26 ਜੁਲਾਈ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">ਗੈਜਟ</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>26 ਜੁਲਾਈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4170</id>
    <revision>
      <id>609138</id>
      <parentid>525145</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:33:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਵਾਕਿਆ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3033" xml:space="preserve">{{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}}
'''26 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 207ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 208ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 158 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। 
== ਵਾਕਿਆ == 
* [[1856]] &amp;ndash; [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਐਕਟ1856]] ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ।
*[[1945]]&amp;ndash; [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] [[ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ]] ਨੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿਤਾ।
*[[1953]]&amp;ndash; [[ਕਿਊਬਾ]] ਦੇ [[ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ|ਫ਼ਿਡੈਲ ਕਾਸਟਰੋ]] ਨੇ ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਫੁਲਗੈਨਸੀਓ ਬਤਿਸਤਾ]] ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
*[[1956]]&amp;ndash; [[ਮਿਸਰ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਮਾਲ ਅਬਦਲ ਨਾਸਿਰ ਨੇ [[ਸੁਏਸ ਨਹਿਰ|ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ]] ਨੂੰ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ।
*[[1959]]&amp;ndash; [[ਛੱਬੀ ਜੁਲਾਈ ਅੰਦੋਲਨ]] ਜਿਸਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਊਬਾ ਦੀ ਬਤਿਸਤਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ।
*[[1999]]&amp;ndash; [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ]] ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰ [[ਮਰਲਿਨ ਮੁਨਰੋ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 1500 ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਈ ਗਈ।
*[[2014]]&amp;ndash; [[ਹਰਿਆਣਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਝੀਂਡਾ]] ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੇ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਨਲਵੀ ਸੀਨੀਅਰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।

== ਜਨਮ ==
[[File:George Bernard Shaw 1936.jpg|120px|thumb|[[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]]]]
*[[1856]]&amp;ndash; ਆਇਰਿਸ਼ ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1875]]&amp;ndash; ਸਵਿਟਜਰਲੈਂਡ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ [[ਕਾਰਲ ਜੁੰਗ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1894]]&amp;ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੇਖਕ [[ਐਲਡਸ ਹਕਸਲੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1962]]&amp;ndash; ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦਾ ਜਨਮ।
==ਦਿਹਾਂਤ==
*[[2001]]&amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ [[ਸ਼ੀਲਾ ਧਰ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]]</text>
      <sha1>cj4x9yx4ye33e2ohczo3dnceiq0plp2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609141</id>
      <parentid>609138</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜਨਮ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5913" xml:space="preserve">{{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}}
'''26 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 207ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 208ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 158 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। 
== ਵਾਕਿਆ == 
* [[1856]] &amp;ndash; [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਐਕਟ1856]] ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ।
*[[1945]]&amp;ndash; [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] [[ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ]] ਨੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿਤਾ।
*[[1953]]&amp;ndash; [[ਕਿਊਬਾ]] ਦੇ [[ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ|ਫ਼ਿਡੈਲ ਕਾਸਟਰੋ]] ਨੇ ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਫੁਲਗੈਨਸੀਓ ਬਤਿਸਤਾ]] ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
*[[1956]]&amp;ndash; [[ਮਿਸਰ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਮਾਲ ਅਬਦਲ ਨਾਸਿਰ ਨੇ [[ਸੁਏਸ ਨਹਿਰ|ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ]] ਨੂੰ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ।
*[[1959]]&amp;ndash; [[ਛੱਬੀ ਜੁਲਾਈ ਅੰਦੋਲਨ]] ਜਿਸਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਊਬਾ ਦੀ ਬਤਿਸਤਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ।
*[[1999]]&amp;ndash; [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ]] ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰ [[ਮਰਲਿਨ ਮੁਨਰੋ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 1500 ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਈ ਗਈ।
*[[2014]]&amp;ndash; [[ਹਰਿਆਣਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਝੀਂਡਾ]] ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੇ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਨਲਵੀ ਸੀਨੀਅਰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।

== ਜਨਮ ==
[[File:George Bernard Shaw 1936.jpg|120px|thumb|[[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]]]]
* [[1829]] &amp;ndash; ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ  [[ਔਗੂਸਤ ਮੇਰੀ ਫਰਾਂਸੋਆ ਬੇਰਨਾਰਤ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1856]]&amp;ndash; ਆਇਰਿਸ਼ ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1875]]&amp;ndash; ਸਵਿਟਜਰਲੈਂਡ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ [[ਕਾਰਲ ਜੁੰਗ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1894]]&amp;ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੇਖਕ [[ਐਲਡਸ ਹਕਸਲੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1904]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ [[ਮਾਲਤੀ ਚੌਧਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1917]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਡੇਟਰੋਇਟ ਬਲੂਜ਼, ਜੰਮਪ ਬਲੂਜ਼, ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਬਲੂਜ਼ ਗਾਇਕਾ [[ਅਲਬਰਟਾ ਐਡਮਜ਼]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1928]] &amp;ndash; ਅਫ਼ਸਾਨੇ ਅਤੇ ਹਾਸ ਵਿਅੰਗ ਵੀ ਲਿਖਕ  [[ਇਬਨ-ਏ-ਸਫ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1930]] &amp;ndash; ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਜੱਜ ਸਰ [[ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਲੰਬਿਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਨਟਵਰਲਾਲ ਭਗਵਤੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਕੰਨੜ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਸ. ਐਲ. ਭੈਰੱਪ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1943]] &amp;ndash; ਮਿਕ ਜੈਗਰਵਜੋਂ [[ਮਿਕ ਜੈਗਰ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1943]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਆਂਡਰਿਆ ਟ੍ਰਿਉ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1947]] &amp;ndash; ਸੀਐਫਡੀਟੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸਕੱਤਰ ਜਨਰਲ [[ਨਿਕੋਲ ਨੋਟੈਟ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1949]] &amp;ndash; ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ [[ਅਸ਼ੋਕ ਬਾਜਪਾਈ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1953]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਬੀ. ਜਮੁਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1955]] &amp;ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ [[ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ ਜ਼ਰਦਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1962]]&amp;ndash; ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦਾ ਜਨਮ।* [[1966]] &amp;ndash; ਲੇਖਕ [[ਨਵਰੂਪ ਕੌਰ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1974]] &amp;ndash; ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਕਲਾਕਾਰ [[ਸੁਮਨ ਰੰਗਨਾਥਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1989]] &amp;ndash;  ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਦੀਪਿਕਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1994]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ ਜਨਮ [[ਮਾਹੀਕਾ ਸ਼ਰਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[2005]] &amp;ndash; ਬਾਲ ਲੇਖਕ [[ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ]] ਦਾ ਜਨਮ।

==ਦਿਹਾਂਤ==
*[[2001]]&amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ [[ਸ਼ੀਲਾ ਧਰ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]]</text>
      <sha1>9e1p6rshfoqnobzggl2exo6d6ahpk9j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609143</id>
      <parentid>609141</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:42:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਦਿਹਾਂਤ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7274" xml:space="preserve">{{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}}
'''26 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 207ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 208ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 158 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। 
== ਵਾਕਿਆ == 
* [[1856]] &amp;ndash; [[ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਐਕਟ1856]] ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ।
*[[1945]]&amp;ndash; [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] [[ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ]] ਨੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿਤਾ।
*[[1953]]&amp;ndash; [[ਕਿਊਬਾ]] ਦੇ [[ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ|ਫ਼ਿਡੈਲ ਕਾਸਟਰੋ]] ਨੇ ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਫੁਲਗੈਨਸੀਓ ਬਤਿਸਤਾ]] ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
*[[1956]]&amp;ndash; [[ਮਿਸਰ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਮਾਲ ਅਬਦਲ ਨਾਸਿਰ ਨੇ [[ਸੁਏਸ ਨਹਿਰ|ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ]] ਨੂੰ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ।
*[[1959]]&amp;ndash; [[ਛੱਬੀ ਜੁਲਾਈ ਅੰਦੋਲਨ]] ਜਿਸਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਊਬਾ ਦੀ ਬਤਿਸਤਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ।
*[[1999]]&amp;ndash; [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ]] ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰ [[ਮਰਲਿਨ ਮੁਨਰੋ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 1500 ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਈ ਗਈ।
*[[2014]]&amp;ndash; [[ਹਰਿਆਣਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਝੀਂਡਾ]] ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੇ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਨਲਵੀ ਸੀਨੀਅਰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।

== ਜਨਮ ==
[[File:George Bernard Shaw 1936.jpg|120px|thumb|[[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]]]]
* [[1829]] &amp;ndash; ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ  [[ਔਗੂਸਤ ਮੇਰੀ ਫਰਾਂਸੋਆ ਬੇਰਨਾਰਤ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1856]]&amp;ndash; ਆਇਰਿਸ਼ ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਜਾਰਜ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1875]]&amp;ndash; ਸਵਿਟਜਰਲੈਂਡ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ [[ਕਾਰਲ ਜੁੰਗ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1894]]&amp;ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੇਖਕ [[ਐਲਡਸ ਹਕਸਲੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1904]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ [[ਮਾਲਤੀ ਚੌਧਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1917]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਡੇਟਰੋਇਟ ਬਲੂਜ਼, ਜੰਮਪ ਬਲੂਜ਼, ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਬਲੂਜ਼ ਗਾਇਕਾ [[ਅਲਬਰਟਾ ਐਡਮਜ਼]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1928]] &amp;ndash; ਅਫ਼ਸਾਨੇ ਅਤੇ ਹਾਸ ਵਿਅੰਗ ਵੀ ਲਿਖਕ  [[ਇਬਨ-ਏ-ਸਫ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1930]] &amp;ndash; ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਜੱਜ ਸਰ [[ਮੋਤਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਲੰਬਿਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਨਟਵਰਲਾਲ ਭਗਵਤੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਕੰਨੜ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਸ. ਐਲ. ਭੈਰੱਪ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1943]] &amp;ndash; ਮਿਕ ਜੈਗਰਵਜੋਂ [[ਮਿਕ ਜੈਗਰ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1943]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਰਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਆਂਡਰਿਆ ਟ੍ਰਿਉ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1947]] &amp;ndash; ਸੀਐਫਡੀਟੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸਕੱਤਰ ਜਨਰਲ [[ਨਿਕੋਲ ਨੋਟੈਟ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1949]] &amp;ndash; ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ [[ਅਸ਼ੋਕ ਬਾਜਪਾਈ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1953]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਬੀ. ਜਮੁਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1955]] &amp;ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ [[ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ ਜ਼ਰਦਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
*[[1962]]&amp;ndash; ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦਾ ਜਨਮ।* [[1966]] &amp;ndash; ਲੇਖਕ [[ਨਵਰੂਪ ਕੌਰ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1974]] &amp;ndash; ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਕਲਾਕਾਰ [[ਸੁਮਨ ਰੰਗਨਾਥਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1989]] &amp;ndash;  ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਦੀਪਿਕਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1994]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ ਜਨਮ [[ਮਾਹੀਕਾ ਸ਼ਰਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[2005]] &amp;ndash; ਬਾਲ ਲੇਖਕ [[ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ]] ਦਾ ਜਨਮ।

==ਦਿਹਾਂਤ==
* [[1925]] &amp;ndash; ਜਰਮਨ ਤਰਕ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਹਿਸਾਬਦਾਨ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ [[ਗੌਟਲੋਬ ਫਰੀਗ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[1976]] &amp;ndash; ਸੋਵੀਅਤ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤਕਾਰ [[ਨਿਕੋਲਾਈ ਨੋਸੋਵ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[1987]] &amp;ndash; ਅਰਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ [[ਤੌਫ਼ੀਕ ਅਲ-ਹਕੀਮ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
*[[2001]]&amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ [[ਸ਼ੀਲਾ ਧਰ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2013]] &amp;ndash; ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਰਕੁੰਨਾ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਦਾ ਹੱਕ ਕਾਰਕੁੰਨਾ [[ਸ਼ੰਙ ਜਏਗੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2014]] &amp;ndash;  [[ਨਵਾਏ ਵਕਤ]] ਸਮੂਹ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ [[ਮਜੀਦ ਨਿਜ਼ਾਮੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2014]] &amp;ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਮਰਹੂਮ ਮਜੀਦ ਨਿਜ਼ਾਮੀ [[ਮਜੀਦ ਨਿਜ਼ਾਮੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2019]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਮਲਿਆਲਮ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦਕ [[ਆਤੂਰ ਰਵੀ ਵਰਮਾ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]]</text>
      <sha1>6misrp3l62qhqd9wkrzd3gqm1ux4mss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4988</id>
    <revision>
      <id>609054</id>
      <parentid>608925</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50163" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>ffv2sv4jza8b9tb54mkpceqwf4011cy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609057</id>
      <parentid>609054</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:33:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53865" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ‐ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>dpqrzufxlkkueizzf3wv13g6zaqqbjq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609059</id>
      <parentid>609057</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:40:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54000" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ‐ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਪੁਲਿਸ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>5ubdq75we3g16boy0ayesjbwb4h7v0z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609060</id>
      <parentid>609059</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:50:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57805" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ‐ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਪੁਲਿਸ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>pkhk0iq2mttf0g9y64dywhme3t2ac07</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609061</id>
      <parentid>609060</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:52:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57798" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਪੁਲਿਸ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>jmcnspatovffuyp4z1mutj611n2aqu7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609062</id>
      <parentid>609061</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:52:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57814" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>kccqk99h6c6zm17arpq8jow7fc70u3v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609063</id>
      <parentid>609062</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T12:59:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58026" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>qmt8e1h3pshfv4gpvc7sqk0a44uweos</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609064</id>
      <parentid>609063</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T13:15:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65996" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ]]1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ|ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>rc43ejzx3eyxw1ldpincxdm2gk3bjp9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609134</id>
      <parentid>609064</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T07:45:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66747" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ]]1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ|ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>g1vfnejranyb805ioks4gov17woxsqm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10590</id>
    <redirect title="ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ" />
    <revision>
      <id>609161</id>
      <parentid>54856</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:28:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">#redirect [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]</text>
      <sha1>jkix167j778olz16v1cn5x8tf9eoq28</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14377</id>
    <revision>
      <id>609179</id>
      <parentid>553600</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:59:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4055:4E84:513:0:0:68C8:320B</ip>
      </contributor>
      <comment>/* ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ */With hands</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6364" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ
| ਤਸਵੀਰ = Navtej Singh center.jpg 
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 220px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ''' ਟੋਲੀ ਦੇ ਗੱਭੇ, [[ਖਵਾਜਾ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸ]] ਦੇ ਨਾਲ, 1947 ਵਿੱਚ (ਫੋਟੋ: ਮਦਨਜੀਤ) 
| ਉਪਨਾਮ = ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 8 ਜਨਵਰੀ 1925
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਸਿਆਲਕੋਟ]] (ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{death date and age|1981|1|12|1925|1|8|df=y}}
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]], ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ, [[ਸੰਪਾਦਕ]]
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਾਲ = 1945 - 1981
| ਵਿਧਾ = ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ, ਨਿਬੰਧ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸਰਬਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ 
| ਲਹਿਰ = 
| ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= 
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ = 
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ = 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}
'''ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ [[ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]]''' (8 ਜਨਵਰੀ 1925 - 12 ਜਨਵਰੀ 1981) ਇੱਕ ਉੱਘੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਸਨ। ਓਹ [[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਰਸਾਲੇ ''ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ'' ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਆਪਣੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਫ਼ੀਚਰ ''ਮੇਰੀ ਧਰਤੀ ਮੇਰੇ ਲੋਕ'' ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਹ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਉੱਘਾ ਨਾਮ ਰਹੇ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਸੰਬੰਧ ਸਨ।&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=SoNXuXIkfS4C&amp;pg=PA405&amp;lpg=PA405&amp;dq=navtej+singh+preetlari&amp;source=bl&amp;ots=myealt7-J8&amp;sig=XnzGFrdQIaW1-ts0lHJcBEsGQw8&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=PR6TUL_WOoWQiQfHpIHoBQ&amp;ved=0CCkQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=navtej%20singh%20preetlari&amp;f=false Sant Singh Sekhon: Selected Writings]&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==

ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਜਨਵਰੀ 1925 ਨੂੰ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]] (ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਾਬਕਾ ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਰਹੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਿਕ ਵੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ (2 ਮਈ 2011) ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿਚਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ 87 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਹਨ - ਪਾਬਲੋ, ਸੁਮਿਤ ਰਿਤੂਰਾਜ, ਰਤੀਕੰਤ। [[ਸੁਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੋਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੀਤ ਲੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ 1984 ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

12 ਜਨਵਰੀ 1981 ਵਿੱਚ [[ਕੈਂਸਰ]] ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

==ਕੰਮ==
[[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਵਤੇਜ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ [[ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪੂਰਾ ਕੰਮ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਹ ਸੰਪਾਦਕ, ਫੀਚਰ ਲੇਖਕ, ਸਰਗਰਮ ਰਾਜਸੀ ਕਾਰਕੁਨ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਸਨ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==

===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਬਹਾਰ ਆਉਣ ਤੱਕ'' (ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ)
*''[[ਦੇਸ ਵਾਪਸੀ]]'' 
*''[[ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਮਹਿਕ]]''
*''[[ਚਾਨਣ ਦੇ ਬੀਜ]]'' 
*''[[ਨਵੀਂ ਰੁੱਤ]]'' 
*''[[ਭਾਈਆਂ ਬਾਝ]]'' 
*''[[ਕੋਟ ਤੇ ਮਨੁੱਖ]]''
*''ਮੈਂ ਯੋ ਚਿਆਂਗ ਤਫੋ ਛੁਆਨ(ਚੀਨੀ ਵਿਚ)''
*''ਤ੍ਰੇਨੁਲ ਨੂ ਵਾ ਤ੍ਰੇਚੇ(ਰੁਮਾਨੀਅਨ ਵਿਚ)''
*''ਬਸ਼ੀਰਾ''

===ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ===
*''[[ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਪੰਧ]]''

===ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ===
*''[[ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਜਾਨਾ]]''

===ਤਰਜਮੇ===
*''[[ਚੈਖਵ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ]]'' 
*''[[ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੋਂ]]'' (ਜੂਲੀਆਸ ਫਿਊਚਕ ਦੀ ਰਚਨਾ)]]'' *''[[ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ]]''(ਵਾਂਦ੍ਰਾ ਵਾਸੀਲਿਊਸਕਾ ਦੀ ਰਚਨਾ)]]'' *''[[ਮੀਤ੍ਰਿਆ ਕੋਕੋਰ]]''(ਸਾਦੋ ਵਿਆਨੋ ਦੀ ਰਚਨਾ)]]''

===ਸੰਪਾਦਨ===
1.ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਚੋਣਵੀਂ ਕਵਿਤਾ 
2.ਚੋਣਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ 
3.ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ)
4.ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਟੈਗੋਰ 
5.ਬਾਰਾਂ ਰੰਗ (ਚੋਣਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1925]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਤ 1981]]</text>
      <sha1>8dwuk63zpon1voohfqqh6se7ktz9b2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>14787</id>
    <revision>
      <id>609087</id>
      <parentid>608997</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:30:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਟਿੱਪਣੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44629" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
	
[[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]]
 &lt;div style=&quot;background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;&quot;&gt;
&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ।
* [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]]

ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ -
*[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]]
*[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]।
&lt;/div&gt;
{| class=&quot;infobox&quot; width=&quot;280px&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]]
'''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:'''
|- align=&quot;center&quot;
| [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}&lt;br/&gt;[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]]
{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}}
|}

== ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':
* ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]]
* Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]
* Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]

ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ === 


== ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ &lt;nowiki&gt;{{support}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt; 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ====
*[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt;
* [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)

====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ====
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
#{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ==

ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। 
ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀ ===

== ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ===
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਟਿੱਪਣੀਆਂ===

* ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)
* ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 --&gt;


==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ  ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':

*ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ 
*ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ
*ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ


ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ  2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ===
# ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ==

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

=== ਟਿੱਪਣੀ ===
# ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ
:::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ  ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:30, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

# ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::: ਗੌਰਵ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। - &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 17:19, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::::ਹਾਂ ਜੀ। ਫਿਲਹਾਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਰੋਕਣਾ ਪਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਆਪਾਂ ਸਿਮਰ ਜੀ ਹੁਣਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਆਪਾਂ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਫਿਲਹਾਲ ਲਈ ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:46, 23 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Board of Trustees - Affiliate Voting Results ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]])

See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.'''  View the  election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== Movement Strategy and Governance News – Issue 7 ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance newsletter! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:58, 24 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>778dsj9qy331lo5yzytiut6aqvifi5o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609131</id>
      <parentid>609087</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T07:04:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CSinha (WMF)</username>
        <id>40168</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47129" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
	
[[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]]
 &lt;div style=&quot;background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;&quot;&gt;
&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ।
* [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]]

ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ -
*[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]]
*[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]।
&lt;/div&gt;
{| class=&quot;infobox&quot; width=&quot;280px&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]]
'''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:'''
|- align=&quot;center&quot;
| [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}&lt;br/&gt;[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]]
{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}}
|}

== ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':
* ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]]
* Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]
* Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]

ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ === 


== ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ &lt;nowiki&gt;{{support}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt; 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ====
*[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt;
* [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)

====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ====
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
#{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ==

ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। 
ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀ ===

== ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ===
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਟਿੱਪਣੀਆਂ===

* ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)
* ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 --&gt;


==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ  ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':

*ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ 
*ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ
*ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ


ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ  2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ===
# ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ==

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

=== ਟਿੱਪਣੀ ===
# ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ
:::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ  ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:30, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

# ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::: ਗੌਰਵ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। - &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 17:19, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::::ਹਾਂ ਜੀ। ਫਿਲਹਾਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਰੋਕਣਾ ਪਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਆਪਾਂ ਸਿਮਰ ਜੀ ਹੁਣਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਆਪਾਂ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਫਿਲਹਾਲ ਲਈ ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:46, 23 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Board of Trustees - Affiliate Voting Results ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]])

See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.'''  View the  election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== Movement Strategy and Governance News – Issue 7 ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance newsletter! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:58, 24 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)


== Vote for Election Compass Statements ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]'''. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki.

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

*&lt;s&gt;July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass&lt;/s&gt;
*&lt;s&gt;July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements&lt;/s&gt;
*July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
*August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
*August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
*August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August

Regards, 

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:04, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>eq8jhu7yde995licfsqhjx1ddqruhfg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨਰੇਗਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20885</id>
    <revision>
      <id>609110</id>
      <parentid>580211</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T03:59:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:4708:5005:814B:44C2:83D3:19A7</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8829" xml:space="preserve">'''ਮਨਰੇਗਾ''' (ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਗਾਰੰਟੀ ਸਕੀਮ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਰੀਬ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਅਸਿੱਖਿਅਤ ਪੇਂਡੂ ਬਾਲਗ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ 100 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਮਿਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਜੁਗਾੜ ਹੋ ਸਕੇ। 
ਕਾਂਗਰਸ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਵਾਲੀ ਯੂਪੀਏ (ਇੱਕ) ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਐਕਟ '''5 ਸਤੰਬਰ 2005''' ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ '''ਨਰੇਗਾ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ‘ਚ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਉਪਰੰਤ '''ਮਨਰੇਗਾ''' ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। 
==ਪੜਾਅ ਵਾਰ==
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ '''625 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ''' ਇਸ ਸਕੀਮ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ '''200 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਦੂਜੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ 130 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ 295 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ''' ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 
==ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ==
[[ਭਾਰਤ]] ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਅਹਿਮ ਮਨਰੇਗਾ ਸਕੀਮ ਅਧੀਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ।&lt;br/&gt;'''ਛੱਪੜਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ, ਸਕੂਲਾਂ, ਹਸਪਤਾਲਾਂ, ਪੁਲਾਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ, ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣਾ, ਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣਾ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ''' ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਉੱਤੇ ਮਨਰੇਗਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਮਿਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਗਰਾਮ ਸਭਾ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਦਿਹਾਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। 5 ਏਕੜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਸ ਸਕੀਮ ਰਾਹੀਂ ਪੈਸੇ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/04/%e0%a8%ae%e0%a8%a8%e0%a8%b0%e0%a9%87%e0%a8%97%e0%a8%be-%e0%a8%b8%e0%a8%b9%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a8%bf%e0%a8%b6%e0%a8%be/|title=ਮਨਰੇਗਾ: ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ|date=2020-04-24|website=Punjabi Tribune Online|language=hi-IN|access-date=2020-04-24}}&lt;/ref&gt;

==ਬਜ਼ਟ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ==
ਵਿੱਤੀ '''ਸਾਲ 2010-11''' ਵਿੱਚ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਲਈ '''40,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਰੱਖੇ''' ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਪੇਂਡੂ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ 100 ਦਿਨ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ਉਲੀਕੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ '''ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਕਾਮਾ ਸ਼ਕਤੀ ਔਰਤਾਂ''' ਲਈ ਰੱਖੀ ਜਾਣੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮਿੱਥੀ ਗਈ।
=='''[[ਡਾ. ਜੀਨ ਡਿਰੇਜ਼]]''' ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ==
ਇਸ ਵਿਉਂਤੀ ਗਈ ਯੋਜਨਾ ਉੱਤੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਬੈਲਜੀਅਮ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ [[ਡਾ. ਜੀਨ ਡਿਰੇਜ਼]] ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦੇ ਕੇ ਕੁੱਲ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਰਕਮ ਦਾ ''ਤਿੰਨ-ਚੌਥਾਈ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ‘ਤੇ ਤੇ ਇੱਕ-ਚੌਥਾਈ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ‘ਤੇ ਖਰਚੇ ਜਾਣ'' ਲਈ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 
==ਜੌਬ ਕਾਰਡ158==
ਚਾਹਵਾਨ ਪੇਂਡੂਆਂ ਲਈ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫੋਟੋ ਸਮੇਤ ਜੌਬ ਕਾਰਡ ਬਣਾ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਮਿਆਂ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਜਰਤ ਵੀ ਮਿੱਥੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਇਹ ਵੀ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਕੀਮ ਵਿੱਚ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। 
==ਸਾਲ ਦਾ ਬਜ਼ਟ==
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਮੇਂ ਮਨਰੇਗਾ ਦੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਸਾਲ 2006-07 ਵਿੱਚ ਖਰਚੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ '''11300 ਕਰੋੜ''' ਸੀ ਜੋ 2011-12 ਵਿੱਚ ਵਧ ਕੇ '''47934 ਕਰੋੜ''' ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਤਹਿਤ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤਕ '''20.25 ਕਰੋੜ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ''' ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਸਾਲ 2008-09 ਵਿੱਚ '''84 ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ''', 2009-10 ਵਿੱਚ '''90 ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ''', 2010-11 ਵਿੱਚ '''100 ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ''' ਅਤੇ 2010-11 ਵਿੱਚ '''117 ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ'' ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ 48 ਫ਼ੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਸਨ। ਮਨਰੇਗਾ ਅਧੀਨ ਸਾਲ 2011-12 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 47934 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚੇ ਜਾਣੇ ਸਨ ਪਰ 37657 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੀ ਖਰਚੇ ਜਾ ਸਕੇ ਹਨ।

==ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ==
[[ਤਸਵੀਰ:Distribution of MNREGA works 2012 13 in Punjab.png|thumbnail|ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਨਰੇਗਾ ਦੇ ਕੰਮ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਵੰਡ]]
ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਈਟ ਤੇ ਗਰਾਫ਼ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ੍ਕਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆਂ ਹੈ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਕੜੀ ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਕਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
*ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ੨੦੦੮-੦੯ ਵਿੱਚ ੨੪% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ੨੦੧੩-੧੪ ਵਿੱਚ ੫੨% ਹੋਈ ਹੈ।
*ਤਨਖਾਹ ੧੦੦ ਰੁ: ਤੋਂ ੧੮੪ ਰੁ: ਤੱਕ ਵਧੀ ਹੈ।
* ਫੰਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ੩ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ੮੦% ਤੋਂ ੯੪% ਤੱਕ ਵਧੀ ਹੈ।
[http://164.100.129.6/GRAPH/State_graphs_xml.aspx ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਲਈ ਮਨਰੇਗਾ ਦੇ ਗਰਾਫ਼] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217103708/http://164.100.129.6/GRAPH/State_graphs_xml.aspx |date=2014-02-17 }}

== ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ==
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਨਤਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੋਜਨਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰਕਾਰ]]</text>
      <sha1>5y566tmbp5g9jz6v6aj1wzv9h57bzp2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22346</id>
    <revision>
      <id>609166</id>
      <parentid>574676</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:36:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4788" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ | &lt;!-- See [[Wikipedia:WikiProject Novels]] or [[Wikipedia:WikiProject Books]] --&gt;
| name = ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫੇ
| image = File:The Gift of the Magi.jpg
| title_orig =The Gift of the Magi
| translator = ਪ੍ਰੋ. ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| author = '''[[ਓ ਹੈਨਰੀ]]'''
| country = '''ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ'''
| language ='''ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ'''
| series =
| genre = [[ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ]]
| published_in = ''ਦ ਫ਼ੋਰ ਮਿਲੀਅਨ '' ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ 
| publication_type = 
| publisher =
| media_type =
| pub_date =10 ਦਸੰਬਰ 1905 (ਅਖਬਾਰ);10 ਅਪਰੈਲ 1906 (ਕਿਤਾਬ)&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.history.com/this-day-in-history/the-gift-of-the-magi-is-published |title=The Gift of the Magi is published — This Day in History — 4/10/1906 |work=history.com |year=2011 }}&lt;/ref&gt;
| english_pub_date =
| preceded_by =
| followed_by =
}}
[[File:William Sydney Porter as young man in Austin.jpg|thumb|ਨੌਜਵਾਨ ਪੋਰਟਰ [[ਔਸਟਿਨ, ਟੈਕਸਾਸ|ਔਸਟਿਨ]] ਵਿੱਚ]]
'''ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫੇ''' (The Gift of the Magi, ਦ ਗਿਫਟ ਆਫ਼ ਦ ਮੈਜਈ) [[ਓ ਹੈਨਰੀ]] (ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ) ਦੀ ਇੱਕ ਨਵ ਵਿਆਹੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਿੱਜੀ ਜੋੜੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਲਈ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਤੋਹਫ਼ੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕੈਸੀ ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ..। ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆਦਾਇਕ ਵਲਵਲੇ ਭਰਪੂਰ ਕਹਾਣੀ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਇਹ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਮੌਕੇ ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਖਾਤਰ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਲਾਟ ਅਤੇ ਇਹਦਾ &quot;[[ਪੇਚਦਾਰ ਅੰਤ]]&quot; ਸਰਬ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹਨ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਸਮਿਕ ਆਇਰਨੀ]] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਦੇ ਇਰਵਿੰਗ ਪਲੇਸ ਤੇ ਪੀਟ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web
 | url = http://www.frommers.com/destinations/newyorkcity/N24455.html
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080113162620/http://www.frommers.com/destinations/newyorkcity/N24455.html
 | archivedate = 2008-01-13
 | title = Pete's Tavern
 | access-date = 2013-05-26
 | dead-url = no
 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 | url = http://www.literarytraveler.com/literary_articles/william_sydney_porter_ohenry.aspx
 | title = O'Henry and The Gift of the Magi
 | work = LiteraryTraveler.com
}}&lt;/ref&gt;
ਇਹ ਕਹਾਣੀ &quot;ਗਿਫਟਸ ਆਫ਼ ਮੈਜਈ&quot; ਨਾਂ ਹੇਠ 10 ਦਸੰਬਰ 1905 'ਦ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਰਲਡ', ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਐਤਵਾਰ ਅਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ 10 ਅਪਰੈਲ 1906 ਨੂੰ [[ਓ ਹੈਨਰੀ]] ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਦ ਫ਼ੋਰ ਮਿਲੀਅਨ' ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ।
== ਸਾਰ ==
ਮਿਸਟਰ ਯਾਕੂਬ ਡਿਲਿੰਘਮ (ਨੌਜਵਾਨ ਜਿਮ) ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਡੇਲਾ, ਇੱਕ ਸਾਦੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ: ਡੈਲਾ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਲੰਬੇ ਵਾਲ, ਜੋ ਲਗਪਗ ਉਸ ਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਿਮ ਦੀ ਚਮਕਦਾਰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਘੜੀ,
ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਦਾਦੇ ਦੀ ਸੀ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[http://junkyard007.wordpress.com/2011/07/27/%E0%A8%93-%E0%A8%B9%E0%A9%88%E0%A8%A8%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A3%E0%A9%80-%E0%A8%B8%E0%A8%BF/ਓ ਹੈਨਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਕਹਾਣੀ – ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫੇ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਓ. ਹੈਨਰੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ]]</text>
      <sha1>8il5qd1ztdyzt17y1zdg6gi9setarba</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਓ ਹੈਨਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22349</id>
    <revision>
      <id>609167</id>
      <parentid>465759</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:40:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਜਨਮ 1862]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3043" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = William Sydney Porter by doubleday.jpg
| pseudonym = O. Henry, Olivier Henry, Oliver Henry&lt;ref&gt;&quot;The Marquis and Miss Sally&quot;, ''Everybody's Magazine'', vol 8, issue 6, June 1903, appeared under the byline &quot;Oliver Henry&quot;&lt;/ref&gt;
| birth_name = ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ
| birth_date = '''11 ਸਤੰਬਰ 1862''' 
| birth_place = [[ਗਰੀਨਸਬੋਰੋ, ਉੱਤਰੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]]
| death_date = '''5 ਜੂਨ 1910'''
| death_place = [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]]
| occupation = '''[[ਲੇਖਕ]]'''
| nationality = '''ਅਮਰੀਕੀ'''
}}

'''ਓ ਹੈਨਰੀ''' (ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ) (11 ਸਤੰਬਰ 1862 – 5 ਜੂਨ 1910) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਰੌਚਿਕ ਅੰਦਾਜ਼, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਖੇਲ, ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ ਅਤੇ ਝੰਜੋੜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੜੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹਨ।

== ਜੀਵਨ ==
ਓ ਹੈਨਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਸਤੰਬਰ 1862 ਨੂੰ ਗਰੀਂਸਬਰੋ, ਉੱਤਰ ਕਰੋਲਾਇਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਤ 5 ਜੂਨ 1910 ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਸਿਡਨੀ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਤੁਰਤਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਰੀਂਸਬਰੋ ਦੀ ਇੱਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਜੈਯੰਤੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਟੈਕਸਾਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਚਰੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ, ਅੜਿਅਲ ਘੋੜੋ ਨੂੰ ਵੀ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।
==ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਆਂ==
*''[[ਆਖਰੀ ਪੱਤਾ (ਕਹਾਣੀ)]]'' (The last leaf)
*[[ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ]] (The Gift of the Magi)

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1862]]</text>
      <sha1>nmxfkxldg20zt7h3ku4efx98soac7kg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609168</id>
      <parentid>609167</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:40:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਮੌਤ 1910]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3084" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = William Sydney Porter by doubleday.jpg
| pseudonym = O. Henry, Olivier Henry, Oliver Henry&lt;ref&gt;&quot;The Marquis and Miss Sally&quot;, ''Everybody's Magazine'', vol 8, issue 6, June 1903, appeared under the byline &quot;Oliver Henry&quot;&lt;/ref&gt;
| birth_name = ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ
| birth_date = '''11 ਸਤੰਬਰ 1862''' 
| birth_place = [[ਗਰੀਨਸਬੋਰੋ, ਉੱਤਰੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]]
| death_date = '''5 ਜੂਨ 1910'''
| death_place = [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]]
| occupation = '''[[ਲੇਖਕ]]'''
| nationality = '''ਅਮਰੀਕੀ'''
}}

'''ਓ ਹੈਨਰੀ''' (ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ) (11 ਸਤੰਬਰ 1862 – 5 ਜੂਨ 1910) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਰੌਚਿਕ ਅੰਦਾਜ਼, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਖੇਲ, ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ ਅਤੇ ਝੰਜੋੜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੜੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹਨ।

== ਜੀਵਨ ==
ਓ ਹੈਨਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਸਤੰਬਰ 1862 ਨੂੰ ਗਰੀਂਸਬਰੋ, ਉੱਤਰ ਕਰੋਲਾਇਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਤ 5 ਜੂਨ 1910 ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਸਿਡਨੀ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਤੁਰਤਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਰੀਂਸਬਰੋ ਦੀ ਇੱਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਜੈਯੰਤੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਟੈਕਸਾਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਚਰੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ, ਅੜਿਅਲ ਘੋੜੋ ਨੂੰ ਵੀ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।
==ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਆਂ==
*''[[ਆਖਰੀ ਪੱਤਾ (ਕਹਾਣੀ)]]'' (The last leaf)
*[[ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ]] (The Gift of the Magi)

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1862]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1910]]</text>
      <sha1>cqp7koqqeq2pbu42wkzqvmle016vmwt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609169</id>
      <parentid>609168</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:41:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3180" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = William Sydney Porter by doubleday.jpg
| pseudonym = O. Henry, Olivier Henry, Oliver Henry&lt;ref&gt;&quot;The Marquis and Miss Sally&quot;, ''Everybody's Magazine'', vol 8, issue 6, June 1903, appeared under the byline &quot;Oliver Henry&quot;&lt;/ref&gt;
| birth_name = ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ
| birth_date = '''11 ਸਤੰਬਰ 1862''' 
| birth_place = [[ਗਰੀਨਸਬੋਰੋ, ਉੱਤਰੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]]
| death_date = '''5 ਜੂਨ 1910'''
| death_place = [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]]
| occupation = '''[[ਲੇਖਕ]]'''
| nationality = '''ਅਮਰੀਕੀ'''
}}

'''ਓ ਹੈਨਰੀ''' (ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ) (11 ਸਤੰਬਰ 1862 – 5 ਜੂਨ 1910) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਰੌਚਿਕ ਅੰਦਾਜ਼, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਖੇਲ, ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ ਅਤੇ ਝੰਜੋੜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੜੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹਨ।

== ਜੀਵਨ ==
ਓ ਹੈਨਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਸਤੰਬਰ 1862 ਨੂੰ ਗਰੀਂਸਬਰੋ, ਉੱਤਰ ਕਰੋਲਾਇਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਤ 5 ਜੂਨ 1910 ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਸਿਡਨੀ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਤੁਰਤਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਰੀਂਸਬਰੋ ਦੀ ਇੱਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਜੈਯੰਤੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਟੈਕਸਾਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਚਰੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ, ਅੜਿਅਲ ਘੋੜੋ ਨੂੰ ਵੀ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।
==ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਆਂ==
*''[[ਆਖਰੀ ਪੱਤਾ (ਕਹਾਣੀ)]]'' (The last leaf)
*[[ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ]] (The Gift of the Magi)

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1862]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1910]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>l8kqffztc9mkmhtwg7i1bjahuk7jmoa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609171</id>
      <parentid>609169</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:51:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3838" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = William Sydney Porter by doubleday.jpg
| pseudonym = O. Henry, Olivier Henry, Oliver Henry&lt;ref&gt;&quot;The Marquis and Miss Sally&quot;, ''Everybody's Magazine'', vol 8, issue 6, June 1903, appeared under the byline &quot;Oliver Henry&quot;&lt;/ref&gt;
| birth_name = ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ
| birth_date = '''11 ਸਤੰਬਰ 1862''' 
| birth_place = [[ਗਰੀਨਸਬੋਰੋ, ਉੱਤਰੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]]
| death_date = '''5 ਜੂਨ 1910'''
| death_place = [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]]
| occupation = '''[[ਲੇਖਕ]]'''
| nationality = '''ਅਮਰੀਕੀ'''
}}

'''ਓ ਹੈਨਰੀ''' (ਵਿਲੀਅਮ ਸਿਡਨੀ ਪੋਰਟਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ) (11 ਸਤੰਬਰ 1862 – 5 ਜੂਨ 1910) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਰੌਚਿਕ ਅੰਦਾਜ਼, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਖੇਲ, ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਨ ਅਤੇ ਝੰਜੋੜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੜੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹਨ।

== ਜੀਵਨ ==
ਓ ਹੈਨਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਸਤੰਬਰ 1862 ਨੂੰ ਗਰੀਂਸਬਰੋ, ਉੱਤਰ ਕਰੋਲਾਇਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮੌਤ 5 ਜੂਨ 1910 ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਸਿਡਨੀ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਤੁਰਤਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਰੀਂਸਬਰੋ ਦੀ ਇੱਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਜੈਯੰਤੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ ਟੈਕਸਾਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਚਰੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ, ਅੜਿਅਲ ਘੋੜੋ ਨੂੰ ਵੀ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।

==ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਆਂ==
*''[[ਆਖਰੀ ਪੱਤਾ (ਕਹਾਣੀ)]]'' (The last leaf)
*[[ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ]] (The Gift of the Magi)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
{{commons|O. Henry|ਓ ਹੈਨਰੀ}}
{{wikisource|ਲੇਖਕ:ਓ ਹੈਨਰੀ|ਓ ਹੈਨਰੀ}}
* {{Internet Archive author |sname=O. Henry}}
* {{Librivox author|id=421}}
*[http://www.austintexas.gov/department/o-henry-museum O. Henry Museum]
* [https://web.archive.org/web/20070503205457/http://www.literaturecollection.com/a/o_henry/ Biography and Works] at LiteratureCollection.com
* [https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748704852004575258824174766374 &quot;His Writers' Workshop? A Prison Cell&quot;], John J. Miller, ''The Wall Street Journal'', June 8, 2010 
*{{IMDb name|0377958}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1862]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1910]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>bai7fg56ip55j06fo6cx9tkn8ecswec</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਉਰੂਗੁਏਵੀ ਪੇਸੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22562</id>
    <revision>
      <id>609108</id>
      <parentid>275255</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T03:25:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:UYnewcoin2011.PNG|UYnewcoin2011.PNG]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Fitindia|Fitindia]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Coins of Uruguay|]].</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1474" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਮੁਦਰਾ
| currency_name_in_local = peso uruguayo &lt;small&gt;{{es icon}}&lt;/small&gt;
| iso_code = UYU
| image_1 =
| image_title_1 = ਅਜੋਕਾ ਸਿੱਕਾ
| using_countries = {{flag|ਉਰੂਗੁਏ}}
| inflation_rate = 0.3%
| inflation_source_date = ''[http://www.bcu.gub.uy/autoriza/peiee Uruguay]'', December 2009.
| subunit_ratio_1 = 1/100
| subunit_name_1 = [[ਸਿੰਤੇਸੀਮੋ]]
| symbol = [[ਡਲਰ ਨਿਸ਼ਾਨ|$]] ਜਾਂ $U&lt;ref&gt;&quot;XE.com. [http://www.xe.com/symbols.php World Currency Symbols].&quot; Accessed 23 Feb 2011.&lt;/ref&gt;
| used_coins = $1, $2, $5, $10,&lt;ref&gt;http://www.bcu.gub.uy/Billetes%20y%20Monedas/Paginas/Nuevo-Cono-Monetario.aspx&lt;/ref&gt;
| used_banknotes = $20, $50, $100, $200, $500, $1000, $2000
| issuing_authority = [[ਉਰੂਗੁਏ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ]]
| issuing_authority_website = www.bcu.gub.uy
}}

'''ਉਰੂਗੁਵਏਵੀ ਪੇਸੋ''' ਯੂਰਪੀਆਂ ਦੇ ਉਰੂਗੁਏ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜੋਕੀ ਮੁਦਰਾ, ''peso uruguayo'' ([[ISO 4217]] ਕੋਡ: ''UYU'') ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੇਸੋ ਵਿੱਚ 100 ਸਿੰਤੇਸੀਮੋ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਮੁਦਰਾਵਾਂ}}</text>
      <sha1>nltahugon28ni8vnnqwsje530hl5ow8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨਮੋਹਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28516</id>
    <revision>
      <id>609088</id>
      <parentid>599513</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:41:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6576" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
|birth_name = 
| image = Manmohan ,Punjabi writer and an IPS officer,Punjab,India.jpg
| caption = ਮਨਮੋਹਨ
| birth_date = [[14 ਜੁਲਾਈ]] [[1963]] (ਉਮਰ 54 ਸਾਲ)
| birth_place = ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = ਕਵੀ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ
| nationality =ਭਾਰਤੀ 
| relatives = 
| spouse = 
| children = 
| alma_mater = 
| genre = ਨਾਵਲ, ਕਵਿਤਾ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਨਿਬੰਧ 
| language = ਪੰਜਾਬੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
| movement = 
| notableworks = ''[[ਨਿਰਵਾਣ]]'' 
| period = 
| influences = 
| influenced = 
| signature = 
}}

''' ਮਨਮੋਹਨ''' ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ''[[ਨਿਰਵਾਣ]]'' ਨੂੰ 2013 ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ &quot;ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ’ਚ ਜੀਵਿਆ, ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਹੰਢਾਇਆ ਓਹੀ ਯਥਾਰਥ, ਗਲਪੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਰਾਹੀਂ ‘ਨਿਰਵਾਣ’ ਦੇ ਪਾਠ ਰੂਪ ’ਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਇਆ ਹੈ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://punjabitribuneonline.mediology.in/2013/05/%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%B2-%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%9C%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A9%8D/ |title=ਨਿਰਵਾਣ: ਮੇਰੀ ਨਾਵਲ ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ। &amp;#91;&amp;#91;ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰੀਬਿਊਨ&amp;#93;&amp;#93; - 11 ਮਈ 2013. ਮਨਮੋਹਨ |access-date=2013-12-18 |archive-date=2013-12-18 |archive-url=https://archive.is/20131218151651/http://punjabitribuneonline.mediology.in/2013/05/%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%B2-%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%9C%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A9%8D/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲੀਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ (ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ)ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ&lt;ref&gt;http://www.hindustantimes.com/chandigarh/intelligence-bureau-cop-wins-sahitya-akademi-award/story-QNmzhcTVLgd2PY7LcZXYzL.html&lt;/ref&gt;
  
==ਬੌਧਿਕ ਕਵੀ ਵਜੋਂ ==
ਮਨਮੋਹਨ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://panjabialochana.com/modern_poetry |title=ਮਨਮੋਹਨ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨੀਲਕੰਠ’ |access-date=2013-12-18 |archive-date=2013-12-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131206111442/http://panjabialochana.com/modern_poetry |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨੌਂ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਵੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਅਗਲੇ ਚੌਰਾਹੇ ਤੱਕ'' (1982)
*''ਮਨ ਮਹੀਅਲ'' (1989)
*''ਮੇਰੇ ਮੇਂ ਚਾਂਦਨੀ'' (1993), ਹਿੰਦੀ
*''ਸੁਰ ਸੰਕੇਤ'' (1998)
*''ਨਮਿੱਤ'' (2002)
*''ਅਥ'' (2004) 
*''ਨੀਲਕੰਠ(2008)''
*''ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ''
*''ਬੈਖਰੀ'' (2013)
*''ਜ਼ੀਲ ''(2017)&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2017/07/%E0%A8%AE%E0%A8%A8%E0%A8%AE%E0%A9%8B%E0%A8%B9%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%A4%E0%A8%B8%E0%A8%95-%E0%A9%9B%E0%A9%80%E0%A8%B2-%E0%A8%A4%E0%A9%87/&lt;/ref&gt;
*''ਕਲਪ ਬਿਰਖ ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਪਰੀ ਕਥਾ''

===ਨਾਵਲ===
* ''[[ਨਿਰਵਾਣ (ਨਾਵਲ)|ਨਿਰਵਾਣ]]'' (2011)
*''ਸਹਜ ਗੁਫਾ ਮਹਿ ਆਸਣੁ''
== ਆਲੋਚਨਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਹੋਰ==
* ''ਵਿਚਾਰ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਵਿਹਾਰ'' (2003) 
* ''ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਤੇ ਪਰਿਪੇਖ'' (2005)
* ਦਰਿਦਾ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬ (2006)
* ''ਮਿਸ਼ੇਲ ਫੂਕੋ'' (2000)
* ''ਮਿਖੇਲ ਬਾਖਤਿਨ'' (2012) 
*The Structure of Gurmukhi Orthography’ (2009)
===ਅਨੁਵਾਦ===
* ''ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ'' (2001
* ''ਆਖਰੀ ਟਿਕਟ'' (2006) 
* ''ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ'' (ਲੇਖਕ-ਇੰਦਰ ਮਲਹੋਤਰਾ, 2007)
==ਪੁਰਸਕਾਰ==
* ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (2013), ਨਾਵਲ ''[[ਨਿਰਵਾਣ]]'' ਨੂੰ
* ਕਵਿਤਾ ਪੁਰਸਕਾਰ (2001), ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਲੋਂ
* ਆਲੋਚਨਾ ਪੁਰਸਕਾਰ (2005), ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਲੋਂ 
* ਗਦ ਪੁਰਸਕਾਰ (2009), ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਲੋਂ 
* ਬੈਸਟ ਪੋਇਟ ਅਵਾਰਡ (2002), ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਲੋਂ
*''ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ'' ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ 2011 ਵਿੱਚ, ਨਾਦ ਪ੍ਰਗਾਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਲੋਂ
==ਤਸਵੀਰਾਂ ==
&lt;gallery&gt;
File:Manmohan,Punjabi writer 02.jpg|ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਜ਼ੀਲ ਦਾ ਰਲੀਜ਼ ਸਮਾਰੋਹ,ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ-14 ਜੁਲਾਈ 2017
File:Manmohan,Punjabi writer 01.jpg|
File:Manmohan Punjabi language writer 01.jpg|
File:Manmohan Punjabi language writer 02.jpg|

File:Wikipedia User Harvinder Chandigarh introducing Punjabi language writers and readers to Wikipedia movement 02.jpg|ਮਨਮੋਹਨ ਕਿਸੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ-4 ਨਵੰਬਰ 2016
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>7ve076uy9cvmvnsd6di1aly1e1vfqyg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28888</id>
    <revision>
      <id>609070</id>
      <parentid>608932</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T15:40:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49702" xml:space="preserve">ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 

== ਪੰਜਾਬ ==

=== ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ===
[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਬੇਕਸਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ '|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਮਹਿਲ|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ]]
* [[ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ(ਸੰਤੋਖਸਰ)|ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ]] 
* [[ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਦੀਵਾਨ ਅਸਥਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਲਾਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ) ਦੇ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ [[ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਰਾਗੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਤੂਤ ਸਾਹਿਬ]] ਜਸਪਾਲ ਨਗਰ ਐਸਡਬਲਿਊ ਰੋਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਿੰਡ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ - ਭਿੰਡਰਾਂ)

=== '''ਤਰਨਤਾਰਨ''' ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੂਲਣੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਤਰਨਤਾਰਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]

=== ਸੰਗਰੂਰ ===
[[ਸੰਗਰੂਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਸਾਗਰ, ਸਾਹਿਬ]] ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤਰਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ ਕੁਨਰਾਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਮਬੋਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁੱਲੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀਆਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ, ਮੂਲੋਵਾਲ]], ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਠਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਮੂਲੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਰਾਜੋਮਾਜਰਾ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਝਾੜੋਂ - ਹੀਰੋ, ਚੀਮਾ, ਸੁਨਾਮ, ਸੰਗਰੂਰ

=== ਬਰਨਾਲਾ ===
[[ਬਰਨਾਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਕਾਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੜੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਹੰਢਿਆਇਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਢਿਲਵਾਂ
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਸੇਖਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਫਰਵਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਾਹਲ ਕਲਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ, ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ (ਬਾਹਮਣੀਆ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ]], ਪਿੰਡ ਗਹਿਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਸੋਹੀਆਣਾ]] ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]]

=== ਮਾਨਸਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੂਲੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਮੋਗਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਰੋਲੀ ਭਾਈ ਕੀ]] 

=== ਬਠਿੰਡਾ ===
[[ਬਠਿੰਡਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤਾ ਭਾਈ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰੂਪਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੱਕ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਕੇ (ਕੋਠੇ-ਗੁਰੂ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਹਿਰਾਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਨਥਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਜੀ ਰਤਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਪੱਕਾ ਕਲਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਾਜਾਕ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਬੀੜ ਬਹਿਮਨ]]

=== ਫਰੀਦਕੋਟ ===
[[ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ]], ਜੈਤੋ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਢਾਬ, ਪੁਲੀਟੀਕਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਗਾੜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਬੂ ਮਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ,
* [[ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ===
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਆਂਵਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੰਗਮਾਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ, ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੀਰਾਂ

=== ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ===
[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਬਜ਼ੀਦਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਹਿਨ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੀ ਮੰਜੀ]]

=== ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ===
[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਰਾਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਜਲੰਧਰ ===
[[ਜਲੰਧਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ|ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਿਲ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗਹਲਰੀ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੱਲ੍ਹਣ ਸਾਹਿਬ

=== ਨਕੋਦਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹਸਪਤਾਲ ਸੜਕ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਿਤਪੁਰ ਅੱਡਾ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਲੜੀ ਸਾਹਿਬ (ਨਕੋਦਰ)

=== ਰੂਪਨਗਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ, [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ Patalਪੁਰi, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ : - ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਮਰਨਾਥ ਜੀ, ਪਿੰਡ : - ਬਿੰਦਰਖ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਵਿਰਾਸਤ - ਏ- ਖਾਲਸਾ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜੀ - ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ

=== ਸਰਹੰਦ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਤੀ ਸਵਰੂਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਾਹਮਣੇ

=== ਕਪੂਰਥਲਾ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਖਚੈਨਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਸਟੇਟ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਬਲੇਰ ਖਾਨ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]]

=== ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮਤਾ ਜੀ]]

=== ਲੁਧਿਆਣਾ ===
* [[ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਨੋਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਲ੍ਹਾ]]
* [[ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ]]
* [[ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਮਸਰ ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ 'ਚੇਲਾ' ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਨ ਨਬੀ ਖਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸਰ, ਕਾਊਂਕੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਹੇਹਰਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਏਕੋਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਚਕਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਡਿਆਣੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਯਾਲੀ ਕਲਾਂ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਠੱਕਰਵਾਲ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਰਤਨ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਚਮਿੰਡਾ]]

*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਜਗਰਾਉ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ)]]

=== ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਮੁਹਾਲੀ) ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] 
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਬਿਆ ਵਾਲੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਧੰਨ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 3B2, ਮੋਹਾਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਫੇਸ 8]]
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹੀਦਾ ਢੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਸੈਕਟਰ 82]]

=== ਨੰਗਲ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਭੋਰੇ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਪਟਿਆਲਾ ===
* ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਅਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ]], [[ਨਾਭਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੇਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ]]

=== ਰੋਪੜ ===
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਲੁਜ S058.jpg| ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ Tibi ਸਾਹਿਬ ਨਦੀ [[ਸਤਲੁਜ]] [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ|thumb|ਰੋਪੜ]]|link=Special:FilePath/ਸਤਲੁਜ_S058.jpg]]
[[ਤਸਵੀਰ:outside.jpg|thumb|ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ enterance|ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ|link=Special:FilePath/Outside.jpg_ਤੱਕ_ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_enterance]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ inside.jpg| ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|link=Special:FilePath/ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_inside.jpg]]
 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੜ੍ਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਤਲਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ]]
* [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ#ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਲਖੀਆਂ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾਨਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ===
ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਜੀ 
* ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਸਰ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਸਾਹਿਬ 
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ 

=== ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ  ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਉੜਾਪੜ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਕੀਮਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ,  ਜੀਂਦੋਵਾਲ, ਬੰਗਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਪਲਾਹ, ਸੋਤਰਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੰਡਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਧਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਿੱਖ, ਹਿਆਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਚਾਂਦਪੁਰ ਰੁੜਕੀ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)]]

=== ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ===
[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੂਨੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੈਨਵੀਨ ਪ੍ਰਤਖ]], ਸੈਕਟਰ - 12, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ]], ਸੈਕਟਰ - 8, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]], ਸੈਕਟਰ - 34, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,

== ਅਸਾਮ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਛਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧੁਬਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾਜੀ, ਚਪਾਰਮੁਖ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ

== ਸਿੱਕਿਮ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਲਾਮਾ]] 

== ਝਾਰਖੰਡ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ]]

== ਬਿਹਾਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]]
* ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]], [[ਪਟਨਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ]], ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਮੈਨੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਕਸਾਲ ਸੰਗਤ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਾਗ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਾਚਾ ਫਗੂ ਮਲ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕੀ ਸੰਗਤ – ਮੁੰਗੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ - ਗਯਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੀ - ਭਾਗਲਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ - ਲਕਸ਼ਮੀਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੰਭਾ ਪਾਕਾ - ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਾਂਡਾ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੋਲਾਰਬੰਦ, ਬਦਰਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਦਰਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੰਪੈਰੇਟਿਵ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਰਕ, ਖਾਨਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460

== ਗੁਜਰਾਤ ==
ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਓਧਵ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਨੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
ਈਐਮਈ ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਫੌਜ) (ਵਡੋਦਰਾ)
ਏਅਰਫੋਰਸ ਮਾਕੁਰਪੁਰਾ 'ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਸੂਰਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਧਾਮ, ਥਲਤੇਜ਼ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਰਸਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਇਸਨਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮਣੀਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਸਾਹੇਬਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦੁਧੇਸ਼ਵਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੀ - ਵਾਰਡ, ਸਰਦਾਰ ਨਗਰ, ਨਰੋਦਾ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਜਕੋਟ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਰੀ ਲਖਪਤਸਾਹਿਬ, ਪੋਰਟਲਖਪਤ (ਕੱਛ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਬਏਤ ਦਵਾਰਕਾ (ਦਵਾਰਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਤਰਸਾਲੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰੁਚ

== ਹਰਿਆਣਾ ==
* ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਕਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਬਾਗ ਅੰਬਾਲਾ
* ਲਖਨੌਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* ਸੀਸਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, [[ਅੰਬਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਤਿਸੰਗ ਸਾਹਿਬ - ਅੰਬਾਲਾ
* ਪੰਜੋਖੜਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੈਂਦਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭਾਨੋਖੇੜੇ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਸੰਧ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਾਸਟ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿੰਜੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿਹੋਵਾ
* [[ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਚਕੂਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, [[ਕਰਨਾਲ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 - ਜਗਾਧਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ, ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੌੜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਰੋਹਤਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ – ਸੁਲਹਾਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਰਦੋਨ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਧ ਬਟੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਘਾਟ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਰਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ - ਚੋਰਮਾਰ ਖੇੜਾ ਸਿਰਸਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ - ਪਾਰਥ ਪਲਾਟ - ਚੀਕਾ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੋਹਣਾ (ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ NIT ਕੋਈ -5 ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਿਰਸਾ

== ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਮਨੀਕਰਨ#ਮਨੀਕਰਨ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|ਮਨੀਕਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੋਂਟਾ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ]] ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਚੈਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਜਿਲਾ [[ਸੋਲਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ -, ਨਦੌਣ ਜਿਲਾ ਕਾਂਗੜਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ
* ਰਵਾਲਸਰ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ ਮਨੀਕਰਨ ਜਿਲਾ ਕੁੱਲੂ
* [[ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ ਸਿਰਮੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਾਹਿਬ - ਮੰਡੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ - ਨਾਹਨ
* ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ, (ਲੇਹ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਕੋਠਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੰਡੀ
== ਕਰਨਾਟਕ ==
[[ਕਰਨਾਟਕ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਦਰ]]
ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ * [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]], ਵੱਡਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਜੀ ਤਪੋਸਥਾਨ]], [[ਜਨਵਾੜਾ (ਬਿਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਕਰਨਾਟਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ]], [[ਬਿਦਰ ਕਰਨਾਟਕ]]

== ਕਸ਼ਮੀਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਛਟੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ &lt;ref&gt;[http://wwwangelfirecom/ca6/gurdwaraworld/kashmirhtml Angelfirecom ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮਾਤਨ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੰਡ ਬੀਗ ਬੀਆਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਲਾਮ ਪੁਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠਾਰ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਰਾਮੂਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ - ਅਨੰਤਨਾਗ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਰੈਣਾਵਾੜੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਥੇਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ

== ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨੰਦੇੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਲ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਗੀਨਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਕਰ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜਹਾਦ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੰਦੇੜ

ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਤਿਗਨੇ ਨਗਰ, ਪੂਨਾ ਪੂਨਾ ਦਾਕੋਈ 1
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਲਬਾ ਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦਾਦਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਮਾਤੁੰਗਾ ਮੱਧ - ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਖਾਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਧਨਪਠੋਹਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ (ਵੈਸਟ), ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਮਲਾਡ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ, ਪੋਬਾਈ (ਹੀਰਾਨੰਦਾਨੀ) 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੈਗੋਰ ਨਗਰ, - ਵਿਖਰੋਲੀ ਈਸਟ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਚੌਕ, ਭਾਂਡੂਪ ਪੱਛਮ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਅਮਰ ਨਗਰ, - ਭਾਂਡੂਪ ਕੰਪਲੈਕਸ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ, ਆਗਰਾ ਰੋਡ – ਐਲ ਬੀ ਐਸ ਮਾਰਗ, ਮੁਲੁੰਡ ਪੱਛਮ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਯੂਥ ਸਰਕਲ - ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ 
* ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ (ਵੈਸਟ) ਮੁੰਬਈ - 82 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੀ ਬੀ ਰੋਡ, ਥਾਨੇ (ਪੱਛਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਮੈਰਤਾਨ ਪੂਰਬੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਹਾਈਵੇ ਥਾਨੇ (w)
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ]] &lt;ref&gt;[ http://wwwsachkhanddarbarwebscom/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ]&lt;/ref&gt;
ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ * ਸੁਪਰੀਮ ਕਸਲ
[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਵਾਸ਼ੀ, ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ]

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜੰਗਲ - (ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ), ਪੂਨਾ ਕੈਂਪ ਪੂਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਕਰੁਦੀ - ਪੂਨਾ (ਮੋਨ ਬਾਬਾ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ)

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਰੋਡ, ਮੁੰਬਈ &lt;ref&gt;[ http://wwwmira-roadcom/1_29_Gurdwara-Guru-nanak-Darbarhtml{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mira - roadcom ]&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਮਬਾਗ - 4, ਕਲਿਆਣ (ਪੱਛਮ) - 421301]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸੰਗਤ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਰਾਓਲੀ ਕੈਂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਜੀਟੀਬੀ) ਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ

* ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ - ਸੀਯੋਨ, ਐਨਆਰ ਗੁਰੂਕਿਰਪਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ
* ਖਾਲਸਾ ਸਭਾ – ਮਾਤੁੰਗਾ ਰੋਡ ਮਹਿੰਮ

== ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਤਲਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਹਮੀਦੀਆ ਰੋਡ, ਭੋਪਾਲ
* ਬਾਬਾ ਸਿਆਮਦਾਸ ਮਾਧਵਦਾਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੋਹਨ ਜਾਗਿਆਸੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ ਈਦਗਾਹ ਹਿੱਲਜ਼, ਭੋਪਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਗਵਾਲਿਅਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਘਾਟ ਸੰਗਤ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਤਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਤਹਾਸਿਕ, ਹੋਸੰਗਾਬਾਦ ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਸੰਗਤ, ਜਬਲਪੁਰ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਮਾਂਡਲਾ
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਧੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰੋਜਨੀ (ਜਿਲਾ - ਵਿਦਿਸ਼ਾ) ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੇਵਾ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਡਵੀਜਨਲ ਦੇਵਾਸ) ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਬੰਦੀ ਚੋਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)

== ਉੜੀਸਾ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਗੂ ਗਵਣਤ - ਪੁਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ, ਕਟੱਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਗਾਂਧੀ ਰੋਡ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸੈਕਟਰ 18, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਵੇਦ ਵਿਆਸ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ - ਸਿਵਲ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ, ਰੌੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਸੜਕ, ਖਰਿਆਰ ਸੜਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਡ, ਬਰਜਰਾਜਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਰੋਡ, ਝਾਰਸੂਗੁਡਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਰਤੀ ਸਾਹਿਬ - ਨੇੜੇ ਚਾਨਣ ਹਾਊਸ, ਪੁਰੀ

== ਰਾਜਸਥਾਨ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਦੂਦਵਾਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਹਾਵਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਸ਼ਕਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲਾਇਤ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾ ਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜੇਨਗਰ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਣੀਬਾਜ਼ਾਰ ਬੀਕਾਨੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੈਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਤਸਰ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਸਨ ਪਹਾੜੀ, ਜੋਰਹੇਦਾ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਰਾਮਨਗਰ - ਨੰਦਪੁਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ, ਜੈਪੁਰ - 302019 (ਮੁਕੰਮਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 04,30 ਘੰਟੇ - 05,45 ਘੰਟੇ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਹਨ : 9414061398)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਲਿ, ਬੀਕਾਨੇਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਆਸ ਕਾਲੋਨੀ, ਬੀਕਾਨੇਰ

== ਉਤਰਾਖੰਡ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨਾਨਕਮੱਤਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮ ਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਿਪਲੀ ਵਿੱਚ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ ,ਬਿਜੌਲੀ , ਪਿੰਡ ਬਿਜੌਲੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ , ਪਿੰਡ ਹਲੂਣੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]

== ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾਹਰਨ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ, ਸਰਸਈਆ ਘਾਟ]] - [[ਕਾਨਪੁਰ]] &lt;ref&gt;http://kanpurcityliveblogspotin{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ - ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਈ ਵੱਧ - ਆਗਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕਾ ਸੰਗਤ - ਅਲਾਹਾਬਾਦ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਬਰੇਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਾਡਲ ਕਸਬੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਜਨਕਪੁਰੀ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਸੰਜੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਿੰਡ, [[ਚੰਪਾਵਤ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੁਪਿਹਰ ਦੇ]] ਪਿੰਡ - [[ਗੜ੍ਹਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਧੀਵਾਲਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - ਬਾਬਾਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰi ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - [[ਟਾਂਡਾ, ਰਾਮਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - [[ਨਵਾਬਗੰਜ, ਬਰੇਲੀ|ਨਵਾਬਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ]] - ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦਸਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - ਨਵਾਬਗੰਜ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਸਿਕੰਦਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਛੋਟਾ ਮਿਰਜ਼ਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ]] - ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - ਕਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਟੀ ਟੋਲਾ]] - [[ਇਟਾਵਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ]] - [[ਜੌਨੂਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਜੌਨੂਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਤੇ 9]]
* [[ਨਿਜ਼ਮਬਾਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] - [[ਅਯੁੱਧਿਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਜੀ, [[ਲਖਨਊ]]

== [[ਮਥੁਰਾ]] ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੌ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਾਰੇਮ ਸਿੰਘ ਹਸਤਿਨਾ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਮੇਰਠ)]]

== ਨਾਨਕਮੱਤਾ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] [[ਹਲਦੌਰ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>506r4wp30xhwt175o1af7gjqcy52xm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29872</id>
    <revision>
      <id>609120</id>
      <parentid>476004</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:26:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%AD%20%E0%A8%9C%E0%A8%B2%20%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1028" xml:space="preserve">{{Geology2}}
'''ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ''' ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਧਰਤੀ]], ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਧਰਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਉਹਨਾਂ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਦਕਾ ਧਰਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

{{ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>aesy80z1fuzhopq75vq6wwsqlspc3mh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609124</id>
      <parentid>609120</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:26:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1036" xml:space="preserve">{{Geology2}}
'''ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ''' ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਧਰਤੀ]], ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਧਰਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਉਹਨਾਂ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਦਕਾ ਧਰਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

{{ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>odk0let2k2bw8x7gn0yl01uy44gj5mn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609126</id>
      <parentid>609124</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8 (previous edit was more for hydrogeo)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1036" xml:space="preserve">{{Geology2}}
'''ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ''' ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਧਰਤੀ]], ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਧਰਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਉਹਨਾਂ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਦਕਾ ਧਰਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

{{ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>odk0let2k2bw8x7gn0yl01uy44gj5mn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609130</id>
      <parentid>609126</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:30:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1019" xml:space="preserve">{{Geology2}}
'''ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ''' ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਧਰਤੀ]], ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਤਹਿਤ ਧਰਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਉਹਨਾਂ ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਦਕਾ ਧਰਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

{{ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>g1str6lp59xn1wfvuh6ql165tp7rt6s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>36146</id>
    <revision>
      <id>609122</id>
      <parentid>208893</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:26:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%AD%20%E0%A8%9C%E0%A8%B2%20%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>mawijv26ieo8194pfbm9olgeisbu5g0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609128</id>
      <parentid>609122</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:30:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8 (previous edit was more for hydrogeo)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>mawijv26ieo8194pfbm9olgeisbu5g0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਸਵੰਧ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82027</id>
    <revision>
      <id>609137</id>
      <parentid>471627</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:13:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.239.25.137</ip>
      </contributor>
      <comment>ਕਿਤਾਬ -ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ ( ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ 1469 ਤੋਂ 1708)
ਨਾਨਕਿ ਰਾਜੁ ਚਲਾਇਆ 
ਲੇਖਕ - ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1910" xml:space="preserve">ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਮਦਨੀ ਦਾ 'ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ' ਜੋ ਧਰਮ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। [[ਸਿੱਖੀ]] ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਆਚਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼&quot;&gt;{{cite book | title=ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ | publisher=ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਸ਼ਾਪ, ਦਿੱਲੀ | author=ਡਾ. ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ | year=2010 | pages=1527}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1O101-Daswandh.html|title=Daswandh|author=|date=|work=|publisher=www.encyclopedia.com|accessdate=20 January 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.allaboutsikhs.com/sikh-principles/daswandh|title=Daswandh - Gateway to Sikhism|author=|date=|work=|publisher=www.allaboutsikhs.com|accessdate=20 January 2012}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਵਿੱਚ ਸਮਿਲਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਇਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਇਸ ਸਤਰ &quot;ਘਾਲ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥਹੁ ਦੇਹਿ ਨਾਨਕ ਰਾਹੁ ਪਛਾਨਿਹ ਸੇਇ।&quot; ਵਿੱਚ ਪਈ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ ਨਾਲ ਸੁਧਾਰੇ ਸਫ਼ੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]]</text>
      <sha1>cib7ub0u2g7i9g1685oz293ta6vul2g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90856</id>
    <revision>
      <id>609135</id>
      <parentid>588918</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T07:54:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26867" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਵਿਗਿਆਨੀ|name=ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ|image=Ishita Katyal.jpg|birth_date=&lt;span&gt;26 ਜੁਲਾਈ 2005&lt;/span&gt;&lt;span class=&quot;noprint ForceAgeToShow&quot;&gt; &lt;/span&gt;|birth_place=&lt;font color=&quot;#0645ad&quot;&gt;ਕਰਨਾਲ, ਹਰਿਆਣਾ, ਭਾਰਤ&lt;/font&gt;|residence=&lt;font color=&quot;#0645ad&quot;&gt;ਪੁਣੇ, ਭਾਰਤ&lt;/font&gt;|nationality=ਭਾਰਤੀ}}'''ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ''' ਇੱਕ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਹੈ, ਜੋ 2005 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਬਯੋਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਲੋਂ ਟੇਡ ਸਪੀਕਰ ਹੈ। ਕਾਤਿਆਲ ਏਸ਼ਿਆ - ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ TEDx ਯੁਵਕਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.indiatvnews.com/news/india/10-year-old-girl-becomes-youngest-indian-tedx-speaker-55995.html|title=10-year-old girl becomes youngest Indian TEDx speaker|website=India TV News|access-date=20 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.storypick.com/youngest-tedx-speaker/|title=10-Year-Old Ishita Katyal From Pune Becomes The Youngest Indian Speaker At TEDx New York|website=Storypick|publisher=Aparajita Mishra|access-date=19 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://indiatoday.intoday.in/story/pune-based-10-year-old-ishita-katyal-youngest-indian-tedyouth-speaker-new-york-simrans-diary/1/544257.html|title=10, Ishita Katyal is the youngest Indian TEDYouth speaker|website=India Today|publisher=Rishibha Gupta|access-date=11 December 2015}}&lt;/ref&gt;

ਕਾਤਿਆਲ ਨੇ ਪਹਿਲੀ TEDx ਇਵੇਂਟ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ 7 ਫਰਵਰੀ 2015 ਨੂੰ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thebetterindia.com/38871/ishita-katyal-tedx-new-york/|title=10-Year-Old Pune Girl Ishita Katyal Becomes Youngest Indian to Speak at TED New York|website=The Better India|publisher=Shreya Pareek|access-date=19 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://blog.ted.com/the-hopeful-talks-in-session-1-of-ted2016/|title=Our tomorrow: Hopeful/daring talks in Session 1 of TED2016|website=TED Blog|publisher=Kate Torgovnick May, Brian Greene and Thu-Huong Ha|access-date=15 February 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rediff.com/getahead/report/achievers-youre-never-too-young-to-pursue-your-dream/20151126.htm|title=This 10 year old is the youngest Indian TEDx speaker|website=rediff.com|access-date=2 July 2016}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਨਵੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਟੇਡ ਯੁਵਕ ਸਮੇਲਨ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਤਕਰੀਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ &quot;ਤੁਸੀ ਹੁਣ ਕੀ ਬਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ&quot;। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਸਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thequint.com/life/2015/11/19/10-year-old-ishita-katyal-the-youngest-tedx-speaker-at-new-york|title=10-Year-Old Ishita Katyal, the Youngest TEDx Speaker at New York|website=The Quint|access-date=19 November 2015|archive-date=20 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160220005109/http://www.thequint.com/life/2015/11/19/10-year-old-ishita-katyal-the-youngest-tedx-speaker-at-new-york|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://indianexpress.com/article/cities/pune/10-yr-old-from-pune-becomes-youngest-indian-to-speak-at-tedx-in-new-york/|title=10-yr-old girl from Pune becomes youngest Indian to speak at TEDx in New York|last=The Indian Express|website=The Indian Express|publisher=Aashay Khandekar|access-date=19 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/living/meet-ten-year-old-puneite-ishita-katyal-the-youngest-indian-tedx-speaker-2515016.html|title=Meet ten-year-old Puneite Ishita Katyal, the youngest Indian TEDx speaker|website=Firstpost|access-date=20 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dnaindia.com/locality/mumbai-south/10-year-old-ishita-katyal-youngest-speaker-tedyouth-new-york-talks-about-aspirations-inspirations-77348|title=10-year-old Ishita Katyal, youngest speaker at TEDYouth in New York, talks about aspirations &amp; inspirations|website=DNA|publisher=Sree Sen|access-date=1 December 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/offbeat/pune-girl-all-of-10-is-youngest-indian-tedx-speaker-1278305|title=Pune Girl, All of 10, is Youngest Indian TEDx Speaker|website=NDTV|publisher=Amrita Kohli|access-date=17 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://thelogicalindian.com/story-feed/get-inspired/meet-10-year-old-ishita-katyal-youngest-indian-to-become-tedyouth-speaker-at-new-york/|title=Meet 10-Year-Old Ishita Katyal, Youngest Indian To Become TEDYouth Speaker At New York|website=The Logical Indian|publisher=Richa Verma|access-date=9 January 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
* {{Cite book|title=Simran's Diary|last=Katyal|first=Ishita|publisher=Partridge India|year=2015|isbn=978-1482850406|author-mask=0}}
&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.&quot;&gt;Cite book&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Title&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the book; displays in italics&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Simran's Diary&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;last&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Last name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;last&quot; title=&quot;The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;last&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Katyal&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;first&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;First name&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;first&quot; title=&quot;Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;first&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Ishita&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;publisher&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Publisher&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;publisher&quot; title=&quot;Name of the publisher; displays after title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;publisher&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Partridge India&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;year&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Year of publication&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;year&quot; title=&quot;Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;year&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;2015&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;isbn&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;ISBN&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;isbn&quot; title=&quot;International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;isbn&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;978-1482850406&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;author-mask&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Author mask&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;author-mask&quot; title=&quot;Replaces the name of the first author with em dashes or text; set to a numeric value 'n' to set the dash 'n' em spaces wide; set to a text value to display the text without a trailing author separator; for example, 'with' instead&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;author-mask&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;0&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* List of TED speakers

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
* [https://www.facebook.com/Ishita-Katyal-816079938467354/ ਫ਼ੇਸਬੁੱਕ 'ਤੇ ਇਸ਼ਿਤਾ ਕਾਤਿਆਲ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 2005]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਰਨਾਲ ਤੋਂ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>65bwzy7yc12zlxdsr9uz0o63myvfx6q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>94409</id>
    <revision>
      <id>609091</id>
      <parentid>546933</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T19:23:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14476" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist 
| name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ
| image  = 
| caption = 
| image_size = 
| background = ਏਕਲ_ਗਾਇਕ
| birth_name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ
| alias = 
| birth_date = 1924
|birth_place = [[ਵਾਰਾਨਸੀ]], ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
| death_date = 2000
|death_place =[[India]]
| instrument = Vocalist
| genre = [[ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ |ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕੀ]]
| occupation = ਗਾਇਕ
| years_active = 1934–1977
}}
'''ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ''' (1924–2000), ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ  ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ  ਸੀ  ਜੋ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ  ਸੀ। ਉਹ ''ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ'' (1950) ਵਿੱਚ ''ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ '', ''ਮਹਲ'' (1949) ''ਘਬਰਾ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ ਟਕਰਾਏਂ'' ਅਤੇ [[ਪਾਕੀਜ਼ਾ]] (1972) ਵਿੱਚ ''ਨਜਰੀਆ ਕੀ ਮਾਰੀ'' ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
ਉਸ ਕੋਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਾਇਕਾਵਾਂ, [[ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ]], [[ਅਮੀਰਬਾਈ ਕਰਨਾਟਕੀ]] ਅਤੇ [[ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ]] ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਤੰਗ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 100 ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗਾਇਆ, 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਲੇਬੈਕ-ਸਿੰਗਿੰਗ ਸੀਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=Women&gt;{{cite web |title=Zohrabai, Amirbai and Rajkumari profiles |publisher=Women On Record website |url=http://www.womenonrecord.com/music-makers/artists/zohrabai-amirbai-rajkumari |access-date=18 February 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ 1934 ਵਿੱਚ ਐਚਐਮਵੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਟੇਜ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੇ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਭੱਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਸੰਦ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਚੀਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ)। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਥੀਏਟਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ-ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੁਭਾਸ਼ੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 'ਆਂਖ ਕਾ ਤਾਰਾ' ਅਤੇ 'ਤੁਰਕੀ ਸ਼ੇਰ' (1933) ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਉਹ 'ਭਗਤ ਕੇ ਭਗਵਾਨ' ਅਤੇ 'ਇਨਸਾਫ ਕੀ ਟੋਪੀ' (1934) ਵਿੱਚ ਹੀਰੋਇਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ (ਮਰਹੂਮ ਅਭਿਨੇਤਾ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਨਾਮ ਜਯੰਤ ਸੀ) ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਲੱਲੂਭਾਈ ਲਈ ਵੀ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੈ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ, ਉਰਫ ਸੈਕਰਡ ਸਕੈਂਡਲ (1934) (ਗੁਜਰਾਤੀ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ), ਲਾਲ ਚਿੱਠੀ, ਉਰਫ਼ ਰੈੱਡ ਲੈਟਰ (1935), ਬਾਂਬੇ ਮੇਲ (1935), ਬੰਬਈ ਕੀ ਸੇਠਾਨੀ (1935) ਅਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਏ-ਅਰਬ (1935) ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਫਿਗਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਗਾਉਣ 'ਤੇ ਹੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਰਤਨਾਮਾਲਾ, ਸ਼ੋਭਨਾ ਸਮਰਥ ਵਰਗੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਲਈ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਬਣ ਗਈ।

ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਅਤ ਗਾਇਕ ਸੀ! ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਠੁਮਰੀ ਅਤੇ ਦਾਦਰਾ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ, ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ, ਜੂਥਿਕਾ ਰਾਏ, ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਆਦਿ ਸਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਅਤੇ ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਸੀਮਾ ਨਾਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਰਮ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨਾਲ ਗਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ - ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰ (1943) ਵਿੱਚ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਕੇ.ਸੀ. ਡੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਗਾਇਆ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਮੰਨਾ ਡੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗੀਤ ਗਾਏ।

== ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਵੀ.ਕੇ. ਦੂਬੇ ਜੋ ਬਨਾਰਸ, (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ (ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ), ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ ਦੀ ਮੌਤ 2000 ਵਿੱਚ ਹੋਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨੀਲ ਕਮਲ, ਇੱਕ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਮਧੂਬਾਲਾ ਸਟਾਰਰ, ਅਤੇ ਹਲਚੁਲ (1951) ਲਈ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੀ; ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮਾਂ ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ (1950),&lt;ref name=cineplot/&gt; ਹੋਣਗੀਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਗੀਤਾ ਬਾਲੀ &quot;ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ&quot; ਅਤੇ ਮਹਿਲ (1949) ਲਈ ਗਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ &quot;ਘਬਰੇਕਰ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ&quot; ਗਾਇਆ ਜੋ ਟਕਰਾਇਣ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ 'ਤੇ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ &quot;ਚੁਨ ਚੁਨ ਗੁੰਗਰੂਵਾ ਬਾਜੇ ਝੁੰਬਾ&quot;, ਜੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬਾਲਾਵਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡੁਇਟ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਰ ਮਹਿਲਾ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ 1952 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ; &quot;ਜਬ ਸੇ ਪੀ ਪੀਆ ਆਨ ਅਧਾਰ&quot; ਸੀ। ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗੀਤ ਲਈ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। (ਫਿਲਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਗੀਤ ਗੀਤਾ ਦੱਤ ਅਤੇ ਸੀ. ਐਚ. ਆਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ)। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਲਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਹੋ ਗਈ। ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ, ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਲਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸੁੱਕੇ ਸਪੈੱਲ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਪਾਕੀਜ਼ਾ (1972) ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਸਕੋਰ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕੀਜ਼ਾਹ, ਨਜਰੀਆ ਦੀ ਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਆਪਣੇ ਲਈ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਆਰ ਡੀ ਬਰਮਨ ਲਈ ਫਿਲਮ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; &quot;ਹਰਿ ਦੀਨ ਜੋ ਬੀਤਾ&quot;। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਫਿਰਦੌਸ ਅਲੀ ਅਤੇ ਮਹਿਮੂਦ ਜਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ, ਸਮੰਦਰ ਫਿਲਮਜ਼ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ, ਚੈਨਲ 4 'ਤੇ ਮਹਿਫਿਲ ਨਾਮਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਗਾਇਆ; ਫਿਲਮ ਮਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ, &quot;ਯੇ ਰਾਤ ਫਿਰ ਨਾ ਆਏਗੇ&quot; ਦੇ ਕੈਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤ ਜ਼ੋਹਰਾ (ਨਾ ਕਿ ਮਧੂਬਾਲਾ ਜਾਂ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ) 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 24 ਮਾਰਚ 1991 ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ 2000 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1924]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2000]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅਦਾਕਾਰਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>mlvei27jthonp51gyrp83xixc9a6p67</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609092</id>
      <parentid>609091</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T19:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14513" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist 
| name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ
| image  = 
| caption = 
| image_size = 
| background = ਏਕਲ_ਗਾਇਕ
| birth_name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ
| alias = 
| birth_date = 1924
|birth_place = [[ਵਾਰਾਨਸੀ]], ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
| death_date = 2000
|death_place =[[India]]
| instrument = Vocalist
| genre = [[ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ |ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕੀ]]
| occupation = ਗਾਇਕ
| years_active = 1934–1977
}}
'''ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ''' (1924–2000), ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ  ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ  ਸੀ  ਜੋ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ  ਸੀ। ਉਹ ''ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ'' (1950) ਵਿੱਚ ''ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ '', ''ਮਹਲ'' (1949) ''ਘਬਰਾ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ ਟਕਰਾਏਂ'' ਅਤੇ [[ਪਾਕੀਜ਼ਾ]] (1972) ਵਿੱਚ ''ਨਜਰੀਆ ਕੀ ਮਾਰੀ'' ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
ਉਸ ਕੋਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਾਇਕਾਵਾਂ, [[ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ]], [[ਅਮੀਰਬਾਈ ਕਰਨਾਟਕੀ]] ਅਤੇ [[ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ]] ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਤੰਗ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 100 ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗਾਇਆ, 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਲੇਬੈਕ-ਸਿੰਗਿੰਗ ਸੀਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=Women&gt;{{cite web |title=Zohrabai, Amirbai and Rajkumari profiles |publisher=Women On Record website |url=http://www.womenonrecord.com/music-makers/artists/zohrabai-amirbai-rajkumari |access-date=18 February 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ 1934 ਵਿੱਚ ਐਚਐਮਵੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਟੇਜ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੇ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਭੱਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਸੰਦ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਚੀਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ)। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਥੀਏਟਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ-ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੁਭਾਸ਼ੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 'ਆਂਖ ਕਾ ਤਾਰਾ' ਅਤੇ 'ਤੁਰਕੀ ਸ਼ੇਰ' (1933) ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਉਹ 'ਭਗਤ ਕੇ ਭਗਵਾਨ' ਅਤੇ 'ਇਨਸਾਫ ਕੀ ਟੋਪੀ' (1934) ਵਿੱਚ ਹੀਰੋਇਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ (ਮਰਹੂਮ ਅਭਿਨੇਤਾ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਨਾਮ ਜਯੰਤ ਸੀ) ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਲੱਲੂਭਾਈ ਲਈ ਵੀ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੈ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ, ਉਰਫ ਸੈਕਰਡ ਸਕੈਂਡਲ (1934) (ਗੁਜਰਾਤੀ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ), ਲਾਲ ਚਿੱਠੀ, ਉਰਫ਼ ਰੈੱਡ ਲੈਟਰ (1935), ਬਾਂਬੇ ਮੇਲ (1935), ਬੰਬਈ ਕੀ ਸੇਠਾਨੀ (1935) ਅਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਏ-ਅਰਬ (1935) ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਫਿਗਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਗਾਉਣ 'ਤੇ ਹੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਰਤਨਾਮਾਲਾ, ਸ਼ੋਭਨਾ ਸਮਰਥ ਵਰਗੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਲਈ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਬਣ ਗਈ।

ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਅਤ ਗਾਇਕ ਸੀ! ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਠੁਮਰੀ ਅਤੇ ਦਾਦਰਾ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ, ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ, ਜੂਥਿਕਾ ਰਾਏ, ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਆਦਿ ਸਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਅਤੇ ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਸੀਮਾ ਨਾਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਰਮ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨਾਲ ਗਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ - ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰ (1943) ਵਿੱਚ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਕੇ.ਸੀ. ਡੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਗਾਇਆ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਮੰਨਾ ਡੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗੀਤ ਗਾਏ।

== ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਵੀ.ਕੇ. ਦੂਬੇ ਜੋ ਬਨਾਰਸ, (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ (ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ), ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ ਦੀ ਮੌਤ 2000 ਵਿੱਚ ਹੋਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨੀਲ ਕਮਲ, ਇੱਕ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਮਧੂਬਾਲਾ ਸਟਾਰਰ, ਅਤੇ ਹਲਚੁਲ (1951) ਲਈ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੀ; ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮਾਂ ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ (1950),&lt;ref name=cineplot/&gt; ਹੋਣਗੀਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਗੀਤਾ ਬਾਲੀ &quot;ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ&quot; ਅਤੇ ਮਹਿਲ (1949) ਲਈ ਗਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ &quot;ਘਬਰੇਕਰ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ&quot; ਗਾਇਆ ਜੋ ਟਕਰਾਇਣ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ 'ਤੇ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ &quot;ਚੁਨ ਚੁਨ ਗੁੰਗਰੂਵਾ ਬਾਜੇ ਝੁੰਬਾ&quot;, ਜੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬਾਲਾਵਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡੁਇਟ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਰ ਮਹਿਲਾ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ 1952 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ; &quot;ਜਬ ਸੇ ਪੀ ਪੀਆ ਆਨ ਅਧਾਰ&quot; ਸੀ। ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗੀਤ ਲਈ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। (ਫਿਲਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਗੀਤ ਗੀਤਾ ਦੱਤ ਅਤੇ ਸੀ. ਐਚ. ਆਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ)। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਲਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਹੋ ਗਈ। ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ, ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਲਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸੁੱਕੇ ਸਪੈੱਲ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਪਾਕੀਜ਼ਾ (1972) ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਸਕੋਰ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕੀਜ਼ਾਹ, ਨਜਰੀਆ ਦੀ ਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਆਪਣੇ ਲਈ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਆਰ ਡੀ ਬਰਮਨ ਲਈ ਫਿਲਮ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; &quot;ਹਰਿ ਦੀਨ ਜੋ ਬੀਤਾ&quot;। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਫਿਰਦੌਸ ਅਲੀ ਅਤੇ ਮਹਿਮੂਦ ਜਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ, ਸਮੰਦਰ ਫਿਲਮਜ਼ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ, ਚੈਨਲ 4 'ਤੇ ਮਹਿਫਿਲ ਨਾਮਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਗਾਇਆ; ਫਿਲਮ ਮਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ, &quot;ਯੇ ਰਾਤ ਫਿਰ ਨਾ ਆਏਗੇ&quot; ਦੇ ਕੈਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤ ਜ਼ੋਹਰਾ (ਨਾ ਕਿ ਮਧੂਬਾਲਾ ਜਾਂ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ) 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 24 ਮਾਰਚ 1991 ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ 2000 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ == 
{{Reflist|}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1924]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2000]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅਦਾਕਾਰਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>0kg3ejymtllxymmep3q3yr8eoxzr0m0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609093</id>
      <parentid>609092</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T19:24:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14493" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist 
| name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ
| image  = 
| caption = 
| image_size = 
| background = ਏਕਲ_ਗਾਇਕ
| birth_name = ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ
| alias = 
| birth_date = 1924
|birth_place = [[ਵਾਰਾਨਸੀ]], ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
| death_date = 2000
|death_place =[[India]]
| instrument = Vocalist
| genre = [[ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ |ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕੀ]]
| occupation = ਗਾਇਕ
| years_active = 1934–1977
}}
'''ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ''' (1924–2000), ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ  ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ  ਸੀ  ਜੋ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ  ਸੀ। ਉਹ ''ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ'' (1950) ਵਿੱਚ ''ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ '', ''ਮਹਲ'' (1949) ''ਘਬਰਾ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ ਟਕਰਾਏਂ'' ਅਤੇ [[ਪਾਕੀਜ਼ਾ]] (1972) ਵਿੱਚ ''ਨਜਰੀਆ ਕੀ ਮਾਰੀ'' ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
ਉਸ ਕੋਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਾਇਕਾਵਾਂ, [[ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ]], [[ਅਮੀਰਬਾਈ ਕਰਨਾਟਕੀ]] ਅਤੇ [[ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ]] ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਤੰਗ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 100 ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗਾਇਆ, 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਲੇਬੈਕ-ਸਿੰਗਿੰਗ ਸੀਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=Women&gt;{{cite web |title=Zohrabai, Amirbai and Rajkumari profiles |publisher=Women On Record website |url=http://www.womenonrecord.com/music-makers/artists/zohrabai-amirbai-rajkumari |access-date=18 February 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ 1934 ਵਿੱਚ ਐਚਐਮਵੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਟੇਜ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੇ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਭੱਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਸੰਦ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਚੀਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ)। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਥੀਏਟਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ-ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੁਭਾਸ਼ੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 'ਆਂਖ ਕਾ ਤਾਰਾ' ਅਤੇ 'ਤੁਰਕੀ ਸ਼ੇਰ' (1933) ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਉਹ 'ਭਗਤ ਕੇ ਭਗਵਾਨ' ਅਤੇ 'ਇਨਸਾਫ ਕੀ ਟੋਪੀ' (1934) ਵਿੱਚ ਹੀਰੋਇਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ (ਮਰਹੂਮ ਅਭਿਨੇਤਾ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਨਾਮ ਜਯੰਤ ਸੀ) ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਲੱਲੂਭਾਈ ਲਈ ਵੀ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੈ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ, ਉਰਫ ਸੈਕਰਡ ਸਕੈਂਡਲ (1934) (ਗੁਜਰਾਤੀ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ), ਲਾਲ ਚਿੱਠੀ, ਉਰਫ਼ ਰੈੱਡ ਲੈਟਰ (1935), ਬਾਂਬੇ ਮੇਲ (1935), ਬੰਬਈ ਕੀ ਸੇਠਾਨੀ (1935) ਅਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਏ-ਅਰਬ (1935) ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਫਿਗਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਗਾਉਣ 'ਤੇ ਹੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਰਤਨਾਮਾਲਾ, ਸ਼ੋਭਨਾ ਸਮਰਥ ਵਰਗੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਲਈ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਬਣ ਗਈ।

ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਅਤ ਗਾਇਕ ਸੀ! ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਠੁਮਰੀ ਅਤੇ ਦਾਦਰਾ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ, ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬੇਵਾਲੀ, ਜੂਥਿਕਾ ਰਾਏ, ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਆਦਿ ਸਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਅਤੇ ਜ਼ੋਹਰਾਬਾਈ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਸੀਮਾ ਨਾਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਰਮ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨਾਲ ਗਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ - ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰ (1943) ਵਿੱਚ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਕੇ.ਸੀ. ਡੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਗਾਇਆ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਮੰਨਾ ਡੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗੀਤ ਗਾਏ।

== ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਵੀ.ਕੇ. ਦੂਬੇ ਜੋ ਬਨਾਰਸ, (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ (ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ), ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੂਬੇ ਦੀ ਮੌਤ 2000 ਵਿੱਚ ਹੋਈ।&lt;ref name=Women/&gt;

ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨੀਲ ਕਮਲ, ਇੱਕ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਮਧੂਬਾਲਾ ਸਟਾਰਰ, ਅਤੇ ਹਲਚੁਲ (1951) ਲਈ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੀ; ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮਾਂ ਬਾਵਰੇ ਨੈਨ (1950), ਹੋਣਗੀਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਗੀਤਾ ਬਾਲੀ &quot;ਸੁਨ ਬੈਰੀ ਬਾਲਮ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰੇ&quot; ਅਤੇ ਮਹਿਲ (1949) ਲਈ ਗਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ &quot;ਘਬਰੇਕਰ ਕੇ ਜੋ ਹਮ ਸਰ ਕੋ&quot; ਗਾਇਆ ਜੋ ਟਕਰਾਇਣ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ 'ਤੇ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ &quot;ਚੁਨ ਚੁਨ ਗੁੰਗਰੂਵਾ ਬਾਜੇ ਝੁੰਬਾ&quot;, ਜੋਹਰਾਬਾਈ ਅੰਬਾਲਾਵਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡੁਇਟ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਰ ਮਹਿਲਾ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ 1952 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ; &quot;ਜਬ ਸੇ ਪੀ ਪੀਆ ਆਨ ਅਧਾਰ&quot; ਸੀ। ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗੀਤ ਲਈ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। (ਫਿਲਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਗੀਤ ਗੀਤਾ ਦੱਤ ਅਤੇ ਸੀ. ਐਚ. ਆਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ)। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਲਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਹੋ ਗਈ। ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ, ਓ.ਪੀ. ਨਈਅਰ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਲਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਗਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸੁੱਕੇ ਸਪੈੱਲ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨੌਸ਼ਾਦ ਨੇ ਪਾਕੀਜ਼ਾ (1972) ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਸਕੋਰ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਨੌਸ਼ਾਦ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕੀਜ਼ਾਹ, ਨਜਰੀਆ ਦੀ ਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਆਪਣੇ ਲਈ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਆਰ ਡੀ ਬਰਮਨ ਲਈ ਫਿਲਮ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; &quot;ਹਰਿ ਦੀਨ ਜੋ ਬੀਤਾ&quot;। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਫਿਰਦੌਸ ਅਲੀ ਅਤੇ ਮਹਿਮੂਦ ਜਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ, ਸਮੰਦਰ ਫਿਲਮਜ਼ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ, ਚੈਨਲ 4 'ਤੇ ਮਹਿਫਿਲ ਨਾਮਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਗਾਇਆ; ਫਿਲਮ ਮਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ, &quot;ਯੇ ਰਾਤ ਫਿਰ ਨਾ ਆਏਗੇ&quot; ਦੇ ਕੈਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤ ਜ਼ੋਹਰਾ (ਨਾ ਕਿ ਮਧੂਬਾਲਾ ਜਾਂ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ) 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 24 ਮਾਰਚ 1991 ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ 2000 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ == 
{{Reflist|}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1924]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2000]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅਦਾਕਾਰਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>8g4va2gdoo6xlcjtvtv2999043wgdl4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੋਰਜੀ ਟਵਿੱਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96071</id>
    <revision>
      <id>609112</id>
      <parentid>578028</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T04:57:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8878" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=August 2012}}
{{Use dmy dates|date=September 2014}}
{{Infobox field hockey player
| name = Georgie Twigg &lt;br&gt;{{post-nominals|MBE}}
| image = Eurohockey 2015- England v Germany (20926138332).jpg
| image_size =
| caption = Twigg in 2015
| nationality = British
| birth_date = {{birth date and age|1990|11|21|df=yes}}
| birth_place = Lincoln, Lincolnshire
| height = 1.60 m
| weight = 62 kg
| position = Midfielder
| nationalteam1 = [[Great Britain women's national field hockey team|Great Britain]]
| nationalyears1 = 2010–
| nationalcaps(goals)1 = 
| nationalgoals1 = 2
| medaltemplates = 
{{MedalCountry|{{GBR2}}}}
{{MedalOlympic}}
{{MedalGold|[[2016 Summer Olympics|2016 Rio de Janeiro]]|[[Field hockey at the 2016 Summer Olympics – Women's tournament|Team]]}}
{{MedalBronze|[[2012 Summer Olympics|2012 London]]|[[Field hockey at the 2012 Summer Olympics – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Competition|[[Hockey Champions Trophy|Champions Trophy]]}}
{{Medal|Silver|[[2012 Women's Hockey Champions Trophy|2012 Rosario]]|}}
{{Medal|Country|{{ENG}}}}
{{Medal|Competition|[[Commonwealth Games]]}}
{{Medal|Silver|[[2014 Commonwealth Games|2014 Glasgow]]|[[Hockey at the 2014 Commonwealth Games – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Commonwealth Games|2010 Delhi]]|[[Hockey at the 2010 Commonwealth Games – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Competition|[[Women's Hockey World Cup|World Cup]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Women's Hockey World Cup|2010 Rosario]]|}}
{{Medal|Competition|[[Hockey Champions Trophy|Champions Trophy]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Women's Hockey Champions Trophy|2010 Nottingham]]|}}
{{MedalCompetition|[[EuroHockey Nations Championship|European Championship]]}}
{{MedalGold|[[2015 Women's EuroHockey Nations Championship|2015 London]]|}}
{{Medal|Silver|[[2013 Women's EuroHockey Nations Championship|2013 Boom]]|}}
{{Medal|Bronze|[[2011 Women's EuroHockey Nations Championship|2011 Monchengladbach]]|}}
}}
'''ਜੋਰਜੀਨਾ ਸੋਫੀ''' &quot;ਜੋਰਜੀ&quot; ਟਵਿੱਗ ਐੱਮ.ਬੀ.ਈ (ਜਨਮ 21 ਨਵੰਬਰ 1990) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/580999/new-years-honours-2017-full-list.pdf|title=New Year's Honours list 2017|date=30 December 2016|website=[[Gov.uk]]|publisher=[[Government Digital Service]]|page=88|format=[[Portable Document Format|PDF]]|access-date=31 December 2016}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ 2016 ਦੇ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੀਲਡ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.greatbritainhockey.co.uk/player.asp?itemid=8448&amp;itemTitle=Hollie+Webb&amp;section=1091|title=GB Hockey Profile|access-date=1 February 2015}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਇੱਕ ਓਲੰਪਿਕ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਹੈ। 

ਟਵਿੱਗ ਨੇ 2010 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਈ ਖੇਡੀ ਹੈ। 2010 ਦੇ ਗਰਮ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਕੈਪ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜੀਬੀ ਸੀਨੀਅਰ ਟੋਪੀ ਬਣਾਈ ਸੀ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਟਿਵਿਗ ਲਿੰਕਨ ਤੋਂ ਹੈ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://w.fixtureslive.com/player/205985/overview/Georgie-Twigg|title=EHL Statistics|publisher=Fixtureslive.com|access-date=1 February 2015}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਰੈਪਟਨ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;http://www.repton.org.uk/Old-Reptonians-Make-Golden-History-in-Rio&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਸਤੰਬਰ 17 ਵਿੱਚ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਹੁੰਚੀ ਇੱਕ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਕਲਿਫਟਨ ਲਈ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ ਜਦਕਿ 2012 ਓਲੰਪਿਕ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਰੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਮੇਲ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਨਿਯਮਤ, ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-lincolnshire-19233196|title=BBC News — Doddington postbox painted bronze by hockey fans|date=12 August 2012|publisher=BBC|access-date=12 August 2012}}&lt;/ref&gt;

== ਹਾਕੀ ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਸੁਰਬੀਟਨ ਲਈ ਮਹਿਲਾ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਟਵਿੱਗ ਨੇ 2010 ਤੋਂ 2016 ਤੱਕ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਡਫੀਲਡਰ ਵਜੋਂ ਖੇਡਿਆ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ, ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
* ਰੀਓ 2016 ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਗਮਾ,
* 2015 ਯੂਰਪੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਸੋਨ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Georgie Twigg - England Hockey|url=http://www.englandhockey.co.uk/player.asp?itemid=488&amp;section=44|access-date=2020-06-21|website=www.englandhockey.co.uk}}&lt;/ref&gt;
* 2014 ਗਲਾਸਗੋ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Glasgow 2014 - Georgie Twigg Profile|url=http://g2014results.thecgf.com/athlete/hockey/1023998/georgie_twigg.html|access-date=2020-06-21|website=g2014results.thecgf.com}}&lt;/ref&gt;
* ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿੱਚ 2012 ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨਾਲ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਗਮਾ,
* 2010 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲ ਕਾਂਸੀ, ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਤਗਮੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਗੋਲ ਦਾਗ ਕੇ ਸ.
* 2010 ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਗਮਾ,
* ਲੰਡਨ 2012 ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਗਮਾ।

ਉਸਨੂੰ 2010, 2011, 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹਾਕੀ ਦੀ ਯੰਗ ਪਰਫਾਰਮੈਂਸ ਪਲੇਅਰ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 2010 ਚੈਂਪੀਅਨਸ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ 2012 ਓਲੰਪਿਕ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://w.fixtureslive.com/player/172699/overview/Georgina-Twigg|title=EHL Statistics|publisher=Fixtureslive.com|access-date=1 February 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਰਬਿਟਨ, ਕਲਿਫਟਨ ਰੌਬਿਨਸਨ, ਬ੍ਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੈਨਕ ਅਤੇ ਲਿੰਕਨ ਲਈ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਨਿਆਸ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ==
2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਟਰੇਨੀ ਸਿਟੀ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਰੀਅਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅਣਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;teamgb301116&quot;/&gt;  ਉਸਨੇ ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Whiley |first1=Mark |title=Golden girl Georgie Twigg announces retirement from international hockey |url=https://www.lincolnshirelive.co.uk/sport/other-sport/golden-girl-georgie-twigg-announces-1852795 |website=LincolnshireLive |access-date=10 November 2021 |date=2 August 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1990]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>hkt523m1bi5735hcbz2cvp3ddntl4vk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609113</id>
      <parentid>609112</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T04:59:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9194" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=August 2012}}
{{Use dmy dates|date=September 2014}}
{{Infobox field hockey player
| name = Georgie Twigg &lt;br&gt;{{post-nominals|MBE}}
| image = Eurohockey 2015- England v Germany (20926138332).jpg
| image_size =
| caption = Twigg in 2015
| nationality = British
| birth_date = {{birth date and age|1990|11|21|df=yes}}
| birth_place = Lincoln, Lincolnshire
| height = 1.60 m
| weight = 62 kg
| position = Midfielder
| nationalteam1 = [[Great Britain women's national field hockey team|Great Britain]]
| nationalyears1 = 2010–
| nationalcaps(goals)1 = 
| nationalgoals1 = 2
| medaltemplates = 
{{MedalCountry|{{GBR2}}}}
{{MedalOlympic}}
{{MedalGold|[[2016 Summer Olympics|2016 Rio de Janeiro]]|[[Field hockey at the 2016 Summer Olympics – Women's tournament|Team]]}}
{{MedalBronze|[[2012 Summer Olympics|2012 London]]|[[Field hockey at the 2012 Summer Olympics – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Competition|[[Hockey Champions Trophy|Champions Trophy]]}}
{{Medal|Silver|[[2012 Women's Hockey Champions Trophy|2012 Rosario]]|}}
{{Medal|Country|{{ENG}}}}
{{Medal|Competition|[[Commonwealth Games]]}}
{{Medal|Silver|[[2014 Commonwealth Games|2014 Glasgow]]|[[Hockey at the 2014 Commonwealth Games – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Commonwealth Games|2010 Delhi]]|[[Hockey at the 2010 Commonwealth Games – Women's tournament|Team]]}}
{{Medal|Competition|[[Women's Hockey World Cup|World Cup]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Women's Hockey World Cup|2010 Rosario]]|}}
{{Medal|Competition|[[Hockey Champions Trophy|Champions Trophy]]}}
{{Medal|Bronze|[[2010 Women's Hockey Champions Trophy|2010 Nottingham]]|}}
{{MedalCompetition|[[EuroHockey Nations Championship|European Championship]]}}
{{MedalGold|[[2015 Women's EuroHockey Nations Championship|2015 London]]|}}
{{Medal|Silver|[[2013 Women's EuroHockey Nations Championship|2013 Boom]]|}}
{{Medal|Bronze|[[2011 Women's EuroHockey Nations Championship|2011 Monchengladbach]]|}}
}}
'''ਜੋਰਜੀਨਾ ਸੋਫੀ''' &quot;ਜੋਰਜੀ&quot; ਟਵਿੱਗ ਐੱਮ.ਬੀ.ਈ (ਜਨਮ 21 ਨਵੰਬਰ 1990) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/580999/new-years-honours-2017-full-list.pdf|title=New Year's Honours list 2017|date=30 December 2016|website=[[Gov.uk]]|publisher=[[Government Digital Service]]|page=88|format=[[Portable Document Format|PDF]]|access-date=31 December 2016}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ 2016 ਦੇ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੀਲਡ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.greatbritainhockey.co.uk/player.asp?itemid=8448&amp;itemTitle=Hollie+Webb&amp;section=1091|title=GB Hockey Profile|access-date=1 February 2015}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਇੱਕ ਓਲੰਪਿਕ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਹੈ। 

ਟਵਿੱਗ ਨੇ 2010 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਈ ਖੇਡੀ ਹੈ। 2010 ਦੇ ਗਰਮ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਕੈਪ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜੀਬੀ ਸੀਨੀਅਰ ਟੋਪੀ ਬਣਾਈ ਸੀ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਟਿਵਿਗ ਲਿੰਕਨ ਤੋਂ ਹੈ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://w.fixtureslive.com/player/205985/overview/Georgie-Twigg|title=EHL Statistics|publisher=Fixtureslive.com|access-date=1 February 2015}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਰੈਪਟਨ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;http://www.repton.org.uk/Old-Reptonians-Make-Golden-History-in-Rio&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਸਤੰਬਰ 17 ਵਿੱਚ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਹੁੰਚੀ ਇੱਕ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਕਲਿਫਟਨ ਲਈ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ ਜਦਕਿ 2012 ਓਲੰਪਿਕ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਰੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਮੇਲ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਨਿਯਮਤ, ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-lincolnshire-19233196|title=BBC News — Doddington postbox painted bronze by hockey fans|date=12 August 2012|publisher=BBC|access-date=12 August 2012}}&lt;/ref&gt;

== ਹਾਕੀ ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਸੁਰਬੀਟਨ ਲਈ ਮਹਿਲਾ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਟਵਿੱਗ ਨੇ 2010 ਤੋਂ 2016 ਤੱਕ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਡਫੀਲਡਰ ਵਜੋਂ ਖੇਡਿਆ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ, ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
* ਰੀਓ 2016 ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਗਮਾ,
* 2015 ਯੂਰਪੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਸੋਨ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Georgie Twigg - England Hockey|url=http://www.englandhockey.co.uk/player.asp?itemid=488&amp;section=44|access-date=2020-06-21|website=www.englandhockey.co.uk}}&lt;/ref&gt;
* 2014 ਗਲਾਸਗੋ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Glasgow 2014 - Georgie Twigg Profile|url=http://g2014results.thecgf.com/athlete/hockey/1023998/georgie_twigg.html|access-date=2020-06-21|website=g2014results.thecgf.com}}&lt;/ref&gt;
* ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿੱਚ 2012 ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨਾਲ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਗਮਾ,
* 2010 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲ ਕਾਂਸੀ, ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਤਗਮੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਗੋਲ ਦਾਗ ਕੇ ਸ.
* 2010 ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਗਮਾ,
* ਲੰਡਨ 2012 ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਗਮਾ।

ਉਸਨੂੰ 2010, 2011, 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹਾਕੀ ਦੀ ਯੰਗ ਪਰਫਾਰਮੈਂਸ ਪਲੇਅਰ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 2010 ਚੈਂਪੀਅਨਸ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ 2012 ਓਲੰਪਿਕ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://w.fixtureslive.com/player/172699/overview/Georgina-Twigg|title=EHL Statistics|publisher=Fixtureslive.com|access-date=1 February 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਰਬਿਟਨ, ਕਲਿਫਟਨ ਰੌਬਿਨਸਨ, ਬ੍ਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੈਨਕ ਅਤੇ ਲਿੰਕਨ ਲਈ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਨਿਆਸ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ==
2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਟਰੇਨੀ ਸਿਟੀ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਰੀਅਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅਣਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;teamgb301116&quot;/&gt;  ਉਸਨੇ ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Whiley |first1=Mark |title=Golden girl Georgie Twigg announces retirement from international hockey |url=https://www.lincolnshirelive.co.uk/sport/other-sport/golden-girl-georgie-twigg-announces-1852795 |website=LincolnshireLive |access-date=10 November 2021 |date=2 August 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{Sports links}}
{{commons category|Georgie Twigg}}
* [https://web.archive.org/web/20170918192120/http://georgietwigg.com/ Official website]
* [http://www.theroadtorio2016.co.uk/ The Road To Rio 2016]
* {{IOC profile|georgie-twigg}}
* {{SR/Olympics profile|tw/georgie-twigg-1}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1990]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>e4zi5ww6pqlku5cwvxz5oa7j1nxtsec</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਹ ਲਕ਼ਾ ਬਾਈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102086</id>
    <revision>
      <id>609105</id>
      <parentid>604320</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T02:43:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9787" xml:space="preserve">{{Infobox Writer
|name=ਮਾਹ ਲਕ਼ਾ ਬਾਈ
|image=Hyderabad Mah Laqa Bhai 17710 600w.jpg
|imagesize=200px
|caption=ਮਾਹ ਲਕ਼ਾ ਬਾਈ ਦਾ ਚਿੱਤਰ
|birth_date=7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1768
|birth_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਭਾਰਤ]]
|death_date={{death year and age|1824|1768}}
|death_place=ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ
|nationality=[[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
|occupation=[[ਕਵਿਤਰੀ]]
|influences=[[ਸਿਰਾਜ ਔਰੰਗਾਬਾਦੀ]]
|influenced=[[ਉਰਦੂ ਕਵਿਤਾ]]
|genre=[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]
}}

'''ਮਾਹ ਲਕ਼ਾ ਬਾਈ''' (7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1768 – 1824), ਜਨਮ '''ਚੰਦਾ ਬੀਬੀ''', ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ '''ਮਾਹ ਲਾਕ਼ਾ ਬਾਈ''' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਉਰਦੂ ਕਵੀ, ਦਰਬਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਿਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਨਿਜ਼ਾਮ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀ ਰੱਕਾਸਾ ਸੀ। 1824 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਕਵੀ ਬਣੀ ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ [[ਦੀਵਾਨ (ਸ਼ਾਇਰੀ)|ਦੀਵਾਨ]] (ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) ਗੁਲਜ਼ਾਰ-ਏ-ਮਾਹਲਕ਼ਾ ਨਾਮਕ ਉਰਦੂ [[ਗ਼ਜ਼ਲ|ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ [[ਦੱਖਿਨੀ]] (ਉਰਦੂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਨ) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਾਪਰੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ [[ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ]] ਦੀਆਂ ਔਰਤ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ; [[ਨਿਜ਼ਾਮ ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਨਿਜ਼ਾਮ]], ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਓਮਾਰਾਹ (ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਹੁਦਾ) ਦੇ ਖ਼ਿਤਾਬ ਨਾਲ਼ੋਂ ਨਵਾਜ਼ਿਆ ਸੀ। 2010 ਵਿੱਚ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮਕਬਰਾ ਬਣਾਇਆ,  ਜਿਸਨੂੰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟ ਦੀ ਫੈਡਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੁਨਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਜੀਵਨ ==
ਮਹਾ ਲਕ਼ਾ ਬਾਈ ਅਜੋਕੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿੱਚ 7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1768 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਚੰਦਾ ਬਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;toi-mobile&quot;&gt;{{Cite news|url=http://mobilepaper.timesofindia.com/mobile.aspx?article=yes&amp;pageid=4&amp;sectid=edid=&amp;edlabel=TOIH&amp;mydateHid=20-08-2010&amp;pubname=Times+of+India+-+Hyderabad&amp;edname=&amp;articleid=Ar00402&amp;publabel=TOI|title=MNC to help restore Chanda tomb charm|date=20 August 2010|work=[[The Times of India]]|access-date=4 April 2013|archive-date=15 ਜੁਲਾਈ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715005035/http://mobilepaper.timesofindia.com/mobile.aspx?article=yes&amp;pageid=4&amp;sectid=edid=&amp;edlabel=TOIH&amp;mydateHid=20-08-2010&amp;pubname=Times+of+India+-+Hyderabad&amp;edname=&amp;articleid=Ar00402&amp;publabel=TOI|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;susie&amp;ke&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=u297RJP9gvwC&amp;|title=Women Writing in India|last1=Tharu|first1=Susie J|last2=Lalita|first2=ke|publisher=[[The Feminist Press]]|year=1991|isbn=978-1-55861-027-9|location=New York}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਰਾਜ ਕੁੰਵਰ ਸੀ - ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਸੀ,&lt;ref name=&quot;toi-raj kunwar&quot;&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-12-30/hyderabad/36063042_1_courtesans-raj-kanwar-worthy-patrons|title=The elite performer|last=Shahid|first=Sajjad|date=30 December 2012|work=The Times of India|accessdate=4 April 2013|archive-date=16 ਫ਼ਰਵਰੀ 2013|archive-url=https://archive.today/20130216063347/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-12-30/hyderabad/36063042_1_courtesans-raj-kanwar-worthy-patrons|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਸੀ, ਉਹ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਬਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;Hindustan&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.hindustantimes.com/Books/LiteraryBuzz/Latif-s-Forgotten-salutes-women/Article1-898811.aspx|title=Latif's Forgotten salutes women|date=8 March 2011|work=[[Hindustan Times]]|accessdate=13 April 2013|archive-date=8 ਜੂਨ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130608015702/http://www.hindustantimes.com/Books/LiteraryBuzz/Latif-s-Forgotten-salutes-women/Article1-898811.aspx|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
== ਨਮੂਨਾ ਕਲਾਮ ==

ਨ ਗੁਲ ਸੇ ਹੈ ਗ਼ਰਜ਼ ਤੇਰੇ ਨ ਹੈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ 

ਰਖਾ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਸ਼ਬਨਮ ਮੇਂ ਅਪਨੇ ਯਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ 

ਯੇ ਦਿਲ ਦਾਮ-ਏ-ਨਿਗਹ ਮੇਂ ਤਰਕ ਕੇ ਬਸ ਜਾ ਹੀ ਅਟਕਾ ਹੈ 

ਬਰ ਆਵੇ ਕਿਸ ਤਰਹ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਬ ਖ਼ੂੰ-ਖ਼੍ਵਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ 

ਬ-ਜੁਜ਼ ਹਕ਼ ਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਗ਼ੈਰ ਸੇ ਹਰਗਿਜ਼ ਤਵੱਕ਼ੋ ਕੁਛ 

ਮਗਰ ਦੁਨਿਯਾ ਕੇ ਲੋਗੋਂ ਮੇਂ ਮੁਝੇ ਹੈ ਪ੍ਯਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ 

ਨ ਸਮਝਾ ਹਮ ਕੋ ਤੂ ਨੇ ਯਾਰ ਐਸੀ ਜਾਂ-ਫ਼ਿਸ਼ਾਨੀ ਪਰ 

ਭਲਾ ਪਾਵੇਂਗੇ ਐ ਨਾਦਾੰ ਕਿਸੀ ਹੁਸ਼੍ਯਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ 

ਨ ''ਚੰਦਾ'' ਕੋ ਤਮਅ ਜੰਨਤ ਕੀ ਨੇ ਖ਼ੌਫ਼-ਏ-ਜਹੰਨਮ ਹੈ 

ਰਹੇ ਹੈ ਦੋ-ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਹੈਦਰ-ਏ-ਕਰਾਰ ਸੇ ਮਤਲਬ

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
:* [//en.wikipedia.org/wiki/Hyderabad_state Hyderabad state]
:* [//en.wikipedia.org/wiki/Tawaif Tawaif]

== ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ ==
* {{cite journal|last=Scott|first=Kugle|year=2010|title=Mah Laqa Bai and Gender: The Language, Poetry, and Performance of a Courtesan in Hyderabad|url=http://muse.jhu.edu/results|journal=Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East|volume=30|issue=3|pages=365–385|doi=10.1215/1089201x-2010-020}}
* {{cite journal|last=Scott|first=Kugle|date=May 2010|title=Mah Laqa Bai and Gender: The Origins of Hyderabad’s Most Famous Courtesan and Her Family|url=http://www.deccanstudies.org/TOC%20OF%20ALL%20BACK%20ISSUES.pdf|format=PDF|journal=The Journal for Deccan Studies at Hyderabad, India|volume=8|issue=1|pages=33–58|doi=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=3-SCyobP0koC&amp;|title=Forgotten|last=Latif|first=Bilkees|publisher=[[Penguin Books]]|year=2010|isbn=978-0-14-306454-1|location=India|accessdate=5 April 2013}}
* {{cite journal|last=Stewart|first=Courtney A.Stewart|year=2015|title=Feminine Power of the Deccan: Chand Bibi and Mah Laqa Bai Chanda|url=http://www.metmuseum.org/blogs/ruminations/2015/feminine-power|accessdate=1 August 2016}}
* {{cite book|url=https://books.google.ae/books?id=KMo3CwAAQBAJ&amp;|title=When Sun Meets Moon|last=Scott|first=Kugle|publisher=UNC Press Books|year=2016|isbn=9781469626789|accessdate=1 August 2016}}
'''ਉਰਦੂ ਪੜ੍ਹਤ'''{{rp|521–2}}
* {{cite book|title=''Mah Laqa:Halat e zindage ma dewan'' (Mah Laqa: Account of her life with poetical compositions)|last=Azmi|first=Rahat|publisher=''Bazm i Gulistan i Urdu|year=1998|location=Hyderabad|language=Urdu}}
* {{cite book|title=''Hayat i Mah Laqa'' (Life of Mah Laqa)|last=Ghulam Samdani|first=Maulawi|publisher=''Matba Nizam|year=1906|location=Hyderabad|language=Urdu}}
* {{cite book|title=''Divan-e Mahlaqa Bai Chanda''|last=Rizvi|first=Shafqat|publisher=Majlis-e-taraqqi-e-adab|year=1990|location=Lahore|language=Urdu}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|2}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-12-30/hyderabad/36063042_1_courtesans-raj-kanwar-worthy-patrons The Elite Performer.] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130216063347/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-12-30/hyderabad/36063042_1_courtesans-raj-kanwar-worthy-patrons |date=2013-02-16 }}
* [http://eca.state.gov/files/bureau/afcp2009annual_report.pdf Speech of Katherine Dhanani, U.S. Consul General, Hyderabad, on the day of restoration of tomb.]
* [http://issuu.com/rchakravarti/docs/gulzaar-e-maahlaqa/38?e=0 Gulzaar-e-maahlaqa]
* [https://rekhta.org/poets/mah-laqa-chanda/ Ghazals of Mah Laqa Chanda]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1824]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1768]]</text>
      <sha1>ispxfake1mvcy7lnfbuorxnuk22frxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਿੱਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125000</id>
    <revision>
      <id>609160</id>
      <parentid>533925</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:27:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਸਰੀਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਗਿਆਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3703" xml:space="preserve">'''ਤਿੱਲੀ''' ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ [[ਅੰਗ]] ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਨਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਲਿੰਫ ਨੋਡ ਦੇ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ, ਇਹ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਫਿਲਟਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ. 
ਤਿੱਲੀ ਲਾਲ ਲਹੂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ (ਏਰੀਥਰੋਸਾਈਟਸ) ਅਤੇ ਇਮਿਉਨ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ. ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਲਾਲ ਲਹੂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ [[ਹੇਮੋਰੈਜਿਕ]] ਸਦਮੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਆਇਰਨ]] ਨੂੰ ਵੀ ਰੀਸਾਈਕਲ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਮੋਨੋਨਿਉਕਲੀਅਰ ਫੈਗੋਸਾਈਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਸੈਂਸੈਂਟ ਲਾਲ ਲਹੂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ (ਐਰੀਥਰੋਸਾਈਟਸ) ਤੋਂ ਹਟਾਏ ਗਏ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੇ ਗਲੋਬਿਨ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਗਠਨਸ਼ੀਲ [[ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਹੀਮ]] ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬਿਲੀਰੂਬਿਨ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਜਿਗਰ ਵਿੱਚ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਤਿੱਲੀ ਇਸਦੇ [[ਚਿੱਟੇ ਮਿੱਝ]] ਵਿੱਚ [[ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼]] ਦਾ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਐਂਟੀਬਾਡੀ-ਕੋਟੇਡ]] ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀ-ਕੋਟੇਡ [[ਖੂਨ]] ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲਹੂ ਅਤੇ [[ਲਿੰਫ ਨੋਡ]] ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਉਂਦੀ ਹੈ. ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤਿੱਲੀ ਦੀ [[ਲਾਲ ਮਿੱਝ]] ਇੱਕ ਭੰਡਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ [[ਮੋਨੋਸਾਈਟਸ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੋਨੋਸਾਈਟਸ, ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਟਿਸ਼ੂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਮਾਇਓਕਾਰਡਿਅਲ ਇਨਫਾਰਕਸ਼ਨ]] ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਿਲ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਤੇ, [[ਟਿਸ਼ੂਆਂ]] ਦੇ ਇਲਾਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ [[ਡੀਨਡ੍ਰੇਟਿਕ ਸੈੱਲਾਂ]] ਅਤੇ [[ਮੈਕਰੋਫੈਜਾਂ]] ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਤਿੱਲੀ [[ਮੋਨੋਨੂਕਲੀਅਰ ਫੈਗੋਸਾਈਟ]] ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਲਿੰਫ ਨੋਡ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਕੁਝ ਲਾਗਾਂ ਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰੀਰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>81agdg1kut5lb0czeanmzs5l35p7ua5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125633</id>
    <revision>
      <id>609148</id>
      <parentid>607348</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:07:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9320" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder|native_name=|party=[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]|profession=[[ਰਾਜਨੇਤਾ]]|data1=|blank1=|alma_mater=ਰਾਮਾ ਦੇਵੀ ਵਿਮੈਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ|children=2 ਪੁੱਤਰ (ਮ੍ਰਿਤਕ)|spouse=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮਰਮੂ (ਮ੍ਰਿਤਕ)&lt;ref&gt;https://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&lt;/ref&gt;|birth_place=[[ਮਯੂਰਭੰਜ]], [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], [[ਭਾਰਤ]]|birth_date={{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}|term_end1=18 ਮਈ, 2015|successor2=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ|native_name_lang=|predecessor2=ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ|term_end2=2009|term_start2=2000|office2=ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ|successor=|predecessor=[[ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ (ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ]]|term_end=|office=8ਵੇਂ [[ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ]]|image=Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg|website=}} 

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>g1j1s4ydtzcqsn64ahrg5dwaatwg99m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609152</id>
      <parentid>609148</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:11:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10558" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder|native_name=|party=[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]|profession=[[ਰਾਜਨੇਤਾ]]|data1=|blank1=|alma_mater=ਰਾਮਾ ਦੇਵੀ ਵਿਮੈਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ|children=2 ਪੁੱਤਰ (ਮ੍ਰਿਤਕ)|spouse=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮਰਮੂ (ਮ੍ਰਿਤਕ)&lt;ref&gt;https://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&lt;/ref&gt;|birth_place=[[ਮਯੂਰਭੰਜ]], [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], [[ਭਾਰਤ]]|birth_date={{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}|term_end1=18 ਮਈ, 2015|successor2=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ|native_name_lang=|predecessor2=ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ|term_end2=2009|term_start2=2000|office2=ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ|successor=|predecessor=[[ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ (ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ]]|term_end=|office=8ਵੇਂ [[ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ]]|image=Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg|website=}} 

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>1qhhm2do1v83dfrqbx7lxj1kqequemr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609153</id>
      <parentid>609152</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11269" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder|native_name=|party=[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]|profession=[[ਰਾਜਨੇਤਾ]]|data1=|blank1=|alma_mater=ਰਾਮਾ ਦੇਵੀ ਵਿਮੈਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ|children=2 ਪੁੱਤਰ (ਮ੍ਰਿਤਕ)|spouse=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮਰਮੂ (ਮ੍ਰਿਤਕ)&lt;ref&gt;https://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&lt;/ref&gt;|birth_place=[[ਮਯੂਰਭੰਜ]], [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], [[ਭਾਰਤ]]|birth_date={{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}|term_end1=18 ਮਈ, 2015|successor2=ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ|native_name_lang=|predecessor2=ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ|term_end2=2009|term_start2=2000|office2=ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ|successor=|predecessor=[[ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ (ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ]]|term_end=|office=8ਵੇਂ [[ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ]]|image=Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg|website=}} 

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>44vem3032zy48hd7z9cm25wzxrtd8a6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609155</id>
      <parentid>609153</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12877" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = President of India
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;[[ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ]]
| predecessor2        = [[ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ (ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ]]
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = Independent Charge
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = [[List of chief ministers of Odisha|Chief Minister]]
| 3namedata4          = [[Naveen Patnaik]]
| term_start4         = 6 March 2000
| term_end4           = 6 August 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = Puti Biranchi Tudu
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = Uparbeda
 [[Mayurbhanj district|Mayurbhanj]], [[Odisha]], [[India]]
| spouse = Shyam Charan Murmu
| education           = 
| alma_mater          = [[Rama Devi Women's University]]
| occupation          = Politician
| profession          = Teacher
| website             = 
| residence           = [[Rashtrapati Bhawan]], [[New Delhi]]
}}


'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>t586urp5hj09zezemga56gx0s56jaut</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609156</id>
      <parentid>609155</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:23:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13072" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = President of India
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;[[ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ]]
| predecessor2        = [[ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ (ਸਿਆਸਤਦਾਨ)|ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ]]
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = [[ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>jqowf5uba36tbsq6b1fui2gapkr4vpg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609158</id>
      <parentid>609156</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13089" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = [[ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>gjep5phyddbuz5nvzxlvfrlzfvc71l7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609159</id>
      <parentid>609158</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:24:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13029" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>dsijpq894pxpvacf73l0ph421p22xko</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609162</id>
      <parentid>609159</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:29:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12999" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Express Profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Cow ranch a viable mode of self employment: Jharkhand Governor Droupadi Murmu |url=https://avenuemail.in/cow-ranch-a-viable-mode-of-self-employment-jharkhand-governor-droupadi-murmu/ |access-date=23 July 2022 |work=The Avenue Mail |date=31 January 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>1smwrywvax0vt4lt6joxvbsuraly48f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609163</id>
      <parentid>609162</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:30:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13008" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;first2&quot;&gt;{{cite news |title=India: BJP backs tribal politician Draupadi Murmu for president against former ally {{!}} DW {{!}} 18.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-bjp-backs-tribal-politician-draupadi-murmu-for-president-against-former-ally/a-62505626 |access-date=22 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}

{{s-start}}
{{s-gov}}
{{s-bef| before=[[Syed Ahmed (politician)|Syed Ahmed]]}}
{{s-ttl| title=[[List of Governors of Jharkhand|Governor of Jharkhand]]| years= May 2015 – July 2021}}
{{s-aft| after=[[Ramesh Bais]]}}
{{end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>owgzz4scx18us44ou8nws5sk37du9rr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609164</id>
      <parentid>609163</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:32:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12827" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;first2&quot;&gt;{{cite news |title=India: BJP backs tribal politician Draupadi Murmu for president against former ally {{!}} DW {{!}} 18.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-bjp-backs-tribal-politician-draupadi-murmu-for-president-against-former-ally/a-62505626 |access-date=22 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons|Draupadi Murmu|ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>iip89kb6yvovknii1tt4ia86l5k7ggc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609165</id>
      <parentid>609164</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:33:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12901" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ
| image               = Droupadi Murmu official portrait.jpg
| caption             = ਅਧਿਕਾਰਤ ਚਿਤਰ, 2022
| order               = 15th
| office              = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
| vicepresident       = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| primeminister       = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| term_start          = 25 ਜੁਲਾਈ 2022
| term_end            = 
| predecessor         = [[ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ]]
| successor           = 
| office2             = ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ 9ਵੀ਼ ਰਾਜਪਾਲ
| term_start2         = 18 ਮਈ 2015
| term_end2           = 12 ਜੁਲਾਈ 2021
| 1blankname2         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 1namedata2          = [[ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ]]&lt;br/&gt;ਹੇਮੰਤ ਸੋਰੇਨ
| predecessor2        = ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ
| successor2          = ਰਮੇਸ਼ ਬੈਸ
| office3             = ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ
| status3             = ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ
| term_start3         = 6 ਅਗਸਤ 2002
| term_end3           = 16 ਮਈ 2004
| 3blankname3         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata3          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| 4blankname3         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata3          = ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ
| predecessor3        = 
| successor3          = 
| 4blankname4         = ਮੰਤਰਾਲੇ
| 4namedata4          = ਵਣਜ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ
| 3blankname4         = ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
| 3namedata4          = [[ਨਵੀਨ ਪਟਨਾਇਕ]]
| term_start4         = 6 ਮਾਰਚ 2000
| term_end4           = 6 ਅਗਸਤ 2002
| predecessor4        = 
| successor4          = 
| office5             = ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ
| term_start5         = 5 ਮਾਰਚ 2000
| term_end5           = 21 ਮਈ 2009
| predecessor5        = ਲਕਸ਼ਮਣ ਮਾਝੀ
| successor5          = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਹੰਸਦਾਹ
| constituency5       = ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| birth_name          = ਪੁਤੀ ਬਿਰਾਂਚੀ ਪਹਾੜੀ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place         = ਉਪਰਬੇਦਾ
 ਮਯੂਰਭੰਜ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]]], [[ਭਾਰਤ]]
| spouse = ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ
| education           = 
| alma_mater          = ਰਮਾ ਦੇਵੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation          = ਰਾਜਨੇਤਾ 
| profession          = ਅਧਿਆਪਕ
| website             = 
| residence           = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
}}

'''ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ''' (ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ 25 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ 15ਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਬੀਜੇਪੀ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Droupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President |url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291 |access-date=2022-06-21 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Deutsche Welle&quot;&gt;{{cite news |title=India: Tribal politician Draupadi Murmu wins presidential vote {{!}} DW {{!}} 21.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-tribal-politician-draupadi-murmu-wins-presidential-vote/a-62559372 |access-date=23 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ 2015 ਅਤੇ 2021 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2004 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Droupadi Murmu: India's first tribal president takes oath |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-61892776 |access-date=25 July 2022 |work=BBC News |date=25 July 2022}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ 1979 ਤੋਂ 1983 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1997 ਤੱਕ ਰਾਏਰੰਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;first2&quot;&gt;{{cite news |title=India: BJP backs tribal politician Draupadi Murmu for president against former ally {{!}} DW {{!}} 18.07.2022 |url=https://www.dw.com/en/india-bjp-backs-tribal-politician-draupadi-murmu-for-president-against-former-ally/a-62505626 |access-date=22 July 2022 |work=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੂਨ 1958 ਨੂੰ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਈਦਾਪੋਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਿਰਾਂਚੀ ਨਾਰਾਇਣ ਟੂਡੂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|title=Smt. Droupadi Murmu|website=Odisha Helpline|access-date=27 July 2015|archive-date=8 ਅਕਤੂਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008190558/http://www.odishahelpline.com/Profile-of-Smt-Droupadi-Murmu-of-RAIRANGPUR-constituency-4.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਸੰਤਟਲ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ [[ਸੰਥਾਲ ਕਬੀਲਾ|ਰੱਖਦੀ]] ਹੈ|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/draupadi-murmu-president-of-india-982961-2017-06-15|title=Draupadi Murmu may soon be the President of India: Know all about her|website=indiatoday}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼ਿਆਮ ਚਰਨ ਮੁਰਮੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ref_sons&quot;&gt;http://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==

=== ਰਾਜਨੀਤੀ ===
ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਅਤੇ [[ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ]] ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ 6 ਮਾਰਚ, 2000 ਤੋਂ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ 6 ਅਗਸਤ, 2002 ਤੋਂ 16 ਮਈ, 2004 ਤੱਕ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਲ 2000 ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਇਰੰਗਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|access-date=2015-05-12|archive-date=2015-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

=== ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ===
ਉਹ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਨੇਤਾ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਹੈ ਜਿਸ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Smt. Droupadi Murmu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;myref3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://odishasuntimes.com/127361/odisha-bjp-leader-droupadi-murmu-appointed-as-jharkhand-guv/|title=Ex Odisha minister Draupadi Murmu new Jharkhand Guv|website=Odisha SunTimes|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਮੁਰਮੂ ਨੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908, ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1949 ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਮੁਰਮੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਘੁਬਰ ਦਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ- ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ।

=== 2022 ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ===
ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।

ਸਾਰੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜੂ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਵਾਈਐਸਆਰ ਕਾਂਗਰਸ, ਝਾਰਖੰਡ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ, ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸੈਕੂਲਰ), ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ) ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮੁਰਮੂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons|Draupadi Murmu|ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]</text>
      <sha1>51a33p85vqiz7b00zp2wp55mk9506r1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grenzsoldat</title>
    <ns>3</ns>
    <id>128718</id>
    <revision>
      <id>609098</id>
      <parentid>566994</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T21:48:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vincent Vega</username>
        <id>32874</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vincent Vega ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:C. Cavad]] ਨੂੰ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grenzsoldat]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/C. Cavad|C. Cavad]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Grenzsoldat|Grenzsoldat]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=CCavadov}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:52, 3 ਜੁਲਾਈ 2020 (UTC)</text>
      <sha1>cgazlhnqr73jfgrlr6niuvivk88s309</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141224</id>
    <revision>
      <id>609157</id>
      <parentid>608907</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:23:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12540" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 12.01.2022–21.04.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 22.04.2022–30.07.2022
|-
! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ]] || 12-01-2022 || 1 || [[ਸੰਸਾਰ]] || 22.04.2022
|-
| 2 || [[ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ]] || 13-01-2022 || 2 || [[ਈਕੁਮੇਨ]] || 23.04.2022
|-
| 3 || [[ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਕਲਾ]] || 14-01-2022 || 3 || [[ਅਲਾਸਕਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 24.04.2022
|-
| 4 || [[ਜਰਮਨ ਕਲਾ]] || 15-01-2022 || 4 || [[ਸਲਾਨਾ ਚੱਕਰ]] || 25.04.2022
|-
| 5 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ]] || 16-01-2022 || 5 || [[ਐਂਥਰੋਪੋਸਫੀਅਰ]] || 26.04.2022
|-
| 6 || [[ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਲਾ]] || 17-01-2022 || 6 || [[ਬਾਇਓਸਪੀਲੋਜੀ]] || 27.04.2022
|-
| 7 || [[ਮਲੇਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ]] || 18-01-2022 || 7 || [[ਕੈਸਕੇਡਜ਼ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 28.04.2022
|-
| 8 || [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਕਲਾ]] || 19-01-2022 || 8 || [[ਕਾਲਕ੍ਰਮ]] || 29.04.2022
|-
| 9 || [[ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ]] || 20-01-2022 || 9 || [[ਧਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹਫ਼ਤਾ]] || 30.04.2022
|-
| 10 || [[ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਕਲਾ]] || 21-01-2022 || 10 || [[ਐਸਡੈਟ]] || 01.05.2022
|-
| 11 || [[ਕਲਾ ਸੰਸਾਰ]] || 22-01-2022 || 11 || [[ਭੂ-ਰਸਾਇਣ]] || 02.05.2022 
|-
| 12 || [[ਤੁਵਾਲੂ ਦੀ ਕਲਾ]] || 23-01-2022 || 12 || [[ਜੀਓਇਨਫੋਰਮੈਟਿਕਸ]] || 03.05.2022
|-
| 13 || [[ਸੋਮਾਲੀ ਕਲਾ]] || 24-01-2022 || 13 || [[ਜਿਓਮਕੈਨਿਕਸ]] || 04.05.2022
|-
| 14 || [[ਕੋਰੀਆਈ ਕਲਾ]] || 25-01-2022 || 14 || [[ਜਿਓਰੈਫ]] || 05.05.2022
|-
| 15 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਦੀਆਂ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 26-01-2022 || 15 || [[GNS ਵਿਗਿਆਨ]] || 06.05.2022
|-
| 16 || [[ਤੁਰਕੀ ਕਲਾ]] || 27-01-2022 || 16 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਕਾਸ]] || 07.05.2022
|-
| 17 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 28-01-2022 || 17 || [[ਪੈਲੀਓਜੀਓਸਾਇੰਸ]] || 08.05.2022
|-
| 18 || [[ਜਾਰਡਨ ਦੀ ਕਲਾ]] || 29-01-2022 || 18 || [[ਪੈਲੀਓਇੰਟੈਂਸਿਟੀ]] || 09.05.2022
|-
| 19 || [[ਚਿਲੀ ਕਲਾ]] || 30-01-2022 || 19 || [[ਪੈਲੀਓਨਟੋਲੋਜੀ]] || 10.05.2022
|-
| 20 || [[ਸਰਬੀਆਈ ਕਲਾ]] || 31-01-2022 || 20 || [[ਭੌਤਿਕ ਭੂਗੋਲ]] || 11.05.2022
|-
| 21 || [[ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਲਾ]] || 01-02-2022 || 21 || [[ਸੈਡਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] || 12.05.2022
|-
| 22 || [[ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਕਲਾ]] || 02-02-2022 || 22 || [[ਭੂਚਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 13.05.2022
|-
| 23 || [[ਕੁੱਕ ਟਾਪੂ ਕਲਾ]] || 03-02-2022 || 23 || [[ਮਿੱਟੀ ਸੂਰਜੀਕਰਣ]] || 14.05.2022
|-
| 24 || [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕਲਾ]] || 04-02-2022 || 24 || [[ਠੋਸ ਧਰਤੀ‎]] || 15.05.2022
|-
| 25 || [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 05-02-2022 || 25 || [[ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 16.05.2022
|-
| 26 || [[ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 06-02-2022 || 26 || [[ਟ੍ਰੈਵਰਸ (ਸਰਵੇਖਣ)]] || 17.05.2022
|-
| 27 || [[ਕਤਰ ਕਲਾ]] || 07-02-2022 || 27 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪੜਾਅ]] || 18.05.2022
|-
| 28 || [[ਲਾਓ ਕਲਾ]] || 08-02-2022 || 28 || [[ਉਪ-ਤੂਫਾਨ]] || 19.05.2022
|-
| 29 || [[ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 09-02-2022 || 29 || [[ਜਾਰਾਮੀਲੋ ਰਿਵਰਸਲ]] || 20.05.2022
|-
| 30 || [[ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 10-02-2022 || 30 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ]] || 21.05.2022
|-
| 31 || [[ਵੈਲਸ਼ ਕਲਾ]] || 11-02-2022 || 31 || [[ਭੂ-ਕੇਂਦਰੀ ਔਰਬਿਟ]] || 22.05.2022
|-
| 32 || [[ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਲਾ]] || 12-02-2022 || 32 || [[ਥਰਮੋਪੌਜ਼]] || 23.05.2022
|-
| 33 || [[ਪੋਲਿਸ਼ ਕਲਾ]] || 13-02-2022 || 33 || [[ਟਰਬੋਪੌਜ਼]] || 24.05.2022
|-
| 34 || [[ਓਵਰ ਮਾਡਲ ਵਾਲੀ ਖੋਪੜੀ]] || 14-02-2022 || 34 || [[ਕੁਨਿਉ ਕੁਆਂਟੁ]] || 25.05.2022
|-
| 35 || [[ਬੋਸਨੀਆ ਅਤੇ ਹਰਜ਼ੇਗੋਵੀਨਾ ਕਲਾ]] || 15-02-2022 || 35 || [[ਡੈਂਡੇਲੀਅਨ ਊਰਜਾ]] || 26.05.2022
|-
| 36 || [[ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਕਲਾ]] || 16-02-2022 || 36 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਭਾਗ]] || 27.05.2022
|-
| 37 || [[ਅਲਮੈਨਕ ਕਲਾ]] || 17-02-2022 || 37 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ]] || 28.05.2022
|-
| 38 || [[ਆਰਟਬੈਂਕ]] || 18-02-2022 || 38 || [[ਤਾਨੀਆ ਏਬੀ]] || 29.05.2022
|-
| 39 || [[ਗਲੋਬਲ ਕਲਾ]] || 19-02-2022 || 39 || [[ਐਡ ਬੇਅਰਡ]] || 30.05.2022
|-
| 40 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੀਵਰ]] || 20-02-2022 || 40 || [[ਰਵਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ]] || 31.05.2022
|-
| 41 || [[ਕੈਨੇਡਾ ਹਾਊਸ]] || 21-02-2022 || 41 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਬਾਰਕਲੇ]] || 01.06.2022
|-
| 42 || [[ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਪ੍ਰੈਸ]] || 22-02-2022 || 42 || [[ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਂਪੀਅਰ]] || 02.06.2022
|-
| 43 || [[ਰਾਇਲ ਆਰਟੇਲ]] || 23-02-2022 || 43 || [[ਵਾਇਲੇਟ ਕੋਰਡਰੀ]] || 03.06.2022
|-
| 44 || [[ਪੀਟਰ ਮਿਸ਼ੇਲ]] || 24-02-2022 || 44 || [[ਪੈਲੇ ਹੁਲਡ]] || 04.06.2022
|-
| 45 || [[ਕੈਰੀ ਮੌਰਿਸ]] || 25-02-2022 || 45 || [[ਜ਼ਿਕੀ ਸ਼ੇਕਡ]] || 05.06.2022
|-
| 46 || [[ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 26-02-2022 || 46 || [[ਇਵਾਨ ਵਿਸਿਨ]] || 06.06.2022
|-
| 47 || [[ਅਰਬੇਸਕ]] || 27-02-2022 || 47 || [[ਜੇਮਸ ਕੇਚਲ]] || 07.06.2022
|-
| 48 || [[ਚੰਪਾ ਦੀ ਕਲਾ]] || 28-02-2022 || 48 || [[ਬਿਮਲ ਮੁਖਰਜੀ]] || 08.06.2022
|-
| 49 || [[ਰੇਨਰ ਕਰੋਨ]] || 01-03-2022 || 49 || [[ਕਲੇਰ ਫਰਾਂਸਿਸ]] || 09.06.2022
|-
| 50 || [[ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ]] || 02-03-2022 || 50 || [[ਨਥਾਨਿਏਲ ਪੋਰਟਲਾਕ]] || 10.06.2022
|-
| 51 || [[ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]] || 03-03-2022 || 51 || [[ਯੂਰੀ ਲਿਸਿਆਨਸਕੀ ]] || 11.06.2022
|-
| 52 || [[ਪਲਿੰਕਾਰਟ]] || 04-03-2022 || 52 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੈਕਿਨੋਟ]] || 12.06.2022
|-
| 53 || [[ਮੂਰਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ]] || 05-03-2022 || 53 || [[ਜੀਓਨ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ)]] || 13.06.2022
|-
| 54 || [[ਦਾਨ ਲਈ ਕਲਾ]] || 06-03-2022 || 54 || [[ਟ੍ਰੈਵਿਸ ਲੁਡਲੋ]] || 14.06.2022
|-
| 55 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਲੋਕ ਕਲਾ]] || 07-03-2022 || 55 || [[ਜਾਰਜ ਸ਼ੈਲਵੋਕ]] || 15.06.2022
|-
| 56 || [[ਆਰਟਵਾਸ਼ਿੰਗ]] || 08-03-2022 || 56 || [[ਵੀਨਸ ਦੀ ਪੱਟੀ]] || 16.06.2022
|-
| 57 || [[ਮੈਕਰੋਨੀ ਕਲਾ]] || 09-03-2022 || 57 || [[ਭੂਗੋਲਿਕ ਜ਼ੋਨ]] || 17.06.2022
|-
| 58 || [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਕਲਾ]] || 10-03-2022 || 58 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੰਸਾਰ]] || 18.06.2022
|-
| 59 || [[ਡਰੋਨ ਕਲਾ]] || 11-03-2022 || 59 || [[ਗਦਾਨੀ]] || 19.06.2022
|-
| 60 || [[ਕਾਗਜ਼ੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 12-03-2022 || 60 || [[ਖੰਟੀ ਸਾਗਰ]] || 20.06.2022
|-
| 61 || [[ਫਿਜ਼ੀਓਪਲਾਸਟਿਕ ਕਲਾ]] || 13-03-2022 || 61 || [[ਮੇਸੋਪਲੇਟਸ]] || 21.06.2022
|-
| 62 || [[ਕਲਾ ਸਕੂਲ]] || 14-03-2022 || 62 || [[ਗਲੋਬਲ ਦਿਮਾਗ]] || 22.06.2022
|-
| 63 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 15-03-2022 || 63 || [[ਐਡਵਰਡ ਲੈਟੀਮਰ ਬੀਚ ਜੂਨੀਅਰ]] || 23.06.2022
|-
| 64 || [[ਭੂਮੀ ਕਲਾ]] || 16-03-2022 || 64 || [[ਜਿਓਟਾਰਗੇਟਿੰਗ]] || 24.06.2022
|-
| 65 || [[ਵਿਚਾਰ ਕਲਾ]] || 17-03-2022 || 65 || [[ਜਿਓਮੈਸੇਜਿੰਗ]] || 25.06.2022
|-
| 66 || [[ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਕਲਾ]] || 18-03-2022 || 66 || [[ਭੂ-ਵਾੜ]] || 26.06.2022
|-
| 67 || [[ਸੰਦਰਭ ਕਲਾ]] || 19-03-2022 || 67 || [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੌਂਸਲ]] || 27.06.2022
|-
| 68 || [[ਚੈਂਪਮੋਲ]] || 20-03-2022 || 68 || [[ਵੈਬ ਚਿਲੀਜ਼]] || 28.06.2022
|-
| 69 || [[ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਕਲਾ]] || 21-03-2022 || 69 || [[ਐਰੋਸੋਲ]] || 29.06.2022
|-
| 70 || [[ਅਮੀਨਾ ਅਹਿਮਦ ਆਹੂਜਾ]] || 22-03-2022 || 70 || [[ਹੇਟਰੋਸਫੀਅਰ]] || 30.06.2022
|-
| 71 || [[ਲਕਸ਼ਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਹਾਰੇ]] || 23-03-2022 || 71 || [[ਪਰਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ]] || 01.07.2022
|-
| 72 || [[ਸੂਜ਼ੀ ਗੈਬਲਿਕ]] || 24-03-2022 || 72 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾ]] || 02.07.2022
|-
| 73 || [[ਡਾਂਸ ਆਲੋਚਨਾ]] || 25-03-2022 || 73 || [[ਹਵਾ ਦੀ ਖੜੋਤ]] || 03.07.2022
|-
| 74 || [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਨੇਮਾ]] || 26-03-2022 || 74 || [[ਮੇਸੋਪੌਜ਼]] || 04.07.2022
|-
| 75 || [[ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਨਾ]] || 27-03-2022 || 75 || [[ਕਾਲਾ ਕਾਰਬਨ]] || 05.07.2022
|-
| 76 || [[ਲੌਰਾ ਹਾਰਡਿੰਗ]] || 28-03-2022 || 76 || [[ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਦੀ]] || 06.07.2022
|-
| 77 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੇਨਕਸ]] || 29-03-2022 || 77 || [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਜੈੱਟ]] || 07.07.2022
|-
| 78 || [[ਰੋਵਨ ਮੂਰ]] || 30-03-2022 || 78 || [[ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨ]] || 08.07.2022
|-
| 79 || [[ਸਾਰਾ ਰਹਿਬਰ]] || 31-03-2022 || 79 || [[ਧੁੰਦ ਦਾ ਧਨੁਸ਼]] || 09.07.2022
|-
| 80 || [[ਸਟੈਪਫਰਹੌਸ]] || 01-04-2022 || 80 || [[ਡੀਜ਼ਲ ਨਿਕਾਸ]] || 10.07.2022
|-
| 81 || [[ਹੈਗੋਇਟਾ]] || 02-04-2022 || 81 || [[ਫਰਾਜ਼ੀਲ ਬਰਫ਼]] || 11.07.2022
|-
| 82 || [[ਫੌਜੀ ਕਲਾ]] || 03-04-2022 || 82 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਰਤ]] || 12.07.2022
|-
| 83 || [[ਡਾਈਂਗ ਗੌਲ]] || 04-04-2022 || 83 || [[ਧਰੁਵੀ ਔਰਬਿਟ]] || 13.07.2022
|-
| 84 || [[ਯੁੱਧ ਕਲਾਕਾਰ]] || 05-04-2022 || 84 || [[ਅਨੀਸ਼ੀਅਨ]] || 14.07.2022
|-
| 85 || [[ਰੋਵਨ ਕ੍ਰੋ]] || 06-04-2022 || 85 || [[ਸਾਦੁਨ ਬੋਰੋ]] || 15.07.2022
|-
| 86 || [[ਸੈਮੂਅਲ ਰੈਡਗ੍ਰੇਵ]] || 07-04-2022 || 86|| [[ਐਲਨ ਪ੍ਰਿਡੀ]] || 16.07.2022
|-
| 87 || [[ਅਨਸਰੇਟਡ]] || 08-04-2022 || 87 || [[ਵਿਕਟਰ ਕਲੱਬ]] || 17.07.2022
|-
| 88 || [[ਅਲਟਰਮੋਡਰਨ]] || 09-04-2022 || 88 || [[ਜੇਮਸ ਪਾਰਕਿੰਸਨ]] || 18.07.2022
|-
| 89 || [[ਕੋਡਿਕੋਲੋਜੀ]] || 10-04-2022 || 89 || [[ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਡੀ ਗ੍ਰਾਜ਼ੀਆ]] || 19.07.2022
|-
| 90 || [[ਸਥਾਨਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ]] || 11-04-2022 || 90 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਿਗਰੈਸ਼ਨ]] || 20.07.2022
|-
| 91 || [[ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਲਾਈਨ]] || 12-04-2022 || 91 || [[ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼]] || 21.07.2022
|-
| 92 || [[ਮਾਸ]] || 13-04-2022 || 92 || [[ਬਿਲ ਕਿੰਗ (ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਅਫਸਰ)]] || 22.07.2022
|-
| 93 || [[ਕੁਬਾ ਕਲਾ]] || 14-04-2022 || 93 || [[ਮਾਰਕ ਬੀਓਮੋਂਟ (ਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ)]] || 23.07.2022
|-
| 94 || [[ਪੂਰਬੀਵਾਦ]] || 15-04-2022 || 94 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 24.07.2022
|-
| 95 || [[ਟੋਂਡੋ (ਕਲਾ)]] || 16-04-2022 || 95 || [[ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ]] || 25.07.2022
|-
| 96 || [[ਯੂਰਪ ਦੀ ਕਲਾ]] || 17-04-2022 || 96 || [[ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 26.07.2022
|-
| 97 || [[ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 18-04-2022
|-
| 98 || [[ਤਕਨੀਕੀ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 19-04-2022
|-
| 99 || [[ਸੂਡੋਰੀਅਲਿਜ਼ਮ]] || 20-04-2022
|-
| 100 || [[ਨਿਊਰੋਆਰਥਿਸਟਰੀ]] || 21-04-2022
|}</text>
      <sha1>m4qwhym8yvdmgmoygfzs6t424tl883x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141593</id>
    <revision>
      <id>609125</id>
      <parentid>609039</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:28:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4800" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 01.05.2022– 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 
|-
| 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022
|-
| 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022
|-
| 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022
|-
| 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022
|-
| 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022
|-
| 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022
|-
| 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 
|-
| 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022
|-
| 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022
|-
| 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022
|-
| 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022
|-
| 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022
|-
| 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022
|-
| 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022
|-
| 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022
|-
| 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022
|-
| 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022
|-
| 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022
|-
| 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022
|-
| 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022
|-
| 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022
|-
| 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022
|-
| 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022
|-
| 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022
|-
| 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022
|-
| 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022
|-
| 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022
|-
| 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022
|-
| 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022
|-
| 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022
|-
| 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022
|-
| 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]]  || 2-06-2022
|-
| 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] ||  3-06-2022, 
|-
| 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022
|-
| 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022
|-
| 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022
|-
| 38 || [[ਕੁਰਮ]]  || 7-06-2022
|-
| 39 || [[ਵਾਮਨ]]  || 8-06-2022
|-
| 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022
|-
| 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022
|-
| 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022
|-
| 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]]  ||  12-06-2022
|-
| 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022
|-
| 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022
|-
| 46  || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022
|-
| 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] ||  16-06-2022
|-
| 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] ||  17-06-2022
|-
| 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] ||  18-06-2022
|-
| 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022
|-
| 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022
|-
| 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022
|-
| 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022
|-
| 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022
|-
| 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022
|-
| 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022
|-
| 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 
|-
| 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022
|-
| 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022
|-
| 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022
|-
| 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022
|-
| 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022
|-
| 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022
|-
| 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022
|-
| 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022
|-
| 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022
|-
| 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022
|-
| 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022
|-
| 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022
|-
| 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022
|-
| 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022
|-
| 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022
|-
| 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022
|-
| 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022
|-
| 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022
|-
| 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022
|-
| 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022
|-
| 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022
|-
| 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022
|-
| 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022
|-
| 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022
|-
| 82 || [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] || 21-07-2022
|-
| 83 || [[ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ]] || 22-07-2022
|-
| 84 || [[ਆਨੰਦੀਬਾਈ]] || 23-07-2022
|-
| 85 || [[ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ)]] || 24-07-2022
|-
| 86 || [[ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ]] || 25-07-2022
|-
| 87 || [[ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ]] || 26-07-2022
|}</text>
      <sha1>8g5wp2c3dt8l503kuh4opgd8ymafmnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Dugal harpreet/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>143299</id>
    <revision>
      <id>609068</id>
      <parentid>608825</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T14:52:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2884" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 17.06.2022 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ ਉੜਦ]] || 17-06-2022
|-
| 2 || [[ਜਿਮੀਕੰਦ]] || 18-06-2022
|-
| 3 || [[ਬਰਗੇਨੀਆ]] || 19-06-2022
|-
| 4 || [[ਕਲੀਵੀਆ]] || 20-06-2022
|-
| 5 || [[ਲੂਮਾ (ਪੌਦਾ)]] || 21-06-2022
|-
| 6 || [[ਅਰੁਮ]] || 22-06-2022
|-
| 7 || [[ਬੇਲੇਵਾਲੀਆ]] || 23-06-2022
|-
| 8 || [[ਅਰਬੀਅਨ ਜੈਸਮੀਨ]] || 24-06-2022
|-
| 9 || [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦਿਵਸ]] || 25-06-2022
|-
| 10 || [[ਪੂਰਨਾ ਨਦੀ (ਗੁਜਰਾਤ)]] || 26-06-2022
|-
| 11 || [[ਗਲੈਡੀਓਲਸ]] || 27-06-2022
|-
| 12 || [[ਨਾਗ ਕੇਸਰ]] || 28-06-2022
|-
| 13 || [[ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬ ਵਰਜੀਨੀਆ]] || 29-06-2022
|-
| 14 || [[ਚਾਗਰੇਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 30-06-2022
|-
| 15 || [[ਰੁਬੀਏਸੀ]] || 01-07-2022
|-
| 16 || [[ਜ਼ਾਮੀਆ]] || 02-07-2022
|-
| 17 || [[ਚੁਕੰਦਰ]] || 03-07-2022
|-
| 18 || [[ਆਬੂਜਮਾੜ]] || 04-07-2022
|-
| 19 || [[ਪਾਲ ਗੋਗਾਂ]] || 05-07-2022
|-
| 20 || [[ਸਮਰਸੈੱਟ ਮਾਮ]] || 06-07-2022
|-
| 21 || [[ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 07-07-2022
|-
| 22 || [[ਮੋਲਾਈ ਜੰਗਲ]] || 08-07-2022
|-
| 23 || [[ਨਾਮਦਾਫਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 09-07-2022
|-
| 24 || [[ਨਮੰਗਲਮ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲ]] || 10-07-2022
|-
| 25 || [[ਕੀਬੁਲ ਲਾਮਜਾਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 11-07-2022
|-
| 26 || [[ਕੁਕਰੈਲ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 12-07-2022
|-
| 27 || [[ਸਾਰੰਡਾ ਜੰਗਲ]] || 13-07-2022
|-
| 28 || [[ਵੈਂਡਲੁਰ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 14-07-2022
|-
| 29 || [[ਸ਼ੈਟੀਹੱਲੀ]] || 15-07-2022
|-
| 30 || [[ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 16-07-2022
|-
| 31 || [[ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ]] || 17-07-2022
|-
| 32 || [[ਬੈਕੁੰਠਪੁਰ ਜੰਗਲ ]] || 18-07-2022
|-
| 33 || [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 19-07-2022
|-
| 34 || [[ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] || 20-07-2022
|-
| 35 || [[ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 21-07-2022
|-
| 36 || [[ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 22-07-2022
|-
| 37 || [[ਮਹਾਦੇਈ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 23-07-2022
|-
| 38 || [[ ਨਗਰਹੋਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 24-07-2022
|-
| 39 || [[ ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 25-07-2022
|}</text>
      <sha1>nkld0usfukz6lur8yo4ect0195labd7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143518</id>
    <revision>
      <id>609119</id>
      <parentid>609031</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:11:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6961" xml:space="preserve">{{Infobox royalty|name=ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I|succession=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|33x30px]] [[Maratha Empire|Maratha]] ruler of [[Banda (state)|Banda]]|reign=1753–1761|predecessor=[[ਬਾਜੀਰਾਓ I]], [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੇ ਪੇਸ਼ਵਾ|successor=[[ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ I]]|birth_date=1734|birth_place=ਮਸਤਾਨੀ ਮਹਲ, [[ਸ਼ਨੀਵਰਵਾੜਾ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]]|death_date={{date of death and age|1761|1|18|1734|df=y}}, [[Bharatpur, India|Bharatpur]], [[India]].|spouse=ਲਾਲ ਕੰਵਰ &lt;br&gt; ਮਹਿਰਾਮਬਾਈ|issue=[[ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ I]]|full name=ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I|house=[[ਬੰਦਾ (sਰਾਜ)|ਬੰਦਾ]] ([[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]])|father=[[ਬਾਜੀਰਾਓ I ]]|mother=[[ਮਸਤਾਨੀ]]}}
'''ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ''' ਪਹਿਲਾ (1734 – 18 ਜਨਵਰੀ 1761) ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਂਦਾ ਦੇ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਉਹ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ [[ਮਸਤਾਨੀ]] ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;BSR_2005&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0hKthqa2kkQC&amp;pg=PA22|title=Rani of Jhansi|author=Bhawan Singh Rana|date=1 January 2005|publisher=Diamond|isbn=978-81-288-0875-3|pages=22–23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Chid_1951&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E0bRAAAAMAAJ|title=The Inwardness of British Annexations in India|author=Chidambaram S. Srinivasachari (dewan bahadur)|publisher=University of Madras|year=1951|page=219}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ongF6dkNKAcC&amp;pg=PA162|title=The Indian Portrat, 1560–1860|author1=Rosemary Crill|author2=Kapil Jariwala|publisher=Mapin Publishing Pvt Ltd|year=2010|isbn=978-81-89995-37-9|page=162}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ [[ਮਸਤਾਨੀ]], ਛਤਰਸਾਲ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਤਨੀ ਰੁਹਾਨੀ ਬਾਈ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਬਾਜੀਰਾਓ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ [[ਹਿੰਦੂ]] ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ [[ਇਸਲਾਮ|ਮੁਸਲਿਮ]] ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਉਪਨਯਨ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ|ਮਰਾਠਾ]] ਕੁਲੀਨ ਅਤੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਮਸਤਾਨੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

== ਸ਼ਾਸ਼ਨਕਾਲ ==
ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਉੱਤਰੀ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ [[ਬਾਂਦਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਬਾਂਦਾ]] ਅਤੇ ਕਾਲਪੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਉਹ [[ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ]], [[ਮਲਹਾਰਰਾਓ]] ਹੋਲਕਰ, ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ, ਜਾਨਕੋਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ 1757-1758 ਵਿੱਚ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਗਿਆ ਅਤੇ 1758 ਵਿੱਚ ਅਟਕ, [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]], ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਉਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।

1761 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ [[ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ]] ਦੀਆਂ ਮਰਾਠਿਆਂ ਅਤੇ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫਗਾਨ]] ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ [[ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ|ਪਾਨੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ]] ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਉਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਡੀਗ ਵਿਖੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;pg=PA407|title=The Cambridge History of India: Turks and Afghans|author=Henry Dodwell|publisher=CUP Archive|year=1958|pages=407–|id=GGKEY:96PECZLGTT6}}&lt;/ref&gt;

== ਵੰਸ਼ਜ ==
ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ([[ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ]]) (1758-1802), ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਾਂਦਾ (ਵਰਤਮਾਨ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਵਾਬ ਬਣ ਗਿਆ, ਜੋ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸੀ। ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਰਾਠਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ, ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਂਦਾ ਦਾ ਨਵਾਬ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਹਿਯੋਗੀ ਰਾਮਸਿੰਘ ਭੱਟ ਨੂੰ ਕਾਲਿੰਜਰ ਦਾ ਕੋਤਵਾਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;google2&quot;&gt;{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=E0bRAAAAMAAJ&amp;q=shamsher+bahadur+subedar+jhansi|title=The Inwardness of British Annexations in India - Chidambaram S. Srinivasachari (dewan bahadur)|date=2009-02-12|accessdate=2015-06-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]</text>
      <sha1>trv2lv8npucdw69iyto162kupcx73kl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:தமிழன் தியாகராஜன்</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143539</id>
    <revision>
      <id>609053</id>
      <timestamp>2022-07-25T12:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="277" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=தமிழன் தியாகராஜன்}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:00, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>drzoji64cmtixpoj9qjcu8npcdzcywm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vanjaclawthorne</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143540</id>
    <revision>
      <id>609055</id>
      <timestamp>2022-07-25T12:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Vanjaclawthorne}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:26, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>0c8wttxmu6m3vwekp2uv0zyfzxe3h7t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vanjaclawthorne/common.css</title>
    <ns>2</ns>
    <id>143541</id>
    <revision>
      <id>609056</id>
      <timestamp>2022-07-25T12:29:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vanjaclawthorne</username>
        <id>42666</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;@import url('https://fonts.googleapis.com/css2?family=Noto+Sans+Gurmukhi:wght@300&amp;display=swap');  html, body {   font-family: 'Noto Sans Gurmukhi', sans-serif;   font-weight: 300; }  .mw-body-content {     font-size: 1.04em;        line-height: 1.6em;     letter-spacing: 0.025em;     word-spacing: 0.04em;     }  h1, h2, h3, h4, h5, .mw-body h1, .mw-body h2, .mw-body h3, .mw-body h4 {   font-family: 'Noto Sans Gurmukhi', sans-serif;   font-weight:...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>css</model>
      <format>text/css</format>
      <text bytes="481" xml:space="preserve">@import url('https://fonts.googleapis.com/css2?family=Noto+Sans+Gurmukhi:wght@300&amp;display=swap');

html, body {
  font-family: 'Noto Sans Gurmukhi', sans-serif;
  font-weight: 300;
}

.mw-body-content {
    font-size: 1.04em;   
    line-height: 1.6em;
    letter-spacing: 0.025em;
    word-spacing: 0.04em;    
}

h1, h2, h3, h4, h5, .mw-body h1, .mw-body h2, .mw-body h3, .mw-body h4 {
  font-family: 'Noto Sans Gurmukhi', sans-serif;
  font-weight: 500;
  border-bottom: none;
}</text>
      <sha1>ohiqzt5pfn4co40vg08ilp29lnn1303</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Pyeknu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143542</id>
    <revision>
      <id>609058</id>
      <timestamp>2022-07-25T12:39:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Pyeknu}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:39, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>mdejvaqa3y487pypos7x120bxtfpva0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nalbarian</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143543</id>
    <revision>
      <id>609065</id>
      <timestamp>2022-07-25T14:32:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Nalbarian}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:32, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>0kzle0tgr0rughi28ucahz3whz5jtn9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143544</id>
    <revision>
      <id>609066</id>
      <timestamp>2022-07-25T14:45:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1025306732|Netravali Wildlife Sanctuary]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7424" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Netravali.jpg|thumb|250x250px| ਨੇਤਰਾਵਲੀ]]
'''ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ''' ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ [[ਗੋਆ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g4444110-d4435755-Reviews-Netravali_Wildlife_Sanctuary-Netravali_South_Goa_District_Goa.html|title=Netravali Wildlife Sanctuary - 2020 All You Need to Know BEFORE You Go (with Photos)|website=Tripadvisor|language=en|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਇਹ [[ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ]] ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 211km &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜਾਂ ਨੇਤੂਰਲੀ ਜ਼ੁਆਰੀ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਮੀਦਾਰ ਪਤਝੜ ਵਾਲੀ ਬਨਸਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾਬਹਾਰ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਸਦਾਬਹਾਰ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ; ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਾਲਾਨਾ ਝਰਨੇ ਵੀ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms|title=Netravali Wildlife Sanctuary|last=Deshpande|first=Abhijeet|website=Times of India Travel|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt;

== ਟਿਕਾਣਾ ==
ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਗੋਆ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 65 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਗੋਆ ਦੇ ਸੰਗੁਏਮ ਤਾਲੁਕਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਲੇਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਂਡੇਲੀ-ਅੰਸ਼ੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ, ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਕਰਨਾਟਕ, ਦੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ [[ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ|ਕੋਟੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]], ਗੋਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ|ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਦੇਈ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।, ਗੋਆ ਅਤੇ ਭੀਮਗੜ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਵਿੱਚ ਹੈੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indianmirror.com/tourism/netravaliwildlifesanctuary.html|title=Indian Tourism - Netravali Wildlife Sanctuary|website=www.indianmirror.com|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt;

== ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ==
ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਦੀਵੀ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਣਧਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚ ਗੌਰ ਜਾਂ ਇੰਡੀਅਨ ਬਾਇਸਨ ( ''ਬੌਸ ਗੌਰਸ'' ),&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms|title=Netravali Wildlife Sanctuary|last=Deshpande|first=Abhijeet|website=Times of India Travel|access-date=2020-05-08}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFDeshpande&quot;&gt;Deshpande, Abhijeet. [https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms &quot;Netravali Wildlife Sanctuary&quot;]. ''Times of India Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;8 May&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਮਾਲਾਬਾਰ ਜਾਇੰਟਸ ਸਕੁਆਇਰ ( ''ਰਤੁਫਾ ਇੰਡੀਕਾ'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://wildtrails.in/netravali-wildlife-sanctuary/|title=Netravali Wildlife Sanctuary|date=2017-09-23|website=WildTrails Recent Sightings {{!}} The One-Stop Destination for all your Wildlife Travels|language=en-US|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਚਾਰ-ਸਿੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਹਿਰਨ ਜਾਂ ਚੌਸਿੰਘਾ ( ''ਟੈਟਰਾਸੇਰਸ ਕਵਾਡ੍ਰੀਕੋਰਨਿਸ'' ), ਚੀਤਾ ( ''[[ਚਿੱਤਰਾ|ਪੈਂਥੇਰਾ ਪਾਰਡਸ]]'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਲਾ ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ ਆਦਿ ਹਨ। ਹੋਰ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਘਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੁਰਲੱਭ ਮਲਯਾਨ ਨਾਈਟ ਬਗਲਾ ( ''ਗੋਰਸੈਚਿਅਸ ਮੇਲਾਨੋਲੋਫਸ'' ), ਨੀਲਗਿਰੀ ਵੁੱਡ ਕਬੂਤਰ ( ''ਕੋਲੰਬਾ ਐਲਫਿੰਸਟੋਨੀ'' ), ਮਹਾਨ ਪਾਈਡ ਹੌਰਨਬਿਲ ( ''ਬੁਸੇਰੋਸ ਬਾਈਕੋਰਨਿਸ'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; ਸਲੇਟੀ-ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਬੁਲਬੁਲ ( ''ਪਾਈਕਨੋਨੋਟਸ ਪ੍ਰਾਇਓਸੇਫਾਲਸ'' ),&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hbw.com/|title=Handbook of the Birds of the World Alive {{!}} HBW Alive|website=www.hbw.com|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਚਿੱਟੇ-ਬੇਲੀ ਵਾਲੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ''ਸਾਈਨਿਸ ਪੈਲੀਪੇਸ'' ), ਵਾਈਨਾਡ ਲਾਫਿੰਗਥ੍ਰਸ਼ ( ''ਗਰੁਲੈਕਸ ਡੇਲੇਸਰਟੀ'' ), ਸਫੈਦ-ਬੇਲੀਡ ਟ੍ਰੀਪੀ ( ''ਡੈਂਡਰੋਸਿਟਾ'' ਲਿਊਕੋਗੈਸਟ੍ਰਾ), ਰੁਫਸ ਬੈਬਲਰ ( ''ਟਰਡੋਇਡਜ਼ ਸਬਰੂਫਾ'' ) ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਬਟਰਫਲਾਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਲਾਬਾਰ ਬੈਂਡਡ ਸਵੈਲੋਟੇਲ ( ''ਪੈਪਿਲਿਓ ਲਿਓਮੇਡਨ'' ), ਮਾਲਾਬਾਰ ਬੈਂਡਡ ਮੋਰ ( ''ਪੈਪਿਲਿਓ ਬੁੱਢਾ'' ), ਮਾਲਾਬਾਰ ਟ੍ਰੀ ਨਿੰਫ ( ''ਆਈਡੀਆ ਮਾਲਾਬਰੀਕਾ'' ), ਦੱਖਣੀ ਬਰਡਵਿੰਗ ( ''ਟ੍ਰੋਇਡਜ਼ ਮਿਨੋਸ'' ), ਲਿਬੇਰ ਨਾਉਰਾ (ਪੋਲੀ ''ਨਾਉਰਾ'' ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਾਲਾ ਰਾਜਾ ( ''ਚਰੈਕਸ ਸੋਲਨ'' ) ਅਤੇ ਰੈੱਡਸਪੌਟ ਡਿਊਕ ( ''ਡੋਫਲਾ ਈਵੇਲੀਨਾ'' ) ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;Goa Forest Department, Goa State, India.&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>f37koewyowv1odf7av9nlxfn46dtw2x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609067</id>
      <parentid>609066</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T14:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7414" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Netravali.jpg|thumb|250x250px| ਨੇਤਰਾਵਲੀ]]
'''ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ''' ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ [[ਗੋਆ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g4444110-d4435755-Reviews-Netravali_Wildlife_Sanctuary-Netravali_South_Goa_District_Goa.html|title=Netravali Wildlife Sanctuary - 2020 All You Need to Know BEFORE You Go (with Photos)|website=Tripadvisor|language=en|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਇਹ [[ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ]] ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 211km &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜਾਂ ਨੇਤੂਰਲੀ ਜ਼ੁਆਰੀ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਮੀਦਾਰ ਪਤਝੜ ਵਾਲੀ ਬਨਸਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾਬਹਾਰ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਸਦਾਬਹਾਰ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ; ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਾਲਾਨਾ ਝਰਨੇ ਵੀ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms|title=Netravali Wildlife Sanctuary|last=Deshpande|first=Abhijeet|website=Times of India Travel|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt;

== ਟਿਕਾਣਾ ==
ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਗੋਆ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 65 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਗੋਆ ਦੇ ਸੰਗੁਏਮ ਤਾਲੁਕਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਲੇਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਂਡੇਲੀ-ਅੰਸ਼ੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ, ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਕਰਨਾਟਕ, ਦੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ [[ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ|ਕੋਟੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]], ਗੋਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ|ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਦੇਈ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।, ਗੋਆ ਅਤੇ ਭੀਮਗੜ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਵਿੱਚ ਹੈੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indianmirror.com/tourism/netravaliwildlifesanctuary.html|title=Indian Tourism - Netravali Wildlife Sanctuary|website=www.indianmirror.com|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt;

== ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ==
ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਦੀਵੀ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਣਧਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚ ਗੌਰ ਜਾਂ ਇੰਡੀਅਨ ਬਾਇਸਨ ( ''ਬੌਸ ਗੌਰਸ'' ),&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms|title=Netravali Wildlife Sanctuary|last=Deshpande|first=Abhijeet|website=Times of India Travel|access-date=2020-05-08}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFDeshpande&quot;&gt;Deshpande, Abhijeet. [https://timesofindia.indiatimes.com/travel/things-to-do/netravali-wildlife-sanctuary/as52339139.cms &quot;Netravali Wildlife Sanctuary&quot;]. ''Times of India Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;8 May&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਮਾਲਾਬਾਰ ਜਾਇੰਟਸ ਸਕੁਆਇਰ ( ''ਰਤੁਫਾ ਇੰਡੀਕਾ'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://wildtrails.in/netravali-wildlife-sanctuary/|title=Netravali Wildlife Sanctuary|date=2017-09-23|website=WildTrails Recent Sightings {{!}} The One-Stop Destination for all your Wildlife Travels|language=en-US|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਚਾਰ-ਸਿੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਹਿਰਨ ਜਾਂ ਚੌਸਿੰਘਾ ( ''ਟੈਟਰਾਸੇਰਸ ਕਵਾਡ੍ਰੀਕੋਰਨਿਸ'' ), ਚੀਤਾ ( ''[[ਚਿੱਤਰਾ|ਪੈਂਥੇਰਾ ਪਾਰਡਸ]]'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਲਾ ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ ਆਦਿ ਹਨ। ਹੋਰ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਘਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੁਰਲੱਭ ਮਲਯਾਨ ਨਾਈਟ ਬਗਲਾ ( ''ਗੋਰਸੈਚਿਅਸ ਮੇਲਾਨੋਲੋਫਸ'' ), ਨੀਲਗਿਰੀ ਵੁੱਡ ਕਬੂਤਰ ( ''ਕੋਲੰਬਾ ਐਲਫਿੰਸਟੋਨੀ'' ), ਮਹਾਨ ਪਾਈਡ ਹੌਰਨਬਿਲ ( ''ਬੁਸੇਰੋਸ ਬਾਈਕੋਰਨਿਸ'' ),&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; ਸਲੇਟੀ-ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਬੁਲਬੁਲ ( ''ਪਾਈਕਨੋਨੋਟਸ ਪ੍ਰਾਇਓਸੇਫਾਲਸ'' ),&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hbw.com/|title=Handbook of the Birds of the World Alive {{!}} HBW Alive|website=www.hbw.com|access-date=2020-05-08}}&lt;/ref&gt; ਚਿੱਟੇ-ਬੇਲੀ ਵਾਲੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ''ਸਾਈਨਿਸ ਪੈਲੀਪੇਸ'' ), ਵਾਈਨਾਡ ਲਾਫਿੰਗਥ੍ਰਸ਼ ( ''ਗਰੁਲੈਕਸ ਡੇਲੇਸਰਟੀ'' ), ਸਫੈਦ-ਬੇਲੀਡ ਟ੍ਰੀਪੀ ( ''ਡੈਂਡਰੋਸਿਟਾ'' ਲਿਊਕੋਗੈਸਟ੍ਰਾ), ਰੁਫਸ ਬੈਬਲਰ ( ''ਟਰਡੋਇਡਜ਼ ਸਬਰੂਫਾ'' ) ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਬਟਰਫਲਾਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਲਾਬਾਰ ਬੈਂਡਡ ਸਵੈਲੋਟੇਲ ( ''ਪੈਪਿਲਿਓ ਲਿਓਮੇਡਨ'' ), ਮਾਲਾਬਾਰ ਬੈਂਡਡ ਮੋਰ ( ''ਪੈਪਿਲਿਓ ਬੁੱਢਾ'' ), ਮਾਲਾਬਾਰ ਟ੍ਰੀ ਨਿੰਫ ( ''ਆਈਡੀਆ ਮਾਲਾਬਰੀਕਾ'' ), ਦੱਖਣੀ ਬਰਡਵਿੰਗ ( ''ਟ੍ਰੋਇਡਜ਼ ਮਿਨੋਸ'' ), ਲਿਬੇਰ ਨਾਉਰਾ (ਪੋਲੀ ''ਨਾਉਰਾ'' ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਾਲਾ ਰਾਜਾ ( ''ਚਰੈਕਸ ਸੋਲਨ'' ) ਅਤੇ ਰੈੱਡਸਪੌਟ ਡਿਊਕ ( ''ਡੋਫਲਾ ਈਵੇਲੀਨਾ'' ) ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;Goa Forest Department, Goa State, India.&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>l8fmkny0fpe8z8jihzurbjjiytvreyw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Lorgadh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143545</id>
    <revision>
      <id>609069</id>
      <timestamp>2022-07-25T15:31:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Lorgadh}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:31, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>tb5olpgfnkfi3boeie507mlzr6jgb7z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143546</id>
    <revision>
      <id>609071</id>
      <timestamp>2022-07-25T15:45:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ''', ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।  == ਇਤਿਹਾਸ == ਜਦੋਂ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2449" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ''', ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜਦੋਂ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਲੰਘੇ। ਉਹ ਕੇਦਲੀ ਚੱਟੀ (ਕਲਾਂ) ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਗਯਾ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ|ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ]] ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.sgpc.net/gurdwara-gaz/2020/February/February-English.pdf|title=gurdwara-gaz/2020/February/February-English}}&lt;/ref&gt;

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਅਗਰਹਰੀ ਸਿੱਖ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੰਟਰਗੰਜ ਦੇ ਡੁਮਾਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20|title=10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>kguf1lgyh23zis3anb15trnr37ohvz1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609072</id>
      <parentid>609071</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T15:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2501" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ''', ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜਦੋਂ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਲੰਘੇ। ਉਹ ਕੇਦਲੀ ਚੱਟੀ (ਕਲਾਂ) ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਗਯਾ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ|ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ]] ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.sgpc.net/gurdwara-gaz/2020/February/February-English.pdf|title=gurdwara-gaz/2020/February/February-English}}&lt;/ref&gt;

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਅਗਰਹਰੀ ਸਿੱਖ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੰਟਰਗੰਜ ਦੇ ਡੁਮਾਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20|title=10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]</text>
      <sha1>4penvwqvdaxywdjtzqtqtsny259zwto</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609073</id>
      <parentid>609072</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T15:46:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2576" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ''', ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜਦੋਂ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਲੰਘੇ। ਉਹ ਕੇਦਲੀ ਚੱਟੀ (ਕਲਾਂ) ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਗਯਾ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ|ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ]] ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.sgpc.net/gurdwara-gaz/2020/February/February-English.pdf|title=gurdwara-gaz/2020/February/February-English}}&lt;/ref&gt;

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਅਗਰਹਰੀ ਸਿੱਖ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੰਟਰਗੰਜ ਦੇ ਡੁਮਾਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20|title=10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>onqh6ve8mr90t9jr9gsmj9qqh6mwhrq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609074</id>
      <parentid>609073</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T15:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2628" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ''', ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ, ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ [[ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜਦੋਂ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਲੰਘੇ। ਉਹ ਕੇਦਲੀ ਚੱਟੀ (ਕਲਾਂ) ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਗਯਾ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ|ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ]] ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.sgpc.net/gurdwara-gaz/2020/February/February-English.pdf|title=gurdwara-gaz/2020/February/February-English}}&lt;/ref&gt;

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਅਗਰਹਰੀ ਸਿੱਖ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੰਟਰਗੰਜ ਦੇ ਡੁਮਾਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20|title=10.1080/17448727.2018.1485381?journalCode=rsfo20}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ]]</text>
      <sha1>fba7mtiggy2reo0u988wo1uustzf9sz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143547</id>
    <revision>
      <id>609075</id>
      <timestamp>2022-07-25T15:55:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ''' ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਪੰਜ ਗੰਜ' ਕ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="664" xml:space="preserve">'''ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ''' ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਪੰਜ ਗੰਜ' ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿੱਸਾ 'ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ' ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।</text>
      <sha1>5o6hbi1aomtks6sj7emb6rbcqxa5x5o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609076</id>
      <parentid>609075</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T15:56:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="720" xml:space="preserve">'''ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ''' ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਪੰਜ ਗੰਜ' ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿੱਸਾ 'ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ' ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>rj6giptjtfk09f578hcqj3n9b55ncuz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609078</id>
      <parentid>609076</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:01:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="910" xml:space="preserve">'''ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ''' ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਪੰਜ ਗੰਜ' ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿੱਸਾ 'ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ' ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਪੰਜ ਗੰਜ''
*''ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ''
*''ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ''
*''ਮਾਅਰਕਾ–ਇ–ਕਰਬਲਾ'' 

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>oh8sw32kyfsh8xufguxuwutifgdf218</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609086</id>
      <parentid>609078</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:13:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1334" xml:space="preserve">'''ਮੁਹੰਮਦ ਬੂਟਾ ਗੁਜਰਾਤੀ''' ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਪੰਜ ਗੰਜ' ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿੱਸਾ 'ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ' ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਪੰਜ ਗੰਜ''(ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ, 1874)
*''ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ''(1868)
*''ਮਾਅਰਕਾ–ਇ–ਕਰਬਲਾ'' 
*''ਕਿੱਸਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਬਿਲਕੀਸ'' (1916) 
*''ਵਫ਼ਾਤ ਨਾਮਾ ਸਰਵਰ-ਏ-ਕਾਇਨਾਤ''
* ''ਚੰਦਰ ਬਦਨ''
* ''ਕਿੱਸਾ ਸ਼ੀਰੀਂ ਫ਼ਰਹਾਦ'' (1872)&lt;ref&gt;[http://www.bio-bibliography.com/authors/view/11612 Bio-bibliography.com - Authors&lt;!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان --&gt;]&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>dazasf0qtlacnk6c8za1b6osl87iikl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143548</id>
    <revision>
      <id>609077</id>
      <timestamp>2022-07-25T16:01:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;  == ਕਰੀਅਰ == ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2451" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>szch0qr7hiv5ym717m9qvmdy42tlmg4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609079</id>
      <parentid>609077</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2548" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]</text>
      <sha1>mke8iet27p2q5m68qikt2khttx4vrcu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609080</id>
      <parentid>609079</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:01:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2628" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]</text>
      <sha1>r67485o0z77qenrs0ei0ax80yv2rapj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609081</id>
      <parentid>609080</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:02:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2708" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>f8zluw0jhjkjcv26noxad58ll1eiiy2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609082</id>
      <parentid>609081</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:02:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦਾ ਮੈਂਬਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2813" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦਾ ਮੈਂਬਰ]]</text>
      <sha1>rkgdb3mkjckk2gberhtta4ksfx7d104</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609083</id>
      <parentid>609082</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:02:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>removed [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦਾ ਮੈਂਬਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2708" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>f8zluw0jhjkjcv26noxad58ll1eiiy2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609084</id>
      <parentid>609083</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:03:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2826" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>kyb08tzta3mjbyo56uodry90jrpvbrg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609085</id>
      <parentid>609084</parentid>
      <timestamp>2022-07-25T16:03:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2908" xml:space="preserve">ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ (ਜਨਮ 1 ਫਰਵਰੀ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/tejas-baroka-1082859|title=tejas-baroka}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਬਰੋਕਾ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਟੀਮ ਨੇ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ 10 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਜਰਾਤ ਲਾਇਨਜ਼]] ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2017-1078425/sunrisers-hyderabad-vs-gujarat-lions-6th-match-1082596/full-scorecard|title=ipl-2017-1078425}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2019-20-1196777/kerala-vs-delhi-elite-group-a-1203445/full-scorecard|title=ranji-trophy-2019-20-}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ 2021 ਨੂੰ 2021-22 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2021-22-1280193/delhi-vs-haryana-elite-group-c-1280368/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2021-22}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਰੋਇਅਲਜ਼|ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>87k8426qwke0mstixe34s1lkwhsvd7x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vinidmorpusis</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143549</id>
    <revision>
      <id>609089</id>
      <timestamp>2022-07-25T19:02:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Vinidmorpusis}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:02, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>eqj2z97pb3wlxspwjjgd77wuf0d2yxf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:AlexBTR</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143550</id>
    <revision>
      <id>609090</id>
      <timestamp>2022-07-25T19:10:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=AlexBTR}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:10, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>rpwit4353crre2pg8grbwdxtrvusggp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Htawmonzel</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143551</id>
    <revision>
      <id>609094</id>
      <timestamp>2022-07-25T19:32:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Htawmonzel}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:32, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>5kq8yww447mgr1ryi7fo40v4dviwjhm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:TerranBoy</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143552</id>
    <revision>
      <id>609095</id>
      <timestamp>2022-07-25T20:30:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=TerranBoy}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:30, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>p2pniq5z1lkn267v17oj7l0cxqggc51</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Pruccer</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143553</id>
    <revision>
      <id>609096</id>
      <timestamp>2022-07-25T21:01:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Pruccer}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:01, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>hdru7r07iqb0xze6njdu3nf5z7i1kub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:ไทๆ</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143554</id>
    <revision>
      <id>609097</id>
      <timestamp>2022-07-25T21:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=ไทๆ}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:28, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>tuml2s3xkmcwddoapf37bea4exa3dt7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:C. Cavad</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143555</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grenzsoldat" />
    <revision>
      <id>609099</id>
      <timestamp>2022-07-25T21:48:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vincent Vega</username>
        <id>32874</id>
      </contributor>
      <comment>Vincent Vega ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:C. Cavad]] ਨੂੰ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grenzsoldat]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/C. Cavad|C. Cavad]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Grenzsoldat|Grenzsoldat]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Grenzsoldat]]</text>
      <sha1>rsmvsmk1bpqj3p6gmw27whkizsj84wf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:6snoopwoot</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143556</id>
    <revision>
      <id>609100</id>
      <timestamp>2022-07-26T02:21:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=6snoopwoot}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:21, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>tf6aiekjtcmpi4yocybls88zds8rjz5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143557</id>
    <revision>
      <id>609101</id>
      <timestamp>2022-07-26T02:38:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1097987614|Jessica Platt]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9197" xml:space="preserve">
{{Infobox ice hockey player|name=Jessica Platt|image=Jessica Platt Toronto Dream Gap Tour Cropped.jpg|image_size=230px|caption=Platt in 2019|team=GTA West|league=[[PWHPA]]|played_for=[[Toronto Furies]]|position=[[Defenceman|Defence]]|height_cm=173|weight_kg=70|shoots=Left|birth_date={{birth date and age|1989|5|8}}|birth_place=[[Sarnia]], [[Ontario]], Canada|sex=f|career_start=2016|career_end=}}
'''ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ''' (ਜਨਮ ਮਈ 8, 1989) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਾਬਕਾ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਈਸ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ. ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵੂਮਨ ਹਾਕੀ ਲੀਗ (ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.) ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਔਰਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecwhl.com/stats/player/134|title=Canadian Women's Hockey League|website=www.thecwhl.com|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://video.vice.com/en_us/video/vice-sports-sitdowns-jessica-platt/5a85ed47f1cdb3323c7d0661|title=The First Openly Transgender Player in the Canadian Women's Hockey League}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਪਲੱਟ ਨੂੰ 61ਵੀਂ ਸਮੁੱਚੀ ਚੋਣ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ 2016 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2016-17 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਚਾਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ==
ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬ੍ਰਾਈਟਸ ਗਰੋਵ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theobserver.ca/2018/01/20/first-openly-transgender-play-in-canadian-womens-hockey-league-grew-up-in-sarnia/wcm/d027a714-3b76-f4e1-3eba-1b989f65c4dc|title=Sarnia's Jessica Platt is the first openly transgender player in Canadian Women's Hockey League|last=January 20|first=Paul Morden Published on|last2=January 22|first2=2018 {{!}} Last Updated|date=2018-01-20|website=Sarnia Observer|language=en-US|access-date=2019-02-20|last3=Est|first3=2018 2:47 Am}}&lt;/ref&gt; ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, 2012 ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਰਿਪਲੇਸਮੈਂਟ ਥੈਰੇਪੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot; /&gt;

ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਵਿਲਫ੍ਰਿਡ ਲੌਰੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈਸ ਸਕੇਟ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਲੱਟ ਫਿਰ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਤਕ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਖੇਡ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਲੱਟ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ, 2018 ਨੂੰ [[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਜਰੀਏ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਹੈਰੀਸਨ ਬਰਾਊਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਪੁਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://toronto.citynews.ca/2018/01/11/toronto-furies-forward-jessica-platt-comes-transgender/|title=Toronto Furies forward Jessica Platt comes out as transgender|website=toronto.citynews.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theathletic.com/333877/2018/04/30/looking-forward-harrison-browne-first-openly-transgender-pro-hockey-player-retiring-to-take-next-step-in-his-transition/|title=Looking forward: Harrison Browne, first openly transgender...|last=Masisak|first=Corey|website=The Athletic|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਨੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਪਲੱਟ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ &quot;ਟੋਪ 25 ਵਿਮਨ ਆਫ ਇਨਫਲੁਏਂਸ 2018&quot; ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ==
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;text-align:center; width:75%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਰੋਜਾਨਾ&amp;nbsp;ਸੀਜ਼ਨ
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਪਲੇਆਫ
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! ਸੀਜ਼ਨ
! ਟੀਮ
! ਲੀਗ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
|-
| 2016-17
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ
| 4
| 0
| 0
| 0
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2017-18
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 27
| 2
| 0
| 2
| 14
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2018-19
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 18
| 0
| 1
| 1
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2019-20
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2020-21
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! colspan=&quot;3&quot; | ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਕੁੱਲ
! 49
! 2
! 1
! 3
! 14
! -
! -
! -
! -
! -
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{hockeydb|203382}}
* {{Eliteprospects|521043}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]</text>
      <sha1>skoorsyq6sz579qrkiw98qlic5l9j00</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609102</id>
      <parentid>609101</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T02:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9197" xml:space="preserve">
{{Infobox ice hockey player|name=Jessica Platt|image=Jessica Platt Toronto Dream Gap Tour Cropped.jpg|image_size=230px|caption=Platt in 2019|team=GTA West|league=[[PWHPA]]|played_for=[[Toronto Furies]]|position=[[Defenceman|Defence]]|height_cm=173|weight_kg=70|shoots=Left|birth_date={{birth date and age|1989|5|8}}|birth_place=[[Sarnia]], [[Ontario]], Canada|sex=f|career_start=2016|career_end=}}
'''ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ''' (ਜਨਮ ਮਈ 8, 1989) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਾਬਕਾ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਈਸ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ. ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵੂਮਨ ਹਾਕੀ ਲੀਗ (ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.) ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਔਰਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecwhl.com/stats/player/134|title=Canadian Women's Hockey League|website=www.thecwhl.com|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://video.vice.com/en_us/video/vice-sports-sitdowns-jessica-platt/5a85ed47f1cdb3323c7d0661|title=The First Openly Transgender Player in the Canadian Women's Hockey League}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਪਲੱਟ ਨੂੰ 61ਵੀਂ ਸਮੁੱਚੀ ਚੋਣ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ 2016 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2016-17 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਚਾਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ==
ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬ੍ਰਾਈਟਸ ਗਰੋਵ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theobserver.ca/2018/01/20/first-openly-transgender-play-in-canadian-womens-hockey-league-grew-up-in-sarnia/wcm/d027a714-3b76-f4e1-3eba-1b989f65c4dc|title=Sarnia's Jessica Platt is the first openly transgender player in Canadian Women's Hockey League|last=January 20|first=Paul Morden Published on|last2=January 22|first2=2018 {{!}} Last Updated|date=2018-01-20|website=Sarnia Observer|language=en-US|access-date=2019-02-20|last3=Est|first3=2018 2:47 Am}}&lt;/ref&gt; ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, 2012 ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਰਿਪਲੇਸਮੈਂਟ ਥੈਰੇਪੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot; /&gt;

ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਵਿਲਫ੍ਰਿਡ ਲੌਰੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈਸ ਸਕੇਟ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਲੱਟ ਫਿਰ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਤਕ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਖੇਡ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਲੱਟ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ, 2018 ਨੂੰ [[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਜਰੀਏ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਹੈਰੀਸਨ ਬਰਾਊਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਪੁਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://toronto.citynews.ca/2018/01/11/toronto-furies-forward-jessica-platt-comes-transgender/|title=Toronto Furies forward Jessica Platt comes out as transgender|website=toronto.citynews.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theathletic.com/333877/2018/04/30/looking-forward-harrison-browne-first-openly-transgender-pro-hockey-player-retiring-to-take-next-step-in-his-transition/|title=Looking forward: Harrison Browne, first openly transgender...|last=Masisak|first=Corey|website=The Athletic|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਨੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਪਲੱਟ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ &quot;ਟੋਪ 25 ਵਿਮਨ ਆਫ ਇਨਫਲੁਏਂਸ 2018&quot; ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ==
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;text-align:center; width:75%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਰੋਜਾਨਾ&amp;nbsp;ਸੀਜ਼ਨ
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਪਲੇਆਫ
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! ਸੀਜ਼ਨ
! ਟੀਮ
! ਲੀਗ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
|-
| 2016-17
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ
| 4
| 0
| 0
| 0
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2017-18
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 27
| 2
| 0
| 2
| 14
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2018-19
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 18
| 0
| 1
| 1
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2019-20
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2020-21
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! colspan=&quot;3&quot; | ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਕੁੱਲ
! 49
! 2
! 1
! 3
! 14
! -
! -
! -
! -
! -
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{hockeydb|203382}}
* {{Eliteprospects|521043}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]</text>
      <sha1>3gawbe7x5dxikp5jshzt468tfp3d9gn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609103</id>
      <parentid>609102</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T02:39:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9267" xml:space="preserve">
{{Infobox ice hockey player|name=Jessica Platt|image=Jessica Platt Toronto Dream Gap Tour Cropped.jpg|image_size=230px|caption=Platt in 2019|team=GTA West|league=[[PWHPA]]|played_for=[[Toronto Furies]]|position=[[Defenceman|Defence]]|height_cm=173|weight_kg=70|shoots=Left|birth_date={{birth date and age|1989|5|8}}|birth_place=[[Sarnia]], [[Ontario]], Canada|sex=f|career_start=2016|career_end=}}
'''ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ''' (ਜਨਮ ਮਈ 8, 1989) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਾਬਕਾ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਈਸ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ. ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵੂਮਨ ਹਾਕੀ ਲੀਗ (ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.) ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਔਰਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecwhl.com/stats/player/134|title=Canadian Women's Hockey League|website=www.thecwhl.com|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://video.vice.com/en_us/video/vice-sports-sitdowns-jessica-platt/5a85ed47f1cdb3323c7d0661|title=The First Openly Transgender Player in the Canadian Women's Hockey League}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਪਲੱਟ ਨੂੰ 61ਵੀਂ ਸਮੁੱਚੀ ਚੋਣ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ 2016 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2016-17 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਚਾਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ==
ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬ੍ਰਾਈਟਸ ਗਰੋਵ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theobserver.ca/2018/01/20/first-openly-transgender-play-in-canadian-womens-hockey-league-grew-up-in-sarnia/wcm/d027a714-3b76-f4e1-3eba-1b989f65c4dc|title=Sarnia's Jessica Platt is the first openly transgender player in Canadian Women's Hockey League|last=January 20|first=Paul Morden Published on|last2=January 22|first2=2018 {{!}} Last Updated|date=2018-01-20|website=Sarnia Observer|language=en-US|access-date=2019-02-20|last3=Est|first3=2018 2:47 Am}}&lt;/ref&gt; ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, 2012 ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਰਿਪਲੇਸਮੈਂਟ ਥੈਰੇਪੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot; /&gt;

ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਵਿਲਫ੍ਰਿਡ ਲੌਰੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈਸ ਸਕੇਟ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਲੱਟ ਫਿਰ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਤਕ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਖੇਡ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਲੱਟ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ, 2018 ਨੂੰ [[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਜਰੀਏ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਹੈਰੀਸਨ ਬਰਾਊਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਪੁਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://toronto.citynews.ca/2018/01/11/toronto-furies-forward-jessica-platt-comes-transgender/|title=Toronto Furies forward Jessica Platt comes out as transgender|website=toronto.citynews.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theathletic.com/333877/2018/04/30/looking-forward-harrison-browne-first-openly-transgender-pro-hockey-player-retiring-to-take-next-step-in-his-transition/|title=Looking forward: Harrison Browne, first openly transgender...|last=Masisak|first=Corey|website=The Athletic|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਨੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਪਲੱਟ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ &quot;ਟੋਪ 25 ਵਿਮਨ ਆਫ ਇਨਫਲੁਏਂਸ 2018&quot; ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ==
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;text-align:center; width:75%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਰੋਜਾਨਾ&amp;nbsp;ਸੀਜ਼ਨ
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਪਲੇਆਫ
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! ਸੀਜ਼ਨ
! ਟੀਮ
! ਲੀਗ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
|-
| 2016-17
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ
| 4
| 0
| 0
| 0
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2017-18
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 27
| 2
| 0
| 2
| 14
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2018-19
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 18
| 0
| 1
| 1
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2019-20
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2020-21
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! colspan=&quot;3&quot; | ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਕੁੱਲ
! 49
! 2
! 1
! 3
! 14
! -
! -
! -
! -
! -
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{hockeydb|203382}}
* {{Eliteprospects|521043}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>ng05t7452i6ui00hw4mmd8vhhzbmeg5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609104</id>
      <parentid>609103</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T02:39:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9365" xml:space="preserve">
{{Infobox ice hockey player|name=Jessica Platt|image=Jessica Platt Toronto Dream Gap Tour Cropped.jpg|image_size=230px|caption=Platt in 2019|team=GTA West|league=[[PWHPA]]|played_for=[[Toronto Furies]]|position=[[Defenceman|Defence]]|height_cm=173|weight_kg=70|shoots=Left|birth_date={{birth date and age|1989|5|8}}|birth_place=[[Sarnia]], [[Ontario]], Canada|sex=f|career_start=2016|career_end=}}
'''ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ''' (ਜਨਮ ਮਈ 8, 1989) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਾਬਕਾ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਈਸ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ. ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵੂਮਨ ਹਾਕੀ ਲੀਗ (ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.) ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਔਰਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecwhl.com/stats/player/134|title=Canadian Women's Hockey League|website=www.thecwhl.com|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://video.vice.com/en_us/video/vice-sports-sitdowns-jessica-platt/5a85ed47f1cdb3323c7d0661|title=The First Openly Transgender Player in the Canadian Women's Hockey League}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਪਲੱਟ ਨੂੰ 61ਵੀਂ ਸਮੁੱਚੀ ਚੋਣ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ 2016 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2016-17 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਚਾਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ==
ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬ੍ਰਾਈਟਸ ਗਰੋਵ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theobserver.ca/2018/01/20/first-openly-transgender-play-in-canadian-womens-hockey-league-grew-up-in-sarnia/wcm/d027a714-3b76-f4e1-3eba-1b989f65c4dc|title=Sarnia's Jessica Platt is the first openly transgender player in Canadian Women's Hockey League|last=January 20|first=Paul Morden Published on|last2=January 22|first2=2018 {{!}} Last Updated|date=2018-01-20|website=Sarnia Observer|language=en-US|access-date=2019-02-20|last3=Est|first3=2018 2:47 Am}}&lt;/ref&gt; ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, 2012 ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਰਿਪਲੇਸਮੈਂਟ ਥੈਰੇਪੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot; /&gt;

ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਵਿਲਫ੍ਰਿਡ ਲੌਰੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈਸ ਸਕੇਟ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਲੱਟ ਫਿਰ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਤਕ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਖੇਡ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਲੱਟ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ, 2018 ਨੂੰ [[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਜਰੀਏ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਹੈਰੀਸਨ ਬਰਾਊਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਪੁਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://toronto.citynews.ca/2018/01/11/toronto-furies-forward-jessica-platt-comes-transgender/|title=Toronto Furies forward Jessica Platt comes out as transgender|website=toronto.citynews.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theathletic.com/333877/2018/04/30/looking-forward-harrison-browne-first-openly-transgender-pro-hockey-player-retiring-to-take-next-step-in-his-transition/|title=Looking forward: Harrison Browne, first openly transgender...|last=Masisak|first=Corey|website=The Athletic|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਨੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਪਲੱਟ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ &quot;ਟੋਪ 25 ਵਿਮਨ ਆਫ ਇਨਫਲੁਏਂਸ 2018&quot; ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ==
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;text-align:center; width:75%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਰੋਜਾਨਾ&amp;nbsp;ਸੀਜ਼ਨ
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਪਲੇਆਫ
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! ਸੀਜ਼ਨ
! ਟੀਮ
! ਲੀਗ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
|-
| 2016-17
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ
| 4
| 0
| 0
| 0
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2017-18
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 27
| 2
| 0
| 2
| 14
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2018-19
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 18
| 0
| 1
| 1
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2019-20
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2020-21
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! colspan=&quot;3&quot; | ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਕੁੱਲ
! 49
! 2
! 1
! 3
! 14
! -
! -
! -
! -
! -
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{hockeydb|203382}}
* {{Eliteprospects|521043}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]</text>
      <sha1>6htclzx2bb48gn74vntp0ojzjgwtlav</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609106</id>
      <parentid>609104</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T02:43:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9441" xml:space="preserve">
{{Infobox ice hockey player|name=Jessica Platt|image=Jessica Platt Toronto Dream Gap Tour Cropped.jpg|image_size=230px|caption=Platt in 2019|team=GTA West|league=[[PWHPA]]|played_for=[[Toronto Furies]]|position=[[Defenceman|Defence]]|height_cm=173|weight_kg=70|shoots=Left|birth_date={{birth date and age|1989|5|8}}|birth_place=[[Sarnia]], [[Ontario]], Canada|sex=f|career_start=2016|career_end=}}
'''ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ''' (ਜਨਮ ਮਈ 8, 1989) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਾਬਕਾ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਆਈਸ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ. ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵੂਮਨ ਹਾਕੀ ਲੀਗ (ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.) ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਔਰਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecwhl.com/stats/player/134|title=Canadian Women's Hockey League|website=www.thecwhl.com|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://video.vice.com/en_us/video/vice-sports-sitdowns-jessica-platt/5a85ed47f1cdb3323c7d0661|title=The First Openly Transgender Player in the Canadian Women's Hockey League}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਪਲੱਟ ਨੂੰ 61ਵੀਂ ਸਮੁੱਚੀ ਚੋਣ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ 2016 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2016-17 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼ ਲਈ ਚਾਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ==
ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬ੍ਰਾਈਟਸ ਗਰੋਵ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theobserver.ca/2018/01/20/first-openly-transgender-play-in-canadian-womens-hockey-league-grew-up-in-sarnia/wcm/d027a714-3b76-f4e1-3eba-1b989f65c4dc|title=Sarnia's Jessica Platt is the first openly transgender player in Canadian Women's Hockey League|last=January 20|first=Paul Morden Published on|last2=January 22|first2=2018 {{!}} Last Updated|date=2018-01-20|website=Sarnia Observer|language=en-US|access-date=2019-02-20|last3=Est|first3=2018 2:47 Am}}&lt;/ref&gt; ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਲੱਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, 2012 ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਰਿਪਲੇਸਮੈਂਟ ਥੈਰੇਪੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Observer&quot; /&gt;

ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਵਿਲਫ੍ਰਿਡ ਲੌਰੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਈਸ ਸਕੇਟ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਲੱਟ ਫਿਰ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/culture/article/22029536/cwhl-first-transgender-woman-finds-comfort-confidence-professional-hockey|title=CWHL's first transgender woman finds comfort, confidence in professional hockey|date=10 January 2018|website=espnW|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਤਕ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਖੇਡ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਲੱਟ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ, 2018 ਨੂੰ [[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਜਰੀਏ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ, ਜੋ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਲੀਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਹੈਰੀਸਨ ਬਰਾਊਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਪੁਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://toronto.citynews.ca/2018/01/11/toronto-furies-forward-jessica-platt-comes-transgender/|title=Toronto Furies forward Jessica Platt comes out as transgender|website=toronto.citynews.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theathletic.com/333877/2018/04/30/looking-forward-harrison-browne-first-openly-transgender-pro-hockey-player-retiring-to-take-next-step-in-his-transition/|title=Looking forward: Harrison Browne, first openly transgender...|last=Masisak|first=Corey|website=The Athletic|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt; ਪਲੱਟ ਨੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/hockey-everyone-jessica-platt-story/|title=Hockey is for Everyone: The Jessica Platt Story - Sportsnet.ca|website=www.sportsnet.ca|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਪਲੱਟ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ &quot;ਟੋਪ 25 ਵਿਮਨ ਆਫ ਇਨਫਲੁਏਂਸ 2018&quot; ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.womenofinfluence.ca/2018/09/06/top-25-women-of-influence-2018-jessica-platt/|title=Top 25 Women of Influence 2018: Jessica Platt|last=Harris|first=Teresa|date=2018-09-06|website=Women of Influence|language=en|access-date=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ==
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;text-align:center; width:75%&quot;
! colspan=&quot;3&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਰੋਜਾਨਾ&amp;nbsp;ਸੀਜ਼ਨ
! rowspan=&quot;99&quot; bgcolor=&quot;#ffffff&quot; |
! colspan=&quot;5&quot; | ਪਲੇਆਫ
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! ਸੀਜ਼ਨ
! ਟੀਮ
! ਲੀਗ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
! ਜੀ.ਪੀ
! ਜੀ
! ਏ
! ਅੰਕ
! ਪੀ.ਆਈ.ਐਮ
|-
| 2016-17
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ
| 4
| 0
| 0
| 0
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2017-18
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 27
| 2
| 0
| 2
| 14
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2018-19
| ਟੋਰਾਂਟੋ ਫਿਊਰੀਜ਼
| ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ.
| 18
| 0
| 1
| 1
| 0
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#f0f0f0&quot;
| 2019-20
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
| 2020-21
| ਜੀਟੀਏ ਵੈਸਟ
| ਪੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਪੀ.ਏ
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! colspan=&quot;3&quot; | ਸੀ.ਡਬਲਿਊ.ਐਚ.ਐਲ. ਕੁੱਲ
! 49
! 2
! 1
! 3
! 14
! -
! -
! -
! -
! -
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{hockeydb|203382}}
* {{Eliteprospects|521043}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>o97y5lp1jb4f79moa1t6iwtt62nelnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਖਿਡਾਰੀ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>143558</id>
    <revision>
      <id>609107</id>
      <timestamp>2022-07-26T02:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <comment>ਖ਼ਾਲੀ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mottomandeep</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143559</id>
    <revision>
      <id>609109</id>
      <timestamp>2022-07-26T03:29:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Mottomandeep}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:29, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>opxdlly2gjco8t5ai6n8795jesggq3b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143560</id>
    <revision>
      <id>609111</id>
      <timestamp>2022-07-26T04:35:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1097349268|Balaji Vishwanath]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9492" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਕੋਂਕਣ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕਿਨਕੇਡ ਅਤੇ ਪਾਰਸਨਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਅਕਾਉਂਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰਸੁਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ (1708)

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ। ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ ਮੁਸਲਿਮ ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।</text>
      <sha1>12ghpxsyxwqub67u6pcp298qk4q2wx7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609114</id>
      <parentid>609111</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T05:55:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9695" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਮੁਗ਼ਲ|ਮੁਗਲਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ [[ਕੋਂਕਣ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। [[ਕਿਨਕੇਡ]] ਅਤੇ [[ਪਾਰਸਨਿਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ (1708)

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ|ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ। ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ [[ਮੁਸਲਿਮ]] ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ [[ਕੋਂਕਣ]] ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>po33091tlkdgihjslwl42i90ygo2tkq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609115</id>
      <parentid>609114</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:08:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14333" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਮੁਗ਼ਲ|ਮੁਗਲਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=202–204}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mcuxIsn6wbQC|title=Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities|last=Burman|first=J. J. Roy|date=2002-01-01|publisher=Mittal Publications|isbn=9788170998396|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_g-_r-9Oa_sC&amp;q=bajirao+chitpavan&amp;pg=PA400|title=Structure and Change in Indian Society|last1=Singer|first1=Milton B.|last2=Cohn|first2=Bernard S.|date=1970-01-01|publisher=Transaction Publishers|isbn=9780202369334|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tDRiJ3HZVPQC|title=The Caste Question: Dalits and the Politics of Modern India|last=Rao|first=Anupama|date=2009-01-01|publisher=University of California Press|isbn=9780520255593|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ [[ਕੋਂਕਣ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=xkaM5HBfiN8C&amp;q=%22Balaji+Vishwanath%22+deshmukh&amp;pg=PA10|title=Encyclopaedia Eminent Thinkers (Vol. 22 : The Political Thought of Mahadev Govind Ranade|last=Bharathi|first=K.S.|publisher=Concept Publishing Company|year=2009|isbn=978-81-8069-582-7|location=New Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt; [[ਕਿਨਕੇਡ]] ਅਤੇ [[ਪਾਰਸਨਿਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{citation|work=New history of the Marathas Vol 2|title='Rise of Balaji Vishwanath'|page=18|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32142/page/n30/mode/1up?view=theater|year=1946|editor-last1=Sardesai|editor-first1=G S}}&lt;/ref&gt; ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ (1708ਵਿਚ ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{citation|title=Advanced study in the history of modern India 1707–1803|author=Jasvant Lal Mehta|date=January 2005|url=https://books.google.com/books?id=d1wUgKKzawoC&amp;pg=PA66|isbn=1-932705-54-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=392–396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ|ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theprint.in/opinion/as-nda-cadet-i-was-witness-to-vice-admiral-awatis-kindness/145378/|title=As NDA cadet, I was witness to Vice Admiral Awati's kindness|last=LT GEN K. J.|first=SINGH|website=ThePrint.In|access-date=7 November 2018}}&lt;/ref&gt; ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ [[ਮੁਸਲਿਮ]] ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ [[ਕੋਂਕਣ]] ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Kincaid &amp; Parasnis, p.156&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=394|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ [[ਰਾਧਾਬਾਈ ਬਰਵੇ]] ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ [[ਚੀਮਾਜੀ ਅੱਪਾ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੱਡੇ, ਭਿਉਬਾਈ ਨੇ ਬਾਰਾਮਤੀ ਦੇ ਆਬਾਜੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੈਂਕਰ ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਨੂਬਾਈ ਨੇ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੇ ਵੈਂਕਟਰਾਓ ਘੋਰਪੜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ 1947 ਤੱਕ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੀ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਯਾਦਗਾਰ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ [[ਰਾਏਗੜ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
[[:en:File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|[[File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|link=|293x293px]]]]


== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>6dxe3zo3j2fdkdlbuahot0ywnpyreh0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609116</id>
      <parentid>609115</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:09:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14395" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਮੁਗ਼ਲ|ਮੁਗਲਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=202–204}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mcuxIsn6wbQC|title=Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities|last=Burman|first=J. J. Roy|date=2002-01-01|publisher=Mittal Publications|isbn=9788170998396|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_g-_r-9Oa_sC&amp;q=bajirao+chitpavan&amp;pg=PA400|title=Structure and Change in Indian Society|last1=Singer|first1=Milton B.|last2=Cohn|first2=Bernard S.|date=1970-01-01|publisher=Transaction Publishers|isbn=9780202369334|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tDRiJ3HZVPQC|title=The Caste Question: Dalits and the Politics of Modern India|last=Rao|first=Anupama|date=2009-01-01|publisher=University of California Press|isbn=9780520255593|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ [[ਕੋਂਕਣ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=xkaM5HBfiN8C&amp;q=%22Balaji+Vishwanath%22+deshmukh&amp;pg=PA10|title=Encyclopaedia Eminent Thinkers (Vol. 22 : The Political Thought of Mahadev Govind Ranade|last=Bharathi|first=K.S.|publisher=Concept Publishing Company|year=2009|isbn=978-81-8069-582-7|location=New Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt; [[ਕਿਨਕੇਡ]] ਅਤੇ [[ਪਾਰਸਨਿਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{citation|work=New history of the Marathas Vol 2|title='Rise of Balaji Vishwanath'|page=18|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32142/page/n30/mode/1up?view=theater|year=1946|editor-last1=Sardesai|editor-first1=G S}}&lt;/ref&gt; ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ (1708ਵਿਚ ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{citation|title=Advanced study in the history of modern India 1707–1803|author=Jasvant Lal Mehta|date=January 2005|url=https://books.google.com/books?id=d1wUgKKzawoC&amp;pg=PA66|isbn=1-932705-54-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=392–396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ|ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theprint.in/opinion/as-nda-cadet-i-was-witness-to-vice-admiral-awatis-kindness/145378/|title=As NDA cadet, I was witness to Vice Admiral Awati's kindness|last=LT GEN K. J.|first=SINGH|website=ThePrint.In|access-date=7 November 2018}}&lt;/ref&gt; ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ [[ਮੁਸਲਿਮ]] ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ [[ਕੋਂਕਣ]] ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Kincaid &amp; Parasnis, p.156&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=394|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ [[ਰਾਧਾਬਾਈ ਬਰਵੇ]] ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ [[ਚੀਮਾਜੀ ਅੱਪਾ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੱਡੇ, ਭਿਉਬਾਈ ਨੇ ਬਾਰਾਮਤੀ ਦੇ ਆਬਾਜੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੈਂਕਰ ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਨੂਬਾਈ ਨੇ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੇ ਵੈਂਕਟਰਾਓ ਘੋਰਪੜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ 1947 ਤੱਕ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੀ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਯਾਦਗਾਰ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ [[ਰਾਏਗੜ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
[[:en:File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|[[File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|link=|293x293px]]]]


== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]]</text>
      <sha1>grt1x44i6j7yapurawqq1xhgtvhf6c7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609117</id>
      <parentid>609116</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:09:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14447" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਮੁਗ਼ਲ|ਮੁਗਲਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=202–204}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mcuxIsn6wbQC|title=Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities|last=Burman|first=J. J. Roy|date=2002-01-01|publisher=Mittal Publications|isbn=9788170998396|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_g-_r-9Oa_sC&amp;q=bajirao+chitpavan&amp;pg=PA400|title=Structure and Change in Indian Society|last1=Singer|first1=Milton B.|last2=Cohn|first2=Bernard S.|date=1970-01-01|publisher=Transaction Publishers|isbn=9780202369334|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tDRiJ3HZVPQC|title=The Caste Question: Dalits and the Politics of Modern India|last=Rao|first=Anupama|date=2009-01-01|publisher=University of California Press|isbn=9780520255593|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ [[ਕੋਂਕਣ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=xkaM5HBfiN8C&amp;q=%22Balaji+Vishwanath%22+deshmukh&amp;pg=PA10|title=Encyclopaedia Eminent Thinkers (Vol. 22 : The Political Thought of Mahadev Govind Ranade|last=Bharathi|first=K.S.|publisher=Concept Publishing Company|year=2009|isbn=978-81-8069-582-7|location=New Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt; [[ਕਿਨਕੇਡ]] ਅਤੇ [[ਪਾਰਸਨਿਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{citation|work=New history of the Marathas Vol 2|title='Rise of Balaji Vishwanath'|page=18|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32142/page/n30/mode/1up?view=theater|year=1946|editor-last1=Sardesai|editor-first1=G S}}&lt;/ref&gt; ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ (1708ਵਿਚ ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{citation|title=Advanced study in the history of modern India 1707–1803|author=Jasvant Lal Mehta|date=January 2005|url=https://books.google.com/books?id=d1wUgKKzawoC&amp;pg=PA66|isbn=1-932705-54-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=392–396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ|ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theprint.in/opinion/as-nda-cadet-i-was-witness-to-vice-admiral-awatis-kindness/145378/|title=As NDA cadet, I was witness to Vice Admiral Awati's kindness|last=LT GEN K. J.|first=SINGH|website=ThePrint.In|access-date=7 November 2018}}&lt;/ref&gt; ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ [[ਮੁਸਲਿਮ]] ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ [[ਕੋਂਕਣ]] ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Kincaid &amp; Parasnis, p.156&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=394|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ [[ਰਾਧਾਬਾਈ ਬਰਵੇ]] ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ [[ਚੀਮਾਜੀ ਅੱਪਾ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੱਡੇ, ਭਿਉਬਾਈ ਨੇ ਬਾਰਾਮਤੀ ਦੇ ਆਬਾਜੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੈਂਕਰ ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਨੂਬਾਈ ਨੇ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੇ ਵੈਂਕਟਰਾਓ ਘੋਰਪੜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ 1947 ਤੱਕ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੀ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਯਾਦਗਾਰ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ [[ਰਾਏਗੜ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
[[:en:File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|[[File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|link=|293x293px]]]]


== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>dauvpwfeb9klpq4suh30t1kij4n87vo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609118</id>
      <parentid>609117</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T06:10:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14514" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_prefix=|honorific_suffix=|name=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ|image=Balaji Vishvanath.jpg|caption=ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ &lt;br/&gt; ਦੀ ਤਸਵੀਰ
 ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, [[ਪਾਰਵਤੀ ਪਹਾੜੀ]], [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 6th [[Peshwa]] of the [[Maratha Empire]]|term_start1=ਨਵੰਬਰ 16, 1713|term_end1=ਅਪ੍ਰੈਲ 02, 1720|monarch1=[[ਸ਼ਾਹੂ I]]|predecessor1=[[Parshuram Pant Pratinidhi]]|successor1=[[ਬਾਜੀ ਰਾਓ I]]|birth_date={{Birth date|1662|01|01|df=y}}|birth_place=[[Shrivardhan]], [[Bijapur Sultanate]] &lt;br/&gt; (modern day [[Maharashtra]], [[India]])|death_date={{Death date and age|1720|04|12|1662|01|01|df=y}}|death_place=[[Saswad]], [[Maratha Confederacy]] &lt;br/&gt;(modern day [[Maharashtra]], [[India]])|spouse=Radhabai &lt;br&gt;|children=[[Bajirao I]] &lt;br&gt; [[Chimaji Appa]] &lt;br&gt; Bhiubai Joshi &lt;br&gt; Anubai Ghorpade &lt;ref name=&quot;GSC_2005&quot;&gt;{{cite book |author=G.S.Chhabra |title=Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803) |url=https://books.google.com/books?id=UkDi6rVbckoC&amp;pg=PA19 |year=2005 |publisher=Lotus Press |isbn=978-81-89093-06-8 |pages=19–28 }}&lt;/ref&gt;
&lt;br&gt; Bhikaji &lt;br&gt; Ranoji|father=Vishwanath Pant Bhat (Visaji)|mother=Unknown|image_size=230px}}

'''ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ''' (1662-1720) ਖਾਨਦਾਨੀ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ ਭੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਮੁਗ਼ਲ|ਮੁਗਲਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;sen2&quot;&gt;{{Cite book|title=A Textbook of Medieval Indian History|last=Sen|first=Sailendra|publisher=Primus Books|year=2013|isbn=978-9-38060-734-4|pages=202–204}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਣ ਗਿਆ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਕੋਂਕਣਸਥ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mcuxIsn6wbQC|title=Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities|last=Burman|first=J. J. Roy|date=2002-01-01|publisher=Mittal Publications|isbn=9788170998396|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_g-_r-9Oa_sC&amp;q=bajirao+chitpavan&amp;pg=PA400|title=Structure and Change in Indian Society|last1=Singer|first1=Milton B.|last2=Cohn|first2=Bernard S.|date=1970-01-01|publisher=Transaction Publishers|isbn=9780202369334|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tDRiJ3HZVPQC|title=The Caste Question: Dalits and the Politics of Modern India|last=Rao|first=Anupama|date=2009-01-01|publisher=University of California Press|isbn=9780520255593|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਰਤਮਾਨ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ [[ਕੋਂਕਣ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀ ਸਿਦੀ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਲਈ ਖਾਨਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=xkaM5HBfiN8C&amp;q=%22Balaji+Vishwanath%22+deshmukh&amp;pg=PA10|title=Encyclopaedia Eminent Thinkers (Vol. 22 : The Political Thought of Mahadev Govind Ranade|last=Bharathi|first=K.S.|publisher=Concept Publishing Company|year=2009|isbn=978-81-8069-582-7|location=New Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt; [[ਕਿਨਕੇਡ]] ਅਤੇ [[ਪਾਰਸਨਿਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਰੀਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰਾਠਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੰਜੀਰਾ ਵਿਖੇ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ, ਧਨਾਜੀ ਜਾਧਵ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1699 ਅਤੇ 1702 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਖੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ 1704 ਤੋਂ 1707 ਤੱਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਦੇ ਸਰ-ਸੂਬੇਦਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਧਨਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{citation|work=New history of the Marathas Vol 2|title='Rise of Balaji Vishwanath'|page=18|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32142/page/n30/mode/1up?view=theater|year=1946|editor-last1=Sardesai|editor-first1=G S}}&lt;/ref&gt; ਬਾਲਾਜੀ ਧਨਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸੇਨ ਜਾਧਵ ਨਾਲ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹੂ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ (1708ਵਿਚ ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{citation|title=Advanced study in the history of modern India 1707–1803|author=Jasvant Lal Mehta|date=January 2005|url=https://books.google.com/books?id=d1wUgKKzawoC&amp;pg=PA66|isbn=1-932705-54-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=392–396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ==
[[File:Peshwa_Smarak.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peshwa_Smarak.jpg|right|thumb|ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ, ਕੋਂਕਣ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਤਖ਼ਤੀ]]
ਅੱਗੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਂਗਰੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ। ਤੁਕੋਜੀ ਆਂਗਰੇ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ|ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1690 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ [[ਕਾਨਹੋਜੀ ਆਂਗਰੇ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ ਸੀ। ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਤੋਂ ਮਰਾਠਾ ਬੇੜੇ ਦੇ &quot;ਸਰਖੇਲ&quot; ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਐਡਮਿਰਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://theprint.in/opinion/as-nda-cadet-i-was-witness-to-vice-admiral-awatis-kindness/145378/|title=As NDA cadet, I was witness to Vice Admiral Awati's kindness|last=LT GEN K. J.|first=SINGH|website=ThePrint.In|access-date=7 November 2018}}&lt;/ref&gt; ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਬਹਿਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਕਾਨ੍ਹੋਜੀ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲੋਹਾਗੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਤਾਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਾਨਹੋਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਐਡਮਿਰਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਲੇਨੀਪੋਟੈਂਸ਼ਨਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹੋਜੀ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਮਿਲੇ। ਨਵ-ਨਿਯੁਕਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਾਹ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਆਂਗਰੇ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਰਖੇਲ (ਐਡਮਿਰਲ) ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਆਂਗਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਜੀਰਾ ਦੀਆਂ [[ਮੁਸਲਿਮ]] ਸਿਦੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ [[ਕੋਂਕਣ]] ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਐਂਗਰੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲਾਜੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਬਹੀਰੋਜੀ ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1713 ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Kincaid &amp; Parasnis, p.156&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=394|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਨੇ [[ਰਾਧਾਬਾਈ ਬਰਵੇ]] ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਬਾਜੀਰਾਓ]] ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ [[ਚੀਮਾਜੀ ਅੱਪਾ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yoI8AAAAIAAJ&amp;q=%22SAyYID+BROTHERS%22+balaji+vishwanath&amp;pg=PA1|title=The Cambridge History of India. Volume 3 (III). Turks and Afghans|last1=Haig L|first1=t-Colonel Sir Wolseley|date=1967|publisher=Cambridge University press|isbn=9781343884571|location=Cambridge UK|pages=396|access-date=12 May 2017}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਵੱਡੇ, ਭਿਉਬਾਈ ਨੇ ਬਾਰਾਮਤੀ ਦੇ ਆਬਾਜੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੈਂਕਰ ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਨੂਬਾਈ ਨੇ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੇ ਵੈਂਕਟਰਾਓ ਘੋਰਪੜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ 1947 ਤੱਕ ਇਚਲਕਰਨਜੀ ਦੀ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਯਾਦਗਾਰ ==
ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ [[ਰਾਏਗੜ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਸ਼੍ਰੀਵਰਧਨ]] ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
[[:en:File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|[[File:Peshwa_Balaji_Vishwanath_(cropped).jpg|link=|293x293px]]]]


== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]</text>
      <sha1>kknmdq3mvrws5pb1vfjs73sjekxy4aq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143561</id>
    <redirect title="ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ" />
    <revision>
      <id>609121</id>
      <timestamp>2022-07-26T06:26:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%AD%20%E0%A8%9C%E0%A8%B2%20%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>ihfkm7ank27fk8v9gmy77t6siaxjfh3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>143562</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ" />
    <revision>
      <id>609123</id>
      <timestamp>2022-07-26T06:26:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂਗਰਭ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%AD%20%E0%A8%9C%E0%A8%B2%20%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>ql6rjx8ka9sdefjsiexw1xvy7was2vn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143563</id>
    <redirect title="ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ" />
    <revision>
      <id>609127</id>
      <timestamp>2022-07-26T06:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8 (previous edit was more for hydrogeo)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>2hi43covg905bew7uuyctx0op0lv4dn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>143564</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ" />
    <revision>
      <id>609129</id>
      <timestamp>2022-07-26T06:30:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Middle river exports</username>
        <id>41473</id>
      </contributor>
      <comment>Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ-ਗਰਭ ਜਲ ਵਿਗਿਆਨ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ: [[WP:COMMONNAME]]; ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%AD%E0%A9%82-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%A8 (previous edit was more for hydrogeo)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>rwwxnedgh7thrwg2ry69awpfrsv13hh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਿਲ ਕਿੰਗ (ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਅਫਸਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143565</id>
    <revision>
      <id>609132</id>
      <timestamp>2022-07-26T07:26:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1089564042|Bill King (Royal Navy officer)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1498" xml:space="preserve">
[[ਕਮਾਂਡਰ]] '''ਵਿਲੀਅਮ ਡੌਨਲਡ ਏਲੀਅਨ ਕਿੰਗ''', [[ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਆਰਡਰ|ਡੀਐਸਓ]] ਅਤੇ [[ਮੈਡਲ ਬਾਰ|ਬਾਰ]], [[ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਕਰਾਸ (ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ)|ਡੀਐਸਸੀ]] (23 ਜੂਨ 1910 - 21 ਸਤੰਬਰ 2012) ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਲ ਸੈਨਾ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਯਾਚਸਮੈਨ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਸੋਲੋ ਨਾਨ-ਸਟਾਪ, ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀ [[ਯਾਟ ਰੇਸਿੰਗ|ਯਾਟ ਰੇਸ]], [[ਸੰਡੇ ਟਾਈਮਜ਼ ਗੋਲਡਨ ਗਲੋਬ ਰੇਸ|''ਸੰਡੇ ਟਾਈਮਜ਼'' ਗੋਲਡਨ ਗਲੋਬ ਰੇਸ]], ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਦੋਵਾਂ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਣਡੁੱਬੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/military-obituaries/naval-obituaries/9561339/Commander-Bill-King.html|title=Obituaries:Commander Bill King|date=23 September 2012|work=Daily Telegraph|access-date=25 September 2012}}&lt;/ref&gt; 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2012]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1910]]</text>
      <sha1>7i8q0k40zt1rpvkdtofx3gj06w7m5bf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609133</id>
      <parentid>609132</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T07:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1089564042|Bill King (Royal Navy officer)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1522" xml:space="preserve">
[[ਕਮਾਂਡਰ]] '''ਵਿਲੀਅਮ ਡੌਨਲਡ ਏਲੀਅਨ ਕਿੰਗ''', [[ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਆਰਡਰ|ਡੀਐਸਓ]] ਅਤੇ [[ਮੈਡਲ ਬਾਰ|ਬਾਰ]], [[ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਕਰਾਸ (ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ)|ਡੀਐਸਸੀ]] (23 ਜੂਨ 1910 - 21 ਸਤੰਬਰ 2012) ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਲ ਸੈਨਾ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਯਾਚਸਮੈਨ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਸੋਲੋ ਨਾਨ-ਸਟਾਪ, ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀ [[ਯਾਟ ਰੇਸਿੰਗ|ਯਾਟ ਰੇਸ]], [[ਸੰਡੇ ਟਾਈਮਜ਼ ਗੋਲਡਨ ਗਲੋਬ ਰੇਸ|''ਸੰਡੇ ਟਾਈਮਜ਼'' ਗੋਲਡਨ ਗਲੋਬ ਰੇਸ]], ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਦੋਵਾਂ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਣਡੁੱਬੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/military-obituaries/naval-obituaries/9561339/Commander-Bill-King.html|title=Obituaries:Commander Bill King|date=23 September 2012|work=Daily Telegraph|access-date=25 September 2012}}&lt;/ref&gt; 

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2012]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1910]]</text>
      <sha1>9wqh65xv540081ye1rnihe40ngk2q8v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਰਕ ਬੀਓਮੋਂਟ (ਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143566</id>
    <revision>
      <id>609136</id>
      <timestamp>2022-07-26T08:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਮਾਰਕ ਇਆਨ ਮੈਕਲੀਓਡ ਬੀਓਮੋਂਟ''' [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਮੈਡਲ|BEM]] (ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1983)&lt;ref&gt;[http://www.debretts.com/people/biographies/browse/b/26055/Mark%20Ian%20Macleod+BEAUMONT.aspx Debrett's biodata]. Retrieved 17 May 2011.&lt;/ref&gt;  ਇੱਕ [[ਸਕਾਟਿਸ਼ ਲੋਕ|ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼]] ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਸਾਈਕਲਿਸਟ,...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3205" xml:space="preserve">'''ਮਾਰਕ ਇਆਨ ਮੈਕਲੀਓਡ ਬੀਓਮੋਂਟ''' [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਮੈਡਲ|BEM]] (ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1983)&lt;ref&gt;[http://www.debretts.com/people/biographies/browse/b/26055/Mark%20Ian%20Macleod+BEAUMONT.aspx Debrett's biodata]. Retrieved 17 May 2011.&lt;/ref&gt;  ਇੱਕ [[ਸਕਾਟਿਸ਼ ਲੋਕ|ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼]] ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਸਾਈਕਲਿਸਟ, ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b00rql0m|archive-url=https://web.archive.org/web/20130526012719/http://www.bbc.co.uk/programmes/b00rql0m|url-status=dead|archive-date=26 May 2013|title=BBC One - The Man Who Cycled the Americas|date=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.allmediascotland.com/media-releases/51998/mark-beaumont-team-first-over-the-line-at-the-artemis-great-kindrochit-quadrathlon/|title=Media Release: Mark Beaumont team first over the line at the Artemis Great Kindrochit Quadrathlon - allmediascotland…media jobs, media release service and media resources for all|website=www.allmediascotland.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.brechinadvertiser.co.uk/news/local-headlines/mark-beaumont-completes-cross-scotland-challenge-1-2965616|title=Mark Beaumont completes cross Scotland challenge|access-date=30 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20141218192228/http://www.brechinadvertiser.co.uk/news/local-headlines/mark-beaumont-completes-cross-scotland-challenge-1-2965616|archive-date=18 December 2014|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 18 ਸਤੰਬਰ 2017 ਨੂੰ ਆਪਣਾ 18,000 ਮੀਲ (29,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਰਸਤਾ ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ, 79 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, [[ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ]] ਬਣਾਇਆ। 18 ਫਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਬੀਓਮੋਂਟ ਨੇ [[ਬੀਬੀਸੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ]] ਲੜੀ ਲਈ [[ਐਂਕਰੇਜ, ਅਲਾਸਕਾ]], ਯੂਐਸ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿੱਚ [[ਉਸ਼ੁਆ]] ਤੱਕ ਸਾਈਕਲਿੰਗ,&lt;ref&gt;{{cite web|author=Mark Smith |url=http://www.heraldscotland.com/news/home-news/scot-completes-his-nine-month-cycle-from-alaska-to-argentina-1.1007642 |title=Scot completes his nine-month cycle from Alaska to Argentina |publisher=Heraldscotland.com |date=18 February 2010 |accessdate=19 September 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121002201647/http://www.heraldscotland.com/news/home-news/scot-completes-his-nine-month-cycle-from-alaska-to-argentina-1.1007642 |archivedate=2 October 2012 }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਖੋਜ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=End of the Road!|url=http://www.pedallingaround.com/start/|last=|first=|date=|website=pedallingaround.com|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080821044636/http://www.pedallingaround.com/start/|archivedate=21 August 2008|access-date=}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==</text>
      <sha1>4qo2w2uxqdec4zc31qsut6qitxcc9v0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143567</id>
    <revision>
      <id>609139</id>
      <timestamp>2022-07-26T08:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1010774620|James Magee (sea captain)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3095" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=James Magee|image=|caption=|birth_date=1750|birth_place=[[County Down]], [[Ireland]]|death_date=2 February 1801|death_place=[[Roxbury, Boston]]|spouse=|parents=|known_for=|occupation=[[Maritime fur trade]]r, [[sea captain]], and businessman|signature=}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ''' (1750-1801) [[ਪੁਰਾਣਾ ਚੀਨ ਵਪਾਰ|ਪੁਰਾਣੇ ਚੀਨ ਵਪਾਰ]] ਅਤੇ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਹਿਲੇ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ [[ਕਾਉਂਟੀ ਡਾਊਨ]], [[ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਇਦ [[ਡਾਊਨਪੈਟਰਿਕ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਬਰਨਾਰਡ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਯੁੱਧ]] ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਆਵਾਸ ਕਰ ਗਏ&lt;ref name=&quot;lee1969&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lee|first=Henry|date=1969|title=The Magee Family and the Origins of the China Trade|journal=Proceedings of the Massachusetts Historical Society|volume=81|pages=104–109|jstor=25080670}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੂੰ &quot;ਮਨੁੱਖੀ, ਨੇਕ-ਦਿਲ ਆਇਰਿਸ਼ਮੈਨ&quot; ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 1783 ਵਿੱਚ [[ਥਾਮਸ ਹੈਂਡਸੀਡ ਪਰਕਿੰਸ|ਥਾਮਸ ਹੈਂਡਾਸਿਡ ਪਰਕਿਨਸ]]&lt;ref name=&quot;lee1969&quot; /&gt; (TH ਪਰਕਿਨਸ) ਦੀ ਭੈਣ ਮਾਰਗਰੇਟ ਇਲੀਅਟ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;lee1969&quot; /&gt; ਮੈਗੀ [[ਰੌਕਸਬਰੀ, ਬੋਸਟਨ|ਰੌਕਸਬਰੀ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ [[ਬੌਸਟਨ|ਬੋਸਟਨ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਆਖ਼ਰਕਾਰ [[ਸ਼ਰਲੀ-ਯੂਸਟਿਸ ਹਾਊਸ]] ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ 1798 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ&lt;ref name=&quot;Morison1924&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7NcZAAAAYAAJ&amp;pg=PA48|title=The Maritime History of Massachusetts, 1783-1860|last=Morison|first=Samuel Eliot|date=1924|publisher=Houghton Mifflin|pages=47–49|access-date=24 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/townroxburyitsm00drakgoog|title=The Town of Roxbury: Its Memorable Persons and Places, Its History and Antiquities, with Numerous Illustrations of Its Old Landmarks and Noted Personages|last=Drake|first=Francis Samuel|date=1908|publisher=Municipal Printing Office|page=[https://archive.org/details/townroxburyitsm00drakgoog/page/n136 124]|access-date=24 April 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦਾ ਭਰਾ, [[ਬਰਨਾਰਡ ਮੈਗੀ]], ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਨੋਟਸ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>8a8bab5wirq10btazu9bkjj8eviy0ez</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609140</id>
      <parentid>609139</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:34:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3078" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=James Magee|image=|caption=|birth_date=1750|birth_place=[[County Down]], [[Ireland]]|death_date=2 February 1801|death_place=[[Roxbury, Boston]]|spouse=|parents=|known_for=|occupation=[[Maritime fur trade]]r, [[sea captain]], and businessman|signature=}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ''' (1750-1801) [[ਪੁਰਾਣਾ ਚੀਨ ਵਪਾਰ|ਪੁਰਾਣੇ ਚੀਨ ਵਪਾਰ]] ਅਤੇ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਹਿਲੇ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ [[ਕਾਉਂਟੀ ਡਾਊਨ]], [[ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਇਦ [[ਡਾਊਨਪੈਟਰਿਕ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਬਰਨਾਰਡ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਯੁੱਧ]] ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਆਵਾਸ ਕਰ ਗਏ&lt;ref name=&quot;lee1969&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lee|first=Henry|date=1969|title=The Magee Family and the Origins of the China Trade|journal=Proceedings of the Massachusetts Historical Society|volume=81|pages=104–109|jstor=25080670}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੂੰ &quot;ਮਨੁੱਖੀ, ਨੇਕ-ਦਿਲ ਆਇਰਿਸ਼ਮੈਨ&quot; ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 1783 ਵਿੱਚ [[ਥਾਮਸ ਹੈਂਡਸੀਡ ਪਰਕਿੰਸ|ਥਾਮਸ ਹੈਂਡਾਸਿਡ ਪਰਕਿਨਸ]]&lt;ref name=&quot;lee1969&quot; /&gt; (TH ਪਰਕਿਨਸ) ਦੀ ਭੈਣ ਮਾਰਗਰੇਟ ਇਲੀਅਟ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;lee1969&quot; /&gt; ਮੈਗੀ [[ਰੌਕਸਬਰੀ, ਬੋਸਟਨ|ਰੌਕਸਬਰੀ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ [[ਬੌਸਟਨ|ਬੋਸਟਨ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਆਖ਼ਰਕਾਰ [[ਸ਼ਰਲੀ-ਯੂਸਟਿਸ ਹਾਊਸ]] ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ 1798 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ&lt;ref name=&quot;Morison1924&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7NcZAAAAYAAJ&amp;pg=PA48|title=The Maritime History of Massachusetts, 1783-1860|last=Morison|first=Samuel Eliot|date=1924|publisher=Houghton Mifflin|pages=47–49|access-date=24 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/townroxburyitsm00drakgoog|title=The Town of Roxbury: Its Memorable Persons and Places, Its History and Antiquities, with Numerous Illustrations of Its Old Landmarks and Noted Personages|last=Drake|first=Francis Samuel|date=1908|publisher=Municipal Printing Office|page=[https://archive.org/details/townroxburyitsm00drakgoog/page/n136 124]|access-date=24 April 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦਾ ਭਰਾ, [[ਬਰਨਾਰਡ ਮੈਗੀ]], ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>tlklkb80620h8fu9t4dl54x7gd3a6gb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Narutmaru</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143568</id>
    <revision>
      <id>609142</id>
      <timestamp>2022-07-26T08:40:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Narutmaru}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:40, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>m5nq8wa5ro7iwkxnorsh94664i2y3ex</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143569</id>
    <revision>
      <id>609144</id>
      <timestamp>2022-07-26T08:47:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1063765433|Richard Russell Waldron]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2252" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=Richard Russell Waldron|image=File:Vincennes_(color).jpg|alt=|caption=Sloop [[USS Vincennes (1826)|USS ''Vincennes'']] in the Antarctic, the ship that Waldron sailed in during the [[Wilkes Expedition]]|birth_name=|birth_date={{birth date|mf=yes|1803|3|28}}|birth_place=|death_date={{Death date and age|mf=yes|1846|10|30|1803|3|28}}|death_place=|occupation=[[Purser]], [[U.S. Navy]]|parents=[[Daniel Waldron]] and Olive Sheafe|religion=|signature=}}
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|religionRichard Russell Waldron]]
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਛੋਟੇ ਭਰਾ&lt;ref&gt;C.H. Cutts Howard, ''Genealogy of the Cutts Family of America'', (1892), entry 1390, p.123 at https://archive.org/stream/genealogyofcutts00howa#page/122/mode/2up/search/hong+kong accessed 22 August 2010&lt;/ref&gt; [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] ਦੇ ਨਾਲ [[ਵਿਲਕਸ ਮੁਹਿੰਮ|ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਪਰਸਰ]]&lt;ref&gt;Rev. Alonzo H. Quint, ''Historical Memoranda Concerning Persons and Places in Old Dover, New Hampshire'', p.407 at: https://books.google.com/books?id=I7zpekVPBsAC&amp;pg=PA407 accessed 6 September 2010&lt;/ref&gt; &quot;ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਏਜੰਟ&quot;&lt;ref&gt;Smithsonian Institution Digital Collection, ''United States Exploring Expedition, 1838-1842'' (website) at: http://www.sil.si.edu/digitalcollections/usexex/navigation/Crew/crew_display_by_name.cfm accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Domestic Intelligence - Exploring Squadron - List of officers and scientific corps&quot;, In: ''Army and Navy chronicle'', Volume 6, p.142 at: https://books.google.com/books?id=Q_kRAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA142 accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt; ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਹਿੰਮ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲਡਰੋਨ ਨੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।</text>
      <sha1>isp88gjb9gh9yjcszalte6824t3ft2s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609145</id>
      <parentid>609144</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1063765433|Richard Russell Waldron]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2295" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=Richard Russell Waldron|image=File:Vincennes_(color).jpg|alt=|caption=Sloop [[USS Vincennes (1826)|USS ''Vincennes'']] in the Antarctic, the ship that Waldron sailed in during the [[Wilkes Expedition]]|birth_name=|birth_date={{birth date|mf=yes|1803|3|28}}|birth_place=|death_date={{Death date and age|mf=yes|1846|10|30|1803|3|28}}|death_place=|occupation=[[Purser]], [[U.S. Navy]]|parents=[[Daniel Waldron]] and Olive Sheafe|religion=|signature=}}
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|religionRichard Russell Waldron]]
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਛੋਟੇ ਭਰਾ&lt;ref&gt;C.H. Cutts Howard, ''Genealogy of the Cutts Family of America'', (1892), entry 1390, p.123 at https://archive.org/stream/genealogyofcutts00howa#page/122/mode/2up/search/hong+kong accessed 22 August 2010&lt;/ref&gt; [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] ਦੇ ਨਾਲ [[ਵਿਲਕਸ ਮੁਹਿੰਮ|ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਪਰਸਰ]]&lt;ref&gt;Rev. Alonzo H. Quint, ''Historical Memoranda Concerning Persons and Places in Old Dover, New Hampshire'', p.407 at: https://books.google.com/books?id=I7zpekVPBsAC&amp;pg=PA407 accessed 6 September 2010&lt;/ref&gt; &quot;ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਏਜੰਟ&quot;&lt;ref&gt;Smithsonian Institution Digital Collection, ''United States Exploring Expedition, 1838-1842'' (website) at: http://www.sil.si.edu/digitalcollections/usexex/navigation/Crew/crew_display_by_name.cfm accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Domestic Intelligence - Exploring Squadron - List of officers and scientific corps&quot;, In: ''Army and Navy chronicle'', Volume 6, p.142 at: https://books.google.com/books?id=Q_kRAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA142 accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt; ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਹਿੰਮ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲਡਰੋਨ ਨੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>k09e5jkhpub8z9vrwwzecjinq649l7e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609146</id>
      <parentid>609145</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T08:48:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2319" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ|image=File:Vincennes_(color).jpg|alt=|caption=Sloop [[USS Vincennes (1826)|USS ''Vincennes'']] in the Antarctic, the ship that Waldron sailed in during the [[Wilkes Expedition]]|birth_name=|birth_date={{birth date|mf=yes|1803|3|28}}|birth_place=|death_date={{Death date and age|mf=yes|1846|10|30|1803|3|28}}|death_place=|occupation=[[Purser]], [[U.S. Navy]]|parents=[[Daniel Waldron]] and Olive Sheafe|religion=|signature=}}
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|religionRichard Russell Waldron]]
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਛੋਟੇ ਭਰਾ&lt;ref&gt;C.H. Cutts Howard, ''Genealogy of the Cutts Family of America'', (1892), entry 1390, p.123 at https://archive.org/stream/genealogyofcutts00howa#page/122/mode/2up/search/hong+kong accessed 22 August 2010&lt;/ref&gt; [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] ਦੇ ਨਾਲ [[ਵਿਲਕਸ ਮੁਹਿੰਮ|ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਪਰਸਰ]]&lt;ref&gt;Rev. Alonzo H. Quint, ''Historical Memoranda Concerning Persons and Places in Old Dover, New Hampshire'', p.407 at: https://books.google.com/books?id=I7zpekVPBsAC&amp;pg=PA407 accessed 6 September 2010&lt;/ref&gt; &quot;ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਏਜੰਟ&quot;&lt;ref&gt;Smithsonian Institution Digital Collection, ''United States Exploring Expedition, 1838-1842'' (website) at: http://www.sil.si.edu/digitalcollections/usexex/navigation/Crew/crew_display_by_name.cfm accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Domestic Intelligence - Exploring Squadron - List of officers and scientific corps&quot;, In: ''Army and Navy chronicle'', Volume 6, p.142 at: https://books.google.com/books?id=Q_kRAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA142 accessed 5 September 2010&lt;/ref&gt; ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਹਿੰਮ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲਡਰੋਨ ਨੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>n2kdyou32qtv9pgwvi33zu25htcviw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143570</id>
    <revision>
      <id>609147</id>
      <timestamp>2022-07-26T09:06:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1092814114|Robert Gray (sea captain)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2371" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox biography vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Captain Robert Gray&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; |&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Captain Gray&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Not showing his lack of one eye)&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Born
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(&lt;span class=&quot;bday&quot;&gt;1755-05-10&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;May 10, 1755&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;birthplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;[[Tiverton, Rhode Island]]&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Died
| class=&quot;infobox-data&quot; |July 1806&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(1806-07-00)&lt;/span&gt; (aged&amp;nbsp;51)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;deathplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Atlantic Ocean&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Occupation
| class=&quot;infobox-data role&quot; |Merchant Sea-Captain, Explorer
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;Spouse(s)&lt;/span&gt;
| class=&quot;infobox-data&quot; |Martha
|}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ''' (10 ਮਈ, 1755 - {{ਅੰਦਾਜ਼ਨ|July 1806}} ) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਵਪਾਰੀ [[ਕੈਪਟਨ (ਨਟੀਕਲ)|ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ]] ਸੀ ਜੋ 1790 ਅਤੇ 1793 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਲਈ ਦੋ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਉਸ ਤੱਟ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1790 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਮਰੀਕੀ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1792 ਵਿਚ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਦੀ]] 'ਤੇ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]</text>
      <sha1>o8um7p992gwkfped472pia08ywq4qwb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609149</id>
      <parentid>609147</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:07:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1092814114|Robert Gray (sea captain)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4930" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox biography vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Captain Robert Gray&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; |&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Captain Gray&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Not showing his lack of one eye)&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Born
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(&lt;span class=&quot;bday&quot;&gt;1755-05-10&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;May 10, 1755&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;birthplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;[[Tiverton, Rhode Island]]&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Died
| class=&quot;infobox-data&quot; |July 1806&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(1806-07-00)&lt;/span&gt; (aged&amp;nbsp;51)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;deathplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Atlantic Ocean&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Occupation
| class=&quot;infobox-data role&quot; |Merchant Sea-Captain, Explorer
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;Spouse(s)&lt;/span&gt;
| class=&quot;infobox-data&quot; |Martha
|}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ''' (10 ਮਈ, 1755 - {{ਅੰਦਾਜ਼ਨ|July 1806}} ) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਵਪਾਰੀ [[ਕੈਪਟਨ (ਨਟੀਕਲ)|ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ]] ਸੀ ਜੋ 1790 ਅਤੇ 1793 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਲਈ ਦੋ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਉਸ ਤੱਟ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1790 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਮਰੀਕੀ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1792 ਵਿਚ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਦੀ]] 'ਤੇ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ।

ਗ੍ਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੋਵੇਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹਨ। ਉਹ [[ਟਿਵਰਟਨ, ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ [[ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਜਲ ਸੈਨਾ]] ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ। ਉਹ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਫ੍ਰੈਂਕੋ-ਅਮਰੀਕਨ [[ਅਰਧ-ਯੁੱਧ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ|ਫ੍ਰੈਂਚ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਇੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰ]] ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1806 ਵਿੱਚ, [[ਚਾਰਲਸਟਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਪੀਲਾ ਬੁਖਾਰ|ਪੀਲੇ ਬੁਖਾਰ ਕਾਰਨ ਮਰ]] ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Lockley&quot;&gt;Lockley&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Howay&quot;&gt;Howay, p.xiv&lt;/ref&gt; ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, [[ਔਰੇਗਨ|ਓਰੇਗਨ]] ਅਤੇ [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ (ਰਾਜ)|ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ]] ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗ੍ਰੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਸਨ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]</text>
      <sha1>okn9jw2kxv4giotma84q9vskve1ob61</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609150</id>
      <parentid>609149</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:08:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1092814114|Robert Gray (sea captain)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4978" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox biography vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Captain Robert Gray&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; |&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Captain Gray&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Not showing his lack of one eye)&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Born
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(&lt;span class=&quot;bday&quot;&gt;1755-05-10&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;May 10, 1755&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;birthplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;[[Tiverton, Rhode Island]]&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Died
| class=&quot;infobox-data&quot; |July 1806&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(1806-07-00)&lt;/span&gt; (aged&amp;nbsp;51)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;deathplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Atlantic Ocean&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Occupation
| class=&quot;infobox-data role&quot; |Merchant Sea-Captain, Explorer
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;Spouse(s)&lt;/span&gt;
| class=&quot;infobox-data&quot; |Martha
|}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ''' (10 ਮਈ, 1755 - {{ਅੰਦਾਜ਼ਨ|July 1806}} ) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਵਪਾਰੀ [[ਕੈਪਟਨ (ਨਟੀਕਲ)|ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ]] ਸੀ ਜੋ 1790 ਅਤੇ 1793 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਲਈ ਦੋ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਉਸ ਤੱਟ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1790 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਮਰੀਕੀ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1792 ਵਿਚ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਦੀ]] 'ਤੇ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ।

ਗ੍ਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੋਵੇਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹਨ। ਉਹ [[ਟਿਵਰਟਨ, ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ [[ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਜਲ ਸੈਨਾ]] ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ। ਉਹ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਫ੍ਰੈਂਕੋ-ਅਮਰੀਕਨ [[ਅਰਧ-ਯੁੱਧ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ|ਫ੍ਰੈਂਚ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਇੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰ]] ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1806 ਵਿੱਚ, [[ਚਾਰਲਸਟਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਪੀਲਾ ਬੁਖਾਰ|ਪੀਲੇ ਬੁਖਾਰ ਕਾਰਨ ਮਰ]] ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Lockley&quot;&gt;Lockley&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Howay&quot;&gt;Howay, p.xiv&lt;/ref&gt; ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, [[ਔਰੇਗਨ|ਓਰੇਗਨ]] ਅਤੇ [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ (ਰਾਜ)|ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ]] ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗ੍ਰੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਸਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]</text>
      <sha1>qu80pja1vlq713glv910zqguqisqrbe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609151</id>
      <parentid>609150</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5027" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox biography vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; |&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Captain Gray&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Not showing his lack of one eye)&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Born
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(&lt;span class=&quot;bday&quot;&gt;1755-05-10&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;May 10, 1755&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;birthplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;[[Tiverton, Rhode Island]]&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Died
| class=&quot;infobox-data&quot; |July 1806&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(1806-07-00)&lt;/span&gt; (aged&amp;nbsp;51)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;div class=&quot;deathplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;Atlantic Ocean&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |Occupation
| class=&quot;infobox-data role&quot; |Merchant Sea-Captain, Explorer
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;Spouse(s)&lt;/span&gt;
| class=&quot;infobox-data&quot; |Martha
|}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ''' (10 ਮਈ, 1755 - {{ਅੰਦਾਜ਼ਨ|July 1806}} ) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਵਪਾਰੀ [[ਕੈਪਟਨ (ਨਟੀਕਲ)|ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ]] ਸੀ ਜੋ 1790 ਅਤੇ 1793 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਲਈ ਦੋ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਉਸ ਤੱਟ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1790 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਮਰੀਕੀ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1792 ਵਿਚ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਦੀ]] 'ਤੇ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ।

ਗ੍ਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੋਵੇਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹਨ। ਉਹ [[ਟਿਵਰਟਨ, ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ [[ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਜਲ ਸੈਨਾ]] ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ। ਉਹ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਫ੍ਰੈਂਕੋ-ਅਮਰੀਕਨ [[ਅਰਧ-ਯੁੱਧ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ|ਫ੍ਰੈਂਚ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਇੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰ]] ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1806 ਵਿੱਚ, [[ਚਾਰਲਸਟਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਪੀਲਾ ਬੁਖਾਰ|ਪੀਲੇ ਬੁਖਾਰ ਕਾਰਨ ਮਰ]] ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Lockley&quot;&gt;Lockley&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Howay&quot;&gt;Howay, p.xiv&lt;/ref&gt; ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, [[ਔਰੇਗਨ|ਓਰੇਗਨ]] ਅਤੇ [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ (ਰਾਜ)|ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ]] ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗ੍ਰੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਸਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]</text>
      <sha1>n2cb5r5mi5pwa0x17du5gsjnaqoie4p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609154</id>
      <parentid>609151</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T09:18:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4492" xml:space="preserve">{{short description|American Merchant Sea Captain (1755–1806)}}
{{Other people||Robert Gray (disambiguation){{!}}Robert Gray}}
{{Infobox person
|name= ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ
|image= Robert_Gray.jpg
|image_size= 125px
|caption= Captain Gray&lt;br&gt;(Not showing his lack of one eye)
|birth_date= {{Birth date|1755|05|10}}
|birth_place= [[Tiverton, Rhode Island]]
|death_date= {{Death date |1806|07|}}
|death_place= Atlantic Ocean
|occupation= Merchant Sea-Captain, Explorer
|spouse= Martha
}}

'''ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ''' (10 ਮਈ, 1755 - {{ਅੰਦਾਜ਼ਨ|July 1806}} ) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕਨ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਵਪਾਰੀ [[ਕੈਪਟਨ (ਨਟੀਕਲ)|ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ]] ਸੀ ਜੋ 1790 ਅਤੇ 1793 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਲਈ ਦੋ ਵਪਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਫਰ ਵਪਾਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਉਸ ਤੱਟ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1790 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਮਰੀਕੀ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1792 ਵਿਚ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਦੀ]] 'ਤੇ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ।

ਗ੍ਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੋਵੇਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹਨ। ਉਹ [[ਟਿਵਰਟਨ, ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ [[ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਜਲ ਸੈਨਾ]] ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ। ਉਹ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਫ੍ਰੈਂਕੋ-ਅਮਰੀਕਨ [[ਅਰਧ-ਯੁੱਧ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ|ਫ੍ਰੈਂਚ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰੇ ਨੇ ਇੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ|ਪ੍ਰਾਈਵੇਟਰ]] ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1806 ਵਿੱਚ, [[ਚਾਰਲਸਟਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਪੀਲਾ ਬੁਖਾਰ|ਪੀਲੇ ਬੁਖਾਰ ਕਾਰਨ ਮਰ]] ਗਿਆ।&lt;ref name=Lockley&gt;Lockley&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Howay&gt;Howay, p.xiv&lt;/ref&gt; ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, [[ਔਰੇਗਨ|ਓਰੇਗਨ]] ਅਤੇ [[ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ (ਰਾਜ)|ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ]] ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗ੍ਰੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਸਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]</text>
      <sha1>h180hmzj5uitulwr3icee0j2gwayetz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1862</title>
    <ns>14</ns>
    <id>143571</id>
    <revision>
      <id>609170</id>
      <timestamp>2022-07-26T09:42:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ਸੰਨ [[1862]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਲੋਕ&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" xml:space="preserve">ਸੰਨ [[1862]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਲੋਕ</text>
      <sha1>st40fvl8yqhd58q26qcxa1m1eg5tjs8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Abhishek Sulehra</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143572</id>
    <revision>
      <id>609172</id>
      <timestamp>2022-07-26T10:12:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Abhishek Sulehra}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:12, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>oolyc0qywuzn8myocrhin68wm4mvf7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143573</id>
    <revision>
      <id>609173</id>
      <timestamp>2022-07-26T10:28:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1043" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ, ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ, ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ, ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।</text>
      <sha1>lr96w6tcwry4v10l94hdsc72d2wxx3k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609174</id>
      <parentid>609173</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:30:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1063" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ [[ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ]], [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ]], [[ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।</text>
      <sha1>bw383i4is9v8i4ac5caw5t66yqdcno8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609175</id>
      <parentid>609174</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:30:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1134" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ [[ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ]], [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ]], [[ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>ibtjmsldbi7sxvkgmafgnoudxw70dnk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609176</id>
      <parentid>609175</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:34:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1173" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ'') (1959 - 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2011) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ [[ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ]], [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ]], [[ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>fblah5yk9llo7ptnj128szbxuo5x53y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609177</id>
      <parentid>609176</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>+ ਹਵਾਲਾ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1298" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ'') (1959 - 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2011) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ [[ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ]], [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ]], [[ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm3436961/bio|title=Parminder Sandhu|website=IMDb|access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>mbz49ieyv97hczqjl3ifeakfr9agufd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609178</id>
      <parentid>609177</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T10:37:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1338" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ''' (''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ'') (1959 - 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2011) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਘਾਰਾਣਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਕਰ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ [[ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਕਰਨੈਲ ਗਿੱਲ]], [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ]], [[ਸੀਤਲ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਲੋ ਅਤੇ ਡਿਊਟ ਗਾਣੇ ਕਰਵਾਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm3436961/bio|title=Parminder Sandhu|website=IMDb|access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>fvvox6g2jzsrvhjhx33sqrn7q73lx9u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹੌਕਆਈ (2021 ਟੀਵੀ ਲੜ੍ਹੀ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143574</id>
    <revision>
      <id>609180</id>
      <timestamp>2022-07-26T11:03:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Randeepxsingh</username>
        <id>37151</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1100263792|Hawkeye (2021 TV series)]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5588" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਟੀਵੀ|image=Hawkeye (2021 TV series) logo.png|caption=|genre={{Plainlist|
* ਐਕਸ਼ਨ-ਅਡਵੈਂਚਰ
* ਬੱਡੀ ਮਖੌਲ
* ਜੁਰਮ
* ਸੂਪਰਹੀਰੋ ਗਲਪ
}}|creator=ਜੌਨੈਥਨ ਇਗਲਾ|based_on=[[ਮਾਰਵਲ ਕੌਮਿਕਸ]]|developer=|writer=|director=|starring={{Plainlist|&lt;!-- Order per first episode credits, then new cast members added below --&gt;
* ਜੈਰੇਮੀ ਰੈੱਨਰ
* ਹੇਲੀ ਸਟਾਇਨਫ਼ੀਲਡ
* ਟੋਨੀ ਡਾਲਟਨ
* ਫ਼੍ਰਾ ਫ਼ੀ
* ਬ੍ਰਾਇਨ ਡ'ਆਰਸੀ ਜੇਮਜ਼
* ਐਲੈਕਸ ਪੌਨੋਵਿਚ
* ਪਿਓਤਰ ਐਡਮਚਜ਼ਾਇਕ
* ਲਿੰਡਾ ਕਾਰਡੈੱਲਿਨੀ
* ਸਾਇਮਨ ਕੈਲੋ
* ਵੀਰਾ ਫ਼ਾਰਮਿਗਾ
* ਐਲੈਕੁਆ ਕੌਕਸ
* ਜ਼ਾਹਨ ਮੈੱਕਲੈਰਨਨ
* ਫਲੋਰੈਂਸ ਪਿਊਹ
* ਵਿਨਸੈਂਟ ਡ'ਔਨੋਫ਼੍ਰੀਓ
}}|theme_music_composer=|opentheme=|endtheme=|composer={{Plainlist|
* ਕ੍ਰਿਸਟੋਫ ਬੈੱਕ
* ਮਿਸ਼ੈਲ ਪੈਰਾਸਕੇਵਾਸ
}}|country=ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|language=ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ|num_seasons=&lt;includeonly&gt;1&lt;/includeonly&gt;&lt;!-- Needed to pull the single season number for [[List of Marvel Cinematic Universe television series]] infobox --&gt;|num_episodes=6|list_episodes=&lt;!-- #Episodes --&gt;|producer=|runtime=40–62 ਮਿੰਟ|company=[[ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼]]|distributor=ਡਿਜ਼ਨੀ ਪਲੈਟਫੌਰਮ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਸ਼ਨ|network=ਡਿਜ਼ਨੀ+|picture_format=|audio_format=|last_aired={{End date|2021|12|22}}}}

'''ਹੌਕਆਈ''' ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦੀ ਛੋਟੀ ਲੜ੍ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੌਨੈਥਨ ਇਗਲਾ ਨੇ ਡਿਜ਼ਨੀ+ ਸਟ੍ਰੀਮਿੰਗ ਸੇਵਾ ਵਾਸਤੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ [[ਮਾਰਵਲ ਕੌਮਿਕਸ]] ਦੇ ਕਿਰਦਾਰਾ ਕਲਿੰਟ ਬਾਰਟਨ / ਹੌਕਆਈ ਅਤੇ ਕੇਟ ਬਿਸ਼ਪ / ਹੌਕਆਈ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ [[ਮਾਰਵਲ ਸਿਨੇਮੈਟਿਕ ਯੁਨੀਵਰਸ]] ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜ੍ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼]] ਨੇ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ, ਲੜ੍ਹੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ [[ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਐਂਡਗੇਮ]] (2019) ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਹੈ। ਲੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਕਲਿੰਟ ਬਾਰਟਨ, ਕੇਟ ਬਿਸ਼ਪ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਅਤੀਤ ਦੇ ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਲੜ ਸਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਕੋਲ਼ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁੱਜ ਸਕੇ। ਇਗਲਾ ਲੜ੍ਹੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੇਖਕ ਸਨ ਅਤੇ ਰ੍ਹਾਇਸ ਥੌਮਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕੀ ਟੋਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖੀ।

ਹੌਕਆਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਐਪੀਸੋਡਜ਼ 24 ਨਵੰਬਰ, 2021 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇ 4 ਐਪੀਸੋਡਜ਼ 22 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਜਾਰੀ ਹੋਏ। ਇਹ [[ਮਾਰਵਲ ਸਿਨੇਮੈਟਿਕ ਯੁਨੀਵਰਸ]] ਦੇ ਚੌਥੇ ਪੜਾਅ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

== ਸਾਰ ==
[[ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਐਂਡਗੇਮ]] (2019) ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਰ੍ਹੇ ਬਾਅਦ, ਕਲਿੰਟ ਬਾਰਟਨ, ਕੇਟ ਬਿਸ਼ਪ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰੋਨਿਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਪੁਰਾਣੇ ਵੈਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਕੋਲ਼ ਮੁੜ੍ਹ ਸਕੇ।

== ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ==

* ਜੈਰੇਮੀ ਰੈੱਨਰ - ਕਲਿੰਟ ਬਾਰਟਨ / ਹੌਕਆਈ
* ਹੇਲੀ ਸਟਾਇਨਫ਼ੀਲਡ - ਕੇਟ ਬਿਸ਼ਪ
* ਟੋਨੀ ਡਾਲਟਨ - ਜੈਕ ਡੁਕੁਏਸਨ
* ਫ਼੍ਰਾ ਫ਼ੀ - ਕਾਜ਼ੀਮੀਰਜ਼ &quot;ਕਾਜ਼ੀ&quot; ਕਾਜ਼ੀਮੀਰਸਜ਼ਾਕ
* ਬ੍ਰਾਇਨ ਡ'ਆਰਸੀ ਜੇਮਜ਼ - ਡੈਰੈਕ ਬਿਸ਼ਪ
* ਐਲੈਕਸ ਪੌਨੋਵਿਚ - ਇਵਾਨ ਬਾਨਿਓਨਿਸ
* ਪਿਓਤਰ ਐਡਮਚਜ਼ਾਇਕ - ਟੋਮਸ ਡੈੱਲਗਾਡੋ
* ਲਿੰਡਾ ਕਾਰਡੈੱਲਿਨੀ - ਲੌਰਾ ਬਾਰਟਨ
* ਸਾਇਮਨ ਕੈਲੋ - ਆਰਮੰਡ ਡੁਕੁਏਸਨ III
* ਵੀਰਾ ਫ਼ਾਰਮਿਗਾ - ਐਲੇਨੌਰ ਬਿਸ਼ਪ
* ਐਲੈਕੁਆ ਕੌਕਸ - ਮਾਯਾ ਲੋਪੇਜ਼
* ਫਲੋਰੈਂਸ ਪਿਊਹ - ਯੇਲੇਨਾ ਬਿਲੋਵਾ / ਬਲੈਕ ਵਿਡੋ
* ਵਿਨਸੈਂਟ ਡ'ਔਨੋਫ਼੍ਰੀਓ - ਵਿਲਸਨ ਫ਼ਿਸਕ / ਕਿੰਗਪਿਨ
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਟੇਲੀਵਿਜਨ ਧਾਰਾਵਾਹਿਕ]]</text>
      <sha1>nbs8m1njsjpcubcbl0awzdnhatlc2ub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:DBplus</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143575</id>
    <revision>
      <id>609181</id>
      <timestamp>2022-07-26T11:43:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=DBplus}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:43, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>28xslhjuuvd9pwl3jytc8nr9qiyaxv8</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>