ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ pawiki https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਤਸਵੀਰ ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਰਮਾ ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮਦਦ ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਾਟਕ ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ TimedText TimedText talk ਮੌਡਿਊਲ ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ Topic 0 1563 609646 607754 2022-07-30T04:04:39Z 2401:4900:45B8:39A4:1:2:228D:8312 wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ | ਨਾਮ = ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ | ਤਸਵੀਰ = ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ.jpg | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ''' | ਉਪਨਾਮ = ਬਟਾਲਵੀ | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = {{Birth date|1936|07|23|df=yes}} | ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਬੜਾ ਪਿੰਡ ਲੋਹਟੀਆਂ, ਸ਼ਕਰਗੜ੍ਹ, ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{Death date and age|1973|05|06|1936|07|23}} | ਮੌਤ_ਥਾਂ = ਕੀਰ ਮੰਗਿਆਲ, [[ਪਠਾਨਕੋਟ ਜਿਲ੍ਹਾ|ਪਠਾਨਕੋਟ]], [[ਭਾਰਤ]] | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤਕਾਰ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ | ਭਾਸ਼ਾ =ਪੰਜਾਬੀ | ਕਾਲ = [[1936|1936-]][[1973]] | ਵਿਧਾ = | ਵਿਸ਼ਾ = [[ਕਵਿਤਾ]], [[ਨਾਟਕ]], ਗੀਤ | ਲਹਿਰ = | ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= [[ਲੂਣਾ]] | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ =Shiv_Kumar_Batalvi_signature.svg | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਲੂਣਾ |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ=ਅਰੁਣ ਬਟਾਲਵੀ}} '''ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ''' [[23 ਜੁਲਾਈ|(23 ਜੁਲਾਈ]] [[1936|1936 -]] [[6 ਮਈ]] [[1973|1973)]]<ref>{{Cite web|url=https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/104123/4/04_chapter%201.pdf|title=shodhganga}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://shodhganga.inflibnet.ac.in:8080/jspui/handle/10603/104123|title=shodhganga.inflibnet}}</ref> [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਕਵੀ]] ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/punjab/remebering-batalvi-fan-recalls-time-when-poet-was-the-hero-shiv-kumar-batalvi-sahitya-akademi-award-punjab-amrita-pritam/story-osTPqIJedSso5AMHQcQmBP.html|title=remebering-batalvi-fan-recalls-time-when-poet-was-the-hero-shiv-kumar-batalvi}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦਾ [[ਪਰਸੀ ਬਿਸ਼ ਸ਼ੈਲੇ|'ਸ਼ੈਲੇ']] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>[http://www.5abi.com/kavita/007_kavita-160412.htm ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ - ਡਾ.ਸਾਥੀ ਲੁਧਿਆਣਵੀ]</ref> ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ [[ਜ਼ਿੰਦਗੀ]] ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣਦਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ [[ਦਿਲ]] ਨੂੰ ਚੀਰ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ [[ਕਵਿਤਾ|ਕਵਿਤਾਵਾਂ]], [[ਗ਼ਜ਼ਲ|ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ]] ਲਿਖਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਿਵ ਦੀ [[ਕਵਿਤਾ]] ਦੁੱਖ, ਨਿੱਜੀ ਦਰਦ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਨੂੰ 'ਬਿਰਹਾ ਦਾ ਕਵੀ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://books.google.co.in/books?id=1lTnv6o-d_oC&pg=PA258&dq=Jaswant+Singh+Neki&hl=en&ei=vnaQTtPqF4PSrQfLvumoAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=Jaswant%20Singh%20Neki&f=false|title=Jaswant+Singh+Neki}}</ref> ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] (ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਲੈਟਰਜ਼) ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ ਬਣ ਗਿਆ,<ref>{{Cite web|url=https://www.sahitya-akademi.gov.in/old_version/awa10316.htm#punjabi|title=sahitya-akademi}}</ref> ਜੋ ਕਿ [[ਪੂਰਨ ਭਗਤ]], [[ਲੂਣਾ (ਕਾਵਿ-ਨਾਟਕ)|'ਲੂਣਾ]](1965)<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/2003/20030504/spectrum/book6.htm|title=tribuneindia.com}}</ref> ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਉਸ ਦੇ [[ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਨਾਟਕ]] ਲਈ ਮਿਲਿਆ ਸੀ । ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਜਿਸਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਵਿਧਾ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਅੱਜ, ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ [[ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ|ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] (ਕਵਿਤਾ) ਅਤੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] ਵਰਗੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਦਿੱਗਜਾਂ,ਦੇ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰੀ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/2004/20040111/spectrum/book10.htm|title=article}}</ref> ==ਜੀਵਨੀ== ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜਨਮ [[23 ਜੁਲਾਈ]] [[1936]] ਨੂੰ [[ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦੀ ਹੱਦ ਨਾਲ਼ ਲੱਗਦੇ ''''ਸ਼ਕਰਗੜ੍ਹ'''' ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਬੜਾ ਪਿੰਡ ਲੋਹਤੀਆਂ (ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20000430/spectrum/main2.htm#3|title=spectrum/main2.htm}}</ref> ਮੁਲਕ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ [[ਪਿੰਡ]] ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪੰਡਿਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ, ਮਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਗੋ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਆਵਾਜ ਬਹੁਤ ਸੁਰੀਲੀ ਸੀ, ਉਹੀ ਸੁਰੀਲਾਪਣ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਆਵਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੜਾ ਪਿੰਡ 'ਲੋਹਤੀਆਂ' ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। 1947 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਬਟਾਲਾ]], [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇੱਕ ਪਟਵਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਪਨੇ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਰਖਤਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [[ਰਾਮਾਇਣ|ਰਮਾਇਣ]] ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਟਕਦੇ ਟਕਸਾਲੀ ਗਾਇਕਾਂ, ਜੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅਲੰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਦੁਆਰਾ ਆਕਰਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪੇਂਡੂ ਸੁਆਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ==ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ== ਸੰਨ [[1953]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨੇ "ਸਾਲਵੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ" ਬਟਾਲਾ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਰਿੰਗ ਯੂਨੀਅਨ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ ਕਾਲਜ [[ਬਟਾਲਾ]] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ [[ਨਾਭਾ]] ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਆਰਟਸ ਵਿਸ਼ਲ ਸਿੱਖ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ [[ਕਾਦੀਆਂ]] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਬੈਜਨਾਥ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਾਂਗੜਾ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਓਵਰਸੀਅਰ ਦੇ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਪੁੱਤ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਪਟਵਾਰੀ ਲਵਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ [[1961]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ [[1966]] ਤੱਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸੇਵਾ ਫਲ ਜਾਂ ਕੁਝ ਛਪ ਚੁੱਕੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਨਿਗੂਣੀ ਜਿਹੀ ਰਾਇਲਟੀ ’ਤੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ '''"ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ"''' ਦੀ [[ਬਟਾਲਾ]] ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ। <ref>{{Cite web|url=http://www.sikh-heritage.co.uk/arts/shiv%20batalvi/Shiv%20batalvi.htm|title=sikh-heritage.co.uk}}</ref>[[5 ਫ਼ਰਵਰੀ]] [[1967]] ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਵਿਆਹ, [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ''''ਕੀੜੀ ਮੰਗਿਆਲ'''' ਦੀ ਅਰੁਣਾ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਬੱਚੇ ਪੁੱਤਰ '''ਮਿਹਰਬਾਨ ਬਟਾਲਵੀ''' ਅਤੇ ਧੀ '''ਪੂਜਾ''' ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਸੰਨ [[1968]] ਵਿੱਚ [[ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]] ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਜੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਉਹ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਆ ਗਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}} == ਨਿੱਜੀ ਜਿੰਦਗੀ == ਬੈਜਨਾਥ ਦੇ ਇੱਕ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਮੈਨਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੱਭਣ ਲਈ ਵਾਪਸ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖਬਰ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਇਥੇ ਹੀ ਉਸਨੇ ਇਲਾਹੀ ਮੈਨਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਿਖੀ। ਇਹ ਐਪੀਸੋਡ ਕਈ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰਵ-ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀ ਜੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਜਿਹਾ ਕਿੱਸਾ [[ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ|ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੀ ਧੀ ਲਈ ਉਸਦਾ ਮੋਹ ਹੈ ਜੋ ਵੈਨੇਜ਼ੁਏਲਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਨੇ '[[ਮੈਂ ਇਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਯਾਰ ਬਣਾਇਆ]]', ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabi-kavita.com/MayeNiMayeShivKumarBatalvi.php|title=Maye Ni Maye Shiv Kumar Batalvi}}</ref> ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਬੱਚਾ ਹੋਇਆ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੇਗਾ? ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਕੀ ਮੈਂ ਉਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ? ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਉਸ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਾਂ?" '[[ਮੈਂ ਇਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਯਾਰ ਬਣਾਇਆ]]' ਕਵਿਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ, ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਉਨਾਂ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ|ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ]], [[ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਲੀ (ਗਾਇਕ)|ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ]], [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ]], [[ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਗਾਇਆ ਹੈ। 5 ਫਰਵਰੀ 1967 ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕੁੜੀ ਅਰੁਣਾ, ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/2003/20030508/cth1.htm#7|title=ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਵਿਆਹ}}</ref> ਉਹ [[ਕਿਰੀ ਮੰਗਿਆਲ]], [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ, ਮੇਹਰਬਾਨ (1968) ਅਤੇ ਪੂਜਾ (1969) == ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ == ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਟਵਾਰੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਕੁਝ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1960 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ [[ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਪਰਾਗਾ|''ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਪਰਾਗਾ'']], ਜੋ ਇੱਕ ਤਤਕਾਲ ਸਫਲਤਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਟਾਲਵੀ ਜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸੀਨੀਅਰ ਲੇਖਕਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ]], [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਲੱਗਣ]] ਅਤੇ [[ਬਰਕਤ ਰਾਮ ਯੁੰਮਣ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਹੇਠ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਚਨਾ, ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਨਾਟਕ [[ਲੂਣਾ (ਕਾਵਿ-ਨਾਟਕ)|''ਲੂਣਾ'']] (1965) ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ ਬਣ ਗਿਆ,<ref>{{Cite web|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Sahitya_Akademi_Award|title=Sahitya_Akademi_Award}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਕਾਵਿ ਪਾਠ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਗਾਉਣ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, 1968 ਵਿੱਚ, ਉਹ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਜੋਂ [[ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾੜੀ ਸਿਹਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। == [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦਾ ਦੌਰਾ == ਮਈ 1972 ਵਿਚ, ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਡਾ:ਗੁਪਾਲ ਪੁਰੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ [[ਕੈਲਾਸ਼ ਪੁਰੀ]] ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਔਕੜ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉੱਚੇ ਮੁਕਾਮ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਭਾਰਤੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸੁਰਖੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਰੁੱਝਿਆ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਈ। ਡਾ: ਗੁਪਾਲ ਪੁਰੀ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਵੈਂਟਰੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਵੱਡੇ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ [[ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਧੀਰ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਤੱਖਰ]] ਅਤੇ [[ਤਰਸੇਮ ਪੁਰੇਵਾਲ]] ਸਮੇਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੋਚੈਸਟਰ (ਕੈਂਟ) ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਇਕੱਠ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉੱਘੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸ: [[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਖਰਚੇ 'ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਗਏ ਸਨ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ [[ਬੀਬੀਸੀ ਪੰਜਾਬੀ|ਬੀਬੀਸੀ]] ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ, ਉੱਥੇ ਲੰਡਨ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਠਹਿਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਰਾਬ ਸਿਹਤ ਲਈ ਆਖਰੀ ਕੜੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਦੇਰ ਨਾਲ ਰੁਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 2:00 ਜਾਂ 2:30 ਵਜੇ ਤੱਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ 4:00 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਗ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਸਕਾਚ ਦੇ ਦੋ ਚੁਸਕੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਾ। == ਆਖਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦਿਨ == ਸਤੰਬਰ 1972 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਹੁਣ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਅਤੇ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਆਲੋਚਨਾ ਬਾਰੇ ਕੌੜੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਨਿੰਦਾ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਡੁੱਬਣ ਲੱਗੀ, ਮੁੜ ਕਦੇ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਣ ਲਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋੜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਰੁਣ ਨੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 16 ਦੇ ਇਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੁਝ ਦਿਨ ਜ਼ੇਰੇ ਇਲਾਜ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਸ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਿੰਡ ਕਿਰੀ ਮੰਗਿਆਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ 6 ਮਈ 1973 ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਰੀ ਮੰਗਿਆਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/news/archive/lifestyle/a-wife-remembers-584735|title=a-wife-remembers}}</ref> == ਵਿਰਾਸਤ == ''ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਅਲਵਿਦਾ (ਵਿਦਾਈ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੁਆਰਾ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ 1974 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਵੋਤਮ ਲੇਖਕ ਲਈ 'ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ' ਹਰ ਸਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।'' ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਬਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਘੇ ਕਵੀ ਦੀ 75ਵੀਂ ਜਨਮ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਜਲੰਧਰ ਰੋਡ, ਬਟਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹੇਗਾ ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/2003/20031021/ldh2.htm|title=article}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ [[ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਪਰਦੇਸੀ|ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਦੇਸੀ]] ਨੇ ਗਾਈਆਂ। [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ]]-[[ਚਿਤਰਾ ਸਿੰਘ|ਚਿੱਤਰਾ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ]] ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਾਇਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://readerswords.wordpress.com/2006/05/07/shiv-kumar-batalvi/|title=/shiv-kumar-batalvi}}</ref> [[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ|ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ]] ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ "ਮਾਏ ਨੀ ਮਾਏ" ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਇਸਦੀ ਰੂਹਾਨੀਤਾ ਅਤੇ ਰੂਪਕ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ [[ਬੱਬੂ ਮਾਨ]] ਨੇ ਆਪਣੀ ਐਲਬਮ 'ਉਹੀ ਚੰਨ ਉਹੀ ਰਾਤਾਂ (2004) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ 'ਸ਼ਬਾਬ' ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। [[ਰੱਬੀ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਰੱਬੀ (2004) ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ" ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਐਲਬਮ 'ਗਮ' ਕੀਤੀ। 2005 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸੰਕਲਨ ਐਲਬਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ, 'ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਜਿਹਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹੱਬਤ...' ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ]], [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ [[ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ]] ਨੇ ਗਾਣੇ ਗਾਏ।<ref>{{Cite web|url=https://www.jiosaavn.com/song/ik-kudi-jida-nam-mohabbat/BT9bXyECZ3c|title=ik-kudi-jida-nam-mohabbat}}</ref> ''2004 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਰਦਾਂ ਦਾ ਦਰਿਆ '[[ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਭਵਨ|ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਭਵਨ']], [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।'' ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਅੱਜ ਦਿਨ ਚੜਿਆ ਤੇਰੇ ਰੰਗ ਵਰਗਾ," 2009 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਲਵ ਆਜ ਕਲ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਤੁਰੰਤ ਹਿੱਟ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਹੀ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਐਲਬਮ "ਪੰਛੀ ਹੋ ਜਾਵਾਂ" [[ਜਸਲੀਨ ਰੋਇਲ|ਜਸਲੀਨ ਰਾਇਲ]] ਦੁਆਰਾ ਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਐਲਬਮ ਵਿੱਚ "ਮਏ ਨੀ ਮਾਏ" ਕਵਿਤਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੀਤ "ਮਾਏ ਨੀ ਮਾਏ" ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। 2014 ਵਿੱਚ, ਰੈਪ ਜੋੜੀ "[[ਸਵੇਟ ਸ਼ਾਪ ਬੁਆਏਜ਼]]", ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਅਮਰੀਕਨ [[ਹਿਮਾਂਸ਼ੂ ਸੂਰੀ]], ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ [[ਰਿਜ਼ ਅਹਿਮਦ]] ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨੇ "ਬਟਾਲਵੀ" ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ "ਇਕ ਕੁੜੀ ਜਿਹਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹੱਬਤ " ਨੂੰ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਇਕ ਕੁੜੀ ਜਿਹਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹੱਬਤ ਗ਼ੁਮ ਹੈ" ਨੂੰ ਉੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਗੀਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। [[ਆਲੀਆ ਭੱਟ]] ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਇਹ ਗੀਤ [[ਸ਼ਾਹਿਦ ਮਾਲਿਆ]] ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਦਿਲਜੀਤ ਦੁਸਾਂਝ|ਦਿਲਜੀਤ ਦੋਸਾਂਝ]] ਦੁਆਰਾ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਥੱਬਾ ਕੁ ਜ਼ੁਲਫਾ ਵਾਲੀਆ" ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸਨੂੰ [[ਅਰਜਨ ਢਿੱਲੋਂ]] ਨੇ ਗਾਇਆ। == ਰਚਨਾਵਾਂ<ref>{{Cite web|url=http://hdl.handle.net/10603/104123|title=ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ, ਜੀਵਨ, ਰਚਨਾ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਸਥਾਨ}}</ref> == * [[ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਪਰਾਗਾ|''ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਪਰਾਗਾ'']] (1960) *''[[ਲਾਜਵੰਤੀ]]'' (1961) *[[ਆਟੇ ਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ|''ਆਟੇ ਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ'']] (1962) * [[ਮੈਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰੋ|''ਮੈਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰੋ'']] (1963) *[[ਦਰਦਮੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਆਹੀਂ|''ਦਰਦਮੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਆਹੀਂ'']] (1964) *''[[ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ]] (''1964) *[[ਲੂਣਾ (ਕਾਵਿ-ਨਾਟਕ)|''ਲੂਣਾ'']] (1965) *[[ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੈਂ|''ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੈਂ'']] (1970) * ''[[ਆਰਤੀ]]'' (1971) ===ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ=== *[[ਬਿਰਹੜਾ (ਸੰਪਾ)|''ਬਿਰਹੜਾ (ਸੰਪਾ)'']] (1974) *[[ਅਲਵਿਦਾ (ਸੰਪਾ)|''ਅਲਵਿਦਾ (ਸੰਪਾ)'']] (1974) *[[ਅਸਾਂ ਤੇ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ (ਸੰਪਾ)|''ਅਸਾਂ ਤੇ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ (ਸੰਪਾ)'']] (1976) *[[ਸਾਗਰ ਤੇ ਕਣੀਆਂ (ਸੰਪਾ)|''ਸਾਗਰ ਤੇ ਕਣੀਆਂ (ਸੰਪਾ)'']] (1982) *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ - ਸੰਪੂਰਨ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ|''ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ - ਸੰਪੂਰਨ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ'']] (1983) ==ਲੂਣਾ== ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਇੱਕ [[ਕਵਿਤਾ|ਕਾਵਿ-]][[ਨਾਟਕ]] ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ [[ਲੂਣਾ (ਕਾਵਿ-ਨਾਟਕ)|'ਲੂਣਾ']] [[1961|(1961)]] ਸੀ। ਉਸ ਨੇ [[ਸੰਸਾਰ]] ਵਿੱਚ ਭੰਡੀ '''"ਰਾਣੀ ਲੂਣਾ"''' ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਉੱਤੇ ਲਾਏ ਦਾਗ਼ ਲਈ [[ਸਮਾਜ]] ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਦੱਸਿਆ। ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ|'ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ']] ਉਸ ਨੂੰ [[1967|1967 ਈ:]] 'ਚ ਮਿਲਿਆ।<ref>[http://www.apnaorg.com/articles/IJPS2/ ਉਹੀ, ਸਿਖਰੀ ਟਿੱਪਣੀ]</ref> == ਦਿਲਚਸਪ ਕਿੱਸੇ == ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, "ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਨਾ ਸੁੱਝਦੀ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪਏ ਖਾਲੀ ਪੰਨੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਆਉਣ ਲਗਦਾ। ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਵਰਕਾ ਆਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ - ਸ਼ਿਵ ਹੁਣ ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਮੈਂ ਪੋਲੇ ਜਿਹੇ ਉਸ ਖਾਲੀ ਵਰਕੇ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ਵਿਚ ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ (੧ਓ) ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਆਉਣੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦਾ।" ==ਮੌਤ== 1972 ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਲੀਵਰ ਸਿਰੋਸਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਰੁਣਾ ਬਟਾਲਵੀ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਿੰਡ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ।ਸ਼ਿਵ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ [[ਜੌਨ ਕੀਟਸ|"ਜੌਨ ਕੀਟਸ"]] ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਭਰੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ==ਹਵਾਲਾ== {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == *[https://www.youtube.com/watch?v=ZAZGajB-R7M New Classical Poets: Shiv Kumar Batalvi] *[http://www.subir.com/shiv.html More about Shiv] *[http://www.sikh-heritage.co.uk/arts/shiv%20batalvi/Shiv%20batalvi.htm Webpage of a friend of Shiv's] {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} {{ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1936]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1973]] iz3nttbr5jv672ctcp3iauena85iiim 0 2344 609619 608633 2022-07-29T14:34:11Z Historiansimar 42581 /* ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ 12 ਸ਼ਾਹੀ ਗੇਟ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ਪਟਿਆਲਾ | other_name = ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰ, ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ | settlement_type = [[ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ]] | image_skyline = MotiBaghPalace.jpg | image_caption = [[ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਮਹਿਲ]], ਪਟਿਆਲਾ | map_alt = | pushpin_map = India Punjab | latd = 30.34 | latNS = N | longd = 76.38 | longEW = E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = ਦੇਸ਼ | subdivision_name = ਭਾਰਤ | subdivision_type1 = [[States and territories of India|State]] | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name2 = [[ਪਟਿਆਲਾ ਜਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] | established_date = 1754 | seat_type = ਰਾਜਧਾਨੀ | seat = ਪਟਿਆਲਾ | parts_type = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] | parts_style = para | p1 = 6 | governing_body =ਮਿਊਂਸਿਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਪਟਿਆਲਾ | established_title = Established | unit_pref = ਮੀਟ੍ਰਿਕ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 210 | elevation_m = 350 | population_total = 1892000 | population_as_of =2011 | population_density_km2 = auto | population_footnotes =<ref name="Patiala City Population Census 2011">[http://www.census2011.co.in/census/city/17-patiala.html]</ref> | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = 147XXX | area_code_type = Telephone code | iso_code = [[ISO 3166-2:IN|IN-Pb]] | registration_plate = PB11, PB34, PB39, PB42, PB48, PB72 | blank1_name_sec1 = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | blank1_info_sec1 = ਪਟਿਆਲਾ | blank2_name_sec1 = HDI | blank2_info_sec1 = {{increase}}<br/> 0.860 | blank3_name_sec1 = HDI Category | blank3_info_sec1 = <span style="color:#090">very high</span> | blank4_name_sec1 = ਸਾਖਰਤਾ | blank4_info_sec1 = 86.63% | website = {{URL|Patiala.nic.in/}} | footnotes = The city of Patiala comprises as a Princely State and a Heritage City |Total area (sq. mi)=210.00|Area Code=91-0175}} '''ਪਟਿਆਲਾ''' ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਰਿਆਸਤ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ [[ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 1763 ਵਿੱਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਂਅ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਪੱਟੀਆਲਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਪਟਿਆਲਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ, ਰੂਪਨਗਰ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨਾਲ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅੰਬਾਲਾ ਅਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕੈਥਲ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸ‍ਥਾਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਗੂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਡਿਗਰੀ ਕਾਲਜ [[ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ]] ਦੀ ਸ‍ਥਾਪਨਾ 1870 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਰਵਾਇਤੀ ਪੱਗ, [[ਪਰਾਂਦੀ|ਪਰਾਂਦੇ]], ਨਾਲੇ, [[ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਸਲਵਾਰ]], [[ਪੰਜਾਬੀ ਜੁੱਤੀ]] ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਪੈੱਗ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੇ ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਪਟਿਆਲਾ ਨਗਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1948 ਈ. ਤੱਕ ਇਹ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1956 ਈ. ਤੱਕ ਇਹ ਪੈਪਸੂ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੇਵਲ ਪਟਿਆਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਝੰਡੀ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫੂਲਕੀਆਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਨ 1753 ਈ. ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਟਾਂਵਾਲਾ ਥੇਹ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਨ 1753 ਈ. ਵਿਚ ਸਨੌਰ ਪਰਗਨਾਹ ਦੇ 84 ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਕੇ ਥੇਹ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਉਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਬਣਵਾਈ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਦ ਸੰਨ 1763 ਈ. ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਹ ਨਗਰ ‘ਪਟਿਆਲਾ’ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾਂਅ ‘ਪਟੀ-ਆਲਾ’ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਹਾਂਤ (ਸੰ. 1765 ਈ.) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਥੇ ਚੰਗਾ ਨਗਰ ਵਸਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਬਰਨਾਲੇ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਬਦਲ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਸੈਫ਼ਾਬਾਦ (ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ) ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਤਾਂ ਲਹਿਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਝੀਵਰ, ਭਾਗ ਰਾਮ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਧਾਰਨ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ, ਨਾਮੁਰਾਦ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਹਿਲ ਪਿੰਡ ਆਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟੋਭੇ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠੇ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਲਤਾ ਨਾਲ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਦੂਖ- ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਬਾਗ਼ ਲਗਵਾਇਆ ਅਤੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਨ 1930 ਈ. ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਟਿਆਲਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੈਪਸੂ ਬਣਨ ’ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ‘ਧਰਮ ਅਰਥ ਬੋਰਡ ’ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਪੈਪਸੂ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਗੁਰੂ- ਧਾਮ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ, ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕਮਰੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇੱਥੇ ਸਾਲਾਨਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਗੁਰੂ-ਧਾਮ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਨ 1675 ਈ. ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਉਦੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਜੰਗਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀਬਾਗ਼ ਮਹੱਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਸੰਨ 1852 ਈ. ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਵਾਇਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉੱਚੇ ਥੜ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਇਸ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਬੀੜ ਵੀ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਕਮੇਟੀ ਹੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਸੱਜਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਕਸਰ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਇਸ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ==ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ== ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਰਾਕੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਪਟਿਆਲੇ ਦਾ ਜੰਮ-ਪਲ ਸੀ। ==ਸਿੱਖਿਆ== 1947 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ|ਅਜ਼ਾਦੀ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਟਿਆਲਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਸੰਨ 1875 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਬਣਿਆ। ਯਾਦਵਿੰਦਰਾ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]],[[ਥਾਪਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]],ਰਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਲਾਅ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਜਰਨਲ ਸਿਵਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ,ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ,ਮੁਲਤਾਨੀ ਮਲ ਮੋਦੀ ਕਾਲਜ,ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ,ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਲੜਕੀਆਂ,ਬਿਕਰਮ ਕਮਰਸ ਕਾਲਜ, ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਪੋਰਟਸ ਅਥਾਰਟੀ ਮੋਜੂਦ ਹਨ। ==ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ== ਰਾਜਾ ਭਲਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪੋਲੋ ਗਰਾਉਡ,ਯਾਦਵਿੰਦਰਾ ਸਪੋਰਟਸ ਸਟੇਡੀਅਮ ਅਤੇ ਰਿੰਗ ਹਾਲ ਰੋਲਰ ਸਕੇਟਿੰਗ [[Image:RajindraKothi.jpg|thumb|right|upright=1.10|ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਕੋਠੀ ਪਟਿਆਲਾ ਜੋ ਬਾਰਾਂਦਰੀ 'ਚ ਸਥਿੱਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹੈਰੀਟੇਜ ਹੋਟਲ ਹੈ]] ==ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ== {{main|ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ, ਪਟਿਆਲਾ}} ਵੰਡੇ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮਗਰੋਂ ਕੇਵਲ ਪਟਿਆਲਾ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਨੌਖੀ 'ਤੇ ਅਮੀਰ ਦਿੱਖ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਨੀ [[ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 12 ਫਰਵਰੀ 1763 ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੰਨਣ ਵਾਲੇ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਨੇ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ। ਪਟਿਆਲਾ,ਜਿਹੜਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੁਲਾਂਘਾਂ ਮਗਰੋਂ ਅੱਜ ਵਿਰਾਸਤੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਪਿੱਛੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਹੀ ਵੱਡਮੁਲਾ ਰੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। [[ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ’ ਦੀ ਸੰਨ 1765 ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਤੱਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਥੇ 1757 ‘ਚ ਇੱਕ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਉਸਾਰੀ ਸੀ। ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ 12 ਫਰਵਰੀ 1763 ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਪੱਟੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੀ ‘ਅੱਲ’ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੁਝ ਚਿਰ [[ਬਰਨਾਲੇ]] ਵੀ ਰੱਖੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ’ਚ ਇਹ ਪਟਿਆਲਾ ਲੈ ਆਂਦੀ ਗਈ। ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ’ਚੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਇਕੱਲੀ ਅਹਿਮ ਰਿਆਸਤ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਤੇ ਮਿਆਰੀ ਸਬੰਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਵੱਡ ਆਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਭਵਨ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕਮਾਲ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਅੰਦਰੂਨ ’ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਕਿਲੇ ’ਚ ਸਥਾਪਤ ਅਜਾਇਬਘਰ ਜਿੱਥੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਗੈਲਰੀ ਹੈ, ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਛੱਤ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ: ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ 1763 ਈ. ਵਿਚ ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਪੂਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਿਆਸਤਾਂ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਦੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਬਣੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਿਆਸਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਸੁਸ਼ੋÎਭਿਤ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਅੰਦਰੂਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀ ਹਸਤ ਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਕਲਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਬਣੀ ਉਹ ਜੋਤ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਜੋਤ ਜਲਦੀ ਰਹੇਗੀ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹੀ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਆਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਇੱਕ ਰਾਜ ਚਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1942 ’ਚ ਇਸੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ। ==ਸ਼ੀਸ ਮਹਿਲ== ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਪਟਿਆਲੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਰਾਸਤੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਥੇ ਬਣਿਆ ਲਛਮਣ ਝੂਲਾ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਾ ਪ੍ਰੇਮੀ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਦੇ ਲਈ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਤੋਂ ਪੇਂਟਰ ਬੁਲਵਾ ਕੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਪੇਂਟ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਮੈਡਲ ਗੈਲਰੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੈਂਕੜੇ ਮੈਡਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਕੁਲੈਕਸ਼ਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਵਿਚ ਬਣੀ [[ਬਨਾਸਰ]] ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ==ਮੋਤੀ ਬਾਗ ਪੈਲੇਸ== ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਲਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ ਪੈਲੇਸ ਵਿਖੇ ਅੱਜ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾਨ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ|ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਪੋਰਟਸ]] ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਮਹਿਲ ਦਾ ਹੁਣ ਦੋਹਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਮਹਿਲ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਠਾਠ ਬਾਠ ਦੀ ਜਿਊਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਖੁਲ੍ਹੀ ਸੰਸਥਾ ਜਿਥੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕੋਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਚਮਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੋਤੀ ਬਾਗ ਪੈਲੇਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਨ 1847 ਵਿਚ ਬਣਾਵਾਇਆ। ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਦੀ ਤਰਜ਼ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ==ਬਾਰਾਂਦਰੀ== ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਹੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਵੱਲੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ- ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਲਾਏ ਗਏ ਰੁੱਖ ਬੂਟੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਇਥੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਰਦਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ==ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਅਤੇ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕੋਠੀ== ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖਾਸ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਰਾਜਿੰਦਰਾ ਕੋਠੀ ਵਿਖੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਿਰਾਸਤੀ ਹੋਟਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕੋਠੀ ਜਿਥੇ ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਲਾ|ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਲਾਅ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਦੀ ਦਿੱਖ ਵੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। == ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਗੇਟ == * ਦਰਸ਼ਨੀ ਗੇਟ - ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦਾ ਆਗਮਨੀ ਗੇਟ * ਸਨੌਰੀ ਗੇਟ * ਸਫਾਬਾਦੀ ਗੇਟ * ਤੋਪ ਖ਼ਾਨਾ ਗੇਟ * ਲਾਹੌਰੀ ਗੇਟ * ਸ਼ੇਰਾਵਾਲਾ ਗੇਟ * ਘਲੋੜੀ ਗੇਟ * ਸਮਾਨੀਆ ਗੇਟ * ਸੁਨਾਮੀ ਗੇਟ * ਸਰਹੰਦੀ ਗੇਟ * ਨਾਭਾ ਗੇਟ == ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ == ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੋਤ ਲਿਆ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸ੍ਰੀ ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸ਼ਹਿਰ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਆਸ ਪਾਸ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਰ ਦੂਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪੂਜਣਯੋਗ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਵਰਾਤਰਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਥੇ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ==ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ== ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ]] ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਧਰਤੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬੜੀ ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਨਿਵਾਸੀ ਸਵੇਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਪਟਿਆਲਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਥੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਜ਼ਰੂਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ==ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਚੌਂਕ== ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਫੁਹਾਰਾ ਚੌਂਕ, ਲੀਲਾ ਭਵਨ ਚੌਂਕ, ਕੜਾਹ ਵਾਲਾ ਚੌਂਕ, ਅਨਾਰਦਾਨਾ ਚੌਂਕ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਚੌਂਕ, ਅਦਾਲਤ ਬਜ਼ਾਰ, ਧਰਮਪੁਰਾ ਬਜ਼ਾਰ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਚੌਕਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ==ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਸਟੇਟ ਲਾਇਬਰੇਰੀ== ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਗੇਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 10 ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਨਾਮ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। [[ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਦੀ ਤਰਜ਼ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਮਾਲ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਸੈਂਟਰ ਸਟੇਟ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਅਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ==ਵਿਰਾਸਤ ਸਮਾਨ== ਇਸ ਅਜਾਇਬਘਰ, ਜਿਹੜਾ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪੁਰਾਤਵ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬੰਦੂਕਾਂ, ਪਿਸਤੌਲ, ਭਾਲੇ, ਟੋਪ, ਢਾਲਾਂ, ਨੇਜੇ ਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ]] ਦੀ ਤਲਵਾਰ ‘ਸ਼ਿਕਾਰਗਾਹ’ ਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਅੱਬਾਸ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਇੱਥੇ ਹਨ। ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਸਾਰ ’ਚੋਂ ਕਈ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਸ਼ਾਸਕ ਤੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਆਈਆਂ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਤੇ ਖਸਤਾ ਹਾਲ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ‘ਬੁਰਜ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ’ ਵਿਖੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਬਲ ਰਹੀ ਜੋਤ ਅੱਜ ਵੀ ਬਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੋਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਥੇ ਟਿੱਬੇ ਦੀ ਬਣੀ ਇੱਕ ਝਿੜੀ ਅੰਦਰ ਬਲਦੀ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਜੋਤ ਕੋਲ ਲੰਮੀ ਤਪੱਸਿਆ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਪੱਸਵੀ ਥੜਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ==ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਰਾਜੇ== #[[ਰਾਜਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ]] (1743-1765) #[[ਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ]] (1765-1781) #[[ਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ]] (1781-1813) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ]] (1813-1845) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (1845-1862) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (1862-1876) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (1876-1900) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (1900-1938) #[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (1938-1974) #[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] (ਜਨਮ 1942) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਹਨ ==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ== * A History of Sikh Misals (Punjab University, Patiala)- Dr Bhagat Singh *[http://patiala.nic.in/ Official Website of Patiala] *[http://www.patialaheritage.in/in/ Official Website of Patiala Heritage Festival] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070314033313/http://www.patialaheritage.in/in/ |date=2007-03-14 }} *[http://www.4dw.net/royalark/India/patiala.htm Genealogy of the ruling chiefs of Patiala] *[https://web.archive.org/web/20030228135510/http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/ips/p/patiala.html Erstwhile rulers of Patiala] *[http://www.tribuneindia.com/2003/20030805/punjab1.htm#35 Early History of Patiala City Founding] *[http://www.coolnsmart.com/about.php Mohindra College Patiala at cool and smart site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070510053834/http://www.coolnsmart.com/about.php |date=2007-05-10 }} *[http://eurindia.pc.unicatt.it/english/psa.html Punjab State Archives] *[http://www.nsnis.org/ National Institute of Sports, Patiala] {{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ]] 6h05kgv01d8mqdu1fzqgmlipz6a92e8 0 4173 609626 525167 2022-07-29T17:57:20Z Nachhattardhammu 5032 /* ਜਨਮ */ wikitext text/x-wiki {{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}} '''29 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 210ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 211ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 155 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। == ਵਾਕਿਆ == *[[1921]]&ndash; [[ਐਡੋਲਫ਼ ਹਿਟਲਰ]] ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਿਆ। *[[1940]]&ndash; [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ [[ਜੌਹਨ ਸਿਗਮੰਡ]] ਨੇ [[ਮਿਸਸਿਪੀ ਦਰਿਆ]] ਨੂੰ ਤੈਰ ਕੇ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। 467 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਇਸ ਫ਼ਾਸਲੇ ਨੂੰ 89 ਘੰਟੇ 48 ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। *[[1981]]&ndash; [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਚਾਰਲਸ]] ਤੇ [[ਡਿਆਨਾ]] ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 75 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ। == ਜਨਮ == [[File:J.R.D. Tata (1955).jpg|120px|thumb|[[ਜਹਾਂਗੀਰ ਰਤਨਜੀ ਦਾਦਾਭਾਈ ਟਾਟਾ|ਜੇ ਆਰ ਡੀ ਟਾਟਾ]]]] * [[1805]] &ndash; ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਸਿਆਸੀ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਅਲੈਕਸੀ ਦ ਤੋਕੂਵੀਲ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1900]] &ndash; ਸਵੀਡਨੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ [[ਆਈਵਿੰਡ ਜੌਹਨਸਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1904]]&ndash; [[ਫਰਾਂਸ]] ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਪਤੀ [[ਜਹਾਂਗੀਰ ਰਤਨਜੀ ਦਾਦਾਭਾਈ ਟਾਟਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1908]]&ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ [[ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1910]] &ndash; ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਵਿਲੀਅਮ ਐਂਡਰਸਨ(ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ)|ਵਿਲੀਅਮ ਐਂਡਰਸਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1953]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ [[ਅਨੂਪ ਜਲੋਟਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1954]] &ndash; ਸ਼ੇਅਰ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀਆ [[ਹਰਸ਼ਦ ਮਹਿਤਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1954]] &ndash; ਫਿਨਲੈਂਡ ਮੰਤਰੀ [[ਮਾਰਜਾ-ਸਿਸਕੋ ਆਲਟੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1959]]&ndash; ਭਾਰਤੀ ਐਕਟਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਸੰਜੇ ਦੱਤ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1990]] &ndash; ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਬਿਗ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕਲਾਕਾਰ [[ਐਲੀ ਅਵਰਾਮ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1995]] &ndash; ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਵਾਟਰ ਪੋਲੋ ਖਿਡਾਰੀ [[ਡਾਇਨਾ ਅਬਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। ==ਦਿਹਾਂਤ== *[[1890]]&ndash; ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ [[ਵਿਨਸੰਟ ਵੈਨ ਗਾਗ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1996]]&ndash; ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਉਘੀ ਕਾਰਕੁਨ [[ਅਰੁਣਾ ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1982]]&ndash; ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ [[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1984]]&ndash; ਕਵੀ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ [[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]] c0hca7kmxg6odw2dc29ov8tzz0uwus4 609627 609626 2022-07-29T18:01:09Z Nachhattardhammu 5032 /* ਦਿਹਾਂਤ */ wikitext text/x-wiki {{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}} '''29 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 210ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 211ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 155 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। == ਵਾਕਿਆ == *[[1921]]&ndash; [[ਐਡੋਲਫ਼ ਹਿਟਲਰ]] ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਿਆ। *[[1940]]&ndash; [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ [[ਜੌਹਨ ਸਿਗਮੰਡ]] ਨੇ [[ਮਿਸਸਿਪੀ ਦਰਿਆ]] ਨੂੰ ਤੈਰ ਕੇ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। 467 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਇਸ ਫ਼ਾਸਲੇ ਨੂੰ 89 ਘੰਟੇ 48 ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। *[[1981]]&ndash; [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਚਾਰਲਸ]] ਤੇ [[ਡਿਆਨਾ]] ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 75 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ। == ਜਨਮ == [[File:J.R.D. Tata (1955).jpg|120px|thumb|[[ਜਹਾਂਗੀਰ ਰਤਨਜੀ ਦਾਦਾਭਾਈ ਟਾਟਾ|ਜੇ ਆਰ ਡੀ ਟਾਟਾ]]]] * [[1805]] &ndash; ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਸਿਆਸੀ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਅਲੈਕਸੀ ਦ ਤੋਕੂਵੀਲ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1900]] &ndash; ਸਵੀਡਨੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ [[ਆਈਵਿੰਡ ਜੌਹਨਸਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1904]]&ndash; [[ਫਰਾਂਸ]] ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਪਤੀ [[ਜਹਾਂਗੀਰ ਰਤਨਜੀ ਦਾਦਾਭਾਈ ਟਾਟਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1908]]&ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ [[ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1910]] &ndash; ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਵਿਲੀਅਮ ਐਂਡਰਸਨ(ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ)|ਵਿਲੀਅਮ ਐਂਡਰਸਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1953]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ [[ਅਨੂਪ ਜਲੋਟਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1954]] &ndash; ਸ਼ੇਅਰ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀਆ [[ਹਰਸ਼ਦ ਮਹਿਤਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1954]] &ndash; ਫਿਨਲੈਂਡ ਮੰਤਰੀ [[ਮਾਰਜਾ-ਸਿਸਕੋ ਆਲਟੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1959]]&ndash; ਭਾਰਤੀ ਐਕਟਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਸੰਜੇ ਦੱਤ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1990]] &ndash; ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਬਿਗ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕਲਾਕਾਰ [[ਐਲੀ ਅਵਰਾਮ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1995]] &ndash; ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਵਾਟਰ ਪੋਲੋ ਖਿਡਾਰੀ [[ਡਾਇਨਾ ਅਬਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ। ==ਦਿਹਾਂਤ== * [[1856]] &ndash; ਜਰਮਨ ਕੰਪੋਜ਼ਰ, ਪਿਆਨੋਵਾਦਕ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਆਲੋਚਕ [[ਰਾਬਰਟ ਸ਼ੂਮਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1890]]&ndash; ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ [[ਵਿਨਸੰਟ ਵੈਨ ਗਾਗ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1891]] &ndash; ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਦਵਾਨ [[ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1931]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਸੀ. ਨਾਰਾਇਣ ਰੈਡੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1952]] &ndash; ਉਰਦੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾ ਅਤੇ ਲੇਖਿਕਾ [[ਰਸ਼ੀਦ ਜਹਾਂ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1962]] &ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅੰਕੜਾਵਾਦੀ ਅਤੇ ਜਨੈਟਿਕਸਿਟ [[ਰੋਨਾਲਡ ਫਿਸ਼ਰ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1964]] &ndash; ਪੋਲੈਂਡੀ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਵਾਂਦਾ ਵਾਸਿਲਿਊਸਕਾ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1979]] &ndash; ਜਰਮਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ [[ਹਰਬਰਟ ਮਾਰਕਿਊਜ਼]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1982]]&ndash; ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ [[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1984]]&ndash; ਕਵੀ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ [[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। * [[1994]] &ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਾਇਓਕੈਮਿਸਟ [[ਡੋਰੋਥੀ ਹੋਜਕਿਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1996]]&ndash; ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਉਘੀ ਕਾਰਕੁਨ [[ਅਰੁਣਾ ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[1998]] &ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਡਾਂਸਰ, ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਜੇਰੋਮ ਰੌਬਿਨਜ਼]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2008]] &ndash; ਟੀਵੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਟਾਰ ਵਾਈਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਗਾਇਕ [[ਇਸ਼ਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2009]] &ndash; ਲੋਕਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੀ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ 29 ਜੁਲਾਈ 2009 [[ਗਾਇਤਰੀ ਦੇਵੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2013]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਐਸ. ਐਨ. ਹਨੁਮੰਤ ਰਾਓ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2016]] &ndash; ਸਪੇਨੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਕੀਲ [[ਡੋਰਿਸ ਬੇਨਗਾਸ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2018]] &ndash; ਬੰਗਾਲੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਲੇਖਕ [[ਰਮਾਪਦ ਚੌਧਰੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2020]] &ndash; ਮਰਾਠੀ ਕਲਾਕਾਰ [[ਮਯੂਰੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]] f4o0b7a5htn68tud45g26fvnst5pfgr 0 4174 609649 525188 2022-07-30T04:41:52Z Nachhattardhammu 5032 /* ਜਨਮ */ wikitext text/x-wiki {{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}} '''30 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 211ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 212ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 154 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। == ਵਾਕਿਆ == *[[1956]]&ndash; '''ਅਸੀ ਰੱਬ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰਖਦੇ ਹਾਂ''' ਨੂੰ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਨੇ [[ਕੌਮੀ ਮਾਟੋ]] (ਨਾਹਰੇ) ਵਜੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। *[[1857]]&ndash; ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਛਾਉਣੀ 'ਚ ਨਿਯੁਕਤ ਬੇਹਥਿਆਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ ਮੇਜਰ ਸਪੈਨਸਰ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਥੋਂ ਭੱਜ ਨਿਕਲੀ। *[[1960]]&ndash; [[ਵੀਅਤਨਾਮ|ਸਾਉਥ ਵੀਅਤਨਾਮ]] ਵਿੱਚ 60 ਹਜ਼ਾਰ [[ਬੋਧੀ|ਬੋਧੀਆਂ]] ਨੇ ਡੀਏਮ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁਧ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। *[[1987]]&ndash; [[ਤਾਮਿਲ ਲੋਕ|ਤਾਮਿਲਾਂ]] ਅਤੇ [[ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤਾਮਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਸੁਟਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ [[ਜਾਫਨਾ|ਜਾਫ਼ਨਾ ਟਾਪੂ]] ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੀਆਂ। *[[1998]]&ndash; [[ਓਹਾਇਓ]] (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ‘ਲੱਕੀ 13′ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰੁੱਪ ਨੇ 29 ਕਰੋੜ 57 ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਦਾ ਪਾਵਰਬਾਲ ਜੈਕਪਾਟ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਕਮ ਦਾ ਜੈਕਪਾਟ ਹੈ। *[[2012]]&ndash; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਕੁਝ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਗਰਿਡ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਈ। 30 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਵਾਂਞੇ ਹੋ ਗਏ। == ਜਨਮ == [[File:Sonu Nigam(1).jpg|thumb|180px|right|[[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]]]] * [[1511]] &ndash; ਇਤਾਲਵੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਜਿਓਰਜਿਓ ਵਾਸਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1541]] &ndash; ਮਾਰਵਾੜ ਰਾਜ ਦੀ ਸਿਵਾਨਾ ਜਾਗੀਰ [[ਰਾਵ ਚੰਦਰਸੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਬਰੌਂਟੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਜੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1822]]&ndash; ਅਵਧ ਦਾ 5ਵਾਂ ਨਵਾਬ/ਰਾਜਾ [[ਵਾਜਿਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1863]]&ndash; ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਫ਼ੋਰਡ ਮੋਟਰ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ [[ਹੈਨਰੀ ਫ਼ੋਰਡ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1898]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰ [[ਹੇਨਰੀ ਮੂਰੇ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1893]] &ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਡੈਂਟਲ ਸਰਜਨ, ਜੀਵਨੀਕਾਰ, ਨੀਤੀਵੇਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿੰਨਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1922]] &ndash; ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1935]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਹਨ (ਕਵੀ)]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1945]]&ndash; ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੇਖਕ [[ਪੈਤਰਿਕ ਮੋਦੀਆਨੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1946]]&ndash; ਭਾਰਤੀ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਿੱਤਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਨ [[ਮੰਗਤ ਭਾਰਦਵਾਜ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1947]]&ndash; ਫ੍ਰੇਂਚ ਵਾਇਰਲੋਜਿਸਟ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ [[ਫਰਾਂਸੂਆਸ ਬਾਰੇ-ਸਿਨੂਸੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1950]] &ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਹੈਰੀਏਟ ਹਰਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1961]] &ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ [[ਬਰਜਿੰਦਰ ਚੌਹਾਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1962]] &ndash; ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ [[ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1963]] &ndash; ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ (ਅਦਾਕਾਰਾ)|ਮੰਦਾਕਿਨੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1963]]&ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰਾ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਮੇਡੀਅਨ [[ਲੀਸਾ ਕੂਡਰੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1969]] &ndash; ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ [[ਰੀਟਾ ਕੋਠਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1970]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਕ੍ਰਿਸਟੋਫ਼ਰ ਨੋਲਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1973]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਭਿਨੇਤਾ, ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1973]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1991]] &ndash; ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ਾ ਅਦਾਕਾਰ, ਗਾਇਕ, ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰਾਪਿਸਟ [[ਆਕਾਂਕਸ਼ਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ। ==ਮੌਤ== *[[1995]]&ndash; [[ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ. [[ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅੰਬਾਲਵੀ]] ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। *[[2004]]&ndash; ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ [[ਹਿਰੇਨ ਮੁਖਰਜੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[2007]]&ndash; ਸਵੀਡਿਸ਼ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਇੰਗਮਾਰ ਬਰਗਮਾਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। {{ਸਮਾਂ-ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]] bkno8i4v0urz4xserpmf6kbcj7l3mq4 609651 609649 2022-07-30T04:45:54Z Nachhattardhammu 5032 /* ਮੌਤ */ wikitext text/x-wiki {{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}} '''30 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 211ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 212ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 154 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। == ਵਾਕਿਆ == *[[1956]]&ndash; '''ਅਸੀ ਰੱਬ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰਖਦੇ ਹਾਂ''' ਨੂੰ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਨੇ [[ਕੌਮੀ ਮਾਟੋ]] (ਨਾਹਰੇ) ਵਜੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। *[[1857]]&ndash; ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਛਾਉਣੀ 'ਚ ਨਿਯੁਕਤ ਬੇਹਥਿਆਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ ਮੇਜਰ ਸਪੈਨਸਰ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਥੋਂ ਭੱਜ ਨਿਕਲੀ। *[[1960]]&ndash; [[ਵੀਅਤਨਾਮ|ਸਾਉਥ ਵੀਅਤਨਾਮ]] ਵਿੱਚ 60 ਹਜ਼ਾਰ [[ਬੋਧੀ|ਬੋਧੀਆਂ]] ਨੇ ਡੀਏਮ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁਧ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। *[[1987]]&ndash; [[ਤਾਮਿਲ ਲੋਕ|ਤਾਮਿਲਾਂ]] ਅਤੇ [[ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤਾਮਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਸੁਟਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ [[ਜਾਫਨਾ|ਜਾਫ਼ਨਾ ਟਾਪੂ]] ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੀਆਂ। *[[1998]]&ndash; [[ਓਹਾਇਓ]] (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ‘ਲੱਕੀ 13′ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰੁੱਪ ਨੇ 29 ਕਰੋੜ 57 ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਦਾ ਪਾਵਰਬਾਲ ਜੈਕਪਾਟ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਕਮ ਦਾ ਜੈਕਪਾਟ ਹੈ। *[[2012]]&ndash; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਕੁਝ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਗਰਿਡ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਈ। 30 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਵਾਂਞੇ ਹੋ ਗਏ। == ਜਨਮ == [[File:Sonu Nigam(1).jpg|thumb|180px|right|[[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]]]] * [[1511]] &ndash; ਇਤਾਲਵੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਜਿਓਰਜਿਓ ਵਾਸਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1541]] &ndash; ਮਾਰਵਾੜ ਰਾਜ ਦੀ ਸਿਵਾਨਾ ਜਾਗੀਰ [[ਰਾਵ ਚੰਦਰਸੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਬਰੌਂਟੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਜੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1822]]&ndash; ਅਵਧ ਦਾ 5ਵਾਂ ਨਵਾਬ/ਰਾਜਾ [[ਵਾਜਿਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1863]]&ndash; ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਫ਼ੋਰਡ ਮੋਟਰ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ [[ਹੈਨਰੀ ਫ਼ੋਰਡ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1898]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰ [[ਹੇਨਰੀ ਮੂਰੇ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1893]] &ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਡੈਂਟਲ ਸਰਜਨ, ਜੀਵਨੀਕਾਰ, ਨੀਤੀਵੇਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿੰਨਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1922]] &ndash; ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1935]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਹਨ (ਕਵੀ)]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1945]]&ndash; ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੇਖਕ [[ਪੈਤਰਿਕ ਮੋਦੀਆਨੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1946]]&ndash; ਭਾਰਤੀ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਿੱਤਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਨ [[ਮੰਗਤ ਭਾਰਦਵਾਜ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1947]]&ndash; ਫ੍ਰੇਂਚ ਵਾਇਰਲੋਜਿਸਟ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ [[ਫਰਾਂਸੂਆਸ ਬਾਰੇ-ਸਿਨੂਸੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1950]] &ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਹੈਰੀਏਟ ਹਰਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1961]] &ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ [[ਬਰਜਿੰਦਰ ਚੌਹਾਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1962]] &ndash; ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ [[ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1963]] &ndash; ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ (ਅਦਾਕਾਰਾ)|ਮੰਦਾਕਿਨੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1963]]&ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰਾ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਮੇਡੀਅਨ [[ਲੀਸਾ ਕੂਡਰੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1969]] &ndash; ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ [[ਰੀਟਾ ਕੋਠਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1970]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਕ੍ਰਿਸਟੋਫ਼ਰ ਨੋਲਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1973]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਭਿਨੇਤਾ, ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1973]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1991]] &ndash; ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ਾ ਅਦਾਕਾਰ, ਗਾਇਕ, ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰਾਪਿਸਟ [[ਆਕਾਂਕਸ਼ਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ। ==ਮੌਤ== * [[1898]] &ndash; ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਪਰੂਸ਼ੀਆਈ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਬਿਸਮਾਰਕ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1995]]&ndash; [[ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ. [[ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅੰਬਾਲਵੀ]] ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। *[[2004]]&ndash; ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ [[ਹਿਰੇਨ ਮੁਖਰਜੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2006]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ [[ਕੇ. ਐਨ. ਪ੍ਰਭੂ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।*[[2007]]&ndash; ਸਵੀਡਿਸ਼ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਇੰਗਮਾਰ ਬਰਗਮਾਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2014]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਭੈਰਬ ਗਾਂਗੁਲੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।* [[2015]] &ndash; ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ [[ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। {{ਸਮਾਂ-ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]] 3r43ce786ac8y3clhvndxu0osdax41b 609652 609651 2022-07-30T04:47:22Z Nachhattardhammu 5032 /* ਮੌਤ */ wikitext text/x-wiki {{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}} '''30 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 211ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 212ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 154 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। == ਵਾਕਿਆ == *[[1956]]&ndash; '''ਅਸੀ ਰੱਬ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰਖਦੇ ਹਾਂ''' ਨੂੰ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਨੇ [[ਕੌਮੀ ਮਾਟੋ]] (ਨਾਹਰੇ) ਵਜੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਅਤੇ ਨੋਟਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। *[[1857]]&ndash; ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਛਾਉਣੀ 'ਚ ਨਿਯੁਕਤ ਬੇਹਥਿਆਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ ਮੇਜਰ ਸਪੈਨਸਰ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਥੋਂ ਭੱਜ ਨਿਕਲੀ। *[[1960]]&ndash; [[ਵੀਅਤਨਾਮ|ਸਾਉਥ ਵੀਅਤਨਾਮ]] ਵਿੱਚ 60 ਹਜ਼ਾਰ [[ਬੋਧੀ|ਬੋਧੀਆਂ]] ਨੇ ਡੀਏਮ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁਧ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। *[[1987]]&ndash; [[ਤਾਮਿਲ ਲੋਕ|ਤਾਮਿਲਾਂ]] ਅਤੇ [[ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤਾਮਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਸੁਟਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ [[ਜਾਫਨਾ|ਜਾਫ਼ਨਾ ਟਾਪੂ]] ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੀਆਂ। *[[1998]]&ndash; [[ਓਹਾਇਓ]] (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ‘ਲੱਕੀ 13′ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰੁੱਪ ਨੇ 29 ਕਰੋੜ 57 ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਦਾ ਪਾਵਰਬਾਲ ਜੈਕਪਾਟ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਕਮ ਦਾ ਜੈਕਪਾਟ ਹੈ। *[[2012]]&ndash; [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਕੁਝ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਗਰਿਡ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਈ। 30 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਵਾਂਞੇ ਹੋ ਗਏ। == ਜਨਮ == [[File:Sonu Nigam(1).jpg|thumb|180px|right|[[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]]]] * [[1511]] &ndash; ਇਤਾਲਵੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਜਿਓਰਜਿਓ ਵਾਸਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1541]] &ndash; ਮਾਰਵਾੜ ਰਾਜ ਦੀ ਸਿਵਾਨਾ ਜਾਗੀਰ [[ਰਾਵ ਚੰਦਰਸੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਬਰੌਂਟੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1818]] &ndash; ਕਵੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਐਮਿਲੀ ਜੇਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1822]]&ndash; ਅਵਧ ਦਾ 5ਵਾਂ ਨਵਾਬ/ਰਾਜਾ [[ਵਾਜਿਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1863]]&ndash; ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਫ਼ੋਰਡ ਮੋਟਰ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ [[ਹੈਨਰੀ ਫ਼ੋਰਡ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1898]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰ [[ਹੇਨਰੀ ਮੂਰੇ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1893]] &ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਡੈਂਟਲ ਸਰਜਨ, ਜੀਵਨੀਕਾਰ, ਨੀਤੀਵੇਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿੰਨਾਹ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1922]] &ndash; ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1935]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਹਨ (ਕਵੀ)]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1945]]&ndash; ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੇਖਕ [[ਪੈਤਰਿਕ ਮੋਦੀਆਨੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1946]]&ndash; ਭਾਰਤੀ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਿੱਤਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਨ [[ਮੰਗਤ ਭਾਰਦਵਾਜ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1947]]&ndash; ਫ੍ਰੇਂਚ ਵਾਇਰਲੋਜਿਸਟ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ [[ਫਰਾਂਸੂਆਸ ਬਾਰੇ-ਸਿਨੂਸੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1950]] &ndash; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਹੈਰੀਏਟ ਹਰਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1961]] &ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ [[ਬਰਜਿੰਦਰ ਚੌਹਾਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1962]] &ndash; ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ [[ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1963]] &ndash; ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ (ਅਦਾਕਾਰਾ)|ਮੰਦਾਕਿਨੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1963]]&ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰਾ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਮੇਡੀਅਨ [[ਲੀਸਾ ਕੂਡਰੋ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1969]] &ndash; ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ [[ਰੀਟਾ ਕੋਠਾਰੀ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1970]] &ndash; ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਕ੍ਰਿਸਟੋਫ਼ਰ ਨੋਲਨ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1973]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਭਿਨੇਤਾ, ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ]] ਦਾ ਜਨਮ। *[[1973]]&ndash; ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]] ਦਾ ਜਨਮ। * [[1991]] &ndash; ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ਾ ਅਦਾਕਾਰ, ਗਾਇਕ, ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰਾਪਿਸਟ [[ਆਕਾਂਕਸ਼ਾ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ। ==ਮੌਤ== * [[1898]] &ndash; ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਪਰੂਸ਼ੀਆਈ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਬਿਸਮਾਰਕ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[1995]]&ndash; [[ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ]] ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ. [[ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅੰਬਾਲਵੀ]] ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। *[[2004]]&ndash; ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ [[ਹਿਰੇਨ ਮੁਖਰਜੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2006]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ [[ਕੇ. ਐਨ. ਪ੍ਰਭੂ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। *[[2007]]&ndash; ਸਵੀਡਿਸ਼ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਇੰਗਮਾਰ ਬਰਗਮਾਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2014]] &ndash; ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅੰਪਾਇਰ [[ਭੈਰਬ ਗਾਂਗੁਲੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। * [[2015]] &ndash; ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ [[ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ। {{ਸਮਾਂ-ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]] rzp4snaucyodbamln9d7oqobvgktdx9 0 4489 609670 593280 2022-07-30T11:32:09Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Use dmy dates|date=September 2017}} {{Infobox planet | name = ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ | symbol = [[File:Saturn symbol.svg|24px|♄]] | image = Saturn during Equinox.jpg | image_size = 330px | caption = ਸ਼ਨੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਇਕੁਈਨੌਕਸ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੋਇਆ, ਫੋਟੋ ''[[ਕੈਸੀਨੀ-ਹਾਈਜੰਸ|ਕੈਸੀਨੀ]]'' ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2008 ਵਿੱਚ ਖਿੱਚੀ ਸੀ। ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲਾ ਬਿੰਦੂ [[ਟਾਈਟਨ (ਚੰਦ)|ਟਾਈਟਨ]] ਹੈ। | pronounced = {{IPAc-en|audio=en-us-Saturn.ogg|ˈ|s|æ|t|ər|n}}<ref name=walter2003>{{cite book |first=Elizabeth |last=Walter |date=21 April 2003 |title=Cambridge Advanced Learner's Dictionary |publisher=Cambridge University Press |edition=Second |isbn=978-0-521-53106-1}}</ref> | named_after = [[ਸ਼ਨੀ (ਮਿਥਿਹਾਸ)|ਸ਼ਨੀ]] | orbit_ref =<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html |title=Saturn Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=David R. |accessdate=12 October 2017 |date=23 December 2016 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6uAT9gf3b?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html |archivedate=12 October 2017 |deadurl=no |df= }}</ref> | epoch = [[J2000.0]] | aphelion = {{convert|1514.50|e6km|AU|4|abbr=unit}} | perihelion = {{convert|1352.55|e6km|AU|4|abbr=unit}} | semimajor = {{convert|1433.53|e6km|AU|4|abbr=unit}} | eccentricity = {{val|0.0565}} | period = {{plainlist | * {{val|29.4571|u=[[ਜੂਲੀਅਨ ਸਾਲ(ਖਗੋਲੀ)]]}} * {{val|fmt=commas|10759.22|u=ਦਿਨ}} * {{val|fmt=commas|24491.07}} ਸ਼ਨੀ ਦੇ [[ਸੂਰਜੀ ਦਿਨ]]<ref name="CSeligman">{{cite web|url=http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm |title=Rotation Period and Day Length |last=Seligman |first=Courtney |accessdate=13 August 2009 |archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT3Ukn5?url=http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm |archivedate=11 August 2011 |deadurl=no |df= }}</ref> }} | synodic_period = 378.09 ਦਿਨ | avg_speed = {{convert|9.68|km/s|mi/s|sigfig=3|abbr=unit}} | mean_anomaly = {{val|317.020|u=°}}<ref name="VSOP87" /> | inclination = {{plainlist | * {{val|2.485|u=°}} [[ਸੂਰਜੀ ਪੰਧ]] ਤੋਂ<ref name="VSOP87" /> * 5.51° to [[ਸੂਰਜ]] ਦੀ [[ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ]]<ref name=VSOP87>{{cite journal |title=Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=282 |issue=2 |pages=663–683 |date=February 1994 |last1=Simon |first1=J.L. |last2=Bretagnon |first2=P. |last3=Chapront |first3=J. |last4=Chapront-Touzé |first4=M. |last5=Francou |first5=G. |last6=Laskar |first6=J. |bibcode=1994A&A...282..663S}}</ref> * 0.93° to [[ਬੇਤਰਤੀਬੀ ਸਤ੍ਹਾ]]<ref name=meanplane>{{cite web |date=3 April 2009 |title=The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter |url=http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif |accessdate=10 April 2009 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif |archivedate=14 May 2009 |deadurl=yes |df= }} (produced with [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220235836/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=20 ਦਸੰਬਰ 2008 }} written by Aldo Vitagliano; see also [[Invariable plane]])</ref> }} | asc_node = {{val|113.665|u=°}} | arg_peri = {{val|339.392|u=°}}<ref name="VSOP87" /> | satellites = [[ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਉਪ-ਗ੍ਰਹਿ|62]]<ref name=fact /> | physical_ref =<ref name="fact" /> | mean_radius = {{convert|58232|km|mi|0|abbr=unit}} | equatorial_radius = {{plainlist | * {{convert|60268|km|mi|0|abbr=unit}} Refers to the level of 1 bar atmospheric pressure</ref> * {{val|9.449}} Earths }} | polar_radius = {{plainlist | * {{convert|54364|km|mi|0|abbr=unit}} * {{val|8.552|u=Earths}} }} | flattening = {{val|0.09796}} | surface_area = {{plainlist | * {{convert|4.27e10|km2|sqmi|abbr=unit}}<ref name="nasafact">{{cite web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Saturn&Display=Facts |title=NASA: Solar System Exploration: Planets: Saturn: Facts & Figures |publisher=Solarsystem.nasa.gov |date=22 March 2011 |accessdate=8 August 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62DnOn9pq?url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Saturn&Display=Facts |archivedate=6 October 2011 |deadurl=no |df= }}</ref> * {{val|83.703|u=Earths}} }} | volume = {{plainlist | * {{convert|8.2713e14|km3|cumi|abbr=unit}} * {{val|763.59|u=Earths}} }} | mass = {{plainlist | * {{convert|5.6834e26|kg|lb|sigfig=5|abbr=unit}} * {{val|95.159|u=Earths}} }} | density = {{convert|0.687|g/cm3|lk=on|abbr=unit}} Based on the volume within the level of 1 bar atmospheric pressure</ref> {{small|(less than water)}} | surface_grav = {{plainlist | * {{convert|10.44|m/s2|lk=on|abbr=unit}} * 1.065 ''[[g-force|g]]'' }} | moment_of_inertia_factor = {{val|0.210|u=I/MR²}} {{small|estimate}} | escape_velocity = {{convert|35.5|km/s|mi/s|abbr=unit}} | sidereal_day = 10.55 hours<ref name="saturnDay">{{cite journal |title='Nature' (Saturn's fast spin determined from its gravitational field and oblateness) |publisher=''[[Nature (journal)|Nature]]'' |date=2 February 2015}}</ref> (10 hr 33 min) | rot_velocity = {{convert|9.87|km/s|mi/s km/h|abbr=unit}} | axial_tilt = 26.73° {{small|(to orbit)}} | right_asc_north_pole = 40.589°; {{RA|2|42|21}} | declination = 83.537° | albedo = {{plainlist | * 0.342 ([[ਬੌਂਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਅਨੁਪਾਤ|ਬੌਂਡ]]) * 0.499 ([[ਜਿਆਮਿਤੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਅਨੁਪਾਤ|ਜਿਆਮਿਤਈ]]) }} | temp_name1 = 1 [[ਬਾਰ (ਇਕਾਈ)|ਬਾਰ]] | mean_temp_1 = {{convert|134|K|C|0|lk=on}} | temp_name2 = 0.1 [[ਬਾਰ (ਇਕਾਈ)|ਬਾਰ]] | mean_temp_2 = {{convert|84|K|C|0|lk=on}} | magnitude = +1.47 to −0.24<ref name="magnitude">{{cite journal |title=Wideband photoelectric magnitude measurements of Saturn in 2000 |last=Schmude |first=Richard W. Junior |date=2001 |publisher=Georgia Journal of Science |volume=59 |issue=3 |pages=123–127}}</ref> | angular_size = 14.5″ to 20.1″ (ਛੱਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ) | atmosphere_ref =<ref name="fact" /> | surface_pressure = 140&nbsp;kPa<ref>{{cite web |title=On The Atmospheres Of Different Planets |first=Robin |last=Knecht |date=October 24, 2005 |url=http://www.tp.umu.se/space/Proj_05/Robin.K.pdf |access-date=October 14, 2017 |archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.tp.umu.se%2Fspace%2FProj_05%2FRobin.K.pdf&date=2017-10-14 |archive-date=14 ਅਕਤੂਬਰ 2017 |dead-url=no }}</ref> | scale_height = {{convert|59.5|km|mi|abbr=unit}} | atmosphere_composition = by volume: {{aligned table|cols=2 | 96.3±2.4% |[[ਹਾਈਡਰੋਜਨ]] ({{chem2|H2}}) | 3.25±2.4% |[[ਹੀਲੀਅਮ]] ({{chem2|He}}) | 0.45±0.2% |[[ਮੀਥੇਨ]] ({{chem2|CH4}}) | 0.0125±0.0075% |[[ਅਮੋਨੀਆ]] ({{chem2|NH3}}) | 0.0110±0.0058% |[[ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਡਿਊਟਰਾਇਡ]] (HD) | 0.0007±0.00015% |[[ਈਥੇਨ]] ({{chem2|C2H6}}) }}'''Ices''': * [[ਅਮੋਨੀਆ]] ({{chem2|NH3}}) * [[ਪਾਣੀ]] ({{chem2|H2O}}) * [[ਅਮੋਨੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਸਲਫਾਈਡ]] ({{chem2|NH4SH}}) }} '''ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ''' (ਚਿੰਨ੍ਹ: [[File:Saturn symbol (fixed width).svg|16px|♄]]) ਸਾਡੇ [[ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ]] ਵਿੱਚ [[ਸੂਰਜ]] ਤੋਂ ਛੇਵਾਂ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। [[ਬ੍ਰਹਿਸਪਤ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਸ਼ਨੀ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ [[ਗੇਸ ਜਾਇੰਟ|ਗੇਸ ਜਾਇੰਟਾਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਔਸਤ ਅਰਧ-ਵਿਆਸ [[ਧਰਤੀ]] ਦਾ ਲਗਭਗ ੯ ਗੁਣਾ ਹੈ।<ref name="Radius ref">{{cite web|url=http://www.astrophysicsspectator.com/tables/Saturn.html |title=Characteristics of Saturn |accessdate=5 July 2010 |last=Brainerd |first=Jerome James |date=24 November 2004 |publisher=The Astrophysics Spectator |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D9kpF9j?url=http://www.astrophysicsspectator.com/tables/Saturn.html |archivedate=5 October 2011 |deadurl=no |df= }}</ref><ref name="Radius ref 2">{{cite web |url=http://scienceray.com/astronomy/general-information-about-saturn-2/1/ |title=General Information About Saturn |work=Scienceray |date=28 July 2011 |accessdate=17 August 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62DnS5PZe?url=http://scienceray.com/astronomy/general-information-about-saturn-2/1/ |archivedate=6 October 2011 |deadurl=yes |df= }}</ref> ਇਸਦੀ ਘਣਤਾ ਧਰਤੀ ਦੀ ਔਸਤ ਘਣਤਾ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਇਤਨ ਕਰਕੇ ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ੯੫ ਗੁਣਾ ਵੱਡਾ ਹੈ।<ref name="Mass ref">{{cite web|url=http://www.astrophysicsspectator.com/tables/PlanetComparativeData.html |title=Solar System Planets Compared to Earth |accessdate=5 July 2010 |last=Brainerd |first=Jerome James |date=6 October 2004 |publisher=The Astrophysics Spectator |archiveurl=https://www.webcitation.org/62DnSq27J?url=http://www.astrophysicsspectator.com/tables/PlanetComparativeData.html |archivedate=6 October 2011 |deadurl=no |df= }}</ref><ref name="Mass ref 2">{{cite web |url=http://mynasa.nasa.gov/worldbook/saturn_worldbook.html |title=NASA – Saturn |accessdate=21 July 2011 |last=Dunbar |first=Brian |date=29 November 2007 |publisher=NASA |archiveurl=https://www.webcitation.org/62DnSzntL?url=http://mynasa.nasa.gov/worldbook/saturn_worldbook.html |archivedate=6 October 2011 |deadurl=yes |df= }}</ref><ref name="Mass ref 3">{{cite web |first1=Fraser |last1=Cain |url=http://www.universetoday.com/15378/mass-of-saturn/ |title=Mass of Saturn |publisher=Universe Today |date=3 July 2008 |accessdate=17 August 2011}}</ref> ਸ਼ਨੀ ਦਾ ਨਾਂ [[ਰੋਮਨ ਮਿਥਿਹਾਸ|ਰੋਮਨ]] [[ਸ਼ਨੀ (ਮਿਥਿਹਾਸ)|ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇਵਤਾ]] ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਖਗੋਲੀ ਚਿੰਨ੍ਹ (♄) ਦੇਵਤੇ ਦੀ [[ਦਾਤੀ]] ਨੂੰ ਹੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਭਾਗ [[ਲੋਹਾ-ਨਿਕਲ ਦੀ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਤ|ਲੋਹੇ-ਨਿੱਕਲ]] ਅਤੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ([[ਸਿਲੀਕਾਨ|ਸਿਲਿਕਾਨ]] ਅਤੇ [[ਆਕਸੀਜਨ]] ਦੇ ਯੋਗਿਕ) ਦੀ ਕੋਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਰ ਨੂੰ [[ਧਾਤੂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ]] ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਪਰਤ ਨੇ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ [[ਤਰਲ ਹਾਈਡਰੋਜਨ]] ਅਤੇ [[ਤਰਲ ਹੀਲੀਅਮ]] ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਪਰਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਦੀ ਬਣੀ ਉੱਪਰੀ ਪਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਨੀ ਦਾ ਹਲਕਾ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਇਸਦੇ ਉੱਪਰੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ [[ਅਮੋਨੀਆ]] ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਾਤੂ ਦੀ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਪਰਤ ਵਿੱਚ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਕਰੰਟ]] ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਘਰੇ ਵਿੱਚ [[ਚੁੰਬਕੀ ਬਲ]] ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟ ਇਸਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਕਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ੫੮੦ ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਸ਼ਨੀ ਦੀ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਸਟਰੈਂਥ [[ਬ੍ਰਹਿਸਪਤ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ]] ਤੋਂ ੨੦ ਗੁਣਾ ਘੱਟ ਹੈ।<ref name="magnitude">{{cite journal |title=Wideband photoelectric magnitude measurements of Saturn in 2000 |last=Schmude |first=Richard W. Junior |date=2001 |publisher=Georgia Journal of Science |volume=59 |issue=3 |pages=123–127}}</ref> ਇਸਦਾ ਬਾਹਰਲਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਅਤੇ ਧੁੰਦਲਾ ਹੈ। ਸ਼ਨੀ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਗਤੀ {{convert|1800|km/h|m/s|abbr=on}} ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ [[ਬ੍ਰਹਿਸਪਤ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ]] ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ [[ਵਰੁਣ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਨੈਪਚਿਊਨ]] ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ।<ref name="Science Ch. 2004">{{cite news |publisher=[[Science (TV network)|Science Channel]] |title=The Planets ('Giants') |date=8 June 2004}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ੍ਰਹਿ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ]] 1r1189nkcgqjuwt5ktrb945uckc2v2g 0 5283 609628 589154 2022-07-29T19:01:31Z Nihonjoe 761 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Japan (11).jpg]] → [[File:Shuri Castle - Japan (11).jpg]] 2 wikitext text/x-wiki {{Infobox Country |conventional_long_name = ਜਪਾਨ <!---Not "State of". See discussion.---> |native_name = {{unbulleted list |{{nobold|{{lang|ja|日本国}}}} |''ਨੀਪੋਨ-ਕੋਕੂ'' |''ਨੀਹੋਨ-ਕੋਕੂ''}} |image_flag = Flag of Japan.svg |alt_flag = Centered red circle on a white rectangle. |common_name = ਜਪਾਨ |linking_name = ਜਪਾਨ |image_coat =।mperial Seal of Japan.svg |alt_coat = Golden circle subdivided by golden wedges with rounded outer edges and thin black outlines. |symbol_type =।mperial Seal |other_symbol_type = [[ਜਪਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੋਹਰ]] |other_symbol = {{unbulleted list |[[File:Goshichi no kiri.svg|75x75px|Seal of the Office of the Prime Minister and the Government of Japan]] |{{big|五七桐}}}} ''ਗੋ-ਸ਼ੀਚੀ ਨੋ ਕਿਰਿ'' |image_map = Japan (orthographic projection).svg |map_width = 220px |national_anthem = {{unbulleted list|"''ਕਿਮਿਗਾਓ''"|{{lower|0.25em|"{{big|君が代}}"}}}} |official_languages = ਕੋਈ ਨਹੀਂ<ref>{{cite web |url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |accessdate=19 January 2009 |language=Japanese}}</ref> |languages_type = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] |languages = ਜਪਾਨੀ |regional_languages = {{unbulleted list|li_style=font-size:95%; | ਏਨੂ ਇਤਾਕ | ਰਿਓਕਿਓਆਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਪੂਰਬੀ ਜਪਾਨੀ | ਪੱਛਮੀ ਜਪਾਨੀ | {{longitem|style=line-height:1.1em; |{{smaller|ਕਈ ਹੋਰ ਜਪਾਨੀ ਬੋਲੀਆਂ}}}} }} |demonym = ਜਪਾਨੀ |ethnic_groups = {{unbulleted list | 98.5% ਜਪਾਨੀ | 0.5% ਕੋਰੀਅਨ | 0.4% ਚੀਨੀ | 0.6% ਹੋਰ }} |ethnic_groups_year = {{lower|0.4em|<ref name="cia">{{cite web|title=World Factbook: Japan|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html|publisher=[[CIA]]|accessdate=15 January 2011|archive-date=26 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226010157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html%20|dead-url=yes}}</ref>}} |capital = [[ਟੋਕੀਓ]] |latd=35 |latm=41 |latNS=N |longd=139 |longm=46 |longEW=E |largest_city = capital |government_type = |--[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[constitutional monarchy]]--> |leader_title1 = ਬਾਦਸ਼ਾਹ |leader_name1 = Emperor [[Naruhito]] |leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |leader_name2 = ਸ਼ੀਂਜੋ ਏਬ |legislature = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਇਟ |upper_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਕੌਂਸਲਰਜ਼ |lower_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਰੀਪਰਿਸੇਨਟੇਟਿਵਜ਼ |area_footnote =<ref>{{cite web |title=Japan Statistical Yearbook 2010 |publisher=Statistics Bureau |accessdate=15 January 2011 |url=http://www.stat.go.jp/data/nenkan/pdf/yhyou01.pdf |page=17}}</ref> |area_rank = 62ਵਾ |area_magnitude = 1 E11 |area_km2 = 377,944 |area_sq_mi = {{convert|377944|km2|sqmi|disp=output number only}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |percent_water = 0.8 |population_estimate = 126,659,683<ref>{{cite web |url=http://japandailypress.com/japanese-population-decreases-for-third-year-in-a-row-098767 |title=Japanese population decreases for third year in a row |accessdate=9 August 2012}}</ref> |population_estimate_year = 2012 |population_estimate_rank = 10ਵਾ |population_census = 128,056,026<ref>{{cite web |url=http://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/pdf/20111026.pdf |title=Population Count based on the 2010 Census Released|publisher=Statistics Bureau of Japan |accessdate=26 October 2011}}</ref> |population_census_year = 2010 |population_density_km2 = 337.1 |population_densitymi2 = 873.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 36ਵਾ |GDP_PPP_year = 2013 |GDP_PPP = $4.779 trillion<ref name=imf2>{{cite web |title=Japan|publisher=International Monetary Fund|accessdate=19 April 2012 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=82&pr.y=17&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=}}</ref> |GDP_PPP_rank = 4ਥਾ |GDP_PPP_per_capita = $37,525<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = 23ਵਾ |GDP_nominal = $5.150 trillion<ref name=imf2/> |GDP_nominal_rank = 3ਜਾ |GDP_nominal_year = 2013 |GDP_nominal_per_capita = $40,442<ref name=imf2/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 14ਵਾ |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37.6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref name="cia"/> |Gini_rank = |sovereignty_type = ਗਠਨ |established_event1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਠਨ ਦਿਵਸ]] |established_date1 = 11 ਫਰਬਰੀ 660 ਬੀ ਸੀ<ref>ਇੱਕ ਦੰਤ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦਿਨ ਜਪਾਨ ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਮੂ ਨੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਿੱਤਾ</ref> |established_event2 = ਮੇਜੀ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ |established_date2 = 29 ਨਵੰਬਰ 1890 |established_event3 = {{nowrap|ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ}} |established_date3 = 3 ਮਈ 1947 |established_event4 = ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਸਿਸਕੋ ਪੀਸ ਟਰੀਟੀ |established_date4 = 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952 |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37।6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref>{{cite web |title=World Factbook: Gini।ndex |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |publisher=[[CIA]] |accessdate=11 May 2011 |archive-date=13 ਜੂਨ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |dead-url=yes }}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = 2013 |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.912 <!--number only--> |HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_CH.pdf |title=Human Development Report 2013 |year=2013|publisher=UN |accessdate=14 March 2013}}</ref> |HDI_rank = 10th |currency = [[Japanese yen|Yen]] (¥){{\}}{{transl|ja|''En''}} {{nowrap|({{lang|ja|円}} or {{lang|ja|圓}})}} |currency_code = JPY |country_code = JPN |time_zone = [[Japan Standard Time|JST]] |utc_offset = +9 |time_zone_DST = ਨਹੀ |utc_offset_DST = +9 |date_format = {{unbulleted list |yyyy-mm-dd |yyyy年m月d日 |{{nowrap|[[Japanese era name|Era]] yy年m月d日 {{small|([[Common Era|CE]]−1988)}}}}}} |drives_on = ਖੱਬੇ |calling_code = +81 |ISO_3166–1_alpha2 = JP |ISO_3166–1_alpha3 = JPN |ISO_3166–1_numeric = 392 |sport_code = JPN |vehicle_code = J |cctld = [[.jp]] }} '''ਜਪਾਨ''' ({{lang-ja|日本}}, ਨੀਪੋਨ ਜਾ ਨੀਹੋਨ) ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਤ ਮਾਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਨ, ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਨਾਮ [[ਨੀਹੋਨ]] ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਪਾਨ 6852 ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਹੋਨਸ਼ੂ, ਹੋਕਾਇਡੋ, ਕਿਉਸ਼ੂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਕੋਕੂ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੇ 4 ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਥਲ ਭਾਗ ਦਾ 97% ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 12 ਕਰੋੜ 80 ਲੱਖ ਹੈ। [[ਟੋਕੀਓ]] ਜਪਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਜੰਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ== <gallery> ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (11).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Japan (126).jpg|ਜਪਾਨੀ ਖਾਣਾ ਤਸਵੀਰ:Japan (14).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Japan (16).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車上的地毯是外國傳進的珍貴寶物.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭螳螂山遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾地方士紳隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾工作人員.jpg </gallery> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਪਾਨ|*]] 4y29wjuj2c9x0h9h9snxb3thcaghhs2 609629 609628 2022-07-29T20:02:06Z Nihonjoe 761 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Japan (126).jpg]] → [[File:Shinhodaka Onsen - Japan (126).jpg]] 2 wikitext text/x-wiki {{Infobox Country |conventional_long_name = ਜਪਾਨ <!---Not "State of". See discussion.---> |native_name = {{unbulleted list |{{nobold|{{lang|ja|日本国}}}} |''ਨੀਪੋਨ-ਕੋਕੂ'' |''ਨੀਹੋਨ-ਕੋਕੂ''}} |image_flag = Flag of Japan.svg |alt_flag = Centered red circle on a white rectangle. |common_name = ਜਪਾਨ |linking_name = ਜਪਾਨ |image_coat =।mperial Seal of Japan.svg |alt_coat = Golden circle subdivided by golden wedges with rounded outer edges and thin black outlines. |symbol_type =।mperial Seal |other_symbol_type = [[ਜਪਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੋਹਰ]] |other_symbol = {{unbulleted list |[[File:Goshichi no kiri.svg|75x75px|Seal of the Office of the Prime Minister and the Government of Japan]] |{{big|五七桐}}}} ''ਗੋ-ਸ਼ੀਚੀ ਨੋ ਕਿਰਿ'' |image_map = Japan (orthographic projection).svg |map_width = 220px |national_anthem = {{unbulleted list|"''ਕਿਮਿਗਾਓ''"|{{lower|0.25em|"{{big|君が代}}"}}}} |official_languages = ਕੋਈ ਨਹੀਂ<ref>{{cite web |url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |accessdate=19 January 2009 |language=Japanese}}</ref> |languages_type = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] |languages = ਜਪਾਨੀ |regional_languages = {{unbulleted list|li_style=font-size:95%; | ਏਨੂ ਇਤਾਕ | ਰਿਓਕਿਓਆਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਪੂਰਬੀ ਜਪਾਨੀ | ਪੱਛਮੀ ਜਪਾਨੀ | {{longitem|style=line-height:1.1em; |{{smaller|ਕਈ ਹੋਰ ਜਪਾਨੀ ਬੋਲੀਆਂ}}}} }} |demonym = ਜਪਾਨੀ |ethnic_groups = {{unbulleted list | 98.5% ਜਪਾਨੀ | 0.5% ਕੋਰੀਅਨ | 0.4% ਚੀਨੀ | 0.6% ਹੋਰ }} |ethnic_groups_year = {{lower|0.4em|<ref name="cia">{{cite web|title=World Factbook: Japan|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html|publisher=[[CIA]]|accessdate=15 January 2011|archive-date=26 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226010157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html%20|dead-url=yes}}</ref>}} |capital = [[ਟੋਕੀਓ]] |latd=35 |latm=41 |latNS=N |longd=139 |longm=46 |longEW=E |largest_city = capital |government_type = |--[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[constitutional monarchy]]--> |leader_title1 = ਬਾਦਸ਼ਾਹ |leader_name1 = Emperor [[Naruhito]] |leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |leader_name2 = ਸ਼ੀਂਜੋ ਏਬ |legislature = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਇਟ |upper_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਕੌਂਸਲਰਜ਼ |lower_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਰੀਪਰਿਸੇਨਟੇਟਿਵਜ਼ |area_footnote =<ref>{{cite web |title=Japan Statistical Yearbook 2010 |publisher=Statistics Bureau |accessdate=15 January 2011 |url=http://www.stat.go.jp/data/nenkan/pdf/yhyou01.pdf |page=17}}</ref> |area_rank = 62ਵਾ |area_magnitude = 1 E11 |area_km2 = 377,944 |area_sq_mi = {{convert|377944|km2|sqmi|disp=output number only}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |percent_water = 0.8 |population_estimate = 126,659,683<ref>{{cite web |url=http://japandailypress.com/japanese-population-decreases-for-third-year-in-a-row-098767 |title=Japanese population decreases for third year in a row |accessdate=9 August 2012}}</ref> |population_estimate_year = 2012 |population_estimate_rank = 10ਵਾ |population_census = 128,056,026<ref>{{cite web |url=http://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/pdf/20111026.pdf |title=Population Count based on the 2010 Census Released|publisher=Statistics Bureau of Japan |accessdate=26 October 2011}}</ref> |population_census_year = 2010 |population_density_km2 = 337.1 |population_densitymi2 = 873.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 36ਵਾ |GDP_PPP_year = 2013 |GDP_PPP = $4.779 trillion<ref name=imf2>{{cite web |title=Japan|publisher=International Monetary Fund|accessdate=19 April 2012 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=82&pr.y=17&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=}}</ref> |GDP_PPP_rank = 4ਥਾ |GDP_PPP_per_capita = $37,525<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = 23ਵਾ |GDP_nominal = $5.150 trillion<ref name=imf2/> |GDP_nominal_rank = 3ਜਾ |GDP_nominal_year = 2013 |GDP_nominal_per_capita = $40,442<ref name=imf2/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 14ਵਾ |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37.6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref name="cia"/> |Gini_rank = |sovereignty_type = ਗਠਨ |established_event1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਠਨ ਦਿਵਸ]] |established_date1 = 11 ਫਰਬਰੀ 660 ਬੀ ਸੀ<ref>ਇੱਕ ਦੰਤ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦਿਨ ਜਪਾਨ ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਮੂ ਨੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਿੱਤਾ</ref> |established_event2 = ਮੇਜੀ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ |established_date2 = 29 ਨਵੰਬਰ 1890 |established_event3 = {{nowrap|ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ}} |established_date3 = 3 ਮਈ 1947 |established_event4 = ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਸਿਸਕੋ ਪੀਸ ਟਰੀਟੀ |established_date4 = 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952 |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37।6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref>{{cite web |title=World Factbook: Gini।ndex |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |publisher=[[CIA]] |accessdate=11 May 2011 |archive-date=13 ਜੂਨ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |dead-url=yes }}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = 2013 |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.912 <!--number only--> |HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_CH.pdf |title=Human Development Report 2013 |year=2013|publisher=UN |accessdate=14 March 2013}}</ref> |HDI_rank = 10th |currency = [[Japanese yen|Yen]] (¥){{\}}{{transl|ja|''En''}} {{nowrap|({{lang|ja|円}} or {{lang|ja|圓}})}} |currency_code = JPY |country_code = JPN |time_zone = [[Japan Standard Time|JST]] |utc_offset = +9 |time_zone_DST = ਨਹੀ |utc_offset_DST = +9 |date_format = {{unbulleted list |yyyy-mm-dd |yyyy年m月d日 |{{nowrap|[[Japanese era name|Era]] yy年m月d日 {{small|([[Common Era|CE]]−1988)}}}}}} |drives_on = ਖੱਬੇ |calling_code = +81 |ISO_3166–1_alpha2 = JP |ISO_3166–1_alpha3 = JPN |ISO_3166–1_numeric = 392 |sport_code = JPN |vehicle_code = J |cctld = [[.jp]] }} '''ਜਪਾਨ''' ({{lang-ja|日本}}, ਨੀਪੋਨ ਜਾ ਨੀਹੋਨ) ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਤ ਮਾਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਨ, ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਨਾਮ [[ਨੀਹੋਨ]] ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਪਾਨ 6852 ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਹੋਨਸ਼ੂ, ਹੋਕਾਇਡੋ, ਕਿਉਸ਼ੂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਕੋਕੂ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੇ 4 ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਥਲ ਭਾਗ ਦਾ 97% ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 12 ਕਰੋੜ 80 ਲੱਖ ਹੈ। [[ਟੋਕੀਓ]] ਜਪਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਜੰਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ== <gallery> ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (11).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Shinhodaka Onsen - Japan (126).jpg|ਜਪਾਨੀ ਖਾਣਾ ਤਸਵੀਰ:Japan (14).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Japan (16).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車上的地毯是外國傳進的珍貴寶物.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭螳螂山遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾地方士紳隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾工作人員.jpg </gallery> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਪਾਨ|*]] oj22j9c8a1wombgxmjhh8meaiolkyfi 609631 609629 2022-07-29T20:44:27Z Nihonjoe 761 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Japan (14).jpg]] → [[File:Shuri Castle - Japan (14).jpg]] 2 wikitext text/x-wiki {{Infobox Country |conventional_long_name = ਜਪਾਨ <!---Not "State of". See discussion.---> |native_name = {{unbulleted list |{{nobold|{{lang|ja|日本国}}}} |''ਨੀਪੋਨ-ਕੋਕੂ'' |''ਨੀਹੋਨ-ਕੋਕੂ''}} |image_flag = Flag of Japan.svg |alt_flag = Centered red circle on a white rectangle. |common_name = ਜਪਾਨ |linking_name = ਜਪਾਨ |image_coat =।mperial Seal of Japan.svg |alt_coat = Golden circle subdivided by golden wedges with rounded outer edges and thin black outlines. |symbol_type =।mperial Seal |other_symbol_type = [[ਜਪਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੋਹਰ]] |other_symbol = {{unbulleted list |[[File:Goshichi no kiri.svg|75x75px|Seal of the Office of the Prime Minister and the Government of Japan]] |{{big|五七桐}}}} ''ਗੋ-ਸ਼ੀਚੀ ਨੋ ਕਿਰਿ'' |image_map = Japan (orthographic projection).svg |map_width = 220px |national_anthem = {{unbulleted list|"''ਕਿਮਿਗਾਓ''"|{{lower|0.25em|"{{big|君が代}}"}}}} |official_languages = ਕੋਈ ਨਹੀਂ<ref>{{cite web |url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |accessdate=19 January 2009 |language=Japanese}}</ref> |languages_type = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] |languages = ਜਪਾਨੀ |regional_languages = {{unbulleted list|li_style=font-size:95%; | ਏਨੂ ਇਤਾਕ | ਰਿਓਕਿਓਆਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਪੂਰਬੀ ਜਪਾਨੀ | ਪੱਛਮੀ ਜਪਾਨੀ | {{longitem|style=line-height:1.1em; |{{smaller|ਕਈ ਹੋਰ ਜਪਾਨੀ ਬੋਲੀਆਂ}}}} }} |demonym = ਜਪਾਨੀ |ethnic_groups = {{unbulleted list | 98.5% ਜਪਾਨੀ | 0.5% ਕੋਰੀਅਨ | 0.4% ਚੀਨੀ | 0.6% ਹੋਰ }} |ethnic_groups_year = {{lower|0.4em|<ref name="cia">{{cite web|title=World Factbook: Japan|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html|publisher=[[CIA]]|accessdate=15 January 2011|archive-date=26 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226010157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html%20|dead-url=yes}}</ref>}} |capital = [[ਟੋਕੀਓ]] |latd=35 |latm=41 |latNS=N |longd=139 |longm=46 |longEW=E |largest_city = capital |government_type = |--[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[constitutional monarchy]]--> |leader_title1 = ਬਾਦਸ਼ਾਹ |leader_name1 = Emperor [[Naruhito]] |leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |leader_name2 = ਸ਼ੀਂਜੋ ਏਬ |legislature = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਇਟ |upper_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਕੌਂਸਲਰਜ਼ |lower_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਰੀਪਰਿਸੇਨਟੇਟਿਵਜ਼ |area_footnote =<ref>{{cite web |title=Japan Statistical Yearbook 2010 |publisher=Statistics Bureau |accessdate=15 January 2011 |url=http://www.stat.go.jp/data/nenkan/pdf/yhyou01.pdf |page=17}}</ref> |area_rank = 62ਵਾ |area_magnitude = 1 E11 |area_km2 = 377,944 |area_sq_mi = {{convert|377944|km2|sqmi|disp=output number only}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |percent_water = 0.8 |population_estimate = 126,659,683<ref>{{cite web |url=http://japandailypress.com/japanese-population-decreases-for-third-year-in-a-row-098767 |title=Japanese population decreases for third year in a row |accessdate=9 August 2012}}</ref> |population_estimate_year = 2012 |population_estimate_rank = 10ਵਾ |population_census = 128,056,026<ref>{{cite web |url=http://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/pdf/20111026.pdf |title=Population Count based on the 2010 Census Released|publisher=Statistics Bureau of Japan |accessdate=26 October 2011}}</ref> |population_census_year = 2010 |population_density_km2 = 337.1 |population_densitymi2 = 873.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 36ਵਾ |GDP_PPP_year = 2013 |GDP_PPP = $4.779 trillion<ref name=imf2>{{cite web |title=Japan|publisher=International Monetary Fund|accessdate=19 April 2012 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=82&pr.y=17&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=}}</ref> |GDP_PPP_rank = 4ਥਾ |GDP_PPP_per_capita = $37,525<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = 23ਵਾ |GDP_nominal = $5.150 trillion<ref name=imf2/> |GDP_nominal_rank = 3ਜਾ |GDP_nominal_year = 2013 |GDP_nominal_per_capita = $40,442<ref name=imf2/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 14ਵਾ |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37.6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref name="cia"/> |Gini_rank = |sovereignty_type = ਗਠਨ |established_event1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਠਨ ਦਿਵਸ]] |established_date1 = 11 ਫਰਬਰੀ 660 ਬੀ ਸੀ<ref>ਇੱਕ ਦੰਤ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦਿਨ ਜਪਾਨ ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਮੂ ਨੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਿੱਤਾ</ref> |established_event2 = ਮੇਜੀ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ |established_date2 = 29 ਨਵੰਬਰ 1890 |established_event3 = {{nowrap|ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ}} |established_date3 = 3 ਮਈ 1947 |established_event4 = ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਸਿਸਕੋ ਪੀਸ ਟਰੀਟੀ |established_date4 = 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952 |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37।6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref>{{cite web |title=World Factbook: Gini।ndex |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |publisher=[[CIA]] |accessdate=11 May 2011 |archive-date=13 ਜੂਨ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |dead-url=yes }}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = 2013 |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.912 <!--number only--> |HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_CH.pdf |title=Human Development Report 2013 |year=2013|publisher=UN |accessdate=14 March 2013}}</ref> |HDI_rank = 10th |currency = [[Japanese yen|Yen]] (¥){{\}}{{transl|ja|''En''}} {{nowrap|({{lang|ja|円}} or {{lang|ja|圓}})}} |currency_code = JPY |country_code = JPN |time_zone = [[Japan Standard Time|JST]] |utc_offset = +9 |time_zone_DST = ਨਹੀ |utc_offset_DST = +9 |date_format = {{unbulleted list |yyyy-mm-dd |yyyy年m月d日 |{{nowrap|[[Japanese era name|Era]] yy年m月d日 {{small|([[Common Era|CE]]−1988)}}}}}} |drives_on = ਖੱਬੇ |calling_code = +81 |ISO_3166–1_alpha2 = JP |ISO_3166–1_alpha3 = JPN |ISO_3166–1_numeric = 392 |sport_code = JPN |vehicle_code = J |cctld = [[.jp]] }} '''ਜਪਾਨ''' ({{lang-ja|日本}}, ਨੀਪੋਨ ਜਾ ਨੀਹੋਨ) ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਤ ਮਾਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਨ, ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਨਾਮ [[ਨੀਹੋਨ]] ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਪਾਨ 6852 ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਹੋਨਸ਼ੂ, ਹੋਕਾਇਡੋ, ਕਿਉਸ਼ੂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਕੋਕੂ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੇ 4 ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਥਲ ਭਾਗ ਦਾ 97% ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 12 ਕਰੋੜ 80 ਲੱਖ ਹੈ। [[ਟੋਕੀਓ]] ਜਪਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਜੰਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ== <gallery> ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (11).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Shinhodaka Onsen - Japan (126).jpg|ਜਪਾਨੀ ਖਾਣਾ ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (14).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Japan (16).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車上的地毯是外國傳進的珍貴寶物.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭螳螂山遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾地方士紳隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾工作人員.jpg </gallery> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਪਾਨ|*]] 01wpah2r87puyonybrc254zh2v18lfc 609633 609631 2022-07-29T22:40:40Z Nihonjoe 761 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Japan (16).jpg]] → [[File:Shuri Castle - Japan (16).jpg]] 2 wikitext text/x-wiki {{Infobox Country |conventional_long_name = ਜਪਾਨ <!---Not "State of". See discussion.---> |native_name = {{unbulleted list |{{nobold|{{lang|ja|日本国}}}} |''ਨੀਪੋਨ-ਕੋਕੂ'' |''ਨੀਹੋਨ-ਕੋਕੂ''}} |image_flag = Flag of Japan.svg |alt_flag = Centered red circle on a white rectangle. |common_name = ਜਪਾਨ |linking_name = ਜਪਾਨ |image_coat =।mperial Seal of Japan.svg |alt_coat = Golden circle subdivided by golden wedges with rounded outer edges and thin black outlines. |symbol_type =।mperial Seal |other_symbol_type = [[ਜਪਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੋਹਰ]] |other_symbol = {{unbulleted list |[[File:Goshichi no kiri.svg|75x75px|Seal of the Office of the Prime Minister and the Government of Japan]] |{{big|五七桐}}}} ''ਗੋ-ਸ਼ੀਚੀ ਨੋ ਕਿਰਿ'' |image_map = Japan (orthographic projection).svg |map_width = 220px |national_anthem = {{unbulleted list|"''ਕਿਮਿਗਾਓ''"|{{lower|0.25em|"{{big|君が代}}"}}}} |official_languages = ਕੋਈ ਨਹੀਂ<ref>{{cite web |url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |accessdate=19 January 2009 |language=Japanese}}</ref> |languages_type = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] |languages = ਜਪਾਨੀ |regional_languages = {{unbulleted list|li_style=font-size:95%; | ਏਨੂ ਇਤਾਕ | ਰਿਓਕਿਓਆਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਪੂਰਬੀ ਜਪਾਨੀ | ਪੱਛਮੀ ਜਪਾਨੀ | {{longitem|style=line-height:1.1em; |{{smaller|ਕਈ ਹੋਰ ਜਪਾਨੀ ਬੋਲੀਆਂ}}}} }} |demonym = ਜਪਾਨੀ |ethnic_groups = {{unbulleted list | 98.5% ਜਪਾਨੀ | 0.5% ਕੋਰੀਅਨ | 0.4% ਚੀਨੀ | 0.6% ਹੋਰ }} |ethnic_groups_year = {{lower|0.4em|<ref name="cia">{{cite web|title=World Factbook: Japan|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html|publisher=[[CIA]]|accessdate=15 January 2011|archive-date=26 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226010157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html%20|dead-url=yes}}</ref>}} |capital = [[ਟੋਕੀਓ]] |latd=35 |latm=41 |latNS=N |longd=139 |longm=46 |longEW=E |largest_city = capital |government_type = |--[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[constitutional monarchy]]--> |leader_title1 = ਬਾਦਸ਼ਾਹ |leader_name1 = Emperor [[Naruhito]] |leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |leader_name2 = ਸ਼ੀਂਜੋ ਏਬ |legislature = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਇਟ |upper_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਕੌਂਸਲਰਜ਼ |lower_house = ਹਾੳਸ ਆਫ ਰੀਪਰਿਸੇਨਟੇਟਿਵਜ਼ |area_footnote =<ref>{{cite web |title=Japan Statistical Yearbook 2010 |publisher=Statistics Bureau |accessdate=15 January 2011 |url=http://www.stat.go.jp/data/nenkan/pdf/yhyou01.pdf |page=17}}</ref> |area_rank = 62ਵਾ |area_magnitude = 1 E11 |area_km2 = 377,944 |area_sq_mi = {{convert|377944|km2|sqmi|disp=output number only}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |percent_water = 0.8 |population_estimate = 126,659,683<ref>{{cite web |url=http://japandailypress.com/japanese-population-decreases-for-third-year-in-a-row-098767 |title=Japanese population decreases for third year in a row |accessdate=9 August 2012}}</ref> |population_estimate_year = 2012 |population_estimate_rank = 10ਵਾ |population_census = 128,056,026<ref>{{cite web |url=http://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/pdf/20111026.pdf |title=Population Count based on the 2010 Census Released|publisher=Statistics Bureau of Japan |accessdate=26 October 2011}}</ref> |population_census_year = 2010 |population_density_km2 = 337.1 |population_densitymi2 = 873.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 36ਵਾ |GDP_PPP_year = 2013 |GDP_PPP = $4.779 trillion<ref name=imf2>{{cite web |title=Japan|publisher=International Monetary Fund|accessdate=19 April 2012 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=82&pr.y=17&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=}}</ref> |GDP_PPP_rank = 4ਥਾ |GDP_PPP_per_capita = $37,525<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = 23ਵਾ |GDP_nominal = $5.150 trillion<ref name=imf2/> |GDP_nominal_rank = 3ਜਾ |GDP_nominal_year = 2013 |GDP_nominal_per_capita = $40,442<ref name=imf2/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 14ਵਾ |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37.6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref name="cia"/> |Gini_rank = |sovereignty_type = ਗਠਨ |established_event1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਠਨ ਦਿਵਸ]] |established_date1 = 11 ਫਰਬਰੀ 660 ਬੀ ਸੀ<ref>ਇੱਕ ਦੰਤ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦਿਨ ਜਪਾਨ ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਮੂ ਨੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਿੱਤਾ</ref> |established_event2 = ਮੇਜੀ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ |established_date2 = 29 ਨਵੰਬਰ 1890 |established_event3 = {{nowrap|ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਂਸਟੀਟਿੳਸ਼ਨ}} |established_date3 = 3 ਮਈ 1947 |established_event4 = ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਸਿਸਕੋ ਪੀਸ ਟਰੀਟੀ |established_date4 = 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1952 |Gini_year = 2008 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 37।6 <!--number only--> |Gini_ref =<ref>{{cite web |title=World Factbook: Gini।ndex |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |publisher=[[CIA]] |accessdate=11 May 2011 |archive-date=13 ਜੂਨ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |dead-url=yes }}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = 2013 |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.912 <!--number only--> |HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_CH.pdf |title=Human Development Report 2013 |year=2013|publisher=UN |accessdate=14 March 2013}}</ref> |HDI_rank = 10th |currency = [[Japanese yen|Yen]] (¥){{\}}{{transl|ja|''En''}} {{nowrap|({{lang|ja|円}} or {{lang|ja|圓}})}} |currency_code = JPY |country_code = JPN |time_zone = [[Japan Standard Time|JST]] |utc_offset = +9 |time_zone_DST = ਨਹੀ |utc_offset_DST = +9 |date_format = {{unbulleted list |yyyy-mm-dd |yyyy年m月d日 |{{nowrap|[[Japanese era name|Era]] yy年m月d日 {{small|([[Common Era|CE]]−1988)}}}}}} |drives_on = ਖੱਬੇ |calling_code = +81 |ISO_3166–1_alpha2 = JP |ISO_3166–1_alpha3 = JPN |ISO_3166–1_numeric = 392 |sport_code = JPN |vehicle_code = J |cctld = [[.jp]] }} '''ਜਪਾਨ''' ({{lang-ja|日本}}, ਨੀਪੋਨ ਜਾ ਨੀਹੋਨ) ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਤ ਮਾਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਨ, ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਨਾਮ [[ਨੀਹੋਨ]] ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਪਾਨ 6852 ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਹੋਨਸ਼ੂ, ਹੋਕਾਇਡੋ, ਕਿਉਸ਼ੂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਕੋਕੂ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੇ 4 ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਥਲ ਭਾਗ ਦਾ 97% ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 12 ਕਰੋੜ 80 ਲੱਖ ਹੈ। [[ਟੋਕੀਓ]] ਜਪਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਜੰਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ== <gallery> ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (11).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Shinhodaka Onsen - Japan (126).jpg|ਜਪਾਨੀ ਖਾਣਾ ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (14).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:Shuri Castle - Japan (16).jpg|ਜਪਾਨ ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭白樂天山鉾車上的地毯是外國傳進的珍貴寶物.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭螳螂山遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾地方士紳隊伍.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾外國人也參與遊行.jpg ਤਸਵੀਰ:2018京都祇園祭長刀鉾工作人員.jpg </gallery> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਪਾਨ|*]] iktmye3grbktluxlvrkhkcbksbxzrjr 0 5348 609672 608751 2022-07-30T11:54:59Z Mulkh Singh 9921 /* ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ */ wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ | ਨਾਮ = ਭਗਤ ਸਿੰਘ | ਤਸਵੀਰ = Bhagat Singh 1929.jpg | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਸੀ | ਉਪਨਾਮ = ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = [[28 ਸਤੰਬਰ]] 1907 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਪਿੰਡ: ਬੰਗਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ: [[ਲਾਇਲਪੁਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] | ਸ਼ਹੀਦੀ_ਤਾਰੀਖ = [[23 ਮਾਰਚ]] 1931 (ਉਮਰ 23) | ਸ਼ਹੀਦੀ_ਥਾਂ = [[ਲਾਹੌਰ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] | ਭਾਸ਼ਾ = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ]] | ਕਿੱਤਾ =ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੰਮ | ਕਾਲ = ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਦਹਾਕਾ | ਧਰਮ = ਨਾਸਤਿਕ(ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ) | ਵਿਸ਼ਾ = | ਮੁੱਖ ਕੰਮ =ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ, ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ, [[ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ]], [[ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ]] | ਅੰਦੋਲਨ = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]] | ਇਨਾਮ =ਸ਼ਹੀਦੀ ,ਅਜ਼ਾਦੀ | ਪ੍ਰਭਾਵ = [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ]], [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ|ਲੈਨਿਨ]], [[ਜੈਕ ਲੰਡਨ]], [[ਮਿਖਾਇਲ ਬਾਕੂਨਿਨ]] | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = }} '''ਭਗਤ ਸਿੰਘ'''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%BE:%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%B0_%E0%A8%AD%E0%A8%97%E0%A8%A4_%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98.pdf/1|title=ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ|last=ਗਿਆਨੀ|first=ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੀ|date=|website=pa.wikisource.org|publisher=ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਸੰਨਜ਼|access-date=17 January 2020}}</ref> (28 ਸਤੰਬਰ 1907 - 23 ਮਾਰਚ 1931)<ref name="SBS">{{cite web|last=Singh|first=ShahidBhagat|url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?linkid=34#CHAPTER 1|title= Auto Biography of Bhagat Singh| publisher=Shahidbhagatsingh.org}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-41412507|title=ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ 12 ਘੰਟੇ|date=2018-03-23|access-date=2019-06-16|language=en-GB}}</ref> [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ, [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ|ਰਾਜਗੁਰੂ]] ਅਤੇ [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ|ਸੁਖਦੇਵ]] ਦੇ ਨਾਲ ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇਨਕਲਾਬੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੌਲਿਕ ਚਿੰਤਕ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਘੋਖਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਏ।<ref>{{Cite web|url=https://punjabitribuneonline.com/news/editorials/march-23-legacy-thoughts-of-shaheed-bhagat-singh-59583|title=23 ਮਾਰਚ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਚਾਰ|last=Service|first=Tribune News|website=Tribuneindia News Service|language=pa|access-date=2021-03-24}}</ref> 1928 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ|ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ]] ਨੇ 21 ਸਾਲਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਜੌਨ ਸਾਂਡਰਸ ਦਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਦਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਜੇਮਜ਼ ਸਕੌਟ ਨਾਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਿਨਟੈਂਡੈਂਟ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸੀ।{{sfn|Moffat|2016|pp=83, 89}} == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == [[Image:BhagatHome.jpg|thumb|280px|left|[[ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ]] ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੱਦੀ ਘਰ]] ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1907 ਨੂੰ [[ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਜਿਲ੍ਹਾ|ਲਾਇਲਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਪਿੰਡ]] [[ਬੰਗਾ]] ([[ਪੰਜਾਬ]], ਬਰਤਾਨਵੀ [[ਭਾਰਤ]], ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਜੱਦੀ ਘਰ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਹੁਣ [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ]] ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਸਦੇ [[ਪਿਤਾ]] ਦਾ ਨਾਂ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ [[ਵਿਦਿਆਵਤੀ]] ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ [[ਜੱਟ]] [[ਸਿੱਖ]]{{sfnp|Gaur|2008|p=53|ps=}} ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਚਾਚਿਆਂ, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਰਿਹਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|pp=12–13|ps=}} ਉਸ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਨ, ਕੁਝ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਸੀ।<ref name=s380>{{citation |title=Punjab Reconsidered: History, Culture, and Practice |editor1-first=Anshu |editor1-last=Malhotra |editor2-first=Farina |editor2-last=Mir |year=2012 |isbn=978-0-19-807801-2 |chapter=Bhagat Singh: A Politics of Death and Hope |first=Simona |last=Sawhney |doi=10.1093/acprof:oso/9780198078012.003.0054 |publisher=Oxford University Press|page=380}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ]] ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰ, [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]], ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸਦਾ ਭਗਤ ਸਿੱਘ ਉੱਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।{{sfnp|Gaur|2008|pp=54–55|ps=}} ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਚਾਚੇ [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ]] ਅਤੇ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ|ਹਰਦਿਆਲ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲਈ ਸਰਗਰਮ [[ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਦਾਲਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਤਹਿਤ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1910 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਚਾਚੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=138|ps=}} ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਾਇਲਪੁਰ, (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬੋਰਡ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ [[ਲਾਹੌਰ]] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ। [[ਅੰਗਰੇਜ਼]] ਇਸ ਸਕੂਲ ਨੂੰ 'ਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਨਰਸਰੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਭਾਵੇਂ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਕੂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। [[ਉਰਦੂ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਂਗ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦੇ ਨੇ ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Sanyal|Yadav|Singh|Singh|2006|pp=20–21|ps=}} ਉਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ''ਆਰਿਆ ਸਮਾਜੀ ਸੰਸਥਾ ਦਯਾਨੰਦ ਐਂਗਲੋ ਵੈਦਿਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ'' ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਦਵਾਇਆ ਗਿਆ।<ref name="Tribune2011">{{cite news |first=Roopinder |last=Singh |title=Bhagat Singh: The Making of the Revolutionary |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/main6.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=17 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930145024/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/main6.htm|archivedate=30 September 2015}}</ref> 1919 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ 12 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਜੱਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼|ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ]] ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਬਲਿਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|pp=12–13|ps=}} ਜਦੋਂ ਉਹ 14 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 20 ਫਰਵਰੀ 1921 ਨੂੰ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Sanyal|Yadav|Singh|Singh|2006|p=13|ps=}} [[ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ]] ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ [[ਅਹਿੰਸਾ]] ਦੇ [[ਦਰਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ|ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਂਡੂਆਂ ਦੁਆਰਾ 1922 ਵਿੱਚ [[ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਕਾਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੋਏ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ''ਨੌਜਵਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰ'' ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=20–21|ps=}} [[ਤਸਵੀਰ:Bhagat singh noncooperation.jpg|thumb|right|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉੱਪਰ ਸੱਜਿਓ ਚੌਥੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ [[ਪੱਗ]] ਬੰਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਡਰਾਮਾ ਕਲੱਬ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ]] 1923 ਵਿੱਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਨਾਟ-ਕਲਾ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲੱਗਾ। 1923 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸੰਮੇਲਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਇੱਕ ਨਿਬੰਧ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।<ref name="Tribune2011" /> ਇਹ ਉਸਨੇ [[ਜੂਜ਼ੈੱਪੇ ਮਾਤਸੀਨੀ]] ਦੀ [[ਯੰਗ ਇਟਲੀ]] ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।<ref name=s380/> ਉਸਨੇ ਮਾਰਚ 1926 ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਗਠਨ [[ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ,{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=14|ps=}} ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ]], [[ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ]] ਅਤੇ [[ਅਸ਼ਫ਼ਾਕਉਲਾ ਖ਼ਾਨ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੀਡਰ ਸਨ।{{sfnp|Singh|2007|ps=}} ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ [[ਵਿਉਂਤਬੱਧ ਵਿਆਹ]] ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ [[ਕਾਨਪੁਰ|ਕਾਨਪੁਰ]] ਚਲਾ ਗਿਆ।<ref name="Tribune2011" /> ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ, ਜੋ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਕਾਰਨ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ, ਕੋਈ ਆਰਾਮ ਜਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਇੱਛਾ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲੁਭਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।<ref name="Tribune2011" />}} ਪੁਲੀਸ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਉਹਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਚਿੰਤਿਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਮਈ 1926 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਮਈ 1927 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਪੰਜ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=16|ps=}} ਉਸ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ, [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪੇ ਗਏ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੇ ਪਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸਨੇ [[ਮਜ਼ਦੂਰ-ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ|ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਰਸਾਲੇ '''''ਕਿਰਤੀ'',''' ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ '''''ਵੀਰ ਅਰਜੁਨ''''' ਅਖਬਾਰ ਲਈ ਲਿਖਿਆ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਬਲਵੰਤ, ਰਣਜੀਤ ਅਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਵਰਗੇ ਲੁਕਵੇਂ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=100|ps=}} ==ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ== === ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ === 1928 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਣ ਲਈ [[ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਮਿਸ਼ਨ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1928 ਨੂੰ ਲਹੌਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਭੀੜ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਪਰ ਭੀੜ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਗਈ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}}। ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਅਫ਼ਸਰ ''ਸਕਾਟ'' ਨੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ 17 ਨਵੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਸੱਟਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ।{{sfnp|Rana|2005a|p=36|ps=}}<ref name=Vaidya>{{citation |title=Historical Analysis: Of means and ends |journal=[[Frontline (magazine)|Frontline]] |date=14–27 April 2001 |first=Paresh R. |last=Vaidya |volume=18 |issue=8|url=http://www.frontlineonnet.com/fl1808/18080910.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070829191713/http://www.frontlineonnet.com/fl1808/18080910.htm |archivedate=29 August 2007 |accessdate=9 October 2013}}</ref><ref name=Friend/> ਭਗਤ ਐੱਚ.ਆਰ.ਏ. ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁਖ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਅਤੇ 1928 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਇਦ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।<ref name=s380/> ਐਚ.ਐਸ.ਆਰ.ਏ. ਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=16|ps=}} ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਕਾਟ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ]], [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ]] ਅਤੇ [[ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ|ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ]] ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਯੋਜਨਾ ਉਸੀਕੀ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋਹਨ ਪੀ. ਸਾਂਡਰਸ, ਜੋ ਸਹਾਇਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਉਹ 17 ਦਸੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਛੱਡ ਰਿਹਾ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=39|ps=}} [[ਤਸਵੀਰ:Pamphlet by HSRA after Saunders murder.jpg|thumb|ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਵਲੋਂ, ਬਲਰਾਜ (ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜਾਦ ਦਾ ਗੁਪਤ ਨਾਮ) ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਵਾਲਾ ਪੈਂਫਲਟ]] ਨੌਵਜਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਰੋਸ ਮਾਰਚ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ''ਦ ਪੀਪਲ'' ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਰਾਏ ਨੇ 1925 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸੀ।<ref name=Nair/> ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਤਲ ਦੀ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ : {{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਪਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ; ਕੰਮ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਣਗਿਣਤ ਗਾਣੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਬਣੇ ਅਤੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਸਨੇ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸੀ।<ref name=Mittal>{{citation |last1=Mittal|first1=S.K. |last2 = Habib|first2=Irfan |title=The Congress and the Revolutionaries in the 1920s |authorlink2=Irfan Habib |journal=Social Scientist |volume=10 |issue=6 |date=June 1982 |pages=20–37 |jstor=3517065}} {{subscription required}}</ref><ref name=Nair>{{citation|last=Nair|first=Neeti|title=Changing Homelands|url=https://books.google.com/books?id=sbqF0z3d7cUC|year=2011|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-06115-6}}</ref>|sign=|source=}} ===ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ=== ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵੱਲ ਜਾ ਕੇ ਬਚ ਨਿਕਲੇ। ਚੰਨਨ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੈੱਡ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਾ ਟਲਿਆ ਤਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।{{sfnp|Rana|2005b|p=65|ps=}} ਉਹ ਉਥੋਂ ਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਲੀਕੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੁਲਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤੇ; ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਲੁਕੇ ਗਏ। 19 ਦਸੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ [[ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਭਾਬੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਐਚ.ਐਸ.ਆਰ.ਏ ਮੈਂਬਰ, ਭਗਵਤੀ ਚਰਣ ਵੋਹਰਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਰਸਤੇ [[ਹਾਵੜਾ]] [[ਕੋਲਕਾਤਾ|(ਕੋਲਕਾਤਾ)]] ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ, ਦੋਵੇਂ ਲੋਡਡ ਰਿਵਾਲਵਰ ਲੈ ਕੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਘਰ ਛੱਡ ਗਏ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} ਪੱਛਮੀ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ (ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ, ਆਪਣੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨ ਲਈ ਸੀ), ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੰਘ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਸਮਾਨ ਚੁੱਕ ਨੌਕਰ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਕਵਨਪੋਰ (ਹੁਣ ਕਾਨਪੁਰ) ਆ ਗਏ। ਉਥੇ ਉਹ ਲਖਨਊ ਲਈ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਵੜਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ 'ਸੀ ਆਈ ਡੀ' ਵੱਲੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸਿੱਧੀ ਆਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਤੇ ਸਵਾਰ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} ਲਖਨਊ ਵਿਖੇ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਬਨਾਰਸ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਹਾਵੜਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।{{sfnp|Rana|2005a|p=39|ps=}}{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} === 1929 ਅਸੈਂਬਲੀ ਘਟਨਾ === ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਬਰਤਾਨੀਆ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਡਰਾਮੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ [[ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ]] ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸਲਾਈਡ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਦੂ ਦੀ ਲਾਲਟਨ ਖਰੀਦਣਾ। 1929 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਐਚ ਐਸ ਆਰ ਏ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਐਕਟ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਚੈਂਬਰ ਆਫ਼ ਡਿਪਟੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਅਗਸਟਸ ਵੈੱਲਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੰਬ ਵਿਸਫੋਟ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਨਾਮਾਤਰ ਇਰਾਦਾ [[ਪਬਲਿਕ ਸੇਫਟੀ ਬਿੱਲ]] ਅਤੇ [[ਵਪਾਰ ਵਿਵਾਦ ਐਕਟ]] ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵੱਲੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਅਸਲ ਇਰਾਦਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤ ਸਕਣ। ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੰਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਨ ਕਿ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਦਲ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਉਨ੍ਹਾੰ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਜਹੀਨ ਆਗੂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਚਾ ਕੇ ਰਖਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੈ। ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਨਾਮ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਚੁਣਵੀਂ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ [[ਬੰਬ]] ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ,<ref name=Nair/> ਪਰ ਵਾਇਸਰਾਇ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੈਂਬਰ ਜਾਰਜ ਅਰਨੇਸਟ ਸ਼ੂਟਰ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{cite news|title=Bombs Thrown into Assembly|url=https://news.google.com/newspapers?nid=vf0YIhSwahgC&dat=19290408&printsec=frontpage |page=1 |accessdate=29 August 2013 |newspaper=Evening Tribune |date=8 April 1930}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> ਪੂਰਾ ਹਾਲ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਭੱਜ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੋਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਕਬੂਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਭੱਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੰਬ ਫਟਣ ਦੇ ਬਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਇਨਕਲਾਬ-ਜਿੰਦਾਬਾਦ]] ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸਦੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਪੁਲਿਸ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ===ਅਸੈਂਬਲੀ ਕੇਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ=== ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੈਤੀ ਨਾਇਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਇਸ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਜਨਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ।"<ref name=Nair/> ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਖਤ ਸ਼ਬਦ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ।{{sfnp|Mittal|Habib|1982|ps=}} ਫਿਰ ਵੀ, ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ "ਡਰਾਮਾ" ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਸਟੇਟਮੈਂਟ ਲਿਖ ਕੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: {{quote|ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਪਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਹਾਂ ...ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ''ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ'' ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਮੰਨਣ ਅਨੁਸਾਰ 'ਪਾਗਲ' ਹਾਂ ... ਤਾਕਤ ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ 'ਹਿੰਸਾ' ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਨੈਤਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਗੈਰ-ਵਾਜਬ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਜਾਇਜ਼ ਕਾਰਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਨੈਤਿਕ ਹੈ।<ref name=Nair/>}} ਮਈ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਕੱਦਮਾ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। 12 ਜੂਨ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ "ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਬਦਨੀਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ" ਲਈ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=101|ps=}}{{sfnp|Nayar|2000|pp=76–78|ps=}} ਦੱਤ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਅਸਫ ਅਲੀ ਨੇ, ਜਦਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੁਦ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref name=Lal>{{citation |last=Lal |first=Chaman |title=April 8, 1929: A Day to Remember |date=11 April 2009 |url=http://www.mainstreamweekly.net/article1283.html |work=Mainstream |accessdate=14 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001142556/http://www.mainstreamweekly.net/article1283.html|archivedate=1 October 2015}}</ref> ===ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੀ === 1929 ਵਿੱਚ ਐਚਐਸਆਰਏ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ [[ਸਹਾਰਨਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਬੰਬ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਸੁਖਦੇਵ, [[ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਲਾਲ]] ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰ ਮੁਖਬਰ ਬਣ ਗਏ। ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਪਲਬਧ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਪੁਲਿਸ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬਾਰੀ, ਅਤੇ ਬੰਬ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਗਈ।<ref name=Friend>{{citation |last=Friend|first=Corinne |title=Yashpal: Fighter for Freedom – Writer for Justice |journal=Journal of South Asian Literature |volume=13 |issue=1 |year=1977 |pages=65–90 [69–70]|jstor=40873491}} {{subscription required}}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ 21 ਹੋਰਨਾਂ 'ਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਗਏ ਸਨ।<ref name=Dam>{{citation |title=Presidential Legislation in India: The Law and Practice of Ordinances |first=Shubhankar |last=Dam |publisher=Cambridge University Press |year=2013 |isbn=978-1-107-72953-7 |url=https://books.google.com/books?id=RvxGAgAAQBAJ&pg=PA44|page=44}}</ref> ====ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ==== ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਹੰਸ ਰਾਜ ਵੋਹਰਾ ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਬਿਆਨ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਅਤੇ ਚੰਨਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਿਰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ILJ>{{citation |title=The Trial of Bhagat Singh |journal=India Law Journal |url=http://www.indialawjournal.com/volume1/issue_3/bhagat_singh.html |volume=1 |issue=3 |date=July–September 2008 |accessdate=11 October 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001142717/http://indialawjournal.com/volume1/issue_3/bhagat_singh.html|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕੇਸ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੋਣ ਤਕ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=81|ps=}} ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਜੇਲ ਤੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਮਿਆਂਵਾਲੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=Lal/> ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਧੀਕ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹੱਈਆ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ, ਸਵੈ-ਪਛਾਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਆਮ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਮਿਆਰ, ਕੱਪੜੇ, ਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿਹਤ-ਸੰਬੰਧੀ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=83–89|ps=}}<ref name=Nair/> ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਨੇ ਜੂਨ 1929 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਲਈ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਦ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] ਅਖਬਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਜਨਤਕ ਬੈਠਕਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ। ਇਕੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਫੌਜਦਾਰੀ ਕੋਡ ਦੀ [[ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਕੱਠ#ਭਾਰਤ|ਧਾਰਾ 144]] ਲਾਗੂ ਕਰਨੀ ਪਈ।<ref name=Nair/> ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹੜਤਾਲ ਕਰਤਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}}: {{quote|ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਮਾਚਾਰ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 20 ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਵੀ ਖਾਣਾ ਖਿਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਾਫ਼ੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੇਗੀ।}} [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ]] ਨੇ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਹੜਤਾਲ ਕਰਤਿਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: {{quote|ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕੋਲ ਇੱਕ ਰੂਹ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਆਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਇਨਸਾਫ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ... ਹਾਲਾਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਇਹ ਗੰਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਲੋਕ ਜਿਸਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਹਨ।<ref>{{cite news |title=When Jinnah defended Bhagat Singh |date=8 August 2005 |work=The Hindu |url=http://www.hindu.com/2005/08/08/stories/2005080801672000.htm |accessdate=2011-10-11 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930150234/http://www.thehindu.com/2005/08/08/stories/2005080801672000.htm|archivedate=30 September 2015}}</ref>}} ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੈਦੀ ਪਿਆਸੇ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਹੜਤਾਲ ਤੋੜ ਦੇਣ; ਕੋਈ ਵੀ ਲੜਖੜਾਇਆ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੁੰ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਖਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਭਾਰਤੀ ਵਾਇਸਰਾਏ, ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਛੁੱਟੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਅਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਂਡਰਜ਼ ਕਤਲ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ੍ਹ, ਲਾਹੌਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਸਾਂਡਰਜ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 27 ਹੋਰ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਟ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਖਾਕਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕਿੰਗ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ ਲੜਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ILJ/> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਵੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੇਚਰ 'ਤੇ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਾ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਲਿਜਾਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਭਾਰ 60 ਕਿਲੋ ਤੋਂ 6.4 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਪਰ "ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ" ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਮ ਅਪਰਾਧੀ ਸਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਕਰਤਾ, ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਗੜ ਗਈ ਸੀ। ਜੇਲ੍ਹ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ 'ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। 13 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ, 63 ਸਾਲ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thelallantop.com/jhamajham/jatindra-nath-das-indian-independence-activist-and-revolutionary-who-died-in-lahore-jail-after-a-63-day-hunger-strike/|title=ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦੀ ਮੌਤ|website=The Lallantop|publisher=The Lallantop|access-date=Sept 13 2016}}</ref> ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਮੁਹੰਮਦ ਆਲਮ ਅਤੇ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ "ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਇਲਾਜ" ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਿੰਦਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਮੁਲਤਵੀ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=http://www.youngbites.com/newsdet.aspx?q=224328|title=ਮੁਹੰਮਦ ਆਲਮ ਅਤੇ ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ|website=youngbite|access-date=11/20/2018}}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ 5 ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।<ref>{{Cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/slideshows/nation-world/remembering-the-men-who-shook-up-the-british-raj/prison-hunger-strike/slideshow/57792766.cms|title=ਸਿਂਘ ਦਾ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ|website=economictimes|access-date=23 Mar 2017}}</ref> ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵੱਲ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰੌਸੀਕਿਊਸ਼ਨ ਟੀਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀ. ਐਚ. ਕਰਡਨ-ਨੌਡ, ਕਲੰਦਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਲਾਲ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬਖਸ਼ੀ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।<ref name=ILJ/> ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਅੱਠ ਵਕੀਲਾਂ ਦਾ ਸੀ। 27 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਵਰਮਾ ਨੇ ਗੋਪਾਲ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੁੱਤਾ ਸੁੱਟਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਦਾਲਤ ਮੁੱਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸਤਗਾਸਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਨੇ ਸਾਰੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਵਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।<ref name=rare/> ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ।<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=Hmg-AQAAIAAJ&q=9780195796674&dq=9780195796674 |title=The Trial of Bhagat Singh |author-link=A. G. Noorani|author= Noorani, A.G.|publisher=Oxford University Press |year=1996 |isbn=978-0195796674 |page=339}}</ref><ref name="refusaltoattend">{{cite news |title=Reasons for Refusing to Attend the Court |url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=refusing_court |accessdate=16 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930150741/http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=refusing_court|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਮੁਲਜ਼ਮ ਜਾਂ ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਭਗਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਫੋਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ====ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ==== ਹੌਲੀ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਾਇਸਰਾਏ, ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ 1 ਮਈ 1930 ਨੂੰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੇਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਵੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਅਪੀਲ ਸੀ।<ref name=ILJ/> 2 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ, ਇੱਕ ''[[ਹੇਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ]]'' ਪਟੀਸ਼ਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਅਤਿ ਘਟੀਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੈ; ਵਾਇਸਰਾਏ ਕੋਲ ਇਨਸਾਫ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।<ref name=ILJ/> ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1915 ਨੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਸਿਰਫ ਕਾਨੂੰਨ-ਅਤੇ-ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਜਿਸਦਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਰਡਨ-ਨੌਡ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਲੁੱਟ-ਮਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੋਲੀ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।<ref name=ILJ/> ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪੁਲਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਜੀ. ਟੀ. ਐਚ. ਹੈਮਿਲਟਨ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੇ ਸਬੂਤ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਕਮਾਂ ਅਧੀਨ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ [[ਐਫ.ਆਈ.ਆਰ.]] ਰਿਪੋਰਟ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕੇਸ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ। ਪ੍ਰੌਸੀਕਿਊਸ਼ਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੀ. ਐਨ. ਘੋਸ਼, ਹੰਸ ਰਾਜ ਵੋਹਰਾ ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਸਬੂਤ' ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਐਚਐਸਆਰਏ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਰਹੇ ਸਨ। 10 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ, ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ 18 ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ 15 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਣਵਾਈ ਲਈ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 30 ਸਤੰਬਰ 1930 ਨੂੰ ਹੋਈ।<ref name=ILJ/> ਤਿੰਨ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਾਪਸ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=117|ps=}} ਆਰਡੀਨੈਂਸ (ਅਤੇ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ) 31 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ 300 ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਫੈਸਲੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।<ref name=ILJ/> ਦੂਜੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ (ਅਯੋਜਿਆ ਘੋਸ਼, ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਦੇਸ ਰਾਜ) ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਕੈਦ, ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ====ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨੀ==== [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਡਿਫੈਂਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤ ਹੋਗਿਆ ਕਿ ਅਪੀਲ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਐਚਐਸਆਰਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰੇਗੀ। ਅਪੀਲਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਅਯੋਗ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਜੱਜ ਵਿਸਕਾਊਂਟ ਡੂਨਡੇਨ ਨੇ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ====ਫੈਸਲੇ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ==== ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਰੱਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ]] ਨੇ 14 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਇਰਵਿਨ ਅੱਗੇ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.myindiamyglory.com/2017/02/13/save-bhagat-singh-mercy-appeal-filed-14-february-1931/|title=ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਦਾ ਇਰਵਿਨ ਅੱਗੇ ਅਪੀਲ ਕਰਨਾ|website=myindiamyglory.com}}</ref> ਕੁਝ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। 19 ਮਾਰਚ 1931 ਦੇ ਆਪਣੇ ਨੋਟਾਂ ਵਿਚ, ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ 24 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਖਬਰ ਆਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੰਦਭਾਗਾ ਦਿਨ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਤਰਕ ਨੂੰ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਪਾਇਆ।<ref>{{Cite web|url=http://dailysikhupdates.com/gandis-reactions-before-and-after-hanging-of-bhagat-singh/|title=ਵਾਇਸਰਾਏ ਦਾ ਨੋਟ|website=Daily Sikh Updates|accessdate=23 March, 2015}}</ref>}} ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਇਸ ਕੇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ:{{quote|ਇਸ ਕੇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ,ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿਆਸੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫੁੱਲੀ ਹੋਈ ਇੱਛਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਮਨਕਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।}} ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਐਚਐਸਆਰਏ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਈ। ਐਚਐਸਆਰਏ ਮੈਂਬਰ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਪਤੀ ਭਗਵਤੀ ਚਰਣ ਵੋਹਰਾ ਨੇ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਚਾਨਕ ਬੰਬ ਫਟਣ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ====ਫ਼ਾਂਸੀ==== [[ਤਸਵੀਰ:BhagatSingh DeathCertificate.jpg|thumb|300px|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ]] ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 24 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/bhagat-singh-death-warrant-martyrdom-anniversary-245441-2015-03-23|title=Read Bhagat Singh's death warrant on his 84th martyrdom anniversary (updated)|website=India Today|language=en|access-date=23 March 2019}}</ref> ਪਰ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਬਦਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਆਨਰੇਰੀ ਜੱਜ ਦੁਆਰਾ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੌਤ ਵਾਰੰਟਾਂ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਵੀ ਕੀਤੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਵਾਰੰਟ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{cite news |first=Haroon |last=Khalid |title=In Bhagat Singh's memory |date=March 2010 |url=http://jang.com.pk/thenews/mar2010-weekly/nos-28-03-2010/she.htm#1 |work=[[Daily Jang]] |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151305/http://jang.com.pk/thenews/mar2010-weekly/nos-28-03-2010/she.htm|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਫਿਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਭੰਨ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਤੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (6.2 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਖ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ।<ref name="ferozepur.nic.in">{{cite web |url=http://ferozepur.nic.in/html/HUSSAINIWALA.html |title=National Martyrs Memorial, Hussainiwala |accessdate=11 October 2011 |publisher=District Administration, Firozepur, Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151411/http://ferozepur.nic.in/html/HUSSAINIWALA.html|archivedate=30 September 2015}}</ref> ====ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸੁਣਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ==== ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ "ਅਪਰਾਧਿਕ ਨਿਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਉਲਟ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।<ref name=supremecourt>{{cite web |url=http://www.supremecourtofindia.nic.in/sciphoto/photo_m1.html |title=Supreme Court of India&nbsp;– Photographs of the exhibition on the "Trial of Bhagat Singh" |accessdate=11 October 2011 |work=Supreme Court of India |publisher=[[Supreme Court of India]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151530/http://www.supremecourtofindia.nic.in/sciphoto/photo_m1.html|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਮੁਕੱਦਮੇ ਲਈ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਇੱਕ ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਇਸਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਤੋਂ ਹੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੁਲਜ਼ਮ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਹੋ ਗਏ।<ref name=rare>{{cite news |first=Chaman |last=Lal |title=Rare documents on Bhagat Singh's trial and life in jail |date=15 August 2011 |url=http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article2356959.ece |work=The Hindu |accessdate=31 October 2011 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151706/http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article2356959.ece|archivedate=30 September 2015}}</ref> ====ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ==== [[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh's execution Lahore Tribune Front page.jpg|thumb|right|280px|[[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ|ਸੁਖਦੇਵ]], ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਹੇ ਲਟਕਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ - ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਟ੍ਰੀਬਿਊਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਰਕੇ ਤੇ ]] [[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh The Tribune.jpg|thumb|right| ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ 25 ਮਾਰਚ 1931 ਦੀ ਕਾਪੀ ਜੋ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ’ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ]] ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿਖੇ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਸੰਮੇਲਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ।<ref>{{cite news|title=Indian executions stun the Congress |date=25 March 1931 |work=The New York Times |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0B11F83F5E1B7A93C7AB1788D85F458385F9"Bhagat |accessdate=11 October 2011 }}</ref> ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ ਦਿਖਾਏ ਸਨ। ''[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]'' ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ: {{quote|ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਾਨਪੋਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਵੱਲੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਭਾਰਤੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਸਨ।<ref>{{cite news|title=50 die in India riot; Gandhi assaulted as party gathers |date=26 March 1931 |work=The New York Times |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0C15F93F5E1B7A93C4AB1788D85F458385F9|accessdate=2011-10-11 |df=dmy }}</ref>}} ਕਰਾਚੀ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ:{{quote|ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖ ਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ੳੁਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੀਹਰੀ ਫਾਂਸੀ ਬੇਤੁਕੀ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ ਅਤੇ ਹੰਗਾਮੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਰਬ-ਮੰਗ ਦਾ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਹਮਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ਕਿ [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼] ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚੰਗੀ-ਇੱਛਾਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੌਕਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।<ref>{{cite news |title=India: Naked to Buckingham Palace |date=6 April 1931 |work=[[Time (magazine)|Time]] |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,741366-2,00.html |page=3 |accessdate=2011-10-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152125/http://content.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C741366-2%2C00.html |archivedate=30 September 2015 |deadurl=yes |df=dmy-all }}</ref>}} 29 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ:{{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਸਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਸਾਰੇ ਵਿਅਰਥ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੀਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣ, ਜਾਂ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਧਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੇਵੱਸੀ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, "ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਕੋਈ ਫਾਂਸੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਡਾ ਦੇਵੋ।" ਇਹਨਾਂ ਨਾਇਕਾਂ ਨੇ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਆਓ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰ ਵਾਰ ਝੁੱਕਣੇ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਬੇਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਤਲ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਨਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣਾ ਸਥਿਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਾਡੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਧਰਮ ਬਣਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਕਟਾਈ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਬਹਾਦਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਂਕਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਸਾਡੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਨਿਗਲਣ, ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣਾ ਹੈ।<ref>{{cite web |url=http://www.rrtd.nic.in/bhagat%20singh.html |title=Bhagat Singh |accessdate=2012-01-13 |publisher=Research, Reference and Training Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, New Delhi|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152238/http://www.rrtd.nic.in/bhagat%20singh.html|archivedate=30 September 2015}}</ref>}} ====ਗਾਂਧੀ ਵਿਵਾਦ==== ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਰੋਕਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਿ ਸਜ਼ਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ,<ref name="The Sunday Tribune">{{cite news |first=V.N. |last=Datta |title=Mahatma and the Martyr |date=27 July 2008 |url=http://www.tribuneindia.com/2008/20080727/spectrum/main1.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152335/http://www.tribuneindia.com/2008/20080727/spectrum/main1.htm|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਪਰ ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite news |first=Varun |last=Suthra |title=Gandhiji tried hard to save Bhagat Singh |date=16 December 2012 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20111216/main7.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=14 January 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152449/http://www.tribuneindia.com/2011/20111216/main7.htm|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਕੋਈ ਖ਼ਤਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਰਵੌਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।<ref name=Vaidya/> ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।<ref name="The Sunday Tribune" /> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਜ਼ਰੂਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੱਕ ਸੀ।"<ref>https://vikramjits.wordpress.com/2015/03/20/bhagat-singh-martyr-vs-reformer/</ref> ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ: "ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਿਰਫ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੀ ਲੈ ਸਕਦਾ।"<ref>{{cite news |first=Rajindar |last=Sachar |title=Death to the death penalty |date=17 May 2008 |work=[[Tehelka]] |url=http://www.tehelka.com/story_main39.asp?filename=Op170508death_to.asp |archive-url=https://archive.is/20120913161434/http://www.tehelka.com/story_main39.asp?filename=Op170508death_to.asp |dead-url=yes |archive-date=13 September 2012 |accessdate=1 November 2011 }}</ref> ਗਾਂਧੀ ਨੇ 90,000 ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀ, ਜੋ [[ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ|ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅੰਦੋਲਨ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਨੂੰ [[ਗਾਂਧੀ-ਇਰਵਿਨ ਪੈਕਟ]] ਅਧੀਨ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।<ref name=Vaidya/> ਭਾਰਤੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ [[ਫਰੰਟਲਾਈਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ 19 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਦੌਰੇ ਸਮੇਤ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਮੁਅੱਤਲ ਦੇ ਦਿਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਬਦਲਾਓ ਲਈ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚੇਗੀ।<ref name=Vaidya/> ==ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ== ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਇੱਕ ਮੰਨਿਆ। ਭਗਤ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਪਕ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।<ref>{{cite journal |title=The Influence of Ghadar Movement on Bhagat Singh's Thought and Action |journal=Journal of Pakistan Vision |year=2008 |first=Harish K. |last=Puri |volume=9 |issue=2|url=http://pu.edu.pk/images/journal/studies/PDF-FILES/4-Harish%20Puri.pdf |accessdate=18 November 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152717/http://pu.edu.pk/images/journal/studies/PDF-FILES/4-Harish%20Puri.pdf|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ [[ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ]] ਅਤੇ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=Rao1997/> ਉਹ [[ਮਿਖਾਇਲ ਬਾਕੂਨਿਨ]] ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਠਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ [[ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]], [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ]] ਅਤੇ [[ਤ੍ਰੋਤਸਕੀ]] ਨੂੰ ਵੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਅਖੀਰਲੇ ਵਸੀਅਤਨਾਮੇ, "ਟੂ ਯੰਗ ਪਲੀਟੀਕਲ ਵਰਕਰਜ਼", ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ" ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ "ਨਵੇਂ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਅਰਥਾਤ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ, ਆਧਾਰ" ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|last1=Singh|first1=Bhagat|title=To Young Political Workers|url=https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1931/02/02.htm|publisher=Marxists.org|accessdate=13 February 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001153755/https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1931/02/02.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ]] ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ - ਜਿਸ ਨੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਵੇਗੀ।<ref name=HINDUBSMP>{{cite news|title=Bhagat Singh an early Marxist, says Panikkar |work=The Hindu |date=14 October 2007 |url=http://www.hindu.com/2007/10/14/stories/2007101454130400.htm|accessdate=1 January 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080115200414/http://www.hindu.com/2007/10/14/stories/2007101454130400.htm|archivedate=15 January 2008 |deadurl=no |location=Chennai, India}}</ref> ਮਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ 1928 ਤਕ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ''ਕਿਰਤੀ'' ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਲੜੀਬੱਧ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਚਿੰਤਤ ਸੀ ਕਿ ਜਨਤਾ ਨੇ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ, ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ: "ਲੋਕ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਅਰਾਜਕਤਾ ਸ਼ਬਦ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗ਼ੈਰ-ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।" ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ: "ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ''ਵਸੁਧਿਵ ਕੁਟੂਮਬਾਕ'' ਆਦਿ ਦਾ ਅਰਥ ਇਕੋ ਅਰਥ ਹੈ।" ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ: {{quote|ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੀਚਾ ਪੂਰਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਰੱਬ ਜਾਂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਘਿਰਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਰੇਗਾ, ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਜਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਲਈ ਪਾਗਲ ਹੋਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੇਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਰਚ, ਰੱਬ ਅਤੇ ਧਰਮ; ਰਾਜ; ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜਾਇਦਾਦ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref name=Rao1997/>}} ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਕੇ ਐਨ ਪਾਨੀਕਰ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ।<ref name=HINDUBSMP /> ਸਿਆਸੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਜੇਸਨ ਐਡਮਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮਾਰਕਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਲੇਨਿਨ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ<ref name=Adams/> 1926 ਤੋਂ ਅੱਗੇ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨੋਟਬੁੱਕ ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਲੈਨਿਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ ਟਰੌਟਸਕੀ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੰ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਪੁੱਛੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|author=Chinmohan Sehanavis |url=http://www.mainstreamweekly.net/article351.html |title=Impact of Lenin on Bhagat Singh's Life |work=Mainstream Weekly |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930153113/http://www.mainstreamweekly.net/article351.html|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਦੇ ਵੀ [[ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।<ref name=Adams/> ===ਨਾਸਤਿਕਤਾ=== ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਮ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਾਕੂਨਿਨ, ਲੈਨਿਨ, ਟ੍ਰਾਟਸਕੀ - ਸਾਰੇ ਨਾਸਤਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਸੋਹੰਮ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ''ਕਾਮਨ ਸੇਂਸ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ। 1930-31 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਕੈਦੀ [[ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਰੰਗਵਾਲ|ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜੱਥਾ]] ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ, ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਅਸਫਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ: "ਤੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈਂ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹਉਮੈ ਹੈ ਜੋ ਤੁਰੇ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਪਰਦੇ ਵਾਂਗ ਹੈ"। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ "[[ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ]]" ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਘਮੰਡ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਦੂਸਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਮਿੱਥ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧਰਮ ਨੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੈਰ-ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ, ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਦ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ, ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ, ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸੰਪੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਵਾਲੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਯੋਗ ਫੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ ਲਈ ਖਤਰਾ ਨਾ ਬਣ ਸਕੇ। ਉਹ ਦੁਖੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਇਕੱਲਾ ਅਤੇ ਬੇਬੱਸ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਭੈਣ ਅਤੇ ਭਰਾ, ਭਰਾ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖੜਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਸਰਵਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬਿਪਤਾ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://thedemocraticbuzzer.com/blog/why-am-i-an-atheist/||title=Why I am an Atheist|website=http://thedemocraticbuzzer.com}}</ref>|sign=|source=}} ਲੇਖ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ:{{quote|ਆਓ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੰਨੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਆਉਣਗੇ, ਤੁਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਓਗੇ।" ਮੈਂ ਕਿਹਾ, "ਨਹੀਂ, ਪਿਆਰੇ ਸ੍ਰੀਮਾਨ, ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਤਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਅਜਿਹੇ ਛੋਟੇ ਸੁਆਰਥੀ ਇਰਾਦੇ ਲਈ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। "ਪਾਠਕ ਅਤੇ ਦੋਸਤੋ, ਕੀ ਇਹ ਘਮੰਡ ਹੈ? ਜੇ ਇਹ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹਾਂ।<ref>{{Cite web|url=https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1930/10/05.htm|title=Why I am an Atheist|website=marxists}}</ref>}} ==="ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ"=== ਉਸ ਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਲੀਫ਼ਲੈਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ: "ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦੇ। ਮਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਡਿੱਗ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਚਾਰ ਬਚ ਗਏ।"<ref>{{cite web |url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=april8 |work=Letters, Writings and Statements of Shaheed Bhagat Singh and his Copatriots |title=Leaflet thrown in the Central Assembly Hall, New Delhi at the time of the throwing bombs. |accessdate=11 October 2011 |publisher=Shahid Bhagat Singh Research Committee, Ludhiana|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930153306/http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=april8|archivedate=30 September 2015}}</ref> ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਮਾਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite news |first=Pamela |last=Philipose |title=Is this real justice? |date=10 September 2011 |url=http://www.thehindu.com/arts/magazine/article2442039.ece |work=The Hindu |accessdate=20 November 2011 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151534/http://www.thehindu.com/features/magazine/article2442039.ece|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋਸਤ ਪ੍ਰਣਥ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 20 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਆਫੀ ਲਈ ਖਰੜਾ ਪੱਤਰ ਲੈ ਕੇ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref name=Vaidya/> ==ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ== [[ਤਸਵੀਰ:Shaheed Bhagat Singh. Rewalsar, Himachal Pradesh.jpg|right|frameless]] ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਜਾਗਰਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।" ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਰਮਨਪਿਆਰਤਾ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਕੌਮੀ ਜਾਗਰਣ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ:"ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਲੜਾਕੂ ਸੀ ਜੋ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ... ਉਹ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ ਵਰਗਾ ਸੀ ਜੋ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਵਾਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ।" ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਰ ਹੋਰੇਸ ਵਿਲੀਅਮਸਨ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਲਿਖਿਆ:"ਉਸ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।"<ref>{{Cite web|url=https://www.newsclick.in/happy-birthday-shaheed-bhagat-singh-interview-professor-chaman-lal|title=ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਸਰ ਹੋਰੇਸ ਵਿਲੀਅਮਸਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ|last=|first=|date=28 Sep 2016|website=newsclick|publisher=newsclick|access-date=28 Sep 2016}}</ref> == ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕ == [[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh 1968 stamp of India.jpg|thumb|1968 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮੋਹਰ 'ਤੇ ਸਿੰਘ]] ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਚਿੱਤਰ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ।<ref name="Pinney" /> ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼੍ਰੇਣੀਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਢੁਕਵੀਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਘਵਾਦ, ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: {{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਹਰੇਕ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ, ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ, ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ, ਸੰਸਦੀ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਨਕਸਲੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਿੰਸਾਤਮਕ ਤਰੀਕਾ ਸਮੱਸਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਉਸਦੀ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ, ਪਾਰਲੀਮਾਨੀ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਕਸਲਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਸਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਅਤਿਕਥਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite web |url=http://www.sacw.net/article22.html |title=Book review: Why the Story of Bhagat Singh Remains on the Margins? |accessdate=2011-10-29|last=Singh |first=Pritam |date=24 September 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151416/http://www.sacw.net/article22.html|archivedate=1 October 2015}}</ref>}} * 15 ਅਗਸਤ 2008 ਨੂੰ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 18 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ]] ਵਿੱਚ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{cite news |first=Aditi |last=Tandon |title=Prez to unveil martyr's 'turbaned' statue |date=8 August 2008 |url=http://www.tribuneindia.com/2008/20080808/nation.htm#16 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001152945/http://www.tribuneindia.com/2008/20080808/nation.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਹਾਊਸ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।<ref>{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/picture_gallery/bk_dutt_1.asp |title=Bhagat Singh and B.K. Dutt|accessdate=3 December 2011 |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151310/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/picture_gallery/bk_dutt_1.asp|archivedate=1 October 2015}}</ref> [[ਤਸਵੀਰ:National Martyrs Memorial Hussainiwala closeup.jpg|thumb|ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ]] * ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ। 17 ਜਨਵਰੀ 1961 ਨੂੰ, ਸੂਲੇਮੰਕੀ ਹੈਡ ਵਰਕਜ਼ ਨੇੜੇ 12 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="ferozepur.nic.in" /> ਉਥੇ ਹੀ 19 ਜੁਲਾਈ 1965 ਨੂੰ ਬੱਤੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="tribuneindia.com" /> 1968 ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ ਸਸਕਾਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{cite news |first=K.S. |last=Bains |title=Making of a memorial |date=23 September 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=21 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151150/http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। 1968 ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ ਸਸਕਾਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।<ref>{{cite news |first=K.S. |last=Bains |title=Making of a memorial |date=23 September 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=21 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151150/http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਲੜਾਈ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਯਾਦਗਾਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ<ref name="ferozepur.nic.in" /><ref>{{cite web |url=http://ferozepur.nic.in/html/indopakborder.html |title=Retreat ceremony at Hussainiwala (Indo-Pak Border) |accessdate=21 October 2011|publisher=District Administration Ferozepur, Government of Punjab}}</ref> ਪਰ 1973 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।<ref name="tribuneindia.com">{{cite news |title=Shaheedon ki dharti |date=3 July 1999 |work=The Tribune |location=India |url=http://www.tribuneindia.com/1999/99jul03/saturday/regional.htm#3 |accessdate=11 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150708/http://www.tribuneindia.com/1999/99jul03/saturday/regional.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> * ''ਸ਼ਹੀਦੀ ਮੇਲਾ'' 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਾਰਕ ਵਿਖੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/gazfzpr5.htm |title=Dress and Ornaments |accessdate=21 October 2011|work=Gazetteer of India, Punjab, Firozpur (First Edition) |year=1983 |publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150557/http://punjabrevenue.nic.in/gazfzpr5.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਇਹ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite news |first=Chander |last=Parkash |title=National Monument Status Eludes Building |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm#9 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150359/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> * ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ 50 ਵੀਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮੌਕੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ, ਖ਼ੂਨ ਨਾਲ ਲਥਪਥ ਰੇਤ, ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਅਖਬਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਖ ਨੂੰ ਲਪੇਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=museum>{{cite news |first=Sarbjit |last=Dhaliwal |author2=Amarjit Thind |title=Policemen make a beeline for museum |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm#2 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150359/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਪਹਿਲੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਪੰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਝ ਨੋਟਸ ਭੇਜੇ ਸਨ,<ref name=museum /> ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਵਾਲੀ ''[[ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ]]'' ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਜੀ ਵਸਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।<ref>{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/gaz_jdr13.htm |title=Chapter XIV (f) |accessdate=21 October 2011 |work=Gazetteer Jalandhar |publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150255/http://punjabrevenue.nic.in/gaz_jdr13.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/Chapter%2015.htm |title=Chapter XV |accessdate=21 October 2011 |work=Gazetteer Nawanshahr|publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150114/http://punjabrevenue.nic.in/Chapter%2015.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> * ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2009 ਵਿੱਚ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ {{INR}}168 ਮਿਲੀਅਨ ($ 2.3 ਮਿਲੀਅਨ) ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref>{{cite news|url=http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/bhagat-singh-memorial-in-native-village-gets-go-ahead_100149026.html|title=Bhagat Singh memorial in native village gets go ahead|date=30 January 2009|publisher=[[Indo-Asian News Service]]|accessdate=22 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150011/http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/bhagat-singh-memorial-in-native-village-gets-go-ahead_100149026.html|archivedate=1 October 2015}}</ref> * ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ]] ਨੇ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਥਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਲਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਜਾਇਬਘਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲੀ ਸੰਗਠਿਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 28 ਸਤੰਬਰ 2007 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਉਤਸਵ ਮੌਕੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=supremecourt /><ref name=rare /> ===ਆਧੁਨਿਕ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ=== [[ਤਸਵੀਰ:Statues of Bhagat Singh, Rajguru and Sukhdev.jpg|thumb|210px|ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ]] ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite news |first=Sharmila |last=Ravinder |title=Bhagat Singh, the eternal youth icon |date=13 October 2011 |url=http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/tiger-trail/entry/bhagath-singh-the-eternal-youth-icon |work=The Times of India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145727/http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/tiger-trail/bhagath-singh-the-eternal-youth-icon/|archivedate=1 October 2015}}</ref><ref>{{cite news |first=Amit |last=Sharma |title=Bhagat Singh: Hero then, hero now |date=28 September 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm#6 |work=The Tribune |location=India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145505/http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref><ref>{{cite news |first=Amit |last=Sharma |title=We salute the great martyr Bhagat Singh |date=28 September 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm#8 |work=The Tribune |location=India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145505/http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਉਸਨੂੰ ਬੋਸ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2008 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ'' ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ "ਮਹਾਨ ਭਾਰਤੀ" ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{cite news |first=S. |last=Prasannarajan |title=60 greatest Indians |date=11 April 2008 |url=http://indiatoday.intoday.in/story/60+greatest+Indians/1/6964.html |work=[[India Today]] |accessdate=7 December 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001152706/http://indiatoday.intoday.in/story/60%2Bgreatest%2BIndians/1/6964.html |archivedate=1 October 2015 |deadurl=yes }}</ref> ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ''ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸੰਸਥਾਨ'' ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite news |title=In memory of Bhagat Singh |date=1 January 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070101/region.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145058/http://www.tribuneindia.com/2007/20070101/region.htm|archivedate=1 October 2015}}</ref> ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ 23 ਮਾਰਚ 2001<ref>{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/192/23032001.pdf |title=Tributes to Martyrs Bhagat Singh, Raj Guru and Sukhdev |accessdate=3 December 2011 |date=23 March 2001 |format=PDF |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426015706/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/192/23032001.pdf |archivedate=26 April 2012 }}</ref> ਅਤੇ 2005<ref>{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/204/23032005.pdf |title=Tributes to Martyrs Bhagat Singh, Raj Guru and Sukhdev |accessdate=3 December 2011 |date=23 March 2005 |format=PDF |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426015242/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/204/23032005.pdf |archivedate=26 April 2012 }}</ref> ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੌਨ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ, [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਆਫ ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਮੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਦਮਾਨ ਚੌਂਕ, ਜਿੱਥੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਚੌਂਕ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{ cite news |title=Bhagat Singh: ‘Plan to rename chowk not dropped, just on hold’| date= 18 December 2012|url=http://tribune.com.pk/story/480973/bhagat-singh-plan-to-rename-chowk-not-dropped-just-on-hold/ |newspaper=The Express Tribune |accessdate=26 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001144830/http://tribune.com.pk/story/480973/bhagat-singh-plan-to-rename-chowk-not-dropped-just-on-hold/|archivedate=1 October 2015}}</ref><ref>{{cite news |title=It's now Bhagat Singh Chowk in Lahore |date=30 September 2012 |url=http://www.thehindu.com/news/international/its-now-bhagat-singh-chowk-in-lahore/article3951829.ece?homepage=true |work=[[The Hindu]] |accessdate=2 October 2012 |location=Chennai, India |first=Anita |last=Joshua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001144058/http://www.thehindu.com/news/international/its-now-bhagat-singh-chowk-in-lahore/article3951829.ece?homepage=true|archivedate=1 October 2015}}</ref> 6 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚੌਕ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਚੌਂਕ ਨਾਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।<ref name="BSMFP">{{cite news |title=Plea to prove Bhagat's innocence: Pak-based body wants speedy hearing |url=http://www.hindustantimes.com/jalandhar/plea-to-prove-bhagat-singh-s-innocence-pak-based-body-wants-speedy-hearing-of-case/article1-1387844.aspx |date=6 September 2015 |work=Hindustan Times |accessdate=8 September 2015 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6bOhkydCu?url=http://www.hindustantimes.com/jalandhar/plea-to-prove-bhagat-singh-s-innocence-pak-based-body-wants-speedy-hearing-of-case/article1-1387844.aspx |archivedate=8 September 2015 |deadurl=yes }}</ref> ==== ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==== ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ''ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1954) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਅਬੀਦ ਨੇ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ''ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1963) ਵਿੱਚ [[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ''ਸ਼ਹੀਦ'' (1965) ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ]] ਨੇ ਅਤੇ ''ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1974) ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਮ ਦੱਤ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ 2002 ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ'', ''23 ਮਾਰਚ 1931: ਸ਼ਹੀਦ'' ਅਤੇ ''ਦੀ ਲੈਜੇਡ ਆਫ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ [[ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ]], [[ਬੌਬੀ ਦਿਓਲ]] ਅਤੇ [[ਅਜੇ ਦੇਵਗਨ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ।<ref>{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/movies/celebrities/story/dara-singhs-best-bollywood-moments-shaheed-bhagat-singh-109052-2012-07-12|title=Dara Singh's best Bollywood moments: Amar Shaheed Bhagat Singh|date=12 July 2012|accessdate=1 July 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.freepressjournal.in/featured-blog/bhagat-singh-death-anniversary-7-movies-based-on-the-life-of-bhagat-singh/1241877|title=Bhagat Singh death anniversary: 7 movies based on the life of Bhagat Singh|accessdate=22 March 2018}}</ref> ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਫਿਲਮ ''[[ਰੰਗ ਦੇ ਬਸੰਤੀ]]'' (2006), ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਕਰਦੀ ਫਿਲਮ, ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।<ref>{{cite news|first=Rajiv |last=Vijayakar |title=Pictures of Patriotism |date=19 March 2010 |publisher=[[Screen (magazine)|Screen]] |url=http://www.screenindia.com/news/pictures-of-patriotism/592527/ |accessdate=29 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100809025848/http://www.screenindia.com/news/pictures-of-patriotism/592527/ |archivedate=9 August 2010 }}</ref> [[ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ]] ਨੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ''ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ'' ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਕਰਮ ਰਾਜਪਾਲ ਨੇ ਸਟਾਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ ''ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ'', ਜੋ ਕਿ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/ive-been-wanting-to-play-bhagat-singh-karam-rajpal/articleshow/64115143.cms|title=I've been wanting to play Bhagat Singh: Karam Rajpal|accessdate=27 May 2018}}</ref> 2008 ਵਿਚ, ''[[ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਐਂਡ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]]'' ਅਤੇ ''[[ਅਨਹਦ (ਐਨਜੀਓ)|ਅਨਹਦ]]'', ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 40-ਮਿੰਟ ਦੀ ਇੱਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਇਨਕਲਾਬ'' ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ [[ਗੌਹਰ ਰਜ਼ਾ]] ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{cite news |title=New film tells 'real' Bhagat Singh story |date=13 July 2008 |work=Hindustan Times |url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/cinema/New-film-tells-real-Bhagat-Singh-story/Article1-323749.aspx |accessdate=29 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoL36hh?url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/cinema/New-film-tells-real-Bhagat-Singh-story/Article1-323749.aspx |archivedate=1 April 2012 }}</ref><ref>{{cite news |title=Documentary on Bhagat Singh |date=8 July 2008 |url=http://www.hindu.com/2008/07/08/stories/2008070853690400.htm |work=The Hindu |accessdate=28 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoGmFaz?url=http://www.hindu.com/2008/07/08/stories/2008070853690400.htm |archivedate=1 April 2012 }}</ref> ====ਥੀਏਟਰ==== ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਈ ਭੀੜ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਟਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਰਹੇ ਹਨ।<ref>{{cite news |first=Chaman |last=Lal |title=Partitions within |date=26 January 2012 |url=http://www.thehindu.com/arts/theatre/article2834265.ece |work=The Hindu |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoBEUJC?url=http://www.thehindu.com/arts/theatre/article2834265.ece |archivedate=1 April 2012 }}</ref><ref>{{cite news |first=Shreya |last=Ray |title=The lost son of Lahore |date=20 January 2012 |url=http://www.livemint.com/2012/01/20195956/The-lost-son-of-Lahore.html?h=B |work=[[Live Mint]] |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66ao4hUQ4?url=http://www.livemint.com/2012/01/20195956/The-lost-son-of-Lahore.html?h=B |archivedate=1 April 2012 }}</ref><ref>{{cite news |title=Sanawar students dramatise Bhagat Singh's life |date=n.d. |url=http://www.dayandnightnews.com/2012/01/sanawar-students-dramatise-bhagat-singhs-life/ |work=Day and Night News |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anxTWhA?url=http://www.dayandnightnews.com/2012/01/sanawar-students-dramatise-bhagat-singhs-life/ |archivedate=1 April 2012 }}</ref> ====ਗਾਣੇ==== [[ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ, ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਗਾਣੇ, "ਸਰਫਰੋਸ਼ੀ ਕੀ ਤਮੰਨਾ" ਅਤੇ "ਮੇਰਾ ਰੰਗ ਦੇ ਬੇਸੰਤ ਚੋਲਾ" ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।<ref>{{cite news |first=Yogendra |last=Bali |title=The role of poets in freedom struggle |date=August 2000 |publisher=[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] |url=http://pib.nic.in/feature/feyr2000/faug2000/f070820002.html |work=Press Information Bureau |accessdate=4 December 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anqlzCn?url=http://pib.nic.in/feature/feyr2000/faug2000/f070820002.html |archivedate=1 April 2012 }}</ref><ref name="films">{{cite news |title=A non-stop show&nbsp;... |date=3 June 2002 |url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/03/stories/2002060300500100.htm |work=The Hindu |accessdate=28 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aovff0n?url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/03/stories/2002060300500100.htm |archivedate=1 April 2012 }}</ref> ====ਹੋਰ==== 1968 ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਿੰਘ ਦੇ 61 ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref>{{cite web |url=http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/B/BHAGAT%20SINGH%20AND%20FOLLOWERS |title=Bhagat Singh and followers |accessdate=20 November 2011 |work=Indian Post |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anegLfh?url=http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/B/BHAGAT%20SINGH%20AND%20FOLLOWERS |archivedate=1 April 2012 }}</ref> 2012 ਵਿੱਚ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ₹ 5 ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{cite web|title=Issue of coins to commemorate the occasion of "Shahid Bhagat Singh Birth Centenary"|url=https://www.rbi.org.in/commonman/English/Scripts/PressReleases.aspx?Id=1155|website=rbi.org.in|publisher=Reserve Bank of India|accessdate=1 October 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001143633/https://www.rbi.org.in/commonman/English/Scripts/PressReleases.aspx?Id=1155|archivedate=1 October 2015}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{reflist|2}} ==ਕੰਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ== * {{citation |last1=Bakshi |first1=S.R. |last2=Gajrani |first2=S. |last3=Singh |first3=Hari |title=Early Aryans to Swaraj |volume=10: Modern India |publisher=Sarup & Sons |location=New Delhi |year=2005 |url=https://books.google.com/books?id=7fXK3DiuJ5oC |isbn=978-8176255370}} * {{citation|last=Gaur|first=I.D.|title=Martyr as Bridegroom|url=https://books.google.com/books?id=PC4C3KcgCv0C|date=1 July 2008|publisher=Anthem Press|isbn=978-1-84331-348-9}} *{{citation|last=Grewal|first=J.S.|title=The Sikhs of the Punjab|url=https://books.google.com/books?id=2_nryFANsoYC|year=1998|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-63764-0}} * {{citation |last=Gupta|first=Amit Kumar |title=Defying Death: Nationalist Revolutionism in India, 1897–1938 |journal=Social Scientist |volume=25 |issue=9/10 |date=September–October 1997 |pages=3–27 |jstor=3517678}} {{subscription required}} *{{citation|last=Moffat|first=Chris|editor1=Kama Maclean |editor2= J. David Elam |title=Revolutionary Lives in South Asia: Acts and Afterlives of Anticolonial Political Action|chapter-url=https://books.google.com/books?id=TnSFCwAAQBAJ&pg=PA73|year=2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-63712-7|pages=73–89|chapter=Experiments in political truth}} * {{citation |title=Bhagat Singh as 'Satyagrahi': The Limits to Non-violence in Late Colonial India |journal=[[Modern Asian Studies]] |date=May 2009 |first=Neeti |last=Nair |volume=43 |issue=3 |pages=649–681 |jstor=20488099 |doi=10.1017/S0026749X08003491 |subscription=yes}} * {{citation |last=Nayar |first=Kuldip |authorlink=Kuldip Nayar |year=2000 |url=https://books.google.com/books?id=bG9lA6CrgQgC |title=The Martyr Bhagat Singh: Experiments in Revolution |publisher=Har-Anand Publications |isbn=978-81-241-0700-3}} * {{citation |last=Rana |first=Bhawan Singh |year=2005a |url=https://books.google.com/books?id=PEwJQ6_eTEUC |title=Bhagat Singh |publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd. |isbn=978-81-288-0827-2}} * {{citation |last=Rana |first=Bhawan Singh |year=2005b |url=https://books.google.com/books?id=sudu7qABntcC |title=Chandra Shekhar Azad (An Immortal Revolutionary of India) |publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd. |isbn=978-81-288-0816-6}} * {{citation|display-editors = 3 |editor4-last=Singh |editor4-first=Babar |editor3-last=Singh |editor3-first=Bhagat |editor2-last=Yadav |editor2-first=Kripal Chandra |editor1-last=Sanyal |editor1-first=Jatinder Nath |url=https://books.google.com/books?id=B7zHp7ryy_cC |title=Bhagat Singh: a biography |publisher=Pinnacle Technology |isbn=978-81-7871-059-4 |year=2006 |origyear=1931}} {{dubious|date=April 2015}} * {{citation |last2=Hooja |first2=Bhupendra |last1=Singh |first1=Bhagat |url=https://books.google.com/books?id=OAq4N60oopEC |title=The Jail Notebook and Other Writings |publisher=LeftWord Books |year=2007 |isbn=978-81-87496-72-4}} * {{citation |title=Review article |journal=Journal of Punjab Studies |date=Fall 2007 |first=Pritam |last=Singh |volume=14 |issue=2 |pages=297–326|accessdate=8 October 2013|url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_14_2/review_article.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001140644/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_14_2/review_article.pdf|archivedate=1 October 2015}} *{{citation|last=Tickell|first=Alex|title=Terrorism, Insurgency and Indian-English Literature, 1830–1947|url=https://books.google.com/books?id=wJhD6My4tR0C|year=2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-61840-6}} * {{Cite book |last=Datta |first=Vishwanath |year=2008 |title=Gandhi and Bhagat Singh |url=https://books.google.com/books?id=wvHNPQAACAAJ |publisher=Rupa & Co. |isbn=978-81-291-1367-2}} * {{Cite book|last2=Singh|first2=Bhagat|last1=Habib|first1=Irfan S.|authorlink1=Irfan Habib|url=https://books.google.com/books?id=JoIMAQAAMAAJ|year=2007|title=To make the deaf hear: ideology and programme of Bhagat Singh and his comrades|publisher=Three Essays Collective |isbn=978-81-88789-56-6}} *{{cite book|last1=MacLean|first1=Kama|title=A revolutionary history of interwar India : violence, image, voice and text|date=2015|publisher=OUP|location=New York|isbn=978-0190217150}} * {{cite book |title=Changing Homelands |first=Neeti |last=Nair |publisher=Harvard University Press |year=2011 |isbn=978-0-674-05779-1 |url=https://books.google.com/books?id=o-NoCp9Lc24C}} * {{cite book |last=Noorani |first=Abdul Gafoor Abdul Majeed |title=The Trial of Bhagat Singh: Politics of Justice |publisher=Oxford University Press |year=2001 |origyear=1996 |isbn=978-0-19-579667-4}} *{{cite book|last1=Sharma|first1=Shalini|title=Radical Politics in Colonial Punjab: Governance and Sedition|date=2010|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0415456883}} * {{cite book |last2=Singh |first2=Trilochan |last1=Singh |first1=Randhir |authorlink1=Randhir Singh (Sikh) |title=Autobiography of Bhai Sahib Randhir Singh: freedom fighter, reformer, theologian, saint and hero of Lahore conspiracy case, first prisoner of Gurdwara reform movement |publisher=Bhai Sahib Randhir Singh Trust |year=1993}} *{{cite book|last1=Waraich|first1=Malwinder Jit Singh|title=Bhagat Singh: The Eternal Rebel|date=2007|publisher=Publications Division|location=Delhi|isbn=978-8123014814}} * {{cite book |last2=Sidhu |first2=Gurdev Dingh |last1=Waraich |first1=Malwinder Jit Singh |title=The hanging of Bhagat Singh : complete judgement and other documents |publisher=Unistar |location=Chandigarh |year=2005}} ==ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ== *[http://www.shahidbhagatsingh.org/ Bhagat Singh biography, and letters written by Bhagat Singh] *[http://www.outlookindia.com/article.aspx?208908 His Violence Wasn't Just About Killing], ''[[Outlook (magazine)|Outlook]]'' *[http://www.tribuneindia.com/2011/20110508/edit.htm#1 The indomitable courage and sacrifice of Bhagat Singh and his comrades will continue to inspire people], ''[[Tribune India|The Tribune]]'' {{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੌਮੀ ਇਨਕਲਾਬੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1907]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1931]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਸਤਿਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰੇ ਲੋਕ]] m4yi08bm1r37ak76rxki94r7ypr7962 0 6771 609647 588985 2022-07-30T04:13:09Z Nachhattardhammu 5032 wikitext text/x-wiki {{Infobox scientist |name = ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼ |image = |image_size = 250px |caption = ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼ |birth_date = {{birth date and age|df=y|1922|07|30}} |birth_place = [[ਪ੍ਰਾਗ]], [[ਚੈਕੋਸਲਵਾਕੀਆ]] |death_date = |death_place = |residence = [[ਯੁਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ]] <br /> [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] |citizenship = ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ |nationality = [[Czechs|Czech]]-[[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕੀ]] |ethnicity = [[Jewish]] |fields = [[Physicist]] |workplaces = [[ਐਡਿਨਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]<br>[[ਮੈਨਚੈਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]<br>[[ਰਾਚੈਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] |alma_mater = [[ਬਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] |doctoral_advisor = [[Edward H. Linfoot]] |academic_advisors = [[Max Born]] |doctoral_students = [[Kenro Miyamoto]]<br> [[Yutaka Kano]]<br> [[Chandra Lal Mehta]]<br> [[Demosthenes Dialetis]]<br> [[Gabriel Bédard]]<br> [[Girish Agarwal]]<br> [[Éamon Lalor]]<br> [[Ashok Kumar Jaiswal]]<br> [[Deva Pattanayak]]<br> [[Anthony J. Devaney]]<br> [[Mandyam D Srinivas]]<br> [[John T. Foley]]<br> [[Muhammad Suhail Zubairy|M. Suhail Zubairy]]<br> [[Ari T. Friberg]]<br> [[Alexander Starikov]]<br> [[Kisik Kim]]<br> [[Avshalom Gamliel]]<br> [[Brian Cairns (Physicist)|Brian Cairns]]<br> [[Daniel F. V. James]]<br> [[Weijian Wang]]<br> [[Marek W. Kowarz]]<br> [[David G. Fischer]]<br> [[P. Scott Carney]]<br> [[Gregory J Gbur]]<br> [[Sergey A. Ponomarenko]]<br> [[Hema Roychowdhury]]<br> [[Mayukh Lahiri]] |notable_students = |known_for = [[Coherence (physics)|Coherence Theory]]<br>[[Wolf effect]] |author_abbrev_bot = |author_abbrev_zoo = |influences = |influenced = |awards = [[Frederic Ives Medal]] (1978)<br>[[Albert A. Michelson Medal|Michelson Medal]] (1980)<br>[[Max Born Award]] (1987)<br>[[ਮਾਰਕੋਨੀ ਮੈਡਲ]] (1987) |religion = |signature = Emil Wolf.PNG |footnotes = }} '''ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼''' (ਜਨਮ 30 ਜੁਲਾਈ 1922) ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸੋਧਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} * Wolf, Emil, ''Selected Works of Emil Wolf: With Commentary''. World Scientific Publishing Company, Incorporated. ISBN 981-02-4205-0 * [[Max Born|Born, Max]], and Wolf, Emil, ''Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interference and Diffraction of Light'' (7th ed.), Cambridge University Press (1999) ISBN 0-521-64222-1 == ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ == * [http://www.rochester.edu/college/rtc/Wolf.html ''Emil Wolf''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080518221350/http://www.rochester.edu/college/rtc/Wolf.html |date=2008-05-18 }}. Home Page, [[University of Rochester]]. [http://spider.pas.rochester.edu/mainFrame/people/pages/Wolf_Emil.html more] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080513173318/http://spider.pas.rochester.edu/mainFrame/people/pages/Wolf_Emil.html |date=2008-05-13 }} * [http://assets.cambridge.org/052164/2221/sample/0521642221ws.pdf ''Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interference and Diffraction of Light (English)''] Sample chapters. * [http://www.genealogy.ams.org/id.php?id=107390 Wolf's Math Genealogy] * [http://www.opticsinfobase.org/josa/journal/josa/20prez.cfm Articles Published by early OSA Presidents] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150320010027/http://www.opticsinfobase.org/josa/journal/josa/20prez.cfm |date=2015-03-20 }} Journal of the Optical Society of America [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨੀ]] iznylavd5qrztrgvvgshusqzkktbhgj 609648 609647 2022-07-30T04:16:58Z Nachhattardhammu 5032 wikitext text/x-wiki {{Infobox scientist |name = ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼ |image = |image_size = 250px |caption = ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼ |birth_date = {{birth date|1922|07|30}} |birth_place = [[ਪ੍ਰਾਗ]], [[ਚੈਕੋਸਲਵਾਕੀਆ]] |death_date = {{death date and age|2018|06|02|1922|07|30}} |death_place = |residence = [[ਯੁਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ]] <br /> [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] |citizenship = ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ |nationality = [[Czechs|Czech]]-[[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਅਮਰੀਕੀ]] |ethnicity = [[Jewish]] |fields = [[Physicist]] |workplaces = [[ਐਡਿਨਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]<br>[[ਮੈਨਚੈਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]<br>[[ਰਾਚੈਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] |alma_mater = [[ਬਰਿਸਟਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] |doctoral_advisor = [[Edward H. Linfoot]] |academic_advisors = [[Max Born]] |doctoral_students = [[Kenro Miyamoto]]<br> [[Yutaka Kano]]<br> [[Chandra Lal Mehta]]<br> [[Demosthenes Dialetis]]<br> [[Gabriel Bédard]]<br> [[Girish Agarwal]]<br> [[Éamon Lalor]]<br> [[Ashok Kumar Jaiswal]]<br> [[Deva Pattanayak]]<br> [[Anthony J. Devaney]]<br> [[Mandyam D Srinivas]]<br> [[John T. Foley]]<br> [[Muhammad Suhail Zubairy|M. Suhail Zubairy]]<br> [[Ari T. Friberg]]<br> [[Alexander Starikov]]<br> [[Kisik Kim]]<br> [[Avshalom Gamliel]]<br> [[Brian Cairns (Physicist)|Brian Cairns]]<br> [[Daniel F. V. James]]<br> [[Weijian Wang]]<br> [[Marek W. Kowarz]]<br> [[David G. Fischer]]<br> [[P. Scott Carney]]<br> [[Gregory J Gbur]]<br> [[Sergey A. Ponomarenko]]<br> [[Hema Roychowdhury]]<br> [[Mayukh Lahiri]] |notable_students = |known_for = [[Coherence (physics)|Coherence Theory]]<br>[[Wolf effect]] |author_abbrev_bot = |author_abbrev_zoo = |influences = |influenced = |awards = [[Frederic Ives Medal]] (1978)<br>[[Albert A. Michelson Medal|Michelson Medal]] (1980)<br>[[Max Born Award]] (1987)<br>[[ਮਾਰਕੋਨੀ ਮੈਡਲ]] (1987) |religion = |signature = Emil Wolf.PNG |footnotes = }} '''ਐਮਿਲ ਵੋਲਫ਼''' (ਜਨਮ 30 ਜੁਲਾਈ 1922 - 2 ਜੂਨ 2018) ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸੋਧਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} * Wolf, Emil, ''Selected Works of Emil Wolf: With Commentary''. World Scientific Publishing Company, Incorporated. ISBN 981-02-4205-0 * [[Max Born|Born, Max]], and Wolf, Emil, ''Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interference and Diffraction of Light'' (7th ed.), Cambridge University Press (1999) ISBN 0-521-64222-1 == ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ == * [http://www.rochester.edu/college/rtc/Wolf.html ''Emil Wolf''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080518221350/http://www.rochester.edu/college/rtc/Wolf.html |date=2008-05-18 }}. Home Page, [[University of Rochester]]. [http://spider.pas.rochester.edu/mainFrame/people/pages/Wolf_Emil.html more] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080513173318/http://spider.pas.rochester.edu/mainFrame/people/pages/Wolf_Emil.html |date=2008-05-13 }} * [http://assets.cambridge.org/052164/2221/sample/0521642221ws.pdf ''Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interference and Diffraction of Light (English)''] Sample chapters. * [http://www.genealogy.ams.org/id.php?id=107390 Wolf's Math Genealogy] * [http://www.opticsinfobase.org/josa/journal/josa/20prez.cfm Articles Published by early OSA Presidents] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150320010027/http://www.opticsinfobase.org/josa/journal/josa/20prez.cfm |date=2015-03-20 }} Journal of the Optical Society of America [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨੀ]] mbebcj45tftkcevth4w0fc0vdco7tla 0 13389 609660 590331 2022-07-30T10:13:47Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox cricketer |name = ਸਚਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ |honorific-suffix = |image = Sachin Tendulkar at MRF Promotion Event.jpg |caption = ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਨਾਲ ਸਚਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ |image_size = |Religion = ਹਿੰਦੂ |country = ਭਾਰਤ |fullname = ਸਚਿਨ ਰਮੇਸ਼ ਤੇਂਦੁਲਕਰ |nickname = ਤੇਂਦਲਿਆ, ਲਿਟਲ ਮਾਸਟਰ, ਮਾਸਟਰ ਬਲਾਸਟਰ<ref>{{cite web|title=Sachin Tendulkar: How the Boy Wonder became Master Blaster|url=http://www.ndtv.com/article/people/sachin-tendulkar-how-the-boy-wonder-became-master-blaster-430586|publisher=[[NDTV]]|accessdate=17 November 2013|date=6 November 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.celebsfacts.com/sachin-tendulkar/|title=Sachin Tendulkar: Bio, Facts|publisher=Celebrity Bio, Facts|date= |accessdate=2017-05-30}}</ref> |birth_date = {{Birth date and age|1973|04|24|df=yes}} |birth_place = [[ਬੰਬੇ]] (ਹੁਣ [[ਮੁੰਬਈ]]), [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ]]<!----Do not change without discussing on talk page---->, ਭਾਰਤ |height = {{convert|5|ft|5|in|cm|abbr=on}} |role = ਬੱਲੇਬਾਜ਼ |family = '''ਪਤਨੀ''': {{marriage|ਅੰਜਲੀ ਤੇਂਦੁਲਕਰ|1995}}<br>'''ਬੇਟੀ''': ਸਾਰਾ ਤੇਂਦੁਲਕਰ (ਜਨਮ 1997)<br>'''ਬੇਟਾ''': [[ਅਰਜੁਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ]] (ਜਨਮ 1999) |signature = [[File:SachiSachin tendulkar signature.png]] |oneIT20 = true |batting = ਸੱਜੂ |bowling = ਸੱਜੇ-ਹੱਥੀਂ ਮੱਧਮ ਗਤੀ ਨਾਲ, ਲੈੱਗ-ਬਰੇਕ, ਆਫ਼-ਬਰੇਕ |international = true |testdebutdate = 15 ਨਵੰਬਰ |testdebutyear = 1989 |testdebutagainst = ਪਾਕਿਸਤਾਨ |testcap = 187 |lasttestdate = 14 ਨਵੰਬਰ |lasttestyear = 2013 |lasttestagainst = ਵੈਸਟ-ਇੰਡੀਜ਼ |lastplayeddate = 16 ਨਵੰਬਰ |lastplayedyear = 2013 |odidebutdate = 18 ਦਸੰਬਰ |odidebutyear = 1989 |odidebutagainst = ਪਾਕਿਸਤਾਨ |odicap = 74 |odishirt = 10 |lastodidate = 18 ਮਾਰਚ |lastodiyear = 2012 |lastodiagainst = ਪਾਕਿਸਤਾਨ |oneT20I = true |T20Idebutdate = 1 ਦਸੰਬਰ |T20Idebutyear = 2006 |T20Idebutagainst = ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ |T20Icap = 11 |club1 = ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕਲੱਬ |year1 = 1988 |club2 = [[ਮੁੰਬਈ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਮੁੰਬਈ]] |year2 = 1988–2013 |club3 = [[ਯੋਰਕਸ਼ਿਰ ਕਾਉਂਟੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕਲੱਬ|ਯੋਰਕਸ਼ਿਰ]] |year3 = 1992 |club4 = [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਸ]] |year4 = 2008–2013 |clubnumber4 = 10 |columns = 4 |club5 = [[ਮੇਰੀਲੇਬੋਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕਲੱਬ]] |year5 = 2014 |column1 = [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] |matches1 = 200 |runs1 = 15,921 |bat avg1 = 53.78 |100s/50s1 = 51/68 |top score1 = 248* |deliveries1 = 4,240 |wickets1 = 46 |bowl avg1 = 54.17 |fivefor1 = 0 |tenfor1 = 0 |best bowling1 = 3/10 |catches/stumpings1 = 115/– |column2 = [[ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਓ.ਡੀ.ਆਈ.]] |matches2 = 463 |runs2 = 18,426 |bat avg2 = 44.83 |100s/50s2 = 49/96 |top score2 = 200* |deliveries2 = 8,054 |wickets2 = 154 |bowl avg2 = 44.48 |fivefor2 = 2 |tenfor2 = n/a |best bowling2 = 5/32 |catches/stumpings2 = 140/– |column3 = [[ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਪ:ਦ: ਕ੍ਰਿਕਟ]] |matches3 = 310 |runs3 = 25,396 |bat avg3 = 57.84 |100s/50s3 = 81/116 |top score3 = 248* |deliveries3 = 7,605 |wickets3 = 71 |bowl avg3 = 61.74 |fivefor3 = 0 |tenfor3 = 0 |best bowling3 = 3/10 |catches/stumpings3 = 186/– |column4 = [[ਲਿਸਟ ਏ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਲਿਸਟ ਏ]] |matches4 = 551 |runs4 = 21,999 |bat avg4 = 45.54 |100s/50s4 = 60/114 |top score4 = 200* |deliveries4 = 10,230 |wickets4 = 201 |bowl avg4 = 42.17 |fivefor4 = 2 |tenfor4 = n/a |best bowling4 = 5/32 |catches/stumpings4 = 175/– |date = 15 ਨਵੰਬਰ 2013 |source = [http://www.espncricinfo.com/india/content/player/35320.html ਕ੍ਰਿਕਇੰਫ਼ੋ] | office = ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਨਾਮਜ਼ਦ) | term_start = 27 ਅਪ੍ਰੈਲ 2012 | term_end = | predecessor = | successor = | constituency = }} '''ਸਚਿਨ ਰਮੇਸ਼ ਤੇਂਦੁਲਕਰ'''({{IPAc-en|audio=Sachin_Tendulkar.ogg|ˌ|s|ə|tʃ|ɪ|n|_|t|ɛ|n|ˈ|d|uː|l|k|ər}}; 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1973) ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ [[ਭਾਰਤੀ]] [[ਕ੍ਰਿਕਟ]] ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ। ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਉਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਖਿਡਾਰੀ ਹਨ। 1994 ਵਿੱਚ ਸਚਿਨ ਨੂੰ ਅਰਜੁਨ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ==ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ== 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1973 ਨੂੰ [[ਰਾਜਾਪੁਰ]]([[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ]]) ਦੇ ਮਰਾਠੀ [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਸਚਿਨ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ [[ਰਮੇਸ਼ ਤੇਂਦੁਲਕਰ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਹੇਤੇ [[ਸੰਗੀਤਕਾਰ]] ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ===ਨਿੱਜੀ ਜਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ=== ਸਚਿਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ [[ਅਜੀਤ ਤੇਂਦੁਲਕਰ]] ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖੇਡਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਚਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭਰਾ [[ਨਿਤਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ]] ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਭੈਣ]] ਸਵਿਤਾਈ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਵੀ ਹੈ। 1995 ਵਿੱਚ ਸਚਿਨ ਦਾ ਵਿਆਹ [[ਅੰਜਲੀ ਤੇਂਦੁਲਕਰ]] ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਚਿਨ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ- ਸਾਰਾ(ਲੜਕੀ) ਅਤੇ [[ਅਰਜੁਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ|ਅਰਜੁਨ]](ਲੜਕਾ)। [[File:Sachin Tendulkar and his wife at Bloomberg TV Autocar Awards.jpg|thumb|left|200px|ਅੰਜਲੀ ਅਤੇ ਸਚਿਨ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ]] ਸਚਿਨ ਨੇ ਸ਼ਾਰਦਾਸ਼ਰਮ ਵਿੱਦਿਆਮੰਦਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਓਥੇ ਹੀ ਸਚਿਨ ਨੇ ਉਸਦੇ ਗੁਰੂ(ਕੋਚ) [[ਰਾਮਾਕਾਂਤ ਅਚਰੇਕਰ]] ਹੇਠ ਆਪਣੇ [[ਕ੍ਰਿਕਟ]] ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣਨ ਲਈ ਸਚਿਨ ਨੇ 'ਐੱਮ ਆਰ ਐੱਫ ਪੇਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ' ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਅਤੇ ਓਥੇ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਕੋਚ [[ਡੇਨਿਸ ਲਿਲੀ]] ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਸਚਿਨ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਚਿਨ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ==ਖੇਡ ਜੀਵਨ== ਸਚਿਨ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਬੱਲੇਬਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>Boria Majumdar (19 October 2013). [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-10-19/countdown-to-200th-test/43200588_1_sachin-tendulkar-greatest-batsman-michael-clarke "Sachin's the greatest batsman of modern era: Clarke."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021164739/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-10-19/countdown-to-200th-test/43200588_1_sachin-tendulkar-greatest-batsman-michael-clarke |date=2013-10-21 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021164739/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-10-19/countdown-to-200th-test/43200588_1_sachin-tendulkar-greatest-batsman-michael-clarke |date=2013-10-21 }} ''The Times of India.''</ref><ref>Alex Brown (11 October 2013). [http://www.news.com.au/sport/cricket/crickets-greatest-batsmen-sachin-tendulkar-v-don-bradman/story-fndpt0dy-1226738004879 "Cricket's greatest batsmen: Sachin Tendulkar v Don Bradman."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131116053148/http://www.news.com.au/sport/cricket/crickets-greatest-batsmen-sachin-tendulkar-v-don-bradman/story-fndpt0dy-1226738004879 |date=2013-11-16 }} News.com.au</ref> ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਪਨਾਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 24 ਸਾਲ ਤੱਕ ਘਰੇਲੂ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ [[ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਪੱਧਰ ਤੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਕੀਤਾ। ਉਹ 100 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਂਕੜੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਕੱਲੇ, ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਹਰਾ ਸੈਂਕੜਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿੱਲੇ, ਅਤੇ [[ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ]] ਵਿੱਚ 30,000 ਦੌੜ੍ਹਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਕੱਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹਨ.<ref>{{cite web|url=http://stats.espncricinfo.com/ci/content/records/284269.html |title=Records / Combined Test, ODI and T20I records / Batting records ; Most runs in career |publisher=Stats.espncricinfo.com |date=17 November 2013 |accessdate=17 November 2013}}</ref> ਅਕਤੂਬਰ 2013 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੰਨੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ (ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ, ਲਿਸਟ ਏ ਅਤੇ ਟਵੰਟੀ20 ਮਿਲਾ ਕੇ) ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 50,000 ਦੌੜ੍ਹਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸੌਹਲਵੇਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿੱਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣੇ।<ref>{{cite web|url=http://stats.espncricinfo.com/ci/content/records/284266.html |title=Records / Combined First-class, List A and Twenty20 / Batting records ; Most runs in career |publisher=Stats.espncricinfo.com |date=27 September 2013 |accessdate=27 September 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://sports.ndtv.com/champions-league-twenty20-2013/news/215167-clt20-sachin-tendulkar-first-indian-to-reach-50000-runs-in-all-formats|title=CLT20: Sachin Tendulkar first Indian to reach 50,000 runs in all formats|date=5 October 2013|accessdate=27 September 2013|archive-date=5 ਅਕਤੂਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131005181418/http://sports.ndtv.com/champions-league-twenty20-2013/news/215167-clt20-sachin-tendulkar-first-indian-to-reach-50000-runs-in-all-formats|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|author=PTI Oct 5, 2013, 10.44PM IST |url=http://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/series-tournament/sachin-tendulkar-40-not-out--/top-stories/Sachin-Tendulkar-reaches-50000-run-landmark-across-all-formats/articleshow/23596977.cms |title=Sachin Tendulkar reaches 50,000-run landmark across all formats - Times Of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date=2013-10-05 |accessdate=2013-11-08}}</ref> 2002 ਵਿੱਚ, ''[[ਵਿਸਡਨ ਕ੍ਰਿਕਟਰਸ ਅਲਮਨਾਕ]]'' ਨੇ ਸਚਿਨ ਨੂੰ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਡਾਨ ਬ੍ਰੈਡਮੈਨ ਬਾਅਦ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਵਅਨ ਰਿਚਰਡਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਬੱਲੇਬਾਜ ਐਲਾਨਿਆ.<ref>{{cite web|url=http://www.rediff.com/cricket/2002/dec/13wisden.htm |title=Tendulkar second-best ever: Wisden |publisher=Rediff.com |accessdate=27 November 2008}}</ref> ਆਪਣੇ ਕੈਰਿਅਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਤੇਂਦੁਲਕਰ [[2011 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸੇ ਬਣੇ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਲਈ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵੱਲੌਂ ਖੇਡੇ ਛੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋ ਪਹਿਲੀ ਜਿੱਤ ਸੀ।<ref name="thapr2011">{{cite news|title=Reliving a dream|url=http://www.thehindu.com/life-and-style/nxg/article1604713.ece|accessdate=6 April 2011|newspaper=''[[The Hindu]]''|date=6 April 2011|archive-date=19 ਮਈ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120519052458/http://www.thehindu.com/life-and-style/nxg/article1604713.ece|dead-url=yes}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿੱਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ 2003 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਦੌਰਾਣ 'ਪਲੇਅਰ ਆਫ਼ ਦਾ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ' (ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਖਿਡਾਰੀ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ। 2013 ਵਿੱਚ, ''ਵਿਸਡਨ ਕ੍ਰਿਕਟਰਸ ਅਲਮਨਾਕ'' ਦੀ 150ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੇ ਮੌਕੇ ਬਣਾਈ ਆਲ-ਟਾਇਮ ਟੇਸਟ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਲੈਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਉਹ ਇੱਕਲਾ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।<ref>{{cite news|title=Don Bradman, Shane Warne in Wisden's XI|url=http://www.theaustralian.com.au/sport/cricket/don-bradman-shane-warne-in-wisdens-xi/story-e6frg7rx-1226745875416|accessdate=23 October 2013|newspaper=theaustralian.com|date=23 October 2013}}</ref><ref>{{cite news|title=WG Grace and Shane Warne in Wisden all-time World Test XI|url=http://www.bbc.co.uk/sport/0/cricket/24640224|accessdate=23 October 2013|newspaper=''BBC.co.uk''|date=23 October 2013}}</ref><ref>{{cite news|title=Sachin Tendulkar in Wisden's All-time World Test XI|url=http://sports.ndtv.com/cricket/news/215990-sachin-tendulkar-in-wisdens-all-time-world-test-xi|accessdate=23 October 2013|newspaper=''[[NDTV]]''|date=23 October 2013|archive-date=23 ਅਕਤੂਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131023230756/http://sports.ndtv.com/cricket/news/215990-sachin-tendulkar-in-wisdens-all-time-world-test-xi|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite news|title=Sachin Tendulkar named in Wisden all-time World Test XI|url=http://www.dnaindia.com/sport/report-sachin-tendulkar-named-in-wisden-all-time-world-test-xi-1907777|accessdate=23 October 2013|newspaper=''DNA India''|date=23 October 2013}}</ref> ==ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਅਤੇ ਚੈਂਪੀਅਨ ਲੀਗ== {| class="wikitable" style="float:right; margin-left:1em; width:50%;" |- !colspan="7"|'''ਟਵੰਟੀ20 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਸਚਿਨ''' |- |&nbsp;||ਮੈਚ||ਦੌੜਾਂ||ਸਰਵੋਤਮ||100||50||ਔਸਤ |- |[[ਟਵੰਟੀ ਟਵੰਟੀ|ਟਵੰਟੀ20]]<ref>{{cite web|title=Tendulkar profile|url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/35320.html|work=ESPNcricinfo|accessdate=25 April 2012}}</ref> ||1||10||10||0||0||10.00 |- |[[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ|ਆਈ.ਪੀ.ਐੱਲ.]]<ref>{{cite web|title=IPL Records-Most Runs|url=http://stats.espncricinfo.com/indian-premier-league-2013/engine/records/batting/most_runs_career.html?id=117;type=trophy|publisher=ESPNcricinfo|accessdate=25 April 2012|archive-date=3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130203034523/http://stats.espncricinfo.com/indian-premier-league-2013/engine/records/batting/most_runs_career.html?id=117%3Btype%3Dtrophy|dead-url=yes}}</ref> ||78||2334||100*||1||13||34.83 |- |ਚੈਂਪੀਅਨ ਲੀਗ ਟਵੰਟੀ20<ref>{{cite web|title=CLT20 Records-Most Runs|url=http://stats.espncricinfo.com/champions-league-twenty20-2013/engine/records/batting/most_runs_career.html?id=120;type=trophy|publisher=ESPNcricinfo|accessdate=25 April 2012}}</ref> ||13||265||69||0||1||20.38 |} ===ਹੋਰ ਰੌਚਕ ਤੱਥ=== *ਛੋਟੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਚਿਨ ਆਪਣੇ ਕੋਚ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਕੋਚ ਵਿਕਟਾਂ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਰੱਖ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੋ ਸਚਿਨ ਨੂੰ ਆਊਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਿੱਕਾ ਉਸਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਚਿਨ ਆਊਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਕਾ ਉਸਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਚਿਨ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਿੱਤੇ ਗੲੇ ਉਹ 13 ਸਿੱਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਲਈ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹਨ।{{citation needed}} *1988 ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਰਿਸ ਸ਼ੀਲਡ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ ਸਚਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ [[ਵਿਨੋਦ ਕਾਂਬਲੀ]] ਨਾਲ 664 ਦੌੜਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਧਮਾਕੇਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੇ ਮੈਚ ਅੱਗੇ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਚਿਨ ਨੇ ਇਸ ਮੈਚ ਵਿੱਚ 320 ਦੌੜਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਸਨ।{{citation needed}} * ਸਚਿਨ ਹਰ ਸਾਲ 200 ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਧੀਨ '''ਅਪਣਾਲਯ''' ਨਾਮਕ ਇੱਕ [[ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ]] ਵੀ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।{{citation needed}} *ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚ [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ [[ਇੰਦੌਰ]] ਵਿੱਚ 31 ਮਾਰਚ 2002 ਨੂੰ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ। ਤਾਂ ਇਸ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 20,000 ਦੌੜਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। {{citation needed}} ==ਸਚਿਨ ਦੇ ਕੁਝ ਕ੍ਰਿਕਟ ਰਿਕਾਰਡ== [[File:A Cricket fan at the Chepauk stadium, Chennai.jpg|thumb|ਸਚਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਕ]] *ਮੀਰਪੁਰ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਖਿਲ਼ਾਫ 100ਵਾਂ ਸੈਂਕੜਾ। *ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦੋਹਰਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਖਿਡਾਰੀ। *ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ (28000 ਤੋਂ ਵੱਧ) ਦੌੜਾਂ। *ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 49 ਸੈਂਕੜੇ। *ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਦੌੜਾਂ। *ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ (51) ਸੈਂਕੜੇ।<ref>[http://www.bbc.co.uk/hindi/sport/story/2008/10/081017_sachin_record_pp.shtml बीबीसी हिन्दी-स्पोर्ट स्टोरी]</ref> * [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਖਿਲ਼ਾਫ 4 ਨਵੰਬਰ 2009 ਨੂੰ 175 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ 27 ਹਜ਼ਾਰ ਦੌੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ ਬਣੇ। *ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਦਾ ਕੀਰਤੀਮਾਨ।<ref>[http://content-ind.cricinfo.com/indvaus2008/content/story/374446.html इण्डिया क्रिकेट इन्फो डॉट कॉम-स्टोरी]</ref> * ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ 13000 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੱਲੇਬਾਜ਼। *ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 'ਮੈਨ ਆਫ ਦ ਸੀਰੀਜ਼' ਐਵਾਰਡ। * ਇੱਕ-ਦਿਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 'ਮੈਨ ਆਫ ਦ ਮੈਚ' ਐਵਾਰਡ। *ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 30000 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੀਰਤੀਮਾਨ। ==ਪੁਰਸਕਾਰ== ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਯੋਗਦਾਨ1994 ਵਿੱਚ [[ਅਰੁਜਨ ਪੁਰਸਕਾਰ]], 1997 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਿਖਰਲਾ ਖੇਡ ਸਨਮਾਨ ਰਾਜੀਵ ਗਾਧੀਂ ਖੇਲ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਅਤੇ 1999 ਅਤੇ 2008 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੌਥੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਿਖਰਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ [[ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ]] ਅਤੇ [[ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ]] ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨਵੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਵੱਲੋਂ ਸਚਿਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ [[ਭਾਰਤ ਰਤਨ]] ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਚਿਨ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਆਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਖਿਡਾਰੀ ਹਨ।<ref name="BR1">{{cite web | url=http://www.hindustantimes.com/india-news/sachinretirement/sachin-first-sportsperson-to-win-country-s-highest-civilian-honour-bharat-ratna/article1-1151983.aspx | title=Sachin first sportsperson to win country’s highest civilian honour Bharat Ratna | publisher=''[[Hindustan Times]]'' | place=New Delhi | date=16 November 2013 | accessdate=16 November 2013 | archive-date=17 ਜਨਵਰੀ 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140117200437/http://www.hindustantimes.com/india-news/sachinretirement/sachin-first-sportsperson-to-win-country-s-highest-civilian-honour-bharat-ratna/article1-1151983.aspx | dead-url=yes }}</ref><ref name="BR2">{{cite web | url=http://pmindia.nic.in/press-details.php?nodeid=1748 | title=Bharat Ratna for Prof CNR Rao and Sachin Tendulkar | publisher=''[[Prime Minister's Office (India)]]'' | date=16 November 2013 | accessdate=16 November 2013}}</ref> ਉਸਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣ ਲਈ ਸਰ ਗੇਰਫੀਲਡ ਸੋਬਰਸ ਟਰਾਫ਼ੀ ਵੀ ਪ੍ਰਪਾਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite web| url=http://www.heraldsun.com.au/sport/sachin-tendulkar-named-cricketer-of-the-year/story-e6frf9if-1225935202839|title=Sachin Tendulkar named cricketer of the year|accessdate=24 November 2010}}</ref> 2012 ਵਿੱਚ, ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉਪੱਰਲੇ ਸਦਨ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਿਯੁੱਕਤ ਕਿੱਤਾ ਗਿਆ।<ref name="thjun2012">{{cite news|title=Rajya Sabha stint|url=http://www.hindustantimes.com/India-news/NewDelhi/Sachin-starts-Rajya-Sabha-stint-seeks-help-to-bring-changes/Article1-865571.aspx|accessdate=4 June 2012|newspaper=''[[Hindustan Times]]''|date=4 June 2012|archive-date=4 ਜੂਨ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120604140724/http://www.hindustantimes.com/India-news/NewDelhi/Sachin-starts-Rajya-Sabha-stint-seeks-help-to-bring-changes/Article1-865571.aspx|dead-url=yes}}</ref> ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵੱਲੋਂ ਮਾਨਦ ਪਦ ਸਮੂਹ ਕਪਤਾਨ ਤੇ ਨਿਯੁੱਕਤ ਕਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿੱਲਾ ਖਿਡਾਰੀ (ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਉੜਾਨ ਤੁਜਾਰਬੇ ਵਾਲਾ ਪਹਿੱਲਾ) ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਆਡਰ ਆਫ਼ ਆਸਟਰੇਲਿਆ ਦਾ ਮਾਨਦ ਮੈਂਬਰ ਨਾਮਜਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।.<ref>{{cite news| url=http://www.wisdenindia.com/cricket-news/tendulkar-receives-order-australia-membership/33816| title=Tendulkar receives Order of Australia membership| publisher=Wisden India| date=6 November 2012| access-date=18 ਨਵੰਬਰ 2013| archive-date=21 ਅਕਤੂਬਰ 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20131021105807/http://www.wisdenindia.com/cricket-news/tendulkar-receives-order-australia-membership/33816| dead-url=yes}}</ref> ਸਚਿਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ 2020 ਵਿੱਚ ਲੌਰੇਸ ਵਰਲਡ ਸਪੋਰਟਸ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.highonstudy.com/sachin-tendulkar-wins-laureus-world-sports-awards/|title=Indian Icon Sachin Tendulkar wins Laureus World Sports Awards 2020|website=Highonstudy.com|language=en-US|access-date=2020-03-06}}</ref> ==ਸੰਨਿਆਸ== ਦਸੰਬਰ 2012 ਵਿੱਚ, ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਤੋਂ ਸਨਿਆਸ ਲੈਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite web | url= http://www.wisdenindia.com/cricket-news/tendulkar-announces-limited-overs-retirement/41457| title= Tendulkar announces limited-overs retirement| publisher=Wisden India | accessdate=23 December 2012}}</ref> ਉਸਨੇ ਟਵੰਟੀ20 ਕ੍ਰਿਕਟ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਸਨਿਆਸ ਲਿੱਤਾ,<ref name="Tendulkar calls time on IPL career">{{cite news|url=http://www.wisdenindia.com/cricket-news/tendulkar-calls-time-ipl-career/63929|title=Tendulkar calls time on IPL career|publisher=Wisden India|date=26 May 2013|access-date=18 ਨਵੰਬਰ 2013|archive-date=16 ਅਕਤੂਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131016130919/http://www.wisdenindia.com/cricket-news/tendulkar-calls-time-ipl-career/63929|dead-url=yes}}</ref> ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਖੇਡ ਦੇ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਸਨਿਆਸ ਲੈਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।<ref>{{cite web | url=http://www.espncricinfo.com/india/content/story/678469.html|title=Tendulkar to retire after 200th test - Cricinfo|publisher=espncricinfo.com |date=10 October 2013}}</ref> ਉਸਨੇ 16 ਨਵੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਵਾਨਖੇੜੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਵੈਸਟ ਇੰਡਿਜ਼ ਵਿੱਰੁਧ ਆਪਣਾ 200ਵਾਂ ਮੈਚ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਖੇਡ ਕੇ ਟੈਸਟ ਤੋਂ ਵੀ ਸਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ।<ref name="Sachin Tendulkar announces retirement from Test cricket">{{cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/series-tournament/sachin-tendulkar-40-not-out--/top-stories/Sachin-Tendulkar-announces-retirement-from-Test-cricket/articleshow/23901410.cms|title=Sachin Tendulkar announces retirement from Test cricket |publisher=Times of India|date= 10 October 2013}}</ref><ref>{{cite web|url = http://www.bbc.co.uk/sport/0/cricket/24476273|title= Sachin Tendulkar: India batting legend to retire from all cricket|date=10 October 2013|work=BBC Sport|accessdate=11 October 2013}}</ref> ਸਚਿਨ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ 664 ਮੈਚ ਖੇਡੇ ਅਤੇ 34,357 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।<ref>{{cite web|url=http://stats.espncricinfo.com/ci/content/records/284269.html |title=Records &#124; Combined Test, ODI and T20I records &#124; Batting records &#124; Most runs in career &#124; ESPN Cricinfo |publisher=Stats.espncricinfo.com |date= |accessdate=18 December 2012}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|20em}} ==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ== {{Commons category}} {{Wikiquote|Sachin Tendulkar}} * {{Cricinfo|id=35320}} * {{Cricketarchive|id=1933}} * [http://www.wisdenindia.com/player/India/Sachin-Tendulkar/2529.html Sachin Tendulkar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171107022012/http://www.wisdenindia.com/player/India/Sachin-Tendulkar/2529.html |date=2017-11-07 }}'s profile page on Wisden * {{Twitter}} * {{Facebook|SachinTendulkar}} {{ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ}} {{ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖੇਡ ਰਤਨ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੀਵਿਤ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1973]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਰਤਨ]] 7z1g4t9lvswk7ai83293zkn60oww5p0 0 28888 609605 609213 2022-07-29T13:35:41Z Jagvir Kaur 10759 /* ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ */ wikitext text/x-wiki ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। == ਪੰਜਾਬ == === ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ === [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਬੇਕਸਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ '|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਮਹਿਲ|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ]] * [[ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ(ਸੰਤੋਖਸਰ)|ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ]] * [[ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਦੀਵਾਨ ਅਸਥਾਨ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਲਾਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ) ਦੇ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ)]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ [[ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਰਾਗੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਤੂਤ ਸਾਹਿਬ]] ਜਸਪਾਲ ਨਗਰ ਐਸਡਬਲਿਊ ਰੋਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਿੰਡ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ - ਭਿੰਡਰਾਂ) === '''ਤਰਨਤਾਰਨ''' === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੂਲਣੇ ਮਹਿਲ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਤਰਨਤਾਰਨ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] === ਸੰਗਰੂਰ === [[ਸੰਗਰੂਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਸਾਗਰ, ਸਾਹਿਬ]] ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤਰਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ ਕੁਨਰਾਂ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਮਬੋਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁੱਲੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀਆਂ, ਸੰਗਰੂਰ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ, ਮੂਲੋਵਾਲ]], ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਠਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਮੂਲੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਰਾਜੋਮਾਜਰਾ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਝਾੜੋਂ - ਹੀਰੋ, ਚੀਮਾ, ਸੁਨਾਮ, ਸੰਗਰੂਰ === ਬਰਨਾਲਾ === [[ਬਰਨਾਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਕਾਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੜੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਹੰਢਿਆਇਆ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਢਿਲਵਾਂ *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਸੇਖਾ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਫਰਵਾਹੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਾਹਲ ਕਲਾਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ, ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ (ਬਾਹਮਣੀਆ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ]], ਪਿੰਡ ਗਹਿਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਸੋਹੀਆਣਾ]] ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]] === ਮਾਨਸਾ === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੂਲੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]] === ਮੋਗਾ === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਰੋਲੀ ਭਾਈ ਕੀ]] === ਬਠਿੰਡਾ === [[ਬਠਿੰਡਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤਾ ਭਾਈ ਕਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰੂਪਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੱਕ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਕੇ (ਕੋਠੇ-ਗੁਰੂ)]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਹਿਰਾਜ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਨਥਾਣਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਜੀ ਰਤਨ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਪੱਕਾ ਕਲਾਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਾਜਾਕ]] * [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਬੀੜ ਬਹਿਮਨ]] === ਫਰੀਦਕੋਟ === [[ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ]], ਜੈਤੋ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਢਾਬ, ਪੁਲੀਟੀਕਲ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਗਾੜੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਬੂ ਮਲ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ , * [[ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ]] === ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ === ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਆਂਵਾਲਾ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੰਗਮਾਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ, ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੀਰਾਂ === ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ === [[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਬਜ਼ੀਦਪੁਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਹਿਨ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੀ ਮੰਜੀ]] === ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ === [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਰਾਤ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ]] === ਜਲੰਧਰ === [[ਜਲੰਧਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ|ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਿਲ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗਹਲਰੀ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੱਲ੍ਹਣ ਸਾਹਿਬ === ਨਕੋਦਰ === * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹਸਪਤਾਲ ਸੜਕ ਨਕੋਦਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਿਤਪੁਰ ਅੱਡਾ ਨਕੋਦਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਲੜੀ ਸਾਹਿਬ (ਨਕੋਦਰ) === ਰੂਪਨਗਰ === * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ, [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ Patalਪੁਰi, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ : - ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ, ਰੂਪਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਮਰਨਾਥ ਜੀ, ਪਿੰਡ : - ਬਿੰਦਰਖ, ਰੂਪਨਗਰ * ਵਿਰਾਸਤ - ਏ- ਖਾਲਸਾ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜੀ - ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ === ਸਰਹੰਦ === * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਤੀ ਸਵਰੂਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਾਹਮਣੇ === ਕਪੂਰਥਲਾ === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਖਚੈਨਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਸਟੇਟ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਬਲੇਰ ਖਾਨ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]] === ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਰਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮਤਾ ਜੀ]] === ਲੁਧਿਆਣਾ === * [[ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਨੋਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਲ੍ਹਾ]] * [[ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ]] * [[ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਮਸਰ ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ 'ਚੇਲਾ' ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਨ ਨਬੀ ਖਾਨ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸਰ, ਕਾਊਂਕੇ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਹੇਹਰਾਂ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਏਕੋਟ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਚਕਰ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਡਿਆਣੀ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਯਾਲੀ ਕਲਾਂ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਠੱਕਰਵਾਲ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਰਤਨ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਚਮਿੰਡਾ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਜਗਰਾਉ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ)]] === ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਮੁਹਾਲੀ) === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] *[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਬਿਆ ਵਾਲੇ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਧੰਨ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 3B2, ਮੋਹਾਲੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਫੇਸ 8]] *[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]] *[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹੀਦਾ ਢੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਸੈਕਟਰ 82]] === ਨੰਗਲ === * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਭੋਰੇ ਸਾਹਿਬ]] === ਪਟਿਆਲਾ === * ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਅਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ]], [[ਨਾਭਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੇਲ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ]] === ਰੋਪੜ === [[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਲੁਜ S058.jpg| ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ Tibi ਸਾਹਿਬ ਨਦੀ [[ਸਤਲੁਜ]] [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ|thumb|ਰੋਪੜ]]|link=Special:FilePath/ਸਤਲੁਜ_S058.jpg]] [[ਤਸਵੀਰ:outside.jpg|thumb|ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ enterance|ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ|link=Special:FilePath/Outside.jpg_ਤੱਕ_ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_enterance]] [[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ inside.jpg| ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|link=Special:FilePath/ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_inside.jpg]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੜ੍ਹੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਤਲਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ]] * [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ#ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਲਖੀਆਂ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾਨਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] === ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ === ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ *ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ *ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਜੀ * ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਸਰ ਸਾਹਿਬ *ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਸਾਹਿਬ *ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ === ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) === * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਉੜਾਪੜ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਕੀਮਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ, ਜੀਂਦੋਵਾਲ, ਬੰਗਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਪਲਾਹ, ਸੋਤਰਾਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੰਡਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਧਵਾਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਿੱਖ, ਹਿਆਲਾ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਚਾਂਦਪੁਰ ਰੁੜਕੀ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)]] === ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, === [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੂਨੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੈਨਵੀਨ ਪ੍ਰਤਖ]], ਸੈਕਟਰ - 12, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ]], ਸੈਕਟਰ - 8, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]], ਸੈਕਟਰ - 34, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, == ਅਸਾਮ == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਛਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧਾਨਪੁਰ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧੁਬਰੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾਜੀ, ਚਪਾਰਮੁਖ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ == ਸਿੱਕਿਮ == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਲਾਮਾ]] == ਝਾਰਖੰਡ == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ]] == ਬਿਹਾਰ == ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] * ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ * [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]], [[ਪਟਨਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ]], ਪਟਨਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪਟਨਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਮੈਨੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਕਸਾਲ ਸੰਗਤ - ਸਾਸਾਰਾਮ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਾਗ - ਸਾਸਾਰਾਮ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਾਚਾ ਫਗੂ ਮਲ - ਸਾਸਾਰਾਮ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕੀ ਸੰਗਤ – ਮੁੰਗੇਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ - ਗਯਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੀ - ਭਾਗਲਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ - ਲਕਸ਼ਮੀਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੰਭਾ ਪਾਕਾ - ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਾਂਡਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੋਲਾਰਬੰਦ, ਬਦਰਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460 * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਦਰਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੰਪੈਰੇਟਿਵ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਰਕ, ਖਾਨਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460 == ਗੁਜਰਾਤ == ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਓਧਵ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਨੀ (ਵਡੋਦਰਾ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜੀ (ਵਡੋਦਰਾ) ਈਐਮਈ ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਫੌਜ) (ਵਡੋਦਰਾ) ਏਅਰਫੋਰਸ ਮਾਕੁਰਪੁਰਾ 'ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਵਡੋਦਰਾ) * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਸੂਰਤ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਧਾਮ, ਥਲਤੇਜ਼ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਰਸਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਇਸਨਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮਣੀਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਸਾਹੇਬਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦੁਧੇਸ਼ਵਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੀ - ਵਾਰਡ, ਸਰਦਾਰ ਨਗਰ, ਨਰੋਦਾ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਜਕੋਟ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਰੀ ਲਖਪਤਸਾਹਿਬ, ਪੋਰਟਲਖਪਤ (ਕੱਛ, ਗੁਜਰਾਤ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਬਏਤ ਦਵਾਰਕਾ (ਦਵਾਰਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਤਰਸਾਲੀ (ਵਡੋਦਰਾ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰੁਚ == ਹਰਿਆਣਾ == * ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਕਾ ਸਾਹਿਬ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਅੰਬਾਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਬਾਗ ਅੰਬਾਲਾ * ਲਖਨੌਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ * ਸੀਸਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, [[ਅੰਬਾਲਾ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਤਿਸੰਗ ਸਾਹਿਬ - ਅੰਬਾਲਾ * ਪੰਜੋਖੜਾ ਸਾਹਿਬ * ਗੈਂਦਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭਾਨੋਖੇੜੇ ਅੰਬਾਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਸੰਧ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਾਸਟ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿੰਜੌਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿਹੋਵਾ * [[ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਚਕੂਲਾ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, [[ਕਰਨਾਲ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 - ਜਗਾਧਰੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ - ਕੈਥਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ, ਕੈਥਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੌੜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਰੋਹਤਕ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ – ਸੁਲਹਾਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਰਦੋਨ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਧ ਬਟੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਘਾਟ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਰਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ - ਚੋਰਮਾਰ ਖੇੜਾ ਸਿਰਸਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ - ਪਾਰਥ ਪਲਾਟ - ਚੀਕਾ - ਕੈਥਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੋਹਣਾ (ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ NIT ਕੋਈ -5 ਫਰੀਦਾਬਾਦ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸਰਸਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਰਸਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਿਰਸਾ == ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ == * [[ਮਨੀਕਰਨ#ਮਨੀਕਰਨ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|ਮਨੀਕਰਨ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੋਂਟਾ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ]] ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]] * [[ਚੈਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਜਿਲਾ [[ਸੋਲਨ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ -, ਨਦੌਣ ਜਿਲਾ ਕਾਂਗੜਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ * ਰਵਾਲਸਰ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ ਮਨੀਕਰਨ ਜਿਲਾ ਕੁੱਲੂ * [[ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ ਸਿਰਮੌਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਾਹਿਬ - ਮੰਡੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ - ਨਾਹਨ * ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ, (ਲੇਹ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਕੋਠਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੰਡੀ * [[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] == ਕਰਨਾਟਕ == [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਦਰ]] ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ * [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]], ਵੱਡਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ * [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਜੀ ਤਪੋਸਥਾਨ]], [[ਜਨਵਾੜਾ (ਬਿਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਕਰਨਾਟਕ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ]], [[ਬਿਦਰ ਕਰਨਾਟਕ]] == ਕਸ਼ਮੀਰ == ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * ਛਟੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ <ref>[http://wwwangelfirecom/ca6/gurdwaraworld/kashmirhtml Angelfirecom ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮਾਤਨ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੰਡ ਬੀਗ ਬੀਆਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਲਾਮ ਪੁਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠਾਰ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਰਾਮੂਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ - ਅਨੰਤਨਾਗ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਰੈਣਾਵਾੜੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਥੇਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ == ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ == ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਘਾਟ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ]] * [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨੰਦੇੜ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਲ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਗੀਨਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਕਰ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜਹਾਦ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੰਦੇੜ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਤਿਗਨੇ ਨਗਰ, ਪੂਨਾ ਪੂਨਾ ਦਾਕੋਈ 1 * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਲਬਾ ਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦਾਦਰ, ਮੁੰਬਈ * ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਮਾਤੁੰਗਾ ਮੱਧ - ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਖਾਰ, ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਧਨਪਠੋਹਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ (ਵੈਸਟ), ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਮਲਾਡ, ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ, ਪੋਬਾਈ (ਹੀਰਾਨੰਦਾਨੀ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੈਗੋਰ ਨਗਰ, - ਵਿਖਰੋਲੀ ਈਸਟ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਚੌਕ, ਭਾਂਡੂਪ ਪੱਛਮ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਅਮਰ ਨਗਰ, - ਭਾਂਡੂਪ ਕੰਪਲੈਕਸ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ, ਆਗਰਾ ਰੋਡ – ਐਲ ਬੀ ਐਸ ਮਾਰਗ, ਮੁਲੁੰਡ ਪੱਛਮ * ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਯੂਥ ਸਰਕਲ - ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ * ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ (ਵੈਸਟ) ਮੁੰਬਈ - 82 * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੀ ਬੀ ਰੋਡ, ਥਾਨੇ (ਪੱਛਮ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਮੈਰਤਾਨ ਪੂਰਬੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਹਾਈਵੇ ਥਾਨੇ (w) * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ]] <ref>[ http://wwwsachkhanddarbarwebscom/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ]</ref> ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ * ਸੁਪਰੀਮ ਕਸਲ [ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਵਾਸ਼ੀ, ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜੰਗਲ - (ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ), ਪੂਨਾ ਕੈਂਪ ਪੂਨਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਕਰੁਦੀ - ਪੂਨਾ (ਮੋਨ ਬਾਬਾ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਰੋਡ, ਮੁੰਬਈ <ref>[ http://wwwmira-roadcom/1_29_Gurdwara-Guru-nanak-Darbarhtml{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mira - roadcom ]</ref> * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਮਬਾਗ - 4, ਕਲਿਆਣ (ਪੱਛਮ) - 421301]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸੰਗਤ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ * ਰਾਓਲੀ ਕੈਂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਜੀਟੀਬੀ) ਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ * ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ - ਸੀਯੋਨ, ਐਨਆਰ ਗੁਰੂਕਿਰਪਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ * ਖਾਲਸਾ ਸਭਾ – ਮਾਤੁੰਗਾ ਰੋਡ ਮਹਿੰਮ == ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ == * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਤਲਾਮ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਹਮੀਦੀਆ ਰੋਡ, ਭੋਪਾਲ * ਬਾਬਾ ਸਿਆਮਦਾਸ ਮਾਧਵਦਾਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੋਹਨ ਜਾਗਿਆਸੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ ਈਦਗਾਹ ਹਿੱਲਜ਼, ਭੋਪਾਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਗਵਾਲਿਅਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਘਾਟ ਸੰਗਤ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਤਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਤਹਾਸਿਕ, ਹੋਸੰਗਾਬਾਦ ਐਮ ਪੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਸੰਗਤ, ਜਬਲਪੁਰ * ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਮਾਂਡਲਾ * ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਧੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰੋਜਨੀ (ਜਿਲਾ - ਵਿਦਿਸ਼ਾ) ਐਮ ਪੀ * ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੇਵਾ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਡਵੀਜਨਲ ਦੇਵਾਸ) ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਬੰਦੀ ਚੋਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲਾ) * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) == ਉੜੀਸਾ == * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਗੂ ਗਵਣਤ - ਪੁਰੀ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ, ਕਟੱਕ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਗਾਂਧੀ ਰੋਡ, ਰੁੜਕੇਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸੈਕਟਰ 18, ਰੁੜਕੇਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਵੇਦ ਵਿਆਸ, ਰੁੜਕੇਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ - ਸਿਵਲ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ, ਰੌੜਕੇਲਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਸੜਕ, ਖਰਿਆਰ ਸੜਕ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਡ, ਬਰਜਰਾਜਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਰੋਡ, ਝਾਰਸੂਗੁਡਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਰਤੀ ਸਾਹਿਬ - ਨੇੜੇ ਚਾਨਣ ਹਾਊਸ, ਪੁਰੀ == ਰਾਜਸਥਾਨ == * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਦੂਦਵਾਰਾ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਹਾਵਾ ਸਾਹਿਬ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਸ਼ਕਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲਾਇਤ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾ ਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜੇਨਗਰ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਣੀਬਾਜ਼ਾਰ ਬੀਕਾਨੇਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੈਪੁਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਤਸਰ, ਸੰਗਰੂਰ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਸਨ ਪਹਾੜੀ, ਜੋਰਹੇਦਾ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460 * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਰਾਮਨਗਰ - ਨੰਦਪੁਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ, ਜੈਪੁਰ - 302019 (ਮੁਕੰਮਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 04,30 ਘੰਟੇ - 05,45 ਘੰਟੇ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਹਨ : 9414061398) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਲਿ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਆਸ ਕਾਲੋਨੀ, ਬੀਕਾਨੇਰ == ਉਤਰਾਖੰਡ == ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ : * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨਾਨਕਮੱਤਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮ ਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਿਪਲੀ ਵਿੱਚ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ ,ਬਿਜੌਲੀ , ਪਿੰਡ ਬਿਜੌਲੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ , ਪਿੰਡ ਹਲੂਣੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] == ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾਹਰਨ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ, ਸਰਸਈਆ ਘਾਟ]] - [[ਕਾਨਪੁਰ]] <ref>http://kanpurcityliveblogspotin{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ - ਵਾਰਾਣਸੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਈ ਵੱਧ - ਆਗਰਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕਾ ਸੰਗਤ - ਅਲਾਹਾਬਾਦ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਬਰੇਲੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਾਡਲ ਕਸਬੇ]] - ਬਰੇਲੀ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਜਨਕਪੁਰੀ]] - ਬਰੇਲੀ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਸੰਜੇ]] - ਬਰੇਲੀ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਿੰਡ, [[ਚੰਪਾਵਤ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੁਪਿਹਰ ਦੇ]] ਪਿੰਡ - [[ਗੜ੍ਹਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਧੀਵਾਲਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - ਬਾਬਾਪੁਰ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰi ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - [[ਟਾਂਡਾ, ਰਾਮਪੁਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - [[ਨਵਾਬਗੰਜ, ਬਰੇਲੀ|ਨਵਾਬਗੰਜ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ]] - ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ, * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦਸਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - ਨਵਾਬਗੰਜ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਸਿਕੰਦਰਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ]] * [[ਛੋਟਾ ਮਿਰਜ਼ਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ]] - ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - ਕਾਨਪੁਰ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਟੀ ਟੋਲਾ]] - [[ਇਟਾਵਾ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ]] - [[ਜੌਨੂਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਜੌਨੂਪੁਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਤੇ 9]] * [[ਨਿਜ਼ਮਬਾਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] - [[ਅਯੁੱਧਿਆ]] * ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਜੀ, [[ਲਖਨਊ]] == [[ਮਥੁਰਾ]] == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੌ ਘਾਟ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਾਰੇਮ ਸਿੰਘ ਹਸਤਿਨਾ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਮੇਰਠ)]] == ਨਾਨਕਮੱਤਾ == * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] * [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] [[ਹਲਦੌਰ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} bg3i2clyu5a15bsop1zwb7h3gcn5oo2 0 30793 609671 586448 2022-07-30T11:38:22Z Gill jassu 31716 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = ਡੈਨਿਅਲ ਡੈਫੋ | image = Daniel Defoe Kneller Style.jpg | image_size = 280px | caption = ਡੈਨਿਅਲ ਡੈਫੋ | birth_date = ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1659–1661 | birth_place =[[ਲੰਡਨ]], ਇੰਗਲੈਂਡ | death_date = 24 ਅਪਰੈਲ 1731 (ਉਮਰ 70-72) | death_place =[[ਲੰਡਨ]], ਇੰਗਲੈਂਡ | religion = [[ਪ੍ਰੇਸਬੀਟੇਰੀਅਨ]] | occupation = ਲੇਖਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ, ਵਪਾਰੀ | genre = ਮੁਹਿੰਮਬਾਜ਼ੀ | influenced = [[ਜੋਹਾਨ ਵਿੱਸ]], [[ਯੋਨਾਥਾਨ ਸਵਿਫਟ]], [[ਜਾਰਜ ਆਰਵੈੱਲ]], [[ਵਰਜੀਨੀਆ ਵੁਲਫ਼]] }} '''ਡੈਨੀਅਲ ਡੈਫੋ''' ({{IPAc-en|ˌ|d|æ|n|j|əl|_|d|ɨ|ˈ|f|oʊ}}; c. 1660{{spaced ndash}}24 April 1731),<ref>According to [[Paul Duguid]] in [http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/1405/1323 "Limits of self organization"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110615130952/http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/1405/1323 |date=2011-06-15 }}, ''[[First Monday]]'' (11 September 2006): "Most reliable sources hold that the date Defoe's his birth was uncertain and may have fallen in 1659 or 1661. The day of his death is also uncertain."</ref> ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ, ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਰੋਬਿਨਸਨ ਕਰੂਸੋ ਲਈ ਚਿਰਸਥਾਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬਰੀਟੇਨ ਵਿੱਚ ਡੈਫੋ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਵਿਧਾ ਨੂੰ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਣਥੱਕ ਅਤੇ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਧਨੀ ਲੇਖਕ ਸੀ; ਉਸਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਅਪਰਾਧ, ਧਰਮ, ਵਿਆਹ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾਲੌਕਿਕ ਸਹਿਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮਜ਼ਮੂਨਾਂ ਉੱਤੇ ਪੰਜ ਸੌ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਨਿਬੰਧ ਅਤੇ ਜਰਨਲ ਲਿਖੇ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਆਰਥਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਦਾ ਅਗਰਦੂਤ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Letters to John Law">{{cite book|author=Gavin John Adams|title=Letters to John Law|year=2012|url=http://books.google.com/books?id=espxkAw-5bsC&pg=PR53|publisher=Newton Page|pages=liii–lv|isbn=9781934619087|access-date=2014-03-20|archive-date=2014-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140102074401/http://books.google.com/books?id=espxkAw-5bsC&pg=PR53|dead-url=yes}}</ref> ==ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ== ==ਸਿੱਖਿਆ== ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]] ouyftohl8shjmer30g5dyvxwtn79pf6 0 39407 609668 590387 2022-07-30T11:28:19Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Image:Dayananda Saraswati.jpg|thumb|ਦਯਾਨੰਦ ਸ੍ਰਸਵਤੀ]] '''ਸਵਰਾਜ''' ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ - ‘ਸਵੈ ਸ਼ਾਸਨ’ ਜਾਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜ। ਇਹ [[ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ ਹੋਮ ਰੂਲ ਦਾ ਸਮਅਰਥੀ ਸੀ।<ref>''[[Hind Swaraj or Indian Home Rule]]'', Gandhi, 1909</ref> ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਤਮ-ਨਿਰਣੇ ਅਤੇ ਸਵਾਧੀਨਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਉੱਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਰੰਭਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ (ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ) ਨੇ ਸਵਾਧੀਨਤਾ ਨੂੰ ਦੂਰਗਾਮੀ ਲਕਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ‘ਸਵਸ਼ਾਸਨ’ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ‘ਚੰਗੀ ਸਰਕਾਰ’ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ) ਦੇ ਲਕਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਗਰਵਾਦੀ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ [[ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ]] ਨੇ ਇਹ ਨਾਅਰਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ‘‘ਸਵਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰਹਾਗਾਂ।’’ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[1920]] ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘‘ਮੇਰਾ ਸਵਰਾਜ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸੰਸਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮੰਗ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਲਗ ਮਤ ਅਧਿਕਾਰ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮਤ ਸੀ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਜਨਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਅਜਿਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਜੋ ਜਨ - ਜਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਜਨ - ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ।’’ ਵਾਕਈ: ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਦਾ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ [[ਰਾਜਨੀਤਕ]], [[ਸਮਾਜਕ]], [[ਆਰਥਕ]], [[ਬਿਊਰੋਕਰੈਟਿਕ]], [[ਕਾਨੂੰਨੀ]], [[ਫੌਜੀ]] ਅਤੇ [[ਸਿੱਖਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸੀ।<ref>[http://www.swaraj.org/whatisswaraj.htm What is Swaraj?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120915140246/http://www.swaraj.org/whatisswaraj.htm |date=2012-09-15 }}. Retrieved on March 3, 2007.</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]] 5hzb85cj83miqiw05mz17j6d3vlqn8a 0 50125 609663 590343 2022-07-30T11:11:19Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox church | name = ਸਾਂਤਨਦੇਰ ਵੱਡਾ ਗਿਰਜਾਘਰ | fullname = | image = Santander.Conjunto.Historico.jpg | imagesize = 250 | landscape = | caption = | location = {{flag|ਸਪੇਨ}} [[Santander (Cantabria)|ਸਾਂਤਨਦੇਰ]] ([[ਕੇਂਟਾਬਰੀਆ]]), ਸਪੇਨ | country = ਸਪੇਨ | coordinates = {{coord|43|27|38|N|3|48|27|W|region:ES_type:landmark |display=inline,title}} | denomination = [[ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਲਿਕ]] | churchmanship = | membership = | attendance = | website = [http://www.diocesisdesantander.com/03historia.htm Website of the Diocese of Santander] | former name = [[Santander Abbey]]; Colegiata de los Cuerpos Santos | bull date = | founded date = | founder = | dedication = [[ਵਰਜ਼ਿਨ ਮੇਰੀ ਦੀ ਧਾਰਣਾ]] | dedicated date | consecrated date = | cult = | relics = | events = | past bishop = | people = | status = | functional status = | heritage designation = | designated date = | architect = | architectural type = | style = [[Gothic architecture|ਗੋਥਿਕ]] | groundbreaking = | completed date = | construction cost = | closed date = | demolished date = | capacity = | length = | width = | width nave = | height = | diameter = | other dimensions = | floor count = | floor area = | dome quantity = | dome height outer = | dome height inner = | dome dia outer = | dome dia inner = | spire quantity = | spire height = | materials = | parish = | deanery = | archdeaconry = | diocese = [[Diocese of Santander|ਸਾਂਤਨਦੇਰ]] | province = | presbytery = | synod = | circuit = | district = | division = | subdivision = | archbishop = | bishop = | dean = | subdean = | provost = | provost-rector = | viceprovost = | canon = | canonpastor = | precentor = | archdeacon = | prebendary = | rector = | vicar = | curate = | priest = | asstpriest = | minister = | assistant = | honpriest = | deacon = | seniorpastor = | pastor = | abbot = | chaplain = | reader = | organistdom = | director = | organist = | organscholar = | chapterclerk = | laychapter = | warden = | flowerguild = | musicgroup = | parishadmin = | serversguild = | logo = | logosize = }} '''ਸਾਂਤਨਦੇਰ ਵੱਡਾ ਗਿਰਜਾਘਰ''' ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ]]: Catedral de Nuestra Señora de la Asunción de Santander, or "Cathedral Basilica of the Assumption of the Virgin Mary of Santander") [[ਸਪੇਨ]] ਦੇ ਸਾਂਤਨਦੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਗੋਥਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Claustro - Catedral Santander.jpg|250px|thumb|right|Cloister]] ਇਹ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਗਿਰਜਾਘਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ''ਸੇਰੋ ਦੇ ਸੋਮੋਰੋਸਤ੍ਰੋ'' (Cerro de Somorrostro) ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਕਸਬਾ ''ਪੋਰਤਸ ਵਿਕਟੋਰੀਏ ਲੁਇਲਬਰੀਜੇਨਸੀਅਮ'' (Portus Victoriae Iuliobrigensium) ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਥੱਲੇ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ।<ref>[http://www.gcatholic.org/churches/data/basESX.htm GigaCatholic: Basilicas in Spain]</ref> ਇਸ ਦੀ ਹੁਣ ਦੇ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ [[ਅਲਫਾਨਸੋ ਅਠਵੇਂ]] ਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ। ਇਸਸੀ ਉੱਪਰ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 12ਵੀਂ ਤੋਂ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੋਥਿਕ ਮਠ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 1941 ਈ. ਵਿੱਚ [[ਸਪੇਨੀ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ]] ਇਹ ਗਿਰਜਾਘਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.arteguias.com/catedral/santander.htm Arteguias.com: Santander Cathedral] {{es icon}} * [http://www.diocesisdesantander.com/03historia.htm Diocese of Santander official website: history]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121204232020/http://www.diocesisdesantander.com/03historia.htm |date=2012-12-04 }} {{es icon}} * [http://campaners.com/php/catedral.php?numer=675 Campaners.com: Santander Cathedral] {{es icon}} ==ਸਰੋਤ== * Casada Soto, José Luis (ed.), nd: ''La Catedral de Santander''. Fundación Marcelino Botín ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ ਦੇ ਗਿਰਜਾਘਰ]] gisg81xriggrcs1w83t6y56gp5g7x4x 0 66644 609664 574210 2022-07-30T11:14:11Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{other uses}} {{Spacetime|cTopic=Types}} [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ, '''ਸਪੇਸਟਾਈਮ''' ([[ਸਪੇਸ-ਟਾਈਮ]], [[ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ]] ਜਾਂ [[ਸਪੇਸ-ਟਾਈਮ ਨਿਰੰਤਰਤਾ]]) ਇੱਕ ਗਣਿਤਿਕ ਮਾਡਲ ਹੈ ਜੋ [[ਸਪੇਸ]] ਅਤੇ [[ਟਾਈਮ]] ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਬੁਣੀ ਹੋਈ [[ਨਿਰੰਤਰਤਾ]] ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] ਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ [[ਯੁਕਲਿਡੀਅਨ ਸਪੇਸ]] ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਯਾਮ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਚੌਥੇ ਅਯਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਨੂੰ [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਵਿੱਚ ਮੇਲਦੇ ਹੋਏ, [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]]ਆਂ ਨੇ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੌਤਿਕੀ [[ਥਿਊਰੀ]]ਆਂ ਸਰਲ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਸੁੱਪਰਗਲੈਕਟਿਕ (ਅਕਾਸ਼ੀ) ਅਤੇ ਸੂਖਮ, ਦੋਹਾਂ ਪੱਧਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇੱਕਸਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਵਰਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। [[ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਤੋਂ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਧਾਰਨਾ, ਜੋ ਇਹ ਗੱਲ ਪਕੜੀਂ ਬੈਠੀ ਸੀ ਕਿ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸ਼ਕਲ|ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ 3 D ਸ਼ਕਲ]] [[ਟਾਈਮ]] ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਸੋਧਦੇ ਹੋਏ [[ਅਲਬ੍ਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ]] ਦੀ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਨੇ 1905 ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨ ਨੂੰ [[ਕਾਇਨੇਮੈਟਿਕਸ]] ਨਾਲ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਬੁਣਿਆ ਦਰਸਾਇਆ। ਵੱਖਰੀਆਂ [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੀ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫਰੇਮ|ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ]] ਨਾਲ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ (ਦਰਸ਼ਕਾਂ) ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਸਬੰਧਤ ਵੇਰਵੇ ਖਾਲੀ ਸਪੇਸ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸਥਿਰ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ]] ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਉੱਤੇ ਬੁਨਿਆਦਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1908 ਵਿੱਚ, [[ਹਰਮਾੱਨ ਮਿੱਕੋਵਸਕੀ]] ਨੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਫੈਲਾਓਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿੱਗਲ ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਨਿਰੰਤ੍ਰਤਾ ਦੇ [[ਘਟਨਾ (ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਘਟਨਾਵਾਂ]] ਦੀ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ [[ਵੈਕਟਰ ਸਪੇਸ]] ਵਿੱਚ ਘੋਲ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੇ- ਜੋ ਓਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਗਣਿਤਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹੁਣ ਇੱਕ 4&#x2011;ਅਯਾਮੀ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਪੁਕਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਾਡਲ ਦਾ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਲੱਛਣ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ#ਸਪੇਸਟਾਈਮ_ਅੰਤ੍ਰਾਲ|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਤ੍ਰਾਲ]] ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਵਿੱਚ ਜੜਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਨੀਫੋਲਡ ਉੱਤੇ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਵਕ੍ਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਅਪਣੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ। ਹੋਰ ਅਜੋਕੇ ਕੰਮ ਨੇ ਵੀ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਿਸਕ੍ਰੀਟ (ਅਨਿਰੰਤਰ) ਲੱਛਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। {{anchor|ਇਤਿਹਾਸ}} == ਜਾਣ-ਪਛਾਣ == {{anchor|ਜਾਣ-ਪਛਾਣ}} {{anchor|ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ}} === ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ === <!-- NOTE TO FUTURE EDITORS!!! THIS SECTION IS INTENDED TO PROVIDE A GENTLE INTRODUCTION TO SPACETIME. TO THE LIMIT OF WHAT IS FEASIBLE, AVOID MATHEMATICS. IF YOU ARE EAGER TO SHARE YOUR KNOWLEDGE OF SOME HIGHLY TECHNICAL MATERIAL, PUT YOUR CONTRIBUTION IN ONE OF THE LATER SECTIONS OF THIS ARTICLE AND NOT HERE. WE SHOULD ENDEAVOR TO KEEP THIS INTRODUCTION UNDERSTANDABLE BY THE MAIN TARGET AUDIENCE, WHICH I HAVE ENVISIONED TO BE A TYPICAL HIGH SCHOOL SCIENCE STUDENT. --> [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ#ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਹਿੱਸੇ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ'''''<br/> <small>'''ਨੋਟ: ਮੋਬਾਈਲ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਲਿੰਕਾਂ ਦੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਟੈਬ ਖੋਲਣ ਵਾਸਤੇ ''ਦੱਬ ਕੇ ਰੱਖਣ'' ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ.</small>]]<ref group=note><small>'''ਨੋਟ:''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ-ਸੰਪ੍ਰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲਾ ਲੈਣ। </ref> ਗੈਰ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] [[ਸਮਾਂ|ਸਮੇਂ]] ਨੂੰ ਨਾਪ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਮਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਮਾਪਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਰੀ ਥਾਂ ਤੇ ਇੱਕਸਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਦਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ [[ਨਿਰੀਖਕ]] ਦੀ ਗਤੀ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ<ref>{{cite web|last1=Rynasiewicz|first1=Robert|title=Newton's Views on Space, Time, and Motion|url=https://plato.stanford.edu/entries/newton-stm/|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|accessdate=24 March 2017}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਯੂਕਲਿਡਨ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਆਮ ਸਮਝ ਦੀ ਰੇਖਾ-ਗਣਿਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ.<ref>{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|title=Mathematics & Common Sense: A Case of Creative Tension|date=2006|publisher=A.K. Peters|location=Wellesley, Massachusetts|isbn=9781439864326|page=86}}</ref> [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰੀਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਸਮਾਂ ਸਪੇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਦਰ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਵਸਤੂ ਦੇ ਲਈ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਬਜੈਕਟ ਦੇ ਗਤੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦਰਸ਼ਕ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਗੈਰ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] [[ਸਮਾਂ|ਸਮੇਂ]] ਨੂੰ ਨਾਪ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਮਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਮਾਪਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਰੀ ਥਾਂ ਤੇ ਇੱਕਸਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਦਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ [[ਨਿਰੀਖਕ]] ਦੀ ਗਤੀ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ<ref>{{cite web|last1=Rynasiewicz|first1=Robert|title=Newton's Views on Space, Time, and Motion|url=https://plato.stanford.edu/entries/newton-stm/|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|accessdate=24 March 2017}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਯੂਕਲਿਡਨ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਆਮ ਸਮਝ ਦੀ ਰੇਖਾ-ਗਣਿਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ.<ref>{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|title=Mathematics & Common Sense: A Case of Creative Tension|date=2006|publisher=A.K. Peters|location=Wellesley, Massachusetts|isbn=9781439864326|page=86}}</ref>, [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]], ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮਝ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡਾਂ]] ਫੀਲਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਵਕਤ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਇੱਕ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਇੱਕ [[ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਸਪੇਸ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਥਾਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਯੁਕਿਲਡਨ ਸਪੇਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਨਤਾ ([[ਤੁੱਲਤਾ]]) ਮੁਤਾਬਿਕ, ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਉੱਤੇ, ਕੋਈ ਗੋਲਬ ਪੱਧਰਾ (ਫਲੈਟ) ਦਿਸਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|last1=Rowland |first1=Todd |title=Manifold |url=http://mathworld.wolfram.com/Manifold.html |website=Wolfram Mathworld |publisher=Wolfram Research|accessdate=24 March 2017}}</ref> ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਫੈਕਟਰ) ਉੱਤੇ, <math>c</math> (ਪ੍ਰੰਪ੍ਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਪੇ ਜਾਂਦੇ [[ਡਿਸਟੈਂਸ]] (ਦੂਰੀ) ਨੂੰ, ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਨਾਪੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੂਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ [[ਸਕੇਲ]] (ਪੈਮਾਨੇ) [[ਫੈਕਟਰ]] (ਹਿੱਸੇ) ਦਾ [[ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ]] (ਮੁੱਲ) (ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ {{val|300000|ul=km|fmt=commas}} ਜੋ ਵਕਤ ਅੰਦਰ 1&nbsp;ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ), ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਇੱਕ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] (ਬਹੁ-ਪਰਤ) ਹੋਣਾ ਇਹ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਸਧਾਰਨ, ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਪੀਡਾਂ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ, ਇਨਸਾਨੀ-ਪੈਮਾਨੇ ਦੀਆਂ ਦੂਰੀਆਂ ‘ਤੇ, ਬਹੁਤ ਤੁੱਛ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਓਸ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਸੰਸਾਰ ਯੁਕਿਲਡਨ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹਾ ਸਿਰਫ ਮੱਧ-1800ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਨਾਪਾਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਫਿਜ਼ੀਆਊ ਐਕਸਪੈਰੀਮੈਂਟ]] ਅਤੇ [[ਮਾਈਕਲਸਨ-ਮੋਰਲੇਅ ਐਕਸਪੈਰੀਮੈਂਟ]] ਦੀ ਕਾਢ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਯੁਕਿਲਡਨ ਸਪੇਸ ਦੀ ਅਸਪੱਸ਼ਟ ਧਾਰਨਾ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੇ ਬਨਾਮ ਨਿਰੀਖਣ ਦਰਮਿਆਨ ਬੁੱਝਾਰਤ ਭਰੀ ਬੇਮੇਲਤਾ (ਅੰਤਰ) ਨੋਟ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।<ref name="French">{{cite book|last1=French|first1=A.P.|title=Special Relativity|date=1968|publisher=CRC Press|location=[[Boca Raton, Florida]]|isbn=0748764224|pages=35–60}}</ref> ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ ''ਘਟਨਾਵਾਂ'' ਕਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਇਕਲੌਤੇ ([[ਸਿੰਗਲ]]) ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਤੁਰੰਤ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ ''x, y, z ਅਤੇ t'' ਦੇ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾ ਤਾਂ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਅਰਸਾ ([[ਡਿਊਰੇਸ਼ਨ]]) ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਹੀ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਲ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਸਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ਬਦ- [[ਸਪਾਰਕ]] (ਚਿੰਗਾਰੀਆਂ), ਪਟਾਕੇ, ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਾਲੇ ਬੰਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਜੁਲਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ- ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੀਮਤ ਅਰਸੇ ਅਤੇ ਪਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਤੁੱਲ ਸ਼ਬਦ, ਗਣਿਤਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਜੋ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਅਰਸਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਕੋਈ ਸਪੀਡ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਅਤੇ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ([[ਪਥ]]) ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਲੜੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਰਚਣ ਵਾਸਤੇ ਇਕੱਠੀ ਜੋੜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੀ [[ਪ੍ਰੋਗ੍ਰੈੱਸ]] (ਵਿਕਾਸ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਕਣ ਦੀ [[ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ]] ਜਾਂ ''ਵਰਲਡ ਲਾਈਨ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Collier"/>{{rp|105}} {{anchor|Figure 1-1}} [[File:Observer in special relativity.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 1-1. ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ''ਔਬਜ਼ਰਵਰ'' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਧਾਰਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਰਥ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ]] [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]], ਰੈਫ਼੍ਰੈਂਸ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਫ੍ਰੇਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾਪੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤੋਂ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]] ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਰਥ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਫਰਕ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਕੋਈ [[ਲੋਕੇਸ਼ਨ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ&nbsp;1&#8209;1 ਵਿੱਚ, ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨੀ ਘੜੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਘਣੀ ਜਾਲ਼ੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤ੍ਰਨ ([[ਕੰਟ੍ਰੋਲ]]) ਅਧੀਨ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਅਜਿਹੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ [[ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼]] (ਮੇਲ) ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ ([[ਅਯਾਮ]]ਾਂ) ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਅੰਦਰ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ [[ਵਕਤ]] ਅਤੇ [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ]] ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਘੜੀਆਂ ਦੇ ਜਾਲੀਦਾਰ-ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]], ਇੱਕ [[ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ]] [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]] ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ [[ਐਨਸੈਂਬਲ]] ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref name="Taylor">{{cite book|last1=Taylor|first1=Edwin F.|last2=Wheeler|first2=John Archibald|title=Spacetime Physics: Introduction to Special Relativity|date=1966|publisher=Freeman|location=San Francisco|isbn=071670336X|edition=1st|url=http://www.eftaylor.com/download.html#special_relativity|accessdate=14 April 2017}}</ref>{{rp|17–22}} ਇੱਕ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਣ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਵਕਤ ਦੀ ਦੇਰੀ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ। ਵਾਸਤਵਿਕ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਸਿਗਨਲ ([[ਸੰਕੇਤ]]) ਦੇ ਨਿਕਾਸ [[ਐਮਿਸ਼ਨ]] ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ([[ਡਿਟੈਕਸ਼ਨ]]) ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ [[ਡਾਟਾ ਰਿਡਕਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ, ਸਿਗਨਲ ਦੇ ਰਿਸੀਵ ਕਰਨ ਦੇ ਵਕਤ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਅਸਲੀ ਵਕਤ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸੋਧਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਦੀ ਜਾਲ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਣਾ ਸੀ। [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] (ਸਿਗਨਲ ਸੰਚਾਰ ਦੇਰੀ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਦ) ਨਾਪੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਬਨਾਮ ਦੇਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ (ਜੋ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਕੀ ਨਾਪਦਾ/ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਬਨਾਮ ਕੋਈ ਕੀ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਦਰਮਿਆਨ ਫਰਕ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣਾ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਸੋਮਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।<ref>{{cite journal|last1=Scherr|first1=Rachel E.|last2=Shaffer|first2=Peter S.|last3=Vokos|first3=Stamatis|title=Student understanding of time in special relativity: Simultaneity and reference frames|journal=American Journal of Physics|date=July 2001|volume=69|issue=S1|pages=S24–S35|doi=10.1119/1.1371254|url=https://arxiv.org/ftp/physics/papers/0207/0207109.pdf|accessdate=11 April 2017}}</ref> {{anchor|ਇਤਿਹਾਸ}} === ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫਿਲਾਸਫੀ === {{main|ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ}} ਪੁਰਾਤਨ ਇੰਕਾ ਸਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਜੋ ਮਲਟੀਪਲ ਸਦੀਆਂ{{when|date=May 2017}} ਤੱਕ ਫੈਲਦੇ ਹਨ, [[ਇੰਕਾ]]ਵਾਂ ਨੇ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਿੰਗਲ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁਕਾਰਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਪਾਚਾ (ਇੰਕਾ ਮਾਈਥੌਲੌਜੀ|ਪਾਚਾ]] ({{lang-qu|pacha}}, {{lang-ay|pacha}}) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web |url=http://revistas.ucm.es/ghi/05566533/articulos/REAA9494110155A.PDF |title=Pacha: un concepto andino de espacio y tiempo. &#124; Manga Quespi &#124; Revista Española de Antropología Americana |publisher=Revistas.ucm.es |date= |accessdate=2016-12-17 |archive-date=5 ਨਵੰਬਰ 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101105152313/http://revistas.ucm.es/ghi/05566533/articulos/REAA9494110155A.PDF |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite book|last1=Steele|first1=Paul R.|last2=Allen|first2=Catherine J.|title=Handbook of Inca Mythology|date=2004|publisher=ABC-Clio|location=Santa Barbara, California|isbn=1576073548|page=86}}</ref> [[ਆਂਦੇ]] ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਸਮਝ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ। <ref>{{cite book|last1=Ardener|first1=Shirley|title=Women and space: ground rules and social maps|date=1997|publisher=Berg|location=Oxford|isbn=0854967281|page=36|edition=2nd}}</ref> {{expand section|date=May 2017}} === ਇਤਿਹਾਸ === {{main | ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ}} [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ#ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਰਾਂਸ਼|''''' ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] {{multiple image | direction = vertical | width = 220 | image1 = Michelson-Morley experiment conducted with white light.png <!-- | caption1 = --> | image2 = MichelsonMorleyAnimationDE.gif | caption2 = ਚਿੱਤਰ 1-2. ਮਾਇਕਲਸਨ ਅਤੇ ਮੋਰਲੇ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਏਇਥਰ ਰਾਹੀਂ ਗਤੀ, ਅਪਣੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਡਿੱਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਫੇਜ਼ ਸ਼ਿਫਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨੈਗਟਿਵ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੌਜੀਕਲ ਵਿਆਖਿਆ, ਏਇਥਰ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ, ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਹਟਣ ਦੇ ਨਰੀਖਣ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹੈ. }} ਮੱਧ-1800ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ, [[ਆਰਾਗੋ ਸਪੌਟ]] ਅਤੇ [[ਫਿਜ਼ਿਆਉ-ਫੋਕਾਲਟ ਅਪਰੇਟਸ|ਹਵਾ ਬਨਾਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਨਾਪਾਂ]] ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਈ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਕੌਰਪੁਸਕਲਿਉਰ ਥਿਊਰੀ ਔਫ ਲਾਈਟ|ਕੌਰਪਿਉਸਕਿਉਲਰ ਥਿਊਰੀ]] ਤੋਂ ਉਲਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤਰੰਗ ਫਿਤ੍ਰਤ ਸਿੱਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਸੀ।<ref>{{cite book|last1=Hughes|first1=Stefan|title=Catchers of the Light: Catching Space: Origins, Lunar, Solar, Solar System and Deep Space|date=2013|publisher=ArtDeCiel Publishing|location=Paphos, Cyprus|isbn=9781467579926|pages=202–233|url=https://books.google.com/books?id=iZk5OOf7fVYC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|accessdate=7 April 2017}}</ref> ਤਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਜੋ ਤਰੰਗਾਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਜੋਂ ਪਰਿਕਲਪਿਤ [[ਚਮਕਦਾਰ ਏਇਥਰ]] ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਵਾਲ਼ੇ ਨਤੀਜੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, 1851 ਦੇ [[ਫਿਜ਼ਿਆਉ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਹਿ ਰਹੇ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਜੋੜ ਨਾਲ਼ੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਿਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਇੰਡੈਕਸ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਮਾਤਰਾ ਜਿੰਨੀ ਘੱਟ ਸੀ। ਹੋਰ ਮਸਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਰੈਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ (ਜੋ ਵੇਵਲੈਂਥ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ) ਦੇ ਇੰਡੈਕਸ ਉੱਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਜੋਂ ਮਿਲੀ ਅੰਸ਼ਿਕ [[ਏਇਥਰ-ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ]] ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੇ ਸਖਤ ਨਤੀਜੇ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦਾ ਕਿ ਏਇਥਰ ਤਤਕਾਲ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਰੰਗਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਪੀਡਾਂ ਨਾਲ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ। <ref name=Stachel>{{cite book |last=Stachel |first=John |editor1-last=Kox |editor1-first=A. J. |editor2-last=Eisenstaedt |editor2-first=Jean |title=The Universe of General Relativity |publisher=Birkhäuser |location=Boston |date=2005 |pages=1–13 |chapter=Fresnel’s (Dragging) Coefficient as a Challenge to 19th Century Optics of Moving Bodies. |isbn=081764380X |url=http://www.bu.edu/cphs/files/2015/04/2005_Fresnel.pdf |archive-url=https://www.webcitation.org/6phb8M8gM?url=http://www.bu.edu/cphs/files/2015/04/2005_Fresnel.pdf |archive-date=13 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 |access-date=13 ਅਗਸਤ 2017 |dead-url=no }}</ref> 1887 ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਮਾਈਕਲਸਨ-ਮੋਰਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗ]] (Fig.&nbsp;1&#8209;2) ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਦੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ, ਭਾਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਏਇਥਰ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸੰਭਵ ਵਿਆਖਿਆ, ਸੰਪੂਰਨ ਏਇਥਰ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ, [[ਸਥੈੱਲਰ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ]] ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ ਸੀ। (Fig.&nbsp;1&#8209;3).<ref name="French"/> {{multiple image | direction = vertical | width = 220 | image1 = Aberrationseasons.svg <!-- | caption1 = --> | image2 = Stellar aberration versus the dragged aether.gif | caption2 = ਚਿੱਤਰ 1-3. (top) ਸਟੈੱਲਰ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਸਾਲ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਸਮਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (bottom) ''ਏਇਥਰ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ''—ਥਿਊਰੀ ਜੋ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਏਇਥਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਪ੍ਰਤਿ ਅਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ- ਸਟੈੱਲਰ ਅਬੇਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।<ref group="ਵਾਧੂ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ"> ਸਟੈੱਲਰ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ ਉਦੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਗਤੀ ਤਾਰੇ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;1&#8209;3 (bottom left) ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਿਰੀਖਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਕਿਸੇ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਆਈਪੀਸ ਅੰਦਰ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਟੈਲੀਸਕੋਪ ਜਰੂਰ ਹੀ ਤਾਰੇ ਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਤੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾਉ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;1&#8209;3 (bottom right) ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਏੋਇਥਰ (ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ) ਅੰਦਰ ਪਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਟੈਲੀਸਕੋਪ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਵੇਂ ਏਇਥਰ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ- ਜੇਕਰ ਵਾਸਤਵਿਕ ਹੋਵੇ- ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਟੈਲੀਸਕੋਪਾਂ ਲਈ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਲੋਪ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਾਰੇ ਦੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਆਈਪੀਸਾਂ ਅੰਦਰ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। </ref> }} 1889 ਵਿੱਚ [[ਜੌਰਜ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ ਫਿਟਜ਼ਗ੍ਰਾਲਡ]] ਅਤੇ 1892 ਵਿੱਚ [[ਹੈਂਡ੍ਰਿਕ ਲੌਰੰਟਜ਼]] ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਕਿ ਸਥਿਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਏਇਥਰ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਪਦਾਰਥਕ ਵਸਤੂਆਂ ਭੌਤਿਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਅਪਣੇ ਲਾਂਘੇ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੰਨੀ ਕੁ ਮਾਤਰਾ ਜਿੰਨਾ ਗਤੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਈਕਲਸਨ-ਮੋਰਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਨੈਗਟਿਵ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸੀ। (ਗਤੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਕੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਲੰਬਾਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦੀ।) 1904 ਤੋਂ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਨੇ ਅਪਣੀ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰਾਂ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆ਼ ਜੁਲਦੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤਾ (ਯਾਨਿ ਕਿ, [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮ]]), ਪਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜਰਾ ਵੱਖਰੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤਾ। [[ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ (ਮਕੈਨਿਕਸ)|ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] (ਫੋਰਸਾਂ ਅਤੇ ਟੋਰਕਾਂ ਅਯੇ ਗਤੀ ਉੱਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ) ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਉਸਦੀ ਥਿਊਰੀ ਨੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਭੌਤਿਕੀ ਰਚਣਹਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਭੌਤਿਕੀ ਤਰੋੜ-ਮਰੋੜ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਯੋਗ ਵਿਭਿੰਨ ਭੌਤਿਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ।<ref name="Pais">{{cite book|last1=Pais|first1=Abraham|title=""Subtle is the Lord-- ": The Science and the Life of Albert Einstein|date=1982|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=019853907X|edition=11th}}</ref>{{rp|163–174}} ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ [[ਟ੍ਰਓਟਨ-ਨੋਬਲ ਐਕਸਪੈਰੀਮੈਂਟ]] ਜਾਂ [[ਰੇਲੀਘ ਅਤੇ ਬ੍ਰੇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ]]ਾਂ ਵਰਗੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਮਯੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।<ref name="Miller">{{cite book|last1=Miller|first1=Arthur I.|title=Albert Einstein's Special Theory of Relativity|date=1998|publisher=Springer-Verlag|location=New York|isbn=0387948708}}</ref>{{rp|64}} ਫੇਰ ਵੀ, ਇਸਦੇ ਨੈਗਟਿਵ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ ਉਸਦੀ 1904 ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੈਗਟਿਵ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਉਸਦੀਆਂ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਨ। ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਨੇ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਗਲਤੀਆਂ ਸੁਧਾਰਦਿਆਂ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਏਇਥਰ ਪਛਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਵਕਤ ਦੌਰਾਨ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮ ਦੀ ਡਾਇਨੈਮੀਕਲ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।<ref name="Pais"/>{{rp|163–174}} [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਕਸਿਤ ਸਮਝ, 20ਵੀਂ-ਸਦੀ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਥਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕਾਓ ਰੱਖਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾਈਕਲਸਨ ਅਤੇ ਮੋਰਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਪਰ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਲਈ, ਉਸਦੀ ਅੰਤਿਮ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਉਹ ਬੇਮੇਲਤਾਵਾਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਸਨੇ ਓਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਝੀਆਂ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ ਦੀ ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰੀ]] ਵਿਆਖਿਅਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ 1905 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ [[ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚੁੰਬਕ ਅਤੇ ਕੰਡਕਟਰ ਸਮੱਸਿਆ]] ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਅਸਮਰੂਪਤਾਵਾਂ ਵਾਲ ਲਿਜਾਂਦਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਅਸਮਰੂਪਤਾਵਾਂ ਹਰਟਜ਼, ਲੌਰੰਟਜ਼, ਅਤੇ ਖੁਦ ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਸਮੇਤ, ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਮੰਗਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਸਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨੋਟ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀਆਂ।<ref name="Miller"/>{{rp|135–142}} ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ, ਜੋ 1905 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਰਹੱਸਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਣ ਹੱਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਅਪਣਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ [[ਕਾਇਨਾਮੈਟਿਕਸ]] (ਫੋਰਸਾਂ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਨਾ ਕਿ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਲਗਦਾ ਹੋ ਸਕੇਗਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗਣਿਤ ਪ੍ਰੋਫੈੱਸਰ [[ਹਰਮਨ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ]] ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣੀ ਸੀ।<ref name="Schutz">{{cite book|last1=Schutz|first1=Bernard|title=Gravity from the Ground Up: An Introductory Guide to Gravity and General Relativity|date=2004|publisher=[[Cambridge University Press]]|location=Cambridge|isbn=0521455065|edition=Reprint|url=https://books.google.com/books?id=P_T0xxhDcsIC|accessdate=24 May 2017|language=en}}</ref>{{rp|219}} ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਖਾਰਿਜ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ''überflüssige Gelehrsamkeit'' (ਜਰੂਰਤ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਗਿਆਨ) ਪੁਕਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਨੇ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਬਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਤਿ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਅਤੇ 1916 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਪ੍ਰਤਿ ਅਪਣੀ ਅਹਿਸਾਨਮੰਦੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨੇ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ।<ref name="Pais"/>{{rp|151–152}} ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। {{anchor|Spacetime interval}} <!-- This section is linked from [[Lorentz transformation]] --> {{multiple image|perrow = 2|total_width=300 | image1 = H A Lorentz (Nobel).jpg |width1=280|height1=396 | caption1 = ਹੈਂਡ੍ਰਿਕ ਲੌਰੰਟਜ਼ | image2 = Henri Poincaré-2.jpg |width2=371|height2=500 | caption2 = ਹੈਨਰੀ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ | image3 = Albert Einstein (Nobel).png |width3=280|height3=396 | caption3 = ਅਲਬ੍ਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ | image4 = Hermann Minkowski Portrait.jpg|width4=813|height4=1093 | caption4 = ਹਰਮਨ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ | <!--header = Figure 1-3--> | footer = <center>Figure 1-3.</center>}} ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਦਾਹਰਨ [[ਹੈਨਰੀ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ]] ਹੈ,<ref>{{Citation|author=Darrigol, O. |title=The Genesis of the theory of relativity |year=2005 |journal=Séminaire Poincaré|volume=1|pages=1–22|url=http://www.bourbaphy.fr/darrigol2.pdf|format=PDF |doi=10.1007/3-7643-7436-5_1|isbn=978-3-7643-7435-8 |bibcode=2006eins.book....1D }}</ref><ref name="Miller"/>{{rp|73–80,93–95}} ਜਿਸਨੇ 1898 ਵਿੱਚ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ।<ref>{{cite book |last1=Galison |first1=Peter |title=Einstein's Clocks, Poincaré's Maps: Empires of Time |date=2003 |publisher=W. W. Norton & Company, Inc. |location=New York|isbn=0393020010 |pages=13–47}}</ref><ref group=note> ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮਸਲਾ ਬਿਆਨ ਕਰਕੇ, ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਕਿ ਸਮੇਂ ਬਾਬਤ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਘੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ ਕਰ ਲੈਣਾ (ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲੈਣਾ) ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਘੜੀਆਂ ਦੀ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਆਪਸੀ-ਮੇਲ) ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਕ੍ਰਿਆਤਮਿਕ ਵਿਧੀ (ਕਨਵੈਂਸ਼ਨ) ਦੁਆਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਥਨ ਨੇ ਨਿਊਟਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬ੍ਰੇਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ, ਸੱਚਾ ਵਕਤ ਸਮਝਿਆ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਘੜੀਆਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਸੀ। ਇਸ ਬਿਆਨ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਾਲੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ [[ਹੈਨਰੀ ਬ੍ਰਗਸਨ]] ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਅਟੈਕ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਤਰਕ ਸੀ ਕਿ, ਵਕਤ, ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ, ਅਤੇ ਅੰਤ੍ਰਾਲ ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇ ਮਸਲੇ ਹਨ। ਗੈਲੀਸਨ (2003), “ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤੇ ਕੰਮ”</ref> 1900 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਪਛਾਣਿਆ ਕਿ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਦਾ [[ਲੋਕਲ ਟਾਈਮ]] ਦਰਅਸਲ ਓਹ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਲੌਕ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ [[ਕ੍ਰਿਆਤਮਿਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ]] ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਲੌਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।<ref group=note> ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਕ੍ਰਿਆਤਮਿਕ ਵਿਧੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ]] ਨਾਮਕ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਬਦਲ, ਮੱਧ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ੍ਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਵਿਧੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਦੋ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦੂਜੇ ਇਨਸਾਨ ਵੱਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਿਗਨਲ ਭੇਜਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਓਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਅਡਜਸਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਫਲੈਸ਼ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਣ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਗੈਲੀਸਨ (2003), ''ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਥਨ।''</ref> 1900 ਅਤੇ 1904 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਓਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਏਇਥਰ ਦੀ ਜਨਮਜਾਤ ਪਛਾਣ-ਅਯੋਗਤਾ ਸੁਝਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ [[ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਕਿਹਾ, ਅਤੇ 1905/1906 ਵਿੱਚ<ref>{{cite journal |last1=Poincare |first1=Henri |title=On the Dynamics of the Electron (Sur la dynamique de l’électron) |journal=Rendiconti del Circolo matematico di Palermo |date=1906 |volume=21 |pages=129–176 |url=https://en.wikisource.org/wiki/Translation:On_the_Dynamics_of_the_Electron_(July)#.C2.A7_9._.E2.80.94_Hypotheses_on_gravitation|accessdate=15 July 2017}}</ref> ਉਸਨੇ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੀ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਣ ਬਣਾਇਆ। ਲੌਰੰਟਜ਼ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਕਲਪਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਵਕਤ, ਉਸਨੇ [[ਫੋਰ-ਪੁਜੀਸਨ]], [[ਫੋਰ-ਵਿਲੌਸਿਟੀ]], ਅਤੇ [[ਫੋਰ-ਫੋਰਸ]] ਨਾਮਕ ਵਿਭਿੰਨ [[ਫੋਰ-ਵੈਕਟਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ 4-ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਨਵੀਨ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।<ref>{{Citation|author=Zahar, Elie|year=1989|orig-year=1983|title=Einstein's Revolution: A Study in Heuristic|chapter=Poincaré's Independent Discovery of the relativity principle |publisher=Open Court Publishing Company|location=Chicago|isbn=0-8126-9067-2}}</ref><ref name=Walter /> ਉਸਨੇ, ਫੇਰ ਵੀ, ਅਗਲੇ ਪੇਪਰਾਂ ਵਿੱਚ 4-ਅਯਾਮੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੀਸਰਚ ਦੀ ਇਹ ਲਾਈਨ “ਸੀਮਤ ਲਾਭ ਵਾਸਤੇ ਵੱਡੀ ਤਕਲੀਫ ਜਰੂਰੀ” ਕਰਦੀ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਾਡੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਢੁਕਵੀਂ ਲਗਦੀ ਹੈ।<ref name=Walter>{{cite book|author1=Walter, Scott A.|editor1-last=Renn|editor1-first=Jürgen|editor2-last=Schemmel|editor2-first=Matthias|title=The Genesis of General Relativity, Volume 3|chapter=Breaking in the 4-ਵੈਕਟਰ: the four-dimensional movement in gravitation, 1905–1910|date=2007|publisher=Springer|location=Berlin|pages=193–252|url=http://scottwalter.free.fr/papers/2007-genesis-walter.html|accessdate=15 July 2017|archiveurl=https://www.webcitation.org/6rxvbrr7g?url=http://scottwalter.free.fr/papers/2007-genesis-walter.html|archivedate=15 ਜੁਲਾਈ 2017|dead-url=no}}</ref> ਹੋਰ ਅੱਗੇ, 1909 ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਬਾਦ, ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਨੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਾਤਮਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਿਸਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।<ref name="Pais"/>{{rp|163–174}} ਇਹਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ, ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਤਰਕ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਨੇ ਉਹ ਨਹੀਂ ਖੋਜਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name=Miller/><ref name=Pais/> 1905 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਦੀ ਅਜੋਕੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ (ਭਾਵੇਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਰਤੇਂ ਬਗੈਰ)।<ref name=Miller/><ref name=Pais/> ਜਦੋਂਕਿ ਉਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਅਤੇ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਹੀ ਸੀ। ਜਿਸਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਏਇਥਰ ਦਰਮਿਆਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਖੁਦ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਅਪਣਾ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ [[ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਨਾਲ਼ੋਂ [[ਕਾਇਨਾਮੈਟਿਕਸ]] ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਅਪਣੇ ਸਾਰੇ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਕਿ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਥਿਊਰੀ ਦੋ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ: ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ 1905 ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ [[ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ]] ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪੁੰਜ]]-ਊਰਜਾ ਸਬੰਧ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ 1907 ਵਿੱਚ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਦੀ ਉਸਦੀ ਅਗਲੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਵਾਸਤੇ ਸਹਾਇਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।, ਜਿਸਨੇ ਇਨਰਸੀਅਲ ਅਤੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ, ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ ਉਸਦੀ ਊਰਜਾ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਜਦੋਂਕਿ ਇਹ ਦਿਸਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਬਾਬਤ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ,<ref name="Schutz"/>{{rp|219}} ਫੇਰ ਵੀ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ 1905 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ, ਤਾਂ ਇੱਕਹੋਰ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ, ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗਣਿਤ ਪ੍ਰੋਫੈੱਸਰ [[ਹਰਮਨ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ]], ਵੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤਾਂ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜਿਆ ਸੀ। [[ਮੈਕਸ ਬੌਰਨ]] ਨੇ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥ-ਸਹੋਯੋਗਿਕ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ:<ref name="Weinstein">{{cite web|last1=Weinstein |first1=Galina |title=Max Born, Albert Einstein and Hermann Minkowski's Space-Time Formalism of Special Relativity |url=https://arxiv.org/abs/1210.6929 |website=arXiv |publisher=Cornell University Library |accessdate=11 July 2017}}</ref> {{cquote|I ਕੋਲੋਗਨਿ ਗਿਆ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ 2 ਸਤੰਬਰ 1908 ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਲੈਕਚਰ “ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ” ਸੁਣਿਆ। […] ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਓਦੋਂ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਜਦੋਂ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਅਪਣਾ ਓਹ ਪੇਪਰ ਛਾਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਲੋਕਲ ਵਕਤਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਉੱਚਾਰੀ ਗਈ ਸੀ; ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਇਹੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਛਪਵਾਇਆ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਹਰੇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤੌਰ ਤੇ ਗਣਿਤਿਕ ਬਣਤਰ ਕੱਢਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਪਹਿਲ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਮਹਾਨ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪੂਰੀ ਸਾਂਝ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ।}} ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ 1905 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਮਾਈਕਲਸਨ ਦੇ ਹਾਨੀਕਾਰ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਅਤੇ [[ਡੇਵਿਡ ਹਿਲਬ੍ਰਟ]] ਨੇ ਲੌਰੰਟਜ਼, ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਪੇਪਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਮਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਡਵਾਂਸਡ ਸੈਮੀਨਾਰ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਦੋਂ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਨੂੰ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ ਸੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਉਹ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਦੀ ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਾਂ ਹੀ ਇਹ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਝ ਪ੍ਰਤਿ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਕਿ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਕੰਮ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੋਵੇ।<ref name="Galison">{{cite journal|last1=Galison |first1=Peter Louis|title=Minkowski's space-time: From visual thinking to the absolute world |journal=Historical Studies in the Physical Sciences |date=1979 |volume=10 |pages=85–121 |doi=10.2307/27757388 |jstor=27757388 |accessdate=}}</ref> [[File:Minkowski Diagram from 1908 'Raum und Zeit' lecture.jpg|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 1-4. 1908 ਵਿੱਚ ਅਪਣੇ “ਰਾਉਮ ਉਂਡ ਜ਼ੇਇਟ” ਲੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰੰਗ ਕੀਤਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀਪੁਣਾ]] ਅਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਸਾਲ ਕੁ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 5, 1907 ਨੂੰ “ਦੀ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ” (''Das Relativitätsprinzip'') ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਗੌਟਿੰਗਟਨ ਮੈਥੇਮੈਟੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਲੈਚਕਰ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਅਪਣੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਜਨਤਾ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਮੂਲ ਵਰਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਏਇਥਰ ਵਰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ, ਪਰ “ਅੱਨਾਲਜ਼ ਔਫ ਫਿਜ਼ਿਕਸ” (''Annalen der Physik'') ਵਿੱਚ ਇਸ ਲੈਕਚਰ ਦੇ 1915 ਵਾਲ਼ੇ ਉਸਦੇ ਮਰਣੋਪ੍ਰਾਂਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸੋਮਰਫੈਲਡ ਨੇ ਐਡਿਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੋੱਮਰਫੈਲਡ ਨੇ ਇਸ ਲੈਕਚਰ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰੂਪ ਨੂੰ ਵੀ ਐਡਿਟ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਦੀ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਵਾਲੀ ਜੱਜਮੈਂਟ ਦੋਹਰਾਈ ਜਾ ਸਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸਪਸ਼ਟਕਰਤਾ ਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਸੀ।<ref name=Weinstein/> ਦਸੰਬਰ 21, 1907 ਨੂੰ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਫੇਰ ਤੋਂ ਗੌਟਿੰਗਟਨ ਸੈਂਟੀਫਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ ਮੂਹਰੇ ਬੋਲਿਆ, ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 21, 1908 ਨੂੰ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੱਲਬਾਤ, ''ਸਪੇਸ ਐਂਡ ਟਾਈਮ'' (''Raum und Zeit''),<ref name="Minkowski_Raum_und_Zeit">{{cite journal|last1=Minkowski|first1=Hermann|title=Raum und Zeit|journal=Jahresberichte der Deutschen Mathematiker-Vereinigung |date=1909 |pages=1–14 |url=https://en.wikisource.org/wiki/Translation:Space_and_Time |trans-title=Space and Time|publisher=B.G. Teubner}}</ref> ਜਰਮਨ ਸੋਸਾਇਟੀ ਔਫ ਸਾਇੰਟਿਸਟਸ ਐਂਡ ਫਿਜ਼ੀਸ਼ੀਅਨਜ਼ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ।<ref group=note> ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਸਫੀਅਰ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) (ਜਿਵੇਂ [[ਲਾਈ ਸਫੀਅਰ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ)]] ਜਾਂ [[ਕਨਫ੍ਰਮਲ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ)]] ਜੋ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦੇ ਕੁੱਝ ਬਦਲਾਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ [[ਸਫੈਰੀਕਲ ਵੇਵ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ]]ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮਾਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ਜਿਵੇਂ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ (1912) ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ [[ਸਫੈਰੀਕਲ ਵੇਵ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ#ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਪ੍ਰਤਿ ਆਇਸੋਮੌਰਫਿਕ ਲੈਗੁਇੱਰੇ ਗਰੁੱਪ|ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਲੈਗੁਇੱਰੇ ਗਰੁੱਪ ਪ੍ਰਤਿ ਆਇਸੋਮੌਰਫਿਕ]] ਹੈ, ਜੋ ਸਫੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਸਫੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਸਤਹਿਾਂ ਨੂੰ ਸਤਹਿਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਮੋਬੀਅਸ ਗਰੁੱਪ]] (ਜੋ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਕ R3 ਵਿੱਚ ਆਈਸੋਮੀਟ੍ਰੀਆਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਪ੍ਰਤਿ ਆਇਸੋਮੌਰਫਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦਰਮਿਆਨ ਆਇਸੋਮੌਰਫਿਜ਼ਮ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪਤਾ ਲਗਾਈ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। </ref> “ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ” ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਬਦ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਸਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਇਸਲਈ, ਸਪੇਸ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਘਟ ਕੇ ਸੀਮਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕਿਸਮ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੇਗੀ।” ''ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ'' ਨੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰਾਂ (Fig.&nbsp;1&#8209;4) ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿ “ਸਥਿਰ ਅੰਤ੍ਰਾਲ” ਦੀ ਧਾਰਨਾ, ਇਸ ਅਨੁਭਵ-ਸਿੱਧ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾਲ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਦੀ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।<ref group=note>''(ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਵਿੱਚ ਗਰੁੱਪ'' '''''G''_∞''' ''ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਗਰੁੱਪ ਹੇ ਅਤੇ ਗਰੁੱਪ'' '''''G''_c''' ''ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਹੈ।)'' "ਇਸਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਰੁੱਪ '''''G''_c''' ,{{nowrap|1='''''c'' = &infin;'''}} ਵਾਸਤੇ ਹੱਦ ਅੰਦਰ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਗਰੁੱਪ '''''G''_∞''' ਦੀ ਤਰਾਂ, ਇੰਨਬਿੰਨ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪੂਰਾ ਗਰੁੱਪ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਅੰਦਰ, ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ '''''G''_c''' ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ '''''G''_∞''' ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬੁੱਧੀਯੋਗ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਕੋਈ ਗਣਿਤਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸੁਤੰਤਰ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਖੇਡ ਰਾਹੀਂ, ਇਹ ਸੋਚੇਗਾ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰੇ ਦਰਅਸਲ ਇੱਕ ਸਥਿਰਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਗਰੁੱਪ '''''G''_∞''' ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਗਰੁੱਪ '''''G''_c''' ਵਾਸਤੇ, ਜਿੱਥੇ '''''c''''' ਨਿਸਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਨਾਪ ਇਕਾਈਆਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।" ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ (1909), ''ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਥਨ''</ref> ਆਈਨਸਟਾਈਨ, ਅਪਣੇ ਵੱਲੋਂ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਦੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਰਿਜ ਕਰਦਾ ਸੀ।, ਤੇ ਇਸਨੂੰ ''überflüssige Gelehrsamkeit'' (ਜਰੂਰਤ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਗਿਆਨ) ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ, 1907 ਵਿੱਚ ਸੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਾਸਤੇ ਉਸਦੀ ਰੀਸਰਚ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋਣੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ 1916 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਪ੍ਰਤਿ ਅਪਣੀ ਸ਼ੰਕਾ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ, ਜਿਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨੇ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। <ref name="Pais"/>{{rp|151–152}} ਕਿਉਂਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ, ਇਸਲਈ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੱਜਕੱਲ “ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ” ਦੇ ਨਾਮਕ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸਟਾਈਮ == {{anchor|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਤਰਾਲ}} <!-- This section is linked from [[Lorentz transformation]] --> === ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ === [[#ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ'''''<br/> <small>'''ਨੋਟ:''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ-ਸੰਪ੍ਰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲਾ ਲੈਣ। ]] ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮਾਂ ਅੰਦਰ, ਦੋ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ [[ਦੂਰੀ]] ਨੂੰ [[ਪਾਈਥਾਗੋਰੀਅਨ ਥਿਊਰਮ]] ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: :<math>{\left(\Delta{d}\right)}^2 = {\left(\Delta{x}\right)}^2 + {\left(\Delta{y}\right)}^2 + {\left(\Delta{z}\right)}^2</math> ਭਾਵੇਂ ਦੋ ਦਰਸ਼ਕ, ਵੱਖਰੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਦੋ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੀ x,y, ਅਤੇ z ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਾਪ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਦੋਵਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਰਹੇਗੀ (ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਨਾਪ ਰਹੇ ਹਨ)। ਦੂਰੀ "[[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ([[ਸਥਿਰ]]) ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ, ਫੇਰ ਵੀ, ਦੋ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ, [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸਨ]] ਸਦਕਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਜੇਕਰ ਦੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਉਦੋਂ ਨਾਪੀ ਜਾਵੇ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦਰਸ਼ਕ ਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਦੋਵੇਂ ਬਿੰਦੂ ਵਕਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਹੋਣ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਦਰਸ਼ਕ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਥਾਨ ਤੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਵਕਤ ਤੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਸ਼ਕ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਇਨਸਾਨ ਦੋਵੇਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਵਾਪਰਦਾ ਦੇਖੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ (ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ) ਉਹ [[ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਪੁਜੀਸਨ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀ ਜਾਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਤਰਾਂ, ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪ੍ਰਭਾਵੀ [[ਦੂਰੀ]] ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਨਾਪ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ, ਦੂਰੀ ਦਾ ਤੁੱਲ [[ਅਰਸਾ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਟਾਈਮ ਇੱਕ ਚੌਥੇ ਅਯਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਸਥਾਨਿਕ ਅਯਾਮਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ ਇਸੇ ਕਾਰਨ [[ਚਾਰ-ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਲ ਸਪੇਸ|ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਯੁਕਿਲਡਨ ਸਪੇਸ]] ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਜੜ ਦੇਣ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਤੇ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਢੁਕਵੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਵੱਖਰੇ ਦਰਸ਼ਕ ਦੋ [[ਘਟਨਾ (ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ)|ਘਟਨਾਵਾਂ]] ਦਰਮਿਆਨ ਵਕਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਉੱਤੇ ([[ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਕਾਰਣ) ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ([[ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸਨ]] ਕਾਰਣ) ਅਸਹਿਮਤ ਰਹਿਣਗੇ। ਪਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ]] ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਮੁੱਹਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਵਕਤ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਨਾਪਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਖੋਜਣਗੇ। ਮੰਨ ਲਓ ਇੱਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਪਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਕਤ ਵਿੱਚ <math>\Delta t</math> ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਿਕ ਦੂਰੀ <math>\Delta x</math> ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੇਰ ਦੋਵੇਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ <math>{\left(\Delta{s}\right)}^2</math> ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਰੀ <math>\Delta{x}</math> ਅਤੇ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਰਸਾ <math>\Delta{t}</math> ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ: :<math>(\Delta s)^2 = (\Delta ct)^2 - (\Delta x)^2 </math> (ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਸਪੇਸ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ, <math>(\Delta s)^2 = (\Delta ct)^2 - (\Delta x)^2 - (\Delta y)^2 - (\Delta z)^2</math>) ਸਥਿਰਾਂਕ <math>\textrm{c}</math>, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ, ਦੂਰੀ ਨਾਪਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ (ਮੀਟਰਾਂ) ਨੂੰ, ਵਕਤ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ (ਸਕਿੰਟਾਂ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਸੰਖੇਪਤਾ ਲਈ, ਅਰਸਾ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਡੈਲਟਿਆਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਦੀ ਜਿਅਦਾਤਰ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਮਿਲ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ, <math>x</math> ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ <math>\Delta{x}</math>, ਆਦਿ। ਸਾਡਾ ਵਾਸਤਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਸਥਾਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਮੁੱਲਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਂ ਨਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲਾ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ([[ਉਰਿਜਨ]]) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਸਲਈ ਇਕਲੌਤਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਮੁੱਲ ਕੋਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। [[File:Spacetime Diagram of Two Photons and a Slower than Light Object.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-1. ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਦੋ ਫੋਟੌਨਾਂ A ਅਤੇ B, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਧੀਮੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਸਤੂ C, ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ]] ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਪਾਈਥਾਗੋਰੀਅਨ ਥਿਊਰਮ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ <math>(\textrm{c} \, t)^2</math> ਅਤੇ <math>x^2</math> ਰਕਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਮਾਈਨਸ ਦੇ ਚਿੰਨ ਦਾ ਹੀ ਫਰਕ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਮਾਤਰਾ <math>s^2</math> ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਖੁਦ <math>s</math>। ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਯੁਕਿਲਡਨ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀਆਂ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਅਰਸੇ ਨੈਗਟਿਵ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨੈਗਟਿਵ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਮੂਲਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਦੀ ਜਗਹ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ <math>s^2</math> ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਵਰਗ ਹੋਣ ਨਾਲ਼ੋਂ, ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਾਲਾ ਚਿੰਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।<ref name="Schutz"/>{{rp|217}} ਮਾਈਨਸ ਚਿੰਨ ਦੇ ਕਾਰਣ, ਦੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ <math>s^2</math> ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਪੇਸ ਨਾਲੋਂ ਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਜਿਆਦਾ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ <math>s^2</math> ਨੈਗਟਿਵ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ [[ਸਪੇਸਲਾਈਕ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਕਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਸਪੇਸ ਰਾਹੀਂ ਜਿਆਦਾ ਨਿੱਖੜਵੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਰਸੇ ਨੂੰ [[ਲਾਈਟਲਾਈਕ]] ਜਾਂ [[ਨੱਲ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਤਾਰੇ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਬੀਤੀ ਹੁੰਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਸਦੇ ਲਾਂਘੇ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ (ਸਾਡੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ) ਸਾਲਾਂ ਬਿਤਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਟਾਈਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸਤੌਰ ਤੇ ਵਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ&nbsp;2&#8209;1 ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਲਟੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਹੇ ਦੋ ਫੋਟੌਨਾਂ A ਅਤੇ B ਦੀਆਂ [[ਵਰਲਡ ਲਾਈਨਾਂ]] (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਰਸਤੇ) ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਇੱਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, C ਲਾਈਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਧੀਮੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉ਼ਦੀ ਹੈ। ਵਰਟੀਕਲ ਟਾਈਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ <math>\textrm{c}</math> ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰਾਂ ਸਕੇਲਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦੀਆੰ ਉਹੀ ਯੂਨਿਟਾਂ ਹੋਣ (ਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ) ਜੋ ਹੌਰੀਜ਼ੌਨਟਲ ਸਪੇਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੌਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਢਲਾਣ ±1 ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਫੋਟੌਨ ਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਖੱਬੇ ਜਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਦਾ ਹਰੇਕ ਮੀਟਰ, ਤਕਰੀਬਨ ਵਕਤ ਦੇ 3.3 ਨੈਨੋਸਕਿੰਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। '''ਨਾਮਕਰਨ ਉੱਤੇ ਨੋਟ:''' ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਸਾਹਿਤ ਅੰਦਰ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਚਿੰਨ ਪ੍ਰੰਪ੍ਰਾਵਾਂ ਹਨ: : <math>s^2 = (\textrm{c} t)^2 - x^2 - y^2 - z^2</math> : ਅਤੇ : <math>s^2 = - (\textrm{c} t)^2 + x^2 + y^2 + z^2</math> ਇਹ ਚਿੰਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ [[ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਸਿਗਨੇਚਰ]]ਾਂ {{nowrap|(+&thinsp;−&thinsp;−&thinsp;−)}} ਅਤੇ {{nowrap|(−&thinsp;+&thinsp;+&thinsp;+).}} ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹਨ। ਟਾਈਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅਖੀਰਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲਾਓ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫਰੇਮਾਂ}} === ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫਰੇਮਾਂ === [[#ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫਰੇਮ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] [[File:Standard configuration of coordinate systems.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-2. ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਅੰਦਰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਾ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ]] [[File:Galilean and Spacetime coordinate transformations.png|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 2-3. (a) ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਅੰਦਰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਾ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ। (b) ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ। (c) ਇੱਕ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤਰੰਗ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ।]] ਵੱਖਰੀਆਂ [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੀ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮ|ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ]] ਅੰਦਰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਨਾਪਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਵੇਲ਼ੇ, ਕਿਸੇ ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਸਮੇਤ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;2 ਵਿੱਚ, ਦੋ [[ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]]ਾਂ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਪ੍ਰੰਪ੍ਰਿਕ 3-ਸਪੇਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ) ਨੂੰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ੍ਰੇਮ S ਪਹਿਲੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਅਤੇਫ੍ਰੇਮ S’ (ਜਿਸਨੂੰ "S&nbsp;ਪ੍ਰਾਈਮ" ਉੱਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੂਜੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O′ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। * ਫ੍ਰੇਮ S ਦੇ ''x'', ''y'', ''z'' ਧੁਰੇ, ਫ੍ਰੇਮ S’ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਧੁਰਿਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਾਂਤਰ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। * ਫ੍ਰੇਮ S′, ਫ੍ਰੇਮ S ਦੀ ''x''-ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''v'' ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਫ੍ਰੇਮ S ਵਿੱਚ ਨਾਪੀ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। * ਫ੍ਰੇਮਾਂ S ਅਤੇ S′ ਦੇ ਉਰਿਜਨ ਉਦੋਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਫ੍ਰੇਮ S ਵਾਸਤੇ ਟਾਈਮ ''t'' = 0 ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫ੍ਰੇਮ S’ ਵਾਸਤੇ ''t''′ = 0 ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Collier">{{cite book|last1=Collier|first1=Peter|title=A Most Incomprehensible Thing: Notes Towards a Very Gentle Introduction to the Mathematics of Relativity|date=2014|publisher=Incomprehensible Books|isbn=9780957389458|edition=2nd}}</ref>{{rp|107}} ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;3a, ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;2 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਤੋਂ ਵਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;3b ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ S ਅਤੇ S’ ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਵਕਤਾਂ ''t''&nbsp;=&nbsp;0 (ਫ੍ਰੇਮ S ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ''t''′&nbsp;=&nbsp;0 (ਫ੍ਰੇਮ S’ ਵਿੱਚ) ਉੱਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ''ct''′ ਧੁਰਾ ਫ੍ਰੇਮ S’ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ''x''′&nbsp;=&nbsp;0 ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ''x''′&nbsp;=&nbsp;0 ਵਾਲ਼ੇ ਬਿੰਦੂ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''v'' ਨਾਲ ਫ੍ਰੇਮ S ਦੀ ''x''-ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ''ct'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਮਿਲਣ। ਇਸਲਈ, ''ct''′ ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਐਂਗਲ਼ ''θ'' ਦੁਆਰਾ ''ct'' ਧੁਰੇ ਤੋਂ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; : <math>\tan\ \theta = v/c .</math> ''x''′ ਧੁਰਾ ਵੀ ''x'' ਧੁਰੇ ਤੋਂ ਘੁਮਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੋੜ ਦੇ ਕੇਣ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਤੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤਰੰਗ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਦੀ ਢਲਾਣ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ&nbsp;±1. Fig.&nbsp;2&#8209;3c ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਘਟਨਾ P, ''x''′&nbsp;=&nbsp;0, ''ct''′&nbsp;=&nbsp;−''a'' ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤਰੰਗ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਤਰੰਗ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੋਮੇ (ਘਟਨਾ Q) ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੂਰੀ ''a'' ਜਿੰਨੀ ਦੂਰ ਸਥਿਰ ਕਿਸੇ ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੋਮੇ ਵੱਲ ''x''′&nbsp;=&nbsp;0,&nbsp;''ct''′&nbsp;=&nbsp;''a'' (ਘਟਨਾ R) ਉੱਤੇ ਪਰਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਘਟਨਾਵਾਂ P, Q, R ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;3b ਵਿੱਚ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਵਾਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਰਸਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ&nbsp;=&nbsp;1 and&nbsp;−1 ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ΔPQR ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਵਾਲ਼ੀ ਤਿਕੋਣ ਰਚਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ OP&nbsp;=&nbsp;OQ&nbsp;=&nbsp;OR, ਇਸਲਈ ''x''′ ਅਤੇ ''x'' ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਣ ਜਰੂਰ ਹੀ ''θ'' ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।<ref name="Collier"/>{{rp|113–118}} ਜਦੋਂਕਿ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਅਜਿਹੇ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਵਾਲੇ ਧੁਰੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਕੋਣਾਂ ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫ੍ਰੇਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਕਿਊਟ ਐਂਗਲ਼ ਉੱਤੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਧੁਰਿਆਂ ਨਾਲ ਵਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਸਮਾਨ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਮਰੂਪਤਾ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਨਾ ਰੋਕੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲ਼ੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਕਿਸੇ [[ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਪਲੇਨ]] ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਮੈਪ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਓਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤਾਕਤਵਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਧਰਤੀ ਦੀ ਇੱਕ [[ਮਰਕੇਟਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ]] ਉੱਤੇ ਮੈਪ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋਣ, ਪੋਲਾਂ (ਗ੍ਰੀਨਲੈਂਡ ਅਤੇ ਅੰਟਾਰਕਟਿਕਾ) ਨਜ਼ਦੀਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜਾਂ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਅਕਾਰ ਭੂ-ਮੱਧ-ਰੇਖਾ ਨੇੜੇ ਧਰਤੀ ਪੁੰਜਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰੀ (ਵਧੇ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਲਾਈਟ ਕੋਨ}} === ਲਾਈਟ ਕੋਨ === {{main|ਲਾਈਟ ਕੋਨ}} [[#ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] {{anchor|Figure 2-4}} [[File:ModernPhysicsSpaceTimeA.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-4. ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ, ਭੂਤਕਾਲ, ਅਤੇ "ਹੋਰ ਸਭ ਜਗਹ" ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।]] ਚਿੱਤਰ. 2-4 ਵਿੱਚ, ਘਟਨਾ&nbsp;O ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋ ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਮੂਲ ਘਟਨਾ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਰੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋ ਰੇਖਾਵਾਂ ਓਹ ਚੀਜ਼ ਰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਦੀ [[ਲਾਈਟ ਕੋਨ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੀ [[ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨ]] (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;5) ਜੋੜਨ ਨਾਲ ਇਹ ਦਿੱਖ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ [[ਕੋਨ|ਸਮਕੋਣ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਕੋਨਾਂ]] ਅਪਣੇ ਅਪਾਈਸਾਂ&nbsp;O ਉੱਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਕੋਨ ਭਵਿੱਖ (t>0) ਵੱਲ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਦੂਜੀ ਕੋਨ ਭੂਤਕਾਲ (t<0) ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [[File:World line.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-5. 2D ਸਪੇਸ + ਇੱਕ ਟਾਈਮ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਈਟ ਕੋਨ]] ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਦੋਹਰੀ) ਕੋਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਅਪੈਕਸ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲਾਈਟਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ [[ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਡਿਸਟੈਂਸ]] ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਕਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਧ [[ਟਾਈਮ]] (ਅਸਥਾਈ ਦੂਰੀ) ਰਾਹੀਂ ਅਪੈਕਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਦੇ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] ਭਵਿੱਖ ਰਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ਭੂਤਕਾਲ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਘਟਨਾਵਾਂ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] ਭੂਤਕਾਲ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਲਈ ''ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਅਰਸਿਆਂ'' ਵਿੱਚ &Delta;''ct'', &Delta;''x'' ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਅਰਸਿਆਂ ਨੂੰ ਪੌਜ਼ੀਟਿਵ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਲਾਈਟਕੋਨ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਰਚਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ [[ਸਮਾਂ|ਸਮੇਂ]] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ [[ਸਪੇਸ]] ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਦਾ [[ਸਪੇਸਲਾਈਕ]] ਖੇਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਰਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;4. ਵਿੱਚ “ਹੋਰ ਸਭ ਬਾਕੀ ਕਿਸੇ ਜਗਹ” ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੁਦ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਉੱਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ &nbsp;O ਤੋਂ [[ਲਾਈਟਲਾਈਕ]] (ਜਾਂ “ਨੱਲ ਸੈਪਰੇਟਿਡ”) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਸਦਕਾ, ਸਾਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ (ਨਿਰੀਖਕ) ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੇ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਇਸ ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਗੇ।<ref name="Schutz"/>{{rp|220}} ਲਾਈਟ ਕੋਨ [[ਕਾਰਣਾਤਮਿਕਤਾ]] ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। &nbsp;O ਦੇ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ D (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;4) ਦੇ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲਾਈਟ-ਸਪੀਡ-ਤੋਂ-ਧੀਮੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸੰਕੇਤ ਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਵਾਸਤੇ ਘਟਨਾ&nbsp;D ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਅਸਰ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜੋ O ਰਾਹੀਂ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸਰ ਪੁਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ, A ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ O ਦੇ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਸਿਗਨਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਪੀਡ ਤੇ ਸਫਰ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਭੂਤਕਾਲ ਲਾਈਟ ਕੋਨ O ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਅਸਰ ਪਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਸਿਗਨਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਸਫਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਘਟਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ&nbsp;B or&nbsp;C, ਜੋ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ (ਬਾਕੀ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਤੇ), ਨਾ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਘਟਨਾ&nbsp;O ਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਸਿਗਨਲ ਪ੍ਰਣਾਲ਼ੀ ਅਪਣਾ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਨਤਾ ਅਧੀਨ, ਘਟਨਾ&nbsp;O ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਦੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|last1=Curiel|first1=Erik|last2=Bokulich|first2=Peter|title=Lightcones and Causal Structure|url=https://plato.stanford.edu/entries/spacetime-singularities/lightcone.html|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|accessdate=26 March 2017}}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ}} === ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ === [[#=== ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ ===|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] {{anchor|ਚਿੱਤਰ 2-6}} [[File:Relativity of Simultaneity Animation.gif|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-6. ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ]] ਸਾਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਵਾਸਤੇ, ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਦੀ ਭਵਿੱਖ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਘਟਨਾ, ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਵਾਸਤੇ, ਭੂਤਕਾਲ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਘਟਨਾ, ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਟਾਈਮ-ਲਾਈਕ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਪਹਿਲਾਂ-ਬਾਦ ਸਬੰਧ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]] ਕਿਹੜੀ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਸਪੇਸਲਾਈਕ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। {{nowrap|1=''v'' = 0}} ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ [[#ਚਿੱਤਰ 2-4|'''ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;4''']] ਵਾਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਘਟਨਾ&nbsp;C, ਘਟਨਾ&nbsp;O, ਤੋਂ ਬਾਦ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਟਨਾ&nbsp;B, ਘਟਨਾ&nbsp;O ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰਦੀ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੱਖਰੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਇਹਨਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ-ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਉਲਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਰਸੇ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਤਰਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਿਰੀਖਣ ਕਿ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ [[ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|last1=Savitt|first1=Steven|title=Being and Becoming in Modern Physics. 3. The Special Theory of Relativity|url=https://plato.stanford.edu/entries/spacetime-bebecome/#Spec|website=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|accessdate=26 March 2017}}</ref> ਚਿੱਤਰ. 2-6 ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅੰਦਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਫਰੇਮਾਂ” ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;3 ਵਾਸਤੇ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਿੰਨੇ ਘਟਨਾਵਾਂ {{nowrap|1=(A, B, C)}}, {{nowrap|1=''v'' = 0}} ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। {{nowrap|1=''v'' = 0.3 ''c''}} ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ਼੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕ੍ਰਮ {{nowrap|1=''v'' = 0.3 ''c''}} ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ। {{nowrap|1=''v'' = −0.5 ''c''}} ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ਼੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਾਪਰਦੇ ਦਿਸਣ ਦਾ ਕ੍ਰਮ {{nowrap|1=A, B, C}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਟੀ ਰੇਖਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵੱਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੇ ਪਾਸਟ ਤੋਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ “ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਤਹਿ” ਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਰੋਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭੂਰਾ ਖੇਤਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਥਿਰ ([[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]]) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਉੰਨਾ ਹੀ ਡਿਸਟੈਂਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕੋਈ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨਾਪੇਗਾ ਜੇਕਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਤਤਕਾਲੀਨ ਨਾਪਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸਤਰਾਂ ਕੋਈ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ “[[ਪ੍ਰੌਪਰ ਡਿਸਟੈਂਸ]]”, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਸ਼ੁੱਧ ਦੂਰੀ = <math display="inline">\sqrt{-s^2}.</math> ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਪ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ਇੱਕ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਓੰਨਾ ਹੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਨਾਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕੋਈ ਕਲੌਕ ਵਧਦੀ ਜਾਂ ਘਟਦੀ ਹੋਈ ਟਿੱਕ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰੇਗਾ। ਇਸਤਰਾਂ ਕੋਈ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਸਪਰ ਅਰਸਾ ''ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ'' = <math display="inline">\sqrt{s^2}</math> ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਪ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|220–221}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ}} === ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ === [[#ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] {{anchor|ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਤੇ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਲਪ੍ਰਬੋਲੇ}} [[File:Spacelike and Timelike Invariant Hyperbolas.png|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 2-7. (a) ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ। (b) ਦੋ ਸ਼ੀਟਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ੀਟ ਦੇ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੋਅਇਡ।]] ਸਧਾਰਨ [[ਯੁਕਿਲਡਨ ਸਪੇਸ]] ਅੰਦਰ, ਕਿਸੇ [[ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ]] ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ [[ਦੂਰੀ]] ਤੇ ਸਥਿਤ [[ਬਿੰਦੂ]]ਆਂ ਦਾ [[ਸੈੱਟ]], ਕੋਈ [[ਚੱਕਰ]] (ਦੋ ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ), ਜਾਂ ਕੋਈ [[ਸਫੀਅਰ]] (ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ) ਰਚਦਾ ਹੈ। [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਵਿੱਚ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਉੱਤੇ ਬਿੰਦੂ, ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ [[ਕਰਵ]] ([[ਵਕਰ]]) ਰਚਦੇ ਹਨ; : <math>c^2 t^2 - x^2 = \text{some constant}</math> ਉੱਪਰਲੀ ਉਦਾਹਰਨ ਇੱਕ ''x''&ndash;''ct'' ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਦੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ. 2-7a ਵਿੱਚ, ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਵਾਲਾ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਵਖਰੇਵੇਂ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਹਰੇ ਰੰਗਾ ਵਾਲੇ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਵਖਰੇਵੇਂ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। '''ਨਾਮਕਰਨ ਬਾਰੇ ਨੋਟ:''' ਗੁਲਾਬੀ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ, ਜੋ ''x'' ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] (ਸਪੇਲਾਈਕ ਨਹੀਂ) ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਉਹ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰਸਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਰਕੇ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਹਰੇ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ, ਜੋ ''ct'' ਧੁਰਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, [[ਸਪੇਸਲਾਈਕ]] ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਰੇ ਅਰਸੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਰਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;7b ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਪੇਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵਾਧੂ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨ ਅੰਦਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ੀਟ ਦੇ [[ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੋਆਇਡ]] ਰਚਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਦੋ ਸ਼ੀਟਾਂ ਦੇ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੋਆਇਡ ਰਚਦੇ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ}} === ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ === [[#ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] [[File:Spacetime diagram of invariant hyperbola.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-8. ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ ਅਜਿਹੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਪੀਡਾਂ ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਲੌਕ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਫਿਕਸ ਪ੍ਰੌਪਰ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ।]] ਚਿੱਤਰ. 2-8 ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ [[ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ]] ਤੋਂ 5&nbsp;ਮੀਟਰ (ਤਕਰੀਬਨ {{val|1.67|e=−8|u=s}}) ਦੇ [[ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ]] ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੱਖਰੀਆਂ [[ਸੰਸਾਰ]] [[ਰੇਖਾ]]ਵਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਪੀਡਾਂ ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ [[ਕਲੌਕ]] ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]] ਪ੍ਰਤਿ ਰੁਕੇ ਹੋਏ (ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ) ਕਲੌਕ ਦੀ [[ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ]] [[ਵਰਟੀਕਲ]] (ਖੜਵੀਂ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਿਆ ਗਿਆ ਬੀਤਿਆ [[ਸਮਾਂ]] ਪ੍ਰੌਪਰ ਸਮੇਂ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 0.3''c'' ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਕਲੌਕ ਵਾਸਤੇ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਬੀਤਿਆ ਸਮਾਂ 5.24 ਮੀਟਰ ({{val|1.75|e=−8|u=s}}) ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ 0.7''c'' ਉੱਤੇ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਕਿਸੇ ਕਲੌਕ ਲਈ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਿਆ ਗਿਆ ਬੀਤਿਆ ਵਕਤ 7.00 ਮੀਟਰ ({{val|2.34|e=−8|u=s}}) ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ [[ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਨਾਮਕ ਵਰਤਾਰਾ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤੇਜ਼ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਕਲੌਕ ਪ੍ਰੌਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਡੀ ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਟਿੱਕ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ (ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ) ਜਿਆਦਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ x&ndash;ਧੁਰੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਦੂਰੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref name="Schutz"/>{{rp|220–221}} ਵੱਖਰੀਆਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅੰਦਰਲੇ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪੀ ਗਈ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਪਰਸਪ੍ਰਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਅਪਣੀ ਫ਼ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਅਪਣੀ ਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਦੌੜਦੇ ਨਾਪੇਗਾ। {{anchor|ਚਿੱਤਰ 2-9}} [[File:Animated Spacetime Diagram - Length Contraction.gif|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-9. ਇਸ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਅੰਦਰ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰੌਡ ਦੀ 1&nbsp;m ਲੰਬਾਈ, ਜਿਵੇਂ ਪਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਨਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਘਟਿਆ ਡਿਸਥੈਂਸ OC ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।]] [[ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ]] ([[ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ]]), ਦੇਰੀ (ਡੀਲੇਸਨ) ਦੀ ਤਰਾਂ, ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਹੈ। ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਨਾਪ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਦੇ ਨਾਪ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੋਣ। ਪਰ ਓਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ, ਰੈਫ਼੍ਰੈਂਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਤੋਂ ਤਤਕਾਲੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ. 2-9 ਇੱਕ 1&nbsp;m ਰੌਡ ਦੀ ਗਤੀ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ 0.5&nbsp;''c'' ਉੱਤੇ ''x'' ਧੁਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਨੀਲੇ ਪੱਟੇ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਰੌਡ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਅੰਤਲੇ-ਸਿਰਿਆਂ ਦੀਆਂ [[ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ]]ਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ 1&nbsp;m ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਰਸੇ ਦੁਆਰਾ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰੇ O ਅਤੇ B ਜਦੋਂ {{′|''t''}}&nbsp;=&nbsp;0 ਤੋਂ ਨਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਫ੍ਰੇਮ S’ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਪਰ ਫ੍ਰੇਮ S ਅੰਦਰਲੇ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਲਈ, ਘਟਨਾਵਾਂ O ਅਤੇ B ਤਤਕਾਲੀਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਲੰਬਾਈ ਨਾਪਣ ਵਾਸਤੇ, ਫ੍ਰੇਮ S ਦਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰੌਡ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ਨੂੰ x-ਧੁਰੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਪਣੀਆੰ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟੇ ਗਏ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਰੌਡ ਦੀ [[ਵਰਲਡ-ਸ਼ੀਟ]] ਦੀ x-ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਅੱਗਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਘਟੀ ਹੋਈ ਲੰਬਾਈ OC ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।<ref name="Collier"/>{{rp|125}} (ਨਾ ਦਿਖਾਈ ਗਈ) A ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਖੜਵੀਂ ([[ਵਰਟੀਕਲ]]) ਰੇਖਾ ਡਰਾਈਂਗ ਜੋ x-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟੇ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ, ਭਾਵੇਂ OB ਦੀ ਤਰਾਂ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਦੇ ਨ਼ਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇਤਰਾਂ OA ਵੀ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਹੋਰਾੰ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਦਾ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੰਗੜੇ ਹੋਏ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ === {{main|ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ}} ==== ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ==== [[#ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਿਗਿਆਸੂਆਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧੀ-ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਗਦੇ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਚਿੰਤਾ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ A, ਔਬਜ਼ਰਵਰ B ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਦੌੜਦਾ ਨਾਪਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਦਾ ਕਾਰਣ A ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਸਪੀਡ v ਉੱਤੇ B ਦਾ ਗਤੀ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਰਿਲਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਬਜ਼ਰਵਰ B ਵੀ ਇਸੇਤਰਾਂ A ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਵਾਲ ਹੈ ਜੋ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਝ ਦੇ ਧੁਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।"<ref name="Schutz"/>{{rp|198}} ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ, A ਅਤੇ B ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਨਾਪ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। B ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਕਲੌਕ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਟਿੱਕ-ਟਿੱਕ ਦੀ ਦਰ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, A ਨੂੰ ਜਰੂਰ ਹੀ ਅਪਣੇ ਦੋ ਕਲੌਕ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਪਹਿਲਾ ਓਹ ਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕਰੇਗਾ ਜਿੱਥੇ B ਦਾ ਕਲੌਕ ”B ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ” ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਟਿੱਕ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਕਲੌਕ, ਓਹ ਸਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰੇਗਾ ਜਿੱਥੇ B ਦਾ ਕਲੌਕ ”B ਦੀ ਅਗਲੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ” ਇਸਦੀ ਦੂਜੀ ਟਿੱਕ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਔਬਜ਼ਰਵਰ A ਨੂੰ ਦੋ ਕਲੌਕਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ B ਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਤਿੰਨ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਪ ਵਿੱਚ ਸਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। A ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਕਲੌਕ A ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਇਜ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, B ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਕਲੌਕ ਉਸਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ A ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਦੀ ਓੱਥੇ ਟਿੱਕ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਦਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ਸਿੰਕ੍ਰੋਨਾਈਜ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਣੇ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ A ਦੇ ਕਲੌਕ ਅਪਣੇ ਟਿੱਕ ਕੱਢਦੇ ਹਨ। ਇਸਤਰਾਂ, A ਅਤੇ B ਹਰੇਕ ਹੀ ਤਿੰਨ ਕਲੌਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਸੈੱਟਾਂ ਨਾਲ ਅਪਣੇ ਅਪਣੇ ਨਾਪ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਨਾਪ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ, ਇਸਲਈ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਜਨਮਜਾਤ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਲਏ ਗਏ ਨਾਪ ਇਸਤਰਾਂ ਉਲਟੇ ਤੌਰ ਤੇ ”ਅਨੁਕੂਲ” ਹੋਣਗੇ ਕਿ, ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਦੌੜਦਾ ਨਾਪੇ, ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪਹਿਲੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਚਲਦਾ ਹੀ ਨਾਪੇਗਾ।<ref name="Schutz"/>{{rp|198–199}} ਪਰਸਪਰ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, [[#ਚਿੱਤਰ 2-9|'''ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;9''']] ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ (ਪ੍ਰਾਈਮ ਨਾ) ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਫ੍ਰੇਮਾਂ, ਕਿਸੇ [[ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਐਂਗਲ]] ਦੁਆਰਾ ਪਰਸਪਰ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ#ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ|ਘੁਮਾਈਆਂ ਹੋਇਆਂ]] ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ (ਜੋ ਯੁਕਿਲਡਨ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਅੰਦਰ ਸਧਾਰਨ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਤੁੱਲ ਹੈ)।<ref group=note> ਕਿਸੇ [[ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਪਲੇਨ]] ਅੰਦਰ, ਸਧਾਰਨ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਕਿਸੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਬਗੈਰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ, ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਰੋਟੇਸ਼ਨ [[ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਮੈਟ੍ਰਿਕ]] ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।</ref> ਇਸ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਕਾਰਨ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਮੀਟਰ-ਸਟਿੱਕ ਦੀ, ਪ੍ਰਾਈਮ ਨਾ ਕੀਤੇ x-ਦੁਰੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ, ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਇਸੇ ਤਰਾਂ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਈਮ-ਨਾ-ਕੀਤੀ ਮੀਟਰ-ਸਟਿੱਕ ਦੀ, ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ x’-ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟੀ ਗਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਵੀ ਅਗਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [[File:Spacetime Diagrams of Mutual Time Dilation.gif|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-10. ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ]] ਚਿੱਤਰ. 2-10 ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਬਾਬਤ ਪਿਛਲੀ ਚਰਚਾ ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਘਟਨਾਵਾਂ A ਅਤੇ C, ਘਟਨਾ O ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਅਰਸਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਈਮ-ਨਾ-ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ A ਅਤੇ B ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੋਣ ਦੀ ਤਰਾਂ ਨਾਪੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨਾਲ਼ੋਂ ਪ੍ਰਾਈਮ-ਨਾ-ਕੀਤੇ-ਗਏ-ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਵਕਤ ਬੀਤਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ C ਅਤੇ D ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪ੍ਰਾਈਮ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨਾਲ਼ੋਂ ਪ੍ਰਾਈਮ-ਕੀਤੇ-ਗਏ-ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਵਕਤ ਬੀਤਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨੇ ਦੂਜੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Collier"/>{{rp|124}} ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ਬਦ [[ਨਾਪ]] ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨਤਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਓ। ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਗਤੀ ਦੀ [[ਅਵਸਥਾ]] ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵ ਕੀਤੀ ਗਈ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ, ਪਰ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਪ੍ਰਤਿ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]] ਦੀਆਂ [[ਔਬਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ]]ਾਂ (ਨਿਰੀਖਣਾਂ) ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ. 2-10 ਵਿੱਚ, x-ਧੁਰੇ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਵਾਹੀ ਗਈ ਹਰੇਕ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਾਈਮ-ਨਾ-ਕੀਤੇ ਗਏ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਵਾਸਤੇ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਓਸ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ''ct'' ਦਾ ਮੁੱਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, {{′|''x''}} ਧੁਰੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਾਂਤਰ ਵਾਹੀ ਗਈ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਲਈ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਓਸ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ {{′|''ct''}} ਦਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਸਮਾਂ-ਮੁੱਲ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ==== [[#ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਪ੍ਰਤਿ ਮੁਢਲੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਅਕਸਰ [[ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਰਮਿਆਨ ਫਰਕ ਨੂੰ ਕਲਪਿਤ ਕੀਤੇ [[ਪੈਰਾਡੌਕਸ]]ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਪਹੇਲੀਆਂ, ਦਰਅਸਲ, ਵਾਸਤਵਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਕੇਵਲ ਗਲਤ-ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਜਾਂ ਗਲਤ-ਸਮਝੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ]] ਦੇ ਤੁਲਨਾਯੋਗ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]]ਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਡੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹਨ। ਇਲਾਜ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਸਮਝ-ਵਿਰੋਧੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਤਿ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜੋਕੀ ਸਹਿਜ-ਸਮਝ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਤਰੀਕਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।<ref name="Schutz1985">{{cite book|last1=Schutz|first1=Bernard F.|title=A first course in general relativity|date=1985|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|isbn=0521277035|page=26}}</ref> [[ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ]] ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਜੁੜਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ (ਟਵਿਨਾਂ) ਵਾਲਾ ਇੱਕ [[ਸੋਚ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਿਸੇ ਉੱਚ-ਸਪੀਡ ਰੌਕਟ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਤੇ ਖੋਜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਉਸਦਾ ਜੁੜਵਾਂ ਭਰਾ ਉਸਤੋਂ (ਉਮਰ ਵਿੱਚ) ਜਿਆਦਾ ਉਮਰ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਬੁਝਾਰਤ ਭਰਿਆ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੇਕ ਟਵਿਨ ਦੂਜੇ ਟਵਿਨ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦਿਸੇਗਾ, ਕਿ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਦੂਜਾ ਜਣਾ ਜਿਆਦਾ ਉਮਰ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ਕਿਸੇ ਤੀਜੇ ਕਲੌਕ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਨੂੰ ਮੁਕਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਪਰਸਪਰ ਟਾਈਮ ਦੇਰੀ ([[ਡੀਲੇਸ਼ਨ]]) ਵਾਸਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨੂੰ ਸਾਈਡ ਤੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|207}} ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, [[ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ]] ਕੋਈ ਸ਼ੁੱਧ ਪਹੇਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਅੰਦਰ ਇਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਰ ਕਿ ਕੋਈ ਪਹੇਲੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਇਸ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਕੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਸਾਰੀਆਂ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਿਰਫ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਟਵਿਨ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਐਕਸਲ੍ਰੇਟਿੰਗ ਅੰਤ੍ਰਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਟਵਿਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਫਰਕ ਨਿਰੀਖਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪਛਾਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਟਵਿਨ ਨੂੰ ਘਰ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤਣਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਅਪਣੇ ਰੌਕਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਘਰ-ਰੁਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਟਵਿਨ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ।<ref name="Weiss"/> [[File:Introductory Physics fig 4.9.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 2-11. ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਦੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਵਿਆਖਿਆ]] ਇਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝ ਸਕੀਏ ਕਿ ਕਿਉਂ ਇਹ ਫਰਕ ਟਵਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਰਕ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਗਹਿਰੇ [[ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ]] ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;11 ਦੇ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ। ਇਹ x-ਧੁਰੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਰਹੇ ਇੱਕ ਟਵਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਮਾਮਲਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਘਰ-ਠਹਿਰੇ ਟਵਿਨ ਦੇ ਖੜਨ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ, ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਬਾਬਤ ਬਿਲਕੁਲ ਕੁੱਝ ਵੀ [[ਬੁਝਾਰਤ]] ਭਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। O ਤੋਂ C ਤੱਕ ਦੀ ਟਵਿਨ ਦੀ [[ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ]] ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾਪੇ ਗਏ [[ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ]], ਅਤੇ C ਤੋਂ B ਤੱਕ ਨਾਪੇ ਗਏ ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ ਦਾ ਜੋੜ ਕੇ O ਤੋਂ A ਤੋਂ B ਤੱਕ ਦੇ ਨਾਪੇ ਗਏ ਘਰ-ਠਹਿਰੇ ਟਵਿਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਟਵਿਨ ਦੁਆਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ ਦੀ ਕੁੱਲ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕਰਵ (ਵਕਰ) ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਵਕਰਿਤ ਰਸਤਿਆਂ ([[ਕੰਪਲੈਕਸ ਟ੍ਰੈਜੈਕਟ੍ਰੀ]]ਆਂ) ਯਾਨਿ ਕਿ, [[ਲਾਈਨ ਇੰਟਗ੍ਰਲ|ਪਾਥ ਇੰਟਗ੍ਰਲ]] ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।<ref name="Weiss">{{cite web |last1=Weiss |first1=Michael |title=The Twin Paradox |url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/TwinParadox/twin_paradox.html |website=The Physics and Relativity FAQ|accessdate=10 April 2017}}</ref> ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੇਕਰ ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਟਵਿਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚਰਚਾ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਵੇਇੱਸ ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਘਰ-ਠਹਿਰਨ ਵਾਲੇ ਟਵਿਨ ਨੂੰ ਟੇਰੈਂਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਟਵਿਨ ਨੂੰ ਸਟੈੱਲਾ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Weiss"/> ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਟੈੱਲਾ ਕਿਸੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਤੱਥ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਤੇ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਹੱਲ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।<ref name="Weiss"/> ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇਸਤਰਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਸਟੈੱਲਾ ਦੀ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਟ੍ਰਿੱਪ ਲਈ ਗਤੀਹੀਣ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੁੜਨ ਵਾਸਤੇ ਅਪਣੇ ਰਾਕਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਸੂਡੋਫੋਰਸ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੋਰਸ ਨਾਕਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Weiss"/> [[#ਚਿੱਤਰ 2-6|'''Figs.&nbsp;2&#8209;6''']] ਅਤੇ 2&#8209;11 ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ (ਸਤਹਿਾਂ) ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੇ x-ਧੁਰੇ (xy-ਪਲੇਨ) ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੈੱਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;11 ਵਿੱਚ, ਨੀਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਟੇਰੈਂਸ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ, ਸਟੈੱਲਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਉਸਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। (ਟੇਰੈਂਸ, ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀਆਂ ਲੇਟਵੀਆਂ (ਹੌਰੀਜ਼ੌਂਟਲ) ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਨੂੰ ਦੇਖੇਗਾ)। ਸਟੈੱਲਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਬਾਹਰੀਹੱਦ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲੀ ਹੱਦ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ, ਉਹ ਅਪਣੇ ਕਲੌਕ ਨਾਲ਼ੋਂ ਟੇਰੈਂਸ ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਸਮੇਂ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਚਿੱਤਰ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਨੀਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ), ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਐਂਗਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਿਸਕਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਟੇਰੈਂਸ ਦੇੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਸਕਿਪ-ਓਵਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਟੈੱਲਾ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਸਦੀ ਅਪਣੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਲਈ, ਉਸਦੇ ਟ੍ਰਿਪ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਤੇ, ਸਟੈੱਲਾ ਖੋਜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਟੇਰੈਂਸ ਉਸ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉਮਰ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। <ref name="Weiss"/> ਭਾਵੇਂ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਟਵਿਨ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ, ਫੇਰ ਵੀ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਾ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਵਿਸ਼ੇ ਪ੍ਰਤਿ ਕੁੱਝ ਵਾਧੂ ਗਹਿਰੀ-ਸਮਝ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਟੈੱਲਾ ਕਿਸੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਟੈੱਲਾ ਦੀ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਤੇ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਟ੍ਰਿਪ ਵਾਸਤੇ ਗਤੀਹੀਣ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਇੰਜਣ ਦੇ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਜਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਉਸਦੀ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਟੇਰੈਂਸ ਦਾ ਕਲੌਕ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਲਈ ਅਪਣੇ ਰਾਕਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਫ੍ਰੇਮ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਬਲ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਧੱਕ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ। ਟੈਰੈਂਸ ਓਸ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਉੱਚਾ ਦਿਸੇਗਾ ਅਤੇ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਕਾਰਣ, ਉਸਦਾ ਕਲੌਕ ਤੇਜ਼ ਭੱਜਦਾ ਦਿਸੇਗਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਰਹੇ ਕਿ ਟੇਰੈਂਸ ਦੀ ਉਮਰ ਸਟੈੱਲਾ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬੀਤੀ ਹੋਵੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਿਸ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ।<ref name="Weiss"/> ਜਿਵੇਂ ਅਗਲੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ [[#ਵਕਤ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ|ਵਕਤ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ]] ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਆਰਗੂਮੈਂਟਾਂ ਨਜਲ ਲਈ ਬਾਹਰੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਥਿਊਰੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰੇਗੀ ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੇਗੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਊਟਨ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|16}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ}} === ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ === <!-- NOTE TO FUTURE EDITORS!!! THIS SECTION IS INTENDED TO PROVIDE A GENTLE INTRODUCTION TO SPACETIME. TO THE LIMIT OF WHAT IS FEASIBLE, AVOID MATHEMATICS. IF YOU ARE EAGER TO SHARE YOUR KNOWLEDGE OF SOME HIGHLY TECHNICAL MATERIAL, PUT YOUR CONTRIBUTION IN ONE OF THE LATER SECTIONS OF THIS ARTICLE AND NOT HERE. WE SHOULD ENDEAVOR TO KEEP THIS INTRODUCTION UNDERSTANDABLE BY THE MAIN TARGET AUDIENCE, WHICH I HAVE ENVISIONED TO BE A TYPICAL HIGH SCHOOL SCIENCE STUDENT. --> [[#ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] ਇਹ ਜਾਣ-ਪਛਾਣਾਤਮਿਕ ਹਿੱਸਾ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੇ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਹੈ। [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] [[ਫਲੈਟ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਗਰੈਵਿਟੀ]] ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਭ ਜਗਹ ਇੱਕਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਸਥਿਰ [[ਪਿਛੋਕੜ]] ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ। [[ਗਰੈਵਿਟੀ]] ਦੀ [[ਹਾਜ਼ਰੀ]] ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਕ੍ਰਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮਾਂ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਅੰਦਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵਾਂ, ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਮੋੜ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਗਹ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ (ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ) ਹਨ।<ref name="Schutz"/>{{rp|221}} ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਵਰਤਾਰੇ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਬਾਦ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗਣਿਤ == {{anchor|ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ}} === ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ === <!-- NOTE TO FUTURE EDITORS!!! THE "BASIC MATHEMATICS OF SPACETIME" SECTION IS INTENDED TO PROVIDE A GENTLE INTRODUCTION TO THE MATHEMATICS OF SPACETIME. TO THE LIMIT OF WHAT IS FEASIBLE, KEEP TO BASIC ALGEBRA. IF YOU ARE EAGER TO SHARE YOUR KNOWLEDGE OF SOME HIGHLY TECHNICAL MATERIAL, PUT YOUR CONTRIBUTION IN ONE OF THE LATER SECTIONS OF THIS ARTICLE AND NOT HERE. WE SHOULD ENDEAVOR TO KEEP THIS BASIC MATHEMATICS SECTION UNDERSTANDABLE BY THE MAIN TARGET AUDIENCE, WHICH I HAVE ENVISIONED TO BE A TYPICAL HIGH SCHOOL SCIENCE STUDENT. --> {{main|ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਗਰੁੱਪ}} [[#ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’<br/> <small>'''ਨੋਟ:''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ-ਸੰਪ੍ਰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲਾ ਲੈਣ। ]] ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮੰਤਵ, ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਨਾਪਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫ੍ਰੇਮ S ਵਿੱਚ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮੇਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਲੌਕਾਂ {{nowrap|1=(''x'', ''y'', ''z'', ''t'')}} (ਦੇਖੋ [[#ਚਿੱਤਰ 1-1|'''ਚਿੱਤਰ.&nbsp;1&#8209;1''']]) ਦੇ ਜਾਲ ਉੱਤੇ ਨਾਪਿਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਫ੍ਰੇਮ S’ ਅੰਦਰਲਾ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਉਸਦੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਵਿੱਚ ਓਸੇ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਮੇਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ {{nowrap|1=({{′|''x''}}, {{′|''y''}}, {{′|''z''}}, {{′|''t''}})}} ਕਲੌਕਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਨੂੰ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ([[ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ]]) ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਸੈੱਟ ਸਾਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ {{nowrap|1=(''x'', ''y'', ''z'', ''t'')}} ਨੂ੍ੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ {{nowrap|1=({{′|''x''}}, {{′|''y''}}, {{′|''z''}}, {{′|''t''}})}} ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਤੇ ਕਿ ਦੋ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਮਿਆਰੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਇਹ ਅਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ {{nowrap|1=(''x'', ''y'', ''z'')}} ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂਤਰ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ {{nowrap|1=''t'' = 0}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ {{nowrap|1={{′|''t''}} = 0}} ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:<ref>{{cite book|last1=Mould|first1=Richard A.|title=Basic Relativity |date=1994 |publisher=Springer |isbn=9780387952109 |page=42|edition=1st|accessdate=22 April 2017|url=https://books.google.com/books?id=lfGE-wyJYIUC&pg=PA42}}</ref><ref>{{cite book|last1=Lerner|first1=Lawrence S.|title=Physics for Scientists and Engineers, Volume 2|date=1997|publisher=Jones & Bartlett Pub |isbn=9780763704605 |page=1047|edition=1st |accessdate=22 April 2017|url=https://books.google.com/books?id=B8K_ym9rS6UC&pg=PA1047}}</ref> :<math>x' = x - v t </math> :<math>y' = y </math> :<math>z' = z </math> :<math>t' = t .</math> [[File:Galilean Spacetime and composition of velocities.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-1. '''ਗੈਲੀਲੀਅਨ''' ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਤੇ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਕੰਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ]] ਚਿੱਤਰ. 3-1 ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਊਟਨ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ, ਸਮਾਂ [[ਯੂਨੀਵਰਸਲ]] (ਸੰਸਾਰੀ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਵਿਲੌਸਟੀ]]।<ref name="Bais"/>{{rp|36–37}} ਅੱਗੇ ਲਿਖਿਆ ਸੋਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚਾਰੋ: ਲਾਲ ਤੀਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ 0.4&nbsp;c ਉੱਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕੋਈ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਰੇਲਗੱਡੀ ਅੰਦਰ, ਕੋਈ ਯਾਤਰੀ ਗੋਲੀ ਸ਼ੂਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ 0.4&nbsp;c ਦੀ ਸਪੀਡ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨੀਲ ਤੀਰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਪਟੜੀ ਉੱਤੇ ਖੜਾ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਗੋਲੀ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨੂੰ 0.8&nbsp;c ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਮੂਲ ਉਮੀਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ, ਮੰਨ ਲਓ ਫ੍ਰੇਮ S ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੇਮ S’ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''v'' ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਫ੍ਰੇਮ S’ ਅੰਦਰ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਿਲੌਸਿਟੀ {{′|''u''}} ਨਾਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਫ੍ਰੇਮ S ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''u'' ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਕਿਉਂਕਿ {{nowrap|1=''x'' = ''ut''}}, {{nowrap|1={{′|''x''}} = ''x'' − ''vt''}}, ਅਤੇ {{nowrap|1=''t'' = {{′|''t''}}}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਅਸੀਂ {{nowrap|1={{′|''x''}} = ''ut'' − ''vt''}} = {{nowrap|1=(''u'' − ''v'')''t''}} = {{nowrap|1=(''u'' − ''v''){{′|''t''}}}} ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ {{nowrap|1={{′|''u''}} = {{′|''x''}}/{{′|''t''}}}} ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ :<math>u' = u - v</math>&nbsp;&nbsp;or&nbsp;&nbsp;<math>u = u' + v ,</math> ਜੋ ਸਾਂਝੀ-ਸਮਝ '''ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜ ਵਾਸਤੇ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਨਿਯਮ''' ਹੈ। [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ ਬਣਤਰ}} === ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ ਬਣਤਰ === {{main|ਵਿਲੌਸਟੀ ਜੋੜ ਫਾਰਮੂਲਾ}} [[#ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ ਬਣਤਰ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] [[File:Relativistic composition of velocities.svg|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 3-2. ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ ਬਣਤਰ]] [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]]ਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਕਾਫੀ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਘਟਾਉਣ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਸ਼ੌਰਟਹੈਂਡ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, :<math>\beta = v/c</math> ਚਿੱਤਰ. 3-2a ਇੱਕ ਲਾਲ ਟ੍ਰੇਨ ([[ਰੇਲਗੱਡੀ]]) ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ {{nowrap|1=''v''/''c'' = ''&beta;'' = ''s''/''a''}} ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਟ੍ਰੇਨ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮੱਥੇ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਯਾਤਰੀ {{nowrap|1={{′|''u''}}/''c'' = {{′|''&beta;''}} = ''n''/''m''}} ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਸ਼ੂਟ ਕਰਦਾ ਹੇ, ਜਿੱਥੇ ਦੂਰੀ ([[ਡਿਸਟੈਂਸ]]) ਨੂੰ ਲਾਲ {{′|''x''}} ਧੁਰੇ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਕਿਸੇ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਾਲੇ x-ਧੁਰੇ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ। ਜਿਵੇਂ ਨੀਲੇ ਤੀਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗੋਲੀ ਦੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''u'' ਕੀ ਹੈ? ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;2b ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜ ਵਾਸਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਫਾਰਮੂਲਾ ਜੋ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ: * ਜੇਕਰ {{′|''u''}} ਅਤੇ ''v'' ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਕੰਪੇਅਰ (ਤੁਲਨਾ) ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਗੁਣਨਫਲ {{′|''vu''}}/''c''² ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਨਤੀਜਾ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਜੋੜ ਲਈ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਫਾਰਮੂਲੇ (ਨਿਊਟਨ ਦੇ ਫਾਰਮੂਲੇ) ਵਰਗਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ''u''&nbsp;=&nbsp;{{′|''u''}}&nbsp;+&nbsp;''v''। ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਫਾਰਮੂਲਾ ਨਿਮਨ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਲਾਗੂਹੋਣਯੋਗ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਫਾਰਮੂਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। * ਜੇਕਰ {{′|''u''}} ਨੂੰ ''c'' ਬਰਾਬਰ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਫਾਰਮੂਲਾ, ''u''&nbsp;=&nbsp;''c'' ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ''v'' ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੀਮਤ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਵਿਲੌਸਟੀ ਸਾਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕੋ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਸੋਮੇ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਣ।<ref name="Bais"/>{{rp|49}} [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਦੋਹਰਾਅ}} === ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਦੋਹਰਾਅ === {{main|ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ|ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ}} [[File:Spacetime Diagrams Illustrating Time Dilation and Length Contraction.png|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 3-3. ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ]] [[#ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਦੋਹਰਾਅ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨ ਬਾਰੇ, ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਰਚਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਅਸਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਮਾਤ੍ਰਾਤਮਿਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀਆਂ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲ ਹੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;3 ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ, ਸਰਲ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਪੁਨਰ-ਨਾਮਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਘਟਾਉਣ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ''ct''&nbsp ਲਈ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸ਼ੌਰਟਹੈਂਡ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੈਰਾਇਟੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ;: :<math>\Tau = ct</math> ਅਤੇ <math>w = ct</math> ਆਮ ਹਨ। :ਪ੍ਰੰਪਰਾ <math>c = 1.</math> ਦੀ ਅਕਸਰ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [[File:Lorentz factor.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-4. ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ]] ਚਿੱਤਰ. 3-3a ਵਿੱਚ, ਹਿੱਸੇ ''OA'' ਅਤੇ ''OK'' ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਨੂੰ ਅਨੁਪਾਤ ''OB''/''OK'' ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] [[ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲਾ]] ਸਮੀਕਰਨ {{nowrap|1={{math|''w'' {{=}} {{radical|''x''^{<small>2</small>} + ''k''^{<small>2</small>}}}}}}} ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ''k''&nbsp;=&nbsp;''OK'', ਅਤੇ ਲਾਲ ਰੇਖਾ, ''w''&nbsp;=&nbsp;''x''/''&beta;''&nbsp;=&nbsp;''xc''/''v'' ਸਮੀਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗਤੀ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਅਲਜਬ੍ਰਿਕ ਦਖਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ <math display="inline">OB = OK / \sqrt{1 - v^2/c^2} </math> ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਰਗਮੂਲ ਚਿੰਨ ਸਮੇਤ ਵਾਲੀ ਸਮੀਕਰਨ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਟਾ ਇਹ ਸਮੀਕਰਨ (1/ਸਮੀਕਰਨ) ਨੂੰ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗ੍ਰੀਕ ਅੱਖਰ ਗਾਮਾ <math>\gamma</math> ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:<ref name=Forshaw>{{cite book|last1=Forshaw|first1=Jeffrey|last2=Smith|first2=Gavin|title=Dynamics and Relativity|date=2014|publisher=John Wiley & Sons|isbn=9781118933299|page=118|url=https://books.google.com/books?id=5TaiAwAAQBAJ|accessdate=24 April 2017|language=en}}</ref> :<math>\gamma = \frac{1}{\sqrt{1 - v^2/c^2}} = \frac{1}{\sqrt{1 - \beta^2}} </math> ਅਸੀਂ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ''v'', ''c'' ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ <math>\gamma</math> ਵਾਸਤੇ ਸਮੀਕਰਨ ਭੌਤਿਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ''c'', ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਭਵ ਸਪੀਡ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਦ, ਅਸੀਂ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸੇ ਵੀ ''v'' ਲਈ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਭਾਵੇਂ [[ਕਰਵ]] ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਿਮਨ ਸਪੀਡਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ ਇੱਕ ਦੇ ਅੱਤ (ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ) ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ. 3-3b ਵਿੱਚ, ਹਿੱਸੇ ''OA'' ਅਤੇ ''OK'' ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨ ਨੂੰ ਅਨੁਪਾਤ ''OB''/''OK'' ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ ਦੀ ਸਮੀਕਰਨ {{nowrap|1={{math|''x'' {{=}} {{radical|''w''^{<small>2</small>} + ''k''^{<small>2</small>}}}}}}} ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ''k''&nbsp;=&nbsp;''OK'', ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਬੈਂਡ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਲੋਪ (ਢਲਾਣ) 1/''&beta;''&nbsp;=&nbsp;''c''/''v'' ਵਾਲੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਰੌਡ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਘਟਨਾ&nbsp;A ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਇਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; (''x'',&nbsp;''w'')&nbsp;=&nbsp;(''&gamma;k'',&nbsp;''&gamma;&beta;k'')। ਕਿਉਂਕਿ A ਅਤੇ B ਰਾਹੀਂ ਸਪਰਸ਼ ਰੇਖਾ ਦੀ ਸਮੀਕਰਨ ''w''&nbsp;=&nbsp;(''x''&nbsp;−&nbsp;''OB'')/''&beta;'' ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਅਸੀਂ ''&gamma;&beta;k''&nbsp;=&nbsp;(''&gamma;k''&nbsp;−&nbsp;''OB'')/''&beta;'' ਅਤੇ; :<math>OB/OK = \gamma (1 - \beta ^ 2) = \frac{1}{\gamma}</math> ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ}} === ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ === {{main|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ}} [[#ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] [[ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ]] ਅਤੇ [[ਵਿਲੌਸਟੀ]]ਆਂ ਦੇ [[ਜੋੜ]] ਦੇ ਉਹਨਾ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸਾਂਝੀ-ਬੁੱਧੀ ਦੇ [[ਨਿਯਮ]], ਪਲੇਨਾਂ, ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗੇਂਦਾਂ ਦੇ ਸਾਡੇ ਸਧਾਰਨ ਘੱਟ-[[ਸਪੀਡ]] ਵਾਲੇ [[ਸੰਸਾਰ]] ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੱਧ-1800ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ, [[ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ]] ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਤਮਿਕਤਾ ਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ [[ਵਿਸੰਗਤੀ]]ਆਂ ([[ਬੇਮੇਲਤਾ]]ਵਾਂ) ਖੋਜਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ [[ਵਿਲੌਸਟੀ]]ਆਂ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਜੋੜ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦੀਆਂ ਸਨ। [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੂਜੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਅੰਦਰ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ ਦਿਸਦਾ ਹੈ: :<math>\begin{align} t' &= \gamma \left( t - \frac{v x}{c^2} \right) \\ x' &= \gamma \left( x - v t \right)\\ y' &= y \\ z' &= z \end{align}</math> ਉਲਟੀਆਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਇਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ: :<math>\begin{align} t &= \gamma \left( t' + \frac{v x'}{c^2} \right) \\ x &= \gamma \left( x' + v t' \right)\\ y &= y' \\ z &= z' \end{align}</math> ਜਦੋਂ ''v'' ≪ ''c'' ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ''v''²/c² ਅਤੇ ''vx''/''c''² ਰਕਮਾਂ ਜ਼ੀਰੋ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ <math>t' = \gamma ( t - v x/c^2),</math> <math>x' = \gamma( x - v t) </math> ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਇਸੇਤਰਾਂ ਲਿਖਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅਕਸਰ ਸਾਡਾ ਭਾਵ ਵਾਸਤਵਿਕ ਤੌਰ ਤੇ <math>\Delta t' = \gamma (\Delta t - v \Delta x/c^2),</math> <math>\Delta x' = \gamma(\Delta x - v \Delta t) </math> ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ, ਬਹਾਦਰ ਬਣਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਨੂੰ ਡੈਲਟਿਆਂ ਟੌਪੌਲੌਜੀ ਬਗੈਰ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ''x'' ਦਾ ਅਰਥ &Delta;''x'' ਹੈ, ਆਦਿ। ਅਸੀਂ, ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। '''ਨਾਮਕਰਨ ਉੱਤੇ ਨੋਟ:''' ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਨੂੰ ਨੌਰਮਲ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਕਹਿਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਉਲਟ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤਵਹਿਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਵੱਖਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸੈੱਟ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਸੈੱਟ ਪੁਕਾਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਲਟ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸੂਖਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ S ਫ੍ਰੇਮ ਸਿਰਫ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ {{′|''S''}} ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਉਲਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਲਈ, ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਦੇਣਾ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ''v'' ਨੂੰ −''v'' ਨਾਲ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਹੀ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|71–79}} <small>'''ਉਦਾਹਰਨ:''' ਟੇਰੈਂਸ ਅਤੇ ਸਟੈੱਲਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਸਪੇਸ ਰੇਸ ਉੱਤੇ ਹਨ। ਟੇਰੈਂਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਔਫੀਸ਼ੀਅਲ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਸਟੈੱਲਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗੀ ਹੈ। {{nowrap|1=''t'' = {{′|''t''}} = 0}} ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ, ਸਟੈੱਲਾ ਦਾ ਸਪੇਸ਼-ਸ਼ਿਪ ਤਤਕਾਲੀਨ ਇੱਕ ਸਪੀਡ 0.5&nbsp;''c'' ਤੱਕ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਦੀ [[ਦੂਰੀ]] 300 ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਕਿੰਟ (ਤਕਰੀਬਨ {{val|90.0|e=6|u=km}}) ਹੈ। ਟੇਰੈਂਸ ਸਟੈੱਲਾ ਨੂੰ ਫਿਨਿਸ਼-ਲਾਈਨ ਕਲੌਕ ''t''&nbsp;=&nbsp;600.00&nbsp;s ਤੇ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਟੈੱਲਾ ਅਪਣੇ ਸ਼ਿਪ-ਕ੍ਰੋਨੋਮੀਟਰ ਉੱਤੇ ਟਾਈਮ {{nowrap|1={{′|''t''}} =}}&nbsp;{{nowrap|1=<math>\gamma</math>(t − vx/c²)}} = 519.62&nbsp;s ਹੁੰਦਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਓਂ ਹੀ ਉਹ ਫਿਨਿਸ਼ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੇ ਅੰਤ-ਲਾਈਨ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ 259.81 ਲਾਈਟ-ਸੈਕੰਡ (ਤਕਰੀਬਨ {{val|77.9|e=6|u=km}}) ਹੁੰਦਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। </small> 1). [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ ==== {{main| ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ}} [[File:Derivation of Lorentz Transformation.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-5. ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ]] 1905 ਵਿੱਚ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਉਰਿਜਿਨਲ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਾਦ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ| ਕਈ ਦਰਜਣਾਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ]] ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦਾ ਅਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੋਕਸ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ [[ਡੈਰੀਵੇਸ਼ਨ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]] (ਸਥਿਰਤਾ) ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਫੇਰ ਵੀ ਹੋਰ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂਆਂ ਫਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਨੂੰ, ਇਹ ਅਲਟ੍ਰਨੇਟਿਵ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ [[ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਪਿੱਛੇ ਛੁਪੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਮੰਨੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਪਾਏ ਗਏ ਕਣਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਇੱਕਦਮ (ਤਤਕਾਲੀਨ) ਸੰਚਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਕਦਾ।<ref>{{cite book|last1=Landau|first1=L. D.|last2=Lifshitz|first2=E. M.|title=The Classical Theory of Fields, Course of Theoretical Physics, Volume 2|date=2006|publisher=Elsevier|location=Amsterdam|isbn=9780750627689|pages=1–24|edition=4th}}</ref> ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਡੈਰੀਵੇਸ਼ਨ ਜੋ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;5 ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮਿਸ਼ਰਣ, [[ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ]], ਅਤੇ [[ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ]] ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਾਇਸ<ref name="Bais"/>{{rp|64–66}} ਦੀ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਘਟਨਾ&nbsp;P ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ (''w'',&nbsp;''x'') ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਾਲੇ ਰੈਸਟ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ({{′|''w''}},&nbsp;{{′|''x''}}) ਲਾਲ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਹਨ ਜੋ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]] [[ਪੈਰਾਮੀਟਰ]] ''&beta;''&nbsp;=&nbsp;''v''/''c'' ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ {{′|''w''}} ਅਤੇ {{′|''x''}} ਨੂੰ ''w'' ਅਤੇ ''x'' ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ? (ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰਾਂ, ਬਿਲਕੁਲ) ਉਲਟ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ ਅਸਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। #ਅਸੀਂ ਓਹ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਲੰਬਾਈ ਫੈਲਾਓ/ਸੁੰਗੜਨ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ''y{{'}}'' ਜਰੂਰ ਹੀ ''y'' ਬਰਾਬਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ {{′|''z''}} ਜਰੂਰ ਹੀ ''z'' ਬਰਾਬਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਤੇਜ਼ ਗਤੀਸ਼ੀਲ 1&nbsp;m ਗੇਂਦ ਕਿਸੇ 1&nbsp;m ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸੁਰਾਖ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਇੱਕ-ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਫੈਲਾਓ/ਸੁੰਗੜਨ ਇਸ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।<ref name="Morin">{{cite book|last1=Morin|first1=David|title=Special Relativity for the Enthusiastic Beginner|date=2017|publisher=CreateSpace Independent Publishing Platform|isbn=9781542323512}}</ref>{{rp|27–28}} #ਡਰਾਇੰਗ ਤੋਂ, ''w'' = ''a'' + ''b'' ਅਤੇ ''x''&nbsp;=&nbsp;''r''&nbsp;+&nbsp;''s''। #ਸਮਰੂਪ ਤਿਕੋਣਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਪਿਛਲੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ''s''/''a''&nbsp;=&nbsp;''b''/''r'' = ''v''/''c''&nbsp;=&nbsp;''β''। #ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਕਾਰਨ, ''a''&nbsp;=&nbsp;''&gamma;''{{′|w''}}। #ਸਮੀਕਰਨ (4) ਨੂੰ ''s''/''a''&nbsp;=&nbsp;''β'' ਵਿੱਚ ਭਰਦੇ ਹੋਏ ''s''&nbsp;=&nbsp;{{′|''&gamma;w''}}''β'' ਮਿਲਦਾ ਹੈ। #ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਅਤੇ ਸਮਰੂਪ ਤਿਕੋਣਾਂ ਸਾਨੂੰ ''r''&nbsp;=&nbsp;{{′|''&gamma;x''}} ਅਤੇ ''b''&nbsp;=&nbsp;''&beta;r'' = ''&beta;&gamma;''{{′|''x''}} ਦਿੰਦੇ ਹਨ। # ''s'', ''a'', ''r'' ਅਤੇ ''b'' ਵਾਸਤੇ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟੈਪ&nbsp;2 ਵਿੱਚ ਭਰਨ ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਇਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ; #:<math>w = \gamma w' + \beta \gamma x' </math> #:<math>x = \gamma x' + \beta \gamma w' </math> ਉੱਪਰਲੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਉਲਟ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ t ਅਤੇ x ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਦਲਵੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ''ct'' ਨੂੰ ''w'' ਲਈ, {{′|''ct''}} ਨੂੰ {{′|''w''}} ਲਈ, ਅਤੇ ''v''/''c'' ਨੂੰ ''&beta;'' ਵਾਸਤੇ ਭਰਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਲਟ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਤੋਂ, ਫਾਰਵਰਡ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਨੂੰ {{′|''t''}} ਅਤੇ {{′|''x''}} ਵਾਸਤੇ ਵਿਓੰਤਬੰਦ ਕਰਕੇ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਰੇਖਿਕਤਾ ==== ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗਣਿਤਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਲੀਨੀਅਰਟੀ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ''x{{'}}'' ਅਤੇ ''t{{'}}'' ਨੂੰ ''x'' ਅਤੇ ''t'' ਦੇ ਇੱਕ ਰੇਖਿਕ ਮੇਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਬਗੈਰ ਉੱਚ ਪਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਰੇਖਿਕਤਾ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪਰਵਰਤਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਮੌਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ (ਚੁੱਪਚਾਪ) ਓਦੋਂ ਮੰਨ ਲਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਡੈਰੀਵੇਸ਼ਨ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ, ਕਿ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਸਭ ਥਾਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|67}} ਸਾਰੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਗਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਨਾ ਹੋਣ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਰਹਿਣਗੇ।<ref name="Morin"/>{{rp|72–73}} ਕੋਈ ਵੀ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਪਣੇ ਨਾਪ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੰਪ੍ਰਾਵਾਂ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਰਨਗੀਆਂ।<ref name="Schutz"/>{{rp|190}} ਲੀਨੀਅਰਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੋ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ (ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ) ਲੜੀਵਾਰ (ਕ੍ਰਮਵਾਰ) ਲਾਗੂ (ਅਪਲਾਈ) ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਇੱਕ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। <small>'''ਉਦਾਹਰਨ:''' ਟੇਰੈਂਸ ਸਟੈੱਲਾ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਤੋਂ 0.500&nbsp;c ਤੇ ਦੂਰ ਜਾਂਦੀ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਪਣੇ ਨਾਪਾਂ ਨਾਲ ਸਟੈੱਲਾ ਦੇ ਨਾਪਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਲਈ ''&beta;''&nbsp;=&nbsp;0.500 ਸਮੇਤ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਟੈੱਲਾ, ਅਪਣੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਉਰਸੁਲਾ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਤੋਂ 0.250&nbsp;c ਉੱਤੇ ਦੂਰ ਜਾਂਦੀ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਪਣੇ ਨਾਪਾਂ ਨਾਲ ਉਰਸੁਲਾ ਦੇ ਨਾਪਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ''&beta;''&nbsp;=&nbsp;0.250 ਸਮੇਤ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਵਰਤ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਰੇਖਿਕਤਾ ([[ਲੀਨੀਅਰਟੀ]]) ਅਤੇ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਾਵਟ ਕਰਕੇ, ਟੇਰੈਂਸ ਅਪਣੇ ਨਾਪਾਂ ਨਾਲ ਉਰਸੁਲਾ ਦੇ ਨਾਪਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ''&beta;''&nbsp;=&nbsp;0.666 ਸਮੇਤ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ।</small> [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ}} === ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ === {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ|ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ}} [[#ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] [[ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਰੀਸੀਵਰ ਅਤੇ ਸੋਰਸ (ਸੋਮੇ) ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰੰਗ ਦੀ ਵੇਵਲੈਂਥ ([[ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ]]) ਜਾਂ [[ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਲਤਾ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਥਾ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ: (1) ਸੋਮੇ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਰੀਸੀਵਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਇੱਨਬਿੰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਨ (ਲੌਂਗੀਟਿਊਡਨਲ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ), ਅਤੇ (2) ਗਤੀਆਂ ਕਹੀ ਗਈ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਸਮਕੋਣ ਤੇ ਹਨ ([[ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]])। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਕਥਾ-ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਖੋ-ਓਹਲੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਅੱਧ-ਵਿਚਕਾਰ ਜਿਹੇ ਦੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ==== ਲੌਂਗੀਟਿਊਡਨਲ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ==== ਕਲਾਸੀਕਲ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਉਹਨਾਂ ਤਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਨ ਅੰਦਰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਅਵਾਜ਼ ਤਰੰਗਾਂ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ, ਅਤੇ ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਸੋਮਿਆਂ ਅਤੇ ਰੀਸੀਵਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਮਾ, ਰੀਸੀਵਰ ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਮਾਧਿਅਮ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਤੇ ਕਿ ਰੀਸਵਰ ਮਾਧਿਅਮ ਪ੍ਰਤਿ ਠਹਿਰੀ ਹੋਈ (ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ) ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੋਮਾ ਰੀਸੀਵਰ ਤੋਂ ''&beta;_s'' ਦੇ ਵਿਲੌਸਟੀ ਪੈਰਾਮੀਟਰ ਲਈ ''v_s'' ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਦੂਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ''f'' ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ; : <math>f = \frac{1}{1+\beta _s}f_0</math> ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਅਜਿਹਾ [[ਸੀਨਾਰੀਓ]] ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸੋਰਸ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਰੀਸੀਵਰ ਸੋਰਸ ਤੋਂ ''&beta;_r'' ਦੇ ਵਿਲੌਸਟੀ ਪੈਰਾਮੀਟਰ ਲਈ ''v_r'' ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ, ਸਗੋਂ ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਤਰੰਗਾਂ ਦੀ ਟ੍ਰਾਂਸਮਿਸ਼ਨ ਵਿਲੌਸਟੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਿਰੀਖਤ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ''f'' ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ; : <math>f = (1-\beta _r)f_0</math> [[File:Spacetime Diagram of Relativistic Doppler Effect.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-6. ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਅਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਰੀਸੀਵਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਸੋਮੇ ਜਾਂ ਸੋਮੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਰੀਸੀਵਰ ਦੀ ਗਤੀ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;6 ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰੀਸੀਵਰ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਸੋਮੇ ਤੋਂ ''&beta;'' ਵਿਲੌਸਟੀ ਪੈਰਾਮੀਟਰ ਨਾਲ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸੋਮੇ ਅਤੇ ਰੀਸੀਵਰ ਦਰਮਿਆਨ ਸਮੇਂ ''w'' ਉੱਤੇ ਨਿਖੇੜ (ਸੈਪ੍ਰੇਸ਼ਨ) ''&beta;w'' ਹੈ। ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਕਾਰਨ, ''w&nbsp;=&nbsp;&gamma;w{{'}}'' ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨ ਦੀ ਸਲੋਪ -1 ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ T&nbsp;=&nbsp;''w+&beta;w'' = ''&gamma;w{{'}}''(1''+&beta;'') ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਤਰਾਂ, [[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਇਸਤਰਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ<ref name="Bais"/>{{rp|58–59}} ::<math>f = \sqrt{\frac{1 - \beta}{1 + \beta}}\,f_0.</math> [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ==== [[File:Transverse Doppler effect scenarios.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-7. ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀਨਾਰੀਓ]] ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਇੱਕ ਸੋਰਸ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੀਸੀਵਰ ਕੋਈ ਵੀ ਡੌਪਲਰ ਸ਼ਿਫਟ ਡਿਟੈਕਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਉਮੀਦ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਹੀ ਹੋਵੇ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਜਦੋਂ ਢੁਕਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਸ਼ਿਫਟ ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੁੱਲ ([[ਐਨਾਲੌਗ]]) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਇਹ ਹਨ:<ref name="Morin"/>{{rp|94–96}} {{plainlist| * ਚਿੱਤਰ. 3-7a. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੋਮਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਵੇ, ਰੀਸੀਵਰ ਦੇ ਦੇਖਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਨਾਪ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੋਮਾ ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਪਹੁੰਚ ਉੱਤੇ ਹੋਵੇ? * ਚਿੱਤਰ. 3-7b. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੋਮਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਨਾਪ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਰੀਸੀਵਰ, ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਨਜ਼ਕੀਤਾਮਿਕ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ? * ਚਿੱਤਰ. 3-7c. ਜੇਕਰ ਰੀਸੀਵਰ ਸੋਮੇ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਕਿਸੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਰੀਸੀਵਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਪੀ ਗਈ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? * ਚਿੱਤਰ. 3-7d. ਰੀਸੀਵਰ ਦੁਆਲੇ ਕਿਸੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਸੋਮੇ ਲਈ, ਰੀਸੀਵਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? }} ਸੀਨਾਰੀਓ (a) ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸੋਮਾ ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰੀਸੀਵਰ ਨੂੰ ਵੱਜਣ ਵਾਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਰਅਸਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੋਮਾ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੌਂਗੀਟਿਊਡਨਲ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰੀਸੀਵਰ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਚਲਾਕੀ ਭਰਿਆ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। S’ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੋਮੇ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਹ ਪਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੂਰੀ ਬਨਾਮ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ (ਯਾਨਿ ਕਿ, dr/dt&nbsp;=&nbsp;0 ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ r ਰੀਸੀਵਰ ਅਤੇ ਸੋਮੇ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਅਤੇ ਇਸਤਰਾਂ ਕੋਈ ਲੌਂਗੀਟਿਊਡਨਲ ਡੌਪਲਰ ਸ਼ਿਫਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸੋਮਾ ਰੀਸੀਵਰ ਨੂੰ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ''f{{'}}'' ਵਾਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਚਮਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰੀਸੀਵਰ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਂ-ਦੇਰੀ ਕਰਦਾ ਵੀ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫ੍ਰੇਮ &nbsp;S ਵਿੱਚ, ਇਸਤਰਾਂ ਰੀਸੀਵਰ ਇਸ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਵਾਲੀ [[ਬਲੀਊਸ਼ਿਫਟਡ]] ਰੋਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਚਮਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; :<math>f = f' \gamma = f' / \sqrt { 1 - \beta ^2 }</math> ਸੀਨਾਰੀਓ (b) S ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਬੈਸਟ (ਚੰਗਾ) ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰੀਸੀਵਰ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਰੀਸੀਵਰ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਚਮਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੋਮਾ ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਸੋਮਾ ਹੁਣ ਗਤੀ ਕਰ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਮੇ ਦਾ ਕਲੌਕ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ dr/dt ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ 0 ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਸੋਮੇ ਤੋਂ ਇਸ ਨਜ਼ਦੀਕਾਤਮਿਕ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਨਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਸ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਨਾਲ [[ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟਡ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ; :<math>f = f' / \gamma = f' \sqrt { 1 - \beta ^2 }</math> ਸੀਨਾਰੀਓ (c) ਅਤੇ (d) ਨੂੰ ਸਰਲ ਸਮਾੰ ਦੇਰੀ ਤਰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। (c) ਵਿੱਚ, ਰੀਸੀਵਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਸੋਮੇ ਤੋਂ <math>\gamma</math> ਦੇ ਇੱਕ ਫੈਕਟਰ ਰਾਹੀਂ ਬਲੀਊਸ਼ਿਫਟਡ ਹੋਇਆ ਵਿਆ (ਹੋਇਆ) ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ (d) ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰੈਡਸ਼ਿਫਟਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਦਿਸਦੀ ਕਠਿਨਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਰਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਲੌਕ ਉੱਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਕਲੌਕ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀਨ ਸਪੀਡ ਹੀ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਂਦੇ ਵਕਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (ਇਸਦਾ ਉਲਟ, ਫੇਰ ਵੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ)। <ref name="Morin"/>{{rp|94–96}} ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਖਿਸਕਾਅ (ਸ਼ਿਫਟ) ਦੀਆਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਸਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆੰ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਸੀਨਾਰੀਓ (b) ਜਾਂ (d) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।<ref group=note> ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਸਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰੈਡਸ਼ਿਫਟ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੱਛਣਬੱਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਇੱਕ ਸੈਂਟਰੀਫਿਊਗ ਰੋਟਰ ਅਤੇ ਰਿੱਮ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਅਬਜ਼ੌਰਬਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮੌਸਬਾਓਇਰ ਸੋਰਸ ਸੈਟਅਪ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਬਲੀਊਸ਼ਿਫਟ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ [[ਈਵਜ਼-ਸਟਿਕਲਵੈਲ ਪ੍ਰਯੋਗ#ਸਾਪੇਖਿਕ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ|ਕੁੰਡਿਗ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।</ref> [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ}} === ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ === {{main|ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ|ਮੋਮੈਂਟਮ|ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ}} [[#ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] ==== ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਚਾਰ ਅਯਾਮਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਉਣਾ ==== [[File:Relativistic spacetime momentum vector.svg|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 3-8. ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ]] [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੀ ਗਤੀ ਦੀ [[ਅਵਸਥਾ]] ਨੂੰ ਇਸਦੇ [[ਪੁੰਜ]] ਅਤੇ ਇਸਦੀ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]] ਦੁਆਰਾ ਲੱਛਣਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਲੀਨੀਅਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]], ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੇ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ [[ਯੁਕਿਲਡਨ ਵੈਕਟਰ|ਵੈਕਟਰ]] ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਓਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵਿਲੌਸਿਟੀ: '''''p'''''&nbsp;=&nbsp;''m'''v''''' ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੇ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ [[ਬੰਦ ਸਿਸਟਮ]] ਬਾਹਰੀ ਫੋਰਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਕੁੱਲ ਲੀਨੀਅਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। [[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅੰਦਰ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਨੂੰ ਚਾਰ [[ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ]]ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਮੋਮੈਂਟਮ]] [[ਵੈਕਟਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਟਾਈਮ]] [[ਕੰਪੋਨੈਂਟ]] ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] [[ਮੋਮੈਂਟਮ]] [[ਵੈਕਟਰ]] ਨੂੰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ]] ਵੈਕਟਰ ''(x,&nbsp;t)'' ਦੀ ਤਰਾਂ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਵਾਸਤੇ, ਅਸੀਂ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;8a ਵਿੱਚ, ਇਹ ਜਾਂਚਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਕਣ [[ਰੈਸਟ]] ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਕਿਵੇਂ ਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਦਾ [[ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ]] ਕੰਪੋਨੈਂਟ 0 ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ''p&nbsp;=&nbsp;0'', ਪਰ ਟਾਈਮ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''mc'' ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਪੁਰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਪੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾੰ ਕਿ ''(mc){{'}}&nbsp;=&nbsp;&gamma;mc'' ਅਤੇ ''p{{'}}&nbsp;=&nbsp;−&beta;&gamma;mc'' ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਲ ਧੁਰੇ ਗਾਮੇ ਤੋਂ ਪੁਨਰ-ਪੈਮਾਨਾਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;8b ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਓਵੇਂ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰੋਂ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਪੁਰਜੇ (ਕੰਪੋਨੈਂਟ) ਅਨੰਤ ਤੱਕ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫ੍ਰੇਮ ਦੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''c'' ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|84–87}} ਅਸੀਂ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ [[ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਸਮੀਕਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰਾਂਗੇ। [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਮੋਮੈਂਟਮ ==== [[File:Calculating the energy of light in different inertial frames.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-9. ਵੱਖਰੀਆਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੀ ਕਣ, ਜਾਂ [[ਫੋਟੌਨ]], ''c'' ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ [[ਸਥਿਰਾਂਕ]] ਹੈ। ਇਹ ਕਥਨ ਕੋਈ [[ਟਾਓਟੌਲੌਜੀ]] (ਪੁਨਰ-ਦੋਹਰਾਅ) ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਅਜੋਕੀਆਂ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਥਿਰ ਸਪੀਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ-ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਸਲਈ ਫੋਟੌਨ ਕਿਸੇ ਲਾਈਟ-ਲਾਈਕ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਢੁਕਵੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ਅੰਦਰ, ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਪੁਰਜੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ]] ਦੀ [[ਮੈਕਸਵੈਲ ਦੀ ਥਿਊਰੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਚੁੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ([[ਰੇਸ਼ੋ]]) ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ: ''E/p&nbsp;=&nbsp;c''। ਪੁਨਰ-ਵਿਵਸਿਥ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ''E/c''&nbsp;=&nbsp;''p'', ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੌਨਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਪੁਰਜੇ (ਕੰਪੋਨੈਂਟ) ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ, ''E/c'' ਜਰੂਰ ਹੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਸਮਾਂ ਪੁਰਜੇ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਫੋਟੌਨ ਭਾਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਸੀਮਤ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ, ''&gamma;mc'' ਅੰਦਰਲੀ ਪੁੰਜ-ਰਕਮ ਜਰੂਰ ਹੀ 0 ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਫੋਟੌਨ [[ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਨੰਤ ਗੁਣਾ ਜ਼ੀਰੋ ਇੱਕ ਨਾ-ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮਾਤਰਾ ਹੈ, ਪਰ ''E/c'' ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ, ਕਿਸੇ ਫੋਟੌਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਜੇਕਰ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ''E'' ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਹਕਿਸੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ {{nowrap|1=''E{{'}} = (1 − &beta;)&gamma;E''}} ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;9 ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|88}} [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਬੰਧ ==== ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) [[ਮੋਮੈਂਟਮ]] [[ਵੈਕਟਰ]] ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਸਬੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ]] ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਟਿਆਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ (ਲਿਜਾਂਦਾ)। *ਘੱਟ ਸਪੀਡ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਜਿਓਂ ਹੀ ''&beta;''&nbsp;=&nbsp;''v/c'' ਜ਼ੀਰੋ ਨਜ਼ਦਇਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ, <math>\gamma</math> 1 ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਇਸਤਰਾਂ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=''&beta;&gamma;mc = &gamma;mv''}} ਦਾ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ (ਸਥਾਨਿਕ) ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''mv'' ਨਜ਼ਦਇਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੋਮੈਂਟਮ ਲਈ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਰਕਮ]] ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ''&gamma;m'' ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ''m'' ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਰਵਸਧਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ [[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪੁੰਜ]] ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਫਾਰਮੂਲੇ {{nowrap|1=''m_rel = &gamma;m''}} ਮੁਤਾਬਿਕ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। *ਇਸੇਤਰਾਂ, ਫੋਟੌਨ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮੋਮੈਂਟਮ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, {{nowrap|1=''&gamma;mc = m_relc = E/c''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਈਨਸਟਾਈਨ {{nowrap|1=''E = m_relc²''}} ਸਬੰਧ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜਿਆ ਸੀ। ਜ਼ੀਰੋ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਸਰਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧ ਉੱਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਘੱਟ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਉੱਤੇ {{nowrap|1=''&gamma;mc''²}} ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਫੈਲਾਅ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ: : <math> E = \gamma m c^2 =\frac{m c^2}{\sqrt{1 - \beta ^ 2}}</math> <math>\approx m c^2 + \frac{1}{2} m v^2 ...</math> ਦੂਜੀ ਰਕਮ ਕਣ ਦੀ [[ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਐਨਰਜੀ]] ਵਾਸਤੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਦਰਸਾਅ ਹੈ। ਪੁੰਜ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|90–92}}<ref name="Morin"/>{{rp|129–130,180}} ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ 1905 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪੁੰਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ, ''m_rel'', ਭਾਵੇਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਗਲੋਬ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕਣ ਐਕਸਲ੍ਰੇਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਜਾਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਉਪਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਚ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਕਣਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਾਂ,<ref>{{cite journal|last1=Rose|first1=H. H.|title=Optics of high-performance electron microscopes|journal=Science and Technology of Advanced Materials|date=21 April 2008|volume=9|issue=1|page=014107|doi=10.1088/0031-8949/9/1/014107|url=http://www.webcitation.org/6rghMOfkh|accessdate=4 July 2017|bibcode=2008STAdM...9a4107R|archive-date=7 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190207014846/https://www.webcitation.org/6rghMOfkh|dead-url=yes}}</ref> ਪੁਰਾਣੇ ਤਰੀਕੇ ਦੇ ਰੰਗਦਾਰ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਸੈੱਟ ਆਦਿ.), ਫੇਰ ਵੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਓਸ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਲਦਾਇਕ ਧਾਰਨਾ ਹੋਣਾਂ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਵਿਕਾਸਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਧਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੋਵੇ। ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪੁੰਜ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਰੋਲ ਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸ ਕਾਰਣ ਕਾਰਨ, ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ [[ਪੀਡਾਗੌਜੀਕਲ]] (ਵਿੱਦਿਆ-ਵਿਗਿਆਨ ਸਬੰਧੀ) ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ, ਜਿਆਦਾਤਰ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] ਵਰਤਮਾਨ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ (ਨਿਯਮਾਵਲੀ) ਵਰਤਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite book |last1=Griffiths |first1=David J. |title=Revolutions in Twentieth-Century Physics |date=2013 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=9781107602175 |page=60 |url=https://books.google.com/books?id=Tv8cz-kN2z0C&pg=PA60 |accessdate=24 May 2017 |language=en}}</ref> "ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪੁੰਜ" ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਰੱਦ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ [[ਪੁੰਜ]] ਅਪਣੇ ਆਪ ਹੀ [[ਰੈਸਟ ਮਾਸ]] ਜਾਂ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਮਾਸ]] ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਦੀ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਲੰਬਾਈ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, : <math> E^2 - p^2c^2 = m^2 c^4 </math> ਇਹ ਫਾਰਮੂਲਾ, ਪੁੰਜਹੀਣ ਅਤੇ ਪੁੰਜ-ਯੁਕਤ, ਸਾਰੇ ਕਣਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁੰਜਹਿਣ ਫੋਟੌਨਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਓਹੀ ਸਬੰਧ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, {{nowrap|1=''E = ±pc''}}.<ref name="Bais"/>{{rp|90–92}} [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ==== ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦਰਮਿਆਨ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧਾਂ ਕਰਕੇ, ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ (ਜਿਸ ਨੂੰ 4&#8209;ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ 4&#8209;ਵੈਕਟਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਾਲਾ P ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਲੋਅਰਕੇਸ '''''p''''' ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, : <math>P \equiv (E/c, \vec{p}) = (E/c, p_x, p_y, p_z)</math> ਜਾਂ ਬਦਲਵੇਂ ਤੌਰ ਤੇ, : <math>P \equiv (E, \vec{p}) = (E, p_x, p_y, p_z) </math> ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਕਿ <math>c = 1</math><ref name="Morin"/>{{rp|129–130,180}} [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] {{anchor|ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ}} === ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ === {{main|ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ}} [[#ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ ਸਾਰਾਂਸ਼|’‘‘‘‘ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ’’’’’]] [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਅੰਦਰ, ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਬੰਦ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਨਾਪਣਯੋਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। 1915 ਵਿੱਚ, [[ਐੱਮੀ ਨੋਇਥਰ]] ਨੇ ਖੋਜਿਆ ਕਿ ਹਰੇਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ ਪਿੱਛੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾ ਛਿਪੀ (ਜ਼ਿਮੇਂਵਾਰ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ।<ref>{{cite web|last1=Byers|first1=Nina|title=E. Noether's Discovery of the Deep Connection Between Symmetries and Conservation Laws|url=https://arxiv.org/abs/physics/9807044|website=arXiv.org|publisher=Cornell University|accessdate=13 May 2017}}</ref> ਤੱਥ ਕਿ ਭੌਤਿਕੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕਿ ਉਹ [[ਸਪੇਸ]] ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ([[ਸਪੇਸ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਮਰੂਪਤਾ]]) ਹਨ, [[ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ]] ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤੱਥ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਾਂ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ) ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕਿ ਉਹ ਕਦੋਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ([[ਸਮਾਂ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਮਰੂਪਤਾ]]), [[ਊਰਜਾ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ]] ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੋਰ ਅੱਗੇ। ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਪੁੰਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦਾ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਜਾਂਚਾਂਗੇ। ==== ਕੁੱਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ==== [[File:Relativistic conservation of momentum.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 3-10. ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ]] ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੰਦ੍ਰਭ ਅੰਦਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਦਾ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕਿਵੇਂ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ [[ਅਯਾਮ]] ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕੀਤੀਆਂ ਦੋ ਟਕਰਾ ਰਹੀਆਂ ਵਸਤੂਆੰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਜਾਂਚਾਂਗੇ। [[ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅੰਦਰ, ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਦੋ ਅੱਤ ਮਾਮਲੇ ਨਿਊਨਤਮ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਵਾਲ਼ੇ ਗਣਿਤ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਨਿਖੇੜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ: (1) ਦੋਵੇਂ ਬਾਡੀਆਂ ([[ਵਸਤੂ]]ਆਂ) ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਣ [[ਇਲਾਸਟਿਕ ਕੋਲਿਜ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। (2) ਦੋਵੇਂ ਵਸਤੂਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਕਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ ਮਾਮਲਾ [[ਸੰਪੂਰਣ]] [[ਗੈਰ-ਇਲਾਸਟਿਕ ਕੋਲਿਜ਼ਨ]] ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ, [[ਮੋਮੈਂਟਮ]], [[ਪੁੰਜ]], ਅਤੇ ਕੁੱਲ [[ਐਨਰਜੀ]] ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਗੈਰ-ਇਲਾਸਟਿਕ ਟਕ੍ਰਾਓ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅੰਦਰ [[ਗਤਿਜ ਊਰਜਾ]] ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ [[ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਐਨਰਜੀ]] ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ [[ਹੀਟ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਦੋ ਪੁੰਜ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1='''''p₁''' = m₁'''v₁'''''}} ਅਤੇ {{nowrap|1='''''p₂''' = m₂'''v₂'''''}} ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਟਕਰਾ ਕੇ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਕਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੁੰਜ {{nowrap|1=''m = m₁ + m₂''}} ਮੂਲ ਸਿਸਟਮ ਦੀ [[ਪੁੰਜ ਦਾ ਕੇਂਦਰ|ਸੈਂਟਰ ਔਫ ਮਾਸ]] ਵਿਲੌਸਿਟੀ, {{nowrap|1='''''v_cm''' = (m₁'''v₁''' + m₂'''v₂''')/(m₁ + m₂'')}}ਉੱਤੇ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1='''''p''' = '''p₁''' + '''p₂'''''}} ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;10 ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪਹਿਲੂ ਤੋਂ ਦੋ ਕਣਾਂ ਦੇ ਇਨਇਲਾਸਟਿਕ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''E₁/c'' ਅਤੇ ''E₂/c'' ਜੁੜ ਕੇ ਨਤੀਜਨ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਕੁੱਲ ''E/c'' ਜਿੰਨੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਊਰਜਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ ਸਪੇਸ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''p₁'' ਅਤੇ ''p₂'' ਜੁੜ ਕੇ ਨਤੀਜਨ ਵੈਕਟਰ ਦਾ ''p'' ਰਚਦੇ ਹਨ। ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ, ਜਿਵੇਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਫਿਊਜ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਣ ਦਾ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] [[ਪੁੰਜ]], ਉਸ ਬਿੰਦੂ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੁੱਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦਾ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ ਊਰਜਾ ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਟਕਰਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਣਾਂ ਦੇ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਪੁੰਜਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ, ਇਹ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਣਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:{{nowrap|1=''m > m₁ + m₂''}}।<ref name="Bais"/>{{rp|94–97}} ਇਸ ਸੀਨਾਰੀਓ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟੇ ਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੁੰਜ ਦੀ ਗੈਰ-ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗੈਰ-ਸਥਿਰ [[ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਣ]] ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੀ ਦੋ ਹਲਕੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਸੇਅ ([[ਵਿਕੀਰਤ]]) ਹੋ (ਰਿਸ) ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪੁੰਜ ਨਹੀਂ। ਪੁੰਜ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਗਤਿਜ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|134–138}} [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ==== {{multiple image|align=right|image1=2-body Particle Decay-Lab.svg|width1=115|image2=2-body Particle Decay-CoM.svg|width2=105|caption1=ਚਿੱਤਰ 3-11. <br/>(ਉੱਪਰ) '''ਲੈਬ ਫ੍ਰੇਮ'''.<br/>(ਸੱਜੇ) ''ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਫ੍ਰੇਮ'''|&nbsp;}} ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਫ੍ਰੇਮ ਚੁਣਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਫ੍ਰੇਮ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕੰਮ ਲਈ ਅਸਾਨੀਦਾਇਕ ਹੋਵੇ। ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਐਨਰਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਾਸਤੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਸਾਨੀਦਾਇਕ ਫ੍ਰੇਮ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ''[[ਮੋਮੈਂਟਮ-ਦਾ-ਕੇਂਦਰ ਫ੍ਰੇਮ]]'' (ਜਿਸਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਫ੍ਰੇਮ, ਜਾਂ COM ਫ੍ਰੇਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਫ੍ਰੇਮ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਕੁੱਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦਾ ਸਪੇਸ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;11 ਕਿਸੇ ਉੱਚ ਸਪੀਡ ਕਣ ਦਾ ਦੋ ਡੌਟਰ (ਔਲਾਦ) ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਜਾਣਾ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੈਬ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ, ਔਲਾਦ ਕਣ ਤਰਜੀਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੂਲ ਕਣ ਦੇ ਵਕ੍ਰਿਤ ਪਥ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਿਕਾਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੋਮੈਂਟਮ-ਦੇ-ਕੇਂਦਰ ਵਾਲ਼ੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਫੇਰ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਔਲਾਦ ਕਣ ਉਲਟੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਕਾਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] ==== ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ==== ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅੰਦਰ, ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਰਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜੋ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਭ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]]ਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ। ਕਿਉਂਕਿ {{nowrap|1=''v{{'}} = v − u''}}, ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=''p{{'}} = p − mu''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਣਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਕੁੱਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਇੱਕ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਨਿਰੀਖਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਵੀ ਇਹ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਨਿਰੀਖਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।<ref name="Morin"/>{{rp|241–245}} ਮੋਮੈਂਟਮ-ਦੇ-ਕੇਂਦਰ ਵਾਲੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਇਹ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਟਕਰਾਓ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਦ ਦੋਵੇਂ ਸਮੇਂ ''p''&nbsp;=&nbsp;0 ਰਹੇ। ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅੰਦਰ, ਪੁੰਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਬੋਲਦੀ ਹੈ ਕਿ {{nowrap|1=''m = m₁ + m₂''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਰਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ-ਅਯਾਮੀ ਸੀਨਾਰੀਓ ਲਈ, ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਣਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੇ ਮੋਮੈਂਟਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰ ਸਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਵਾਧੂ ਹੱਦਬੰਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ&mdash;ਇੱਕ ਊਰਜਾ ਸ਼ਰਤ। [[ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਐਨਰਜੀ]] ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਸੰਪੂਰਣ ਇਲਾਸਟਿਕ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ-ਅਯਾਮੀ ਮਾਮਲੇ ਅੰਦਰ, ਮੋਮੈਂਟਮ-ਦੇ-ਕੇਂਦਰ ਵਾਲੀ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਪੁਨਰ-ਬਾਊਂਡ ਹੁੰਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਉਲਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਗਤਿਜ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੇ ਗੈਰ-ਇਲਾਸਟਿਕ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਰੀਬਾਊਂਡ ਹੁੰਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਆਊਟਗੋਇੰਗ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਜ਼ੀਰੋ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।<ref name="Morin"/>{{rp|241–245}} ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਮੋਮੈਂਟਾ, ਜੋ {{nowrap|1=''p = mv''}} ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਅਧੀਨ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਵਰਤਾਓ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ {{nowrap|1=''v{{'}} = v − u''}} ਦੀ ਰੇਖਿਕ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉੱਚ ਤੌਰ ਤੇ ਗੈਰ-ਲੀਨੀਅਰ {{nowrap|1=''v{{'}} = (v − u)/(1 − vu/c²)'',}} ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਕੋਈ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨ ਦੂਜੀਆਂ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅੰਦਰ ਅਪ੍ਰਮਾਣਿਤ (ਇਨਵੈਲਿੱਡ) ਰਹੇ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ [[#ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ|ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਉੱਤੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।, ਇਹ ਦੂਜਾ ਵਿਕਲਪ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਚੁਣਿਆ।<ref name="Bais"/>{{rp|104}} {{multiple image <!-- Layout parameters --> | align = center, none | direction = vertical | width = 220 <!--image 1--> | image1 = Energy-momentum diagram for pion decay (A).png | width1 = <!-- displayed width of image; overridden by "width" above --> | alt1 = | caption1 = ਚਿੱਤਰ 3-12a. ਕਿਸੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪੀਔਨ ਦੇ ਡਿਸੇਅ ਵਾਸਤੇ ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਚਿੱਤਰ <!--image 2--> | image2 = Energy-momentum diagram for pion decay (B).png | width2 = <!-- displayed width of image; overridden by "width" above --> | alt2 = | caption2 = ਚਿੱਤਰ 3-12b. ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪੀਔਨ ਡਿਸੇਅ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ। }} ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਾਸਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ ਊਰਜਾ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਪੁੰਜ ਲਈ ਤਿੰਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੁੰਜ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੁੱਲ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਊਰਜਾ ਅੰਦਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਊਰਜਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇੱਕ ਜਿਆਦਾ ਸਰਲ ਧਾਰਨਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। [[ਹੀਟ]] ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੋਈ [[ਗਤਿਜ ਊਰਜਾ]] ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਐਨਰਜੀ ਪੁੰਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਧਾ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|127}} <small>'''ਉਦਾਹਰਨ:''' ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦੀ ਇੱਕ-ਸਮਾਨਤਾ ਕਰਕੇ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਣ ਪੁੰਜ, ਊਰਜਾ ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਮਰਜੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ {{nowrap|1=1 MeV = 1×10⁶}} ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਵੋਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਪਾਈਔਨ, ਪੁੰਜ 139.57&nbsp;MeV (ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਪੁੰਜ ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 273 ਗੁਣਾ) ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਕਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੈਰ-ਸਥਿਰ ([[ਅਨਸਟੇਬਲ]]) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੁੰਜ 105.66&nbsp;MeV (ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਪੁੰਜ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 207 ਗੁਣਾ) ਦੇ ਇੱਕ ਮਿਊਔਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਐਂਟੀ-ਨਿਊਟ੍ਰੀਨੋ ਵਿੱਚ ਡਿਸੇਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਪੁੰਜ ਤਕਰੀਬਨ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਪਾਈਔਨ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਮਿਊਔਨ ਪੁੰਜ ਦਰਮਿਆਨ ਫਰਕ 33.91&nbsp;MeV ਹੁੰਦਾ ਹੈ।</small><small> : {{SubatomicParticle|Pion-}} → {{SubatomicParticle|link=yes|Muon-}} + {{SubatomicParticle|link=yes|Muon antineutrino}} </small><small> ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;12a ਪਾਈਔਨ ਦੀ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਇਸ ਡਿਸੇਅ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਵਾਸਤੇ ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿਊਟ੍ਰੀਨੋ ਅਪਣੇ ਨਾ-ਬਰਾਬਰ ਪੁੰਜ ਕਰਕੇ, [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ]] ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਊਰਜਾ ਵਾਸਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਦਰਸਾਅ, [[ਫੋਟੋਨ]] ਦੀ ਤਰਾਂ, {{nowrap|1=''E_&nu; = pc'',}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ਸਪੇਸ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੋਮੈਂਟਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਿਊਔਨ ਨਿਊਟ੍ਰੀਨੋ ਦੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ਸਪੇਸ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਮੁੱਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਉਲਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਡਿਸੇਅ ਰੀਐਕਸ਼ਨ ਦੀ ਊਰਜਾਤਮਿਕਤਾ ਦਾ ਅਲਜਬ੍ਰਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਔਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹੈ,<ref>{{cite web|last1=Nave|first1=R.|title=Energetics of Charged Pion Decay|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Particles/piondec.html|website=Hyperphysics|publisher=Department of Physics and Astronomy, Georgia State University|accessdate=27 May 2017}}</ref> ਇਸਲਈ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;3&#8209;12bਈਸਦੀ ਜਗਹ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਕੈਲੁਲੇਟਰ ਹੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਨੀਊਟ੍ਰੀਨੋ]] ਦੀ ਊਰਜਾ 29.79&nbsp;MeV ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਿਊਔਨ ਦੀ ਊਰਜਾ {{nowrap|1=33.91 − 29.79 = 4.12 MeV.}} ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਿਲਸਚਪੀ ਨਾਲ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਊਰਜਾ ਜ਼ੀਰੋ-ਨਜ਼ਦੀਕੀ-ਪੁੰਜ ਨਿਊਟ੍ਰੀਨੋ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। </small> [[#Contents|’‘ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ’’]] == ਮੁਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਪਰੇ == {{anchor|ਤੀਬਰਤਾ}} '''''ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤਕਨੀਕੀ ਕਠਿਨਾਈ ਵਾਲ਼ੇ ਹਨ ਅਤੇ ''[[#ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ |ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ]]'' ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।''''' === ਤੀਬਰਤਾ === {{Main|ਤੀਬਰਤਾ}} [[#ਤੀਬਰਤਾ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ'''''<br/> <small>'''ਨੋਟ:''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ-ਸੰਪ੍ਰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲਾ ਲੈਣ। ]] {{multiple image | direction = horizontal | width1 = 135 | image1 = Trig functions (sine and cosine).svg | caption1 = ਚਿੱਤਰ 4-1a. ਬਿੰਦੂ {{nowrap|1=(cos ''a'', sin ''a'')}} ਵਿੱਚ, [[ਯੂਨਿਟ ਸਰਕਲ]] {{nowrap|1=''x² + y²'' = 1}} ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਕਿਰਨ, ਜਿੱਥੇ ''a'' ਕਿਰਨ, ਚੱਕਰ, ਅਤੇ ''x''-ਧੁਰੇ ਦਰਮਿਆਨ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਖੇਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। | width2 = 190 | image2 = Hyperbolic functions-2.svg | caption2 = ਚਿੱਤਰ 4-1b. ਬਿੰਦੂ {{nowrap|1=(cosh ''a'', sinh ''a'')}}ਵਿੱਚ, [[ਯੂਨਿਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ]] {{nowrap|1=''x² - y²'' = 1}} ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਕਿਰਨ, ਜਿੱਥੇ ''a'' ਕਿਰਨ, ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ, ਅਤੇ ''x''-ਧੁਰੇ ਦਰਮਿਆਨ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਖੇਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। }} [[File:Sinh+cosh+tanh.svg|thumb|180px|ਚਿੱਤਰ 4-2. ਤਿੰਨ ਮੁਢਲੇ [[:en:Hyperbolic function|ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ]] ਦਾ ਪਲੌਟ: ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਸਾਈਨ ([[:Image:Hyperbolic Sine.svg|sinh]]), ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਕੋਜ਼ਾਈਨ ([[:Image:Hyperbolic Cosine.svg|cosh]]) ਅਤੇ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਟੇਂਜੈਂਟ ([[:Image:Hyperbolic Tangent.svg|tanh]])। Sinh ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹੈ, cosh is ਨੀਲੇ ਅਤੇ tanh ਹਰੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹੈ।]] ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫ੍ਰੇਮ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ ਦੋ ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਦ ਵਾਲੀਆਂ ਗਣਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਗੈਰ-ਰੇਖਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਫਾਰਮੂਲਿਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੈਰ-ਰੇਖਿਤਾ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਸਾਡੀ ਚੋਣ ਦੀ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰੀ ਹੈ।<ref name="Taylor"/>{{rp|47–59}} ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ {{nowrap|1=x–ct}} ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਅੰਦਰ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਸਥਿਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਉੱਤੇ ਬਿੰਦੂ ਇੱਕ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ ਰਚਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਅੰਦਰ ਦੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟ) ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਘੁੰਮ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਫੰਕਸ਼ਨ [[ਹਾਇਪ੍ਰੋਬੋਲਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨ|ਟ੍ਰਿਗਨੋਮੈਟ੍ਰਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਤੁੱਲ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;1a ਇੱਕ [[ਯੂਨਿਟ ਸਰਕਲ]] ਨੂੰ sin(''a'') ਅਤੇ cos(''a'') ਸਮੇਤ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਡਾਇਆਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਮੁਢਲੀ ਟ੍ਰਿਗਨੋਮੈਟ੍ਰੀ ਦੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਯੂਨਿਟ ਚੱਕਰ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ''a'' ਨੂੰ ਕਿਰਨ ਅਤੇ {{nowrap|1=''x''-axis}} ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਣ (ਐਂਗਲ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਆਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ {{nowrap|1=''x''-axis}} ਤੋਂ ਕਿਰਨ ਦੁਆਰਾ ਮੱਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸੈਕਟਰ (ਹਿੱਸੇ) ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਆਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਸੰਖਿਅਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਯੂਨਿਟ ਚੱਕਰ ਵਾਸਤੇ ਕੋਣ ਅਤੇ {{nowrap|1=2 × area}} ਨਾਪ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।) ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;1b sinh(''a'') ਅਤੇ cosh(''a'') ਨਾਲ ਇੱਕ [[ਯੂਨਿਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ]] ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ''a'' ਨੂੰ ਇਸੇਤਰਾਂ, ਰੰਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਆਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।<ref>{{cite book|last1=Thomas|first1=George B.|last2=Weir|first2=Maurice D.|last3=Hass|first3=Joel|last4=Giordano|first4=Frank R.|title=Thomas' Calculus: Early Transcendentals|date=2008|publisher=Pearson Education, Inc.|location=Boston|isbn=0321495756|page=533|edition=Eleventh}}</ref> ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;2 sinh, cosh, ਅਤੇ tanh ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਪਲੌਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਯੂਨਿਟ ਚੱਕਰ ਵਾਸਤੇ, ਕਿਰਨ ਦੀ ਸਲੋਪ ਇਸਤਰਾਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ :<math>\text{slope} = \tan a = \frac{\sin a }{\cos a }.</math> ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਪਲੇਨ ਅੰਦਰ, ਐਂਗਲ ''&theta;'' ਦੁਆਰਾ ਬਿੰਦੂ {{nowrap|1=(''x{{'}}, y{{'}}'')}} ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ {{nowrap|1=(''x, y'')}} ਦੀ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਇਸਤਰਾਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ; :<math> \begin{pmatrix} x' \\ y' \\ \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \cos \theta & -\sin \theta \\ \sin \theta & \cos \theta \\ \end{pmatrix}\begin{pmatrix} x \\ y \\ \end{pmatrix}.</math> ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਮਾਪਦੰਡ <math>\beta</math> ਸਲੋਪ ਦਾ ਤੁੱਲ ਹੈ। ''ਤੀਬਰਤਾ'', ''&phi;'', ਇਸਤਰਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ<ref name="Morin"/>{{rp|96–99}} :<math>\beta \equiv \tanh \phi \equiv \frac{v}{c},</math> ਜਿੱਥੇ :<math>\tanh \phi = \frac{\sinh \phi}{\cosh \phi} = \frac{e^\phi-e^{-\phi}}{e^\phi+e^{-\phi}}.</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਤੀਬਰਤਾ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਰਤੋਂਦਾਇਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਓਦੋਂ ਇੱਕ ਸਰਲਤਮ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਸਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਤੀਬਰਤਾ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਕੋ-ਲੀਨੀਅਰ ਵਿਲੌਸਿਟੀ-ਜੋੜ ਫਾਰਮੂਲੇ ਅੰਦਰ ਜੋੜਾਤਮਿਕ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ;<ref name="Taylor"/>{{rp|47–59}} :<math>\beta = \frac{\beta_1 + \beta_2}{1 + \beta_1 \beta_2} = </math> <math>\frac{\tanh \phi_1 + \tanh \phi_2}{1 + \tanh \phi_1 \tanh \phi_2} =</math> <math>\tanh(\phi_1 + \phi_2),</math> ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ;<math>\phi = \phi_1 + \phi_2.</math> ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੀਬਰਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ''&gamma;'' ਫੈਕਟਰ ਇਸਤਰਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, :<math>\gamma = \frac{1}{\sqrt{1 - \beta^2}} = \frac{1}{\sqrt{1 - \tanh^2 \phi}}</math> <math>= \cosh \phi,</math> :<math>\gamma \beta = \frac{\beta}{\sqrt{1 - \beta^2}} = \frac{\tanh \phi}{\sqrt{1 - \tanh^2 \phi}}</math> <math>= \sinh \phi.</math> ਇੱਕਸਾਰ ਵਿਲੌਸਟੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਦੇ ਧੁਰਿਆਂ ਦੀ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਬਗੈਰ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਗਤੀ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ''ਬੂਸਟਸ'' (ਬੂਸਟਾਂ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ''&gamma;'' ਅਤੇ ''&gamma;&beta;'' ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਦੇ ਹੋਏ, ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ, {{nowrap|1=''x'' direction}} ਵਿੱਚ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਬੂਸਟਾਂ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; :<math> \begin{pmatrix} c t' \\ x' \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \cosh \phi & -\sinh \phi \\ -\sinh \phi & \cosh \phi \end{pmatrix} \begin{pmatrix} ct \\ x \end{pmatrix},</math> ਅਤੇ {{nowrap|1=''x'' ਦਿਸ਼ਾ}} ਵਿੱਚ ਉਲਟ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਬੂਸਟ ਇਸਤਰਾਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ; :<math> \begin{pmatrix} c t \\ x \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \cosh \phi & \sinh \phi \\ \sinh \phi & \cosh \phi \end{pmatrix} \begin{pmatrix} c t' \\ x' \end{pmatrix}.</math> ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਬੂਸਟ [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਅੰਦਰ [[ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਰੋਟੇਸ਼ਨ]]ਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref name="Morin"/>{{rp|96–99}} ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁੱਝ ਪੁਸਤਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਟੇਲਰ ਅਤੇ ਵੀਲਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਵਰਤਣਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।<ref name="Taylor"/><ref name="Taylor_1992">{{cite book|last1=Taylor|first1=Edwin F.|last2=Wheeler|first2=John Archibald|title=Spacetime Physics|date=1992|publisher=W. H. Freeman|isbn=0716723271|edition=2nd}}</ref> <ref group=note> ਤੀਬਰਤਾ, [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ]] ਦੇ [[ਲਾਈ ਅਲਜਬਰਾ|ਅਲਜਬਰੇ]] ਅੰਦਰੋਂ ਸ਼ੁੱਧ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ#ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਲਜਬਰਾ ਅਧਾਰ|ਬੂਸਟ ਜਨਰੇਟਰਾਂ]] ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਐਂਗਲ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ [[ਲਾਈ ਅਲਜਬਰਾ|ਲਾਈ ਅਲਜਬਰੇ]] ਅੰਦਰ ਸ਼ੁੱਧ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ#ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਲਜਬਰਾ ਅਧਾਰ|ਬੂਸਟ ਜਨਰੇਟਰਾਂ]] ਉੱਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) (ਸਾਪੇਖਿਕ {{nowrap|2{{pi}}}}) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। (ਇਹ ਇਕੱਠੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲਾਈ ਅਲਜਬਰੇ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।) ਇੱਕ ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਫਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਤੀਜਨ ਰੋਟੇਸ਼ਨਾਂ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਕੋਣ ਵਿੱਚ ਪੀਰੀਔਡਿਕ (ਆਵ੍ਰਤਿਕ) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਨਤੀਜਨ ਬੂਸਟਾਂ ਤੀਬਰਤਾ ਅੰਦਰ ਪੀਰੀਔਡਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ (ਸਗੋਂ ਇੱਕ-ਨਾਲ-ਇੱਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।) ਬੂਸਟਾਂ ਅਤੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਮਾਨਤਾ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਦਿੱਖ ਹੀ ਹੈ।</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|4‑ਵੈਕਟਰ}} === 4‑ਵੈਕਟਰ === {{Main|ਚਾਰ-ਵੈਕਟਰ}} [[#4‑ਵੈਕਟਰ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] ਉੱਪਰ ਨਾਮ ਲਏ ਗਏ [[ਚਾਰ-ਵੈਕਟਰ]] ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=4‑ਵੈਕਟਰ}} ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਜ਼ੋਰ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹਨ। ਸੱਚਮੁੱਚ, [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਬੁਨਿਆਦੀ [[ਡੈਰੀਵੇਸ਼ਨ]] (ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ) ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਮਝ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਦ, {{nowrap|1=4‑ਵੈਕਟਰ}}, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਇਹ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਧਾਰਨਾਤਮਿਕ ਸਮਝ ਅਤੇ ਗਣਿਤ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਰਲ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਜਿਹੇ ਫਾਰਮੂਲਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦਾ (ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦਾ) ਹੈ ਜੋ ''ਸਪੱਸ਼ਟ (ਪ੍ਰਗਟ) ਤੌਰ ਤੇ'' ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ [[ਇਨੇਰੀਅੰਟ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਗੈਰ-ਸੂਖਮ ਸੰਦ੍ਰਭਾਂ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਫਾਇਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਅਪਣੀ ਆਮ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ [[ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ]] ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]] ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੂਖਮ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ [[ਫੀਲਡ ਸਟ੍ਰੈਂਥ ਟੈਂਸਰ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਰੁਟੀਨ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ (ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਿਸੇ ਨਿਰੀਖਣ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ) ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]], ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ, ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ {{nowrap|1=4‑ਵੈਕਟਰ}} ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ ਭੌਤਿਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਇਕਾਈਆਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨਾ, ਜੋ ਖਾਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਟਿਕਦੀਆਂ, ਟੈਂਸਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ {{nowrap|1=4‑ਵੈਕਟਰ}} ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਜੋੜਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ [[ਫਲੈਟ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੋੜਦਾ। ਟੈਂਸਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਸਕਪ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਚਰਚਾ ਹੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ==== 4-ਵੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ==== ਇੱਕ 4-ਟੁਪਲ, {{nowrap|1=''A = (A₀, A₁, A₂, A₃'')}} ਇੱਕ "4-ਵੈਕਟਰ" ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸਦਾ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''A_&thinsp;i'' ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ {{nowrap|1=''(ct, x, y, z)''}} ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟ) ਵਰਤੀਏ, ਤਾਂ ''A'' ਇੱਕ {{nowrap|1=4–ਵੈਕਟਰ}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ({{nowrap|1=''x''-direction}} ਵਿੱਚ) ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ; :<math>\begin{align} A_0' &= \gamma \left( A_0 - (v/c) A_1 \right) \\ A_1' &= \gamma \left( A_1 - (v/c) A_0 \right)\\ A_2' &= A_2 \\ A_3' &= A_3 \end{align}</math> ਜੋ [[#ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਅੰਦਰ ਸਿਰਫ ''ct'' ਨੂੰ ''A₀'' ਨਾਲ ਅਤੇ ''x'' ਨੂੰ ''A₁'' ਨਾਲ ਬਦਲ ਕੇ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ''x'', ''t'', ਆਦਿ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਮਤਲਬ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ''&Delta;x'', ''&Delta;t'' ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ {{nowrap|1=4–ਵੈਕਟਰ}} ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਤਿੰਮ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਜਰੂਰ ਹੀ ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮੀ [[ਸਪੇਸ]] ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵੈਕਟਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸਲਈ, ਇੱਕ {{nowrap|1=4–ਵੈਕਟਰ}} ਜਰੂਰ ਹੀ {{nowrap|1=''(c &Delta;t, &Delta;x, &Delta;y, &Delta;z)''}} ਦੀ ਤਰਾਂ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਅਧੀਨ ਅਤੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਧੀਨ ਰੁਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz1985"/>{{rp|36–59}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== 4-ਵੈਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ==== * '''ਰੇਖਿਕ ਮੇਲ ਅਧੀਨ ਬੰਦ ਕਰਨਾ:''' ਜੇਕਰ ''A'' ਅਤੇ ''B'' {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਹਨ, ਤਾਂ {{nowrap|1=''C = aA + aB''}} ਵੀ ਇੱਕ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * '''ਇਨਰ-ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ:''' ਜੇਕਰ ''A'' ਅਤੇ ''B'' {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੁਣਨਫਲ ([[ਇਨਰ ਪ੍ਰੋਡਕਟ]]) ([[ਸਕੇਲਰ ਗੁਣਨਫਲ]] [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਇਨਰ ਗੁਣਨਫਲ ਓਸ ਫ੍ਰੇਮ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਨਰ ਗੁਣਨਫਲ ਦੀ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨ ਕਿਸੇ {{nowrap|1=3-ਵੈਕਟਰ}} ਦੇ ਇਨਰ ਗੁਣਨਫਲ ਦੀ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਫਰਕ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ, <math>\vec{A}</math> ਅਤੇ <math>\vec{B}</math>, {{nowrap|1=3-ਵੈਕਟਰ}} ਹਨ: :: <math>A \cdot B \equiv </math> <math>A_0 B_0 - A_1 B_1 - A_2 B_2 - A_3 B_3 \equiv </math> <math>A_0 B_0 - \vec{A} \cdot \vec{B}</math> : [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ]] ਅਧੀਨ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਉੱਪਰਲਾ [[ਇਨਰ ਪ੍ਰੋਡਕਟ]] {{nowrap|1=3-space}} ਵਿੱਚ ਰੋਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਧੀਨ ਵੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। : ਦੋ ਵੈਕਟਰਾਂ ਨੂੰ [[ਔਰਥੋਗਨਲ]] ਹੁੰਦੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ <math>A \cdot B = 0</math> ਹੋਵੇ। {{nowrap|1=3-ਵੈਕਟਰ,}} ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਤੋਂ ਉਲਟ, [[ਔਰਥੋਗਨਲ]] {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਮਕੋਣਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹੋਣ। ਕਨੂੰਨ (ਰੂਲ) ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} [[ਔਰਥੋਗਨਲ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਇਹ ਓਸ 45° ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵਾਲ਼ੇ ਕੋਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਹੋਣ ਜੋ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਲਾਈਟ-ਲਾਈਕ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਅਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਔਰਥੋਗੋਨਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * '''ਕਿਸੇ [[ਵੈਕਟਰ]] ਦੇ [[ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ|ਮੁੱਲ]] ਦੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]]:''' ਕਿਸੇ ਵੈਕਟਰ ਦਾ [[ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ]] ਕਿਸੇ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਦਾ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਇਨਰ ਗੁਣਨਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਫ੍ਰੇਮ-ਤੋਂ-ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਰਸਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, [[ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ]] ਪੌਜ਼ਟਿਵ, ਨੈਗਟਿਵ ਜਾਂ 0 ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਵੈਕਟਰਾਂ ਨੂੰ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]], [[ਸਪੇਸਲਾਈਕ]] ਜਾਂ [[ਨੱਲ]] ([[ਲਾਈਟਲਾਈਕ]]) ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ। ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਕੋਈ [[ਨੱਲ ਵੈਕਟਰ]] [[ਜ਼ੀਰੋ ਵੈਕਟਰ]] ਦੀ ਤਰਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇੱਕ [[ਨੱਲ ਵੈਕਟਰ]] ਉਹ ਵੈਕਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਲਈ <math>A \cdot A = 0</math> ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂਕਿ ਇੱਕ 0 ਵੈਕਟਰ ਓਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਣ। ਨੀਤੀ (ਨੌਰਮ) ਦੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]] ਨੂੰ ਸਮਝਾਉੰਦੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਅਰਸਾ <math>c^2 t^2 - x^2</math> ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਦੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਲੰਬਾਈ <math>E^2 - p^2 c^2 </math> ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|178–181}}<ref name="Schutz1985"/>{{rp|36–59}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== 4-ਵੈਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ==== * '''ਵਿਸਥਾਪਨ 4-ਵੈਕਟਰ:''' ਜਿਸਨੂੰ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ''ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੂਰੀ'' ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ {{nowrap|1=(''&Delta;t, &Delta;x, &Delta;y, &Delta;z''),}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਤਿਸੂਖਮ ਦੂਰੀਆਂ ਲਈ {{nowrap|1=(''dt, dx, dy, dz'')}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ::<math>dS \equiv (dt, dx, dy, dz)</math> * '''ਵਿਲੌਸਟੀ 4-ਵੈਕਟਰ:''' ਇਹ ਉਦੋਂ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ [[ਡਿਸਪਲੇਸਮੈਂਟ]] (ਵਿਸਥਾਪਨ) {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਨੂੰ <math>d \tau</math> ਰਾਹੀਂ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ <math>d \tau</math> ਦੋਵੇਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ [[ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ''dt, dx, dy'', ਅਤੇ ''dz'' ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ::<math>V \equiv \frac{dS}{d \tau} = \frac{(dt, dx, dy, dz)}{dt/\gamma} = </math> <math>\gamma \left(1, \frac{dx}{dt}, \frac{dy}{dt}, \frac{dz}{dt} \right) = </math> <math>(\gamma, \gamma \vec{v} ) </math> {{multiple image | direction = horizontal | width1 = 150 | image1 = Momentarily Comoving Reference Frame.gif | caption1 = ਚਿੱਤਰ 4-3a. ਕਿਸੇ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਨਿਰੀਖਤ ਕੀਤੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਕਣ ਦੀਆਂ ਪਲਭਰ ਲਈ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ। | width2 = 150 | image2 = Lorentz transform of world line.gif | caption2 = ਚਿੱਤਰ 4-3b. ਕਿਸੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ (ਕੇਂਦਰ) ਦੇ ਵਕਰਿਤ ਪਥ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਲਭਰ ਲਈ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ। }} :{{nowrap|1=4-velocity}} ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਤਿ ਸਪਰਸ਼ ਰੇਖਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕਣ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਯੂਨਿਟ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। :ਕੋਈ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਣ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਰੈਸਟ ਤੇ ਰਹੇ। ਫੇਰ ਵੀ, ਜਿਵੇਂ [[#ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ|ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਵਾਲੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਖੋਜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਲਭਰ ਲਈ ਕਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ, [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ [[ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ]] ਨੂੰ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਣਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। :ਕਿਉਂਕਿ [[ਫੋਟੌਨ]] [[ਨੱਲ]] ਰੇਖਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਕਿਸੇ ਫੋਟੌਨ ਵਾਸਤੇ <math>d \tau = 0</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ {{nowrap|1=4-velocity}} ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ [[ਫੋਟੌਨ]] ਅਰਾਮ ਉੱਤੇ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਪਲਭਰ ਲਈ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਕਿਸੇ ਫੋਟੌਨ ਦੇ ਪਥ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। * '''ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ 4-ਵੈਕਟਰ:''' ਜਿਵੇਂ [[#ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ|ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਉੱਤੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਚਰਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ::<math>P \equiv (E/c, \vec{p}) = (E/c, p_x, p_y, p_z)</math> : ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਲਈ ਬਦਲਦੇ ਇਲਾਜ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਨੂੰ <math>(E, \vec{p})</math> ਜਾਂ <math>(E, \vec{p}c) </math> ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਹਿਲਾ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]] ਅੰਦਰ ਕਣ (ਜਾਂ ਕਣਾਂ ਦੇ ਸਿਸਟਮ) ਦੀ (ਪੁੰਜ ਸਮੇਤ) ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਇਸਦਾ [[ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ]] ਮੋਮੈਂਟਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। * '''ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ 4-ਵੈਕਟਰ:''' ਇਹ ਵਿਲੌਸਿਟੀ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਦਾ <math>\tau </math> ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ::<math>A \equiv \frac{dV}{d \tau} = </math> <math>\frac{d}{d \tau} (\gamma, \gamma \vec{v}) = </math> <math>\gamma \left( \frac{d \gamma}{dt}, \frac{d(\gamma \vec{v})}{dt} \right)</math> * '''ਫੋਰਸ 4-ਵੈਕਟਰ:''' ਇਹ ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਦਾ <math>\tau </math> ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ::<math>F \equiv \frac{dP}{d \tau} = </math> <math>\gamma \left(\frac{dE}{dt}, \frac{d \vec{p}}{dt} \right) = </math> <math> \gamma \left( \frac{dE}{dt},\vec{f} \right) </math> ਜਿਵੇਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮਿਆਰੀ {{nowrap|1=3-ਵੈਕਟਰ}} ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ {{nowrap|1=3-ਮੋਮੈਂਟਮ}}, {{nowrap|1=3-ਫੋਰਸ}} ਆਦਿ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।<ref name="Morin"/>{{rp|178–181}}<ref name="Schutz1985"/>{{rp|36–59}} ==== 4-ਵੈਕਟਰ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ==== [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਸਭ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ਾ ਕੋਈ ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਭ ਫ੍ਰੈਮਾਂ ਅੰਦਰ ਵੀ ਲਾਗੂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਡਿਫ੍ਰੈਂਟੀਸ਼ੀਏਟ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਰਹੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ [[#ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ|ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ]] ਵਾਲੀ ਪਿਛਲੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਮੋਮੈਂਟਾ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਅਧੀਨ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਵਰਤਾਓ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਉੱਤੇ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲੈਣ ਨਾਲ਼ੋਂ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ਜਰੂਰ ਹੀ ਓਹਨਾਂ ਬਣਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਣ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਕੇਲਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਫ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਵਾਲੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਢੁਕਵੇਂ ਰੈਂਕ (ਰੁਤਬੇ) ਵਾਲੇ [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਤੋਂ ਬਣੇ ਸੋਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="Morin"/>{{rp|186}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ}} === ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ === {{See|ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ)}} [[#ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਗਲਤ-ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਸਿਰਫ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਹੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਉੱਕਾ ਹੀ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਓਦੋਂ ਹੀ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ]] ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋਵੇ।<ref name="PhysicsFAQ">{{cite web|last1=Gibbs|first1=Philip|title=Can Special Relativity Handle Acceleration?|url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/acceleration.html|website=The Physics and Relativity FAQ|publisher=math.ucr.edu|accessdate=28 May 2017}}</ref> ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸੰਭਾਲਣਾ, ਫੇਰ ਵੀ, ਕੁੱਝ ਸਾਵਧਾਨੀ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਰਮਿਆਨ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ *(1) [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਸਾਪੇਖਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। *(2) [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਸਾਪੇਖਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ, ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ, ਜਾਂ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ। ਇਸ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ, ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਕਤਿਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਵਰਤਦੀ ਹੈ।<ref name="PhysicsFAQ"/> ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸੀਨਾਰੀਓਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਾਂਗੇ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਦੀਵਾਨ-ਬੇਰਾਨ-ਬੈੱਲ ਸਪੇਸਸ਼ਿਪ ਪੈਰਾਡੌਕਸ}} ==== ਦੀਵਾਨ-ਬੇਰਾਨ-ਬੈੱਲ ਸਪੇਸਸ਼ਿਪ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ==== {{main|ਬੈੱਲ ਦੀ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਪਹੇਲੀ}} ਦੀਵਾਨ-ਬੇਰਾਨ-ਬੈੱਲ ਸਪੇਸਸ਼ਿਪ ਪੈਰਾਡੌਕਸ ([[ਬੈੱਲ ਦੀ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਪਹੇਲੀ]]) ਅਜਿਹੀ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਰਾਹੀਂ ਅਸਹਿਯੋਗਿਕ ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ ਤਰਕ ਮਸਲਿਆਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[File:Bell's spaceship paradox - two spaceships - initial setup.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 4-4. ਦੀਵਾਨ-ਬੇਰਾਨ-ਬੈੱਲ ਸਪੇਸਸ਼ਿਪ ਪੈਰਾਡੌਕਸ]] ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;4 ਵਿੱਚ, ਦੋ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ [[ਸਪੇਸ]] ਅੰਦਰ ਤੈਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ [[ਰੈਸਟ]] ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਡੋਰੀ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਖਿੱਚ ਦੇ ਹੀ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਜੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਲ ਉੱਤੇ, ਦੋਵੇਂ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਥਿਰ ਪ੍ਰੌਪਰ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੀ ਉਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref group=note> ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ, ਪ੍ਰੌਪਰ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਭੌਤਿਕੀ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਕਿਸੇ ਐਕਸਲ੍ਰੋਮੀਟਰ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਣਯੋਗ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ)। ਇਸਤਰਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਫਰੀ-ਫਾਲ (ਸੁਤੰਤਰ-ਗਿਰਾਵਟ), ਜਾਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪ੍ਰਤਿ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾਪੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪਲਭਰ ਵਾਸਤੇ ਰੈਸਟ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।</ref> ਕੀ ਡੋਰੀ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? [[ਬੈੱਲ ਦੀ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਪਹੇਲੀ|ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਾਸਤੇ ਮੁੱਖ ਲੇਖ]] ਪੁਨਰ-ਗਿਣਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ, ਜਦੋਂ ਪਹੇਲੀ ਨਵੀਂ ਨਵੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਗਿਆਤ ਸੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਹੱਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਠਿਨਾਈ ਮੰਨ ਚੁੱਕੇ ਸੀ। ਤਰਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਉਲਟ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਵੇਂ ਤਰਕ, ਜੋ ਥੱਲੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਦੋਸ਼ਪੂਰਨ (ਗਲਤ) ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਤੀਜਾ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|106,120–122}} # ਰੈਸਟ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰਲੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਲਈ, ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਇੱਕ ਦੂਰੀ L ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਵੇਗ]] ਦੌਰਾਨ ਇੰਨੀ ਹੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੌਰਾਨ, ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਦੂਰੀ {{nowrap|1=''L{{'}} = &gamma;L''}} ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਗੜੀ ਹੋਈ ਦੂਰੀ L ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਾਫੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਦ, ''&gamma;'' ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਫੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਵਧ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਡੋਰੀ ਜਰੂਰ ਟੁੱਟ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। # ਮੰਨ ਲਓ ''A'' ਅਤੇ ''B'' ਪਿਛਲਾ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਹਨ। ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਹਰੇਕ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਦੂਜੇ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਉਹੀ ਕੁੱਝ ਕਰਦਾ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਖੁਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। A ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ B ਦਾ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਉੰਨਾ ਹੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਉਸਦਾ ਅਪਣਾ ਹੈ, ਅਤੇ B ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ A ਉਸਦੀ ਹਰੇਕ ਮੂਵ (ਹਿਲਜੁਲ) ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਤਰਾਂ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਡੋਰੀ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਦੀ।<ref name="Morin"/>{{rp|106,120–122}} ਪਹਿਲੇ ਤਰਕ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਦੋਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਵਧ ਰਹੀ ਦੂਰੀ ਨਾਪਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸਾਂਝੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਸਲਈ ਡੋਰੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਗਲਤ-ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਨਤੀਜਾ ਸਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਤਰਕ ਵੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਹੀ ਹੀ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਤਰਕ, ਫੇਰ ਵੀ, ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਪੇਖਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਰੱਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref name="Morin"/>{{rp|106,120–122}}ਵ [[ਤਸਵੀਰ:ਬੈੱਲ ਦਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪ੍ਰਯੋਗ2.PNG|thumb|ਚਿੱਤਰ 4-5. ਨੀਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ A ਅਤੇ B ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਥਿਰ ਮੁੱਲ ਵਾਲੇ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। A’ ਅਤੇ B’ ਉੱਤੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੋਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਾਣੇਦਾਰ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਲਈ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਹੈ।]] ਇੱਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;5) ਇਸ ਪਹੇਲੀ ਪ੍ਰਤਿ ਸਹੀ ਹੱਲ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ ਤੁਰੰਤ ਸਬੂਤ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ, ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ <math>\sigma</math> ਵਾਸਤੇ, ਸਥਿਰ ਮੁੱਲ <math>k</math> ਪ੍ਰਵੇਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਪ੍ਰਵੇਗ ਅਤੇ ਬੀਤਿਆ ਸਮਾਂ ਖੁਦ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰਾਹੀਂ)। ਉਹ ਇਸ [[ਫੇਜ਼]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਅੰਦਰ, ਸਪੇਸ-ਲਾਈਕ ਹਿੱਸੇ <math>A'B''</math> ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਹਿੱਸੇ <math>AB</math> ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਧ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ, ਜਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;5 ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪ੍ਰਵੇਗ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸ਼ਿਪ ਕਿਸੇ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ <math>S'.</math> ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣਗੇ ਜੇਕਰ <math>x_{A}</math> ਅਤੇ <math>x_{B}=x_{A}+L</math> ਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀਆਂ <math>S</math> ਅੰਦਰ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਫ੍ਰੇਮ <math>S'</math> ਵਿੱਚ ਪੁਜਿਸ਼ਨਾਂ ਇਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:<ref name="Franklin">{{cite journal |author=Franklin, Jerrold |title=Lorentz contraction, Bell's spaceships, and rigid body motion in special relativity |journal=European Journal of Physics |volume=31 |year=2010 |pages=291–298 |doi=10.1088/0143-0807/31/2/006 |bibcode = 2010EJPh...31..291F |issue=2 |arxiv = 0906.1919}}</ref> :<math>\begin{align} x'_{A}& = \gamma\left(x_{A}-vt\right)\\ x'_{B}& = \gamma\left(x_{A}+L-vt\right)\\ L'& = x'_{B}-x'_{A} =\gamma L \end{align}</math> ਪਹੇਲੀ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਸੀ।, ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਤੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੈੱਲ ਨੇ ਅਪਣੀ ਉਦਾਹਰਨ ਇਸਤਰਾਂ ਰਚੀ। ਲੌਰੰਟਜ਼ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਆਮ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ, ਰੈਸਟ ਲੰਬਾਈ ਫਿਕਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੰਬਾਈ ਫ੍ਰੇਮ <math>S</math> ਅੰਦਰੋਂ ਨਾਪਣ ਤੇ ਘਟੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;5 ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਬੈੱਲ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੰਬਾਈਆਂ <math>AB</math> ਅਤੇ <math>A'B'</math> ਨੂੰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ <math>S</math> ਵਿੱਚ ਨਾਪੇ ਜਾਣ ਤੇ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰੈਸਟ ਫ੍ਰੇਮ ਲੰਬਾਈ <math>A'B''</math> ਨੂੰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ <math>S'</math> ਅੰਦਰ ਵਧਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਹੌਰਿਜ਼ਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਔਬਜ਼ਰਵਰ}} ==== ਹੌਰਿਜ਼ਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ==== {{main|ਈਵੈਂਟ ਹੌਰਿਜ਼ਨ#ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਣ ਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੌਰਿਜ਼ਨ |ਰਿੰਡਲ੍ਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ}} ਕੁੱਝ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਸਮੱਸਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਆਮ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਬਤ ਗਹਿਰੀ ਸਮਝ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਈਵੈਂਟ ਹੌਰਿਜ਼ਨ]]। [[#ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਤੇ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਈਪ੍ਰਬੋਲੇ|'''ਚਿੱਤਰ.&nbsp;2&#8209;7''']] ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਨੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਬ ਦੇ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ ਉਹਨਾਂ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰਸਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੇ ਵਕਤਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ, ਸਾਡੇ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਨਾਪੇ ਜਾਣ ਤੇ, ਯਾਤਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਗ ਸਥਿਰ ਤੌਰ ਤੇ ਘਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[File:Accelerated relativistic observer with horizon.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 4-6. ਹੌਰਿਜ਼ਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਔਬਜ਼ਰਵਰ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਵਾਹੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੀ ਇੱਲੁਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ (ਸਮਝ) [[:File:ConstantAcceleration02.jpg|'''ਇੱਥੇ''']] ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।]] ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;6 ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਯਾਤਰੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ (ਸਮੇਂ ਦੇ) ਪਲ ਉੱਤੇ, ਉਸਦਾ ਸਪੇਸ-ਧੁਰਾ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ ਉੱਤੇ ਉਸਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਉਸਦਾ ਟਾਈਮ-ਧੁਰਾ ਉਸਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਦੇ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਪਰਸ਼ ਰੇਖਾ ਹੁਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਪੈਰਾਮੀਟਰ <math>\beta</math> ਇੱਕ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ <math>ct</math> ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, <math>\gamma</math> ਦਾ ਮੁੱਲ ਅਨੰਤ ([[ਇਨਫਿਨਟੀ]]) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸਥਿਰ ਪ੍ਰੌਪਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੇ ਕਿਸੇ ਰਸਤੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: #ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ <math>\beta = ct/x</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ। #ਕਿਉਂਕਿ <math>c^2 t^2 - x^2 = s^2</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਦੇ ਹਾਂ ਕਿ <math>\beta (ct) = ct/ \sqrt{c^2 t^2 - s^2}</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ। #<math>\gamma = 1/\sqrt{1 - \beta ^2} = </math> <math>\sqrt{c^2 t^2 - s^2}/s</math> #ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਫੋਰਸ ਨਿਯਮ ਤੋਂ, <math>F = dp/dt = </math><math>dpc/d(ct) = d(\beta \gamma m c^2)/d(ct)</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ। #<math>\beta(ct)</math> ਨੂੰ ਕਦਮ 2 ਤੋਂ ਭਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਦਮ 3 ਤੋਂ <math>\gamma</math> ਵਾਸਤੇ ਸਮੀਕਰਨ ਨੂੰ ਭਰਦੇ ਹੋਏ <math>F = mc^2 / s </math> ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|110–113}} ਚਿੱਤਰ.&nbsp;4&#8209;6 ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀਨਾਰੀਓ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਟੇਰੈਂਸ (A) ਅਤੇ ਸਟੈੱਲਾ (B) ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਬਿੱਦੂ ਤੋਂ 100 ਪ੍ਰਕਾਸ਼&nbsp;ਘੰਟਿਆਂ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਟੈੱਲਾ 0 ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਅਪਣੇ ਸਪੇਸ-ਕ੍ਰਾਫਟ ਨੂੰ 0.01&nbsp;c ਪ੍ਰਤਿ ਘੰਟੇ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਗ ਤੇ ਸਟਾਰਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਵੀਹ ਘੰਟਿਆਂ ਉੱਤੇ, ਟੇਰੈਂਸ ਸਟੈੱਲਾ ਨੂੰ ਘਰ (ਠੋਸ ਹਰੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ) ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਜਾਂ (ਬੈਠੀ<!--ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਟੇਰੈਂਸ ਮੇਲ ਹੈ ਜਾਂ ਫੀਮੇਲ -->) ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੇਡੀਓ ਸਿਗਨਲ ਭੇਜ ਕੇ ਅਪਡੇਟ ਕਰਦਾ (ਜਾਂ ਕਰਦੀ)<!--ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਟੇਰੈਂਸ ਮੇਲ ਹੈ ਜਾਂ ਫੀਮੇਲ --> ਹੈ। ਸਟੈੱਲਾ ਇਹਨਾਂ ਨਿਯਮਤ (ਰੈਗੁਲਰ) ਪ੍ਰਸਾਰਾਂ (ਟ੍ਰਾਂਸਮਿਸ਼ਨਾਂ) ਨੂੰ ਰੀਸੀਵ (ਪ੍ਰਾਪਤ) ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਵਧ ਰਿਹਾ (ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ) [[ਡਿਸਟੈਂਸ]] (ਦੂਰੀ) ਉਸਨੂੰ ਟੇਰੈਂਸ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਰ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਰੀਸੀਵ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੇ ਕਲੌਕ ਤੋਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਪਣੇ (ਹਰੀਆਂ ਦਾਣੇਦਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਾਲੇ) ਕਲੌਕ ਉੱਤੇ 100 ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਦ ਟੇਰੈਂਸ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸੂਚਨਾ ਰੀਸੀਵ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।<ref name="Bais"/>{{rp|110–113}} ਟੇਰੈਂਸ ਦੇ ਕਲੌਕ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਮੇਂ ਵਾਲੇ 100 ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਦ, ਸਟੈੱਲਾ ਕਿਸੇ ਹਨੇਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਟੇਰੈਂਸ ਦੇ ਟਾਈਮ-ਲਾਈਕ ਭਵਿੱਖ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਟੇਰੈਂਸ ਸਟੈੱਲਾ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵੱਲ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ ਕਾਫੀ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਸਦੇ ਈਵੈਂਟ ਹੌਰਿਜ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰੇ ਕੀਤੇ ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਸਟੈੱਲਾ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ ਕਿ ਇਸ ਹੌਰਿਜ਼ਨ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕੀ ਹੋ (ਚੱਲਦਾ) ਰਿਹਾ ਹੈ।<ref name="Bais"/>{{rp|110–113}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ == {{main|ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ|ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ}} {{anchor|ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ}} === ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ === [[#ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ'''''<br/> <small>'''ਨੋਟ:''' ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ-ਸੰਪ੍ਰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲਾ ਲੈਣ।</small>]] ਨਿਊਟਨ ਦੀਆਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਗਤੀ, ਕਿਸੇ ਰਿਜਿਡ (ਠੋਸ) ਯੁਕਿਲਡਨ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਦੇ ਬੈਕਡ੍ਰੌਪ ਤੋਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰਹੱਸਮਈ ਫੋਰਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਜ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref group=note> ਨਿਊਟਨ ਖੁਦ ਇਹਨਾਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਜਨਮਜਾਤ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਵਹਾਰਿਕ ਮਸਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਹੀ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਬਣਾ ਲੈਣਾ ਹੀ ਉਸਦੇ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। 1692 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਪਣੇ ਦੋਸਤ ਰਿਚਰਡ ਬੈਂਟਲੇ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ: "ਇਹ ਗੱਲ ਕਿ ਗਰੈਵਿਟੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਪਦਾਰਥ ਲਈ ਜਨਮਜਾਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਕਿਸੇ ਦੂਜੀ ਵਸਤੂ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਦੂਰੀ ਤੋਂ [[ਵੈਕੱਮ]] ਰਾਹੀਂ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰ ਸਕੇ, ਤੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਵੀ ਮਾਧਿਅਮ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਅਤੇ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ (ਐਕਸ਼ਨ) ਅਤੇ ਫੋਰਸ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ, ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਬੇਅਰਥ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਬੰਦਾ ਜਿਸ ਕੋਲ ਫਿਲਾਸਫੀਕਲ ਮਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਚ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਸੁਵਿਧਾ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਹੈ।"</ref> ਇਸਦੇ ਤੁੱਲ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਤੱਕ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ ਯੁਕਿਲਡਨ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾ ਹੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਫੋਰਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਦੀ ਅਪਣੀ ਬਣਤਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।<ref name="Taylor"/>{{rp|175–190}} [[File:Principle of the tidal force.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-1. ਟਾਈਡਲ ਪ੍ਰਭਾਵ <ref group="ਵਾਧੂ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ"> ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਸੀਨਾਰੀਓਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰਿਪੋਰਟਰ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਤਿ ਅਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। (i) ਕੋਈ ਪਹਿਲਾ ਰਿਪੋਰਟਰ, ਕਣਾਂ {{nowrap|1=''2'' ਅਤੇ ''3''}} ਦੇ ਪੁੰਜਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਉੱਤੇ, ਪਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੁੰਜ&nbsp;''1'' ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀਨਾਰੀਓ&nbsp;''A'' ਅੰਦਰ ਕਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਧੱਕਣ ਦਾ ਇੱਕ ਫੋਰਸ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਸੀਨਾਰੀਓ&nbsp;''B'' ਅੰਦਰ ਕਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਫੋਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। (ii) ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਰਿਪੋਰਟਰ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੁੰਜ&nbsp;''1'' ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਲੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਦੇ ਸਿੱਧਰੇਪਣ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਰਿਪੋਰਟਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਸਤਵਿਕ ਵਿੱਚ, ਕਣਾਂ {{nowrap|1=''2'' ਅਤੇ ''3''}} ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਫੋਰਸ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪੁੰਜ&nbsp;''1''ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਖਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਟਾਈਡਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। (iii) ਇੱਕ ਤੀਜਾ ਰਿਪੋਰਟਰ, ਜੋ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਅਸਲ, ਤਿੰਨਾ ਵਸਤੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਫੋਰਸ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਗੋਂ, ਸਭ ਤਿੰਨੇ ਵਸਤੂਆਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ [[ਜੀਓਡੈਸਿਕਸ]] ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।</ref>]] ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਿਯਮਾਂ ਅੰਦਰ, ਧਰਤੀ ਦੁਆਲ਼ੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦੇ ਕਿਸੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦਾ ਪਥ (ਰਸਤਾ) ਧਰਤੀ, ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਦੂਰਸਥਿਤ ਅਸਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਗੋਂ, ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸਪੇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਿਰਫ ਸਥਾਨਿਕ ਸ਼ਰਤਾਂ (ਕੰਡੀਸ਼ਨਾਂ) ਪ੍ਰਤਿ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਹਰੇਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸਥਾਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਫਲੈਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ, ਇਸਲਈ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਅਪਣੀ ਲੋਕਲ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਜੀਓਡੈਸਿਕ|ਜੀਓਡੈਸਿਕ]] ਦੇ ਰਸਤੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ ਕਣ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।<ref name="Taylor"/>{{rp|175–190}} ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਵਸਤੂਆਂ ਜਾਂ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਕੀਤੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਪ੍ਰਵੇਗਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੀਖਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;1 ਵਿੱਚ, ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਣ, ਜੋ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੁੱਝ ਇਸਤਰਾਂ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ ਸਥਾਨਿਕ ਗੈਰ-ਇੱਕਸਾਰਤਾਵਾਂ (ਇਨਹੋਮੋਜੀਨੀਅਟੀਆਂ) ਕਾਰਣ ਬਣੇ ਟਾਈਡਲ ਪ੍ਰਵੇਗਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦ੍ਰਿਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਹਰੇਕ ਕਣ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਟਾਈਡਲ ਪ੍ਰਵੇਗ, ਜੋ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤਿ ਇਹ ਕਣ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਵਾਸਤੇ ਫੋਰਸਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਦੀ ਵਜਾਏ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ [[ਕਰਵੇਚਰ]]। ਇਹ ਟਾਈਡਲ ਪ੍ਰਵੇਗਸਖਤ ਤੌਰ ਤੇ ਲੋਕਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਈ ਸਥਾਨਿਕ ਕਰਵੇਚਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕੁੱਲ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੋਰਸ ਦੇ ਵਜੋਂ ਦਿਸਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। <ref name="Taylor"/>{{rp|175–190}} [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਪਿੱਛੇ ਦੋ ਕੇਂਦਰੀ ਕਥਨ ਛੁਪੇ ਹਨ। *ਪਹਿਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਕਲਪ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟ) ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੈ: ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਰਜ਼ਨ ਤੋਂ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਜਰੂਰ ਹੀ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ([[ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ]]) [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]]ਾਂ ਅੰਦਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਵਾਸਤੇ ਸਥਿਰ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਖੁਦ ਦੇ (ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੇ) ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਲਈ, "ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਜਰੂਰ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਫਿਤਰਤ ਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗਤੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਅੰਦਰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਦੇ ਸਿਸਟਮਾਂ (ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ) ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣ।"<ref name="PrincipleOfRelativity">{{cite book |last1=Lorentz |first1=H. A. |last2=Einstein|first2=A. |last3=Minkowski |first3=H. |last4=Weyl |first4=H. |title=The Principle of Relativity: A Collection of Original Memoirs on the Special and General Theory of Relativity |date=1952 |publisher=Dover Publications|isbn=0486600815}}</ref>{{rp|113}} ਇਹ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਇੱਕ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ: ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅੰਦਰ, ਅਜਿਹੇ ਫੋਰਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁੱਧ ਬੁੱਧੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਕਰਦਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Mook">{{cite book |last1=Mook |first1=Delo E. |last2=Vargish |first2=Thoma s|title=Inside Relativity |date=1987 |publisher=Princeton University Press|location=Princeton, New Jersey |isbn=0691084726 }}</ref>{{rp|137–149}} [[File:Elevator gravity.svg|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-2. [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]]]] *[[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਦੇ ਕਾਫੀ ਛੋਟੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਸਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਅਸਰ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। :ਚਿੱਤਰ. 5-2 ਵਿੱਚ, ਇਨਸਾਨ A ਕਿਸੇ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਇੱਕਸਾਰ ''g'' ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਗ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਨ B ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਠਹਿਰੇ ਕਿਸੇ ਡੱਬੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਮੁਹੱਈਆ ਹੋਵੇ ਕਿ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਕਾਫੀ ਛੋਟਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਟਾਈਡਲ ਅਸਰ ਨਾਪੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋਣ (ਵਰਤਮਾਨ ਗਰੈਵਿਟੀ ਨਾਪ ਉਪਕਰਣਤਾਮਿਕਤਾ ਦੀ ਸਵੇੰਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, A ਅਤੇ B ਪੂਰਵ-ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ [[ਲਿੱਲੀਪਟੀਅਨ]] (ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ) ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ), ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜੋ A ਅਤੇ B ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੇ ਯੋਗ ਕਰ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਹਨ।<ref name="Mook"/>{{rp|141–149}} : ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਇੱਕ ਬਦਲਵੀਂ ਸਮੀਕਰਨ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਊਟਨ ਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ, {{nowrap|1=''F = GMm''_g''&thinsp;/r''² = }} ''m''_g''g'' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਊਟਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ, {{nowrap|1=''F = m''_&thinsp;i''a''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ''a&nbsp;ਪੂਰਵ'' ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕਿਉਂ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ ''m''_g ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਪੁੰਜ ''m''_&thinsp;i ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪੁੰਜ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref name="Mook"/>{{rp|141–149}} [[ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਿਵਰਿਤ ਮੁਢੈ ਵੇਰਵੇ ਤੋਂ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਣ ਵਿਵਰਣ ਤੱਕ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ [[ਟੈਂਸਰ]] [[ਕੈਲਕੁਲਸ]] ਅਤੇ [[ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਜੀਓਮੈਟ੍ਰੀ]] ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਅਧਿਐਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਗਣਿਤਿਕ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ, [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਬਾਬਤ ਲਿਖਣਾ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਪਰ ਕੋਈ ਗੈਰ-ਸੂਖਮ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਬਾਬਤ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ (ਅਜੇ ਇੱਕ ਹੋਰ) ਗੈਰ-ਗਣਿਤਿਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜਗਹ, ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ '''[[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ]]''' ਅਤੇ '''[[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]]''' ਪੜਨ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਜਗਹ, ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ, ਅਜਿਹੇ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਮੁਢਲੇ ਸੀਨਾਰੀਓਆਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣਾ ਰਹੇਗਾ ਜੋ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਸਵਾਦ ਦਾ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਸਵਾਦ ਦੇਣ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਏਗਾ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ}} === ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ === [[#ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] [[File:Einstein's argument suggesting gravitational redshift.svg|thumb|ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਸੁਝਾ ਰਿਹਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਤਰਕ |thumb|ਚਿੱਤਰ 5-3. ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਸੁਝਾ ਰਿਹਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਤਰਕ]] [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ, ਫੋਰਸ, ਕਿਸੇ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਅਦਾ ਕਰਦੇ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਸਾਰਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਭਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਲੌਕ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਵਾਲੇ ਕਲੌਕਾਂ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਹੀ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਇਹ ਸੱਚਮੁਚ ਸੰਭਵ ਹੈ? ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਇੱਕਸਾਰ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ, ਪ੍ਰਯੋਗ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਵਾਬ ਨਾਂਹ ਹੈ। ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡਾਂ ਕਿਸੇ ਗਲੋਬਲ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅੰਦਰ, ਲੋਕਲ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹਨ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕਠੀ ਵਿਵਸਥਿਤ ਸਟਿਚਿੰਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।<ref name="Schutz1985"/>{{rp|118–126}} 1916 ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਬਾਦ ਹੀ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡ-ਸ਼ਿਫਟ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਖੁਦ ਵੀ ਅੱਗੇ ਲਿਖਿਆ [[ਸੋਚ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਸੁਝਾਇਆ: (i) ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਉੱਚਾਈ ''h'' (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;3) ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਖੰਭਾ (ਟਾਵਰ) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। (ii) ਟਾਵਰ ਦੇ ਸ਼ਿਖਰ ਤੋਂ ਰੈਸਟ ਪੁੰਜ ''m'' ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਕਣ ਥੱਲੇ ਸੁੱਟੋ। ਇਹ ਪ੍ਰਵੇਗ ''g'' ਸਮੇਤ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨਾਲ ਥੱਲੇ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਜਮੀਨ ਤੇ ਵਿਲੌਸਿਟੀ {{nowrap|1=''v'' = (2''gh'')^1/2}} ਨਾਲ ਥੱਲੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ''E'', ਜਿਵੇਂ ਜਮੀਨ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪੀ ਜਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, {{nowrap|1=''m'' = ½''mv''²/''c''² =}} {{nowrap|''m + mgh/c''² }} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। (iii) ਇੱਕ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਕਨਵਰਟਰ (ਪਰਿਵਰਤਕ) ਕਣ ਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਿੰਗਲ ਉੱਚ-ਊਰਜਾ ਵਾਲੇ [[ਫੋਟੋਨ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਹ ਉੱਪਰਵੱਲ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। (iv) ਟਾਵਰ ਦੇ ਸ਼ਿਖਰ ਉੱਤੇ, ਇੱਕ ਊਰਜਾ-ਪੁੰਜ ਪਰਿਵਰਤਕ ਫੋਟੋਨ ਦੀ ''E{{'}}'' ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਇੱਕ ਰੈਸਟ ਪੁੰਜ ''m{{'}}'' ਵਾਲੇ ਕਣ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz1985"/>{{rp|118–126}} ਜਰੂਰ ਹੀ {{nowrap|1=''m'' = ''m{{'}}''}} ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ [[ਪਰਪਚੁਅਲ ਮੋਸ਼ਨ]] ਯੰਤਰ ਰਚਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਣਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸਲਈ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ {{nowrap|1=''E{{'}}'' = ''m''}} ਹੋਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਜੋ : <math>\frac{E'}{E} = \frac{h \nu \, '}{ h \nu} =</math> <math>\frac{m}{m + mgh/c^2} =</math> <math>1 - \frac{gh}{c^2}</math> ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਚੜ ਰਿਹਾ ਕੋਈ [[ਫੋਟੋਨ]] ਊਰਜਾ ਖੋ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੈਡ-ਸ਼ਿਫਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖਗੋਲ-ਸ਼ਾਸਤਰਾਤਮਿਕ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਸਦਕਾ, ਇਸ ਰੈੱਡ-ਸ਼ਿਫਟ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਯਤਨ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਅਨਿਰਣਾਤਮਿਕ ਸਨ, ਪਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਤੀਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਨਿਰੀਖਣ [[ਪਾਉਂਡ-ਰੇਬਕਾ ਪ੍ਰਯੋਗ|ਪਾਉਂਡ ਅਤੇ ਰੇਬਕਾ (1959)]] ਅਤੇ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਡ ਅਤੇ ਸਨਿਡਰ (1964) ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{cite web |last1=Mester |first1=John |title=Experimental Tests of General Relativity |url=https://luth2.obspm.fr/IHP06/lectures/mester-vinet/IHP-2GravRedshift.pdf |publisher=Laboratoire Univers et Théories |accessdate=9 June 2017 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6r6GxyRdY?url=https://luth2.obspm.fr/IHP06/lectures/mester-vinet/IHP-2GravRedshift.pdf |archivedate=9 ਜੂਨ 2017 |dead-url=no }}</ref> ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਬੰਧਤ [[ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ [[ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ]] ਕਿਸੇ ਕਲੌਕ ਦੀ ਕਸਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡ-ਸ਼ਿਫਟ ਖੁਦ ਹੀ ਵਕਤ ਬਾਬਤ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜੇ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ: ਗਰੈਵਿਟੀ ਵਕਤ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਅਸੀਂ ਦੋ ਇੱਕ ਜਿਹੇ ਅਜਿਹੇ ਕਲੌਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਾਂ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਐਟੌਮਿਕ ਟ੍ਰਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਸਦਕਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ। ਇੱਕ ਲੌਕ ਨੂੰ ਟਾਵਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿਓ, ਜਦੋਂਕਿ ਦੂਜੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਟਾਵਰ ਦੇ ਸ਼ਖਰ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਯੋਗਕਰਤਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਵਾਲੇ ਕਲੌਕ ਤੋਂ ਸਿਗਨਲ, ਟਾਵਰ ਦੇ ਉੱਤੇ ਵਾਲੇ ਉਸਦੇ ਕਲੌਕ ਵਾਲੀ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਟਾਵਰ ਤੱਕ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਰੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਤਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰੈੱਸਟਾਂ (ਉਛਾਲ਼ਾਂ) ਵਾਸਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਔਸੀਲੇਸ਼ਨਾਂ ਟਾਵਰ ਦੇ ਸ਼ਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਉੱਨੀਆਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨੀਆਂ ਤਲ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਯੋਗ-ਕਰਤਾ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਵਾਲਾ ਕਲੌਕ ਧੀਮਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਧਰਤੀ ਵਾਲੇ ਕਲੌਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਲਈ ਟਾਵਰ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਲਿਆ ਕੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|16–18}} ਕਿਸੇ 1&nbsp;km ਟਾਵਰ ਲਈ, ਬੇਮੇਲਤਾ ਤਕਰੀਬਨ 9.4&nbsp;ਨੈਨੋ-ਸਕਿੰਟ ਪ੍ਰਤਿਦਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਜੋਕੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਾਪਣਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ ਕਲੌਕ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇੱਕੋ ਦਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਭੱਜਦੇ। ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਪਾਉਂਡ-ਰੇਬਕਾ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਨੇ ਠੋਸ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਸਮਾਂ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਾਉਂਡ-ਰੇਬਕਾ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਸਿਸਟਮ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤਰਕ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਉੱਤੇ ਉੱਕਾ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਥਿਊਰੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰੇਗੀ ਜੇਕਰ ਇਹ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ।<ref name="Schutz"/>{{rp|16}} ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ, [[ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਹੱਦ]] (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਜਦੋਂ ਕਣ ਧੀਮਾ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ), ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦਾ ਨਿਊਟਨ ਦਾ ਨਿਯਮ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ।<ref name="Carroll">{{cite journal|last1=Carroll|first1=Sean M.|title=Lecture Notes on General Relativity|date=2 December 1997|url=https://arxiv.org/abs/gr-qc/9712019|accessdate=15 April 2017|publisher=University of California, Santa Barbara}}</ref>{{rp|101–106}} ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ [[ਥਿਊਰੀ]] ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਹੈ। ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸਥਿਰਾਂਕ ''G'', ਇੱਕ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਤਾਰੇ ਦੇ ਪੁੰਜ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ''M'', ਅਤੇ ਤਾਰੇ ਤੋਂ ''r'' ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਗੈਰ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੁੰਜ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣਾ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਸਿਰਫ ਸਮਾਂ ਗੁਣਾਂਕ (ਟਾਈਮ ਕੋਐਫੀਸ਼ੈਂਟ) ਹੀ [[ਵੇਰੀਏਬਲ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ:<ref name="Schutz"/>{{rp|229–232}} : <math>\Delta s^2 = \left( 1 - \frac{2GM}{c^2 r} \right) (c \Delta t)^2</math><math></math><math>- \, (\Delta x)^2 - (\Delta y)^2 - (\Delta z)^2 </math> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ}} === ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ === [[#ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] <math>(c \Delta t)^2</math> ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਾ <math>(1 - 2GM/(c^2 r) )</math> ਗੁਣਾਂਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਾਰੇ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਅਸਰਾਂ ਲਈ ਜਿਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਹੀ ਫੈਕਟਰ (ਹਿੱਸਾ), <math>G</math> ਅਤੇ <math>M</math> ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਡੀਨੋਮੀਨੇਟਰ ਅੰਦਰ <math>r</math> ਕਾਰਣਮ ਸੋਧ ਫੈਕਟਰ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਉਂ ਹੀ ਕੋਈ ਗਰੈਵਿਟੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਕਤ ਵਕਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਜੇਕਰ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਦੇ ਸਥਾਨਿਕ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਸਰ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥਾਂ ਉੱਤੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਕਰਵੇਚਰ ਸੋਧ ਫੈਕਟਰਾਂ ਕਾਰਣ, ਨਹੀਂ ਦਿਸਣੇ ਚਾਹੀਦੇ? ਜਵਾਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਸਰ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਸੋਲਰ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਵਾਸਤੇ, <math>(c \Delta t)^2</math> ਰਕਮ, ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਦਿਸਣ ਲਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|234–238}} ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇਪਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪਹਿਲਾ ਇਸ਼ਾਰਾ, ਕਿ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਗਲਤ ਹੈ, ਡੇਢ ਕੁ ਸਦੀ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1859 ਵਿੱਚ, [[ਉਰਬੀਅਨ ਲੇ ਵੈਰੀਅਰ]] ਨੇ, 1697 ਤੋਂ 1848 ਤੱਕ ਸੂਰਜ ਦੀ ਡਿਸਕ ਉੱਤੇ [[ਮਰਕਰੀ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਮਰਕਰੀ]] ਦੀਆਂ ਟ੍ਰਾਂਜ਼ਿਸਟਾਂ ਦੇ ਉਪਲਬਧ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਗਿਆਤ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਮਰਕਰੀ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥ ਨੂੰ ਓਦੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਾ ਸਕਦੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਰਕਰੀ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਗ੍ਰਹਿ ਜਾਂ ਅਸਟ੍ਰੋਇਆਡ ਬੈਲਟ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਮਰਕਰੀ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥ ਦੀ ਸੂਰਜ ਕੋਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਟੈਸਟ#ਮਰਕਰੀ ਦੀ ਪੈਰੀਹੀਲੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ|ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ਵਾਧੂ ਦਰ]] ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਧੱਕੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।<ref>{{cite journal|last1=Le Verrier|first1=Urbain|title=Lettre de M. Le Verrier à M. Faye sur la théorie de Mercure et sur le mouvement du périhélie de cette planète|journal=Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des sciences (Paris) |date=1859 |volume=49 |pages=379–383 |url=https://archive.org/stream/comptesrendusheb49acad#page/378/mode/2up}}</ref> ਇਸ ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ (ਸਿਰਫ 43 [[ਆਰਕ ਸਕਿੰਟ]] ਪ੍ਰਤਿ [[ਟ੍ਰੌਪੀਕਲ ਸਾਲ|ਊਸ਼ਣਕਟੀਬੰਧੀ ਸਦੀ]]) ਦੇ ਛੋਟੇ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਪਣ ਅਤੇ ਡਿਟੈਕਟ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਗਤਾ, 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ [[ਅਸਟ੍ਰੋਮੀਟਰੀ]] ਦੀ ਜਟਿਲ ਬਣਾਵਟ ਪ੍ਰਤਿ ਸਬੂਤ ਹੈ। [[File:General relativity time and space distortion frame 1.png|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-4. ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਹੈ। [[:File:General relativity time and space distortion extract.gif|'''ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''']] ]] ਯੂਰੇਨਸ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥ ਅੰਦਰ ਡਾਂਵਾਂਡੋਲਤਾਵਾਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਸਦਕਾ "ਅਪਣੇ ਪੈਨ ਦੀ ਨਿੱਬ ਉੱਤੇ" ਨੈਪਚਿਊਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖੋਜ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਗੋਲ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਲੇ ਵੈਰੀਅਰ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਨੇ ਵੁਲਕਨ-ਮੇਨੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋ-ਦਹਾਕੇ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਅਮੇਚੁਅਰ ਖਗੋਲਸ਼ਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸੇਤਰਾਂ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਨਵੇਂ ਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਬਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਵੁਲਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਝੂਠੀਆਂ ਸਮਝਾਂ (ਰਮਜ਼ਾਂ) ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ। ਅੰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਗ੍ਰਹਿ ਜਾਂ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।<ref>{{cite web|last1=Worrall |first1=Simon |title=The Hunt for Vulcan, the Planet That Wasn’t There |url=http://news.nationalgeographic.com/2015/11/151104-newton-einstein-gravity-vulcan-planets-mercury-astronomy-theory-of-relativity-ngbooktalk/ |website=National Geographic|publisher=National Geographic|accessdate=12 June 2017 <!-- |archiveurl=https://www.webcitation.org/6r9dK9rAK |archivedate=11 June 2017 --> }}</ref> 1916 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਮਰਕਰੀ ਦੀ ਇਹ ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਵਿੱਚ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਸਦਕਾ ਸਮਝਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਸਥਾਈ ਰਕਮ ਅੰਦਰਲਾ ਕਰਵੇਚਰ, ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਦਰਸਾਓ ਹੋਣ ਨਾਤੇ, ਇਸ ਨਿਯਮ-ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਉਸਦੇ ਹਿਸਾਬ-ਕਤਾਬ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸੀ ਕਿ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਸਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਾਨਦਾਰਤਾ ਉਸਦਾ ਇਹ ਹਿਸਾਬ-ਕਤਾਬ ਸੀ ਕਿ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਦੇ ਸਥਾਨਿਕ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ [[ਕਰਵੇਚਰ]] ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਭਾਰੀ ਵਸਤੂ ਦੁਆਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਝੁਕ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਨਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਢਲਾਣ (ਸਲੋਪ) &nbsp;±1 ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਇਸਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਅਰਸੇ ਦੇ ਕਮਜੋਰ ਫੀਲਡ ਦਰਸਾਓ ਵਾਸਤੇ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਇਸਦੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨਬਿੰਨ ਬਰਾਬਰ ਪਰ ਉਲਟ ਚਿੰਨ ਕਰਵੇਚਰ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤੇ।<ref name="Schutz"/>{{rp|234–238}} : <math>\Delta s^2 = \left( 1 - \frac{2GM}{c^2 r} \right) (c \Delta t)^2</math><math>- \, \left( 1 + \frac{2GM}{c^2 r} \right) \left[ (\Delta x)^2 + (\Delta y)^2 + (\Delta z)^2 \right] </math> ਨਿਊਟਨ ਦੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, <math>(c \Delta t)^2</math> ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਾ <math>(1 - 2GM/(c^2 r) )</math> ਗੁਣਾਂਕ, ਕਿਸੇ ਤਾਰੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਝੁਕਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ, <math>\left[ (\Delta x)^2 + (\Delta y)^2 + (\Delta z)^2 \right] </math> ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਾ <math>(1 + 2GM/(c^2 r) )</math> ਗੁਣਾਂਕ, ਕੁੱਲ ਝੁਕਾਓ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਹਰੇਪਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Schutz"/>{{rp|234–238}} 1919 ਦੇ ਐਡਿੰਗਟਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਸਭ ਜਗਹ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।<ref>{{cite web|last1=Levine|first1=Alaina G.|title=May 29, 1919: Eddington Observes Solar Eclipse to Test General Relativity|url=https://www.aps.org/publications/apsnews/201605/physicshistory.cfm|website=APS News: This Month in Physics History|publisher=American Physical Society|accessdate=12 June 2017 <!--|archiveurl=https://www.webcitation.org/6r9jDRTvM|archivedate=12 June 2017 --> }}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] {{anchor|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ}} === ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ === [[#ਸਪੇ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ ਸਾਰਾਂਸ਼|'''''ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ''''']] [[File:StressEnergyTensor contravariant.svg|thumb|250px|ਚਿੱਤਰ 5-5. ਸਟ੍ਰੈੱਸ-ਐਨਰਜੀ ਟੈਂਸਰ ਦੇ ਕੌਂਟਰਾਵੇਰੀਅੰਟ ਕੰਪੋਨੈਂਟ]] [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਯਮ|ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਊਟਨ ਦੀ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੋਮਾ [[ਪੁੰਜ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪੁੰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੋਮੇ ਪਛਾਣਦੀ ਹੈ। [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਫੀਲਡ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ]] : <math>R_{\mu \nu} - \tfrac{1}{2}R \, g_{\mu \nu} + \Lambda g_{\mu \nu} = \frac{8 \pi G }{c^4} T_{\mu \nu}</math> ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਸੋਮੇ [[ਸਟ੍ਰੈੱਸ-ਐਨਰਜੀ ਟੈਂਸਰ]], <math>T_{\mu \nu},</math> ਵਿੱਚ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;5 ਸਟ੍ਰੈੱਸ-ਐਨਰਜੀ ਟੈਂਸਰ ਅੰਦਰ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। * <math>T^{00}</math> (ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ): ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਘਣਤਾ (ਮਾਸ-ਐਨਰਜੀ ਡੈਂਸਟੀ), ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨਚਾਹੀਆਂ ਤਾਪ ਗਤੀਆਂ ਤੋਂ ਗਤਿਜ ਊਰਜਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਕਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਫੋਰਸਾਂ ਤੋਂ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਤਿ ਕੋਈ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। * <math>T^{0i}</math> ਅਤੇ <math>T^{i0}</math> (ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ): ਇਹ ਮੋਮੈਂਟਮ ਡੈਂਸਟੀ ਰਕਮਾਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਫੇਰ ਵੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਸਦਕਾ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੰਚਾਰਿਤ ਊਰਜਾ ਮੋਮੈਂਟਮ ਚੁੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। * <math>T^{ij}</math>, ਮੋਮੈਂਟਮ ਪ੍ਰਤਿ ਯੂਨਿਟ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ {{nowrap|1=''i''-ਕੰਪੋਨੈਂਟ}} ਦੇ {{nowrap|1=''j''-ਦਿਸ਼ਾ}} ਵਿੱਚ ਵਹਿਣ (ਫਲੋ) ਦੀਆਂ ਦਰਾਂ (ਰੇਟ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਤੀ ਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨਚਾਹੀਆਂ ਤਾਪ ਗਤੀਆਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਗੀਆਂ, ਇਸ ਕਰਕੇ {{nowrap|1=''i'' = ''j''}} ਰਕਮਾਂ (ਹਰੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ) ਆਈਸੋਟ੍ਰੋਪਿਕ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ {{nowrap|1=''i'' ≠ ''j''}} ਰਕਮਾਂ (ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ), ਸ਼ੀਅਰ ਸਟ੍ਰੈੱਸਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।<ref>{{cite book |last1=Hobson |first1=M. P. |last2=Efstathiou |first2=G. |last3=Lasenby |first3=A. N. |title=General Relativity |date=2006 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=9780521829519 |pages=176–179}}</ref> ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜਾ, ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ''ਗਰੈਵਿਟੀ ਖੁਦ ਹੀ ਗਰੈਵਿਟੀ ਨੂੰ ਰਚਦੀ ਹੈ।''<ref group=note>ਹੋਰ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲ (ਕਪਲ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵਿਟੀ ਅੰਦਰ, ਦੋ ਬਿੰਦੂ ਪੁੰਜਾਂ ਕਾਰਨ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਪੁੰਜਾਂ ਦੇ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੋਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਜੇਕਰ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਪਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਦੋ ਕਣ ਜੋ ਅਪਣੀ ਪਰਸਪਰ ਖਿੱਚ ਸਦਕਾ ਬੰਨੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਪਣੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ (ਨੈਗਟਿਵ ਬਾਈਂਡਿੰਗ ਊੇਰਜਾ ਕਾਰਨ) ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਪੁੰਜ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਹੋ ਸਕਣਗੇ। ਦੇਖੋ ਕੈਰੋਲ,(''op.&nbsp;cit.'', pp. 112–113)</ref> ਊਰਜਾ ਪੁੰਜ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਵੀ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਨਾਲ ਇੱਕ ਊਰਜਾ {{nowrap|1=''E = mgh''}} ਸਬੰਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਐਨਰਜੀ]] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਦੀ ਊਰਜਾ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਿਸ ਲਗਦੀ ਗੁਣਨਫਲ ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਰੇਖਿਕ ਅਤੇ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਕਠਿਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਕਮਜੋਰ ਫੀਲਡ ਮਾਮਲੇ ਹੀ ਸੌਖੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।<ref name=Schutz/>{{rp|240}} [[ਸੰਖਿਅਕ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਾਖ ਹੈ ਜੋ ਤਾਕਤਵਰ ਫੀਲਡ ਖੇਤਰਾਂ ਅੰਦਰ ਹੋਰ [[ਬਲੈਕ ਹੋਲਾਂ]], [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਤਰੰਗਾਂ]], [[ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰੇ|ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰਿਆਂ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਅਕਸਰ ਸੁਪਰਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਤੇ ਲਗਾ ਕੇ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹੱਲ ਵਾਸਤੇ ਸੰਖਿਅਕ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤਦੀ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ==== {{multiple image <!-- Layout --> | total_width = 330 <!-- Header --> <!--image 1--> | image1 = Gravitation_space_source.svg | width1 = 869 | height1 = 580 <!--image 2--> | image2 = Gravitomagnetic field due to angular momentum.svg | width2 = 261 | height2 = 200 <!-- Footer --> | footer_background = | footer_align = <!-- left (default), center, right --> | footer = ਚਿੱਤਰ 5-6. (ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ) ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਲਪੇਟਦੀ ਹੈ। (ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ) [[ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] '''J''' ਸਮੇਤ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡਾਂ [[ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ|ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡਾਂ]] '''H''' ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।}} [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ, ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ, [[ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਚਰਚਾ [[#ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ|ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਉੱਤੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਆਏ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਵਿਆਪਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਾਮਕ ਸੱਤਾ (ਇਕਾਈ) ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ, ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਯੂਨੀਫਾਈਡ (ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ), [[ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਨਾਮਕ ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੋਮਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੀ ਇੱਕ ਸੋਮਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੋਮੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੋਣੀ, ਇਸ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਜਾਂ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਪੁੰਜ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚਾਰਜਾਂ ਸਦਕਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡਾਂ ਫਦੇ ਤੁੱਲ ਫੀਲਡਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ [[ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਮੈਗਨੈਟਿਜ਼ਮ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite book |author1=Thorne, Kip S. |editor1-last=Fairbank |editor1-first=J. D. |editor2-last=Deaver, Jr. |editor2-first=B. S. |editor3-last=Everitt |editor3-first=W. F. |editor4-last=Michelson |editor4-first=P. F. |title=Near zero: New Frontiers of Physics |date=1988 |publisher=W. H. Freeman and Company |pages=573–586 |url=https://pdfs.semanticscholar.org/f9b7/4f316437af586bc20835fe2f6fc47eeca3c2.pdf |archiveurl=https://www.webcitation.org/6rbWgTLxe?url=https://pdfs.semanticscholar.org/f9b7/4f316437af586bc20835fe2f6fc47eeca3c2.pdf |archivedate=30 ਜੂਨ 2017 |access-date=20 ਸਤੰਬਰ 2017 |dead-url=no }}</ref> ਇਹ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਗਿਆਤ ਹੈ ਕਿ ਚੁੰਬਕੀ ਬਲ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚਾਰਜਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਕਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਅਰਥ-ਭਰਪੂਰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਫੇਨਾਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਵੌਲਿਊਮ 2 {{nowrap|1=chapter 13–6}} ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ''ਲੈਕਚਰਜ਼ ਔਨ ਫਿਜ਼ਿਕਸ'' ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਔਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।<ref>{{cite book|last1=Feynman|first1=R. P.|last2=Leighton|first2=R. B.|last3=Sands|first3=M.|title=The Feynman Lectures on Physics, vol. 2|date=1964|publisher=Basic Books|isbn=9780465024162|pages=13-6 to 13-11 |edition=New Millenium Edition |url=http://www.feynmanlectures.caltech.edu/II_13.html |accessdate=1 July 2017}}</ref>) ਤੁੱਲ ਤਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਮੈਗਨੈਟਿਜ਼ਮ ਦੇ ਮੁੱਢ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;7a ਵਿੱਚ, ਭਾਰੀ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਮਾਂਤਰ, ਅਨੰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਲੰਬੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ (ਸਟਰੀਮਾਂ), ਕਿਸੇ ਰੈਸਟ ਕਰ ਰਹੇ ਟੈਸਟ ਕਣ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ, ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਉਲਟ ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ''−v'' ਅਤੇ ''+v'' ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। [[File:Special relativistic explanation of gravitomagnetism.svg|250px|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-7. ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ ਦਾ ਮੁੱਢ।]] ਸੈੱਟ-ਅਪ ਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਾਰਨ, ਕੇਂਦਰੀ ਕਣ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਫੋਰਸ 0 ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ {{nowrap|1=''v'' << ''c''}} ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋੜਾਤਮਿਕ ਰਹਿਣ। ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;7b ਇੰਨਬਿੰਨ ਇਹੀ ਸੈੱਟ-ਅਪ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉੱਪਰਲੀ ਧਾਰਾ ਦੀ ਫ਼ਰੇਮ ਵਿੱਚ। ਟੈਸਟ ਕਣ ਦੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''+v'' ਹੈ, ਅਤੇ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਦੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ +2''v'' ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਭੌਤਿਕੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਸਲਈ ਸਿਰਫ ਓਹ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਨਿਰੀਖਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਟੈਸਟ ਪਾਰਟੀਕਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਾਰਾ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਪਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਟੈਸਟ ਪਾਰਟੀਕਲ ਉੱਤੇ ਪਾਏ ਗਏ ਫੋਰਸ ਬਰਾਬਰ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। # ਕਿਉਂਕਿ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਸ਼ਿਖਰਲੀ ਧਾਰਾ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਅੰਦਰਲਾ ਹਰੇਕ ਕਣ ਸ਼ਿਖਰ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪੁੰਜ ਊਰਜਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। # ਲੌਰੰਟਜ਼ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਣ, ਸ਼ਿਖਰਲੀ ਧਾਰਾ ਅੰਦਰਲੇ ਕਣਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਅੰਦਰਲੇ ਕਣ, ਜਿਆਦਾ ਕਣ ਪ੍ਰਤਿ ਯੂਨਿਟ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। # ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਹੋਰ ਯੋਗਦਾਨ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਰਕਮ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ, ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ, ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਜਰੂਰਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੱਕਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਮੰਗਦੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਟੈਸਟ ਕਣ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[File:Galaxies-AGN-Inner-Structure.svg|right|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-8. ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਜੈੱਟ। <ref group="ਵਾਧੂ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ">[[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਜੈੱਟ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਆਇਨਾਇਜ਼ ਕੀਤੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਂ (ਕਿਰਨਾਂ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ [[ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਗਲੈਕਟਿਕ ਨਿਊਕਲੀਅਸ|ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਗਲੈਕਸੀਆਂ], [[ਰੇਡੀਓ ਗਲੈਕਸੀ]]ਆਂ ਜਾਂ [[ਕੁਆਸਰ]]ਾਂ ਦੀਆਂ ਕੇਂਦਰੀ [[ਬਲੈਕ ਹੋਲ]]ਾਂ, ਅਤੇ [[ਸਟੈੱਲਰ ਬਲੈਕ ਹੋਲ]]ਾਂ, [[ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਸਟਾਰ]]ਾਂ ਅਤੇ [[ਪੁਲਸਾਰ]]ਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਿਰੀਖਤਾਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਰਨ ਲੰਬਾਈਆਂ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ parsecs ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।</ref>]] ਟੈਸਟ ਕਣ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਵਿਲੌਸਿਟੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਫੋਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਕਣ ਨੂੰ ਧੱਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ''ਜੋ ਤਲ ਵਾਲੀ ਧਾਰਾ ਦੀ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।'' ਇਹ ਵਿਲੌਸਿਟੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਅਸਰ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਮੈਗਨੇਟਿਜ਼ਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref name=Schutz/>{{rp|245–253}} ਕਿਸੇ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡ ਰਾਹੀਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਇਸ ਕਰਕੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਇੰਡਕਸ਼ਨ]] ਦੇ ਤੁੱਲ [[ਫ੍ਰੇਮ-ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ]] ਨਾਮਕ ਅਸਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ; ਅਜਿਹੇ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕੀ ਫੋਰਸ ਕਿਸੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ [[ਸੁਪਰ-ਭਾਰੀ ਬਲੈਕ ਹੋਲ]]ਾਂ<ref>{{Cite journal|last=Williams |first=R. K. |authorlink= |date=1995 |title=Extracting X rays, Ύ rays, and relativistic e⁻–e⁺ pairs from supermassive Kerr black holes using the Penrose mechanism |journal=Physical Review D |volume=51 |issue=10 |pages=5387–5427 |doi=10.1103/PhysRevD.51.5387 |url= |accessdate= |quote= |bibcode = 1995PhRvD..51.5387W |pmid=10018300}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Williams |first=R. K. |authorlink= |date=2004 |title=Collimated escaping vortical polar e⁻–e⁺ jets intrinsically produced by rotating black holes and Penrose processes |journal=The Astrophysical Journal |volume=611 |issue= 2|pages=952–963 |doi=10.1086/422304 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004ApJ...611..952W|arxiv = astro-ph/0404135 }}</ref> ਰਾਹੀਂ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ [[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਜੈੱਟ]]ਾਂ (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;8) ਦੀ ਪੈਦਾਵਰ ਪਿੱਛੇ ਜਿਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੈੱਸ ==== ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਮਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਵੀ ਹੋਣੀਆਂ ਹੀ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਅੰਦਰੂਨੀ [[ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ]] ਅਤੇ [[ਸਟ੍ਰੈੱਸ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸਟ੍ਰੈੱਸ]] ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਲੈਣ ਤੇ, {{nowrap|1=ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ}}, ਮੋਮੈਂਟਮ, ਪ੍ਰੇੱਸ਼ਰ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੈੱਸ ਸਭ ਹੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਕਰਿਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ, ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਘਣਤਾ ਜਿੰਨੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸੋਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਬਨਾਮ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਨਾਟਕੀ ਫਰਕਾਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਰਕਮ ਕਿਸੇ [[ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰਾ|ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰੇ]] ਦੇ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚਤਮ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਸੈੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਭਾਰੀ ਕੋਈ ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੰਨਾ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਚਾਹੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ, ਫੇਰ ਵੀ, ਤਾਰੇ ਦੇ ਪੁੰਜ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਗਰੈਵਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਟੋਲਮਨ-ਔੱਪਨਹੀਮਰ-ਵੋਲਕੌਫ ਹੱਦ]] ਰਾਹੀਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਪੁੰਜ ਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਭੱਜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ ਤਾਰਾ ਕਿਸੇ [[ਬਲੈਕ ਹੋਲ]] ਤੱਕ ਟੁੱਟ (ਮੁੱਕ) ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name=Schutz/>{{rp|243,280}} ਸਟ੍ਰੈੱਸ ਰਕਮਾਂ ਉੱਚ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕੋਰ-ਕੌਲੈਪਸ ਸੁਪਰਨੋਵਾ ਦੀਆਂ ਹਾਈਡ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸਟਿਮੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।<ref>{{cite web |last1=Kuroda |first1=Takami |last2=Kotake |first2=Kei |last3=Takiwaki |first3=Tomoya |title=Fully General Relativistic Simulations of Core-Collapse Supernovae with An Approximate Neutrino Transport |url=https://arxiv.org/abs/1202.2487 |website=arXiv |publisher=Cornell University Library |accessdate=30 June 2017}}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ==== ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਪੁਸ਼ਟੀ ==== ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ, ਮੋਮੈਂਟਮ, ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੈੱਸ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਲਈ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, ਅਰੰਭਿਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਡੋਮੀਨੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।<ref>{{cite web |last=Wollack |first=Edward J. |title=Cosmology: The Study of the Universe |work=Universe 101: Big Bang Theory |publisher=[[NASA]] |date=10 December 2010 |url=http://map.gsfc.nasa.gov/universe/ |accessdate=2017-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514230003/http://map.gsfc.nasa.gov/universe/ |archivedate=14 May 2011 |deadurl=yes |ref=harv |df= }}</ref> ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਰਲਵਾਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਆਂਕੜਾ (ਜਿਵੇਂ [[ਨਿਊਕਲੀਓਸਿੰਥੈਸਿਸ]] ਮਲਬਾ ਆਦਿ) ਪੁਨਰਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਗਰੈਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ ਪਾਉਂਦਾ, ਜਾਂ {{nowrap|1=mass-energy}} ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੋਮੇ ਜਿੰਨੀ ਤਾਕਤ ਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਫੀਲਡ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਸਟ੍ਰੈੱਸ ਰਕਮਾਂ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੋਮੇ ਵਜੋਂ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ। ਇਹ ਸਭ ਜੋ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਕੋਈ ਸਿੱਧੇ ਮਾਤ੍ਰਾਤਮਿਕ ਪ੍ਰਯੋਗਿਤਾਮਿਕ ਜਾਂ ਨਿਰੀਖਣਾਤਮਿਕ ਨਾਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਇਹ ਰਕਮਾਂ ਸਹੀ ਤਾਕਤ ਵਾਲੀ ਗਰੈਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ? ===== • ਐਕਟਿਵ, ਪੈੱਸਿਵ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਪੁੰਜ ===== ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਹੋਰ ਸੋਮਿਆਂ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਗਵਾਹੀਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਪੁੰਜ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੰਭਵ ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਬੋਂਦੀ ਦੇ ਫਰਕਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ: # ਐਕਟਿਵ ਪੁੰਜ {{nowrap|1=(<math>m_a</math>)}} ਉਹ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਦੇ ਸੋਮੇ ਵਜੋਂ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ; # ਪੈੱਸਿਵ ਪੁੰਜ {{nowrap|1=(<math>m_p</math>)}} ਉਹ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ; # ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਪੁੰਜ {{nowrap|1=(<math>m_i</math>)}} ਉਹ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਵੇਗ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref name=Bondi/> * <math>m_p</math> ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ [[#ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ|ਮੁਢਲੇ ਕਥਨਾਂ]] ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਅਪਣੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁੰਜ {{nowrap|1=(<math>m_g</math>)}} ਦੇ ਨਾਮਕ ਰਕਮ ਸ਼ਬਦਬੱਧ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, * ਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਵਾਲਾ ਤੀਜਾ ਨਿਯਮ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ <math>m_a</math> ਅਤੇ <math>m_p</math> ਜਰੂਰ ਹੀ ਇੱਕੋ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। *ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, <math>m_p</math> ਅਤੇ <math>m_i</math> ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵ-ਸਿੱਧ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿੱਚ, * <math>m_p</math> ਅਤੇ <math>m_i</math> ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। * <math>m_a</math> ਅਤੇ <math>m_p</math> ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਬੰਧ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।<ref name=Bondi>{{cite book|last1=Bondi|first1=Hermann|editor1-last=DeWitt|editor1-first=Cecile M.|editor2-last=Rickles|editor2-first=Dean|title=The Role of Gravitation in Physics: Report from the 1957 Chapel Hill Conference|date=1957|publisher=Max Planck Research Library|location=Berlin|isbn=9783869319636|pages=159–162|url=http://www.edition-open-sources.org/sources/5/24/index.html|accessdate=1 July 2017}}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ===== • ਇੱਕ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸੋਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ===== [[File:Cavendish and Kreuzer Torsion Balance Diagrams.svg|thumb|330px|ਚਿੱਤਰ 5-9. (A) ਕੈਵੈਂਡਿਸ਼ ਪ੍ਰਯੋਗ (B) ਕ੍ਰੀਊਜ਼ਰ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸੋਮੇ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਇਸਦੇ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਪੁੰਜ) ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1797 ਵਿੱਚ [[ਕੈਵੈਂਡਿਸ਼ ਪ੍ਰਯੋਗ|ਹੈਨਰੀ ਕੈਵੈਂਡਿਸ਼]] (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;9a) ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਪਰ ਸੰਘਣੀਆਂ ਗੇਂਦਾਂ ਕਿਸੇ ਬਰੀਕ ਤਾਰ ਉੱਤੇ ਲਟਕਾਈਆਂ ਗਈਆਂ, ਜੋ ਇੱਕ [[ਟੌਰਿਜ਼ਨ ਸੰਤੁਲਨ]] ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਗੇਂਦਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੋ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟੈਸਟ ਪੁੰਜਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣਾ ਇੱਕ ਪਛਾਣਯੋਗ [[ਟੌਰਕ]] ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਯੰਤਰਾਂ ਅਤੇ ਟੌਰੀਜ਼ਨ ਤਾਰ ਦੇ ਨਾਪਣਯੋਗ ਸਪ੍ਰਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ ਦੇ ਅਯਾਮ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸਥਿਰਾਂਕ G ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਟੈਸਟ ਪੁੰਜਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਸਦਕਾ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਅਸਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਉਮੀਦਹੀਣ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣਯੋਗ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਕਿਸੇ ਧਾਤੂ ਦੀ ਗੇਂਦ ਦੀ {{nowrap|1=ਪੁੰਜ-ਊੇਰਜਾ}} ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਫੇਰ ਵੀ, ਐਟੌਮਿਕ ਨਿਊਕਲੀਆਇ ਅੰਦਰਲੇ ਕਸ ਕੇ ਨਪੀੜੇ ਜਾ ਰਹੇ [[ਪ੍ਰੋਟੌਨ|ਪ੍ਰੋਟੌਨਾਂ]] ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਧੱਕਣ ਵਾਲ਼ੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ 10²⁸&nbsp;atm ≈ 10³³&nbsp;Pa ≈ 10³³&nbsp;kg·s⁻²m⁻¹ ਦੇ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਪੁੰਜ ਘਣਤਾ ਦਾ ਲੱਗਪਗ 1% ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 10¹⁸kg/m³ (c² ≈ 9×10¹⁶m²s⁻² ਵਿੱਚ ਫੈਕਟਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite book |last1=Crowell |first1=Benjamin |title=General Relativity |date=2000 |publisher=Light and Matter |location=Fullerton, CA |pages=241–258 |url=http://www.lightandmatter.com |accessdate=30 June 2017}}</ref> {{multiple image <!-- Layout --> | total_width = 330 <!-- Header --> <!--image 1--> | image1 = Apollo 11 Lunar Laser Ranging Experiment.jpg | width1 = 2349 | height1 = 2373 <!--image 2--> | image2 = LunarLaserMLRS.gif | width2 = 473 | height2 = 729 <!-- Footer --> | footer_background = | footer_align = <!-- left (default), center, right --> | footer = ਚਿੱਤਰ 5-10. ਲੂਨਰ ਲੇਜ਼ਰ ਰੇਂਜਿੰਗ ਪ੍ਰਯੋਗ (ਖੱਬੇ) ਇਹ [[ਰੈਟ੍ਰੋਰਿਫਲੈਕਟਰ]] ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਉੱਤੇ ਖਗੋਲਯਾਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ [[ਅਪੋਲੋ 11]] ਮਿਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। (ਸੱਜੇ) ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਖਗੋਲਸ਼ਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਅਪੋਲੋ ਖਗੋਲਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਸ਼ੀਅਨ ਲੂਨਰ ਰੋਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਰੈਟ੍ਰੋਰਿਫਲੈਕਟਰਾਂ ਉੱਤੇ ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬਾਊਂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਧਰਤੀ-ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨਾਲ ਨਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। }} ਜੇਕਰ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਕਿਸੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸੋਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਅਨੁਪਾਤ <math>m_a/m_p</math> ਉੱਚੇ ਐਟੌਮਿਕ ਨੰਬਰ Z ਵਾਲੇ ਨਿਊਕਲੀਆਈਆਂ ਵਾਸਤੇ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। {{nowrap|1=ਐੱਲ. ਬੀ. ਕ੍ਰੀਊਜ਼ਰ}} (1968) ਨੇ ਟੈਫਲੌਨ (ਚਿੱਤਰ.&nbsp;5&#8209;9b) ਜਿੰਨੀ ਬਾਇਓਐਂਟ ਘਣਤਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਤਰਲਾਂ ਟ੍ਰਾਈਕਲੋਰੋਇਥਲੀਨ ਅਤੇ ਡਾਈਬ੍ਰੋਮੋਈਥੇਨ ਦੇ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਲਟਕਾਏਇੱਕ ਟੈਫਲੌਨ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਕੈਵੈਂਡਿਸ਼ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਲੋਰੀਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨੰਬਰ {{nowrap|1=''Z'' = 9}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਬ੍ਰੋਮੀਨ ਦਾ {{nowrap|1=''Z'' = 35}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕ੍ਰੀਊਜ਼ਰ ਨੇ ਖੋਜਿਆ ਕਿ ਟੈਫਲੌਨ ਪੁੰਜ ਦਾ ਪੁਨਰਸਥਾਨੀਕਰਨ ਟੌਰਿਜ਼ਨ ਬਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਡਿਫਲੈਕਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਐਕਟਿਵ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਪੈੱਸਿਵ ਪੁੰਜ ਨੂੰ 5×10⁻⁵ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤੱਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref>{{cite journal |last1=Kreuzer |first1=L. B. |title=Experimental measurement of the equivalence of active and passive gravitational mass |journal=Physical Review |date=1968 |volume=169 |issue=5 |pages=1007–1011|bibcode = 1968PhRv..169.1007K |doi = 10.1103/PhysRev.169.1007 }}</ref> ਭਾਵੇਂ ਕਰੀਊਜ਼ਰ ਨੇ ਮੌਲਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਐਕਟਿਵ ਪੁੰਜ ਦੇ ਪੈੱਸਿਵ ਪੁੰਜ ਪ੍ਰਤਿ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਕਲਿੱਫੋਰਡ ਵਿੱਲ (1976) ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੂੰ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਸੋਮਿਆਂ ਦੀ ਕਪਲਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਟੈਸਟ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਖਿਅਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{cite journal|last1=Will|first1=C. M.|title=Active mass in relativistic gravity-Theoretical interpretation of the Kreuzer experiment|journal=The Astrophysical Journal|date=1976|volume=204|pages=224–234|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/full/seri/ApJ../0204/1976ApJ...204..224W.html|bibcode = 1976ApJ...204..224W |doi = 10.1086/154164 }}</ref> 1986 ਵਿੱਚ, ਬਾਰਲੈੱਟ ਅਤੇ ਵਾਨ ਬੁਰਾਨ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ [[ਲੂਨਰ ਲੇਜ਼ਰ ਰੇਂਜਿੰਗ]] ਨੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪੁੰਜ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ 2-ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਔਫਸੈੱਟ ਪਛਾਣਿਆ (ਡਿਟੈਕਟ ਕੀਤਾ) ਹੈ। ਇਹ Fe (ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀ ਕੋਰ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਛੱਡਿਆ ਹੋਇਆ) ਅਤੇ Al (ਇਸਦੀ ਕ੍ਰਸਟ ਅਤੇ ਪਾਪੜੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ) ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਮਰੂਪਤਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਨੇ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਪ੍ਰਤਿ ਬਰਾਬਰ ਤੌਰ ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ ਪਾਇਆ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਨੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਦਕਾ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਚੱਕਰਪਥ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਐਕਟਿਵ ਅਤੇ ਪੈੱਸਿਵ ਪੁੰਜ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਮੇਲਤਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ 1×10⁻¹² ਤੱਕ ਕਸਣ ਲਈ ਅਪਣੇ ਨਾਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।<ref>{{cite journal |last1=Bartlett |first1=D. F. |last2=Van Buren |first2=Dave |title=Equivalence of active and passive gravitational mass using the moon |journal=Phys. Rev. Lett. |date=1986 |volume=57 |pages=21–24 |doi=10.1103/PhysRevLett.57.21 |url=https://journals.aps.org/prl/abstract/10.1103/PhysRevLett.57.21 |accessdate=1 July 2017|bibcode = 1986PhRvL..57...21B }}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] ===== • ਗ੍ਰੈਵੀਟੋ-ਚੁੰਬਕਤਾ ===== [[Image:Gravity Probe B Confirms the Existence of Gravitomagnetism.jpg|330px|thumb|ਚਿੱਤਰ 5-11. ਗ੍ਰੈਵਿਟੀ ਖੋਜ B ਨੇ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕਤਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਾਬਤ ਕੀਤੀ ਸੀ]] ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕਤਾ ਦੀ ਹੋਂਦ [[ਗਰੈਵਿਟੀ ਪ੍ਰੋਬ B]] {{nowrap|1=(GP-B)}} ਦੁਆਰਾ ਸਾਬਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਸੈਟੇਲਾਈਟ-ਅਧਾਰਿਤ ਮਿਸ਼ਨ ਸੀ, ਜੋ 20 ਅਪਰੈਲ 2004 ਨੂੰ ਲੌਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref> {{cite web |url=http://einstein.stanford.edu/content/faqs/faqs.html#launch |title=Gravity Probe B: FAQ |accessdate=2 July 2017 }}</ref> ਸਪੇਸ-ਉਡਾਨ ਫੇਜ਼ (ਅਵਸਥਾ) <time>2005</time> ਤੱਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਮੰਤਵ, [[ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕਤਾ]] ਉੱਤੇ ਖਾਸ ਜੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਧਰਤੀ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਨਾਪਣਾ ਸੀ। ਅਰੰਭਿਕ ਨਤੀਜਿਆ ਨੇ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ [[ਜੀਓਡੈਟਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 1% ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨਾਲ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ (ਜੋ ਸਰਲ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] [[ਕਰਵੇਚਰ]] ਕਾਰਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਡੀ ਸਿੱਟਰ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ [[ਫ੍ਰੇਮ-ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ]] ਪ੍ਰਭਾਵ (ਜੋ ਗ੍ਰੈਵਿਟੋ-ਚੁੰਬਕਤਾ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ [[ਲੈਂਜ਼-ਥਰਿੰਗ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), [[ਜਾਇਰੋਸਕੋਪ]]ਾਂ ਵਿੱਚ [[ਵੇਰੀਏਬਲ]] [[ਡ੍ਰਿਫਟ]] ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਉਮੀਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ [[ਚਾਰਜ]] ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਾਪਣਾ ਕਠਿਨ ਸੀ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, <time datetime="2008-08">ਅਗਸਤ 2008</time> ਤੱਕ, ਫ੍ਰੇਮ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਮੀਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇ 15% ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ,<ref name = "Gugliotta2009"> {{cite news | last = Gugliotta | first = G. | title = ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਰਿਲੇਟੀਵਿਥੀ ਦੇ ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਵਾਸਤੇ ਜਿੱਦ ਕਰਨੀ ਬੰਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ | work = [[ਨਿਊ ਯੌਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] | date = 16 ਫਰਵਰੀ 2009 | url = https://www.nytimes.com/2009/02/17/science/17gravity.html?_r=1 | accessdate =2 July 2017 }}</ref> ਜਦੋਂਕਿ ਜੀਓਡੈਟਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ 0.5% ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਚੰਗਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।<ref> {{cite web |author1=Everitt, C.W.F. |author2=Parkinson, B.W. |url=http://einstein.stanford.edu/content/final_report/GPB_Final_NASA_Report-020509-web.pdf |title=Gravity Probe B Science Results—NASA Final Report |format=PDF |date=2009 |accessdate=2 July 2017 }}</ref><ref name=PRL>{{cite journal | author=Everitt | display-authors=etal | date=2011| title=Gravity Probe B: Final Results of a Space Experiment to Test General Relativity| journal=Physical Review Letters| volume = 106 | issue = 22 | page=221101 | doi = 10.1103/PhysRevLett.106.221101 |arxiv =1105.3456 | bibcode=2011PhRvL.106v1101E | pmid=21702590}} </ref> [[LARES (satellite)|LARES]], {{nowrap|1=[[LAGEOS]]-1}} ਅਤੇ {{nowrap|1=LAGEOS-2}} ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦੀਆਂ ਲੇਜ਼ਰ-ਰੇਂਜਿੰਗ ਜਾਂਚਾਂ-ਪੜਤਾਲਾਂ (ਨਿਰੀਖਣਾਂ) ਸਦਕਾ ਫ੍ਰੇਮ ਡ੍ਰੈਗਿੰਗ ਦੇ ਅਗਲੇ ਨਾਪਾਂ ਨੇ {{nowrap|1=GP-B}} ਨਾਪ ਉੱਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਂਦਾ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਜਿਮੇਵਾਰ ਨਤੀਜੇ ਇਸਦੀ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਕੀਮਤ ਦੇ 5% ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਸਨ,<ref>{{cite journal |last1=Ciufolini |first1=Ignazio |last2=Paolozzi |first2=Antonio Rolf Koenig |last3=Pavlis |first3=Erricos C. |last4=Koenig |first4=Rolf |title=A test of general relativity using the LARES and LAGEOS satellites and a GRACE Earth gravity model |journal=Eur Phys J C Part Fields |date=2016 |volume=76 |issue=3 |page=120 |doi=10.1140/epjc/s10052-016-3961-8|pmc=4946852 |accessdate=|arxiv = 1603.09674 |bibcode = 2016EPJC...76..120C }}</ref> ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਅਸਹਮਿਤੀ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{cite journal|last=Iorio|first=L.|title=A comment on "A test of general relativity using the LARES and LAGEOS satellites and a GRACE Earth gravity model. Measurement of Earth's dragging of inertial frames," by I. Ciufolini et al.|journal=The European Physical Journal C|date=February 2017|volume=77|pages=73|doi=10.1140/epjc/s10052-017-4607-1|bibcode = 2017EPJC...77...73I |arxiv = 1701.06474 }}</ref> ਇੱਕ ਹੋਰ ਯਤਨ, ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਇਰੋਸਕੋਪਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਤੋਂ 1400&nbsp;m ਥੱਲੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਸਮਕੋਣਾਂ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਤਿੰਨ 6&nbsp;m [[ਰਿੰਗ ਲੇਜ਼ਰ]]ਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web |last1=Cartlidge |first1=Edwin |title=Underground ring lasers will put general relativity to the test |url=http://physicsworld.com/cws/article/news/2016/jan/20/underground-ring-lasers-will-put-general-relativity-to-the-test |website=physicsworld.com |publisher=Institute of Physics |accessdate=2 July 2017}}</ref><ref>{{cite web|title= Einstein right using the most sensitive Earth rotation sensors ever made |url=https://phys.org/news/2017-05-einstein-sensitive-earth-rotation-sensors.html |website=Phys.org |publisher=Science X network |accessdate=2 July 2017}}</ref> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਤਕਨੀਕੀ ਪ੍ਰਸੰਗ == === ਰੀਮਾਨੀਅਨ ਜੀਓਮੈਟ੍ਰੀ === {{main|ਰੀਮਾਨੀਅਨ ਜੀਓਮੈਟ੍ਰੀ}} {{:ਰੀਮਾਨੀਅਨ ਜੀਓਮੈਟ੍ਰੀ|transcludesection=Lede section}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਵਕਰਿਤ ਮੈਨੀਫੋਲਡਾਂ === {{main|ਮੇਨੀਫੋਲਡ|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਮੈਨੀਫੋਲਡ|ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਏਬਲ ਮੈਨੀਫੋਲਡ}} ਭੌਤਿਕੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ, ਇੱਕ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕੰਟੀਨੁਮ]] ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ, ਸੁਚਾਰੂ, ਜੁੜੇ ਹੋਏ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] <math>(M,g)</math> ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੁਚਾਰੂ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਮੈਟ੍ਰਿਕ]] <math>g</math> ਦਾ [[ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਸਿਗਨੇਚੁਰ|ਸਿਗਨੇਚੁਰ]] <math>(3,1)</math> ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਟ੍ਰਿਕ, ''{{vanchor|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਜੀਓਮੈਟ੍ਰੀ|ਸਪੇਸਟਾਈਮ_ਰੇਖਾਗਣਿਤ}}'' ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ [[ਜੀਓਡੈਸਿਕ]]ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਨੀਫੋਲਡ ਉੱਤੇ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ (ਘਟਨਾ) ਬਾਰੇ, [[ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]]ਾਂ ਅੰਦਰ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ [[ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਚਾਰਟ]]ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ <math>(x, y, z, t)</math> ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਸਰਲਤਾ ਲਈ, ਨਾਪ ਦੀਆਂ [[ਇਕਾਈ]]ਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ]] <math>c</math> = 1 ਬਰਾਬਰ ਰਹੇ।<ref name="Pfaffle">{{cite book|last1=Bär|first1=Christian|last2=Fredenhagen|first2=Klaus|title=Quantum Field Theory on Curved Spacetimes: Concepts and Mathematical Foundations|date=2009|publisher=Springer|location=Dordrecht|isbn=9783642027796|pages=39–58|url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783642027796-c1.pdf?SGWID=0-0-45-800045-p173910618|accessdate=14 April 2017|archiveurl=https://www.webcitation.org/6phJmiTfc?url=http://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783642027796-c1.pdf?SGWID=0-0-45-800045-p173910618|archivedate=13 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017|chapter=Lorentzian Manifolds|dead-url=no}}</ref> ਕਿਸੇ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ (ਔਬਜ਼ਰਵਰ) ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਚਾਰਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ <math>p</math> ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। <math>p</math> ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਚਾਰਟ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਹਰੇਕ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ) ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ <math>p</math> ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਵਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref name="Pfaffle"/> ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਕਿਸੇ ਮੈਨੀਫੋਲਡ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਓਵਰਲੈਪ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟ) ਚਾਰਟਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਚਾਰਟਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿੱਚ <math>p</math> ਹੋਵੇ (ਜੋ ਕਿਸੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜੋ <math>q</math> ਰੱਖਦਾ ਹੈ (ਜੋ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।), ਚਾਰਟਾਂ ਦੀ ਕਾਟ ([[ਇੰਟਰਸੈਕਸ਼ਨ]]) ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਉਹ ਖੇਤਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਭੌਤਿਕੀ ਮਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਨਾਪ ਸਕਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਇਸਤਰਾਂ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਣ। ਨਾਪਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੈੱਟਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧ ਇਸ ਕਾਟ-ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇਇੱਕ [[ਗੈਰ-ਸਿੰਗੁਲਰ]] ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨਿਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਚਾਰਟਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਜੋ ਅਪਣੇ ਆਸਪਾਸ ਵਿੱਚ ਨਾਪ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋਣ ਚੰਗੀ ਭੌਤਿਕੀ ਸਮਝ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਭੌਤਿਕੀ ਆਂਕੜੇ ਨੂੰ ਸਥਾਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="Pfaffle"/> ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜਾ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਜੂਪੀਟਰ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਵਾਲੇ ਰਾਕੇਟ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੂਪੀਟਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਧੁਮਕੇਤੂ ਦੇ ਕ੍ਰੈਸ਼ ਹੋਣ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ (ਇਹ ਘਟਨਾ <math>p</math> ਹੈ)। ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਇਹ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਇੰਨਬੁੰਨ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਟਾਈਮਿੰਗ ਬਾਬਤ ਅਸਹਿਮਤ ਰਹਿਣਗੇ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵੱਖਰੇ 4-ਟੁਪਲ <math>(x, y, z, t)</math> ਹੋਣਗੇ (ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੱਖਰੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।) ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ [[ਕਾਇਨਾਮੈਟਿਕਸ]] ਵਿਆਖਿਆ ਵੱਖਰੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਫੇਰ ਵੀ [[ਡਾਇਨਾਮਿਕਲ]] (ਭੌਤਿਕੀ) ਨਿਯਮ, ਜਿਵੇਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਅਤੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਿਯਮ, ਅਜੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਖੜਨਗੇ। ਦਰਅਸਲ, ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਥਿਊਰੀ ਇਸ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸਤੋਂ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਹਨਾਂ (ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਭੌਤਿਕੀ) ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਰੂਪ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿੱਚ [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। [[ਜੀਓਡੈਸਿਕ]]ਾਂ ਨੂੰ [[ਟਾਈਮ-ਲਾਈਕ]], [[ਨੱਲ]], ਜਾਂ [[ਸਪੇਸ-ਲਾਈਕ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਜੀਓਡੈਸਿਕ ਦੇ ਕਿਸੇ ਬੁੰਦੂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਪਰਸ਼ ਵੈਕਟਰ ਇਸ ਫਿਤਰਤ ਦਾ ਹੋਵੇ। ਕਣਾਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ, ਟਾਈਮ-ਲਾਈਕ ਅਤੇ ਨੱਲ (ਲਾਈਟ-ਲਾਈਕ) ਜੀਓਡੈਸਿਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="Pfaffle"/> [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === 3+1 ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਧਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਰਦਾਰ === {{main|ਐਂਥ੍ਰੌਪਿਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ}} {{:ਐਂਥ੍ਰੌਪਿਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ|transcludesection=3+1 ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਧਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਰਦਾਰ}} [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼ == === ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਸਾਰਾਂਸ਼ === {{anchor|ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|{{big|'''^ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅੰਦਰ, [[ਸਪੇਸ]] ਤੋਂ [[ਸਮਾਂ]] ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਫਿਊਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ 4-ਅਯਾਮੀ ਮੈਨੀਫੋਲਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸਧਾਰਨ ਸਪੀਡਾਂ ਉੱਤੇ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬਚਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਧਿਆਨਯੋਗ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਜੇਕਰ ਸੰਸਾਰ ਨੇ [[ਕੌਮਨ ਸੈਂਸ]] ਦਾ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਅਪਣਾਇਆ ਹੁੰਦਾ। * ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ [[ਘਟਨਾ]]ਵਾਂ ਪੁਕਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਮੂਨਾਬੱਧ, ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਬਿੰਦੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗਤੀ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।</small> * ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਟ੍ਰੇਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਣ ਦੀ [[ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ, ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਨ ਜਾਂ [[ਨਾਪ]]ਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇਸਦੀ [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ]] ਅਤੇ [[ਟਾਈਮ]] ਨੂੰ ਮੇਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਲੌਕਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਅਨੰਤ ਜਾਲ-ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨਾ। ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਨਿਰੀਖਤ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। {{anchor|ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਇਤਿਹਾਸ|{{big|'''^ਇਤਿਹਾਸ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਮੱਧ-1800ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਤਰੰਗੀ ਸੁਭਾਓ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਧਿਅਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਰੰਗਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਿਊਮਨੀਫੇਰੁਸ ਏਇਥਰ ਨਾਮਕ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਿਸਰਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨੇ ਆਪਾਵਿਰੋਧੀ ਨਤੀਜੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਟੈੱਲਰ ਅਬੈਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸੀ। ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਏਇਥਰ ਦਰਮਿਆਨ ਕੋਈ ਕਪਲਿੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਦੋਂਕਿ ਮਾਈਕਲਸਨ-ਮੋਰਲੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੇ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਏਇਥਰ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਪੂਰਨ ਕਪਲਿੰਗ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। * ਫਿਟਜ਼ਗੇਰਾਲਡ ਅਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨ ਵਾਲੀ ਪਰਿਕਲਪਨਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਆਸ਼ਾਹੀਣ ਗੈਰ-ਜਰੂਰੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਕਿ ਪਦਾਰਥਕ ਕਣ, ਜਦੋਂ ਏਇਥਰ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਾਲ਼ੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭੌਤਿਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦਬਾਓ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ। * ਹੈਨਰੀ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਨੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆਉਣਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਥਿਊਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * "ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ... 1905 ਵਿੱਚ ਖੋਜਣ ਲਈ ਪੱਕ (ਯੋਗ ਹੋ) ਚੁੱਕੀ ਸੀ।" * [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੀ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ]] ਦੀ [[ਥਿਊਰੀ]] (1905), ਜੋ [[ਕਾਇਨਾਮੈਟਿਕਸ]] ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਪ ਦੇ ਅਰਥ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਵਧਾਨੀਪੂਰਵਕ ਜਾਂਚ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ ਦੇ ਨਾਪਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਥਿਊਰੀ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ [[ਸਪੇਸ]] ਅਤੇ [[ਟਾਈਮ]] ਦੀ ਫਿਤਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੁਨਰ-ਧਾਰਨਾ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। * ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੇ, ਹਰਮਨ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਨੇ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਅਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਮੌਲਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਕਈ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ। 1907 ਅਤੇ 1908 ਦਰਮਿਆਨ, ਉਸਨੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਅਪਣੀ ਮੌਲਿਕ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਵਿਆਖਿਆ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ ਜਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਾ ਸੀ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਸਾਰਾਂਸ਼ === {{anchor|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ|{{big|'''^ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸਮਾਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਅੰਦਰਲੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਜਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਅਸਹਿਮਤ ਰਹਿਣਗੇ। * ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਗਤੀ ਅੰਦਰਲੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ]] ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ [[ਡਿਸਟੈਂਸ]] ਅਤੇ [[ਟਾਈਮ]] ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸੇਸ਼ ਮੇਲ ਦੇ ਨਾਪ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਰਹਿਣਗੇ। * ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਪੌਜ਼ਟਿਵ, ਨੈਗਟਿਵ ਜਾਂ [[ਸਿਫਰ]] ([[ਜ਼ੀਰੋ]]) ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਣ ਸਿਫਰ ([[0]]) [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ]] ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। * ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ ਸਮਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਨਾਲ ਵਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਂ-ਧੁਰਾ <math>c</math> ਨਾਲ ਪੈਮਾਨਾਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ (ਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ) ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਰਹਿਣ। {{anchor|ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ|{{big|'''^ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਅੰਦਰ ਦੋ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੇ ਗੈਲੀਲੀਅਨ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਪ੍ਰੰਪਰਿਕ 3-ਸਪੇਸ) ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਰੇਖਾਬੱਧ ਕਿਤੇ ਗਏ ਧੁਰਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਕਿਸੇ ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ''t&nbsp;=&nbsp;0'' ਸਮੇਂ ਇੱਕੋ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। * ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਸਿੰਗਲ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਨਾਲ ਵਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ੍ਰੇਮ [[ਔਰਥੋਗਨਲ]] ''x'' ਅਤੇ ''ct'' ਧੁਰੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਫ੍ਰੇਮ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਧੁਰਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਮੂਲ-ਬਿੰਦੂ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ''x{{'}}'' ਅਤੇ ''ct{{'}}'' ਧੁਰੇ, ''x'' ਅਤੇ ''ct'' ਧੁਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਉਲਟ ਕੋਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਟੇਢੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। * ਭਾਵੇਂ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ੍ਰੇਮ ਦੇ ਧੁਰੇ [[ਔਰਥੋਗਨਲ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫ੍ਰੇਮ ਦੇ ਧੁਰੇ ਟੇਢੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਵਾਸਤਵਿਕ ਵਿੱਚ, ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਮਰੂਪਤਾ ਦਾ ਕਾਰਣ ਨਾ ਰੋਕੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਮੈਪਿੰਗ ਡਿਸਟੋਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਓਸ ਡਿਸਟੋਰਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਪਿੰਗ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਜੀਬ ਨਹੀਂ ਸਮਝੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਜੋ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰੇ ਨਕਸ਼ੇ ਉੱਪਰ ਕਿਸੇ ਗੋਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਮੈਪਿੰਗ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ। {{anchor|ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਲਾਈਟ ਕੋਨ|{{big|'''^ਲਾਈਟ ਕੋਨ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਉੱਤੇ, ਦੋ 45° ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜੋ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਵੱਲ ਅਤੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਫਾਲਤੂ ਸਪੇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਚਿੱਤਰ ਅੰਦਰ, ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਇੱਕ [[ਲਾਈਟ ਕੋਨ]] ਰਚਦੀਆਂ ਹਨ। * ਲਾਈਟ ਕੋਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] ਭਵਿੱਖ (ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਰਾਹੀਂ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ), ਇੱਕ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਭੂਤਕਾਲ, ਅਤੇ ਇੱਕ “ਬਾਕੀ ਕਿਤੇ ਵੀ ਵਾਲੇ” ਖੇਤਰ (ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਰਸੇ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਪੇਸ ਰਾਹੀਂ ਅਲੱਗ ਕੀਤੇ ਹੋਏ) ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। * ਭਵਿੱਖ ਅਤੇ ਭੂਤਕਾਲ ਲਾਈਟ ਕੋਨਾਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਨਾਲ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਕੀਤੇ ਵੀ ਵਅਲੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀਆਂ। {{anchor|ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਤਾ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਤਾ|{{big|'''^ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਤਾ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਜੇਕਰ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ (ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ), ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ-ਬਾਦ ਵਾਲਾ ਕ੍ਰਮ ਸਥਿਰ (ਫਿਕਸ) ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * ਜੇਕਰ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਪੇਸ-ਲਾਈਕ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ (ਗੈਰ-ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਬੰਧਤ), ਤਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਵੱਖਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਉਲਟ ਫੈਸਲੇ ਰੱਖਣਗੇ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। * ਤਤਕਾਲੀਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। * ਦੋ ਤਤਕਾਲੀਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ [[ਪ੍ਰੌਪਰ ਡਿਸਟੈਂਸ]] ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸਾ [[ਪ੍ਰੌਪਰ ਟਾਈਮ]] ਦਿੰਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ|{{big|'''^ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਕਿਸੇ ਸਤਹਿ ਅੰਦਰ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਇੱਕਸਮਾਨ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਸੈੱਟ (ਸਮੂਹ) ਇੱਕ [[ਚੱਕਰ]] ਰਚਦਾ ਹੈ। * ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਅੰਦਰ, ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਫਿਕਸ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅਰਸੇ ਉੱਤੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ, ਇੱਕ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਾ ਰਚਦਾ ਹੈ। * ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਸਥਿਰ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਅਰਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ [[ਲੋਕੀਆਇ]], ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਅਤੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲੇ ਰਚਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ|{{big|'''^ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਜੇਕਰ ਫ੍ਰੇਮ S', ਫ੍ਰੇਮ S ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ''ct{{'}}'' ਧੁਰਾ ''ct'' ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਟੇਢਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਇਸ ਟੇਢੇਪਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ''ct{{'}}'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਕਿੰਟ ''ct'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਕਿੰਟ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਡਾ ਮੈਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ , ''ct'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਕਿੰਟ ''ct{{'}}'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਕਿੰਟ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਡਾ ਮੈਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। * ''x{{'}}'' ਧੁਰੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਬੱਧ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਈਟ-ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਕੋਈ ਰੌਡ ਦੀ ਸੰਸਾਰ-ਸ਼ੀਟ ''x'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਲਾਈਟ-ਸਕਿੰਟ ਨਾਲ਼ੋਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇਤਰਾਂ, ''x'' ਧੁਰੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਬੱਧ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਈਟ-ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਕੋਈ ਰੌਡ ਦੀ ਸੰਸਾਰ-ਸ਼ੀਟ ''x{{'}}'' ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਲਾਈਟ-ਸਕਿੰਟ ਨਾਲ਼ੋਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਹੋਏ ਵੇ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ|{{big|'''^ ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਸਾਰਾਂਸ਼'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] {{anchor|ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ|'''^ ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ''' (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ, ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਜੋ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੂੰ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਣਗੇ। * ਸਮਾਂ ਕਿਵੇਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਉੱਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਭੇਤ ਖੋਲਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਪਾਂ ਦਾ ਉਲਟ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਜਨਮਜਾਤ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। * B ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਲੌਕ ਦੀ ਟਿੱਕ ਟਿੱਕ ਦੀ ਦਰ ਨਾਪਣ ਲਈ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ&nbsp;A ਨੂੰ ਜਰੂਰ ਹੀ ਅਪਣੇ ਦੋ ਕਲੌਕ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿੱਥੇ B ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਟਿੱਕ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ B ਦੇ ਕਲੌਕ ਨੇ ਦੂਜਾ ਟਿੱਕ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਕੁੱਲ ਤਿੰਨ ਕਲੌਕ ਨਾਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਔਬਜ਼ਰਵਰ B, ਔਬਜ਼ਰਵਰ A ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੀ ਟਿੱਕ ਟਿੱਕ ਦੀ ਦਰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਕਲੌਕ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। A&nbsp;ਅਤੇ&nbsp;B ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਾਪ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। {{anchor|ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ|'''^ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ''' (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਅੰਦਰ, ਇੱਕ ਟਵਿਨ A ਕਿਸੇ ਉੱਚ-ਸਪੀਡ ਰਾਕਟ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਗਰੁੱਪ ਪਰਤਣ ਤੇ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਟਵਿਨ B ਜੋ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬੁੱਢਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। * ਟਵਿਨ ਪਹੇਲੀ ਕੋਈ ਪਹੇਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਟਵਿਨਾਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। * ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਟਵਿਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀਆਂ ਆਊਟਬਾਊਂਡ ਅਤੇ ਇਨਬਾਊਂਡ ਲੱਤਾਂ, ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ, A, ਔਬਜ਼ਰਵਰ B ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਕਲੌਕਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਧੀਮਾ ਚਲਦਾ ਨਾਪਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੁੜਨ ਦੌਰਾਨ, A ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਿਫਟ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ B, ਅਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹੁੰਦੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ|{{big|'''^ਗ੍ਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਫਲੈਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਭ ਜਗਹ ਇੱਕਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। * ਗਰੈਵਿਟੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਨੂੰ ਪੇਚੀਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮਾਂ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗਣਿਤ === {{anchor|ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ|{{big|'''^ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਇੱਕ ਮੁਢਲਾ ਟੀਚਾ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਨਾਪਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਾ ਹੈ। * ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਰੇਖਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੋ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਦੀਆਂ x-ਧੁਰੇ ਅੰਦਰ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ::<math>x' = x - v t </math> * ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋੜਾਤਮਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ S’, ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ S ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''v'' ਨਾਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਫ੍ਰੇਮ S’ ਅੰਦਰ ਔਬਜ਼ਰਵਰ O’ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ''u{{'}}'' ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਨਾਪਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ::<math>u' = u - v</math>&nbsp;&nbsp;or&nbsp;&nbsp;<math>u = u' + v</math> {{anchor|ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ|{{big|'''^ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ ਵਿਲੌਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਬਣਤਰ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ (ਕੰਪਲੈਕਸ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ::<math> u = {v+u'\over 1+(vu'/c^2)} . </math> * ਘੱਟ ਸਪੀਡ ਸੀਮਾ ਅੰਦਰ, ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਫਾਰਮੂਲੇ ਵਾਲੇ ਨਤੀਜੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਛਾਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। * ਦੋ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। {{anchor|ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਪੁਨਰ-ਦੋਹਰਾਅ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਪੁਨਰ-ਦੋਹਰਾਅ|{{big|'''^ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਸੁੰਗੜਨਾ ਪੁਨਰ-ਦੋਹਰਾਅ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ, ਗਾਮਾ <math>\gamma ,</math> ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। <math>\beta = v/c </math> ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਤੇ, ::<math>\gamma = \frac{1}{\sqrt{1 - v^2/c^2}} = \frac{1}{\sqrt{1 - \beta^2}} </math> * <math>\gamma </math> ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਫੈਕਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ <math>1 / \gamma </math> ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਫੈਕਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * <math> v \ge c </math> ਵਾਸਤੇ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਫੈਕਟਰ ਗੈਰ-ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ|{{big|'''^ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ, ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ, ਲੈਂਥ ਕੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀਨਤਾ ਦੀ ਸਪੇਖਿਤਾ ਨੂੰ, ਦੋ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਮੈਪਿੰਗ ਨਾਪਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤੇ ਸੈੱਟ ਵਿੱਚ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। * ਮਿਆਰੀ ਬਣਤਰ ਅੰਦਰ ਦੋ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕਾਂ (ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਾਂ) ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ, <math>t</math> ਅਤੇ <math>x</math> ਧੁਰਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਇਹ ਹਨ: ::<math>\begin{align} t' &= \gamma \left( t - \frac{v x}{c^2} \right) \\ x' &= \gamma \left( x - v t \right) \end{align}</math> * 1905 ਵਿੱਚ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਮੌਲਿਕ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਾਦ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਬਦਲਵੀਆਂ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। * ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗਣਿਤਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ [[ਲੀਨੀਅਰਟੀ]] (ਰੇਖਿਕਤਾ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿ: #ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਸਭ ਜਗਹ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। #ਕੋਈ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। #ਜੇਕਰ ਦੋ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨਾਂ ਲੜੀਵਾਰ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ, ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਇੱਕ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ}} [[#ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ|{{big|'''^ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਕਲਾਸੀਕਲ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਸਤੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਧਿਅਮ ਪ੍ਰਤਿ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਸੋਮਾ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੈ ਜਾਂ ਰਿਸੀਵਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੈ। * ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੋਈ ਸੋਮਾ ਰਿਸੀਵਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਰਿਸੀਵਰ ਸੋਮੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੌਂਗੀਟਿਊਡਨਲ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ, ਦੋਵੇਂ ਸੀਨਾਰੀਓਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕੋ ਸਿੰਗਲ ਫਾਰਮੂਲਾ ਲਾਗੂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ: ::<math>f = \sqrt{\frac{1 - \beta}{1 + \beta}}\,f_0.</math> * ਟ੍ਰਾਂਸਵਰਸ ਡੌਪਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਿਫਟ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੁੱਲ ([[ਐਨਾਲੌਗ]]) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੀਨਾਰੀਓਆਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਸਮਾਂ ਦੇਰੀ ਤਰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ|{{big|'''^ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਨੂੰ ਚਾਰ ਅਯਾਮਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੈਕਟਰ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਨੂੰ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਵੈਕਟਰ ਦੀ ਤਰਾਂ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। * ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਾਸਤੇ ਰਕਮਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਫੋਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ P ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਾਲੇ p ਨਾਲ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ, ਫੋਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; :: <math>P \equiv (E/c, \vec{p}) = (E/c, p_x, p_y, p_z)</math> * ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਸਬੰਧਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ <math>E = m c^2</math> ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪੁੰਜ ਦੇ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। {{anchor|ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸ਼੍ਰੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ|{{big|'''^ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸੁਰੱਖਿਅਰਾ ਨਿਯਮ ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। * ਪੁੰਜ ਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਪਰਸਪਰ ਵਟਾਂਦ੍ਰਾਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਪੁੰਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨੂੰ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਰਾਹੀਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਫ੍ਰੇਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। * <math>p = mv,</math> ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਮੋਮੈਂਟਾ, ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਅਧੀਨ ਪੂਰੀ ਸਹੀ ਤਰਾਂ ਵਰਤਾਓ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਾਸਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮ, ਊਰਜਾ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਪੁੰਜ ਲਈ ਤਿੰਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਬੁਨਿਆਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਸਾਰਾਂਸ਼ === {{anchor|ਤੀਬਰਤਾ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਤੀਬਰਤਾ|{{big|'''^ਤੀਬਰਤਾ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ ਵਾਸਤੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਗੈਰ-ਰੇਖਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਫਾਰਮੂਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੈਰ-ਰੇਖਿਕਤਾ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਸਾਡੀ ਚੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰੀ ਵਾਲਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * ਵੱਖਰੀਆਂ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮੀਕਰਨਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰ ਅੰਦਰ, ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਪੈਰਾਮੀਟਰ <math>\beta</math> ਸਲੋਪ ਦਾ ਤੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੀਬਰਤਾ, ''&phi;'', ਇਸਤਰਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ::<math>\beta \equiv \tanh \phi \equiv \frac{v}{c}</math> * [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਮੀਕਰਨਾਂ, ਉਦੋਂ ਇੱਕ ਸਰਲਤਮ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਤੀਬਰਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਬਣਤਰ ਸਰਲ ਤੌਰ ਤੇ <math>\phi = \phi_1 + \phi_2 </math> ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। * {{nowrap|1=''x'' ਦਿਸ਼ਾ}} ਵਿੱਚ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਬੂਸਟ ਇਹ ਹਾਇਪ੍ਰਬੋਲਿਕ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ::<math> \begin{pmatrix} c t' \\ x' \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \cosh \phi & -\sinh \phi \\ -\sinh \phi & \cosh \phi \end{pmatrix} \begin{pmatrix} ct \\ x \end{pmatrix}</math>. {{anchor|4-ਵੈਕਟਰ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#4‑ਵੈਕਟਰ|{{big|'''^4‑ਵੈਕਟਰ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਟੈਂਸਰਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਰੇਖਿਕ ਨਕਸ਼ੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਦਾ [[ਗਿਆਨ]] [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪੂਰਵ-ਮੰਗ ਹੈ। * ਇੱਕ 4-ਟੁਪਲ, {{nowrap|1=''A = (A₀, A₁, A₂, A₃'')}} ਇੱਕ "{{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}}" ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸਦਾ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ''A_&thinsp;i'' ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਕਿਸੇ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਤਿੰਨ ਪੁਰਜੇ ਜਰੂਰ ਹੀ ਤਿੰਨਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਮਿਆਰੀ ਵੈਕਟਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਰੇਖਿਕ ਮੇਲ, ਇਨਰ-ਗੁਣਨਫਲ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]], ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਮੁੱਲ ਦੀ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]] ਅਧੀਨ ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। * {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਸਪਲੇਸਮੈਂਟ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}}, ਵਿਲੌਸਿਟੀ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}}, ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}}, ਅਤੇ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰ}} ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। * ਪਲਭਰ ਲਈ ਸਹਿਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਦੇ ਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। * ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਅੰਦਰ ਖਰੇ ਉਤਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਨਿਯਮ, ਅਪਣੇ ਸਮਾਂ-ਨਿਰਭਰ {{nowrap|1=3-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਨਾਲ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ ਅਧੀਨ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਾਓ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਭੌਤਿਕੀ ਨਿਯਮ ਜਰੂਰ ਹੀ ਸਕੇਲਰਾਂ ਵਾਂਗ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਤੋਂ ਸੰਪਰਕ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਅਤੇ ਢੁਕਵੇਂ ਰੈਂਕ ਦੇ ਟੈਂਸਰਾਂ ਰਾਹੀਂ {{nowrap|1=4-ਵੈਕਟਰਾਂ}} ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। {{anchor|ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ|{{big|'''^ਪ੍ਰਵੇਗ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਗਲਤਵਹਿਮੀ ਹੈ ਕਿ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮਾਂ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਨਿਬਟਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਵੇਲੇ ਹੀ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਮੰਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। * ਦੀਵਾਨ-ਬੇਰਾਨ-ਬੈੱਲ ਸਪੇਸ-ਸ਼ਿਪ ਪਹੇਲੀ ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਪ੍ਰਤਿ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਸਮਝ ਰਾਹੀਂ ਅਸਹਿਯੋਗਿਕ ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ ਤਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਮਸਲਿਆਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮਸਲੇ ਤਕਰੀਬਨ ਤੁੱਛ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਵਿਸਲੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। * ਕੁੱਝ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਨਾਲ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਜੁੜੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਬਤ ਗਹਿਰੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਇਵੈਂਟ ਹੌਰਿਜ਼ਨ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] === ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਪ੍ਰਤਿ ਜਾਣ-ਪਛਾਨ ਸਾਰਾਂਸ਼ === {{anchor|ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਥਨ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ|{{big|'''^ਮੁਢਲੇ ਕਥਨ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦੇ ਕਿਸੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਧਰਤੀ, ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਦੂਰ-ਸਥਿਤ ਫੋਰਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਸਗੋਂ, ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਅਪਣੀ ਸਥਾਨਿਕ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਚਲਦਾ ਹੈ। * ਹਰੇਕ ਕਣ ਦੀ ਸਥਾਨਿਕ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਬਦਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। * ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੋ ਕੇਂਦਰੀ ਕਥਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; # ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਕਿਸੇ ਰਾਹੀਂ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। # ਸਪੇਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਸਰ ਪ੍ਰਵੇਗ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਸਰਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੂਜਾ ਕਥਨ [[ਸਮਾਨਤਾ ਸਿਧਾਂਤ]] ਹੈ। {{anchor|ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ|{{big|'''^ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਇਨ੍ਰਸ਼ੀਅਲ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਰਾਹੀਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। * ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੜ ਰਿਹਾ ਕੋਈ [[ਫੋਟੌਨ]] ਊੇਰਜਾ ਗੁਆ ਕੇ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। * ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਗਰੈਵਿਟੀ ਵਕਤ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਬੀਤਣ ਲਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਕਥਨ ਲਈ ਜਿਮੇਂਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਂ ਵਕਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। * ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਰਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਗੋਂ, ਇਹ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਥਿਊਰੀ ਰਾਹੀਂ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ। * ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਵਕਰਿਤ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। {{anchor|ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ|{{big|'''^ਸਪੇਸ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਰਵੇਚਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਅਸਰਾਂ ਲਈ ਜਿਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। * ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਅਰਸੇ ਦੇ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਪੁਰਜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਕਰਵੇਚਰ ਰਕਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਦੀ ਸਪੀਡ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਪਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਧੀਮੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। * ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਅਰਬੇਨ ਲੀ ਵੈਰੀਅਰ ਨੇ, 1859 ਵਿੱਚ, ਨਿਊਟਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਬੁੱਧ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਕਰਿਤ ਪਥ ਵਿੱਚ ਕਮੀਆਂ ਸਾਬਤ ਕੀਤੀਆਂ। * ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਕਮੀ, ਜੋ ਮਰਕਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਹੈ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਦੀ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। * ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਈ, ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਅਰਸੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਰਕਮਾਂ ਅਸਥਾਈ ਰਕਮ ਪ੍ਰਤਿ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਸ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਅਸਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਰਹਿਣ। * ਪ੍ਰਸਿੱਧ 1919 ਐਡਿੰਗਟਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਨੀ ਨੇ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਝੁਕਣਾ ਸਪੇਸ ਦੇ ਕਰਵੇਚਰ ਰਾਹੀਂ ਵਿਆਖਿਅਤ ਇੱਕ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। {{anchor|ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ ਸਾਰਾਂਸ਼}} [[#ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ|{{big|'''^ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮੇ'''}} (ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ)]] * ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਊਟਨ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੋਰਸ ਦਾ ਇੱਕਲੌਤਾ ਸੋਮਾ ਪੁੰਜਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਪੁੰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਕਈ ਸੋਮਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀ ਹੇ: ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਘਣਤਾ, ਮੋਮੈਂਟਮ ਘਣਤਾ, ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ, ਅਤੇ ਸ਼ੀਅਰ ਸਟ੍ਰੈੱਸ। * ਗਰੈਵਿਟੀ ਖੁਦ ਹੀ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੋਮਾ ਹੈ। * ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਜਾਂ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਪੁੰਜ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚਾਰਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਚੁੰਬਕੀ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਤੁੱਲ ਗ੍ਰੈਵੀਟੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। * ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੋਮੇ ਵਜੋਂ, ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ, ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਤੇ ਨਿਊਟੋਨੀਅਨ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਨਾਟਕੀ ਅੰਤਰਾਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। * ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੇ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਸਟ੍ਰੈੱਸ ਹੀ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਕਰਵੇਚਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੋਮੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਧੁੰਦਲੀ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਪੁਸ਼ਟੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਫੀਲਡ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। [[#Contents|''ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੱਲ ਪਰਤੋ'']] == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == {{Portal|ਟਾਈਮ|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ|ਸਪੇਸ}} * [[ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਗਣਿਤ ਨਾਲ ਮੁਢਲੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ]] * [[ਗਲੋਬਲ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਬਣਤਰ]] * [[ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਸਪੇਸ]] * [[ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ]] == ਨੋਟਸ == {{reflist|group=note|30em}} == ਵਾਧੂ ਵੇਰਵੇ == {{reflist|group="ਵਾਧੂ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ"|30em}} == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|30em}} == ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ == * {{BarrowTipler1986}} * [[George F. Ellis]] and Ruth M. Williams (1992) ''Flat and curved space–times''. Oxford Univ. Press. {{isbn|0-19-851164-7}} * [[Hendrik Lorentz|Lorentz, H. A.]], [[Albert Einstein|Einstein, Albert]], [[Hermann Minkowski|Minkowski, Hermann]], and [[Hermann Weyl|Weyl, Hermann]] (1952) ''The Principle of Relativity: A Collection of Original Memoirs''. Dover. * [[John Lucas (philosopher)|Lucas, John Randolph]] (1973) ''A Treatise on Time and Space''. London: Methuen. * {{cite book| last = Penrose| first = Roger| authorlink = Roger Penrose| title =[[The Road to Reality]] | publisher = Oxford University Press| year= 2004| location = Oxford| pages =| url =| doi =| id =| isbn = 0-679-45443-8 }} Chpts. 17–18. * {{cite book| last = Taylor| first = E. F.|author2=Wheeler, John A. |authorlink2=John A. Wheeler | title = Spacetime Physics | publisher = W. H. Freeman| year= 1963| location = | pages =| url =| doi =| id =| isbn = 0-7167-2327-1 }} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == {{wikiquote}} {{Wikibooks|ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ}} * [http://www.britannica.com/topic/Albert-Einstein-on-Space-Time-1987141 Albert Einstein on space-time] 13th edition [[Encyclopædia Britannica]] Historical: Albert Einstein's 1926 article * [http://www.scholarpedia.org/article/Encyclopedia_of_Space-time_and_gravitation Encyclopedia of Space-time and gravitation] [[Scholarpedia]] Expert articles * [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]]: [http://plato.stanford.edu/entries/spacetime-iframes/ Space and Time: Inertial Frames] by Robert DiSalle. {{Dimension topics}} {{Time Topics}} {{Time measurement and standards}} {{Relativity}} {{Authority control}} {{Use dmy dates|date=April 2017}} [[Category:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਧਾਰਨਾਵਾਂ]] [[Category:ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] [[Category:ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ]] a6fdhupczcj7ymddp358lwahn49uor2 0 85421 609657 601384 2022-07-30T09:13:00Z 2409:4055:696:CE97:C77C:B60F:9D40:1D1B wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਦੇਵ ਖਰੌੜ | image =Dev Kharoud.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | birth_name = ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ | birth_date = | birth_place = [[ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] | death_date = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = | other_names = | occupation = ਅਦਾਕਾਰ | years_active = | known_for = | notable_works = }} '''ਦੇਵ ਖਰੌੜ '''ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਮਾ|ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਮੇ]] ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ==ਕੈਰੀਅਰ== ਉਸ ਨੇ ਥੀਏਟਰ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ [[ਬਲਰਾਜ ਪੰਡਿਤ]], [[ਰਾਜੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ]], [[ਸੈਮੂਅਲ ਜੌਨ]] ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਟਕ ਖੇਡੇ। ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਟੈਲੀ ਸੀਰੀਅਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। 2012 ਵਿਚ, ਉਹ [[ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਫਿਲਮ ''ਸਾਡਾ ਹੱਕ'' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-11-06/news-interviews/34947976_1_dhriti-saharan-saada-haq-sadda-haq |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2020-10-19 |archive-date=2013-04-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130410104700/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-11-06/news-interviews/34947976_1_dhriti-saharan-saada-haq-sadda-haq |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.hindustantimes.com/Punjab/Amritsar/Makkar-urges-censor-board-to-lift-ban-on-Sadda-Haq/SP-Article1-968371.aspx |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2020-10-19 |archive-date=2013-02-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130209144725/http://www.hindustantimes.com/Punjab/Amritsar/Makkar-urges-censor-board-to-lift-ban-on-Sadda-Haq/SP-Article1-968371.aspx |dead-url=yes }}</ref> ਦੇਵ ਖਰੌੜ ਸਾਲ 2015 ਦੀ ਇੱਕ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਫਿਲਮ ''ਰੁਪਿੰਦਰ ਗਾਂਧੀ - ਦਿ ਗੈਂਗਸਟਰ ..?'' ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਦੇ ਸੀਕਵਲ ''ਰੁਪਿੰਦਰ ਗਾਂਧੀ 2 - ਦਿ ਰਾਬਿਨਹੁੱਡ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਗੈਂਗਸਟਰ ਤੋਂ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾ ਬਣੇ [[ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ]] ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਫਿਲਮ [[ਡਾਕੂਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਡਾਕੂਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ]] ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। === ਫਿਲਮਾਂ === * ''ਕਬੱਡੀ ਇੱਕ ਮੌਹੱਬਤ (2010)<ref>http://www.tribuneindia.com/2010/20100920/ttlife1.htm</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.ovguide.com/dev-kharoud-9202a8c04000641f800000001ef6d091 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2016-10-01 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304081801/http://www.ovguide.com/dev-kharoud-9202a8c04000641f800000001ef6d091 |dead-url=yes }}</ref><ref>http://www.imdb.com/title/tt1852819/</ref>'' * ''ਕੀਅ ਕਲੱਬ (2012) ਹਿੰਦੀ'' * ''ਸਾਡਾ ਹੱਕ (2013)<ref>http://www.imdb.com/title/tt2232428</ref>'' * ਓ. ਜੀ. ਜੇ. (ਰਲੀਜ ਅਧੀਨ) * ਰੁਪਿੰਦਰ ਗਾਂਧੀ- ਦਾ ਗੈਂਗਸਟਰ * ਸਾਕ- ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ  * ਦੂੱਲਾ  * ਡੀ ਐਸ ਪੀ ਦੇਵ * ਜਖ਼ਮੀ * ਡਾਕੂਆ ਦਾ ਮੁੰਡਾ * ਕਾਕਾ ਜੀ === ਟੀ.ਵੀ. ਸੀਰੀਅਲ === * ''ਅੱਗ ਦੇ ਕਲੀਰੇ '' * ''ਅਲ੍ਹਨਾ (ਚੈਨਲ ਪੰਜਾਬ, 7 ਸਮੁੰਦਰ)'' * ''ਜੁਗਨੂੰ ਮਸਤ ਮਸਤ (ਜ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ)'' * ''ਅਸਾ ਹੁਣ ਤੁਰ ਜਾਣਾ (ਚੈਨਲ ਪੰਜਾਬ, ''TV Punjabi) * ਜੂਨ 85 (ਡੀ ਡੀ ਪੰਜਾਬੀ/ ਜਲੰਧਰ) * ਕੋਈ ਪੱਥਰ ਸੇ ਨਾ ਮਾਰੋ (ਡੀ.ਡੀ. ਕਸ਼ਮੀਰ) * ਰੂਪ ਬਸੰਤ (ਡੀ ਡੀਕਸ਼ਮੀਰ) * ਖਾਦਾ ਪੀਤਾ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤਾ (ਚੈਨਲ ਪੰਜਾਬ,) == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|2}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਦਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਦਾਕਾਰ]] 4o9r97wd6anyo89fpu7lr7geji2gtu8 0 107454 609667 542258 2022-07-30T11:21:00Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਸਰਗੇ ਬ੍ਰਿਨ | image = Sergey Brin cropped.jpg | image_size = | caption = 2008 ਵਿੱਚ ਸਰਗੇ ਬ੍ਰਿਨ | birth_name = ਸਰਗੇ ਮਿਖਾਇਲੋਵਿਚ ਬ੍ਰਿਨ | birth_date = {{Birth date and age|1973|08|21|mf=yes}} | birth_place = [[ਮਾਸਕੋ]], [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ]]<ref name="autogenerated1">"[http://www.nndb.com/people/826/000044694/ Sergey Brin]". [[NNDB]]. Retrieved January 7, 2010.</ref> | residence = ਲਾਸ ਅਲਟੋਸ [[ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ]], [[ਅਮਰੀਕਾ]] | citizenship = ਅਮਰੀਕੀ<br/>ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ 1973–1979 | alma_mater = {{nowrap|ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਮੈਰੀਲੈਂਡ (ਬੈਚੂਲਰ ਆਫ ਸਾਇੰਸ])}}<br/>{{nowrap|ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਮਾਸਟਰ ਆਫ ਸਾਇੰਸ)}} | occupation = ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਇੰਟਰਨੈਟ ਉਦਯੋਗਪਤੀ | known_for = [[ਗੂਗਲ]] ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ<br> ਗੂਗਲ X ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ | spouse = {{marriage|ਐਨੇ ਵੋਜਿਕੀ<br>|2007|2015|reason=ਤਲਾਕ}}<ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/09/04/sergey-brin-google_n_3867789.html|work=Huffington Post|first=Bridget|last=Mallon|title=Google Co-Founder Confirms Separation|date=April 9, 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3138519/Google-founder-Sergey-Brin-finalizes-divorce-Anne-Wojcicki-two-years-caught-having-affair-paying-settlement-30billion-fortune.html|first=Chris|last=Spargo|title=Google's Sergey Brin Finalizes Divorce|newspaper=[[Daily Mail]]|date=June 24, 2015}}</ref> | children = 2 | website = {{URL|https://plus.google.com/+SergeyBrin}} | networth = $ 49.6 ਬਿਲੀਅਨ (May 2018)<ref name="forbes brin">{{cite web|url=https://www.forbes.com/profile/sergey-brin|title=Profile Sergey Brin|publisher=Forbes}}</ref> | signature = [[File:Sergey Brin google signature.svg|thumb|ਸਰਗੇ ਬ੍ਰਿਨ ਦੇ ਦਸਤਖਤ]] }} '''ਸਰਗੇ ਮਿਖਾਇਲੋਵਿਚ ਬ੍ਰਿਨ''' ਇੱਕ ਰੂਸੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ [[ਲੈਰੀ ਪੇਜ]] ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ [[ਗੂਗਲ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ''ਆਲਫਾਬੈੱਟ'' ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਹੈ। 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2018 ਤ੍ੱ, ਬ੍ਰਿਨ ਦੁਨੀਆ ਦਾ 13 ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 47.2 ਅਰਬ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਹੈ।<ref name="Profile Sergey Brin">{{cite web|url=https://www.forbes.com/profile/sergey-brin/?list=rtb|title=Sergey Brin profile|website=Forbes|accessdate=January 24, 2018}}</ref> ਬ੍ਰਿਨ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ]] ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੈਚੁਲਰ ਡਿਗਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ''ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ'' ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਜਿੱਥੇ ੳੇੁਹ ਪੇਜ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਚੰਗੇ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਗੲੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰੂਮ ਨੂੰ ਸਸਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਵੈਬ ਸਰਚ ਇੰਜਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬ੍ਰਿਨ ਨੇ ਡਾਟਾ ਮਾਇਨਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੀਐਚਡੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੂਗਲ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ == ਬ੍ਰਿਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਯਹੂਦੀ ਮਾਪਿਆਂ, ਯਵੇਗਨੀਆ ਅਤੇ ਮਿਖਾਇਲ ਬ੍ਰਿਨ, ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਦੋਵੇਂ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ [[ਨਾਸਾ]] ਦੇ ਗੋਡਾਰਡ ਸਪੇਸ ਫਲਾਈਟ ਸੈਂਟਰ ਦੀ ਇੱਕ ਖੋਜਕਾਰ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਨ ਪਰਿਵਾਰ ਮੱਧ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਕਮਰੇ ਵਾਲੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਬ੍ਰਿਨ ਦੀ ਦਾਦੀ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।<ref>http://www.nndb.com/people/826/000044694/</ref> 1977 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾਇੱਕ ਗਣਿਤ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇੱਥੋਂ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬ੍ਰਿਨ ਦੀ ਮਾਂ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਤੰਬਰ 1978 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਿਕਾਸ ਦੇ ਵੀਜ਼ਾ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ "ਤੁਰੰਤ ਬਰਖਾਸਤ" ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮਿੰਗ ਸਿਖਾਈ। ਮਈ, 1979 ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਨਿਕਾਸ ਵੀਜ਼ੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਨ ਨੇ ਐਡੈਲਫੀ, ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਦੇ ਪੇਂਟ ਬ੍ਰਾਂਚ ਮੌਂਟਸਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਦੇ ਗਣਿਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨੂੰ ਗਣਿਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਰੂਸੀ-ਭਾਸ਼ੀ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਐਲੇਨੋਰ ਰੁਜ਼ਵੈਲਟ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਗ੍ਰੀਨਬੈਲਟ, ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਸਤੰਬਰ 1990 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਨ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੇ 1993 ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬ੍ਰਿਨ ਨੇ ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 2008 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚਡੀ ਸਟੱਡੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।<ref>https://web.archive.org/web/20130121055147/http://www.oldsite.momentmag.net/moment/issues/2007/02/200702-BrinFeature.html</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ == ਮਈ 2007 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਨ ਦਾ ਵਿਆਹ [[ਬਹਾਮਾਸ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਇਓਟੈਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ‘’’ਐਨੇ ਵੋਜਿਕੀ’’’ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.cosmetic-makeovers.com/2007/05/18/anne-wojcicki-marries-the-richest-bachelor|title=anne-wojcicki-marries-the-richest-bachelor|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=|archive-date=2007-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20071028080241/http://www.cosmetic-makeovers.com/2007/05/18/anne-wojcicki-marries-the-richest-bachelor|dead-url=unfit}}</ref> 2008 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ 2011 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ। ਅਗਸਤ 2013 ਵਿੱਚ, ਖਬਰ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਿਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵੱਖਰੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਿਨ ਗੁਗਲ ਗਲਾਸ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੀ।<ref>http://allthingsd.com/20130828/google-co-founder-sergey-brin-and-23andme-co-founder-anne-wojcicki-have-split/|access-date August 28, 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.vanityfair.com/style/2014/04/sergey-brin-amanda-rosenberg-affair|title=sergey-brin-amanda-rosenberg-affair|last=|first=|date=|website=|publisher=}}</ref> ਜੂਨ 2015 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਨ ਅਤੇ ਵੋਜਿਕੀ ਨੇ ਤਲਾਕ ਲੈ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3138519/Google-founder-Sergey-Brin-finalizes-divorce-Anne-Wojcicki-two-years-caught-having-affair-paying-settlement-30billion-fortune.html|title=Google-founder-Sergey-Brin-finalizes-divorce|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date 25 Jun 2015=}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== oy5a0uxga6h8zatoa25v0evgrvqe5l6 0 114717 609662 541829 2022-07-30T10:54:02Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਰੋਗ|name=Stenosis|image=Bronchial stenosis CT.JPG|caption=[[CT scan]] of a [[bronchus|bronchial]] stenosis (arrow) that resulted from [[tracheobronchial injury]]|DiseasesDB=|ICD10=|ICD9=|ICDO=|OMIM=|MedlinePlus=|eMedicineSubj=|eMedicineTopic=|MeshID=D003251}} '''ਸਟੇਨੋਸਿਸ''' ([[ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ|ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ]] στενός, "ਤੰਗ"), ਇੱਕ ਖੂਨ ਵਹਿਣ ਜਾਂ ਹੋਰ ਨੱਥੀ ਅੰਗ ਜਾਂ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਨ ਸੌੜਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ '''ਸਟ੍ਰੀਕਚਰ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.mercksource.com/pp/us/cns/cns_hl_dorlands_split.jsp?pg=/ppdocs/us/common/dorlands/dorland/seven/000100588.htm#000100588|title=Dorlands Medical Dictionary:stenosis|publisher=www.mercksource.com|access-date=2010-05-05}}</ref> ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟ੍ਰੀਕਚਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਦੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੇਤਲੀ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੌੜਾ; ''ਸਟੇਨੋਸਿਸ'', ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਦੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੌੜਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਖਮ ਜੋ ਲੂਮੇਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਆਰਕਟੇਸ਼ਨ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਹੈ,<ref>{{DorlandsDict|two/000022218|coarctation}}</ref> ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਐਰੋਸਟਿਕ ਕੋਆਰਕਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ 'ਚ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੀਸਟੇਨੋਸਿਸ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਟੇਨੋਸਿਸ ਦੀ ਆਵਰਤੀ ਹੈ। == ਤਸ਼ਖ਼ੀਸ == ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਸੋਜਸ਼ ਅਕਸਰ ਅਸਾਧਾਰਣ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੌੜੇ ਖੂਨ ਦੇ ਵਹਿੰਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਟੇਥੋਸਕੋਪ ਦੁਆਰਾ ਸੁਣਨਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਡਾਕਟਰੀ ਇਮੇਜਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। == ਕਾਰਨ == * ਐਥੀਰੋਸਕਲੇਰੋਸਿਸ, ਧਮਨੀ 'ਚ ਸੋਜਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। * [[ਜਨਮ ਨੁਕਸ]] * ਕੈਲਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ * [[ਸ਼ੱਕਰ ਰੋਗ|ਸ਼ੂਗਰ ਰੋਗ]] * ਇਆਟ੍ਰੋਜੈਨਿਕ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, [[ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਇਲਾਜ]] ਲਈ ਦੁਜੈਲਾ * [[Infection|ਲਾਗ]] * [[Inflammation|ਜਲੂਣ]] * ਇਸ਼ੇਮਿਆ * [[ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ]] * ਯੂਰੇਟਰਲ * ਯੂਰੇਥ੍ਰਲ == ਕਿਸਮਾਂ == ਸਿੰਡਰੋਮ ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨਾੜੀ ਸਟੇਨੋਟਿਕ ਜਖਮਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: * ਇੰਟਰਮਿਟੇਂਟ ਕਲਾਊਡੀਕੇਸ਼ਨ (ਪੈਰੀਫਿਰਲ ਆਰਟ੍ਰੀ ਸਟੇਨੋਸਿਸ) * ਐਨਜਾਈਨਾ * ਐਨਜਾਈਨਾ (ਕੋਰੋਨਰੀ, ਆਰਟਰੀ ਸਟੇਨੋਸਿਸ) * ਕੈਰੋਟਿਡ ਆਰਟ੍ਰੀ ਸਟੇਨੋਸਿਸ * ਪੇਸ਼ਾਬ ਨਾੜੀ ਸਟੇਨੋਸਿਸ == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == * ਅਟ੍ਰੇਸਿਆ * ਰੀਸਟੇਨੋਸਿਸ == ਹਵਾਲੇ == '''ਸੂਚਨਾ''' <references group="" responsive=""></references> == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{Cite web|url=http://homepage.mac.com/changcy/voicebreathing.htm|title=Tracheal Stenosis Audio and Video|access-date=2019-01-30|archive-date=2007-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20070112051244/http://homepage.mac.com/changcy/voicebreathing.htm|dead-url=unfit}} * {{Cite web|url=http://www.uretra.it/sintomi-generici-pazienti/?lang=en|title=Symptoms of Urethral Stricture|language=en|archive-url=https://archive.today/20160717174226/http://www.uretra.it/sintomi-generici-pazienti/?lang=en|archive-date=ਜੁਲਾਈ 17, 2016|dead-url=unfit|access-date=ਜਨਵਰੀ 30, 2019}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]] 2gepsdm7i54rp7c6jj2glhite84e1ax 0 125889 609669 590389 2022-07-30T11:28:53Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਸਵਾਤੀ ਭਿਸੇ | image =Swati Bhise (48997086927).jpg | birth_date = {{birth date and age|1959|10|21}} | birth_place = [[ਮੁੰਬਈ]], ਭਾਰਤ | occupation = [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਡਾਂਸਰ, ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ, ਐਜੂਕੇਟਰ, ਪ੍ਰੋਡਿਉਸਰ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੋਟਰ }} '''ਸਵਾਤੀ ਭੀਸੇ''' (ਜਨਮ; 21 ਅਕਤੂਬਰ 1959) ਇੱਕ [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਡਾਂਸਰ, ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ, ਐਜੂਕੇਟਰ, ਪ੍ਰੋਡਿਉਸਰ,<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.screendaily.com/zurich/the-man-who-knew-infinity-to-open-zurich/5092012.article|title='The Man Who Knew Infinity' to open Zurich|last=Rosser2015-08-25T09:56:00+01:00|first=Michael|website=Screen|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੋਟਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Swati_Bhise#cite_note-2|title=Swati Bhise - Wikipedia|website=en.m.wikipedia.org|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> == ਡਾਂਸ ਕਰੀਅਰ == ਸਵਾਤੀ "ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ" ਸੋਨਲ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚੇਲੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://sonalmansingh.in/centre-for-indian-classical-dances/nggallery/cicd/swati-bhise-nee-gupte-1st-student-of-dr-sonal-manisngh|title=Centre for Indian Classical Dances {{!}} SonalMansingh|date=2016-05-18|website=web.archive.org|access-date=2020-03-12|archive-date=2016-05-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160518055931/http://sonalmansingh.in/centre-for-indian-classical-dances/nggallery/cicd/swati-bhise-nee-gupte-1st-student-of-dr-sonal-manisngh|dead-url=unfit}}</ref> ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਾਂਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਪਰਫਾਰਮਿੰਗ ਆਰਟਸ (ਇੰਡੀਆ), ਲਿੰਕਨ ਸੈਂਟਰ,<ref>{{Cite web|url=https://www.backstage.com/magazine/article/swati-g-bhise-east-indian-classical-dance-47631/|title=Swati G. Bhise in East Indian Classical Dance|date=2001-11-20|website=www.backstage.com|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> ਏਸ਼ੀਆ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਸਿੰਫਨੀ ਸਪੇਸ, ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਸਮੇਤ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਆਰਟ, ਸਪਿਕ ਮੈਕਯ, ਅਤੇ ਹਾਉਸ ਆਫ਼ ਸੋਵੀਅਤ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਸਮੇਤ ਹੋਰ।<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.narthaki.com/info/intervw/intrvw62.html|title=www.narthaki.com/info/intervw/intrvw62.html|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਂਸਭਾ ਦੀ 40 ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਲਈ ਹੋਏ,<ref>{{Cite web|url=http://www.thesouthasiantimes.info/news-Indian_American_danseuse_brings_Chinese_opera_to_India-77121-Diaspora-35.html|title=Indian_American_danseuse_brings_Chinese_opera_to_India|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=|archive-date=2018-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20180331040642/http://www.thesouthasiantimes.info/news-Indian_American_danseuse_brings_Chinese_opera_to_India-77121-Diaspora-35.html|dead-url=yes}}</ref> “ਐਲਸਾ ਪੈਰੇਟੀ ਅਤੇ ਪਲੋਮਾ ਪਿਕਸੋ ਦੇ ਟਿਫਨੀ ਐਂਡ ਕੋ ਲਈ ਨਵੇਂ ਜਾਲ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸਕਲਪਚਰ ਵਿੰਗ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਲਈ ਕਲਾ ਦਾ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ।<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.lct.org/shows/the-transposed-heads/whos-who/|title=The Transposed Heads - Who's Who|last=Theater|first=Lincoln Center|website=Lincoln Center Theater|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> ਸਵਾਤੀ ਨੇ ਥੋਮਸ ਮਾਨ ਦੀ ਦਿ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਜ਼ਡ ਹੈਡਜ਼, ਜੋ ਕਿ ਸਿਡਨੀ ਗੋਲਡਫਾਰਬ ਅਤੇ ਜੂਲੀ ਟੇਮੋਰ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਲਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀ<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1986/11/01/theater/stage-transposed-heads.html|title=Stage: 'Transposed Heads'|last=Gussow|first=Mel|date=1986-11-01|work=The New York Times|access-date=2020-03-12|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref> ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/tv-special-showcases-arts-within-religion/|title=TV Special Showcases Arts Within Religion|website=www.cbsnews.com|language=en-US|access-date=2020-03-12}}</ref> == ਸਿੱਖਿਅਕ == ਸਵਾਤੀ ਨੇ 1991-2006 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਬ੍ਰੀਅਰਲੇ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ<ref>{{Cite news|url=https://www.wsj.com/articles/dancing-to-a-traditional-indian-beat-1450134003|title=Dancing to a Traditional Indian Beat|last=Heyman|first=Marshall|date=2015-12-14|work=Wall Street Journal|access-date=2020-03-12|language=en-US|issn=0099-9660}}</ref> ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਅੱਲੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਆਰਟਸ ਲਈ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.nysun.com/out-and-about/out-about-2005-03-02/9986/|title=Out & About|last=March 2|first=A. L. GORDON {{!}}|last2=2005|website=The New York Sun|access-date=2020-03-12}}</ref> ਉਹ ਸਿਮਫਨੀ ਸਪੇਸ ਵਿਖੇ ਆਰਟਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.symphonyspace.org/education|title=Education programs|website=Symphony Space|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> ਅਤੇ ਉਹ 1996 ਤੋਂ ਲਿੰਕਨ ਸੈਂਟਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੀ ਰੈਪਰਟਰੀ ਕਲਾਕਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਲੰਬੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਆਸਟਿਨ ਵਿਖੇ ਟੈਕਸਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੇਂਟ ਲੂਯਿਸ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ। ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਟੈਕਸਸ ਦਾ ਸਕੂਲ, ਡਾਲਟਨ ਸਕੂਲ, ਦਿ ਬ੍ਰਾਰਲੇ ਸਕੂਲ, ਦਿ ਚੈਪਿਨ ਸਕੂਲ, ਬਰੁਕਲਿਨ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਵੇਸਲੀਅਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ।<ref name=":0" /> == ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ == ਸਾਲ 2012 ਵਿੱਚ ਸਵਾਤੀ ਨੇ ਦ ਸਦੀਰ ਥੀਏਟਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਸਾਲਾਨਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.navhindtimes.in/return-of-the-sadir-theatre-festival/|title=Return of the Sadir Theatre Festival|last=nt|date=2016-03-07|website=The Navhind Times|language=en-US|access-date=2020-03-12}}</ref> ਲੀਲੇਟ ਦੂਬੇ, ਗਿਰੀਸ਼ ਕਰਨਦ, ਰਜਤ ਕਪੂਰ, ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਬੇਗ, ਅਤੇ ਵਿਕਰਮ ਕਪਾਡੀਆ ਸਮੇਤ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਸਿਧ ਥਿਏਟਰ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਕਲਾਤਮਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/goa/Sadir-Theatre-Fest-to-kick-off-on-March-18/articleshow/51304208.cms|title=Sadir Theatre Fest to kick off on March 18 {{!}} Goa News - Times of India|last=Mar 8|first=TNN {{!}}|last2=2016|website=The Times of India|language=en|access-date=2020-03-12|last3=Ist|first3=12:38}}</ref> ਸਵਾਤੀ ਨੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਕਲਾ ਦਾ ਰੂਪ ਕੁੰਕ ਓਪੇਰਾ, ਚੀਨੀ ਥੀਏਟਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚੋਂ ਇਕ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਪਰਫਾਰਮਿੰਗ ਆਰਟਸ, ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰੀ ਫੋਰਟ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਲਿਆਂਦਾ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/specials/the-peony-pavilion-with-ancient-love-from-china-114112700914_1.html|title=The Peony Pavilion: With (ancient) love from China|last=Sandhu|first=Veenu|date=2014-11-29|work=Business Standard India|access-date=2020-03-12}}</ref> ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਸਵਾਤੀ ਨੇ ਦੇਵ ਪਟੇਲ ਅਤੇ ਜੇਰੇਮੀ ਆਇਰਨਜ਼ ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਐਡਵਰਡ ਆਰ ਪ੍ਰੈਸਮੈਨ ਫਿਲਮ, ਮੈਨ ਮੈਨ ਨੂ ਇਨਫਿਨਟੀ (ਫਿਲਮ) 'ਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਇਨੇ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਜ਼<ref name=":1" /> ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਲਮ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਸਤੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/tiff-man-who-knew-infinity-824140|title=TIFF: 'Man Who Knew Infinity' Director Says Film Was "10 Years in the Making"|website=The Hollywood Reporter|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> ਸਵਾਤੀ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ / ਭਾਰਤੀ ਸਵੈ-ਲਿਖਤ ਪੀਰੀਅਡ ਡਰਾਮੇ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦ ਵਾਰੀਅਰ ਕਵੀਨ ਆਫ ਝਾਂਸੀ 2019 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਲਈ ਪੋਸਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। * ਉਹ ਸ਼ਬਾਨਾ ਆਜ਼ਮੀ, ਸੁਸ਼ਮਾ ਸੇਠ, ਕੁਲਭੂਸ਼ਣ ਖਰਬੰਦਾ ਅਤੇ ਉਤਕਰਸ਼ ਮਜੂਮਦਾਰ ਦੇ ਨਾਲ 9 ਵੇਂ ਸਾਲਾਨਾ ਮਹਿੰਦਰਾ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਇਨ ਥੀਏਟਰ ਐਵਾਰਡਜ਼ (ਮੇਟਾ) ਵਿਖੇ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰੀ ਗਰੈਂਡ  ਜਿਉਰੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੈਨਲਾਂ ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.broadwayworld.com/india/article/9th-Annual-Mahindra-Excellence-in-Theatre-Awards-Announced-Manoj-Omen-MD-Pallavi-More-20140310|title=9th Annual Mahindra Excellence in Theatre Awards Announced - Manoj Omen, MD Pallavi & More!|last=Desk|first=BWW News|website=BroadwayWorld.com|language=en|access-date=2020-03-12}}</ref> == ਪਰਉਪਕਾਰੀ == ਸਵਾਤੀ ਦੱਖਣੀ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਦਿਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਵਕੀਲ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://thinkgeekmedia.com/freedom-independent-india-2/|title=The freedom to BE in Independent India - Think Geek Media|date=2016-08-20|website=web.archive.org|access-date=2020-03-12|archive-date=2016-08-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820022806/http://thinkgeekmedia.com/freedom-independent-india-2/|dead-url=unfit}}</ref> ਉਹ ਏਸ਼ੀਆ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਲੋਟਸ ਸਰਕਲ<ref>{{Cite web|url=https://asiafoundation.org/people/swati-bhise/|title=Swati Bhisé|website=The Asia Foundation|language=en-US|access-date=2020-03-12}}</ref> ਸਲਾਹਕਾਰ ਹੈ, ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ ਸੰਗਠਨ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://asiafoundation.org/about/|title=About The Asia Foundation|website=The Asia Foundation|language=en-US|access-date=2020-03-12}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1959]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਚ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]] 5xzyt8awy2upohwnmn3jgf5h2p1wyol 0 126722 609665 542064 2022-07-30T11:15:25Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox pandemic|name=2019–20 coronavirus pandemic in Sabah|disease=[[COVID-19]]|total_ili=|territories=|deaths=2|recovery_cases=61|severe_cases=|suspected_cases=|confirmed_cases=241|origin=[[Wuhan]], [[Hubei]], China|date=|arrival_date=12 March 2020|first_case=|location=[[Sabah]], Malaysia|virus_strain=[[SARS-CoV-2]]|legend5=|width=|map5=|legend4=|map4=|legend3=|map3=|legend2=|map2=|legend1=|map1=|caption=|alt=|image_upright=|image_size=|image=|website={{URL|http://covid19.sabah.digital/covid19}}}} 2019–20 ਦੀ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਮਾਰਚ 2020 ਵਿੱਚ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਬਾਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਤਕ, 241 ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੇ ਕੇਸ ਹਨ == ਟਾਈਮਲਾਈਨ == {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-collapsed" |+ {{Nowrap|Distribution of cumulative confirmed cases in districts of Sabah (As of 7 April 2020)}} ! colspan="2" | ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ! ਪੱਕਾ ! ਬਰਾਮਦ ! ਘਟਿਆ ਹੋਇਆ ! ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ |- | 1 | ਬਿਓਫੋਰਟ | 9 | 4 | 0 | 5 |- | 2 | ਕੇਨਿੰਗੌ | 1 | 0 | 0 | 1 |- | 3 | ਕਿਨਾਬਟੰਗਨ | 17 | 8 | 0 | 9 |- | 4 | ਕੋਟਾ ਬੇਲੁਦ | 5 | 1 | 0 | 4 |- | 5 | ਕੋਟਾ ਕੀਨਾਬਲੂ | 34 | 6 | 0 | 28 |- | 6 | ਕੂਨਕ | 8 | 3 | 0 | 5 |- | 7 | ਲਹਦ ਦਾਤੂ | 38 | 13 | 0 | 25 |- | 8 | ਪਾਪੜ | 3 | 1 | 0 | 2 |- | 9 | ਪੇਨਮਪਾਂਗ | 6 | 0 | 0 | 6 |- | 10 | ਪੁਟਟਨ | 8 | 1 | 0 | 7 |- | 11 | ਰਨੌ | 2 | 0 | 0 | 2 |- | 12 | ਸੰਡਕਾਨ | 19 | 7 | 0 | 12 |- | 13 | ਸੈਮਪੋਰਨਾ | 2 | 0 | 0 | 2 |- | 14 | ਸਿਪਿਤਾੰਗ | 4 | 4 | 0 | 0 |- | 15 | ਤਾਮਬਨਾਨ | 1 | 0 | 1 | 0 |- | 16 | ਤਵਾਉ | 67 | 8 | 1 | 58 |- | 17 | ਤੁਆਰਾਨ | 17 | 5 | 0 | 12 |- ! colspan="2" | '''ਕੁੱਲ''' ! '''241''' ! '''61''' ! '''2''' ! '''178''' |- |} 12 ਮਾਰਚ 2020 ਨੂੰ, ਸਬਾਹ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕੇਸ ਟਾਵਾਉ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮਰਦ ਨਿਵਾਸੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ, ਜੋ [[ਕੁਆਲਾ ਲੁੰਪੁਰ|ਕੁਆਲਾਲੰਪੁਰ ਦੇ]] ਸ਼੍ਰੀ ਪੈਟਲਿੰਗ ਵਿਖੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਤਾਵਾ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148672/sabah-s-first-covid-19-case-found-in-tawau/|title=Sabah's first Covid-19 case found in Tawau|date=12 March 2020|website=New Straits Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318052110/http://www.dailyexpress.com.my/news/148672/sabah-s-first-covid-19-case-found-in-tawau/|archive-date=18 March 2020|access-date=16 March 2020}}</ref> ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬੇਨੋਨੀ ਦੇ ਪਾਪੜ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਸਰਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ, ਜੋ ਕੀ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕੱਠ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਅਗਲੇਰੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਮਹਾਰਾਣੀ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਹਸਪਤਾਲ ਕੋਟਾ ਕਿਨਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148674/exclusive-sabah-s-second-positive-covid-19-case-in-papar/|title=EXCLUSIVE: Sabah's second positive Covid-19 case in Papar|date=13 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318052110/http://www.dailyexpress.com.my/news/148672/sabah-s-first-covid-19-case-found-in-tawau/|archive-date=18 March 2020|access-date=16 March 2020}}</ref> ਦਿਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁੱਲ 14 ਨਵੇਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148680/14-new-covid-19-cases-in-sabah-total-15/|title=14 new Covid-19 cases in Sabah, total 15|date=13 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318054827/http://www.dailyexpress.com.my/news/148680/14-new-covid-19-cases-in-sabah-total-15/|archive-date=18 March 2020|access-date=16 March 2020}}</ref> 14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਸਬਾਹ ਰਾਜ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਜ ਵਿੱਚ 11 ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਲ 26 ਹੋ ਗਏ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148755/11-new-covid-19-cases-in-sabah-total-26/|title=11 new Covid-19 cases in Sabah, total 26|date=14 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318055027/http://www.dailyexpress.com.my/news/148755/11-new-covid-19-cases-in-sabah-total-26/|archive-date=18 March 2020|access-date=16 March 2020}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 82 ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਸੈਲੰਗੋਰ ਅਤੇ ਕੁਆਲਾਲੰਪੁਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਬਾ ਨੂੰ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਤੀਸਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148946/25-new-cases-in-sabah-make-it-82/|title=25 new cases in Sabah make it 82|date=18 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318054427/http://www.dailyexpress.com.my/news/148946/25-new-cases-in-sabah-make-it-82/|archive-date=18 March 2020|access-date=18 March 2020}}</ref> ਪਹਿਲਾਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕੇਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜ ਦੇ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/03/13/expect-more-covid-19-cases-in-sabah-says-state-health-director|title=Expect more Covid-19 cases in Sabah, says state Health Director|last=Lee|first=Stephanie|date=13 March 2020|website=The Star|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319064439/https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/03/13/expect-more-covid-19-cases-in-sabah-says-state-health-director|archive-date=19 March 2020|access-date=19 March 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148679/possibly-more-sabah-covid-19-cases-but-stay-calm-/|title=Possibly more Sabah Covid-19 cases, but stay calm|date=13 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320041320/http://www.dailyexpress.com.my/news/148679/possibly-more-sabah-covid-19-cases-but-stay-calm-/|archive-date=20 March 2020|access-date=20 March 2020}}</ref> 18 ਮਾਰਚ ਤਕ, ਕੁੱਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਮਲੇ 103 ਹੋ ਗਏ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2020/03/18/21-new-covid-19-cases-in-sabah-bringing-total-to-103/|title=21 new Covid-19 cases in Sabah, bringing total to 103|last=Santos|first=Jason|date=18 March 2020|website=Free Malaysia Today|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319064601/https://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2020/03/18/21-new-covid-19-cases-in-sabah-bringing-total-to-103/|archive-date=19 March 2020|access-date=19 March 2020}}</ref> 20 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੱਤ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਹੋਈ ਪਹਿਲੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਕੁੱਲ 119 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲਾਗ ਹੋਈ, ਇੱਕ 58 ਸਾਲਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/149149/tawau-s-first-covid-19-case-dies/|title=Sabah's first Covid-19 case in Tawau dies|date=20 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320124355/http://www.dailyexpress.com.my/news/149149/tawau-s-first-covid-19-case-dies/|archive-date=20 ਮਾਰਚ 2020|access-date=20 March 2020|dead-url=unfit}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.theborneopost.com/2020/03/21/seven-new-covid-19-cases-in-sabah-total-119/|title=Seven new Covid-19 cases in Sabah, total 119|last=Lajiun|first=Jenne|date=21 March 2020|website=Borneo Post|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321065216/https://www.theborneopost.com/2020/03/21/seven-new-covid-19-cases-in-sabah-total-119/|archive-date=21 March 2020|access-date=21 March 2020}}</ref> == ਪ੍ਰਭਾਵ == === ਮਾਸਕ ਅਤੇ ਹੱਥ ਦੇ ਰੋਗਾਣੂ ਦੀ ਘਾਟ === ਸਬਾਹ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੋਟਾ ਕਿਨਾਬਲੂ ਵਿੱਚ ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਸਰਜੀਕਲ ਮਾਸਕ ਅਤੇ ਹੈਂਡ ਸਨੀਟਾਈਸਰ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://themalaysianreserve.com/2020/01/28/face-masks-hand-sanitiser-sold-out-in-jb-kk/|title=Face masks, hand sanitiser sold out in JB, KK|date=28 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200223030553/https://themalaysianreserve.com/2020/01/28/face-masks-hand-sanitiser-sold-out-in-jb-kk/|archive-date=23 February 2020|access-date=18 March 2020}}</ref> ਅਜਿਹੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਾਧੂ ਕੀਮਤ ਵਾਲੇ ਮਾਸਕ ਵੇਚ ਕੇ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਾਹ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਨੇ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/02/07/three-businesses-in-sabah-selling-overpriced-masks-compounded-rm30500|title=Three businesses in Sabah selling overpriced masks compounded RM30,500|date=7 February 2020|website=The Star|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318062534/https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/02/07/three-businesses-in-sabah-selling-overpriced-masks-compounded-rm30500|archive-date=18 March 2020|access-date=18 March 2020}}</ref> === ਪੈਨਿਕ ਖਰੀਦਣਾ === ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਨਿਵਾਸੀ [[ਵਸਤਾਂ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ)|ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ]] ਭੰਡਾਰ ਕਰਨ ਲਈ [[ਵਸਤਾਂ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ)|ਕਾਹਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ]] ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਾਬਾਹ ਦੀ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੇ ਕੇਸ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨੇਟੀਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/03/13/panic-buying-hits-sabah-after-first-covid-19-case-announced|title=People starting to stock up goods in parts of Sabah after first Covid-19 case announced|last=Lee|first=Stephanie|date=13 March 2020|website=The Star|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318060210/https://www.thestar.com.my/news/nation/2020/03/13/panic-buying-hits-sabah-after-first-covid-19-case-announced|archive-date=18 March 2020|access-date=18 March 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/panic-buying-hits-sabah-after-first-coronavirus-case-in-the-state|title=Panic-buying hits Sabah after first coronavirus case in the state|date=13 March 2020|website=The Star/Asia News Network|access-date=18 March 2020}}</ref> ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੂਨਕ ਦੇ ਸਬਾਹ ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਭੰਡਾਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਚਾਵਲ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news/148947/panic-buying-continues/|title=Panic buying continues|last=Tabir|first=Ibrahim|date=18 March 2020|website=Daily Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318060657/http://www.dailyexpress.com.my/news/148947/panic-buying-continues/|archive-date=18 March 2020|access-date=18 March 2020}}</ref> ਸਬਾਹ ਦੇ ਉੱਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕ੍ਰਿਸਟੀਨਾ ਲਯੂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹਲਕੇ ਟਾਵਾਉ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਣ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਘਬਰਾਹਟ ਖਰੀਦਣ ਨੂੰਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.malaymail.com/news/malaysia/2020/03/13/covid-19-sabah-dcm-urges-tawau-community-to-avoid-panic-buying-essential-it/1845981|title=Covid-19: Sabah DCM urges Tawau community to avoid panic buying essential items|date=13 March 2020|website=Bernama|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321062644/https://www.malaymail.com/news/malaysia/2020/03/13/covid-19-sabah-dcm-urges-tawau-community-to-avoid-panic-buying-essential-it/1845981|archive-date=21 March 2020|access-date=21 March 2020}}</ref> == ਹਵਾਲੇ== [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2019-20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਬਿਮਾਰੀ]] s9fjbtf69eimrhx7b6t37jvyzr3obce 0 131630 609666 574232 2022-07-30T11:16:28Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Gramsci.png|thumb| ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ [[ਆਂਤੋਨੀਓ ਗਰਾਮਸ਼ੀ|ਐਂਟੋਨੀਓ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ]] (1891–1937) ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਿਰਤੀ-ਵਰਗ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।]] [[ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ|ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ]] ਵਿਚ, '''ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ''' ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ|ਸਭਿਆਚਾਰ]] - [[ਵਿਸ਼ਵਾਸ|ਮਾਨਤਾਵਾਂ]] ਤੇ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ, [[ਬੋਧ|ਧਾਰਨਾਵਾਂ]], ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਾਸਕ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਥੋਪਿਆ ਗਿਆ ਨਜ਼ਰੀਆ ਹੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਮਾਨ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਜਾਵੇ।<ref>Bullock, Alan; Trombley, Stephen, Editors (1999), ''The New Fontana Dictionary of Modern Thought'' Third Edition, pp. 387–88.</ref><ref> Compare: {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=M_RaDwAAQBAJ|title=Of Revelation and Revolution|last=Comaroff|first=Jean|last2=Comaroff|first2=John L.|publisher=University of Chicago Press|isbn=9780226114477|series=ATLA Special Series|volume=1: Christianity, Colonialism, and Consciousness in South Africa|location=Chicago|publication-date=2008|page=25|quote=Typically [...] the making of hegemony involves the assertion of control over various modes of symbolic production: over such things as educational and ritual processses, patterns of socialization, political and legal procedures, canons of style and self-representation, public communication, health and bodily discipline, and so on.|author-link=Jean Comaroff|author-link2=John Comaroff|access-date=7 October 2020|orig-year=1991}}</ref> ਇਸ ਤਹਿਤ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਭਾਰੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ, ਅਟੱਲ, ਸਦੀਵੀ ਅਤੇ ਸਭਨਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।<ref name="TheColumbia">''The Columbia Encyclopedia'', Fifth Edition. (1994), p. 1215.</ref> ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮਹਿਜ਼ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। [[ਪੂੰਜੀਵਾਦ|ਸਰਮਾਏਦਾਰ]] ਜਮਾਤ (ਬੁਰਜੁਆਜ਼ੀ) ਕਿਵੇਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਟਲੀ ਦੇ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੇਤਾ [[ਆਂਤੋਨੀਓ ਗਰਾਮਸ਼ੀ|ਐਂਟੋਨੀਓ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ]] (1891-1937) ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [[ਦਰਸ਼ਨ|ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ]] ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪ 'ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ' ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ 'ਹੈਜਮੋਨੀਆ' - ''hegemonia'' (ἡγεμονία) ਦੇ ਭਾਵ 'ਅਗਵਾਈ' ਅਤੇ 'ਸ਼ਾਸਨ' ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਹੈਜਮਨੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੌਧਰ ਦੇ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚੌਧਰ ਇਕ ਹੈਜਮਨ - ''hegemon'' (ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਲਕ) ਦੀ ਹੋਰਨਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮੁਲਕਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੈਜਮਨ ਦੀ ਇਹ ਚੌਧਰ ਸਿੱਧੇ ਸ਼ਾਸਨ - ਫ਼ੌਜੀ ਚੜ੍ਹਾਈ, ਕਬਜ਼ੇ ਤੇ ਤਖ਼ਤਾ ਪਲਟਾਉਣ ਦੇ ਡਰਾਵੇ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਸਿੱਧੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਦਖ਼ਲ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।<ref> Compare: {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=BK05BAAAQBAJ|title=Mexico and the Spanish Conquest|last=Hassig|first=Ross|publisher=University of Oklahoma Press|isbn=9780806182087|edition=2|location=Norman|publication-date=2014|page=28|chapter=Mesoamerica and the Aztecs|quote=The more a hegemonic empire relies on power (the perception that one can enforce one's desired goals) rather than force (direct physical action to compel one's goals, the more efficient it is, because the subordinates police themselves.|author-link=|access-date=7 October 2020|orig-year=1994}} </ref><ref> Ross Hassig, ''Mexico and the Spanish Conquest'' (1994), pp. 23–24. </ref> == ਪਿਛੋਕੜ == === ਨਿਰੁਕਤੀ === ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈਜਮੋਨੀਆ - ''hegemonia'' (ἡγεμονία) ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਦਾ ਨਿਰੂਕਤਮੂਲਕ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ : * [[ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨ|ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਵਿਚ]] (8ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਪੂ. – 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ. ਪੂ.), ''ἡγεμονία'' (ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ) ਇਕ ਸ਼ਹਿਰੀ-ਰਾਜ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ-ਰਾਜਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਆਸੀ-ਫ਼ੌਜੀ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ-ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਇਕ ਸੰਘ – ਹੇਲੈਨਿਕ ਲੀਗ (338 ਈ.ਪੂ.) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੈਸੇਡੋਨ ਦੇ ਰਾਜੇ ਫਿਲਿਪ II ਨੇ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ [[ਈਰਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ|ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ]] ਵਿਰੁੱਧ ਯੂਨਾਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref name="TheColumbia">''The Columbia Encyclopedia'', Fifth Edition. (1994), p. 1215.</ref> * 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ''ਹੈਜਮਨੀ'' (ਸ਼ਾਸਨ) ਇਕ ਮੁਲਕ ਦੀ ਦੂਜੇ ਮੁਲਕਾਂ ਤੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭੁਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਮਸਲਨ ਯੂਰਪੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਤਹਿਤ ਅਮਰੀਕਾ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ, ਏਸ਼ੀਆ, ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਅਧੀਨ ਹੋਣਾ।{{Sfn|Bullock|Trombley|1999}} * 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ''ਹੈਜਮਨੀ'' (ਦਬਦਬਾ) ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿਸੇ ਜਮਾਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦਬਦਬਾ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਭਾਰੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਕਰਕੇ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਮਾਤ ਹੋਰਨਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਉੱਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਥੋਪ ਕੇ ਇਹ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਪੇਸ਼ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਕ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਬਣਾਉਟੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਕੁਦਰਤੀ, ਅਟੱਲ, ਸਦੀਵੀ ਅਤੇ ਸਭਨਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। <ref>Clive Upton, William A. Kretzschmar, Rafal Konopka: ''Oxford Dictionary of Pronunciation for Current English''. Oxford University Press (2001)</ref> <ref>''[[Oxford English Dictionary]]''</ref> === ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਖ === 1848 ਵਿਚ, [[ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]] ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਹਾਰਕ ਟਕਰਾਅ [[ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ]] ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਉਕਸਾਉਣਗੇ, [[ਪੂੰਜੀਵਾਦ]] ਨੂੰ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਕਰ ਦੇਣਗੇ, ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ) ਨੂੰ [[ਸਮਾਜਵਾਦ]] ਦੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨਮੂਨੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੜ ਵਿਉਂਤਣਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਦੀ [[ਅਰਥਚਾਰਾ|ਆਰਥਿਕਤਾ]] ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿੱਚ [[ਵਿਰੋਧਵਿਕਾਸ|ਦਵੰਦਵਾਦੀ]] ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇਸਦੇ ਸਮਾਜਿਕ [[ਅਧਾਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰ|ਪਰਉਸਾਰਾਂ]] (ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ) ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, [[ਆਂਤੋਨੀਓ ਗਰਾਮਸ਼ੀ|ਐਂਟੋਨੀਓ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ]] ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਨਕਲਾਬ (War of Position) ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ (War of Manœuvre) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ''ਰਣਨੀਤਕ ਭੇਦ ਦਾ'' ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਨਕਲਾਬ ਇੱਕ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ [[ਜਮਾਤੀ ਚੇਤਨਾ]] ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ, [[ਇਨਕਲਾਬ|ਇਨਕਲਾਬੀ]] ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸਿਖਾਏਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰੇਗਾ। ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਮਾਜਵਾਦ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਾਸਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਆਮ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਿਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਤੇ "ਆਰਥਿਕ ਜਮਾਤ" ([[ਅਧਾਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰ|ਅਧਾਰ ਅਤੇ ਪਰਉਸਾਰ]]) ਦੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਧੀਨ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਐਂਟੋਨੀਓ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ "ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤ" ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸਮਝ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਨਿਯਮਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ (ਬੁਰਜੂਆ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ) ਦੁਆਰਾ ਥੋਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਬਲਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ([[ਅਦਾਰਾ|ਸੰਸਥਾਵਾਂ]], ਅਭਿਆਸਾਂ, [[ਵਿਸ਼ਵਾਸ|ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ]] ਆਦਿ) ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਬਣਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ-ਜਮਾਤ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਜੋਂ ਖੋਜਣ ਲਈ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਮਲ [[ਪਰੋਲਤਾਰੀਆ|ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ]] ਦੀ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ [[ਆਜ਼ਾਦੀ|ਅਜ਼ਾਦੀ]] ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ, ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਇਕ ਕਿਰਤੀ-ਜਮਾਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਣ, ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤਾਂ ਵਜੋਂ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋਵੇ। ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਨਾ ਤਾਂ ਇਕਹਰਾ ਬੌਧਿਕ ਅਮਲ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ। ਇਹ ਬਹੁਪਰਤੀ ਸਮਾਜਕ ਬਣਤਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਟਿਲ ਸਮੁੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਮਾਤੀ-ਤਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਜਿਹਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਹਰ ਵਰਗ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਹਿਹੋਂਦ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ == === ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚੇ === ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਜੋਂ [[ਸੰਰਚਨਾਵਾਦ|ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ]] ਚਿੰਤਕ ਲੂਈ ਐਲਥੂਜ਼ਰ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਜਟਿਲ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਿਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਰਸਾਈ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=On The Reproduction of Capitalism|last=Althusser|first=Louis|publisher=Verso|year=2014|isbn=9781781681640|location=London/ New York|pages=74–75; 103–47; 177, 180, 198–206; 218–31; 242–6}}</ref> ਐਲਥੂਜ਼ਰ ''ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈਜਮਨੀ'' ਵਿਚਲੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗ੍ਰਾਮਸ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੰਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਵਾਦ ਨੂੰ ਰੱਦਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚੇ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਦੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜ ਦੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਢਾਂਚਿਆਂ (ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜ) ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਬਹੁਲਤਾ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਮਾਤ ਰਾਜ ਦੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚੇ ਵੀ ਕੋਈ ਇਕਹਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ [[ਵਰਗ ਸੰਘਰਸ਼|ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼]] ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਧਰਾਤਲਾਂ ਵਜੋਂ ਫੈਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ''ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦਾ ਪੁਨਰ ਉਤਪਾਦਨ'' (1968) ਵਿਚ, ਲੂਈ ਐਲਥੂਜ਼ਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜੋ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇਰੇ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਜਟਿਲ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਹਨ, ਜੋ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ: <ref>{{Cite book|title=On the Reproduction of Capitalism|last=Althusser|first=Louis|publisher=Verso|year=2014|isbn=9781781681640|location=London/ New York|page=243}}</ref> * ਧਾਰਮਿਕ, * ਵਿੱਦਿਅਕ (ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ), * ਪਰਿਵਾਰਕ, * ਕਾਨੂੰਨੀ, * ਰਾਜਨੀਤਿਕ (ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਦਲ), * ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ, * ਸੰਚਾਰੀ (ਪ੍ਰੈਸ, ਰੇਡੀਓ, ਟੀ.ਵੀ ਆਦਿ) * ਸਭਿਆਚਾਰਕ (ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਖੇਡ, ਆਦਿ) ਐਲਥੂਜ਼ਰ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ "ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ" ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਈ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ "ਇਕ 'ਨਿਸ਼ਚਤ' ਅਸਲੀਅਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਕਲਪਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ [ਰਾਜਨੀਤਿਕ] ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਤਮਾਮ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹਰ ਇੱਕ ਵੋਟਰ ਦੀ 'ਆਜ਼ਾਦੀ' ਤੇ 'ਸਮਾਨਤਾ' ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ 'ਆਜ਼ਾਦ ਚੋਣ' ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 'ਬਣਾਉਂਦੇ' ਹਨ।" <ref>{{Cite book|title=On the Reproduction of Capitalism|last=Althusser|first=Louis|publisher=Verso|year=2014|location=London/New York|pages=222–223}}</ref> == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * [[ਲੂਈ ਅਲਥੂਜ਼ਰ|ਲੂਈ ਐਲਥੂਜ਼ਰ]] * [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ]] * [[ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ|ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਬੇਗ਼ਾਨਗੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ]] * [[ਸਮਾਜਿਕ ਪੂੰਜੀ]] * [[ਸਬਾਲਟਰਨ (ਉੱਤਰਬਸਤੀਵਾਦ)|ਸਬਾਲਟਰਨ (ਉਤਰ ਬਸਤੀਵਾਦ)]] == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ == * {{Cite book|title=The Free Art Collective Manifesto for a Counter-Hegemonic Art|last=Beech|first=Dave|last2=Andy Hewitt|last3=Mel Jordan|publisher=Free Publishing|year=2007|isbn=978-0-9554748-0-4|location=England|oclc=269432294}} * {{Citation|title=The New Fontana Dictionary of Modern Thought|year=1999}}. * {{Cite book|title=Hegemony and Counter-Hegemony: Marxism, Capitalism, and Their Relation to Sexism, Racism, Nationalism, and Authoritarianism|last=Flank|first=Lenny|publisher=Red and Black Publishers|year=2007|isbn=978-0-9791813-7-5|location=[[St. Petersburg, Florida]]|oclc=191763227}} * {{Citation|first=Antonio|last=Gramsci|title=Prison notebooks|publisher=Columbia University Press|location=New York City|year=1992|isbn=978-0-231-10592-7|oclc=24009547}} * {{Cite journal|last=Abercrombie|first=Nicholas|last2=Turner|first2=Bryan S.|date=June 1978|title=The Dominant Ideology Thesis|journal=The British Journal of Sociology|volume=29|issue=2|pages=149–70|doi=10.2307/589886|jstor=589886}} * {{Cite magazine|last=Anderson|first=Perry|year=1977|title=The Antinomies of Antonio Gramsci|url=http://newleftreview.org/static/assets/archive/pdf/NLR09801.pdf|magazine=New Left Review|issue=100|access-date=2020-12-15|archive-date=2015-05-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518080712/http://newleftreview.org/static/assets/archive/pdf/NLR09801.pdf|dead-url=unfit}} == ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ == * {{Citation|url=http://www.marxists.org/archive/gramsci/|publisher=Marxists|format=archive|title=Gramsci}}. * {{Citation|url=http://www.internationalgramscisociety.org/|title=International Gramsci society}}. * {{Citation|url=http://www.uow.edu.au/arts/research/gramsci-journal/|title=journal|publisher=UOW|access-date=2020-12-15|archivedate=2012-11-28|archiveurl=https://archive.is/20121128022033/http://www.uow.edu.au/arts/research/gramsci-journal/}}. * {{Citation|url=http://rethinkingmarxism.org/cms/|title=Rethinking Marxism}}. * {{Citation|url=http://www.einet.net/review/1302-869793/Rethinking_Marxism_Association_for_Economic_and_Social_Analysis_Home_Page.htm|publisher=EI Net|format=review|title=Rethinking Marxism: Association for economic & social analysis|access-date=2020-12-15|archivedate=2013-02-21|archiveurl=https://archive.is/20130221181041/http://www.einet.net/review/1302-869793/Rethinking_Marxism_Association_for_Economic_and_Social_Analysis_Home_Page.htm}} * {{Citation|url=http://www.marxists.org/archive/gramsci/prison_notebooks/selections.htm|publisher=Marxists|title=Prison notebooks}}. * {{Citation|url=http://www.marxists.org/archive/gramsci/prison_notebooks/|publisher=Marxists|title=Prison notebooks}}. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਕਲਪ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰਬਸਤੀਵਾਦ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ]] ge0ik4e2em046968aso3eiqe15zqt3x 2 137556 609599 609226 2022-07-29T12:10:36Z Simranjeet Sidhu 8945 #100wikidays #100wikilgbtqdays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan="3" | 3^rd round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan="6" | 4^th round: 03.08.2022– |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]|| 15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]|| 25.04.2022 || 301|| || |- | 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022 |302 | | |- | 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022 |203 |[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]] |27.04.2022 |303 | | |- | 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022 |204 |[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]] |28.04.2022 |304 | | |- | 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022 |205 |[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]] |29.04.2022 |305 | | |- | 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022 |206 |[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]] |30.04.2022 |306 | | |- | 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022 |207 |[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]] |01.05.2022 |307 | | |- | 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022 |208 |[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]] |02.05.2022 |308 | | |- | 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022 |209 |[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]] |03.05.2022 |309 | | |- | 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022 |210 |[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]] |04.05.2022 |310 | | |- | 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022 |211 |[[ਖਾਨੀਥ]] |05.05.2022 |311 | | |- | 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022 |212 |[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]] |06.05.2022 | | | |- | 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022 |213 |[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]] |07.05.2022 | | | |- | 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022 |214 |[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]] |08.05.2022 | | | |- | 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022 |215 |[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]] |09.05.2022 | | | |- | 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022 |216 |[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]] |10.05.2022 | | | |- | 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022 |217 |[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]] |11.05.2022 | | | |- | 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022 |218 |[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]] |12.05.2022 | | | |- | 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022 |219 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]] |13.05.2022 | | | |- | 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022 |220 |[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]] |14.05.2022 | | | |- | 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022 |221 |[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |15.05.2022 | | | |- | 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022 |222 |[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |16.05.2022 | | | |- | 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022 |223 |[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |17.05.2022 | | | |- | 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022 |224 |[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |18.05.2022 | | | |- | 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022 |225 |[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.05.2022 | | | |- | 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022 |226 |[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |20.05.2022 | | | |- | 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022 |227 |[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |21.05.2022 | | | |- | 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022 |228 |[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |22.05.2022 | | | |- | 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022 |229 |[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]] |23.05.2022 | | | |- | 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022 |230 |[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]] |24.05.2022 | | | |- | 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022 |231 |[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |25.05.2022 | | | |- | 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022 |232 |[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |26.05.2022 | | | |- | 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022 |233 |[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |27.05.2022 | | | |- | 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022 |234 |[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.05.2022 | | | |- | 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022 |235 |[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.05.2022 | | | |- | 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022 |236 |[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]] |30.05.2022 | | | |- | 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022 |237 |[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]] |31.05.2022 | | | |- | 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022 |238 |[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]] |01.06.2022 | | | |- | 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022 |239 |[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]] |02.06.2022 | | | |- | 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022 |240 |[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]] |03.06.2022 | | | |- | 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022 |241 |[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |04.06.2022 | | | |- | 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022 |242 |[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]] |05.06.2022 | | | |- | 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022 |243 |[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]] |06.06.2022 | | | |- | 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022 |244 |[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |07.06.2022 | | | |- | 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022 |245 |[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |08.06.2022 | | | |- | 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022 |246 |[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |09.06.2022 | | | |- | 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022 |247 |[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |10.06.2022 | | | |- | 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022 |248 |[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |11.06.2022 | | | |- | 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022 |249 |[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |12.06.2022 | | | |- | 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022 |250 |[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]] |13.06.2022 | | | |- | 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022 |251 |[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]] |14.06.2022 | | | |- | 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022 |252 |[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |15.06.2022 | | | |- | 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022 |253 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]] |16.06.2022 | | | |- | 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022 |254 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]] |17.06.2022 | | | |- | 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022 |255 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]] |18.06.2022 | | | |- | 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022 |256 |[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.06.2022 | | | |- | 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022 |257 |[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |20.06.2022 | | | |- | 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022 |258 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |21.06.2022 | | | |- | 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022 |259 |[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]] |22.06.2022 | | | |- | 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022 |260 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]] |23.06.2022 | | | |- | 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022 |261 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |24.06.2022 | | | |- | 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022 |262 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]] |25.06.2022 | | | |- | 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022 |263 |[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |26.06.2022 | | | |- | 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022 |264 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] |27.06.2022 | | | |- | 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022 |265 |[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.06.2022 | | | |- | 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022 |266 |[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.06.2022 | | | |- | 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022 |267 |[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |30.06.2022 | | | |- | 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022 |268 |[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]] |01.07.2022 | | | |- | 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022 |269 |[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |02.07.2022 | | | |- | 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022 |270 |[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |03.07.2022 | | | |- | 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022 |271 |[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]] |04.07.2022 | | | |- | 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022 |272 |[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |05.07.2022 | | | |- | 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022 |273 |[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]] |06.07.2022 | | | |- | 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022 |274 |[[ਗੇਅਲਿਬ]] |07.07.2022 | | | |- | 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022 |275 |[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]] |08.07.2022 | | | |- | 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022 |276 |[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |09.07.2022 | | | |- | 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022 |277 |[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]] |10.07.2022 | | | |- | 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022 |278 |[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]] |11.07.2022 | | | |- | 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022 |279 |[[ਏਲਾ ਹੰਟ]] |12.07.2022 | | | |- | 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022 |280 |[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]] |13.07.2022 | | | |- | 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022 |281 |[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]] |14.07.2022 | | | |- | 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022 |282 |[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]] |15.07.2022 | | | |- | 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022 |283 |[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]] |16.07.2022 | | | |- | 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022 |284 |[[ਅੰਜਾਰੀ]] |17.07.2022 | | | |- | 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022 |285 |[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]] |18.07.2022 | | | |- | 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022 |286 |[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]] |19.07.2022 | | | |- | 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022 |287 |[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]] |20.07.2022 | | | |- | 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022 |288 |[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]] |21.07.2022 | | | |- | 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022 |289 |[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]] |22.07.2022 | | | |- | 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022 |290 |[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]] |23.07.2022 | | | |- | 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022 |291 |[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]] |24.07.2022 | | | |- | 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022 |292 |[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]] |25.07.2022 | | | |- | 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022 |293 |[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]] |26.07.2022 |393 | | |- | 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022 |294 |[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]] |27.07.2022 |394 | | |- | 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022 |295 |[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]] |28.07.2022 |395 | | |- | 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022 |296 |[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]] |29.07.2022 |396 | | |- | 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022 |297 | |30.07.2022 |397 | | |- | 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022 |298 | |31.07.2022 |398 | | |- | 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022 |299 | |01.08.2022 |399 | | |- | 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022 |300 | |02.08.2022 |400 | | |- |} f10q8ssmeczycbwtrfoq4k82eu65otd 609641 609599 2022-07-30T02:23:43Z Simranjeet Sidhu 8945 #100wikidays #100wikilgbtqdays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan="3" | 3^rd round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan="6" | 4^th round: 03.08.2022– |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]|| 15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]|| 25.04.2022 || 301|| || |- | 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022 |302 | | |- | 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022 |203 |[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]] |27.04.2022 |303 | | |- | 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022 |204 |[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]] |28.04.2022 |304 | | |- | 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022 |205 |[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]] |29.04.2022 |305 | | |- | 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022 |206 |[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]] |30.04.2022 |306 | | |- | 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022 |207 |[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]] |01.05.2022 |307 | | |- | 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022 |208 |[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]] |02.05.2022 |308 | | |- | 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022 |209 |[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]] |03.05.2022 |309 | | |- | 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022 |210 |[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]] |04.05.2022 |310 | | |- | 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022 |211 |[[ਖਾਨੀਥ]] |05.05.2022 |311 | | |- | 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022 |212 |[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]] |06.05.2022 | | | |- | 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022 |213 |[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]] |07.05.2022 | | | |- | 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022 |214 |[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]] |08.05.2022 | | | |- | 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022 |215 |[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]] |09.05.2022 | | | |- | 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022 |216 |[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]] |10.05.2022 | | | |- | 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022 |217 |[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]] |11.05.2022 | | | |- | 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022 |218 |[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]] |12.05.2022 | | | |- | 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022 |219 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]] |13.05.2022 | | | |- | 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022 |220 |[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]] |14.05.2022 | | | |- | 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022 |221 |[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |15.05.2022 | | | |- | 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022 |222 |[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |16.05.2022 | | | |- | 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022 |223 |[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |17.05.2022 | | | |- | 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022 |224 |[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |18.05.2022 | | | |- | 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022 |225 |[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.05.2022 | | | |- | 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022 |226 |[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |20.05.2022 | | | |- | 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022 |227 |[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |21.05.2022 | | | |- | 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022 |228 |[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |22.05.2022 | | | |- | 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022 |229 |[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]] |23.05.2022 | | | |- | 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022 |230 |[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]] |24.05.2022 | | | |- | 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022 |231 |[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |25.05.2022 | | | |- | 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022 |232 |[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |26.05.2022 | | | |- | 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022 |233 |[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |27.05.2022 | | | |- | 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022 |234 |[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.05.2022 | | | |- | 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022 |235 |[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.05.2022 | | | |- | 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022 |236 |[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]] |30.05.2022 | | | |- | 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022 |237 |[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]] |31.05.2022 | | | |- | 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022 |238 |[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]] |01.06.2022 | | | |- | 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022 |239 |[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]] |02.06.2022 | | | |- | 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022 |240 |[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]] |03.06.2022 | | | |- | 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022 |241 |[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |04.06.2022 | | | |- | 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022 |242 |[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]] |05.06.2022 | | | |- | 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022 |243 |[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]] |06.06.2022 | | | |- | 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022 |244 |[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |07.06.2022 | | | |- | 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022 |245 |[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |08.06.2022 | | | |- | 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022 |246 |[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |09.06.2022 | | | |- | 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022 |247 |[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |10.06.2022 | | | |- | 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022 |248 |[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |11.06.2022 | | | |- | 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022 |249 |[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |12.06.2022 | | | |- | 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022 |250 |[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]] |13.06.2022 | | | |- | 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022 |251 |[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]] |14.06.2022 | | | |- | 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022 |252 |[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |15.06.2022 | | | |- | 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022 |253 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]] |16.06.2022 | | | |- | 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022 |254 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]] |17.06.2022 | | | |- | 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022 |255 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]] |18.06.2022 | | | |- | 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022 |256 |[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.06.2022 | | | |- | 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022 |257 |[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |20.06.2022 | | | |- | 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022 |258 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |21.06.2022 | | | |- | 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022 |259 |[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]] |22.06.2022 | | | |- | 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022 |260 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]] |23.06.2022 | | | |- | 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022 |261 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |24.06.2022 | | | |- | 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022 |262 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]] |25.06.2022 | | | |- | 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022 |263 |[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |26.06.2022 | | | |- | 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022 |264 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] |27.06.2022 | | | |- | 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022 |265 |[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.06.2022 | | | |- | 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022 |266 |[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.06.2022 | | | |- | 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022 |267 |[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |30.06.2022 | | | |- | 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022 |268 |[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]] |01.07.2022 | | | |- | 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022 |269 |[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |02.07.2022 | | | |- | 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022 |270 |[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |03.07.2022 | | | |- | 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022 |271 |[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]] |04.07.2022 | | | |- | 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022 |272 |[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |05.07.2022 | | | |- | 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022 |273 |[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]] |06.07.2022 | | | |- | 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022 |274 |[[ਗੇਅਲਿਬ]] |07.07.2022 | | | |- | 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022 |275 |[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]] |08.07.2022 | | | |- | 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022 |276 |[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |09.07.2022 | | | |- | 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022 |277 |[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]] |10.07.2022 | | | |- | 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022 |278 |[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]] |11.07.2022 | | | |- | 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022 |279 |[[ਏਲਾ ਹੰਟ]] |12.07.2022 | | | |- | 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022 |280 |[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]] |13.07.2022 | | | |- | 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022 |281 |[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]] |14.07.2022 | | | |- | 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022 |282 |[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]] |15.07.2022 | | | |- | 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022 |283 |[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]] |16.07.2022 | | | |- | 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022 |284 |[[ਅੰਜਾਰੀ]] |17.07.2022 | | | |- | 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022 |285 |[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]] |18.07.2022 | | | |- | 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022 |286 |[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]] |19.07.2022 | | | |- | 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022 |287 |[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]] |20.07.2022 | | | |- | 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022 |288 |[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]] |21.07.2022 | | | |- | 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022 |289 |[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]] |22.07.2022 | | | |- | 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022 |290 |[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]] |23.07.2022 | | | |- | 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022 |291 |[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]] |24.07.2022 | | | |- | 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022 |292 |[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]] |25.07.2022 | | | |- | 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022 |293 |[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]] |26.07.2022 |393 | | |- | 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022 |294 |[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]] |27.07.2022 |394 | | |- | 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022 |295 |[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]] |28.07.2022 |395 | | |- | 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022 |296 |[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]] |29.07.2022 |396 | | |- | 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022 |297 |[[ਟੇਡ ਨੌਰਥ]] |30.07.2022 |397 | | |- | 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022 |298 | |31.07.2022 |398 | | |- | 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022 |299 | |01.08.2022 |399 | | |- | 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022 |300 | |02.08.2022 |400 | | |- |} 36pad4s1923k0lo8u31ak2w2bcsie3u 0 137909 609634 582473 2022-07-30T00:51:18Z Xqbot 927 Bot: Fixing double redirect to [[ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਇਨਫ਼ਿਨਿਟੀ ਵੌਰ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਇਨਫ਼ਿਨਿਟੀ ਵੌਰ]] sw24jvi4siwjb7bu653aza6c0kfa53m 1 137910 609638 582475 2022-07-30T00:51:38Z Xqbot 927 Bot: Fixing double redirect to [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਇਨਫ਼ਿਨਿਟੀ ਵੌਰ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਅਵੈਂਜਰਜ਼: ਇਨਫ਼ਿਨਿਟੀ ਵੌਰ]] b7jvmxm5vfc6cfuxgurs9kk30wdviws 0 140462 609661 596080 2022-07-30T10:35:39Z InternetArchiveBot 37445 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ | image = SteveHarveyHWOFMay2013 (cropped).jpg | caption = Harvey at a ceremony receiving [[Ebony magazine|Ebony Jet]] Magazine’s Man of the Year award on May 13, 2013 | office1 = | education = [[Glenville High School]] | birth_name = ਬ੍ਰੋਡਰਿਕ ਸਟੀਫਨ ਹਾਰਵੇ | birth_date = {{birth date and age|1957|1|17}} | birth_place = [[Welch, West Virginia]], U.S. | occupation = {{hlist|Television host|actor|comedian|writer|producer}} | years_active = 1985–ਵਰਤਮਾਨ | television = ''[[Family Feud]]'' | spouse = {{unbulleted list|{{marriage|Marcia Harvey|1981|1994|reason=div}}|{{marriage|Mary Shackelford|1996|2005|reason=div}}|{{marriage|Marjorie Bridges|2007}}}} | children = 7,<ref>{{cite news |url=http://parade.com/340210/leahrozen/steve-harvey-on-success-and-his-hard-won-life-lessons-im-living-proof-you-can-reinvent-yourself/ |title=Steve Harvey on Success and His Hard-Won Life Lessons: "I'm Living Proof You Can Reinvent Yourself" |first=Leah |last=Rozen |date=October 3, 2014 |work=[[Parade (magazine)|Parade]] |publisher=Athlon Media Group |access-date=October 23, 2015}}</ref> Including [[Lori Harvey]] | awards = Six [[Daytime Emmy Awards]]<br>Two [[Marconi Award]]s<br>14 [[NAACP Image Awards]]<br>[[NAB Hall of Fame]]<br>Star on the [[Hollywood Walk of Fame]] | website = {{url|steveharvey.com}} }} '''ਬ੍ਰੋਡਰਿਕ ਸਟੀਫਨ ਹਾਰਵੇ, ਸੀਨੀਅਰ''' (ਜਨਮ 17 ਜਨਵਰੀ 1957) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਹੋਸਟ, ਅਭਿਨੇਤਾ, ਲੇਖਕ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਅਤੇ ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਹੈ। ਉਹ ''ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ ਮਾਰਨਿੰਗ ਸ਼ੋਅ'', ''ਫੈਮਿਲੀ ਫਿਊਡ'', ''ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਫੈਮਲੀ ਫਿਊਡ ,'' ''ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ'' ਮੁਕਾਬਲਾ, ''ਫੈਮਿਲੀ ਫਿਊਡ ਅਫਰੀਕਾ'', ਅਤੇ ਆਰਬਿਟਰੇਸ਼ਨ-ਬੇਸਡ ਕੋਰਟ ਕਾਮੇਡੀ, ''ਜੱਜ ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ'' ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਰਵੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਕ ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਕਾਮੇਡੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ''ਅਪੋਲੋ'' 'ਤੇ ਸ਼ੋਅਟਾਈਮ ਅਤੇ 'ਦ ਡਬਲਿਊਬੀ' 'ਤੇ ''ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ ਸ਼ੋਅ'' ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ। ''ਕਿੰਗਜ਼ ਆਫ਼ ਕਾਮੇਡੀ ਟੂਰ'' ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ''ਦ ਓਰੀਜਨਲ ਕਿੰਗਜ਼ ਆਫ਼ ਕਾਮੇਡੀ'' ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਖਰੀ ਸਟੈਂਡਅੱਪ ਸ਼ੋਅ 2012 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਰਵੇ ''ਫੈਮਿਲੀ ਫਿਊਡ'' ਅਤੇ ''ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਫੈਮਿਲੀ ਫਿਊਡ'' ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ 2010 ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ''ਲਿਟਲ ਬਿਗ ਸ਼ਾਟਸ'', ''ਲਿਟਲ ਬਿਗ ਸ਼ਾਟਸ ਫਾਰਐਵਰ ਯੰਗ'', ਅਤੇ ''ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ'ਸ ਫੰਡਰਡੋਮ ਦੀ'' ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਬੈਸਟਸੇਲਰ ''ਐਕਟ ਲਾਈਕ ਏ ਲੇਡੀ, ਥਿੰਕ ਲਾਈਕ ਏ ਮੈਨ'' ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਮਾਰਚ 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ। 2017 ਵਿੱਚ, ਹਾਰਵੇ ਨੇ ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ ਗਲੋਬਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕੰਪਨੀ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਈਸਟ 112 ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਉੱਦਮਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ <nowiki><i id="mwNQ">ਅਫਰੀਕਨ ਵਰਜਨ ਆਫ਼ ਫੈਮਲੀ ਫਿਊਡ</i></nowiki> ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਐਂਥਮ ਸਪੋਰਟਸ ਅਤੇ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਦੇ ਨਾਲ HDNet ਟੇਕਓਵਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਰਜੋਰੀ ਸਟੀਵ ਤੇ ਮਾਰਜੋਰੀ ਹਾਰਵੇ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਲਾਭਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਉਹ ਛੇ ਵਾਰ [[ਡੇ ਟਾਈਮ ਐਮੀ ਅਵਾਰਡ|ਡੇਅਟਾਈਮ ਐਮੀ ਅਵਾਰਡ]] ਜੇਤੂ, ਦੋ ਵਾਰ [[ਮਾਰਕੋਨੀ ਅਵਾਰਡ]] ਜੇਤੂ, ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ 14-ਵਾਰ [[NAACP ਚਿੱਤਰ ਅਵਾਰਡ]] ਜੇਤੂ ਹੈ। == ਆਰੰਭਕ ਜੀਵਨ == ਹਾਰਵੇ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਜਨਵਰੀ, 1957,<ref>{{Cite web|url=https://www.tvguide.com/celebrities/steve-harvey/175436/|title=Steve Harvey|website=[[TV Guide|TVGuide.com]]|access-date=December 21, 2015}}</ref><ref name="eonline.com">{{Cite web|url=http://www.eonline.com/news/615660/steve-harvey-breaks-down-crying-during-birthday-surprise-this-is-the-greatest-moment-i-ve-ever-had|title=Steve Harvey Breaks Down Crying During Birthday Surprise: This Is the Greatest Moment I've Ever Had|last=Macatee|first=Rebecca|date=January 16, 2015|website=E! Online}}</ref> ਨੂੰ ਵੇਲਚ, ਵੈਸਟ ਵਰਜੀਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੈਸੀ ਹਾਰਵੇ, ਇੱਕ ਕੋਲਾ ਮਾਈਨਰ, ਅਤੇ ਐਲੋਇਸ ਵੇਰਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://bhcourier.com/family-feud-host-steve-harvey-hollywood-walk-fame-star/2013/05/13|title='Family Feud' Host Steve Harvey to Get Hollywood Walk of Fame Star|date=May 15, 2013|website=[[The Beverly Hills Courier]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109194654/http://bhcourier.com/family-feud-host-steve-harvey-hollywood-walk-fame-star/2013/05/13|archive-date=November 9, 2013}}</ref> ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰੋਡਰਿਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ''ਹਾਈਵੇਅ ਪੈਟਰੋਲ'' ਦੇ ਅਭਿਨੇਤਾ [[ਬ੍ਰੋਡਰਿਕ ਕ੍ਰਾਫੋਰਡ]] ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਰਵੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਹਕਲਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://www.news24.com/parent/Child_7-12/Development/steven-harvey-shared-how-he-overcame-his-childhood-stutter-and-the-internets-reaction-is-mixed-20181108|title=Steve Harvey shared how he overcame his childhood stutter, and the internet's reaction is mixed|last=Johannes|first=Lesley-Anne|website=Parent|language=en-US|access-date=2021-10-27}}</ref> ਹਾਰਵੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪੂਰਬੀ 112ਵੀਂ ਸਟ੍ਰੀਟ 'ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਕਲੀਵਲੈਂਡ, [[ਓਹਾਇਓ|ਓਹੀਓ]] ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ 2015 ਵਿੱਚ ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ ਵੇਅ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।<ref name="Harvey Way">{{Cite web|url=http://www.clevescene.com/scene-and-heard/archives/2015/01/16/cleveland-just-renamed-e-112th-st-steve-harvey-way|title=Cleveland Just Renamed E. 112th St. "Steve Harvey Way"|last=Allard|first=Sam|date=January 16, 2015|website=Cleveland Scene.com|access-date=June 10, 2015}}</ref> ਉਸ ਨੇ 1974 ਵਿੱਚ ਗਲੇਨਵਿਲ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। <ref name="Harvey Way" /> ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ [[ਕੈਂਟ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਵੈਸਟ ਵਰਜੀਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਓਮੇਗਾ Psi ਫਾਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। <ref name="beverlyhillscourierstar">{{Cite web|url=http://bhcourier.com/family-feud-host-steve-harvey-hollywood-walk-fame-star/2013/05/13|title='Family Feud' Host Steve Harvey to Get Hollywood Walk of Fame Star|date=May 15, 2013|website=[[The Beverly Hills Courier]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109194654/http://bhcourier.com/family-feud-host-steve-harvey-hollywood-walk-fame-star/2013/05/13|archive-date=November 9, 2013}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20131109194654/http://bhcourier.com/family-feud-host-steve-harvey-hollywood-walk-fame-star/2013/05/13 "'Family Feud' Host Steve Harvey to Get Hollywood Walk of Fame Star"]. </cite></ref><ref>{{Cite web|url=https://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|title=Steve Harvey|website=Yahoo! Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217203714/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|archive-date=December 17, 2007}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == === ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਰੀਅਰ ਅਤੇ ਕਾਮੇਡੀ === ਹਾਰਵੇ ਇੱਕ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼, ਆਟੋ ਵਰਕਰ, ਬੀਮਾ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ, ਕਾਰਪੇਟ ਕਲੀਨਰ ਅਤੇ ਮੇਲ ਲਿਜਾਉਣ ਵਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।<ref name="beverlyhillscourierstar"/><ref>{{Cite web|url=https://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|title=Steve Harvey|website=Yahoo! Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217203714/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|archive-date=December 17, 2007}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20071217203714/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio "Steve Harvey"]. </cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mercurynews.com/tv/ci_15560802|title=15 Minutes with Steve Harvey|last=Yadegaran|first=Jessica|date=July 20, 2010|website=Contra Costa Times}}</ref> ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 8 ਅਕਤੂਬਰ 1985 ਨੂੰ ਕਲੀਵਲੈਂਡ, ਓਹੀਓ ਵਿੱਚ ਹਿਲੇਰਿਟੀਜ਼ ਕਾਮੇਡੀ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਕਾਮੇਡੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਹਾਰਵੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਬੇਘਰ ਰਿਹਾ।<ref>{{Cite web|url=https://people.com/tv/inside-steve-harveys-struggle-with-homelessness/|title=Living Out of His Car and Surviving on Bologna Sandwiches: Inside Steve Harvey's Struggle with Homelessness as He Tried to Make It as a Comedian|last=Strohm|first=Emily|last2=Kimble|first2=Lindsay|date=May 25, 2016|website=People.com|access-date=2019-08-27}}</ref> ਉਹ ਆਪਣੀ 1976 [[ਫੋਰਡ ਮੋਟਰ ਕੰਪਨੀ|ਫੋਰਡ]] ਵਿੱਚ ਸੌਂਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਗੀਗ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੈਸ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਜਾਂ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਸ਼ਾਵਰਾਂ 'ਤੇ ਨਹਾਉਂਦਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.people.com/people/article/0,,20741192,00.html|title=Steve Harvey: I Was Homeless for Three Years|last=Triggs|first=Charlotte|date=October 3, 2013|website=[[People (magazine)|People]]|access-date=September 21, 2014}}</ref> ਰਿਚ ਅਤੇ ਬੇਕੀ ਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਸੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਪੇਟ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਲਈ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹਾਰਵੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। <ref>{{Cite news|url=http://articles.orlandosentinel.com/2013-01-23/entertainment/os-steve-harvey-sheds-tears-over-orlando-supporters-20130123_1_steve-harvey-travel-agency-tears|title=Steve Harvey sheds tears over generous Orlando supporters|last=Boedeker|first=Hal|date=January 23, 2013|work=Orlando Sentinel|access-date=September 27, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140927180452/http://articles.orlandosentinel.com/2013-01-23/entertainment/os-steve-harvey-sheds-tears-over-orlando-supporters-20130123_1_steve-harvey-travel-agency-tears|archive-date=September 27, 2014}}</ref> === 1990-2009; ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ === [[ਤਸਵੀਰ:Steve_Harvey_September_2008.jpg|thumb| ਸਤੰਬਰ 2008 ਵਿੱਚ ਹਾਰਵੇ]] ਹਾਰਵੇ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1990 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਜੀ ਸਲਾਨਾ [[ਜੌਨੀ ਵਾਕਰ]] ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਮੇਡੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਹ [[ਮਾਰਕ ਕਰੀ (ਅਦਾਕਾਰ)|ਮਾਰਕ ਕਰੀ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ''ਅਪੋਲੋ 'ਤੇ ਇਟਸ ਸ਼ੋਅਟਾਈਮ ਦੇ'' ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਲੈ ਗਿਆ, । ਇੱਕ ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ 1994 ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਏਬੀਸੀ ਸ਼ੋਅ ''ਮੀ ਐਂਡ ਦ ਬੁਆਏਜ਼'' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਭਿਨੈ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।<ref name="LASENT">{{Cite news|url=https://lasentinel.net/steve-harvey-is-still-trippin.html|title=Steve Harvey is 'Still Trippin'|last=Williams|first=Kam|date=8 January 2009|work=[[Los Angeles Sentinel]]|access-date=30 October 2019}}</ref> ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਬਲਲਿਊਬੀ ਨੈੱਟਵਰਕ ਸ਼ੋਅ ''ਦ ਸਟੀਵ ਹਾਰਵੇ ਸ਼ੋਅ'' ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ 1996 ਤੋਂ 2002 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ।<ref name="LASENT" /> ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸ਼ੋਅ ਨੇ ਅਫਰੀਕੀ-ਅਮਰੀਕਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। <ref>{{Cite web|url=https://movies.yahoo.com/person/steve-harvey/biography.html|title=Steve Harvey- Biography|website=[[Yahoo! Movies]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130303145753/http://movies.yahoo.com/person/steve-harvey/biography.html|archive-date=March 3, 2013|access-date=June 24, 2013}}</ref> == ਮਨੁੱਖਤਾ-ਪ੍ਰੇਮੀ == ਹਾਰਵੇ ਸਟੀਵ ਅਤੇ ਮਾਰਜੋਰੀ ਹਾਰਵੇ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.goodhousekeeping.com/life/entertainment/a27570671/steve-harvey-wife-marjorie-new-show-facebook/|title=Steve Harvey Might Be Getting a New Show and It Sounds Like It Will Be Amazing|last=Keegan|first=Kayla|date=23 May 2019|work=Good Housekeeping|access-date=31 October 2019}}</ref> ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਕੈਂਪ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ<ref>{{Cite news|url=https://www.11alive.com/article/entertainment/television/programs/the-a-scene/steve-harveys-camp-for-georgia-kids-works-to-make-a-difference/85-566793184|title=Steve Harvey's camp for Georgia kids works to make a difference|last=Tubb|first=Raymond|date=22 June 2018|work=11 Alive|access-date=31 October 2019}}</ref> ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੈਂਟ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਵੀ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://thesource.com/2019/07/04/steve-harvey-scholarships/|title=Steve Harvey to Gift Eight College Students with $23K Scholarships|date=4 July 2019|work=The Source|access-date=31 October 2019}}</ref> ਹਾਰਵੇ ਵਾਲਟ ਡਿਜ਼ਨੀ ਵਰਲਡ ਰਿਜੋਰਟ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਨੀ ਡ੍ਰੀਮਰਸ ਅਕੈਡਮੀ, 100 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਵਾਲਟ ਡਿਜ਼ਨੀ ਵਰਲਡ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ, ਲਈ ''ਐਸੇਂਸ'' ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਭਾਈਵਾਲ ਵੀ ਹੈ। <ref>{{Cite news|url=https://theundefeated.com/features/disney-dreamers-academy-steve-harvey-and-essence-magazine-continue-to-help-students-achieve-big-dreams/|title=Disney, Steve Harvey and 'Essence' magazine continue to help students achieve big dreams|last=Evans|first=Kelley D.|date=9 March 2018|work=The Undefeated|access-date=31 October 2019}}</ref> == ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ == ਹਾਰਵੇ ਦਾ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੱਤ ਬੱਚੇ (ਚਾਰ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸੌਤੇਲੇ ਬੱਚੇ) ਹਨ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ, ਮਾਰਸੀਆ ਹਾਰਵੇ ਨਾਲ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ (ਜੁੜਵਾਂ ਬ੍ਰਾਂਡੀ ਅਤੇ ਕਾਰਲੀ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ (ਬ੍ਰੌਡਰਿਕ ਹਾਰਵੇ ਜੂਨੀਅਰ) ਹੈ।<ref>{{Cite magazine|last=Strohm|first=Emily|last2=King|first2=Brittany|date=May 25, 2016|title=Steve Harvey on Finding Forgiveness from His Daughters After Leaving Them to Chase His Dream of Becoming a Comedian|url=http://people.com/tv/steve-harvey-on-leaving-first-wife-and-family-to-chase-his-dream/|magazine=People}}</ref><ref name="yahoobio">{{Cite web|url=https://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|title=Steve Harvey|website=Yahoo! Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217203714/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio|archive-date=December 17, 2007}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20071217203714/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800424044/bio "Steve Harvey"]. </cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://blackcelebkids.com/2008/05/17/steve-harvey-loves-his-blended-family|title=Harvey in June 2008 Essence Mag Father's Day article|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014001900/http://www.blackcelebkids.com/2008/05/17/steve-harvey-loves-his-blended-family/|archive-date=October 14, 2013}}</ref> ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ, ਮੈਰੀ ਸ਼ੈਕਲਫੋਰਡ ਨਾਲ, ਹਾਰਵੇ ਦਾ ਵਿਨਟਨ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=http://latimesblogs.latimes.com/gossip/2011/01/steve-harvey-ex-wife-mary-harvey.html|title=Steve Harvey's ex-wife speaks out on marriage, infidelity|date=January 24, 2011|work=Los Angeles Times}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://stevetv.com/|title=STEVE|website=STEVE|archive-url=https://web.archive.org/web/20131009032229/http://www.steveharveytv.com/celebrate-my-drive|archive-date=October 9, 2013}}</ref><ref>{{Cite magazine|last=Colacello|first=Bob|date=January 9, 2018|title=Inside Paris's 25th Annual le Bal des Débutantes|url=https://www.vanityfair.com/style/2018/01/le-bal-des-debutantes-paris|magazine=Vanity Fair}}</ref> ਨਵੰਬਰ 2005 ਵਿੱਚ ਇਸ ਜੋੜੇ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web|url=http://ww1.perfectpeople.net/|title=Steve Harvey Biography|website=Perfect People|archive-url=https://web.archive.org/web/20090228184907/http://www.perfectpeople.net/biography/8562/steve-harvey.htm|archive-date=February 28, 2009}}</ref> 2011 ਵਿੱਚ, ਕੋਲਿਨ ਕਾਉਂਟੀ, ਟੈਕਸਾਸ -ਅਧਾਰਤ 199ਵੀਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਜੱਜ ਰੌਬਰਟ ਡਰਾਈ ਨੇ ਮੈਰੀ ਹਾਰਵੇ ਦੁਆਰਾ ਤਲਾਕ ਬਾਰੇ ਝੂਠੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾਉਣ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ, ਜੱਜ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite news|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/steve-harvey-ex-wife-mary-harvey-slammed-judge-making-false-allegations-comedian-article-1.135268|title=Steve Harvey's ex slammed by judge for making false allegations|date=February 8, 2011|work=New York Daily News|access-date=June 10, 2015|location=New York}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.huffingtonpost.com/2011/01/24/steve-harveys-exwife-blas_n_813096.html|title=Steve Harvey's Ex-Wife Blasts Him For Cheating|date=April 2011|work=[[The Huffington Post]]|access-date=October 5, 2013}}</ref> ਜੂਨ 2007 ਵਿੱਚ, ਹਾਰਵੇ ਨੇ ਮਾਰਜੋਰੀ ਬ੍ਰਿਜਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਆਦਮੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਮਾਰਜੋਰੀ ਹਾਰਵੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ (ਮੌਰਗਨ, ਜੇਸਨ ਅਤੇ ਲੋਰੀ) ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ,<ref name="vanityfair.com">{{Cite magazine|last=Colacello|first=Bob|date=January 9, 2018|title=Inside Paris's 25th Annual le Bal des Débutantes|url=https://www.vanityfair.com/style/2018/01/le-bal-des-debutantes-paris|magazine=Vanity Fair}}<cite class="citation magazine cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFColacello2018">Colacello, Bob (January 9, 2018). </cite></ref> ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੀਵ ਨੇ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਟੀਵ ਅਤੇ ਮਾਰਜੋਰੀ ਦੇ ਪੰਜ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ: ਤਿੰਨ ਜੇਸਨ ਦੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਮਾਂਡਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੁਆਰਾ, ਇੱਕ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਕਰੀਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੁਆਰਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਲੀ ਦੇ ਪਤੀ ਬੇਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੁਆਰਾ ਹਨ। <ref>{{Cite web|url=http://www.bvnewswire.com/2009/11/06/steve-harvey-wife-marjorie-essence-interview/|title=His New Wife is the Woman Who Changed His Life|last=Daniels|first=Karu F.|date=November 6, 2009|website=BVNewswire.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20151109072409/http://www.bvnewswire.com/2009/11/06/steve-harvey-wife-marjorie-essence-interview|archive-date=November 9, 2015}}</ref> 2017 ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਾਰਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ [[ਅਟਲਾਂਟਾ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਵੰਡਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦਾ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੋਅ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ''ਪਰਿਵਾਰਕ ਝਗੜਾ'' ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਕਾਗੋ]], ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ ਤੋਂ NBCUniversal ਲਈ ਆਪਣੇ ਟਾਕ ਸ਼ੋਅ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੋਅ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰੇਗਾ। <ref>{{Cite news|url=http://articles.chicagotribune.com/2012-03-12/entertainment/chi-steve-harvey-show-100-jobs-coming-to-chicago-20120312_1_tax-credits-radio-show-endemol-usa|title=Steve Harvey hitting town with new show|date=March 12, 2012|work=Articles.chicagotribune.com|access-date=June 10, 2015}}</ref> 2018 ਵਿੱਚ, ਹਾਰਵੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟਾਕ ਸ਼ੋਅ, ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੋਅ, ਅਤੇ ''ਫੈਮਲੀ ਫਿਊਡ'' ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite web|url=http://radiotvtalk.blog.ajc.com/2017/06/15/family-feud-moving-production-from-atlanta-to-los-angeles/|title='Family Feud' moving production from Atlanta to Los Angeles|website=Atlanta Journal-Constitution|archive-url=https://web.archive.org/web/20170906135742/http://radiotvtalk.blog.ajc.com/2017/06/15/family-feud-moving-production-from-atlanta-to-los-angeles/|archive-date=September 6, 2017|access-date=2017-09-06}}</ref> ਹਾਰਵੇ ਇੱਕ ਈਸਾਈ<ref>{{Cite news|url=http://www.christianpost.com/news/steve-harvey-credits-god-for-career-during-emotional-final-comedy-show-79555/|title=Steve Harvey Credits God for Career During Emotional Final Comedy Show|last=Thomasos|first=Christine|date=August 6, 2012|work=[[The Christian Post]]|access-date=July 22, 2013}}</ref> ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.gulftoday.ae/news/2019/10/31/have-faith-focus-diligence-says-steve-harvey|title=VIDEO: Have faith, focus and diligence, says Steve Harvey|last=Mojib|first=Imran|date=31 October 2019|work=Gulf Today|access-date=31 October 2019}}</ref> ਹਾਰਵੇ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਿਹਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ [[ਵੀਗਨਿਜ਼ਮ|ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ]] ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਤਰਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.livekindly.co/steve-harvey-now-vegan-healthy-beyonce/|title=Steve Harvey Is Now Vegan (and Healthy) Because of Beyoncé|last=Smith|first=Kat|date=2019-03-11|website=LiveKindly|language=en-GB|access-date=2019-04-25}}</ref> == ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ == * 2009, ''Act Like a Lady, Think Like a Man'' * 2010, ''Straight Talk, No Chaser''<ref>{{Cite news|url=https://abcnews.go.com/GMA/Books/excerpt-steve-harveys-straight-talk-chaser/story?id=12323564|title=Excerpt: Steve Harvey's 'Straight Talk, No Chaser'|date=7 December 2010|work=ABC News|access-date=31 October 2019}}</ref> * 2014, ''Act Like a Success''<ref name="Jump">{{Cite news|url=https://www.goodhousekeeping.com/life/entertainment/a27423852/steve-harvey-net-worth/|title=A Look at Steve Harvey's Journey From Being Homeless to Having a Massive Net Worth|last=Keegan|first=Kayla|date=11 May 2019|work=Good Housekeeping|access-date=31 October 2019}}</ref> * 2016, ''Jump, Take the Leap of Faith to Achieve Your Life of Abundance''<ref name="Jump" /> == ਹਵਾਲੇ == {{Reflist|}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.steveharvey.com/}} * {{IMDB name|0367724|Steve Harvey}} * [https://theharveyfoundation.org/ The Steve & Marjorie Harvey Foundation] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਅਮਰੀਕਨ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1957]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]] rgpnovqnn5r5tiuqpyl6yfa4cdzrcnt 2 141224 609604 609308 2022-07-29T13:06:48Z Gill jassu 31716 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 12.01.2022–21.04.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 22.04.2022–30.07.2022 |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ]] || 12-01-2022 || 1 || [[ਸੰਸਾਰ]] || 22.04.2022 |- | 2 || [[ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ]] || 13-01-2022 || 2 || [[ਈਕੁਮੇਨ]] || 23.04.2022 |- | 3 || [[ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਕਲਾ]] || 14-01-2022 || 3 || [[ਅਲਾਸਕਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 24.04.2022 |- | 4 || [[ਜਰਮਨ ਕਲਾ]] || 15-01-2022 || 4 || [[ਸਲਾਨਾ ਚੱਕਰ]] || 25.04.2022 |- | 5 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ]] || 16-01-2022 || 5 || [[ਐਂਥਰੋਪੋਸਫੀਅਰ]] || 26.04.2022 |- | 6 || [[ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਲਾ]] || 17-01-2022 || 6 || [[ਬਾਇਓਸਪੀਲੋਜੀ]] || 27.04.2022 |- | 7 || [[ਮਲੇਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ]] || 18-01-2022 || 7 || [[ਕੈਸਕੇਡਜ਼ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 28.04.2022 |- | 8 || [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਕਲਾ]] || 19-01-2022 || 8 || [[ਕਾਲਕ੍ਰਮ]] || 29.04.2022 |- | 9 || [[ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ]] || 20-01-2022 || 9 || [[ਧਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹਫ਼ਤਾ]] || 30.04.2022 |- | 10 || [[ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਕਲਾ]] || 21-01-2022 || 10 || [[ਐਸਡੈਟ]] || 01.05.2022 |- | 11 || [[ਕਲਾ ਸੰਸਾਰ]] || 22-01-2022 || 11 || [[ਭੂ-ਰਸਾਇਣ]] || 02.05.2022 |- | 12 || [[ਤੁਵਾਲੂ ਦੀ ਕਲਾ]] || 23-01-2022 || 12 || [[ਜੀਓਇਨਫੋਰਮੈਟਿਕਸ]] || 03.05.2022 |- | 13 || [[ਸੋਮਾਲੀ ਕਲਾ]] || 24-01-2022 || 13 || [[ਜਿਓਮਕੈਨਿਕਸ]] || 04.05.2022 |- | 14 || [[ਕੋਰੀਆਈ ਕਲਾ]] || 25-01-2022 || 14 || [[ਜਿਓਰੈਫ]] || 05.05.2022 |- | 15 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਦੀਆਂ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 26-01-2022 || 15 || [[GNS ਵਿਗਿਆਨ]] || 06.05.2022 |- | 16 || [[ਤੁਰਕੀ ਕਲਾ]] || 27-01-2022 || 16 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਕਾਸ]] || 07.05.2022 |- | 17 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 28-01-2022 || 17 || [[ਪੈਲੀਓਜੀਓਸਾਇੰਸ]] || 08.05.2022 |- | 18 || [[ਜਾਰਡਨ ਦੀ ਕਲਾ]] || 29-01-2022 || 18 || [[ਪੈਲੀਓਇੰਟੈਂਸਿਟੀ]] || 09.05.2022 |- | 19 || [[ਚਿਲੀ ਕਲਾ]] || 30-01-2022 || 19 || [[ਪੈਲੀਓਨਟੋਲੋਜੀ]] || 10.05.2022 |- | 20 || [[ਸਰਬੀਆਈ ਕਲਾ]] || 31-01-2022 || 20 || [[ਭੌਤਿਕ ਭੂਗੋਲ]] || 11.05.2022 |- | 21 || [[ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਲਾ]] || 01-02-2022 || 21 || [[ਸੈਡਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] || 12.05.2022 |- | 22 || [[ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਕਲਾ]] || 02-02-2022 || 22 || [[ਭੂਚਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 13.05.2022 |- | 23 || [[ਕੁੱਕ ਟਾਪੂ ਕਲਾ]] || 03-02-2022 || 23 || [[ਮਿੱਟੀ ਸੂਰਜੀਕਰਣ]] || 14.05.2022 |- | 24 || [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕਲਾ]] || 04-02-2022 || 24 || [[ਠੋਸ ਧਰਤੀ‎]] || 15.05.2022 |- | 25 || [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 05-02-2022 || 25 || [[ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 16.05.2022 |- | 26 || [[ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 06-02-2022 || 26 || [[ਟ੍ਰੈਵਰਸ (ਸਰਵੇਖਣ)]] || 17.05.2022 |- | 27 || [[ਕਤਰ ਕਲਾ]] || 07-02-2022 || 27 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪੜਾਅ]] || 18.05.2022 |- | 28 || [[ਲਾਓ ਕਲਾ]] || 08-02-2022 || 28 || [[ਉਪ-ਤੂਫਾਨ]] || 19.05.2022 |- | 29 || [[ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 09-02-2022 || 29 || [[ਜਾਰਾਮੀਲੋ ਰਿਵਰਸਲ]] || 20.05.2022 |- | 30 || [[ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 10-02-2022 || 30 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ]] || 21.05.2022 |- | 31 || [[ਵੈਲਸ਼ ਕਲਾ]] || 11-02-2022 || 31 || [[ਭੂ-ਕੇਂਦਰੀ ਔਰਬਿਟ]] || 22.05.2022 |- | 32 || [[ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਲਾ]] || 12-02-2022 || 32 || [[ਥਰਮੋਪੌਜ਼]] || 23.05.2022 |- | 33 || [[ਪੋਲਿਸ਼ ਕਲਾ]] || 13-02-2022 || 33 || [[ਟਰਬੋਪੌਜ਼]] || 24.05.2022 |- | 34 || [[ਓਵਰ ਮਾਡਲ ਵਾਲੀ ਖੋਪੜੀ]] || 14-02-2022 || 34 || [[ਕੁਨਿਉ ਕੁਆਂਟੁ]] || 25.05.2022 |- | 35 || [[ਬੋਸਨੀਆ ਅਤੇ ਹਰਜ਼ੇਗੋਵੀਨਾ ਕਲਾ]] || 15-02-2022 || 35 || [[ਡੈਂਡੇਲੀਅਨ ਊਰਜਾ]] || 26.05.2022 |- | 36 || [[ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਕਲਾ]] || 16-02-2022 || 36 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਭਾਗ]] || 27.05.2022 |- | 37 || [[ਅਲਮੈਨਕ ਕਲਾ]] || 17-02-2022 || 37 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ]] || 28.05.2022 |- | 38 || [[ਆਰਟਬੈਂਕ]] || 18-02-2022 || 38 || [[ਤਾਨੀਆ ਏਬੀ]] || 29.05.2022 |- | 39 || [[ਗਲੋਬਲ ਕਲਾ]] || 19-02-2022 || 39 || [[ਐਡ ਬੇਅਰਡ]] || 30.05.2022 |- | 40 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੀਵਰ]] || 20-02-2022 || 40 || [[ਰਵਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ]] || 31.05.2022 |- | 41 || [[ਕੈਨੇਡਾ ਹਾਊਸ]] || 21-02-2022 || 41 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਬਾਰਕਲੇ]] || 01.06.2022 |- | 42 || [[ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਪ੍ਰੈਸ]] || 22-02-2022 || 42 || [[ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਂਪੀਅਰ]] || 02.06.2022 |- | 43 || [[ਰਾਇਲ ਆਰਟੇਲ]] || 23-02-2022 || 43 || [[ਵਾਇਲੇਟ ਕੋਰਡਰੀ]] || 03.06.2022 |- | 44 || [[ਪੀਟਰ ਮਿਸ਼ੇਲ]] || 24-02-2022 || 44 || [[ਪੈਲੇ ਹੁਲਡ]] || 04.06.2022 |- | 45 || [[ਕੈਰੀ ਮੌਰਿਸ]] || 25-02-2022 || 45 || [[ਜ਼ਿਕੀ ਸ਼ੇਕਡ]] || 05.06.2022 |- | 46 || [[ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 26-02-2022 || 46 || [[ਇਵਾਨ ਵਿਸਿਨ]] || 06.06.2022 |- | 47 || [[ਅਰਬੇਸਕ]] || 27-02-2022 || 47 || [[ਜੇਮਸ ਕੇਚਲ]] || 07.06.2022 |- | 48 || [[ਚੰਪਾ ਦੀ ਕਲਾ]] || 28-02-2022 || 48 || [[ਬਿਮਲ ਮੁਖਰਜੀ]] || 08.06.2022 |- | 49 || [[ਰੇਨਰ ਕਰੋਨ]] || 01-03-2022 || 49 || [[ਕਲੇਰ ਫਰਾਂਸਿਸ]] || 09.06.2022 |- | 50 || [[ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ]] || 02-03-2022 || 50 || [[ਨਥਾਨਿਏਲ ਪੋਰਟਲਾਕ]] || 10.06.2022 |- | 51 || [[ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]] || 03-03-2022 || 51 || [[ਯੂਰੀ ਲਿਸਿਆਨਸਕੀ ]] || 11.06.2022 |- | 52 || [[ਪਲਿੰਕਾਰਟ]] || 04-03-2022 || 52 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੈਕਿਨੋਟ]] || 12.06.2022 |- | 53 || [[ਮੂਰਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ]] || 05-03-2022 || 53 || [[ਜੀਓਨ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ)]] || 13.06.2022 |- | 54 || [[ਦਾਨ ਲਈ ਕਲਾ]] || 06-03-2022 || 54 || [[ਟ੍ਰੈਵਿਸ ਲੁਡਲੋ]] || 14.06.2022 |- | 55 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਲੋਕ ਕਲਾ]] || 07-03-2022 || 55 || [[ਜਾਰਜ ਸ਼ੈਲਵੋਕ]] || 15.06.2022 |- | 56 || [[ਆਰਟਵਾਸ਼ਿੰਗ]] || 08-03-2022 || 56 || [[ਵੀਨਸ ਦੀ ਪੱਟੀ]] || 16.06.2022 |- | 57 || [[ਮੈਕਰੋਨੀ ਕਲਾ]] || 09-03-2022 || 57 || [[ਭੂਗੋਲਿਕ ਜ਼ੋਨ]] || 17.06.2022 |- | 58 || [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਕਲਾ]] || 10-03-2022 || 58 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੰਸਾਰ]] || 18.06.2022 |- | 59 || [[ਡਰੋਨ ਕਲਾ]] || 11-03-2022 || 59 || [[ਗਦਾਨੀ]] || 19.06.2022 |- | 60 || [[ਕਾਗਜ਼ੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 12-03-2022 || 60 || [[ਖੰਟੀ ਸਾਗਰ]] || 20.06.2022 |- | 61 || [[ਫਿਜ਼ੀਓਪਲਾਸਟਿਕ ਕਲਾ]] || 13-03-2022 || 61 || [[ਮੇਸੋਪਲੇਟਸ]] || 21.06.2022 |- | 62 || [[ਕਲਾ ਸਕੂਲ]] || 14-03-2022 || 62 || [[ਗਲੋਬਲ ਦਿਮਾਗ]] || 22.06.2022 |- | 63 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 15-03-2022 || 63 || [[ਐਡਵਰਡ ਲੈਟੀਮਰ ਬੀਚ ਜੂਨੀਅਰ]] || 23.06.2022 |- | 64 || [[ਭੂਮੀ ਕਲਾ]] || 16-03-2022 || 64 || [[ਜਿਓਟਾਰਗੇਟਿੰਗ]] || 24.06.2022 |- | 65 || [[ਵਿਚਾਰ ਕਲਾ]] || 17-03-2022 || 65 || [[ਜਿਓਮੈਸੇਜਿੰਗ]] || 25.06.2022 |- | 66 || [[ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਕਲਾ]] || 18-03-2022 || 66 || [[ਭੂ-ਵਾੜ]] || 26.06.2022 |- | 67 || [[ਸੰਦਰਭ ਕਲਾ]] || 19-03-2022 || 67 || [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੌਂਸਲ]] || 27.06.2022 |- | 68 || [[ਚੈਂਪਮੋਲ]] || 20-03-2022 || 68 || [[ਵੈਬ ਚਿਲੀਜ਼]] || 28.06.2022 |- | 69 || [[ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਕਲਾ]] || 21-03-2022 || 69 || [[ਐਰੋਸੋਲ]] || 29.06.2022 |- | 70 || [[ਅਮੀਨਾ ਅਹਿਮਦ ਆਹੂਜਾ]] || 22-03-2022 || 70 || [[ਹੇਟਰੋਸਫੀਅਰ]] || 30.06.2022 |- | 71 || [[ਲਕਸ਼ਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਹਾਰੇ]] || 23-03-2022 || 71 || [[ਪਰਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ]] || 01.07.2022 |- | 72 || [[ਸੂਜ਼ੀ ਗੈਬਲਿਕ]] || 24-03-2022 || 72 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾ]] || 02.07.2022 |- | 73 || [[ਡਾਂਸ ਆਲੋਚਨਾ]] || 25-03-2022 || 73 || [[ਹਵਾ ਦੀ ਖੜੋਤ]] || 03.07.2022 |- | 74 || [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਨੇਮਾ]] || 26-03-2022 || 74 || [[ਮੇਸੋਪੌਜ਼]] || 04.07.2022 |- | 75 || [[ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਨਾ]] || 27-03-2022 || 75 || [[ਕਾਲਾ ਕਾਰਬਨ]] || 05.07.2022 |- | 76 || [[ਲੌਰਾ ਹਾਰਡਿੰਗ]] || 28-03-2022 || 76 || [[ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਦੀ]] || 06.07.2022 |- | 77 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੇਨਕਸ]] || 29-03-2022 || 77 || [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਜੈੱਟ]] || 07.07.2022 |- | 78 || [[ਰੋਵਨ ਮੂਰ]] || 30-03-2022 || 78 || [[ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨ]] || 08.07.2022 |- | 79 || [[ਸਾਰਾ ਰਹਿਬਰ]] || 31-03-2022 || 79 || [[ਧੁੰਦ ਦਾ ਧਨੁਸ਼]] || 09.07.2022 |- | 80 || [[ਸਟੈਪਫਰਹੌਸ]] || 01-04-2022 || 80 || [[ਡੀਜ਼ਲ ਨਿਕਾਸ]] || 10.07.2022 |- | 81 || [[ਹੈਗੋਇਟਾ]] || 02-04-2022 || 81 || [[ਫਰਾਜ਼ੀਲ ਬਰਫ਼]] || 11.07.2022 |- | 82 || [[ਫੌਜੀ ਕਲਾ]] || 03-04-2022 || 82 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਰਤ]] || 12.07.2022 |- | 83 || [[ਡਾਈਂਗ ਗੌਲ]] || 04-04-2022 || 83 || [[ਧਰੁਵੀ ਔਰਬਿਟ]] || 13.07.2022 |- | 84 || [[ਯੁੱਧ ਕਲਾਕਾਰ]] || 05-04-2022 || 84 || [[ਅਨੀਸ਼ੀਅਨ]] || 14.07.2022 |- | 85 || [[ਰੋਵਨ ਕ੍ਰੋ]] || 06-04-2022 || 85 || [[ਸਾਦੁਨ ਬੋਰੋ]] || 15.07.2022 |- | 86 || [[ਸੈਮੂਅਲ ਰੈਡਗ੍ਰੇਵ]] || 07-04-2022 || 86|| [[ਐਲਨ ਪ੍ਰਿਡੀ]] || 16.07.2022 |- | 87 || [[ਅਨਸਰੇਟਡ]] || 08-04-2022 || 87 || [[ਵਿਕਟਰ ਕਲੱਬ]] || 17.07.2022 |- | 88 || [[ਅਲਟਰਮੋਡਰਨ]] || 09-04-2022 || 88 || [[ਜੇਮਸ ਪਾਰਕਿੰਸਨ]] || 18.07.2022 |- | 89 || [[ਕੋਡਿਕੋਲੋਜੀ]] || 10-04-2022 || 89 || [[ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਡੀ ਗ੍ਰਾਜ਼ੀਆ]] || 19.07.2022 |- | 90 || [[ਸਥਾਨਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ]] || 11-04-2022 || 90 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਿਗਰੈਸ਼ਨ]] || 20.07.2022 |- | 91 || [[ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਲਾਈਨ]] || 12-04-2022 || 91 || [[ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼]] || 21.07.2022 |- | 92 || [[ਮਾਸ]] || 13-04-2022 || 92 || [[ਬਿਲ ਕਿੰਗ (ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਅਫਸਰ)]] || 22.07.2022 |- | 93 || [[ਕੁਬਾ ਕਲਾ]] || 14-04-2022 || 93 || [[ਮਾਰਕ ਬੀਓਮੋਂਟ (ਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ)]] || 23.07.2022 |- | 94 || [[ਪੂਰਬੀਵਾਦ]] || 15-04-2022 || 94 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 24.07.2022 |- | 95 || [[ਟੋਂਡੋ (ਕਲਾ)]] || 16-04-2022 || 95 || [[ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ]] || 25.07.2022 |- | 96 || [[ਯੂਰਪ ਦੀ ਕਲਾ]] || 17-04-2022 || 96 || [[ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 26.07.2022 |- | 97 || [[ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 18-04-2022 || 97 || [[ਐਲੇਕ ਰੋਜ਼]] || 27.07.2022 |- | 98 || [[ਤਕਨੀਕੀ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 19-04-2022 || 98 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਫਲੈਚਰ (ਪੁਜਾਰੀ)]] || 28.07.2022 |- | 99 || [[ਸੂਡੋਰੀਅਲਿਜ਼ਮ]] || 20-04-2022 || 99 || [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] || 29.07.2022 |- | 100 || [[ਨਿਊਰੋਆਰਥਿਸਟਰੀ]] || 21-04-2022 |} ibvtrvmoe7wu67h1gphm0zrctq9lcq3 2 141593 609655 609595 2022-07-30T08:40:36Z Manjit Singh 12163 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 01.05.2022– |- ! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 |- | 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022 |- | 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022 |- | 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022 |- | 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022 |- | 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022 |- | 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022 |- | 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 |- | 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022 |- | 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022 |- | 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022 |- | 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022 |- | 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022 |- | 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022 |- | 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022 |- | 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022 |- | 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022 |- | 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022 |- | 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022 |- | 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022 |- | 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022 |- | 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022 |- | 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022 |- | 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022 |- | 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022 |- | 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022 |- | 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022 |- | 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022 |- | 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022 |- | 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022 |- | 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022 |- | 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022 |- | 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]] || 2-06-2022 |- | 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] || 3-06-2022, |- | 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022 |- | 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022 |- | 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022 |- | 38 || [[ਕੁਰਮ]] || 7-06-2022 |- | 39 || [[ਵਾਮਨ]] || 8-06-2022 |- | 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022 |- | 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022 |- | 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022 |- | 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]] || 12-06-2022 |- | 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022 |- | 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022 |- | 46 || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022 |- | 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] || 16-06-2022 |- | 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] || 17-06-2022 |- | 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] || 18-06-2022 |- | 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022 |- | 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022 |- | 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022 |- | 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022 |- | 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022 |- | 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022 |- | 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022 |- | 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 |- | 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022 |- | 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022 |- | 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022 |- | 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022 |- | 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022 |- | 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022 |- | 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022 |- | 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022 |- | 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022 |- | 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022 |- | 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022 |- | 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022 |- | 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022 |- | 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022 |- | 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022 |- | 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022 |- | 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022 |- | 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022 |- | 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022 |- | 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022 |- | 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022 |- | 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022 |- | 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022 |- | 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022 |- | 82 || [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] || 21-07-2022 |- | 83 || [[ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ]] || 22-07-2022 |- | 84 || [[ਆਨੰਦੀਬਾਈ]] || 23-07-2022 |- | 85 || [[ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ)]] || 24-07-2022 |- | 86 || [[ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ]] || 25-07-2022 |- | 87 || [[ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ]] || 26-07-2022 |- | 88 || [[ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਾਹੂ]] || 27-07-2022 |- | 89 || [[ਜੈ ਸਿੰਘ I]] || 28-07-2022 |- | 90 || [[ਕੋਇਨਾ ਨਦੀ]] || 29-07-2022 |- | 91 || [[ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ]] || 30-07-2022 |} gldqujqhmp8df96dfmn5tb6u72c94em 2 143000 609621 609383 2022-07-29T14:42:38Z Arash.mohie 42198 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1st round: 26.06.2022– |- ! No. !! Article !! Date |- !|1 ![[ਉਮਰਾਨ ਮਲਿਕ|ਉਮਰਾਨ ਮਲਿਕ]] !|26 June 2022 |- !2 ![[ਅਰਸ਼ਦੀਪ ਸਿੰਘ]] !|27 June 2022 |- !3 ![[ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ]] !|28 June 2022 |- !4 ![[ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !|29 June 2022 |- !5 ![[ਰਾਜ ਬਾਵਾ ( ਕ੍ਰਿਕਟਰ )]] !|30 June 2022 |- !6 ![[ਜਿਤੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !01 July 2022 |- !7 ![[ਸੰਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !02 July 2022 |- !8 ![[ਭਾਨੂਕਾ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ]] !03 July 2022 |- !9 ![[ਰਿਸ਼ੀ ਧਵਨ]] !04 July 2022 |- !10 ![[ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ]] !05 July 2022 |- !11 ![[ਮੁਰੂਗਨ ਅਸ਼ਵਿਨ]] !06 July 2022 |- !12 ![[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] !07 July 2022 |- !13 ![[ਪ੍ਰੇਰਕ ਮਾਂਕੜ]] !08 July 2022 |- !14 ![[ਯੂਸਫ਼ ਅਬਦੁੱਲਾ]] !09 July 2022 |- !15 ![[ਲਲਿਤ ਯਾਦਵ (ਦਿੱਲੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !10 July 2022 |- !16 ![[ਪ੍ਰਭਸਿਮਰਨ ਸਿੰਘ]] !11 July 2022 |- !17 ![[ਵੈਭਵ ਅਰੋੜਾ]] !12 July 2022 |- !18 ![[ਤਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !13 July 2022 |- !19 ![[ਬਲਤੇਜ ਸਿੰਘ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !14 July 2022 |- !20 ![[ਸਿਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !15 July 2022 |- !21 ![[ਮੁਕੇਸ਼ ਚੌਧਰੀ]] !16 July 2022 |- !22 ![[ਓਡੀਨ ਸਮਿਥ]] !17 July 2022 |- !23 ![[ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਅਯਾਚੀ]] !18 July 2022 |- !24 ![[ਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !19 July 2022 |- !25 ![[ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ]] !20 July 2022 |- !26 ![[ਮਹੀਪਾਲ ਲੋਮਰੋਰ]] !21 July 2022 |- !27 ![[ਅਨੁੰਜ ਰਾਵਤ]] !22 July 2022 |- !28 ![[ਪ੍ਰਵੀਨ ਦੂਬੇ]] !23 July 2022 |- !29 ![[ਅਰਸ਼ਦ ਖਾਨ]] !24 July 2022 |- !30 ![[ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ]] !25 July 2022 |- !31 ![[ਸਵਪਨਿਲ ਅਸਨੋਦਕਰ]] !26 July 2022 |- !32 ![[ਖਲੀਲ ਅਹਿਮਦ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ )]] !27 July 2022 |- !33 ![[ਸ਼੍ਰੀਦੀਪ ਮੰਗੇਲਾ]] !28 July 2022 |- !34 ![[ਪਵਨ ਨੇਗੀ]] !29 July 2022 |- ! ! ! |} fs46m8jyx0mflszoqlc4c2l1y5qsdn5 2 143040 609620 609382 2022-07-29T14:42:28Z Arash.mohie 42198 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1st round: 26.06.2022– |- ! No. !! Article !! Date |- !|1 ![[ਉਮਰਾਨ ਮਲਿਕ|ਉਮਰਾਨ ਮਲਿਕ]] !|26 June 2022 |- !2 ![[ਅਰਸ਼ਦੀਪ ਸਿੰਘ]] !|27 June 2022 |- !3 ![[ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ]] !|28 June 2022 |- !4 ![[ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !|29 June 2022 |- !5 ![[ਰਾਜ ਬਾਵਾ ( ਕ੍ਰਿਕਟਰ )]] !|30 June 2022 |- !6 ![[ਜਿਤੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !01 july 2022 |- !7 ![[ਸੰਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !02 july 2022 |- !8 ![[ਭਾਨੂਕਾ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ]] !03 July 2022 |- !9 ![[ਰਿਸ਼ੀ ਧਵਨ]] !04 July 2022 |- !10 ![[ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ]] !05 July 2022 |- !11 ![[ਮੁਰੂਗਨ ਅਸ਼ਵਿਨ]] !06 July 2022 |- !12 ![[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] !07 July 2022 |- !13 ![[ਪ੍ਰੇਰਕ ਮਾਂਕੜ]] !08 July 2022 |- !14 ![[ਯੂਸਫ਼ ਅਬਦੁੱਲਾ]] !09 July 2022 |- !15 ![[ਲਲਿਤ ਯਾਦਵ (ਦਿੱਲੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !10 July 2022 |- !16 ![[ਪ੍ਰਭਸਿਮਰਨ ਸਿੰਘ]] !11 July 2022 |- !17 ![[ਵੈਭਵ ਅਰੋੜਾ]] !12 July 2022 |- !18 ![[ਤਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !13 July 2022 |- !19 ![[ਬਲਤੇਜ ਸਿੰਘ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !14 July 2022 |- !20 ![[ਸਿਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ(ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !15 July 2022 |- !21 ![[ਮੁਕੇਸ਼ ਚੌਧਰੀ]] !16 July 2022 |- !22 ![[ਓਡੀਨ ਸਮਿਥ]] !17 July 2022 |- !23 ![[ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਅਯਾਚੀ]] !18 July 2022 |- !24 ![[ਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)]] !19 July 2022 |- !25 ![[ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ]] !20 July 2022 |- !26 ![[ਮਹੀਪਾਲ ਲੋਮਰੋਰ]] !21 July 2022 |- !27 ![[ਅਨੁੰਜ ਰਾਵਤ]] !22 July 2022 |- !28 ![[ਪ੍ਰਵੀਨ ਦੂਬੇ]] !23 July 2022 |- !29 ![[ਅਰਸ਼ਦ ਖਾਨ]] !24 July 2022 |- !30 ![[ਤੇਜਸ ਬਰੋਕਾ]] !25 July 2022 |- !31 ![[ਸਵਪਨਿਲ ਅਸਨੋਦਕਰ]] !26 July 2022 |- !32 ![[ਖਲੀਲ ਅਹਿਮਦ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ )]] !27 July 2022 |- !33 ![[ਸ਼੍ਰੀਦੀਪ ਮੰਗੇਲਾ]] !28 July 2022 |- !34 ![[ਪਵਨ ਨੇਗੀ]] !29 July 2022 |- ! ! ! |} 5i9edhwjkntg2wydy636n338fwst7g7 2 143299 609624 609496 2022-07-29T16:27:23Z Dugal harpreet 17460 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 17.06.2022 |- ! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[ ਉੜਦ]] || 17-06-2022 |- | 2 || [[ਜਿਮੀਕੰਦ]] || 18-06-2022 |- | 3 || [[ਬਰਗੇਨੀਆ]] || 19-06-2022 |- | 4 || [[ਕਲੀਵੀਆ]] || 20-06-2022 |- | 5 || [[ਲੂਮਾ (ਪੌਦਾ)]] || 21-06-2022 |- | 6 || [[ਅਰੁਮ]] || 22-06-2022 |- | 7 || [[ਬੇਲੇਵਾਲੀਆ]] || 23-06-2022 |- | 8 || [[ਅਰਬੀਅਨ ਜੈਸਮੀਨ]] || 24-06-2022 |- | 9 || [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦਿਵਸ]] || 25-06-2022 |- | 10 || [[ਪੂਰਨਾ ਨਦੀ (ਗੁਜਰਾਤ)]] || 26-06-2022 |- | 11 || [[ਗਲੈਡੀਓਲਸ]] || 27-06-2022 |- | 12 || [[ਨਾਗ ਕੇਸਰ]] || 28-06-2022 |- | 13 || [[ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬ ਵਰਜੀਨੀਆ]] || 29-06-2022 |- | 14 || [[ਚਾਗਰੇਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 30-06-2022 |- | 15 || [[ਰੁਬੀਏਸੀ]] || 01-07-2022 |- | 16 || [[ਜ਼ਾਮੀਆ]] || 02-07-2022 |- | 17 || [[ਚੁਕੰਦਰ]] || 03-07-2022 |- | 18 || [[ਆਬੂਜਮਾੜ]] || 04-07-2022 |- | 19 || [[ਪਾਲ ਗੋਗਾਂ]] || 05-07-2022 |- | 20 || [[ਸਮਰਸੈੱਟ ਮਾਮ]] || 06-07-2022 |- | 21 || [[ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 07-07-2022 |- | 22 || [[ਮੋਲਾਈ ਜੰਗਲ]] || 08-07-2022 |- | 23 || [[ਨਾਮਦਾਫਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 09-07-2022 |- | 24 || [[ਨਮੰਗਲਮ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲ]] || 10-07-2022 |- | 25 || [[ਕੀਬੁਲ ਲਾਮਜਾਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 11-07-2022 |- | 26 || [[ਕੁਕਰੈਲ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 12-07-2022 |- | 27 || [[ਸਾਰੰਡਾ ਜੰਗਲ]] || 13-07-2022 |- | 28 || [[ਵੈਂਡਲੁਰ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 14-07-2022 |- | 29 || [[ਸ਼ੈਟੀਹੱਲੀ]] || 15-07-2022 |- | 30 || [[ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 16-07-2022 |- | 31 || [[ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ]] || 17-07-2022 |- | 32 || [[ਬੈਕੁੰਠਪੁਰ ਜੰਗਲ ]] || 18-07-2022 |- | 33 || [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 19-07-2022 |- | 34 || [[ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] || 20-07-2022 |- | 35 || [[ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 21-07-2022 |- | 36 || [[ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 22-07-2022 |- | 37 || [[ਮਹਾਦੇਈ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 23-07-2022 |- | 38 || [[ ਨਗਰਹੋਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 24-07-2022 |- | 39 || [[ ਨੇਤਰਾਵਲੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 25-07-2022 |- | 40 || [[ ਨਵਾਂ ਅਮਰੰਬਲਮ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ ]] || 26-07-2022 |- | 41 || [[ ਸਲੀਮ ਅਲੀ ਪੰਛੀ ਅਸਥਾਨ ]] || 27-07-2022 |- | 42 || [[ ਪਿਚਾਵਰਮ]] || 28-07-2022 |- | 43 || [[ ਮਾਲੀਆ (ਪੰਛੀ)]] || 29-07-2022 |} fs90lfulp6tro1couk5fv2882wonx4u 0 143594 609635 609238 2022-07-30T00:51:23Z Xqbot 927 Bot: Fixing double redirect to [[ਕੈਪਟਨ ਅਮੈਰਿਕਾ: ਸਿਵਿਲ ਵੌਰ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਕੈਪਟਨ ਅਮੈਰਿਕਾ: ਸਿਵਿਲ ਵੌਰ]] 9z1cyb00z5plpfv8643k571pb217p41 0 143595 609636 609240 2022-07-30T00:51:28Z Xqbot 927 Bot: Fixing double redirect to [[ਕੈਪਟਨ ਅਮੈਰਿਕਾ: ਸਿਵਿਲ ਵੌਰ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਕੈਪਟਨ ਅਮੈਰਿਕਾ: ਸਿਵਿਲ ਵੌਰ]] 9z1cyb00z5plpfv8643k571pb217p41 0 143601 609637 609256 2022-07-30T00:51:33Z Xqbot 927 Bot: Fixing double redirect to [[ਗਾਰਡੀਅਨਜ਼ ਔਫ਼ ਦ ਗੈਲੈਕਸੀ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗਾਰਡੀਅਨਜ਼ ਔਫ਼ ਦ ਗੈਲੈਕਸੀ]] 0v1h4bz55vjspewzne6csufxm5o245k 0 143686 609597 2022-07-29T12:08:19Z Simranjeet Sidhu 8945 "[[:en:Special:Redirect/revision/1052406905|Betty Baxter]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki '''ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ''' (ਜਨਮ 1952)<ref name="pride">"A matter of pride; Firing for being gay, Betty Baxter turned political; now she's out to win B.C. riding for federal NDP". ''[[Montreal Gazette]]'', August 17, 1992.</ref> ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਥਲੀਟ, ਕਾਰਕੁੰਨ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ। ਬੈਕਸਟਰ ਇੱਕ ਵਾਰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸਨਸ਼ਾਈਨ ਕੋਸਟ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ 46 ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਟਰੱਸਟੀ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੈਕਸਟਰ [[1976 ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ|1976 ਦੇ ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ]] ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਾਲੀਬਾਲ ਟੀਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ<ref name="pride">"A matter of pride; Firing for being gay, Betty Baxter turned political; now she's out to win B.C. riding for federal NDP". ''[[Montreal Gazette]]'', August 17, 1992.</ref> ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1979 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਟੀਮ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕੋਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref name="roundup">"Sports roundup: Volleyball". ''[[The Globe and Mail]]'', November 27, 1979.</ref> ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ ਦੀ ਕੋਚ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੈਕਸਟਰ ਓਟਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਵਾਲੀਬਾਲ ਕੋਚ ਸੀ<ref name="roundup" /> ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਥਲੈਟਿਕਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ 'ਕੋਚ ਆਫ ਦ ਈਅਰ' ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ 1982 ਵਿੱਚ ਉਸ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਉਸਦੀ ਲਿੰਗਕ ਪਛਾਣ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਸੀ।<ref>"Gay sports figures discuss homophobia ; 'What I do in my bedroom is my business'". ''[[Toronto Star]]'', June 22, 1999.</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.outsports.com/2011/8/30/4051752/moment-34-canadian-volleyball-coach-betty-baxter-fired-amidst-rumors|title=Moment #34: Canadian volleyball coach Betty Baxter fired amidst rumors she is a lesbian|last=Zeigler|first=Cyd|date=2011-08-30|website=Outsports|access-date=2019-09-16}}</ref> ਬੈਕਸਟਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੈਸਬੀਅਨ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਜਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ [[ਵੈਨਕੂਵਰ]] ਵਿੱਚ 1990 ਗੇਅ ਗੇਮਜ਼ ਦੀ ਬੋਰਡ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।<ref>"Vancouver hosts the third and largest Gay Games". ''[[The Globe and Mail]]'', August 6, 1990.</ref> ਉਸਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਦ ਐਡਵਾਂਸਮੈਂਟ ਆਫ ਵੂਮਨ ਇਨ ਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੋਚਿੰਗ ਸਕੂਲ ਫਾਰ ਵੂਮਨ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੈਕਸਟਰ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਾਲੀਬਾਲ ਕੋਚ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਬੈਕਸਟਰ 1993 ਦੀਆਂ ਸੰਘੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਸੈਂਟਰ ਵਿੱਚ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ,<ref>{{Cite news|title=Lesbian candidate for the NDP [Betty Baxter acclaimed in June as federal NDP candidate for Vancouver Centre|date=July 29, 1992|publisher=[[Perceptions (magazine)|Perceptions]]}}</ref> ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਿਮ ਕੈਂਪਬੈਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਚੁਣੀ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਬੈਕਸਟਰ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 2011 ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਟਰੱਸਟੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। == ਚੋਣ ਰਿਕਾਰਡ ==   == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]] 73r6ol76mrwahhqgyhww3i9jmhfc5mm 609598 609597 2022-07-29T12:09:53Z Simranjeet Sidhu 8945 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |birth_place= [[Brooks, Alberta|Brooks]], [[Alberta]] |birth_date={{birth year and age|1952}} |occupation=athlete, activist and politician |known_for=CIAU coach of the year; Canadian national volleyball team coach |alma_mater=[[University of Alberta]] }} '''ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ''' (ਜਨਮ 1952)<ref name="pride">"A matter of pride; Firing for being gay, Betty Baxter turned political; now she's out to win B.C. riding for federal NDP". ''[[Montreal Gazette]]'', August 17, 1992.</ref> ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਥਲੀਟ, ਕਾਰਕੁੰਨ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ। ਬੈਕਸਟਰ ਇੱਕ ਵਾਰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸਨਸ਼ਾਈਨ ਕੋਸਟ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ 46 ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਟਰੱਸਟੀ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੈਕਸਟਰ [[1976 ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ|1976 ਦੇ ਸਮਰ ਓਲੰਪਿਕ]] ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਾਲੀਬਾਲ ਟੀਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ<ref name="pride">"A matter of pride; Firing for being gay, Betty Baxter turned political; now she's out to win B.C. riding for federal NDP". ''[[Montreal Gazette]]'', August 17, 1992.</ref> ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1979 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਟੀਮ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕੋਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref name="roundup">"Sports roundup: Volleyball". ''[[The Globe and Mail]]'', November 27, 1979.</ref> ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ ਦੀ ਕੋਚ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੈਕਸਟਰ ਓਟਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਵਾਲੀਬਾਲ ਕੋਚ ਸੀ<ref name="roundup" /> ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਇੰਟਰਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਥਲੈਟਿਕਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ 'ਕੋਚ ਆਫ ਦ ਈਅਰ' ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ 1982 ਵਿੱਚ ਉਸ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਉਸਦੀ ਲਿੰਗਕ ਪਛਾਣ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਸੀ।<ref>"Gay sports figures discuss homophobia ; 'What I do in my bedroom is my business'". ''[[Toronto Star]]'', June 22, 1999.</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.outsports.com/2011/8/30/4051752/moment-34-canadian-volleyball-coach-betty-baxter-fired-amidst-rumors|title=Moment #34: Canadian volleyball coach Betty Baxter fired amidst rumors she is a lesbian|last=Zeigler|first=Cyd|date=2011-08-30|website=Outsports|access-date=2019-09-16}}</ref> ਬੈਕਸਟਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੈਸਬੀਅਨ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਜਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ [[ਵੈਨਕੂਵਰ]] ਵਿੱਚ 1990 ਗੇਅ ਗੇਮਜ਼ ਦੀ ਬੋਰਡ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।<ref>"Vancouver hosts the third and largest Gay Games". ''[[The Globe and Mail]]'', August 6, 1990.</ref> ਉਸਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਦ ਐਡਵਾਂਸਮੈਂਟ ਆਫ ਵੂਮਨ ਇਨ ਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੋਚਿੰਗ ਸਕੂਲ ਫਾਰ ਵੂਮਨ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੈਕਸਟਰ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਾਲੀਬਾਲ ਕੋਚ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਬੈਕਸਟਰ 1993 ਦੀਆਂ ਸੰਘੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਸੈਂਟਰ ਵਿੱਚ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ,<ref>{{Cite news|title=Lesbian candidate for the NDP [Betty Baxter acclaimed in June as federal NDP candidate for Vancouver Centre|date=July 29, 1992|publisher=[[Perceptions (magazine)|Perceptions]]}}</ref> ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਿਮ ਕੈਂਪਬੈਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਚੁਣੀ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਬੈਕਸਟਰ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 2011 ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਟਰੱਸਟੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]] lvj276tt5tdssy0059jqjq6zfxeydq9 0 143687 609600 2022-07-29T12:51:30Z Gill jassu 31716 "'''ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਦਾ ਕਲਰਕ ਸੀ,<ref>"Evening Journal", [http://fultonhistory.com/newspapers%20Disk3/Albany%20NY%20Evening%20Journal/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842.pdf/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842%20-%200541.pdf "Exploring Expedition"], 13 June 1842, accessed 30 May 2014</ref> ਅਤ..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki '''ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਦਾ ਕਲਰਕ ਸੀ,<ref>"Evening Journal", [http://fultonhistory.com/newspapers%20Disk3/Albany%20NY%20Evening%20Journal/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842.pdf/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842%20-%200541.pdf "Exploring Expedition"], 13 June 1842, accessed 30 May 2014</ref> ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ [[ਕੌਂਸਲ (ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ)|ਕੌਂਸਲਰ]] ਸੀ।<ref name=mag>[http://2009-2017.state.gov/documents/organization/130742.pdf "Ceremony Recalls Fallen Diplomats"], ''State Magazine'' (Oct 2009), p.8. Accessed 5 September 2010</ref> ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਕੌਂਸਲਰ ਸੇਵਾ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ [[ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ]] ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ceremony>[https://web.archive.org/web/20090530024452/http://www.state.gov/secretary/rm/2009a/05/122565.htm "American Foreign Service Association's Memorial Plaque Ceremony"] Hillary Rodham Clinton, Secretary of State, C Street Lobby, Washington, DC, May 1, 2009</ref> ==ਪਰਿਵਾਰ== ==ਹਵਾਲੇ== o5x0ygltuunk9iv3axeur4oppqhv5i1 609601 609600 2022-07-29T12:52:07Z Gill jassu 31716 wikitext text/x-wiki '''ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ''' ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਦਾ ਕਲਰਕ ਸੀ,<ref>"Evening Journal", [http://fultonhistory.com/newspapers%20Disk3/Albany%20NY%20Evening%20Journal/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842.pdf/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842%20-%200541.pdf "Exploring Expedition"], 13 June 1842, accessed 30 May 2014</ref> ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ [[ਕੌਂਸਲ (ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ)|ਕੌਂਸਲਰ]] ਸੀ।<ref name=mag>[http://2009-2017.state.gov/documents/organization/130742.pdf "Ceremony Recalls Fallen Diplomats"], ''State Magazine'' (Oct 2009), p.8. Accessed 5 September 2010</ref> ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਕੌਂਸਲਰ ਸੇਵਾ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ [[ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ]] ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ceremony>[https://web.archive.org/web/20090530024452/http://www.state.gov/secretary/rm/2009a/05/122565.htm "American Foreign Service Association's Memorial Plaque Ceremony"] Hillary Rodham Clinton, Secretary of State, C Street Lobby, Washington, DC, May 1, 2009</ref> ==ਪਰਿਵਾਰ== ==ਹਵਾਲੇ== mrrg476qbdarm4loot1l4tcr2zpi28v 609602 609601 2022-07-29T12:54:03Z Gill jassu 31716 wikitext text/x-wiki '''ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ''' [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਖੋਜ ਮੁਹਿੰਮ|ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਦਾ ਕਲਰਕ ਸੀ,<ref>"Evening Journal", [http://fultonhistory.com/newspapers%20Disk3/Albany%20NY%20Evening%20Journal/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842.pdf/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842%20-%200541.pdf "Exploring Expedition"], 13 June 1842, accessed 30 May 2014</ref> ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ [[ਕੌਂਸਲ (ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ)|ਕੌਂਸਲਰ]] ਸੀ।<ref name=mag>[http://2009-2017.state.gov/documents/organization/130742.pdf "Ceremony Recalls Fallen Diplomats"], ''State Magazine'' (Oct 2009), p.8. Accessed 5 September 2010</ref> ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਕੌਂਸਲਰ ਸੇਵਾ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ [[ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ]] ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ceremony>[https://web.archive.org/web/20090530024452/http://www.state.gov/secretary/rm/2009a/05/122565.htm "American Foreign Service Association's Memorial Plaque Ceremony"] Hillary Rodham Clinton, Secretary of State, C Street Lobby, Washington, DC, May 1, 2009</ref> ==ਪਰਿਵਾਰ== ==ਹਵਾਲੇ== 9699g8usg887jlm9cnccfyxlmzsp7h6 609603 609602 2022-07-29T13:01:06Z Gill jassu 31716 /* ਪਰਿਵਾਰ */ wikitext text/x-wiki '''ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ''' [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਖੋਜ ਮੁਹਿੰਮ|ਵਿਲਕਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਦਾ ਕਲਰਕ ਸੀ,<ref>"Evening Journal", [http://fultonhistory.com/newspapers%20Disk3/Albany%20NY%20Evening%20Journal/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842.pdf/Albany%20NY%20Evening%20Journal%201842%20-%200541.pdf "Exploring Expedition"], 13 June 1842, accessed 30 May 2014</ref> ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ [[ਕੌਂਸਲ (ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ)|ਕੌਂਸਲਰ]] ਸੀ।<ref name=mag>[http://2009-2017.state.gov/documents/organization/130742.pdf "Ceremony Recalls Fallen Diplomats"], ''State Magazine'' (Oct 2009), p.8. Accessed 5 September 2010</ref> ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਕੌਂਸਲਰ ਸੇਵਾ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ [[ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ]] ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=ceremony>[https://web.archive.org/web/20090530024452/http://www.state.gov/secretary/rm/2009a/05/122565.htm "American Foreign Service Association's Memorial Plaque Ceremony"] Hillary Rodham Clinton, Secretary of State, C Street Lobby, Washington, DC, May 1, 2009</ref> ==ਪਰਿਵਾਰ== ਵਾਲਡਰੋਨ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਮਈ 1814 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ [[ਡੋਵਰ, ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ]] ਦੇ [[ਡੈਨੀਅਲ ਵਾਲਡਰੋਨ]] ਅਤੇ ਓਲੀਵ ਹਸਕੇ ਸ਼ੇਫ ਵਾਲਡਰੋਨ ਦੇ ਅੱਠ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ, [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name=Howard>C.H. Cutts Howard, ''Genealogy of the Cutts Family of America'', (1892), entry 1390, p.123 at https://archive.org/stream/genealogyofcutts00howa#page/122/mode/2up/search/hong+kong accessed 22 August 2010</ref> ਉਸੇ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੂਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ==ਹਵਾਲੇ== ppt8sevumhtmwbp38yz1jdgu1iyshln 0 143688 609606 2022-07-29T13:57:50Z Jagvir Kaur 10759 "ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.google.co.in/maps/place/Dera+Baba+Vadbhag+Singh/@31.7088676,76.1802008,1514m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0xf506d5d3f163e4f8!8m2!3d31.7111603!4d76.1793709|title=Dera+Baba+Vadbhag+Singh}}</ref> == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ 1715 ਈ: ਵਿੱਚ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਦਸਮ ​​ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ [[ਧੀਰ ਮੱਲ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੱਦੀ (ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਦੀ) ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਅੰਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਨੇਹਰਿਅਨ, ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://indiarailinfo.com/search/dli-old-delhi-junction-to-aadr-amb-andaura/349/0/9632|title=india rail info}}</ref> ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰੇ (ਤੀਰਥ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮੇਲਾ == [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਮੇਲਾ ਡੇਰਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਵਿਕਰਮੀ ਮਹੀਨੇ [[ਫੱਗਣ]] (ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ) ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡੋਲੀਆਂ (ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ) ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਣ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਤੂ ਦੇ ਥਾਲ ਅਤੇ ਢੋਲ ਕੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਡੋਲੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਧੂਪ ਧੁਖਾਉਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ। ਉਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧੌਲੀਧਰ (ਝਰਨੇ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਡੋਲੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੈਲਾਨੀ ਧੌਲੀਧਰ ਜਾਂ ਚਰਨ ਗੰਗਾ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧੌਲੀਧਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਾਣੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਜਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਸੁਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਪਾਈਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜੋ 80 ਫੁੱਟ (24 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 5 ਫੁੱਟ (1.5 ਮੀਟਰ) ਹੈ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਝੰਡੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ, ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਥਾਨ == * [[ਚਿੰਤਪੁਰਨੀ ਮੰਦਿਰ]] * [[ਕਾਮਾਖਿਆ ਦੇਵੀ]], ਪੋਲੀਅਨ * [[ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ]], ਧਿਆਨਸਰ == ਹਵਾਲੇ == h0uqlq7rryjvu3buaqflkkp7k2p0f3s 609607 609606 2022-07-29T13:58:15Z Jagvir Kaur 10759 added [[Category:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.google.co.in/maps/place/Dera+Baba+Vadbhag+Singh/@31.7088676,76.1802008,1514m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0xf506d5d3f163e4f8!8m2!3d31.7111603!4d76.1793709|title=Dera+Baba+Vadbhag+Singh}}</ref> == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ 1715 ਈ: ਵਿੱਚ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਦਸਮ ​​ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ [[ਧੀਰ ਮੱਲ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੱਦੀ (ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਦੀ) ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਅੰਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਨੇਹਰਿਅਨ, ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://indiarailinfo.com/search/dli-old-delhi-junction-to-aadr-amb-andaura/349/0/9632|title=india rail info}}</ref> ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰੇ (ਤੀਰਥ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮੇਲਾ == [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਮੇਲਾ ਡੇਰਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਵਿਕਰਮੀ ਮਹੀਨੇ [[ਫੱਗਣ]] (ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ) ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡੋਲੀਆਂ (ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ) ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਣ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਤੂ ਦੇ ਥਾਲ ਅਤੇ ਢੋਲ ਕੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਡੋਲੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਧੂਪ ਧੁਖਾਉਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ। ਉਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧੌਲੀਧਰ (ਝਰਨੇ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਡੋਲੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੈਲਾਨੀ ਧੌਲੀਧਰ ਜਾਂ ਚਰਨ ਗੰਗਾ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧੌਲੀਧਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਾਣੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਜਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਸੁਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਪਾਈਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜੋ 80 ਫੁੱਟ (24 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 5 ਫੁੱਟ (1.5 ਮੀਟਰ) ਹੈ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਝੰਡੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ, ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਥਾਨ == * [[ਚਿੰਤਪੁਰਨੀ ਮੰਦਿਰ]] * [[ਕਾਮਾਖਿਆ ਦੇਵੀ]], ਪੋਲੀਅਨ * [[ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ]], ਧਿਆਨਸਰ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] kvv9cv58legdmmbn1l83i76dcvkzb1c 609608 609607 2022-07-29T13:58:32Z Jagvir Kaur 10759 added [[Category:ਇਤਿਹਾਸ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.google.co.in/maps/place/Dera+Baba+Vadbhag+Singh/@31.7088676,76.1802008,1514m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0xf506d5d3f163e4f8!8m2!3d31.7111603!4d76.1793709|title=Dera+Baba+Vadbhag+Singh}}</ref> == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ 1715 ਈ: ਵਿੱਚ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਦਸਮ ​​ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ [[ਧੀਰ ਮੱਲ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੱਦੀ (ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਦੀ) ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਅੰਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਨੇਹਰਿਅਨ, ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://indiarailinfo.com/search/dli-old-delhi-junction-to-aadr-amb-andaura/349/0/9632|title=india rail info}}</ref> ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰੇ (ਤੀਰਥ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮੇਲਾ == [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਮੇਲਾ ਡੇਰਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਵਿਕਰਮੀ ਮਹੀਨੇ [[ਫੱਗਣ]] (ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ) ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡੋਲੀਆਂ (ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ) ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਣ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਤੂ ਦੇ ਥਾਲ ਅਤੇ ਢੋਲ ਕੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਡੋਲੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਧੂਪ ਧੁਖਾਉਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ। ਉਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧੌਲੀਧਰ (ਝਰਨੇ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਡੋਲੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੈਲਾਨੀ ਧੌਲੀਧਰ ਜਾਂ ਚਰਨ ਗੰਗਾ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧੌਲੀਧਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਾਣੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਜਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਸੁਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਪਾਈਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜੋ 80 ਫੁੱਟ (24 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 5 ਫੁੱਟ (1.5 ਮੀਟਰ) ਹੈ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਝੰਡੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ, ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਥਾਨ == * [[ਚਿੰਤਪੁਰਨੀ ਮੰਦਿਰ]] * [[ਕਾਮਾਖਿਆ ਦੇਵੀ]], ਪੋਲੀਅਨ * [[ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ]], ਧਿਆਨਸਰ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਤਿਹਾਸ]] 9uvfsplyfr7s33qr7knzfnx3w0shs92 609609 609608 2022-07-29T13:59:16Z Jagvir Kaur 10759 added [[Category:ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.google.co.in/maps/place/Dera+Baba+Vadbhag+Singh/@31.7088676,76.1802008,1514m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0xf506d5d3f163e4f8!8m2!3d31.7111603!4d76.1793709|title=Dera+Baba+Vadbhag+Singh}}</ref> == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ 1715 ਈ: ਵਿੱਚ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਦਸਮ ​​ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ [[ਧੀਰ ਮੱਲ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੱਦੀ (ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਦੀ) ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਅੰਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਨੇਹਰਿਅਨ, ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://indiarailinfo.com/search/dli-old-delhi-junction-to-aadr-amb-andaura/349/0/9632|title=india rail info}}</ref> ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰੇ (ਤੀਰਥ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮੇਲਾ == [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਮੇਲਾ ਡੇਰਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਵਿਕਰਮੀ ਮਹੀਨੇ [[ਫੱਗਣ]] (ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ) ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡੋਲੀਆਂ (ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ) ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਣ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਤੂ ਦੇ ਥਾਲ ਅਤੇ ਢੋਲ ਕੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਡੋਲੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਧੂਪ ਧੁਖਾਉਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ। ਉਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧੌਲੀਧਰ (ਝਰਨੇ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਡੋਲੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੈਲਾਨੀ ਧੌਲੀਧਰ ਜਾਂ ਚਰਨ ਗੰਗਾ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧੌਲੀਧਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਾਣੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਜਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਸੁਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਪਾਈਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜੋ 80 ਫੁੱਟ (24 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 5 ਫੁੱਟ (1.5 ਮੀਟਰ) ਹੈ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਝੰਡੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ, ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਥਾਨ == * [[ਚਿੰਤਪੁਰਨੀ ਮੰਦਿਰ]] * [[ਕਾਮਾਖਿਆ ਦੇਵੀ]], ਪੋਲੀਅਨ * [[ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ]], ਧਿਆਨਸਰ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਤਿਹਾਸ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ]] 7wgjfsljo792y46p8yimiqfe8n5gaxj 609610 609609 2022-07-29T13:59:40Z Jagvir Kaur 10759 added [[Category:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਇਹ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਈਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://hpuna.nic.in/tourist-place/dera-baba-gurbarbhag-singh-mairi/|title=dera-baba-gurbarbhag-singh}}</ref> ਇਹ [[ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ|ਹੋਲੀ]] ਦੇ ਮੇਲੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.google.co.in/maps/place/Dera+Baba+Vadbhag+Singh/@31.7088676,76.1802008,1514m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0xf506d5d3f163e4f8!8m2!3d31.7111603!4d76.1793709|title=Dera+Baba+Vadbhag+Singh}}</ref> == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ 1715 ਈ: ਵਿੱਚ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਦਸਮ ​​ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ [[ਧੀਰ ਮੱਲ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੱਦੀ (ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਦੀ) ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਅੰਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਨੇਹਰਿਅਨ, ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://indiarailinfo.com/search/dli-old-delhi-junction-to-aadr-amb-andaura/349/0/9632|title=india rail info}}</ref> ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰੇ (ਤੀਰਥ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮੇਲਾ == [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਮੇਲਾ ਡੇਰਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਿਖੇ ਵਿਕਰਮੀ ਮਹੀਨੇ [[ਫੱਗਣ]] (ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ) ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡੋਲੀਆਂ (ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ) ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਣ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਤੂ ਦੇ ਥਾਲ ਅਤੇ ਢੋਲ ਕੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਡੋਲੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਧੂਪ ਧੁਖਾਉਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ। ਉਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਧੌਲੀਧਰ (ਝਰਨੇ) ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਡੋਲੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੈਲਾਨੀ ਧੌਲੀਧਰ ਜਾਂ ਚਰਨ ਗੰਗਾ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧੌਲੀਧਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁਰਾਣੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਜਾਂ ਕਈ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਸੁਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਪਾਈਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜੋ 80 ਫੁੱਟ (24 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦਾ ਵਿਆਸ 5 ਫੁੱਟ (1.5 ਮੀਟਰ) ਹੈ, ਹਰ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਝੰਡੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ, ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। == ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਥਾਨ == * [[ਚਿੰਤਪੁਰਨੀ ਮੰਦਿਰ]] * [[ਕਾਮਾਖਿਆ ਦੇਵੀ]], ਪੋਲੀਅਨ * [[ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ]], ਧਿਆਨਸਰ == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਤਿਹਾਸ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] 6cc9rtq55va5r1jy7vnrh7wifuvtkce 0 143689 609611 2022-07-29T14:21:31Z Arash.mohie 42198 "'''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.co..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == gj7vqajhw5a30p5y8svbsupuyq5vfei 609612 609611 2022-07-29T14:21:53Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] 3pnkfkc7ny9ru5qmbuibzxszcttn7gc 609613 609612 2022-07-29T14:22:12Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] nuchzcp46ffhpmlf6lp1aen688lsolo 609614 609613 2022-07-29T14:22:26Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] s0eqvoblpasfxfzk5ec94bjq4m88y3p 609615 609614 2022-07-29T14:22:45Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] 4pv38ar7jhm7pe612kl1hoqcdh5cy58 609616 609615 2022-07-29T14:23:22Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] 5kzuizg67s1x2c4zuzoj3zgfhlgjpx9 609617 609616 2022-07-29T14:23:34Z Arash.mohie 42198 added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] 45km76ekfefrhgdwevmvall2fegbaac 609618 609617 2022-07-29T14:30:39Z Arash.mohie 42198 wikitext text/x-wiki {{infobox cricketer | name = ਪਵਨ ਨੇਗੀ | country = ਭਾਰਤ | fullname = ਪਵਨ ਨੇਗੀ | birth_date = {{ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਉਮਰ|1993|1|6|df=yes}} | birth_place = [[ਦਿੱਲੀ]], ਭਾਰਤ | batting = ਖੱਬਾ ਹੱਥ | bowling = [[ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ]] | role = ਗੇੰਦਬਾਜ | club1 = [[ਦਿੱਲੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਦਿੱਲੀ]] | clubnumber1 = 15 | year1 = 2011–ਵਰਤਮਾਨ | club2 = [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼]] | year2 = 2012–2013 | clubnumber2 = | club3 = [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] | clubnumber3 = 6 | year3 = 2014–2015 | club4 = Delhi Daredevils | clubnumber4 = 6 | year4 = 2016 | club5 = [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] | clubnumber5 = 6 | year5 = 2017–2020 | club6 = [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] | clubnumber6 = 6 | year6 = 2021 | columns = 4 | international = true | oneT20I = true | T20Idebutdate = 3 March | T20Idebutyear = 2016 | T20Idebutagainst = UAE | T20Icap = 59 | lastT20Idate = | lastT20Iyear = | lastT20Iagainst = | T20Ishirt = | column1 = [[Twenty20 International|T20I]] | matches1 = 1 | runs1 = – | bat avg1 = – | top score1 = – | 100s/50s1 = – | deliveries1 = 18 | wickets1 = 1 | bowl avg1 = 16.00 | best bowling1 = 1/16 | fivefor1 = 0 | tenfor1 = 0 | catches/stumpings1 = 2/– | column2 = [[First-class cricket|FC]] | matches2 = 3 | runs2 = 58 | bat avg2 = 19.33 | top score2 = 30[[not out|*]] | 100s/50s2 = 0/0 | deliveries2 = 156 | wickets2 = 4 | bowl avg2 = 24.00 | best bowling2 = 2/12 | fivefor2 = 0 | tenfor2 = 0 | catches/stumpings2 = 1/– | column3 = [[List A cricket|LA]] | matches3 = 49 | runs3 = 607 | bat avg3 = 27.59 | top score3 = 124[[not out|*]] | 100s/50s3 = 1/1 | deliveries3 = 2,022 | wickets3 = 61 | bowl avg3 = 27.44 | best bowling3 = 4/32 | fivefor3 = 0 | tenfor3 = 0 | catches/stumpings3 = 16/– | column4 = [[Twenty20 cricket|T20]] | matches4 = 119 | runs4 = 803 | bat avg4 = 15.74 | top score4 = 41[[not out|*]] | 100s/50s4 = 0/0 | deliveries4 = 1,905 | wickets4 = 96 | bowl avg4 = 24.61 | best bowling4 = 5/22 | fivefor4 = 1 | tenfor4 = 0 | catches/stumpings4 = 40/– | source = http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/530773.html Cricinfo | date = 12 October | year = 2021 |}} '''ਪਵਨ ਨੇਗੀ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦਾ ਆਰਥੋਡਾਕਸ [[ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਗੇਂਦਬਾਜ਼]] ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/pawan-negi-530773|title=player/pawan-negi}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == ਨੇਗੀ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ 2012 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਲਈ ਅਤੇ 2016 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਗੀ ਨੇ 3 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 2016 [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/asia-cup-2015-16-966595/india-vs-united-arab-emirates-9th-match-966761/full-scorecard|title=asia-cup-2015-16}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਸੀਸੀ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2016 ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2017 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017-1083407|title=list-of-players-sold-and-unsold-at-ipl-auction-2017}}</ref> ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਇਟ ਰਾਈਡਰਜ਼|ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}</ref> ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।<ref>{{Cite web|url=https://sixsports.in/ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business/|title=ipl-auction-2021-kkr-purchase-shakib-al-hasan-smart-business}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] 9ltor68re0aewui9zb2dp0zhiljr1pj 3 143690 609622 2022-07-29T15:13:26Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Yashsharma09}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:13, 29 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) 4sm18kg1zzsh5ybw138q1m5hf7davq7 0 143691 609623 2022-07-29T16:23:57Z Dugal harpreet 17460 "[[:en:Special:Redirect/revision/1096436650|Malia (bird)]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki ਮਾਲੀਆ ( ''ਮਾਲੀਆ ਗ੍ਰਾਟਾ'' ''')'''<ref>Collar, N. J. & Robson, C. 2007. </ref> ਇੱਕ ਮੱਧਮ ਆਕਾਰ (ਲਗਭਗ 29 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ) ਪੰਛੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਜੈਤੂਨ-ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪੱਲਾ, ਪੀਲਾ ਸਿਰ ਅਤੇ ਛਾਤੀ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਬੀ-ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੁੰਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਵਾਨ ਬਾਲਗ ਨਾਲੋਂ ਨੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ '''''ਮਾਲੀਆ''''' ਜੀਨਸ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਇੱਕ [[ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ|ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ]] ਸਥਾਨਕ, ਮਾਲੀਆ [[ਸੁਲਾਵੇਸੀ]] ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਜੰਗਲਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਸੱਤ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀੜੇ, ਬੀਟਲ ਅਤੇ ਹੋਰ [[ਆਰਥਰੋਪੋਡ|ਆਰਥਰੋਪੌਡ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਲੀਆ ਦੇ ਟੈਕਸੋਨੋਮਿਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੁਝ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਬੁਲਬੁਲ|ਬੁਲਬੁਲਾਂ]] ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪਲਮੇਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਵੇਸਟਬਾਸਕੇਟ ਟੈਕਸਨ ਟਿਮਾਲੀਡੇ ''ਸੇਨਸੂ ਲੈਟੋ'' ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://creagrus.home.montereybay.com/Malia.html|title=Malia|last=Roberson|first=Don|date=2012-02-20|website=Bird Families of the World|archive-url=https://web.archive.org/web/20151006142429/http://creagrus.home.montereybay.com/Malia.html|archive-date=2015-10-06|access-date=2017-04-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.hbw.com/species/malia-malia-grata|title=Malia (''Malia grata'')|last=Collar|first=N.|last2=Robson|first2=C.|date=2017|editor-last=del Hoyo|editor-first=J.|editor2-last=Elliott|editor2-first=A.|website=Handbook of the Birds of the World Alive|publisher=Lynx Edicions, Barcelona|access-date=2017-04-14|editor3-last=Sargatal|editor3-first=J.|editor4-last=Christie|editor4-first=D. A.|editor5-last=de Juana|editor5-first=E.}}</ref> 2012 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮਾਲੀਆ ਇੱਕ ਬਕਵਾਸਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ;<ref>{{Cite journal|last=Moyle|first=Robert G.|last2=Andersen|first2=Michael J.|last3=Oliveros|first3=Carl H.|last4=Steinheimer|first4=Frank D.|last5=Reddy|first5=Sushma|date=2012-07-01|title=Phylogeny and Biogeography of the Core Babblers (Aves: Timaliidae)|journal=Systematic Biology|volume=61|issue=4|pages=631–651|doi=10.1093/sysbio/sys027|issn=1063-5157|pmid=22328569|doi-access=free}}</ref> ਉਸੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ Locustellidae ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਸਥਿਰ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।<ref>{{Cite journal|last=Oliveros|first=Carl H.|last2=Reddy|first2=Sushma|last3=Moyle|first3=Robert G.|date=2012-11-01|title=The phylogenetic position of some Philippine "babblers" spans the muscicapoid and sylvioid bird radiations|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=65|issue=2|pages=799–804|doi=10.1016/j.ympev.2012.07.029|pmid=22877643}}</ref> ਇਸ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਆਮ, ਮਾਲੀਆ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ IUCN ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਲਾਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਚਿੰਤਾ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="iucn status 12 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFBirdLife_International2016"><span class="cx-segment" data-segmentid="108">BirdLife International (2016). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="109">[https://www.iucnredlist.org/species/22713260/94367910 "''Malia grata''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="110">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2016''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="112">T22713260A94367910. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22713260A94367910.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22713260A94367910.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="114">UK.2016-3.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="115">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="116"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22713260A94367910.en|T22713260A94367910.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="117"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">12 November</span> 2021</span>.</span></cite></ref> == ਹਵਾਲੇ == bw9bmnzptvbwoc8u4z0rmfcjucm0p8g 3 143692 609625 2022-07-29T17:36:18Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Bilol Murodullayev}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:36, 29 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) 2xdci3dc1cjdh7gmd9r5mig2vkz43ad 3 143693 609630 2022-07-29T20:11:27Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=অংগৰাগ ভূঞা}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:11, 29 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) o10rd6x5mevwjzi129yfzrezszbbvhq 3 143694 609632 2022-07-29T22:11:12Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Miluque}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:11, 29 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) gj7txxxbile8d25c0p7o7gmk93x650m 0 143695 609639 2022-07-30T02:18:29Z Simranjeet Sidhu 8945 "[[:en:Special:Redirect/revision/1028635914|Ted northe]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki '''ਟੇਡ ਨੌਰਥ''' (13 ਸਤੰਬਰ, 1939 – 30 ਮਾਰਚ, 2014) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਡਰੈਗ ਕਵੀਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1950 ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਅਪਰਾਧਿਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।<ref name=":0">{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}</ref> == ਪਿਛੋਕੜ == [[ਐਡਮੰਟਨ]], [[ਅਲਬਰਟਾ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਟੇਡ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਉੱਤਰੀ ਕੁਕਿੰਗ ਲੇਕ, ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।<ref name=":0">{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref> ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਨਰਸ ਬਣਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}</ref> ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਨੌਰਥ ਨੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਅਤੇ ਪੋਰਟਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਨੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref name=":1" /> ਪੋਰਟਲੈਂਡ ਉਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤਰੀ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।<ref>{{Cite book|title=The Empress Is a Man: Stories from the Life of José Sarria|last=Gorman|first=Michael Robert|publisher=New York: Haworth Press|year=1998|isbn=978-0-7890-0259-4}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == === ਸਰਗਰਮੀ === ਉਸਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਕਾਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc "Ted Northe Q Ball 2013"].</cite></ref> 18 ਅਗਸਤ, 1958 ਨੂੰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਕੋਰਟ ਹਾਊਸ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਰੋਧ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ; ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com/vancouver/2018/08/18/it-was-saying-enough-is-enough-vancouver-lgbtq-community-marks-60th-anniversary-of-groundbreaking-protest.html|title='It was saying enough is enough': Vancouver LGBTQ community marks 60th anniversary of groundbreaking protest|date=2018-08-19|website=thestar.com|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref> ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਡਰੈਗ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੌਰਥ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੂਰੀ ਖਿੱਚ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ।<ref name=":0">{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''The Globe and Mail''.</cite></ref><ref name=":1" /><ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag|title=Spencer's tribute to Ted Northe}}</ref> 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ. ਨੇਤਾ ਟੌਮੀ ਡਗਲਸ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਮੰਤਰੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪਿਏਰੇ ਇਲੀਅਟ ਟਰੂਡੋ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਅਪਰਾਧਿਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc "Ted Northe Q Ball 2013"].</cite></ref> ਇੱਕ ਵਾਰ 1969 ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਸੀ-150 ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਸਟਰ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਦੀ "ਯੂਅਰ ਮੈਜਸਟੀ" ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।<ref name=":0">{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref> === ਡਰੈਗ === 1971 ਵਿੱਚ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਚੈਪਟਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸੰਸਥਾ ਸੀ ਅਤੇ [[ਕੁਈਰ]] ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਨਾਹਗਾਹ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ 'ਇੰਮਪਰੇਸ ਆਫ ਕੈਨੇਡਾ' ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਖਿਤਾਬ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.impcourt.org/icis/info/Proclamations/P-CanadaMexico.pdf|title=Proclamation on the Nations of Canada & Mexico by the Queen Mother of the Americas|last=Murray-Ramirez|first=Nicole|date=2011-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20110929165429/http://www.impcourt.org/icis/info/Proclamations/P-CanadaMexico.pdf|archive-date=21 July 2011|access-date=2020-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://citymuseumedmonton.ca/2020/11/18/the-imperial-sovereign-court-of-the-wild-rose-part-1-the-first-twenty-five-years/|title=The Imperial Sovereign Court of the Wild Rose, Part 1: The First Twenty-Five Years|website=Edmonton City as Museum Project ECAMP|language=en-US|access-date=2020-12-01}}</ref> ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੈਰਿਟੀਆਂ ਲਈ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।<ref name=":0">{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag|title=Spencer's tribute to Ted Northe}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag "Spencer's tribute to Ted Northe"].</cite></ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2014]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1939]] erxsyfzjg9rpe8g49wxms7lbvh2i8dz 609640 609639 2022-07-30T02:21:49Z Simranjeet Sidhu 8945 wikitext text/x-wiki '''ਟੇਡ ਨੌਰਥ''' (13 ਸਤੰਬਰ, 1939 – 30 ਮਾਰਚ, 2014) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਡਰੈਗ ਕਵੀਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1950 ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਅਪਰਾਧਿਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}</ref> == ਪਿਛੋਕੜ == [[ਐਡਮੰਟਨ]], [[ਅਲਬਰਟਾ]] ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਟੇਡ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਉੱਤਰੀ ਕੁਕਿੰਗ ਲੇਕ, ਅਲਬਰਟਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।<ref>{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref> ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਨਰਸ ਬਣਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}</ref> ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਨੌਰਥ ਨੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਅਤੇ ਪੋਰਟਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਨੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪੋਰਟਲੈਂਡ ਉਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤਰੀ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।<ref>{{Cite book|title=The Empress Is a Man: Stories from the Life of José Sarria|last=Gorman|first=Michael Robert|publisher=New York: Haworth Press|year=1998|isbn=978-0-7890-0259-4}}</ref> == ਕਰੀਅਰ == === ਸਰਗਰਮੀ === ਉਸਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਕਾਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc "Ted Northe Q Ball 2013"].</cite></ref> 18 ਅਗਸਤ, 1958 ਨੂੰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਕੋਰਟ ਹਾਊਸ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਰੋਧ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ; ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com/vancouver/2018/08/18/it-was-saying-enough-is-enough-vancouver-lgbtq-community-marks-60th-anniversary-of-groundbreaking-protest.html|title='It was saying enough is enough': Vancouver LGBTQ community marks 60th anniversary of groundbreaking protest|date=2018-08-19|website=thestar.com|language=en|access-date=2020-11-26}}</ref> ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਡਰੈਗ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੌਰਥ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੂਰੀ ਖਿੱਚ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''The Globe and Mail''.</cite></ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag|title=Spencer's tribute to Ted Northe}}</ref> 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ. ਨੇਤਾ ਟੌਮੀ ਡਗਲਸ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਮੰਤਰੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪਿਏਰੇ ਇਲੀਅਟ ਟਰੂਡੋ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਅਪਰਾਧਿਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc|title=Ted Northe Q Ball 2013}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=uHuFCOLN2tc "Ted Northe Q Ball 2013"].</cite></ref> ਇੱਕ ਵਾਰ 1969 ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਸੀ-150 ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਸਟਰ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਦੀ "ਯੂਅਰ ਮੈਜਸਟੀ" ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref> === ਡਰੈਗ === 1971 ਵਿੱਚ ਮਿਸਟਰ ਨੌਰਥ ਨੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਚੈਪਟਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸੰਸਥਾ ਸੀ ਅਤੇ [[ਕੁਈਰ]] ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਨਾਹਗਾਹ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ 'ਇੰਮਪਰੇਸ ਆਫ ਕੈਨੇਡਾ' ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਖਿਤਾਬ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.impcourt.org/icis/info/Proclamations/P-CanadaMexico.pdf|title=Proclamation on the Nations of Canada & Mexico by the Queen Mother of the Americas|last=Murray-Ramirez|first=Nicole|date=2011-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20110929165429/http://www.impcourt.org/icis/info/Proclamations/P-CanadaMexico.pdf|archive-date=21 July 2011|access-date=2020-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://citymuseumedmonton.ca/2020/11/18/the-imperial-sovereign-court-of-the-wild-rose-part-1-the-first-twenty-five-years/|title=The Imperial Sovereign Court of the Wild Rose, Part 1: The First Twenty-Five Years|website=Edmonton City as Museum Project ECAMP|language=en-US|access-date=2020-12-01}}</ref> ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੈਰਿਟੀਆਂ ਲਈ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|title='Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference|last=Mickleburgh|first=Rod|date=May 9, 2014|work=[[The Globe and Mail]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMickleburgh2014">Mickleburgh, Rod (May 9, 2014). "'Activist in a dress' doggedly sought change: At the forefront of the arduous fight for gay rights, he spurned extravagance to focus instead on making a difference". ''[[ਗਲੋਬ ਅਤੇ ਮੇਲ|The Globe and Mail]]''.</cite></ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag|title=Spencer's tribute to Ted Northe}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.youtube.com/watch?v=kIpH8SMiXag "Spencer's tribute to Ted Northe"].</cite></ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2014]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1939]] kzayfpunhhacy87k9qam4de79zx8jwv 0 143696 609642 2022-07-30T03:57:45Z Manjit Singh 12163 "[[:en:Special:Redirect/revision/1078342241|Fani Badayuni]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki   {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂੰ]], [[ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ]]<nowiki>, [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]</nowiki>|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=<nowiki>[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], </nowiki>[[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]<nowiki>, [ਵਕੀਲ]]</nowiki>|language=|nationality=Indian|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''<nowiki>[[ਗ਼ਜ਼ਲ]</nowiki>'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}}{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ<!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂ]], [[North-Western Provinces]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]], [[ਵਕੀਲ]]|language=|nationality=ਭਾਰਤੀ|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}} '''ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ''' (1879 - 27 ਅਗਸਤ 1941) , ਜਿਸਨੂੰ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ (ਉਸ ਦੇ ਤਖਾਲਸ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|title=Delhi's own muse and more|date=|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20031002182140/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|archive-date=2003-10-02|access-date=2016-12-01}}</ref><ref>the second most celebrated son of the sleepy Awadh town</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, 1906 ਵਿੱਚ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/life-as-a-painful-predicament-and-urdu-s-gloomy-poet-column-bookends-115120600104_1.html|title=Life as a painful predicament, and Urdu's gloomy poet (Column: Bookends)|last=IANS|date=2015-12-06|work=Business Standard India|access-date=2020-12-16}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਬਦਾਯੂਨੀ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ<ref>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</ref> === ਹੈਦਰਾਬਾਦ ' ਚ === ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਾਦ 'ਸ਼ਾਦ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਾਯੂਨੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਨੇ ਫਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ<ref>The Last Nizam By Basant K. Bawa page 59</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1917 ਵਿੱਚ ਨਕਿਬ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਬਦਾਯੂੰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ: * ਬਤਕਿਅਤ -ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੨੬) * ਇਰਫਤਨਿਅਤ-ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੩੮) * ਫਾਨੀ ਕੀ ਨਾਦੀਰ ਤਾਹਰੀਰੇਂ (੧੯੬੮) * ਇਰਫਾਨੀਅਤ ਏ ਫਾਨੀ : ਯਾ'ਨੀ ਜਨਾਬ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੁਈ ਕਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕਲਾਮ * ਤਰੱਕੀ ਉਰਦੂ (੧੯੩੯) * ਕੂਲੀਅਤ-ਏ-ਫਾਨੀ (੧੯੯੨) == ਹਵਾਲੇ == <references /> * [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]] 1xveomvv20rkn40rxihh1l7wzwgx9z2 609643 609642 2022-07-30T03:59:03Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki   {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂੰ]], [[ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ]]<nowiki>, [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]</nowiki>|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=<nowiki>[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], </nowiki>[[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]<nowiki>, [ਵਕੀਲ]]</nowiki>|language=|nationality=Indian|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''<nowiki>[[ਗ਼ਜ਼ਲ]</nowiki>'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}}{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ<!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂ]], [[North-Western Provinces]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]], [[ਵਕੀਲ]]|language=|nationality=ਭਾਰਤੀ|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}} '''ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ''' (1879 - 27 ਅਗਸਤ 1941) , ਜਿਸਨੂੰ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ (ਉਸ ਦੇ ਤਖਾਲਸ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|title=Delhi's own muse and more|date=|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20031002182140/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|archive-date=2003-10-02|access-date=2016-12-01}}</ref><ref>the second most celebrated son of the sleepy Awadh town</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, 1906 ਵਿੱਚ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/life-as-a-painful-predicament-and-urdu-s-gloomy-poet-column-bookends-115120600104_1.html|title=Life as a painful predicament, and Urdu's gloomy poet (Column: Bookends)|last=IANS|date=2015-12-06|work=Business Standard India|access-date=2020-12-16}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਬਦਾਯੂਨੀ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ<ref>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</ref> === ਹੈਦਰਾਬਾਦ ' ਚ === ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਾਦ 'ਸ਼ਾਦ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਾਯੂਨੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਨੇ ਫਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ<ref>The Last Nizam By Basant K. Bawa page 59</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1917 ਵਿੱਚ ਨਕਿਬ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਬਦਾਯੂੰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ: * ਬਤਕਿਅਤ -ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੨੬) * ਇਰਫਤਨਿਅਤ-ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੩੮) * ਫਾਨੀ ਕੀ ਨਾਦੀਰ ਤਾਹਰੀਰੇਂ (੧੯੬੮) * ਇਰਫਾਨੀਅਤ ਏ ਫਾਨੀ : ਯਾ'ਨੀ ਜਨਾਬ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੁਈ ਕਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕਲਾਮ * ਤਰੱਕੀ ਉਰਦੂ (੧੯੩੯) * ਕੂਲੀਅਤ-ਏ-ਫਾਨੀ (੧੯੯੨) == ਹਵਾਲੇ == <references /> * [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] obwrl593qhx3biywgekcpqtjfdgd4me 609644 609643 2022-07-30T03:59:18Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki   {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂੰ]], [[ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ]]<nowiki>, [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]</nowiki>|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=<nowiki>[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], </nowiki>[[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]<nowiki>, [ਵਕੀਲ]]</nowiki>|language=|nationality=Indian|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''<nowiki>[[ਗ਼ਜ਼ਲ]</nowiki>'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}}{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ<!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂ]], [[North-Western Provinces]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]], [[ਵਕੀਲ]]|language=|nationality=ਭਾਰਤੀ|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}} '''ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ''' (1879 - 27 ਅਗਸਤ 1941) , ਜਿਸਨੂੰ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ (ਉਸ ਦੇ ਤਖਾਲਸ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|title=Delhi's own muse and more|date=|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20031002182140/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|archive-date=2003-10-02|access-date=2016-12-01}}</ref><ref>the second most celebrated son of the sleepy Awadh town</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, 1906 ਵਿੱਚ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/life-as-a-painful-predicament-and-urdu-s-gloomy-poet-column-bookends-115120600104_1.html|title=Life as a painful predicament, and Urdu's gloomy poet (Column: Bookends)|last=IANS|date=2015-12-06|work=Business Standard India|access-date=2020-12-16}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਬਦਾਯੂਨੀ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ<ref>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</ref> === ਹੈਦਰਾਬਾਦ ' ਚ === ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਾਦ 'ਸ਼ਾਦ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਾਯੂਨੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਨੇ ਫਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ<ref>The Last Nizam By Basant K. Bawa page 59</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1917 ਵਿੱਚ ਨਕਿਬ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਬਦਾਯੂੰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ: * ਬਤਕਿਅਤ -ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੨੬) * ਇਰਫਤਨਿਅਤ-ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੩੮) * ਫਾਨੀ ਕੀ ਨਾਦੀਰ ਤਾਹਰੀਰੇਂ (੧੯੬੮) * ਇਰਫਾਨੀਅਤ ਏ ਫਾਨੀ : ਯਾ'ਨੀ ਜਨਾਬ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੁਈ ਕਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕਲਾਮ * ਤਰੱਕੀ ਉਰਦੂ (੧੯੩੯) * ਕੂਲੀਅਤ-ਏ-ਫਾਨੀ (੧੯੯੨) == ਹਵਾਲੇ == <references /> * [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਵੀ]] iu9nde73lmrljlcnt5otw660istmpwo 609645 609644 2022-07-30T04:04:06Z Manjit Singh 12163 wikitext text/x-wiki   {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂੰ]], [[ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ]]<nowiki>, [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]</nowiki>|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=<nowiki>[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], </nowiki>[[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]<nowiki>, [ਵਕੀਲ]]</nowiki>|language=|nationality=Indian|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''<nowiki>[[ਗ਼ਜ਼ਲ]</nowiki>'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}}{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ<!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂ]], [[North-Western Provinces]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]], [[ਵਕੀਲ]]|language=|nationality=ਭਾਰਤੀ|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}} '''ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ''' (1879 - 27 ਅਗਸਤ 1941) , ਜਿਸਨੂੰ '''ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ''' (ਉਸ ਦੇ ਤਖਾਲਸ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] [[ਉ੍ਰਦੂ|ਉਰਦੂ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|title=Delhi's own muse and more|date=|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20031002182140/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|archive-date=2003-10-02|access-date=2016-12-01}}</ref><ref>the second most celebrated son of the sleepy Awadh town</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, [[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, 1906 ਵਿੱਚ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/life-as-a-painful-predicament-and-urdu-s-gloomy-poet-column-bookends-115120600104_1.html|title=Life as a painful predicament, and Urdu's gloomy poet (Column: Bookends)|last=IANS|date=2015-12-06|work=Business Standard India|access-date=2020-12-16}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਬਦਾਯੂਨੀ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ<ref>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</ref> === ਹੈਦਰਾਬਾਦ ' ਚ === ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਾਦ 'ਸ਼ਾਦ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਾਯੂਨੀ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ,]] ([[ਭਾਰਤ]]) ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਇੱਕ [[ਉ੍ਰਦੂ|ਉਰਦੂ]] ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਨੇ ਫਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ<ref>The Last Nizam By Basant K. Bawa page 59</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1917 ਵਿੱਚ ਨਕਿਬ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ [[ਬਦਾਯੂਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਬਦਾਯੂੰ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ: * ਬਤਕਿਅਤ -ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੨੬) * ਇਰਫਤਨਿਅਤ-ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੩੮) * ਫਾਨੀ ਕੀ ਨਾਦੀਰ ਤਾਹਰੀਰੇਂ (੧੯੬੮) * ਇਰਫਾਨੀਅਤ ਏ ਫਾਨੀ : ਯਾ'ਨੀ ਜਨਾਬ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੁਈ ਕਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕਲਾਮ * ਤਰੱਕੀ ਉਰਦੂ (੧੯੩੯) * ਕੂਲੀਅਤ-ਏ-ਫਾਨੀ (੧੯੯੨) == ਹਵਾਲੇ == <references /> * [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਵੀ]] 5vdzbxwondfji0hf8jj03wiyy8e0wle 609650 609645 2022-07-30T04:45:29Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki   {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ <!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂੰ]], [[ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ]]<nowiki>, [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]</nowiki>|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=<nowiki>[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], </nowiki>[[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]<nowiki>, [ਵਕੀਲ]]</nowiki>|language=|nationality=Indian|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''<nowiki>[[ਗ਼ਜ਼ਲ]</nowiki>'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}}{{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. -->|name=ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ<!-- Deleting this line will use the article title as the page name. -->|image=|image_size=|alt=|caption=|pseudonym=|birth_name=ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|birth_date=1879|birth_place=[[ਬਦਾਯੂ]], [[North-Western Provinces]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date=27 ਅਗਸਤ 1961 <br>(ਉਮਰ 81-82)|death_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼| ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|resting_place=|occupation=[[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]], [[ਵਕੀਲ]]|language=|nationality=ਭਾਰਤੀ|ethnicity=|citizenship=|education=|alma_mater=[[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]|period=|genre=''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', ''[[ਨਜ਼ਮ]]''|subject=|movement=|notableworks=|spouse=|partner=|children=|relatives=|influences=|influenced=|awards=|signature=|signature_alt=|website=<!-- www.example.com -->|portaldisp=}} '''ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ''' (1879 - 27 ਅਗਸਤ 1941) , ਜਿਸਨੂੰ '''ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੂਨੀ''' (ਉਸ ਦੇ ਤਖਾਲਸ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] [[ਉ੍ਰਦੂ|ਉਰਦੂ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|title=Delhi's own muse and more|date=|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20031002182140/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/17/stories/2002061700660200.htm|archive-date=2003-10-02|access-date=2016-12-01}}</ref><ref>the second most celebrated son of the sleepy Awadh town</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, [[ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, 1906 ਵਿੱਚ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/life-as-a-painful-predicament-and-urdu-s-gloomy-poet-column-bookends-115120600104_1.html|title=Life as a painful predicament, and Urdu's gloomy poet (Column: Bookends)|last=IANS|date=2015-12-06|work=Business Standard India|access-date=2020-12-16}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਬਦਾਯੂਨੀ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ<ref>Encyclopaedia of Indian literature vol. 2</ref> === ਹੈਦਰਾਬਾਦ ' ਚ === ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਾਦ 'ਸ਼ਾਦ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਾਯੂਨੀ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ,]] ([[ਭਾਰਤ]]) ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਇੱਕ [[ਉ੍ਰਦੂ|ਉਰਦੂ]] ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਨੇ ਫਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ<ref>The Last Nizam By Basant K. Bawa page 59</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1917 ਵਿੱਚ ਨਕਿਬ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ [[ਬਦਾਯੂਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਬਦਾਯੂੰ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ: * ਬਤਕਿਅਤ -ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੨੬) * ਇਰਫਤਨਿਅਤ-ਏ- ਫਾਨੀ (੧੯੩੮) * ਫਾਨੀ ਕੀ ਨਾਦੀਰ ਤਾਹਰੀਰੇਂ (੧੯੬੮) * ਇਰਫਾਨੀਅਤ ਏ ਫਾਨੀ : ਯਾ'ਨੀ ਜਨਾਬ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਾਨੀ ਬਦਾਯੁਈ ਕਾ ਮੁਕੰਮਲ ਕਲਾਮ * ਤਰੱਕੀ ਉਰਦੂ (੧੯੩੯) * ਕੂਲੀਅਤ-ਏ-ਫਾਨੀ (੧੯੯੨) == ਹਵਾਲੇ == <references /> * [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022]] n7rbedor7g1alvv12e0wqtpdyuhzv1g 0 143697 609653 2022-07-30T08:38:20Z Manjit Singh 12163 "[[:en:Special:Redirect/revision/1060712960|Parvatibai]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|honorific_prefix='''''[[Maratha titles#Titles used by the Maratha Royals|ਪੇਸ਼ਵਿਨ]]'''''|name=ਪਾਰਵਤੀ|honorific_suffix='''[[Bai (suffix)|Bai]]'''|image=|birth_date={{birth date|df=yes|1734|04|06}}|birth_place=[[ਫਲਤਨ]]|death_date={{death date and age|df=yes|1763|09|23|1734|04|06}}|death_place=[[Satara (city)|Satara]]|spouse=[[Sadashivrao Bhau]]|other_names=|known_for=|occupation=Wife and administrator|nationality=}} {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ|name=ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ}} {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above fn" style="background-color: #cbe; font-size: 125%" |ਪਾਰਵਤੀ |- ! class="infobox-label" scope="row" |[[Dynasty|ਘਰ]] | class="infobox-data" |ਕੋਲਹਟਕਰ (ਜਨਮ ਰਾਹੀਂ)<br /><br /><br /><br />[[Bhat|ਭੱਟ]] (ਵਿਆਹ ਦੇ ਨਾਲ) |} '''ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ''' (6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1734 – 23 ਸਤੰਬਰ 1763) ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੈੱਨ ਦੇ ਕੋਲਹਾਟਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਉਮਾਬਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪੇਸ਼ਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਹੂਜੀ ਦੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਰਾਧਿਕਾਬਾਈ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸਰਾਓ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। == ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ == ਜਦੋਂ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਰਾਠੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗਈ। ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਰਾਠਾ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਥੁਰਾ ਅਤੇ ਵਰਿੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ 14 ਜਨਵਰੀ 1761 ਨੂੰ ਲੜੀ ਗਈ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੇ ਕੁਝ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਬਾ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੈ ਗਿਆ। == ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ == ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੀ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਵਿਧਵਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ == ਮੌਤ == ਉਸਨੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਵੇਖੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮਾਧਵ ਰਾਓ (ਪਹਿਲਾ) ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਮੂਨੀਆ ਕਾਰਨ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਰਾਠੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ, ਪੈੱਨ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। == ਹਵਾਲੇ == cvanxbl3lc9k0pg4443qnx25xh7zjzp 609654 609653 2022-07-30T08:38:36Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person|honorific_prefix='''''[[Maratha titles#Titles used by the Maratha Royals|ਪੇਸ਼ਵਿਨ]]'''''|name=ਪਾਰਵਤੀ|honorific_suffix='''[[Bai (suffix)|Bai]]'''|image=|birth_date={{birth date|df=yes|1734|04|06}}|birth_place=[[ਫਲਤਨ]]|death_date={{death date and age|df=yes|1763|09|23|1734|04|06}}|death_place=[[Satara (city)|Satara]]|spouse=[[Sadashivrao Bhau]]|other_names=|known_for=|occupation=Wife and administrator|nationality=}} {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ|name=ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ}} {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above fn" style="background-color: #cbe; font-size: 125%" |ਪਾਰਵਤੀ |- ! class="infobox-label" scope="row" |[[Dynasty|ਘਰ]] | class="infobox-data" |ਕੋਲਹਟਕਰ (ਜਨਮ ਰਾਹੀਂ)<br /><br /><br /><br />[[Bhat|ਭੱਟ]] (ਵਿਆਹ ਦੇ ਨਾਲ) |} '''ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ''' (6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1734 – 23 ਸਤੰਬਰ 1763) ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੈੱਨ ਦੇ ਕੋਲਹਾਟਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਉਮਾਬਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪੇਸ਼ਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਹੂਜੀ ਦੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਰਾਧਿਕਾਬਾਈ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸਰਾਓ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। == ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ == ਜਦੋਂ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਰਾਠੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗਈ। ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਰਾਠਾ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਥੁਰਾ ਅਤੇ ਵਰਿੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ 14 ਜਨਵਰੀ 1761 ਨੂੰ ਲੜੀ ਗਈ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੇ ਕੁਝ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਬਾ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੈ ਗਿਆ। == ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ == ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਦੀ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਵਿਧਵਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ == ਮੌਤ == ਉਸਨੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਵੇਖੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮਾਧਵ ਰਾਓ (ਪਹਿਲਾ) ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਮੂਨੀਆ ਕਾਰਨ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਰਾਠੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ, ਪੈੱਨ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] 2nbg1ik0vuefx8kcpcrzp8fzr6o3kmd 0 143698 609656 2022-07-30T09:10:42Z Manjit Singh 12163 "[[:en:Special:Redirect/revision/1015020812|Ratan Pandoravi]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ<br /><small>{{Nastaliq|رتن پنڈوروی}}</small>|image=|alt=|caption=|birth_name=ਰਲਾ ਰਾਮ|birth_date=7 ਜੁਲਾਈ 1907|birth_place=[[ਪੰਡੋਰੀ, ਜਲੰਧਰ|ਪੰਡੋਰੀ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date={{death-date and age|4 ਨਵੰਬਰ 1990}}|death_place=[[ਪਠਾਨਕੋਟ]], [[ਪੰਜਾਬ]]|nationality=[[ਭਾਰਤੀ]]|other_names=|known_for=[[ਨਜ਼ਮ]], [[ਗ਼ਜ਼ਲ]] , [[ਆਲੋਚਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]], [[ਅਨੁਵਾਦਕ]]|occupation=ਦਰਵਿਸ਼ (ਸੂਫ਼ੀ ਚਾਹਵਾਨ)}} [[Category:Articles with hCards]] '''ਰਤਨ ਪੰਦੋਡਵੀ''' (ਉਰਦੂ: رتن پننڈووی) ਕਲਮ ਦੇ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਰਾਲਾ ਰਾਮ (ਉਰਦੂ: رالا) رام) 7 ਜੁਲਾਈ 1907 – 4 ਨਵੰਬਰ 1990, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyaha e nigaah|last=Zia Fatehabadi|publisher=Bazm e Seemab|page=81|quote=“Mujhe yeh bhii ma’aloom thaa ki woh darvishaanaa aur faqiiraanaa zindagii basar kar rahe hain ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref> == ਜੀਵਨ == === ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ === ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਾਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਜੁਲਾਈ 1907 ਨੂੰ [[ਪੰਡੋਰੀ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁਨਸ਼ੀ ਫਾਜ਼ਿਲ منشی فاضل ਅਤੇ ਅਦੀਬ ਫਜ਼ੀਲ ادیب فاضل ਡਿਪਲੋਮਾ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮੀਰ ਮੀਨੇਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੇਲੇ ਦਿਲ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਪੁਰੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਜੋਸ਼ ਮਲਸੀਆਨੀ|ਜੋਸ਼ ਮਲਸਿਆਨੀ]] ਉਸ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਬਣ ਗਿਆ। == ਕੈਰੀਅਰ == ਉਸ ਨੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਉੱਦਾਤ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੂਪ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਮ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪਿਆਰ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyah e nigaah|last=Zia Fatehabadi|page=85|quote=“Ratan aise keii muqaamaat se guzar chukaa hai, kahiin use apni surat mein mehboob kii surat dikhaaii detii hai to kahiin woh mehboob ko apne ta’aqub mein paataa hai, kahiin khaak ke zarre us kii aankhon ke taare ban jaate hain to kahiin jahaan ishq ko woh husn kaa aalam samahjane lagtaa hai, kahiin uske dil mein mehboob kii khwaahish ke siwaa aur koii khwaahish nahiin rahatii to kahiin woh donon jahaan ke aish thukraataa huaa nazar aataa hai,kahiin uskii zabaan khaamosh magar nazar sarshaar rahatii hai to kahiin raat din woh ek mahshar e khaamosh apne pesh e nazar paataa hai, kabhi woh itnaa kho jaataa hai ki khud use apnaa nishaan kahiin nahiin miltaa … ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Poetry of Ratan Pandoravi|publisher=Paigaam}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ''ਫਾਰਸ - ਏ - ਨਾਜ਼ਰ:'' ਪੰਡਿਤ ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ ਕੀ ਦਿਲਕਾਸ ਨਜ਼ਮਿਆਤ। <ref>{{Cite web|url=http://www.bookmaps.de/lib/ruc/f/a/far_25.html|title=Books Catalog:far-vol.25|publisher=bookmaps.de|access-date=9 April 2018}}</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == * ਬਹਿਸ਼ਤ ਏ ਨਜ਼ਰ * ''ਅੰਦਾਜ਼ ਏ ਨਜ਼ਰ'' * ਰੂਬੀਅਤ ਏ ਰਤਨ<ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Rubaiyyat e Ratan}}</ref> * ''ਤਹਕੀਕੀ ਮਬਾਹਿਸ''(1988) * ''ਹਿੰਦੀ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ''(1982) * ''ਸਰਮਾਇਅਹ ਬਲਾਘਾਟ'' (1983) * ਅਨੁਵਾਦ [[ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ|ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ]] (1987) <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books/?isbn=8126018038|title=Encyclopaedia of Indian Literature|page=987}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1998]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1907]] l52plasptuafw5wevq7kmn8elrfxiz5 609658 609656 2022-07-30T09:14:13Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ<br /><small>{{Nastaliq|رتن پنڈوروی}}</small>|image=|alt=|caption=|birth_name=ਰਲਾ ਰਾਮ|birth_date=7 ਜੁਲਾਈ 1907|birth_place=[[ਪੰਡੋਰੀ, ਜਲੰਧਰ|ਪੰਡੋਰੀ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date={{death-date and age|4 ਨਵੰਬਰ 1990}}|death_place=[[ਪਠਾਨਕੋਟ]], [[ਪੰਜਾਬ]]|nationality=[[ਭਾਰਤੀ]]|other_names=|known_for=[[ਨਜ਼ਮ]], [[ਗ਼ਜ਼ਲ]] , [[ਆਲੋਚਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]], [[ਅਨੁਵਾਦਕ]]|occupation=ਦਰਵਿਸ਼ (ਸੂਫ਼ੀ ਚਾਹਵਾਨ)}} [[Category:Articles with hCards]] '''ਰਤਨ ਪੰਦੋਡਵੀ''' (ਉਰਦੂ: رتن پننڈووی) ਕਲਮ ਦੇ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਰਾਲਾ ਰਾਮ (ਉਰਦੂ: رالا) رام) 7 ਜੁਲਾਈ 1907 – 4 ਨਵੰਬਰ 1990, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyaha e nigaah|last=Zia Fatehabadi|publisher=Bazm e Seemab|page=81|quote=“Mujhe yeh bhii ma’aloom thaa ki woh darvishaanaa aur faqiiraanaa zindagii basar kar rahe hain ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref> == ਜੀਵਨ == === ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ === ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਾਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਜੁਲਾਈ 1907 ਨੂੰ [[ਪੰਡੋਰੀ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁਨਸ਼ੀ ਫਾਜ਼ਿਲ منشی فاضل ਅਤੇ ਅਦੀਬ ਫਜ਼ੀਲ ادیب فاضل ਡਿਪਲੋਮਾ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮੀਰ ਮੀਨੇਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੇਲੇ ਦਿਲ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਪੁਰੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਜੋਸ਼ ਮਲਸੀਆਨੀ|ਜੋਸ਼ ਮਲਸਿਆਨੀ]] ਉਸ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਬਣ ਗਿਆ। == ਕੈਰੀਅਰ == ਉਸ ਨੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਉੱਦਾਤ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੂਪ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਮ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪਿਆਰ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyah e nigaah|last=Zia Fatehabadi|page=85|quote=“Ratan aise keii muqaamaat se guzar chukaa hai, kahiin use apni surat mein mehboob kii surat dikhaaii detii hai to kahiin woh mehboob ko apne ta’aqub mein paataa hai, kahiin khaak ke zarre us kii aankhon ke taare ban jaate hain to kahiin jahaan ishq ko woh husn kaa aalam samahjane lagtaa hai, kahiin uske dil mein mehboob kii khwaahish ke siwaa aur koii khwaahish nahiin rahatii to kahiin woh donon jahaan ke aish thukraataa huaa nazar aataa hai,kahiin uskii zabaan khaamosh magar nazar sarshaar rahatii hai to kahiin raat din woh ek mahshar e khaamosh apne pesh e nazar paataa hai, kabhi woh itnaa kho jaataa hai ki khud use apnaa nishaan kahiin nahiin miltaa … ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Poetry of Ratan Pandoravi|publisher=Paigaam}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ''ਫਾਰਸ - ਏ - ਨਾਜ਼ਰ:'' ਪੰਡਿਤ ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ ਕੀ ਦਿਲਕਾਸ ਨਜ਼ਮਿਆਤ। <ref>{{Cite web|url=http://www.bookmaps.de/lib/ruc/f/a/far_25.html|title=Books Catalog:far-vol.25|publisher=bookmaps.de|access-date=9 April 2018}}</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == * ਬਹਿਸ਼ਤ ਏ ਨਜ਼ਰ * ''ਅੰਦਾਜ਼ ਏ ਨਜ਼ਰ'' * ਰੂਬੀਅਤ ਏ ਰਤਨ<ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Rubaiyyat e Ratan}}</ref> * ''ਤਹਕੀਕੀ ਮਬਾਹਿਸ''(1988) * ''ਹਿੰਦੀ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ''(1982) * ''ਸਰਮਾਇਅਹ ਬਲਾਘਾਟ'' (1983) * ਅਨੁਵਾਦ [[ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ|ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ]] (1987) <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books/?isbn=8126018038|title=Encyclopaedia of Indian Literature|page=987}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1998]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1907]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] 65hhi6hygtvahldttethwryt58ch874 609659 609658 2022-07-30T09:14:32Z Manjit Singh 12163 added [[Category:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ<br /><small>{{Nastaliq|رتن پنڈوروی}}</small>|image=|alt=|caption=|birth_name=ਰਲਾ ਰਾਮ|birth_date=7 ਜੁਲਾਈ 1907|birth_place=[[ਪੰਡੋਰੀ, ਜਲੰਧਰ|ਪੰਡੋਰੀ]], [[ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]|death_date={{death-date and age|4 ਨਵੰਬਰ 1990}}|death_place=[[ਪਠਾਨਕੋਟ]], [[ਪੰਜਾਬ]]|nationality=[[ਭਾਰਤੀ]]|other_names=|known_for=[[ਨਜ਼ਮ]], [[ਗ਼ਜ਼ਲ]] , [[ਆਲੋਚਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]], [[ਅਨੁਵਾਦਕ]]|occupation=ਦਰਵਿਸ਼ (ਸੂਫ਼ੀ ਚਾਹਵਾਨ)}} [[Category:Articles with hCards]] '''ਰਤਨ ਪੰਦੋਡਵੀ''' (ਉਰਦੂ: رتن پننڈووی) ਕਲਮ ਦੇ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਰਾਲਾ ਰਾਮ (ਉਰਦੂ: رالا) رام) 7 ਜੁਲਾਈ 1907 – 4 ਨਵੰਬਰ 1990, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyaha e nigaah|last=Zia Fatehabadi|publisher=Bazm e Seemab|page=81|quote=“Mujhe yeh bhii ma’aloom thaa ki woh darvishaanaa aur faqiiraanaa zindagii basar kar rahe hain ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref> == ਜੀਵਨ == === ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ === ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਾਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਜੁਲਾਈ 1907 ਨੂੰ [[ਪੰਡੋਰੀ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ|ਕਪੂਰਥਲਾ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁਨਸ਼ੀ ਫਾਜ਼ਿਲ منشی فاضل ਅਤੇ ਅਦੀਬ ਫਜ਼ੀਲ ادیب فاضل ਡਿਪਲੋਮਾ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮੀਰ ਮੀਨੇਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੇਲੇ ਦਿਲ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਪੁਰੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਜੋਸ਼ ਮਲਸੀਆਨੀ|ਜੋਸ਼ ਮਲਸਿਆਨੀ]] ਉਸ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਬਣ ਗਿਆ। == ਕੈਰੀਅਰ == ਉਸ ਨੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਉੱਦਾਤ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੂਪ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਮ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪਿਆਰ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।<ref>{{Cite book|url=https://openlibrary.org/works/OL15663436W/Zaviyah_e_nigaah|title=Zaviyah e nigaah|last=Zia Fatehabadi|page=85|quote=“Ratan aise keii muqaamaat se guzar chukaa hai, kahiin use apni surat mein mehboob kii surat dikhaaii detii hai to kahiin woh mehboob ko apne ta’aqub mein paataa hai, kahiin khaak ke zarre us kii aankhon ke taare ban jaate hain to kahiin jahaan ishq ko woh husn kaa aalam samahjane lagtaa hai, kahiin uske dil mein mehboob kii khwaahish ke siwaa aur koii khwaahish nahiin rahatii to kahiin woh donon jahaan ke aish thukraataa huaa nazar aataa hai,kahiin uskii zabaan khaamosh magar nazar sarshaar rahatii hai to kahiin raat din woh ek mahshar e khaamosh apne pesh e nazar paataa hai, kabhi woh itnaa kho jaataa hai ki khud use apnaa nishaan kahiin nahiin miltaa … ” From chapter - ''Ratan kii shayarii mein tazkirah e husn o ishq''}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Poetry of Ratan Pandoravi|publisher=Paigaam}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ''ਫਾਰਸ - ਏ - ਨਾਜ਼ਰ:'' ਪੰਡਿਤ ਰਤਨ ਪੰਡੋਰਵੀ ਕੀ ਦਿਲਕਾਸ ਨਜ਼ਮਿਆਤ। <ref>{{Cite web|url=http://www.bookmaps.de/lib/ruc/f/a/far_25.html|title=Books Catalog:far-vol.25|publisher=bookmaps.de|access-date=9 April 2018}}</ref> == ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ == * ਬਹਿਸ਼ਤ ਏ ਨਜ਼ਰ * ''ਅੰਦਾਜ਼ ਏ ਨਜ਼ਰ'' * ਰੂਬੀਅਤ ਏ ਰਤਨ<ref>{{Cite web|url=http://paigaam.tripod.com/htmlold/R1000.HTM|title=Rubaiyyat e Ratan}}</ref> * ''ਤਹਕੀਕੀ ਮਬਾਹਿਸ''(1988) * ''ਹਿੰਦੀ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ''(1982) * ''ਸਰਮਾਇਅਹ ਬਲਾਘਾਟ'' (1983) * ਅਨੁਵਾਦ [[ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ|ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ]] (1987) <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books/?isbn=8126018038|title=Encyclopaedia of Indian Literature|page=987}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1998]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1907]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022]] 0kw29u8197djmt83w4j4obamxwtdg81