ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ pawiki https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਤਸਵੀਰ ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਰਮਾ ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮਦਦ ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਾਟਕ ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ TimedText TimedText talk ਮੌਡਿਊਲ ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ Topic 0 2300 611938 605527 2022-08-25T04:46:12Z Premsingh777 42971 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | settlement_type = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ | nickname ="ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ" | image_seal = Seal of Punjab.svg | seal_caption = ਮੋਹਰ | image_map = Punjab map.png | map_caption =ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਥਾਨ | subdivision_type = [[ਦੇਸ਼]] | subdivision_name = [[ਭਾਰਤ]] | established_title = ਸਥਾਪਿਤ | established_date = 1 ਨਵੰਬਰ 1966 | parts_type = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | p1 = 23 | seat_type = ਰਾਜਧਾਨੀ | seat = [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] | seat1_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | seat1 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] | seat2_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖਰਤਾ | seat2 = ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ | leader_title = ਗਵਰਨਰ | leader_name = ਬਨਵਾਰੀਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ | leader_title1 = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] | leader_name1 = ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ | leader_title2 = ਰਾਜ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name2 = 7 | leader_title3 = ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | leader_name3 = 117 ਮੈਂਬਰ | leader_title4 = ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name4 = 13 | leader_title5 =ਉੱਚ-ਅਦਾਲਤ | leader_name5 = [[ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]] | area_total_km2 =50,362 | area_rank =19th | population_total = 2,77,04,236 | population_as_of = 2011 | population_density_km2 =550 | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | iso_code = |official_name=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ|Motto=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>("ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|GDP=US$ 70ਅਰਬ|GDP Per Capita=US$ 2,090|ਮਾਟੋ=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>(ਪੰਜਾਬੀ: "ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|native_name=State of Punjab|image_flag=}} '''ਪੰਜਾਬ''' ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ‍ਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ<ref name="Borders">{{cite web|title=Border Area Development Programmes in Punjab|url=http://pbplanning.gov.in/pdf/Annexure-VI.pdf|publisher=Department of Planning Punjab|access-date=22 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910030353/http://pbplanning.gov.in/pdf/annexure-vi.pdf|archive-date=10 September 2016}}</ref> ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (19,445 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 1.53% ਹੈ।<ref name="censusofficial">{{cite web|title=Official site of the Ministry of Statistics and Programme Implementation, India|url=http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|access-date=20 July 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203163229/http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|archive-date=3 December 2013}}</ref> ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ 20ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਜਲੰਧਰ]], [[ਬਠਿੰਡਾ]], [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]], [[ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪਟਿਆਲਾ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਹੈ। [[ਤਸਵੀਰ:Punjab Montage India.PNG|thumb]] 1947 ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਵੰਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ '''ਪੰਜਾਬ''' ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਸਿੱਖ]] ਬਹੁਮਤ (57.69%) ਵਿੱਚ ਹਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ''ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ'' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ''ਅਵੈਸਟਾ'' ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ '''ਹਪਤਾ ਹੇਂਦੂ''' ਜਾਂ '''ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ''' (ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ " [[ਪਰੱਸ਼ੀਆ]]" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ, ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਮੰਡੀ '''[[ਖੰਨਾ]]''' ਵਿਖੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਜ਼ਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, [[ਖੇਡ]] ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸੰਬੰਧੀ ਮਾਲ, ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਸੰਦਾਂ, ਸਟਾਰਚ, ਸਾਈਕਲਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਿੱਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦੇ ਰਿੜ੍ਹਵੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸਪਾਤ ਨਗਰੀ [[ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ]] ਵਿਖੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸ਼ਬਦ ਉਤਪਤੀ == ਪੰਜਾਬ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਪੰਜ' ਅਤੇ 'ਆਬ' ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ''ਪੰਜ ਪਾਣੀ'' ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ''ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'' ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆ: [[ਸਤਲੁਜ]], [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ|ਚਨਾਬ]] ਅਤੇ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜਿਹਲਮ]] ਹਨ। == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਚਨਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ<ref>{{cite book|author=Bombay (INDIA) : State) |title=Gazetteer of the Bombay Presidency ... |url=http://books.google.com/books?id=0bkMAAAAIAAJ |accessdate=18 January 2012 |year=1896 |publisher=Printed at the Government Central Press}}</ref><ref>Gazetteer of the Bombay Presidency ..., Volume 1, Part 1-page-11</ref>। [[ਹੜੱਪਾ]] (ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ) ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿੰਧੂ-ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਪੰਜਾਬ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਵੇਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਵਿੱਚ ਆੳਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ [[ਗੰਧਾਰ]], ਮਹਾਂਜਨਪਦ, ਨੰਦ, [[ਮੌਰੀਆ]], [[ਸ਼ੁੰਗ]], [[ਕੁਸ਼ਾਨ]], [[ਗੁਪਤ]] ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਪਲਾਸ, ਗੁੱਜਰ-ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਸਮੇਤ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਅਨਵੇਸ਼ਣ ਦੇ ਦੂਰ ਪੂਰਵੀ ਸੀਮਾ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿੱਖਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ) ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਟਿਕਾਣੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੱਲਿਆਂ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਸਿਥੀਅਨਾਂ, ਤੁਰਕਾਂ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਝੱਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ/ਪਾਰਸੀ, ਮੱਧ-ਏਸ਼ੀਆਈ, ਇਸਲਾਮੀ, ਅਫ਼ਗਾਨ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਤਕਸ਼ਿਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ [[ਭਰਤ]] (ਭਗਵਾਨ [[ਰਾਮ]] ਦੇ ਭਰਾ) ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਕਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਮਹਾਨ ਵੇਦੀ ਵਿਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਚਾਣਕ ਮੁਨੀ]] ਸੀ। ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵੇਲੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ੳਹ ਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਲ਼ ਗਏ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਬਦਲੇ ਅਜ਼ਾਦ ਇਲਾਕੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਸਤੂਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਮੱਧ 19ਵੀ ਸਦੀ 'ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਫ਼ਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। === ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ === ਪ੍ਰਾਚੀਨ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ: ਪੂਰਬ (ਚੜ੍ਹਦੇ) ਵੱਲ ਜਮਨਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ (ਲਹਿੰਦੇ) ਵੱਲ [[ਸਿੰਧ]] ਦਰਿਆ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ। # ਜਿਹਲਮ # ਰਾਵੀ # ਬਿਆਸ # ਸਤਲੁਜ # ਘੱਗਰ ====ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ==== ਸੱਤਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੇਰ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੂਬਾ ਪੰਜ-ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਕੇ ਪੰਜ-ਨਦ ਅਖਵਾਇਆ, ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਪੰਜ-ਆਬ’ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਨ [[1947]] ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢਾਈ-ਢਾਈ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਲਧਾਰਾ ਹਿੱਸੇ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]], [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੇ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ [[ਬਹਾਵਲਪੁਰ]] ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਆ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ [[ਰਾਵੀ]] ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ====ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ==== ਬਟਵਾਰੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #[[ਅੰਬਾਲਾ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੁੜਗਾਉਂ, ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਹਿਸਾਰ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਲਾਹੌਰ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਅਟਕ, ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #ਮੁਲਤਾਨ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਜਲੰਧਰ]] ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਮੁਲਤਾਨ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੁਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] [[ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ]] , [[ਹਿਮਾਚਲ]] , [[ਹਰਿਆਣਾ]] , [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] , [[ਦਿੱਲੀ]] ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਸੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵੱਖ ਸੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਵੱਖ ਸੀ ਬੋਲੀ ਵੱਖ ਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵੱਖ ਸੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵੱਖ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1947 ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 2 ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਹਦੇ ਚੋ ਰਾਜਸਥਾਨ , ਜੰਮੂ , ਕਸ਼ਮੀਰ , ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਆਖਿਰ ਸੰਨ 1966 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕਡ਼ੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹੋਰ ਸਟੇਟਾਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਡ਼ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਨਾਂ ਬਣ ਸਕੇ । 1947 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਲਾਮ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਲੋਕ ਘਰੋ ਬੇ-ਘਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਮੀਨਾਂ-ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਗਈਆਂ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸੰਨ 1849 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਗਵਰਨਰ ਹਾਰਡਿਗ ਤੇ ਲਾਰਡ ਲਾਰੇਸ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਕਲਕੱਤਾ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀ, ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਜੰਗਨਾਮੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ - ਜੰਗ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਦੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਫੋਜਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਨੇ - ਮਤਲਬ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ - ਦੇਸ਼ ਹਨ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ 1900 ਸੰਨ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਜੰਗਨਾਂਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਚੀਨ ਦੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਧੀ ਨਹੀ ਆ ਸਾਡੀਆਂ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ ਤੇ ਹਜੇ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ====ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ==== ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ‘ਚੋਂ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਂ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਰਗੇ ਖਿੱਤੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਹ ਖਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਸੂਫ਼ੀ-ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਆਦਿ ਕਵੀ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਕੰਧਾਰ]], [[ਮੱਕਾ|ਮੱਕੇ]] ਅਤੇ [[ਬਗ਼ਦਾਦ]] ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਚੋਖਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ [[ਸਰਾਇਕੀ]] ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ-ਮਿਚੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਦੋ ਸਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪੀਡੀ ਗਲਵੱਕੜੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਸਮਾਦੀ ਰੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਰਾਇਕੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ‘ਸਰਾਇਕਸਤਾਨ’ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੱਕ ਉਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ [[ਸ਼ੁੱਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ]] ਦੇ ਮੋਹਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੋਤਰੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ [[ਲਾਹੌਰ]] ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਫ਼ਸੋਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਤਕ ਰਾਜ ਜਮਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਵ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਾਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ, ਸਿੰਧ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਭਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਸਨ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਪਾਲ ਧਰਮਵੀਰ ਸਨ। ਇਸ ਵਿਚ 17 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੇ 83 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਕਰੋੜ, 11 ਲੱਖ, 47 ਹਜ਼ਾਰ 54 ਸੀ ਅਤੇ ਰਕਬਾ 50,225 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ 56% ਸੀ। 1967 ਦੀਆਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ, 104 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 62 ਤੇ 1969 ਵਿਚ 81 ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ। ===ਮਨੋਰੰਜਨ=== ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਹੀ ਉਧਰ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਨਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਸਿਊਣ ਦੇ ਦੇਣੇ। ਹਰੇਕ ਲਈ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਕਈ-ਕਈ ਪਿੰਡ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਨੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਨੇ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੰਗਾਂ ਲੈਣੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ। [[ਤੁਰਲੇ ਵਾਲੀ ਪੱਗ]] ਤੇ ਫੱਬਵੇਂ ਕੁੜਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਵੇਖਣਾ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੀ [[ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ]] ਲੈ ਕੇ ਹੇੜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜਾਂ ‘ਚ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਆਉਣਾ। ਉਹ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ। ਉਹ ਹਾਜ਼ਮੇ 'ਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੁੱਸਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ‘ਚ ਗੇੜਾ ਲਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸੇਰ ਦੋ ਸੇਰ ਦੁੱਧ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ ਪੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਲੋ-ਕਿਲੋ ਬੇਸਣ ਖਾ ਜਾਂਦੇ। ਦੁੱਧ ‘ਚ ਘਿਉ ਪਾ ਕੇ ਪੀਂਦੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੋਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। == ਭੂਗੋਲ == [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਕਬਾ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਃ ਮੀਃ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (latitudes) 29.30° ਤੋਂ 32.32° ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਰੇਖਾਂਸ਼ (longitudes) 73.55° ਤੋਂ 76.50° ਪੂਰਬ ਵਿਚਕਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ">[http://www.sabhyachar.com/geoinfo.php ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ] sabhyachar.com</ref> ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ===ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰ=== ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੀ, ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ [[ਭੂਚਾਲ]] ਜੋਨਾਂ ਹੇਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਜੋਨ ਧੀਮੇ, ਤੀਜੀ ਮੱਠੇ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ੋਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ===ਜਲਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਥਾਵਾਂ=== ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰ-ਭੂਮੀਆਂ, ਪੰਛੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਹਨ: #[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹਰੀਕੇ ਵਿਖੇ [[ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ]] ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥ #[[ਕਾਂਝਲੀ ਜਲਗਾਹ|ਕਾਂਝਲੀ]] ਤਰ-ਭੂਮੀ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਕਪੂਰਥਲਾ ਸਤਲੁਜ ਵਾਟਰ ਬਾਡੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ- [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਰੋਪੜ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਰੂਪਨਗਰ]] #ਛੱਤਬੀੜ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐਸ ਏ ਐਸ ਨਗਰ ,[[ਮੋਹਾਲੀ ]] #ਬਾਨਸਰ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਸੰਗਰੂਰ]] #ਆਮ ਖ਼ਾਸ ਬਾਗ਼ (ਸਰਹੰਦ)- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] #ਰਾਮ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] #ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਪਟਿਆਲਾ]] #ਬੀੜ ਤਲਾਬ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਠਿੰਡਾ]] <ref>{{cite web|url=http://www.india-travel-information.com/india-information/Indian-States/Punjab/333-Flora-And-Fauna.html|title=Indian States : Punjab :: Flora And Fauna|publisher=India Travel Information|date=|accessdate=2010-07-18}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ , ਚੋਂਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ [[ਛੱਪੜ|ਛੱਪੜਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਆਮਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਥਾਨਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਮਗਰਮੱਛ]] ਵੀ ਆਮ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [[ਰੇਸ਼ਮ]] ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਚ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਧੂਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ [[ਮੋਮ]] ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਊਠ]] ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਚਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="sadapunjab.com">{{cite web|url=http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|title=Climate And Resources In Punjab|publisher=Sadapunjab.com|accessdate=2010-07-18|archive-date=2010-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20100223192003/http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|dead-url=yes}}</ref> ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਘੋੜੇ ਵੀ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸੱਪ ਕੋਬਰਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਸਤਨਧਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਊਦਬਿਲਾਵ]], [[ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ]], ਚਮਗਾਦੜ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੇ, ਕਾਟੋਆਂ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਨਿਉਲੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਸਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਉਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਵਾਸਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ 14 ਲੱਖ ਟਿਊੁਬਵੈੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੇਰੋਕ ਖਿਚਾਈ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%96%E0%A9%87%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%B2%E0%A8%88-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%A0%E0%A9%8B/|title=ਖੇਤੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਲਈ ਬਣੇ ਠੋਸ ਨੀਤੀ|date=2018-07-30|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-01|language=en-US}}</ref> [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪੰਛੀ [[ਬਾਜ਼|ਬਾਜ]] <ref>{{cite web|url=http://www.punjabtourism.in/geninfo.html|title=Panjab Tourism, General Information|accessdate=2010-11-09}}</ref>, ਰਾਜਸੀ ਪਸ਼ੂ [[ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਰੁੱਖ [[ਟਾਹਲੀ]] ਹੈ। ==ਪੌਣਪਾਣੀ== [[File:Punjab Monsoon.jpg|thumb|left|ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]] [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਲੱਛਣ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਢ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਲਾਨਾ ਤਾਪਮਾਨ -੪ ਤੋਂ ੪੭ ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਵਸੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪੈਂਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===ਮੌਸਮ=== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: #ਗਰਮੀਆਂ (ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ), ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ੪੫ ਡਿਗਰੀ ਸੈ. ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। #ਮਾਨਸੂਨ (ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ), ਜਦੋਂ ਔਸਤਨ ਸਲਾਨਾ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਰਧ-ਪਹਾੜੀ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ੯੬ ਸੈ.ਮੀ. ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ੪੬ ਸੈ.ਮੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ। #ਸਰਦੀਆਂ(ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ), ਜਦੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ੦ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ" /> ===ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ=== ਇੱਥੇ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ==ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ== [[File:Blackbuck male female.jpg|thumb|left|ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਕਾਲੇ ਹਿਰਨ]] ==ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਖੇਤਰ ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ-ਦੇਸ਼ੀ ਜੋਨਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ਼ੁੱਲਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ੩੫੫, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਝਾੜਾਂ ਜਾਂ ਲਘੂ-ਝਾੜਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਲਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ 19 ਅਤੇ ਵੱਟ-ਮਰੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ 21 ਕਿਸਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਬੀਜਾਣੂ-ਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 31, ਨਾੜੀ-ਮੁਕਤ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 27 ਅਤੇ ਨੰਗੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀ 1 ਕਿਸਮ (ਪਾਈਨਸ ਰੌਕਸਬਰਗੀ) ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨਤਾ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 396, ਕੀਟ-ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੀਆਂ 214, ਮੱਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 55, ਭੁਜੰਗਾਂ ਦੀਆਂ 20 ਅਤੇ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ 19 ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>Jerath, Neelima, Puja & Jatinder Chadha (Editors), 2006. Biodiversity in the Shivalik Ecosystem of Punjab. [[Punjab State Council for Science and Technology]], Bishen Singh Mahendra Pal Singh, Dehradun.</ref> ==ਕੁਦਰਤੀ ਜੰਗਲ == ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਆਈਆਰਐਸ ਰਿਸੋਰਸਸੈਟ -2 ਐਲਆਈਐਸਐਸ III ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਕਵਰ 1,848.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 3.67% ਹੈ। ਆਈਐਸਐਫਆਰ 2017 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਛਲੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 11.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੰਗਲ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ [[ਰੂਪਨਗਰ]] ਦਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਅਤੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਆਦਿ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਫ਼ਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰਾ, ਅਨਾਰ, ਸੇਬ, ਆੜੂ, ਅੰਜੀਰ, ਸ਼ਹਿਤੂਤ, ਬਿਲ, ਖ਼ੁਰਮਾਨੀ, ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਬੇਰ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। <ref>{{Cite web|url=http://fsi.nic.in/isfr19/vol2/isfr-2019-vol-ii-punjab.pdf|title=ਫੋਰੈਸਟ ਸਰਵੇਖਣ|last=|first=|date=|website=Forest Survey of India|publisher=|access-date=2020-02-24}}</ref> == ਜਨਸੰਖਿਆ == ===ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ=== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਸਾਦਗੀ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਮੇਲੇ, ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਸਨ। ਲੋਕ ਰੱਜ ਕੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਹਰ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਦੀ ਘੜੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੁਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਘਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਪਪਕਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਏਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਇਹ ਰੱਜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਚਰਖੇ ਕੱਤਦੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਮੱਖਣ ਰਿੜਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਘਰ ‘ਚ ਮੱਝਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਤੇ ਦੁੱਧ ਚੋਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ‘ਚ ਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਛੋਲੇ ਤੇ ਦਾਣੇ ਦਿੰਦਾ। ਸਫਾਈ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ===ਅਬਾਦੀ ਅੰਕੜੇ=== 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ 2,77,43,338 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ 2.29% ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,46,39,465 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,31,03,873 ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011census/censusinfodashboard/stock/profiles/en/IND003_Punjab.pdf|title=Punjab Profile|last=|first=|date=|website=Census info India|publisher=|access-date=2020-03-05}}</ref> ਹਾਲੀਆ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਬਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓੜੀਸਾ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ 15-20% ਅਬਾਦੀ ਹੁਣ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 75.84% ਹੈ: ਪੁਰਸ਼ ਸਾਖਰਤਾ 80.44% ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਸਾਖਰਤਾ 70.73% ਹੈ। ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ 550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ ਹੈ। ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਹੈ। ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :- {|class="sortable wikitable" style="text-align:center;font-size: 9pt" |- !rowspan="1"|ਰੈਕ !width="150" rowspan="1"| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ !rowspan="1"|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਆਬਾਦੀ 2011 !rowspan="1"|ਮਰਦ !rowspan="1"|ਔਰਤਾਂ !width="90" rowspan="1"|ਅਬਾਦੀ<br/> 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ !width="90" rowspan="1"|ਸ਼ਾਖਰਤਾ ਦਰ !ਹਵਾਲਾ |- |align="right"|1 |align=left|[[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] |3,498,739 |align="right"|1,867,816 |align="right"|1,630,923 |384,114 |82.20 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/594-ludhiana.html|title=Ludhiana District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|2 |align=left|[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] |2,490,656 |align="right"|1,318,408 |align="right"|1,172,248 |281,795 |76.27 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/602-amritsar.html|title=Amritsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|3 |align=left|[[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] |2,193,590 |align="right"|1,145,211 |align="right"|1,048,379 |226,302 |82.48 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/590-jalandhar.html|title=Jalandhar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|4 |align=left|[[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] |1,895,686 |align="right"|1,002,522 |align="right"|893,164 |212,892 |75.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/601-patiala.html|title=Patiala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|5 |align=left|[[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] |1,388,525 |align="right"|743,197 |align="right"|645,328 |151,145 |68.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/599-bathinda.html|title=Bathinda District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|6 |align=left|[[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |612,310 |align="right"|313,291 |align="right"|299,019 |62,719 |79.78 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/592-shahid-bhagat-singh-nagar.html|title=Shahid Bhagat Singh Nagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|7 |align=left|[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] |1,586,625 |align="right"|809,057 |align="right"|777,568 |168,331 |84.59 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/591-hoshiarpur.html|title=Hoshiarpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |8 | align="left" |[[ਮੋਗਾ]] | 995,746 | align="right" |525,920 | align="right" |469,826 |107,336 |70.68 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/595-moga.html|title=Moga District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |9 | align="left" |[[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] | 901,896 | align="right" |475,622 | align="right" |426,274 |104,419 |65.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/597-muktsar.html|title=Muktsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|10 |align=left|[[ਬਰਨਾਲਾ]] |595,527 |align="right"|317,522 |align="right"|278,005 |64,987 |67.82 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/607-barnala.html|title=Barnala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |11 | align="left" |[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] | 2,029,074 | align="right" |1,071,637 | align="right" |957,437 |248,103 |68.92 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/596-firozpur.html|title=Firozpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |12 | align="left" |[[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] | 815,168 | align="right" |426,311 | align="right" |388,857 |86,025 |79.07 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/589-kapurthala.html|title=Kapurthala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |13 |align="left"|[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] |2,298,323 |1,212,617 |1,085,706 |253,579 |79.95 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/588-gurdaspur.html|title=Gurdaspur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |14 |align="left"|[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] |1,655,169 |878,029 |777,140 |181,334 |67.99 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/606-sangrur.html|title=Sangrur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |15 |align="left"|[[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] |600,163 |320,795 |279,368 |63,271 |79.35 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/593-fatehgarh-sahib.html|title=Fatehgarh Sahib District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |16 |align="left"|[[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] |617,508 |326,671 |290,837 |69,311 |69.55 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/598-faridkot.html|title=Faridkot District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |17 |align="left"|[[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] |769,751 |408,732 |361,019 |84,763 |61.83 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/600-mansa.html|title=Mansa District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |18 |align="left"|[[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] |684,627 |357,485 |327,142 |72,926 |82.19 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/604-rupnagar.html|title=Rupnagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |19 |align="left"|[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] |1,119,627 |589,369 |530,258 |137,223 |67.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/603-tarn-taran.html|title=Tarn Taran District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |20 |align="left"|[[ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |994,628 |529,253 |465,375 |115,644 |83.80 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/605-mohali.html|title=Mohali (Sahibzada Ajit Singh Nagar) District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |} ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁਖੀ ਸੂਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੀ ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 66% ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 34% ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1000 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿਰਫ਼ 895 ਇਸਤਰੀਆਂ ਹਨ। == ਧਰਮ == [[File:Amritsar Golden Temple 3.JPG|thumb|left|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ [[ਸਿੱਖੀ]] ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 66% ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਤਿ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨੇੜੇ ਸ੍ਰੀ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਵੀ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ: ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ। ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੈਸਾਖੀ, ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ, ਗੁਰਪੁਰਬ, ਦਿਵਾਲੀ) ਦੇ ਮੌਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ 'ਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ]] ਮੱਤ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੱਤ ਹੈ। ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਬਾਦੀ ਦਾ 12% ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੇਂਦਰਤ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਬਾਦੀ ਦੀ 30 ਤੋਂ 50% ਤੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਅਬਾਦੀ ਕਰੀਬ 10-12% ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚੋਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (91%) ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ (42%) ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੰਢਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਅਦਬ-ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[ਇਸਲਾਮ]] (1.57%), [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਇਸਾਈਅਤ]] (1.2%), [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧ]] ਧਰਮ (0.2%) ਅਤੇ [[ਜੈਨ ਧਰਮ|ਜੈਨ]] ਧਰਮ (0.2%) ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। {| class="wikitable" |- ! ਧਰਮ ! ਜਨ ਸੰਖਿਆ ! % |- | ਸਭ <ref>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm Census of India, 2001: population of Punjab by religion]. Censusindia.gov.in. Retrieved on 2012-01-18.</ref> | ੨੪,੩੫੮,੯੯੯ | ੧੦੦% |- | [[ਸਿੱਖ]] | ੧੪,੯੫੬,੩੪੫ | ੬੬% |- | [[ਹਿੰਦੂ]] | ੮,੧੯੭,੯੪੨ | ੩੧% |- | [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] | ੩੮੨,੦੪੫ | ੧.੫੭% |- | [[ਈਸਾਈ]] | ੨੯੨,੮੦੦ | ੧.੨੦% |- | [[ਬੋਧੀ]] | ੪੧,੪੮੭ | ੦.੧੭% |- | [[ਜੈਨ]] | ੩੯,੨੭੬ | ੦.੧੬% |- | ਬਾਕੀ | ੮,੫੯੪ | ੦.੦੪% |} ==ਭਾਸ਼ਾ== ਪੰਜਾਬੀ, ਜੋ ਕਿ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ]] ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ-ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>[http://www.indiasite.com/language/punjabi.html Punjabi Language, official Language of Punjab, Regional Languages of Punjab] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924034446/http://www.indiasite.com/language/punjabi.html |date=2015-09-24 }}. Indiasite.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ <ref>[http://www.apnaorg.com/articles/articledawn/ Punjabi in North America]. Apnaorg.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ-ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਆਮ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, [[ਹਰਿਆਣਾ]],<ref>[http://www.dnaindia.com/india/report_punjabi-edges-out-tamil-in-haryana_1356124 Punjabi edges out Tamil in Haryana – India – DNA]. Dnaindia.com (2010-03-07). Retrieved on 2012-01-18.</ref> [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ <ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmhansrd/vo000307/halltext/00307h02.htm House of Commons Hansard Debates for 7 Mar 2000 (pt 2)]. Publications.parliament.uk (2000-03-07). Retrieved on 2012-01-18. []</ref> ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>{{cite news| url=http://timesofindia.indiatimes.com/Punjabi_is_Canadas_4th_most_top_language/articleshow/2782138.cms | work=The Times Of India | title=Punjabi is 4th most spoken language in Canada – Times Of India}}</ref> ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੀ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref name="languages.iloveindia.com">[http://languages.iloveindia.com/punjabi.html Punjabi Language, Gurmukhi , Punjabi Literature, History Of Punjabi Language, State Language Of Punjab]. Languages.iloveindia.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਇਸਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ [[ਮਾਝੀ]], [[ਮਲਵਈ]], [[ਦੁਆਬੀ]] ਅਤੇ [[ਪੁਆਧੀ]] ਹਨ। <ref name="languages.iloveindia.com"/> ==ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹੇ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁਲ੍ਹ 23 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ :- 1. [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] 2. [[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] 3. [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |ਸੰਗਰੂਰ]] 4. [[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] 5. [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲਾ]] 6. [[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 7. [[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 8. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 9. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] 10. [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] 11. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 12. [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] 13. [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] 14. [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] 15. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 16. [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 17. [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 18. [[ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲਾ|ਮੋਹਾਲੀ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 19. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 20. [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] 21. [[ਪਠਾਨਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਠਾਨਕੋਟ]] 22. [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] 23. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ == ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ- 1. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 2. [[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 3. [[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 4. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ==ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ== ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ- 1. ਜਲੰਧਰ 2. ਨਵਾਂਸਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 3. ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ 4. ਕਪੂਰਥਲਾ ==ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ== ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 14 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ- 1. [[ਬਠਿੰਡਾ]] 2. [[ਮਾਨਸਾ]] 3. [[ਬਰਨਾਲਾ]] 4. [[ਸੰਗਰੂਰ]] 5. [[ਪਟਿਆਲਾ]] 6. [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 7. [[ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 8. [[ਰੂਪਨਗਰ]] 9. [[ਮੋਗਾ]] 10. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] 11. [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 12. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 13. [[ਮੋਹਾਲੀ]] (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 14. [[ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] == ਆਰਥਿਕਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੇਤੀਬਾੜੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁਲ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ੯੮.੮% ਖੇਤਰ ਉਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੩-੦੪ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ ੨ ਲੱਖ ੩ ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। "ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ" (P.A.I.C) ਰਾਜ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਇੰਫੋਟੈੱਕ (Punjab Info‌ Tech) ਰਾਜ ਵਿਚ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਚ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਪਰ ਲਾਲ ਫੀਤਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਘੜਮੱਸ, ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਪੌਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਾਨ-ਮਾਲ ਲਈ ਜੋਖ਼ਿਮ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹਨ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%89%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%AA%E0%A9%88/|title=ਸਨਅਤੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪੈ ਸਕਿਆ ਪੰਜਾਬ?|last=ਨਿਰਮਲ ਸੰਧੂ|first=|date=2018-07-20|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-10|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> == ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ ਅਤੇ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 7 ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀਟਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ- '''1.ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਮਾਨਸਾ]] (ਅ) [[ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ]] (ੲ) [[ਬੁਢਲਾਡਾ]] '''2.ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 6 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br> (ੳ) [[ਬਠਿੰਡਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਅ) ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰੀ (ੲ) [[ਭੁੱਚੋ ਮੰਡੀ]] (ਸ) [[ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ]] (ਹ) [[ਮੌੜ]] (ਕ) [[ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ]] '''3.ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 4 ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ]] (ਅ) [[ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] (ੲ) [[ਮੋਗਾ]] (ਸ) [[ਧਰਮਕੋਟ]] '''4. ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] (ਅ) [[ਕੋਟਕਪੂਰਾ]] (ੲ) [[ਜੈਤੋ]] '''5. ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਅ) ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੇਂਡੂ (ੲ) [[ਜ਼ੀਰਾ, ਪੰਜਾਬ|ਜ਼ੀਰਾ]] (ਸ) [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਸਹਾਏ]] '''6. ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਮੁਕਤਸਰ]] (ਅ) [[ਲੰਬੀ]] (ੲ) [[ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ]] (ਸ) [[ਮਲੋਟ]] '''7. ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-''' <br>(ੳ) [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ]] (ਅ) [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] (ੲ) [[ਅਬੋਹਰ]] (ਸ) [[ਬੱਲੂਆਣਾ]] '''8. ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਬਰਨਾਲਾ]] (ਅ) [[ਮਹਿਲ ਕਲਾਂ]] (ੲ) [[ਭਦੌੜ]] '''9.ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਸੰਗਰੂਰ]] (ਅ)[[ਸੁਨਾਮ]] (ੲ) [[ਦਿੜ੍ਹਬਾ]] (ਸ) [[ਲਹਿਰਾ]] (ਹ) [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] (ਕ) [[ਅਮਰਗੜ੍ਹ]] (ਖ) [[ਧੂਰੀ]] '''10.ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 8 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਪਟਿਆਲਾ]] (ਅ) [[ਨਾਭਾ]] (ੲ) [[ਸਮਾਣਾ]] (ਸ) [[ਘਨੌਰ]] (ਹ) [[ਰਾਜਪੁਰਾ]] (ਕ) [[ਪਟਿਆਲਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਖ) [[ਸਨੌਰ]] (ਗ) [[ਸ਼ੁਤਰਾਣਾ]] '''11.ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਖਰੜ]] (ਅ) [[ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] (ੲ) [[ਡੇਰਾਬੱਸੀ]] (ਸ) [[ਮੋਹਾਲੀ]] '''12.ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]] (ਅ) [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] (ੲ) [[ਰੂਪਨਗਰ]] '''13.ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ 3 ਹਨ-'''(ੳ) [[ਅਮਲੋਹ]] (ਅ) [[ਬੱਸੀ ਪਠਾਣਾਂ]] (ੲ) [[ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] '''14.ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 14 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੂਰਬੀ]] (ਅ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੱਖਣੀ]] (ਸ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੇਂਟਰਲ]] (ਹ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਉੱਤਰ]] (ਕ) [[ਸਾਹਨੇਵਾਲ]] (ਖ) [[ਪਾਇਲ]] (ਗ) [[ਦਾਖਾਂ]] (ਘ) [[ਖੰਨਾ]] () [[ਸਮਰਾਲਾ]] (ਚ) [[ਗਿੱਲ]] (ਛ) ਆਤਮਨਗਰ (ਜ) [[ਰਾਏਕੋਟ]] (ਝ)[[ਜਗਰਾਉਂ]] '''15.ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-(ੳ) [[ਜਲੰਧਰ ਉੱਤਰੀ]] (ਅ)[[ਜਲੰਧਰ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਜਲੰਧਰ ਸੈਂਟਰਲ]] (ਸ) [[ਜਲੰਧਰ ਕੈਂਟ]] (ਹ) [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] (ਕ) [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] (ਖ) [[ਫ਼ਿਲੌਰ]] '''16.ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-1.[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 2.[[ ਕਾਦੀਆਂ]] 3.[[ਦੀਨਾਨਗਰ]]।4.[[ਬਟਾਲਾ]] 5.[[ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]] 6.[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੁੜੀਆਂ]] 7.[[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]] 17.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 9 ਹਨ-1.[[ਅਜਨਾਲਾ]] 2.[[ਰਾਜਾ ਸਾਂਹਸੀ]] 3.[[ ਮਜੀਠਾ]] 4.[[ਜੰਡਿਆਲਾ]] 5.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤਰ]] 6.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੱਛਮੀ]] 7.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੂਰਵ]] 8 [[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੱਖਣੀ]]9.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰ]] 18.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 2.ਖੰਡੂਰ ਸਾਹਿਬ 3.[[ਅਟਾਰੀ]] 4.[[ਖੇਮਕਰਨ]] 5.[[ਪੱਟੀ]] 19.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 8 ਹਨ-1.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 2.[[ਚੱਭੇਵਾਲ]] 3.[[ ਮੁਕੇਰੀਆਂ]] 4.[[ਦਸੂਹਾ]] 5.[[ਸ਼ਾਮ ਚੂਰਾਸੀ]] 6.[[ ਉਰਮਾਰ]] 7.[[ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ]] 8.[[ਆਦਮਪੁਰ]] 20.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]2.[[ਭੁਲੱਥ]] 3.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]]4.[[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] 5.[[ਫਗਵਾੜਾ]] 21.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]]ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਹਨ-1.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 2.[[ਸੁਜਾਨਪੁਰ]]3.[[ਬੋਆ]] 22.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬੰਗਾ]] 2.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] 3.[[ਬਲਾਚੌਰ]] ==ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ। 1)[[ਬਠਿੰਡਾ]] 2)[[ਸੰਗਰੂਰ]] 3)[[ਪਟਿਆਲਾ]] 4)[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 5)[[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 6)[[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] 7)[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 8)[[ਜਲੰਧਰ]] 9)[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 10)[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 11)[[ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]] 12)[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 13)[[ਫਰੀਦਕੋਟ]] == ਸਾਖ਼ਰਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 75.84 ℅ ਹੈ। <ref>https://www.census2011.co.in/census/state/punjab.html#literacy</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 80.44℅, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 70.73℅ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖ਼ਰਤਾ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 84.6% ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (61.8%) ਦੀ ਹੈ। == ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ== 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 1000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 893 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। 0 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 846 ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਠਿੰਡਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈ। == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼]] [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਜ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} {{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}} {{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]] qn1dk5k9r2ekmkp6gxwm123xjjq6ays 611939 611938 2022-08-25T04:50:49Z Premsingh777 42971 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | settlement_type = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ | nickname ="ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ" | image_seal = Seal of Punjab.svg | seal_caption = ਮੋਹਰ | image_map = Punjab map.png | map_caption =ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਥਾਨ | subdivision_type = [[ਦੇਸ਼]] | subdivision_name = [[ਭਾਰਤ]] | established_title = ਸਥਾਪਿਤ | established_date = 1 ਨਵੰਬਰ 1966 | parts_type = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | p1 = 23 | seat_type = ਰਾਜਧਾਨੀ | seat = [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] | seat1_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | seat1 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] | seat2_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖਰਤਾ | seat2 = ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ | leader_title = ਗਵਰਨਰ | leader_name = ਬਨਵਾਰੀਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ | leader_title1 = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] | leader_name1 = ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ | leader_title2 = ਰਾਜ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name2 = 7 | leader_title3 = ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | leader_name3 = 117 ਮੈਂਬਰ | leader_title4 = ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name4 = 13 | leader_title5 =ਉੱਚ-ਅਦਾਲਤ | leader_name5 = [[ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]] | area_total_km2 =50,362 | area_rank =19th | population_total = 2,77,04,236 | population_as_of = 2011 | population_density_km2 =550 | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | iso_code = |official_name=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ|Motto=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>("ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|GDP=US$ 70ਅਰਬ|GDP Per Capita=US$ 2,090|ਮਾਟੋ=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>(ਪੰਜਾਬੀ: "ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|native_name=State of Punjab|image_flag=}} '''ਪੰਜਾਬ''' ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ‍ਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ<ref name="Borders">{{cite web|title=Border Area Development Programmes in Punjab|url=http://pbplanning.gov.in/pdf/Annexure-VI.pdf|publisher=Department of Planning Punjab|access-date=22 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910030353/http://pbplanning.gov.in/pdf/annexure-vi.pdf|archive-date=10 September 2016}}</ref> ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (19,445 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 1.53% ਹੈ।<ref name="censusofficial">{{cite web|title=Official site of the Ministry of Statistics and Programme Implementation, India|url=http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|access-date=20 July 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203163229/http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|archive-date=3 December 2013}}</ref> ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ 20ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਜਲੰਧਰ]], [[ਬਠਿੰਡਾ]], [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]], [[ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪਟਿਆਲਾ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਹੈ। [[ਤਸਵੀਰ:Punjab Montage India.PNG|thumb]] 1947 ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਵੰਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ '''ਪੰਜਾਬ''' ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਸਿੱਖ]] ਬਹੁਮਤ (57.69%) ਵਿੱਚ ਹਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ''ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ'' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ''ਅਵੈਸਟਾ'' ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ '''ਹਪਤਾ ਹੇਂਦੂ''' ਜਾਂ '''ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ''' (ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ " [[ਪਰੱਸ਼ੀਆ]]" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ, ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਮੰਡੀ '''[[ਖੰਨਾ]]''' ਵਿਖੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਜ਼ਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, [[ਖੇਡ]] ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸੰਬੰਧੀ ਮਾਲ, ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਸੰਦਾਂ, ਸਟਾਰਚ, ਸਾਈਕਲਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਿੱਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦੇ ਰਿੜ੍ਹਵੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸਪਾਤ ਨਗਰੀ [[ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ]] ਵਿਖੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸ਼ਬਦ ਉਤਪਤੀ == ਪੰਜਾਬ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਪੰਜ' ਅਤੇ 'ਆਬ' ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ''ਪੰਜ ਪਾਣੀ'' ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ''ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'' ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆ: [[ਸਤਲੁਜ]], [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ|ਚਨਾਬ]] ਅਤੇ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜਿਹਲਮ]] ਹਨ। == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਚਨਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ<ref>{{cite book|author=Bombay (INDIA) : State) |title=Gazetteer of the Bombay Presidency ... |url=http://books.google.com/books?id=0bkMAAAAIAAJ |accessdate=18 January 2012 |year=1896 |publisher=Printed at the Government Central Press}}</ref><ref>Gazetteer of the Bombay Presidency ..., Volume 1, Part 1-page-11</ref>। [[ਹੜੱਪਾ]] (ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ) ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿੰਧੂ-ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਪੰਜਾਬ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਵੇਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਵਿੱਚ ਆੳਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ [[ਗੰਧਾਰ]], ਮਹਾਂਜਨਪਦ, ਨੰਦ, [[ਮੌਰੀਆ]], [[ਸ਼ੁੰਗ]], [[ਕੁਸ਼ਾਨ]], [[ਗੁਪਤ]] ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਪਲਾਸ, ਗੁੱਜਰ-ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਸਮੇਤ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਅਨਵੇਸ਼ਣ ਦੇ ਦੂਰ ਪੂਰਵੀ ਸੀਮਾ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿੱਖਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ) ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਟਿਕਾਣੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੱਲਿਆਂ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਸਿਥੀਅਨਾਂ, ਤੁਰਕਾਂ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਝੱਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ/ਪਾਰਸੀ, ਮੱਧ-ਏਸ਼ੀਆਈ, ਇਸਲਾਮੀ, ਅਫ਼ਗਾਨ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਤਕਸ਼ਿਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ [[ਭਰਤ]] (ਭਗਵਾਨ [[ਰਾਮ]] ਦੇ ਭਰਾ) ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਕਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਮਹਾਨ ਵੇਦੀ ਵਿਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਚਾਣਕ ਮੁਨੀ]] ਸੀ। ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵੇਲੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ੳਹ ਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਲ਼ ਗਏ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਬਦਲੇ ਅਜ਼ਾਦ ਇਲਾਕੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਸਤੂਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਮੱਧ 19ਵੀ ਸਦੀ 'ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਫ਼ਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। === ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ === ਪ੍ਰਾਚੀਨ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ: ਪੂਰਬ (ਚੜ੍ਹਦੇ) ਵੱਲ ਜਮਨਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ (ਲਹਿੰਦੇ) ਵੱਲ [[ਸਿੰਧ]] ਦਰਿਆ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ। # ਜਿਹਲਮ # ਰਾਵੀ # ਬਿਆਸ # ਸਤਲੁਜ # ਘੱਗਰ ====ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ==== ਸੱਤਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੇਰ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੂਬਾ ਪੰਜ-ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਕੇ ਪੰਜ-ਨਦ ਅਖਵਾਇਆ, ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਪੰਜ-ਆਬ’ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਨ [[1947]] ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢਾਈ-ਢਾਈ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਲਧਾਰਾ ਹਿੱਸੇ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]], [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੇ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ [[ਬਹਾਵਲਪੁਰ]] ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਆ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ [[ਰਾਵੀ]] ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ====ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ==== ਬਟਵਾਰੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #[[ਅੰਬਾਲਾ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੁੜਗਾਉਂ, ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਹਿਸਾਰ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਲਾਹੌਰ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਅਟਕ, ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #ਮੁਲਤਾਨ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਜਲੰਧਰ]] ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਮੁਲਤਾਨ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੁਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] [[ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ]] , [[ਹਿਮਾਚਲ]] , [[ਹਰਿਆਣਾ]] , [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] , [[ਦਿੱਲੀ]] ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਸੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵੱਖ ਸੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਵੱਖ ਸੀ ਬੋਲੀ ਵੱਖ ਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵੱਖ ਸੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵੱਖ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1947 ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 2 ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਹਦੇ ਚੋ ਰਾਜਸਥਾਨ , ਜੰਮੂ , ਕਸ਼ਮੀਰ , ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਆਖਿਰ ਸੰਨ 1966 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕਡ਼ੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹੋਰ ਸਟੇਟਾਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਡ਼ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਨਾਂ ਬਣ ਸਕੇ । 1947 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਲਾਮ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਲੋਕ ਘਰੋ ਬੇ-ਘਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਮੀਨਾਂ-ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਗਈਆਂ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸੰਨ 1849 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਗਵਰਨਰ ਹਾਰਡਿਗ ਤੇ ਲਾਰਡ ਲਾਰੇਸ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਕਲਕੱਤਾ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀ, ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਜੰਗਨਾਮੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ - ਜੰਗ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਦੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਫੋਜਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਨੇ - ਮਤਲਬ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ - ਦੇਸ਼ ਹਨ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ 1900 ਸੰਨ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਜੰਗਨਾਂਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਚੀਨ ਦੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਧੀ ਨਹੀ ਆ ਸਾਡੀਆਂ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ ਤੇ ਹਜੇ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ====ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ==== ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ‘ਚੋਂ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਂ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਰਗੇ ਖਿੱਤੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਹ ਖਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਸੂਫ਼ੀ-ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਆਦਿ ਕਵੀ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਕੰਧਾਰ]], [[ਮੱਕਾ|ਮੱਕੇ]] ਅਤੇ [[ਬਗ਼ਦਾਦ]] ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਚੋਖਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ [[ਸਰਾਇਕੀ]] ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ-ਮਿਚੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਦੋ ਸਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪੀਡੀ ਗਲਵੱਕੜੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਸਮਾਦੀ ਰੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਰਾਇਕੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ‘ਸਰਾਇਕਸਤਾਨ’ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੱਕ ਉਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ [[ਸ਼ੁੱਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ]] ਦੇ ਮੋਹਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੋਤਰੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ [[ਲਾਹੌਰ]] ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਫ਼ਸੋਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਤਕ ਰਾਜ ਜਮਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਵ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਾਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ, ਸਿੰਧ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਭਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਸਨ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਪਾਲ ਧਰਮਵੀਰ ਸਨ। ਇਸ ਵਿਚ 17 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੇ 83 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਕਰੋੜ, 11 ਲੱਖ, 47 ਹਜ਼ਾਰ 54 ਸੀ ਅਤੇ ਰਕਬਾ 50,225 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ 56% ਸੀ। 1967 ਦੀਆਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ, 104 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 62 ਤੇ 1969 ਵਿਚ 81 ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ। ===ਮਨੋਰੰਜਨ=== ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਹੀ ਉਧਰ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਨਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਸਿਊਣ ਦੇ ਦੇਣੇ। ਹਰੇਕ ਲਈ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਕਈ-ਕਈ ਪਿੰਡ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਨੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਨੇ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੰਗਾਂ ਲੈਣੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ। [[ਤੁਰਲੇ ਵਾਲੀ ਪੱਗ]] ਤੇ ਫੱਬਵੇਂ ਕੁੜਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਵੇਖਣਾ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੀ [[ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ]] ਲੈ ਕੇ ਹੇੜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜਾਂ ‘ਚ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਆਉਣਾ। ਉਹ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ। ਉਹ ਹਾਜ਼ਮੇ 'ਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੁੱਸਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ‘ਚ ਗੇੜਾ ਲਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸੇਰ ਦੋ ਸੇਰ ਦੁੱਧ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ ਪੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਲੋ-ਕਿਲੋ ਬੇਸਣ ਖਾ ਜਾਂਦੇ। ਦੁੱਧ ‘ਚ ਘਿਉ ਪਾ ਕੇ ਪੀਂਦੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੋਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। == ਭੂਗੋਲ == [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਕਬਾ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਃ ਮੀਃ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (latitudes) 29.30° ਤੋਂ 32.32° ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਰੇਖਾਂਸ਼ (longitudes) 73.55° ਤੋਂ 76.50° ਪੂਰਬ ਵਿਚਕਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ">[http://www.sabhyachar.com/geoinfo.php ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ] sabhyachar.com</ref> ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ===ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰ=== ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੀ, ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ [[ਭੂਚਾਲ]] ਜੋਨਾਂ ਹੇਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਜੋਨ ਧੀਮੇ, ਤੀਜੀ ਮੱਠੇ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ੋਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ===ਜਲਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਥਾਵਾਂ=== ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰ-ਭੂਮੀਆਂ, ਪੰਛੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਹਨ: #[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹਰੀਕੇ ਵਿਖੇ [[ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ]] ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥ #[[ਕਾਂਝਲੀ ਜਲਗਾਹ|ਕਾਂਝਲੀ]] ਤਰ-ਭੂਮੀ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਕਪੂਰਥਲਾ ਸਤਲੁਜ ਵਾਟਰ ਬਾਡੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ- [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਰੋਪੜ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਰੂਪਨਗਰ]] #ਛੱਤਬੀੜ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐਸ ਏ ਐਸ ਨਗਰ ,[[ਮੋਹਾਲੀ ]] #ਬਾਨਸਰ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਸੰਗਰੂਰ]] #ਆਮ ਖ਼ਾਸ ਬਾਗ਼ (ਸਰਹੰਦ)- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] #ਰਾਮ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] #ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਪਟਿਆਲਾ]] #ਬੀੜ ਤਲਾਬ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਠਿੰਡਾ]] <ref>{{cite web|url=http://www.india-travel-information.com/india-information/Indian-States/Punjab/333-Flora-And-Fauna.html|title=Indian States : Punjab :: Flora And Fauna|publisher=India Travel Information|date=|accessdate=2010-07-18}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ , ਚੋਂਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ [[ਛੱਪੜ|ਛੱਪੜਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਆਮਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਥਾਨਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਮਗਰਮੱਛ]] ਵੀ ਆਮ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [[ਰੇਸ਼ਮ]] ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਚ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਧੂਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ [[ਮੋਮ]] ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਊਠ]] ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਚਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="sadapunjab.com">{{cite web|url=http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|title=Climate And Resources In Punjab|publisher=Sadapunjab.com|accessdate=2010-07-18|archive-date=2010-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20100223192003/http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|dead-url=yes}}</ref> ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਘੋੜੇ ਵੀ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸੱਪ ਕੋਬਰਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਸਤਨਧਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਊਦਬਿਲਾਵ]], [[ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ]], ਚਮਗਾਦੜ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੇ, ਕਾਟੋਆਂ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਨਿਉਲੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਸਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਉਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਵਾਸਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ 14 ਲੱਖ ਟਿਊੁਬਵੈੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੇਰੋਕ ਖਿਚਾਈ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%96%E0%A9%87%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%B2%E0%A8%88-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%A0%E0%A9%8B/|title=ਖੇਤੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਲਈ ਬਣੇ ਠੋਸ ਨੀਤੀ|date=2018-07-30|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-01|language=en-US}}</ref> [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪੰਛੀ [[ਬਾਜ਼|ਬਾਜ]] <ref>{{cite web|url=http://www.punjabtourism.in/geninfo.html|title=Panjab Tourism, General Information|accessdate=2010-11-09}}</ref>, ਰਾਜਸੀ ਪਸ਼ੂ [[ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਰੁੱਖ [[ਟਾਹਲੀ]] ਹੈ। ==ਪੌਣਪਾਣੀ== [[File:Punjab Monsoon.jpg|thumb|left|ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]] [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਲੱਛਣ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਢ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਲਾਨਾ ਤਾਪਮਾਨ -੪ ਤੋਂ ੪੭ ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਵਸੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪੈਂਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===ਮੌਸਮ=== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: #ਗਰਮੀਆਂ (ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ), ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ੪੫ ਡਿਗਰੀ ਸੈ. ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। #ਮਾਨਸੂਨ (ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ), ਜਦੋਂ ਔਸਤਨ ਸਲਾਨਾ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਰਧ-ਪਹਾੜੀ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ੯੬ ਸੈ.ਮੀ. ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ੪੬ ਸੈ.ਮੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ। #ਸਰਦੀਆਂ(ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ), ਜਦੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ੦ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ" /> ===ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ=== ਇੱਥੇ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ==ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ== [[File:Blackbuck male female.jpg|thumb|left|ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਕਾਲੇ ਹਿਰਨ]] ==ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਖੇਤਰ ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ-ਦੇਸ਼ੀ ਜੋਨਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ਼ੁੱਲਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ੩੫੫, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਝਾੜਾਂ ਜਾਂ ਲਘੂ-ਝਾੜਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਲਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ 19 ਅਤੇ ਵੱਟ-ਮਰੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ 21 ਕਿਸਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਬੀਜਾਣੂ-ਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 31, ਨਾੜੀ-ਮੁਕਤ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 27 ਅਤੇ ਨੰਗੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀ 1 ਕਿਸਮ (ਪਾਈਨਸ ਰੌਕਸਬਰਗੀ) ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨਤਾ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 396, ਕੀਟ-ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੀਆਂ 214, ਮੱਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 55, ਭੁਜੰਗਾਂ ਦੀਆਂ 20 ਅਤੇ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ 19 ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>Jerath, Neelima, Puja & Jatinder Chadha (Editors), 2006. Biodiversity in the Shivalik Ecosystem of Punjab. [[Punjab State Council for Science and Technology]], Bishen Singh Mahendra Pal Singh, Dehradun.</ref> ==ਕੁਦਰਤੀ ਜੰਗਲ == ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਆਈਆਰਐਸ ਰਿਸੋਰਸਸੈਟ -2 ਐਲਆਈਐਸਐਸ III ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਕਵਰ 1,848.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 3.67% ਹੈ। ਆਈਐਸਐਫਆਰ 2017 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਛਲੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 11.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੰਗਲ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ [[ਰੂਪਨਗਰ]] ਦਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਅਤੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਆਦਿ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਫ਼ਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰਾ, ਅਨਾਰ, ਸੇਬ, ਆੜੂ, ਅੰਜੀਰ, ਸ਼ਹਿਤੂਤ, ਬਿਲ, ਖ਼ੁਰਮਾਨੀ, ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਬੇਰ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। <ref>{{Cite web|url=http://fsi.nic.in/isfr19/vol2/isfr-2019-vol-ii-punjab.pdf|title=ਫੋਰੈਸਟ ਸਰਵੇਖਣ|last=|first=|date=|website=Forest Survey of India|publisher=|access-date=2020-02-24}}</ref> == ਜਨਸੰਖਿਆ == ===ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ=== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਸਾਦਗੀ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਮੇਲੇ, ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਸਨ। ਲੋਕ ਰੱਜ ਕੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਹਰ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਦੀ ਘੜੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੁਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਘਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਪਪਕਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਏਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਇਹ ਰੱਜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਚਰਖੇ ਕੱਤਦੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਮੱਖਣ ਰਿੜਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਘਰ ‘ਚ ਮੱਝਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਤੇ ਦੁੱਧ ਚੋਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ‘ਚ ਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਛੋਲੇ ਤੇ ਦਾਣੇ ਦਿੰਦਾ। ਸਫਾਈ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ===ਅਬਾਦੀ ਅੰਕੜੇ=== 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ 2,77,43,338 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ 2.29% ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,46,39,465 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,31,03,873 ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011census/censusinfodashboard/stock/profiles/en/IND003_Punjab.pdf|title=Punjab Profile|last=|first=|date=|website=Census info India|publisher=|access-date=2020-03-05}}</ref> ਹਾਲੀਆ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਬਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓੜੀਸਾ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ 15-20% ਅਬਾਦੀ ਹੁਣ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 75.84% ਹੈ: ਪੁਰਸ਼ ਸਾਖਰਤਾ 80.44% ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਸਾਖਰਤਾ 70.73% ਹੈ। ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ 550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ ਹੈ। ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਹੈ। ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :- {|class="sortable wikitable" style="text-align:center;font-size: 9pt" |- !rowspan="1"|ਰੈਕ !width="150" rowspan="1"| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ !rowspan="1"|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਆਬਾਦੀ 2011 !rowspan="1"|ਮਰਦ !rowspan="1"|ਔਰਤਾਂ !width="90" rowspan="1"|ਅਬਾਦੀ<br/> 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ !width="90" rowspan="1"|ਸ਼ਾਖਰਤਾ ਦਰ !ਹਵਾਲਾ |- |align="right"|1 |align=left|[[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] |3,498,739 |align="right"|1,867,816 |align="right"|1,630,923 |384,114 |82.20 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/594-ludhiana.html|title=Ludhiana District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|2 |align=left|[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] |2,490,656 |align="right"|1,318,408 |align="right"|1,172,248 |281,795 |76.27 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/602-amritsar.html|title=Amritsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|3 |align=left|[[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] |2,193,590 |align="right"|1,145,211 |align="right"|1,048,379 |226,302 |82.48 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/590-jalandhar.html|title=Jalandhar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|4 |align=left|[[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] |1,895,686 |align="right"|1,002,522 |align="right"|893,164 |212,892 |75.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/601-patiala.html|title=Patiala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|5 |align=left|[[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] |1,388,525 |align="right"|743,197 |align="right"|645,328 |151,145 |68.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/599-bathinda.html|title=Bathinda District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|6 |align=left|[[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |612,310 |align="right"|313,291 |align="right"|299,019 |62,719 |79.78 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/592-shahid-bhagat-singh-nagar.html|title=Shahid Bhagat Singh Nagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|7 |align=left|[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] |1,586,625 |align="right"|809,057 |align="right"|777,568 |168,331 |84.59 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/591-hoshiarpur.html|title=Hoshiarpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |8 | align="left" |[[ਮੋਗਾ]] | 995,746 | align="right" |525,920 | align="right" |469,826 |107,336 |70.68 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/595-moga.html|title=Moga District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |9 | align="left" |[[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] | 901,896 | align="right" |475,622 | align="right" |426,274 |104,419 |65.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/597-muktsar.html|title=Muktsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|10 |align=left|[[ਬਰਨਾਲਾ]] |595,527 |align="right"|317,522 |align="right"|278,005 |64,987 |67.82 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/607-barnala.html|title=Barnala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |11 | align="left" |[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] | 2,029,074 | align="right" |1,071,637 | align="right" |957,437 |248,103 |68.92 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/596-firozpur.html|title=Firozpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |12 | align="left" |[[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] | 815,168 | align="right" |426,311 | align="right" |388,857 |86,025 |79.07 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/589-kapurthala.html|title=Kapurthala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |13 |align="left"|[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] |2,298,323 |1,212,617 |1,085,706 |253,579 |79.95 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/588-gurdaspur.html|title=Gurdaspur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |14 |align="left"|[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] |1,655,169 |878,029 |777,140 |181,334 |67.99 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/606-sangrur.html|title=Sangrur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |15 |align="left"|[[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] |600,163 |320,795 |279,368 |63,271 |79.35 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/593-fatehgarh-sahib.html|title=Fatehgarh Sahib District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |16 |align="left"|[[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] |617,508 |326,671 |290,837 |69,311 |69.55 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/598-faridkot.html|title=Faridkot District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |17 |align="left"|[[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] |769,751 |408,732 |361,019 |84,763 |61.83 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/600-mansa.html|title=Mansa District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |18 |align="left"|[[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] |684,627 |357,485 |327,142 |72,926 |82.19 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/604-rupnagar.html|title=Rupnagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |19 |align="left"|[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] |1,119,627 |589,369 |530,258 |137,223 |67.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/603-tarn-taran.html|title=Tarn Taran District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |20 |align="left"|[[ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |994,628 |529,253 |465,375 |115,644 |83.80 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/605-mohali.html|title=Mohali (Sahibzada Ajit Singh Nagar) District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |} ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁਖੀ ਸੂਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੀ ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 66% ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 34% ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1000 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿਰਫ਼ 895 ਇਸਤਰੀਆਂ ਹਨ। == ਧਰਮ == [[File:Amritsar Golden Temple 3.JPG|thumb|left|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ [[ਸਿੱਖੀ]] ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 66% ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਤਿ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨੇੜੇ ਸ੍ਰੀ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਵੀ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ: ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ। ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੈਸਾਖੀ, ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ, ਗੁਰਪੁਰਬ, ਦਿਵਾਲੀ) ਦੇ ਮੌਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ 'ਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ]] ਮੱਤ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੱਤ ਹੈ। ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਬਾਦੀ ਦਾ 12% ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੇਂਦਰਤ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਬਾਦੀ ਦੀ 30 ਤੋਂ 50% ਤੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਅਬਾਦੀ ਕਰੀਬ 10-12% ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚੋਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (91%) ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ (42%) ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੰਢਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਅਦਬ-ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[ਇਸਲਾਮ]] (1.57%), [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਇਸਾਈਅਤ]] (1.2%), [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧ]] ਧਰਮ (0.2%) ਅਤੇ [[ਜੈਨ ਧਰਮ|ਜੈਨ]] ਧਰਮ (0.2%) ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। {| class="wikitable" |- ! ਧਰਮ ! ਜਨ ਸੰਖਿਆ ! % |- | ਸਭ <ref>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm Census of India, 2001: population of Punjab by religion]. Censusindia.gov.in. Retrieved on 2012-01-18.</ref> | ੨੪,੩੫੮,੯੯੯ | ੧੦੦% |- | [[ਸਿੱਖ]] | ੧੪,੯੫੬,੩੪੫ | ੬੬% |- | [[ਹਿੰਦੂ]] | ੮,੧੯੭,੯੪੨ | ੩੧% |- | [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] | ੩੮੨,੦੪੫ | ੧.੫੭% |- | [[ਈਸਾਈ]] | ੨੯੨,੮੦੦ | ੧.੨੦% |- | [[ਬੋਧੀ]] | ੪੧,੪੮੭ | ੦.੧੭% |- | [[ਜੈਨ]] | ੩੯,੨੭੬ | ੦.੧੬% |- | ਬਾਕੀ | ੮,੫੯੪ | ੦.੦੪% |} ==ਭਾਸ਼ਾ== ਪੰਜਾਬੀ, ਜੋ ਕਿ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ]] ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ-ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>[http://www.indiasite.com/language/punjabi.html Punjabi Language, official Language of Punjab, Regional Languages of Punjab] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924034446/http://www.indiasite.com/language/punjabi.html |date=2015-09-24 }}. Indiasite.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ <ref>[http://www.apnaorg.com/articles/articledawn/ Punjabi in North America]. Apnaorg.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ-ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਆਮ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, [[ਹਰਿਆਣਾ]],<ref>[http://www.dnaindia.com/india/report_punjabi-edges-out-tamil-in-haryana_1356124 Punjabi edges out Tamil in Haryana – India – DNA]. Dnaindia.com (2010-03-07). Retrieved on 2012-01-18.</ref> [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ <ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmhansrd/vo000307/halltext/00307h02.htm House of Commons Hansard Debates for 7 Mar 2000 (pt 2)]. Publications.parliament.uk (2000-03-07). Retrieved on 2012-01-18. []</ref> ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>{{cite news| url=http://timesofindia.indiatimes.com/Punjabi_is_Canadas_4th_most_top_language/articleshow/2782138.cms | work=The Times Of India | title=Punjabi is 4th most spoken language in Canada – Times Of India}}</ref> ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੀ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref name="languages.iloveindia.com">[http://languages.iloveindia.com/punjabi.html Punjabi Language, Gurmukhi , Punjabi Literature, History Of Punjabi Language, State Language Of Punjab]. Languages.iloveindia.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਇਸਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ [[ਮਾਝੀ]], [[ਮਲਵਈ]], [[ਦੁਆਬੀ]] ਅਤੇ [[ਪੁਆਧੀ]] ਹਨ। <ref name="languages.iloveindia.com"/> ==ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹੇ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁਲ੍ਹ 23 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ :- 1. [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] 2. [[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] 3. [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |ਸੰਗਰੂਰ]] 4. [[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] 5. [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲਾ]] 6. [[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 7. [[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 8. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 9. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] 10. [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] 11. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 12. [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] 13. [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] 14. [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] 15. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 16. [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 17. [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 18. [[ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲਾ|ਮੋਹਾਲੀ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 19. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 20. [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] 21. [[ਪਠਾਨਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਠਾਨਕੋਟ]] 22. [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] 23. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ == ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ- 1. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 2. [[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 3. [[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 4. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ==ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ== ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ- 1. ਜਲੰਧਰ 2. ਨਵਾਂਸਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 3. ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ 4. ਕਪੂਰਥਲਾ ==ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ== ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 15 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ - ਮਾਲਵਾ - ਸਤਲੁਜ ਤੇ ਘੱਗਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। 1. [[ਬਠਿੰਡਾ]] 2. [[ਮਾਨਸਾ]] 3. [[ਬਰਨਾਲਾ]] 4. [[ਸੰਗਰੂਰ]] 5. [[ਪਟਿਆਲਾ]] 6. [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 7. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 8. [[ਰੂਪਨਗਰ]] 9. [[ਮੋਗਾ]] 10. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] 11. [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 12. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 13. [[ਮੋਹਾਲੀ]] (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 14. [[ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 15. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਆਰਥਿਕਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੇਤੀਬਾੜੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁਲ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ੯੮.੮% ਖੇਤਰ ਉਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੩-੦੪ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ ੨ ਲੱਖ ੩ ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। "ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ" (P.A.I.C) ਰਾਜ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਇੰਫੋਟੈੱਕ (Punjab Info‌ Tech) ਰਾਜ ਵਿਚ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਚ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਪਰ ਲਾਲ ਫੀਤਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਘੜਮੱਸ, ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਪੌਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਾਨ-ਮਾਲ ਲਈ ਜੋਖ਼ਿਮ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹਨ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%89%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%AA%E0%A9%88/|title=ਸਨਅਤੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪੈ ਸਕਿਆ ਪੰਜਾਬ?|last=ਨਿਰਮਲ ਸੰਧੂ|first=|date=2018-07-20|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-10|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> == ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ ਅਤੇ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 7 ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀਟਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ- '''1.ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਮਾਨਸਾ]] (ਅ) [[ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ]] (ੲ) [[ਬੁਢਲਾਡਾ]] '''2.ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 6 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br> (ੳ) [[ਬਠਿੰਡਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਅ) ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰੀ (ੲ) [[ਭੁੱਚੋ ਮੰਡੀ]] (ਸ) [[ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ]] (ਹ) [[ਮੌੜ]] (ਕ) [[ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ]] '''3.ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 4 ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ]] (ਅ) [[ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] (ੲ) [[ਮੋਗਾ]] (ਸ) [[ਧਰਮਕੋਟ]] '''4. ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] (ਅ) [[ਕੋਟਕਪੂਰਾ]] (ੲ) [[ਜੈਤੋ]] '''5. ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਅ) ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੇਂਡੂ (ੲ) [[ਜ਼ੀਰਾ, ਪੰਜਾਬ|ਜ਼ੀਰਾ]] (ਸ) [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਸਹਾਏ]] '''6. ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਮੁਕਤਸਰ]] (ਅ) [[ਲੰਬੀ]] (ੲ) [[ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ]] (ਸ) [[ਮਲੋਟ]] '''7. ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-''' <br>(ੳ) [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ]] (ਅ) [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] (ੲ) [[ਅਬੋਹਰ]] (ਸ) [[ਬੱਲੂਆਣਾ]] '''8. ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਬਰਨਾਲਾ]] (ਅ) [[ਮਹਿਲ ਕਲਾਂ]] (ੲ) [[ਭਦੌੜ]] '''9.ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਸੰਗਰੂਰ]] (ਅ)[[ਸੁਨਾਮ]] (ੲ) [[ਦਿੜ੍ਹਬਾ]] (ਸ) [[ਲਹਿਰਾ]] (ਹ) [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] (ਕ) [[ਅਮਰਗੜ੍ਹ]] (ਖ) [[ਧੂਰੀ]] '''10.ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 8 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਪਟਿਆਲਾ]] (ਅ) [[ਨਾਭਾ]] (ੲ) [[ਸਮਾਣਾ]] (ਸ) [[ਘਨੌਰ]] (ਹ) [[ਰਾਜਪੁਰਾ]] (ਕ) [[ਪਟਿਆਲਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਖ) [[ਸਨੌਰ]] (ਗ) [[ਸ਼ੁਤਰਾਣਾ]] '''11.ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਖਰੜ]] (ਅ) [[ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] (ੲ) [[ਡੇਰਾਬੱਸੀ]] (ਸ) [[ਮੋਹਾਲੀ]] '''12.ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]] (ਅ) [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] (ੲ) [[ਰੂਪਨਗਰ]] '''13.ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ 3 ਹਨ-'''(ੳ) [[ਅਮਲੋਹ]] (ਅ) [[ਬੱਸੀ ਪਠਾਣਾਂ]] (ੲ) [[ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] '''14.ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 14 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੂਰਬੀ]] (ਅ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੱਖਣੀ]] (ਸ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੇਂਟਰਲ]] (ਹ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਉੱਤਰ]] (ਕ) [[ਸਾਹਨੇਵਾਲ]] (ਖ) [[ਪਾਇਲ]] (ਗ) [[ਦਾਖਾਂ]] (ਘ) [[ਖੰਨਾ]] () [[ਸਮਰਾਲਾ]] (ਚ) [[ਗਿੱਲ]] (ਛ) ਆਤਮਨਗਰ (ਜ) [[ਰਾਏਕੋਟ]] (ਝ)[[ਜਗਰਾਉਂ]] '''15.ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-(ੳ) [[ਜਲੰਧਰ ਉੱਤਰੀ]] (ਅ)[[ਜਲੰਧਰ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਜਲੰਧਰ ਸੈਂਟਰਲ]] (ਸ) [[ਜਲੰਧਰ ਕੈਂਟ]] (ਹ) [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] (ਕ) [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] (ਖ) [[ਫ਼ਿਲੌਰ]] '''16.ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-1.[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 2.[[ ਕਾਦੀਆਂ]] 3.[[ਦੀਨਾਨਗਰ]]।4.[[ਬਟਾਲਾ]] 5.[[ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]] 6.[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੁੜੀਆਂ]] 7.[[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]] 17.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 9 ਹਨ-1.[[ਅਜਨਾਲਾ]] 2.[[ਰਾਜਾ ਸਾਂਹਸੀ]] 3.[[ ਮਜੀਠਾ]] 4.[[ਜੰਡਿਆਲਾ]] 5.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤਰ]] 6.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੱਛਮੀ]] 7.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੂਰਵ]] 8 [[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੱਖਣੀ]]9.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰ]] 18.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 2.ਖੰਡੂਰ ਸਾਹਿਬ 3.[[ਅਟਾਰੀ]] 4.[[ਖੇਮਕਰਨ]] 5.[[ਪੱਟੀ]] 19.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 8 ਹਨ-1.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 2.[[ਚੱਭੇਵਾਲ]] 3.[[ ਮੁਕੇਰੀਆਂ]] 4.[[ਦਸੂਹਾ]] 5.[[ਸ਼ਾਮ ਚੂਰਾਸੀ]] 6.[[ ਉਰਮਾਰ]] 7.[[ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ]] 8.[[ਆਦਮਪੁਰ]] 20.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]2.[[ਭੁਲੱਥ]] 3.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]]4.[[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] 5.[[ਫਗਵਾੜਾ]] 21.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]]ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਹਨ-1.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 2.[[ਸੁਜਾਨਪੁਰ]]3.[[ਬੋਆ]] 22.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬੰਗਾ]] 2.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] 3.[[ਬਲਾਚੌਰ]] ==ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ। 1)[[ਬਠਿੰਡਾ]] 2)[[ਸੰਗਰੂਰ]] 3)[[ਪਟਿਆਲਾ]] 4)[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 5)[[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 6)[[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] 7)[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 8)[[ਜਲੰਧਰ]] 9)[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 10)[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 11)[[ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]] 12)[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 13)[[ਫਰੀਦਕੋਟ]] == ਸਾਖ਼ਰਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 75.84 ℅ ਹੈ। <ref>https://www.census2011.co.in/census/state/punjab.html#literacy</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 80.44℅, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 70.73℅ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖ਼ਰਤਾ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 84.6% ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (61.8%) ਦੀ ਹੈ। == ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ== 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 1000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 893 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। 0 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 846 ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਠਿੰਡਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈ। == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼]] [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਜ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} {{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}} {{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]] ecrndh0g7zxwwjyojw4im0b4f722su8 611940 611939 2022-08-25T04:55:42Z Premsingh777 42971 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | settlement_type = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ | nickname ="ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ" | image_seal = Seal of Punjab.svg | seal_caption = ਮੋਹਰ | image_map = Punjab map.png | map_caption =ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਥਾਨ | subdivision_type = [[ਦੇਸ਼]] | subdivision_name = [[ਭਾਰਤ]] | established_title = ਸਥਾਪਿਤ | established_date = 1 ਨਵੰਬਰ 1966 | parts_type = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | p1 = 23 | seat_type = ਰਾਜਧਾਨੀ | seat = [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] | seat1_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | seat1 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] | seat2_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖਰਤਾ | seat2 = ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ | leader_title = ਗਵਰਨਰ | leader_name = ਬਨਵਾਰੀਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ | leader_title1 = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] | leader_name1 = ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ | leader_title2 = ਰਾਜ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name2 = 7 | leader_title3 = ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | leader_name3 = 117 ਮੈਂਬਰ | leader_title4 = ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name4 = 13 | leader_title5 =ਉੱਚ-ਅਦਾਲਤ | leader_name5 = [[ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]] | area_total_km2 =50,362 | area_rank =19th | population_total = 2,77,04,236 | population_as_of = 2011 | population_density_km2 =550 | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | iso_code = |official_name=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ|Motto=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>("ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|GDP=US$ 70ਅਰਬ|GDP Per Capita=US$ 2,090|ਮਾਟੋ=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>(ਪੰਜਾਬੀ: "ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|native_name=State of Punjab|image_flag=}} '''ਪੰਜਾਬ''' ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ‍ਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ<ref name="Borders">{{cite web|title=Border Area Development Programmes in Punjab|url=http://pbplanning.gov.in/pdf/Annexure-VI.pdf|publisher=Department of Planning Punjab|access-date=22 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910030353/http://pbplanning.gov.in/pdf/annexure-vi.pdf|archive-date=10 September 2016}}</ref> ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (19,445 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 1.53% ਹੈ।<ref name="censusofficial">{{cite web|title=Official site of the Ministry of Statistics and Programme Implementation, India|url=http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|access-date=20 July 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203163229/http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|archive-date=3 December 2013}}</ref> ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ 20ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਜਲੰਧਰ]], [[ਬਠਿੰਡਾ]], [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]], [[ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪਟਿਆਲਾ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਹੈ। [[ਤਸਵੀਰ:Punjab Montage India.PNG|thumb]] 1947 ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਵੰਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ '''ਪੰਜਾਬ''' ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਸਿੱਖ]] ਬਹੁਮਤ (57.69%) ਵਿੱਚ ਹਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ''ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ'' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ''ਅਵੈਸਟਾ'' ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ '''ਹਪਤਾ ਹੇਂਦੂ''' ਜਾਂ '''ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ''' (ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ " [[ਪਰੱਸ਼ੀਆ]]" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ, ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਮੰਡੀ '''[[ਖੰਨਾ]]''' ਵਿਖੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਜ਼ਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, [[ਖੇਡ]] ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸੰਬੰਧੀ ਮਾਲ, ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਸੰਦਾਂ, ਸਟਾਰਚ, ਸਾਈਕਲਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਿੱਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦੇ ਰਿੜ੍ਹਵੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸਪਾਤ ਨਗਰੀ [[ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ]] ਵਿਖੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸ਼ਬਦ ਉਤਪਤੀ == ਪੰਜਾਬ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਪੰਜ' ਅਤੇ 'ਆਬ' ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ''ਪੰਜ ਪਾਣੀ'' ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ''ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'' ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆ: [[ਸਤਲੁਜ]], [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ|ਚਨਾਬ]] ਅਤੇ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜਿਹਲਮ]] ਹਨ। == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਚਨਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ<ref>{{cite book|author=Bombay (INDIA) : State) |title=Gazetteer of the Bombay Presidency ... |url=http://books.google.com/books?id=0bkMAAAAIAAJ |accessdate=18 January 2012 |year=1896 |publisher=Printed at the Government Central Press}}</ref><ref>Gazetteer of the Bombay Presidency ..., Volume 1, Part 1-page-11</ref>। [[ਹੜੱਪਾ]] (ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ) ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿੰਧੂ-ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਪੰਜਾਬ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਵੇਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਵਿੱਚ ਆੳਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ [[ਗੰਧਾਰ]], ਮਹਾਂਜਨਪਦ, ਨੰਦ, [[ਮੌਰੀਆ]], [[ਸ਼ੁੰਗ]], [[ਕੁਸ਼ਾਨ]], [[ਗੁਪਤ]] ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਪਲਾਸ, ਗੁੱਜਰ-ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਸਮੇਤ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਅਨਵੇਸ਼ਣ ਦੇ ਦੂਰ ਪੂਰਵੀ ਸੀਮਾ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿੱਖਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ) ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਟਿਕਾਣੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੱਲਿਆਂ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਸਿਥੀਅਨਾਂ, ਤੁਰਕਾਂ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਝੱਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ/ਪਾਰਸੀ, ਮੱਧ-ਏਸ਼ੀਆਈ, ਇਸਲਾਮੀ, ਅਫ਼ਗਾਨ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਤਕਸ਼ਿਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ [[ਭਰਤ]] (ਭਗਵਾਨ [[ਰਾਮ]] ਦੇ ਭਰਾ) ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਕਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਮਹਾਨ ਵੇਦੀ ਵਿਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਚਾਣਕ ਮੁਨੀ]] ਸੀ। ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵੇਲੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ੳਹ ਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਲ਼ ਗਏ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਬਦਲੇ ਅਜ਼ਾਦ ਇਲਾਕੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਸਤੂਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਮੱਧ 19ਵੀ ਸਦੀ 'ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਫ਼ਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। === ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ === ਪ੍ਰਾਚੀਨ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ: ਪੂਰਬ (ਚੜ੍ਹਦੇ) ਵੱਲ ਜਮਨਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ (ਲਹਿੰਦੇ) ਵੱਲ [[ਸਿੰਧ]] ਦਰਿਆ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ। # ਜਿਹਲਮ # ਰਾਵੀ # ਬਿਆਸ # ਸਤਲੁਜ # ਘੱਗਰ ====ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ==== ਸੱਤਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੇਰ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੂਬਾ ਪੰਜ-ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਕੇ ਪੰਜ-ਨਦ ਅਖਵਾਇਆ, ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਪੰਜ-ਆਬ’ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਨ [[1947]] ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢਾਈ-ਢਾਈ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਲਧਾਰਾ ਹਿੱਸੇ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]], [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੇ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ [[ਬਹਾਵਲਪੁਰ]] ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਆ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ [[ਰਾਵੀ]] ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ====ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ==== ਬਟਵਾਰੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #[[ਅੰਬਾਲਾ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੁੜਗਾਉਂ, ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਹਿਸਾਰ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਲਾਹੌਰ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਅਟਕ, ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #ਮੁਲਤਾਨ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਜਲੰਧਰ]] ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਮੁਲਤਾਨ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੁਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] [[ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ]] , [[ਹਿਮਾਚਲ]] , [[ਹਰਿਆਣਾ]] , [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] , [[ਦਿੱਲੀ]] ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਸੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵੱਖ ਸੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਵੱਖ ਸੀ ਬੋਲੀ ਵੱਖ ਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵੱਖ ਸੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵੱਖ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1947 ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 2 ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਹਦੇ ਚੋ ਰਾਜਸਥਾਨ , ਜੰਮੂ , ਕਸ਼ਮੀਰ , ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਆਖਿਰ ਸੰਨ 1966 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕਡ਼ੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹੋਰ ਸਟੇਟਾਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਡ਼ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਨਾਂ ਬਣ ਸਕੇ । 1947 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਲਾਮ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਲੋਕ ਘਰੋ ਬੇ-ਘਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਮੀਨਾਂ-ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਗਈਆਂ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸੰਨ 1849 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਗਵਰਨਰ ਹਾਰਡਿਗ ਤੇ ਲਾਰਡ ਲਾਰੇਸ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਕਲਕੱਤਾ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀ, ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਜੰਗਨਾਮੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ - ਜੰਗ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਦੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਫੋਜਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਨੇ - ਮਤਲਬ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ - ਦੇਸ਼ ਹਨ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ 1900 ਸੰਨ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਜੰਗਨਾਂਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਚੀਨ ਦੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਧੀ ਨਹੀ ਆ ਸਾਡੀਆਂ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ ਤੇ ਹਜੇ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ====ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ==== ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ‘ਚੋਂ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਂ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਰਗੇ ਖਿੱਤੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਹ ਖਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਸੂਫ਼ੀ-ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਆਦਿ ਕਵੀ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਕੰਧਾਰ]], [[ਮੱਕਾ|ਮੱਕੇ]] ਅਤੇ [[ਬਗ਼ਦਾਦ]] ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਚੋਖਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ [[ਸਰਾਇਕੀ]] ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ-ਮਿਚੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਦੋ ਸਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪੀਡੀ ਗਲਵੱਕੜੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਸਮਾਦੀ ਰੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਰਾਇਕੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ‘ਸਰਾਇਕਸਤਾਨ’ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੱਕ ਉਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ [[ਸ਼ੁੱਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ]] ਦੇ ਮੋਹਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੋਤਰੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ [[ਲਾਹੌਰ]] ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਫ਼ਸੋਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਤਕ ਰਾਜ ਜਮਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਵ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਾਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ, ਸਿੰਧ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਭਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਸਨ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਪਾਲ ਧਰਮਵੀਰ ਸਨ। ਇਸ ਵਿਚ 17 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੇ 83 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਕਰੋੜ, 11 ਲੱਖ, 47 ਹਜ਼ਾਰ 54 ਸੀ ਅਤੇ ਰਕਬਾ 50,225 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ 56% ਸੀ। 1967 ਦੀਆਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ, 104 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 62 ਤੇ 1969 ਵਿਚ 81 ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ। ===ਮਨੋਰੰਜਨ=== ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਹੀ ਉਧਰ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਨਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਸਿਊਣ ਦੇ ਦੇਣੇ। ਹਰੇਕ ਲਈ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਕਈ-ਕਈ ਪਿੰਡ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਨੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਨੇ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੰਗਾਂ ਲੈਣੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ। [[ਤੁਰਲੇ ਵਾਲੀ ਪੱਗ]] ਤੇ ਫੱਬਵੇਂ ਕੁੜਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਵੇਖਣਾ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੀ [[ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ]] ਲੈ ਕੇ ਹੇੜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜਾਂ ‘ਚ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਆਉਣਾ। ਉਹ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ। ਉਹ ਹਾਜ਼ਮੇ 'ਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੁੱਸਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ‘ਚ ਗੇੜਾ ਲਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸੇਰ ਦੋ ਸੇਰ ਦੁੱਧ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ ਪੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਲੋ-ਕਿਲੋ ਬੇਸਣ ਖਾ ਜਾਂਦੇ। ਦੁੱਧ ‘ਚ ਘਿਉ ਪਾ ਕੇ ਪੀਂਦੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੋਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। == ਭੂਗੋਲ == [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਕਬਾ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਃ ਮੀਃ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (latitudes) 29.30° ਤੋਂ 32.32° ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਰੇਖਾਂਸ਼ (longitudes) 73.55° ਤੋਂ 76.50° ਪੂਰਬ ਵਿਚਕਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ">[http://www.sabhyachar.com/geoinfo.php ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ] sabhyachar.com</ref> ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ===ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰ=== ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੀ, ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ [[ਭੂਚਾਲ]] ਜੋਨਾਂ ਹੇਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਜੋਨ ਧੀਮੇ, ਤੀਜੀ ਮੱਠੇ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ੋਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ===ਜਲਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਥਾਵਾਂ=== ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰ-ਭੂਮੀਆਂ, ਪੰਛੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਹਨ: #[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹਰੀਕੇ ਵਿਖੇ [[ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ]] ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥ #[[ਕਾਂਝਲੀ ਜਲਗਾਹ|ਕਾਂਝਲੀ]] ਤਰ-ਭੂਮੀ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਕਪੂਰਥਲਾ ਸਤਲੁਜ ਵਾਟਰ ਬਾਡੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ- [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਰੋਪੜ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਰੂਪਨਗਰ]] #ਛੱਤਬੀੜ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐਸ ਏ ਐਸ ਨਗਰ ,[[ਮੋਹਾਲੀ ]] #ਬਾਨਸਰ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਸੰਗਰੂਰ]] #ਆਮ ਖ਼ਾਸ ਬਾਗ਼ (ਸਰਹੰਦ)- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] #ਰਾਮ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] #ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਪਟਿਆਲਾ]] #ਬੀੜ ਤਲਾਬ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਠਿੰਡਾ]] <ref>{{cite web|url=http://www.india-travel-information.com/india-information/Indian-States/Punjab/333-Flora-And-Fauna.html|title=Indian States : Punjab :: Flora And Fauna|publisher=India Travel Information|date=|accessdate=2010-07-18}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ , ਚੋਂਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ [[ਛੱਪੜ|ਛੱਪੜਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਆਮਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਥਾਨਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਮਗਰਮੱਛ]] ਵੀ ਆਮ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [[ਰੇਸ਼ਮ]] ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਚ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਧੂਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ [[ਮੋਮ]] ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਊਠ]] ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਚਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="sadapunjab.com">{{cite web|url=http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|title=Climate And Resources In Punjab|publisher=Sadapunjab.com|accessdate=2010-07-18|archive-date=2010-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20100223192003/http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|dead-url=yes}}</ref> ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਘੋੜੇ ਵੀ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸੱਪ ਕੋਬਰਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਸਤਨਧਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਊਦਬਿਲਾਵ]], [[ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ]], ਚਮਗਾਦੜ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੇ, ਕਾਟੋਆਂ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਨਿਉਲੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਸਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਉਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਵਾਸਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ 14 ਲੱਖ ਟਿਊੁਬਵੈੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੇਰੋਕ ਖਿਚਾਈ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%96%E0%A9%87%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%B2%E0%A8%88-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%A0%E0%A9%8B/|title=ਖੇਤੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਲਈ ਬਣੇ ਠੋਸ ਨੀਤੀ|date=2018-07-30|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-01|language=en-US}}</ref> [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪੰਛੀ [[ਬਾਜ਼|ਬਾਜ]] <ref>{{cite web|url=http://www.punjabtourism.in/geninfo.html|title=Panjab Tourism, General Information|accessdate=2010-11-09}}</ref>, ਰਾਜਸੀ ਪਸ਼ੂ [[ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਰੁੱਖ [[ਟਾਹਲੀ]] ਹੈ। ==ਪੌਣਪਾਣੀ== [[File:Punjab Monsoon.jpg|thumb|left|ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]] [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਲੱਛਣ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਢ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਲਾਨਾ ਤਾਪਮਾਨ -੪ ਤੋਂ ੪੭ ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਵਸੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪੈਂਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===ਮੌਸਮ=== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: #ਗਰਮੀਆਂ (ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ), ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ੪੫ ਡਿਗਰੀ ਸੈ. ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। #ਮਾਨਸੂਨ (ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ), ਜਦੋਂ ਔਸਤਨ ਸਲਾਨਾ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਰਧ-ਪਹਾੜੀ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ੯੬ ਸੈ.ਮੀ. ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ੪੬ ਸੈ.ਮੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ। #ਸਰਦੀਆਂ(ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ), ਜਦੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ੦ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ" /> ===ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ=== ਇੱਥੇ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ==ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ== [[File:Blackbuck male female.jpg|thumb|left|ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਕਾਲੇ ਹਿਰਨ]] ==ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਖੇਤਰ ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ-ਦੇਸ਼ੀ ਜੋਨਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ਼ੁੱਲਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ੩੫੫, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਝਾੜਾਂ ਜਾਂ ਲਘੂ-ਝਾੜਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਲਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ 19 ਅਤੇ ਵੱਟ-ਮਰੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ 21 ਕਿਸਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਬੀਜਾਣੂ-ਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 31, ਨਾੜੀ-ਮੁਕਤ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 27 ਅਤੇ ਨੰਗੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀ 1 ਕਿਸਮ (ਪਾਈਨਸ ਰੌਕਸਬਰਗੀ) ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨਤਾ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 396, ਕੀਟ-ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੀਆਂ 214, ਮੱਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 55, ਭੁਜੰਗਾਂ ਦੀਆਂ 20 ਅਤੇ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ 19 ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>Jerath, Neelima, Puja & Jatinder Chadha (Editors), 2006. Biodiversity in the Shivalik Ecosystem of Punjab. [[Punjab State Council for Science and Technology]], Bishen Singh Mahendra Pal Singh, Dehradun.</ref> ==ਕੁਦਰਤੀ ਜੰਗਲ == ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਆਈਆਰਐਸ ਰਿਸੋਰਸਸੈਟ -2 ਐਲਆਈਐਸਐਸ III ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਕਵਰ 1,848.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 3.67% ਹੈ। ਆਈਐਸਐਫਆਰ 2017 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਛਲੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 11.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੰਗਲ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ [[ਰੂਪਨਗਰ]] ਦਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਅਤੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਆਦਿ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਫ਼ਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰਾ, ਅਨਾਰ, ਸੇਬ, ਆੜੂ, ਅੰਜੀਰ, ਸ਼ਹਿਤੂਤ, ਬਿਲ, ਖ਼ੁਰਮਾਨੀ, ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਬੇਰ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। <ref>{{Cite web|url=http://fsi.nic.in/isfr19/vol2/isfr-2019-vol-ii-punjab.pdf|title=ਫੋਰੈਸਟ ਸਰਵੇਖਣ|last=|first=|date=|website=Forest Survey of India|publisher=|access-date=2020-02-24}}</ref> == ਜਨਸੰਖਿਆ == ===ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ=== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਸਾਦਗੀ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਮੇਲੇ, ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਸਨ। ਲੋਕ ਰੱਜ ਕੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਹਰ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਦੀ ਘੜੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੁਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਘਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਪਪਕਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਏਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਇਹ ਰੱਜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਚਰਖੇ ਕੱਤਦੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਮੱਖਣ ਰਿੜਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਘਰ ‘ਚ ਮੱਝਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਤੇ ਦੁੱਧ ਚੋਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ‘ਚ ਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਛੋਲੇ ਤੇ ਦਾਣੇ ਦਿੰਦਾ। ਸਫਾਈ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ===ਅਬਾਦੀ ਅੰਕੜੇ=== 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ 2,77,43,338 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ 2.29% ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,46,39,465 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,31,03,873 ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011census/censusinfodashboard/stock/profiles/en/IND003_Punjab.pdf|title=Punjab Profile|last=|first=|date=|website=Census info India|publisher=|access-date=2020-03-05}}</ref> ਹਾਲੀਆ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਬਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓੜੀਸਾ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ 15-20% ਅਬਾਦੀ ਹੁਣ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 75.84% ਹੈ: ਪੁਰਸ਼ ਸਾਖਰਤਾ 80.44% ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਸਾਖਰਤਾ 70.73% ਹੈ। ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ 550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ ਹੈ। ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਹੈ। ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :- {|class="sortable wikitable" style="text-align:center;font-size: 9pt" |- !rowspan="1"|ਰੈਕ !width="150" rowspan="1"| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ !rowspan="1"|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਆਬਾਦੀ 2011 !rowspan="1"|ਮਰਦ !rowspan="1"|ਔਰਤਾਂ !width="90" rowspan="1"|ਅਬਾਦੀ<br/> 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ !width="90" rowspan="1"|ਸ਼ਾਖਰਤਾ ਦਰ !ਹਵਾਲਾ |- |align="right"|1 |align=left|[[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] |3,498,739 |align="right"|1,867,816 |align="right"|1,630,923 |384,114 |82.20 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/594-ludhiana.html|title=Ludhiana District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|2 |align=left|[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] |2,490,656 |align="right"|1,318,408 |align="right"|1,172,248 |281,795 |76.27 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/602-amritsar.html|title=Amritsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|3 |align=left|[[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] |2,193,590 |align="right"|1,145,211 |align="right"|1,048,379 |226,302 |82.48 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/590-jalandhar.html|title=Jalandhar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|4 |align=left|[[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] |1,895,686 |align="right"|1,002,522 |align="right"|893,164 |212,892 |75.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/601-patiala.html|title=Patiala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|5 |align=left|[[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] |1,388,525 |align="right"|743,197 |align="right"|645,328 |151,145 |68.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/599-bathinda.html|title=Bathinda District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|6 |align=left|[[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |612,310 |align="right"|313,291 |align="right"|299,019 |62,719 |79.78 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/592-shahid-bhagat-singh-nagar.html|title=Shahid Bhagat Singh Nagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|7 |align=left|[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] |1,586,625 |align="right"|809,057 |align="right"|777,568 |168,331 |84.59 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/591-hoshiarpur.html|title=Hoshiarpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |8 | align="left" |[[ਮੋਗਾ]] | 995,746 | align="right" |525,920 | align="right" |469,826 |107,336 |70.68 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/595-moga.html|title=Moga District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |9 | align="left" |[[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] | 901,896 | align="right" |475,622 | align="right" |426,274 |104,419 |65.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/597-muktsar.html|title=Muktsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|10 |align=left|[[ਬਰਨਾਲਾ]] |595,527 |align="right"|317,522 |align="right"|278,005 |64,987 |67.82 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/607-barnala.html|title=Barnala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |11 | align="left" |[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] | 2,029,074 | align="right" |1,071,637 | align="right" |957,437 |248,103 |68.92 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/596-firozpur.html|title=Firozpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |12 | align="left" |[[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] | 815,168 | align="right" |426,311 | align="right" |388,857 |86,025 |79.07 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/589-kapurthala.html|title=Kapurthala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |13 |align="left"|[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] |2,298,323 |1,212,617 |1,085,706 |253,579 |79.95 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/588-gurdaspur.html|title=Gurdaspur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |14 |align="left"|[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] |1,655,169 |878,029 |777,140 |181,334 |67.99 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/606-sangrur.html|title=Sangrur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |15 |align="left"|[[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] |600,163 |320,795 |279,368 |63,271 |79.35 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/593-fatehgarh-sahib.html|title=Fatehgarh Sahib District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |16 |align="left"|[[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] |617,508 |326,671 |290,837 |69,311 |69.55 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/598-faridkot.html|title=Faridkot District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |17 |align="left"|[[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] |769,751 |408,732 |361,019 |84,763 |61.83 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/600-mansa.html|title=Mansa District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |18 |align="left"|[[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] |684,627 |357,485 |327,142 |72,926 |82.19 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/604-rupnagar.html|title=Rupnagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |19 |align="left"|[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] |1,119,627 |589,369 |530,258 |137,223 |67.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/603-tarn-taran.html|title=Tarn Taran District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |20 |align="left"|[[ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |994,628 |529,253 |465,375 |115,644 |83.80 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/605-mohali.html|title=Mohali (Sahibzada Ajit Singh Nagar) District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |} ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁਖੀ ਸੂਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੀ ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 66% ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 34% ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1000 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿਰਫ਼ 895 ਇਸਤਰੀਆਂ ਹਨ। == ਧਰਮ == [[File:Amritsar Golden Temple 3.JPG|thumb|left|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ [[ਸਿੱਖੀ]] ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 66% ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਤਿ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨੇੜੇ ਸ੍ਰੀ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਵੀ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ: ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ। ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੈਸਾਖੀ, ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ, ਗੁਰਪੁਰਬ, ਦਿਵਾਲੀ) ਦੇ ਮੌਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ 'ਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ]] ਮੱਤ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੱਤ ਹੈ। ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਬਾਦੀ ਦਾ 12% ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੇਂਦਰਤ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਬਾਦੀ ਦੀ 30 ਤੋਂ 50% ਤੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਅਬਾਦੀ ਕਰੀਬ 10-12% ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚੋਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (91%) ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ (42%) ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੰਢਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਅਦਬ-ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[ਇਸਲਾਮ]] (1.57%), [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਇਸਾਈਅਤ]] (1.2%), [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧ]] ਧਰਮ (0.2%) ਅਤੇ [[ਜੈਨ ਧਰਮ|ਜੈਨ]] ਧਰਮ (0.2%) ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। {| class="wikitable" |- ! ਧਰਮ ! ਜਨ ਸੰਖਿਆ ! % |- | ਸਭ <ref>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm Census of India, 2001: population of Punjab by religion]. Censusindia.gov.in. Retrieved on 2012-01-18.</ref> | ੨੪,੩੫੮,੯੯੯ | ੧੦੦% |- | [[ਸਿੱਖ]] | ੧੪,੯੫੬,੩੪੫ | ੬੬% |- | [[ਹਿੰਦੂ]] | ੮,੧੯੭,੯੪੨ | ੩੧% |- | [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] | ੩੮੨,੦੪੫ | ੧.੫੭% |- | [[ਈਸਾਈ]] | ੨੯੨,੮੦੦ | ੧.੨੦% |- | [[ਬੋਧੀ]] | ੪੧,੪੮੭ | ੦.੧੭% |- | [[ਜੈਨ]] | ੩੯,੨੭੬ | ੦.੧੬% |- | ਬਾਕੀ | ੮,੫੯੪ | ੦.੦੪% |} ==ਭਾਸ਼ਾ== ਪੰਜਾਬੀ, ਜੋ ਕਿ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ]] ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ-ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>[http://www.indiasite.com/language/punjabi.html Punjabi Language, official Language of Punjab, Regional Languages of Punjab] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924034446/http://www.indiasite.com/language/punjabi.html |date=2015-09-24 }}. Indiasite.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ <ref>[http://www.apnaorg.com/articles/articledawn/ Punjabi in North America]. Apnaorg.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ-ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਆਮ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, [[ਹਰਿਆਣਾ]],<ref>[http://www.dnaindia.com/india/report_punjabi-edges-out-tamil-in-haryana_1356124 Punjabi edges out Tamil in Haryana – India – DNA]. Dnaindia.com (2010-03-07). Retrieved on 2012-01-18.</ref> [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ <ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmhansrd/vo000307/halltext/00307h02.htm House of Commons Hansard Debates for 7 Mar 2000 (pt 2)]. Publications.parliament.uk (2000-03-07). Retrieved on 2012-01-18. []</ref> ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>{{cite news| url=http://timesofindia.indiatimes.com/Punjabi_is_Canadas_4th_most_top_language/articleshow/2782138.cms | work=The Times Of India | title=Punjabi is 4th most spoken language in Canada – Times Of India}}</ref> ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੀ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref name="languages.iloveindia.com">[http://languages.iloveindia.com/punjabi.html Punjabi Language, Gurmukhi , Punjabi Literature, History Of Punjabi Language, State Language Of Punjab]. Languages.iloveindia.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਇਸਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ [[ਮਾਝੀ]], [[ਮਲਵਈ]], [[ਦੁਆਬੀ]] ਅਤੇ [[ਪੁਆਧੀ]] ਹਨ। <ref name="languages.iloveindia.com"/> ==ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹੇ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁਲ੍ਹ 23 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ :- 1. [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] 2. [[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] 3. [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |ਸੰਗਰੂਰ]] 4. [[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] 5. [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲਾ]] 6. [[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 7. [[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 8. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 9. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] 10. [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] 11. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 12. [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] 13. [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] 14. [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] 15. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 16. [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 17. [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 18. [[ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲਾ|ਮੋਹਾਲੀ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 19. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 20. [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] 21. [[ਪਠਾਨਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਠਾਨਕੋਟ]] 22. [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] 23. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ == ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ- 1. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 2. [[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 3. [[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 4. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ==ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ== ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ- 1. ਜਲੰਧਰ 2. ਨਵਾਂਸਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 3. ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ 4. ਕਪੂਰਥਲਾ ==ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ== ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 15 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ - ਮਾਲਵਾ - ਸਤਲੁਜ ਤੇ ਘੱਗਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। 1. [[ਬਠਿੰਡਾ]] 2. [[ਮਾਨਸਾ]] 3. [[ਬਰਨਾਲਾ]] 4. [[ਸੰਗਰੂਰ]] 5. [[ਪਟਿਆਲਾ]] 6. [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 7. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 8. [[ਰੂਪਨਗਰ]] 9. [[ਮੋਗਾ]] 10. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] 11. [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 12. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 13. [[ਮੋਹਾਲੀ]] (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 14. [[ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 15. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਆਰਥਿਕਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੇਤੀਬਾੜੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁਲ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ੯੮.੮% ਖੇਤਰ ਉਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੩-੦੪ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ ੨ ਲੱਖ ੩ ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। "ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ" (P.A.I.C) ਰਾਜ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਇੰਫੋਟੈੱਕ (Punjab Info‌ Tech) ਰਾਜ ਵਿਚ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਚ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਪਰ ਲਾਲ ਫੀਤਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਘੜਮੱਸ, ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਪੌਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਾਨ-ਮਾਲ ਲਈ ਜੋਖ਼ਿਮ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹਨ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%89%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%AA%E0%A9%88/|title=ਸਨਅਤੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪੈ ਸਕਿਆ ਪੰਜਾਬ?|last=ਨਿਰਮਲ ਸੰਧੂ|first=|date=2018-07-20|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-10|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> == ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ ਅਤੇ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 7 ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀਟਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ- '''1.ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਮਾਨਸਾ]] (ਅ) [[ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ]] (ੲ) [[ਬੁਢਲਾਡਾ]] '''2.ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 6 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br> (ੳ) [[ਬਠਿੰਡਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਅ) ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰੀ (ੲ) [[ਭੁੱਚੋ ਮੰਡੀ]] (ਸ) [[ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ]] (ਹ) [[ਮੌੜ]] (ਕ) [[ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ]] '''3.ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 4 ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ]] (ਅ) [[ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] (ੲ) [[ਮੋਗਾ]] (ਸ) [[ਧਰਮਕੋਟ]] '''4. ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] (ਅ) [[ਕੋਟਕਪੂਰਾ]] (ੲ) [[ਜੈਤੋ]] '''5. ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਅ) ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੇਂਡੂ (ੲ) [[ਜ਼ੀਰਾ, ਪੰਜਾਬ|ਜ਼ੀਰਾ]] (ਸ) [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਸਹਾਏ]] '''6. ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਮੁਕਤਸਰ]] (ਅ) [[ਲੰਬੀ]] (ੲ) [[ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ]] (ਸ) [[ਮਲੋਟ]] '''7. ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-''' <br>(ੳ) [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ]] (ਅ) [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] (ੲ) [[ਅਬੋਹਰ]] (ਸ) [[ਬੱਲੂਆਣਾ]] '''8. ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਬਰਨਾਲਾ]] (ਅ) [[ਮਹਿਲ ਕਲਾਂ]] (ੲ) [[ਭਦੌੜ]] '''9.ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਸੰਗਰੂਰ]] (ਅ)[[ਸੁਨਾਮ]] (ੲ) [[ਦਿੜ੍ਹਬਾ]] (ਸ) [[ਲਹਿਰਾ]] (ਹ) [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] (ਕ) [[ਅਮਰਗੜ੍ਹ]] (ਖ) [[ਧੂਰੀ]] '''10.ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 8 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਪਟਿਆਲਾ]] (ਅ) [[ਨਾਭਾ]] (ੲ) [[ਸਮਾਣਾ]] (ਸ) [[ਘਨੌਰ]] (ਹ) [[ਰਾਜਪੁਰਾ]] (ਕ) [[ਪਟਿਆਲਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਖ) [[ਸਨੌਰ]] (ਗ) [[ਸ਼ੁਤਰਾਣਾ]] '''11.ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਖਰੜ]] (ਅ) [[ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] (ੲ) [[ਡੇਰਾਬੱਸੀ]] (ਸ) [[ਮੋਹਾਲੀ]] '''12.ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]] (ਅ) [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] (ੲ) [[ਰੂਪਨਗਰ]] '''13.ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ 3 ਹਨ-'''(ੳ) [[ਅਮਲੋਹ]] (ਅ) [[ਬੱਸੀ ਪਠਾਣਾਂ]] (ੲ) [[ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] '''14.ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 14 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੂਰਬੀ]] (ਅ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੱਖਣੀ]] (ਸ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੇਂਟਰਲ]] (ਹ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਉੱਤਰ]] (ਕ) [[ਸਾਹਨੇਵਾਲ]] (ਖ) [[ਪਾਇਲ]] (ਗ) [[ਦਾਖਾਂ]] (ਘ) [[ਖੰਨਾ]] () [[ਸਮਰਾਲਾ]] (ਚ) [[ਗਿੱਲ]] (ਛ) ਆਤਮਨਗਰ (ਜ) [[ਰਾਏਕੋਟ]] (ਝ)[[ਜਗਰਾਉਂ]] '''15.ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-(ੳ) [[ਜਲੰਧਰ ਉੱਤਰੀ]] (ਅ)[[ਜਲੰਧਰ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਜਲੰਧਰ ਸੈਂਟਰਲ]] (ਸ) [[ਜਲੰਧਰ ਕੈਂਟ]] (ਹ) [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] (ਕ) [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] (ਖ) [[ਫ਼ਿਲੌਰ]] '''16.ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-1.[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 2.[[ ਕਾਦੀਆਂ]] 3.[[ਦੀਨਾਨਗਰ]]।4.[[ਬਟਾਲਾ]] 5.[[ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]] 6.[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੁੜੀਆਂ]] 7.[[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]] 17.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 9 ਹਨ-1.[[ਅਜਨਾਲਾ]] 2.[[ਰਾਜਾ ਸਾਂਹਸੀ]] 3.[[ ਮਜੀਠਾ]] 4.[[ਜੰਡਿਆਲਾ]] 5.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤਰ]] 6.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੱਛਮੀ]] 7.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੂਰਵ]] 8 [[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੱਖਣੀ]]9.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰ]] 18.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 2.ਖੰਡੂਰ ਸਾਹਿਬ 3.[[ਅਟਾਰੀ]] 4.[[ਖੇਮਕਰਨ]] 5.[[ਪੱਟੀ]] 19.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 8 ਹਨ-1.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 2.[[ਚੱਭੇਵਾਲ]] 3.[[ ਮੁਕੇਰੀਆਂ]] 4.[[ਦਸੂਹਾ]] 5.[[ਸ਼ਾਮ ਚੂਰਾਸੀ]] 6.[[ ਉਰਮਾਰ]] 7.[[ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ]] 8.[[ਆਦਮਪੁਰ]] 20.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]2.[[ਭੁਲੱਥ]] 3.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]]4.[[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] 5.[[ਫਗਵਾੜਾ]] 21.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]]ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਹਨ-1.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 2.[[ਸੁਜਾਨਪੁਰ]]3.[[ਬੋਆ]] 22.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬੰਗਾ]] 2.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] 3.[[ਬਲਾਚੌਰ]] ==ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ। 1)[[ਬਠਿੰਡਾ]] 2)[[ਸੰਗਰੂਰ]] 3)[[ਪਟਿਆਲਾ]] 4)[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 5)[[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 6)[[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] 7)[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 8)[[ਜਲੰਧਰ]] 9)[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 10)[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 11)[[ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]] 12)[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 13)[[ਫਰੀਦਕੋਟ]] == ਸਾਖ਼ਰਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 75.84 ℅ ਹੈ। <ref>https://www.census2011.co.in/census/state/punjab.html#literacy</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 80.44℅, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 70.73℅ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖ਼ਰਤਾ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 84.6% ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (61.8%) ਦੀ ਹੈ। == ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ== 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 1000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 893 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। 0 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 846 ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਠਿੰਡਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈ। == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼]] [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਜ]] [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} {{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}} {{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]] 9vt6ei51x6ywy3wax0iba7ubulhoaqs 611941 611940 2022-08-25T05:11:35Z Premsingh777 42971 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | settlement_type = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ | nickname ="ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ" | image_seal = Seal of Punjab.svg | seal_caption = ਮੋਹਰ | image_map = Punjab map.png | map_caption =ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਥਾਨ | subdivision_type = [[ਦੇਸ਼]] | subdivision_name = [[ਭਾਰਤ]] | established_title = ਸਥਾਪਿਤ | established_date = 1 ਨਵੰਬਰ 1966 | parts_type = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | p1 = 23 | seat_type = ਰਾਜਧਾਨੀ | seat = [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] | seat1_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | seat1 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] | seat2_type = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖਰਤਾ | seat2 = ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ | leader_title = ਗਵਰਨਰ | leader_name = ਬਨਵਾਰੀਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ | leader_title1 = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] | leader_name1 = ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ | leader_title2 = ਰਾਜ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name2 = 7 | leader_title3 = ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | leader_name3 = 117 ਮੈਂਬਰ | leader_title4 = ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | leader_name4 = 13 | leader_title5 =ਉੱਚ-ਅਦਾਲਤ | leader_name5 = [[ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]] | area_total_km2 =50,362 | area_rank =19th | population_total = 2,77,04,236 | population_as_of = 2011 | population_density_km2 =550 | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | iso_code = |official_name=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ|Motto=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>("ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|GDP=US$ 70ਅਰਬ|GDP Per Capita=US$ 2,090|ਮਾਟੋ=<br/>"सत्यमेव जयते"<br/><small>(ਪੰਜਾਬੀ: "ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ")<small>|native_name=State of Punjab|image_flag=}} '''ਪੰਜਾਬ''' ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ‍ਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ<ref name="Borders">{{cite web|title=Border Area Development Programmes in Punjab|url=http://pbplanning.gov.in/pdf/Annexure-VI.pdf|publisher=Department of Planning Punjab|access-date=22 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910030353/http://pbplanning.gov.in/pdf/annexure-vi.pdf|archive-date=10 September 2016}}</ref> ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (19,445 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ [https://www.panjaabstudy.com/2022/07/gk-questions-in-punjabi-general-knowledge-in-punjabi.html ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ] ਦਾ 1.53% ਹੈ।<ref name="censusofficial">{{cite web|title=Official site of the Ministry of Statistics and Programme Implementation, India|url=http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|access-date=20 July 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203163229/http://mospi.nic.in/mospi_new/upload/SYB2013/ch2.html|archive-date=3 December 2013}}</ref> ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ 20ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਜਲੰਧਰ]], [[ਬਠਿੰਡਾ]], [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]], [[ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪਟਿਆਲਾ]] ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਹੈ। [[ਤਸਵੀਰ:Punjab Montage India.PNG|thumb]] 1947 ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਵੰਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ '''ਪੰਜਾਬ''' ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਸਿੱਖ]] ਬਹੁਮਤ (57.69%) ਵਿੱਚ ਹਨ। ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ''ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ'' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ''ਅਵੈਸਟਾ'' ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ '''ਹਪਤਾ ਹੇਂਦੂ''' ਜਾਂ '''ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ''' (ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ " [[ਪਰੱਸ਼ੀਆ]]" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ, ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਮੰਡੀ '''[[ਖੰਨਾ]]''' ਵਿਖੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਜ਼ਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, [[ਖੇਡ]] ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸੰਬੰਧੀ ਮਾਲ, ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਸੰਦਾਂ, ਸਟਾਰਚ, ਸਾਈਕਲਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਿੱਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦੇ ਰਿੜ੍ਹਵੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸਪਾਤ ਨਗਰੀ [[ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ]] ਵਿਖੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸ਼ਬਦ ਉਤਪਤੀ == ਪੰਜਾਬ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਪੰਜ' ਅਤੇ 'ਆਬ' ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ''ਪੰਜ ਪਾਣੀ'' ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ''ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'' ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆ: [[ਸਤਲੁਜ]], [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ|ਚਨਾਬ]] ਅਤੇ [[ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ|ਜਿਹਲਮ]] ਹਨ। == ਇਤਿਹਾਸ == [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਚਨਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ<ref>{{cite book|author=Bombay (INDIA) : State) |title=Gazetteer of the Bombay Presidency ... |url=http://books.google.com/books?id=0bkMAAAAIAAJ |accessdate=18 January 2012 |year=1896 |publisher=Printed at the Government Central Press}}</ref><ref>Gazetteer of the Bombay Presidency ..., Volume 1, Part 1-page-11</ref>। [[ਹੜੱਪਾ]] (ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ) ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿੰਧੂ-ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਪੰਜਾਬ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਵੇਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਵਿੱਚ ਆੳਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ [[ਗੰਧਾਰ]], ਮਹਾਂਜਨਪਦ, ਨੰਦ, [[ਮੌਰੀਆ]], [[ਸ਼ੁੰਗ]], [[ਕੁਸ਼ਾਨ]], [[ਗੁਪਤ]] ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਪਲਾਸ, ਗੁੱਜਰ-ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਸਮੇਤ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਅਨਵੇਸ਼ਣ ਦੇ ਦੂਰ ਪੂਰਵੀ ਸੀਮਾ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿੱਖਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ) ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਟਿਕਾਣੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੱਲਿਆਂ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਸਿਥੀਅਨਾਂ, ਤੁਰਕਾਂ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਝੱਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ/ਪਾਰਸੀ, ਮੱਧ-ਏਸ਼ੀਆਈ, ਇਸਲਾਮੀ, ਅਫ਼ਗਾਨ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ [[ਤਕਸ਼ਿਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ [[ਭਰਤ]] (ਭਗਵਾਨ [[ਰਾਮ]] ਦੇ ਭਰਾ) ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਕਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਮਹਾਨ ਵੇਦੀ ਵਿਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਚਾਣਕ ਮੁਨੀ]] ਸੀ। ਤਕਸ਼ਿਲਾ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵੇਲੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਚਰਚਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ੳਹ ਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਲ਼ ਗਏ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਬਦਲੇ ਅਜ਼ਾਦ ਇਲਾਕੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਸਤੂਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਮੱਧ 19ਵੀ ਸਦੀ 'ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦਫ਼ਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭਾਸ਼ਾ [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। === ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ === ਪ੍ਰਾਚੀਨ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ: ਪੂਰਬ (ਚੜ੍ਹਦੇ) ਵੱਲ ਜਮਨਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ (ਲਹਿੰਦੇ) ਵੱਲ [[ਸਿੰਧ]] ਦਰਿਆ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ। # ਜਿਹਲਮ # ਰਾਵੀ # ਬਿਆਸ # ਸਤਲੁਜ # ਘੱਗਰ ====ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ==== ਸੱਤਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੇਰ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੂਬਾ ਪੰਜ-ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਕੇ ਪੰਜ-ਨਦ ਅਖਵਾਇਆ, ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਪੰਜ-ਆਬ’ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੰਨ [[1947]] ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢਾਈ-ਢਾਈ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਲਧਾਰਾ ਹਿੱਸੇ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]], [[ਲਾਹੌਰ]] ਤੇ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ [[ਬਹਾਵਲਪੁਰ]] ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਆ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ [[ਰਾਵੀ]] ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ====ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ==== ਬਟਵਾਰੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #[[ਅੰਬਾਲਾ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੁੜਗਾਉਂ, ਰੋਹਤਕ, ਕਰਨਾਲ, ਹਿਸਾਰ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਲਾਹੌਰ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਅਟਕ, ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। #ਮੁਲਤਾਨ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। #[[ਜਲੰਧਰ]] ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। #[[ਮੁਲਤਾਨ]] ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਝੰਗ, ਮੁਲਤਾਨ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੁਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] [[ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ]] , [[ਹਿਮਾਚਲ]] , [[ਹਰਿਆਣਾ]] , [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] , [[ਦਿੱਲੀ]] ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਸੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਣਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵੱਖ ਸੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਵੱਖ ਸੀ ਬੋਲੀ ਵੱਖ ਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵੱਖ ਸੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵੱਖ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1947 ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 2 ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਹਦੇ ਚੋ ਰਾਜਸਥਾਨ , ਜੰਮੂ , ਕਸ਼ਮੀਰ , ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਆਖਿਰ ਸੰਨ 1966 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕਡ਼ੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹੋਰ ਸਟੇਟਾਂ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਡ਼ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਨਾਂ ਬਣ ਸਕੇ । 1947 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਲਾਮ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਲੋਕ ਘਰੋ ਬੇ-ਘਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਮੀਨਾਂ-ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਗਈਆਂ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸੰਨ 1849 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਗਵਰਨਰ ਹਾਰਡਿਗ ਤੇ ਲਾਰਡ ਲਾਰੇਸ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਕਲਕੱਤਾ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀ, ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਜੰਗਨਾਮੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ - ਜੰਗ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਦੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਫੋਜਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਨੇ - ਮਤਲਬ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ - ਦੇਸ਼ ਹਨ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਵੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ 1900 ਸੰਨ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੈ ਜੰਗਨਾਂਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਚੀਨ ਦੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਧੀ ਨਹੀ ਆ ਸਾਡੀਆਂ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ ਤੇ ਹਜੇ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸੰਧੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ====ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ==== ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ‘ਚੋਂ ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਂ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਰਗੇ ਖਿੱਤੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਹ ਖਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਸੂਫ਼ੀ-ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਆਦਿ ਕਵੀ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਕੰਧਾਰ]], [[ਮੱਕਾ|ਮੱਕੇ]] ਅਤੇ [[ਬਗ਼ਦਾਦ]] ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਚੋਖਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ [[ਸਰਾਇਕੀ]] ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ-ਮਿਚੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਦੋ ਸਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪੀਡੀ ਗਲਵੱਕੜੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਸਮਾਦੀ ਰੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਰਾਇਕੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ‘ਸਰਾਇਕਸਤਾਨ’ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੱਕ ਉਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ [[ਸ਼ੁੱਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ]] ਦੇ ਮੋਹਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੋਤਰੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ [[ਲਾਹੌਰ]] ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਫ਼ਸੋਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਤਕ ਰਾਜ ਜਮਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਵ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਾਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ, ਸਿੰਧ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਭਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਸਨ। ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਪਾਲ ਧਰਮਵੀਰ ਸਨ। ਇਸ ਵਿਚ 17 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੇ 83 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਕਰੋੜ, 11 ਲੱਖ, 47 ਹਜ਼ਾਰ 54 ਸੀ ਅਤੇ ਰਕਬਾ 50,225 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ 56% ਸੀ। 1967 ਦੀਆਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ, 104 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 62 ਤੇ 1969 ਵਿਚ 81 ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ। ===ਮਨੋਰੰਜਨ=== ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਹੀ ਉਧਰ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਨਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਸਿਊਣ ਦੇ ਦੇਣੇ। ਹਰੇਕ ਲਈ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਕਈ-ਕਈ ਪਿੰਡ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਨੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਨੇ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੰਗਾਂ ਲੈਣੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ। [[ਤੁਰਲੇ ਵਾਲੀ ਪੱਗ]] ਤੇ ਫੱਬਵੇਂ ਕੁੜਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਵੇਖਣਾ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੀ [[ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ]] ਲੈ ਕੇ ਹੇੜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜਾਂ ‘ਚ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਆਉਣਾ। ਉਹ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ। ਉਹ ਹਾਜ਼ਮੇ 'ਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੁੱਸਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ‘ਚ ਗੇੜਾ ਲਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸੇਰ ਦੋ ਸੇਰ ਦੁੱਧ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ ਪੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਲੋ-ਕਿਲੋ ਬੇਸਣ ਖਾ ਜਾਂਦੇ। ਦੁੱਧ ‘ਚ ਘਿਉ ਪਾ ਕੇ ਪੀਂਦੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੋਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। == ਭੂਗੋਲ == [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਕਬਾ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਃ ਮੀਃ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (latitudes) 29.30° ਤੋਂ 32.32° ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਰੇਖਾਂਸ਼ (longitudes) 73.55° ਤੋਂ 76.50° ਪੂਰਬ ਵਿਚਕਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ">[http://www.sabhyachar.com/geoinfo.php ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ] sabhyachar.com</ref> ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ===ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰ=== ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੀ, ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ [[ਭੂਚਾਲ]] ਜੋਨਾਂ ਹੇਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਜੋਨ ਧੀਮੇ, ਤੀਜੀ ਮੱਠੇ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ੋਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ===ਜਲਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਥਾਵਾਂ=== ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰ-ਭੂਮੀਆਂ, ਪੰਛੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਹਨ: #[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹਰੀਕੇ ਵਿਖੇ [[ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ]] ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥ #[[ਕਾਂਝਲੀ ਜਲਗਾਹ|ਕਾਂਝਲੀ]] ਤਰ-ਭੂਮੀ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਕਪੂਰਥਲਾ ਸਤਲੁਜ ਵਾਟਰ ਬਾਡੀ ਤਰ-ਭੂਮੀ- [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਰੋਪੜ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਪਾਰਕ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਰੂਪਨਗਰ]] #ਛੱਤਬੀੜ- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐਸ ਏ ਐਸ ਨਗਰ ,[[ਮੋਹਾਲੀ ]] #ਬਾਨਸਰ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਸੰਗਰੂਰ]] #ਆਮ ਖ਼ਾਸ ਬਾਗ਼ (ਸਰਹੰਦ)- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] #ਰਾਮ ਬਾਗ਼ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] #ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਪੂਰਥਲਾ]] #ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਾਗ਼- ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਪਟਿਆਲਾ]] #ਬੀੜ ਤਲਾਬ -ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਠਿੰਡਾ]] <ref>{{cite web|url=http://www.india-travel-information.com/india-information/Indian-States/Punjab/333-Flora-And-Fauna.html|title=Indian States : Punjab :: Flora And Fauna|publisher=India Travel Information|date=|accessdate=2010-07-18}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ , ਚੋਂਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ [[ਛੱਪੜ|ਛੱਪੜਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਆਮਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਥਾਨਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ [[ਮਗਰਮੱਛ]] ਵੀ ਆਮ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [[ਰੇਸ਼ਮ]] ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਚ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਧੂਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਨਾਲ [[ਮੋਮ]] ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਊਠ]] ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਚਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name="sadapunjab.com">{{cite web|url=http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|title=Climate And Resources In Punjab|publisher=Sadapunjab.com|accessdate=2010-07-18|archive-date=2010-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20100223192003/http://www.sadapunjab.com/cv/Literature_On_Punjab/PUNJAB/Climate_And_Resources_In_Punjab/index0.html|dead-url=yes}}</ref> ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਘੋੜੇ ਵੀ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸੱਪ ਕੋਬਰਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਸਤਨਧਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਊਦਬਿਲਾਵ]], [[ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ]], ਚਮਗਾਦੜ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੇ, ਕਾਟੋਆਂ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਨਿਉਲੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਸਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਉਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਵਾਸਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ 14 ਲੱਖ ਟਿਊੁਬਵੈੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੇਰੋਕ ਖਿਚਾਈ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%96%E0%A9%87%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%B2%E0%A8%88-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%A0%E0%A9%8B/|title=ਖੇਤੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਲਈ ਬਣੇ ਠੋਸ ਨੀਤੀ|date=2018-07-30|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-01|language=en-US}}</ref> [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪੰਛੀ [[ਬਾਜ਼|ਬਾਜ]] <ref>{{cite web|url=http://www.punjabtourism.in/geninfo.html|title=Panjab Tourism, General Information|accessdate=2010-11-09}}</ref>, ਰਾਜਸੀ ਪਸ਼ੂ [[ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਰੁੱਖ [[ਟਾਹਲੀ]] ਹੈ। ==ਪੌਣਪਾਣੀ== [[File:Punjab Monsoon.jpg|thumb|left|ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]] [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਲੱਛਣ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਢ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਲਾਨਾ ਤਾਪਮਾਨ -੪ ਤੋਂ ੪੭ ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਵਸੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪੈਂਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===ਮੌਸਮ=== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: #ਗਰਮੀਆਂ (ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ), ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ੪੫ ਡਿਗਰੀ ਸੈ. ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। #ਮਾਨਸੂਨ (ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ), ਜਦੋਂ ਔਸਤਨ ਸਲਾਨਾ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਰਧ-ਪਹਾੜੀ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ੯੬ ਸੈ.ਮੀ. ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ੪੬ ਸੈ.ਮੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ। #ਸਰਦੀਆਂ(ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ), ਜਦੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ੦ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ" /> ===ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ=== ਇੱਥੇ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਸਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ==ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ== [[File:Blackbuck male female.jpg|thumb|left|ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਕਾਲੇ ਹਿਰਨ]] ==ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਖੇਤਰ ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ-ਦੇਸ਼ੀ ਜੋਨਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ਼ੁੱਲਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ੩੫੫, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਝਾੜਾਂ ਜਾਂ ਲਘੂ-ਝਾੜਾਂ ਦੀਆਂ 70, ਲਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ 19 ਅਤੇ ਵੱਟ-ਮਰੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ 21 ਕਿਸਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਬੀਜਾਣੂ-ਦਾਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 31, ਨਾੜੀ-ਮੁਕਤ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ 27 ਅਤੇ ਨੰਗੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀ 1 ਕਿਸਮ (ਪਾਈਨਸ ਰੌਕਸਬਰਗੀ) ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨਤਾ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 396, ਕੀਟ-ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੀਆਂ 214, ਮੱਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 55, ਭੁਜੰਗਾਂ ਦੀਆਂ 20 ਅਤੇ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ 19 ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>Jerath, Neelima, Puja & Jatinder Chadha (Editors), 2006. Biodiversity in the Shivalik Ecosystem of Punjab. [[Punjab State Council for Science and Technology]], Bishen Singh Mahendra Pal Singh, Dehradun.</ref> ==ਕੁਦਰਤੀ ਜੰਗਲ == ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਆਈਆਰਐਸ ਰਿਸੋਰਸਸੈਟ -2 ਐਲਆਈਐਸਐਸ III ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਕਵਰ 1,848.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 3.67% ਹੈ। ਆਈਐਸਐਫਆਰ 2017 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਛਲੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 11.63 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੰਗਲ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ [[ਰੂਪਨਗਰ]] ਦਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਅਤੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਆਦਿ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਈ ਫ਼ਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰਾ, ਅਨਾਰ, ਸੇਬ, ਆੜੂ, ਅੰਜੀਰ, ਸ਼ਹਿਤੂਤ, ਬਿਲ, ਖ਼ੁਰਮਾਨੀ, ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਬੇਰ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। <ref>{{Cite web|url=http://fsi.nic.in/isfr19/vol2/isfr-2019-vol-ii-punjab.pdf|title=ਫੋਰੈਸਟ ਸਰਵੇਖਣ|last=|first=|date=|website=Forest Survey of India|publisher=|access-date=2020-02-24}}</ref> == ਜਨਸੰਖਿਆ == ===ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ=== [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਸਾਦਗੀ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਮੇਲੇ, ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਸਨ। ਲੋਕ ਰੱਜ ਕੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਹਰ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਦੀ ਘੜੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੁਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇਕ ਘਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਪਪਕਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਏਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਇਹ ਰੱਜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਚਰਖੇ ਕੱਤਦੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਮੱਖਣ ਰਿੜਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਰੇਕ ਘਰ ‘ਚ ਮੱਝਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਤੇ ਦੁੱਧ ਚੋਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ‘ਚ ਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਛੋਲੇ ਤੇ ਦਾਣੇ ਦਿੰਦਾ। ਸਫਾਈ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ===ਅਬਾਦੀ ਅੰਕੜੇ=== 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ 2,77,43,338 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ 2.29% ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,46,39,465 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1,31,03,873 ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011census/censusinfodashboard/stock/profiles/en/IND003_Punjab.pdf|title=Punjab Profile|last=|first=|date=|website=Census info India|publisher=|access-date=2020-03-05}}</ref> ਹਾਲੀਆ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸੂਬਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓੜੀਸਾ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ 15-20% ਅਬਾਦੀ ਹੁਣ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 75.84% ਹੈ: ਪੁਰਸ਼ ਸਾਖਰਤਾ 80.44% ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਸਾਖਰਤਾ 70.73% ਹੈ। ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ 550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ ਹੈ। ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਹੈ। ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :- {|class="sortable wikitable" style="text-align:center;font-size: 9pt" |- !rowspan="1"|ਰੈਕ !width="150" rowspan="1"| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ !rowspan="1"|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਆਬਾਦੀ 2011 !rowspan="1"|ਮਰਦ !rowspan="1"|ਔਰਤਾਂ !width="90" rowspan="1"|ਅਬਾਦੀ<br/> 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ !width="90" rowspan="1"|ਸ਼ਾਖਰਤਾ ਦਰ !ਹਵਾਲਾ |- |align="right"|1 |align=left|[[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] |3,498,739 |align="right"|1,867,816 |align="right"|1,630,923 |384,114 |82.20 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/594-ludhiana.html|title=Ludhiana District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|2 |align=left|[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] |2,490,656 |align="right"|1,318,408 |align="right"|1,172,248 |281,795 |76.27 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/602-amritsar.html|title=Amritsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|3 |align=left|[[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] |2,193,590 |align="right"|1,145,211 |align="right"|1,048,379 |226,302 |82.48 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/590-jalandhar.html|title=Jalandhar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|4 |align=left|[[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] |1,895,686 |align="right"|1,002,522 |align="right"|893,164 |212,892 |75.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/601-patiala.html|title=Patiala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|5 |align=left|[[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] |1,388,525 |align="right"|743,197 |align="right"|645,328 |151,145 |68.28 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/599-bathinda.html|title=Bathinda District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|6 |align=left|[[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |612,310 |align="right"|313,291 |align="right"|299,019 |62,719 |79.78 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/592-shahid-bhagat-singh-nagar.html|title=Shahid Bhagat Singh Nagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|7 |align=left|[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] |1,586,625 |align="right"|809,057 |align="right"|777,568 |168,331 |84.59 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/591-hoshiarpur.html|title=Hoshiarpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |8 | align="left" |[[ਮੋਗਾ]] | 995,746 | align="right" |525,920 | align="right" |469,826 |107,336 |70.68 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/595-moga.html|title=Moga District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |9 | align="left" |[[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] | 901,896 | align="right" |475,622 | align="right" |426,274 |104,419 |65.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/597-muktsar.html|title=Muktsar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |align="right"|10 |align=left|[[ਬਰਨਾਲਾ]] |595,527 |align="right"|317,522 |align="right"|278,005 |64,987 |67.82 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/607-barnala.html|title=Barnala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |11 | align="left" |[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] | 2,029,074 | align="right" |1,071,637 | align="right" |957,437 |248,103 |68.92 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/596-firozpur.html|title=Firozpur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- | align="right" |12 | align="left" |[[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] | 815,168 | align="right" |426,311 | align="right" |388,857 |86,025 |79.07 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/589-kapurthala.html|title=Kapurthala District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |13 |align="left"|[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] |2,298,323 |1,212,617 |1,085,706 |253,579 |79.95 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/588-gurdaspur.html|title=Gurdaspur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |14 |align="left"|[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]] |1,655,169 |878,029 |777,140 |181,334 |67.99 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/606-sangrur.html|title=Sangrur District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |15 |align="left"|[[ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] |600,163 |320,795 |279,368 |63,271 |79.35 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/593-fatehgarh-sahib.html|title=Fatehgarh Sahib District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |16 |align="left"|[[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] |617,508 |326,671 |290,837 |69,311 |69.55 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/598-faridkot.html|title=Faridkot District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |17 |align="left"|[[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] |769,751 |408,732 |361,019 |84,763 |61.83 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/600-mansa.html|title=Mansa District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |18 |align="left"|[[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] |684,627 |357,485 |327,142 |72,926 |82.19 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/604-rupnagar.html|title=Rupnagar District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |19 |align="left"|[[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] |1,119,627 |589,369 |530,258 |137,223 |67.81 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/603-tarn-taran.html|title=Tarn Taran District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |20 |align="left"|[[ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]] |994,628 |529,253 |465,375 |115,644 |83.80 |<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/census/district/605-mohali.html|title=Mohali (Sahibzada Ajit Singh Nagar) District Population Census 2011-2020, Punjab literacy sex ratio and density|website=www.census2011.co.in|access-date=2020-03-05}}</ref> |- |} ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁਖੀ ਸੂਬਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੀ ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 66% ਅਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 34% ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1000 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿਰਫ਼ 895 ਇਸਤਰੀਆਂ ਹਨ। == ਧਰਮ == [[File:Amritsar Golden Temple 3.JPG|thumb|left|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ [[ਸਿੱਖੀ]] ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 66% ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਤਿ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨੇੜੇ ਸ੍ਰੀ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]] ਵੀ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ: ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ। ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੈਸਾਖੀ, ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ, ਗੁਰਪੁਰਬ, ਦਿਵਾਲੀ) ਦੇ ਮੌਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ 'ਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ]] ਮੱਤ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੱਤ ਹੈ। ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਬਾਦੀ ਦਾ 12% ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੇਂਦਰਤ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਬਾਦੀ ਦੀ 30 ਤੋਂ 50% ਤੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਅਬਾਦੀ ਕਰੀਬ 10-12% ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚੋਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (91%) ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ (42%) ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੰਢਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਅਦਬ-ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[ਇਸਲਾਮ]] (1.57%), [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਇਸਾਈਅਤ]] (1.2%), [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧ]] ਧਰਮ (0.2%) ਅਤੇ [[ਜੈਨ ਧਰਮ|ਜੈਨ]] ਧਰਮ (0.2%) ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। {| class="wikitable" |- ! ਧਰਮ ! ਜਨ ਸੰਖਿਆ ! % |- | ਸਭ <ref>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_data_finder/C_Series/Population_by_religious_communities.htm Census of India, 2001: population of Punjab by religion]. Censusindia.gov.in. Retrieved on 2012-01-18.</ref> | ੨੪,੩੫੮,੯੯੯ | ੧੦੦% |- | [[ਸਿੱਖ]] | ੧੪,੯੫੬,੩੪੫ | ੬੬% |- | [[ਹਿੰਦੂ]] | ੮,੧੯੭,੯੪੨ | ੩੧% |- | [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] | ੩੮੨,੦੪੫ | ੧.੫੭% |- | [[ਈਸਾਈ]] | ੨੯੨,੮੦੦ | ੧.੨੦% |- | [[ਬੋਧੀ]] | ੪੧,੪੮੭ | ੦.੧੭% |- | [[ਜੈਨ]] | ੩੯,੨੭੬ | ੦.੧੬% |- | ਬਾਕੀ | ੮,੫੯੪ | ੦.੦੪% |} ==ਭਾਸ਼ਾ== ਪੰਜਾਬੀ, ਜੋ ਕਿ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ]] ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ-ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>[http://www.indiasite.com/language/punjabi.html Punjabi Language, official Language of Punjab, Regional Languages of Punjab] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924034446/http://www.indiasite.com/language/punjabi.html |date=2015-09-24 }}. Indiasite.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ <ref>[http://www.apnaorg.com/articles/articledawn/ Punjabi in North America]. Apnaorg.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ-ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਵੀ ਆਮ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, [[ਹਰਿਆਣਾ]],<ref>[http://www.dnaindia.com/india/report_punjabi-edges-out-tamil-in-haryana_1356124 Punjabi edges out Tamil in Haryana – India – DNA]. Dnaindia.com (2010-03-07). Retrieved on 2012-01-18.</ref> [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ <ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmhansrd/vo000307/halltext/00307h02.htm House of Commons Hansard Debates for 7 Mar 2000 (pt 2)]. Publications.parliament.uk (2000-03-07). Retrieved on 2012-01-18. []</ref> ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref>{{cite news| url=http://timesofindia.indiatimes.com/Punjabi_is_Canadas_4th_most_top_language/articleshow/2782138.cms | work=The Times Of India | title=Punjabi is 4th most spoken language in Canada – Times Of India}}</ref> ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੀ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। <ref name="languages.iloveindia.com">[http://languages.iloveindia.com/punjabi.html Punjabi Language, Gurmukhi , Punjabi Literature, History Of Punjabi Language, State Language Of Punjab]. Languages.iloveindia.com. Retrieved on 2012-01-18.</ref> ਇਸਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ [[ਮਾਝੀ]], [[ਮਲਵਈ]], [[ਦੁਆਬੀ]] ਅਤੇ [[ਪੁਆਧੀ]] ਹਨ। <ref name="languages.iloveindia.com"/> ==ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹੇ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁਲ੍ਹ 23 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ :- 1. [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] 2. [[ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਟਿਆਲਾ]] 3. [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |ਸੰਗਰੂਰ]] 4. [[ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਠਿੰਡਾ]] 5. [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲਾ]] 6. [[ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 7. [[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 8. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 9. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] 10. [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] 11. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 12. [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ]] 13. [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ]] 14. [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]] 15. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 16. [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 17. [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 18. [[ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲਾ|ਮੋਹਾਲੀ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) 19. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 20. [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤਰਨਤਾਰਨ]] 21. [[ਪਠਾਨਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪਠਾਨਕੋਟ]] 22. [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] 23. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ == ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ- 1. [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 2. [[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 3. [[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 4. [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ==ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ== ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 4 ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ- 1. ਜਲੰਧਰ 2. ਨਵਾਂਸਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 3. ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ 4. ਕਪੂਰਥਲਾ ==ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ== ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 15 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ - ਮਾਲਵਾ - ਸਤਲੁਜ ਤੇ ਘੱਗਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। 1. [[ਬਠਿੰਡਾ]] 2. [[ਮਾਨਸਾ]] 3. [[ਬਰਨਾਲਾ]] 4. [[ਸੰਗਰੂਰ]] 5. [[ਪਟਿਆਲਾ]] 6. [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 7. [[ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 8. [[ਰੂਪਨਗਰ]] 9. [[ਮੋਗਾ]] 10. [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] 11. [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 12. [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] 13. [[ਮੋਹਾਲੀ]] (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) 14. [[ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ]] 15. [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ|ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] == ਆਰਥਿਕਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੇਤੀਬਾੜੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁਲ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ੯੮.੮% ਖੇਤਰ ਉਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੩-੦੪ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰੀ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ ੨ ਲੱਖ ੩ ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ। "ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਐਗਰੋ-ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ" (P.A.I.C) ਰਾਜ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਇੰਫੋਟੈੱਕ (Punjab Info‌ Tech) ਰਾਜ ਵਿਚ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਆਧਰਿਤ ਸਨਅਤਾਂ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਚ ਸਨਅਤ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਪਰ ਲਾਲ ਫੀਤਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਘੜਮੱਸ, ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਪੌਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਾਨ-ਮਾਲ ਲਈ ਜੋਖ਼ਿਮ ਆਦਿ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹਨ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%B0%E0%A8%A8-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%89%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%AA%E0%A9%88/|title=ਸਨਅਤੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪੈ ਸਕਿਆ ਪੰਜਾਬ?|last=ਨਿਰਮਲ ਸੰਧੂ|first=|date=2018-07-20|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-10|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> == ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ== ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ ਅਤੇ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 7 ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀਟਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ- '''1.ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਮਾਨਸਾ]] (ਅ) [[ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ]] (ੲ) [[ਬੁਢਲਾਡਾ]] '''2.ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 6 ਸੀਟਾਂ ਹਨ''';<br> (ੳ) [[ਬਠਿੰਡਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਅ) ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰੀ (ੲ) [[ਭੁੱਚੋ ਮੰਡੀ]] (ਸ) [[ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ]] (ਹ) [[ਮੌੜ]] (ਕ) [[ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ]] '''3.ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 4 ਹਨ''';<br>(ੳ) [[ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ]] (ਅ) [[ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] (ੲ) [[ਮੋਗਾ]] (ਸ) [[ਧਰਮਕੋਟ]] '''4. ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ]] (ਅ) [[ਕੋਟਕਪੂਰਾ]] (ੲ) [[ਜੈਤੋ]] '''5. ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਅ) ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੇਂਡੂ (ੲ) [[ਜ਼ੀਰਾ, ਪੰਜਾਬ|ਜ਼ੀਰਾ]] (ਸ) [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਸਹਾਏ]] '''6. ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਮੁਕਤਸਰ]] (ਅ) [[ਲੰਬੀ]] (ੲ) [[ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ]] (ਸ) [[ਮਲੋਟ]] '''7. ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-''' <br>(ੳ) [[ਜਲਾਲਾਬਾਦ]] (ਅ) [[ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ]] (ੲ) [[ਅਬੋਹਰ]] (ਸ) [[ਬੱਲੂਆਣਾ]] '''8. ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br> (ੳ) [[ਬਰਨਾਲਾ]] (ਅ) [[ਮਹਿਲ ਕਲਾਂ]] (ੲ) [[ਭਦੌੜ]] '''9.ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਸੰਗਰੂਰ]] (ਅ)[[ਸੁਨਾਮ]] (ੲ) [[ਦਿੜ੍ਹਬਾ]] (ਸ) [[ਲਹਿਰਾ]] (ਹ) [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] (ਕ) [[ਅਮਰਗੜ੍ਹ]] (ਖ) [[ਧੂਰੀ]] '''10.ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 8 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''<br>(ੳ) [[ਪਟਿਆਲਾ]] (ਅ) [[ਨਾਭਾ]] (ੲ) [[ਸਮਾਣਾ]] (ਸ) [[ਘਨੌਰ]] (ਹ) [[ਰਾਜਪੁਰਾ]] (ਕ) [[ਪਟਿਆਲਾ ਪੇਂਡੂ]] (ਖ) [[ਸਨੌਰ]] (ਗ) [[ਸ਼ੁਤਰਾਣਾ]] '''11.ਮੋਹਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 4 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਖਰੜ]] (ਅ) [[ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]] (ੲ) [[ਡੇਰਾਬੱਸੀ]] (ਸ) [[ਮੋਹਾਲੀ]] '''12.ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]] (ਅ) [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] (ੲ) [[ਰੂਪਨਗਰ]] '''13.ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ 3 ਹਨ-'''(ੳ) [[ਅਮਲੋਹ]] (ਅ) [[ਬੱਸੀ ਪਠਾਣਾਂ]] (ੲ) [[ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] '''14.ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 14 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-'''(ੳ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੂਰਬੀ]] (ਅ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੱਖਣੀ]] (ਸ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੇਂਟਰਲ]] (ਹ) [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਉੱਤਰ]] (ਕ) [[ਸਾਹਨੇਵਾਲ]] (ਖ) [[ਪਾਇਲ]] (ਗ) [[ਦਾਖਾਂ]] (ਘ) [[ਖੰਨਾ]] () [[ਸਮਰਾਲਾ]] (ਚ) [[ਗਿੱਲ]] (ਛ) ਆਤਮਨਗਰ (ਜ) [[ਰਾਏਕੋਟ]] (ਝ)[[ਜਗਰਾਉਂ]] '''15.ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-(ੳ) [[ਜਲੰਧਰ ਉੱਤਰੀ]] (ਅ)[[ਜਲੰਧਰ ਪੱਛਮੀ]] (ੲ) [[ਜਲੰਧਰ ਸੈਂਟਰਲ]] (ਸ) [[ਜਲੰਧਰ ਕੈਂਟ]] (ਹ) [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] (ਕ) [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] (ਖ) [[ਫ਼ਿਲੌਰ]] '''16.ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 7 ਸੀਟਾਂ ਹਨ'''-1.[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 2.[[ ਕਾਦੀਆਂ]] 3.[[ਦੀਨਾਨਗਰ]]।4.[[ਬਟਾਲਾ]] 5.[[ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]] 6.[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੁੜੀਆਂ]] 7.[[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]] 17.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 9 ਹਨ-1.[[ਅਜਨਾਲਾ]] 2.[[ਰਾਜਾ ਸਾਂਹਸੀ]] 3.[[ ਮਜੀਠਾ]] 4.[[ਜੰਡਿਆਲਾ]] 5.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤਰ]] 6.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੱਛਮੀ]] 7.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੂਰਵ]] 8 [[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੱਖਣੀ]]9.[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰ]] 18.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਤਰਨਤਾਰਨ]] 2.ਖੰਡੂਰ ਸਾਹਿਬ 3.[[ਅਟਾਰੀ]] 4.[[ਖੇਮਕਰਨ]] 5.[[ਪੱਟੀ]] 19.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 8 ਹਨ-1.[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 2.[[ਚੱਭੇਵਾਲ]] 3.[[ ਮੁਕੇਰੀਆਂ]] 4.[[ਦਸੂਹਾ]] 5.[[ਸ਼ਾਮ ਚੂਰਾਸੀ]] 6.[[ ਉਰਮਾਰ]] 7.[[ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ]] 8.[[ਆਦਮਪੁਰ]] 20.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 5 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]2.[[ਭੁਲੱਥ]] 3.[[ਕਪੂਰਥਲਾ]]4.[[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] 5.[[ਫਗਵਾੜਾ]] 21.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]]ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਹਨ-1.[[ਪਠਾਨਕੋਟ]] 2.[[ਸੁਜਾਨਪੁਰ]]3.[[ਬੋਆ]] 22.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 3 ਸੀਟਾਂ ਹਨ-1.[[ਬੰਗਾ]] 2.[[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] 3.[[ਬਲਾਚੌਰ]] ==ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ== [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਕੁਲ੍ਹ 13 ਸੀਟਾਂ ਹਨ। 1)[[ਬਠਿੰਡਾ]] 2)[[ਸੰਗਰੂਰ]] 3)[[ਪਟਿਆਲਾ]] 4)[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)|ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]] 5)[[ਲੁਧਿਆਣਾ]] 6)[[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] 7)[[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] 8)[[ਜਲੰਧਰ]] 9)[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] 10)[[ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] 11)[[ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]] 12)[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] 13)[[ਫਰੀਦਕੋਟ]] == ਸਾਖ਼ਰਤਾ == ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 75.84 ℅ ਹੈ। <ref>https://www.census2011.co.in/census/state/punjab.html#literacy</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 80.44℅, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 70.73℅ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਖ਼ਰਤਾ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 84.6% ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਨਸਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (61.8%) ਦੀ ਹੈ। == ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ== 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 1000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 893 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। 0 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 846 ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਠਿੰਡਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈ। == ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼]] [[ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਜ]] [[ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} {{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}} {{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]] rk12wz0j9mhkl3m53ur4t0yyz7qow0n 1 5139 611925 611507 2022-08-25T02:10:34Z Xqbot 927 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]] ed2m1grckoek77ps8znfojbcqx5q7op 1 5206 611926 611508 2022-08-25T02:10:39Z Xqbot 927 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]] ed2m1grckoek77ps8znfojbcqx5q7op 0 5223 611965 539026 2022-08-25T11:28:02Z 223.187.101.186 wikitext text/x-wiki '''ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ''' ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਈਆ ਰਾਮ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸੋਭਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਹੈ। ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ 1661 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਖੱਤਰੀ ਵੰਸ਼ ਚ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਆਪ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਆਏ। 1765 (1765) ਬਿ: ਅੱਸੂ ਦੀ ਅਮਾਵਸ ਨੂੰ ਅਬਚਲ ਨਗਰ ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ। ==ਜੀਵਨੀ==ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇੱਕ ਸੋਬਤੀ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦਯਾ ਰਾਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਭਾਈ ਸੁਧਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਮਾਈ ਦਿਆਲੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੁਧਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸੀਸ ਲੈਣ ਲਈ ਅਨੇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1677 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ, ਦਯਾ ਰਾਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵਸ ਗਿ ਗਏ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਦਯਾ ਰਾਮ ਨੇ, ਕਲਾਸਿਕੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। {{ਸਿੱਖੀ}} {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ]] 177boa0a65ojwbf64armoi5oozfa0eg 0 13524 611953 602081 2022-08-25T08:47:07Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:Punjabi People]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Farmann singh ==ਮਿਲਟਰੀ ਲੀਡਰ== [[File:RanjitSinghKing.jpg|thumb|ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]]] ===ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ=== ====ਵਾਯੂਸੈਨਾ==== *Marshal Arjan Singh, Former Chief Of Indian Air Force.,<ref>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/defence/marshal-arjan-singh.html |title=Marshal Arjan Singh |publisher=Mapsofindia.com |date= |accessdate=2012-06-06}}</ref> Only Marshal in the History of [[Indian Air Force]] *Air Chief Marshal Surinder Mehra, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Nirmal Chandra Suri, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Satish Sareen, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Dilbagh Singh, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Om Prakash Mehra, Former Chief of Indian Air Force.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2008-12-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081231193329/http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |dead-url=yes }}</ref> *Harita Kaur Deol, first Indian woman pilot in the Indian Air Force, on a solo flight . ====ਫੌਜ==== *Brigadier(retired) Kuldip Singh Chandpuri, He is known for his heroic leadership in the famous Battle of Longewala for which he was awarded Maha Vir Chakra (MVC) by the Indian Army. *General Deepak Kapoor, Indian Army Chief. *General Pran Nath Thapar, Former Indian Army Chief. *General Om Prakash Malhotra, Former Indian Army Chief. *General Ved Prakash Malik, Former Indian Army Chief. *General Nirmal Chander Vij, Former Indian Army Chief. *General Joginder Jaswant Singh, Former Indian Army Chief.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302182807/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |dead-url=yes }}</ref> *Lt General Punita Arora, first woman in the Indian Armed Forces to don the second highest rank of Lt General<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |title=Land Forces Site - Featured Articles |publisher=Bharat Rakshak |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-09-06 |archive-url=https://archive.is/20120906170749/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |dead-url=yes }}</ref> and the first lady to become the Vice-Admiral of Indian Navy.<ref>{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/oldStory/72768/ | title= AFMC chief becomes first lady Vice-Admiral | publisher=[[Indian Express]] | accessdate= 2005-05-17}}</ref> *Shabeg Singh *Lt General Jagjit Singh Aurora (Punjabi: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋਰਾ; February 13, 1916– May 3, 2005) was the General Officer Commanding-in-Chief (GOC-in-C) of the Eastern Command of the Indian Army during the Indo-Pakistani War of 1971. He led the ground forces campaign in the Eastern front of the war, which led to an overwhelming defeat of the Pakistan Army and the creation of Bangladesh. ====ਨੇਵੀ==== *Admiral S.N Kohli, Former Chief Of Indian Navy *Admiral S.M Nanda, Former Chief Of Indian Navy ====ਹੋਰ==== *Kiran Bedi - First women IPS officer *Uday Singh Taunque – awarded [[Purple Heart]] and [[Bronze Star]], first Indian to die in Iraq War as part of the [[US Army]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ=== * General (R) Zia ul Haq former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Tikka Khan former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Asif Nawaz Janjua, former Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General Ashfaq Parvez Kayani Chief of Army Staff (COAS) of the Pakistan army * General (R) Yusaf Khan|Muhammad Yusaf Khan Kaimkhani, former Vice Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Muhammed Akbar Khan - The first Muslim to become a General in British Indian Army. * Lt Gen (R) Raja Saroop Khan former Governor of Punjab (Pakistan)|Governor of Punjab * Maj Gen (R) Iftikhar Khan - the first local Commander in Chief of the Pakistan Army * Maj Gen (R) Shah Nawaz Khan (general)|Shah Nawaz Khan Janjua, Indian freedom fighter with the Indian National Army * Maj Gen (R) Raja Sakhi Daler Khan Mangral, * Maj Gen (R) Rao Farman Ali, former Adviser to the Government of erstwhile East Pakistan * Maj Gen (R) Iftikhar Janjua, the most senior Pakistani officer to have been killed in battle during Indo-Pakistani War of 1971 * Brig (R) Raja Habib ur Rahman Khan Member Azad Kashmir Council * Brig (R) Amir Gulistan Janjua, former Governor of the North-West Frontier Province * Air Chief Marshal (R) Kaleem Saadat former Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff Brig (R) Khursheed Ahmed SI(M) Director General Sports Punjab, Secretary Sports Board Punjab. * Air Chief Marshal Rao Qamar Suleman, current Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff * Muhammad Sarwar Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Sawar Muhammad Hussain Shaheed Janjua - Nishan-e-Haider winner * Aziz Bhatti|Raja Aziz Bhatti Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Rashid Minhas Shaheed Minhas - Nishan-e-Haider winner * Major Shabbir Sharif Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Khudadad Khan Minhas - Victoria Cross winner ===ਅਗੇਤਾ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ=== *[[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] *ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ *ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ *ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਭੂੱਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ਵਾ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲੀਆ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ *ਸਾਵਣ Mal|ਦੀਵਾਨ Sawan Mal *ਦਿਵਾਨ ਮੁਲਰਾਜ ==ਵਪਾਰੀ== * ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਮੰਸ਼ਾ ਪਰਮੁੱਖ ਸਨ੍ਹਤਕਾਰ ਨੇਂ * [[ਵਿਨੋਦ ਧਾਮ]] ਪੈਂਟੀਅਮ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਰ (Pentium Processor) ਦੇ ਕਾੱਢੀ * ਸੁਨੀਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਤਲ Chairman and managing director of the Bharti group * Brijmohan Lal Munjal, Founder, Hero Group<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/bm-munjal.html |title=B.M. Munjal Profile - Brij Mohan Lall Munjal Biography - Information on Brij Mohan Lal Munjal Hero Group |publisher=Iloveindia.com |date=1985-04-13 |accessdate=2012-06-06}}</ref> * F C Kohli Regarded as Father of Indian Software Industry, Founder of TCS * [[ਵਿਨੋਦ ਖੋਸਲਾ]] Co founder Sun Micro Systems * Aroon Purie India Today group * [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ]], ਟੀ-ਸੀਰੀਅਸ ਸੰਗੀਤ ਕੰਮਪਨੀ ਦੇ ਮੋੱਢੀ * Narinder Singh Kapany was named as one of the seven 'Unsung Heroes' by Fortune magazine * Kanwal Rekhi One of the first India Entrepreneurs in Silicon Valley * Mohan Singh Oberoi, Oberoi Hotels<ref name=br>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/860981/Mohan-Singh-Oberoi Mohan Singh Oberoi] ''[[Britannica.com]]''.</ref> * ਗੁਰਬਕਸ਼ ਚਹਾਲ * [[ਜੇ ਸਿੱਧੂ]], Former Chairman and CEO of Sovereign Bancorp * [[ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], Ranbaxy/Fortis Group * Vikram Chatwal, Hotelier * Avtar Lit Founder, Sunrise Radio * Sanjiv Sidhu, Founder and President of i2 Technologies * Gaurav Dhillon, Punjabi Indian Jat businessman and founder and former CEO of Informatica Corporation * Bob Singh Dhillon, Sikh Punjabi Indian-Canadian property businessman * [[ਸਬੀਰ ਭਾਟੀਆ]], co-founder of Hotmail * M S Banga, Corporate Executive, Ex-CEO - Hindustan Lever, Director on Board- Maruti Udyog Limited * Ajay Banga, Corporate Executive, President & COO- Mastercard, Ex CEO- Citi Group- Asia Pacific * Jessie Singh Saini, Indo-American industrialist * Avtar Saini, Former Director, India Operations of Montalvo Systems and Former Vice President of Intel ==ਕਲਾਕਾਰ== *[[ਅੰਮ੍ਰੀਤਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] *[[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਸਤਈਸ਼ ਗੁਜਰਾਲ਼]] *[[ਮੰਜੀਤ ਬਾਵਾ]] ==ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ== [[Image:Sohail Inayatullah.jpg|thumb|right|150px|[[Sohail Inayatullah]] is a [[Pakistani people|Pakistani]]-born [[political scientist]] and [[futurology|futurist]] who lives in Australia.]] * Satish Dhawan * Har Gobind Khorana Nobel Prize Winner * Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab * Abdus Salam Nobel Prize Winner * Subrahmanyan Chandrasekhar Nobel Prize Winner * Sohail Inayatullah Australian professor, [[political science|political scientist]] and [[futures studies|futurist]] * Ishtiaq Ahmed (political scientist)|Ishtiaq Ahmed, [[Professor Emeritus]] of [[political science]], [[University of Stockholm]], and Honorary Senior Fellow, Institute of South Asian Studies, National University of Singapore. *[[Indu Banga]], historian at Punjab University, Chandigarh *[[Avtar Saini]], computer engineer & scientist, designer and developer of Intel Pentium Processor * [[Pritam Saini]], English, Hindi Punjab & Urdu writer, historian & literary critic<ref>Punjabi author Pritam Saini dead, Tribune News Service, Monday, November 10, 2003, Chandigarh, India, / http://www.tribuneindia.com/2003/20031110/punjab1.htm</ref> *[[Subhash Saini]], Senior Computer Scientist, [[NASA Ames Research Center]], USA <ref>{{cite web|url=http://www.zyvex.com/nanotech/nano4/saini.html |title=Subhash Saini |publisher=Zyvex.com |date= |accessdate=2009-09-20}}</ref> *[[Sanjay Saini]], Professor of Radiology, [[Harvard Medical School]]<ref>Clinical Application of Magnetic Resonance Imaging in the Abdomen, pp 111, Endoscopy and gastrointestinal radiology By Gregory G. Ginsberg, Michael L. Kochman, Elsevier Health Sciences, 2004</ref><ref>{{Cite web |url=http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff&subpage=saini |title=Sanjay Saini, MD, Professor of Radiology, Harvard Medical School |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212143520/http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff |dead-url=yes }}</ref> *[[Hargurdeep (Deep) Saini]], Vice President and Principal of the [[University of Toronto]] at Mississauga, Ontario, Canada *[[Rashid Kausar]], Professor of Knowledge Management ==ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ== *[[Ravish Malhotra|Air Commodore Ravish Malhotra]] *[[Kalpana Chawla]] *[[Rakesh Sharma]], first indian to go to moon ==ਬਾਲੀਵੁੱਡ== The following is a list of famous Punjabi families and individual artistes who have worked in Bollywood: ranjhe walia ===ਟੱਬਰ=== "ਕਪੂਰ - 1". See [[Kapoor family]] for details. Prominent members were / are *[[Prithviraj Kapoor]] *[[ਰਾਜ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਰੰਧੀਰ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਜੀਵ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਿਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਕਰੀੱਨਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਣਬੀਰ ਕਪੂਰ]] ''The Kapoors - 2'' *[[Surinder Kapoor]][[File:Shekhar Kapur.jpg|thumb|150px|right|[[Shekhar Kapoor]], Indian director.]] *[[Boney Kapoor]] *[[Anil Kapoor]] *[[Sanjay Kapoor]] *[[Sonam Kapoor]] *[[Arjun Kapoor]] ''The Kapoors - 3'' *[[Jeetendra]] (Ravi Kapoor) *[[Tusshar Kapoor]] *[[Ekta Kapoor]] ''ਮਲਹੋਤਰੇ'' * [[ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ]] * [[ਬੀਨਾ ਰਾਏ]] * [[ਉਸ ਨਾਥ]] * [[ਪ੍ਰੇਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] '' ਸਾਹਨੀ '' * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਿਤ ਸਾਹਨੀ]] ''ਆਨੰਦ'' *[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] * [[ਦੇਵ ਆਨੰਦ]] * [[ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼)|ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ]] ''ਚੋਪੜੇ'' * [[ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਰਵੀ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਉਦੈ ਚੋਪੜਾ]] ''ਦੇਓਲ'' *[[Dharmendra]] *[[Sunny Deol]] *[[Bobby Deol]] *[[Esha Deol]] *[[Abhay Deol]] ''ਪੁਰੀ'' *[[Madan Puri]] *[[Amrish Puri]] ''ਖੰਨੇ - 1'' *[[Rajesh Khanna]] *[[Twinkle Khanna]] *[[Rinke Khanna]] ''The Khannas - 2'' *[[Vinod Khanna]]<ref>{{Cite web |url=http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |title=Parliamentary Biography |access-date=2007-12-11 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211120409/http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |dead-url=no }}</ref> *[[Akshaye Khanna]] *[[Rahul Khanna]] ''ਬੇਦੀ'' *[[Kabir Bedi]] *[[Pooja Bedi]] *[[Protima Bedi]] ''The Sahneys'' *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] Music Director & Writer *[[Shankar Sahney]] singer & Music Director *[[Eshaan Sahney]] Actor & Model Bollywood *[[Neyant Sahney]] Dj, Also Know as Dj Neyantran ''The Kapurs'' *[[Pankaj Kapur]] *[[Shahid Kapoor]][[File:ShahidKapoor.jpg|thumb|right|Indian actor [[Shahid Kapoor]].]] ''The Devgans'' *[[Veeru Devgan]] *[[Ajay Devgan]] *[[Anil Devgan]] ''The Oberois'' *[[Suresh Oberoi]] *[[Vivek Oberoi]] ''The Aroras'' *[[Malaika Arora Khan]] *[[Amrita Arora]] ===ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ=== *[[ਅਮਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ]] <ref>{{cite web|author=gatewayofindia2003@yahoo.com |url=http://www.gatewayforindia.com/entertainment/amrishpuri.htm |title=Amrish Puri- A tribute |publisher=Gatewayforindia.com |date=2005-01-12 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]][[Image:Akshay Kumar in Sydney for Heyy Babyy.jpg|thumb|right|150px|[[Akshay Kumar]] [[Cinema of India|Indian film]] actor]] * [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] * [[ਆਰੀਅਨ ਵੈਦ]] * [[ਅਰਜਨ ਬਾਜਵਾ]] * [[ਭੂਮਿਕਾ ਚਾਵਲਾ]] * [[ਸੇਲੀਨਾ ਜੇਤਲੀ]] [[File:Kareena2.jpg|thumb|150px|[[Kareena Kapoor]] [[Cinema of India|Indian film]] actress]] [[File:Celina at LA1-crop.jpg|thumb|150px|[[Celina Jaitley|Celina]] Miss India Universe 2001, Actress]] *[[David Dhawan]] *[[Prof.Tej Bahadur Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Dara Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[ਗੋਵਿੰਦਾ]] *[[Gulshan Grover]] *[[Juhi Chawla]] *[[Jimmy Shergill]] *[[Kunal Kapoor]] *[[Kanwaljit Singh (actor)|Kanwaljit Singh]] *[[Kulbhushan Kharbanda]] *[[Karan Johar]] *[[Mahek Chahal]] *[[Mahie Gill]] *[[Mangal Dhillon]] *[[Minissha Lamba]] *[[Mukesh Khanna]] *[[Eshaan Sahney]] *[[Mandira Bedi]] *[[Monica Bedi]] *[[Mona Singh]] *[[Neha Dhupia]] *[[Neetu Singh]] *[[Om Puri]] *[[Poonam Dhillon]] *[[Prem Chopra]]<ref>{{cite web |url=http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |title=Prem Chopra : Showbiz Legends |publisher=Santabanta.com |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120223134936/http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |dead-url=yes }}</ref> *[[Pran]] *[[Parmeet Sethi]] *[[Pooja Batra]] *[[Pooja Bedi]] *[[Priyanka Chopra]]<ref>http://www.imdb.com/name/nm1231899/bio</ref> [[File:Priyanka Chopra.jpg|thumb|right|180px|[[Priyanka Chopra]] is an miss India World 2000, [[Miss World 2000]], [[Cinema of India|Indian film]] actress.]] *[[Ruby Bhatia]] *[[Ranjeet]] *[[Raveena Tandon]] *[[Raageshwari]] *[[Rakeysh Omprakash Mehra]] *[[Rajat Kapoor]] *[[Rajit Kapur]] *[[Ranjeet]] *[[Samir Soni]] *[[Simone Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[Shiny Ahuja]] *[[Suraiya]] *[[Simi Garewal]] *[[Shakti Kapoor]] *[[Vinod Mehra]] *[[Geeta Bali]] *[[Khursheed Bano]] *[[Bina Rai]] *[[Pavan Malhotra]] ===ਗਾਇਕ=== *[[ਦਲੇਰ ਮੇਹੰਦੀ]] *[[Shankar Sahney]] *[[Mika Singh]] *[[ਲਾੱਭ ਜਨੁਜਾ]] *[[ਜੈਜ਼ੀ ਬੀ]] *[[ਸੁਰਈਆ]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Shamshad Begum]] *[[Gippy Grewal]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Sonu Nigam]] *[[Shailender Singh|Shailendra Singh]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Kundan Lal Saigal]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Wadali brothers]] *[[Surinder Kaur]] *[[Neeraj Shridhar]] *[[Richa Sharma (singer)|Richa Sharma]] *[[Jaspinder Narula]] * [[Sukhvinder Singh]] *[[Bhupinder Singh (musician)|Bhupinder Singh]] *[[Himani Kapoor]] *[[Neha Bhasin]] *[[Meena Kapoor]] *[[Anushka Manchanda]] *[[Shibani Kashyap]] *[[Taz (singer)]], lead singer of the pop band Stereo Nation (Vipen Malhotra) Karaoke Singer *[[Soni Pabla]], [[Bhangra (music)|Bhangra]] Singer *[[Satinder Sartaaj]], Punjabi Sufi Singer ===ਫ਼ਿਲਮਵਾਨ=== *[[Yash Chopra]] *[[Shekhar Kapoor]] *[[Subhash Ghai]] *[[David Dhawan]] *[[Mukul Anand]] *[[Loveleen Tandan]] *[[Karan Johar]] *[[Harry Baweja]] *[[Vidhu Vinod Chopra]] *[[B. R. Chopra]] *[[Abdur Rashid Kardar]] *[[Aditya Chopra]] *[[Kunal Kohli]] *[[Gulzar]] *[[Prakash Mehra]] *[[Rajkumar Kohli]] *[[J.P.Dutta]] *[[Lekh Tandon]] *[[Ravi Chopra]] *[[Umesh Mehra]] *[[Raj Khosla]] *[[Rajiv Rai]] *[[Abhishek Kapoor]] *[[Vipin Handa]] *[[Ravi Tandon]] *[[Siddharth Anand]] *[[Goldie Behl]] *[[Arjun Sablok]] *[[Punit Malhotra]] ===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Purva Bedi]] *[[Waris Ahluwalia]] *[[Tarsem Singh]] ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Surrender of Porus to the Emperor Alexander.jpg|thumb|right|200px|Porus and Alexender]] *[[Charaka]] *[[Pāṇini]] *[[Shahi|Shahi King Bhima]] *[[Dulla Bhatti]] ==ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ== *[[Heer Ranjha]] *[[Mirza Sahiba]] *[[Puran Bhagat]] *[[Prince Saiful Malook and Badri Jamala|Sayful Muluk]] ==ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ== ===ਸੂਫੀ ਕਲਾਕਾਰ=== [[image:BullehShah.jpg|thumb|right|200px|[[Bulleh Shah]] was a [[Punjabi people|Punjabi]] [[Sufi]] poet, a humanist and [[philosopher]].]] *[[Ali Hujwiri]] *[[Baha-ud-din Zakariya]] *[[Fariduddin Ganjshakar]] *[[Alauddin Sabir Kaliyari]] *[[Rukn-e-Alam]] *[[Shah Hussain]] *[[Mian Mir]] *[[Ahmad Sirhindi]] *[[Sultan Bahu]] *[[Bulle Shah]] *[[Waris Shah]] *[[Mian Muhammad Bakhsh]] *[[Khwaja Ghulam Farid]] *[[Shah Waliullah]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] ===ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ=== {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ}} ===ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Harbhajan Singh Yogi]] *[[Giani Sant Singh Maskeen]] *[[Nanua Bairagi]], [[Sikh]] mystic, martyr and poet *[[Sharan Kaur Pabla]] martyr who died while performing the last rites of [[Guru Gobind Singh]]'s older sons *[[Labh Singh Saini]] ((1895–1947) Freedom Fighter & President of Shiromani Akali Dal) *[[Jathedar Sadhu Singh Bhaura]] Jathedar of Akal Takth 1964-1980, highest spiritual & temporal authority of Sikhs ==ਲਿਖਰਾਈ== ===ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ=== [[image:Iqbal.jpg|thumb|right|150px|[[Muhammad Iqbal]] [[Persian people|Persian]] & [[Urdu poet]], [[philosopher]] and [[politician]].]] [[image:Giani Gurdit Singh.jpg|thumb|right|200px|[[Giani Gurdit Singh]]]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਾਸ਼ਿਮ (ਕਵੀ)|ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਮਿਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੋਰੀ]] *[[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]] *[[ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ]] *[[ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ]] *[[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ]] *[[ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ]] *[[ਰਾਹੁਲ ਸੈਣੀ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਦਾਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼]] *[[ਸਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀਂ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਗੁਲਜ਼ਾਰ]], (ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ) *[[ਜਸਵੰਤ ਨੇਕੀ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਰੁਪਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)|ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ]] *[[ਸਾਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ===ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ=== [[image:Khushwantsingh.jpg|thumb|right|200px|[[Khushwant Singh]] is a prominent Indian novelist and journalist.]] *[[Mulk Raj Anand]] *[[Khushwant Singh]]<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/khushwant-singh.html |title=Khushwant Singh - Khushwant Singh Biography, Life History of Khuswant Singh |publisher=Iloveindia.com |date=1915-02-02 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[Romila Thapar]] *[[Rahul Saini]] *[[Vikram Seth]] *[[Kartar Singh Duggal]] *[[Amrita Pritam]] *[[Ved Mehta]] *[[Partap Sharma]] *[[Tariq Ali]] *[[Susham Bedi]] *[[Deepak Chopra]] *[[Ahmed Rashid]] *[[Manil Suri]] *[[Nadeem Aslam]] *[[Neville Tuli]] *[[Jaspreet Singh]] ==ਪੱਤਰਕਾਰ== ===ਅਖਬਾਰ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Kuldip Nayar]] *[[Aroon Purie]] *[[Tarun Tejpal]] *[[Prabhu Chawla]] *[[Vinod Mehta]] *[[Tavleen Singh]] *[[Karan Thapar]] *[[Vikram Chandra]] *[[Sadhu Singh Hamdard]] *[[Pritam Saini]] *[[Ajit Saini]] *[[Barjinder Singh Hamdard]] *[[Swati Mia Saini]] *[[Angela Saini]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Hameed Nizami]] *[[Agha Shorish Kashmiri]] *[[Janbaz Mirza]] *[[Ayaz Amir]] *[[Najam Sethi]] *[[Khaled Ahmed]] *[[Nadira Naipaul]] *[[Hamid Mir]] *[[Hasan Nisar]] ===ਮੀਡੀਆ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Karan Thapar]] *[[Satinder Bindra]] *[[Monita Rajpal]] *[[Daljit Dhaliwal]] *[[Aniruddha Bahal]] *[[Barkha Dutt]] *[[Amrita Cheema]] *[[Tavleen Singh]] *[[Vikram Chandra]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Mishal Husain]] *[[Adil Najam]] ==ਲੋਲੀਵੁੱਡ == *[[Noor Jehan]] ==ਤਮਿਲ ਫਿਲਮਕਾਰ== *[[Simran Bagga]], Punjabi Hindu *[[Jyothika]], Punjabi Muslim ==ਮਾਡਲ== *[[Hasleen Kaur]] *[[Eshaan Sahney]] Actor And Model Bollywood *[[Kuljeet Randhawa]] *[[Jesse Randhawa]], a Bollywood model *[[Mandira Bedi]] *[[Mahek Chahal]] *[[Manmeet Singh]] *[[Neha Kapur]] *[[Simran Kaur Mundi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Shankar Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]] *[[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤੇ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ=== *[[Roshan (music director)|Roshan]] *[[O. P. Nayyar]] *[[Ghulam Haider]] *[[Khayyam]] *[[Uttam Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Madan Mohan]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] ===ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ=== *[[Sahir Ludhianvi]] *[[Qamar Jalalabadi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]]Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Ustad Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ=== *[[Uttam Singh]] *[[Suraiya]] *[[K.L. Saigal]] *[[Shamshad Begum]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Madan Mohan]] *[[Sukhwinder Singh]] [[Shailender Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Noor Jehan]] ==ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ== ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== *[[Qari Muhammad Farooq]] ==ਨਾਟ ਖਾਵਾਨ੍ਸ== ===ਕਵਾਲੀ=== *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Sabri brothers]] ===ਗਜ਼ਲ=== *[[Ghulam Ali (Ghazal singer)|Ghulam Ali]] *[[Jagjit Singh]] ===ਭੰਗੜਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Jay Sean - 2009 India Day Parade.jpg|thumb|[[Jay Sean]]]] *[[Honey Singh]] *[[Jagmeet Bal]] *[[Asa Singh Mastana]] *[[Surinder Shinda]] *[[Surinder Kaur]] *[[Kuldeep Manak]] *[[Surinder Laddi]] *[[Amar Singh Chamkila]] *[[Malkit Singh]] *[[Manmohan Waris]] *[[Kamal Heer]] *[[Daler Mehndi]] *[[Surjit Bindrakhia]] *[[Lehmber Hussainpuri]] *[[Hans Raj Hans]] *[[Sukhwinder Singh]] *[[Jaspinder Narula]] *[[Kulwinder Dhillon]] *[[Bombay Rockers]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Ravinder Grewal]] *[[Shingara Singh]] *[[Harshdeep Kaur]] *[[Sukhbir]] *[[Labh Janjua]] *[[Sukhshinder Shinda]] *[[Bally Sagoo]] *[[Apache Indian]] *[[Channi Singh]] *[[Panjabi MC]] *[[Jay Sean]] *[[Hard Kaur]] *[[Rishi Rich]] *[[Juggy D]] *[[Taz (singer)|Taz]] *[[B21 (band)|B21]] *[[Dr. Zeus]] *[[Harbhajan Mann]] *[[Jazzy B]] *[[Miss Pooja]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ==== *[[Humaima Malik]] *[[Inayat Hussain Bhatti]] *[[Abrar-ul-Haq]] *[[Alam Lohar]] *[[Arif Lohar]] *[[malkoo]] *[[Naseebo Lal]] *[[Iman Ali]] *[[Imran Khan (singer)]] *[[Jia Ali]] *[[Kashif]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Shazia Manzoor]] *[[Talib Hussain Dard]] ===ਪਾਪ ਅਤੇ ਰੋਕ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[shankar Sahney]] *[[Amrinder Gill]] *[[Baba Sehgal]] *[[Rabbi Shergill]] *[[Mika Singh]] *[[Vikas Bhalla]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Ali Azmat]] *[[Ali Haider]] *[[Sajjad Ali]] *[[Ali Zafar]] *[[Atif Aslam]] *[[Fakhir]] *[[Jawad Ahmed]] *[[Haroon]] *[[Humera Arshad]] *[[Hadiqa Kiyani]] *[[Waris Baig]] ====ਅਮਰੀਕਾ==== *[[Himanshu Suri]], of the [[Brooklyn]]-based [[Hip-Hop|rap]] outfit [[Das Racist]] <ref>{{cite web|last=Chwalek |first=Evan |url=http://evan-chwalek.blogspot.com/2012/01/heems-nehru-jackets.html |title=FUCK IT: Heems - "Nehru Jackets" |publisher=Evan-chwalek.blogspot.com |date=2012-01-16 |accessdate=2012-06-06}}</ref> ==ਕਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ== *[[Bhai Parmanand]] *[[Harnam Singh]] *[[Udham Singh]] *[[Kartar Singh Sarabha]] *[[Bhagat Singh]] *[[Sukhdev]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Chandrashekhar Azad]] *[[Jatin Das]] *[[Bhai Mati Das]] *[[Dulla Bhatti]] *[[Ganda Singh|Ganda Singh Phangureh]] ==ਸਿਆਸਤਦਾਨ== ===ਭਾਰਤ=== [[File:Manmohansingh04052007.jpg|thumb|right|150px|[[Manmohan Singh]] is the [[List of Prime Ministers of India|14th]] and current [[Prime Minister of India]].]] *[[Amarinder Singh]] *[[Arun Jaitley]] *[[Baldev Singh]] *[[Bibi Jagir Kaur]] *[[Buta Singh]] *[[Darbara Singh]] *[[Giani Zail Singh]] *[[Gulzari Lal Nanda]] *[[Gurdial Singh Dhillon]] *[[Harkishan Singh Surjeet]] *[[Inder Kumar Gujral]] *[[Jagjit Singh Taunque]] *[[Krishan Kant]] *[[Kanshi Ram]] *[[Madanlal Khurana]] *[[Malik Umar Hayat Khan]] *[[Manmohan Singh]] *[[Master Tara Singh]] *[[Parkash Singh Badal]] *[[Pratap Singh Kairon]] *[[Rai Bahadur Chaudhari Dewan Chand Saini]] *[[Rajinder Kaur Bhattal]] *[[Sant Fateh Singh]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Simranjit Singh Mann]] *[[Surjit Singh Barnala]] *[[Swaran Singh]] *[[Laxmi Kanta Chawla]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== [[File:Imran Khan.jpg|thumb|right|250px|[[Imran Khan]]. Politician since the mid-1990s. From one of the many Pashtun (Pathan) tribes in West Punjab]] *[[Liaqat Ali Khan]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] *[[Chaudhry Afzal Haq]] *[[Sardar Fraz Wahlah]] *[[Mian Iftikharuddin]] *[[Malik Anwer Ali Noon]] *[[Choudhary Rahmat Ali]] *[[Allama Muhammad Iqbal]] *[[Malik Ghulam Muhammad|Ghulam Muhammad]] *[[Chaudhry Muhammad Ali]] *[[Master Taj-uj-Din Ansari]] *[[Fazal Ilahi Chaudhry]] *[[Feroz Khan Noon]] *[[Muhammad Zia-ul-Haq]] *[[Sheikh Hissam-ud-Din]] *[[Hanif Ramay]] *[[Wasim Sajjad]] *[[Mazhar Ali Azhar]] *[[Nawabzada Nasrullah Khan]] *[[Imran Khan]] *[[Abdul Latif Khalid Cheema]] *[[Muhammad Rafiq Tarar]] *[[Nawaz Sharif]] *[[Malik Meraj Khalid]] *[[Mian Muhammad Shahbaz Sharif]] *[[Chaudhry Shujaat Hussain]] *[[Chaudhry Pervaiz Elahi]] *[[Mian Umar Hayat]] *[[Mushahid Hussain Syed]] *[[Chaudhry Amir Hussain]] *[[Malik Amjad Ali Noon]] *[[Chaudhry Muhammad Sarwar Khan]] *[[Shahbaz Sharif]] *[[Sheikh Waqas Akram]] *[[Ghulam Bibi]] *[[Saqlain Anwar|Saqlain Anwar Sipra]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Liaqat Abbas Bhatti]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Shahid Hussain Bhatti]] *[[Jagjit Singh Taunque]], Deputy Lieutenant of the West Midlands *[[Syeda Sughra Imam]] ===ਅਮਰੀਕਾ=== *[[Nikki Haley]], [[Governor of South Carolina]], former member of the [[United States House of Representatives]] *[[Sunny Dhoorh]] *[[Piyush "Bobby" Jindal]], [[Governor of Louisiana]], former member of the [[United States House of Representatives]] ==ਖਿਡਾਰੀ== ===ਟੈਨਿਸ=== *[[Neha Uberoi]] *[[Shikha Uberoi]] *[[Yuki Bhambri]] ===ਕ੍ਰਿਕਟ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Harbhajan Singh bowling.jpg|thumb|Harbhajan, pictured here bowling in the nets]] *[[Yuvraj of Patiala|Yadavendra Singh]] *[[Lala Amarnath]] *[[Mohinder Amarnath]] *[[Surinder Amarnath]] *[[Kapil Dev]]<ref>{{cite news | url=http://content-usa.cricinfo.com/india/content/player/30028.html | title=Kapil Dev - Player Webpage | publisher=[[Cricinfo]] | accessdate=2007-03-17}}</ref> *[[Bishan Singh Bedi]] *[[Balwinder Sandhu]] *[[Bhupinder Singh snr]] *[[Gursharan Singh]] *[[Yograj Singh]] *[[Amarjit Kaypee]] *[[Maninder Singh]] *[[Rajinder Ghai]] *[[Surinder Khanna]] *[[Navjot Singh Sidhu]] *[[Manoj Prabhakar]] *[[Ashok Malhotra]] *[[Vijay Mehra (Indian cricketer)|Vijay Mehra]] *[[Aashish Kapoor]] *[[Atul Wassan]] *[[Akash Chopra]] *[[Nikhil Chopra]] *[[Harvinder Singh]] *[[Harbhajan Singh]] *[[Yuvraj Singh]] *[[V. R. V. Singh]] *[[Reetinder Sodhi]] *[[Gourav Dhiman]] *[[Piyush Chawla]] *[[Gautam Gambhir]] *[[Virat Kohli]] *[[Sunny Sohal]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== [[Image:Shoaib Akhtar.jpg|thumb|right|220px|[[Shoaib Akhtar]] is a [[Pakistani cricket team|Pakistani]] [[cricket]]er, and is one of the fastest bowlers in the world.]] *[[Inzamam-ul-Haq]] *[[Wasim Akram]] *[[Saleem Malik]] *[[Waqar Younis]] *[[Zaheer Abbas]] *[[Mudassar Nazar]] *[[Moin Khan]] *[[Abdul Qadir (cricketer)|Abdul Qadir]] *[[Mohammad Yousuf (cricketer)|Mohammad Yousuf]] *[[Majid Khan (cricket player)|Majid Khan]] *[[Ijaz Ahmed (cricketer)|Ijaz Ahmed]] *[[Rameez Raja]] *[[Wasim Raja]] *[[Sarfraz Nawaz]] *[[Mushtaq Ahmed]] *[[Saqlain Mushtaq]] *[[Aamer Sohail]] *[[Intikhab Alam]] *[[Shoaib Akhtar]] *[[Imtiaz Ahmed (cricketer)|Imtiaz Ahmed]] *[[Saeed Ahmed (cricketer)|Saeed Ahmed]] *[[Abdul Razzaq (Pakistani cricket player)|Abdul Razzaq]] *[[Fazal Mahmood]] *[[Mahmood Hussain (cricketer)|Mahmood Hussain]] *[[Taufeeq Umar]] *[[Abdul Hafeez Kardar]] *[[Aaqib Javed]] *[[Azhar Mahmood]] *[[Kamran Akmal]] *[[Saleem Altaf]] *[[Waqar Hasan]] *[[Pervez Sajjad]] *[[Shujauddin Butt|Shujauddin]] *[[Azeem Hafeez]] *[[Mohammad Wasim]] *[[Asif Masood]] *[[Imran Farhat]] *[[Maqsood Ahmed]] *[[Tahir Naqqash]] *[[Aamer Malik]] *[[Mohammad Nazir]] *[[Shoaib Malik]] *[[Ata-ur-Rehman]] *[[Khan Mohammad]] *[[Saleem Elahi]] *[[Salman Butt]] *[[Mohammad Ilyas]] *[[Shabbir Ahmed]] *[[Talat Ali]] *[[Sohail Tanvir]] *[[Imran Nazir]] *[[Mohammad Hafeez]] *[[Mohammed Asif]] ====ਇੰਗਲੈਂਡ==== *[[Ajaz Akhtar]] *[[Ajmal Shahzad]] *[[Monty Panesar]] *[[Ravi bopara]] ===ਕਨੇਡਾ=== *[[Ashish Bagai]] *[[Harvir Baidwan]] *[[Haninder Dhillon]] *[[Ishwar Maraj]] ===ਹਾਕੀ=== ====ਮੈਦਾਨੀ ਹਾਕੀ==== *[[Ajitpal Singh]] *[[Balbir Singh Sr.]] *[[Balwant (Bal) Singh Saini]] *[[Prithipal Singh]] *[[Baljeet Singh Saini]] *[[Gagan Ajit Singh]] *[[Kulbir Bhaura]] *[[Prabhjot Singh]] *[[Ramandeep Singh]] *[[Saini Sisters]] *[[Baljit Singh Dhillon]] *[[Inder Singh (field hockey)|Inder Singh]] ====ਬਰਫ਼ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ==== *[[Manny Malhotra]] ===ਐਥਲੈਟਿਕਸ=== *[[Milkha Singh]] *[[Kamaljeet Sandhu]] ===ਗਾਲ੍ਫ਼=== *[[Ashbeer Saini]] *[[Jeev Milkha Singh]] *[[Jyoti Randhawa]] *[[Arjun Atwal]] *[[P. G. Sethi]] *[[Gaurav Ghei]] *[[Shiv Kapur]] *[[Gaganjeet Bhullar]] ===ਕੁਸ਼ਤੀ=== *[[Dara Singh]] *[[The Great Khali]] *[[Premchand Dogra]] *[[Tiger Jeet Singh]] *[[Gurjit Singh]] *[[Sonjay Dutt]] (real name Ritesh Bhalla), TNA wrestler *[[Younus Khan]] (Former Rustam-e-Pakistan), Sitara-e-Imtiaz ===ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ=== *[[Abhinav Bindra]], 1st individual Olympic Gold Medalist *[[Gagan Narang]], the only Indian to win two medals at a World championship *[[Avneet Sidhu]], Commenwealth Games medalist, [[Arjun Award]]ee ===ਸਾਇਕਲਿੰਗ=== *[[Alexi Grewal]], American-Sikh, won gold medal in Olympics ===ਫੁੱਟਬਾਲ=== *ਮਾਇਕਲ ਚੋਪੜਾ *ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ *ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ *ਪਰਮੀਰ ਸਿੰਘ ===ਬਾਕਸਿੰਗ=== *ਵਿਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ===ਵਾਲੀਬਾਲ=== *ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Punjabi People]] m9nyjj89t01p28xbtzcyj7hu8tenz87 611954 611953 2022-08-25T08:47:58Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:Lists of people by ethnicity]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Farmann singh ==ਮਿਲਟਰੀ ਲੀਡਰ== [[File:RanjitSinghKing.jpg|thumb|ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]]] ===ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ=== ====ਵਾਯੂਸੈਨਾ==== *Marshal Arjan Singh, Former Chief Of Indian Air Force.,<ref>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/defence/marshal-arjan-singh.html |title=Marshal Arjan Singh |publisher=Mapsofindia.com |date= |accessdate=2012-06-06}}</ref> Only Marshal in the History of [[Indian Air Force]] *Air Chief Marshal Surinder Mehra, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Nirmal Chandra Suri, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Satish Sareen, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Dilbagh Singh, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Om Prakash Mehra, Former Chief of Indian Air Force.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2008-12-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081231193329/http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |dead-url=yes }}</ref> *Harita Kaur Deol, first Indian woman pilot in the Indian Air Force, on a solo flight . ====ਫੌਜ==== *Brigadier(retired) Kuldip Singh Chandpuri, He is known for his heroic leadership in the famous Battle of Longewala for which he was awarded Maha Vir Chakra (MVC) by the Indian Army. *General Deepak Kapoor, Indian Army Chief. *General Pran Nath Thapar, Former Indian Army Chief. *General Om Prakash Malhotra, Former Indian Army Chief. *General Ved Prakash Malik, Former Indian Army Chief. *General Nirmal Chander Vij, Former Indian Army Chief. *General Joginder Jaswant Singh, Former Indian Army Chief.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302182807/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |dead-url=yes }}</ref> *Lt General Punita Arora, first woman in the Indian Armed Forces to don the second highest rank of Lt General<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |title=Land Forces Site - Featured Articles |publisher=Bharat Rakshak |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-09-06 |archive-url=https://archive.is/20120906170749/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |dead-url=yes }}</ref> and the first lady to become the Vice-Admiral of Indian Navy.<ref>{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/oldStory/72768/ | title= AFMC chief becomes first lady Vice-Admiral | publisher=[[Indian Express]] | accessdate= 2005-05-17}}</ref> *Shabeg Singh *Lt General Jagjit Singh Aurora (Punjabi: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋਰਾ; February 13, 1916– May 3, 2005) was the General Officer Commanding-in-Chief (GOC-in-C) of the Eastern Command of the Indian Army during the Indo-Pakistani War of 1971. He led the ground forces campaign in the Eastern front of the war, which led to an overwhelming defeat of the Pakistan Army and the creation of Bangladesh. ====ਨੇਵੀ==== *Admiral S.N Kohli, Former Chief Of Indian Navy *Admiral S.M Nanda, Former Chief Of Indian Navy ====ਹੋਰ==== *Kiran Bedi - First women IPS officer *Uday Singh Taunque – awarded [[Purple Heart]] and [[Bronze Star]], first Indian to die in Iraq War as part of the [[US Army]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ=== * General (R) Zia ul Haq former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Tikka Khan former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Asif Nawaz Janjua, former Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General Ashfaq Parvez Kayani Chief of Army Staff (COAS) of the Pakistan army * General (R) Yusaf Khan|Muhammad Yusaf Khan Kaimkhani, former Vice Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Muhammed Akbar Khan - The first Muslim to become a General in British Indian Army. * Lt Gen (R) Raja Saroop Khan former Governor of Punjab (Pakistan)|Governor of Punjab * Maj Gen (R) Iftikhar Khan - the first local Commander in Chief of the Pakistan Army * Maj Gen (R) Shah Nawaz Khan (general)|Shah Nawaz Khan Janjua, Indian freedom fighter with the Indian National Army * Maj Gen (R) Raja Sakhi Daler Khan Mangral, * Maj Gen (R) Rao Farman Ali, former Adviser to the Government of erstwhile East Pakistan * Maj Gen (R) Iftikhar Janjua, the most senior Pakistani officer to have been killed in battle during Indo-Pakistani War of 1971 * Brig (R) Raja Habib ur Rahman Khan Member Azad Kashmir Council * Brig (R) Amir Gulistan Janjua, former Governor of the North-West Frontier Province * Air Chief Marshal (R) Kaleem Saadat former Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff Brig (R) Khursheed Ahmed SI(M) Director General Sports Punjab, Secretary Sports Board Punjab. * Air Chief Marshal Rao Qamar Suleman, current Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff * Muhammad Sarwar Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Sawar Muhammad Hussain Shaheed Janjua - Nishan-e-Haider winner * Aziz Bhatti|Raja Aziz Bhatti Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Rashid Minhas Shaheed Minhas - Nishan-e-Haider winner * Major Shabbir Sharif Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Khudadad Khan Minhas - Victoria Cross winner ===ਅਗੇਤਾ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ=== *[[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] *ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ *ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ *ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਭੂੱਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ਵਾ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲੀਆ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ *ਸਾਵਣ Mal|ਦੀਵਾਨ Sawan Mal *ਦਿਵਾਨ ਮੁਲਰਾਜ ==ਵਪਾਰੀ== * ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਮੰਸ਼ਾ ਪਰਮੁੱਖ ਸਨ੍ਹਤਕਾਰ ਨੇਂ * [[ਵਿਨੋਦ ਧਾਮ]] ਪੈਂਟੀਅਮ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਰ (Pentium Processor) ਦੇ ਕਾੱਢੀ * ਸੁਨੀਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਤਲ Chairman and managing director of the Bharti group * Brijmohan Lal Munjal, Founder, Hero Group<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/bm-munjal.html |title=B.M. Munjal Profile - Brij Mohan Lall Munjal Biography - Information on Brij Mohan Lal Munjal Hero Group |publisher=Iloveindia.com |date=1985-04-13 |accessdate=2012-06-06}}</ref> * F C Kohli Regarded as Father of Indian Software Industry, Founder of TCS * [[ਵਿਨੋਦ ਖੋਸਲਾ]] Co founder Sun Micro Systems * Aroon Purie India Today group * [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ]], ਟੀ-ਸੀਰੀਅਸ ਸੰਗੀਤ ਕੰਮਪਨੀ ਦੇ ਮੋੱਢੀ * Narinder Singh Kapany was named as one of the seven 'Unsung Heroes' by Fortune magazine * Kanwal Rekhi One of the first India Entrepreneurs in Silicon Valley * Mohan Singh Oberoi, Oberoi Hotels<ref name=br>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/860981/Mohan-Singh-Oberoi Mohan Singh Oberoi] ''[[Britannica.com]]''.</ref> * ਗੁਰਬਕਸ਼ ਚਹਾਲ * [[ਜੇ ਸਿੱਧੂ]], Former Chairman and CEO of Sovereign Bancorp * [[ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], Ranbaxy/Fortis Group * Vikram Chatwal, Hotelier * Avtar Lit Founder, Sunrise Radio * Sanjiv Sidhu, Founder and President of i2 Technologies * Gaurav Dhillon, Punjabi Indian Jat businessman and founder and former CEO of Informatica Corporation * Bob Singh Dhillon, Sikh Punjabi Indian-Canadian property businessman * [[ਸਬੀਰ ਭਾਟੀਆ]], co-founder of Hotmail * M S Banga, Corporate Executive, Ex-CEO - Hindustan Lever, Director on Board- Maruti Udyog Limited * Ajay Banga, Corporate Executive, President & COO- Mastercard, Ex CEO- Citi Group- Asia Pacific * Jessie Singh Saini, Indo-American industrialist * Avtar Saini, Former Director, India Operations of Montalvo Systems and Former Vice President of Intel ==ਕਲਾਕਾਰ== *[[ਅੰਮ੍ਰੀਤਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] *[[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਸਤਈਸ਼ ਗੁਜਰਾਲ਼]] *[[ਮੰਜੀਤ ਬਾਵਾ]] ==ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ== [[Image:Sohail Inayatullah.jpg|thumb|right|150px|[[Sohail Inayatullah]] is a [[Pakistani people|Pakistani]]-born [[political scientist]] and [[futurology|futurist]] who lives in Australia.]] * Satish Dhawan * Har Gobind Khorana Nobel Prize Winner * Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab * Abdus Salam Nobel Prize Winner * Subrahmanyan Chandrasekhar Nobel Prize Winner * Sohail Inayatullah Australian professor, [[political science|political scientist]] and [[futures studies|futurist]] * Ishtiaq Ahmed (political scientist)|Ishtiaq Ahmed, [[Professor Emeritus]] of [[political science]], [[University of Stockholm]], and Honorary Senior Fellow, Institute of South Asian Studies, National University of Singapore. *[[Indu Banga]], historian at Punjab University, Chandigarh *[[Avtar Saini]], computer engineer & scientist, designer and developer of Intel Pentium Processor * [[Pritam Saini]], English, Hindi Punjab & Urdu writer, historian & literary critic<ref>Punjabi author Pritam Saini dead, Tribune News Service, Monday, November 10, 2003, Chandigarh, India, / http://www.tribuneindia.com/2003/20031110/punjab1.htm</ref> *[[Subhash Saini]], Senior Computer Scientist, [[NASA Ames Research Center]], USA <ref>{{cite web|url=http://www.zyvex.com/nanotech/nano4/saini.html |title=Subhash Saini |publisher=Zyvex.com |date= |accessdate=2009-09-20}}</ref> *[[Sanjay Saini]], Professor of Radiology, [[Harvard Medical School]]<ref>Clinical Application of Magnetic Resonance Imaging in the Abdomen, pp 111, Endoscopy and gastrointestinal radiology By Gregory G. Ginsberg, Michael L. Kochman, Elsevier Health Sciences, 2004</ref><ref>{{Cite web |url=http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff&subpage=saini |title=Sanjay Saini, MD, Professor of Radiology, Harvard Medical School |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212143520/http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff |dead-url=yes }}</ref> *[[Hargurdeep (Deep) Saini]], Vice President and Principal of the [[University of Toronto]] at Mississauga, Ontario, Canada *[[Rashid Kausar]], Professor of Knowledge Management ==ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ== *[[Ravish Malhotra|Air Commodore Ravish Malhotra]] *[[Kalpana Chawla]] *[[Rakesh Sharma]], first indian to go to moon ==ਬਾਲੀਵੁੱਡ== The following is a list of famous Punjabi families and individual artistes who have worked in Bollywood: ranjhe walia ===ਟੱਬਰ=== "ਕਪੂਰ - 1". See [[Kapoor family]] for details. Prominent members were / are *[[Prithviraj Kapoor]] *[[ਰਾਜ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਰੰਧੀਰ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਜੀਵ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਿਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਕਰੀੱਨਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਣਬੀਰ ਕਪੂਰ]] ''The Kapoors - 2'' *[[Surinder Kapoor]][[File:Shekhar Kapur.jpg|thumb|150px|right|[[Shekhar Kapoor]], Indian director.]] *[[Boney Kapoor]] *[[Anil Kapoor]] *[[Sanjay Kapoor]] *[[Sonam Kapoor]] *[[Arjun Kapoor]] ''The Kapoors - 3'' *[[Jeetendra]] (Ravi Kapoor) *[[Tusshar Kapoor]] *[[Ekta Kapoor]] ''ਮਲਹੋਤਰੇ'' * [[ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ]] * [[ਬੀਨਾ ਰਾਏ]] * [[ਉਸ ਨਾਥ]] * [[ਪ੍ਰੇਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] '' ਸਾਹਨੀ '' * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਿਤ ਸਾਹਨੀ]] ''ਆਨੰਦ'' *[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] * [[ਦੇਵ ਆਨੰਦ]] * [[ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼)|ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ]] ''ਚੋਪੜੇ'' * [[ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਰਵੀ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਉਦੈ ਚੋਪੜਾ]] ''ਦੇਓਲ'' *[[Dharmendra]] *[[Sunny Deol]] *[[Bobby Deol]] *[[Esha Deol]] *[[Abhay Deol]] ''ਪੁਰੀ'' *[[Madan Puri]] *[[Amrish Puri]] ''ਖੰਨੇ - 1'' *[[Rajesh Khanna]] *[[Twinkle Khanna]] *[[Rinke Khanna]] ''The Khannas - 2'' *[[Vinod Khanna]]<ref>{{Cite web |url=http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |title=Parliamentary Biography |access-date=2007-12-11 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211120409/http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |dead-url=no }}</ref> *[[Akshaye Khanna]] *[[Rahul Khanna]] ''ਬੇਦੀ'' *[[Kabir Bedi]] *[[Pooja Bedi]] *[[Protima Bedi]] ''The Sahneys'' *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] Music Director & Writer *[[Shankar Sahney]] singer & Music Director *[[Eshaan Sahney]] Actor & Model Bollywood *[[Neyant Sahney]] Dj, Also Know as Dj Neyantran ''The Kapurs'' *[[Pankaj Kapur]] *[[Shahid Kapoor]][[File:ShahidKapoor.jpg|thumb|right|Indian actor [[Shahid Kapoor]].]] ''The Devgans'' *[[Veeru Devgan]] *[[Ajay Devgan]] *[[Anil Devgan]] ''The Oberois'' *[[Suresh Oberoi]] *[[Vivek Oberoi]] ''The Aroras'' *[[Malaika Arora Khan]] *[[Amrita Arora]] ===ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ=== *[[ਅਮਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ]] <ref>{{cite web|author=gatewayofindia2003@yahoo.com |url=http://www.gatewayforindia.com/entertainment/amrishpuri.htm |title=Amrish Puri- A tribute |publisher=Gatewayforindia.com |date=2005-01-12 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]][[Image:Akshay Kumar in Sydney for Heyy Babyy.jpg|thumb|right|150px|[[Akshay Kumar]] [[Cinema of India|Indian film]] actor]] * [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] * [[ਆਰੀਅਨ ਵੈਦ]] * [[ਅਰਜਨ ਬਾਜਵਾ]] * [[ਭੂਮਿਕਾ ਚਾਵਲਾ]] * [[ਸੇਲੀਨਾ ਜੇਤਲੀ]] [[File:Kareena2.jpg|thumb|150px|[[Kareena Kapoor]] [[Cinema of India|Indian film]] actress]] [[File:Celina at LA1-crop.jpg|thumb|150px|[[Celina Jaitley|Celina]] Miss India Universe 2001, Actress]] *[[David Dhawan]] *[[Prof.Tej Bahadur Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Dara Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[ਗੋਵਿੰਦਾ]] *[[Gulshan Grover]] *[[Juhi Chawla]] *[[Jimmy Shergill]] *[[Kunal Kapoor]] *[[Kanwaljit Singh (actor)|Kanwaljit Singh]] *[[Kulbhushan Kharbanda]] *[[Karan Johar]] *[[Mahek Chahal]] *[[Mahie Gill]] *[[Mangal Dhillon]] *[[Minissha Lamba]] *[[Mukesh Khanna]] *[[Eshaan Sahney]] *[[Mandira Bedi]] *[[Monica Bedi]] *[[Mona Singh]] *[[Neha Dhupia]] *[[Neetu Singh]] *[[Om Puri]] *[[Poonam Dhillon]] *[[Prem Chopra]]<ref>{{cite web |url=http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |title=Prem Chopra : Showbiz Legends |publisher=Santabanta.com |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120223134936/http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |dead-url=yes }}</ref> *[[Pran]] *[[Parmeet Sethi]] *[[Pooja Batra]] *[[Pooja Bedi]] *[[Priyanka Chopra]]<ref>http://www.imdb.com/name/nm1231899/bio</ref> [[File:Priyanka Chopra.jpg|thumb|right|180px|[[Priyanka Chopra]] is an miss India World 2000, [[Miss World 2000]], [[Cinema of India|Indian film]] actress.]] *[[Ruby Bhatia]] *[[Ranjeet]] *[[Raveena Tandon]] *[[Raageshwari]] *[[Rakeysh Omprakash Mehra]] *[[Rajat Kapoor]] *[[Rajit Kapur]] *[[Ranjeet]] *[[Samir Soni]] *[[Simone Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[Shiny Ahuja]] *[[Suraiya]] *[[Simi Garewal]] *[[Shakti Kapoor]] *[[Vinod Mehra]] *[[Geeta Bali]] *[[Khursheed Bano]] *[[Bina Rai]] *[[Pavan Malhotra]] ===ਗਾਇਕ=== *[[ਦਲੇਰ ਮੇਹੰਦੀ]] *[[Shankar Sahney]] *[[Mika Singh]] *[[ਲਾੱਭ ਜਨੁਜਾ]] *[[ਜੈਜ਼ੀ ਬੀ]] *[[ਸੁਰਈਆ]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Shamshad Begum]] *[[Gippy Grewal]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Sonu Nigam]] *[[Shailender Singh|Shailendra Singh]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Kundan Lal Saigal]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Wadali brothers]] *[[Surinder Kaur]] *[[Neeraj Shridhar]] *[[Richa Sharma (singer)|Richa Sharma]] *[[Jaspinder Narula]] * [[Sukhvinder Singh]] *[[Bhupinder Singh (musician)|Bhupinder Singh]] *[[Himani Kapoor]] *[[Neha Bhasin]] *[[Meena Kapoor]] *[[Anushka Manchanda]] *[[Shibani Kashyap]] *[[Taz (singer)]], lead singer of the pop band Stereo Nation (Vipen Malhotra) Karaoke Singer *[[Soni Pabla]], [[Bhangra (music)|Bhangra]] Singer *[[Satinder Sartaaj]], Punjabi Sufi Singer ===ਫ਼ਿਲਮਵਾਨ=== *[[Yash Chopra]] *[[Shekhar Kapoor]] *[[Subhash Ghai]] *[[David Dhawan]] *[[Mukul Anand]] *[[Loveleen Tandan]] *[[Karan Johar]] *[[Harry Baweja]] *[[Vidhu Vinod Chopra]] *[[B. R. Chopra]] *[[Abdur Rashid Kardar]] *[[Aditya Chopra]] *[[Kunal Kohli]] *[[Gulzar]] *[[Prakash Mehra]] *[[Rajkumar Kohli]] *[[J.P.Dutta]] *[[Lekh Tandon]] *[[Ravi Chopra]] *[[Umesh Mehra]] *[[Raj Khosla]] *[[Rajiv Rai]] *[[Abhishek Kapoor]] *[[Vipin Handa]] *[[Ravi Tandon]] *[[Siddharth Anand]] *[[Goldie Behl]] *[[Arjun Sablok]] *[[Punit Malhotra]] ===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Purva Bedi]] *[[Waris Ahluwalia]] *[[Tarsem Singh]] ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Surrender of Porus to the Emperor Alexander.jpg|thumb|right|200px|Porus and Alexender]] *[[Charaka]] *[[Pāṇini]] *[[Shahi|Shahi King Bhima]] *[[Dulla Bhatti]] ==ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ== *[[Heer Ranjha]] *[[Mirza Sahiba]] *[[Puran Bhagat]] *[[Prince Saiful Malook and Badri Jamala|Sayful Muluk]] ==ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ== ===ਸੂਫੀ ਕਲਾਕਾਰ=== [[image:BullehShah.jpg|thumb|right|200px|[[Bulleh Shah]] was a [[Punjabi people|Punjabi]] [[Sufi]] poet, a humanist and [[philosopher]].]] *[[Ali Hujwiri]] *[[Baha-ud-din Zakariya]] *[[Fariduddin Ganjshakar]] *[[Alauddin Sabir Kaliyari]] *[[Rukn-e-Alam]] *[[Shah Hussain]] *[[Mian Mir]] *[[Ahmad Sirhindi]] *[[Sultan Bahu]] *[[Bulle Shah]] *[[Waris Shah]] *[[Mian Muhammad Bakhsh]] *[[Khwaja Ghulam Farid]] *[[Shah Waliullah]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] ===ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ=== {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ}} ===ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Harbhajan Singh Yogi]] *[[Giani Sant Singh Maskeen]] *[[Nanua Bairagi]], [[Sikh]] mystic, martyr and poet *[[Sharan Kaur Pabla]] martyr who died while performing the last rites of [[Guru Gobind Singh]]'s older sons *[[Labh Singh Saini]] ((1895–1947) Freedom Fighter & President of Shiromani Akali Dal) *[[Jathedar Sadhu Singh Bhaura]] Jathedar of Akal Takth 1964-1980, highest spiritual & temporal authority of Sikhs ==ਲਿਖਰਾਈ== ===ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ=== [[image:Iqbal.jpg|thumb|right|150px|[[Muhammad Iqbal]] [[Persian people|Persian]] & [[Urdu poet]], [[philosopher]] and [[politician]].]] [[image:Giani Gurdit Singh.jpg|thumb|right|200px|[[Giani Gurdit Singh]]]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਾਸ਼ਿਮ (ਕਵੀ)|ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਮਿਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੋਰੀ]] *[[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]] *[[ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ]] *[[ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ]] *[[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ]] *[[ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ]] *[[ਰਾਹੁਲ ਸੈਣੀ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਦਾਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼]] *[[ਸਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀਂ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਗੁਲਜ਼ਾਰ]], (ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ) *[[ਜਸਵੰਤ ਨੇਕੀ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਰੁਪਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)|ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ]] *[[ਸਾਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ===ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ=== [[image:Khushwantsingh.jpg|thumb|right|200px|[[Khushwant Singh]] is a prominent Indian novelist and journalist.]] *[[Mulk Raj Anand]] *[[Khushwant Singh]]<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/khushwant-singh.html |title=Khushwant Singh - Khushwant Singh Biography, Life History of Khuswant Singh |publisher=Iloveindia.com |date=1915-02-02 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[Romila Thapar]] *[[Rahul Saini]] *[[Vikram Seth]] *[[Kartar Singh Duggal]] *[[Amrita Pritam]] *[[Ved Mehta]] *[[Partap Sharma]] *[[Tariq Ali]] *[[Susham Bedi]] *[[Deepak Chopra]] *[[Ahmed Rashid]] *[[Manil Suri]] *[[Nadeem Aslam]] *[[Neville Tuli]] *[[Jaspreet Singh]] ==ਪੱਤਰਕਾਰ== ===ਅਖਬਾਰ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Kuldip Nayar]] *[[Aroon Purie]] *[[Tarun Tejpal]] *[[Prabhu Chawla]] *[[Vinod Mehta]] *[[Tavleen Singh]] *[[Karan Thapar]] *[[Vikram Chandra]] *[[Sadhu Singh Hamdard]] *[[Pritam Saini]] *[[Ajit Saini]] *[[Barjinder Singh Hamdard]] *[[Swati Mia Saini]] *[[Angela Saini]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Hameed Nizami]] *[[Agha Shorish Kashmiri]] *[[Janbaz Mirza]] *[[Ayaz Amir]] *[[Najam Sethi]] *[[Khaled Ahmed]] *[[Nadira Naipaul]] *[[Hamid Mir]] *[[Hasan Nisar]] ===ਮੀਡੀਆ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Karan Thapar]] *[[Satinder Bindra]] *[[Monita Rajpal]] *[[Daljit Dhaliwal]] *[[Aniruddha Bahal]] *[[Barkha Dutt]] *[[Amrita Cheema]] *[[Tavleen Singh]] *[[Vikram Chandra]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Mishal Husain]] *[[Adil Najam]] ==ਲੋਲੀਵੁੱਡ == *[[Noor Jehan]] ==ਤਮਿਲ ਫਿਲਮਕਾਰ== *[[Simran Bagga]], Punjabi Hindu *[[Jyothika]], Punjabi Muslim ==ਮਾਡਲ== *[[Hasleen Kaur]] *[[Eshaan Sahney]] Actor And Model Bollywood *[[Kuljeet Randhawa]] *[[Jesse Randhawa]], a Bollywood model *[[Mandira Bedi]] *[[Mahek Chahal]] *[[Manmeet Singh]] *[[Neha Kapur]] *[[Simran Kaur Mundi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Shankar Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]] *[[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤੇ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ=== *[[Roshan (music director)|Roshan]] *[[O. P. Nayyar]] *[[Ghulam Haider]] *[[Khayyam]] *[[Uttam Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Madan Mohan]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] ===ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ=== *[[Sahir Ludhianvi]] *[[Qamar Jalalabadi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]]Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Ustad Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ=== *[[Uttam Singh]] *[[Suraiya]] *[[K.L. Saigal]] *[[Shamshad Begum]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Madan Mohan]] *[[Sukhwinder Singh]] [[Shailender Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Noor Jehan]] ==ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ== ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== *[[Qari Muhammad Farooq]] ==ਨਾਟ ਖਾਵਾਨ੍ਸ== ===ਕਵਾਲੀ=== *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Sabri brothers]] ===ਗਜ਼ਲ=== *[[Ghulam Ali (Ghazal singer)|Ghulam Ali]] *[[Jagjit Singh]] ===ਭੰਗੜਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Jay Sean - 2009 India Day Parade.jpg|thumb|[[Jay Sean]]]] *[[Honey Singh]] *[[Jagmeet Bal]] *[[Asa Singh Mastana]] *[[Surinder Shinda]] *[[Surinder Kaur]] *[[Kuldeep Manak]] *[[Surinder Laddi]] *[[Amar Singh Chamkila]] *[[Malkit Singh]] *[[Manmohan Waris]] *[[Kamal Heer]] *[[Daler Mehndi]] *[[Surjit Bindrakhia]] *[[Lehmber Hussainpuri]] *[[Hans Raj Hans]] *[[Sukhwinder Singh]] *[[Jaspinder Narula]] *[[Kulwinder Dhillon]] *[[Bombay Rockers]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Ravinder Grewal]] *[[Shingara Singh]] *[[Harshdeep Kaur]] *[[Sukhbir]] *[[Labh Janjua]] *[[Sukhshinder Shinda]] *[[Bally Sagoo]] *[[Apache Indian]] *[[Channi Singh]] *[[Panjabi MC]] *[[Jay Sean]] *[[Hard Kaur]] *[[Rishi Rich]] *[[Juggy D]] *[[Taz (singer)|Taz]] *[[B21 (band)|B21]] *[[Dr. Zeus]] *[[Harbhajan Mann]] *[[Jazzy B]] *[[Miss Pooja]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ==== *[[Humaima Malik]] *[[Inayat Hussain Bhatti]] *[[Abrar-ul-Haq]] *[[Alam Lohar]] *[[Arif Lohar]] *[[malkoo]] *[[Naseebo Lal]] *[[Iman Ali]] *[[Imran Khan (singer)]] *[[Jia Ali]] *[[Kashif]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Shazia Manzoor]] *[[Talib Hussain Dard]] ===ਪਾਪ ਅਤੇ ਰੋਕ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[shankar Sahney]] *[[Amrinder Gill]] *[[Baba Sehgal]] *[[Rabbi Shergill]] *[[Mika Singh]] *[[Vikas Bhalla]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Ali Azmat]] *[[Ali Haider]] *[[Sajjad Ali]] *[[Ali Zafar]] *[[Atif Aslam]] *[[Fakhir]] *[[Jawad Ahmed]] *[[Haroon]] *[[Humera Arshad]] *[[Hadiqa Kiyani]] *[[Waris Baig]] ====ਅਮਰੀਕਾ==== *[[Himanshu Suri]], of the [[Brooklyn]]-based [[Hip-Hop|rap]] outfit [[Das Racist]] <ref>{{cite web|last=Chwalek |first=Evan |url=http://evan-chwalek.blogspot.com/2012/01/heems-nehru-jackets.html |title=FUCK IT: Heems - "Nehru Jackets" |publisher=Evan-chwalek.blogspot.com |date=2012-01-16 |accessdate=2012-06-06}}</ref> ==ਕਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ== *[[Bhai Parmanand]] *[[Harnam Singh]] *[[Udham Singh]] *[[Kartar Singh Sarabha]] *[[Bhagat Singh]] *[[Sukhdev]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Chandrashekhar Azad]] *[[Jatin Das]] *[[Bhai Mati Das]] *[[Dulla Bhatti]] *[[Ganda Singh|Ganda Singh Phangureh]] ==ਸਿਆਸਤਦਾਨ== ===ਭਾਰਤ=== [[File:Manmohansingh04052007.jpg|thumb|right|150px|[[Manmohan Singh]] is the [[List of Prime Ministers of India|14th]] and current [[Prime Minister of India]].]] *[[Amarinder Singh]] *[[Arun Jaitley]] *[[Baldev Singh]] *[[Bibi Jagir Kaur]] *[[Buta Singh]] *[[Darbara Singh]] *[[Giani Zail Singh]] *[[Gulzari Lal Nanda]] *[[Gurdial Singh Dhillon]] *[[Harkishan Singh Surjeet]] *[[Inder Kumar Gujral]] *[[Jagjit Singh Taunque]] *[[Krishan Kant]] *[[Kanshi Ram]] *[[Madanlal Khurana]] *[[Malik Umar Hayat Khan]] *[[Manmohan Singh]] *[[Master Tara Singh]] *[[Parkash Singh Badal]] *[[Pratap Singh Kairon]] *[[Rai Bahadur Chaudhari Dewan Chand Saini]] *[[Rajinder Kaur Bhattal]] *[[Sant Fateh Singh]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Simranjit Singh Mann]] *[[Surjit Singh Barnala]] *[[Swaran Singh]] *[[Laxmi Kanta Chawla]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== [[File:Imran Khan.jpg|thumb|right|250px|[[Imran Khan]]. Politician since the mid-1990s. From one of the many Pashtun (Pathan) tribes in West Punjab]] *[[Liaqat Ali Khan]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] *[[Chaudhry Afzal Haq]] *[[Sardar Fraz Wahlah]] *[[Mian Iftikharuddin]] *[[Malik Anwer Ali Noon]] *[[Choudhary Rahmat Ali]] *[[Allama Muhammad Iqbal]] *[[Malik Ghulam Muhammad|Ghulam Muhammad]] *[[Chaudhry Muhammad Ali]] *[[Master Taj-uj-Din Ansari]] *[[Fazal Ilahi Chaudhry]] *[[Feroz Khan Noon]] *[[Muhammad Zia-ul-Haq]] *[[Sheikh Hissam-ud-Din]] *[[Hanif Ramay]] *[[Wasim Sajjad]] *[[Mazhar Ali Azhar]] *[[Nawabzada Nasrullah Khan]] *[[Imran Khan]] *[[Abdul Latif Khalid Cheema]] *[[Muhammad Rafiq Tarar]] *[[Nawaz Sharif]] *[[Malik Meraj Khalid]] *[[Mian Muhammad Shahbaz Sharif]] *[[Chaudhry Shujaat Hussain]] *[[Chaudhry Pervaiz Elahi]] *[[Mian Umar Hayat]] *[[Mushahid Hussain Syed]] *[[Chaudhry Amir Hussain]] *[[Malik Amjad Ali Noon]] *[[Chaudhry Muhammad Sarwar Khan]] *[[Shahbaz Sharif]] *[[Sheikh Waqas Akram]] *[[Ghulam Bibi]] *[[Saqlain Anwar|Saqlain Anwar Sipra]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Liaqat Abbas Bhatti]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Shahid Hussain Bhatti]] *[[Jagjit Singh Taunque]], Deputy Lieutenant of the West Midlands *[[Syeda Sughra Imam]] ===ਅਮਰੀਕਾ=== *[[Nikki Haley]], [[Governor of South Carolina]], former member of the [[United States House of Representatives]] *[[Sunny Dhoorh]] *[[Piyush "Bobby" Jindal]], [[Governor of Louisiana]], former member of the [[United States House of Representatives]] ==ਖਿਡਾਰੀ== ===ਟੈਨਿਸ=== *[[Neha Uberoi]] *[[Shikha Uberoi]] *[[Yuki Bhambri]] ===ਕ੍ਰਿਕਟ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Harbhajan Singh bowling.jpg|thumb|Harbhajan, pictured here bowling in the nets]] *[[Yuvraj of Patiala|Yadavendra Singh]] *[[Lala Amarnath]] *[[Mohinder Amarnath]] *[[Surinder Amarnath]] *[[Kapil Dev]]<ref>{{cite news | url=http://content-usa.cricinfo.com/india/content/player/30028.html | title=Kapil Dev - Player Webpage | publisher=[[Cricinfo]] | accessdate=2007-03-17}}</ref> *[[Bishan Singh Bedi]] *[[Balwinder Sandhu]] *[[Bhupinder Singh snr]] *[[Gursharan Singh]] *[[Yograj Singh]] *[[Amarjit Kaypee]] *[[Maninder Singh]] *[[Rajinder Ghai]] *[[Surinder Khanna]] *[[Navjot Singh Sidhu]] *[[Manoj Prabhakar]] *[[Ashok Malhotra]] *[[Vijay Mehra (Indian cricketer)|Vijay Mehra]] *[[Aashish Kapoor]] *[[Atul Wassan]] *[[Akash Chopra]] *[[Nikhil Chopra]] *[[Harvinder Singh]] *[[Harbhajan Singh]] *[[Yuvraj Singh]] *[[V. R. V. Singh]] *[[Reetinder Sodhi]] *[[Gourav Dhiman]] *[[Piyush Chawla]] *[[Gautam Gambhir]] *[[Virat Kohli]] *[[Sunny Sohal]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== [[Image:Shoaib Akhtar.jpg|thumb|right|220px|[[Shoaib Akhtar]] is a [[Pakistani cricket team|Pakistani]] [[cricket]]er, and is one of the fastest bowlers in the world.]] *[[Inzamam-ul-Haq]] *[[Wasim Akram]] *[[Saleem Malik]] *[[Waqar Younis]] *[[Zaheer Abbas]] *[[Mudassar Nazar]] *[[Moin Khan]] *[[Abdul Qadir (cricketer)|Abdul Qadir]] *[[Mohammad Yousuf (cricketer)|Mohammad Yousuf]] *[[Majid Khan (cricket player)|Majid Khan]] *[[Ijaz Ahmed (cricketer)|Ijaz Ahmed]] *[[Rameez Raja]] *[[Wasim Raja]] *[[Sarfraz Nawaz]] *[[Mushtaq Ahmed]] *[[Saqlain Mushtaq]] *[[Aamer Sohail]] *[[Intikhab Alam]] *[[Shoaib Akhtar]] *[[Imtiaz Ahmed (cricketer)|Imtiaz Ahmed]] *[[Saeed Ahmed (cricketer)|Saeed Ahmed]] *[[Abdul Razzaq (Pakistani cricket player)|Abdul Razzaq]] *[[Fazal Mahmood]] *[[Mahmood Hussain (cricketer)|Mahmood Hussain]] *[[Taufeeq Umar]] *[[Abdul Hafeez Kardar]] *[[Aaqib Javed]] *[[Azhar Mahmood]] *[[Kamran Akmal]] *[[Saleem Altaf]] *[[Waqar Hasan]] *[[Pervez Sajjad]] *[[Shujauddin Butt|Shujauddin]] *[[Azeem Hafeez]] *[[Mohammad Wasim]] *[[Asif Masood]] *[[Imran Farhat]] *[[Maqsood Ahmed]] *[[Tahir Naqqash]] *[[Aamer Malik]] *[[Mohammad Nazir]] *[[Shoaib Malik]] *[[Ata-ur-Rehman]] *[[Khan Mohammad]] *[[Saleem Elahi]] *[[Salman Butt]] *[[Mohammad Ilyas]] *[[Shabbir Ahmed]] *[[Talat Ali]] *[[Sohail Tanvir]] *[[Imran Nazir]] *[[Mohammad Hafeez]] *[[Mohammed Asif]] ====ਇੰਗਲੈਂਡ==== *[[Ajaz Akhtar]] *[[Ajmal Shahzad]] *[[Monty Panesar]] *[[Ravi bopara]] ===ਕਨੇਡਾ=== *[[Ashish Bagai]] *[[Harvir Baidwan]] *[[Haninder Dhillon]] *[[Ishwar Maraj]] ===ਹਾਕੀ=== ====ਮੈਦਾਨੀ ਹਾਕੀ==== *[[Ajitpal Singh]] *[[Balbir Singh Sr.]] *[[Balwant (Bal) Singh Saini]] *[[Prithipal Singh]] *[[Baljeet Singh Saini]] *[[Gagan Ajit Singh]] *[[Kulbir Bhaura]] *[[Prabhjot Singh]] *[[Ramandeep Singh]] *[[Saini Sisters]] *[[Baljit Singh Dhillon]] *[[Inder Singh (field hockey)|Inder Singh]] ====ਬਰਫ਼ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ==== *[[Manny Malhotra]] ===ਐਥਲੈਟਿਕਸ=== *[[Milkha Singh]] *[[Kamaljeet Sandhu]] ===ਗਾਲ੍ਫ਼=== *[[Ashbeer Saini]] *[[Jeev Milkha Singh]] *[[Jyoti Randhawa]] *[[Arjun Atwal]] *[[P. G. Sethi]] *[[Gaurav Ghei]] *[[Shiv Kapur]] *[[Gaganjeet Bhullar]] ===ਕੁਸ਼ਤੀ=== *[[Dara Singh]] *[[The Great Khali]] *[[Premchand Dogra]] *[[Tiger Jeet Singh]] *[[Gurjit Singh]] *[[Sonjay Dutt]] (real name Ritesh Bhalla), TNA wrestler *[[Younus Khan]] (Former Rustam-e-Pakistan), Sitara-e-Imtiaz ===ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ=== *[[Abhinav Bindra]], 1st individual Olympic Gold Medalist *[[Gagan Narang]], the only Indian to win two medals at a World championship *[[Avneet Sidhu]], Commenwealth Games medalist, [[Arjun Award]]ee ===ਸਾਇਕਲਿੰਗ=== *[[Alexi Grewal]], American-Sikh, won gold medal in Olympics ===ਫੁੱਟਬਾਲ=== *ਮਾਇਕਲ ਚੋਪੜਾ *ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ *ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ *ਪਰਮੀਰ ਸਿੰਘ ===ਬਾਕਸਿੰਗ=== *ਵਿਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ===ਵਾਲੀਬਾਲ=== *ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Punjabi People]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Lists of people by ethnicity]] 1uiuwbc9lhk22s3bb46mukxpa61gv03 611955 611954 2022-08-25T09:03:40Z Tamanpreet Kaur 26648 removed [[Category:Punjabi People]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Farmann singh ==ਮਿਲਟਰੀ ਲੀਡਰ== [[File:RanjitSinghKing.jpg|thumb|ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]]] ===ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ=== ====ਵਾਯੂਸੈਨਾ==== *Marshal Arjan Singh, Former Chief Of Indian Air Force.,<ref>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/defence/marshal-arjan-singh.html |title=Marshal Arjan Singh |publisher=Mapsofindia.com |date= |accessdate=2012-06-06}}</ref> Only Marshal in the History of [[Indian Air Force]] *Air Chief Marshal Surinder Mehra, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Nirmal Chandra Suri, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Satish Sareen, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Dilbagh Singh, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Om Prakash Mehra, Former Chief of Indian Air Force.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2008-12-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081231193329/http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |dead-url=yes }}</ref> *Harita Kaur Deol, first Indian woman pilot in the Indian Air Force, on a solo flight . ====ਫੌਜ==== *Brigadier(retired) Kuldip Singh Chandpuri, He is known for his heroic leadership in the famous Battle of Longewala for which he was awarded Maha Vir Chakra (MVC) by the Indian Army. *General Deepak Kapoor, Indian Army Chief. *General Pran Nath Thapar, Former Indian Army Chief. *General Om Prakash Malhotra, Former Indian Army Chief. *General Ved Prakash Malik, Former Indian Army Chief. *General Nirmal Chander Vij, Former Indian Army Chief. *General Joginder Jaswant Singh, Former Indian Army Chief.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302182807/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |dead-url=yes }}</ref> *Lt General Punita Arora, first woman in the Indian Armed Forces to don the second highest rank of Lt General<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |title=Land Forces Site - Featured Articles |publisher=Bharat Rakshak |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-09-06 |archive-url=https://archive.is/20120906170749/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |dead-url=yes }}</ref> and the first lady to become the Vice-Admiral of Indian Navy.<ref>{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/oldStory/72768/ | title= AFMC chief becomes first lady Vice-Admiral | publisher=[[Indian Express]] | accessdate= 2005-05-17}}</ref> *Shabeg Singh *Lt General Jagjit Singh Aurora (Punjabi: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋਰਾ; February 13, 1916– May 3, 2005) was the General Officer Commanding-in-Chief (GOC-in-C) of the Eastern Command of the Indian Army during the Indo-Pakistani War of 1971. He led the ground forces campaign in the Eastern front of the war, which led to an overwhelming defeat of the Pakistan Army and the creation of Bangladesh. ====ਨੇਵੀ==== *Admiral S.N Kohli, Former Chief Of Indian Navy *Admiral S.M Nanda, Former Chief Of Indian Navy ====ਹੋਰ==== *Kiran Bedi - First women IPS officer *Uday Singh Taunque – awarded [[Purple Heart]] and [[Bronze Star]], first Indian to die in Iraq War as part of the [[US Army]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ=== * General (R) Zia ul Haq former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Tikka Khan former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Asif Nawaz Janjua, former Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General Ashfaq Parvez Kayani Chief of Army Staff (COAS) of the Pakistan army * General (R) Yusaf Khan|Muhammad Yusaf Khan Kaimkhani, former Vice Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Muhammed Akbar Khan - The first Muslim to become a General in British Indian Army. * Lt Gen (R) Raja Saroop Khan former Governor of Punjab (Pakistan)|Governor of Punjab * Maj Gen (R) Iftikhar Khan - the first local Commander in Chief of the Pakistan Army * Maj Gen (R) Shah Nawaz Khan (general)|Shah Nawaz Khan Janjua, Indian freedom fighter with the Indian National Army * Maj Gen (R) Raja Sakhi Daler Khan Mangral, * Maj Gen (R) Rao Farman Ali, former Adviser to the Government of erstwhile East Pakistan * Maj Gen (R) Iftikhar Janjua, the most senior Pakistani officer to have been killed in battle during Indo-Pakistani War of 1971 * Brig (R) Raja Habib ur Rahman Khan Member Azad Kashmir Council * Brig (R) Amir Gulistan Janjua, former Governor of the North-West Frontier Province * Air Chief Marshal (R) Kaleem Saadat former Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff Brig (R) Khursheed Ahmed SI(M) Director General Sports Punjab, Secretary Sports Board Punjab. * Air Chief Marshal Rao Qamar Suleman, current Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff * Muhammad Sarwar Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Sawar Muhammad Hussain Shaheed Janjua - Nishan-e-Haider winner * Aziz Bhatti|Raja Aziz Bhatti Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Rashid Minhas Shaheed Minhas - Nishan-e-Haider winner * Major Shabbir Sharif Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Khudadad Khan Minhas - Victoria Cross winner ===ਅਗੇਤਾ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ=== *[[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] *ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ *ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ *ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਭੂੱਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ਵਾ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲੀਆ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ *ਸਾਵਣ Mal|ਦੀਵਾਨ Sawan Mal *ਦਿਵਾਨ ਮੁਲਰਾਜ ==ਵਪਾਰੀ== * ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਮੰਸ਼ਾ ਪਰਮੁੱਖ ਸਨ੍ਹਤਕਾਰ ਨੇਂ * [[ਵਿਨੋਦ ਧਾਮ]] ਪੈਂਟੀਅਮ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਰ (Pentium Processor) ਦੇ ਕਾੱਢੀ * ਸੁਨੀਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਤਲ Chairman and managing director of the Bharti group * Brijmohan Lal Munjal, Founder, Hero Group<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/bm-munjal.html |title=B.M. Munjal Profile - Brij Mohan Lall Munjal Biography - Information on Brij Mohan Lal Munjal Hero Group |publisher=Iloveindia.com |date=1985-04-13 |accessdate=2012-06-06}}</ref> * F C Kohli Regarded as Father of Indian Software Industry, Founder of TCS * [[ਵਿਨੋਦ ਖੋਸਲਾ]] Co founder Sun Micro Systems * Aroon Purie India Today group * [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ]], ਟੀ-ਸੀਰੀਅਸ ਸੰਗੀਤ ਕੰਮਪਨੀ ਦੇ ਮੋੱਢੀ * Narinder Singh Kapany was named as one of the seven 'Unsung Heroes' by Fortune magazine * Kanwal Rekhi One of the first India Entrepreneurs in Silicon Valley * Mohan Singh Oberoi, Oberoi Hotels<ref name=br>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/860981/Mohan-Singh-Oberoi Mohan Singh Oberoi] ''[[Britannica.com]]''.</ref> * ਗੁਰਬਕਸ਼ ਚਹਾਲ * [[ਜੇ ਸਿੱਧੂ]], Former Chairman and CEO of Sovereign Bancorp * [[ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], Ranbaxy/Fortis Group * Vikram Chatwal, Hotelier * Avtar Lit Founder, Sunrise Radio * Sanjiv Sidhu, Founder and President of i2 Technologies * Gaurav Dhillon, Punjabi Indian Jat businessman and founder and former CEO of Informatica Corporation * Bob Singh Dhillon, Sikh Punjabi Indian-Canadian property businessman * [[ਸਬੀਰ ਭਾਟੀਆ]], co-founder of Hotmail * M S Banga, Corporate Executive, Ex-CEO - Hindustan Lever, Director on Board- Maruti Udyog Limited * Ajay Banga, Corporate Executive, President & COO- Mastercard, Ex CEO- Citi Group- Asia Pacific * Jessie Singh Saini, Indo-American industrialist * Avtar Saini, Former Director, India Operations of Montalvo Systems and Former Vice President of Intel ==ਕਲਾਕਾਰ== *[[ਅੰਮ੍ਰੀਤਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] *[[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਸਤਈਸ਼ ਗੁਜਰਾਲ਼]] *[[ਮੰਜੀਤ ਬਾਵਾ]] ==ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ== [[Image:Sohail Inayatullah.jpg|thumb|right|150px|[[Sohail Inayatullah]] is a [[Pakistani people|Pakistani]]-born [[political scientist]] and [[futurology|futurist]] who lives in Australia.]] * Satish Dhawan * Har Gobind Khorana Nobel Prize Winner * Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab * Abdus Salam Nobel Prize Winner * Subrahmanyan Chandrasekhar Nobel Prize Winner * Sohail Inayatullah Australian professor, [[political science|political scientist]] and [[futures studies|futurist]] * Ishtiaq Ahmed (political scientist)|Ishtiaq Ahmed, [[Professor Emeritus]] of [[political science]], [[University of Stockholm]], and Honorary Senior Fellow, Institute of South Asian Studies, National University of Singapore. *[[Indu Banga]], historian at Punjab University, Chandigarh *[[Avtar Saini]], computer engineer & scientist, designer and developer of Intel Pentium Processor * [[Pritam Saini]], English, Hindi Punjab & Urdu writer, historian & literary critic<ref>Punjabi author Pritam Saini dead, Tribune News Service, Monday, November 10, 2003, Chandigarh, India, / http://www.tribuneindia.com/2003/20031110/punjab1.htm</ref> *[[Subhash Saini]], Senior Computer Scientist, [[NASA Ames Research Center]], USA <ref>{{cite web|url=http://www.zyvex.com/nanotech/nano4/saini.html |title=Subhash Saini |publisher=Zyvex.com |date= |accessdate=2009-09-20}}</ref> *[[Sanjay Saini]], Professor of Radiology, [[Harvard Medical School]]<ref>Clinical Application of Magnetic Resonance Imaging in the Abdomen, pp 111, Endoscopy and gastrointestinal radiology By Gregory G. Ginsberg, Michael L. Kochman, Elsevier Health Sciences, 2004</ref><ref>{{Cite web |url=http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff&subpage=saini |title=Sanjay Saini, MD, Professor of Radiology, Harvard Medical School |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212143520/http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff |dead-url=yes }}</ref> *[[Hargurdeep (Deep) Saini]], Vice President and Principal of the [[University of Toronto]] at Mississauga, Ontario, Canada *[[Rashid Kausar]], Professor of Knowledge Management ==ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ== *[[Ravish Malhotra|Air Commodore Ravish Malhotra]] *[[Kalpana Chawla]] *[[Rakesh Sharma]], first indian to go to moon ==ਬਾਲੀਵੁੱਡ== The following is a list of famous Punjabi families and individual artistes who have worked in Bollywood: ranjhe walia ===ਟੱਬਰ=== "ਕਪੂਰ - 1". See [[Kapoor family]] for details. Prominent members were / are *[[Prithviraj Kapoor]] *[[ਰਾਜ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਰੰਧੀਰ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਜੀਵ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਿਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਕਰੀੱਨਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਣਬੀਰ ਕਪੂਰ]] ''The Kapoors - 2'' *[[Surinder Kapoor]][[File:Shekhar Kapur.jpg|thumb|150px|right|[[Shekhar Kapoor]], Indian director.]] *[[Boney Kapoor]] *[[Anil Kapoor]] *[[Sanjay Kapoor]] *[[Sonam Kapoor]] *[[Arjun Kapoor]] ''The Kapoors - 3'' *[[Jeetendra]] (Ravi Kapoor) *[[Tusshar Kapoor]] *[[Ekta Kapoor]] ''ਮਲਹੋਤਰੇ'' * [[ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ]] * [[ਬੀਨਾ ਰਾਏ]] * [[ਉਸ ਨਾਥ]] * [[ਪ੍ਰੇਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] '' ਸਾਹਨੀ '' * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਿਤ ਸਾਹਨੀ]] ''ਆਨੰਦ'' *[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] * [[ਦੇਵ ਆਨੰਦ]] * [[ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼)|ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ]] ''ਚੋਪੜੇ'' * [[ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਰਵੀ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਉਦੈ ਚੋਪੜਾ]] ''ਦੇਓਲ'' *[[Dharmendra]] *[[Sunny Deol]] *[[Bobby Deol]] *[[Esha Deol]] *[[Abhay Deol]] ''ਪੁਰੀ'' *[[Madan Puri]] *[[Amrish Puri]] ''ਖੰਨੇ - 1'' *[[Rajesh Khanna]] *[[Twinkle Khanna]] *[[Rinke Khanna]] ''The Khannas - 2'' *[[Vinod Khanna]]<ref>{{Cite web |url=http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |title=Parliamentary Biography |access-date=2007-12-11 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211120409/http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |dead-url=no }}</ref> *[[Akshaye Khanna]] *[[Rahul Khanna]] ''ਬੇਦੀ'' *[[Kabir Bedi]] *[[Pooja Bedi]] *[[Protima Bedi]] ''The Sahneys'' *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] Music Director & Writer *[[Shankar Sahney]] singer & Music Director *[[Eshaan Sahney]] Actor & Model Bollywood *[[Neyant Sahney]] Dj, Also Know as Dj Neyantran ''The Kapurs'' *[[Pankaj Kapur]] *[[Shahid Kapoor]][[File:ShahidKapoor.jpg|thumb|right|Indian actor [[Shahid Kapoor]].]] ''The Devgans'' *[[Veeru Devgan]] *[[Ajay Devgan]] *[[Anil Devgan]] ''The Oberois'' *[[Suresh Oberoi]] *[[Vivek Oberoi]] ''The Aroras'' *[[Malaika Arora Khan]] *[[Amrita Arora]] ===ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ=== *[[ਅਮਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ]] <ref>{{cite web|author=gatewayofindia2003@yahoo.com |url=http://www.gatewayforindia.com/entertainment/amrishpuri.htm |title=Amrish Puri- A tribute |publisher=Gatewayforindia.com |date=2005-01-12 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]][[Image:Akshay Kumar in Sydney for Heyy Babyy.jpg|thumb|right|150px|[[Akshay Kumar]] [[Cinema of India|Indian film]] actor]] * [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] * [[ਆਰੀਅਨ ਵੈਦ]] * [[ਅਰਜਨ ਬਾਜਵਾ]] * [[ਭੂਮਿਕਾ ਚਾਵਲਾ]] * [[ਸੇਲੀਨਾ ਜੇਤਲੀ]] [[File:Kareena2.jpg|thumb|150px|[[Kareena Kapoor]] [[Cinema of India|Indian film]] actress]] [[File:Celina at LA1-crop.jpg|thumb|150px|[[Celina Jaitley|Celina]] Miss India Universe 2001, Actress]] *[[David Dhawan]] *[[Prof.Tej Bahadur Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Dara Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[ਗੋਵਿੰਦਾ]] *[[Gulshan Grover]] *[[Juhi Chawla]] *[[Jimmy Shergill]] *[[Kunal Kapoor]] *[[Kanwaljit Singh (actor)|Kanwaljit Singh]] *[[Kulbhushan Kharbanda]] *[[Karan Johar]] *[[Mahek Chahal]] *[[Mahie Gill]] *[[Mangal Dhillon]] *[[Minissha Lamba]] *[[Mukesh Khanna]] *[[Eshaan Sahney]] *[[Mandira Bedi]] *[[Monica Bedi]] *[[Mona Singh]] *[[Neha Dhupia]] *[[Neetu Singh]] *[[Om Puri]] *[[Poonam Dhillon]] *[[Prem Chopra]]<ref>{{cite web |url=http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |title=Prem Chopra : Showbiz Legends |publisher=Santabanta.com |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120223134936/http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |dead-url=yes }}</ref> *[[Pran]] *[[Parmeet Sethi]] *[[Pooja Batra]] *[[Pooja Bedi]] *[[Priyanka Chopra]]<ref>http://www.imdb.com/name/nm1231899/bio</ref> [[File:Priyanka Chopra.jpg|thumb|right|180px|[[Priyanka Chopra]] is an miss India World 2000, [[Miss World 2000]], [[Cinema of India|Indian film]] actress.]] *[[Ruby Bhatia]] *[[Ranjeet]] *[[Raveena Tandon]] *[[Raageshwari]] *[[Rakeysh Omprakash Mehra]] *[[Rajat Kapoor]] *[[Rajit Kapur]] *[[Ranjeet]] *[[Samir Soni]] *[[Simone Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[Shiny Ahuja]] *[[Suraiya]] *[[Simi Garewal]] *[[Shakti Kapoor]] *[[Vinod Mehra]] *[[Geeta Bali]] *[[Khursheed Bano]] *[[Bina Rai]] *[[Pavan Malhotra]] ===ਗਾਇਕ=== *[[ਦਲੇਰ ਮੇਹੰਦੀ]] *[[Shankar Sahney]] *[[Mika Singh]] *[[ਲਾੱਭ ਜਨੁਜਾ]] *[[ਜੈਜ਼ੀ ਬੀ]] *[[ਸੁਰਈਆ]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Shamshad Begum]] *[[Gippy Grewal]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Sonu Nigam]] *[[Shailender Singh|Shailendra Singh]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Kundan Lal Saigal]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Wadali brothers]] *[[Surinder Kaur]] *[[Neeraj Shridhar]] *[[Richa Sharma (singer)|Richa Sharma]] *[[Jaspinder Narula]] * [[Sukhvinder Singh]] *[[Bhupinder Singh (musician)|Bhupinder Singh]] *[[Himani Kapoor]] *[[Neha Bhasin]] *[[Meena Kapoor]] *[[Anushka Manchanda]] *[[Shibani Kashyap]] *[[Taz (singer)]], lead singer of the pop band Stereo Nation (Vipen Malhotra) Karaoke Singer *[[Soni Pabla]], [[Bhangra (music)|Bhangra]] Singer *[[Satinder Sartaaj]], Punjabi Sufi Singer ===ਫ਼ਿਲਮਵਾਨ=== *[[Yash Chopra]] *[[Shekhar Kapoor]] *[[Subhash Ghai]] *[[David Dhawan]] *[[Mukul Anand]] *[[Loveleen Tandan]] *[[Karan Johar]] *[[Harry Baweja]] *[[Vidhu Vinod Chopra]] *[[B. R. Chopra]] *[[Abdur Rashid Kardar]] *[[Aditya Chopra]] *[[Kunal Kohli]] *[[Gulzar]] *[[Prakash Mehra]] *[[Rajkumar Kohli]] *[[J.P.Dutta]] *[[Lekh Tandon]] *[[Ravi Chopra]] *[[Umesh Mehra]] *[[Raj Khosla]] *[[Rajiv Rai]] *[[Abhishek Kapoor]] *[[Vipin Handa]] *[[Ravi Tandon]] *[[Siddharth Anand]] *[[Goldie Behl]] *[[Arjun Sablok]] *[[Punit Malhotra]] ===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Purva Bedi]] *[[Waris Ahluwalia]] *[[Tarsem Singh]] ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Surrender of Porus to the Emperor Alexander.jpg|thumb|right|200px|Porus and Alexender]] *[[Charaka]] *[[Pāṇini]] *[[Shahi|Shahi King Bhima]] *[[Dulla Bhatti]] ==ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ== *[[Heer Ranjha]] *[[Mirza Sahiba]] *[[Puran Bhagat]] *[[Prince Saiful Malook and Badri Jamala|Sayful Muluk]] ==ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ== ===ਸੂਫੀ ਕਲਾਕਾਰ=== [[image:BullehShah.jpg|thumb|right|200px|[[Bulleh Shah]] was a [[Punjabi people|Punjabi]] [[Sufi]] poet, a humanist and [[philosopher]].]] *[[Ali Hujwiri]] *[[Baha-ud-din Zakariya]] *[[Fariduddin Ganjshakar]] *[[Alauddin Sabir Kaliyari]] *[[Rukn-e-Alam]] *[[Shah Hussain]] *[[Mian Mir]] *[[Ahmad Sirhindi]] *[[Sultan Bahu]] *[[Bulle Shah]] *[[Waris Shah]] *[[Mian Muhammad Bakhsh]] *[[Khwaja Ghulam Farid]] *[[Shah Waliullah]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] ===ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ=== {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ}} ===ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Harbhajan Singh Yogi]] *[[Giani Sant Singh Maskeen]] *[[Nanua Bairagi]], [[Sikh]] mystic, martyr and poet *[[Sharan Kaur Pabla]] martyr who died while performing the last rites of [[Guru Gobind Singh]]'s older sons *[[Labh Singh Saini]] ((1895–1947) Freedom Fighter & President of Shiromani Akali Dal) *[[Jathedar Sadhu Singh Bhaura]] Jathedar of Akal Takth 1964-1980, highest spiritual & temporal authority of Sikhs ==ਲਿਖਰਾਈ== ===ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ=== [[image:Iqbal.jpg|thumb|right|150px|[[Muhammad Iqbal]] [[Persian people|Persian]] & [[Urdu poet]], [[philosopher]] and [[politician]].]] [[image:Giani Gurdit Singh.jpg|thumb|right|200px|[[Giani Gurdit Singh]]]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਾਸ਼ਿਮ (ਕਵੀ)|ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਮਿਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੋਰੀ]] *[[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]] *[[ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ]] *[[ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ]] *[[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ]] *[[ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ]] *[[ਰਾਹੁਲ ਸੈਣੀ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਦਾਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼]] *[[ਸਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀਂ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਗੁਲਜ਼ਾਰ]], (ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ) *[[ਜਸਵੰਤ ਨੇਕੀ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਰੁਪਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)|ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ]] *[[ਸਾਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ===ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ=== [[image:Khushwantsingh.jpg|thumb|right|200px|[[Khushwant Singh]] is a prominent Indian novelist and journalist.]] *[[Mulk Raj Anand]] *[[Khushwant Singh]]<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/khushwant-singh.html |title=Khushwant Singh - Khushwant Singh Biography, Life History of Khuswant Singh |publisher=Iloveindia.com |date=1915-02-02 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[Romila Thapar]] *[[Rahul Saini]] *[[Vikram Seth]] *[[Kartar Singh Duggal]] *[[Amrita Pritam]] *[[Ved Mehta]] *[[Partap Sharma]] *[[Tariq Ali]] *[[Susham Bedi]] *[[Deepak Chopra]] *[[Ahmed Rashid]] *[[Manil Suri]] *[[Nadeem Aslam]] *[[Neville Tuli]] *[[Jaspreet Singh]] ==ਪੱਤਰਕਾਰ== ===ਅਖਬਾਰ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Kuldip Nayar]] *[[Aroon Purie]] *[[Tarun Tejpal]] *[[Prabhu Chawla]] *[[Vinod Mehta]] *[[Tavleen Singh]] *[[Karan Thapar]] *[[Vikram Chandra]] *[[Sadhu Singh Hamdard]] *[[Pritam Saini]] *[[Ajit Saini]] *[[Barjinder Singh Hamdard]] *[[Swati Mia Saini]] *[[Angela Saini]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Hameed Nizami]] *[[Agha Shorish Kashmiri]] *[[Janbaz Mirza]] *[[Ayaz Amir]] *[[Najam Sethi]] *[[Khaled Ahmed]] *[[Nadira Naipaul]] *[[Hamid Mir]] *[[Hasan Nisar]] ===ਮੀਡੀਆ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Karan Thapar]] *[[Satinder Bindra]] *[[Monita Rajpal]] *[[Daljit Dhaliwal]] *[[Aniruddha Bahal]] *[[Barkha Dutt]] *[[Amrita Cheema]] *[[Tavleen Singh]] *[[Vikram Chandra]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Mishal Husain]] *[[Adil Najam]] ==ਲੋਲੀਵੁੱਡ == *[[Noor Jehan]] ==ਤਮਿਲ ਫਿਲਮਕਾਰ== *[[Simran Bagga]], Punjabi Hindu *[[Jyothika]], Punjabi Muslim ==ਮਾਡਲ== *[[Hasleen Kaur]] *[[Eshaan Sahney]] Actor And Model Bollywood *[[Kuljeet Randhawa]] *[[Jesse Randhawa]], a Bollywood model *[[Mandira Bedi]] *[[Mahek Chahal]] *[[Manmeet Singh]] *[[Neha Kapur]] *[[Simran Kaur Mundi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Shankar Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]] *[[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤੇ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ=== *[[Roshan (music director)|Roshan]] *[[O. P. Nayyar]] *[[Ghulam Haider]] *[[Khayyam]] *[[Uttam Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Madan Mohan]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] ===ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ=== *[[Sahir Ludhianvi]] *[[Qamar Jalalabadi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]]Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Ustad Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ=== *[[Uttam Singh]] *[[Suraiya]] *[[K.L. Saigal]] *[[Shamshad Begum]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Madan Mohan]] *[[Sukhwinder Singh]] [[Shailender Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Noor Jehan]] ==ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ== ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== *[[Qari Muhammad Farooq]] ==ਨਾਟ ਖਾਵਾਨ੍ਸ== ===ਕਵਾਲੀ=== *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Sabri brothers]] ===ਗਜ਼ਲ=== *[[Ghulam Ali (Ghazal singer)|Ghulam Ali]] *[[Jagjit Singh]] ===ਭੰਗੜਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Jay Sean - 2009 India Day Parade.jpg|thumb|[[Jay Sean]]]] *[[Honey Singh]] *[[Jagmeet Bal]] *[[Asa Singh Mastana]] *[[Surinder Shinda]] *[[Surinder Kaur]] *[[Kuldeep Manak]] *[[Surinder Laddi]] *[[Amar Singh Chamkila]] *[[Malkit Singh]] *[[Manmohan Waris]] *[[Kamal Heer]] *[[Daler Mehndi]] *[[Surjit Bindrakhia]] *[[Lehmber Hussainpuri]] *[[Hans Raj Hans]] *[[Sukhwinder Singh]] *[[Jaspinder Narula]] *[[Kulwinder Dhillon]] *[[Bombay Rockers]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Ravinder Grewal]] *[[Shingara Singh]] *[[Harshdeep Kaur]] *[[Sukhbir]] *[[Labh Janjua]] *[[Sukhshinder Shinda]] *[[Bally Sagoo]] *[[Apache Indian]] *[[Channi Singh]] *[[Panjabi MC]] *[[Jay Sean]] *[[Hard Kaur]] *[[Rishi Rich]] *[[Juggy D]] *[[Taz (singer)|Taz]] *[[B21 (band)|B21]] *[[Dr. Zeus]] *[[Harbhajan Mann]] *[[Jazzy B]] *[[Miss Pooja]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ==== *[[Humaima Malik]] *[[Inayat Hussain Bhatti]] *[[Abrar-ul-Haq]] *[[Alam Lohar]] *[[Arif Lohar]] *[[malkoo]] *[[Naseebo Lal]] *[[Iman Ali]] *[[Imran Khan (singer)]] *[[Jia Ali]] *[[Kashif]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Shazia Manzoor]] *[[Talib Hussain Dard]] ===ਪਾਪ ਅਤੇ ਰੋਕ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[shankar Sahney]] *[[Amrinder Gill]] *[[Baba Sehgal]] *[[Rabbi Shergill]] *[[Mika Singh]] *[[Vikas Bhalla]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Ali Azmat]] *[[Ali Haider]] *[[Sajjad Ali]] *[[Ali Zafar]] *[[Atif Aslam]] *[[Fakhir]] *[[Jawad Ahmed]] *[[Haroon]] *[[Humera Arshad]] *[[Hadiqa Kiyani]] *[[Waris Baig]] ====ਅਮਰੀਕਾ==== *[[Himanshu Suri]], of the [[Brooklyn]]-based [[Hip-Hop|rap]] outfit [[Das Racist]] <ref>{{cite web|last=Chwalek |first=Evan |url=http://evan-chwalek.blogspot.com/2012/01/heems-nehru-jackets.html |title=FUCK IT: Heems - "Nehru Jackets" |publisher=Evan-chwalek.blogspot.com |date=2012-01-16 |accessdate=2012-06-06}}</ref> ==ਕਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ== *[[Bhai Parmanand]] *[[Harnam Singh]] *[[Udham Singh]] *[[Kartar Singh Sarabha]] *[[Bhagat Singh]] *[[Sukhdev]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Chandrashekhar Azad]] *[[Jatin Das]] *[[Bhai Mati Das]] *[[Dulla Bhatti]] *[[Ganda Singh|Ganda Singh Phangureh]] ==ਸਿਆਸਤਦਾਨ== ===ਭਾਰਤ=== [[File:Manmohansingh04052007.jpg|thumb|right|150px|[[Manmohan Singh]] is the [[List of Prime Ministers of India|14th]] and current [[Prime Minister of India]].]] *[[Amarinder Singh]] *[[Arun Jaitley]] *[[Baldev Singh]] *[[Bibi Jagir Kaur]] *[[Buta Singh]] *[[Darbara Singh]] *[[Giani Zail Singh]] *[[Gulzari Lal Nanda]] *[[Gurdial Singh Dhillon]] *[[Harkishan Singh Surjeet]] *[[Inder Kumar Gujral]] *[[Jagjit Singh Taunque]] *[[Krishan Kant]] *[[Kanshi Ram]] *[[Madanlal Khurana]] *[[Malik Umar Hayat Khan]] *[[Manmohan Singh]] *[[Master Tara Singh]] *[[Parkash Singh Badal]] *[[Pratap Singh Kairon]] *[[Rai Bahadur Chaudhari Dewan Chand Saini]] *[[Rajinder Kaur Bhattal]] *[[Sant Fateh Singh]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Simranjit Singh Mann]] *[[Surjit Singh Barnala]] *[[Swaran Singh]] *[[Laxmi Kanta Chawla]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== [[File:Imran Khan.jpg|thumb|right|250px|[[Imran Khan]]. Politician since the mid-1990s. From one of the many Pashtun (Pathan) tribes in West Punjab]] *[[Liaqat Ali Khan]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] *[[Chaudhry Afzal Haq]] *[[Sardar Fraz Wahlah]] *[[Mian Iftikharuddin]] *[[Malik Anwer Ali Noon]] *[[Choudhary Rahmat Ali]] *[[Allama Muhammad Iqbal]] *[[Malik Ghulam Muhammad|Ghulam Muhammad]] *[[Chaudhry Muhammad Ali]] *[[Master Taj-uj-Din Ansari]] *[[Fazal Ilahi Chaudhry]] *[[Feroz Khan Noon]] *[[Muhammad Zia-ul-Haq]] *[[Sheikh Hissam-ud-Din]] *[[Hanif Ramay]] *[[Wasim Sajjad]] *[[Mazhar Ali Azhar]] *[[Nawabzada Nasrullah Khan]] *[[Imran Khan]] *[[Abdul Latif Khalid Cheema]] *[[Muhammad Rafiq Tarar]] *[[Nawaz Sharif]] *[[Malik Meraj Khalid]] *[[Mian Muhammad Shahbaz Sharif]] *[[Chaudhry Shujaat Hussain]] *[[Chaudhry Pervaiz Elahi]] *[[Mian Umar Hayat]] *[[Mushahid Hussain Syed]] *[[Chaudhry Amir Hussain]] *[[Malik Amjad Ali Noon]] *[[Chaudhry Muhammad Sarwar Khan]] *[[Shahbaz Sharif]] *[[Sheikh Waqas Akram]] *[[Ghulam Bibi]] *[[Saqlain Anwar|Saqlain Anwar Sipra]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Liaqat Abbas Bhatti]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Shahid Hussain Bhatti]] *[[Jagjit Singh Taunque]], Deputy Lieutenant of the West Midlands *[[Syeda Sughra Imam]] ===ਅਮਰੀਕਾ=== *[[Nikki Haley]], [[Governor of South Carolina]], former member of the [[United States House of Representatives]] *[[Sunny Dhoorh]] *[[Piyush "Bobby" Jindal]], [[Governor of Louisiana]], former member of the [[United States House of Representatives]] ==ਖਿਡਾਰੀ== ===ਟੈਨਿਸ=== *[[Neha Uberoi]] *[[Shikha Uberoi]] *[[Yuki Bhambri]] ===ਕ੍ਰਿਕਟ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Harbhajan Singh bowling.jpg|thumb|Harbhajan, pictured here bowling in the nets]] *[[Yuvraj of Patiala|Yadavendra Singh]] *[[Lala Amarnath]] *[[Mohinder Amarnath]] *[[Surinder Amarnath]] *[[Kapil Dev]]<ref>{{cite news | url=http://content-usa.cricinfo.com/india/content/player/30028.html | title=Kapil Dev - Player Webpage | publisher=[[Cricinfo]] | accessdate=2007-03-17}}</ref> *[[Bishan Singh Bedi]] *[[Balwinder Sandhu]] *[[Bhupinder Singh snr]] *[[Gursharan Singh]] *[[Yograj Singh]] *[[Amarjit Kaypee]] *[[Maninder Singh]] *[[Rajinder Ghai]] *[[Surinder Khanna]] *[[Navjot Singh Sidhu]] *[[Manoj Prabhakar]] *[[Ashok Malhotra]] *[[Vijay Mehra (Indian cricketer)|Vijay Mehra]] *[[Aashish Kapoor]] *[[Atul Wassan]] *[[Akash Chopra]] *[[Nikhil Chopra]] *[[Harvinder Singh]] *[[Harbhajan Singh]] *[[Yuvraj Singh]] *[[V. R. V. Singh]] *[[Reetinder Sodhi]] *[[Gourav Dhiman]] *[[Piyush Chawla]] *[[Gautam Gambhir]] *[[Virat Kohli]] *[[Sunny Sohal]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== [[Image:Shoaib Akhtar.jpg|thumb|right|220px|[[Shoaib Akhtar]] is a [[Pakistani cricket team|Pakistani]] [[cricket]]er, and is one of the fastest bowlers in the world.]] *[[Inzamam-ul-Haq]] *[[Wasim Akram]] *[[Saleem Malik]] *[[Waqar Younis]] *[[Zaheer Abbas]] *[[Mudassar Nazar]] *[[Moin Khan]] *[[Abdul Qadir (cricketer)|Abdul Qadir]] *[[Mohammad Yousuf (cricketer)|Mohammad Yousuf]] *[[Majid Khan (cricket player)|Majid Khan]] *[[Ijaz Ahmed (cricketer)|Ijaz Ahmed]] *[[Rameez Raja]] *[[Wasim Raja]] *[[Sarfraz Nawaz]] *[[Mushtaq Ahmed]] *[[Saqlain Mushtaq]] *[[Aamer Sohail]] *[[Intikhab Alam]] *[[Shoaib Akhtar]] *[[Imtiaz Ahmed (cricketer)|Imtiaz Ahmed]] *[[Saeed Ahmed (cricketer)|Saeed Ahmed]] *[[Abdul Razzaq (Pakistani cricket player)|Abdul Razzaq]] *[[Fazal Mahmood]] *[[Mahmood Hussain (cricketer)|Mahmood Hussain]] *[[Taufeeq Umar]] *[[Abdul Hafeez Kardar]] *[[Aaqib Javed]] *[[Azhar Mahmood]] *[[Kamran Akmal]] *[[Saleem Altaf]] *[[Waqar Hasan]] *[[Pervez Sajjad]] *[[Shujauddin Butt|Shujauddin]] *[[Azeem Hafeez]] *[[Mohammad Wasim]] *[[Asif Masood]] *[[Imran Farhat]] *[[Maqsood Ahmed]] *[[Tahir Naqqash]] *[[Aamer Malik]] *[[Mohammad Nazir]] *[[Shoaib Malik]] *[[Ata-ur-Rehman]] *[[Khan Mohammad]] *[[Saleem Elahi]] *[[Salman Butt]] *[[Mohammad Ilyas]] *[[Shabbir Ahmed]] *[[Talat Ali]] *[[Sohail Tanvir]] *[[Imran Nazir]] *[[Mohammad Hafeez]] *[[Mohammed Asif]] ====ਇੰਗਲੈਂਡ==== *[[Ajaz Akhtar]] *[[Ajmal Shahzad]] *[[Monty Panesar]] *[[Ravi bopara]] ===ਕਨੇਡਾ=== *[[Ashish Bagai]] *[[Harvir Baidwan]] *[[Haninder Dhillon]] *[[Ishwar Maraj]] ===ਹਾਕੀ=== ====ਮੈਦਾਨੀ ਹਾਕੀ==== *[[Ajitpal Singh]] *[[Balbir Singh Sr.]] *[[Balwant (Bal) Singh Saini]] *[[Prithipal Singh]] *[[Baljeet Singh Saini]] *[[Gagan Ajit Singh]] *[[Kulbir Bhaura]] *[[Prabhjot Singh]] *[[Ramandeep Singh]] *[[Saini Sisters]] *[[Baljit Singh Dhillon]] *[[Inder Singh (field hockey)|Inder Singh]] ====ਬਰਫ਼ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ==== *[[Manny Malhotra]] ===ਐਥਲੈਟਿਕਸ=== *[[Milkha Singh]] *[[Kamaljeet Sandhu]] ===ਗਾਲ੍ਫ਼=== *[[Ashbeer Saini]] *[[Jeev Milkha Singh]] *[[Jyoti Randhawa]] *[[Arjun Atwal]] *[[P. G. Sethi]] *[[Gaurav Ghei]] *[[Shiv Kapur]] *[[Gaganjeet Bhullar]] ===ਕੁਸ਼ਤੀ=== *[[Dara Singh]] *[[The Great Khali]] *[[Premchand Dogra]] *[[Tiger Jeet Singh]] *[[Gurjit Singh]] *[[Sonjay Dutt]] (real name Ritesh Bhalla), TNA wrestler *[[Younus Khan]] (Former Rustam-e-Pakistan), Sitara-e-Imtiaz ===ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ=== *[[Abhinav Bindra]], 1st individual Olympic Gold Medalist *[[Gagan Narang]], the only Indian to win two medals at a World championship *[[Avneet Sidhu]], Commenwealth Games medalist, [[Arjun Award]]ee ===ਸਾਇਕਲਿੰਗ=== *[[Alexi Grewal]], American-Sikh, won gold medal in Olympics ===ਫੁੱਟਬਾਲ=== *ਮਾਇਕਲ ਚੋਪੜਾ *ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ *ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ *ਪਰਮੀਰ ਸਿੰਘ ===ਬਾਕਸਿੰਗ=== *ਵਿਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ===ਵਾਲੀਬਾਲ=== *ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Lists of people by ethnicity]] hpxuw7leii0h6oz0e7ldv45zys5zx0m 611956 611955 2022-08-25T09:04:03Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਜਾਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Farmann singh ==ਮਿਲਟਰੀ ਲੀਡਰ== [[File:RanjitSinghKing.jpg|thumb|ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]]] ===ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ=== ====ਵਾਯੂਸੈਨਾ==== *Marshal Arjan Singh, Former Chief Of Indian Air Force.,<ref>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/defence/marshal-arjan-singh.html |title=Marshal Arjan Singh |publisher=Mapsofindia.com |date= |accessdate=2012-06-06}}</ref> Only Marshal in the History of [[Indian Air Force]] *Air Chief Marshal Surinder Mehra, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Nirmal Chandra Suri, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Satish Sareen, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Dilbagh Singh, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Om Prakash Mehra, Former Chief of Indian Air Force.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2008-12-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081231193329/http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |dead-url=yes }}</ref> *Harita Kaur Deol, first Indian woman pilot in the Indian Air Force, on a solo flight . ====ਫੌਜ==== *Brigadier(retired) Kuldip Singh Chandpuri, He is known for his heroic leadership in the famous Battle of Longewala for which he was awarded Maha Vir Chakra (MVC) by the Indian Army. *General Deepak Kapoor, Indian Army Chief. *General Pran Nath Thapar, Former Indian Army Chief. *General Om Prakash Malhotra, Former Indian Army Chief. *General Ved Prakash Malik, Former Indian Army Chief. *General Nirmal Chander Vij, Former Indian Army Chief. *General Joginder Jaswant Singh, Former Indian Army Chief.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302182807/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |dead-url=yes }}</ref> *Lt General Punita Arora, first woman in the Indian Armed Forces to don the second highest rank of Lt General<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |title=Land Forces Site - Featured Articles |publisher=Bharat Rakshak |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-09-06 |archive-url=https://archive.is/20120906170749/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |dead-url=yes }}</ref> and the first lady to become the Vice-Admiral of Indian Navy.<ref>{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/oldStory/72768/ | title= AFMC chief becomes first lady Vice-Admiral | publisher=[[Indian Express]] | accessdate= 2005-05-17}}</ref> *Shabeg Singh *Lt General Jagjit Singh Aurora (Punjabi: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋਰਾ; February 13, 1916– May 3, 2005) was the General Officer Commanding-in-Chief (GOC-in-C) of the Eastern Command of the Indian Army during the Indo-Pakistani War of 1971. He led the ground forces campaign in the Eastern front of the war, which led to an overwhelming defeat of the Pakistan Army and the creation of Bangladesh. ====ਨੇਵੀ==== *Admiral S.N Kohli, Former Chief Of Indian Navy *Admiral S.M Nanda, Former Chief Of Indian Navy ====ਹੋਰ==== *Kiran Bedi - First women IPS officer *Uday Singh Taunque – awarded [[Purple Heart]] and [[Bronze Star]], first Indian to die in Iraq War as part of the [[US Army]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ=== * General (R) Zia ul Haq former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Tikka Khan former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Asif Nawaz Janjua, former Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General Ashfaq Parvez Kayani Chief of Army Staff (COAS) of the Pakistan army * General (R) Yusaf Khan|Muhammad Yusaf Khan Kaimkhani, former Vice Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Muhammed Akbar Khan - The first Muslim to become a General in British Indian Army. * Lt Gen (R) Raja Saroop Khan former Governor of Punjab (Pakistan)|Governor of Punjab * Maj Gen (R) Iftikhar Khan - the first local Commander in Chief of the Pakistan Army * Maj Gen (R) Shah Nawaz Khan (general)|Shah Nawaz Khan Janjua, Indian freedom fighter with the Indian National Army * Maj Gen (R) Raja Sakhi Daler Khan Mangral, * Maj Gen (R) Rao Farman Ali, former Adviser to the Government of erstwhile East Pakistan * Maj Gen (R) Iftikhar Janjua, the most senior Pakistani officer to have been killed in battle during Indo-Pakistani War of 1971 * Brig (R) Raja Habib ur Rahman Khan Member Azad Kashmir Council * Brig (R) Amir Gulistan Janjua, former Governor of the North-West Frontier Province * Air Chief Marshal (R) Kaleem Saadat former Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff Brig (R) Khursheed Ahmed SI(M) Director General Sports Punjab, Secretary Sports Board Punjab. * Air Chief Marshal Rao Qamar Suleman, current Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff * Muhammad Sarwar Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Sawar Muhammad Hussain Shaheed Janjua - Nishan-e-Haider winner * Aziz Bhatti|Raja Aziz Bhatti Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Rashid Minhas Shaheed Minhas - Nishan-e-Haider winner * Major Shabbir Sharif Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Khudadad Khan Minhas - Victoria Cross winner ===ਅਗੇਤਾ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ=== *[[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] *ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ *ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ *ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਭੂੱਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ਵਾ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲੀਆ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ *ਸਾਵਣ Mal|ਦੀਵਾਨ Sawan Mal *ਦਿਵਾਨ ਮੁਲਰਾਜ ==ਵਪਾਰੀ== * ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਮੰਸ਼ਾ ਪਰਮੁੱਖ ਸਨ੍ਹਤਕਾਰ ਨੇਂ * [[ਵਿਨੋਦ ਧਾਮ]] ਪੈਂਟੀਅਮ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਰ (Pentium Processor) ਦੇ ਕਾੱਢੀ * ਸੁਨੀਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਤਲ Chairman and managing director of the Bharti group * Brijmohan Lal Munjal, Founder, Hero Group<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/bm-munjal.html |title=B.M. Munjal Profile - Brij Mohan Lall Munjal Biography - Information on Brij Mohan Lal Munjal Hero Group |publisher=Iloveindia.com |date=1985-04-13 |accessdate=2012-06-06}}</ref> * F C Kohli Regarded as Father of Indian Software Industry, Founder of TCS * [[ਵਿਨੋਦ ਖੋਸਲਾ]] Co founder Sun Micro Systems * Aroon Purie India Today group * [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ]], ਟੀ-ਸੀਰੀਅਸ ਸੰਗੀਤ ਕੰਮਪਨੀ ਦੇ ਮੋੱਢੀ * Narinder Singh Kapany was named as one of the seven 'Unsung Heroes' by Fortune magazine * Kanwal Rekhi One of the first India Entrepreneurs in Silicon Valley * Mohan Singh Oberoi, Oberoi Hotels<ref name=br>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/860981/Mohan-Singh-Oberoi Mohan Singh Oberoi] ''[[Britannica.com]]''.</ref> * ਗੁਰਬਕਸ਼ ਚਹਾਲ * [[ਜੇ ਸਿੱਧੂ]], Former Chairman and CEO of Sovereign Bancorp * [[ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], Ranbaxy/Fortis Group * Vikram Chatwal, Hotelier * Avtar Lit Founder, Sunrise Radio * Sanjiv Sidhu, Founder and President of i2 Technologies * Gaurav Dhillon, Punjabi Indian Jat businessman and founder and former CEO of Informatica Corporation * Bob Singh Dhillon, Sikh Punjabi Indian-Canadian property businessman * [[ਸਬੀਰ ਭਾਟੀਆ]], co-founder of Hotmail * M S Banga, Corporate Executive, Ex-CEO - Hindustan Lever, Director on Board- Maruti Udyog Limited * Ajay Banga, Corporate Executive, President & COO- Mastercard, Ex CEO- Citi Group- Asia Pacific * Jessie Singh Saini, Indo-American industrialist * Avtar Saini, Former Director, India Operations of Montalvo Systems and Former Vice President of Intel ==ਕਲਾਕਾਰ== *[[ਅੰਮ੍ਰੀਤਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] *[[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਸਤਈਸ਼ ਗੁਜਰਾਲ਼]] *[[ਮੰਜੀਤ ਬਾਵਾ]] ==ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ== [[Image:Sohail Inayatullah.jpg|thumb|right|150px|[[Sohail Inayatullah]] is a [[Pakistani people|Pakistani]]-born [[political scientist]] and [[futurology|futurist]] who lives in Australia.]] * Satish Dhawan * Har Gobind Khorana Nobel Prize Winner * Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab * Abdus Salam Nobel Prize Winner * Subrahmanyan Chandrasekhar Nobel Prize Winner * Sohail Inayatullah Australian professor, [[political science|political scientist]] and [[futures studies|futurist]] * Ishtiaq Ahmed (political scientist)|Ishtiaq Ahmed, [[Professor Emeritus]] of [[political science]], [[University of Stockholm]], and Honorary Senior Fellow, Institute of South Asian Studies, National University of Singapore. *[[Indu Banga]], historian at Punjab University, Chandigarh *[[Avtar Saini]], computer engineer & scientist, designer and developer of Intel Pentium Processor * [[Pritam Saini]], English, Hindi Punjab & Urdu writer, historian & literary critic<ref>Punjabi author Pritam Saini dead, Tribune News Service, Monday, November 10, 2003, Chandigarh, India, / http://www.tribuneindia.com/2003/20031110/punjab1.htm</ref> *[[Subhash Saini]], Senior Computer Scientist, [[NASA Ames Research Center]], USA <ref>{{cite web|url=http://www.zyvex.com/nanotech/nano4/saini.html |title=Subhash Saini |publisher=Zyvex.com |date= |accessdate=2009-09-20}}</ref> *[[Sanjay Saini]], Professor of Radiology, [[Harvard Medical School]]<ref>Clinical Application of Magnetic Resonance Imaging in the Abdomen, pp 111, Endoscopy and gastrointestinal radiology By Gregory G. Ginsberg, Michael L. Kochman, Elsevier Health Sciences, 2004</ref><ref>{{Cite web |url=http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff&subpage=saini |title=Sanjay Saini, MD, Professor of Radiology, Harvard Medical School |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212143520/http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff |dead-url=yes }}</ref> *[[Hargurdeep (Deep) Saini]], Vice President and Principal of the [[University of Toronto]] at Mississauga, Ontario, Canada *[[Rashid Kausar]], Professor of Knowledge Management ==ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ== *[[Ravish Malhotra|Air Commodore Ravish Malhotra]] *[[Kalpana Chawla]] *[[Rakesh Sharma]], first indian to go to moon ==ਬਾਲੀਵੁੱਡ== The following is a list of famous Punjabi families and individual artistes who have worked in Bollywood: ranjhe walia ===ਟੱਬਰ=== "ਕਪੂਰ - 1". See [[Kapoor family]] for details. Prominent members were / are *[[Prithviraj Kapoor]] *[[ਰਾਜ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਰੰਧੀਰ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਜੀਵ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਿਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਕਰੀੱਨਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਣਬੀਰ ਕਪੂਰ]] ''The Kapoors - 2'' *[[Surinder Kapoor]][[File:Shekhar Kapur.jpg|thumb|150px|right|[[Shekhar Kapoor]], Indian director.]] *[[Boney Kapoor]] *[[Anil Kapoor]] *[[Sanjay Kapoor]] *[[Sonam Kapoor]] *[[Arjun Kapoor]] ''The Kapoors - 3'' *[[Jeetendra]] (Ravi Kapoor) *[[Tusshar Kapoor]] *[[Ekta Kapoor]] ''ਮਲਹੋਤਰੇ'' * [[ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ]] * [[ਬੀਨਾ ਰਾਏ]] * [[ਉਸ ਨਾਥ]] * [[ਪ੍ਰੇਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] '' ਸਾਹਨੀ '' * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਿਤ ਸਾਹਨੀ]] ''ਆਨੰਦ'' *[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] * [[ਦੇਵ ਆਨੰਦ]] * [[ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼)|ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ]] ''ਚੋਪੜੇ'' * [[ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਰਵੀ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਉਦੈ ਚੋਪੜਾ]] ''ਦੇਓਲ'' *[[Dharmendra]] *[[Sunny Deol]] *[[Bobby Deol]] *[[Esha Deol]] *[[Abhay Deol]] ''ਪੁਰੀ'' *[[Madan Puri]] *[[Amrish Puri]] ''ਖੰਨੇ - 1'' *[[Rajesh Khanna]] *[[Twinkle Khanna]] *[[Rinke Khanna]] ''The Khannas - 2'' *[[Vinod Khanna]]<ref>{{Cite web |url=http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |title=Parliamentary Biography |access-date=2007-12-11 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211120409/http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |dead-url=no }}</ref> *[[Akshaye Khanna]] *[[Rahul Khanna]] ''ਬੇਦੀ'' *[[Kabir Bedi]] *[[Pooja Bedi]] *[[Protima Bedi]] ''The Sahneys'' *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] Music Director & Writer *[[Shankar Sahney]] singer & Music Director *[[Eshaan Sahney]] Actor & Model Bollywood *[[Neyant Sahney]] Dj, Also Know as Dj Neyantran ''The Kapurs'' *[[Pankaj Kapur]] *[[Shahid Kapoor]][[File:ShahidKapoor.jpg|thumb|right|Indian actor [[Shahid Kapoor]].]] ''The Devgans'' *[[Veeru Devgan]] *[[Ajay Devgan]] *[[Anil Devgan]] ''The Oberois'' *[[Suresh Oberoi]] *[[Vivek Oberoi]] ''The Aroras'' *[[Malaika Arora Khan]] *[[Amrita Arora]] ===ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ=== *[[ਅਮਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ]] <ref>{{cite web|author=gatewayofindia2003@yahoo.com |url=http://www.gatewayforindia.com/entertainment/amrishpuri.htm |title=Amrish Puri- A tribute |publisher=Gatewayforindia.com |date=2005-01-12 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]][[Image:Akshay Kumar in Sydney for Heyy Babyy.jpg|thumb|right|150px|[[Akshay Kumar]] [[Cinema of India|Indian film]] actor]] * [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] * [[ਆਰੀਅਨ ਵੈਦ]] * [[ਅਰਜਨ ਬਾਜਵਾ]] * [[ਭੂਮਿਕਾ ਚਾਵਲਾ]] * [[ਸੇਲੀਨਾ ਜੇਤਲੀ]] [[File:Kareena2.jpg|thumb|150px|[[Kareena Kapoor]] [[Cinema of India|Indian film]] actress]] [[File:Celina at LA1-crop.jpg|thumb|150px|[[Celina Jaitley|Celina]] Miss India Universe 2001, Actress]] *[[David Dhawan]] *[[Prof.Tej Bahadur Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Dara Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[ਗੋਵਿੰਦਾ]] *[[Gulshan Grover]] *[[Juhi Chawla]] *[[Jimmy Shergill]] *[[Kunal Kapoor]] *[[Kanwaljit Singh (actor)|Kanwaljit Singh]] *[[Kulbhushan Kharbanda]] *[[Karan Johar]] *[[Mahek Chahal]] *[[Mahie Gill]] *[[Mangal Dhillon]] *[[Minissha Lamba]] *[[Mukesh Khanna]] *[[Eshaan Sahney]] *[[Mandira Bedi]] *[[Monica Bedi]] *[[Mona Singh]] *[[Neha Dhupia]] *[[Neetu Singh]] *[[Om Puri]] *[[Poonam Dhillon]] *[[Prem Chopra]]<ref>{{cite web |url=http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |title=Prem Chopra : Showbiz Legends |publisher=Santabanta.com |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120223134936/http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |dead-url=yes }}</ref> *[[Pran]] *[[Parmeet Sethi]] *[[Pooja Batra]] *[[Pooja Bedi]] *[[Priyanka Chopra]]<ref>http://www.imdb.com/name/nm1231899/bio</ref> [[File:Priyanka Chopra.jpg|thumb|right|180px|[[Priyanka Chopra]] is an miss India World 2000, [[Miss World 2000]], [[Cinema of India|Indian film]] actress.]] *[[Ruby Bhatia]] *[[Ranjeet]] *[[Raveena Tandon]] *[[Raageshwari]] *[[Rakeysh Omprakash Mehra]] *[[Rajat Kapoor]] *[[Rajit Kapur]] *[[Ranjeet]] *[[Samir Soni]] *[[Simone Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[Shiny Ahuja]] *[[Suraiya]] *[[Simi Garewal]] *[[Shakti Kapoor]] *[[Vinod Mehra]] *[[Geeta Bali]] *[[Khursheed Bano]] *[[Bina Rai]] *[[Pavan Malhotra]] ===ਗਾਇਕ=== *[[ਦਲੇਰ ਮੇਹੰਦੀ]] *[[Shankar Sahney]] *[[Mika Singh]] *[[ਲਾੱਭ ਜਨੁਜਾ]] *[[ਜੈਜ਼ੀ ਬੀ]] *[[ਸੁਰਈਆ]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Shamshad Begum]] *[[Gippy Grewal]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Sonu Nigam]] *[[Shailender Singh|Shailendra Singh]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Kundan Lal Saigal]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Wadali brothers]] *[[Surinder Kaur]] *[[Neeraj Shridhar]] *[[Richa Sharma (singer)|Richa Sharma]] *[[Jaspinder Narula]] * [[Sukhvinder Singh]] *[[Bhupinder Singh (musician)|Bhupinder Singh]] *[[Himani Kapoor]] *[[Neha Bhasin]] *[[Meena Kapoor]] *[[Anushka Manchanda]] *[[Shibani Kashyap]] *[[Taz (singer)]], lead singer of the pop band Stereo Nation (Vipen Malhotra) Karaoke Singer *[[Soni Pabla]], [[Bhangra (music)|Bhangra]] Singer *[[Satinder Sartaaj]], Punjabi Sufi Singer ===ਫ਼ਿਲਮਵਾਨ=== *[[Yash Chopra]] *[[Shekhar Kapoor]] *[[Subhash Ghai]] *[[David Dhawan]] *[[Mukul Anand]] *[[Loveleen Tandan]] *[[Karan Johar]] *[[Harry Baweja]] *[[Vidhu Vinod Chopra]] *[[B. R. Chopra]] *[[Abdur Rashid Kardar]] *[[Aditya Chopra]] *[[Kunal Kohli]] *[[Gulzar]] *[[Prakash Mehra]] *[[Rajkumar Kohli]] *[[J.P.Dutta]] *[[Lekh Tandon]] *[[Ravi Chopra]] *[[Umesh Mehra]] *[[Raj Khosla]] *[[Rajiv Rai]] *[[Abhishek Kapoor]] *[[Vipin Handa]] *[[Ravi Tandon]] *[[Siddharth Anand]] *[[Goldie Behl]] *[[Arjun Sablok]] *[[Punit Malhotra]] ===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Purva Bedi]] *[[Waris Ahluwalia]] *[[Tarsem Singh]] ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Surrender of Porus to the Emperor Alexander.jpg|thumb|right|200px|Porus and Alexender]] *[[Charaka]] *[[Pāṇini]] *[[Shahi|Shahi King Bhima]] *[[Dulla Bhatti]] ==ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ== *[[Heer Ranjha]] *[[Mirza Sahiba]] *[[Puran Bhagat]] *[[Prince Saiful Malook and Badri Jamala|Sayful Muluk]] ==ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ== ===ਸੂਫੀ ਕਲਾਕਾਰ=== [[image:BullehShah.jpg|thumb|right|200px|[[Bulleh Shah]] was a [[Punjabi people|Punjabi]] [[Sufi]] poet, a humanist and [[philosopher]].]] *[[Ali Hujwiri]] *[[Baha-ud-din Zakariya]] *[[Fariduddin Ganjshakar]] *[[Alauddin Sabir Kaliyari]] *[[Rukn-e-Alam]] *[[Shah Hussain]] *[[Mian Mir]] *[[Ahmad Sirhindi]] *[[Sultan Bahu]] *[[Bulle Shah]] *[[Waris Shah]] *[[Mian Muhammad Bakhsh]] *[[Khwaja Ghulam Farid]] *[[Shah Waliullah]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] ===ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ=== {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ}} ===ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Harbhajan Singh Yogi]] *[[Giani Sant Singh Maskeen]] *[[Nanua Bairagi]], [[Sikh]] mystic, martyr and poet *[[Sharan Kaur Pabla]] martyr who died while performing the last rites of [[Guru Gobind Singh]]'s older sons *[[Labh Singh Saini]] ((1895–1947) Freedom Fighter & President of Shiromani Akali Dal) *[[Jathedar Sadhu Singh Bhaura]] Jathedar of Akal Takth 1964-1980, highest spiritual & temporal authority of Sikhs ==ਲਿਖਰਾਈ== ===ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ=== [[image:Iqbal.jpg|thumb|right|150px|[[Muhammad Iqbal]] [[Persian people|Persian]] & [[Urdu poet]], [[philosopher]] and [[politician]].]] [[image:Giani Gurdit Singh.jpg|thumb|right|200px|[[Giani Gurdit Singh]]]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਾਸ਼ਿਮ (ਕਵੀ)|ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਮਿਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੋਰੀ]] *[[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]] *[[ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ]] *[[ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ]] *[[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ]] *[[ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ]] *[[ਰਾਹੁਲ ਸੈਣੀ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਦਾਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼]] *[[ਸਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀਂ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਗੁਲਜ਼ਾਰ]], (ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ) *[[ਜਸਵੰਤ ਨੇਕੀ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਰੁਪਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)|ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ]] *[[ਸਾਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ===ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ=== [[image:Khushwantsingh.jpg|thumb|right|200px|[[Khushwant Singh]] is a prominent Indian novelist and journalist.]] *[[Mulk Raj Anand]] *[[Khushwant Singh]]<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/khushwant-singh.html |title=Khushwant Singh - Khushwant Singh Biography, Life History of Khuswant Singh |publisher=Iloveindia.com |date=1915-02-02 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[Romila Thapar]] *[[Rahul Saini]] *[[Vikram Seth]] *[[Kartar Singh Duggal]] *[[Amrita Pritam]] *[[Ved Mehta]] *[[Partap Sharma]] *[[Tariq Ali]] *[[Susham Bedi]] *[[Deepak Chopra]] *[[Ahmed Rashid]] *[[Manil Suri]] *[[Nadeem Aslam]] *[[Neville Tuli]] *[[Jaspreet Singh]] ==ਪੱਤਰਕਾਰ== ===ਅਖਬਾਰ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Kuldip Nayar]] *[[Aroon Purie]] *[[Tarun Tejpal]] *[[Prabhu Chawla]] *[[Vinod Mehta]] *[[Tavleen Singh]] *[[Karan Thapar]] *[[Vikram Chandra]] *[[Sadhu Singh Hamdard]] *[[Pritam Saini]] *[[Ajit Saini]] *[[Barjinder Singh Hamdard]] *[[Swati Mia Saini]] *[[Angela Saini]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Hameed Nizami]] *[[Agha Shorish Kashmiri]] *[[Janbaz Mirza]] *[[Ayaz Amir]] *[[Najam Sethi]] *[[Khaled Ahmed]] *[[Nadira Naipaul]] *[[Hamid Mir]] *[[Hasan Nisar]] ===ਮੀਡੀਆ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Karan Thapar]] *[[Satinder Bindra]] *[[Monita Rajpal]] *[[Daljit Dhaliwal]] *[[Aniruddha Bahal]] *[[Barkha Dutt]] *[[Amrita Cheema]] *[[Tavleen Singh]] *[[Vikram Chandra]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Mishal Husain]] *[[Adil Najam]] ==ਲੋਲੀਵੁੱਡ == *[[Noor Jehan]] ==ਤਮਿਲ ਫਿਲਮਕਾਰ== *[[Simran Bagga]], Punjabi Hindu *[[Jyothika]], Punjabi Muslim ==ਮਾਡਲ== *[[Hasleen Kaur]] *[[Eshaan Sahney]] Actor And Model Bollywood *[[Kuljeet Randhawa]] *[[Jesse Randhawa]], a Bollywood model *[[Mandira Bedi]] *[[Mahek Chahal]] *[[Manmeet Singh]] *[[Neha Kapur]] *[[Simran Kaur Mundi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Shankar Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]] *[[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤੇ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ=== *[[Roshan (music director)|Roshan]] *[[O. P. Nayyar]] *[[Ghulam Haider]] *[[Khayyam]] *[[Uttam Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Madan Mohan]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] ===ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ=== *[[Sahir Ludhianvi]] *[[Qamar Jalalabadi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]]Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Ustad Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ=== *[[Uttam Singh]] *[[Suraiya]] *[[K.L. Saigal]] *[[Shamshad Begum]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Madan Mohan]] *[[Sukhwinder Singh]] [[Shailender Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Noor Jehan]] ==ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ== ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== *[[Qari Muhammad Farooq]] ==ਨਾਟ ਖਾਵਾਨ੍ਸ== ===ਕਵਾਲੀ=== *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Sabri brothers]] ===ਗਜ਼ਲ=== *[[Ghulam Ali (Ghazal singer)|Ghulam Ali]] *[[Jagjit Singh]] ===ਭੰਗੜਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Jay Sean - 2009 India Day Parade.jpg|thumb|[[Jay Sean]]]] *[[Honey Singh]] *[[Jagmeet Bal]] *[[Asa Singh Mastana]] *[[Surinder Shinda]] *[[Surinder Kaur]] *[[Kuldeep Manak]] *[[Surinder Laddi]] *[[Amar Singh Chamkila]] *[[Malkit Singh]] *[[Manmohan Waris]] *[[Kamal Heer]] *[[Daler Mehndi]] *[[Surjit Bindrakhia]] *[[Lehmber Hussainpuri]] *[[Hans Raj Hans]] *[[Sukhwinder Singh]] *[[Jaspinder Narula]] *[[Kulwinder Dhillon]] *[[Bombay Rockers]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Ravinder Grewal]] *[[Shingara Singh]] *[[Harshdeep Kaur]] *[[Sukhbir]] *[[Labh Janjua]] *[[Sukhshinder Shinda]] *[[Bally Sagoo]] *[[Apache Indian]] *[[Channi Singh]] *[[Panjabi MC]] *[[Jay Sean]] *[[Hard Kaur]] *[[Rishi Rich]] *[[Juggy D]] *[[Taz (singer)|Taz]] *[[B21 (band)|B21]] *[[Dr. Zeus]] *[[Harbhajan Mann]] *[[Jazzy B]] *[[Miss Pooja]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ==== *[[Humaima Malik]] *[[Inayat Hussain Bhatti]] *[[Abrar-ul-Haq]] *[[Alam Lohar]] *[[Arif Lohar]] *[[malkoo]] *[[Naseebo Lal]] *[[Iman Ali]] *[[Imran Khan (singer)]] *[[Jia Ali]] *[[Kashif]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Shazia Manzoor]] *[[Talib Hussain Dard]] ===ਪਾਪ ਅਤੇ ਰੋਕ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[shankar Sahney]] *[[Amrinder Gill]] *[[Baba Sehgal]] *[[Rabbi Shergill]] *[[Mika Singh]] *[[Vikas Bhalla]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Ali Azmat]] *[[Ali Haider]] *[[Sajjad Ali]] *[[Ali Zafar]] *[[Atif Aslam]] *[[Fakhir]] *[[Jawad Ahmed]] *[[Haroon]] *[[Humera Arshad]] *[[Hadiqa Kiyani]] *[[Waris Baig]] ====ਅਮਰੀਕਾ==== *[[Himanshu Suri]], of the [[Brooklyn]]-based [[Hip-Hop|rap]] outfit [[Das Racist]] <ref>{{cite web|last=Chwalek |first=Evan |url=http://evan-chwalek.blogspot.com/2012/01/heems-nehru-jackets.html |title=FUCK IT: Heems - "Nehru Jackets" |publisher=Evan-chwalek.blogspot.com |date=2012-01-16 |accessdate=2012-06-06}}</ref> ==ਕਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ== *[[Bhai Parmanand]] *[[Harnam Singh]] *[[Udham Singh]] *[[Kartar Singh Sarabha]] *[[Bhagat Singh]] *[[Sukhdev]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Chandrashekhar Azad]] *[[Jatin Das]] *[[Bhai Mati Das]] *[[Dulla Bhatti]] *[[Ganda Singh|Ganda Singh Phangureh]] ==ਸਿਆਸਤਦਾਨ== ===ਭਾਰਤ=== [[File:Manmohansingh04052007.jpg|thumb|right|150px|[[Manmohan Singh]] is the [[List of Prime Ministers of India|14th]] and current [[Prime Minister of India]].]] *[[Amarinder Singh]] *[[Arun Jaitley]] *[[Baldev Singh]] *[[Bibi Jagir Kaur]] *[[Buta Singh]] *[[Darbara Singh]] *[[Giani Zail Singh]] *[[Gulzari Lal Nanda]] *[[Gurdial Singh Dhillon]] *[[Harkishan Singh Surjeet]] *[[Inder Kumar Gujral]] *[[Jagjit Singh Taunque]] *[[Krishan Kant]] *[[Kanshi Ram]] *[[Madanlal Khurana]] *[[Malik Umar Hayat Khan]] *[[Manmohan Singh]] *[[Master Tara Singh]] *[[Parkash Singh Badal]] *[[Pratap Singh Kairon]] *[[Rai Bahadur Chaudhari Dewan Chand Saini]] *[[Rajinder Kaur Bhattal]] *[[Sant Fateh Singh]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Simranjit Singh Mann]] *[[Surjit Singh Barnala]] *[[Swaran Singh]] *[[Laxmi Kanta Chawla]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== [[File:Imran Khan.jpg|thumb|right|250px|[[Imran Khan]]. Politician since the mid-1990s. From one of the many Pashtun (Pathan) tribes in West Punjab]] *[[Liaqat Ali Khan]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] *[[Chaudhry Afzal Haq]] *[[Sardar Fraz Wahlah]] *[[Mian Iftikharuddin]] *[[Malik Anwer Ali Noon]] *[[Choudhary Rahmat Ali]] *[[Allama Muhammad Iqbal]] *[[Malik Ghulam Muhammad|Ghulam Muhammad]] *[[Chaudhry Muhammad Ali]] *[[Master Taj-uj-Din Ansari]] *[[Fazal Ilahi Chaudhry]] *[[Feroz Khan Noon]] *[[Muhammad Zia-ul-Haq]] *[[Sheikh Hissam-ud-Din]] *[[Hanif Ramay]] *[[Wasim Sajjad]] *[[Mazhar Ali Azhar]] *[[Nawabzada Nasrullah Khan]] *[[Imran Khan]] *[[Abdul Latif Khalid Cheema]] *[[Muhammad Rafiq Tarar]] *[[Nawaz Sharif]] *[[Malik Meraj Khalid]] *[[Mian Muhammad Shahbaz Sharif]] *[[Chaudhry Shujaat Hussain]] *[[Chaudhry Pervaiz Elahi]] *[[Mian Umar Hayat]] *[[Mushahid Hussain Syed]] *[[Chaudhry Amir Hussain]] *[[Malik Amjad Ali Noon]] *[[Chaudhry Muhammad Sarwar Khan]] *[[Shahbaz Sharif]] *[[Sheikh Waqas Akram]] *[[Ghulam Bibi]] *[[Saqlain Anwar|Saqlain Anwar Sipra]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Liaqat Abbas Bhatti]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Shahid Hussain Bhatti]] *[[Jagjit Singh Taunque]], Deputy Lieutenant of the West Midlands *[[Syeda Sughra Imam]] ===ਅਮਰੀਕਾ=== *[[Nikki Haley]], [[Governor of South Carolina]], former member of the [[United States House of Representatives]] *[[Sunny Dhoorh]] *[[Piyush "Bobby" Jindal]], [[Governor of Louisiana]], former member of the [[United States House of Representatives]] ==ਖਿਡਾਰੀ== ===ਟੈਨਿਸ=== *[[Neha Uberoi]] *[[Shikha Uberoi]] *[[Yuki Bhambri]] ===ਕ੍ਰਿਕਟ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Harbhajan Singh bowling.jpg|thumb|Harbhajan, pictured here bowling in the nets]] *[[Yuvraj of Patiala|Yadavendra Singh]] *[[Lala Amarnath]] *[[Mohinder Amarnath]] *[[Surinder Amarnath]] *[[Kapil Dev]]<ref>{{cite news | url=http://content-usa.cricinfo.com/india/content/player/30028.html | title=Kapil Dev - Player Webpage | publisher=[[Cricinfo]] | accessdate=2007-03-17}}</ref> *[[Bishan Singh Bedi]] *[[Balwinder Sandhu]] *[[Bhupinder Singh snr]] *[[Gursharan Singh]] *[[Yograj Singh]] *[[Amarjit Kaypee]] *[[Maninder Singh]] *[[Rajinder Ghai]] *[[Surinder Khanna]] *[[Navjot Singh Sidhu]] *[[Manoj Prabhakar]] *[[Ashok Malhotra]] *[[Vijay Mehra (Indian cricketer)|Vijay Mehra]] *[[Aashish Kapoor]] *[[Atul Wassan]] *[[Akash Chopra]] *[[Nikhil Chopra]] *[[Harvinder Singh]] *[[Harbhajan Singh]] *[[Yuvraj Singh]] *[[V. R. V. Singh]] *[[Reetinder Sodhi]] *[[Gourav Dhiman]] *[[Piyush Chawla]] *[[Gautam Gambhir]] *[[Virat Kohli]] *[[Sunny Sohal]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== [[Image:Shoaib Akhtar.jpg|thumb|right|220px|[[Shoaib Akhtar]] is a [[Pakistani cricket team|Pakistani]] [[cricket]]er, and is one of the fastest bowlers in the world.]] *[[Inzamam-ul-Haq]] *[[Wasim Akram]] *[[Saleem Malik]] *[[Waqar Younis]] *[[Zaheer Abbas]] *[[Mudassar Nazar]] *[[Moin Khan]] *[[Abdul Qadir (cricketer)|Abdul Qadir]] *[[Mohammad Yousuf (cricketer)|Mohammad Yousuf]] *[[Majid Khan (cricket player)|Majid Khan]] *[[Ijaz Ahmed (cricketer)|Ijaz Ahmed]] *[[Rameez Raja]] *[[Wasim Raja]] *[[Sarfraz Nawaz]] *[[Mushtaq Ahmed]] *[[Saqlain Mushtaq]] *[[Aamer Sohail]] *[[Intikhab Alam]] *[[Shoaib Akhtar]] *[[Imtiaz Ahmed (cricketer)|Imtiaz Ahmed]] *[[Saeed Ahmed (cricketer)|Saeed Ahmed]] *[[Abdul Razzaq (Pakistani cricket player)|Abdul Razzaq]] *[[Fazal Mahmood]] *[[Mahmood Hussain (cricketer)|Mahmood Hussain]] *[[Taufeeq Umar]] *[[Abdul Hafeez Kardar]] *[[Aaqib Javed]] *[[Azhar Mahmood]] *[[Kamran Akmal]] *[[Saleem Altaf]] *[[Waqar Hasan]] *[[Pervez Sajjad]] *[[Shujauddin Butt|Shujauddin]] *[[Azeem Hafeez]] *[[Mohammad Wasim]] *[[Asif Masood]] *[[Imran Farhat]] *[[Maqsood Ahmed]] *[[Tahir Naqqash]] *[[Aamer Malik]] *[[Mohammad Nazir]] *[[Shoaib Malik]] *[[Ata-ur-Rehman]] *[[Khan Mohammad]] *[[Saleem Elahi]] *[[Salman Butt]] *[[Mohammad Ilyas]] *[[Shabbir Ahmed]] *[[Talat Ali]] *[[Sohail Tanvir]] *[[Imran Nazir]] *[[Mohammad Hafeez]] *[[Mohammed Asif]] ====ਇੰਗਲੈਂਡ==== *[[Ajaz Akhtar]] *[[Ajmal Shahzad]] *[[Monty Panesar]] *[[Ravi bopara]] ===ਕਨੇਡਾ=== *[[Ashish Bagai]] *[[Harvir Baidwan]] *[[Haninder Dhillon]] *[[Ishwar Maraj]] ===ਹਾਕੀ=== ====ਮੈਦਾਨੀ ਹਾਕੀ==== *[[Ajitpal Singh]] *[[Balbir Singh Sr.]] *[[Balwant (Bal) Singh Saini]] *[[Prithipal Singh]] *[[Baljeet Singh Saini]] *[[Gagan Ajit Singh]] *[[Kulbir Bhaura]] *[[Prabhjot Singh]] *[[Ramandeep Singh]] *[[Saini Sisters]] *[[Baljit Singh Dhillon]] *[[Inder Singh (field hockey)|Inder Singh]] ====ਬਰਫ਼ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ==== *[[Manny Malhotra]] ===ਐਥਲੈਟਿਕਸ=== *[[Milkha Singh]] *[[Kamaljeet Sandhu]] ===ਗਾਲ੍ਫ਼=== *[[Ashbeer Saini]] *[[Jeev Milkha Singh]] *[[Jyoti Randhawa]] *[[Arjun Atwal]] *[[P. G. Sethi]] *[[Gaurav Ghei]] *[[Shiv Kapur]] *[[Gaganjeet Bhullar]] ===ਕੁਸ਼ਤੀ=== *[[Dara Singh]] *[[The Great Khali]] *[[Premchand Dogra]] *[[Tiger Jeet Singh]] *[[Gurjit Singh]] *[[Sonjay Dutt]] (real name Ritesh Bhalla), TNA wrestler *[[Younus Khan]] (Former Rustam-e-Pakistan), Sitara-e-Imtiaz ===ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ=== *[[Abhinav Bindra]], 1st individual Olympic Gold Medalist *[[Gagan Narang]], the only Indian to win two medals at a World championship *[[Avneet Sidhu]], Commenwealth Games medalist, [[Arjun Award]]ee ===ਸਾਇਕਲਿੰਗ=== *[[Alexi Grewal]], American-Sikh, won gold medal in Olympics ===ਫੁੱਟਬਾਲ=== *ਮਾਇਕਲ ਚੋਪੜਾ *ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ *ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ *ਪਰਮੀਰ ਸਿੰਘ ===ਬਾਕਸਿੰਗ=== *ਵਿਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ===ਵਾਲੀਬਾਲ=== *ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Lists of people by ethnicity]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਾਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ]] da072cimq69u8h5tx54ta79h284kyw5 611957 611956 2022-08-25T09:04:35Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Farmann singh ==ਮਿਲਟਰੀ ਲੀਡਰ== [[File:RanjitSinghKing.jpg|thumb|ਸ਼ੇਰੇ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]]] ===ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ=== ====ਵਾਯੂਸੈਨਾ==== *Marshal Arjan Singh, Former Chief Of Indian Air Force.,<ref>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/who-is-who/defence/marshal-arjan-singh.html |title=Marshal Arjan Singh |publisher=Mapsofindia.com |date= |accessdate=2012-06-06}}</ref> Only Marshal in the History of [[Indian Air Force]] *Air Chief Marshal Surinder Mehra, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Nirmal Chandra Suri, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Satish Sareen, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Dilbagh Singh, Former Chief Of Indian Air Force. *Air Chief Marshal Om Prakash Mehra, Former Chief of Indian Air Force.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2008-12-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081231193329/http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Air-Chiefs/Chiefs-Air-8.html |dead-url=yes }}</ref> *Harita Kaur Deol, first Indian woman pilot in the Indian Air Force, on a solo flight . ====ਫੌਜ==== *Brigadier(retired) Kuldip Singh Chandpuri, He is known for his heroic leadership in the famous Battle of Longewala for which he was awarded Maha Vir Chakra (MVC) by the Indian Army. *General Deepak Kapoor, Indian Army Chief. *General Pran Nath Thapar, Former Indian Army Chief. *General Om Prakash Malhotra, Former Indian Army Chief. *General Ved Prakash Malik, Former Indian Army Chief. *General Nirmal Chander Vij, Former Indian Army Chief. *General Joginder Jaswant Singh, Former Indian Army Chief.<ref>{{Cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302182807/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Army-Chiefs/Chiefs-Army24.html |dead-url=yes }}</ref> *Lt General Punita Arora, first woman in the Indian Armed Forces to don the second highest rank of Lt General<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |title=Land Forces Site - Featured Articles |publisher=Bharat Rakshak |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-09-06 |archive-url=https://archive.is/20120906170749/http://www.bharat-rakshak.com/ARMY/Articles/Article36.html |dead-url=yes }}</ref> and the first lady to become the Vice-Admiral of Indian Navy.<ref>{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/oldStory/72768/ | title= AFMC chief becomes first lady Vice-Admiral | publisher=[[Indian Express]] | accessdate= 2005-05-17}}</ref> *Shabeg Singh *Lt General Jagjit Singh Aurora (Punjabi: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋਰਾ; February 13, 1916– May 3, 2005) was the General Officer Commanding-in-Chief (GOC-in-C) of the Eastern Command of the Indian Army during the Indo-Pakistani War of 1971. He led the ground forces campaign in the Eastern front of the war, which led to an overwhelming defeat of the Pakistan Army and the creation of Bangladesh. ====ਨੇਵੀ==== *Admiral S.N Kohli, Former Chief Of Indian Navy *Admiral S.M Nanda, Former Chief Of Indian Navy ====ਹੋਰ==== *Kiran Bedi - First women IPS officer *Uday Singh Taunque – awarded [[Purple Heart]] and [[Bronze Star]], first Indian to die in Iraq War as part of the [[US Army]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ=== * General (R) Zia ul Haq former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Tikka Khan former Chief of Army Staff (Pakistan)|Chief of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Asif Nawaz Janjua, former Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General Ashfaq Parvez Kayani Chief of Army Staff (COAS) of the Pakistan army * General (R) Yusaf Khan|Muhammad Yusaf Khan Kaimkhani, former Vice Chief Of Army Staff of the Pakistan Army * General (R) Muhammed Akbar Khan - The first Muslim to become a General in British Indian Army. * Lt Gen (R) Raja Saroop Khan former Governor of Punjab (Pakistan)|Governor of Punjab * Maj Gen (R) Iftikhar Khan - the first local Commander in Chief of the Pakistan Army * Maj Gen (R) Shah Nawaz Khan (general)|Shah Nawaz Khan Janjua, Indian freedom fighter with the Indian National Army * Maj Gen (R) Raja Sakhi Daler Khan Mangral, * Maj Gen (R) Rao Farman Ali, former Adviser to the Government of erstwhile East Pakistan * Maj Gen (R) Iftikhar Janjua, the most senior Pakistani officer to have been killed in battle during Indo-Pakistani War of 1971 * Brig (R) Raja Habib ur Rahman Khan Member Azad Kashmir Council * Brig (R) Amir Gulistan Janjua, former Governor of the North-West Frontier Province * Air Chief Marshal (R) Kaleem Saadat former Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff Brig (R) Khursheed Ahmed SI(M) Director General Sports Punjab, Secretary Sports Board Punjab. * Air Chief Marshal Rao Qamar Suleman, current Chief of Air Staff (Pakistan)|Chief of Air Staff * Muhammad Sarwar Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Sawar Muhammad Hussain Shaheed Janjua - Nishan-e-Haider winner * Aziz Bhatti|Raja Aziz Bhatti Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Rashid Minhas Shaheed Minhas - Nishan-e-Haider winner * Major Shabbir Sharif Shaheed - Nishan-e-Haider winner * Khudadad Khan Minhas - Victoria Cross winner ===ਅਗੇਤਾ ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ=== *[[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] *ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ *ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ *ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਭੂੱਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ *ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ਵਾ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲੀਆ *ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ *ਸਾਵਣ Mal|ਦੀਵਾਨ Sawan Mal *ਦਿਵਾਨ ਮੁਲਰਾਜ ==ਵਪਾਰੀ== * ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਮੰਸ਼ਾ ਪਰਮੁੱਖ ਸਨ੍ਹਤਕਾਰ ਨੇਂ * [[ਵਿਨੋਦ ਧਾਮ]] ਪੈਂਟੀਅਮ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਰ (Pentium Processor) ਦੇ ਕਾੱਢੀ * ਸੁਨੀਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਤਲ Chairman and managing director of the Bharti group * Brijmohan Lal Munjal, Founder, Hero Group<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/bm-munjal.html |title=B.M. Munjal Profile - Brij Mohan Lall Munjal Biography - Information on Brij Mohan Lal Munjal Hero Group |publisher=Iloveindia.com |date=1985-04-13 |accessdate=2012-06-06}}</ref> * F C Kohli Regarded as Father of Indian Software Industry, Founder of TCS * [[ਵਿਨੋਦ ਖੋਸਲਾ]] Co founder Sun Micro Systems * Aroon Purie India Today group * [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ]], ਟੀ-ਸੀਰੀਅਸ ਸੰਗੀਤ ਕੰਮਪਨੀ ਦੇ ਮੋੱਢੀ * Narinder Singh Kapany was named as one of the seven 'Unsung Heroes' by Fortune magazine * Kanwal Rekhi One of the first India Entrepreneurs in Silicon Valley * Mohan Singh Oberoi, Oberoi Hotels<ref name=br>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/860981/Mohan-Singh-Oberoi Mohan Singh Oberoi] ''[[Britannica.com]]''.</ref> * ਗੁਰਬਕਸ਼ ਚਹਾਲ * [[ਜੇ ਸਿੱਧੂ]], Former Chairman and CEO of Sovereign Bancorp * [[ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]], Ranbaxy/Fortis Group * Vikram Chatwal, Hotelier * Avtar Lit Founder, Sunrise Radio * Sanjiv Sidhu, Founder and President of i2 Technologies * Gaurav Dhillon, Punjabi Indian Jat businessman and founder and former CEO of Informatica Corporation * Bob Singh Dhillon, Sikh Punjabi Indian-Canadian property businessman * [[ਸਬੀਰ ਭਾਟੀਆ]], co-founder of Hotmail * M S Banga, Corporate Executive, Ex-CEO - Hindustan Lever, Director on Board- Maruti Udyog Limited * Ajay Banga, Corporate Executive, President & COO- Mastercard, Ex CEO- Citi Group- Asia Pacific * Jessie Singh Saini, Indo-American industrialist * Avtar Saini, Former Director, India Operations of Montalvo Systems and Former Vice President of Intel ==ਕਲਾਕਾਰ== *[[ਅੰਮ੍ਰੀਤਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]] *[[ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)|ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਸਤਈਸ਼ ਗੁਜਰਾਲ਼]] *[[ਮੰਜੀਤ ਬਾਵਾ]] ==ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ== [[Image:Sohail Inayatullah.jpg|thumb|right|150px|[[Sohail Inayatullah]] is a [[Pakistani people|Pakistani]]-born [[political scientist]] and [[futurology|futurist]] who lives in Australia.]] * Satish Dhawan * Har Gobind Khorana Nobel Prize Winner * Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab * Abdus Salam Nobel Prize Winner * Subrahmanyan Chandrasekhar Nobel Prize Winner * Sohail Inayatullah Australian professor, [[political science|political scientist]] and [[futures studies|futurist]] * Ishtiaq Ahmed (political scientist)|Ishtiaq Ahmed, [[Professor Emeritus]] of [[political science]], [[University of Stockholm]], and Honorary Senior Fellow, Institute of South Asian Studies, National University of Singapore. *[[Indu Banga]], historian at Punjab University, Chandigarh *[[Avtar Saini]], computer engineer & scientist, designer and developer of Intel Pentium Processor * [[Pritam Saini]], English, Hindi Punjab & Urdu writer, historian & literary critic<ref>Punjabi author Pritam Saini dead, Tribune News Service, Monday, November 10, 2003, Chandigarh, India, / http://www.tribuneindia.com/2003/20031110/punjab1.htm</ref> *[[Subhash Saini]], Senior Computer Scientist, [[NASA Ames Research Center]], USA <ref>{{cite web|url=http://www.zyvex.com/nanotech/nano4/saini.html |title=Subhash Saini |publisher=Zyvex.com |date= |accessdate=2009-09-20}}</ref> *[[Sanjay Saini]], Professor of Radiology, [[Harvard Medical School]]<ref>Clinical Application of Magnetic Resonance Imaging in the Abdomen, pp 111, Endoscopy and gastrointestinal radiology By Gregory G. Ginsberg, Michael L. Kochman, Elsevier Health Sciences, 2004</ref><ref>{{Cite web |url=http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff&subpage=saini |title=Sanjay Saini, MD, Professor of Radiology, Harvard Medical School |access-date=2012-06-11 |archive-date=2009-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212143520/http://www2.massgeneral.org/radiology/index.asp?page=staff |dead-url=yes }}</ref> *[[Hargurdeep (Deep) Saini]], Vice President and Principal of the [[University of Toronto]] at Mississauga, Ontario, Canada *[[Rashid Kausar]], Professor of Knowledge Management ==ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ== *[[Ravish Malhotra|Air Commodore Ravish Malhotra]] *[[Kalpana Chawla]] *[[Rakesh Sharma]], first indian to go to moon ==ਬਾਲੀਵੁੱਡ== The following is a list of famous Punjabi families and individual artistes who have worked in Bollywood: ranjhe walia ===ਟੱਬਰ=== "ਕਪੂਰ - 1". See [[Kapoor family]] for details. Prominent members were / are *[[Prithviraj Kapoor]] *[[ਰਾਜ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਰੰਧੀਰ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਜੀਵ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਿਸ਼ੀ ਕਪੂਰ]] *[[ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਕਰੀੱਨਾ ਕਪੂਰ]] *[[ਰਣਬੀਰ ਕਪੂਰ]] ''The Kapoors - 2'' *[[Surinder Kapoor]][[File:Shekhar Kapur.jpg|thumb|150px|right|[[Shekhar Kapoor]], Indian director.]] *[[Boney Kapoor]] *[[Anil Kapoor]] *[[Sanjay Kapoor]] *[[Sonam Kapoor]] *[[Arjun Kapoor]] ''The Kapoors - 3'' *[[Jeetendra]] (Ravi Kapoor) *[[Tusshar Kapoor]] *[[Ekta Kapoor]] ''ਮਲਹੋਤਰੇ'' * [[ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ]] * [[ਬੀਨਾ ਰਾਏ]] * [[ਉਸ ਨਾਥ]] * [[ਪ੍ਰੇਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] '' ਸਾਹਨੀ '' * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] * [[ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਿਤ ਸਾਹਨੀ]] ''ਆਨੰਦ'' *[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] * [[ਦੇਵ ਆਨੰਦ]] * [[ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼)|ਵਿਜੇ ਆਨੰਦ]] ''ਚੋਪੜੇ'' * [[ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਰਵੀ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ]] * [[ਉਦੈ ਚੋਪੜਾ]] ''ਦੇਓਲ'' *[[Dharmendra]] *[[Sunny Deol]] *[[Bobby Deol]] *[[Esha Deol]] *[[Abhay Deol]] ''ਪੁਰੀ'' *[[Madan Puri]] *[[Amrish Puri]] ''ਖੰਨੇ - 1'' *[[Rajesh Khanna]] *[[Twinkle Khanna]] *[[Rinke Khanna]] ''The Khannas - 2'' *[[Vinod Khanna]]<ref>{{Cite web |url=http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |title=Parliamentary Biography |access-date=2007-12-11 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211120409/http://164.100.24.209/newls/Biography.aspx?mpsno=197 |dead-url=no }}</ref> *[[Akshaye Khanna]] *[[Rahul Khanna]] ''ਬੇਦੀ'' *[[Kabir Bedi]] *[[Pooja Bedi]] *[[Protima Bedi]] ''The Sahneys'' *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] Music Director & Writer *[[Shankar Sahney]] singer & Music Director *[[Eshaan Sahney]] Actor & Model Bollywood *[[Neyant Sahney]] Dj, Also Know as Dj Neyantran ''The Kapurs'' *[[Pankaj Kapur]] *[[Shahid Kapoor]][[File:ShahidKapoor.jpg|thumb|right|Indian actor [[Shahid Kapoor]].]] ''The Devgans'' *[[Veeru Devgan]] *[[Ajay Devgan]] *[[Anil Devgan]] ''The Oberois'' *[[Suresh Oberoi]] *[[Vivek Oberoi]] ''The Aroras'' *[[Malaika Arora Khan]] *[[Amrita Arora]] ===ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ=== *[[ਅਮਰੀਸ਼ ਪੁਰੀ]] <ref>{{cite web|author=gatewayofindia2003@yahoo.com |url=http://www.gatewayforindia.com/entertainment/amrishpuri.htm |title=Amrish Puri- A tribute |publisher=Gatewayforindia.com |date=2005-01-12 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]][[Image:Akshay Kumar in Sydney for Heyy Babyy.jpg|thumb|right|150px|[[Akshay Kumar]] [[Cinema of India|Indian film]] actor]] * [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] * [[ਆਰੀਅਨ ਵੈਦ]] * [[ਅਰਜਨ ਬਾਜਵਾ]] * [[ਭੂਮਿਕਾ ਚਾਵਲਾ]] * [[ਸੇਲੀਨਾ ਜੇਤਲੀ]] [[File:Kareena2.jpg|thumb|150px|[[Kareena Kapoor]] [[Cinema of India|Indian film]] actress]] [[File:Celina at LA1-crop.jpg|thumb|150px|[[Celina Jaitley|Celina]] Miss India Universe 2001, Actress]] *[[David Dhawan]] *[[Prof.Tej Bahadur Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Dara Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[ਗੋਵਿੰਦਾ]] *[[Gulshan Grover]] *[[Juhi Chawla]] *[[Jimmy Shergill]] *[[Kunal Kapoor]] *[[Kanwaljit Singh (actor)|Kanwaljit Singh]] *[[Kulbhushan Kharbanda]] *[[Karan Johar]] *[[Mahek Chahal]] *[[Mahie Gill]] *[[Mangal Dhillon]] *[[Minissha Lamba]] *[[Mukesh Khanna]] *[[Eshaan Sahney]] *[[Mandira Bedi]] *[[Monica Bedi]] *[[Mona Singh]] *[[Neha Dhupia]] *[[Neetu Singh]] *[[Om Puri]] *[[Poonam Dhillon]] *[[Prem Chopra]]<ref>{{cite web |url=http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |title=Prem Chopra : Showbiz Legends |publisher=Santabanta.com |date= |accessdate=2012-06-06 |archive-date=2012-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120223134936/http://www.santabanta.com/cinema.asp?pid=4523 |dead-url=yes }}</ref> *[[Pran]] *[[Parmeet Sethi]] *[[Pooja Batra]] *[[Pooja Bedi]] *[[Priyanka Chopra]]<ref>http://www.imdb.com/name/nm1231899/bio</ref> [[File:Priyanka Chopra.jpg|thumb|right|180px|[[Priyanka Chopra]] is an miss India World 2000, [[Miss World 2000]], [[Cinema of India|Indian film]] actress.]] *[[Ruby Bhatia]] *[[Ranjeet]] *[[Raveena Tandon]] *[[Raageshwari]] *[[Rakeysh Omprakash Mehra]] *[[Rajat Kapoor]] *[[Rajit Kapur]] *[[Ranjeet]] *[[Samir Soni]] *[[Simone Singh]] *[[Geeta Basra]] *[[Shiny Ahuja]] *[[Suraiya]] *[[Simi Garewal]] *[[Shakti Kapoor]] *[[Vinod Mehra]] *[[Geeta Bali]] *[[Khursheed Bano]] *[[Bina Rai]] *[[Pavan Malhotra]] ===ਗਾਇਕ=== *[[ਦਲੇਰ ਮੇਹੰਦੀ]] *[[Shankar Sahney]] *[[Mika Singh]] *[[ਲਾੱਭ ਜਨੁਜਾ]] *[[ਜੈਜ਼ੀ ਬੀ]] *[[ਸੁਰਈਆ]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Shamshad Begum]] *[[Gippy Grewal]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Sonu Nigam]] *[[Shailender Singh|Shailendra Singh]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Kundan Lal Saigal]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Wadali brothers]] *[[Surinder Kaur]] *[[Neeraj Shridhar]] *[[Richa Sharma (singer)|Richa Sharma]] *[[Jaspinder Narula]] * [[Sukhvinder Singh]] *[[Bhupinder Singh (musician)|Bhupinder Singh]] *[[Himani Kapoor]] *[[Neha Bhasin]] *[[Meena Kapoor]] *[[Anushka Manchanda]] *[[Shibani Kashyap]] *[[Taz (singer)]], lead singer of the pop band Stereo Nation (Vipen Malhotra) Karaoke Singer *[[Soni Pabla]], [[Bhangra (music)|Bhangra]] Singer *[[Satinder Sartaaj]], Punjabi Sufi Singer ===ਫ਼ਿਲਮਵਾਨ=== *[[Yash Chopra]] *[[Shekhar Kapoor]] *[[Subhash Ghai]] *[[David Dhawan]] *[[Mukul Anand]] *[[Loveleen Tandan]] *[[Karan Johar]] *[[Harry Baweja]] *[[Vidhu Vinod Chopra]] *[[B. R. Chopra]] *[[Abdur Rashid Kardar]] *[[Aditya Chopra]] *[[Kunal Kohli]] *[[Gulzar]] *[[Prakash Mehra]] *[[Rajkumar Kohli]] *[[J.P.Dutta]] *[[Lekh Tandon]] *[[Ravi Chopra]] *[[Umesh Mehra]] *[[Raj Khosla]] *[[Rajiv Rai]] *[[Abhishek Kapoor]] *[[Vipin Handa]] *[[Ravi Tandon]] *[[Siddharth Anand]] *[[Goldie Behl]] *[[Arjun Sablok]] *[[Punit Malhotra]] ===ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Purva Bedi]] *[[Waris Ahluwalia]] *[[Tarsem Singh]] ==ਇਤਿਹਾਸ== [[File:Surrender of Porus to the Emperor Alexander.jpg|thumb|right|200px|Porus and Alexender]] *[[Charaka]] *[[Pāṇini]] *[[Shahi|Shahi King Bhima]] *[[Dulla Bhatti]] ==ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ== *[[Heer Ranjha]] *[[Mirza Sahiba]] *[[Puran Bhagat]] *[[Prince Saiful Malook and Badri Jamala|Sayful Muluk]] ==ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ== ===ਸੂਫੀ ਕਲਾਕਾਰ=== [[image:BullehShah.jpg|thumb|right|200px|[[Bulleh Shah]] was a [[Punjabi people|Punjabi]] [[Sufi]] poet, a humanist and [[philosopher]].]] *[[Ali Hujwiri]] *[[Baha-ud-din Zakariya]] *[[Fariduddin Ganjshakar]] *[[Alauddin Sabir Kaliyari]] *[[Rukn-e-Alam]] *[[Shah Hussain]] *[[Mian Mir]] *[[Ahmad Sirhindi]] *[[Sultan Bahu]] *[[Bulle Shah]] *[[Waris Shah]] *[[Mian Muhammad Bakhsh]] *[[Khwaja Ghulam Farid]] *[[Shah Waliullah]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] ===ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੱਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ=== {{ਮੁੱਖ ਲੇਖ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ}} ===ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ=== *[[Harbhajan Singh Yogi]] *[[Giani Sant Singh Maskeen]] *[[Nanua Bairagi]], [[Sikh]] mystic, martyr and poet *[[Sharan Kaur Pabla]] martyr who died while performing the last rites of [[Guru Gobind Singh]]'s older sons *[[Labh Singh Saini]] ((1895–1947) Freedom Fighter & President of Shiromani Akali Dal) *[[Jathedar Sadhu Singh Bhaura]] Jathedar of Akal Takth 1964-1980, highest spiritual & temporal authority of Sikhs ==ਲਿਖਰਾਈ== ===ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ=== [[image:Iqbal.jpg|thumb|right|150px|[[Muhammad Iqbal]] [[Persian people|Persian]] & [[Urdu poet]], [[philosopher]] and [[politician]].]] [[image:Giani Gurdit Singh.jpg|thumb|right|200px|[[Giani Gurdit Singh]]]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਾਸ਼ਿਮ (ਕਵੀ)|ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਮਿਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੋਰੀ]] *[[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]] *[[ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ]] *[[ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ]] *[[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ]] *[[ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ]] *[[ਰਾਹੁਲ ਸੈਣੀ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਦਾਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼]] *[[ਸਹਿਰ ਲੁਧਿਆਨਵੀਂ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਗੁਲਜ਼ਾਰ]], (ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ) *[[ਜਸਵੰਤ ਨੇਕੀ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਰੁਪਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)|ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਹਾਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ]] *[[ਸਾਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ===ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ=== [[image:Khushwantsingh.jpg|thumb|right|200px|[[Khushwant Singh]] is a prominent Indian novelist and journalist.]] *[[Mulk Raj Anand]] *[[Khushwant Singh]]<ref>{{cite web|url=http://www.iloveindia.com/indian-heroes/khushwant-singh.html |title=Khushwant Singh - Khushwant Singh Biography, Life History of Khuswant Singh |publisher=Iloveindia.com |date=1915-02-02 |accessdate=2012-06-06}}</ref> *[[Romila Thapar]] *[[Rahul Saini]] *[[Vikram Seth]] *[[Kartar Singh Duggal]] *[[Amrita Pritam]] *[[Ved Mehta]] *[[Partap Sharma]] *[[Tariq Ali]] *[[Susham Bedi]] *[[Deepak Chopra]] *[[Ahmed Rashid]] *[[Manil Suri]] *[[Nadeem Aslam]] *[[Neville Tuli]] *[[Jaspreet Singh]] ==ਪੱਤਰਕਾਰ== ===ਅਖਬਾਰ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Kuldip Nayar]] *[[Aroon Purie]] *[[Tarun Tejpal]] *[[Prabhu Chawla]] *[[Vinod Mehta]] *[[Tavleen Singh]] *[[Karan Thapar]] *[[Vikram Chandra]] *[[Sadhu Singh Hamdard]] *[[Pritam Saini]] *[[Ajit Saini]] *[[Barjinder Singh Hamdard]] *[[Swati Mia Saini]] *[[Angela Saini]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Hameed Nizami]] *[[Agha Shorish Kashmiri]] *[[Janbaz Mirza]] *[[Ayaz Amir]] *[[Najam Sethi]] *[[Khaled Ahmed]] *[[Nadira Naipaul]] *[[Hamid Mir]] *[[Hasan Nisar]] ===ਮੀਡੀਆ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[Karan Thapar]] *[[Satinder Bindra]] *[[Monita Rajpal]] *[[Daljit Dhaliwal]] *[[Aniruddha Bahal]] *[[Barkha Dutt]] *[[Amrita Cheema]] *[[Tavleen Singh]] *[[Vikram Chandra]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Mishal Husain]] *[[Adil Najam]] ==ਲੋਲੀਵੁੱਡ == *[[Noor Jehan]] ==ਤਮਿਲ ਫਿਲਮਕਾਰ== *[[Simran Bagga]], Punjabi Hindu *[[Jyothika]], Punjabi Muslim ==ਮਾਡਲ== *[[Hasleen Kaur]] *[[Eshaan Sahney]] Actor And Model Bollywood *[[Kuljeet Randhawa]] *[[Jesse Randhawa]], a Bollywood model *[[Mandira Bedi]] *[[Mahek Chahal]] *[[Manmeet Singh]] *[[Neha Kapur]] *[[Simran Kaur Mundi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]] Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Shankar Sahney]] *[[Vivek Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]] *[[ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤੇ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ=== *[[Roshan (music director)|Roshan]] *[[O. P. Nayyar]] *[[Ghulam Haider]] *[[Khayyam]] *[[Uttam Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Madan Mohan]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] ===ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ=== *[[Sahir Ludhianvi]] *[[Qamar Jalalabadi]] ==ਸੰਗੀਤਕਾਰ== ===ਕਲਾਸੀਕਲ=== *[[Bade Ghulam Ali Khan]] *[[Music Mughal Prof. Tej Bahadur sahney]]Of Kirana Gharana, Indian Classical Vocal & instrumental music, Father of Western Music of punjab *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Kamal Heer]] *[[Manmohan Waris]] *[[Sangtar]] *[[Allah Rakha (sarangi)|Allah Rakha]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Ustad Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Zakir Hussain (musician)|Zakir Hussain]] ===ਬਾਲੀਵੁੱਡ=== *[[Uttam Singh]] *[[Suraiya]] *[[K.L. Saigal]] *[[Shamshad Begum]] *[[Mohammed Rafi]] *[[Mahendra Kapoor]] *[[Madan Mohan]] *[[Sukhwinder Singh]] [[Shailender Singh]] *[[Anand Raj Anand]] *[[Vivek Sahney]] *[[Shankar Sahney]] *[[Noor Jehan]] ==ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ== ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== *[[Qari Muhammad Farooq]] ==ਨਾਟ ਖਾਵਾਨ੍ਸ== ===ਕਵਾਲੀ=== *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Sabri brothers]] ===ਗਜ਼ਲ=== *[[Ghulam Ali (Ghazal singer)|Ghulam Ali]] *[[Jagjit Singh]] ===ਭੰਗੜਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Jay Sean - 2009 India Day Parade.jpg|thumb|[[Jay Sean]]]] *[[Honey Singh]] *[[Jagmeet Bal]] *[[Asa Singh Mastana]] *[[Surinder Shinda]] *[[Surinder Kaur]] *[[Kuldeep Manak]] *[[Surinder Laddi]] *[[Amar Singh Chamkila]] *[[Malkit Singh]] *[[Manmohan Waris]] *[[Kamal Heer]] *[[Daler Mehndi]] *[[Surjit Bindrakhia]] *[[Lehmber Hussainpuri]] *[[Hans Raj Hans]] *[[Sukhwinder Singh]] *[[Jaspinder Narula]] *[[Kulwinder Dhillon]] *[[Bombay Rockers]] *[[Diljit Dosanjh]] *[[Ravinder Grewal]] *[[Shingara Singh]] *[[Harshdeep Kaur]] *[[Sukhbir]] *[[Labh Janjua]] *[[Sukhshinder Shinda]] *[[Bally Sagoo]] *[[Apache Indian]] *[[Channi Singh]] *[[Panjabi MC]] *[[Jay Sean]] *[[Hard Kaur]] *[[Rishi Rich]] *[[Juggy D]] *[[Taz (singer)|Taz]] *[[B21 (band)|B21]] *[[Dr. Zeus]] *[[Harbhajan Mann]] *[[Jazzy B]] *[[Miss Pooja]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ==== *[[Humaima Malik]] *[[Inayat Hussain Bhatti]] *[[Abrar-ul-Haq]] *[[Alam Lohar]] *[[Arif Lohar]] *[[malkoo]] *[[Naseebo Lal]] *[[Iman Ali]] *[[Imran Khan (singer)]] *[[Jia Ali]] *[[Kashif]]{{Disambiguation needed|date=July 2011}} *[[Nusrat Fateh Ali Khan]] *[[Rahat Fateh Ali Khan]] *[[Shazia Manzoor]] *[[Talib Hussain Dard]] ===ਪਾਪ ਅਤੇ ਰੋਕ=== ====ਭਾਰਤ==== *[[shankar Sahney]] *[[Amrinder Gill]] *[[Baba Sehgal]] *[[Rabbi Shergill]] *[[Mika Singh]] *[[Vikas Bhalla]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== *[[Ali Azmat]] *[[Ali Haider]] *[[Sajjad Ali]] *[[Ali Zafar]] *[[Atif Aslam]] *[[Fakhir]] *[[Jawad Ahmed]] *[[Haroon]] *[[Humera Arshad]] *[[Hadiqa Kiyani]] *[[Waris Baig]] ====ਅਮਰੀਕਾ==== *[[Himanshu Suri]], of the [[Brooklyn]]-based [[Hip-Hop|rap]] outfit [[Das Racist]] <ref>{{cite web|last=Chwalek |first=Evan |url=http://evan-chwalek.blogspot.com/2012/01/heems-nehru-jackets.html |title=FUCK IT: Heems - "Nehru Jackets" |publisher=Evan-chwalek.blogspot.com |date=2012-01-16 |accessdate=2012-06-06}}</ref> ==ਕਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ== *[[Bhai Parmanand]] *[[Harnam Singh]] *[[Udham Singh]] *[[Kartar Singh Sarabha]] *[[Bhagat Singh]] *[[Sukhdev]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Chandrashekhar Azad]] *[[Jatin Das]] *[[Bhai Mati Das]] *[[Dulla Bhatti]] *[[Ganda Singh|Ganda Singh Phangureh]] ==ਸਿਆਸਤਦਾਨ== ===ਭਾਰਤ=== [[File:Manmohansingh04052007.jpg|thumb|right|150px|[[Manmohan Singh]] is the [[List of Prime Ministers of India|14th]] and current [[Prime Minister of India]].]] *[[Amarinder Singh]] *[[Arun Jaitley]] *[[Baldev Singh]] *[[Bibi Jagir Kaur]] *[[Buta Singh]] *[[Darbara Singh]] *[[Giani Zail Singh]] *[[Gulzari Lal Nanda]] *[[Gurdial Singh Dhillon]] *[[Harkishan Singh Surjeet]] *[[Inder Kumar Gujral]] *[[Jagjit Singh Taunque]] *[[Krishan Kant]] *[[Kanshi Ram]] *[[Madanlal Khurana]] *[[Malik Umar Hayat Khan]] *[[Manmohan Singh]] *[[Master Tara Singh]] *[[Parkash Singh Badal]] *[[Pratap Singh Kairon]] *[[Rai Bahadur Chaudhari Dewan Chand Saini]] *[[Rajinder Kaur Bhattal]] *[[Sant Fateh Singh]] *[[Sardul Singh Caveeshar]] *[[Simranjit Singh Mann]] *[[Surjit Singh Barnala]] *[[Swaran Singh]] *[[Laxmi Kanta Chawla]] ===ਪਾਕਿਸਤਾਨ=== [[File:Imran Khan.jpg|thumb|right|250px|[[Imran Khan]]. Politician since the mid-1990s. From one of the many Pashtun (Pathan) tribes in West Punjab]] *[[Liaqat Ali Khan]] *[[Syed Ata Ullah Shah Bukhari]] *[[Chaudhry Afzal Haq]] *[[Sardar Fraz Wahlah]] *[[Mian Iftikharuddin]] *[[Malik Anwer Ali Noon]] *[[Choudhary Rahmat Ali]] *[[Allama Muhammad Iqbal]] *[[Malik Ghulam Muhammad|Ghulam Muhammad]] *[[Chaudhry Muhammad Ali]] *[[Master Taj-uj-Din Ansari]] *[[Fazal Ilahi Chaudhry]] *[[Feroz Khan Noon]] *[[Muhammad Zia-ul-Haq]] *[[Sheikh Hissam-ud-Din]] *[[Hanif Ramay]] *[[Wasim Sajjad]] *[[Mazhar Ali Azhar]] *[[Nawabzada Nasrullah Khan]] *[[Imran Khan]] *[[Abdul Latif Khalid Cheema]] *[[Muhammad Rafiq Tarar]] *[[Nawaz Sharif]] *[[Malik Meraj Khalid]] *[[Mian Muhammad Shahbaz Sharif]] *[[Chaudhry Shujaat Hussain]] *[[Chaudhry Pervaiz Elahi]] *[[Mian Umar Hayat]] *[[Mushahid Hussain Syed]] *[[Chaudhry Amir Hussain]] *[[Malik Amjad Ali Noon]] *[[Chaudhry Muhammad Sarwar Khan]] *[[Shahbaz Sharif]] *[[Sheikh Waqas Akram]] *[[Ghulam Bibi]] *[[Saqlain Anwar|Saqlain Anwar Sipra]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Liaqat Abbas Bhatti]] *[[Hamza Shahbaz]] *[[Shahid Hussain Bhatti]] *[[Jagjit Singh Taunque]], Deputy Lieutenant of the West Midlands *[[Syeda Sughra Imam]] ===ਅਮਰੀਕਾ=== *[[Nikki Haley]], [[Governor of South Carolina]], former member of the [[United States House of Representatives]] *[[Sunny Dhoorh]] *[[Piyush "Bobby" Jindal]], [[Governor of Louisiana]], former member of the [[United States House of Representatives]] ==ਖਿਡਾਰੀ== ===ਟੈਨਿਸ=== *[[Neha Uberoi]] *[[Shikha Uberoi]] *[[Yuki Bhambri]] ===ਕ੍ਰਿਕਟ=== ====ਭਾਰਤ==== [[Image:Harbhajan Singh bowling.jpg|thumb|Harbhajan, pictured here bowling in the nets]] *[[Yuvraj of Patiala|Yadavendra Singh]] *[[Lala Amarnath]] *[[Mohinder Amarnath]] *[[Surinder Amarnath]] *[[Kapil Dev]]<ref>{{cite news | url=http://content-usa.cricinfo.com/india/content/player/30028.html | title=Kapil Dev - Player Webpage | publisher=[[Cricinfo]] | accessdate=2007-03-17}}</ref> *[[Bishan Singh Bedi]] *[[Balwinder Sandhu]] *[[Bhupinder Singh snr]] *[[Gursharan Singh]] *[[Yograj Singh]] *[[Amarjit Kaypee]] *[[Maninder Singh]] *[[Rajinder Ghai]] *[[Surinder Khanna]] *[[Navjot Singh Sidhu]] *[[Manoj Prabhakar]] *[[Ashok Malhotra]] *[[Vijay Mehra (Indian cricketer)|Vijay Mehra]] *[[Aashish Kapoor]] *[[Atul Wassan]] *[[Akash Chopra]] *[[Nikhil Chopra]] *[[Harvinder Singh]] *[[Harbhajan Singh]] *[[Yuvraj Singh]] *[[V. R. V. Singh]] *[[Reetinder Sodhi]] *[[Gourav Dhiman]] *[[Piyush Chawla]] *[[Gautam Gambhir]] *[[Virat Kohli]] *[[Sunny Sohal]] ====ਪਾਕਿਸਤਾਨ==== [[Image:Shoaib Akhtar.jpg|thumb|right|220px|[[Shoaib Akhtar]] is a [[Pakistani cricket team|Pakistani]] [[cricket]]er, and is one of the fastest bowlers in the world.]] *[[Inzamam-ul-Haq]] *[[Wasim Akram]] *[[Saleem Malik]] *[[Waqar Younis]] *[[Zaheer Abbas]] *[[Mudassar Nazar]] *[[Moin Khan]] *[[Abdul Qadir (cricketer)|Abdul Qadir]] *[[Mohammad Yousuf (cricketer)|Mohammad Yousuf]] *[[Majid Khan (cricket player)|Majid Khan]] *[[Ijaz Ahmed (cricketer)|Ijaz Ahmed]] *[[Rameez Raja]] *[[Wasim Raja]] *[[Sarfraz Nawaz]] *[[Mushtaq Ahmed]] *[[Saqlain Mushtaq]] *[[Aamer Sohail]] *[[Intikhab Alam]] *[[Shoaib Akhtar]] *[[Imtiaz Ahmed (cricketer)|Imtiaz Ahmed]] *[[Saeed Ahmed (cricketer)|Saeed Ahmed]] *[[Abdul Razzaq (Pakistani cricket player)|Abdul Razzaq]] *[[Fazal Mahmood]] *[[Mahmood Hussain (cricketer)|Mahmood Hussain]] *[[Taufeeq Umar]] *[[Abdul Hafeez Kardar]] *[[Aaqib Javed]] *[[Azhar Mahmood]] *[[Kamran Akmal]] *[[Saleem Altaf]] *[[Waqar Hasan]] *[[Pervez Sajjad]] *[[Shujauddin Butt|Shujauddin]] *[[Azeem Hafeez]] *[[Mohammad Wasim]] *[[Asif Masood]] *[[Imran Farhat]] *[[Maqsood Ahmed]] *[[Tahir Naqqash]] *[[Aamer Malik]] *[[Mohammad Nazir]] *[[Shoaib Malik]] *[[Ata-ur-Rehman]] *[[Khan Mohammad]] *[[Saleem Elahi]] *[[Salman Butt]] *[[Mohammad Ilyas]] *[[Shabbir Ahmed]] *[[Talat Ali]] *[[Sohail Tanvir]] *[[Imran Nazir]] *[[Mohammad Hafeez]] *[[Mohammed Asif]] ====ਇੰਗਲੈਂਡ==== *[[Ajaz Akhtar]] *[[Ajmal Shahzad]] *[[Monty Panesar]] *[[Ravi bopara]] ===ਕਨੇਡਾ=== *[[Ashish Bagai]] *[[Harvir Baidwan]] *[[Haninder Dhillon]] *[[Ishwar Maraj]] ===ਹਾਕੀ=== ====ਮੈਦਾਨੀ ਹਾਕੀ==== *[[Ajitpal Singh]] *[[Balbir Singh Sr.]] *[[Balwant (Bal) Singh Saini]] *[[Prithipal Singh]] *[[Baljeet Singh Saini]] *[[Gagan Ajit Singh]] *[[Kulbir Bhaura]] *[[Prabhjot Singh]] *[[Ramandeep Singh]] *[[Saini Sisters]] *[[Baljit Singh Dhillon]] *[[Inder Singh (field hockey)|Inder Singh]] ====ਬਰਫ਼ 'ਚ ਖੇਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ==== *[[Manny Malhotra]] ===ਐਥਲੈਟਿਕਸ=== *[[Milkha Singh]] *[[Kamaljeet Sandhu]] ===ਗਾਲ੍ਫ਼=== *[[Ashbeer Saini]] *[[Jeev Milkha Singh]] *[[Jyoti Randhawa]] *[[Arjun Atwal]] *[[P. G. Sethi]] *[[Gaurav Ghei]] *[[Shiv Kapur]] *[[Gaganjeet Bhullar]] ===ਕੁਸ਼ਤੀ=== *[[Dara Singh]] *[[The Great Khali]] *[[Premchand Dogra]] *[[Tiger Jeet Singh]] *[[Gurjit Singh]] *[[Sonjay Dutt]] (real name Ritesh Bhalla), TNA wrestler *[[Younus Khan]] (Former Rustam-e-Pakistan), Sitara-e-Imtiaz ===ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ=== *[[Abhinav Bindra]], 1st individual Olympic Gold Medalist *[[Gagan Narang]], the only Indian to win two medals at a World championship *[[Avneet Sidhu]], Commenwealth Games medalist, [[Arjun Award]]ee ===ਸਾਇਕਲਿੰਗ=== *[[Alexi Grewal]], American-Sikh, won gold medal in Olympics ===ਫੁੱਟਬਾਲ=== *ਮਾਇਕਲ ਚੋਪੜਾ *ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ *ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ *ਪਰਮੀਰ ਸਿੰਘ ===ਬਾਕਸਿੰਗ=== *ਵਿਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ===ਵਾਲੀਬਾਲ=== *ਨਿਰਮਲ ਸੈਣੀ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Lists of people by ethnicity]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਾਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] pf4a5cgoykgu39bexbmjpam8bugrsz5 4 14787 611886 611872 2022-08-24T15:17:26Z Manjit Singh 12163 /* ਟਿੱਪਣੀਆਂ */ wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ [[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]] <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;"> <big><center>'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''</center></big> * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ। * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ। * [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ। * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]] * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]] ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ - *[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]] *[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]। </div> {| class="infobox" width="280px" |- align="center" | [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]] '''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:''' |- align="center" | [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}<br/>[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]] {{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}} |} == ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ। '''ਵਿਸ਼ੇ''': * ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]] * Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]] * Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]] ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === == ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ == ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ <nowiki>{{support}}</nowiki> ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]^{[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]} 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC) ====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ==== *[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]^{[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]} * [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC) ====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ==== # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC) #{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ == ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀ === == ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) ===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ=== # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) #{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) #{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ=== * ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) * ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter May 2022 == [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]] * [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]] ; Ongoing events * [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]] ; Upcoming event * [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&oldid=18069678 --> ==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ== ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ। '''ਵਿਸ਼ੇ''': *ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ *ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ *ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === # ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। <font color="green" face="Segoe Script" size="4"><b> [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] </b></font>^{<font face="Andalus"> ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])</font>} 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ == ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC) == June Month Celebration 2022 edit-a-thon == Dear Wikimedians, CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 & 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month. This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating & developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels & Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&oldid=22433435 --> == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == Propose statements for the 2022 Election Compass == : ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Regards, Movement Strategy & Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀ === # ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ :::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) # ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:30, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::: ਗੌਰਵ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। - <font color="green" face="Segoe Script" size="4"><b> [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] </b></font>^{<font face="Andalus"> ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])</font>} 17:19, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::::ਹਾਂ ਜੀ। ਫਿਲਹਾਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਰੋਕਣਾ ਪਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਆਪਾਂ ਸਿਮਰ ਜੀ ਹੁਣਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਆਪਾਂ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਫਿਲਹਾਲ ਲਈ ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:46, 23 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter June 2022 == [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]] * [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]] * [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&oldid=22433435 --> == Board of Trustees - Affiliate Voting Results == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear community members, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]]) See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election. Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' View the election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Regards, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == Movement Strategy and Governance News – Issue 7 == <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance newsletter! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:58, 24 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == Vote for Election Compass Statements == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear community members, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]'''. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Regards, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:04, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਜੁਲਾਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਆਫ਼ਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਜੁਲਾਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਮੀਟਿੰਗ ਅਸੀਂ ਆਫ਼ਲਾਈਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਏ ਪਰ 31 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬੈਠਕ ਆਨਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਦਾ ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਫ਼ ਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਅਗਸਤ ਜਾਂ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਕਰਨ ਦਾ ਪਲਾਨ ਹੈ ਜੋ ਉੱਥੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵੀ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਸਾਥੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਬਣ ਸਕਣ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ਇਸ ਸੁਝਾਅ 'ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਸੀਂ ਬੈਠਕ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਕਰਕੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕੇ ਉਹ ਵੀ ਚੰਗਾ ਰਹੇਗਾ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:00, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (IST) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === ===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ=== # {{ss}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:46, 2 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) # {{ss}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:28, 2 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == ਪੰਜਾਬ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਬਾਘਾ ਪੁਰਣਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਗੇ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਲੋਕਲ ਸਕੂਲ (ਪੰਜਾਬ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਬਾਘਾ ਪੁਰਣਾ) ਵਿੱਚ ਵਿਕੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ (ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਵਿਕੀ ਸਬੰਧੀ ਸ਼ੈਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਹਾਲ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪ ਸਭ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ਼ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਜੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ''ਟਿੱਪਣੀ'' ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:20, 5 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ/ਅਪਡੇਟ=== 06/08/2022 ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਸੈਸ਼ਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਅਤੇ ਕਾਮਨਜ਼ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਅਗਲੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਸਹਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਧੰਨਵਾਦ--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:55, 7 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) * ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਉਪਰਾਲਾ, ਜਗਸੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:05, 9 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == Delay of Board of Trustees Election == Dear community members, I am reaching out to you today with an update about the timing of the voting for the Board of Trustees election. As many of you are already aware, this year we are offering an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]] to help voters identify the alignment of candidates on some key topics. Several candidates requested an extension of the character limitation on their responses expanding on their positions, and the Elections Committee felt their reasoning was consistent with the goals of a fair and equitable election process. To ensure that the longer statements can be translated in time for the election, the Elections Committee and Board Selection Task Force decided to delay the opening of the Board of Trustees election by one week - a time proposed as ideal by staff working to support the election. Although it is not expected that everyone will want to use the Election Compass to inform their voting decision, the Elections Committee felt it was more appropriate to open the voting period with essential translations for community members across languages to use if they wish to make this important decision. '''The voting will open on August 23 at 00:00 UTC and close on September 6 at 23:59 UTC.''' Best regards, Matanya, on behalf of the Elections Committee [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:42, 15 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter July 2022 == <br /><small>Really sorry for sending it in English, feel free to translate it into your language.</small> [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, Hope everything is fine. As CIS-A2K update the communities every month about their previous work via the Newsletter. Through this message, A2K shares its July 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad|Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad]] * [[:m:CIS-A2K/Events/O Bharat Digitisation project in Goa Central library|O Bharat Digitisation project in Goa Central Library]] * [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with organisations in Meghalaya|Partnerships with organisations in Meghalaya]] ; Ongoing events * Partnerships with Goa University, authors and language organisations ; Upcoming events * [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:10, 17 August 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&oldid=18069678 --> ==ਭਾਰਤੀ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ 2023 ਸਬੰਧੀ== ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹੋਵੋਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਇਵੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਭ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਸੋਚ, ਸੁਝਾਅ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਣ। 2016 ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2019 ਵਿੱਚ ਅਗਲੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਕੋਵਿਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਇਆ। ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਕਾਨਫਰੰਸ 2023 ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConference_India_2023:_Initial_conversations ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਤੁਸੀ ਸਪੋਰਟ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪ ਸਾਰੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਭਰੋ। ਜੇਕਰ ਸਭ ਤਿਆਰ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ਅਤੇ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:08, 23 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ=== * ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਓ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸਬੰਧੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਗੂਗਲ ਫ਼ਾਰਮ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਭਰੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੀਏ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:34, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) * ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜਗਸ਼ੀਰ ਜੀ, ਮੈਂ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂਂ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਮਰਥ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh|Manjit Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Manjit Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:17, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == WikiConference India 2023: Initial conversations == Dear Wikimedians, Hope all of you are doing well. We are glad to inform you to restart the conversation to host the next WikiConference India 2023 after WCI 2020 which was not conducted due to the unexpected COVID-19 pandemic, it couldn't take place. However, we are hoping to reinitiate this discussion and for that we need your involvement, suggestions and support to help organize a much needed conference in February-March of 2023. The proposed 2023 conference will bring our energies, ideas, learnings, and hopes together. This conference will provide a national-level platform for Indian Wikimedians to connect, re-connect, and establish their collaboration itself can be a very important purpose on its own- in the end it will empower us all to strategize, plan ahead and collaborate- as a movement. We hope we, the Indian Wikimedia Community members, come together in various capacities and make this a reality. We believe we will take learnings from earlier attempts, improve processes & use best practices in conducting this conference purposefully and fruitfully. Here is a survey [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfof80NVrf3b9x3AotDBkICe-RfL3O3EyTM_L5JaYM-0GkG1A/viewform form] to get your responses on the same notion. Unfortunately we are working with short timelines since the final date of proposal submission is 5 September. We request you please fill out the form by 28th August. After your responses, we can decide if we have the community need and support for the conference. You are also encouraged to add your support on [[:m:WikiConference_India_2023:_Initial_conversations|'''this page''']], if you support the idea. Regards, [[User:Nitesh Gill|Nitesh Gill]], [[User:Nivas10798|Nivas10798]], [[User:Neechalkaran|Neechalkaran]], 06:39, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&oldid=23115331 --> bk0afw6tr6ccbhalrmfwd1uwz4t6yrs 611897 611886 2022-08-24T17:12:38Z Mulkh Singh 9921 /* ਭਾਰਤੀ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ 2023 ਸਬੰਧੀ */ wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ [[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]] <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;"> <big><center>'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''</center></big> * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ। * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ। * [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ। * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]] * [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]] ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ - *[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]] *[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]। </div> {| class="infobox" width="280px" |- align="center" | [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]] '''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:''' |- align="center" | [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}<br/>[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]] {{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}} |} == ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ। '''ਵਿਸ਼ੇ''': * ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]] * Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]] * Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]] ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === == ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ == ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ <nowiki>{{support}}</nowiki> ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]^{[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]} 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC) ====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ==== *[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]^{[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]} * [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC) ====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ==== # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC) #{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ == ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀ === == ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) ===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ=== # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) #{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC) #{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ=== * ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) * ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter May 2022 == [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]] * [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]] ; Ongoing events * [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]] ; Upcoming event * [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&oldid=18069678 --> ==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ== ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ। '''ਵਿਸ਼ੇ''': *ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ *ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ *ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === # ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। <font color="green" face="Segoe Script" size="4"><b> [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] </b></font>^{<font face="Andalus"> ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])</font>} 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC) == ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ == ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC) == June Month Celebration 2022 edit-a-thon == Dear Wikimedians, CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 & 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month. This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating & developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels & Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&oldid=22433435 --> == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == Propose statements for the 2022 Election Compass == : ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Regards, Movement Strategy & Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) === ਟਿੱਪਣੀ === # ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ :::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) # ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) # {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:30, 25 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) # ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::: ਗੌਰਵ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। - <font color="green" face="Segoe Script" size="4"><b> [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] </b></font>^{<font face="Andalus"> ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])</font>} 17:19, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) :::::ਹਾਂ ਜੀ। ਫਿਲਹਾਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਰੋਕਣਾ ਪਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਆਪਾਂ ਸਿਮਰ ਜੀ ਹੁਣਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਆਪਾਂ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਫਿਲਹਾਲ ਲਈ ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:46, 23 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter June 2022 == [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]] * [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]] * [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&oldid=22433435 --> == Board of Trustees - Affiliate Voting Results == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear community members, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]]) See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election. Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' View the election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Regards, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == Movement Strategy and Governance News – Issue 7 == <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance newsletter! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:58, 24 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == Vote for Election Compass Statements == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear community members, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]'''. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Regards, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:04, 26 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC) == ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਜੁਲਾਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਆਫ਼ਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਜੁਲਾਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਮੀਟਿੰਗ ਅਸੀਂ ਆਫ਼ਲਾਈਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਏ ਪਰ 31 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬੈਠਕ ਆਨਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਦਾ ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਫ਼ ਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਅਗਸਤ ਜਾਂ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਕਰਨ ਦਾ ਪਲਾਨ ਹੈ ਜੋ ਉੱਥੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਸੁਰਜੀਤ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵੀ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਸਾਥੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਬਣ ਸਕਣ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ਇਸ ਸੁਝਾਅ 'ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਸੀਂ ਬੈਠਕ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਕਰਕੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕੇ ਉਹ ਵੀ ਚੰਗਾ ਰਹੇਗਾ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:00, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (IST) === ਟਿੱਪਣੀਆਂ === ===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ=== # {{ss}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:46, 2 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) # {{ss}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:28, 2 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == ਪੰਜਾਬ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਬਾਘਾ ਪੁਰਣਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਬੰਧੀ == ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਗੇ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਲੋਕਲ ਸਕੂਲ (ਪੰਜਾਬ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਬਾਘਾ ਪੁਰਣਾ) ਵਿੱਚ ਵਿਕੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ (ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਵਿਕੀ ਸਬੰਧੀ ਸ਼ੈਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਹਾਲ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪ ਸਭ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ਼ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਜੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ''ਟਿੱਪਣੀ'' ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:20, 5 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ/ਅਪਡੇਟ=== 06/08/2022 ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਸੈਸ਼ਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਅਤੇ ਕਾਮਨਜ਼ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਅਗਲੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਸਹਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਧੰਨਵਾਦ--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:55, 7 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) * ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਉਪਰਾਲਾ, ਜਗਸੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:05, 9 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == Delay of Board of Trustees Election == Dear community members, I am reaching out to you today with an update about the timing of the voting for the Board of Trustees election. As many of you are already aware, this year we are offering an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]] to help voters identify the alignment of candidates on some key topics. Several candidates requested an extension of the character limitation on their responses expanding on their positions, and the Elections Committee felt their reasoning was consistent with the goals of a fair and equitable election process. To ensure that the longer statements can be translated in time for the election, the Elections Committee and Board Selection Task Force decided to delay the opening of the Board of Trustees election by one week - a time proposed as ideal by staff working to support the election. Although it is not expected that everyone will want to use the Election Compass to inform their voting decision, the Elections Committee felt it was more appropriate to open the voting period with essential translations for community members across languages to use if they wish to make this important decision. '''The voting will open on August 23 at 00:00 UTC and close on September 6 at 23:59 UTC.''' Best regards, Matanya, on behalf of the Elections Committee [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:42, 15 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == CIS-A2K Newsletter July 2022 == <br /><small>Really sorry for sending it in English, feel free to translate it into your language.</small> [[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]] Dear Wikimedians, Hope everything is fine. As CIS-A2K update the communities every month about their previous work via the Newsletter. Through this message, A2K shares its July 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events. ; Conducted events * [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad|Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad]] * [[:m:CIS-A2K/Events/O Bharat Digitisation project in Goa Central library|O Bharat Digitisation project in Goa Central Library]] * [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with organisations in Meghalaya|Partnerships with organisations in Meghalaya]] ; Ongoing events * Partnerships with Goa University, authors and language organisations ; Upcoming events * [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]] Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2022|here]]. <br /><small>If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. </small> Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:10, 17 August 2022 (UTC) <small>On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]</small> <!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&oldid=18069678 --> ==ਭਾਰਤੀ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ 2023 ਸਬੰਧੀ== ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹੋਵੋਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਇਵੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਭ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਸੋਚ, ਸੁਝਾਅ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਣ। 2016 ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2019 ਵਿੱਚ ਅਗਲੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਕੋਵਿਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਇਆ। ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਕਾਨਫਰੰਸ 2023 ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConference_India_2023:_Initial_conversations ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਤੁਸੀ ਸਪੋਰਟ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪ ਸਾਰੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਭਰੋ। ਜੇਕਰ ਸਭ ਤਿਆਰ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ਅਤੇ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:08, 23 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ===ਟਿੱਪਣੀਆਂ=== * ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਓ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸਬੰਧੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਗੂਗਲ ਫ਼ਾਰਮ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਭਰੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੀਏ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:34, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) * ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜਗਸ਼ੀਰ ਜੀ, ਮੈਂ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂਂ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਵਿਕੀਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਗੂਗਲ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਮਰਥ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh|Manjit Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Manjit Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:17, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) * ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਨਿਤੇਸ਼ ਅਤੇ ਜਗਸੀਰ ਇਸ ਚਰਚਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਲਈ। ਆਪਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਸੰਭਵ ਯੋਗਦਾਨ ਕਰਾਂਗੇ. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:12, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == WikiConference India 2023: Initial conversations == Dear Wikimedians, Hope all of you are doing well. We are glad to inform you to restart the conversation to host the next WikiConference India 2023 after WCI 2020 which was not conducted due to the unexpected COVID-19 pandemic, it couldn't take place. However, we are hoping to reinitiate this discussion and for that we need your involvement, suggestions and support to help organize a much needed conference in February-March of 2023. The proposed 2023 conference will bring our energies, ideas, learnings, and hopes together. This conference will provide a national-level platform for Indian Wikimedians to connect, re-connect, and establish their collaboration itself can be a very important purpose on its own- in the end it will empower us all to strategize, plan ahead and collaborate- as a movement. We hope we, the Indian Wikimedia Community members, come together in various capacities and make this a reality. We believe we will take learnings from earlier attempts, improve processes & use best practices in conducting this conference purposefully and fruitfully. Here is a survey [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfof80NVrf3b9x3AotDBkICe-RfL3O3EyTM_L5JaYM-0GkG1A/viewform form] to get your responses on the same notion. Unfortunately we are working with short timelines since the final date of proposal submission is 5 September. We request you please fill out the form by 28th August. After your responses, we can decide if we have the community need and support for the conference. You are also encouraged to add your support on [[:m:WikiConference_India_2023:_Initial_conversations|'''this page''']], if you support the idea. Regards, [[User:Nitesh Gill|Nitesh Gill]], [[User:Nivas10798|Nivas10798]], [[User:Neechalkaran|Neechalkaran]], 06:39, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&oldid=23115331 --> newjvtgri9g1suaqrd3ic0urq0a60a3 0 16448 611895 588620 2022-08-24T16:59:25Z Premsingh777 42971 Change a lot of information wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name =ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ | image = P5a.jpg | imagesize = | caption = ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{Birth date|1942|8|19|df=yes}} | birth_place = ਪਿੰਡ ਕਿਸ਼ਨਗੜ੍ਹ ਫਰਵਾਹੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮਾਨਸਾ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{death date and age|2017|6|15|1942|8|19|df=yes}} | death_place = | occupation =ਅਧਿਆਪਕ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਕਰਮੀ | nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] | period =1942 - 2016 | genre = ਨਾਟਕ | subject = ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ |alma_mater = | movement = ਸੈਕੂਲਰ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਸੀ | Sahitya Akademi Award (2006) = ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀਂ (ਨਾਟਕ) | notable_works = ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ | spouse = [[ਮਨਜੀਤ ਔਲਖ]] | partner = | children = | relatives = | influences = | influenced = |website= }} '''[https://www.panjaabstudy.com/2022/08/punjabi-litrature-books-punjabi-litrature.html ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ]''' (ਜਨਮ [[19 ਅਗਸਤ]] [[1942]] - [[15 ਜੂਨ]] [[2017]]), ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਕਿਰਸਾਨੀ]] [[ਜੀਵਨ]] ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ [[ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿੱਚਾਰਧਾਰਾ]] ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧ [[ਨਾਟਕਕਾਰ]] ਸੀ।<ref>{{cite web| url=http://panjabialochana.com/drama_and_theatre| title=ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਦਾ ਨਾਟਕ ਨਿੱਕੇ ਸੂਰਜਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ| access-date=2013-02-02| archive-date=2018-12-24| archive-url=https://web.archive.org/web/20181224200235/http://panjabialochana.com/drama_and_theatre%20| dead-url=yes}}</ref> [[2006]] ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਇਕਾਂਗੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ [[ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀ|''ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀ'']] ਲਈ [[ਭਾਰਤੀ]] [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web |url=http://www.ajmeraulakh.in/award.html |title=ਅਜਮੇਰਔਲਖ.ਇਨ ਅਵਾਰਡ |access-date=2015-03-18 |archive-date=2015-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150202063656/http://ajmeraulakh.in/award.html |dead-url=yes }}</ref> ਉਸਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਪੁਰਸਕਾਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ]] ਨਾਲ ਵੀ [https://www.panjaabstudy.com/2022/08/punjabi-litrature-books-punjabi-litrature.html ਸਨਮਾਨਿਆ] ਜਾ ਗਿਆ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2015/09/%E0%A8%95%E0%A8%B8%E0%A9%87%E0%A8%B2-%E0%A8%85%E0%A9%8C%E0%A8%B2%E0%A8%96-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%A4%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%AE-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C/ ਕਸੇਲ, ਔਲਖ ਤੇ ਤਸਨੀਮ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, 30 ਦਸੰਬਰ 2015]</ref> ==ਜੀਵਨ== ਔਲਖ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਅਗਸਤ 1942 ਨੂੰ [[ਕੁੰਭੜਵਾਲ]], [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ੍ਰ. ਕੌਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਐੱਮ.ਏ. ਪੰਜਾਬੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਿਆਂ ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ, ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਏ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਔਲਖ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਅੱਗੇ ਇਹ ਬੀਮਾਰੀ ਵੀ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।ਪਰ ਉਹ 15 ਜੂਨ 2017 ਨੂੰ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਰਨ ਹੀ ਇਸ ਜਹਾਨ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a6%e0%a9%81%e0%a8%a8%e0%a8%bf%e0%a8%86%e0%a8%b5%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a4%e0%a9%8b%e0%a8%82-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b9%e0%a9%8b/ 'ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੰਚ’ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਏ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ]</ref> ਉਹ ਜਮਹੂਰੀ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਗੀਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਹ ਉਮਰ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਮੇਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵੱਲੋਂ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਪੰਜਾਬੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹੁਣ ਕੁਲਵਕਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਕਾਮਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref>[https://ajitweekly.com/2017/06/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A8%AD%E0%A8%BE-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82-%E0%A8%85%E0%A8%9C%E0%A8%AE/ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == ਸ਼ਖਸੀਅਤ == ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਇਹ ਖਾਸੀਅਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸਾਧਾਰਨ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਕਦੇ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ।<ref>{{Cite news|url=http://punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A9%88%E0%A8%B8%E0%A8%B0-%E0%A8%85%E0%A8%9C%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0-%E0%A8%94%E0%A8%B2%E0%A8%96-%E0%A8%A8%E0%A9%82%E0%A9%B0-%E0%A8%AF/|title=ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ…|last=ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਕੌਰ|first=|date=8-07-2018|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref> == ਨਾਟ ਜੁਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸਰੋਕਾਰ == ਜਿਸ ਨਾਟਕ ਲਈ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ, ਉਹ ਨਾਟਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ‘''ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀਂ''’ ਨਾਟਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਕੀਰਣਤਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਉੱਪਰੋਂ ਦਿਸਦੇ ਅਤਿ-ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਦਿਆਂ ਅੰਦਰਲਾ ਕੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%81%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%a8%e0%a8%95%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%aa%e0%a8%be%e0%a8%89%e0%a8%a3-%e0%a8%b5%e0%a8%be/ ਨਾ ਜੁਰਾਬ ਤੇ ਨਾ ਨਕਾਬ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਔਲਖ]</ref> ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸਰੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਉੱਘੜਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਮਕਬੂਲ ਨਾਟਕ '[[ਬੇਗਾਨੇ ਬੋਹੜਦੀ ਛਾਂ|ਬੇਗਾਨੇ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂ']] ਵਿੱਚ ਬੋਹੜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸਦੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁੱਖਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰਸਕਦੇ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਇਸ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਲਾਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ '''ਜਨਮ ਧਾਰਿਆ ਢਿੱਡ ਦੀ ਲੋੜ ਵਿੱਚੋਂ''' '''ਮਰ ਜਾਣਗੇ ਢਿੱਡ ਦੀ ਲੋੜ ਥੱਲੇ''' '''ਘੜੀ ਸੁੱਖ ਦੀ ਭਾਲਦੇ ਭਲਾ ਕਿੱਥੋਂ''' '''ਜਿਹੜੇ ਰਹਿਣਗੇ ਬੇਗਾਨੜੇ ਬੋਹੜ ਥੱਲੇ''' ਔਲਖ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਸਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜੜ ਮੌਜੂਦਾ ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਮਾਜ]] ਹੈ ਜੀਹਦੇ ਵਿੱਚ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਵੁੱਕਤ ਇੱਕ ਖੋਟੇ ਪੈਸੇ ਤੋਂਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। (ਤੂੜੀ ਵਾਲਾ ਕੋਠਾ)<ref>{{Cite web|url=http://lokmorcha.blogspot.com/2015/02/blog-post_16.html|title=ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਨਤਕ ਸਲਾਮ ਸਮਾਰੋਹ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਯੁਵਕ ਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਪੇਂਡੂ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਕਰਮ ਭੂਮੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਚੁਣ ਲਿਆ। ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ 'ਕਲਾ ਲੋਕਾਂ ਲਈ' ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣ ਕੇ ਚੱਲੇ ਹਨ।ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾਸਾਧਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕਲਾ ਤਾਂ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲ ਤਸਵੀਰ ਉਘਾੜਨ ਦਾਜ਼ਰੀਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹਦੇ ਕੋਹਜ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਥਿਆਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਮੁਖੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਰੰਗਮੰਚ ਪਿਰਤਾਂ ਦੇ ਹਮਸਫ਼ਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਅਜਿਹੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਖੋਜੇ ਤੇ ਸਿਰਜੇ ਹਨ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਏਸੇ ਲੋੜ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀਆਂ ਪਰ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਨਾਟ-ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਿਆ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖਰਚੀਲੇ ਤੇ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਦੀਪਹੁੰਚ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾਂ ਘੜਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 70 ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਕਲਾਕਾਰਾਂਵਜੋਂ ਤੋਰਿਆ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਟੇਜਾਂ 'ਤੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਣ-ਇੱਜ਼ਤ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਉਂ ਉਹ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ 'ਥੜਾ-ਥੀਏਟਰ' ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਵੀ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਪ ਨੂੰ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ, ਅਧੂਰੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ-ਉਮੰਗਾਂ ਨੂੰਦਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦਮ ਤੋੜਨ ਦਾ ਹਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਹਲੂਣਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦੀ ਸੰਤਾਪੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦੀ ਸਗੋਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਗੁੱਸਾ ਤੇ ਰੋਹ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਝਲਕਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹੋਰ ਸੋਹਣੀ ਹੋ ਸਕਣ ਦੀ ਆਸ ਵੀ ਬੰਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਨਾਟ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਤੇ ਉਹਦੀ ਰਾਖੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੁਪੀ ਕਰੂਰ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਲਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਘਾੜਿਆ ਹੈ। ਆਦਮੀ ਦਾ ਅਣਵਿਆਹਿਆ ਰਹਿ ਜਾਣਾਔਲਖ ਲਈ ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਤੋਟ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੀ ਗ਼ਰੀਬ ਆਦਮੀ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ। ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਵਿੱਚ ਅਣਵਿਆਹੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਤੇਉਸੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਔਲਖ ਨੇ ਇਉਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਧਾਰਨ ਦਿਖਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਤਾਰੇ ਰੜਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਦੇ ਨਾਟਕ ਅਜਿਹੇਸੰਸਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਲੁਟੇਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਬਖਸ਼ਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨੂੰ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਰੁਖ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਕਾ ਬਣਦੀ ਜਗੀਰੂ ਚੌਧਰ, ਮਰਦਾਵਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਬਾ ਤੇਜਾਤਪਾਤੀ ਸਮਾਜਕ ਦਾਬਾ ਵਿਤਕਰਾ ਉਸਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੋਟ-ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਝੰਜੋੜਾ ਪਿਛਾਂਹ-ਖਿੱਚੂ ਸੋਚਾਂ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਤੇ ਨਵਾਂ ਸਮਾਜ ਬਣਾਉਣਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਉੱਦਮ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦਾ ਹੈ। ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਲਈ ਉਹਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸਿਰ ਉੁੱਚਾ ਕਰਕੇ ਜਿਉਣ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਜਤਾਈ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦਾ ਨਾਟਕ ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਰਿਆ ਹੈ। 80 ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਉਸਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆੜਤੀਆਂ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦੀ ਸਤਾਈ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਤੇ ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲੇ ਮਾਰਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਇਸ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਗ਼ਲਤ ਲੀਹ ਤੇ ਚੜ ਜਾਣ ਤਾ ਤੌਖ਼ਲਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਸਹੀ ਲੀਹ ਤੇ ਤੋਰਨ ਲਈ ਵੱਡੇ ਸਾਂਝੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਧਾਰ ਸੇਧਤ ਕਰਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਘੋਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾ-ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਦਾਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਔਲਖ ਨੇ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੇ ਵਿੱਚ ਚੱਲੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾ ਸਰੋਕਾਰ ਦਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਨਾਟਕ 'ਐਇੰ ਨੀਂ ਹੁਣ ਸਰਨਾ' ਲਿਖ ਕੇ, ਹਕੂਮਤੀ ਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਲਾਣੇਦੀਆਂ ਲੋਟੂ ਵਿਉਂਤਾਂ ਦਾ ਪਾਜ ਉਘੇੜਦਿਆਂ, ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ। 'ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰਨ ਲਈ' ਹਰ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਔਲਖ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ 'ਅੰਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ' ਰਾਹੀਂ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਪਾਜ ਉਘੇੜਦਿਆਂ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਲੋਕ ਮਨਾਂ 'ਤੇ ਪੱਸਰੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਧੁੰਦ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦਾ ਨਾਟਕ <nowiki>''</nowiki>ਚਾਨਣ ਦੇ ਵਣਜਾਰੇ<nowiki>''</nowiki> ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਖੇਡਿਆ ਹੈ। ਗਦਰਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮੌਕੇ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿਰਾਂਗਣ ਗੁਲਾਬ ਕੌਰ ਦੀ ਕਰਨੀ ਰਾਹੀਂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਦੇਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਨਾਟਕ <nowiki>''</nowiki>ਤੂੰ ਚਰਖਾ ਘੁਕਦਾ ਰੱਖ ਜਿੰਦੇ<nowiki>''</nowiki> ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਏਨੀ ਬਰੀਕੀ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚਿਤਰ ਸਕਣ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਆਪਣਾ ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਨੁਭਵ ਵੀਹੈ। ਇੱਕ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਮੁਜਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਹੰਢਾਇਆ ਹੈ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਜਬਰ ਦਾ ਸੇਕਝੱਲਿਆ ਹੈ। ਥੁੜ-ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਤੋਟਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਹੈ। ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਔਲਖ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ ਮੰਗਣ ਤੇ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂਖੇਤੋਂ ਛੱਲੀ ਲਿਆਉਣ ਮੌਕੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਡ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਤੇ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਛੱਲੀ ਵਗਾ ਮਾਰਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਉਹਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਤਰਾਂ ਉੱਕਰੀ ਪਈਹੈ। ਇਉਂ ਹੀ ਮਗਰੋਂ ਚੜਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ ਜਗੀਰਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਮਾਰੇ ਠੁੱਡੇ ਦੀ ਪੀੜ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਸੰਤਾਪਦੇਖਿਆ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਉੱਠਦੇ ਕਿਸਾਨ ਉਭਾਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਲ਼ ਕੇ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਹਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੈਪਸੂ ਦੀ ਜੁਝਾਰ ਮੁਜਾਰਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਚੜਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂਯਾਦਾਂ ਸਾਂਭੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਰਚੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਉਂ ਉਹ ਕਿਸਾਨਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਲੈ ਕੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪਿੜ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉੱਘੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਫੱਕਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹਦੇ ਗੀਤ ਬਦਲੇ ਦਿੱਤੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਕਲਮ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਖਰਚੀਲੀ ਮੰਚ-ਸੱਜਾ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਦ-ਮੁਰਾਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਕਰਮਯੋਗੀ ਅਭਿਨੈ ਨੂੰ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲਏ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਤੋਰੇ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%86%E0%A8%AA%E0%A8%A3%E0%A9%80-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%A3%E0%A9%80-%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A8%B2%E0%A8%A3-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A8%BE/|title=ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ|last=|first=|date=2018-07-28|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-07-30|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> ==ਆਖਿਰੀ ਇੱਛਾ == ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵੀ ਖਾਹਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੁਗ ਪਲਟਾਊ ਸੋਚ ’ਤੇ ਡੱਟ ਕੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਵੇ।<ref>{{Cite web|url=http://sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/784-2017-06-20-03-56-49|title=ਆਖਿਰ ਤੁਰ ਹੀ ਗਿਆ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਅਸਵਾਰ: ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ|last=ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ਪ੍ਰੋ. ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ 29 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਲਿਖ ਕੇ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਿਤਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ, ਕਰਨ। ਭੋਗ ਆਦਿ ਦੀ ਕੋਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਸਿਰਫ਼ ਸਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਗਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਬੁਲਾਰਾ ਨਾ ਸੱਦਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਮਾਗਮ ਬੇਲੋੜਾ ਤੇ ਲੰਬਾ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a6%e0%a9%81%e0%a8%a8%e0%a8%bf%e0%a8%86%e0%a8%b5%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a4%e0%a9%8b%e0%a8%82-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b9%e0%a9%8b/ ਔਲਖ ਦੀ ਆਖਿਰੀ ਇੱਛਾ]</ref> == ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ == ਲੇਖਕ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮਾ ਸੀ। ਜਿੰਨੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪੀੜ ਹਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਲੜਿਆ, ਓਨੀ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਬੇਹੱਦ ਚੰਦਰੇ ਰੋਗ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਦੀ ਪੀੜ ਹਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੇ ਅਡੋਲ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਹਸਪਤਾਲੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਿਆ। ਜਦੋਂ ਵੀ, ਜਿਥੇ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ-ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬੋਲਬਾਲੇ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕੀ ਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ ਆਵਾ’’ ਬੁਲੰਦ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਅਗਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤਾ ਦਿਸਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ-ਹਿਤ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਕੋਈ ਵੀ ਭਖਦਾ, ਉਹਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਡੋਲ ਹੁੰਦੀ। ਨਾਟ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਅਜਮੇਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਆਪਣੀ ਦੇਹ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੇਹ ਤਾਂ ਆਉਣੀ-ਜਾਣੀ ਹੈ ਪਰ ਜਨਤਾ ਅਮਰ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਅਮਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%94%e0%a8%b2%e0%a8%96-%e0%a8%9c%e0%a8%bf%e0%a8%b8-%e0%a8%ae%e0%a9%8b%e0%a8%b0%e0%a8%9a%e0%a9%87-%e0%a8%89%e0%a9%b1%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%b2%e0%a9%9c%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a9%99%e0%a9%82/ ਔਲਖ :ਜਿਸ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਲੜਿਆ, ਖ਼ੂਬ ਲੜਿਆ!]</ref> ਔਲਖ ਆਪਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਹੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ। ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਬਿਮਾਰੀ-ਬਮੂਰੀ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਨੀ ਪਤਾ, ਮਨਜੀਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਓ। ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਪਤਾ 2008 ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਸੀ, ਕੀ ਪਤਾ ਜੜ੍ਹ ਕਦੋਂ ਦੀ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ? ਉਹ ਤਾਂ ਨਿਉਂ-ਜੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਗਨ ਸੀ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%b0%e0%a9%b0%e0%a8%97-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ae%e0%a9%80%e0%a8%8f-%e0%a8%a8%e0%a9%82%e0%a9%b0-%e0%a8%b8%e0%a8%a6/ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮੀਏ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮ-ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ]</ref> == ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਭੂਮਿਕਾ == ਕਲਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਦੀ ਘਾਲਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਲੋਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਮਹੂਰੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਬਹੁਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਅੰਨੀ ਲੁੱਟ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਦਾ ਕੁਹਾੜਾ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੰਗਲਾਂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਲਈ [['ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਗਰੀਨ ਹੰਟ]]' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [['ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਗਰੀਨ ਹੰਟ ਵਿਰੋਧੀ ਜਮਹੂਰੀ ਫਰੰਟ ਪੰਜਾਬ]]' ਨਾਂ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੇ ਇਸ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਇਸ ਫਰੰਟ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰੀ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ [[ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ]] ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਿਆ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਹੂਰੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਕਰਨ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮੌਕੇ ਚੱਲੀ 'ਰਾਜ ਬਦਲੋ, ਸਮਾਜ ਬਦਲੋ' ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਤਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਅੰਗ ਰਿਹਾ। ==ਨਾਟ-ਪੁਸਤਕਾਂ== ===ਇਕਾਂਗੀ=== # [[ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ]] # [[ਬਿਗਾਨੇ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂ]] # [[ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ]] # [[ਮੇਰੇ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ]] # [[ਗਾਨੀ]] # [[ਮੇਰੇ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ]] == ਪੂਰੇ ਨਾਟਕ == #[[ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹਾਂ]] (1987) #[[ਸੱਤ ਬਗਾਨੇ]] (1988) #[[ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ]] (1992) #[[ਸਲਵਾਨ]] (1994) #[[ਇੱਕ ਸੀ ਦਰਿਆ]] (1994) #[[ਝਨਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ]] (2000)<ref>{{Cite web |url=http://www.ajmeraulakh.in/Nat_Rachna.html |title=ਅਜਮੇਰਔਲਖ.ਇਨ ਨਾਟ ਰਚਨਾ |access-date=2015-03-18 |archive-date=2015-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150202021244/http://ajmeraulakh.in/Nat_Rachna.html |dead-url=yes }}</ref> ===ਕਹਾਣੀਆਂ === ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ " <u>'''ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ'''</u> " ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabi-kavita.com/punjabikahani/ManjeDiBahiAjmerSinghAulakh.php|title=ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ==ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ== #ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਾਟਕਾਂ ‘ਤੇ ਖੋਜ-ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ। #ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ’ ਨੂੰ 1981 ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰੀਨ ਇਕਾਂਗੀ ਪੁਰਸਕਾਰ। #ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਇਨਾਮ ‘ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ’ ਨੂੰ 1983 ਵਿੱਚ। #ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਆਰਟਿਸਟਸ ਵੱਲੋਂ 1991 ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰੀਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ। #ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਵੱਲੋਂ 1996 ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਇਨਾਮ। # ਫੁੱਲ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ [[ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫੁੱਲ]] ਇਨਾਮ 1997। # ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਵਿਕਾਸ ਮੰਚ ਜੈਤੋ ਵੱਲੋਂ 1999 ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਸੇਵਾ ਸਨਮਾਨ। # ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ ਵੱਲੋਂ 1999 ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਸੇਵਾ ਇਨਾਮ। # ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਬੰਬਈ – ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ 2000 ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ। #ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵੱਲੋਂ [[ਜੀਵਨ ਗੌਰਵ ਸਨਮਾਨ]]-2000. #ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਇਨਾਮ 1999 ==ਹੋਰ ਲਿੰਕ== #http://www.profiles.manchanpunjab.org/people.php?id=15 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170414150133/http://www.profiles.manchanpunjab.org/people.php?id=15 |date=2017-04-14 }} #http://www.indianetzone.com/28/ajmer_singh_aulakh_indian_theatre_personality.htm #http://www.facebook.com/ajmersingh.aulakh ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} {{ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1942]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੰਗਕਰਮੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2017]] o1dcsd1m0nalj0khd1omr2iul38t9iq 611896 611895 2022-08-24T17:02:04Z Premsingh777 42971 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name =ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ | image = P5a.jpg | imagesize = | caption = ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{Birth date|1942|8|19|df=yes}} | birth_place = ਪਿੰਡ ਕਿਸ਼ਨਗੜ੍ਹ ਫਰਵਾਹੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮਾਨਸਾ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{death date and age|2017|6|15|1942|8|19|df=yes}} | death_place = | occupation =ਅਧਿਆਪਕ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਕਰਮੀ | nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] | period =1942 - 2016 | genre = ਨਾਟਕ | subject = ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ |alma_mater = | movement = ਸੈਕੂਲਰ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਸੀ | Sahitya Akademi Award (2006) = ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀਂ (ਨਾਟਕ) | notable_works = ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ | spouse = [[ਮਨਜੀਤ ਔਲਖ]] | partner = | children = | relatives = | influences = | influenced = |website= }} '''[https://www.panjaabstudy.com/2022/08/punjabi-litrature-books-punjabi-litrature.html ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ]''' (ਜਨਮ [[19 ਅਗਸਤ]] [[1942]] - [[15 ਜੂਨ]] [[2017]]), ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਕਿਰਸਾਨੀ]] [[ਜੀਵਨ]] ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ [[ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿੱਚਾਰਧਾਰਾ]] ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧ [[ਨਾਟਕਕਾਰ]] ਸੀ।<ref>{{cite web| url=http://panjabialochana.com/drama_and_theatre| title=ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਦਾ ਨਾਟਕ ਨਿੱਕੇ ਸੂਰਜਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ| access-date=2013-02-02| archive-date=2018-12-24| archive-url=https://web.archive.org/web/20181224200235/http://panjabialochana.com/drama_and_theatre%20| dead-url=yes}}</ref> [[2006]] ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਇਕਾਂਗੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ [[ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀ|''ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀ'']] ਲਈ [[ਭਾਰਤੀ]] [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।<ref>{{Cite web |url=http://www.ajmeraulakh.in/award.html |title=ਅਜਮੇਰਔਲਖ.ਇਨ ਅਵਾਰਡ |access-date=2015-03-18 |archive-date=2015-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150202063656/http://ajmeraulakh.in/award.html |dead-url=yes }}</ref> ਉਸਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਪੁਰਸਕਾਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ]] ਨਾਲ ਵੀ [https://www.panjaabstudy.com/2022/08/punjabi-litrature-books-punjabi-litrature.html ਸਨਮਾਨਿਆ] ਜਾ ਗਿਆ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2015/09/%E0%A8%95%E0%A8%B8%E0%A9%87%E0%A8%B2-%E0%A8%85%E0%A9%8C%E0%A8%B2%E0%A8%96-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%A4%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%AE-%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C/ ਕਸੇਲ, ਔਲਖ ਤੇ ਤਸਨੀਮ ਬਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, 30 ਦਸੰਬਰ 2015]</ref> ==ਜੀਵਨ== ਔਲਖ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਅਗਸਤ 1942 ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਨਗੜ ਫਰਵਾਹੀ, [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ੍ਰ. ਕੌਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਐੱਮ.ਏ. ਪੰਜਾਬੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਿਆਂ ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ, ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਏ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਔਲਖ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਅੱਗੇ ਇਹ ਬੀਮਾਰੀ ਵੀ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।ਪਰ ਉਹ 15 ਜੂਨ 2017 ਨੂੰ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਰਨ ਹੀ ਇਸ ਜਹਾਨ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a6%e0%a9%81%e0%a8%a8%e0%a8%bf%e0%a8%86%e0%a8%b5%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a4%e0%a9%8b%e0%a8%82-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b9%e0%a9%8b/ 'ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੰਚ’ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਏ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ]</ref> ਉਹ ਜਮਹੂਰੀ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਗੀਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਹ ਉਮਰ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਮੇਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵੱਲੋਂ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਪੰਜਾਬੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹੁਣ ਕੁਲਵਕਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਕਾਮਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref>[https://ajitweekly.com/2017/06/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%A8-%E0%A8%B8%E0%A8%AD%E0%A8%BE-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82-%E0%A8%85%E0%A8%9C%E0%A8%AE/ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == ਸ਼ਖਸੀਅਤ == ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਇਹ ਖਾਸੀਅਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸਾਧਾਰਨ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਕਦੇ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ।<ref>{{Cite news|url=http://punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A9%88%E0%A8%B8%E0%A8%B0-%E0%A8%85%E0%A8%9C%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0-%E0%A8%94%E0%A8%B2%E0%A8%96-%E0%A8%A8%E0%A9%82%E0%A9%B0-%E0%A8%AF/|title=ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ…|last=ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਕੌਰ|first=|date=8-07-2018|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref> == ਨਾਟ ਜੁਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸਰੋਕਾਰ == ਜਿਸ ਨਾਟਕ ਲਈ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ, ਉਹ ਨਾਟਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ‘''ਇਸ਼ਕ ਬਾਝ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਹੱਜ ਨਾਹੀਂ''’ ਨਾਟਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਕੀਰਣਤਾ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਉੱਪਰੋਂ ਦਿਸਦੇ ਅਤਿ-ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਦਿਆਂ ਅੰਦਰਲਾ ਕੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%81%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%a8%e0%a8%95%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%aa%e0%a8%be%e0%a8%89%e0%a8%a3-%e0%a8%b5%e0%a8%be/ ਨਾ ਜੁਰਾਬ ਤੇ ਨਾ ਨਕਾਬ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਔਲਖ]</ref> ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਸਰੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਉੱਘੜਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਮਕਬੂਲ ਨਾਟਕ '[[ਬੇਗਾਨੇ ਬੋਹੜਦੀ ਛਾਂ|ਬੇਗਾਨੇ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂ']] ਵਿੱਚ ਬੋਹੜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸਦੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁੱਖਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰਸਕਦੇ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਇਸ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਲਾਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ '''ਜਨਮ ਧਾਰਿਆ ਢਿੱਡ ਦੀ ਲੋੜ ਵਿੱਚੋਂ''' '''ਮਰ ਜਾਣਗੇ ਢਿੱਡ ਦੀ ਲੋੜ ਥੱਲੇ''' '''ਘੜੀ ਸੁੱਖ ਦੀ ਭਾਲਦੇ ਭਲਾ ਕਿੱਥੋਂ''' '''ਜਿਹੜੇ ਰਹਿਣਗੇ ਬੇਗਾਨੜੇ ਬੋਹੜ ਥੱਲੇ''' ਔਲਖ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਸਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜੜ ਮੌਜੂਦਾ ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸਮਾਜ]] ਹੈ ਜੀਹਦੇ ਵਿੱਚ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਵੁੱਕਤ ਇੱਕ ਖੋਟੇ ਪੈਸੇ ਤੋਂਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। (ਤੂੜੀ ਵਾਲਾ ਕੋਠਾ)<ref>{{Cite web|url=http://lokmorcha.blogspot.com/2015/02/blog-post_16.html|title=ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਨਤਕ ਸਲਾਮ ਸਮਾਰੋਹ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਯੁਵਕ ਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਪੇਂਡੂ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਕਰਮ ਭੂਮੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਚੁਣ ਲਿਆ। ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ 'ਕਲਾ ਲੋਕਾਂ ਲਈ' ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣ ਕੇ ਚੱਲੇ ਹਨ।ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾਸਾਧਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕਲਾ ਤਾਂ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲ ਤਸਵੀਰ ਉਘਾੜਨ ਦਾਜ਼ਰੀਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹਦੇ ਕੋਹਜ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਥਿਆਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਮੁਖੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਰੰਗਮੰਚ ਪਿਰਤਾਂ ਦੇ ਹਮਸਫ਼ਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਅਜਿਹੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਖੋਜੇ ਤੇ ਸਿਰਜੇ ਹਨ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਏਸੇ ਲੋੜ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀਆਂ ਪਰ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਨਾਟ-ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਿਆ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖਰਚੀਲੇ ਤੇ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਦੀਪਹੁੰਚ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾਂ ਘੜਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 70 ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਕਲਾਕਾਰਾਂਵਜੋਂ ਤੋਰਿਆ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਟੇਜਾਂ 'ਤੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਣ-ਇੱਜ਼ਤ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਉਂ ਉਹ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ 'ਥੜਾ-ਥੀਏਟਰ' ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਵੀ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਪ ਨੂੰ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ, ਅਧੂਰੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ-ਉਮੰਗਾਂ ਨੂੰਦਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦਮ ਤੋੜਨ ਦਾ ਹਾਲ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਹਲੂਣਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦੀ ਸੰਤਾਪੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦੀ ਸਗੋਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਗੁੱਸਾ ਤੇ ਰੋਹ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਝਲਕਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹੋਰ ਸੋਹਣੀ ਹੋ ਸਕਣ ਦੀ ਆਸ ਵੀ ਬੰਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਨਾਟ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਤੇ ਉਹਦੀ ਰਾਖੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੁਪੀ ਕਰੂਰ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਲਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਘਾੜਿਆ ਹੈ। ਆਦਮੀ ਦਾ ਅਣਵਿਆਹਿਆ ਰਹਿ ਜਾਣਾਔਲਖ ਲਈ ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਤੋਟ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੀ ਗ਼ਰੀਬ ਆਦਮੀ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ। ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਵਿੱਚ ਅਣਵਿਆਹੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਤੇਉਸੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਔਲਖ ਨੇ ਇਉਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਧਾਰਨ ਦਿਖਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਤਾਰੇ ਰੜਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਦੇ ਨਾਟਕ ਅਜਿਹੇਸੰਸਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਲੁਟੇਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਬਖਸ਼ਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨੂੰ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਰੁਖ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਕਾ ਬਣਦੀ ਜਗੀਰੂ ਚੌਧਰ, ਮਰਦਾਵਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਬਾ ਤੇਜਾਤਪਾਤੀ ਸਮਾਜਕ ਦਾਬਾ ਵਿਤਕਰਾ ਉਸਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੋਟ-ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਝੰਜੋੜਾ ਪਿਛਾਂਹ-ਖਿੱਚੂ ਸੋਚਾਂ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਤੇ ਨਵਾਂ ਸਮਾਜ ਬਣਾਉਣਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਉੱਦਮ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦਾ ਹੈ। ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਲਈ ਉਹਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸਿਰ ਉੁੱਚਾ ਕਰਕੇ ਜਿਉਣ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਜਤਾਈ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦਾ ਨਾਟਕ ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਰਿਆ ਹੈ। 80 ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਉਸਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆੜਤੀਆਂ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦੀ ਸਤਾਈ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਤੇ ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲੇ ਮਾਰਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਇਸ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਗ਼ਲਤ ਲੀਹ ਤੇ ਚੜ ਜਾਣ ਤਾ ਤੌਖ਼ਲਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਸਹੀ ਲੀਹ ਤੇ ਤੋਰਨ ਲਈ ਵੱਡੇ ਸਾਂਝੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਧਾਰ ਸੇਧਤ ਕਰਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਘੋਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾ-ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਦਾਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਔਲਖ ਨੇ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੇ ਵਿੱਚ ਚੱਲੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾ ਸਰੋਕਾਰ ਦਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਨਾਟਕ 'ਐਇੰ ਨੀਂ ਹੁਣ ਸਰਨਾ' ਲਿਖ ਕੇ, ਹਕੂਮਤੀ ਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਲਾਣੇਦੀਆਂ ਲੋਟੂ ਵਿਉਂਤਾਂ ਦਾ ਪਾਜ ਉਘੇੜਦਿਆਂ, ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ। 'ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰਨ ਲਈ' ਹਰ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਔਲਖ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ 'ਅੰਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ' ਰਾਹੀਂ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਪਾਜ ਉਘੇੜਦਿਆਂ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਲੋਕ ਮਨਾਂ 'ਤੇ ਪੱਸਰੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਧੁੰਦ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦਾ ਨਾਟਕ <nowiki>''</nowiki>ਚਾਨਣ ਦੇ ਵਣਜਾਰੇ<nowiki>''</nowiki> ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਖੇਡਿਆ ਹੈ। ਗਦਰਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮੌਕੇ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿਰਾਂਗਣ ਗੁਲਾਬ ਕੌਰ ਦੀ ਕਰਨੀ ਰਾਹੀਂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਦੇਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਨਾਟਕ <nowiki>''</nowiki>ਤੂੰ ਚਰਖਾ ਘੁਕਦਾ ਰੱਖ ਜਿੰਦੇ<nowiki>''</nowiki> ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਏਨੀ ਬਰੀਕੀ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚਿਤਰ ਸਕਣ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਆਪਣਾ ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਨੁਭਵ ਵੀਹੈ। ਇੱਕ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਮੁਜਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਹੰਢਾਇਆ ਹੈ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਜਬਰ ਦਾ ਸੇਕਝੱਲਿਆ ਹੈ। ਥੁੜ-ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਤੋਟਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਹੈ। ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਔਲਖ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ ਮੰਗਣ ਤੇ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂਖੇਤੋਂ ਛੱਲੀ ਲਿਆਉਣ ਮੌਕੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਡ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਤੇ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਛੱਲੀ ਵਗਾ ਮਾਰਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਉਹਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਤਰਾਂ ਉੱਕਰੀ ਪਈਹੈ। ਇਉਂ ਹੀ ਮਗਰੋਂ ਚੜਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ ਜਗੀਰਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਮਾਰੇ ਠੁੱਡੇ ਦੀ ਪੀੜ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਸੰਤਾਪਦੇਖਿਆ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਉੱਠਦੇ ਕਿਸਾਨ ਉਭਾਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਲ਼ ਕੇ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਹਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੈਪਸੂ ਦੀ ਜੁਝਾਰ ਮੁਜਾਰਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਚੜਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂਯਾਦਾਂ ਸਾਂਭੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਰਚੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਉਂ ਉਹ ਕਿਸਾਨਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਲੈ ਕੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪਿੜ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉੱਘੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਫੱਕਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹਦੇ ਗੀਤ ਬਦਲੇ ਦਿੱਤੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਕਲਮ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਖਰਚੀਲੀ ਮੰਚ-ਸੱਜਾ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਦ-ਮੁਰਾਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਕਰਮਯੋਗੀ ਅਭਿਨੈ ਨੂੰ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲਏ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਤੋਰੇ।<ref>{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/07/%E0%A8%86%E0%A8%AA%E0%A8%A3%E0%A9%80-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%A3%E0%A9%80-%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A8%B2%E0%A8%A3-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A8%BE/|title=ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ|last=|first=|date=2018-07-28|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-07-30|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}</ref> ==ਆਖਿਰੀ ਇੱਛਾ == ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵੀ ਖਾਹਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੁਗ ਪਲਟਾਊ ਸੋਚ ’ਤੇ ਡੱਟ ਕੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਵੇ।<ref>{{Cite web|url=http://sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/784-2017-06-20-03-56-49|title=ਆਖਿਰ ਤੁਰ ਹੀ ਗਿਆ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਅਸਵਾਰ: ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ|last=ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ਪ੍ਰੋ. ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ 29 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਲਿਖ ਕੇ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਿਤਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ, ਕਰਨ। ਭੋਗ ਆਦਿ ਦੀ ਕੋਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਸਿਰਫ਼ ਸਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਗਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਬੁਲਾਰਾ ਨਾ ਸੱਦਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਮਾਗਮ ਬੇਲੋੜਾ ਤੇ ਲੰਬਾ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%a6%e0%a9%81%e0%a8%a8%e0%a8%bf%e0%a8%86%e0%a8%b5%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a4%e0%a9%8b%e0%a8%82-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b9%e0%a9%8b/ ਔਲਖ ਦੀ ਆਖਿਰੀ ਇੱਛਾ]</ref> == ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ == ਲੇਖਕ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮਾ ਸੀ। ਜਿੰਨੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪੀੜ ਹਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਲੜਿਆ, ਓਨੀ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਬੇਹੱਦ ਚੰਦਰੇ ਰੋਗ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਦੀ ਪੀੜ ਹਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੇ ਅਡੋਲ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਹਸਪਤਾਲੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਿਆ। ਜਦੋਂ ਵੀ, ਜਿਥੇ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ-ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬੋਲਬਾਲੇ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕੀ ਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ ਆਵਾ’’ ਬੁਲੰਦ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਅਗਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤਾ ਦਿਸਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ-ਹਿਤ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਕੋਈ ਵੀ ਭਖਦਾ, ਉਹਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਡੋਲ ਹੁੰਦੀ। ਨਾਟ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਅਜਮੇਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਆਪਣੀ ਦੇਹ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੇਹ ਤਾਂ ਆਉਣੀ-ਜਾਣੀ ਹੈ ਪਰ ਜਨਤਾ ਅਮਰ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਅਮਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%94%e0%a8%b2%e0%a8%96-%e0%a8%9c%e0%a8%bf%e0%a8%b8-%e0%a8%ae%e0%a9%8b%e0%a8%b0%e0%a8%9a%e0%a9%87-%e0%a8%89%e0%a9%b1%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%b2%e0%a9%9c%e0%a8%bf%e0%a8%86-%e0%a9%99%e0%a9%82/ ਔਲਖ :ਜਿਸ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਲੜਿਆ, ਖ਼ੂਬ ਲੜਿਆ!]</ref> ਔਲਖ ਆਪਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਹੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ। ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਬਿਮਾਰੀ-ਬਮੂਰੀ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਨੀ ਪਤਾ, ਮਨਜੀਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਓ। ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਪਤਾ 2008 ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਸੀ, ਕੀ ਪਤਾ ਜੜ੍ਹ ਕਦੋਂ ਦੀ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ? ਉਹ ਤਾਂ ਨਿਉਂ-ਜੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਗਨ ਸੀ।<ref>[http://punjabitribuneonline.com/2017/06/%e0%a8%b0%e0%a9%b0%e0%a8%97-%e0%a8%ae%e0%a9%b0%e0%a8%9a-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ae%e0%a9%80%e0%a8%8f-%e0%a8%a8%e0%a9%82%e0%a9%b0-%e0%a8%b8%e0%a8%a6/ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮੀਏ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮ-ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ]</ref> == ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਭੂਮਿਕਾ == ਕਲਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਦੀ ਘਾਲਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਨੇ ਲੋਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਮਹੂਰੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਬਹੁਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਅੰਨੀ ਲੁੱਟ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਦਾ ਕੁਹਾੜਾ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੰਗਲਾਂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਲਈ [['ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਗਰੀਨ ਹੰਟ]]' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ [['ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਗਰੀਨ ਹੰਟ ਵਿਰੋਧੀ ਜਮਹੂਰੀ ਫਰੰਟ ਪੰਜਾਬ]]' ਨਾਂ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੇ ਇਸ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਇਸ ਫਰੰਟ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰੀ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ [[ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ]] ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਿਆ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਹੂਰੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਕਰਨ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮੌਕੇ ਚੱਲੀ 'ਰਾਜ ਬਦਲੋ, ਸਮਾਜ ਬਦਲੋ' ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਤਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਅੰਗ ਰਿਹਾ। ==ਨਾਟ-ਪੁਸਤਕਾਂ== ===ਇਕਾਂਗੀ=== # [[ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ]] # [[ਬਿਗਾਨੇ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂ]] # [[ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ]] # [[ਮੇਰੇ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ]] # [[ਗਾਨੀ]] # [[ਮੇਰੇ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ]] == ਪੂਰੇ ਨਾਟਕ == #[[ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹਾਂ]] (1987) #[[ਸੱਤ ਬਗਾਨੇ]] (1988) #[[ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ]] (1992) #[[ਸਲਵਾਨ]] (1994) #[[ਇੱਕ ਸੀ ਦਰਿਆ]] (1994) #[[ਝਨਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ]] (2000)<ref>{{Cite web |url=http://www.ajmeraulakh.in/Nat_Rachna.html |title=ਅਜਮੇਰਔਲਖ.ਇਨ ਨਾਟ ਰਚਨਾ |access-date=2015-03-18 |archive-date=2015-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150202021244/http://ajmeraulakh.in/Nat_Rachna.html |dead-url=yes }}</ref> ===ਕਹਾਣੀਆਂ === ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ " <u>'''ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ'''</u> " ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabi-kavita.com/punjabikahani/ManjeDiBahiAjmerSinghAulakh.php|title=ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> ==ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ== #ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਾਟਕਾਂ ‘ਤੇ ਖੋਜ-ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ। #ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਦੂਕਾਰਾ’ ਨੂੰ 1981 ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰੀਨ ਇਕਾਂਗੀ ਪੁਰਸਕਾਰ। #ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਇਨਾਮ ‘ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ’ ਨੂੰ 1983 ਵਿੱਚ। #ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਆਰਟਿਸਟਸ ਵੱਲੋਂ 1991 ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰੀਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ। #ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਵੱਲੋਂ 1996 ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਇਨਾਮ। # ਫੁੱਲ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ [[ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫੁੱਲ]] ਇਨਾਮ 1997। # ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਵਿਕਾਸ ਮੰਚ ਜੈਤੋ ਵੱਲੋਂ 1999 ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਸੇਵਾ ਸਨਮਾਨ। # ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਰਾਮਪੁਰਾ ਫੂਲ ਵੱਲੋਂ 1999 ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਸੇਵਾ ਇਨਾਮ। # ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਬੰਬਈ – ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ 2000 ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ। #ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵੱਲੋਂ [[ਜੀਵਨ ਗੌਰਵ ਸਨਮਾਨ]]-2000. #ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਇਨਾਮ 1999 ==ਹੋਰ ਲਿੰਕ== #http://www.profiles.manchanpunjab.org/people.php?id=15 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170414150133/http://www.profiles.manchanpunjab.org/people.php?id=15 |date=2017-04-14 }} #http://www.indianetzone.com/28/ajmer_singh_aulakh_indian_theatre_personality.htm #http://www.facebook.com/ajmersingh.aulakh ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} {{ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1942]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੰਗਕਰਮੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2017]] dvhwzv5r0indnvtgod35983nk3hrspc 0 16585 611899 531349 2022-08-24T18:56:56Z ਮਨਦੀਪ ਕਿੰਗਰ 37029 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ.jpg|right|300px]] '''ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ''' (ਅਕਤੂਬਰ, 1891 - 14 ਅਗਸਤ 1935) ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਲੇਖਕ ਸਨ।<ref>http://webopac.puchd.ac.in/w21OneItem.aspx?xC=292551</ref> ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ 'ਸੁਥਰਾ' ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ 'ਬਾਬਾ ਵਰਿਆਮਾ' ਉਪਨਾਮ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।<ref name="veerpunjab.com">http://www.veerpunjab.com/page.php?id=212</ref> 1926 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਰਸਾਲਾ "'''ਮੌਜੀ'''' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref>http://www.punjabi-kavita.com/CharanSinghShaheed.php</ref> ==ਜੀਵਨ== ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ। ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਜਨਮ ਅਕਤੂਬਰ 1891 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ. ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਆਮ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਉੱਪਰੰਤ ਪਟਿਆਲਾ ਤੇ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਅਫਸਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਫਿਰ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਹੀਦ'' ਨਾਂ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਕਢਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ 'ਸ਼ਹੀਦ' ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਫਿਰ ''ਜੱਥੇਦਾਰ'' ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ''ਮੌਜੀ'' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਾਸਕ ''ਹੰਸ'' ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।<ref name="veerpunjab.com"/> ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 14 ਅਗਸਤ 1935 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ==ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ== ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਕਾਵਿਕ ਖ਼ੂਬੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਨੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪਾਸ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਸ ਰਸੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਾਸ-ਰਸ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਹੀਦ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਢੀਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ, ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਚਡ਼੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ, ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਤੇ ਵਾਰਤਕ ਨੂੰ ਹਾਸ-ਰਸ ਤੇ ਵਿਅੰਗ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿੱਚ ਬਡ਼ੀ ਰਵਾਨੀ ਸੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਰਲ, ਠੇਠ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ=== * ''[[ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=:ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=1932|website=https://pa.wikisource.org/|publisher=ਲਾਲਾ ਦੇਵੀ ਦਾਸ ਜਾਨਕੀ ਦਾਸ, ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਸੈਲਰਜ਼ ਐਂਡ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼|access-date=26January2020}}</ref> * ''[[ਬੇਪਰਵਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਅਰਸ਼ੀ ਕਿੰਗਰੇ]]'' * ''[[ਰਾਜਸੀ ਹੁਲਾਰੇ]]'' * ''[[ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ]]'' * ''[[ਡਲ੍ਹਕਦੇ ਅੱਥਰੂ]]'' * ''[[ਬੂਟ ਦੀ ਸਰਾਰਤ]]'' * ''[[ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੇ ਲੀਡਰ]]'' * ''[[ਅਮੀਰ-ਗ਼ਰੀਬ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ ਦਾ ਝਗੜਾ]]'' *''[[ਅਮੀਰ ਦਾ ਬੰਗਲਾ]]'' *''[[ਇਕ ਡੋਬਦੀਆਂ ਇੱਕ ਤਾਰਦੀਆਂ]]'' *''[[ਇੱਕ ਪਿਆਲਾ ਪਾਣੀ]]'' *''[[ਈਰਖੀ ਦਾ ਦਿਲ]]'' *''[[ਸਣੇ ਮਲਾਈ ਆਣ ਦਿਓ]]'' *''[[ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ]]'' *''[[ਸੱਟੇ ਬਾਜ਼]]'' *''[[ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ]]'' *''[[ਸੁਖ ਹੇਤ ਦੁਖ]]'' *''[[ਸੁਥਰਾ ਜੀ]]'' *''[[ਹਾਸਿਦ]]'' *''[[ਹੀਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼]]'' *''[[ਖਾਣ ਦਾ ਚਟੂਰਾ]]'' *''[[ਗਧਿਆਂ ਦੀ ਅਕਲ]]'' *''[[ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ]]'' *''[[ਚੋਣ]]'' *''[[ਤਿੰਨ ਪੱਥਰ]]'' *''[[ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਲੱਡੂ]]'' *''[[ਦੋ ਪੁਤਲੀਆਂ]]'' *''[[ਦੁਆਨੀ ਦਾ ਰੀਮਾਈਂਡਰ]]'' *''[[ਨਖ਼ਰੇ ਤੋੜੂ ਗ਼ਜ਼ਲ]]'' *''[[ਨਾਮੁਮਕਿਨ]]'' *''[[ਨਾਉਂ]]'' *''[[ਪਾਪ ਦੀ ਬੁਰਕੀ]]'' *''[[ਪਾਟੇ ਖ਼ਾਂ ਤੇ ਨਾਢੂ ਖ਼ਾਂ]]'' *''[[ਪੜ੍ਹੇ ਅਨਪੜ੍ਹੇ ਦੀ ਪਛਾਣ]]'' *''[[ਪਹਿਲ]]'' *''[[ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ]]'' *''[[ਪੌਲਿਸੀ]]'' *''[[ਫ਼ਿਕਰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ]]'' *''[[ਬਣ ਗਏ]]'' *''[[ਭੁਲ ਗਏ]]'' *''[[ਮਾਤ ਬੋਲੀ]]'' *''[[ਮੁਦੱਬਰ]]'' *''[[ਮੁਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ]]'' *''[[ਬਹੁਗਿਣਤੀ]]'' ===ਕਹਾਣੀਆਂ=== * ''[[ਹੱਸਦੇ ਹੰਝੂ]]'' * ''[[ਸੁਆਦ ਦੇ ਟੋਕਰੇ]]'' * ''[[ਹਾਸੇ ਦੀ ਬਰਖਾ]]'' * ''[[ਜਗਤ ਤਮਾਸ਼ਾ]]'' ===ਨਾਵਲ=== * ''[[ਦਲੇਰ ਕੌਰ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.m.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%A6%E0%A8%B2%E0%A9%87%E0%A8%B0_%E0%A8%95%E0%A9%8C%E0%A8%B0.pdf|title=ਦਲੇਰ ਕੌਰ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=|website=pa.wikisource.org|publisher=ਭਾਈ ਚਤਰ ਸਿੰਘ, ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ|access-date=15 January 2020}}</ref> * ''[[ਚੰਚਲ ਮੂਰਤੀ]]'' * ''[[ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ]]'' *''[[ਦੋ ਵਹੁਟੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%B5%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%9F%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਵਹੁਟੀਆਂ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}</ref> *''[[ਗ੍ਰਿਸਤ ਦੀ ਬੇੜੀ]]'' ==ਕਾਵਿ-ਨਮੂਨਾ== <poem> -ਪਹਿਲ- ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ, ਬੁੱਧੂ ਖੋਤਾ ਲਿਆਇਆ, ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਦੇਖ ਬਿਮਾਰੀ, ਨੁਸਖਾ ਲਿਖ ਪਕੜਾਇਆ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੀਹ ਕੇ, ਇੱਕ ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈਂ, ਨਲਕੀ ਇਸ ਦੀ ਨਾਸ ਵਿੱਚ ਰਖ, ਫੂਕ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਲਾਈਂ। ਏਹ ਨਸਵਾਰ ਨਾਸ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਮਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਊ, ਤੇਰੇ ਇਸ ਖੋਤੇ ਨੂੰ, ਅਰਬੀ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਬਣਾਊ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਖਉਂ ਖਉਂ ਕਰਦਾ, ਬੁੱਧੂ ਮੁਡ਼ ਕੇ ਆਯਾ, ਬਿੱਜੂ ਵਾਂਗੂ ਬੁਰਾ ਉਸ ਨੇ, ਹੈਸੀ ਮੂੰਹ ਬਣਾਯਾ। ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਹੋਸੀ ਗਧੇ ਦੁਲੱਤੀ ਲਾਈ, ਹਾਸਾ ਰੋਕ ਪੁੱਛਿਆ, ਬੁੱਧੂ ਏਹ ਕੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਈ ? ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈ ਕੇ, ਮੈਂ ਚੀਜ਼ਾ ਸਭ ਲਈਆਂ, ਪੀਸ ਪੂਸ ਕੇ ਛਾਣ ਛੂਣ ਕੇ, ਜਦੋਂ ਟਿਚਨ ਕਰ ਲਈਆਂ। ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾ, ਨਲਕੀ ਉਸ ਦੇ ਨਥਨੇ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਈ, ਦੂਜੀ ਤਰਫੋਂ ਫੂਕ ਲਾਣ ਹਿਤ, ਮੈਂ ਨਲਕੀ ਮੂੰਹ ਪਾਈ। ਮੇਰੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਚਾ, ਫੂਕ ਗਧੇ ਨੇ ਮਾਰੀ, ਮੇਰੇ ਗਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ, ਝੱਟ ਦਵਾਈ ਸਾਰੀ। ਅੱਲਾ ਬਖਸ਼ੇ, ਫੂਕ ਉਸ ਦੀ ਵਾਂਗ ਹਨੇਰੀ ਆਈ। ਨਲਕੀ ਭੀ ਲੰਘ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਫੜ ਕੇ ਮਸਾਂ ਬਚਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਸੁਣਕੇ ਗੱਲ ਡਾਕਦਾਰ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰਾ ਹੋਯਾ, ਹਸਦੇ ਰੋਂਦੇ ਦੇਖ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸੁਥਰਾ' ਭੀ ਮੁਸਕਾਇਆ, ਸੁਣ ਓ ਬੁੱਧੂ ਜਗ ਨੇ ਹੈ 'ਪਹਿਲ ਤਾਈਂ ਵਡਿਆਇਆ। 'ਜਿਦੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਜ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਤ ਓਸ ਦੀ ਕਹਿੰਦੇ, ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਸੁਸਤ ਪਿੱਛੇ-ਰਹਿਣੇ, ਰੂੰ ਰੂੰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।' </poem> {{ਅਧਾਰ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] 2ohsjgsz4s3kj82kfsbfbgmurlpf1zp 611900 611899 2022-08-24T18:58:18Z ਮਨਦੀਪ ਕਿੰਗਰ 37029 wikitext text/x-wiki '''ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ''' (ਅਕਤੂਬਰ, 1891 - 14 ਅਗਸਤ 1935) ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਲੇਖਕ ਸਨ।<ref>http://webopac.puchd.ac.in/w21OneItem.aspx?xC=292551</ref> ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ 'ਸੁਥਰਾ' ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ 'ਬਾਬਾ ਵਰਿਆਮਾ' ਉਪਨਾਮ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।<ref name="veerpunjab.com">http://www.veerpunjab.com/page.php?id=212</ref> 1926 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਰਸਾਲਾ "'''ਮੌਜੀ'''' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref>http://www.punjabi-kavita.com/CharanSinghShaheed.php</ref> ==ਜੀਵਨ== ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ। ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਜਨਮ ਅਕਤੂਬਰ 1891 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ. ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਆਮ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਉੱਪਰੰਤ ਪਟਿਆਲਾ ਤੇ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਅਫਸਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਫਿਰ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਹੀਦ'' ਨਾਂ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਕਢਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ 'ਸ਼ਹੀਦ' ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਫਿਰ ''ਜੱਥੇਦਾਰ'' ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ''ਮੌਜੀ'' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਾਸਕ ''ਹੰਸ'' ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।<ref name="veerpunjab.com"/> ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 14 ਅਗਸਤ 1935 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ==ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ== ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਕਾਵਿਕ ਖ਼ੂਬੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਨੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪਾਸ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਸ ਰਸੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਾਸ-ਰਸ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਹੀਦ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਢੀਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ, ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਚਡ਼੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ, ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਤੇ ਵਾਰਤਕ ਨੂੰ ਹਾਸ-ਰਸ ਤੇ ਵਿਅੰਗ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿੱਚ ਬਡ਼ੀ ਰਵਾਨੀ ਸੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਰਲ, ਠੇਠ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ=== * ''[[ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=:ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=1932|website=https://pa.wikisource.org/|publisher=ਲਾਲਾ ਦੇਵੀ ਦਾਸ ਜਾਨਕੀ ਦਾਸ, ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਸੈਲਰਜ਼ ਐਂਡ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼|access-date=26January2020}}</ref> * ''[[ਬੇਪਰਵਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਅਰਸ਼ੀ ਕਿੰਗਰੇ]]'' * ''[[ਰਾਜਸੀ ਹੁਲਾਰੇ]]'' * ''[[ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ]]'' * ''[[ਡਲ੍ਹਕਦੇ ਅੱਥਰੂ]]'' * ''[[ਬੂਟ ਦੀ ਸਰਾਰਤ]]'' * ''[[ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੇ ਲੀਡਰ]]'' * ''[[ਅਮੀਰ-ਗ਼ਰੀਬ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ ਦਾ ਝਗੜਾ]]'' *''[[ਅਮੀਰ ਦਾ ਬੰਗਲਾ]]'' *''[[ਇਕ ਡੋਬਦੀਆਂ ਇੱਕ ਤਾਰਦੀਆਂ]]'' *''[[ਇੱਕ ਪਿਆਲਾ ਪਾਣੀ]]'' *''[[ਈਰਖੀ ਦਾ ਦਿਲ]]'' *''[[ਸਣੇ ਮਲਾਈ ਆਣ ਦਿਓ]]'' *''[[ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ]]'' *''[[ਸੱਟੇ ਬਾਜ਼]]'' *''[[ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ]]'' *''[[ਸੁਖ ਹੇਤ ਦੁਖ]]'' *''[[ਸੁਥਰਾ ਜੀ]]'' *''[[ਹਾਸਿਦ]]'' *''[[ਹੀਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼]]'' *''[[ਖਾਣ ਦਾ ਚਟੂਰਾ]]'' *''[[ਗਧਿਆਂ ਦੀ ਅਕਲ]]'' *''[[ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ]]'' *''[[ਚੋਣ]]'' *''[[ਤਿੰਨ ਪੱਥਰ]]'' *''[[ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਲੱਡੂ]]'' *''[[ਦੋ ਪੁਤਲੀਆਂ]]'' *''[[ਦੁਆਨੀ ਦਾ ਰੀਮਾਈਂਡਰ]]'' *''[[ਨਖ਼ਰੇ ਤੋੜੂ ਗ਼ਜ਼ਲ]]'' *''[[ਨਾਮੁਮਕਿਨ]]'' *''[[ਨਾਉਂ]]'' *''[[ਪਾਪ ਦੀ ਬੁਰਕੀ]]'' *''[[ਪਾਟੇ ਖ਼ਾਂ ਤੇ ਨਾਢੂ ਖ਼ਾਂ]]'' *''[[ਪੜ੍ਹੇ ਅਨਪੜ੍ਹੇ ਦੀ ਪਛਾਣ]]'' *''[[ਪਹਿਲ]]'' *''[[ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ]]'' *''[[ਪੌਲਿਸੀ]]'' *''[[ਫ਼ਿਕਰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ]]'' *''[[ਬਣ ਗਏ]]'' *''[[ਭੁਲ ਗਏ]]'' *''[[ਮਾਤ ਬੋਲੀ]]'' *''[[ਮੁਦੱਬਰ]]'' *''[[ਮੁਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ]]'' *''[[ਬਹੁਗਿਣਤੀ]]'' ===ਕਹਾਣੀਆਂ=== * ''[[ਹੱਸਦੇ ਹੰਝੂ]]'' * ''[[ਸੁਆਦ ਦੇ ਟੋਕਰੇ]]'' * ''[[ਹਾਸੇ ਦੀ ਬਰਖਾ]]'' * ''[[ਜਗਤ ਤਮਾਸ਼ਾ]]'' ===ਨਾਵਲ=== * ''[[ਦਲੇਰ ਕੌਰ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.m.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%A6%E0%A8%B2%E0%A9%87%E0%A8%B0_%E0%A8%95%E0%A9%8C%E0%A8%B0.pdf|title=ਦਲੇਰ ਕੌਰ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=|website=pa.wikisource.org|publisher=ਭਾਈ ਚਤਰ ਸਿੰਘ, ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ|access-date=15 January 2020}}</ref> * ''[[ਚੰਚਲ ਮੂਰਤੀ]]'' * ''[[ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ]]'' *''[[ਦੋ ਵਹੁਟੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%B5%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%9F%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਵਹੁਟੀਆਂ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}</ref> *''[[ਗ੍ਰਿਸਤ ਦੀ ਬੇੜੀ]]'' ==ਕਾਵਿ-ਨਮੂਨਾ== <poem> -ਪਹਿਲ- ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ, ਬੁੱਧੂ ਖੋਤਾ ਲਿਆਇਆ, ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਦੇਖ ਬਿਮਾਰੀ, ਨੁਸਖਾ ਲਿਖ ਪਕੜਾਇਆ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੀਹ ਕੇ, ਇੱਕ ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈਂ, ਨਲਕੀ ਇਸ ਦੀ ਨਾਸ ਵਿੱਚ ਰਖ, ਫੂਕ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਲਾਈਂ। ਏਹ ਨਸਵਾਰ ਨਾਸ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਮਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਊ, ਤੇਰੇ ਇਸ ਖੋਤੇ ਨੂੰ, ਅਰਬੀ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਬਣਾਊ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਖਉਂ ਖਉਂ ਕਰਦਾ, ਬੁੱਧੂ ਮੁਡ਼ ਕੇ ਆਯਾ, ਬਿੱਜੂ ਵਾਂਗੂ ਬੁਰਾ ਉਸ ਨੇ, ਹੈਸੀ ਮੂੰਹ ਬਣਾਯਾ। ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਹੋਸੀ ਗਧੇ ਦੁਲੱਤੀ ਲਾਈ, ਹਾਸਾ ਰੋਕ ਪੁੱਛਿਆ, ਬੁੱਧੂ ਏਹ ਕੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਈ ? ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈ ਕੇ, ਮੈਂ ਚੀਜ਼ਾ ਸਭ ਲਈਆਂ, ਪੀਸ ਪੂਸ ਕੇ ਛਾਣ ਛੂਣ ਕੇ, ਜਦੋਂ ਟਿਚਨ ਕਰ ਲਈਆਂ। ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾ, ਨਲਕੀ ਉਸ ਦੇ ਨਥਨੇ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਈ, ਦੂਜੀ ਤਰਫੋਂ ਫੂਕ ਲਾਣ ਹਿਤ, ਮੈਂ ਨਲਕੀ ਮੂੰਹ ਪਾਈ। ਮੇਰੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਚਾ, ਫੂਕ ਗਧੇ ਨੇ ਮਾਰੀ, ਮੇਰੇ ਗਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ, ਝੱਟ ਦਵਾਈ ਸਾਰੀ। ਅੱਲਾ ਬਖਸ਼ੇ, ਫੂਕ ਉਸ ਦੀ ਵਾਂਗ ਹਨੇਰੀ ਆਈ। ਨਲਕੀ ਭੀ ਲੰਘ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਫੜ ਕੇ ਮਸਾਂ ਬਚਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਸੁਣਕੇ ਗੱਲ ਡਾਕਦਾਰ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰਾ ਹੋਯਾ, ਹਸਦੇ ਰੋਂਦੇ ਦੇਖ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸੁਥਰਾ' ਭੀ ਮੁਸਕਾਇਆ, ਸੁਣ ਓ ਬੁੱਧੂ ਜਗ ਨੇ ਹੈ 'ਪਹਿਲ ਤਾਈਂ ਵਡਿਆਇਆ। 'ਜਿਦੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਜ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਤ ਓਸ ਦੀ ਕਹਿੰਦੇ, ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਸੁਸਤ ਪਿੱਛੇ-ਰਹਿਣੇ, ਰੂੰ ਰੂੰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।' </poem> {{ਅਧਾਰ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] 2e8ok2koxv8whcgbhj0sjqw7hivsihp 611901 611900 2022-08-24T18:58:33Z ਮਨਦੀਪ ਕਿੰਗਰ 37029 wikitext text/x-wiki '''ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ''' (ਅਕਤੂਬਰ, 1891 - 14 ਅਗਸਤ 1935) ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਲੇਖਕ ਸਨ।<ref>http://webopac.puchd.ac.in/w21OneItem.aspx?xC=292551</ref> ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ 'ਸੁਥਰਾ' ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ 'ਬਾਬਾ ਵਰਿਆਮਾ' ਉਪਨਾਮ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।<ref name="veerpunjab.com">http://www.veerpunjab.com/page.php?id=212</ref> 1926 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਰਸਾਲਾ "'''ਮੌਜੀ'''' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref>http://www.punjabi-kavita.com/CharanSinghShaheed.php</ref> ==ਜੀਵਨ== ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ। ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਜਨਮ ਅਕਤੂਬਰ 1891 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ. ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਐਸ.ਐਸ.ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਆਮ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਉੱਪਰੰਤ ਪਟਿਆਲਾ ਤੇ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਅਫਸਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਫਿਰ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਹੀਦ'' ਨਾਂ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਕਢਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ 'ਸ਼ਹੀਦ' ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਫਿਰ ''ਜੱਥੇਦਾਰ'' ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ''ਮੌਜੀ'' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਾਸਕ ''ਹੰਸ'' ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।<ref name="veerpunjab.com"/> ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 14 ਅਗਸਤ 1935 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ==ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ== ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਕਾਵਿਕ ਖ਼ੂਬੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਨੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪਾਸ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਸ ਰਸੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਾਸ-ਰਸ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਹੀਦ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਢੀਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ, ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਚਡ਼੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ, ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਤੇ ਵਾਰਤਕ ਨੂੰ ਹਾਸ-ਰਸ ਤੇ ਵਿਅੰਗ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿੱਚ ਬਡ਼ੀ ਰਵਾਨੀ ਸੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਰਲ, ਠੇਠ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ=== * ''[[ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=:ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=1932|website=https://pa.wikisource.org/|publisher=ਲਾਲਾ ਦੇਵੀ ਦਾਸ ਜਾਨਕੀ ਦਾਸ, ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਸੈਲਰਜ਼ ਐਂਡ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼|access-date=26January2020}}</ref> * ''[[ਬੇਪਰਵਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀਆਂ]]'' * ''[[ਅਰਸ਼ੀ ਕਿੰਗਰੇ]]'' * ''[[ਰਾਜਸੀ ਹੁਲਾਰੇ]]'' * ''[[ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ]]'' * ''[[ਡਲ੍ਹਕਦੇ ਅੱਥਰੂ]]'' * ''[[ਬੂਟ ਦੀ ਸਰਾਰਤ]]'' * ''[[ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੇ ਲੀਡਰ]]'' * ''[[ਅਮੀਰ-ਗ਼ਰੀਬ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ]]'' * ''[[ਚੌਧਰ ਦਾ ਝਗੜਾ]]'' *''[[ਅਮੀਰ ਦਾ ਬੰਗਲਾ]]'' *''[[ਇਕ ਡੋਬਦੀਆਂ ਇੱਕ ਤਾਰਦੀਆਂ]]'' *''[[ਇੱਕ ਪਿਆਲਾ ਪਾਣੀ]]'' *''[[ਈਰਖੀ ਦਾ ਦਿਲ]]'' *''[[ਸਣੇ ਮਲਾਈ ਆਣ ਦਿਓ]]'' *''[[ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ]]'' *''[[ਸੱਟੇ ਬਾਜ਼]]'' *''[[ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ]]'' *''[[ਸੁਖ ਹੇਤ ਦੁਖ]]'' *''[[ਸੁਥਰਾ ਜੀ]]'' *''[[ਹਾਸਿਦ]]'' *''[[ਹੀਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼]]'' *''[[ਖਾਣ ਦਾ ਚਟੂਰਾ]]'' *''[[ਗਧਿਆਂ ਦੀ ਅਕਲ]]'' *''[[ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ]]'' *''[[ਚੋਣ]]'' *''[[ਤਿੰਨ ਪੱਥਰ]]'' *''[[ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਲੱਡੂ]]'' *''[[ਦੋ ਪੁਤਲੀਆਂ]]'' *''[[ਦੁਆਨੀ ਦਾ ਰੀਮਾਈਂਡਰ]]'' *''[[ਨਖ਼ਰੇ ਤੋੜੂ ਗ਼ਜ਼ਲ]]'' *''[[ਨਾਮੁਮਕਿਨ]]'' *''[[ਨਾਉਂ]]'' *''[[ਪਾਪ ਦੀ ਬੁਰਕੀ]]'' *''[[ਪਾਟੇ ਖ਼ਾਂ ਤੇ ਨਾਢੂ ਖ਼ਾਂ]]'' *''[[ਪੜ੍ਹੇ ਅਨਪੜ੍ਹੇ ਦੀ ਪਛਾਣ]]'' *''[[ਪਹਿਲ]]'' *''[[ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ]]'' *''[[ਪੌਲਿਸੀ]]'' *''[[ਫ਼ਿਕਰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ]]'' *''[[ਬਣ ਗਏ]]'' *''[[ਭੁਲ ਗਏ]]'' *''[[ਮਾਤ ਬੋਲੀ]]'' *''[[ਮੁਦੱਬਰ]]'' *''[[ਮੁਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ]]'' *''[[ਬਹੁਗਿਣਤੀ]]'' ===ਕਹਾਣੀਆਂ=== * ''[[ਹੱਸਦੇ ਹੰਝੂ]]'' * ''[[ਸੁਆਦ ਦੇ ਟੋਕਰੇ]]'' * ''[[ਹਾਸੇ ਦੀ ਬਰਖਾ]]'' * ''[[ਜਗਤ ਤਮਾਸ਼ਾ]]'' ===ਨਾਵਲ=== * ''[[ਦਲੇਰ ਕੌਰ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.m.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%A6%E0%A8%B2%E0%A9%87%E0%A8%B0_%E0%A8%95%E0%A9%8C%E0%A8%B0.pdf|title=ਦਲੇਰ ਕੌਰ|last=ਸ਼ਹੀਦ|first=ਚਰਨ ਸਿੰਘ|date=|website=pa.wikisource.org|publisher=ਭਾਈ ਚਤਰ ਸਿੰਘ, ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ|access-date=15 January 2020}}</ref> * ''[[ਚੰਚਲ ਮੂਰਤੀ]]'' * ''[[ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ]]'' *''[[ਦੋ ਵਹੁਟੀਆਂ]]''<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%B5%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%9F%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਵਹੁਟੀਆਂ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}</ref> *''[[ਗ੍ਰਿਸਤ ਦੀ ਬੇੜੀ]]'' ==ਕਾਵਿ-ਨਮੂਨਾ== <poem> -ਪਹਿਲ- ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ, ਬੁੱਧੂ ਖੋਤਾ ਲਿਆਇਆ, ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਦੇਖ ਬਿਮਾਰੀ, ਨੁਸਖਾ ਲਿਖ ਪਕੜਾਇਆ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੀਹ ਕੇ, ਇੱਕ ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈਂ, ਨਲਕੀ ਇਸ ਦੀ ਨਾਸ ਵਿੱਚ ਰਖ, ਫੂਕ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਲਾਈਂ। ਏਹ ਨਸਵਾਰ ਨਾਸ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਮਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਊ, ਤੇਰੇ ਇਸ ਖੋਤੇ ਨੂੰ, ਅਰਬੀ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਬਣਾਊ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਖਉਂ ਖਉਂ ਕਰਦਾ, ਬੁੱਧੂ ਮੁਡ਼ ਕੇ ਆਯਾ, ਬਿੱਜੂ ਵਾਂਗੂ ਬੁਰਾ ਉਸ ਨੇ, ਹੈਸੀ ਮੂੰਹ ਬਣਾਯਾ। ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਹੋਸੀ ਗਧੇ ਦੁਲੱਤੀ ਲਾਈ, ਹਾਸਾ ਰੋਕ ਪੁੱਛਿਆ, ਬੁੱਧੂ ਏਹ ਕੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਈ ? ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈ ਕੇ, ਮੈਂ ਚੀਜ਼ਾ ਸਭ ਲਈਆਂ, ਪੀਸ ਪੂਸ ਕੇ ਛਾਣ ਛੂਣ ਕੇ, ਜਦੋਂ ਟਿਚਨ ਕਰ ਲਈਆਂ। ਨਲਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾ, ਨਲਕੀ ਉਸ ਦੇ ਨਥਨੇ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਈ, ਦੂਜੀ ਤਰਫੋਂ ਫੂਕ ਲਾਣ ਹਿਤ, ਮੈਂ ਨਲਕੀ ਮੂੰਹ ਪਾਈ। ਮੇਰੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਚਾ, ਫੂਕ ਗਧੇ ਨੇ ਮਾਰੀ, ਮੇਰੇ ਗਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ, ਝੱਟ ਦਵਾਈ ਸਾਰੀ। ਅੱਲਾ ਬਖਸ਼ੇ, ਫੂਕ ਉਸ ਦੀ ਵਾਂਗ ਹਨੇਰੀ ਆਈ। ਨਲਕੀ ਭੀ ਲੰਘ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਫੜ ਕੇ ਮਸਾਂ ਬਚਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਸੁਣਕੇ ਗੱਲ ਡਾਕਦਾਰ ਹੱਸ ਹੱਸ ਦੂਹਰਾ ਹੋਯਾ, ਹਸਦੇ ਰੋਂਦੇ ਦੇਖ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸੁਥਰਾ' ਭੀ ਮੁਸਕਾਇਆ, ਸੁਣ ਓ ਬੁੱਧੂ ਜਗ ਨੇ ਹੈ 'ਪਹਿਲ ਤਾਈਂ ਵਡਿਆਇਆ। 'ਜਿਦੀ ਫੂਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਜ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਤ ਓਸ ਦੀ ਕਹਿੰਦੇ, ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਸੁਸਤ ਪਿੱਛੇ-ਰਹਿਣੇ, ਰੂੰ ਰੂੰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।' </poem> {{ਅਧਾਰ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] s6tjd5mi6mya0uy03vooc3r70gg4qji 10 18533 611887 106587 2022-08-24T15:17:59Z CommonsDelinker 156 Replacing Flag_of_Karnataka.svg with [[File:Flag_of_the_Kannada_people.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error)). wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ਕਰਨਾਟਕਾ | flag alias = Flag of the Kannada people.svg | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | redir1 = IN-KA | altlink = {{{altlink|}}} }} 0v95gywfsxojcu9u545til7hncj24w8 0 30076 611917 331477 2022-08-25T02:04:13Z Kwamikagami 4946 wikitext text/x-wiki [[File:Peace symbol (bold).svg|thumb| [[ਅਮਨ ਨਿਸ਼ਾਨ|ਅਮਨ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ]] [[File:Fountain of Time full front.jpg|thumb|'' [[ਟਾਈਮ ਦਾ ਫੁਹਾਰਾ]]'' [[ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿਚਕਾਰ 1814 ਵਿੱਚ [[ਘੈਂਟ ਦੀ ਸੰਧੀ]] ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਮਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 100 ਸਾਲ ਦਾ ਸਨਮਾਨਕਾਰ]] '''ਅਮਨ ''' ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸ ਕੈਫ਼ੀਅਤ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਇਤਫ਼ਾਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਟਕਰਾਵਾਂ ਦੇ ਬਗੈਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹੋਣ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਮਾਜ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਨ]] dymisoszygw651mn2714m7lus3lew2s 0 47265 611960 589795 2022-08-25T09:28:24Z Boja02 42979 wikitext text/x-wiki {{Infobox football club | clubname = ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ | image = [[ਤਸਵੀਰ:FCB.png|225px]] | fullname = ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ | nickname = ''ਬਾਰਸੀ'' <br /> ''ਬਲੁਗ੍ਰਨਾ'' | motto = ਮੇਸ ਕੁਏ ਉਨ੍ ਕਲੱਬ | founded = 29 ਨਵੰਬਰ 1899<ref name="Ball, Phil p. 89">Ball, Phil p. 89.</ref> | ground = [[ਕੇਮਪ ਨੋਉ]]<br /> [[ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ]] | capacity = 99,786 | chrtitle = ਪ੍ਰਧਾਨ | chairman = ਜੋਸੇਫ ਮਾਰੀਆ ਬਾਰਟੋਮੌ | manager = ਲੁਈਸ ਇਨਰਕਿਉ | league = [[ਲਾ ਲੀਗ]] | website = http://www.fcbarcelona.com | pattern_la1 = | pattern_b1 = _barcelona2223h | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _barcelona2223h | pattern_so1 = _barcelona2223h | leftarm1 = 000040 | body1 = 000040 | rightarm1 = 000040 | shorts1 = 000040 | socks1 = 000040 | pattern_la2 = _barcelona2223a | pattern_b2 = _barcelona2223a | pattern_ra2 = _barcelona2223a | pattern_sh2 = _barcelona2223a | pattern_so2 = _barcelona2223al | leftarm2 = DEB566 | body2 = DEB566 | rightarm2 = DEB566 | shorts2 = DEB566 | socks2 = DEB566 | pattern_la3 = _barcelona2223t | pattern_b3 = _barcelona2223t | pattern_ra3 = _barcelona2223t | pattern_sh3 = _barcelona2223t | pattern_so3 = _barcelona2223t | leftarm3 = C9CCCE | body3 = C9CCCE | rightarm3 = C9CCCE | shorts3 = C9CCCE | socks3 = C9CCCE }} '''ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ''', ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਪੇਨੀ [[ਫੁੱਟਬਾਲ]] ਕਲੱਬ ਹੈ<ref>Chadwick, Simon; Arthur, Dave. pp. 4–5.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2705/Es2705mar_A.pdf |title=Ficha Técnica | publisher=Centro de Investigaciones Sociológicas |format=PDF |date = May 2007|accessdate=8 August 2010|language=Spanish}}</ref>, ਇਹ [[ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ]], [[ਸਪੇਨ]] ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ [[ਕੇਮਪ ਨੋਉ]], [[ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ]] ਅਧਾਰਤ ਕਲੱਬ ਹੈ।<ref name="fcbarcelona6">{{cite web|url=http://www.fcbarcelona.cat/web/english/club/club_avui/territori_barca/CampNou/intro_historica.html|title=Brief history of Camp Nou |publisher=FC Barcelona |accessdate=30 July 2010}}</ref>, ਜੋ ਲਾ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। {{-}} == 2015 ਵਿੱਚ ਜਿੱਤੇ ਖ਼ਿਤਾਬ == ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ [[ਫ਼ੀਫ਼ਾ]] ਕਲੱਬ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸੇ ਸਾਲ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੇ ਜੁਵੈਂਟਸ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਯੂਏਫਾ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਵਿਰੋਧੀ [[ਰਿਆਲ ਮੈਡ੍ਰਿਡ]] ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ [[ਸਪੇਨ]] ਦੀ ਵੱਕਾਰੀ ਘਰੇਲੂ ਲੀਗ 'ਲਾ-ਲੀਗਾ' ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਵੀ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਘਰੇਲੂ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ 'ਕੋਪਾ ਡੇਲ ਰੇਅ' ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਵੀ ਇਸੇ ਸਾਲ ਹੀ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ 2015 ਵਿੱਚ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਕਲੱਬ ਨੇ ਕੁੱਲ ਚਾਰ ਖ਼ਿਤਾਬ ਜਿੱਤਦੇ ਹੋਏ, ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। === ਫ਼ੀਫ਼ਾ ਕਲੱਬ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2015 === 2015 ਵਿੱਚ ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਕਲੱਬ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਆਈ ਜੇਤੂ ਟੀਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫ਼ਾਈਨਲ ਵਿੱਚ [[ਅਰਜਨਟੀਨਾ]] ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਰਿਵਰ ਪਲੇਟ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। [[ਜਪਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫ਼ਾਈਨਲ ਵਿੱਚ [[ਲੂਈਸ ਸੁਆਰੇਜ਼]] ਅਤੇ [[ਲਿਓਨਲ ਮੈਸੀ]] ਵੱਲੋਂ ਦਾਗੇ ਗੋਲਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੇ ਰਿਵਰ ਪਲੇਟ ਨੂੰ 3-0 ਨਾਲ ਹਰਾ ਕੇ ਇਕੋ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤ ਕੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਰ ਸਾਲ [[ਦਸੰਬਰ]] ਮਹੀਨੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਕਲੱਬ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀਆਂ ਜੇਤੂ ਟੀਮਾਂ ਹੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਕਲੱਬ ਟੀਮ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।<br /> ਇਸ ਪੂਰੇ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੇ ਕੋਈ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਨਾਮ ਵੀ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇਨਾਮ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਦੇ ਲੂਈਸ ਸੁਆਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਵੀ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਲਿਓਨਲ ਮੈਸੀ ਅਤੇ ਆਂਦਰੇ ਈਨੀਐਸਟਾ ਰਹੇ। ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੀ ਖੇਡ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਐਵਾਰਡ ਭਾਵ 'ਫ਼ੇਅਰਪਲੇਅ ਐਵਾਰਡ' ਵੀ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਕੋਚ [[ਲੂਈਸ ਐਨਰੀਕੇ]] ਦੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤਾਕਤਵਰ ਟੀਮ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਵਿੱਚ [[ਲਿਓਨਲ ਮੈਸੀ]], [[ਲੂਈਸ ਸੁਆਰੇਜ਼]], ਨੇਅਮਾਰ, [[ਆਂਦਰੇ ਈਨੀਐਸਟਾ]] ਵਰਗੇ ਜਬਰਦਸਤ ਖਿਡਾਰੀ ਹਨ। [[File:Lionel Messi Player of the Year 2011.jpg|thumb|left|[[ਲਿਓਨਲ ਮੈਸੀ]], ਚਾਰ ਵਾਰ, 2009, 2010, 2011 ਅਤੇ 2012 ਵਿੱਚ, 'ਫ਼ੀਫ਼ਾ ਬੈਲੋਨ ਡੀ' ਵਿਜੇਤਾ ਅਤੇ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਵੱਲੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ<ref>{{cite web|url=http://www.fcbarcelona.com/club/the-honours/detail/card/fc-barcelona-individual-records |title=individual records |publisher=FC Barcelona |date= |accessdate=29 नवम्बर 2012}}</ref>]] == ਸਨਮਾਨ == 11 ਮਈ, 2013 ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਨੇ 22 ਲਾ-ਲੀਗਾ, 26 ਕੋਪਾ ਡੇਲ ਰੇਅ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚ 'ਤੇ, 4 ਯੂਈਐਫਏ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ, ਰਿਕਾਰਡ 4 ਯੂ.ਈ.ਐਫ.ਏ ਵਿਨਰਸ ਕੱਪ, 4 ਯੂਈਐਫਏ ਸੂਪਰ ਕੱਪ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡ 3 ਵਾਰ ਫ਼ੀਫ਼ਾ ਕਲੱਬ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ। ===ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ=== * '''ਲਾ ਲਿਗਾ'''<ref>{{cite web|url=http://www.lfp.es/Default.aspx?tabid=113&Controltype=EvHist&id=1&tmpd=28&tmph=110&e1=5&e2=&e3=&e4=|title=Evolution 1929–10 |publisher=[[Liga de Fútbol Profesional]] |accessdate=6 अगस्त 2010}}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (23):''' 1928–1929, 1944–45, 1947–48, 1948–49, 1951–52, 1952–53, 1958–59, 1959–60, 1973–74, 1984–85, 1990–91, 1991–92, 1992–93, 1993–94, 1997–98, 1998–99, 2004–05, 2005–06, 2008–09, 2009–10, 2010–11, 2012–13, 2014–15 : '''ਉੱਪ-ਵਿਜੇਤਾ (23):''' 1929–30, 1945–46, 1953–54, 1954–55, 1955–56, 1961–62, 1963–64, 1966–67, 1967–68, 1970–71, 1972–73, 1975–76, 1976–77, 1977–78, 1981–82, 1985–86, 1986–87, 1988–89, 1996–97, 1999–00, 2003–04, 2006–07, 2011–12,2014-15 * '''ਕੋਪਾ ਡੇਲ ਰੇਅ: '''<ref>{{cite web|language=Spanish|url=http://www.marca.com/deporte/futbol/copa–rey/palmares.html |title=Palmarés en |publisher=[[MARCA]] |accessdate=22 जून 2010}} {{Dead link|date=March 2012|bot=H3llBot}}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (26):''' 1909–10, 1911–12, 1912–13, 1919–20, 1921–22, 1924–25, 1925–26, 1927–28, 1941–42, 1950–51, 1951–52, 1952–53, 1956–57, 1958–59, 1962–63, 1967–68, 1970–71, 1977–78, 1980–81, 1982–83, 1987–88, 1989–90, 1996–97, 1997–98, 2008–09, 2011–12, 2014–15 * '''ਸੁਪੇਰ ਕੋਪ ਦੇ ਏਸਪਨ:'''<ref name="rsssf2">{{cite web|url=http://www.rsssf.com/tabless/spansupcuphist.html |author=Carnicero, José; Torre, Raúl; Ferrer, Carles Lozano |title=Spain – List of Super Cup Finals |publisher=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF) |date=28 अगस्त 2009 |accessdate=22 जून 2010}}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (10):''' 1983, 1991, 1992, 1994, 1996, 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2013 === ਯੂਰਪੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ === * '''ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ/ਯੂਈਐੱਫਏ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ'''<ref>{{cite web|url=http://www.uefa.com/uefachampionsleague/history/index.html |title=Champions League history |publisher=[[Union of European Football Associations]] (UEFA) |accessdate=22 जून 2010}}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (4):''' 1996, 2006, 2009, 2011, 2015 * '''ਯੂਈਐੱਫਏ ਸੂਪਰ ਕੱਪ'''<ref>{{cite web |url=http://en.archive.uefa.com/competitions/supercup/history/index.html |title=UEFA Super Cup |publisher=[[UEFA]] |accessdate=22 जून 2010 |archive-date=2010-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100820032123/http://en.archive.uefa.com/competitions/supercup/history/index.html |dead-url=yes }}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (4):''' 1992, 1997, 2009, 2011 ===ਵਿਸ਼ਵ-ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ=== * '''ਫ਼ੀਫ਼ਾ ਕਲੱਬ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ'''<ref>{{cite web |url=http://www.fifa.com/tournaments/archive/tournament=107/index.html |title=Tournaments |publisher=FIFA |accessdate=22 जून 2010 |archive-date=2010-05-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100516160537/http://www.fifa.com/tournaments/archive/tournament=107/index.html |dead-url=yes }}</ref> : '''ਵਿਜੇਤਾ (3):''' 2009, 2011, 2015 ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} ==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ== {{Commons category|FC Barcelona|ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ}} * [http://www.fcbarcelona.com ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਅਧਿਕਾਰਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] * [http://www.lfp.es/en/liga-bbva/barcelona ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ] ਲਾ ਲੀਗ ਤੇ [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ ਦੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ]] mce1joeth0f0q5tya4jhzq4wei09uad 0 63978 611905 545455 2022-08-24T23:16:57Z Middle river exports 41473 Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਹਰੀਪੁਰ]] ਨੂੰ [[ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = ਪਿੰਡ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | latd = 30.5098 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 76.9232 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = | subdivision_type =ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 =ਰਾਜ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name2 = [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | parts = ਡੇਰਾ ਬਸੀ | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 150 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = 56 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]] | postal_code = | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | website = | footnotes = }} '''ਹਰੀਪੁਰ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦਾ ਇੱਕ [[ਪਿੰਡ]] ਹੈ।<ref>http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ]] s48d7utxsdxjg18vi4l9xnjs7qczrev 611907 611905 2022-08-24T23:32:52Z Middle river exports 41473 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = ਪਿੰਡ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | latd = 30.5098 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 76.9232 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = | subdivision_type =ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 =ਰਾਜ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name2 = [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | parts = ਡੇਰਾ ਬਸੀ | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 150 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = 56 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]] | postal_code = | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | website = | footnotes = }} '''ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ''' ਵਰਨਾ '''ਹਰੀਪੁਰ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦਾ ਇੱਕ [[ਪਿੰਡ]] ਹੈ।<ref name="dera-bassi">http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf</ref><ref name="horipur-hinduan">{{cite news|title=ਨੈਕਟਰ ਲਾਈਫਸੈਂਸ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਕੈਮੀਕਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਮਕੇ ਨਾਰੇਬਾਜੀ, ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਲੱਗੇ ਨਾਰੇ|date=2021-10-27|url=http://www.sanjhikhabar.com/%E0%A8%A8%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%9F%E0%A8%B0-%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%88%E0%A8%AB%E0%A8%B8%E0%A9%88%E0%A8%82%E0%A8%B8-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%88-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%B0/|access-date=2022-08-24}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ]] j1dqfoy0om4q8wvhuv4otlcpm579mi7 611908 611907 2022-08-24T23:34:30Z Middle river exports 41473 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = ਪਿੰਡ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | latd = 30.5098 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 76.9232 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = | subdivision_type =ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 =ਰਾਜ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name2 = [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | parts = ਡੇਰਾ ਬਸੀ | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 150 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = 56 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]] | postal_code = | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | website = | footnotes = }} '''ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ''' ਵਰਨਾ '''ਹਰੀਪੁਰ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦਾ ਇੱਕ [[ਪਿੰਡ]] ਹੈ।<ref name="dera-bassi">{{cite web|url=http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf|title=Villages and Category, District Mohali, Block Derabassi|page=2|access-date=2022-08-24|archive-date=2016-03-04|newspaper=Sanjhi Khabar|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304035220/http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf}}</ref><ref name="horipur-hinduan">{{cite news|title=ਨੈਕਟਰ ਲਾਈਫਸੈਂਸ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਕੈਮੀਕਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਮਕੇ ਨਾਰੇਬਾਜੀ, ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਲੱਗੇ ਨਾਰੇ|date=2021-10-27|url=http://www.sanjhikhabar.com/%E0%A8%A8%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%9F%E0%A8%B0-%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%88%E0%A8%AB%E0%A8%B8%E0%A9%88%E0%A8%82%E0%A8%B8-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%88-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%B0/|access-date=2022-08-24}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ]] leg02soa25j2hjnuiip6bs0m3gzzozo 611909 611908 2022-08-24T23:38:27Z Middle river exports 41473 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = ਪਿੰਡ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | latd = 30.591161 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 76.889975 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = | subdivision_type =ਦੇਸ਼ | subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 =ਰਾਜ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] | subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] | subdivision_name2 = [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = [[ਬਲਾਕ]] | parts = ਡੇਰਾ ਬਸੀ | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 150 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = 56 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ | demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]] | postal_code = | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | website = | footnotes = }} '''ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ''' ਵਰਨਾ '''ਹਰੀਪੁਰ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦਾ ਇੱਕ [[ਪਿੰਡ]] ਹੈ।<ref name="dera-bassi">{{cite web|url=http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf|title=Villages and Category, District Mohali, Block Derabassi|page=2|access-date=2022-08-24|archive-date=2016-03-04|newspaper=Sanjhi Khabar|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304035220/http://pbplanning.gov.in/districts/dera%20bassi.pdf}}</ref><ref name="horipur-hinduan">{{cite news|title=ਨੈਕਟਰ ਲਾਈਫਸੈਂਸ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਕੈਮੀਕਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਮਕੇ ਨਾਰੇਬਾਜੀ, ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਲੱਗੇ ਨਾਰੇ|date=2021-10-27|url=http://www.sanjhikhabar.com/%E0%A8%A8%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%9F%E0%A8%B0-%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%88%E0%A8%AB%E0%A8%B8%E0%A9%88%E0%A8%82%E0%A8%B8-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%88-%E0%A8%B9%E0%A9%8B%E0%A8%B0/|access-date=2022-08-24}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਸ.ਨਗਰ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਡੇਰਾ ਬਸੀ ਦੇ ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ]] inot3dlqar9doeyd3ax7lez90bcilah 2 83891 611927 611509 2022-08-25T02:10:44Z Xqbot 927 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)-former]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)-former]] 69ysy26ppzon36cfez81a5rc16v8jbs 0 87169 611937 538184 2022-08-25T03:40:52Z Charan Gill 4603 wikitext text/x-wiki '''ਬਾਲਮੁਕੰਦ''' ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਸਨ। ਸੰਨ 1912 ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ [[ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿਗ ਬੰਬ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਅਮੀਰਚੰਦ, ਬਾਲਮੁਕੁੰਦ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਬਿਹਾਰੀ ਨੂੰ 8 ਮਈ 1915 ਨੂੰ ਹੀ ਫ਼ਾਂਸੀ ਉੱਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਗਲੇ ਦਿਨ 9 ਮਈ ਨੂੰ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਵਿੱਚ ਵਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੋਢੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ [[ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ]] ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਸੀ।<ref>[http://hindi.oneindia.com/news/features/forgotten-heroes-indian-independence-382972.html#slide56888भाई बालमुकुन्द]</ref> ==ਜੀਵਨ== ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਸਤੰਬਰ 1889 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਚੱਕਵਾਲ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕਰਿਆਲਾ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਥਰਾ ਦਾਸ ਛਿੱਬਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਵਾਰ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹੀਦ [[ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ]] (ਜਿਸ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਆਰੇ ਨਾਲ ਚੀਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।) ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਭਾਈ' ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਜੁੜੀ ਸੀ।<ref>{{harvnb|Sarala|1999}}</ref> ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਭਰਾ ਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਸਤੀ ਕਰਿਆਲਾ ਅਤੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਚੱਕਵਾਲ ਤੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੀ. ਟੀ. ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਉਪਰੰਤ ਅਲਬਰਟ ਵਿਕਟਰ ਐਂਗਲੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਐਬਟਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਜਲਦ ਹੀ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ [[ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਇ]] ਤੇ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ]] ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਹੋਰ ਦ੍ਰਿੜ ਹੋ ਗਿਆ। 23 ਦਸੰਬਰ 1912 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵਾਇਸਰਾਏ ਚਾਰਲਸ ਹਾਰਡਿੰਗ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਹਾਥੀ ਉੱਪਰ ਸਵਾਰ ਇਕ ਜਲੂਸ ਵਿਚ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਇਕ ਦੇਸੀ ਬੰਬ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ, ਲਾਲਾ ਹਨੂਮੰਤ ਸਹਾਏ, ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ, ਅਮੀਰ ਚੰਦ ਅਤੇ ਅਵਧ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 'ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ' ਦਰਜ ਕੀਤਾ । ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨ ਸਮੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਕਾਰਕੁਨ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਡਾਕ ਦੀ ਬਾਕਾਇਦਾ ਛਾਣਬੀਣ ਹੋਣ ਲੱਗੀ । ਇਕ ਦਿਨ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਇਕ ਜੋਗੀ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ । ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਪੈ ਗਿਆ। ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਤੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਲਸ ਨੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਭੇਤ ਕਢਵਾ ਲਏ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਨੂੰ ਵੀ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਵੀ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਫੜਿਆ ਗਿਆ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ 21 ਮਈ 1914 ਨੂੰ ਤੋਂ 5 ਅਕਤੂਬਰ 1914 ਤਕ ਚੱਲੀ। ਲਾਲਾ ਹੇਮੰਤ ਸਹਾਏ ਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਕਾਲਾ ਪਾਣੀ, ਬਾਕੀ ਚਾਰੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰੀਵੀ ਕੌਂਸਲ ਵਿਚ ਦਾਇਰ ਅਪੀਲ ਵੀ 1 ਮਈ 1915 ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਤਾਰ ਪਿੰਡ ਕਰਿਆਲਾ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਹੀ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਗਿਆ। 8 ਮਈ 1915 ਨੂੰ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਬਾਲਾ ਵਿਚ ਬਾਲ ਮੁਕੰਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ 26 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। == ਹਵਾਲੇ == <div class="reflist" style=" list-style-type: decimal;"> <references /></div> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ]] pptgxixcaez27axe6euytln9o8tq1pw 0 94541 611912 611685 2022-08-25T01:52:17Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki {{Infobox constituency |name = ਅਮਰਗੜ੍ਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ |type = ਚੋਣਾਂ |constituency_link = |parl_name = [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] | pushpin_map = Punjab | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location in Punjab, India | latd = 31.84 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 74.76 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Country | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸ਼ਤਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] | subdivision_name1 = [[Punjab, India|Punjab]] | subdivision_type2 = [[List of districts of India|District]] | subdivision_name2 = [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] |district_label = <!-- can be State/Province, region, county --> |district = [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] |region_label = <!-- can be State/Province, region, county --> |region = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] |population = |electorate = |towns = |future = |year = 1951 |abolished_label = |abolished = |members_label = |members = |seats = |elects_howmany = |party_label = <!-- defaults to "Party" --> |party = |local_council_label = |local_council = |next = |previous = |blank1_name = |blank1_info = |blank2_name = |blank2_info = |blank3_name = |blank3_info = |blank4_name = |blank4_info = }} '''ਅਮਰਗੜ੍ਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ [[ਅਮਰਗੜ੍ਹ ]], [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ]] ਸਮੇਤ 55 ਪਿੰਡ ਸਾਮਿਲ ਹਨ। ਹਲਕਾ ਅਮਰਗੜ੍ਹ 106 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚੋਣ 2012 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਧੂਰੀ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf |title=List of Punjab Assembly Constituencies |accessdate=19 July 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf |archivedate=23 April 2016 |df= }}</ref> ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ||ਨੰ||ਜੇਤੂ ਦਾ ਨਾਮ||colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2012||106||ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਝੂੰਡਨ||bgcolor="{{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | ||[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |2017||106||ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੀਮਾਨ||bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |} ==ਵਿਧਾਇਕ ਨਤੀਜਾ== {|cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ||ਨੰ||ਜੇਤੂ ਦਾ ਨਾਮ||colspan="2" |ਪਾਰਟੀ||ਵੋਟਾਂ||ਹਾਰਿਆ ਦਾ ਨਾਮ||colspan="2" |ਪਾਰਟੀ||ਵੋਟਾਂ |- |2012||106||ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਝੂੰਦਾ || bgcolor="{{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | ||[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]]||38915||ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੀਮਾਨ||bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]||34489 |- |2017||106||ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੀਮਾਨ||bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ|ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]||50994||ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਝੂੰਦਾਂ || bgcolor="{{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | ||[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]]||39115 |- |2022 |106 |ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੱਜਣ ਮਾਜਰਾ |bgcolor="{{ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ/meta/color}}"| |[[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]] |44523 |[[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]] |bgcolor="{{ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)/meta/color}}"| |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)]] |38480 |} ==ਨਤੀਜਾ== {{Election box begin | title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017]]: ਅਮਰਗੜ੍ਹ}}<ref>{{cite web |url=http://www.punjabassembly.nic.in/index.php/members/detail/16|title= Ajnala Assembly election result, 2012|accessdate= 13 January 2017}}</ref> {{Election box candidate with party link| |party = ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੱਜਨਮਾਜਰਾ |votes = 44523 |percentage = 34.28 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) |candidate =ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ |votes = 38480 |percentage = 29.63 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |candidate =ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਝੂੰਡਨ |votes = 26068 |percentage = 20.07 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |candidate = ਸੁਮੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ |votes = 16923 |percentage = 13.03 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ |votes = 696 |percentage = 0.53 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਦੇਵਿਦਰ ਕੌਰ |votes = 637 |percentage = 0.49 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ |votes = 600 |percentage = 0.46 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਮਨਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ |votes = 578 |percentage = 0.44 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ |votes = 534 |percentage = 0.41 }}ਅ {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਹਰਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ |votes = 287 |percentage = 0.22 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਅਮਰ ਸਿੰਘ |votes = 251 |percentage = 0.19 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਨੋਟਾ |candidate = ਨੋਟਾ |votes = 850 |percentage = 0.65 }} {{Election box end}} {{Election box begin | title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012]]: ਅਮਰਗੜ੍ਹ}}<ref>{{cite web |url=http://www.punjabassembly.nic.in/index.php/members/detail/16|title= Ajnala Assembly election result, 2012|accessdate= 13 January 2017}}</ref> {{Election box candidate with party link| |party = ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |candidate = ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੀਮਾਨ |votes = 50994 |percentage = 39.04 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |candidate =ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਝੂੰਡਨ |votes = 39115 |percentage = 29.95 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੱਜਨਮਾਜਰਾ <small>(ਲੋਕ ਇਨਸਾਫ ਪਾਰਟੀ)</small> |votes = 36063 |percentage = 27.61 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ |votes = 696 |percentage = 0.53 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਦੇਵਿਦਰ ਕੌਰ |votes = 637 |percentage = 0.49 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ |votes = 600 |percentage = 0.46 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) |candidate =ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ |votes = 600 |percentage = 0.46 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਮਨਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ |votes = 578 |percentage = 0.44 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ |candidate = ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ |votes = 534 |percentage = 0.41 }}ਅ {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਹਰਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ |votes = 287 |percentage = 0.22 }} {{Election box candidate with party link| |party = ਅਜ਼ਾਦ |candidate = ਅਮਰ ਸਿੰਘ |votes = 251 |percentage = 0.19 }} {{Election box candidate with party link| |party =ਨੋਟਾ |candidate = ਨੋਟਾ |votes = 850 |percentage = 0.65 }} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਸੰਗਰੂਰ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] 34cq04k2pg7pb5yazm8b2qnr6t9ygq9 0 119645 611964 586371 2022-08-25T10:43:39Z Kwamikagami 4946 wikitext text/x-wiki '''ਰਿਕੀ ਐਨ ਵਿਲਸਿਨ''' (ਜਨਮ 1952) ਅਮਰੀਕੀ [[ਐਕਟਿਵਿਜ਼ਮ|ਕਾਰਕੁੰਨ]] ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਕੰਮ ਲਿੰਗ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। == ਪਿਛੋਕੜ == [[ਤਸਵੀਰ:Gender sign (bold, pink and blue).svg|thumb| ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ]] ਉਹ [[ਯਹੂਦੀ]] ਹੈ, <ref>https://ejewishphilanthropy.com/one-rock-at-a-time-addressing-the-impact-of-feminine-norms-on-jewish-girls/</ref> ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਲੀਡਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ - ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਐਡਵੋਕੇਸੀ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਪਰਿਪੇਖ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਫੈਲਾਓ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ]] ਕਮਿਊਨਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਲਸਿਨਜ਼ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਯੂਥ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ ਲਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮਝਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਉਹ "ਨਵੇਂ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਵੇਖਣ" ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਵੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਵਿਲਸਿਨ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ]] ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ|ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ]] ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਲਿੰਗ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। <br /> == ਕਿਤਾਬਾਂ == * ''Read My Lips: Sexual Subversion & the End of Gender'', Firebrand Books, 1997 {{ISBN|1-56341-090-7}} * ''GenderQueer: Voices from Beyond the Sexual Binary'', with [[Joan Nestle]] and Clair Howell Co-Editors, Alyson Books, 2002. {{ISBN|1-55583-730-1}} * ''Queer Theory/Gender Theory: an Instant Primer'', Alyson Books, 2004. {{ISBN|1-55583-798-0}} * ''TRANS/gressive: How Transgender Activists Took on Gay Rights, Feminism, the Media & Congress… and Won!'', Riverdale Avenue Books, 2017. {{ISBN|1-62601-368-3}} * ''Burn the Binary! -- Selected Writings on Living Trans, Genderqueer & Nonbinary'', Riverdale Avenue Books, Oct, 2017. {{ISBN|1-6260-1407-8}} == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]] <references /> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ]] 5sysj91mhdutpp3rpo2vfgt18jbqbk3 0 121445 611918 532842 2022-08-25T02:04:34Z Kwamikagami 4946 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:War2.png|thumb| ਇੱਕ ਜੰਗ ਵਿਰੋਧੀ ਪੋਸਟਰ]] [[ਤਸਵੀਰ:Peace symbol (bold).svg|thumb| ਇੱਕ ਅਮਨ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਜੋ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਟਿਸ਼ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਡਿਸਮਰਮੈਂਟ ਅੰਦੋਲਨ (ਸੀ ਐੱਮ ਡੀ) ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।]] '''ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ''' ਇੱਕ [[ਸਮਾਜਕ ਅੰਦੋਲਨ|ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ]] ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਸੰਭਾਵੀ ਵਾਜਬ ਕਾਜ਼ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਟਕਰਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕੌਮ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦ ਦਾ ਵੀ ਲਖਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜੀ ਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਰੋਧ ਜਾਂ ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਚਿੱਤਰਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਰੋਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਜੰਗ ਜਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ (ਜਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ) ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। [[ਤਸਵੀਰ:SOORAJ (6).JPG|thumb|ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿਲਾਥਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਰੈਲੀ]] == ਆਧੁਨਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ == === ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ === ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਯੁੱਧ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਤਕੜੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਨਤੀਜਾ 27 ਫਰਵਰੀ 1782 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਊਸ ਆਫ਼ ਕਾਮਨਜ਼ ਨੇ [[ਅਮਰੀਕੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੰਗ|ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜੰਗ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੋਟ ਪਾਈ]] ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਰੌਕਿੰਗਮ ਮਿਨਿਸਟਰੀ ਅਤੇ ਪੈਰਿਸ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਰਾਹ ਪਧਰਾ ਕੀਤਾ। === ਐਂਟੀਬੇਲਮ ਯੁੱਗ ਦਾ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟਸ === 1812 ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਜਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਂਟੀਬੇਲਮ ਯੁੱਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਤਕੜੀ ਜੰਗ-ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ (ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਲਹਿਰ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ)। ਇਹ ਲਹਿਰ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਮਾਡਰੇਟ ਦਖਲ ਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ, [[ਰਾਲਫ ਵਾਲਡੋ ਐਮਰਸਨ|ਰਾਲਫ਼ ਵਾਲਡੋ ਐਮਰਸਨ]], [[ਹੈਨਰੀ ਡੇਵਿਡ ਥੋਰੋ]] (''ਦੇਖੋ'' ''[[ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ (ਥੋਰੋ)|ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ]]'') ਅਤੇ ਵਿਲੀਅਮ ਐਲਰੀ ਚੈਨਿੰਗ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਰ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਅਮ ਲਾਡ, ਨੂਹ ਵੌਰਸੇਸਟਰ, ਥਾਮਸ ਕੋਗਸਵੈਲ ਉਫਾਮ ਅਤੇ ਆਸਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਮਰੀਕੀ ਅਮਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਸੀ। ਕਈ ਅਖ਼ਬਾਰ-ਰਸਾਲੇ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਡਵੋਕੇਟ ਆਫ ਪੀਸ) ਕਢੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। 1845 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਨ ਅਮਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਕ''ਪੁਸਤਕ,'' ਦ ''ਬੁੱਕ ਆਫ ਪੀਸ'', ਯਕੀਨਨ ਕਦੇ ਜੰਗ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਕਮਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।<ref>Beckwith, George (ed), ''[[iarchive:bookofpeacecolle00amerrich|The Book of Peace]]''.</ref> ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਵਰਤੀ ਥੀਮ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਐਂਟੀਬੇਲਮ ਐਂਟੀ-ਯੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਯੁੱਧ ਨੇ ਆਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। === ਅਮਰੀਕੀ ਸਿਵਲ ਯੁੱਧ === [[ਤਸਵੀਰ:New York Draft Riots - fighting.jpg|thumb|200x200px| ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਫੈਡਰਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ]] [[ਸਾਹਿਤ]] ਅਤੇ [[ਸਮਾਜ]] ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਧ ਵਿਰੋਧੀ ਰੁਖ ਦੇ ਮੁ ਢਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਸੀ [[ਅਮਰੀਕੀ ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ|ਅਮਰੀਕਨ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ]], ਜਿਥੇ ਇਹ ਜਾਰਜ ਮੈਕਲੇਲਨ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ [[ਅਬਰਾਹਮ ਲਿੰਕਨ|ਅਬ੍ਰਾਹਮ ਲਿੰਕਨ ਦੇ]] ਵਿਰੁੱਧ "ਪੀਸ ਡੈਮੋਕਰੇਟ" ਵਜੋਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ ਸੀ। ਯੁੱਧ-ਵਿਰੋਧੀ ਰੁਖ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਹੈ: ਇਹ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਖਰਚੇ ਸੰਭਵ ਲਾਭਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਯੁੱਧ ਦੇ ਭਿਅੰਕਰ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ, ਅਤੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਕਿ ਲੜਾਈ ਖ਼ਾਸ ਹਿਤਾਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਲੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੰਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਅਬਰਾਹਮ ਲਿੰਕਨ|ਅਬਰਾਹਾਮ ਲਿੰਕਨ]] ਦੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲਈ ਜਬਰੀ ਭਰਤੀ ਐਕਟ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਡਰਾਫਟ ਦੰਗੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਜਬਰੀ ਭਰਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁੱਸਾ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ "ਕੀਮਤ" ਰੱਖ ਦੇਣ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ; ਕੀਮਤ ਏਨੀ ਸੀ ਕਿ ਸਿਰਫ ਅਮੀਰ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਨ]] jzq5lqoamtg6lpn2uspspfsmz805pfm 0 123950 611902 577475 2022-08-24T19:48:30Z CommonsDelinker 156 Removing [[:c:File:Gopalakrishna_Adiga.jpg|Gopalakrishna_Adiga.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Fitindia|Fitindia]] because: No permission since 16 August 2022. wikitext text/x-wiki '''ਮੋਗੇਰੀ ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਿਗ''' (1918–1992) ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਕੰਨੜ ਕਵੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਟਿੱਪਣੀਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ "ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਮੋਢੀ" ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।<ref name="hindu">http://www.hinduonnet.com/thehindu/mp/2002/09/26/stories/2002092600660200.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090228045107/http://www.hinduonnet.com/thehindu/mp/2002/09/26/stories/2002092600660200.htm |date=2009-02-28 }} The Hindu - 26 September 2002</ref> == ਜੀਵਨੀ == ਬਾਇਦੂਰ ਵਿਖੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਡਿਗ ਨੇ ਕੁੰਡਾਪੁਰ ਦੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁੰਡਾਪੁਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਉਦੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਡਿਗ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ‘ਸੁਬੋਧਾ’ ਅਤੇ ਮੰਗਲੋਰੇ ਵਿੱਚ ‘ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਬੰਧੂ’ ਵਰਗੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ। ''ਸਾਕਸ਼ੀ'' ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। <ref name="hin3">[http://www.hinduonnet.com/thehindu/2004/10/04/stories/2004100411610300.htm Gopalakrishna Adiga remembered] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070313181327/http://www.hinduonnet.com/thehindu/2004/10/04/stories/2004100411610300.htm |date=2007-03-13 }} The Hindu - 4 October 2004</ref> ਅਡਿਗ ਦਾ ਪੋਤਾ ਮਨੂ ਰਾਜੂ, ਸੀ ਐਨ ਐਨ ਦਾ ਸੀਨੀਅਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਰਿਪੋਰਟਰ ਹੈ। <ref>http://www.cnn.com/profiles/manu-raju</ref> == ਸਾਹਿਤਕ ਕੰਮ == 1950 ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਡਿਗ [[ਮੈਸੂਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ। <ref name="hin2">[http://www.hindu.com/mag/2004/04/25/stories/2004042500260300.htm The Mysore generation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040823112054/http://www.hindu.com/mag/2004/04/25/stories/2004042500260300.htm |date=2004-08-23 }} ''The Hindu'' - 25 Apr 2004.</ref> 1964 ਤੱਕ 1968 ਤੱਕ ਉਹ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੀ, ਅਤੇ 1968 ਤੋਂ 1971 ਤੱਕ ਉਹ [[ਉਡੁਪੀ]] ਵਿੱਚ ਪੂਰਨਾ ਪ੍ਰਜਨਾ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੀ। <ref name="bio">{{Cite web|url=http://geocities.com/indian_poets/kannada.html|title=Indian Poets Writing In Kannada|archive-url=https://web.archive.org/web/20091026144559/http://geocities.com/indian_poets/kannada.html|archive-date=26 October 2009|access-date=2010-10-08}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।   ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਡਿਗ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ 1961 ਵਿੱਚ [[ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ]] ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਲਗਪਗ ਸਭ ਕੁਝ ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ''ਰੈਡੀਕਲ'' [[ਐੱਮ ਐੱਨ ਰਾਏ|ਹਿਊਮੈਨਿਸਟ]] ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਲਈ [[ਐੱਮ ਐੱਨ ਰਾਏ|ਐਮ ਐਨ ਰਾਇ]] ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਲਿਖੀ ਸੀ। {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=April 2018}} ਉਸਦੀ ਸ਼ੈਲੀ 1947 ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ|ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ]] ਤੋਂ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ|ਭਾਰਤ]] ਦੀ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ|ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ]] ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਵਿਆ ਨਾਮ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਵੇਂ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਸਨੇ "ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੋਹ-ਭੰਗ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ" ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਕੀਤਾ। <ref name="bio">{{Cite web|url=http://geocities.com/indian_poets/kannada.html|title=Indian Poets Writing In Kannada|archive-url=https://web.archive.org/web/20091026144559/http://geocities.com/indian_poets/kannada.html|archive-date=26 October 2009|access-date=2010-10-08}}</ref> 2007 ਵਿੱਚ, ਨਾਡਿਗ ਨੇ ''ਸਿਲੈਕਟਡ ਪੋਇਮਜ਼, ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ'' ਅਡਿਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕੰਮ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਪਰਿਸ਼ਦ (ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ) ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।   ਉਸਦੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 1957 ਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਪ੍ਰਾਰਥਨੇ" (ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=April 2018}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1992]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1918]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਕਵੀ]] r1k7wfq5fi4b3y5f9i81jxno95b77xq 0 133055 611891 557085 2022-08-24T16:03:34Z Nitesh Gill 8973 /* ਕਰੀਅਰ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name =ਨੀਤਾ ਸੇਨ | birth_name = ਨੀਤਾ ਸੇਨ | birth_place = [[ਕੋਲਕਾਤਾ]], [[ਭਾਰਤ]] | background = solo_singer | genre = {{flatlist| * ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ * [[ਭਜਨ]] }} | occupation = {{flatlist| * ਗਾਇਕਾ * ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ * ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ }} | associated_acts = ਮੰਨਾ, [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]], [[ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ]], ਸ਼ਯਾਮਲ ਮਿਤਰਾ, ਹੇਮੰਤਾ ਮੁਖਰਜੀ, ਮਨਾਬੇਂਦਰਾ ਮੁਖਰਜੀ }} '''ਨੀਤਾ ਸੇਨ''' (1935 - 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2006) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] [[ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਕਲਾਸੀਕਲ]] ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। == ਕਰੀਅਰ == ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਦੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਨੀਤਾ ਸੇਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਭਾਗ ਦੌਰਾਨ ਆਧੁਨਿਕ ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤਾ। 1977 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਏ.ਕੇ. ਚੈਟਰਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਬੰਗਾਲੀ ਫ਼ੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮ, ਬਾਬਾ ਤਰਕਨਾਥ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਜੀਤ, ਸੰਧਿਆ ਰਾਏ ਅਤੇ ਸੁਲੋਚਨਾ ਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਭਗਤ ਸੁਧਾਮਾ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਬੰਗਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=http://www.earthmusic.net/hindi-film-songs.php?movie=Krishna+Bhakta+Sudama|title=Krishna Bhakta Sudama &#124; Bollywood Movies &#124; Hindi film songs|date=|publisher=Earthmusic.net|access-date=2015-11-02}}</ref> ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਗਤੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਅਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਐਲਬਮਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰੋਕਟੋ ਜੋਬਾ, ਨੰਦਨ (1979),<ref name="unomaha1">{{cite web |url=http://faculty.ist.unomaha.edu/pdasgupta/hemanta/discography/filmlist2.html |title=Film songs of Hemanta Mukherjee |publisher=Faculty.ist.unomaha.edu |accessdate=2015-11-02}}</ref> ਸੀਤਾ (1980),<ref name="unomaha1"/> ਗੋਲਪ ਬੂ (1977),<ref name="unomaha1"/> ਸੋਨਾਰ ਬੰਗਲਾ (1982) ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਲੋਕਨਾਥ (1994) ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।ਇੱਕ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮ 'ਪਹਾੜੀ ਫੂਲ' ਭਾਵੇਂ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਦੀ ਹੈ; ਮੰਨਾ ਡੇ, ਆਰਤੀ ਮੁਖਰਜੀ, ਅਰੁੰਧਤੀ ਹੋਮਚੌਧਰੀ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾਟਕ। ਉਸਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਮੰਤਾ ਮੁਖਰਜੀ,<ref>[http://www.inrhind.in/inreco/albumInfo.asp?lId=10&AId=970 ] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20071215234959/http://www.inrhind.in/inreco/albumInfo.asp?lId=10&AId=970 |date=15 December 2007 }}</ref> ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ, ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ, ਅਨੁਰਾਧਾ ਪੌਡਵਾਲ, ਭੂਪੇਂਦਰ ਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਕਾਂਤਾ ਆਚਾਰੀਆ ਅਤੇ ਆਰਤੀ ਮੁਖਰਜੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੰਗਾਲੀ ਗੀਤਕਾਰ ਗੌਰੀ ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਮਜੂਮਦਾਰ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਗੌਰੀਪ੍ਰਸੰਨਾ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਸੰਸਦ,<ref>{{cite web |url=http://www.telegraphindia.com/1080331/jsp/calcutta/story_9076716.jsp |title=The Telegraph - Calcutta (Kolkata) &#124; Metro &#124; Timeout |publisher=The Telegraph |location=India |date=2008-03-31 |accessdate=2015-11-02}}</ref> ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਸੀ। ਨੀਤਾ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਉੱਘੇ ਬੰਗਾਲੀ ਗਾਇਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਰਾਧਾ ਬੈਨਰਜੀ<ref>[http://www.prabasi.org/Activities/DurgaPuja2000/DP2000Cultural.html] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080527153506/http://www.prabasi.org/Activities/DurgaPuja2000/DP2000Cultural.html |date=27 May 2008 }}</ref> and Ruprekha Chatterjee<ref>[http://www.pragati.org/artist.htm ] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080917062311/http://www.pragati.org/artist.htm |date=17 September 2008 }}</ref> ਅਤੇ ਰੂਪਰੇਖਾ ਚੈਟਰਜੀ<ref>{{cite web |author=Doc Rock |url=http://www.thedeadrockstarsclub.com/2006.html |title=The Dead Rock Stars Club 2006 January To June |publisher=Thedeadrockstarsclub.com |accessdate=2015-11-02}}</ref> ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਸੀ। ਓ ਗੋ ਨਯੋਨੇਰ ਅਬੀਰ,<ref>{{cite web |url=http://www.hamaraforums.com/lofiversion/index.php/t16690.html |title=Hamara Forums |publisher=Hamara Forums |accessdate=2015-11-02}}</ref> ਮੋਨ ਜੋੜੀ ਕੋਨੋ ਦਿਨ ਪ੍ਰੋਜਾਪੋਤੀ ਹੋਇ ਜਾਏ, ਚੋਖੇ ਚੋਖ ਰੇਖੇ ਅਤੇ ਤੋਮਰ ਦੋ ਚੋਖ ਪੁਜੋਰ ਪ੍ਰਦੀਪ ਮੋਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਹਨ। ਏਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਬੋਸ਼ੋਂਤੋ ਬੇਲਾ, ਅਮੇਏ ਭੁੱਲਬੇ ਕੀ, ਮਲੋਤੀ, ਆਕਾਸ਼ ਗੋਲਪੋ ਬੋਲੇ ​​ਅਤੇ ਜੋਨਾਕਿਰ ਦੀਪ ਗੁੱਲੋ ਵਰਗੇ ਬੰਗਾਲੀ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਨੀਤਾ ਸੇਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਖਲਾਈ ਉਸ ਯੁੱਗ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੁਧੀਰਲਾਲ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਉਤਪਲਾ ਸੇਨ, ਸ਼ਿਆਮਲ ਮਿੱਤਰਾ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਡੋਵਰਲੇਨ ਸੰਗੀਤ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਇਨਾਮ ਵੀ ਜਿੱਤਿਆ ਜਿੱਥੇ ਬਸਰੀ ਲਹਿਰੀ (ਬੱਪੀ ਲਹਿਰੀ ਦੀ ਮਾਂ) ਨੇ ਖਿਆਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤੀ। == ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == 13 ਨਵੰਬਰ 1927 ਨੂੰ ਜਗਦੀਸ਼ ਬਰਧਨ ਅਤੇ ਆਭਾ ਬਰਧਨ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਉਹ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭਰਾ ਵਿਚੋਂ ਦੂਜੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੁਨੀਲ ਸੇਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਅਤੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਪੋਤੀ ਰਿੰਝਮ ਸੇਨ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿਚ ਫੈਸ਼ਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। == ਅੰਤਮ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਤ == ਨੀਤਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸ ਖਾਣਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਨੀਤਾ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਕੋਲਾਈਟਿਸ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ। 31 ਮਾਰਚ 2006 ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੇਟ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਦਰਦ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2006 ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। == ਨੀਤਾ ਸੇਨ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪੋਜ਼ ਕੀਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ == * ''ਫਗੁਇ ਕੈ ਕੁਮਾਰੀ'' <ref>[http://www.hummaa.com/artist/artistdashboard.php?aid=2081] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110712231724/http://www.hummaa.com/artist/artistdashboard.php?aid=2081|date=12 July 2011}}</ref> * ''ਤੋਮਰ ਚੰਦਰ ਸੂਰਿਆ ਹੇ ਦੁਤੀ ਚੋਖ'' * ''ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਭੂ ਤ੍ਰਿਪੁਰਿ'' * ''ਅੰਧਕਾਰ ਸੁਧੂ ਅੰਧਕਾਰ'' * ''ਤਿਨਿ ਏਕਤਿ ਬੈਲਪੇਟੇ ਤੁਸ਼ਤਾ'' * ''ਅਮਕੇ ਭਲੋਬਾਸੋ'' * ''ਅਮਰ ਜੀਬਨ - ਅੰਧਰੇ'' * ''ਚੋਖੇ ਚੋਖ ਰੇਖੇ'' * ''ਛੂਮ ਛੂਮ'' * ''ਤੋਮਰ ਚਰਨੇਰ ਧਵਾਨੀ'' * ''ਪੰਚਪ੍ਰਦੇਪ ਧੂਪੇ ਤੋਮੇਰੇ ਆਰਤੀ ਕੋਰੀ'' * ''ਭੋਲੇ ਬਾਬਾ ਪਾਰ ਲਗਾਓ'' * ''ਤੁਮਿ ਪਥੋਰ ਨ ਕੀ ਪ੍ਰਾਣ'' * ''ਤੋਰਾ ਹਾਟ ਧੋਰ ਪ੍ਰੋਟਿਗਾ ਕੋਰ'' * ''ਝਰਨਾ ਅਚੇ ਪਹਰ ਅਚੇ'' * ''ਪਾਇਨਰ ਛਯਾਮਾਖਾ ਅੰਕਾਬਾਂਕਾ ਪੋਥ ਧੋਰ'' * ''ਹਾਏ ਏਕੀ ਸ਼ੂਨੀਲਮ'' == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == {{IMDb name|id=1364494|name=Neeta Sen}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੰਗਾਲੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2006]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1935]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ]] 6rz1l1kh7wvcswctud6t1at2iitcd78 2 137556 611911 611841 2022-08-25T01:42:21Z Simranjeet Sidhu 8945 #100wikidays #100wikilgbtqdays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=3 | 3^rd round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=3 | 4^th round: 03.08.2022– !! colspan=3 | 5^th round: |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]|| 15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]|| 25.04.2022 || 301|| [[ਰੌਬਿਨ ਹਾਰਡੀ (ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੇਖਕ)]]||03.08.2022 | | | |- | 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022 |302 |[[ਤਾਨੀਆ ਹਫ਼]] |04.08.2022 | | | |- | 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022 |203 |[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]] |27.04.2022 |303 |[[ਦੀਆ ਡੇਵੀਨਾ]] |05.08.2022 | | | |- | 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022 |204 |[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]] |28.04.2022 |304 |[[ਪੰਡਕਾ]] |06.08.2022 | | | |- | 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022 |205 |[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]] |29.04.2022 |305 |[[ਲੂਕਸ ਧੋਂਟ]] |07.08.2022 | | | |- | 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022 |206 |[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]] |30.04.2022 |306 |[[ਮਾਨੋਲੋ ਕਾਰੋ]] |08.08.2022 | | | |- | 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022 |207 |[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]] |01.05.2022 |307 |[[ਜੇਮਸ ਬ੍ਰਿਜਸ]] |09.08.2022 | | | |- | 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022 |208 |[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]] |02.05.2022 |308 |[[ਜੋ ਬਲਾਸ]] |10.08.2022 | | | |- | 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022 |209 |[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]] |03.05.2022 |309 |[[ਹੈਰੀ ਬੁਸ਼ (ਕਲਾਕਾਰ)]] |11.08.2022 | | | |- | 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022 |210 |[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]] |04.05.2022 |310 |[[ਰੌਬਰਟ ਗੋਬਰ]] |12.08.2022 | | | |- | 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022 |211 |[[ਖਾਨੀਥ]] |05.05.2022 |311 |[[ਟੌਮ ਬਿਆਂਚੀ]] |13.08.2022 | | | |- | 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022 |212 |[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]] |06.05.2022 |312 |[[ਡੈਨੀਅਲ ਬਾਉਰ (ਮੇਕ-ਅੱਪ ਕਲਾਕਾਰ)]] |14.08.2022 |- | 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022 |213 |[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]] |07.05.2022 |313 |[[ਹੈਦੀ ਸਾਦੀਆ]] |15.08.2022 |- | 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022 |214 |[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]] |08.05.2022 |314 |[[ਅਲੀਨਾ ਖਾਨ]] |16.08.2022 |- | 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022 |215 |[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]] |09.05.2022 |315 |[[ਸ਼ਾਇਰਾ ਰਾਏ]] |17.08.2022 |- | 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022 |216 |[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]] |10.05.2022 |316 |[[ਜ਼ੋਲਟਨ ਮੁਜਾਹਿਦ]] |18.08.2022 |- | 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022 |217 |[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]] |11.05.2022 |317 |[[ਸੁਨੀਲ ਗੁਪਤਾ (ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ)]] |19.08.2022 |- | 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022 |218 |[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]] |12.05.2022 |318 |[[ਸਰੂਤੀ ਸੀਥਾਰਾ]] |20.08.2022 |- | 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022 |219 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]] |13.05.2022 |319 |[[ਕਿਰਨ ਗਾਂਧੀ]] |21.08.2022 |- | 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022 |220 |[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]] |14.05.2022 |320 |[[ਕੈਲਾਨੀ ਜੁਆਨੀਤਾ]] |22.08.2022 |- | 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022 |221 |[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |15.05.2022 |321 |[[ਅਲ ਕੌਸ]] |23.08.2022 |- | 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022 |222 |[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |16.05.2022 |322 |[[ਰੈਂਬੋ ਪੂੰਜੀਵਾਦ]] |24.08.2022 |- | 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022 |223 |[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |17.05.2022 |323 |[[ਬਾਸ਼ ਬੈਕ!]] |25.08.2022 |- | 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022 |224 |[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |18.05.2022 |324 | |26.08.2022 |- | 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022 |225 |[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.05.2022 |325 | |27.08.2022 |- | 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022 |226 |[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |20.05.2022 |326 | |28.08.2022 |- | 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022 |227 |[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |21.05.2022 |327 | |29.08.2022 |- | 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022 |228 |[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |22.05.2022 |328 | |30.08.2022 |- | 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022 |229 |[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]] |23.05.2022 |329 | |31.08.2022 |- | 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022 |230 |[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]] |24.05.2022 |330 | |01.09.2022 |- | 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022 |231 |[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |25.05.2022 |331 | |02.09.2022 |- | 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022 |232 |[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |26.05.2022 |332 | |03.09.2022 |- | 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022 |233 |[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |27.05.2022 |333 | |04.09.2022 |- | 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022 |234 |[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.05.2022 |334 | |05.09.2022 |- | 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022 |235 |[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.05.2022 |335 | |06.09.2022 |- | 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022 |236 |[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]] |30.05.2022 |336 | |07.09.2022 |- | 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022 |237 |[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]] |31.05.2022 |337 | |08.09.2022 |- | 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022 |238 |[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]] |01.06.2022 |338 | |09.09.2022 |- | 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022 |239 |[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]] |02.06.2022 |339 | |10.09.2022 |- | 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022 |240 |[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]] |03.06.2022 |340 | |11.09.2022 |- | 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022 |241 |[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |04.06.2022 | | | |- | 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022 |242 |[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]] |05.06.2022 | | | |- | 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022 |243 |[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]] |06.06.2022 | | | |- | 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022 |244 |[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |07.06.2022 | | | |- | 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022 |245 |[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |08.06.2022 | | | |- | 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022 |246 |[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |09.06.2022 | | | |- | 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022 |247 |[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |10.06.2022 | | | |- | 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022 |248 |[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |11.06.2022 | | | |- | 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022 |249 |[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |12.06.2022 | | | |- | 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022 |250 |[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]] |13.06.2022 | | | |- | 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022 |251 |[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]] |14.06.2022 | | | |- | 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022 |252 |[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |15.06.2022 | | | |- | 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022 |253 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]] |16.06.2022 | | | |- | 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022 |254 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]] |17.06.2022 | | | |- | 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022 |255 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]] |18.06.2022 | | | |- | 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022 |256 |[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.06.2022 | | | |- | 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022 |257 |[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |20.06.2022 | | | |- | 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022 |258 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |21.06.2022 | | | |- | 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022 |259 |[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]] |22.06.2022 | | | |- | 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022 |260 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]] |23.06.2022 | | | |- | 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022 |261 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |24.06.2022 | | | |- | 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022 |262 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]] |25.06.2022 | | | |- | 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022 |263 |[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |26.06.2022 | | | |- | 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022 |264 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] |27.06.2022 | | | |- | 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022 |265 |[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.06.2022 | | | |- | 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022 |266 |[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.06.2022 | | | |- | 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022 |267 |[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |30.06.2022 | | | |- | 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022 |268 |[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]] |01.07.2022 | | | |- | 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022 |269 |[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |02.07.2022 | | | |- | 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022 |270 |[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |03.07.2022 | | | |- | 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022 |271 |[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]] |04.07.2022 | | | |- | 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022 |272 |[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |05.07.2022 | | | |- | 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022 |273 |[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]] |06.07.2022 | | | |- | 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022 |274 |[[ਗੇਅਲਿਬ]] |07.07.2022 | | | |- | 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022 |275 |[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]] |08.07.2022 | | | |- | 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022 |276 |[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |09.07.2022 | | | |- | 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022 |277 |[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]] |10.07.2022 | | | |- | 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022 |278 |[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]] |11.07.2022 | | | |- | 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022 |279 |[[ਏਲਾ ਹੰਟ]] |12.07.2022 | | | |- | 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022 |280 |[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]] |13.07.2022 | | | |- | 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022 |281 |[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]] |14.07.2022 | | | |- | 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022 |282 |[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]] |15.07.2022 | | | |- | 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022 |283 |[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]] |16.07.2022 | | | |- | 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022 |284 |[[ਅੰਜਾਰੀ]] |17.07.2022 | | | |- | 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022 |285 |[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]] |18.07.2022 | | | |- | 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022 |286 |[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]] |19.07.2022 | | | |- | 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022 |287 |[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]] |20.07.2022 | | | |- | 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022 |288 |[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]] |21.07.2022 | | | |- | 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022 |289 |[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]] |22.07.2022 | | | |- | 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022 |290 |[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]] |23.07.2022 | | | |- | 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022 |291 |[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]] |24.07.2022 | | | |- | 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022 |292 |[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]] |25.07.2022 | | | |- | 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022 |293 |[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]] |26.07.2022 |393 | | |- | 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022 |294 |[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]] |27.07.2022 |394 | | |- | 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022 |295 |[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]] |28.07.2022 |395 | | |- | 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022 |296 |[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]] |29.07.2022 |396 | | |- | 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022 |297 |[[ਟੇਡ ਨੌਰਥ]] |30.07.2022 |397 | | |- | 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022 |298 |[[ਰਿਚਰਡ ਹਰਮਨ]] |31.07.2022 |398 | | |- | 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022 |299 |[[ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ]] |01.08.2022 |399 | | |- | 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022 |300 |[[ਖਵਾਲ]] |02.08.2022 |400 | | |- |} 816dn4vuh7mo22zegc7t99uxpp5i2e2 0 138915 611913 603486 2022-08-25T01:59:54Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" | | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] | |- |1995* | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == ldp62dp0vuub6qyk8pxcp7odhgci3dr 611914 611913 2022-08-25T02:00:56Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 /* ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ */ wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" | |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 1qbt2fq9rqrs8rtvxbcls64x7hdjry6 611915 611914 2022-08-25T02:02:15Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 /* ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ */ wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == b5baoz98sklf4jlpqu7y2avge41icys 611916 611915 2022-08-25T02:03:26Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="5" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="5" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 7z65nvbxnokfd72srd73iilbismplu2 611919 611916 2022-08-25T02:05:12Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="5" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="5" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1972 |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == r4ijdgbj243tx5hjdhvhlxcgr6s516l 611920 611919 2022-08-25T02:07:11Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] | | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 2dc80xhcak064xt6czvbny6c5bil9hr 611921 611920 2022-08-25T02:07:59Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 63ttud0a3tkp0fm2rawcxx5s2bcjv8y 611922 611921 2022-08-25T02:08:44Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 /* ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ */ wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == mr2d7wni35s6k7z9jwoyzrhn66aipvh 611924 611922 2022-08-25T02:10:30Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | | | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == p08zjsip8n3urv7bkjcvz3zxic3wkxa 611928 611924 2022-08-25T02:11:19Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == hs9kvs822igrkttma3qcqoaqeyzcp2p 611929 611928 2022-08-25T02:12:59Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਰਘੁਬੀਰ |1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 487rmiaqopyxslfq9o0k8ows5f4rk7i 611930 611929 2022-08-25T02:13:20Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 66w1gs9xnloleidndqbdngid130wovc 611931 611930 2022-08-25T02:14:12Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1967|1967]] |ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 44byfzonem2atkxipg979z3g3a1azna 611932 611931 2022-08-25T02:18:09Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="6" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="6" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == 4zwsmzoodwda6eqgj5n9kekuotbhe3v 611933 611932 2022-08-25T02:19:37Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="5" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="5" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1967|1967]] |ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ | | | |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == ok7gsvmyykvj15c6akxu66xgvj1azi8 611934 611933 2022-08-25T02:21:18Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 /* ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ */ wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |2027 | rowspan="4" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="4" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="5" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="5" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1967|1967]] |ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ |[[File:Harcharan Singh Brar ex CM.png|50px]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == c9rsmc9pqlnbplzgea12iwo3n6ruhq7 611935 611934 2022-08-25T02:21:58Z ਕਿਸਾਨੀ ਜਿੰਦਾਬਾਦ 39436 wikitext text/x-wiki '''ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ) 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। {{Infobox constituency|name=ਗਿੱਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|region=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|future=|year=2012|abolished_label=|abolished=|members_label=|members=|seats=|elects_howmany=|party_label=<!-- defaults to "Party" -->|population=|local_council=|local_council_label=|next=|previous=|blank1_name=|blank1_info=|blank2_name=|blank2_info=|blank3_name=|blank3_info=|blank4_name=|electorate=|towns=|party=|region_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|longs=|parl_name=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]|pushpin_map=Punjab|pushpin_label_position=right|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Punjab, India|latd=30.37|latm=|lats=|latNS=N|longm=|longd=75.87|type=Election|longEW=E|coordinates_display=inline,title|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_name1=[[Punjab, India|Punjab]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_name2=[[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|district_label=<!-- can be State/Province, region, county -->|district=[[ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|constituency_link=|blank4_info=}} '''ਗਿਦੜਬਾਹਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ''' ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਲਕਾ ਨੰ: 84 ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ਼੍ਹਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web|url=http://ceopunjab.nic.in/English/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|title=List of Punjab Assembly Constituencies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160423033326/http://ceopunjab.nic.in/english/Elections/SE/List%20Of%20AC%20Name.pdf|archivedate=23 April 2016|deadurl=yes|accessdate=19 July 2016|df=}}</ref> ਇਹ ਹਲਕਾ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ==ਵਿਧਾਇਕ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable" !ਸਾਲ !ਮੈਂਬਰ !ਤਸਵੀਰ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022]] | rowspan="3" |[[ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ]] | rowspan="3" |[[File:IYC President.JPG|65px ]] | bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | | rowspan="3" |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2017|2017]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2012|2012]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2007|2007]] | rowspan="4" |[[ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="4" |[[File:Manpreet badal.jpg|65px ]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="4" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2002|2002]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1997|1997]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |1995* |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1992|1992]] |ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ | |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1985|1985]] | rowspan="5" |[[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] | rowspan="5" |[[file:Parkash_Singh_Badal_Former_CM_Punjab.jpg|50px]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | | rowspan="5" |[[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1980|1980]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1977|1977]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1972|1972]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1969|1969]] |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |- |[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 1967|1967]] |ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ |[[File:Harcharan Singh Brar ex CM.png|50px]] |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |[[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] |} ==ਜੇਤੂ ਉਮੀਦਵਾਰ == {| cellospacing="1" cellpaddingh="1" border="1" width="70%" !ਸਾਲ !ਨੰਬਰ ! ਰਿਜ਼ਰਵ !ਮੈਂਬਰ ! ਲਿੰਗ ! colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ !ਪਛੜਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ! ਲਿੰਗ !colspan="2" |ਪਾਰਟੀ ! ਵੋਟਾਂ |- |2022 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50998 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |49649 |- |2017 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |63500 |ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |47288 |- |2012 |84 |ਜਨਰਲ |ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ |ਪੁਰਸ਼ |bgcolor="{{Indian National Congress/meta/color}}" | |ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ |50305 |ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ |ਪੁਰਸ਼ |style="background-color: {{Shiromani Akali Dal/meta/color}}" | |ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ |36653 |} == ਨਤੀਜਾ == {{Election box begin|title=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022]]:}} {{Election box candidate with party link||party=ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|candidate=ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਵੜਿੰਗ<ref name="Punjab INC 2022">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ |access-date=18 February 2022 |work=FE Online |agency=The Indian Express Group |issue=The Financial Express (India) |date=February 18, 2022}}</ref>|votes=50998|percentage=35.47|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|candidate=ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਡਿੰਪੀ ਢਿੱਲੋਂ <ref name= result>{{ |=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1984.htm?ac=84}}</ref>|votes=49649|percentage=34.53|change=}} {{Election box candidate with party link||party=ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ|candidate=ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ <ref name="2022 Punjab AAP candidates">{{cite news |title=Punjab Elections 2022: Full list of Aam Aadmi Party candidates and their constituencies |url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-aam-aadmi-party-candidates/2404732/ |access-date=23 January 2022 |work=The Financial Express |date=21 January 2022 |language=en}}</ref>|votes=38881|percentage=27.04|change=}} {{Election box candidate with party link||candidate=ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ|party=ਨੋਟਾ|votes=1088|percentage=0.76|change=}} {{Election box majority||votes=1,349|percentage=|change=}} {{Election box turnout||votes=143765|percentage=83.64%|change=}} {{Election box registered electors|reg. electors={{formatnum:167228}}|ref=<ref name="PunjabElectors2022">{{cite web |title=Vidhan Sabha 2022 Electoral Detail |url=https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |website=Official Website of the Chief Electoral Officer, Punjab |publisher=Chief Electoral Officer, Punjab |access-date=27 March 2022 |archive-date=4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220204035852/https://www.ceopunjab.gov.in/electoraldetailfinalroll?year=16 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Election box end}} ==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ == [[ਫਰੀਦਕੋਟ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ-ਹਲਕਾ)]] ==ਹਵਾਲੇ == o8ejd0w1e99k7gul6fvt38o26wkty11 0 142836 611923 611506 2022-08-25T02:09:53Z Xqbot 927 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੜਤ]] wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੜਤ]] 7mp2jo9c89n5uc501pbfnehnj6hmjdg 0 142898 611958 607052 2022-08-25T09:10:22Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਉਮਰਾਨ ਮਲਿਕ (ਜਨਮ 22 ਨਵੰਬਰ 1999) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/umran-malik-1246528|title=Umran Malik profile and biography, stats, records, averages, photos and videos|website=ESPNcricinfo|access-date=2022-06-26}}</ref> ਮਲਿਕ ਨੂੰ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗੇਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾਂ ਹੈ | == ਜੀਵਨ == ਉਸਨੇ 18 ਜਨਵਰੀ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਆਪਣਾ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20]] ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 27 ਫਰਵਰੀ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਲਿਸਟ ਏ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2020-21-1244188/jammu-kashmir-vs-railways-elite-group-a-1244382/full-scorecard|title=Full Scorecard of Railways vs J + K Elite, Group A 2020/21 - Score Report {{!}} ESPNcricinfo.com|website=ESPNcricinfo|access-date=2022-06-26}}</ref> ਸਤੰਬਰ 2021 ਵਿੱਚ, ਮਲਿਕ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ [[ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਸ ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਦੁਆਰਾ [[ਟੀ. ਨਟਰਾਜਨ]] ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ [[ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ 2019|ਕੋਵਿਡ-19]] ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਮਲਿਕ ਨੂੰ 2021 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ (IPL) ਲਈ ਤਿੰਨ ਨੈੱਟ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। 3 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਦੇ 49ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਾਈਟ ਰਾਈਡਰਜ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ, ਆਈ.ਪੀ.ਐੱਲ. ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ [[ਰੌਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ|ਰਾਇਲ ਚੈਲੰਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ]] ਵਿਚਕਾਰ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਗੇਂਦਾਂ ਸੁੱਟੀਆਂ।ਉਸਦੀ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੂੰ 2021 ਆਈ.ਸੀ.ਸੀ ਪੁਰਸ਼ ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ ਇੱਕ ਨੈੱਟ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 23 ਨਵੰਬਰ 2021 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਏ ਲਈ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਏ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਈਪੀਐਲ 2022 ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੁਆਰਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fJduGHymseg|title=The story of umran malik}}</ref>27 ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਨੂੰ, [[ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਇਟਨਸ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ 2022 ਦੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਮਲਿਕ ਨੇ ਟੀ.ਟਵੰਟੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ। ਮਲਿਕ ਨੂੰ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦਾ ਉੱਭਰਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।ਮਈ 2022 ਵਿੱਚ, ਮਲਿਕ ਨੂੰ [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀ.ਟਵੰਟੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ (T20) ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਉਸ ਨੂੰ [[ਆਇਰਲੈਂਡ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਇਰਲੈਂਡ]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਦੋ ਮੈਚਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ T20I ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1999]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] fl0fi27an9nrdbjoj0pg5week3ihmby 2 144111 611946 611875 2022-08-25T07:51:00Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" ! colspan="3" |1^st round: 18.08.2022–.0.2022 |- !No. !Article !Date |- |1 |[[ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਕਵਿਤਾ]]‎ |18.08.2022 |- |2 |[[ਵਾਰਤਕ ਕਵਿਤਾ]] |19.08.2022 |- |3 |[[ਕਿੰਗ ਜਾਰਜ ਸਕੁਆਇਰ]] |20.08.2022 |- |4 |[[ਹੈਨਰੀ ਸੇਲੋਨ ਬੋਨੇਵਾਲ ਲੈਟਰੋਬ]] |21.08.2022 |- |5 |[[ਰਾਸਾ, ਪੀਡਮੌਂਟ]] |22.08.2022 |- |6 |[[ਤਾਰਾ ਵੈਸਟਓਵਰ]] |23.08.2022 |- |7 |[[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)]] |24.08.2022 |- |8 |[[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] |25.08.2022 |- |9 | |26.08.2022 |- |10 | |27.08.2022 |- |11 | |28.08.2022 |- |12 | |29.08.2022 |- |13 | |30.08.2022 |- |14 | |31.08.2022 |- |15 | |01.09.2022 |- |16 | |02.09.2022 |- |17 | |03.09.2022 |} hm4n826h88cpmjpaa2uygqcc9bbct9u 2 144210 611894 611881 2022-08-24T16:49:50Z Aarp65 6219 wikitext text/x-wiki ਲਿਖਤੀ ਲੇਖ: [[ਗਰਗ]], [[ਭਾਰਦਵਾਜ (ਉਪਨਾਮ)]], [[ਪਰਮਾਰ]] b5vmsdjz0ypdbd055g9r6q1dx8hp7my 0 144217 611947 611878 2022-08-25T07:51:59Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ|agency_name=ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|nativename=|seal=Ministry of Culture India.svg|seal_width=250px|seal_caption=|picture=|picture_width=|picture_caption=|formed=|preceding2=|dissolved=|superseding=|jurisdiction=[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]|headquarters=C-wing<br />[[ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਵਨ]]<br />[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|region_code=IN 110001|employees=|budget={{INRConvert|2687.99|c}} <small>(2021–22 est.)<ref>{{cite web |url=https://www.thehindu.com/business/budget/union-budget-2021-culture-ministry-budget-cut-by-nearly-15/article33721325.ece?__cf_chl_captcha_tk__=c7679de755dc5c27cb00d90d347dbe41ea445520-1619379490-0-AUv87kMIhfYggVwCU7b9Af0gOyMs-g__gmvSZgPcpIUb20kceesmhol9lQAr0kbYHDPMNgSrCtjDO48T6e23yp-76DdXuc6anFDL5mbcLL2Z3KlbGyKbNmKTEk2T890-1whOh-8l5uLdJWyXe6ES8S5VgJc11Yjxk0SLfT4LG0DNpK9JmGrNjvJouX6NE-nGzqc8iPWz-UqFWtUPzv5jvmaKqyL2G4cy44Pp2XdN8R3HTALLPEOG87FbchYNSspcGeriewl5wnaXIBa6taiZXyKyzXb33WV1KLqjdUylvlIRt_mskPEYbUcMhaxD5Ude45mAqoEJRFUA6mouy8gO0b-HxJFfEOM3zfdTVTHcr63eF4fxiyOeSKUHnBkgcBOPZQvn_qMAEtev8ziqeKkyOBqcEjAF_NTrbKeYykHNFqYc2l1V76X4xnXuchDwUcbmWBmG80yKC1j_MdxliVX7JU46W9J2tOX_CGn5KM4IFLpPTQJcmszSC2nkJeMZDLD0h3ekDNWdCzPYcPdI1N1WHGs6uEToLXa8xz1iqtpz_HR25MzTTojsnIBdDDzdq_hJk6uZhDnqRbH9u01rW8abgu1UNYgzeBDPGMCwlIR_0kHJoQGGQXdU52RLV9s67F5BWLTQhOb-mcbUdRWs9ETBwJNXwystZhDmn4n8QFrChBddkjluxgPrcuvjImgLsbFJ6UFzp9plIolYQ_7ySyQVQNo |title=Budget data |date= 2021}}</ref></small>|minister1_name=[[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈਡੀ]]|minister1_pfo=ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ|minister2_name=[[ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ]]|minister2_pfo=ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ|website={{URL| http://www.indiaculture.nic.in/ }}|logo=|chief1_name=|chief1_position=|chief2_name=|chief2_position=|chief3_name=|chief3_position=|chief4_name=|chief4_position=|chief5_name=|chief5_position=|chief6_name=|chief6_position=|chief7_name=|chief7_position=|chief8_name=|chief8_position=|chief9_name=|chief9_position=|parent_department=}} '''ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ''' [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦਾ ਉਹ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਕਲਾ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ]] ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈਡੀ|ਜੀ. ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] ਮੌਜੂਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਆਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਇੰਡੀਆ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.indiaculture.nic.in/nml/index.html|title=About : NML|archive-url=https://web.archive.org/web/20121101174109/http://indiaculture.nic.in/nml/index.html|archive-date=1 November 2012|access-date=28 October 2012<!-- found the access date from the article's revision history search tool at http://wikipedia.ramselehof.de/wikiblame.php?lang=en and the nearest archived article date was 1 nov -->}}</ref> == ਸੰਗਠਨ == * '''ਜੁੜੇ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੁਰਾਤਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ|ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ]] ** ਕੇਂਦਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਾਤਤਵ (ਅਭਿਲੇਖ) ਵਿਭਾਗ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] * '''ਅਧੀਨ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਸੈਂਟਰਲ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਫਾਰ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ ਕਲਚਰਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ, [[ਲਖਨਊ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਮੁੰਬਈ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਬੈਂਗਲੁਰੂ]] ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] * '''ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ''' ** [[ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ|ਖਰੜੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ|ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਬੁੱਧੀਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਬੁੱਧਿਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹਾਇਰ ਤਿੱਬਤੀ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (CIHTS) ** [[ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਕੇਂਦਰ|ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਗਾਂਧੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ]] ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੰਮਤੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ|ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਦ ਆਰਟਸ]] (IGNCA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਵ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, [[ਭੋਪਾਲ]] ** [[ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ|ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ]], ਤਿਰੂਵਨਮਿਉਰ, ਚੇਨਈ ** [[ਖੁਦਾ ਬਖਸ਼ ਓਰੀਐਂਟਲ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਪਟਨਾ]] ** [[ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕਾਦਮੀ|ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕੈਡਮੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (MAKAIAS), [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], ਕੋਲਕਾਤਾ ** [[ਕਲਾ, ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਦ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਆਰਟ, ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਐਂਡ]] ਮਿਊਜ਼ਿਓਲੋਜੀ (NMIHACM), [[ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਡਰਾਮਾ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਨਵ ਨਾਲੰਦਾ ਮਹਾਵਿਹਾਰ, [[ਨਾਲੰਦਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ** [[ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ( [[ਤੀਨ ਮੂਰਤੀ ਭਵਨ]] ) ** ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]], ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਸੋਸਾਇਟੀਜ਼ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ, 1961 ਅਧੀਨ ਰਜਿਸਟਰਡ<ref>{{Cite web|url=http://rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|title=About RRRLF|archive-url=https://web.archive.org/web/20130911074213/http://www.rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|archive-date=11 September 2013|access-date=11 May 2014}}</ref> ** [[ਰਜ਼ਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਮਪੁਰ]] ** [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] (ਸਾ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਾਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ|ਸਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ** [[ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ|ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ]] (SNA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਰਸਵਤੀ ਮਹਿਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਤੰਜੌਰ]] ** [[ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਯਾਦਗਾਰ, ਕਲਕੱਤਾ|ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਾਲ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] * '''ਜ਼ੋਨਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ( [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰਾਂ]] 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ)''' ** [http://ezccindia.org/ ਈਸਟਰਨ ਜ਼ੋਨਲ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [http://www.nczccindia.in/ ਉੱਤਰੀ ਮੱਧ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ|ਨਾਰਥ ਈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ-ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ|ਸਾਊਥ ਸੈਂਟਰਲ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]], [[ਨਾਗਪੁਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ]], [[ਤੰਜਾਵੁਰ]], [[ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ|ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]] ** [[ਪੱਛਮੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਵੈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] == ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ == {| class="wikitable" |+ !ਨੰ. ! ਨਾਮ ! colspan="2" | ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |- | 1 | [[ਅਨੰਤ ਕੁਮਾਰ]] <ref>{{Cite web|url=https://eparlib.nic.in/bitstream/123456789/759802/1/Council_of_Ministers_English.pdf|title=Council of Ministers}}</ref> | 13 ਅਕਤੂਬਰ 1999 | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | rowspan=1 | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br><small>([[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]])</small> |width="4px" bgcolor="{{party color|ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ}}" rowspan=1| | rowspan=3 | [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]] |- | 2 | [[ਮੇਨਕਾ ਗਾਂਧੀ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | rowspan="1" | ਸੁਤੰਤਰ<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Independent}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 3 | [[ਜਗਮੋਹਨ]] | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | 22 ਮਈ 2004 | rowspan="1" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 4 | [[ਐਸ ਜੈਪਾਲ ਰੈਡੀ]] | 23 ਮਈ 2004 | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | rowspan="5" | [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Indian National Congress}}" rowspan="5" width="4px" | | rowspan="5" | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] |- | 5 | [[ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ]] | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | 23 ਮਈ 2009 |- | 6 | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] | 23 ਮਈ 2009 | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 |- | 7 | ਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ੈਲਜਾ | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 |- | 8 | [[ਚੰਦ੍ਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ|ਚੰਦਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ]] | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 | 26 ਮਈ 2014 |- | 9 | [[ਸ਼੍ਰੀਪਦ ਨਾਇਕ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 26 ਮਈ 2014 | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | rowspan="4" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="4" width="4px" | | rowspan="4" | [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] |- | 10 | [[ਮਹੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | 30 ਮਈ 2019 |- | 11 | [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਪਟੇਲ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 30 ਮਈ 2019 | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 |- | 12 | [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' |} == ਰਾਜ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable sortable mw-collapsible style=" |+ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਪੋਰਟਰੇਟ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! colspan="2" | ਮਿਆਦ ! ਸਾਲ |- align="center" | [[ਅਰਜੁਨ ਰਾਮ ਮੇਘਵਾਲ]] |[[ਤਸਵੀਰ:Shri_Arjun_Ram_Meghwal_taking_charge_as_the_Minister_of_State_for_Water_Resources,_River_Development_and_Ganga_Rejuvenation,_in_New_Delhi_on_September_04,_2017.jpg|100x100px]]</img> | rowspan="2" |[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] | rowspan="2" bgcolor="#FF9933" | | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |- align="center" | ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ |[[ਤਸਵੀਰ:Smt._Meenakshi_Lekhi_in_July_2021.jpg|133x133px]]</img> | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |} == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.indiaculture.nic.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Union ministries of India}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] c31iylq7vek4me5bulhn69er07a7vyb 611948 611947 2022-08-25T08:06:03Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ|agency_name=ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|nativename=|seal=Ministry of Culture India.svg|seal_width=250px|seal_caption=|picture=|picture_width=|picture_caption=|formed=|preceding2=|dissolved=|superseding=|jurisdiction=[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]|headquarters=C-wing<br />[[ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਵਨ]]<br />[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|region_code=IN 110001|employees=|budget={{INRConvert|2687.99|c}} <small>(2021–22 est.)<ref>{{cite web |url=https://www.thehindu.com/business/budget/union-budget-2021-culture-ministry-budget-cut-by-nearly-15/article33721325.ece?__cf_chl_captcha_tk__=c7679de755dc5c27cb00d90d347dbe41ea445520-1619379490-0-AUv87kMIhfYggVwCU7b9Af0gOyMs-g__gmvSZgPcpIUb20kceesmhol9lQAr0kbYHDPMNgSrCtjDO48T6e23yp-76DdXuc6anFDL5mbcLL2Z3KlbGyKbNmKTEk2T890-1whOh-8l5uLdJWyXe6ES8S5VgJc11Yjxk0SLfT4LG0DNpK9JmGrNjvJouX6NE-nGzqc8iPWz-UqFWtUPzv5jvmaKqyL2G4cy44Pp2XdN8R3HTALLPEOG87FbchYNSspcGeriewl5wnaXIBa6taiZXyKyzXb33WV1KLqjdUylvlIRt_mskPEYbUcMhaxD5Ude45mAqoEJRFUA6mouy8gO0b-HxJFfEOM3zfdTVTHcr63eF4fxiyOeSKUHnBkgcBOPZQvn_qMAEtev8ziqeKkyOBqcEjAF_NTrbKeYykHNFqYc2l1V76X4xnXuchDwUcbmWBmG80yKC1j_MdxliVX7JU46W9J2tOX_CGn5KM4IFLpPTQJcmszSC2nkJeMZDLD0h3ekDNWdCzPYcPdI1N1WHGs6uEToLXa8xz1iqtpz_HR25MzTTojsnIBdDDzdq_hJk6uZhDnqRbH9u01rW8abgu1UNYgzeBDPGMCwlIR_0kHJoQGGQXdU52RLV9s67F5BWLTQhOb-mcbUdRWs9ETBwJNXwystZhDmn4n8QFrChBddkjluxgPrcuvjImgLsbFJ6UFzp9plIolYQ_7ySyQVQNo |title=Budget data |date= 2021}}</ref></small>|minister1_name=[[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈਡੀ]]|minister1_pfo=ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ|minister2_name=[[ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ]]|minister2_pfo=ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ|website={{URL| http://www.indiaculture.nic.in/ }}|logo=|chief1_name=|chief1_position=|chief2_name=|chief2_position=|chief3_name=|chief3_position=|chief4_name=|chief4_position=|chief5_name=|chief5_position=|chief6_name=|chief6_position=|chief7_name=|chief7_position=|chief8_name=|chief8_position=|chief9_name=|chief9_position=|parent_department=}} '''ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ''' [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦਾ ਉਹ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਕਲਾ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ]] ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] ਮੌਜੂਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਆਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਇੰਡੀਆ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.indiaculture.nic.in/nml/index.html|title=About : NML|archive-url=https://web.archive.org/web/20121101174109/http://indiaculture.nic.in/nml/index.html|archive-date=1 November 2012|access-date=28 October 2012<!-- found the access date from the article's revision history search tool at http://wikipedia.ramselehof.de/wikiblame.php?lang=en and the nearest archived article date was 1 nov -->}}</ref> == ਸੰਗਠਨ == * '''ਜੁੜੇ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੁਰਾਤਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ|ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ]] ** ਕੇਂਦਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਾਤਤਵ (ਅਭਿਲੇਖ) ਵਿਭਾਗ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] * '''ਅਧੀਨ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਸੈਂਟਰਲ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਫਾਰ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ ਕਲਚਰਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ, [[ਲਖਨਊ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਮੁੰਬਈ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਬੈਂਗਲੁਰੂ]] ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] * '''ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ''' ** [[ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ|ਖਰੜੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ|ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਬੁੱਧੀਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਬੁੱਧਿਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹਾਇਰ ਤਿੱਬਤੀ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (CIHTS) ** [[ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਕੇਂਦਰ|ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਗਾਂਧੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ]] ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੰਮਤੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ|ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਦ ਆਰਟਸ]] (IGNCA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਵ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, [[ਭੋਪਾਲ]] ** [[ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ|ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ]], ਤਿਰੂਵਨਮਿਉਰ, ਚੇਨਈ ** [[ਖੁਦਾ ਬਖਸ਼ ਓਰੀਐਂਟਲ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਪਟਨਾ]] ** [[ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕਾਦਮੀ|ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕੈਡਮੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (MAKAIAS), [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], ਕੋਲਕਾਤਾ ** [[ਕਲਾ, ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਦ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਆਰਟ, ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਐਂਡ]] ਮਿਊਜ਼ਿਓਲੋਜੀ (NMIHACM), [[ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਡਰਾਮਾ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਨਵ ਨਾਲੰਦਾ ਮਹਾਵਿਹਾਰ, [[ਨਾਲੰਦਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ** [[ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ( [[ਤੀਨ ਮੂਰਤੀ ਭਵਨ]] ) ** ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]], ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਸੋਸਾਇਟੀਜ਼ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ, 1961 ਅਧੀਨ ਰਜਿਸਟਰਡ<ref>{{Cite web|url=http://rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|title=About RRRLF|archive-url=https://web.archive.org/web/20130911074213/http://www.rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|archive-date=11 September 2013|access-date=11 May 2014}}</ref> ** [[ਰਜ਼ਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਮਪੁਰ]] ** [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] (ਸਾ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਾਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ|ਸਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ** [[ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ|ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ]] (SNA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਰਸਵਤੀ ਮਹਿਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਤੰਜੌਰ]] ** [[ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਯਾਦਗਾਰ, ਕਲਕੱਤਾ|ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਾਲ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] * '''ਜ਼ੋਨਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ( [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰਾਂ]] 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ)''' ** [http://ezccindia.org/ ਈਸਟਰਨ ਜ਼ੋਨਲ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [http://www.nczccindia.in/ ਉੱਤਰੀ ਮੱਧ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ|ਨਾਰਥ ਈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ-ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ|ਸਾਊਥ ਸੈਂਟਰਲ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]], [[ਨਾਗਪੁਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ]], [[ਤੰਜਾਵੁਰ]], [[ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ|ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]] ** [[ਪੱਛਮੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਵੈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] == ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ == {| class="wikitable" |+ !ਨੰ. ! ਨਾਮ ! colspan="2" | ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |- | 1 | [[ਅਨੰਤ ਕੁਮਾਰ]] <ref>{{Cite web|url=https://eparlib.nic.in/bitstream/123456789/759802/1/Council_of_Ministers_English.pdf|title=Council of Ministers}}</ref> | 13 ਅਕਤੂਬਰ 1999 | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | rowspan=1 | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br><small>([[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]])</small> |width="4px" bgcolor="{{party color|ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ}}" rowspan=1| | rowspan=3 | [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]] |- | 2 | [[ਮੇਨਕਾ ਗਾਂਧੀ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | rowspan="1" | ਸੁਤੰਤਰ<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Independent}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 3 | [[ਜਗਮੋਹਨ]] | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | 22 ਮਈ 2004 | rowspan="1" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 4 | [[ਐਸ ਜੈਪਾਲ ਰੈਡੀ]] | 23 ਮਈ 2004 | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | rowspan="5" | [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Indian National Congress}}" rowspan="5" width="4px" | | rowspan="5" | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] |- | 5 | [[ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ]] | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | 23 ਮਈ 2009 |- | 6 | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] | 23 ਮਈ 2009 | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 |- | 7 | ਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ੈਲਜਾ | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 |- | 8 | [[ਚੰਦ੍ਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ|ਚੰਦਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ]] | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 | 26 ਮਈ 2014 |- | 9 | [[ਸ਼੍ਰੀਪਦ ਨਾਇਕ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 26 ਮਈ 2014 | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | rowspan="4" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="4" width="4px" | | rowspan="4" | [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] |- | 10 | [[ਮਹੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | 30 ਮਈ 2019 |- | 11 | [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਪਟੇਲ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 30 ਮਈ 2019 | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 |- | 12 | [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' |} == ਰਾਜ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable sortable mw-collapsible style=" |+ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਪੋਰਟਰੇਟ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! colspan="2" | ਮਿਆਦ ! ਸਾਲ |- align="center" | [[ਅਰਜੁਨ ਰਾਮ ਮੇਘਵਾਲ]] |[[ਤਸਵੀਰ:Shri_Arjun_Ram_Meghwal_taking_charge_as_the_Minister_of_State_for_Water_Resources,_River_Development_and_Ganga_Rejuvenation,_in_New_Delhi_on_September_04,_2017.jpg|100x100px]]</img> | rowspan="2" |[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] | rowspan="2" bgcolor="#FF9933" | | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |- align="center" | ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ |[[ਤਸਵੀਰ:Smt._Meenakshi_Lekhi_in_July_2021.jpg|133x133px]]</img> | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |} == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.indiaculture.nic.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Union ministries of India}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ovs79n1meljbbewgux2wqic4b0e47n7 611950 611948 2022-08-25T08:19:44Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ|agency_name=ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|nativename=|seal=Ministry of Culture India.svg|seal_width=250px|seal_caption=|picture=|picture_width=|picture_caption=|formed=|preceding2=|dissolved=|superseding=|jurisdiction=[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]|headquarters=C-wing<br />[[ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਵਨ]]<br />[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|region_code=IN 110001|employees=|budget={{INRConvert|2687.99|c}} <small>(2021–22 est.)<ref>{{cite web |url=https://www.thehindu.com/business/budget/union-budget-2021-culture-ministry-budget-cut-by-nearly-15/article33721325.ece?__cf_chl_captcha_tk__=c7679de755dc5c27cb00d90d347dbe41ea445520-1619379490-0-AUv87kMIhfYggVwCU7b9Af0gOyMs-g__gmvSZgPcpIUb20kceesmhol9lQAr0kbYHDPMNgSrCtjDO48T6e23yp-76DdXuc6anFDL5mbcLL2Z3KlbGyKbNmKTEk2T890-1whOh-8l5uLdJWyXe6ES8S5VgJc11Yjxk0SLfT4LG0DNpK9JmGrNjvJouX6NE-nGzqc8iPWz-UqFWtUPzv5jvmaKqyL2G4cy44Pp2XdN8R3HTALLPEOG87FbchYNSspcGeriewl5wnaXIBa6taiZXyKyzXb33WV1KLqjdUylvlIRt_mskPEYbUcMhaxD5Ude45mAqoEJRFUA6mouy8gO0b-HxJFfEOM3zfdTVTHcr63eF4fxiyOeSKUHnBkgcBOPZQvn_qMAEtev8ziqeKkyOBqcEjAF_NTrbKeYykHNFqYc2l1V76X4xnXuchDwUcbmWBmG80yKC1j_MdxliVX7JU46W9J2tOX_CGn5KM4IFLpPTQJcmszSC2nkJeMZDLD0h3ekDNWdCzPYcPdI1N1WHGs6uEToLXa8xz1iqtpz_HR25MzTTojsnIBdDDzdq_hJk6uZhDnqRbH9u01rW8abgu1UNYgzeBDPGMCwlIR_0kHJoQGGQXdU52RLV9s67F5BWLTQhOb-mcbUdRWs9ETBwJNXwystZhDmn4n8QFrChBddkjluxgPrcuvjImgLsbFJ6UFzp9plIolYQ_7ySyQVQNo |title=Budget data |date= 2021}}</ref></small>|minister1_name=[[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]]|minister1_pfo=ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ|minister2_name=[[ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ]]|minister2_pfo=ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ|website={{URL| http://www.indiaculture.nic.in/ }}|logo=|chief1_name=|chief1_position=|chief2_name=|chief2_position=|chief3_name=|chief3_position=|chief4_name=|chief4_position=|chief5_name=|chief5_position=|chief6_name=|chief6_position=|chief7_name=|chief7_position=|chief8_name=|chief8_position=|chief9_name=|chief9_position=|parent_department=}} '''ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ''' [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦਾ ਉਹ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਕਲਾ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ]] ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] ਮੌਜੂਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਆਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਇੰਡੀਆ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.indiaculture.nic.in/nml/index.html|title=About : NML|archive-url=https://web.archive.org/web/20121101174109/http://indiaculture.nic.in/nml/index.html|archive-date=1 November 2012|access-date=28 October 2012<!-- found the access date from the article's revision history search tool at http://wikipedia.ramselehof.de/wikiblame.php?lang=en and the nearest archived article date was 1 nov -->}}</ref> == ਸੰਗਠਨ == * '''ਜੁੜੇ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੁਰਾਤਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ|ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ]] ** ਕੇਂਦਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਾਤਤਵ (ਅਭਿਲੇਖ) ਵਿਭਾਗ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] * '''ਅਧੀਨ ਦਫਤਰ''' ** [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਸੈਂਟਰਲ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਫਾਰ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ ਕਲਚਰਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ, [[ਲਖਨਊ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਮੁੰਬਈ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਫ਼ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ, ਬੈਂਗਲੁਰੂ]] ** [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] * '''ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ''' ** [[ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ|ਖਰੜੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ|ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਬੁੱਧੀਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਬੁੱਧਿਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ** [[ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹਾਇਰ ਤਿੱਬਤੀ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (CIHTS) ** [[ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਕੇਂਦਰ|ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਦਿੱਲੀ ** [[ਗਾਂਧੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ]] ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੰਮਤੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ|ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਦ ਆਰਟਸ]] (IGNCA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਵ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, [[ਭੋਪਾਲ]] ** [[ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ|ਕਲਾਕਸ਼ੇਤਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ]], ਤਿਰੂਵਨਮਿਉਰ, ਚੇਨਈ ** [[ਖੁਦਾ ਬਖਸ਼ ਓਰੀਐਂਟਲ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਪਟਨਾ]] ** [[ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕਾਦਮੀ|ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕੈਡਮੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼|ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼]] (MAKAIAS), [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], ਕੋਲਕਾਤਾ ** [[ਕਲਾ, ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਦ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਆਰਟ, ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਐਂਡ]] ਮਿਊਜ਼ਿਓਲੋਜੀ (NMIHACM), [[ਦਿੱਲੀ]] ** [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਡਰਾਮਾ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** ਨਵ ਨਾਲੰਦਾ ਮਹਾਵਿਹਾਰ, [[ਨਾਲੰਦਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ** [[ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ( [[ਤੀਨ ਮੂਰਤੀ ਭਵਨ]] ) ** ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, [[ਕੋਲਕਾਤਾ]], ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਸੋਸਾਇਟੀਜ਼ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ, 1961 ਅਧੀਨ ਰਜਿਸਟਰਡ<ref>{{Cite web|url=http://rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|title=About RRRLF|archive-url=https://web.archive.org/web/20130911074213/http://www.rrrlf.gov.in/about_rrrlf.asp|archive-date=11 September 2013|access-date=11 May 2014}}</ref> ** [[ਰਜ਼ਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਮਪੁਰ]] ** [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] (ਸਾ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਾਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ|ਸਲਾਰ ਜੰਗ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ** [[ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ|ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ]] (SNA), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ** [[ਸਰਸਵਤੀ ਮਹਿਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]], [[ਤੰਜੌਰ]] ** [[ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਯਾਦਗਾਰ, ਕਲਕੱਤਾ|ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਾਲ]], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] * '''ਜ਼ੋਨਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ( [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰਾਂ]] 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ)''' ** [http://ezccindia.org/ ਈਸਟਰਨ ਜ਼ੋਨਲ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ** [http://www.nczccindia.in/ ਉੱਤਰੀ ਮੱਧ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ], [[ਅਲਾਹਾਬਾਦ|ਇਲਾਹਾਬਾਦ]] ** [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ|ਨਾਰਥ ਈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ-ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ|ਸਾਊਥ ਸੈਂਟਰਲ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]], [[ਨਾਗਪੁਰ]] ** [[ਦੱਖਣੀ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ]], [[ਤੰਜਾਵੁਰ]], [[ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ|ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]] ** [[ਪੱਛਮੀ ਜ਼ੋਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ|ਵੈਸਟ ਜ਼ੋਨ ਕਲਚਰਲ ਸੈਂਟਰ]] == ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ == {| class="wikitable" |+ !ਨੰ. ! ਨਾਮ ! colspan="2" | ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ |- | 1 | [[ਅਨੰਤ ਕੁਮਾਰ]] <ref>{{Cite web|url=https://eparlib.nic.in/bitstream/123456789/759802/1/Council_of_Ministers_English.pdf|title=Council of Ministers}}</ref> | 13 ਅਕਤੂਬਰ 1999 | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | rowspan=1 | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br><small>([[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]])</small> |width="4px" bgcolor="{{party color|ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ}}" rowspan=1| | rowspan=3 | [[ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ|ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ]] |- | 2 | [[ਮੇਨਕਾ ਗਾਂਧੀ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 1 ਸਤੰਬਰ 2001 | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | rowspan="1" | ਸੁਤੰਤਰ<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Independent}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 3 | [[ਜਗਮੋਹਨ]] | 18 ਨਵੰਬਰ 2001 | 22 ਮਈ 2004 | rowspan="1" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="1" width="4px" | |- | 4 | [[ਐਸ ਜੈਪਾਲ ਰੈਡੀ]] | 23 ਮਈ 2004 | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | rowspan="5" | [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Indian National Congress}}" rowspan="5" width="4px" | | rowspan="5" | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] |- | 5 | [[ਅੰਬਿਕਾ ਸੋਨੀ]] | 29 ਜਨਵਰੀ 2006 | 23 ਮਈ 2009 |- | 6 | [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] | 23 ਮਈ 2009 | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 |- | 7 | ਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ੈਲਜਾ | 19 ਜਨਵਰੀ 2011 | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 |- | 8 | [[ਚੰਦ੍ਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ|ਚੰਦਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਕਟੋਚ]] | 28 ਅਕਤੂਬਰ 2012 | 26 ਮਈ 2014 |- | 9 | [[ਸ਼੍ਰੀਪਦ ਨਾਇਕ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 26 ਮਈ 2014 | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | rowspan="4" | [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]<br /><br /><br /><br /><small>( [[ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ|ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ]] )</small> | bgcolor="{{party color|Bharatiya Janata Party}}" rowspan="4" width="4px" | | rowspan="4" | [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] |- | 10 | [[ਮਹੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 12 ਨਵੰਬਰ 2014 | 30 ਮਈ 2019 |- | 11 | [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਪਟੇਲ]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''(MoS, ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ)'' | 30 ਮਈ 2019 | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 |- | 12 | [[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' |} == ਰਾਜ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ == {| class="wikitable sortable mw-collapsible style=" |+ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ! ਪੋਰਟਰੇਟ ! colspan="2" | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ! colspan="2" | ਮਿਆਦ ! ਸਾਲ |- align="center" | [[ਅਰਜੁਨ ਰਾਮ ਮੇਘਵਾਲ]] |[[ਤਸਵੀਰ:Shri_Arjun_Ram_Meghwal_taking_charge_as_the_Minister_of_State_for_Water_Resources,_River_Development_and_Ganga_Rejuvenation,_in_New_Delhi_on_September_04,_2017.jpg|100x100px]]</img> | rowspan="2" |[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] | rowspan="2" bgcolor="#FF9933" | | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |- align="center" | ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਲੇਖੀ |[[ਤਸਵੀਰ:Smt._Meenakshi_Lekhi_in_July_2021.jpg|133x133px]]</img> | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ''ਅਹੁਦੇਦਾਰ'' | 1 ਸਾਲ, 48 ਦਿਨ |} == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.indiaculture.nic.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Union ministries of India}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ps3hz4x09l2djc5mvz1frsciz3hk6ny 3 144222 611885 2022-08-24T14:35:30Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Posterperfecto}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:35, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) i16i7r14jplq9orxdi4t5x5ses3o28s 3 144223 611888 2022-08-24T15:18:28Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Ruhpam07}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:18, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) r6nv1qttqlzsa23jqw538h8j1tnz88l 3 144224 611889 2022-08-24T15:18:29Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=WMBF}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:18, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 81qxpa64y63vuro5oygfkqoxax1ewg5 0 144225 611890 2022-08-24T15:44:47Z Dugal harpreet 17460 "[[:en:Special:Redirect/revision/1093510466|Siruvani River]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Siruvani_Dam(4)_(3169484185).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Siruvani_Dam%284%29_%283169484185%29.jpg/250px-Siruvani_Dam%284%29_%283169484185%29.jpg|thumb|250x250px| ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਨਦੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ]] '''ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਨਦੀ''' [[ਕੋਇੰਬਟੂਰ]], [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਭਵਾਨੀ ਨਦੀ|ਭਵਾਨੀ]] ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ,<ref name="humanchainndtv">{{Cite news|url=http://www.ndtv.com/article/south/human-chain-formed-against-kerala-s-plan-to-build-dam-on-river-siruvani-236005|title=Human chain formed against Kerala's plan to build dam on River Siruvani|date=26 June 2012|work=[[NDTV]]|access-date=2012-06-28}}</ref> ਜੋ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ [[ਕਵੇਰੀ ਦਰਿਆ|ਕਾਵੇਰੀ]] ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਨਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਪਲੱਕੜ, [[ਕੇਰਲਾ|ਕੇਰਲ]] ਵਿੱਚ ਮੰਨਰੱਕੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਆਕਰਸ਼ਣਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਡੈਮ ਅਤੇ ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਝਰਨੇ। ਇਹ ਡੈਮ ਬਨਾਨ ਕਿਲੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਹੈ। ਬਨਾਨ ਕਿਲਾ ਅਤੇ ਸਿਰੁਵਾਨੀ ਡੈਮ, {{Convert|15|to|25|km|mi|0}} ਹਨ। ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜਾਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। == ਡੈਮ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ]] 623r6rm9ksm3p0eqs3zxho9jy18lnxf 3 144226 611892 2022-08-24T16:26:43Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Premsingh777}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:26, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) p9mt1uv55727l3zh7ki6by9cecxelil 0 144227 611893 2022-08-24T16:48:23Z Aarp65 6219 "'''ਪਰਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਰਨੇਮ ਹੈ। == ਉਪਨਾਮ ਵਾਲੇ ਲੋਕ == * [[ਨਦੀਮ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਨਦੀਮ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਜੂਹੀ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਦਿਸ਼ਾ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਮੋਹਨ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਉਪਨਾਮ]]" ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki '''ਪਰਮਾਰ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਰਨੇਮ ਹੈ। == ਉਪਨਾਮ ਵਾਲੇ ਲੋਕ == * [[ਨਦੀਮ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਨਦੀਮ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਜੂਹੀ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਦਿਸ਼ਾ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਮੋਹਨ ਪਰਮਾਰ]] * [[ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਉਪਨਾਮ]] mdnlkqdlzpprxm9twvj8ybwp94x4tzr 3 144228 611898 2022-08-24T18:11:07Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Jayrton Leite}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:11, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) pn9n7fp4po996tz3xkq9cmd3ccejjnp 3 144229 611903 2022-08-24T21:15:08Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Gottahideinurpocket}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:15, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) imh7mpjv0smwtavzq8s21urqi54jq8j 3 144230 611904 2022-08-24T23:05:01Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Oneuseeditor}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:05, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 90ptflb6sehiu9j2spwg5spkqi9c6te 0 144231 611906 2022-08-24T23:16:57Z Middle river exports 41473 Middle river exports ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਹਰੀਪੁਰ]] ਨੂੰ [[ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ wikitext text/x-wiki #ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਹਰੀਪੁਰ ਹਿੰਦੂਆਂ]] 3ual19iiexj7eezkde0vljzhog6jpba 0 144232 611910 2022-08-25T01:40:28Z Simranjeet Sidhu 8945 "[[:en:Special:Redirect/revision/1103530438|Bash Back!]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:"Bash_Back!"_-_Protest_in_Downtown_Minneapolis_-_DASWO_2009-12-02_(4154007175).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/%22Bash_Back%21%22_-_Protest_in_Downtown_Minneapolis_-_DASWO_2009-12-02_%284154007175%29.jpg/220px-%22Bash_Back%21%22_-_Protest_in_Downtown_Minneapolis_-_DASWO_2009-12-02_%284154007175%29.jpg|thumb| ਮਿਨੀਆਪੋਲਿਸ, 2009 ਵਿੱਚ ਬੈਸ਼ ਬੈਕ ਮਾਰਚ]] '''ਬਾਸ਼ ਬੈਕ!''' 2007 ਅਤੇ 2011 ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ [[ਕੁਇਅਰ|ਵਿਦਰੋਹੀ]] ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਸੀ।<ref name="Loadenthal2018">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=f19mDwAAQBAJ&pg=PA155|title=The Politics of Attack: Communiqués and Insurrectionary Violence|last=Loadenthal|first=Michael|publisher=Manchester University Press|year=2018|isbn=978-1-5261-2813-3|page=155}}</ref> 2007 ਵਿੱਚ [[ਸ਼ਿਕਾਗੋ]] ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਟਰਾਂਸ ਅਤੇ ਗੇਅ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਕਨਵਰਜੈਂਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਬੈਸ਼ ਬੈਕ! ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.]] ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਪਰੀਤ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਬੈਸ਼ ਬੈਕ! [[ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ|ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ]] ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਕੁਈਰ ਸਮੂਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ ਅਪ ਅਤੇ [[ਸਟੋਨਵਾਲ ਦੰਗੇ|ਸਟੋਨਵਾਲ]] ਅਤੇ ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਦੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਨਾਈਟ ਦੰਗਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੂਹ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ- ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਅਤੇ 2011 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਫਿਲਡੇਲਫੀਆ ਅਤੇ ਸੀਏਟਲ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ। ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਮਾਡਲ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸਹਿਮਤੀ ਵਾਲੇ ਬਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਲੜੀਵਾਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਨੈਟਵਰਕ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਹੀਟਰੋਨੋਰਮਟੇਟਿਵ ਏਸੀਮੀਲੇਸ਼ਨ" ਦੀ ਬਜਾਏ "ਕੁਈਰ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ" ਲਈ ਲੜਨਾ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ, "ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਮਝੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸਮੇਤ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣਾ ਆਦਿ।"<ref>{{Cite web|url=https://slate.com/human-interest/2019/06/bash-back-queer-insurrection-stonewall.html|title=This Pride, Everybody Loves Stonewall. But Can We Stomach the Queer Insurrections of Today?|last=Fassler|first=Ella|date=2019-06-20|website=Slate Magazine|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20200331145407/https://slate.com/human-interest/2019/06/bash-back-queer-insurrection-stonewall.html|archive-date=2020-03-31|access-date=2019-06-29}}</ref> == ਕਾਰਵਾਈਆਂ == ਬਾਸ਼ ਬੈਕ! ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਨੇ 2008 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵੀਕੈਂਡ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਦੇ ਪਿਲਸਨ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਸੀ। ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਬਾਸ਼ ਬੈਕ! ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਪਿਲਸਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਨਰਮੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=http://www.windycitymediagroup.com/gay/lesbian/news/ARTICLE.php?AID=18803|title=Dyke March: Different neighborhood, same message|last=Nair|first=Yasmin|date=2 July 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214212024/http://www.windycitymediagroup.com/gay/lesbian/news/ARTICLE.php?AID=18803|archive-date=2012-02-14|access-date=2008-10-16}}</ref> ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਾਸ਼ ਬੈਕ! ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਲਿਖੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਰਫ਼ ਬੈਗ ਵੀ ਵੰਡੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮੇਕਜ਼ ਮੀ ਸਿਕ," ਜੋ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਮਲਿੰਗੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਲਿੰਗੀ ਇਰਾਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.windycitymediagroup.com/gay/lesbian/news/ARTICLE.php?AID=18827|title=Bash Back! makes point at parade|last=Nair|first=Yasmin|date=2 July 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214212219/http://www.windycitymediagroup.com/gay/lesbian/news/ARTICLE.php?AID=18827|archive-date=2012-02-14|access-date=2008-10-16}}</ref> ਬਾਸ਼ ਬੈਕ! ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਲ ਲੈਂਸਿੰਗ, ਮਿਸ਼ੀਗਨ ਵਿੱਚ ਨਵੰਬਰ 2008 ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟ ਹੋਪ ਚਰਚ ਦੇ ਬਾਹਰ, ਇੱਕ ਚਰਚ ਜੋ ਸਮਲਿੰਗੀ-ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੂਜਾ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ, ਇੱਕ ਬੈਨਰ ਲਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਫਲੇਅਰਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕੀਤੀ।<ref name="Harris, Nathan p. 6">Harris, Nathan. (November 19, 2008). "One Week Later". ''City Pulse'', p. 6</ref> ਮਈ 2009 ਵਿੱਚ, ਅਲਾਇੰਸ ਡਿਫੈਂਸ ਫੰਡ ਨੇ ਕਲੀਨਿਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਚਰਚ ਵੱਲੋਂ ਬਾਸ਼ ਬੈਕ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਸੰਘੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.lansingcitypulse.com/lansing/article-3061-bash-back-retains-lawyer-in-protest-suit.html|title=Bash Back retains lawyer in protest suit|last=McNamara|first=Neal|date=June 8, 2009|website=[[Lansing City Pulse]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20111126113020/https://www.lansingcitypulse.com/lansing/article-3061-bash-back-retains-lawyer-in-protest-suit.html|archive-date=2011-11-26}}</ref> ਮੁਕੱਦਮਾ 2011 ਵਿੱਚ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਲਈ $2,750 ਦਾ ਹਰਜਾਨਾ ਅਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਚਰਚ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ।<ref name="resolved">{{Cite news|url=http://www.lansingcitypulse.com/lansing/article-6100-bash-back_-resolved.html|title=Bash Back! resolved|last=Balaskovitz|first=Andy|date=July 20, 2011|work=Lansing City Pulse|access-date=2013-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20131102211934/http://www.lansingcitypulse.com/lansing/article-6100-bash-back_-resolved.html|archive-date=November 2, 2013}}</ref> ਬਾਸ਼ ਬੈਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਿਆਸਤ ਕਾਰਨ ਜੁਲਾਈ 2011 ਤੱਕ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। {{R|resolved}} == ਹਵਾਲੇ == <references group="" responsive="1"></references> == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ==  {{Refbegin}} * {{Cite book|title=Queer Ultraviolence: BASH BACK! Anthology|date=2011|publisher=Ardent Press|isbn=978-1-62049-042-6|editor-last1=Baroque|editor-first1=Fray|editor-last2=Eanelli|editor-first2=Tegan|df=mdy-all}} * {{Cite book|title=Without Borders or Limits: An Interdisciplinary Approach to Anarchist Studies|last1=Loadenthal|first1=Michael|date=2013|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-4768-1|editor-last1=Melendez Badillo|editor-first1=Jorell A.|chapter=Queering (Animal) Liberation and (Queers) Victimhood: The Reappropriation of Intersectionality and Violence|editor-last2=Jun|editor-first2=Nathan J.|df=mdy-all}} * {{Cite book|title=A Critical Inquiry into Queer Utopias|last=Malatino|first=Hilary|publisher=Palgrave Macmillan|year=2013|isbn=978-1-137-30859-7|editor-last=Jones|editor-first=Angela|location=New York|pages=205–227|chapter=Utopian Pragmatics: Bash Back! and the Temporality of Radical Queer Action|doi=10.1057/9781137311979_9}} {{Refend}} anmo8oui98h5vaa3mfval5rtltlunwl 3 144233 611936 2022-08-25T02:55:37Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Imperfect Boy}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:55, 25 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) fg61cv3yu1lf2f04w16uido5mym5uth 3 144234 611942 2022-08-25T05:30:00Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Dr Sailesh Kumar Pathak}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:30, 25 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 2zotpq2ljtjfygncs42z46jkx6uglua 3 144235 611943 2022-08-25T05:37:53Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=囉賽}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:37, 25 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) prbnjch355a2pj67u8rcexlxiooms47 3 144236 611944 2022-08-25T07:21:00Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=James Moore200}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:21, 25 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ifb99819ofnimcob072j00ol5eu62hx 0 144237 611945 2022-08-25T07:49:55Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1096728611|G. Kishan Reddy]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder|image=Shri G. Kishan Reddy, in New Delhi on August 09, 2019.jpg|name=ਜੀ. ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ|caption=[[ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ]]|office=[[ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰਾਲਾ]]|term_start=7 ਜੁਲਾਈ 2021|primeminister=[[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]|predecessor=[[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਪਟੇਲ]]|office1=[[ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ]]|term_start1=7 ਜੁਲਾਈ 2021|primeminister1=[[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]|predecessor1=[[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਪਟੇਲ]]|office2=[[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ]]|primeminister2=[[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]|term_start2=7 ਜੁਲਾਈ 2021|predecessor2=[[ਡਾ: ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]]|office3=[[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ]]|constituency3=[[ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ]]|term_start3=23 ਮਈ 2019|predecessor3=[[ਬੰਡਾਰੂ ਦੱਤਾਤ੍ਰੇਯ]]|office4=|term_start4=30 ਮਈ 2019|term_end4=7 ਜੁਲਾਈ 2021 <br /> ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ [[ਹੰਸਰਾਜ ਗੰਗਾਰਾਮ ਅਹੀਰ|ਐਚ. ਜੀ. ਅਹੀਰ]] (2019) ਅਤੇ [[ਨਿਤਆਨੰਦ ਰਾਏ]] (2019-21)|primeminister4=[[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]|minister4=[[ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ]]|predecessor4=[[ਕਿਰੇਨ ਰਿਜੀਜੂ]]|successor4=[[ਨਿਸਿਥ ਪ੍ਰਮਾਨਿਕ]], [[ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ ਮਿਸ਼ਰਾ|ਏ.ਕੇ. ਮਿਸ਼ਰਾ]]|office5=[[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]], [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ]]|constituency5=[[ਅੰਬਰਪੇਟ (ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|ਅੰਬਰਪੇਟ]]|term_start5=2014|term_end5=2018|predecessor5=ਦਫਤਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ|successor5=ਕਾਲੇਰੂ ਵੈਂਕਟੇਸ਼ਮ|office6=[[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]|constituency6=[[ਅੰਬਰਪੇਟ (ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|ਅੰਬਰਪੇਟ]]|term_start6=2009|term_end6=2014|predecessor6=ਦਫਤਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ|successor6=ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੋਣ ਖੇਤਰ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ|office7=[[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]|constituency7=ਹਿਮਾਯਤਨਗਰ (ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|term_start7=2004|term_end7=2009|successor7=ਸੀਮਾਬੰਦੀ ਐਕਟ 2002 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਲਕੇ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ|office8=[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ|ਪ੍ਰਧਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ]]|term_start8=2002|term_end8=2005|predecessor8=[[ਸ਼ਿਵਰਾਜ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]|successor8=[[ਧਰਮਿੰਦਰ ਪ੍ਰਧਾਨ]]|birth_name=ਗੰਗਾਪੁਰਮ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ|birth_date={{Birth date and age|1960|06|15|df=y}}<ref name="Members : Lok Sabha">{{Cite web|url=http://loksabhaph.nic.in/Members/MemberBioprofile.aspx?mpsno=5084|title = Members : Lok Sabha}}</ref>|birth_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਥਿਮਾਪੁਰ ਕੰਦੂਕੁਰ]], ਰੰਗਾ ਰੈੱਡੀ, [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਹੁਣ [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]]]), ਭਾਰਤ|residence=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|death_date=|death_place=|party=[[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]|children=2|spouse=ਜੀ. ਕਾਵਿਆ|source=}} '''ਗੰਗਾਪੁਰਮ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ''' (ਜਨਮ 15 ਜੂਨ 1960)<ref name="Members : Lok Sabha">{{Cite web|url=http://loksabhaph.nic.in/Members/MemberBioprofile.aspx?mpsno=5084|title = Members : Lok Sabha}}</ref> ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ|ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] ਹੈ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ]] ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] (ਭਾਜਪਾ) ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/telangana-assembly-elections-2018-saffron-leader-kishan-reddy-still-king-of-hearts-in-amberpet/articleshow/66857966.cms|title=Telangana assembly elections 2018: Saffron leader Kishan Reddy still king of hearts in Amberpet|archive-url=https://web.archive.org/web/20181130033037/https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/telangana-assembly-elections-2018-saffron-leader-kishan-reddy-still-king-of-hearts-in-amberpet/articleshow/66857966.cms|archive-date=30 November 2018|access-date=29 November 2018}}</ref> ਉਹ 2019 ਤੋਂ [[ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ)]] ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ]] ਹਨ। ਉਸਨੇ 2009 ਵਿੱਚ [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਫਲੋਰ ਲੀਡਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ [[ਤੇਲੰਗਾਣਾ|ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article80961.ece|title=Telangana: inevitable and desirable|last=G. Kishan Reddy|date=2010-01-15|work=The Hindu|access-date=2013-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20130121061525/http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article80961.ece|archive-date=21 January 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/fyi/story/g-kishan-reddy-leader-rose-through-ranks-1539001-2019-05-31|title=G Kishan Reddy: A leader who rose through the ranks|date=31 May 2019|publisher=India Today|access-date=6 January 2021}}</ref> == ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ == ਗੰਗਾਪੁਰਮ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ, [[ਤੇਲੰਗਾਣਾ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਦੇ ਰੰਗਰੇਡੀ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਤਿਮਾਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜੀ. ਸਵਾਮੀ ਰੈੱਡੀ<ref name=":0" /> ਅਤੇ ਅੰਦਾਲੰਮਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/bjp-leader-kishan-reddy-mother-passes-away-1184021|title=బీజేపీ నేత కిషన్‌రెడ్డికి మాతృవియోగం|date=2019-04-26|website=Sakshi|language=te|archive-url=https://web.archive.org/web/20190425223308/https://www.sakshi.com/news/telangana/bjp-leader-kishan-reddy-mother-passes-away-1184021|archive-date=25 April 2019|access-date=2019-09-05}}</ref> ਉਸਨੇ [[ਸੀ.ਆਈ.ਟੀ.ਡੀ|CITD]] ਤੋਂ ਟੂਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕੀਤਾ।<ref name=":0">{{Cite web|url=https://suvidha.eci.gov.in/uploads/affidavit/2019/PC/S29/8/S2920190331025503.pdf|title=G. Kishan Reddy Election Affidavit for Parliamentary Constituency - Secunderabad|last=Reddy|first=G Kishan|date=20 March 2019|website=Suvidha|publisher=[[Election Commission of India]]|pages=1–18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210813102540/https://suvidha.eci.gov.in/uploads/affidavit/2019/PC/S29/8/S2920190331025503.pdf|archive-date=13 August 2021}}</ref> == ਸਿਆਸੀ ਕੈਰੀਅਰ == ਰੈੱਡੀ ਨੇ 1977 ਵਿੱਚ [[ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਯੁਵਾ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} 1980 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]] ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਰਾਜ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ]], ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੂਬਾ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਬਣਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} ਤੱਕ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਸੂਬਾ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਰਹੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}1983 ਤੋਂ 1984 ਤੱਕ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਸੂਬਾ ਸਕੱਤਰ, [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ]], ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} ਰੈੱਡੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਯੁਵਾ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ 2002 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ। ਉਹ 2004 ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਯਤਨਗਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ 2009 ਅਤੇ 2014 ਵਿੱਚ ਅੰਬਰਪੇਟ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਲਈ 27,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2009/03/24/stories/2009032457260200.htm|title=Andhra Pradesh / Hyderabad News : Kishen Reddy files nomination papers|date=2009-03-24|work=[[The Hindu]]|access-date=2013-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20090703095444/http://www.hindu.com/2009/03/24/stories/2009032457260200.htm|archive-date=3 July 2009}}</ref> 1986 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ]], ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}1990 ਤੋਂ 1992 ਤੱਕ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਕੱਤਰ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ [[ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} ਤੱਕ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਕੌਮੀ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} ਤੱਕ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਯੁਵਾ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਰਹੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}2001 ਤੋਂ 2002 ਤੱਕ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]], ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੂਬਾ ਖਜ਼ਾਨਚੀ, ਸੂਬਾ ਬੁਲਾਰੇ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}2002 ਤੋਂ 2004 ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}2004 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]] ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਜੀਐਸ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} === MLA === ਉਹ ਬੰਡਾਰੂ ਦੱਤਾਤ੍ਰੇਅ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 2004 ਅਤੇ 2009 ਦੇ ਹਲਕੇ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕ, ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]] ਦੇ ਫਲੋਰ ਲੀਡਰ ਸਨ। 2009 ਤੋਂ 2014 ਤੱਕ ਉਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ, ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]] ਦੇ ਫਲੋਰ ਲੀਡਰ ਸਨ।  ਰੈੱਡੀ ਨੇ 22 ਦਿਨਾਂ ਦੀ [[2012 ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ "ਪੋਰੂ ਯਾਤਰਾ"]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ - ਇੱਕ {{Convert|3500|km|adj=on}} 986 ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ 88 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਰਾਜ 'ਤੇ ਰੁਖ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ - 19 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ।<ref>{{Cite web|url=http://www.deccanherald.com/content/220508/gadkari-flags-off-bjps-telangana.html|title=Gadkari flags off BJP's Telangana Yatra|date=19 January 2012|website=Deccan Herald|access-date=7 September 2020}}</ref> 2014 ਤੋਂ 2016 ਤੱਕ, ਉਹ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੇ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]] ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}2014 ਤੋਂ 2018 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕ ਰਹੇ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}}2016 ਤੋਂ 2018 ਤੱਕ ਉਹ ਫਲੋਰ ਲੀਡਰ, ਸਟੇਟ ਅਸੈਂਬਲੀ {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} === ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ === 2019 ਤੋਂ ਉਹ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਹਲਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸਨ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} 30 ਮਈ 2019 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.firstpost.com/politics/narendra-modi-cabinet-2019-oath-taking-ceremony-live-updates-modi-amit-shah-take-oath-maneka-gandhi-likely-to-be-pro-tem-ls-speaker-6712611.html|title=Narendra Modi Cabinet 2019 oath-taking ceremony Updates: Modi, Amit Shah take oath; Maneka Gandhi likely to be pro-tem LS Speaker|date=30 May 2019|access-date=24 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190613190444/https://www.firstpost.com/politics/narendra-modi-cabinet-2019-oath-taking-ceremony-live-updates-modi-amit-shah-take-oath-maneka-gandhi-likely-to-be-pro-tem-ls-speaker-6712611.html|archive-date=13 June 2019|publisher=Firstpost}}</ref><ref>{{Citation|title=PM Modi allocates portfolios. Full list of new ministers|url=https://www.livemint.com/politics/news/pm-modi-allocates-portfolios-full-list-of-new-ministers-1559288502067.html|date=31 May 2019|access-date=3 June 2019}}</ref> 2019 ਤੋਂ 2021 ਤੱਕ ਗ੍ਰਹਿ [[ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ|ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ]], [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ( ਨਿਤਾਨੰਦ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ) ਸਥਾਨਕ ਜਨਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ [[ਤੇਲੰਗਾਣਾ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਕੇ. ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਰਾਓ]] ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਐਮਐਮਟੀਐਸ ਸੇਵਾਵਾਂ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/kishan-reddyurges-kcr-to-resume-mmts-services/articleshow/80756480.cms|title=G Kishan Reddy urges Telangana CM to resume MMTS services &#124; Hyderabad News - Times of India}}</ref> 2021 ਤੋਂ ਉਹ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਭਾਰਤ]] ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਮੰਤਰੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ|ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਹਨ]] ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=June 2022}} 18 ਜੂਨ 2022 ਨੂੰ, ਕੇਂਦਰੀ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰੀ ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਅਗਨੀਪਥ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਗਨੀਵੀਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ "ਡਰਾਈਵਰਾਂ, ਧੋਬੀ, ਨਾਈ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦੇ ਹੁਨਰਾਂ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ". ਟਿੱਪਣੀ ਦੀ ਵੀਡੀਓ ਕਲਿੱਪ ਵਾਇਰਲ ਹੋ ਗਈ। ਰੈਡੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਰਾਈਵਰ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸ਼ੀਅਨ, ਨਾਈ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਅਸਾਮੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ਤਹਿਤ ਚੁਣੇ ਗਏ ਲੋਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟਰ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁਨਰਾਂ ਨਾਲ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਹੁਨਰ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਰੈੱਡੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਗਨੀਪਥ ਸਕੀਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੁਨਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ।<ref name="Kishan Reddy">{{Cite news|url=https://telanganatoday.com/kishan-reddys-remarks-on-agniveers-raise-eyebrows|title=Kishan Reddy's remarks on Agniveers raise eyebrows|last=Today|first=Telangana|date=18 June 2022|work=Telangana Today|access-date=19 June 2022}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [https://web.archive.org/web/20101125093403/https://www.mha.gov.in/about-us/meet-the-minister/minister-of-state/shri-gkishan-reddy/ MHA ਵੈੱਬਸਾਈਟ] * [https://twitter.com/kishanreddybjp ਟਵਿੱਟਰ] {{Second Narendra Modi Cabinet}}{{Home Ministry (India)}}{{17th LS members from Telangana}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1964]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]] jsj8zf3sv0qkbvgbak4qhv1ejd1aey0 0 144238 611949 2022-08-25T08:12:38Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1077037415|National Mission on Libraries India]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki   '''ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਆਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਜ਼ ਇੰਡੀਆ''', [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੇ ਅਧੀਨ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ]] ਦੀ ਇੱਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀ, ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 9,000 ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿੰਕ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਲਾਗਤ ਲਗਭਗ 1000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.telegraphindia.com/1120528/jsp/nation/story_15540730.jsp#.UI0aYsVFzPw|title=Rs 1000cr library mission|last=Our Special Correspondent|date=2012-05-28|publisher=Telegraphindia.com|access-date=2012-11-16}}</ref><ref name="PIB">{{Cite press release|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=102951|title=National Mission on Libraries Launched by President Shri Pranab Mukherjee|publisher=Press Information Bureau, Government of India, Ministry of Culture|date=3 February 2014|accessdate=11 May 2014}}</ref> ਇਸ ਸਕੀਮ ਨੂੰ 28 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]], [[ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ]] ਨੇ 2014 ਨੂੰ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]] ਵਿਖੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।<ref name="PIB" /> == ਪਿਛੋਕੜ == ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਿਆਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪਣੀ 2011 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਬਾਰੇ 10 ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਭਾਰਤੀ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=http://www.indiaculture.nic.in/nml/index.html|title=About : NML|publisher=Indiaculture.nic.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20131210221458/http://www.indiaculture.nic.in/nml/index.html|archive-date=10 December 2013|access-date=11 May 2014}}</ref> ਰਾਜਾ ਰਾਮਮੋਹਨ ਰਾਏ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ (RRRLF), ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ, ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ, ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਬਜਟ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਏਜੰਸੀ ਹੋਵੇਗੀ।<ref name="PIB">{{Cite press release|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=102951|title=National Mission on Libraries Launched by President Shri Pranab Mukherjee|publisher=Press Information Bureau, Government of India, Ministry of Culture|accessdate=11 May 2014}}<cite class="citation pressrelease cs1" data-ve-ignore="true">[http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=102951 "National Mission on Libraries Launched by President Shri Pranab Mukherjee"] (Press release). Press Information Bureau, Government of India, Ministry of Culture. 3 February 2014<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">11 May</span> 2014</span>.</cite></ref> == ਵਰਕਿੰਗ ਗਰੁੱਪ == ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਾਰਜ ਲਈ ਚਾਰ ਕਾਰਜ ਸਮੂਹ ਹਨ। ਇਹ: * ਮੌਜੂਦਾ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਕਾਲਜ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਸਕੂਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਸ਼੍ਰੀ ਬੀ.ਐਸ. ਬਾਸਵਾਨ ਨੇ ਕੀਤੀ। * ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ [[ਸੂਚਨਾ ਵਿਗਿਆਨ]] ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਖੋਜ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ [[ਏਆਰਡੀ ਪ੍ਰਸਾਦ|ਏ.ਆਰ.ਡੀ. ਪ੍ਰਸਾਦ]] ਨੇ ਕੀਤੀ। * ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਚੁਅਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੈਟਵਰਕਿੰਗ ਅਤੇ ਆਈਸੀਟੀ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ, ਡਾ. ਐਚ.ਕੇ. ਕੌਲ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿੱਚ। * ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨਗਣਨਾ, ਸਮਗਰੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸੂਚਨਾ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਡਾ. ਸੁਬਬੀਆ ਅਰੁਣਾਚਲਮ ਨੇ ਕੀਤੀ। == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.nmlindia.nic.in/ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ]] 27z94o5453e5ar3kqtxa221d2x61el4 0 144239 611951 2022-08-25T08:34:56Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1093862543|Anthropological Survey of India]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Multiple issues|{{Refimprove|date=July 2020}} {{Primary sources|date=July 2020}}}}{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਜੱਥੇਬੰਦੀ|image=Indian Museum, Courtyard, Kolkata, India.jpg|caption=[[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]], AnSI ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ|abbreviation=AnSI|formation={{start date and age|1945}}<!-- {{Start date and years ago|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|parent_organisation=[[ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ]], [[ਸਰਕਾਰ। ਭਾਰਤ ਦਾ]]|website={{url|https://ansi.gov.in/}}|leader_name=[[ਗੌਰੀ ਬਸੂ]]|leader_title=ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ}} '''ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ''' ( '''ANSI''' ) ਇੱਕ ਉੱਚ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ [[ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਗਿਆਨ|ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ]] ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਫੀਲਡ ਡੇਟਾ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਜੈਵਿਕ ਮਾਨਵ ਸ਼ਾਸਤਰ|ਭੌਤਿਕ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨ]] ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਨਵ- ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ,<ref>[http://www.education.nic.in/cd50years/12/8i/6T/8I6T0G01.htm Anthropological Survey of India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100625023925/http://www.education.nic.in/cd50years/12/8i/6T/8I6T0G01.htm|date=25 June 2010}} Department of Education. [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|Govt. of India]].</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੋਕਸ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ। ਇਹ ਦੂਜੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਖੋਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1945 ਵਿੱਚ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1948 ਵਿੱਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤਾ]] ਵਿਖੇ [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ|ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.anthsi.com/|title=Anthropological Survey of India history at anthsi.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100311183127/http://www.anthsi.com/|archive-date=11 March 2010|access-date=19 May 2010}}</ref> 1916 ਵਿੱਚ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਗ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੰਸਥਾ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ|ਜੂਓਲੋਜੀਕਲ ਸਰਵੇ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਬਣ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 1945 ਵਿੱਚ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸੈਕਸ਼ਨ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਸਥਾ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ (AnSI),<ref name="an">[http://www.andaman.org/BOOK/app-k/textk.htm Anthropological Survey of India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060525004432/http://www.andaman.org/BOOK/app-k/textk.htm|date=2006-05-25}} (The Andamanese by George Weber).</ref> ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ [[ਬਿਰਜਾ ਸੰਕਰ ਗੁਹਾ]] ਅਤੇ [[ਵੈਰੀਏਰ ਐਲਵਿਨ|ਵੇਰੀਅਰ ਐਲਵਿਨ]], ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ]] ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ [[ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ]] ( [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ|ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ]] ), [[ਸ਼ਿਲਾਂਗ]], [[ਦੇਹਰਾਦੂਨ]], [[ਉਦੈਪੁਰ]], [[ਨਾਗਪੁਰ]] (AnSI ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਨਾਲ), ਅਤੇ [[ਮੈਸੂਰ]] (1960 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨ। == ਹਵਾਲੇ == == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ == * {{Cite journal|last=Singh|first=Kumar Suresh|author-link=Kumar Suresh Singh|date=November 2000|title=A perspective on the ASI|url=http://www.india-seminar.com/2000/495/495%20k.%20suresh%20singh.htm|journal=Seminar|access-date=2011-11-09}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|https://ansi.gov.in/}} {{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਗਠਨ]] dy97jqcn527cv27y1ap1pep2ru2yyj3 611952 611951 2022-08-25T08:38:08Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1093862543|Anthropological Survey of India]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Multiple issues|{{Refimprove|date=July 2020}} {{Primary sources|date=July 2020}}}}{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਜੱਥੇਬੰਦੀ|image=Indian Museum, Courtyard, Kolkata, India.jpg|caption=[[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]], AnSI ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ|abbreviation=AnSI|formation={{start date and age|1945}}<!-- {{Start date and years ago|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|parent_organisation=[[ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਸਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ]], [[ਸਰਕਾਰ। ਭਾਰਤ ਦਾ]]|website={{url|https://ansi.gov.in/}}|leader_name=[[ਗੌਰੀ ਬਸੂ]]|leader_title=ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ}} '''ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ''' ( '''ANSI''' ) ਇੱਕ ਉੱਚ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ [[ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਗਿਆਨ|ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ]] ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਫੀਲਡ ਡੇਟਾ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਜੈਵਿਕ ਮਾਨਵ ਸ਼ਾਸਤਰ|ਭੌਤਿਕ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨ]] ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਨਵ- ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ,<ref>[http://www.education.nic.in/cd50years/12/8i/6T/8I6T0G01.htm Anthropological Survey of India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100625023925/http://www.education.nic.in/cd50years/12/8i/6T/8I6T0G01.htm|date=25 June 2010}} Department of Education. [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|Govt. of India]].</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੋਕਸ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ। ਇਹ ਦੂਜੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਖੋਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1945 ਵਿੱਚ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1948 ਵਿੱਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤਾ]] ਵਿਖੇ [[ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ|ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.anthsi.com/|title=Anthropological Survey of India history at anthsi.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100311183127/http://www.anthsi.com/|archive-date=11 March 2010|access-date=19 May 2010}}</ref> 1916 ਵਿੱਚ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਗ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੰਸਥਾ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ|ਜੂਓਲੋਜੀਕਲ ਸਰਵੇ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਬਣ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 1945 ਵਿੱਚ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸੈਕਸ਼ਨ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਸਥਾ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ (AnSI),<ref name="an">[http://www.andaman.org/BOOK/app-k/textk.htm Anthropological Survey of India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060525004432/http://www.andaman.org/BOOK/app-k/textk.htm|date=2006-05-25}} (The Andamanese by George Weber).</ref> ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ [[ਬਿਰਜਾ ਸੰਕਰ ਗੁਹਾ]] ਅਤੇ [[ਵੈਰੀਏਰ ਐਲਵਿਨ|ਵੇਰੀਅਰ ਐਲਵਿਨ]], ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ]] ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ [[ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ]] ( [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ|ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ]] ), [[ਸ਼ਿਲਾਂਗ]], [[ਦੇਹਰਾਦੂਨ]], [[ਉਦੈਪੁਰ]], [[ਨਾਗਪੁਰ]] (AnSI ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਨਾਲ), ਅਤੇ [[ਮੈਸੂਰ]] (1960 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨ। == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ == * {{Cite journal|last=Singh|first=Kumar Suresh|author-link=Kumar Suresh Singh|date=November 2000|title=A perspective on the ASI|url=http://www.india-seminar.com/2000/495/495%20k.%20suresh%20singh.htm|journal=Seminar|access-date=2011-11-09}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|https://ansi.gov.in/}} {{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਗਠਨ]] cf5fqshbfrm77upe57jtk3lrjn5ay6m 0 144240 611959 2022-08-25T09:20:47Z ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ 42842 "[[:en:Special:Redirect/revision/1088682905|Hoshiar Singh (Brigadier)]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox military person|honorific_prefix=ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ|name=ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ|honorific_suffix=|native_name=|native_name_lang=|image=|caption=|birth_date=<!-- {{Birth date|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|death_date=<!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} -->|birth_place=ਪਿੰਡ ਸੰਖੋਲ, ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ|death_place=ਸੇਲਾ ਦੱਰਾ|placeofburial=|placeofburial_label=|placeofburial_coordinates=<!-- {{Coord|LAT|LONG|display=inline,title}} -->|nickname=|birth_name=|allegiance={{IND}}|branch=|serviceyears=|rank=ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ|servicenumber=|unit=|commands=|battles=1962 ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ|battles_label=|awards=|relations=|laterwork=|signature=|website=<!-- {{URL|example.com}} -->}} ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ '''ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ''' (ਓ.ਬੀ.ਈ., ਕ੍ਰੋਇਕਸ ਡੀ ਗੁਆਰੇ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਆਡਰ ਆਫ ਮੈਰਿਟ|ਆਈਓਐੱਮ]], ਵੀਐੱਸਐੱਮ) ਸੇਲਾ ਦੱਰੇ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਭਾਰਤੀ 62 ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਸਿੰਘ 1962 ਦੀ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਸਮੇਤ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। == ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ == ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਸੰਖੋਲ, ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ, [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਜੱਟ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਹਾਦੁਰਗੜ੍ਹ ਸਿਟੀ ਪਾਰਕ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ 5 ਜੁਲਾਈ 1962 ਨੂੰ ਕਰਨਲ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। <ref>{{Cite news|title=Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)|date=23 November 1963|publisher=The Gazette of India|page=396}}</ref> == ਲੜਾਈ ਦੇ ਵੇਰਵੇ == 1962 ਵਿਚ [[ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ|ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ, ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਇਕ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੈਲਾ ਪਾਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਉੱਤਰਦਾਇਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਦੀਆਂ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। <ref name="IDF">{{Cite web|url=http://www.indiandefencereview.com/spotlights/1962-war-the-chinese-invasion-iii/|title=1962 War: The Chinese invasion - III}}</ref> == ਮੌਤ == ਸਿੰਘ 1962 ਵਿੱਚ [[ਨਾਰਥ-ਈਸਟ ਫ੍ਰੰਟੀਅਰ ਅਜੰਸੀ]] ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ]] ਲਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਾਰਟੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਉਸਦੀ ਪਾਰਟੀ ਸੇਲਾ ਦੱਰੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।<ref name="IDF">{{Cite web|url=http://www.indiandefencereview.com/spotlights/1962-war-the-chinese-invasion-iii/|title=1962 War: The Chinese invasion - III}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.indiandefencereview.com/spotlights/1962-war-the-chinese-invasion-iii/ "1962 War: The Chinese invasion - III"].</cite></ref> 23 ਨਵੰਬਰ 1962 ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ (ਜੰਗਬੰਦੀ ਤੋਂ 2 ਦਿਨ ਬਾਅਦ) 154 ਰੈਜੀਮੈਂਟ (419 ਯੂਨਿਟ) ਦੀ ਨੰਬਰ 2 ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਕਮਾਂਡਰ, ਤਿੰਨ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ 29 ਹੋਰ ਰੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਫੂਡੰਗ ਨੇੜੇ ਫੂਡੰਗ ਪੁਲ ਵਿਖੇ ਜ਼ਖਮੀ ਜਾਂ ਫੜੇ ਗਏ ਸਨ।<ref name=":0">{{Cite book|title=1962: The War that wasn't|last=Verma|first=Shiv Kunal|date=2016|isbn=978-93-84067-16-8|pages=541}}</ref> ਸਿੰਘ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਮੋਨਪਾ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਫੁਡੰਗ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਫੁਡੁੰਗ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਅਤੇ ਦਲੇਰ ਸੈਨਿਕ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। <ref name=":0">{{Cite book|title=1962: The War that wasn't|last=Verma|first=Shiv Kunal|date=2016|isbn=978-93-84067-16-8|pages=541}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVerma2016">Verma, Shiv Kunal (2016). ''1962: The War that wasn't''. p.&nbsp;541. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਬੁੱਕ ਨੰਬਰ|ISBN]]&nbsp;[[ਵਿਸ਼ੇਸ਼: ਪੁਸਤਕ ਸਰੋਤ/978-93-84067-16-8|<bdi>978-93-84067-16-8</bdi>]].</cite></ref> ਤਤਕਾਲੀ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]], [[ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ|ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕੈਰੋਂ]] ਸੀਨੀਅਰ ਫ਼ੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਸੰਖੋਲ ਆਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ 'ਤੇ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਵੀ ਪਿੰਡ 'ਚ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਈ ਸੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.amarujala.com/haryana/jhajjar-bahadurgarh/hoisar-singh-live-in-people-heart-bahadurgarh-news-rtk529502319|title=Hoshiar Singh live in people's heart|last=Singh|first=Hoshiar|date=27 November 2019|work=Amarujala|access-date=27 November 2019}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਅਧਿਕਾਰੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]] gdqbtz632szghucmj2agfdz4jrfmsdh 3 144241 611961 2022-08-25T09:30:06Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Boja02}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:30, 25 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 4sf1rjweac55mlhhv6dwk7jsh2xjz9b 0 144242 611962 2022-08-25T10:09:28Z ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ 42842 "{{Infobox person | name = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | image = Speaker Bhai Jagraj Singh.jpg | alt = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | caption = | birth_date = {{Birth date|1979|06|03}} | birth_place = | death_date = {{Death date and age|2017|07|20|1979|06|03}} | death_place = | nationality = ਬਰਤਾਨਵੀ | other_names = | occupation = ਪ੍ਰਚਾਰਕ | years_active = | known_..." ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | image = Speaker Bhai Jagraj Singh.jpg | alt = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | caption = | birth_date = {{Birth date|1979|06|03}} | birth_place = | death_date = {{Death date and age|2017|07|20|1979|06|03}} | death_place = | nationality = ਬਰਤਾਨਵੀ | other_names = | occupation = ਪ੍ਰਚਾਰਕ | years_active = | known_for = | notable_works = }} '''ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ''' (੩ ਜੂਨ ੧੯੭੯ - ੨੦ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੭) ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਕੁੰਨ, ਪ੍ਰਚਾਰਕ (ਸਿੱਖਿਅਕ) ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬਲਾ ਅਫਸਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਹੇਤ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ੨੦੧੨ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਬੇਸਿਕਸ ਆਫ਼ ਸਿੱਖੀ ਨਾਮਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਅਰੰਭਕ ਉਦੇਸ਼ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖੀ]] ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਫੈਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਹੇਤ ਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਉਸਦਾ ਯੂਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ "ਬੇਸਿਕਸ ਆਫ਼ ਸਿੱਖੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ੨੦੨੦ ਤੱਕ, ਚੈਨਲ ਦੇ ੧੫੦ ਹਜਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਾਹਕ ਹਨ ਅਤੇ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਯੂਜ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 2500 ਵੀਡੀਓ ਹਨ। ੨੦ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੭ ਨੂੰ, [[ਕੈਂਸਰ]] ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋਇਆ।<ref name=":0">{{Cite web|last=|first=|date=|title=An overview about Bhai Jagraj Singh|url=https://www.sikhnet.com/gurbani/artist/jagraj-singh-basics-sikhi|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=sikhnet.com}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=News of Jagraj Singh's death|url=https://www.sikh24.com/2017/07/20/basics-of-sikhis-bhai-jagraj-singh-passes-away-following-fight-against-cancer/#.X1cHeXkzaUk|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=skih24.com}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Basics of Sikhi Youtube Channel|url=https://www.youtube.com/user/basicsofsikhi/videos|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਉਂਸਲੋ ਵੈਸਟ ਲੰਡਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਔਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲਕੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੈਨਾ ਇੱਕ ਅਫਸਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਹੇਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਵਿੱਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। == ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ == ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਪੁਆਇੰਟਸ ਆਫ ਲਾਈਟ ਅਵਾਰਡ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਤਤਲਕਾਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਥੇਰੇਸਾ ਮੇਅ]] ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਤੁਹਾਡਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ।" == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} mt8j2f9pqhmy3v2s6xtwndjaiearlih 611963 611962 2022-08-25T10:09:44Z ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ 42842 added [[Category:ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | image = Speaker Bhai Jagraj Singh.jpg | alt = ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ | caption = | birth_date = {{Birth date|1979|06|03}} | birth_place = | death_date = {{Death date and age|2017|07|20|1979|06|03}} | death_place = | nationality = ਬਰਤਾਨਵੀ | other_names = | occupation = ਪ੍ਰਚਾਰਕ | years_active = | known_for = | notable_works = }} '''ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ''' (੩ ਜੂਨ ੧੯੭੯ - ੨੦ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੭) ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਕੁੰਨ, ਪ੍ਰਚਾਰਕ (ਸਿੱਖਿਅਕ) ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬਲਾ ਅਫਸਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਹੇਤ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ੨੦੧੨ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਬੇਸਿਕਸ ਆਫ਼ ਸਿੱਖੀ ਨਾਮਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਅਰੰਭਕ ਉਦੇਸ਼ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖੀ]] ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਫੈਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਹੇਤ ਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਉਸਦਾ ਯੂਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ "ਬੇਸਿਕਸ ਆਫ਼ ਸਿੱਖੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ੨੦੨੦ ਤੱਕ, ਚੈਨਲ ਦੇ ੧੫੦ ਹਜਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਾਹਕ ਹਨ ਅਤੇ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਯੂਜ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 2500 ਵੀਡੀਓ ਹਨ। ੨੦ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੭ ਨੂੰ, [[ਕੈਂਸਰ]] ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋਇਆ।<ref name=":0">{{Cite web|last=|first=|date=|title=An overview about Bhai Jagraj Singh|url=https://www.sikhnet.com/gurbani/artist/jagraj-singh-basics-sikhi|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=sikhnet.com}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=News of Jagraj Singh's death|url=https://www.sikh24.com/2017/07/20/basics-of-sikhis-bhai-jagraj-singh-passes-away-following-fight-against-cancer/#.X1cHeXkzaUk|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=skih24.com}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Basics of Sikhi Youtube Channel|url=https://www.youtube.com/user/basicsofsikhi/videos|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> == ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ == ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਉਂਸਲੋ ਵੈਸਟ ਲੰਡਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਔਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲਕੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੈਨਾ ਇੱਕ ਅਫਸਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਹੇਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਵਿੱਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। == ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ == ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਪੁਆਇੰਟਸ ਆਫ ਲਾਈਟ ਅਵਾਰਡ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਤਤਲਕਾਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਥੇਰੇਸਾ ਮੇਅ]] ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਤੁਹਾਡਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ।" == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿੱਖ]] axchr8fmjqm6iph7zs8nt0neut680lu