे। लक्ष्मणले मेघनादलाई युद्ध गरि बध गरे। राम र रावण बीच घोर युद्ध भयो र अन्तमा रामद्वारा रावणको बध भयो। <ref>‘रामचरितमानस’, टीकाकार: हनुमानप्रसाद पोद्दार, प्रकाशक एवं मुद्रक: गीताप्रेस, गोरखपुर पृष्ठ 802-807</ref> विभीषणलाई लंकाको राज्य सुम्पेर राम, सीता र लक्ष्मण [[पुष्पक विमान|पुष्पकविमान]]मा चढी अयोध्या तर्फ प्रस्थान गरे।<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 455-459</ref>
=== उत्तर काण्ड ===
{{main|उत्तरकाण्ड}}
[[उत्तरकाण्ड]] राम कथाको उपसंहार हो। [[सीता]], [[लक्ष्मण]] र समस्त [[वानरसेना]]को साथमा राम [[अयोध्या]] फिर्ता भए। [[राम]]को भव्य स्वागत भयो, [[भरत]]सहित सर्वजनमा आनन्द व्याप्त भयो। वेद र [[शिव]]को स्तुति सँगै रामको [[राज्याभिषेक]] भयो। अभ्यागतको बिदाई गरियो। रामले प्रजालाई उपदेश दिए र प्रजाहरूले कृतज्ञता प्रकट गरे। चार जना भाइहरूको नै दुई दुई जना पुत्र जन्मिए। [[रामराज्य]] एक आदर्श बन्यो।
उपरोक्त कथा सँगै गोस्वामी [[तुलसीदास]] जी ले उत्तरकाण्ड मा श्री राम-वशिष्ठ संवाद, [[नारद]] मुनि अयोध्या आएर रामचन्द्रको स्तुति गरेको, शिव-पार्वती संवाद, [[गरुड]] मोह तथा गरुडको [[काकभुशुण्डि]] जी सँग रामकथा एवं राम-महिमा सुनाएको, काकभुशुण्डि जी को पूर्वजन्मको कथा, ज्ञान-भक्ति निरूपण, ज्ञानदीपक र भक्तिको महान महिमा, गरुडको सात प्रश्न र काकभुशुण्डि जी को उत्तर आदि विषयक पनि विस्तृत वर्णन गरेका छन्।
तुलसीदास जी ले उपरोक्त वर्णन लेखी रामचरितमानसको अन्त्य
गरेका छन् भबे आदिकवि वाल्मीकि आफ्ननो रामायण उत्तरकाण्डमा रावण तथा हनुमानको जन्मको कथा ,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 463-475</ref> सीता का निर्वासन,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’‘, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 480-483</ref> राजा नृग, राजा निमि, राजा ययाति तथा रामराज्यमा कुकुरको न्यायको उपकथा,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 485-491</ref> लवकुशको जन्म,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 495-496</ref> राम द्वारा अश्वमेघ यज्ञ को अनुष्ठान तथा त्यस यज्ञमा उनका पुत्राहरू लव तथा कुश द्वारा महाकवि वाल्मीकि रचित रामायण गायन, सीताको रसातल प्रवेश,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 508-512</ref> लक्ष्मण का परित्याग,<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 515-518</ref> को पनि वर्णन गरिएको छ। वाल्मीकि रामायणमा उत्तरकाण्डको समापन रामको महाप्रयाण पश्चात् भएको छ।<ref>‘वाल्मीकीय रामायण’, प्रकाशक: देहाती पुस्तक भंडार, दिल्ली पृष्ठ 518-520</ref>
==कला र संस्कृतिमा प्रभाव==
==विभिन्न संस्करणमा ==
===भारत===
=== नेपाल ==
===बौद्ध===
===सिख===
===जैन===
===एसिया===
==हिन्दु संस्कारमा==
==चलचित्र र नाट्य क्षत्रमा==
{{हिन्दुधर्म}}
== सन्दर्भ ==
<references />
== यो पनि हेर्नुहोस् ==
* [[महाभारत]]
* [[श्रीराम अवतार]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
{{श्री रामचरितमानस}}
{{हिन्दू धर्म}}
{{हिन्दू देवी देवता एवं लेख}}
[[श्रेणी:हिन्दीबाट अनुवादित]]
[[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]]
[[श्रेणी:हिन्दू धर्म]]
[[श्रेणी:रामायण]]
letzlalxukhzzl2s1y2krds0s6ysedw
ढाँचा:विकिफाइ
10
50849
1073833
275986
2022-08-14T11:26:08Z
EmausBot
4055
बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[ढाँचा:विकिकरण]]मा ठिक गर्दै
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[ढाँचा:विकिकरण]]
n5lbtve7857yhsfe8ht0eddhtdqj9jv
नेपाल चेम्बर अफ कमर्स
0
53845
1073829
1073761
2022-08-14T09:48:18Z
Billinghurst
976
[[Special:Contributions/Adsankara|Adsankara]] ([[User talk:Adsankara|वार्तालाप]])द्वारा [[User:Tulsi|Tulsi]]द्वारा गरिएको पछिल्लो संशोधनतर्फ उल्टाइएका सम्पादनहरू
wikitext
text/x-wiki
'''नेपाल चेम्बर अफ कमर्स''' नेपालका व्यापारिक उद्यमीहरूको सङ्गठन हो।<ref> </ref>
{{stub}}
==सन्दर्भ सामग्री==
{{reflist}}
==बाह्य सूत्र==
* http://nepalchamber.org/
[[श्रेणी:नेपालका सामाजिक संस्थाहरू]]
rdhw01nsvc8yq7nhds3uul0rezarwiw
कृष्णप्रसाद पराजुली
0
54109
1073818
899969
2022-08-14T07:28:50Z
113.199.228.78
/* मौलिक कृति */
wikitext
text/x-wiki
{{Notability}}
{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->
| name = कृष्णप्रसाद पराजुली
| image =
| image_size = 200px
| alt =
| caption = कृष्णप्रसाद पराजुली
| pseudonym =
| birth_name =
| birth_date = १९९२ असार २४ गते<!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} -->
| birth_place = काभ्रेपलाञ्चोक, भ्रमरकोट
| death_date = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} -->
| death_place = त्रिवि शिक्षण अस्पताल काठमाडौँ
| resting_place = पशुपति आर्यघाट
| occupation = भाषा, साहित्य
| language = नेपाली,
| nationality = नेपाली
| ethnicity =
| citizenship = नेपाली
| education = आचार्य
| alma_mater =
| period =
| genre =
| subject =
| movement =
| notableworks =
| spouse =
| partner =
| children = ३
| relatives =
| awards =
| religion =
| signature =
| signature_alt =
| module =
| website = <!-- www.example.com -->
| portaldisp =
}}
'''कृष्णप्रसाद पराजुली''' (वि.सं. १९९२-२०७०) नेपाली साहित्यकार थिए ।<ref name=nagarik1> [http://nagariknews.com/society/story/16020 बिते साहित्यकार पराजुली], नागरिक दैनिक </ref> उनका बालसाहित्य/कविता/समालोचना/व्याकरण लगायत विभिन्न विधाका ३ दर्जन जति कृति प्रकाशित छन् ।
==जीवनी==
पराजुलीको जन्म वि.सं. १९९२ साल असार २४ गते [[काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला|काभ्रेपलाञ्चोक]]को [[भ्रमरकोट]]मा भएको हो। उनले [[साहित्यरत्न]] पूरा गरेका थिए र लामो समय प्राध्यापन गरेका थिए ।
==संलग्नता ==
कृष्णप्रसाद पराजुली [[प्रगतिशिल लेखक सङ्घ]]का सदस्य, [[साहित्यिक परिवार]]का साहित्य मन्त्री आदि थिए ।
==मौलिक कृति==
उनका मौलिक कृतिहरु निम्न रहेका छन -<br>🍿🏂🍿🏒🚣🏻
१) पन्ध्र तारा र नेपाली साहित्य (जीवन सँग्रह, वि.सं. २०२४)<br>
२) नौबेली (कथा सँग्रह, वि.सं. २०२८)<br>
३) सय थुङ्गा फुल (कविता सँग्रह, वि.सं. २०४४)<br>
४) आँखाभरि सपना मुटुभरि गीत (गीत सँग्रह)<br>
५) भाषाको माया (भाषिक अनुसन्धान, वि.सं. २०४४)<br>
६) नेपाली अध्ययन तथा अभिव्यक्ति (भाषा, वि.सं. २०२७)<br>
७) प्रयोगात्मक भाषात्व नेपाली (व्याकरण, वि.सं. २०३५)<br>
८) [[राम्रो रचना, मीठो नेपाली]] (व्याकरण, वि.सं. २०२३)<br>
९) नेपाली उखान र गाउँखाने कथा (सँग्रह, वि.सं. २०३९)<br>
१०) पूर्व एक नम्बर (स्थान परिचय, वि.सं. २०२२)<br>
११) बादलका बुट्टाहरू (कविता सँग्रह, वि.सं. २०४५)<br>
१२) फूलपात (निबन्ध र पत्र परिचय, वि.सं. २०४४)<br>
१३) जूनतारा (बालकाव्य, वि.सं. २०४५)<br>
१४) सुनकेस्रा (बालकथा सँग्रंह, वि.सं. २०२८)<br>
१७) सुनौला तीन कुरा (बालकथा सँग्रह, वि.सं. २०२७)<br>
१८) रमाइला नानी (बाल कविता सँग्रह, भाग १ र २- वि.सं. २०२२मा र तेस्रो-वि.सं. २०२७)<br>
१९) हिमाली डाँफे (बालकथा सँग्रह, वि.सं. २०४४)<br>
२०) सात गेडीको कथा (कथा सँग्रह, वि.सं. २०२५)<br>
२१) नेपाली व्यवहारिक व्याकरण (व्याकरण, वि.सं. २०२३)
==सम्पादित, अनूदित र फुटकर कृति==
पराजुलीद्वारा सम्पादित, अनूदित र फुटकर कृति यी हुन्-<br>
१) नेरावि (सामयिक सङ्कलन, प्रधान सम्पादक)<br>
२) ज्ञान सागर (सामयिक सङ्कलन, सम्पादक)<br>
३) पालुवा त्रैमासिक (सम्पादन)<br>
४) बालक (मासिक, हाल: त्रैमासिक-सम्पादन, वि.सं. २०२७)<br>
८) भञ्ज्याङ्गका सुसेली (कविता, सम्पादन)<br>
९) कलिलो घाम (कविता सँग्रह-सम्पादन, वि.सं. २०२७)<br>
१०) वाङ्मय (अर्द्धवार्षिक, सह-सम्पादन)<br>
११) कविता (त्रैमासिक, सहायक सम्पादन)<br>
१२) नेपाली बृहत शब्दकोष (सम्पादक, वि.सं. २०४०)<br>
१३) अठोट (कविता सँग्रह, सम्पादक, वि.सं. २०४४)<br>
१४) विभिन्न पत्र-पत्रिकाहरूमा कथा, समालोचना, कविता, निबन्ध, आदि प्रकाशित
==पुरस्कार, मान-सम्मान, पदक==
उनले पाएका केही पुरस्कार, मान-सम्मान, पदक यी हुन्-
* राष्ट्रिय बालकोष पुरस्कार (वि.सं. २०४४)
* बालहितकारी पुरस्कार (वि.सं. २०४५)
* कविता प्रतियोगितामा स्वर्ण पदक (वि.सं. २०२२)
* ने.प्र.प्र. द्वारा आयोजित कविता महोत्सवमा पुरस्कृत (वि.सं. २०२५)
* झपट पुरस्कार (वि.सं. २०४६)
* हरिहरशास्त्री साबित्री देवी पुरस्कार (वि.सं. २०४७)
* [[जगदम्बाश्री पुरस्कार]] (वि.सं. २०६४)
* विभिन्न व्यक्ति, सङ्घ, संस्थाद्वारा अभिनन्दन (वि.सं. २०४६/३/२४)
पराजुलीको २०७० चैत्र २० गते ७९ वर्षको उमेरमा काठमाडौँको त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा निधन भयो। पराजुली मधुमेहबाट ग्रसित थिए। <ref name=nagarik1> </ref>
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
<references/>
==बाहिरी लिङ्कहरू==
* [http://www.madanpuraskar.org/guthi/jagdambashree_winner.php मदन पुरस्कार गुठी]
* [http://madanpuraskar.org/view_books_written.php?author=%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A6+%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A5%80 कृष्णप्रसाद पराजुली द्वारा लेखिएका पुस्तकहरू]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:भाषाशास्त्री]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:व्याकरणविद्]]
2ipbys6d9n0mbjf6njx040xo6n3s7jn
गौतम
0
73173
1073825
1054568
2022-08-14T09:30:21Z
113.199.225.208
गौतम थर सँग सम्बन्धित केहि जानकारी
wikitext
text/x-wiki
{{अस्पष्टता}}
* [[गौतम थर|गौतम]] नेपालको मध्यपश्चिम भु-भागमा बसोवास गर्ने खस जाति हो ।
* [[गौतम ]] हरु [[मष्टो]] धर्म मान्दछन्। कोही [[गौतम ]] हरु [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] र कोही [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] धर्म मान्दछन् ।
* [[गौतम थर|गौतम]] कुलपूजा तथा देवाली गर्दछन् ।
* गौतम थर अन्तर्गत कै एक थर 'गोतामे' थर पनि हो ।
* 'गोतामे ' थर मा जातिचुय्त गरि जनै खोसि पानी नचल्ने गरि जात कडि हाल दलित जातिमा पर्ने व्यक्तिका सन्ततिहरु पनि गौतम थर कै मानिस हुन।
1e8tehz27cqa74bomvbmzrzbhoe4j8n
1073826
1073825
2022-08-14T09:35:39Z
113.199.225.208
wikitext
text/x-wiki
{{अस्पष्टता}}
* [[गौतम थर|गौतम]] नेपालको मध्यपश्चिम भु-भागमा बसोवास गर्ने खस जाति हो ।
* [[गौतम ]] हरु [[मष्टो]] धर्म मान्दछन्। कोही [[गौतम ]] हरु [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] र कोही [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] धर्म मान्दछन् ।
* [[गौतम थर|गौतम]] कुलपूजा तथा देवाली गर्दछन् ।
* गौतम थर अन्तर्गत कै एक थर 'गोतामे' थर पनि हो ।
* 'गोतामे ' थर मा जातिचुय्त गरि जनै खोसि पानी नचल्ने गरि जात कडि हाल दलित जातिमा पर्ने व्यक्तिका सन्ततिहरु पनि गौतम थर कै मानिस हुन।
* गौतम वा गोतामे थर अत्रि गोत्र अन्तर्गत पर्छ।
4ar3s3vofkipyhje4mnevjv59q3k8ei
फोटोग्राफी
0
91822
1073821
1033651
2022-08-14T07:47:25Z
Nirmal Dulal
4744
सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox tool
| name = फोटोग्राफी
| image = Large format camera lens.jpg
| image size = 250px
| caption = लेन्स तथा ठूलो ढाँचा क्यामेराको माउन्टिङ
| other_name =
| types = रेकर्डिङ प्रकाश वा अन्य विद्युत चुम्बकीय विकिरण
| inventor = [[लुईस डाग्युरे]] (१८३९) <br> [[हेनरी फक्स टेलबोट]] (१८३९)
| related = स्टेरियोस्कोपिक, फुल-स्पेक्ट्रम, प्रकाश क्षेत्र, इलेक्ट्रोफोटोग्राफी, फोटोग्राम, स्क्यानर
}}
'''फोटोग्राफी''' भनेको प्रकाश वा अन्य विकिरण लाई विद्युतिय माध्यम वा रासायनियक प्रतिकृयाबाट संरक्षण गर्ने विज्ञान हो।<ref>{{Cite book|title=The Focal Dictionary of Photographic Technologies|last=Spencer|first=D A|year=1973|publisher=Focal Press|isbn=978-0133227192|page=454}}</ref>
== इतिहास ==
सन् १६९४ मा डच बैज्ञानिक विल्हेम हाेमबर्गले सिल्वर नाइट्रेट र सिल्वर क्लाेराइड वा सिल्वर ब्राेमाइड जस्ता केमिकलमा प्रकाशकाे किरण पर्नासाथ परिवर्तन आउने विज्ञानकाे पत्ता लगाएका थिए । सबैभन्दा पहिलो तस्वीर सन् १८२६ मा फ्रान्समा खिचिएको थियो। त्यसबेला जोसेफ नाइस्फोर नाइप्सीले हेलियोग्राफीको सहायताबाट पहिलो तस्वीर खिचेका थिए। हेलियोग्राफी भनेको पनि फोटोग्राफीकै एक प्रक्रिया हो। त्यतिबेला एउटा तस्वीर खिच्न निक्कै समय लाग्थ्यो। सबै भन्दा रोचक कुरा त के हो भने सायद कसैले पुरानो फोटोमा हासेका मान्छे कहिले भेट्दैन थिए। किनकि धेरै समय लाग्ने कारण सबैले आफ्नो हासो थामिराख्न सक्दैन थिए। त्यसबेला देखि अहिले सम्म फोटोग्राफीको तरिका र स्तरमा राम्रो परिवर्तन भएको छ।
सन १८३९ मा सर्वप्रथम फ्रान्सेली वैज्ञानिक लुईस डाग्युरे तथा ब्रिटिश वैज्ञानिक विलियम हेनरी फक्स टेलबोटले फोटोग्राफी को सुरुवात गरेका थिए । सन १८३४ मा टेलबोटले लाइट सेन्सेटिभ पेपरको आविष्कार गरेका थिए, जसको कारण फोटो स्थायीरूपमा रहने सुविधा भईसकेको थियो । ७ जनवरी १८३९ मा फ्रान्सेली वैज्ञानिक आर्गोले फ्रेन्च एकेडेमी अफ साइन्सको लागि एउटा रिपोर्ट तयार गरेका थिए । १९ अगस्ट १८३९ मा फ्रान्स सरकारले त्यो रिपोर्ट (आविष्कार) खरिद गरी आम जनताको लागि निशुल्क गरिदिएको थियो । यही कारणले हरेक वर्षको अगस्ट १९ तारिखको दिनमा "विश्व फोटोग्राफी दिवस" मनाइन्छ।
== प्रविधि ==
[[चित्र:Camera_obscura_box.jpg|thumb|क्यामेराको रेखा चित्र]]
{{ठुटो}}
== सन्दर्भ सामग्री ==
{{Reflist|35em}}
== बाह्य कडीहरू ==
[[श्रेणी:विज्ञान]]
[[श्रेणी:सूचना]]
[[श्रेणी:कला]]
74kmvkns7e4ieramt02o01h8a8x42oz
1073822
1073821
2022-08-14T07:48:19Z
Nirmal Dulal
4744
[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:सूचना]] हटाइयो; [[श्रेणी:फोटोग्राफी]] जोडियो
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox tool
| name = फोटोग्राफी
| image = Large format camera lens.jpg
| image size = 250px
| caption = लेन्स तथा ठूलो ढाँचा क्यामेराको माउन्टिङ
| other_name =
| types = रेकर्डिङ प्रकाश वा अन्य विद्युत चुम्बकीय विकिरण
| inventor = [[लुईस डाग्युरे]] (१८३९) <br> [[हेनरी फक्स टेलबोट]] (१८३९)
| related = स्टेरियोस्कोपिक, फुल-स्पेक्ट्रम, प्रकाश क्षेत्र, इलेक्ट्रोफोटोग्राफी, फोटोग्राम, स्क्यानर
}}
'''फोटोग्राफी''' भनेको प्रकाश वा अन्य विकिरण लाई विद्युतिय माध्यम वा रासायनियक प्रतिकृयाबाट संरक्षण गर्ने विज्ञान हो।<ref>{{Cite book|title=The Focal Dictionary of Photographic Technologies|last=Spencer|first=D A|year=1973|publisher=Focal Press|isbn=978-0133227192|page=454}}</ref>
== इतिहास ==
सन् १६९४ मा डच बैज्ञानिक विल्हेम हाेमबर्गले सिल्वर नाइट्रेट र सिल्वर क्लाेराइड वा सिल्वर ब्राेमाइड जस्ता केमिकलमा प्रकाशकाे किरण पर्नासाथ परिवर्तन आउने विज्ञानकाे पत्ता लगाएका थिए । सबैभन्दा पहिलो तस्वीर सन् १८२६ मा फ्रान्समा खिचिएको थियो। त्यसबेला जोसेफ नाइस्फोर नाइप्सीले हेलियोग्राफीको सहायताबाट पहिलो तस्वीर खिचेका थिए। हेलियोग्राफी भनेको पनि फोटोग्राफीकै एक प्रक्रिया हो। त्यतिबेला एउटा तस्वीर खिच्न निक्कै समय लाग्थ्यो। सबै भन्दा रोचक कुरा त के हो भने सायद कसैले पुरानो फोटोमा हासेका मान्छे कहिले भेट्दैन थिए। किनकि धेरै समय लाग्ने कारण सबैले आफ्नो हासो थामिराख्न सक्दैन थिए। त्यसबेला देखि अहिले सम्म फोटोग्राफीको तरिका र स्तरमा राम्रो परिवर्तन भएको छ।
सन १८३९ मा सर्वप्रथम फ्रान्सेली वैज्ञानिक लुईस डाग्युरे तथा ब्रिटिश वैज्ञानिक विलियम हेनरी फक्स टेलबोटले फोटोग्राफी को सुरुवात गरेका थिए । सन १८३४ मा टेलबोटले लाइट सेन्सेटिभ पेपरको आविष्कार गरेका थिए, जसको कारण फोटो स्थायीरूपमा रहने सुविधा भईसकेको थियो । ७ जनवरी १८३९ मा फ्रान्सेली वैज्ञानिक आर्गोले फ्रेन्च एकेडेमी अफ साइन्सको लागि एउटा रिपोर्ट तयार गरेका थिए । १९ अगस्ट १८३९ मा फ्रान्स सरकारले त्यो रिपोर्ट (आविष्कार) खरिद गरी आम जनताको लागि निशुल्क गरिदिएको थियो । यही कारणले हरेक वर्षको अगस्ट १९ तारिखको दिनमा "विश्व फोटोग्राफी दिवस" मनाइन्छ।
== प्रविधि ==
[[चित्र:Camera_obscura_box.jpg|thumb|क्यामेराको रेखा चित्र]]
{{ठुटो}}
== सन्दर्भ सामग्री ==
{{Reflist|35em}}
== बाह्य कडीहरू ==
[[श्रेणी:विज्ञान]]
[[श्रेणी:फोटोग्राफी]]
[[श्रेणी:कला]]
mm7x50rbuwueckut7fllc7y0z1l1ihr
1073823
1073822
2022-08-14T08:10:46Z
Nirmal Dulal
4744
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox tool
| name = फोटोग्राफी
| image = Large format camera lens.jpg
| image size = 250px
| caption = लेन्स तथा ठूलो ढाँचा क्यामेराको माउन्टिङ
| other_name =
| types = रेकर्डिङ प्रकाश वा अन्य विद्युत चुम्बकीय विकिरण
| inventor = [[लुईस डाग्युरे]] (१८३९) <br> [[हेनरी फक्स टेलबोट]] (१८३९)
| related = स्टेरियोस्कोपिक, फुल-स्पेक्ट्रम, प्रकाश क्षेत्र, इलेक्ट्रोफोटोग्राफी, फोटोग्राम, स्क्यानर
}}
'''फोटोग्राफी''' भनेको प्रकाश वा अन्य विकिरण लाई विद्युतिय माध्यम वा रासायनियक प्रतिकृयाबाट संरक्षण गर्ने विज्ञान हो।<ref>{{Cite book|title=The Focal Dictionary of Photographic Technologies|last=Spencer|first=D A|year=1973|publisher=Focal Press|isbn=978-0133227192|page=454}}</ref>
== इतिहास ==
सन् १६९४ मा डच बैज्ञानिक विल्हेम हाेमबर्गले सिल्वर नाइट्रेट र सिल्वर क्लाेराइड वा सिल्वर ब्राेमाइड जस्ता केमिकलमा प्रकाशकाे किरण पर्नासाथ परिवर्तन आउने विज्ञानकाे पत्ता लगाएका थिए । सबैभन्दा पहिलो तस्वीर सन् १८२६ मा फ्रान्समा खिचिएको थियो। त्यसबेला जोसेफ नाइस्फोर नाइप्सीले हेलियोग्राफीको सहायताबाट पहिलो तस्वीर खिचेका थिए। हेलियोग्राफी भनेको पनि फोटोग्राफीकै एक प्रक्रिया हो। त्यतिबेला एउटा तस्वीर खिच्न निक्कै समय लाग्थ्यो। सबै भन्दा रोचक कुरा त के हो भने सायद कसैले पुरानो फोटोमा हासेका मान्छे कहिले भेट्दैन थिए। किनकि धेरै समय लाग्ने कारण सबैले आफ्नो हासो थामिराख्न सक्दैन थिए। त्यसबेला देखि अहिले सम्म फोटोग्राफीको तरिका र स्तरमा राम्रो परिवर्तन भएको छ।
सन १८३९ मा सर्वप्रथम फ्रान्सेली वैज्ञानिक लुईस डाग्युरे तथा ब्रिटिश वैज्ञानिक विलियम हेनरी फक्स टेलबोटले फोटोग्राफी को सुरुवात गरेका थिए । सन १८३४ मा टेलबोटले लाइट सेन्सेटिभ पेपरको आविष्कार गरेका थिए, जसको कारण फोटो स्थायीरूपमा रहने सुविधा भईसकेको थियो । ७ जनवरी १८३९ मा फ्रान्सेली वैज्ञानिक आर्गोले फ्रेन्च एकेडेमी अफ साइन्सको लागि एउटा रिपोर्ट तयार गरेका थिए । १९ अगस्ट १८३९ मा फ्रान्स सरकारले त्यो रिपोर्ट (आविष्कार) खरिद गरी आम जनताको लागि निशुल्क गरिदिएको थियो । यही कारणले हरेक वर्षको अगस्ट १९ तारिखको दिनमा "विश्व फोटोग्राफी दिवस" मनाइन्छ।
== प्रविधि ==
[[चित्र:Camera_obscura_box.jpg|thumb|क्यामेराको रेखा चित्र]]
{{ठुटो}}
== सन्दर्भ सामग्री ==
{{Reflist|35em}}
== बाह्य कडीहरू ==
{{Sister project links|Photography}}
[[श्रेणी:विज्ञान]]
[[श्रेणी:फोटोग्राफी]]
[[श्रेणी:कला]]
d0bwyp10ghjo3ali8pe7pfhci3pa5ue
1073824
1073823
2022-08-14T08:14:02Z
Nirmal Dulal
4744
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox tool
| name = फोटोग्राफी
| image = Large format camera lens.jpg
| image size = 250px
| caption = लेन्स तथा ठूलो ढाँचा क्यामेराको माउन्टिङ
| other_name =
| types = रेकर्डिङ प्रकाश वा अन्य विद्युत चुम्बकीय विकिरण
| inventor = [[लुईस डाग्युरे]] (१८३९) <br> [[हेनरी फक्स टेलबोट]] (१८३९)
| related = स्टेरियोस्कोपिक, फुल-स्पेक्ट्रम, प्रकाश क्षेत्र, इलेक्ट्रोफोटोग्राफी, फोटोग्राम, स्क्यानर
}}
'''फोटोग्राफी''' भनेको प्रकाश वा अन्य विकिरण लाई विद्युतिय माध्यम वा रासायनियक प्रतिकृयाबाट संरक्षण गर्ने विज्ञान हो।<ref>{{Cite book|title=The Focal Dictionary of Photographic Technologies|last=Spencer|first=D A|year=1973|publisher=Focal Press|isbn=978-0133227192|page=454}}</ref>
== इतिहास ==
सन् १६९४ मा डच बैज्ञानिक विल्हेम हाेमबर्गले सिल्वर नाइट्रेट र सिल्वर क्लाेराइड वा सिल्वर ब्राेमाइड जस्ता केमिकलमा प्रकाशकाे किरण पर्नासाथ परिवर्तन आउने विज्ञानकाे पत्ता लगाएका थिए । सबैभन्दा पहिलो तस्वीर सन् १८२६ मा फ्रान्समा खिचिएको थियो। त्यसबेला जोसेफ नाइस्फोर नाइप्सीले हेलियोग्राफीको सहायताबाट पहिलो तस्वीर खिचेका थिए। हेलियोग्राफी भनेको पनि फोटोग्राफीकै एक प्रक्रिया हो। त्यतिबेला एउटा तस्वीर खिच्न निक्कै समय लाग्थ्यो। सबै भन्दा रोचक कुरा त के हो भने सायद कसैले पुरानो फोटोमा हासेका मान्छे कहिले भेट्दैन थिए। किनकि धेरै समय लाग्ने कारण सबैले आफ्नो हासो थामिराख्न सक्दैन थिए। त्यसबेला देखि अहिले सम्म फोटोग्राफीको तरिका र स्तरमा राम्रो परिवर्तन भएको छ।
सन १८३९ मा सर्वप्रथम फ्रान्सेली वैज्ञानिक लुईस डाग्युरे तथा ब्रिटिश वैज्ञानिक विलियम हेनरी फक्स टेलबोटले फोटोग्राफी को सुरुवात गरेका थिए । सन १८३४ मा टेलबोटले लाइट सेन्सेटिभ पेपरको आविष्कार गरेका थिए, जसको कारण फोटो स्थायीरूपमा रहने सुविधा भईसकेको थियो । ७ जनवरी १८३९ मा फ्रान्सेली वैज्ञानिक आर्गोले फ्रेन्च एकेडेमी अफ साइन्सको लागि एउटा रिपोर्ट तयार गरेका थिए । १९ अगस्ट १८३९ मा फ्रान्स सरकारले त्यो रिपोर्ट (आविष्कार) खरिद गरी आम जनताको लागि निशुल्क गरिदिएको थियो । यही कारणले हरेक वर्षको अगस्ट १९ तारिखको दिनमा "विश्व फोटोग्राफी दिवस" मनाइन्छ।
== प्रविधि ==
[[चित्र:Camera_obscura_box.jpg|thumb|क्यामेराको रेखा चित्र]]
{{ठुटो}}
== सन्दर्भ सामग्री ==
{{Reflist|35em}}
== बाह्य कडीहरू ==
{{Sister project links|Photography}}
* कलाको इतिहासमा [http://all-art.org/history658_photography1.html विश्व फोटोग्राफीको इतिहास]
[[श्रेणी:विज्ञान]]
[[श्रेणी:फोटोग्राफी]]
[[श्रेणी:कला]]
49adt8maeuq2mogx10zv2myygs7g5nf
मुगल साम्राज्य
0
97675
1073816
1073481
2022-08-14T04:44:20Z
Bishaldev100
28807
/* इतिहास */
wikitext
text/x-wiki
'''मुगल साम्राज्य''' (([[Persian language|Persian]]: {{nq|هند مغولان}}, Hind-e Moǧulān; {{lang-ur|{{nq|مغلیہ سلطنت}}}})उर्दू: मुगल साम्राज्य, अनुवादित मुग्लिया सल्तनत) वा मोग साम्राज्य [[भारतीय उपमहाद्वीप]]मा एक साम्राज्य थियो।
==इतिहास ==
===बाबर र हुँमायु (१५२६-१५५६)===
{{Main|बाबर|हुमायूँ}}
[[File:Zahir al-Din Muhammad Babur - Babur and His Warriors Visiting a Hindu Temple - Walters W59622B - Full Page.jpg|thumb|upright|[[बाबर]], मुगल साम्राज्यका संस्थापक, र उनका योद्धा हिन्दु मन्दिरको भ्रमण गर्दै]]
मुगल साम्राज्यको संस्थापना [[बाबर]] (राज्यकाल १५२६-१५३०) बाट भएको थियो। उनी मध्य एसियाका शासकका वंशज थिए। उनका पिता तिमुरका वंशज थिए भने उनकी आमा [[जङ्गेज खाँ|जंगेज खान]]का वंशज थिइन्। <ref name="Berndl">{{Cite book |last=Berndl |first=Klaus |title=National Geographic Visual History of the World |publisher=National Geographic Society |year=2005 |isbn=978-0-7922-3695-5 |pages=318–320}}</ref> आफ्नो पुर्वजको विरासतबाट निस्केर आफ्नो महत्वाकांक्ष पूरा गर्न उनी भारतीय उप महाद्वीप तर्फ लागे। <ref>{{Cite book |last=Bayley |first=Christopher |title=The European Emergence. The Mughals Ascendant |isbn=0-7054-0982-1 |page=151}}</ref> उनले आफूलाई [[काबुल]]मा स्थापित गरे र [[अफगानिस्तान|अफ्गानिस्तान]]बाट दक्षिण तर्फ खाइबर पास हुँदै दक्षिण तिर भारत तिर लागे। <ref name="Berndl" /> बाबरको सेनाले [[इब्राहिम लोदी]]लाई पानीपतमा पराजित गर्यो। यद्यपि, यो समय सम्ममा दिल्ली सल्तनतको लोदी वंश कमजोर भैसकेको थियो र उत्तर भारतको मेवाड राज्य सबैभन्दा शक्तिशाली राज्य थियो र यसका शासक राना साँगा थिए। आग्रा नजिकैको निर्णायक युद्धमा बाबरको तिमुरिद फौजले साँगाको राजपुत सेनालाई पराजित गर्यो। यो लडाइँ भारतेर्य इतिहासको सबैभन्दा निर्णायक र महत्त्वपूर्ण लडाइँ थियो जसले उत्तर भारतको दुई शताब्दीको भाग्य सधैंको लागि फेरिदियो।
यो लडाइँ पछि, मुगल साम्राज्यको केन्द्र काबुलबाट [[आग्रा]] सर्यो। युद्ध र सैन्य अभियानबाट बनेको यो नयाँ साम्राज्यले जड समात्न समय लाग्यो। <ref>{{Cite book |last=Bayley |first=Christopher |title=The European Emergence. The Mughals Ascendant |isbn=0-7054-0982-1 |page=154}}</ref> उनको पुत्र हुमायु (शासन १५३०-१५५५) को समयमा साम्राज्यमा अस्थिरता छायो र बिद्रोहीको कारण [[हुमायूँ|हुमायु]] पर्सियामा निर्वासित हुन बाध्य भए। मुगल शासनको समयको बीचमा सुर साम्राज्य(१५४०-१५५५)को शासन चलेको थियो। <ref name="Berndl" /> हुमायु पर्सियामा निर्वासित हुँदा सफविद वंश र मुगल बीच सम्बन्ध राम्रो बन्यो र मुगल दरबारमा फारसी संस्कृतिको प्रवाभ देखिन्छ। हुमाय १५५५ मा पर्सियाबाट फर्किए र भारतमा मुगल शासन पुनर्स्थापना गरे, तर एक दुर्घटनामा परेर अर्को वर्ष उनको मृत्यु भयो। <ref name="Berndl" />
===पतन===
[[चित्र:1751_map_of_India_from_"Historical_Atlas_of_India",_by_Charles_Joppen.jpg|left|thumb|The remnants of the empire in 1751]]
औरंगजेबका छोरा बहादुर शाह प्रथमले आफ्नो पिताको धार्मिक नीतिहरू खारेज गरे र प्रशासन सुधार गर्ने प्रयास गरे। "यद्यपि, १७१२ मा उनको मृत्यु पछि, मुगल वंशमा अराजकता र हिंसक झगडा प्रशय पायो। १७१९ मा मात्र, चार सम्राटहरू क्रमशः गद्दी आरोहण गरे"।<ref name="Berndl2" />
[[चित्र:Maratha_Army_under_Parshurambhau_Patwardhan.jpg|right|thumb|Horsemen of the invading Maratha Empire]]
मुहम्मद शाह (शासनकाल: १७१९–१७४८ )को शासनकालमा , साम्राज्य टुट्न थाल्यो र मध्य भारतको विशाल भूभाग मुगलबाट [[मराठा साम्राज्य|मराठा]] हातमा गयो। पश्चिम एसिया, काकेशस र मध्य एसियाका धेरैजसो भूभागमा पहिले नै इरानी आधिपत्य पुनर्स्थापित गारेका [[नादिर शाह]]को सुदूर भारतीय अभियान दिल्लीको लुटसँगै टुङ्गियो र मुगल शक्ति र प्रतिष्ठा धुलोमा मिल्यो। साम्राज्यका धेरै अभिजात वर्गहरूले अब आफ्नै मामिलाहरू नियन्त्रण गर्न खोजे, र स्वतन्त्र राज्यहरू बनाउनको लागि छुट्टिए। तर, सुगाता बोस र आयशा जलालका अनुसार, मुगल सम्राट सार्वभौमसत्ताको उच्चतम स्थान रूपमा निरन्तर नै थियो । मुस्लिम समुह मात्र होइन, मराठा, हिन्दू र सिख समुहले भारतको सार्वभौमसत्ताको रूपमा बादशाहलाई औपचारिक मान्यता दिएका थिए। <ref name="MSA2">{{Cite book|last1=Bose|first1=Sugata|url=https://archive.org/details/modernsouthasiah00bose|title=Modern South Asia: History, Culture, Political Economy|last2=Jalal|first2=Ayesha|publisher=Routledge|year=2004|isbn=978-0-203-71253-5|edition=2nd|page=[https://archive.org/details/modernsouthasiah00bose/page/41 41]|author-link1=Sugata Bose|author-link2=Ayesha Jalal|url-access=registration}}</ref>
यसैबीच, खण्डित मुगल साम्राज्य भित्रका बढ्दो क्षेत्रीय राजनीतिले साम्राज्यलाई कमजोर बनायो, जसले गर्दा कर्नाटक युद्ध र बंगाल युद्धको दौडान हार भोग्नु पर्यो।
[[चित्र:Equestrian_Portrait_of_Shah_Alam_II,_18th_century.jpg|left|thumb|Shah Alam II on horseback]]
मुगल बादशाह शाह आलम द्वितीय (१७५९-१८०६) ले मुगल पतनलाई उल्टाउने व्यर्थ प्रयासहरू गरे तर अन्ततः अफगानिस्तानका अमीर, अहमद शाह अब्दालीको सुरक्षा खोज्नुपर्यो, परिणामस्वरुप सन् १७६१ मा [[मराठा साम्राज्य]] र अफगान(अब्दालीको नेतृत्वमा) बीच पानीपताको तेस्रो लडाइँ भयो। सन् १७७१ मा मराठाहरूले अफगान नियन्त्रणबाट दिल्लीलाई पुनः कब्जा गरे र १७८४ मा उनीहरू आधिकारिक रूपमा दिल्ली बादशाहका संरक्षक बने,<ref name="Rathod1994">{{Cite book|last=Rathod|first=N.G.|url=https://books.google.com/books?id=uPq640stHJ0C&pg=PA8|title=The Great Maratha Mahadaji Scindia|publisher=Sarup & Sons|year=1994|isbn=978-8185431529|location=New Delhi|page=8}}</ref> यो अवस्था दोस्रो अंग्रेज -मराठा युद्धसम्म जारी रह्यो। त्यसपछि, ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी दिल्लीमा मुगल वंशको संरक्षक बन्यो।<ref name="MSA2" /> ब्रिटिश ईस्ट इण्डिया कम्पनीले सन् १७९३ मा पूर्व मुगल प्रान्त बंगाल-बिहारलाई नियन्त्रणमा लियो र स्थानीय शासन (निजामत) लाई खारेज गर्यो र यसको निरन्तरता सन् १८५७ सम्म भएको थियो जति बेला भारतीय उपमहाद्वीपमा ब्रिटिश औपनिवेशिक युगको सुरुवात भएको थियो। सन् १८५७ सम्ममा पूर्व मुगल भारतको ठूलो हिस्सा ईस्ट इन्डिया कम्पनीको नियन्त्रणमा थियो। १८५७-१८५८ को युद्ध मा पछी अन्तिम मुगल, बहादुर शाह जफर, ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कम्पनी द्वारा अपदस्थ र १८५८ मा निर्वासित गरियो। ''गभर्मेन्ट अफ इन्डिया एक्ट १८५८,'' मार्फत ''ब्रिटिश क्राउन''ले ब्रिटिश राजको रूपमा भारतमा ईस्ट इन्डिया कम्पनी-नियन्त्रित क्षेत्रहरू प्रत्यक्ष नियन्त्रण ग्रहण गर्यो। । सन् १८७६ मा बेलायती [[महारानी भिक्टोरिया]]ले भारतको महारानीको उपाधि ग्रहण गरिन् ।
[[चित्र:Portrait_of_Bahadur_Shah_II_as_calligrapher._Delhi,_ca._1850,_Royal_Ontario_Museum,_Toronto._-_копия.jpg|right|thumb|Portrait of Bahadur Shah II]]
==अर्थतन्त्र ==
मुगल साम्राज्यको समयमा भारतीय अर्थतन्त्र बृहत् र समृद्ध थियो। <ref name="Schmidt2015">{{Cite book |last=Schmidt |first=Karl J. |url=https://books.google.com/books?id=BqdzCQAAQBAJ&pg=PA100 |title=An Atlas and Survey of South Asian History |publisher=Routledge |year=2015 |isbn=978-1-317-47681-8 |pages=100–}}</ref> मुगल कालमा, सन् १६००मा भारतको जोडिपी विश्वैक अर्थतन्त्रको अनुमानित २२% थियो। विश्व अर्थतन्त्रमा यो हिस्सा चीनको मिङ वंश पछिको दोस्रो ठूलो र युरोपको भन्दा ठूलो थियो। १७०० आइपुग्दा, विश्व अर्थतन्त्रमा मुगल भारतको जिडिपी २४% पुगेको थियो। र चीनको [[चिङ वंश]]लाई पछि पार्दै विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र बनेको थियो। <ref name="Maddison2003">{{Cite book |last=Maddison |first=Angus |url=https://books.google.com/books?id=rHJGz3HiJbcC&pg=PA256 |title=Development Centre Studies The World Economy Historical Statistics: Historical Statistics |year=2003 |publisher=OECD Publishing |isbn=978-92-64-10414-3 |pages=256– |author-link=Angus Maddison}}</ref> १८औं शताब्दी सम्म, मुगल साम्राज्यले विश्वको औद्योगिक उपजको करिब २५% उत्पादन गर्ने गरेको थियो। <ref name="Williamson">[[Jeffrey G. Williamson]] & David Clingingsmith, [http://www.lse.ac.uk/economicHistory/Research/GEHN/GEHNPDF/Conf7_Williamson.pdf India's Deindustrialization in the 18th and 19th Centuries], Global Economic History Network, [[London School of Economics]]</ref> मुगल शासनकालमा, भारतको जिडिपी मुगल काल भन्दा १५०० यता सबैभन्दा तीव्र गतिमा वृद्धि भएको थियो। <ref name="Maddison2003" /> १८ औं शताब्दीको पश्चिम युरोपमा भएको औद्योगिक विकासलाई [[औद्योगिक क्रान्ति]] भनिए झै मुगल भारतको अर्थतन्त्रलाई प्रारम्भिक औद्योगीकरण पनि भनिन्छ।<ref name="voss" />
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
{{मुगल}}
[[श्रेणी:बङ्गलादेशको इतिहास]]
[[श्रेणी:एसियाको पूर्व साम्राज्य]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानको इतिहास]]
1ld63iljbym2vqjb55ur9lbllzbcmp7
बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड
0
100693
1073808
968205
2022-08-13T20:43:47Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox company
| name = बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड (बीटीसील)
| logo = चित्र:Bangladesh Telecommunications Company Limited (BTCL) Logo.jpg
| type = सरकारी
| industry = दूरसञ्चार
| founded = {{Start date and age|1971}} (बिटिटिबीको रूपमा)
| location = [[ढाका]], बङ्गलादेश
| products = [[टेलिफोन]], , [[इन्टरनेट]]
| homepage = {{URL|btcl.gov.bd|बीटीसील.गव.बीडी}}
}}
'''बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड''' [[बङ्गलादेश]]कै सबैभन्दा ठूलो दूरसंचार कम्पनी हो । कम्पनी १९७१ मा बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता पछि '''बङ्गलादेश टेलिग्राफ र टेलिफोन बोर्ड''' '''(बीटीटीबी)''' रूपमा स्थापित गरिएको थियो ।<ref name=NewNation>{{cite news |date=१ जुलाई २००८ |title=बिटिटिबी, बिटिसिएल सार्बजनिक कम्पनीमा रुपान्तरण भएको छ |url=http://nation.ittefaq.com/issues/2008/07/01/news0148.htm |work=द न्यू नेसन |access-date=15 February 2010}}</ref> १ जुलाई २००८ मा बीटीटीबी एक सार्वजनिक सीमित कम्पनी भयो र यसलाई बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड वा बीटीसीएलको नामकरण गरिएको थियो । बङ्गलादेश सरकारले प्रारम्भिक रूपमा सबै बीटीसीएलको शेयरको आफ्नो स्वामित्व राखेको थियो, तर अर्को वर्ष देखि सार्वजनिक रूपमा शेयर बेच्दिने घोषण गरेको थियो । बीटीसीएलको मूल्य अनुमानित ৳१५,००० करोड (৳१५० बिलियन) रहेकोे छ । बीटीसीएलको कुल १२,६३६ अधिकारी र कर्मचारीहरू छन् ।
बीटीसीएलले बङ्गलादेशका शहरी क्षेत्रहरूमा ल्यान्ड-लाइन टेलिफोन सेवा प्रदान गर्दछ, जसमा घरेलू लामो लामो दूरीमा कल र अन्तर्राष्ट्रिय सेवाहरूका साथै इन्टरनेट सेवा समेत समावेश छ । सन् २००४ मा, बङ्गलादेश सरकारले निजी कम्पनीहरूमा थुप्रै [[पिएसटिएन]] अनुमती पत्र जारी गर्यो, तर तिनीहरू ढाका बजारमा सेवाहरू प्रदान गर्नबाट रोकिएका थिए । अन्य सञ्चालकहरूले २००७ देखि अनुमति पत्र पाएपछि बिटिसिएलको एकाधिकर तोडिएको थियो ।
==इतिहास==
===सुरुवाती इतिहास===
तारप्रेषण विभाग अन्तर्गतको हुलाक तथा तारप्रेषण शाखा सन् १९५३ मा त्यसबेलाको बेलायती भारतमा बनाइएको थियो र पछि तारप्रेषण ऐन-१८८५ अन्तर्गत यसलाई नियमन गरिएको थियो। तारप्रेषण शाखा सन् १९६२ मा पूर्वी पाकिस्तानमा, पाकिस्तान तारप्रेषण तथा दूरभाष विभागको रूपमा पुन: निर्माण गरिएको थियो।
===पूर्व स्वतन्त्रता===
[[चित्र:BTTB Logo.jpg|कम्पनीको पुरानो लोगो]]
बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता पछि, बङ्गलादेश तारप्रषण र दूरभाष विभागले सन् १९९७ मा हुलाक र दूरसञ्चार मन्त्रालयको अधिनमा यसलाई स्थापित गरिएको थियो। यसलाई १९७९ अधिसूचना, तारप्रेषण र दूरभाष विभागलाई, बङ्गलादेश तारप्रेषण र दूरभाष विभमग नामक सरकारी विभागमा परिवर्तित गरिएको थियो।
==बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड==
१ जुलाई २००८ मा, बङ्गलादेश तारप्रेषण तथा दूरभाष विभाग, एक सरकारी स्वामित्वको सार्वजनिक लिमिटेड कम्पनीलाई बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेडमा नाम सारेको थियो।<ref name=NewNation/> बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेडले ग्राहकहरूको लागि एक २४ सै-घण्टा ग्राहक सेवा केन्द्र सञ्चालन गरेको छ।<ref>{{cite news |date=२१ मे २०१५ |title= বিটিসিএল গ্রাহকের জন্য ঘন্টা কল সেন্টার খোলে|url=http://bd.bdnews24.com/ |newspaper=बिडिन्युज २४ डटकम |access-date=२३ मे २०१५}}</ref> कम्पनीका अनुसार ढाकामा ग्राहकहरू नम्बरमा कल गर्न र बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड कार्यलयमामा सिकायत गर्न पाउने व्यवस्था रहेकोे छ।
==इन्टरनेट सेवाहरू==
[[File:BTCL Optical Fiber Network 2014.jpg|thumb|357x357px]]
बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेडले देशका सबै ६४ जिल्लाहरूमा डायल अप इन्टरनेट सेवा प्रदान गर्दछ, जसले गर्दा देशमा सबैभन्दा पहुँचयोग्य इन्टरनेट प्रदायक बन्न सफल रहेको छ। जनवरी २००९ को यसको कुल डायल अप ग्राहक ३२,४३३ छन्। २००७ को शुरुवात देखिनै बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेडले यसको डायल अप इन्टरनेट सेवालाई ग्राहक सन्तुष्टिको लागि सुधार गरेको थियो। यसले डट बिडी डोमेनलाई पनि सम्हालेको छ।
==सन्दर्भ सामग्री==
{{reflist}}
==बाह्य कडीहरू==
{{Commons category|Bangladesh Telecommunications Company Limited|बङ्गलादेश दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड}}
* [http://www.btcl.gov.bd/ आधिकारिक वेबसाइट]
[[श्रेणी:विकिथन-७ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]]
[[श्रेणी:बङ्गलादेशका दूरसञ्चार कम्पनीहरू]]
qj71gwza7q8ityylbju3j6s00pwgj4v
रोजी डटपीके
0
107773
1073802
1024041
2022-08-13T20:33:41Z
Wikilingual
57782
Wikilingual द्वारा [[रोजी डट पिके]] पृष्ठलाई [[रोजी डटपीके]] मा सारियो
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox website
| name = रोजी डटपिके
| logo = रोजीको लोगो.png
| location = [[लाहोर]], [[पाकिस्तान]]
| founder = [[मनिष रहमान]]
| industry = [[इन्टरनेट]]
| services = अनलाइन रोजगारी
| revenue =
| url = {{URL|http://www.rozee.pk/}}
| alexa = {{IncreaseNegative}} ७,१३७ (विश्वव्यापी)<br/>{{IncreaseNegative}} ६४ (पाकिस्तान)<ref name="Alexa for Rozee.Pk">{{cite web|url=http://www.alexa.com/siteinfo/rozee.pk|title= रोजी डटपिके वेबसाइटको जानकारी|publisher= [[अलेक्सा इन्टरनेट]]|accessdate= 2016-12-20}}</ref> <!--यन्त्रमानवद्वारा मासिक रूपमा अद्यावधिक-->
| registration = आवश्यक
| language = [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]]
| company_type = सार्वजनिक
| traded_as =
| commercial = हो
| website_type = [[जागिर खोज इञ्जिन]]
| num_employees =
| key_people = रासिद अलि (प्रमुख कार्यकारी अधिकृत)
| foundation = सन् २००७
| current_status = चालू
}}
'''रोजी डटपिके''' ({{भाषा-उर्दू| روزی}}) एक [[पाकिस्तान|पाकिस्तानी]] रोजगारी वेबसाइट हो। यसलाई सन् २००७ मा मोनस रहमानले स्थापना गरेका थिए भने यसलाई हाल नसिब नेटवर्कक्स निगमले नियन्त्रण तथा सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ। रोजी मुख्यतया तल्लोदेखि मध्यम स्तरका कर्मचारीहरूका लागि जागिर खोज्नका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो। सन् २०१६ मा, वेबसाइटले पूर्ण रूपमा इण्टरफेस, एल्गोरिदम र लोगो परिवर्तन गरी पुनर्निर्माणमा गरेको थियो।<ref>{{cite web|title=روزی ڈاٹ پی کے نے نئے لوگو ، برانڈنگ کا آغاز کیا|url=http://ur.dailypakistan.com.pk/technology/rozee-pk-launches-new-logo-branding/|work=خرم شہزاد|publisher=डेली पाकिस्तान|date=February 22, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref> कम्पनीको प्रधान कार्यालय पाकिस्तानको प्रमुख व्यापारीक केन्द्र मध्ये एक [[लाहोर]]मा अवस्थित छ। कम्पनीका [[प्रमुख कार्यकारी अधिकृत]] रसिद अलि हुन्।
== इतिहास ==
२००५ मा, मनिष रहमानले , आफ्नो अभिभावक कम्पनी नसिब नेटवर्कक्सको लागि जागिरहरू दर्ता गर्नको लागि परीक्षण रोजगार वेबसाइट बनाउने निर्णय गरेका थिए। अन्य धेरै कम्पनीहरूले मोनिसलाई उनीहरूको कम्पनीको उत्पादनहरूलाई विज्ञापनको रूपमा आफ्नो वेबसाइटमा राख्न सम्पर्क गरेका थिए र रहमानले पनि उनीहरूको विज्ञापन नि: शुल्क दर्ता गराइदिएका थिए जसले नसिबको इण्टरनेटमा ट्राफिक वृद्धि गराउनका लागि मद्दत गरेको थियो।<ref name="RozeeHistory"/> त्यस पछि उनले ठूला कम्पनीहरूलाई रेजुमेहरूको लागि खोजी गर्ने क्षमता प्रदान गरे र उनले यसका साथसाथै सफ्टवेयरको साथ आफ्नै कम्पनीको जागिर बोर्डलाई शक्ति प्रदान गर्ने र उनीहरूको लोगोलाई आफ्नो नयाँ वेबसाइटको प्रमुख पृष्ठमा उनीहरूको दाखिला गर्ने अधिकार प्रदान गरे।
रोजी भन्ने शब्द एक [[उर्दु भाषा|उर्दू भाषा]]को शब्द हो जसको नेपालीमा अनुवाद जीवनयापन हुन्छ।
सन् २००७ मा, रोजी डटपिके पूर्ण कार्यकारी अवस्थामा पुग्यो जसले रहमानको नसिबले भन्दा बढी ट्राफिक उत्पादन गरेको थियो। उनले नसीबको आम्दानी र २० लाख अमेरिकी डलर ड्रापर फिसर जुर्भटसन र इप्लानेट भेञ्चर्सबाट बिक्रेता मानिसहरू मार्फत ठूला सहयोगी ग्राहकहरूलाई सेवा दिने काममा प्रयोग गरे, जसमध्ये प्रायजसोले पत्रिकामा जागिरको विज्ञापन गरेका थिए। हाल वेबसाइट त्रिसट्ठी हजार भन्दा बढी कम्पनीहरूले सक्रिय रूपमा वेबसाइट सामग्रीहरू थप्ने गर्दछन् जस बापत उनीहरूले एकल विज्ञापनको लागि २९ अमेरिकी डलर र सेवाहरूको लागि बीस हजार अमेरिकी डलर सम्म भुक्तानी गर्ने गर्दछन्।<ref name="RozeeHistory">{{cite web|title=Into The Fray|url=https://www.forbes.com/forbes/2011/0808/entrepreneurs-monis-rahmann-pakistan-websites-into-fray.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=फोर्ब्स|date=July 20, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
[[चित्र:रोजीको प्रारम्भिक लोगो.png|thumb|left|रोजीको प्रारम्भिक लोगो]]
सन् २०१३ मा, रोजी डटपिकेले अज्ञात रकमको लागि साउदी रोजगार वेबसाइट मिहिनती डटकमलमई खरीद गरेको थियो। मिहिनती डटकमको अधिग्रहणको बारेमा छलफल गर्दै मोनिसले भने, "हामीले सबै मिहनतीका कर्मचारी तथा रोजगारदाता रोजी डटपिकेको प्रविधि मञ्चमा सार्दै दुबै रोजी डटपिके र मिहनतीलाई समायोजन गरेका छौं। यो गरेर हामीले अन्य धेरै सुविधाहरूको साथ बेच्नका लागि हाम्रो साउदी बिक्री टोलीलाई धेरै शक्तिशाली उत्पादनहरू दिएका छौं।<ref>{{cite web|title=Pakistani Jobs Site Rozee.pk Ventures Overseas With Saudi Acquisition|url=https://www.techinasia.com/pakistan-jobs-site-rozee-acquires-saudi-rival|first=ष्टिभन|last= मिलवार्ड|work=ब्लुक्लिप पत्रिका|publisher=टेक इन एसिया|date=July 26, 2013|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== उपलब्धिहरू ==
रोजी डटपिके पाकिस्तानको शीर्ष रोजगारी वेबसाइटको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको थियो जसमा ६५,००० भन्दा बढी कम्पनीहरूले रोजगारी दर्ता गरेका छन् जसमध्ये ३२.५३ मिलियन आवेदन प्रशोधन गरिएको छ। यसमा दैनिकी रूपमा ६० लाख अद्वितीय प्रयोगकर्ताहरूले सक्रिय छन्।
सन् २०१५ मा, रोजी डटपिकेले भोष्टोक नाफ्ता र पिटन क्यापिटलबाट $६.५ मिलियन डलरको लगानी प्राप्त गरेको थियो, जसले कम्पनीको कुल उद्यम पूँजी कोषलाई ८.५ मिलियन अमेरिकी डलर सम्ममा पुर्यायो। गत एक वर्षमा [[पाकिस्तान]]मा ठूला उद्यम पूँजीगत लगानीहरूको श्रृङ्खलामा यो नवीनतम थियो।<ref>{{cite web|title=Pakistan, the Next Software Hub?|url=https://www.nytimes.com/2015/08/11/opinion/bina-shah-pakistan-the-next-software-hub.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=न्यु योर्क टाइम्स|date=August 10, 2015|accessdate=May 24, 2016}}</ref> अल वर्ल्ड नेटवर्कक्समा माइकल पोर्टरले कम्पनीलाई पाकिस्तानको निजी तिव्र वृद्धि हुने कम्पनीहरूको सूचीमा सूचीवद्ध गरेका थिए।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/236710/despite-sluggish-economy-a-jobs-website-sees-raid-growth/|first= ओमाइर |last= जिसान|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=August 22, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
अमेरिकी लेखिका, एल्मिरा बायरस्लीले सन् २०१० मा [[पाकिस्तान]]को उद्यमशीलता सम्भावनाको आकलन गर्नका लागि पाकिस्तान भ्रमण गरेकी थिइन् र मोनिसलाई उनको सन् २०१५ को पुस्तक "द अदर साइड अफ द वर्ल्ड" मा उद्यमीहरूलाई एक उदाहरणको रूपमा सूचीबद्ध गरेकी थिइन् भने सिलिकन उपत्यका जस्तै बन्न सक्ने भन्दै लाहोर, [[इस्तानबुल]] र मुम्बईलाई दावी गरेकी थिइन्।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/1023602/book-review-from-the-other-side-of-the-world-business-as-unusual/|first=फेरया |last= इलायस|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=January 10, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}
== बाह्य कडीहरू ==
* {{official website|http://www.rozee.pk/}}
[[श्रेणी:रोजगारी वेबसाइटहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानका अनलाइन कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:लाहोरमा आधारित कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानी वेबसाइटहरू]]
oci4bvqr3wnf8uyqa0zpwej468ot5la
1073806
1073802
2022-08-13T20:34:39Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox website
| name = रोजी डटपिके
| logo = रोजीको लोगो.png
| location = [[लाहोर]], [[पाकिस्तान]]
| founder = [[मनिष रहमान]]
| industry = [[इन्टरनेट]]
| services = अनलाइन रोजगारी
| revenue =
| url = {{URL|http://www.rozee.pk/|रोजी.पीके}}
| alexa = {{IncreaseNegative}} ७,१३७ (विश्वव्यापी)<br/>{{IncreaseNegative}} ६४ (पाकिस्तान)<ref name="Alexa for Rozee.Pk">{{cite web|url=http://www.alexa.com/siteinfo/rozee.pk|title= रोजी डटपिके वेबसाइटको जानकारी|publisher= [[अलेक्सा इन्टरनेट]]|accessdate= 2016-12-20}}</ref> <!--यन्त्रमानवद्वारा मासिक रूपमा अद्यावधिक-->
| registration = आवश्यक
| language = [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]]
| company_type = सार्वजनिक
| traded_as =
| commercial = हो
| website_type = [[जागिर खोज इञ्जिन]]
| num_employees =
| key_people = रासिद अलि (प्रमुख कार्यकारी अधिकृत)
| foundation = सन् २००७
| current_status = चालू
}}
'''रोजी डटपिके''' ({{भाषा-उर्दू| روزی}}) एक [[पाकिस्तान|पाकिस्तानी]] रोजगारी वेबसाइट हो। यसलाई सन् २००७ मा मोनस रहमानले स्थापना गरेका थिए भने यसलाई हाल नसिब नेटवर्कक्स निगमले नियन्त्रण तथा सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ। रोजी मुख्यतया तल्लोदेखि मध्यम स्तरका कर्मचारीहरूका लागि जागिर खोज्नका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो। सन् २०१६ मा, वेबसाइटले पूर्ण रूपमा इण्टरफेस, एल्गोरिदम र लोगो परिवर्तन गरी पुनर्निर्माणमा गरेको थियो।<ref>{{cite web|title=روزی ڈاٹ پی کے نے نئے لوگو ، برانڈنگ کا آغاز کیا|url=http://ur.dailypakistan.com.pk/technology/rozee-pk-launches-new-logo-branding/|work=خرم شہزاد|publisher=डेली पाकिस्तान|date=February 22, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref> कम्पनीको प्रधान कार्यालय पाकिस्तानको प्रमुख व्यापारीक केन्द्र मध्ये एक [[लाहोर]]मा अवस्थित छ। कम्पनीका [[प्रमुख कार्यकारी अधिकृत]] रसिद अलि हुन्।
== इतिहास ==
२००५ मा, मनिष रहमानले , आफ्नो अभिभावक कम्पनी नसिब नेटवर्कक्सको लागि जागिरहरू दर्ता गर्नको लागि परीक्षण रोजगार वेबसाइट बनाउने निर्णय गरेका थिए। अन्य धेरै कम्पनीहरूले मोनिसलाई उनीहरूको कम्पनीको उत्पादनहरूलाई विज्ञापनको रूपमा आफ्नो वेबसाइटमा राख्न सम्पर्क गरेका थिए र रहमानले पनि उनीहरूको विज्ञापन नि: शुल्क दर्ता गराइदिएका थिए जसले नसिबको इण्टरनेटमा ट्राफिक वृद्धि गराउनका लागि मद्दत गरेको थियो।<ref name="RozeeHistory"/> त्यस पछि उनले ठूला कम्पनीहरूलाई रेजुमेहरूको लागि खोजी गर्ने क्षमता प्रदान गरे र उनले यसका साथसाथै सफ्टवेयरको साथ आफ्नै कम्पनीको जागिर बोर्डलाई शक्ति प्रदान गर्ने र उनीहरूको लोगोलाई आफ्नो नयाँ वेबसाइटको प्रमुख पृष्ठमा उनीहरूको दाखिला गर्ने अधिकार प्रदान गरे।
रोजी भन्ने शब्द एक [[उर्दु भाषा|उर्दू भाषा]]को शब्द हो जसको नेपालीमा अनुवाद जीवनयापन हुन्छ।
सन् २००७ मा, रोजी डटपिके पूर्ण कार्यकारी अवस्थामा पुग्यो जसले रहमानको नसिबले भन्दा बढी ट्राफिक उत्पादन गरेको थियो। उनले नसीबको आम्दानी र २० लाख अमेरिकी डलर ड्रापर फिसर जुर्भटसन र इप्लानेट भेञ्चर्सबाट बिक्रेता मानिसहरू मार्फत ठूला सहयोगी ग्राहकहरूलाई सेवा दिने काममा प्रयोग गरे, जसमध्ये प्रायजसोले पत्रिकामा जागिरको विज्ञापन गरेका थिए। हाल वेबसाइट त्रिसट्ठी हजार भन्दा बढी कम्पनीहरूले सक्रिय रूपमा वेबसाइट सामग्रीहरू थप्ने गर्दछन् जस बापत उनीहरूले एकल विज्ञापनको लागि २९ अमेरिकी डलर र सेवाहरूको लागि बीस हजार अमेरिकी डलर सम्म भुक्तानी गर्ने गर्दछन्।<ref name="RozeeHistory">{{cite web|title=Into The Fray|url=https://www.forbes.com/forbes/2011/0808/entrepreneurs-monis-rahmann-pakistan-websites-into-fray.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=फोर्ब्स|date=July 20, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
[[चित्र:रोजीको प्रारम्भिक लोगो.png|thumb|left|रोजीको प्रारम्भिक लोगो]]
सन् २०१३ मा, रोजी डटपिकेले अज्ञात रकमको लागि साउदी रोजगार वेबसाइट मिहिनती डटकमलमई खरीद गरेको थियो। मिहिनती डटकमको अधिग्रहणको बारेमा छलफल गर्दै मोनिसले भने, "हामीले सबै मिहनतीका कर्मचारी तथा रोजगारदाता रोजी डटपिकेको प्रविधि मञ्चमा सार्दै दुबै रोजी डटपिके र मिहनतीलाई समायोजन गरेका छौं। यो गरेर हामीले अन्य धेरै सुविधाहरूको साथ बेच्नका लागि हाम्रो साउदी बिक्री टोलीलाई धेरै शक्तिशाली उत्पादनहरू दिएका छौं।<ref>{{cite web|title=Pakistani Jobs Site Rozee.pk Ventures Overseas With Saudi Acquisition|url=https://www.techinasia.com/pakistan-jobs-site-rozee-acquires-saudi-rival|first=ष्टिभन|last= मिलवार्ड|work=ब्लुक्लिप पत्रिका|publisher=टेक इन एसिया|date=July 26, 2013|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== उपलब्धिहरू ==
रोजी डटपिके पाकिस्तानको शीर्ष रोजगारी वेबसाइटको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको थियो जसमा ६५,००० भन्दा बढी कम्पनीहरूले रोजगारी दर्ता गरेका छन् जसमध्ये ३२.५३ मिलियन आवेदन प्रशोधन गरिएको छ। यसमा दैनिकी रूपमा ६० लाख अद्वितीय प्रयोगकर्ताहरूले सक्रिय छन्।
सन् २०१५ मा, रोजी डटपिकेले भोष्टोक नाफ्ता र पिटन क्यापिटलबाट $६.५ मिलियन डलरको लगानी प्राप्त गरेको थियो, जसले कम्पनीको कुल उद्यम पूँजी कोषलाई ८.५ मिलियन अमेरिकी डलर सम्ममा पुर्यायो। गत एक वर्षमा [[पाकिस्तान]]मा ठूला उद्यम पूँजीगत लगानीहरूको श्रृङ्खलामा यो नवीनतम थियो।<ref>{{cite web|title=Pakistan, the Next Software Hub?|url=https://www.nytimes.com/2015/08/11/opinion/bina-shah-pakistan-the-next-software-hub.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=न्यु योर्क टाइम्स|date=August 10, 2015|accessdate=May 24, 2016}}</ref> अल वर्ल्ड नेटवर्कक्समा माइकल पोर्टरले कम्पनीलाई पाकिस्तानको निजी तिव्र वृद्धि हुने कम्पनीहरूको सूचीमा सूचीवद्ध गरेका थिए।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/236710/despite-sluggish-economy-a-jobs-website-sees-raid-growth/|first= ओमाइर |last= जिसान|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=August 22, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
अमेरिकी लेखिका, एल्मिरा बायरस्लीले सन् २०१० मा [[पाकिस्तान]]को उद्यमशीलता सम्भावनाको आकलन गर्नका लागि पाकिस्तान भ्रमण गरेकी थिइन् र मोनिसलाई उनको सन् २०१५ को पुस्तक "द अदर साइड अफ द वर्ल्ड" मा उद्यमीहरूलाई एक उदाहरणको रूपमा सूचीबद्ध गरेकी थिइन् भने सिलिकन उपत्यका जस्तै बन्न सक्ने भन्दै लाहोर, [[इस्तानबुल]] र मुम्बईलाई दावी गरेकी थिइन्।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/1023602/book-review-from-the-other-side-of-the-world-business-as-unusual/|first=फेरया |last= इलायस|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=January 10, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}
== बाह्य कडीहरू ==
* {{official website|http://www.rozee.pk/}}
[[श्रेणी:रोजगारी वेबसाइटहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानका अनलाइन कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:लाहोरमा आधारित कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानी वेबसाइटहरू]]
eqt7di2o4cumdum7b4gr1os8gb09agm
1073807
1073806
2022-08-13T20:35:38Z
Wikilingual
57782
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox website
| name = रोजी डटपीके
| logo = रोजीको लोगो.png
| location = [[लाहोर]], [[पाकिस्तान]]
| founder = [[मनिष रहमान]]
| industry = [[इन्टरनेट]]
| services = अनलाइन रोजगारी
| revenue =
| url = {{URL|http://www.rozee.pk/|रोजी.पीके}}
| alexa = {{IncreaseNegative}} ७,१३७ (विश्वव्यापी)<br/>{{IncreaseNegative}} ६४ (पाकिस्तान)<ref name="Alexa for Rozee.Pk">{{cite web|url=http://www.alexa.com/siteinfo/rozee.pk|title= रोजी डटपिके वेबसाइटको जानकारी|publisher= [[अलेक्सा इन्टरनेट]]|accessdate= 2016-12-20}}</ref> <!--यन्त्रमानवद्वारा मासिक रूपमा अद्यावधिक-->
| registration = आवश्यक
| language = [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]]
| company_type = सार्वजनिक
| traded_as =
| commercial = हो
| website_type = [[जागिर खोज इञ्जिन]]
| num_employees =
| key_people = रासिद अलि (प्रमुख कार्यकारी अधिकृत)
| foundation = सन् २००७
| current_status = चालू
}}
'''रोजी डटपीके''' ({{भाषा-उर्दू| روزی}}) एक [[पाकिस्तान|पाकिस्तानी]] रोजगारी वेबसाइट हो। यसलाई सन् २००७ मा मोनस रहमानले स्थापना गरेका थिए भने यसलाई हाल नसिब नेटवर्कक्स निगमले नियन्त्रण तथा सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ। रोजी मुख्यतया तल्लोदेखि मध्यम स्तरका कर्मचारीहरूका लागि जागिर खोज्नका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो। सन् २०१६ मा, वेबसाइटले पूर्ण रूपमा इण्टरफेस, एल्गोरिदम र लोगो परिवर्तन गरी पुनर्निर्माणमा गरेको थियो।<ref>{{cite web|title=روزی ڈاٹ پی کے نے نئے لوگو ، برانڈنگ کا آغاز کیا|url=http://ur.dailypakistan.com.pk/technology/rozee-pk-launches-new-logo-branding/|work=خرم شہزاد|publisher=डेली पाकिस्तान|date=February 22, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref> कम्पनीको प्रधान कार्यालय पाकिस्तानको प्रमुख व्यापारीक केन्द्र मध्ये एक [[लाहोर]]मा अवस्थित छ। कम्पनीका [[प्रमुख कार्यकारी अधिकृत]] रसिद अलि हुन्।
== इतिहास ==
२००५ मा, मनिष रहमानले , आफ्नो अभिभावक कम्पनी नसिब नेटवर्कक्सको लागि जागिरहरू दर्ता गर्नको लागि परीक्षण रोजगार वेबसाइट बनाउने निर्णय गरेका थिए। अन्य धेरै कम्पनीहरूले मोनिसलाई उनीहरूको कम्पनीको उत्पादनहरूलाई विज्ञापनको रूपमा आफ्नो वेबसाइटमा राख्न सम्पर्क गरेका थिए र रहमानले पनि उनीहरूको विज्ञापन नि: शुल्क दर्ता गराइदिएका थिए जसले नसिबको इण्टरनेटमा ट्राफिक वृद्धि गराउनका लागि मद्दत गरेको थियो।<ref name="RozeeHistory"/> त्यस पछि उनले ठूला कम्पनीहरूलाई रेजुमेहरूको लागि खोजी गर्ने क्षमता प्रदान गरे र उनले यसका साथसाथै सफ्टवेयरको साथ आफ्नै कम्पनीको जागिर बोर्डलाई शक्ति प्रदान गर्ने र उनीहरूको लोगोलाई आफ्नो नयाँ वेबसाइटको प्रमुख पृष्ठमा उनीहरूको दाखिला गर्ने अधिकार प्रदान गरे।
रोजी भन्ने शब्द एक [[उर्दु भाषा|उर्दू भाषा]]को शब्द हो जसको नेपालीमा अनुवाद जीवनयापन हुन्छ।
सन् २००७ मा, रोजी डटपिके पूर्ण कार्यकारी अवस्थामा पुग्यो जसले रहमानको नसिबले भन्दा बढी ट्राफिक उत्पादन गरेको थियो। उनले नसीबको आम्दानी र २० लाख अमेरिकी डलर ड्रापर फिसर जुर्भटसन र इप्लानेट भेञ्चर्सबाट बिक्रेता मानिसहरू मार्फत ठूला सहयोगी ग्राहकहरूलाई सेवा दिने काममा प्रयोग गरे, जसमध्ये प्रायजसोले पत्रिकामा जागिरको विज्ञापन गरेका थिए। हाल वेबसाइट त्रिसट्ठी हजार भन्दा बढी कम्पनीहरूले सक्रिय रूपमा वेबसाइट सामग्रीहरू थप्ने गर्दछन् जस बापत उनीहरूले एकल विज्ञापनको लागि २९ अमेरिकी डलर र सेवाहरूको लागि बीस हजार अमेरिकी डलर सम्म भुक्तानी गर्ने गर्दछन्।<ref name="RozeeHistory">{{cite web|title=Into The Fray|url=https://www.forbes.com/forbes/2011/0808/entrepreneurs-monis-rahmann-pakistan-websites-into-fray.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=फोर्ब्स|date=July 20, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
[[चित्र:रोजीको प्रारम्भिक लोगो.png|thumb|left|रोजीको प्रारम्भिक लोगो]]
सन् २०१३ मा, रोजी डटपिकेले अज्ञात रकमको लागि साउदी रोजगार वेबसाइट मिहिनती डटकमलमई खरीद गरेको थियो। मिहिनती डटकमको अधिग्रहणको बारेमा छलफल गर्दै मोनिसले भने, "हामीले सबै मिहनतीका कर्मचारी तथा रोजगारदाता रोजी डटपिकेको प्रविधि मञ्चमा सार्दै दुबै रोजी डटपिके र मिहनतीलाई समायोजन गरेका छौं। यो गरेर हामीले अन्य धेरै सुविधाहरूको साथ बेच्नका लागि हाम्रो साउदी बिक्री टोलीलाई धेरै शक्तिशाली उत्पादनहरू दिएका छौं।<ref>{{cite web|title=Pakistani Jobs Site Rozee.pk Ventures Overseas With Saudi Acquisition|url=https://www.techinasia.com/pakistan-jobs-site-rozee-acquires-saudi-rival|first=ष्टिभन|last= मिलवार्ड|work=ब्लुक्लिप पत्रिका|publisher=टेक इन एसिया|date=July 26, 2013|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== उपलब्धिहरू ==
रोजी डटपिके पाकिस्तानको शीर्ष रोजगारी वेबसाइटको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको थियो जसमा ६५,००० भन्दा बढी कम्पनीहरूले रोजगारी दर्ता गरेका छन् जसमध्ये ३२.५३ मिलियन आवेदन प्रशोधन गरिएको छ। यसमा दैनिकी रूपमा ६० लाख अद्वितीय प्रयोगकर्ताहरूले सक्रिय छन्।
सन् २०१५ मा, रोजी डटपिकेले भोष्टोक नाफ्ता र पिटन क्यापिटलबाट $६.५ मिलियन डलरको लगानी प्राप्त गरेको थियो, जसले कम्पनीको कुल उद्यम पूँजी कोषलाई ८.५ मिलियन अमेरिकी डलर सम्ममा पुर्यायो। गत एक वर्षमा [[पाकिस्तान]]मा ठूला उद्यम पूँजीगत लगानीहरूको श्रृङ्खलामा यो नवीनतम थियो।<ref>{{cite web|title=Pakistan, the Next Software Hub?|url=https://www.nytimes.com/2015/08/11/opinion/bina-shah-pakistan-the-next-software-hub.html|work=हेलेन कोष्टर|publisher=न्यु योर्क टाइम्स|date=August 10, 2015|accessdate=May 24, 2016}}</ref> अल वर्ल्ड नेटवर्कक्समा माइकल पोर्टरले कम्पनीलाई पाकिस्तानको निजी तिव्र वृद्धि हुने कम्पनीहरूको सूचीमा सूचीवद्ध गरेका थिए।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/236710/despite-sluggish-economy-a-jobs-website-sees-raid-growth/|first= ओमाइर |last= जिसान|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=August 22, 2011|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
अमेरिकी लेखिका, एल्मिरा बायरस्लीले सन् २०१० मा [[पाकिस्तान]]को उद्यमशीलता सम्भावनाको आकलन गर्नका लागि पाकिस्तान भ्रमण गरेकी थिइन् र मोनिसलाई उनको सन् २०१५ को पुस्तक "द अदर साइड अफ द वर्ल्ड" मा उद्यमीहरूलाई एक उदाहरणको रूपमा सूचीबद्ध गरेकी थिइन् भने सिलिकन उपत्यका जस्तै बन्न सक्ने भन्दै लाहोर, [[इस्तानबुल]] र मुम्बईलाई दावी गरेकी थिइन्।<ref>{{cite web|title=Despite sluggish economy, a jobs website sees rapid growth|url=http://tribune.com.pk/story/1023602/book-review-from-the-other-side-of-the-world-business-as-unusual/|first=फेरया |last= इलायस|publisher=द एक्सप्रेस ट्रिब्युन|date=January 10, 2016|accessdate=May 24, 2016}}</ref>
== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}
== बाह्य कडीहरू ==
* {{official website|http://www.rozee.pk/}}
[[श्रेणी:रोजगारी वेबसाइटहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानका अनलाइन कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:लाहोरमा आधारित कम्पनीहरू]]
[[श्रेणी:पाकिस्तानी वेबसाइटहरू]]
boydoz8zrewkpy7eoe2939xukuif5wt
वार्तालाप:रोजी डटपीके
1
107774
1073804
757582
2022-08-13T20:33:41Z
Wikilingual
57782
Wikilingual द्वारा [[वार्तालाप:रोजी डट पिके]] पृष्ठलाई [[वार्तालाप:रोजी डटपीके]] मा सारियो
wikitext
text/x-wiki
{{WAM २०१९ वार्ता}}
l4rzdgl619by3i2scvx2i03cz7bzn6a
सूर्यविक्रम ज्ञवाली
0
125095
1073801
1065778
2022-08-13T17:41:50Z
बडा काजी
52836
चित्र सुधार गरियो
wikitext
text/x-wiki
[[File:सूर्यविक्रम ज्ञवाली.jpg|thumb|सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]
'''सूर्यविक्रम ज्ञवाली''' (जन्म १९५५ जेष्ठ २९ – २०४२ मंसिर १६) एक नेपाली इतिहासकार थिए। उनले राजा [[पृथ्वीनारायण शाह]] र [[भानुभक्त आचार्य]]लगायत धेरै व्यक्तिहरूको जीवनी लेखे। ज्ञवालीले [[दार्जिलिङ|दार्जिलिङमा]] प्रधानाध्यापकको रूपमा पनि काम गरेका थिए । अनले [[गोरखा दक्षिण बाहु|गोरखा दक्षिणा बहू]] (प्रथम श्रेणी), [[त्रिशक्ति पट्ट|त्रिशक्ति पट्टा]] (द्वितीय श्रेणी), र त्रिभुवन पुरस्कार (१९७१) प्राप्त गारेका थिये।
== जीवनी ==
ज्ञवालीको जन्म १९५५ जेष्ठ २९ [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारतको]] [[बनारस]]मा बुवा दित्तल विक्रम र आमा पार्वती देवीको घरमा भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/181297-1559967780.html|title=कुशल समालोचक|website=[[Nagarik (daily)|Nagarik]]|language=ne|trans-title=Skilled critic|accessdate=21 April 2021}}</ref> उनको परिवार [[गुल्मी]]बाट बनारस बसाइ सरेको थियो। <ref name=":1">{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/smaalocnaakaa-ttrendd-settr-180322|title=समालोचनाका ट्रेन्ड सेटर|website=Annapurna Post|language=ne|accessdate=2022-01-22}}</ref> उनले नेपाली भाषा, साहित्य, संस्कृति र इतिहासमा अतुलनीय योगदान दिएका छन् । <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=3VxmAAAAMAAJ|title=Milestones of History|date=2000}}</ref> उनले [[पृथ्वीनारायण शाह]] र [[भानुभक्त आचार्य|भानुभक्त आचार्यको]] जीवनी लेखे। {{Sfn|Whelpton|2005}} <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=IxJuAAAAMAAJ|title=Journal of Nepalese Studies|date=1999|page=36}}</ref> ज्ञवाली, [[धरणीधर कोइराला|धरनीधर कोइराला]], र [[पारसमणि प्रधान|पारसमणी प्रधान]] ले [[दार्जिलिङ|दार्जिलिङमा]] सँगै काम गरे। <ref name=":0">{{Cite web|url=http://ecs.com.np/spilled-ink/the-darjeeling-luminaries|title=The Darjeeling Luminaries|website=ECS Nepal|language=en|accessdate=2022-01-22}}</ref> उनले दार्जिलिङको सरकारी विद्यालय काम गरे पछि प्रधान शिक्षकमा बढुवा भए।
[[सात सालको क्रान्ति]]पछि ज्ञवाली [[काठमाडौं]] सरेका थिए । <ref name=":0" /> ज्ञवालीले [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान|नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको]] कुलपतिका रूपमा काम गरेका थिए। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cDESAAAAMAAJ|title=Nepali Literature: Background & History|date=1978}}</ref> सूर्यविक्रम ज्ञवाली मार्ग, [[काठमाडौँ|काठमाडौंको]] एउटा सडक उनको नामबाट नामाकरण गरिएको छ। <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RPM9TIGlFZMC|title=Europa World Year Book 2005|date=21 July 2005}}</ref> उनलाई [[गोरखा दक्षिण बाहु|गोरखा दक्षिणा बहु]] (प्रथम श्रेणी), [[त्रिशक्ति पट्ट|त्रिशक्ति पट्टा]] (द्वितीय श्रेणी), र त्रिभुवन पुरस्कार (१९७१) प्रदान गरिएको थियो। <ref>{{Cite web|url=https://www.istampgallery.com/surya-bikram-gyawali/|title=Surya Bikram Gyawali|last=Ainy|date=19 November 2016|website=iStampGallery|language=en-US|accessdate=21 April 2021}}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=VXJuAAAAMAAJ|title=Principal Records of Nepal|date=1980}}</ref>
== उल्लेखनीय कार्यहरू ==
* ''कवि भानुभक्तको जीवनचरित्र''
* ''नेपाली बिरहरु'' <ref>{{Cite web|url=http://myrepublica.nagariknetwork.com/news/101053/|title=Remembering Rishikesh Shaha, a great Nepali diplomat of all time|website=My Republica|language=en|accessdate=21 April 2021}}</ref>
* ''वीर इतिहास''
* ''नेपाल उपत्यकाको मध्यकालिन इतिहास''
* ''पृथ्वीनारायण शाह'' (१९७७)
== सन्दर्भहरू ==
{{Reflist}}
=== उद्धरणहरू ===
* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KoNT6tjk9mQC|title=A History of Nepal|date=17 February 2005}}
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका इतिहासकारहरू]]
[[श्रेणी:गोरखा दक्षिण बाहु]]
[[श्रेणी:त्रिशक्ति पट्ट]]
buo50wbr9b5lx9otfjz71vrg6keef5o
त्रिवि शिक्षण अस्पताल, महाराजगञ्ज
0
126635
1073792
1073710
2022-08-13T16:27:22Z
पर्वत सुबेदी
31224
पर्वत सुबेदी ले [[त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगंज]] मा पुनर्निर्देश नछोडि त्यसलाई [[त्रिवि शिक्षण अस्पताल, महाराजगञ्ज]] मा सारेको हो
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[त्रिवि शिक्षण अस्पताल]]
c3ibikufgm2y1ksjq87zz1gdy4qcr6j
प्रयोगकर्ता:2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
2
126642
1073780
1073779
2022-08-13T12:13:38Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
/* परिवारिक विवरण */
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: :'''चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी''' ===
====== ''अङ्ग्रेजीः Chandreswor Bastakoti'' ======
====== ''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'' ======
====== ''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'' ======
====== ठेगाना र जन्म ======
* जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते ( 1974 dec 23 AD)
* जन्म स्थान: कास्कीकाेट, पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
====== परिवारिक विवरण ======
* श्रीमती-१
* छाेरी-२
* छाेरा-१
====== शिक्षा, धर्म: ======
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
====== समाजसेवा, पत्रकारीता ======
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर नेपाल
====== पेशा, ब्यबसाय ======
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४
====== सम्पर्क विवरण ======
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
pcpwvxhprh69c9alkcx5cn9pe297164
1073781
1073780
2022-08-13T12:21:23Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
milayko
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: '''चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी''' ===
'''''अङ्ग्रेजीः Chandreswor Bastakoti'''''
'''''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'''''
'''''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'''''
===== ठेगाना र जन्म =====
* जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते (1974 dec 23 AD)
* जन्म स्थान: कास्कीकाेट, पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
====== परिवारिक विवरण ======
* श्रीमती-१
* छाेरी-२
* छाेरा-१
====== शिक्षा, धर्म: ======
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
====== समाजसेवा, पत्रकारीता ======
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर, नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर,नेपाल
====== पेशा, ब्यबसाय ======
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४
====== सम्पर्क विवरण ======
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
na4k6v285fz616j9szjy3og8462z442
1073782
1073781
2022-08-13T12:24:22Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
/* नाम: चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी */
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: '''चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी''' ===
'''''अङ्ग्रेजीः Chandreswor Bastakoti'''''
'''''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'''''
'''''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'''''
=== ठेगाना र जन्म ===
=== जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते (1974 dec 23 AD) ===
* जन्म स्थान: कास्कीकाेट, पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
=== परिवारिक विवरण ===
* श्रीमती-१
* छाेरी-२
* छाेरा-१
=== शिक्षा, धर्म: ===
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
==== समाजसेवा, पत्रकारीता ====
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर, नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर,नेपाल
==== पेशा, ब्यबसाय ====
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४
===== सम्पर्क विवरण =====
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
bh97bwok1vc7qsj280j3uvstkl8lg2p
1073783
1073782
2022-08-13T12:55:09Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
/* समाजसेवा, पत्रकारीता */
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: '''चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी''' ===
'''''अङ्ग्रेजीः Chandreswor Bastakoti'''''
'''''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'''''
'''''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'''''
=== ठेगाना र जन्म ===
=== जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते (1974 dec 23 AD) ===
* जन्म स्थान: कास्कीकाेट, पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
=== परिवारिक विवरण ===
* अामा: स्व.हरिकला बस्ताकाेटी
* बाबु: रामेश्वर शर्मा बस्ताकाेटी
* श्रीमती: शाेभाकुमारी भण्डारी बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिसम बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिम्रीका बस्ताकाेटी
* छाेरा: सिजन बस्ताकाेटी
=== शिक्षा, धर्म: ===
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
==== समाजसेवा, पत्रकारीता ====
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर, नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर,नेपाल
==== पेशा, ब्यबसाय ====
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स, पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४ कास्कीकाेट, पाेखरा-२४,
===== सम्पर्क विवरण =====
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
ft70z44iamtxswpo47vl1h98qoq0nzf
1073785
1073783
2022-08-13T13:32:34Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
link
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: '''[[चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी]]''' ===
'''''अङ्ग्रेजीः Chandreswor Bastakoti'''''
'''''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'''''
'''''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'''''
=== ठेगाना र जन्म ===
=== जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते (1974 dec 23 AD) ===
* जन्म स्थान: कास्कीकाेट, पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
=== परिवारिक विवरण ===
* अामा: स्व.हरिकला बस्ताकाेटी
* बाबु: रामेश्वर शर्मा बस्ताकाेटी
* श्रीमती: शाेभाकुमारी भण्डारी बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिसम बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिम्रीका बस्ताकाेटी
* छाेरा: सिजन बस्ताकाेटी
=== शिक्षा, धर्म: ===
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
==== समाजसेवा, पत्रकारीता ====
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर, नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर,नेपाल
==== पेशा, ब्यबसाय ====
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स, पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४ कास्कीकाेट, पाेखरा-२४,
===== सम्पर्क विवरण =====
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
jrdnee9n9xy4zdvzjqpe99vbc1w9hf5
1073786
1073785
2022-08-13T13:42:21Z
2407:1400:AA41:B230:182D:C2FB:D2E:101F
fb
wikitext
text/x-wiki
=== नाम: '''[https://www.facebook.com/search/top/?q=chandraswor%20bastakoti%20(%E0%A4%9A%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0%20%E0%A4%AC%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80) चन्द्रेश्वर बस्ताकाेटी]''' ===
'''''अङ्ग्रेजीः [https://www.facebook.com/chandrabastakoti Chandreswor Bastakoti]'''''
'''''चाइनिज: 钱德拉什瓦·巴斯塔科蒂'''''
'''''उर्दु: چندرشور بستاکوٹی'''''
=== ठेगाना र जन्म ===
=== जन्म मिति: २०३१ पुस ८ गते (1974 dec 23 AD) ===
* जन्म स्थान: [https://www.facebook.com/hamrokaskikot कास्कीकाेट], पाेखरा-२४, नेपाल
* हाल: पाेखरा नगरपालिका १०, मिलनटाेल
* देश: नेपाल
* नागरिकता: नेपाली
* उचाई: ५ फिट ६ इन्च
* कपाल: कालो
* वर्ण: गहुगाेराे
* रक्त समुह: B+
* समय रेखा: + ५:४५
=== परिवारिक विवरण ===
* अामा: स्व.हरिकला बस्ताकाेटी
* बाबु: रामेश्वर शर्मा बस्ताकाेटी
* श्रीमती: शाेभाकुमारी भण्डारी बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिसम बस्ताकाेटी
* छाेरीः सिम्रीका बस्ताकाेटी
* छाेरा: सिजन बस्ताकाेटी
=== शिक्षा, धर्म: ===
* शिक्षा: स्नातकाेत्तर
* धर्म: हिन्दु
==== समाजसेवा, पत्रकारीता ====
नेपाल टेलिभिजन, गाेरखापत्र देनिक, rising nepal, जनदिशा राष्ट्रिय दैनीक लगायतमा
मुस्ताङ प्रतिनिधि (स्टेन्जर) काे रुपमा कार्यअनुभब गरि हाल फ्रिलेन्सरका रुपमा कार्यरत
* सस्थापक सम्पादक: merojilla.com
* सस्थापक अध्यक्ष: सरस, नेपाल
* सस्थापक संयाेजक: हाम्रो कास्कीकाेट युवा सञ्जाल, नेपाल
* केन्द्रीय प्रतिनिधि: नेपाल पत्रकार महासघ
* सस्थापक: नेपाल पत्रकार महासघ, मुस्ताङ शाखा
* पुर्व अध्यक्ष: प्रेस सेन्टर, नेपाल मुस्ताङ शाखा
* केन्द्रीय सदस्य: प्रेस सेन्टर,नेपाल
==== पेशा, ब्यबसाय ====
* ब्यबसाय: थ्रि सिएस कलेक्सन पाेखरा-९
* थ्रि सिएस ट्रेडर्स, पाेखरा-१०
* अर्गानिक हाेमस्टे, पाेखरा-२४ कास्कीकाेट, पाेखरा-२४,
===== सम्पर्क विवरण =====
* सम्पर्क: +977(9857650200)
* Jomsomnews@gmail.com
* https://www.facebook.com/chandrabastakoti
en5cuzn5z01ypwhl2918ht9g20rwuu0
प्रयोगकर्ता वार्ता:BalramCwakoti
3
126643
1073790
2022-08-13T15:07:19Z
बडा काजी
52836
स्वागतम्
wikitext
text/x-wiki
<div style="width: 99%; color: #111; {{box-shadow|0|1px|3px|rgba(0, 0, 0, 0.35)}} {{border-radius|2px}}">
<div style="overflow:hidden; height:auto; background: #fff; width: 100%; padding-bottom:18px;">
<div style="font-size: 36px; margin-top: 24px;margin-left: 16px; font-family: 'Linux Libertine',Georgia,Times,serif; line-height: 1.2em;">नमस्ते, BalramCwakotiज्यू</div>
<div style="font-size: 24px; padding-top: 0px; margin-left: 16px; font-family: 'Linux Libertine',Georgia,Times,serif; line-height:1.2em; color: #666; ">
[[नेपाली विकिपिडिया]]मा हार्दिक [[विकिपिडिया:स्वागत|स्वागत छ]]!
</div></div>
<div style="vertical-align:middle; color: black; background-color:#fff">
<div style="display: flex; flex-flow: row wrap; background-color:#EAECF0; padding: 10px; padding-left: 25px; ">
<div style="font-size: 18px; padding-top: 0px; margin-left: 0px; text-align: center; font-family: 'Linux Libertine',Georgia,Times,serif; line-height:1.5em; color: #111; ">
हालसम्म नेपाली विकिपिडियामा [[विशेष:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] लेखहरू छन्। यसलाई बढाउन [[विकिपिडिया:विकिपीडियामा योगदान|तपाईँको योगदान]]को आवश्यकता रहेको छ। आउनुहोस् तपाईँ हामी सबै मिलेर नेपाली विकिपिडियालाई विश्वका अन्य प्रमुख [[:meta:List_of_Wikipedias/ne|भाषाका विकिपिडिया जत्ति कै धनी]] बनाऔँ। विकिपिडियाले कुनै पनि व्यक्तिलाई सम्पादन गर्ने अधिकार दिन्छ। मलाई आशा छ कि तपाईंले यहाँ मन पराउनुहुन्छ र योगदान गर्ने निर्णय गर्नुहुन्छ।</div>
<div style="flex: 1 1 300px;"><br/>
<div style="font-size: 17px; font-family: 'Linux Libertine',Georgia,Times,serif; line-height:1.2em; font-weight:normal;">[[File:Symbol support2 vote.svg|25px|alt=|link=]] सुरुवात</div>
<div style="font-size: 15px;">
* पहिले [[विकिपिडिया:विकिपिडियाको बारेमा|विकिपिडियाको परिचय पृष्ठ]] पढ्नुहोस्।
* तपाइँले कसरी [[मद्दत:सहायता विषयसूचि|विकिपिडियामा योगदान गर्न सक्नुहुन्छ]] जान्नुहोस्।
* आफ्नो परिचय दिनको लागि तपाईँको [[प्रयोगकर्ता:BalramCwakoti|प्रयोगकर्ता पृष्ठ]] बनाउनुहोला ताकि हामी तपाईलाई अझ राम्रोसँग चिन्न सक्छौं। (परिचय दिइरहनु आवश्यक नै भने छैन)
</div>
</div>
<div style="flex: 1 1 300px;"><br/>
<div style="font-size: 17px; font-family: 'Linux Libertine',Georgia,Times,serif; line-height:1.2em; font-weight:normal;">[[File:Artículo bueno-blue.svg|25px|alt=|link=]] सुझावहरू</div>
<div style="font-size: 15px;">
* कृपया [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा/वार्तालाप पृष्ठ|वार्तालाप पृष्ठ]]मा चारवटा वक्र (<code><nowiki>~~~~</nowiki></code>) प्रयोग गरि हस्ताक्षर गर्नुहोला। यसो गर्नाले वार्तालाप पृष्ठमा स्वत: तपाईँको नाम, वार्ता पृष्ठसूत्र र मिति थपिने छ।
* यदि तपाईँलाई विकिपिडियामा केही समस्या परेको छ भने आफ्नो वार्तालाप पृष्ठमा <code>'''<nowiki>{{मद्दत}}</nowiki>'''</code> राख्नु होला। कसैले तपाईँको समस्याको समाधान बताउने छन्।
* नयाँ पृष्ठहरू [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा/सम्पादन|सम्पादन गर्दा]] वा [[विकिपिडिया:कसरी लेख बनाउने?|सिर्जना गर्दा]], [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा/सन्दर्भ|सन्दर्भ]]हरू थप्दा वा मेटाउँदा गल्ती गर्न डराउनु पर्दैन किनकि गल्तीहरु सबैले गर्छन्।
</div>
</div>
</div>
<div style="padding: 10px; padding-left: 25px; ">
<div style="text-align: center;">
{{clickable button 2|विकिपिडिया:कसरी लेख बनाउने?|कसरी लेख बनाउने?|class=mw-ui-constructive center}}
</div>
<div style="text-align: center;">
{{clickable button 2|विकिपिडिया:चिया घर|यदि तपाइँसँग प्रश्नहरू छन् भने यहाँ सोध्नुहोस्|class=mw-ui-constructive center}}
</div>
</div>
</div>
</div>
'''स्वागतम्''', हामी नेपाली विकिपिडियामा तपाइँको सम्पादनको लागि पर्खिरहेका छौं!--[[User:बडा काजी|बडा काजी]] ([[User talk:बडा काजी|कुरा गर्ने]]) २०:५२, १३ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)
8uc4w4iya95eziyipcsm5rqqt1he753
सूर्य विक्रम ज्ञावली
0
126644
1073800
2022-08-13T17:38:21Z
बडा काजी
52836
सिर्जना
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]
ltu3o8e0lonjefqme8a7079iom5jh1x
रोजी डट पिके
0
126645
1073803
2022-08-13T20:33:41Z
Wikilingual
57782
Wikilingual द्वारा [[रोजी डट पिके]] पृष्ठलाई [[रोजी डटपीके]] मा सारियो
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[रोजी डटपीके]]
0sfermptlqjhtxxh19ks4k0hz5ae524
वार्तालाप:रोजी डट पिके
1
126646
1073805
2022-08-13T20:33:41Z
Wikilingual
57782
Wikilingual द्वारा [[वार्तालाप:रोजी डट पिके]] पृष्ठलाई [[वार्तालाप:रोजी डटपीके]] मा सारियो
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[वार्तालाप:रोजी डटपीके]]
n4b9fsvr3xzgxw8u8523u4017ij9yo9
वाल्मीकीय रामायण
0
126647
1073811
2022-08-14T03:17:37Z
Nirmal Dulal
4744
Nirmal Dulal द्वारा [[वाल्मीकीय रामायण]] पृष्ठलाई [[रामायण]] मा सारियो: सुधार
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[रामायण]]
scx51xqps82x789mea0wsqa3zrf68wg
श्रेणी:संगीत
14
126648
1073813
2022-08-14T03:29:07Z
Nirmal Dulal
4744
Nirmal Dulal द्वारा [[श्रेणी:संगीत]] पृष्ठलाई [[श्रेणी:सङ्गीत]] मा सारियो: सुधार
wikitext
text/x-wiki
{{Category redirect|श्रेणी:सङ्गीत}}
oy4gt8q8aiktk1j6mqwrxt0q6ixq3ug