ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ pawiki https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter ਮੀਡੀਆ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਤਸਵੀਰ ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਰਮਾ ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਮਦਦ ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਫਾਟਕ ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ TimedText TimedText talk ਮੌਡਿਊਲ ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ Topic 0 2539 612160 587065 2022-08-29T09:58:06Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ | ਨਾਮ = ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਤਸਵੀਰ = BullehShah.jpg | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਉਪਨਾਮ = | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 1680 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਪਿੰਡ ਪਾਂਡੋਕੇ ਤਹਿਸੀਲ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 1757-59 | ਮੌਤ_ਥਾਂ = ਕਸੂਰ, ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਰੂਹਾਨੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = | ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ | ਕਾਲ = ਮੱਧਕਾਲ | ਵਿਸ਼ਾ = | ਅੰਦੋਲਨ = ਸੂਫ਼ੀ | ਪ੍ਰਭਾਵ = <!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--> | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ }} '''ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ''' (1680-1758) ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦੇ ਵੱਡੇ [[ਕਵੀ]] ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦੇ ਚਾਰ ਮੀਨਾਰਾਂ - [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ|ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] ਅਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ- ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2011/11/%E0%A8%B5%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%93-%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AE-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8D%E0%A8%B9%E0%A9%87-%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AC/| title=ਵਲੀਓ ਕਲਾਮ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਲਵਾਨਤਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ "ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ" ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਨਬੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਫਾਤਿਮਾ ਦੇ ਬੰਸ ਵਿੱਚਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਗਾਈਆਂ ਤੇ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ==ਜੀਵਨ== ===ਜਨਮ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਜਿਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਪੰਡੋਕੀ ਵਿਖੇ [[1680]] ਈ. ਵਿੱਚ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਅਬਦੁੱਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋ ਉਸਨੂੰ ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਬਾਬਾ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਂਹ ਜਾਂ ਕੇਵਲ ਬੁਲ੍ਹਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ’ ਸੀ) ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਨਾਮ ਵੱਲ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਲਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚਾਲੀਸਵੀ ਗੰਢ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਪਰ ਇਹ ਇਉਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਹੁਣ ਇਨ ਅੱਲਾਹ ਆਖ ਕੇ ਤੁਮ ਕਰੋ ਦੁਆਈਂ, ਪੀਆਂ ਹੀ ਸਭ ਹੋ ਗਿਆ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ’ ਨਾਹੀਂ।” </poem> ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੱਛਮੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਗਰ ਕਸੂਰ ਦੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਨਾਮੀਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਰਿਆਸਤ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਅਜੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਕਵਾਲ ਤੇ ਫਿਰ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਠਹਿਰ ਕੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਸੱਯਦ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। “ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਲਿਦ ਸਖੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਉੱਚ ਸਰੀਫ਼ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਜੀਲਾਨੀ(ਬਹਾਵਲਪੁਰ) ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ(ਜੀਲਾਨੀਆ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ।” ===ਵਿੱਦਿਆ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆਂ ਦੂਜੇ ਬਾਲਕਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਂਗ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੁਖ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਬੁੱਲੇਸ਼ਾਹ ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਭਗਤ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਉੱਚ ਆਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੀ। ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕਾਦਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਕੇਵਲ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇ ਵਾਂਗ ਪੱਕੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਵਾਰੀ ਰਹੀ। ===ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ=== ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕਸੂਰ ਆ ਗਏ। ਕਰਤਾ ‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਰਤਸਾ ਦੇ ਚਰਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਰਬੀ ਦੇ ਆਲਿਮ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਸੇਖ਼ ਸਾਅਦੀ ਦੀ “ਗੁਲਿਸਤਾਨ “ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜ਼ਾਹਰੀ ਇਲਮ ਸਿੱਖਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਰੂਹਾਨੀ ਇਲਮ ਦੀ ਭੁੱਖ ਚਮਕੀ, ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਮਜਜੂਬ ਹੋ ਗਏ। ਰੱਬੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। “ ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਸੂਰ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰਦੇ ਫਿਰਾਂਦੇ ਬਟਾਲਾ(ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ) ਪਹੁੰਚੇ। ਮਨਸੂਰ ਵਾਂਝੂੰ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲਿਆਂ ‘ਮੈਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਹਾਂ’(ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਅਲਲੱਹਕ)।” ਲੋਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਫ਼ਾਜਲਾ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਾਜਿਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਫ਼ਰਮਾਇਆਂ, ਇਹ ਸੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਇਹ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ’(ਅਰਥਾਤ ਕੱਚਾ,ਅੱਲ੍ਹੜ) ਹੈ; ਏਸਨੂੰ ਆਖੋ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਪੱਕ ਆਵੇ। ===ਗੁਰੂ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁਰਸ਼ਦ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਤਾਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਪੁੱਜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਤ ਦਾ ਅਰਾਈ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ‘ਹਜ਼ਰਤ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੱਤਾਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵੱਡਾ ਤਪ ਤੇ ਜ਼ੁਹਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪੀਰ ਸਨ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾਂ ਕਸੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉੱਥੇ ਨਵਾਬ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਕਸੂਰ ਛੱਡ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਆ ਵੱਸਿਆ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਕਾਦਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਮਸਤ ਮਲੰਗ ਹੋ ਕੇ ਗਾਉਣ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪੀਰ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ:- <poem>ਬੁਲ੍ਹਿਆ! ਰੱਬ ਦਾ ਕੀ ਪਾਉਣਾ, ਏਧਰੋਂ ਪੁੱਟਣਾ ਤੇ ਉੱਧਰ ਲਾਉਣਾ।</poem> ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਦਾਰੂ ਉਸੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅਨਾਇਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸੁਣੋ ਹਕਾਇਤ, ਹਾਦੀ ਪਕੜਿਆ ਹੋਗ ਹਦਾਇਤ। ਮੇਰਾ ਮੁਰਸ਼ਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ, ਉਹ ਲੰਘਾਇ ਪਾਰ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਮਸਤ ਫ਼ਕੀਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਜਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਸਾਕਾਂ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਤਾਅਨੇ-ਮੇਹਣਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸੱਯਦ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਉਸਨੇ ਅਰਾਈਂ ਜਾਤ ਦੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਸਾਕ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛਿੜ ਪਈ ਅਤੇ ਜਦ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚਾਚੀਆ ਤਾਈਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਜਾਈਆਂ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆ ਜੁੜੀਆਂ ਤੇ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੁੱਲ ਨੂੰ ਸੱਯਦ ਹੋ ਕੇ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਆਈਆਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ, ਆਲ ਨਬੀ ਔਲਾਦ ਅਲੀ ਦੀ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ? ਮੰਨ ਲੈ ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਸਾਡਾ ਕਹਿਣਾ, ਛੱਡ ਦੇ ਪੱਲਾ ਰਾਈਆਂ।” </poem> ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਨਾ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਾਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਫਿਕਰ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਯਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਤਾਂ ਅਰਾਈਂ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਸੀ। <poem> “ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਸੱਯਦ ਆਖੇ, ਦੋਜ਼ਖ ਮਿਲਣ ਸਾਈਆਂ, ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਅਰਾਈਂ ਆਖੇ,ਭਿਸ਼ਤੀ ਪੀਘਾਂ ਪਾਈਆ। ਜੇ ਤੂੰ ਲੋੜੇਂ ਬਾਗ਼ ਬਹਾਰਾਂ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ, ਤਾਲਬ ਹੋ ਜਾ ‘ਰਾਈਆਂ’।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਨੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਛੋੜਾ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਅਜਿਹਾ ਵਿਛੋੜਾ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਇਸ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੜਕੇ ਕੁੰਦਨ ਬਣ ਗਿਆ। <poem> “ਬਹੁੜੀ ਵੇਂ ਤਬੀਬਾ, ਮੈਂਢੀ ਜਿੰਦ ਗਈਆ, ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਨਚਾਇਆ ਕਰ ਥੱਈਆ ਥੱਈਆ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵਿਛੋੜੇ ਭਰੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਕਹਿਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ- <poem> “ਮੈਂ ਨ੍ਹਾਤੀ ਧੋਤੀ ਰਹਿ ਗਈ ਕਾਈ ਗੰਢ ਮਾਹੀ ਦਿਲ ਪੈ ਗਈ।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਮਿਲਾਪ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੇ ਜਨਾਨੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ, ਪੈਰੀ ਘੁੰਘਰੂ ਬੱਨ੍ਹ ਕੇ ਸਾਰਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨੱਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਸੀ ਉਹ ਕਲੇਜਾ ਧੂਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਲੈਅ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ- <poem> “ਆਓ ਸਈਓ। ਰਲ ਦਿਓ ਨੀ ਵਧਾਈ ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਝਾਂ ਮਾਹੀ।” </poem> ਪਾਵੇ ਬਣ ਨਾ ਪੈਜੇ ਕੰਜਰੀ ਮੈ ਤੇ ਰੁਸੀਆ ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਨਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਿਲੀਆਂ ਰੱਬ ਵਰਗਾ ਸੋਹਣਾ ਮੈ ਰੱਬ ਨਈਂ ਹੱਥੋ ਗਵਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੇ ਕੱਦਮੀ ਸਿਰ ਰੱਖ ਮੈ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਾਉਣਾ,,,,,,,, ਦਿਲਰਾਜ ਖਾਨ ਜੇਹੜਾ ਪਾਵੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਨੂੰ ਉਹਨੇ ਹੋਰ ਕੀ ਜੱਗ ਤੇ ਪਾਉਣ,,,,,।। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ, 1 ਬਾਰਾਮਾਂਹ, 40 ਗੰਢਾਂ, 1 ਅਠਵਾਰਾ, 3 ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਤੇ 49 ਦੋਹੜੇ ਆਦਿ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿਧੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਧੇਰੇ ਠੇਠ, ਸਾਦਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਲੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲੈਅਬੱਧ ਅਤੇ ਰਾਗਬੱਧ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਅਲੱਕਾਰਾਂ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਲੋਕ-ਅਖਾਣਾਂ ਤੇ ਛੰਦ-ਤਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੰਗਾਰ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਈ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸਿਖ਼ਰ ਸੀ। ===ਕਾਫ਼ੀਆਂ=== <poem> ਉੱਠ ਜਾਗ ਘੁਰਾੜੇ ਮਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸੌਣ ਤੇਰੇ ਦਰਕਾਰ ਨਹੀਂ। ਉੱਠ ਗਏ ਗਵਾਂਢੋ ਯਾਰ, ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ। ਆਓ ਸਈਓ ਰਲ ਦਿਉ ਨੀ ਵਧਾਈ, ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ। ਇੱਕ ਰਾਂਝਾ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੁਨ-ਫਅਕੁਨੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇਹੁੰ ਨਾ ਲਗੜਾ ਚੋਰੀ ਦਾ। ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਨਵੀਓਂ ਨਵੀਂ ਬਹਾਰ ਜਾਂ ਮੈਂ ਸਬਕ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਪੜਿਆ, ਮਸਜਦ ਕੋਲੋਂ ਜੀਉੜਾ ਡਰਿਆ ਡੇਰੇ ਜਾ ਠਾਕਰ ਦੇ ਵੜਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਵੱਜਦੇ ਨਾਦ ਹਜ਼ਾਰ। ਇਲਮੋਂ ਬਸ ਕਰੀਂ ਓ ਯਾਰ। ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ, ਮੇਰਾ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ ਮੱਕਾ ਨੀ ਮੈਂ ਕਮਲੀ ਹਾਂ। ਕਰ ਕੱਤਣ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੁੜੇ ਘੁੰਘਟ ਚੁੱਕ ਓ ਸੱਜਣਾ ਹੁਣ ਸ਼ਰਮਾਂ ਕਾਹਨੂੰ ਰੱਖੀਆਂ ਵੇ। ਘੜਿਆਲੀ ਦਿਉ ਨਿਕਾਲ ਨੀ ਅੱਜ ਪੀ ਘਰ ਆਇਆ ਲਾਲ ਨੀ। </poem> ==ਰਚਨਾ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ- * ਕਾਫ਼ੀਆਂ 156 * ਅਠਵਾਰਾ 1 * ਬਾਰਾਮਾਂਹ 1 * ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ 3 * ਦੋਹੜੇ 48 * ਗੰਢਾ 40 ===ਕਾਫ਼ੀ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ”ਪਿੰ: ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਰਾਗਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਗੱਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਚੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ‘ਆਸਾ’,ਸੂਹੀ, ਤਿਲੰਗ ਤੇ ਮਾਰੂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾਫ਼ੀ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੰਪੂਰਣ ਰਾਗ ਨਹੀਂ। <poem> “ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਣਕੇ, ਤ੍ਰਟਦਾ ਕੁਫ਼ਰ ਅੰਦਰ ਦਾ ਵਹਦਤ ਦੇ ਦਰਿਆਏ ਅੰਦਰ, ਉਹ ਭੀ ਵਤਿਆ ਤਰਦਾ” </poem> ===ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ=== ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਯਹੂਦੀ ਇਸਨੂੰ “ਐਲਫ਼ਾਬੈਟ ਪੋਇਮ” ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਰੂਪ ਬਾਵਨ ਅੱਖਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ ਪੈਂਤੀ ਜਾਂ ‘ਪੱਟੀ’ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜ਼ਰਗਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਤੀਜੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ‘ਕੁਲੀਅਤ-ਏ-ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੋ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਅਲਫ਼-ਆਂਵਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਸਦਕੜੇ ਹਾਂ, ਜੀਮ ਜਾਂਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਵਾਰਨੀ ਹਾਂ।” </poem> ===ਅਠਵਾਰਾ=== ਅਠਵਾਰਾ ਜਾਂ ਸਤਵਾਰਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਹ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸੱਤਾਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਰਚਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਠਵਾਰਾ ਛਨਿਛਰਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਮਾ ਤੇ ਮੁਕਦਾ ਹੈ। <poem> “ਛਨਿਛਰ ਵਾਰ ਉਤਵਾਲੇ ਵੇਖ ਸਜਨ ਦੀ ਸੋ। ਅਸਾਂ ਮੁੜ ਘਰ ਫੇਰ ਨਾ ਆਵਣਾ ਜੋ ਹੋਣੀ ਹੋਗ ਸੋ ਹੋ।” </poem> ===ਬਾਰਾਮਾਹ=== ਬਾਰਾਮਾਹ’ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਆਮ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਮਸਊਦ ਸਾਅਦ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਰਾਮਾਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਬਾਰਾਮਾਹ ‘ਅੱਸੂ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਅੱਸੂ ਲਿਖੂੰ ਸੰਦੇਸਵਾਂ ਵਾਚੇ ਮੋਰਾ ਪੀ, ਗਮਨ ਕੀਆ ਤੁਮ ਕਾਹੇ ਕੋ ਕਲਮਲ ਆਇਆ ਜੀ।” </poem> ===ਗੰਢਾਂ=== ਵਿਆਹ ਦੇ ਸ਼ਗਨ ਵਜੋਂ ਗੰਢਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਜ ਰਚਾਉਣ, ਸਾਹਾ ਸੋਧਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਸ਼ਹੁ ਨਾਲ ਸਿਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ 40 ਗੰਢਾਂ ਰਚਆ ਹਨ ਜਿਸ ਵਲ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਬੰਦ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਅਖਰੀਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਅੱਠ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਕਹੋ ਸੁਰਤੀ ਗਲ ਕਾਜ ਦੀ, ਮੈਂ ਗੰਢਾਂ ਕੀਤੀਆ ਪਾਊਂ। ਸਾਰੇ ਤੇ ਜੰਜ ਆਵਾਸੀ, ਹੁਣ ਚਾਲਸੀ ਗੰਢ ਘਤਾਊਂ।” </poem> ਦੋਹੜਿਆ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੇ ਫੁਟਕਲ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ-ਕੁਰੀਤੀਆਂ, ਰਾਜਸੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਪਾਖੰਡਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਿਤੇ ਹਨ। ਜਿਵੇ- <poem> “ਬੁਲਿਆ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਧੜਵਾਈ ਰਹਿੰਦੇ, ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰ ਠੱਗ। ਵਿੱਚ ਮਸੀਤਾਂ ਕੁਸੱਤੀਏ ਰਹਿੰਦੇ, ਆਸ਼ਕ ਰਹਿਣ ਅਲੱਗ।” </poem> ==ਮੌਤ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਬਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ। ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੇ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਮਾਂ 1680 ਤੋਂ 1758 ਈ. ਸਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। “ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਦੇਹਾਂਤ ਦਾ ਸਾਲ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ 1743 ਈ. ਦਿੱਤਾ ਹੈ।” ਹਿਜਰੀ ਮੁਤਾਬਕ 1680 ਈ. ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਅਤੇ 1758 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋਈ ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹਾ ਨੇ ਕੁੱਲ 78 ਸਾਲ ਉਮਰ ਭੋਗੀ। “ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਚੇਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕਲਾਮ ਅਮਰ ਹੈ।” ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਜ਼ਾਰ ਅਜਵੀ ਕਸੂਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ==ਹਵਾਲੇ== <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ3.</ref> <ref name="ReferenceA">ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦਾ ਤਜ਼ਕਰਾ, ਲਾਹੌਰ, ਪੰਨਾ 102</ref> <ref name="ReferenceA"/> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ18</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 20.</ref> <ref>ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 8.</ref> <ref>ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ: ਨਵੀਆਂ ਸੋਚਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸੈਫ਼ੁਲਮਲੂਕ,ਪੰਨਾ 656</ref> <ref>ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰ ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 152</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 44</ref> <ref>ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ, ਚੈਪਟਰ 4, ਪੰਨਾ 40-71</ref> <ref>ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ(ਸੰਪਾ): ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 1931, ਪੰਨਾ 12.</ref> <ref>ਧਨਵੰਤ ਕੌਰ: ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ,2009</ref> ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਰੋਲ ਨੰ- 932, ਐੱਮ. ਏ-(ਪੰਜਾਬੀ), ਭਾਗ-ਪਹਿਲਾ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] 6nhrd8e8ham0vvafpagvq0en505bgl7 612164 612160 2022-08-29T10:03:31Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ | ਨਾਮ = ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਤਸਵੀਰ = BullehShah.jpg | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਉਪਨਾਮ = | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 1680 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਪਿੰਡ ਪਾਂਡੋਕੇ ਤਹਿਸੀਲ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 1757-59 | ਮੌਤ_ਥਾਂ = ਕਸੂਰ, ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਰੂਹਾਨੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = | ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ | ਕਾਲ = ਮੱਧਕਾਲ | ਵਿਸ਼ਾ = | ਅੰਦੋਲਨ = ਸੂਫ਼ੀ | ਪ੍ਰਭਾਵ = <!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--> | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ }} '''ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ''' (1680-1758) ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦੇ ਵੱਡੇ [[ਕਵੀ]] ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦੇ ਚਾਰ ਮੀਨਾਰਾਂ - [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ|ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] ਅਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ- ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2011/11/%E0%A8%B5%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%93-%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AE-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8D%E0%A8%B9%E0%A9%87-%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AC/| title=ਵਲੀਓ ਕਲਾਮ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਲਵਾਨਤਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ "ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ" ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਨਬੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਫਾਤਿਮਾ ਦੇ ਬੰਸ ਵਿੱਚਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਗਾਈਆਂ ਤੇ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ==ਜੀਵਨ== ===ਜਨਮ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਜਿਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਪੰਡੋਕੀ ਵਿਖੇ [[1680]] ਈ. ਵਿੱਚ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਅਬਦੁੱਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋ ਉਸਨੂੰ ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਬਾਬਾ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਂਹ ਜਾਂ ਕੇਵਲ ਬੁਲ੍ਹਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ’ ਸੀ) ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਨਾਮ ਵੱਲ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਲਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚਾਲੀਸਵੀ ਗੰਢ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਪਰ ਇਹ ਇਉਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਹੁਣ ਇਨ ਅੱਲਾਹ ਆਖ ਕੇ ਤੁਮ ਕਰੋ ਦੁਆਈਂ, ਪੀਆਂ ਹੀ ਸਭ ਹੋ ਗਿਆ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ’ ਨਾਹੀਂ।” </poem> ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੱਛਮੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਗਰ ਕਸੂਰ ਦੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਨਾਮੀਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਰਿਆਸਤ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਅਜੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਕਵਾਲ ਤੇ ਫਿਰ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਠਹਿਰ ਕੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਸੱਯਦ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। “ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਲਿਦ ਸਖੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਉੱਚ ਸਰੀਫ਼ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਜੀਲਾਨੀ(ਬਹਾਵਲਪੁਰ) ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ(ਜੀਲਾਨੀਆ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ।” ===ਵਿੱਦਿਆ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆਂ ਦੂਜੇ ਬਾਲਕਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਂਗ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੁਖ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਬੁੱਲੇਸ਼ਾਹ ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਭਗਤ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਉੱਚ ਆਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੀ। ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕਾਦਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਕੇਵਲ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇ ਵਾਂਗ ਪੱਕੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਵਾਰੀ ਰਹੀ। ===ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ=== ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕਸੂਰ ਆ ਗਏ। ਕਰਤਾ ‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਰਤਸਾ ਦੇ ਚਰਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਰਬੀ ਦੇ ਆਲਿਮ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਸੇਖ਼ ਸਾਅਦੀ ਦੀ “ਗੁਲਿਸਤਾਨ “ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜ਼ਾਹਰੀ ਇਲਮ ਸਿੱਖਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਰੂਹਾਨੀ ਇਲਮ ਦੀ ਭੁੱਖ ਚਮਕੀ, ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਮਜਜੂਬ ਹੋ ਗਏ। ਰੱਬੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। “ ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਸੂਰ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰਦੇ ਫਿਰਾਂਦੇ ਬਟਾਲਾ(ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ) ਪਹੁੰਚੇ। ਮਨਸੂਰ ਵਾਂਝੂੰ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲਿਆਂ ‘ਮੈਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਹਾਂ’(ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਅਲਲੱਹਕ)।” ਲੋਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਫ਼ਾਜਲਾ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਾਜਿਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਫ਼ਰਮਾਇਆਂ, ਇਹ ਸੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਇਹ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ’(ਅਰਥਾਤ ਕੱਚਾ,ਅੱਲ੍ਹੜ) ਹੈ; ਏਸਨੂੰ ਆਖੋ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਪੱਕ ਆਵੇ। ===ਗੁਰੂ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁਰਸ਼ਦ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਤਾਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਪੁੱਜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਤ ਦਾ ਅਰਾਈ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ‘ਹਜ਼ਰਤ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੱਤਾਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵੱਡਾ ਤਪ ਤੇ ਜ਼ੁਹਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪੀਰ ਸਨ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾਂ ਕਸੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉੱਥੇ ਨਵਾਬ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਕਸੂਰ ਛੱਡ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਆ ਵੱਸਿਆ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਕਾਦਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਮਸਤ ਮਲੰਗ ਹੋ ਕੇ ਗਾਉਣ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪੀਰ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ:- <poem>ਬੁਲ੍ਹਿਆ! ਰੱਬ ਦਾ ਕੀ ਪਾਉਣਾ, ਏਧਰੋਂ ਪੁੱਟਣਾ ਤੇ ਉੱਧਰ ਲਾਉਣਾ।</poem> ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਦਾਰੂ ਉਸੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅਨਾਇਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸੁਣੋ ਹਕਾਇਤ, ਹਾਦੀ ਪਕੜਿਆ ਹੋਗ ਹਦਾਇਤ। ਮੇਰਾ ਮੁਰਸ਼ਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ, ਉਹ ਲੰਘਾਇ ਪਾਰ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਮਸਤ ਫ਼ਕੀਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਜਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਸਾਕਾਂ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਤਾਅਨੇ-ਮੇਹਣਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸੱਯਦ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਉਸਨੇ ਅਰਾਈਂ ਜਾਤ ਦੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਸਾਕ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛਿੜ ਪਈ ਅਤੇ ਜਦ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚਾਚੀਆ ਤਾਈਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਜਾਈਆਂ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆ ਜੁੜੀਆਂ ਤੇ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੁੱਲ ਨੂੰ ਸੱਯਦ ਹੋ ਕੇ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਆਈਆਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ, ਆਲ ਨਬੀ ਔਲਾਦ ਅਲੀ ਦੀ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ? ਮੰਨ ਲੈ ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਸਾਡਾ ਕਹਿਣਾ, ਛੱਡ ਦੇ ਪੱਲਾ ਰਾਈਆਂ।” </poem> ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਨਾ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਾਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਫਿਕਰ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਯਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਤਾਂ ਅਰਾਈਂ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਸੀ। <poem> “ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਸੱਯਦ ਆਖੇ, ਦੋਜ਼ਖ ਮਿਲਣ ਸਾਈਆਂ, ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਅਰਾਈਂ ਆਖੇ,ਭਿਸ਼ਤੀ ਪੀਘਾਂ ਪਾਈਆ। ਜੇ ਤੂੰ ਲੋੜੇਂ ਬਾਗ਼ ਬਹਾਰਾਂ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ, ਤਾਲਬ ਹੋ ਜਾ ‘ਰਾਈਆਂ’।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਨੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਛੋੜਾ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਅਜਿਹਾ ਵਿਛੋੜਾ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਇਸ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੜਕੇ ਕੁੰਦਨ ਬਣ ਗਿਆ। <poem> “ਬਹੁੜੀ ਵੇਂ ਤਬੀਬਾ, ਮੈਂਢੀ ਜਿੰਦ ਗਈਆ, ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਨਚਾਇਆ ਕਰ ਥੱਈਆ ਥੱਈਆ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵਿਛੋੜੇ ਭਰੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਕਹਿਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ- <poem> “ਮੈਂ ਨ੍ਹਾਤੀ ਧੋਤੀ ਰਹਿ ਗਈ ਕਾਈ ਗੰਢ ਮਾਹੀ ਦਿਲ ਪੈ ਗਈ।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਮਿਲਾਪ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੇ ਜਨਾਨੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ, ਪੈਰੀ ਘੁੰਘਰੂ ਬੱਨ੍ਹ ਕੇ ਸਾਰਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨੱਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਸੀ ਉਹ ਕਲੇਜਾ ਧੂਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਲੈਅ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ- <poem> “ਆਓ ਸਈਓ। ਰਲ ਦਿਓ ਨੀ ਵਧਾਈ ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਝਾਂ ਮਾਹੀ।” </poem> ਪਾਵੇ ਬਣ ਨਾ ਪੈਜੇ ਕੰਜਰੀ ਮੈ ਤੇ ਰੁਸੀਆ ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਨਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਿਲੀਆਂ ਰੱਬ ਵਰਗਾ ਸੋਹਣਾ ਮੈ ਰੱਬ ਨਈਂ ਹੱਥੋ ਗਵਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੇ ਕੱਦਮੀ ਸਿਰ ਰੱਖ ਮੈ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਾਉਣਾ,,,,,,,, ਦਿਲਰਾਜ ਖਾਨ ਜੇਹੜਾ ਪਾਵੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਨੂੰ ਉਹਨੇ ਹੋਰ ਕੀ ਜੱਗ ਤੇ ਪਾਉਣ,,,,,।। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ, 1 ਬਾਰਾਮਾਂਹ, 40 ਗੰਢਾਂ, 1 ਅਠਵਾਰਾ, 3 ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਤੇ 49 ਦੋਹੜੇ ਆਦਿ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿਧੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਧੇਰੇ ਠੇਠ, ਸਾਦਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਲੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲੈਅਬੱਧ ਅਤੇ ਰਾਗਬੱਧ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਅਲੱਕਾਰਾਂ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਲੋਕ-ਅਖਾਣਾਂ ਤੇ ਛੰਦ-ਤਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੰਗਾਰ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਈ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸਿਖ਼ਰ ਸੀ। ===ਕਾਫ਼ੀਆਂ=== <poem> ਉੱਠ ਜਾਗ ਘੁਰਾੜੇ ਮਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸੌਣ ਤੇਰੇ ਦਰਕਾਰ ਨਹੀਂ। ਉੱਠ ਗਏ ਗਵਾਂਢੋ ਯਾਰ, ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ। ਆਓ ਸਈਓ ਰਲ ਦਿਉ ਨੀ ਵਧਾਈ, ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ। ਇੱਕ ਰਾਂਝਾ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੁਨ-ਫਅਕੁਨੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇਹੁੰ ਨਾ ਲਗੜਾ ਚੋਰੀ ਦਾ। ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਨਵੀਓਂ ਨਵੀਂ ਬਹਾਰ ਜਾਂ ਮੈਂ ਸਬਕ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਪੜਿਆ, ਮਸਜਦ ਕੋਲੋਂ ਜੀਉੜਾ ਡਰਿਆ ਡੇਰੇ ਜਾ ਠਾਕਰ ਦੇ ਵੜਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਵੱਜਦੇ ਨਾਦ ਹਜ਼ਾਰ। ਇਲਮੋਂ ਬਸ ਕਰੀਂ ਓ ਯਾਰ। ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ, ਮੇਰਾ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ ਮੱਕਾ ਨੀ ਮੈਂ ਕਮਲੀ ਹਾਂ। ਕਰ ਕੱਤਣ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੁੜੇ ਘੁੰਘਟ ਚੁੱਕ ਓ ਸੱਜਣਾ ਹੁਣ ਸ਼ਰਮਾਂ ਕਾਹਨੂੰ ਰੱਖੀਆਂ ਵੇ। ਘੜਿਆਲੀ ਦਿਉ ਨਿਕਾਲ ਨੀ ਅੱਜ ਪੀ ਘਰ ਆਇਆ ਲਾਲ ਨੀ। </poem> ==ਰਚਨਾ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ- * ਕਾਫ਼ੀਆਂ 156 * ਅਠਵਾਰਾ 1 * ਬਾਰਾਮਾਂਹ 1 * ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ 3 * ਦੋਹੜੇ 48 * ਗੰਢਾ 40 ===ਕਾਫ਼ੀ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ”ਪਿੰ: ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਰਾਗਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਗੱਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਚੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ‘ਆਸਾ’,ਸੂਹੀ, ਤਿਲੰਗ ਤੇ ਮਾਰੂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾਫ਼ੀ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੰਪੂਰਣ ਰਾਗ ਨਹੀਂ। <poem> “ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਣਕੇ, ਤ੍ਰਟਦਾ ਕੁਫ਼ਰ ਅੰਦਰ ਦਾ ਵਹਦਤ ਦੇ ਦਰਿਆਏ ਅੰਦਰ, ਉਹ ਭੀ ਵਤਿਆ ਤਰਦਾ” </poem> ===ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ=== ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਯਹੂਦੀ ਇਸਨੂੰ “ਐਲਫ਼ਾਬੈਟ ਪੋਇਮ” ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਰੂਪ ਬਾਵਨ ਅੱਖਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ ਪੈਂਤੀ ਜਾਂ ‘ਪੱਟੀ’ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜ਼ਰਗਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਤੀਜੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ‘ਕੁਲੀਅਤ-ਏ-ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੋ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਅਲਫ਼-ਆਂਵਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਸਦਕੜੇ ਹਾਂ, ਜੀਮ ਜਾਂਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਵਾਰਨੀ ਹਾਂ।” </poem> ===ਅਠਵਾਰਾ=== ਅਠਵਾਰਾ ਜਾਂ ਸਤਵਾਰਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਹ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸੱਤਾਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਰਚਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਠਵਾਰਾ ਛਨਿਛਰਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਮਾ ਤੇ ਮੁਕਦਾ ਹੈ। <poem> “ਛਨਿਛਰ ਵਾਰ ਉਤਵਾਲੇ ਵੇਖ ਸਜਨ ਦੀ ਸੋ। ਅਸਾਂ ਮੁੜ ਘਰ ਫੇਰ ਨਾ ਆਵਣਾ ਜੋ ਹੋਣੀ ਹੋਗ ਸੋ ਹੋ।” </poem> ===ਬਾਰਾਮਾਹ=== ਬਾਰਾਮਾਹ’ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਆਮ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਮਸਊਦ ਸਾਅਦ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਰਾਮਾਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਬਾਰਾਮਾਹ ‘ਅੱਸੂ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਅੱਸੂ ਲਿਖੂੰ ਸੰਦੇਸਵਾਂ ਵਾਚੇ ਮੋਰਾ ਪੀ, ਗਮਨ ਕੀਆ ਤੁਮ ਕਾਹੇ ਕੋ ਕਲਮਲ ਆਇਆ ਜੀ।” </poem> ===ਗੰਢਾਂ=== ਵਿਆਹ ਦੇ ਸ਼ਗਨ ਵਜੋਂ ਗੰਢਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਜ ਰਚਾਉਣ, ਸਾਹਾ ਸੋਧਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਸ਼ਹੁ ਨਾਲ ਸਿਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ 40 ਗੰਢਾਂ ਰਚਆ ਹਨ ਜਿਸ ਵਲ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਬੰਦ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਅਖਰੀਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਅੱਠ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਕਹੋ ਸੁਰਤੀ ਗਲ ਕਾਜ ਦੀ, ਮੈਂ ਗੰਢਾਂ ਕੀਤੀਆ ਪਾਊਂ। ਸਾਰੇ ਤੇ ਜੰਜ ਆਵਾਸੀ, ਹੁਣ ਚਾਲਸੀ ਗੰਢ ਘਤਾਊਂ।” </poem> ਦੋਹੜਿਆ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੇ ਫੁਟਕਲ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ-ਕੁਰੀਤੀਆਂ, ਰਾਜਸੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਪਾਖੰਡਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਿਤੇ ਹਨ। ਜਿਵੇ- <poem> “ਬੁਲਿਆ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਧੜਵਾਈ ਰਹਿੰਦੇ, ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰ ਠੱਗ। ਵਿੱਚ ਮਸੀਤਾਂ ਕੁਸੱਤੀਏ ਰਹਿੰਦੇ, ਆਸ਼ਕ ਰਹਿਣ ਅਲੱਗ।” </poem> ==ਮੌਤ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਬਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ। ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੇ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਮਾਂ 1680 ਤੋਂ 1758 ਈ. ਸਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। “ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਦੇਹਾਂਤ ਦਾ ਸਾਲ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ 1743 ਈ. ਦਿੱਤਾ ਹੈ।” ਹਿਜਰੀ ਮੁਤਾਬਕ 1680 ਈ. ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਅਤੇ 1758 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋਈ ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹਾ ਨੇ ਕੁੱਲ 78 ਸਾਲ ਉਮਰ ਭੋਗੀ। “ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਚੇਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕਲਾਮ ਅਮਰ ਹੈ।” ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਜ਼ਾਰ ਅਜਵੀ ਕਸੂਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ==ਹਵਾਲੇ== <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ3.</ref> <ref name="ReferenceA">ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦਾ ਤਜ਼ਕਰਾ, ਲਾਹੌਰ, ਪੰਨਾ 102</ref> <ref name="ReferenceA"/> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ18</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 20.</ref> <ref>ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 8.</ref> <ref>ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ: ਨਵੀਆਂ ਸੋਚਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸੈਫ਼ੁਲਮਲੂਕ,ਪੰਨਾ 656</ref> <ref>ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰ ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 152</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 44</ref> <ref>ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ, ਚੈਪਟਰ 4, ਪੰਨਾ 40-71</ref> <ref>ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ(ਸੰਪਾ): ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 1931, ਪੰਨਾ 12.</ref> <ref>ਧਨਵੰਤ ਕੌਰ: ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ,2009</ref> ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਰੋਲ ਨੰ- 932, ਐੱਮ. ਏ-(ਪੰਜਾਬੀ), ਭਾਗ-ਪਹਿਲਾ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] jl8iy29w68uooh151oospup9mwb3llz 612165 612164 2022-08-29T10:05:33Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ | ਨਾਮ = ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਤਸਵੀਰ = BullehShah.jpg | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ | ਉਪਨਾਮ = | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 1680 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਪਿੰਡ ਪਾਂਡੋਕੇ ਤਹਿਸੀਲ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 1757-59 | ਮੌਤ_ਥਾਂ = ਕਸੂਰ, ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਰੂਹਾਨੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = | ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ | ਕਾਲ = ਮੱਧਕਾਲ | ਵਿਸ਼ਾ = | ਅੰਦੋਲਨ = ਸੂਫ਼ੀ | ਪ੍ਰਭਾਵ = <!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--> | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ }} '''ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ''' (1680-1758) ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦੇ ਵੱਡੇ [[ਕਵੀ]] ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦੇ ਚਾਰ ਮੀਨਾਰਾਂ - [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ|ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] ਅਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ- ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2011/11/%E0%A8%B5%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%93-%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AE-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8D%E0%A8%B9%E0%A9%87-%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B9-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%AC/| title=ਵਲੀਓ ਕਲਾਮ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਲਵਾਨਤਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ "ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ" ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਨਬੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਫਾਤਿਮਾ ਦੇ ਬੰਸ ਵਿੱਚਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਗਾਈਆਂ ਤੇ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ==ਜੀਵਨ== ===ਜਨਮ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਜਿਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਪੰਡੋਕੀ ਵਿਖੇ [[1680]] ਈ. ਵਿੱਚ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਅਬਦੁੱਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋ ਉਸਨੂੰ ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਬਾਬਾ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਂਹ ਜਾਂ ਕੇਵਲ ਬੁਲ੍ਹਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ’ ਸੀ) ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਨਾਮ ਵੱਲ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਲਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚਾਲੀਸਵੀ ਗੰਢ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਪਰ ਇਹ ਇਉਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਹੁਣ ਇਨ ਅੱਲਾਹ ਆਖ ਕੇ ਤੁਮ ਕਰੋ ਦੁਆਈਂ, ਪੀਆਂ ਹੀ ਸਭ ਹੋ ਗਿਆ ‘ਅਬਦੁੱਲਾ’ ਨਾਹੀਂ।” </poem> ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੱਛਮੀ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]],ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਗਰ ਕਸੂਰ ਦੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਨਾਮੀਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਰਿਆਸਤ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਅਜੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਕਵਾਲ ਤੇ ਫਿਰ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਠਹਿਰ ਕੇ ਪਾਂਡੋਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਸੱਯਦ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। “ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਲਿਦ ਸਖੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਉੱਚ ਸਰੀਫ਼ ਗੀਲਾਨੀਆਂ ਜੀਲਾਨੀ(ਬਹਾਵਲਪੁਰ) ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਉੱਚ ਗੀਲਾਨੀਆਂ(ਜੀਲਾਨੀਆ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ।” ===ਵਿੱਦਿਆ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆਂ ਦੂਜੇ ਬਾਲਕਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ਖੀ ਮਹੁੰਮਦ ਦਰਵੇਸ਼ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਾਂਗ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੁਖ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਬੁੱਲੇਸ਼ਾਹ ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਭਗਤ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਉੱਚ ਆਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੀ। ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕਾਦਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਕੇਵਲ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇ ਵਾਂਗ ਪੱਕੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਵਾਰੀ ਰਹੀ। ===ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ=== ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕਸੂਰ ਆ ਗਏ। ਕਰਤਾ ‘ਨਾਫ਼ਿਅ-ਉਲ ਸਾਲਕੀਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਰਤਸਾ ਦੇ ਚਰਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਰਬੀ ਦੇ ਆਲਿਮ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਸੇਖ਼ ਸਾਅਦੀ ਦੀ “ਗੁਲਿਸਤਾਨ “ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜ਼ਾਹਰੀ ਇਲਮ ਸਿੱਖਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਰੂਹਾਨੀ ਇਲਮ ਦੀ ਭੁੱਖ ਚਮਕੀ, ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਮਜਜੂਬ ਹੋ ਗਏ। ਰੱਬੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। “ ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਸੂਰ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰਦੇ ਫਿਰਾਂਦੇ ਬਟਾਲਾ(ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ) ਪਹੁੰਚੇ। ਮਨਸੂਰ ਵਾਂਝੂੰ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲਿਆਂ ‘ਮੈਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਹਾਂ’(ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਅਲਲੱਹਕ)।” ਲੋਕ ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਫ਼ਾਜਲਾ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਾਜਿਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਫ਼ਰਮਾਇਆਂ, ਇਹ ਸੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਇਹ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ’(ਅਰਥਾਤ ਕੱਚਾ,ਅੱਲ੍ਹੜ) ਹੈ; ਏਸਨੂੰ ਆਖੋ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਪੱਕ ਆਵੇ। ===ਗੁਰੂ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁਰਸ਼ਦ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਤਾਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਪੁੱਜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਤ ਦਾ ਅਰਾਈ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ‘ਹਜ਼ਰਤ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੱਤਾਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵੱਡਾ ਤਪ ਤੇ ਜ਼ੁਹਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪੀਰ ਸਨ। ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾਂ ਕਸੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉੱਥੇ ਨਵਾਬ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਕਸੂਰ ਛੱਡ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਆ ਵੱਸਿਆ। ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਪੀਰ ਅਨਾਇਤ ਸ਼ਾਹ ਕਾਦਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਮਸਤ ਮਲੰਗ ਹੋ ਕੇ ਗਾਉਣ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪੀਰ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ:- <poem>ਬੁਲ੍ਹਿਆ! ਰੱਬ ਦਾ ਕੀ ਪਾਉਣਾ, ਏਧਰੋਂ ਪੁੱਟਣਾ ਤੇ ਉੱਧਰ ਲਾਉਣਾ।</poem> ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਦਾਰੂ ਉਸੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅਨਾਇਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:- <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸੁਣੋ ਹਕਾਇਤ, ਹਾਦੀ ਪਕੜਿਆ ਹੋਗ ਹਦਾਇਤ। ਮੇਰਾ ਮੁਰਸ਼ਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ, ਉਹ ਲੰਘਾਇ ਪਾਰ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਮਸਤ ਫ਼ਕੀਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਜਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਸਾਕਾਂ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਤਾਅਨੇ-ਮੇਹਣਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਸੱਯਦ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਉਸਨੇ ਅਰਾਈਂ ਜਾਤ ਦੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਧਾਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਸਾਕ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛਿੜ ਪਈ ਅਤੇ ਜਦ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚਾਚੀਆ ਤਾਈਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਜਾਈਆਂ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆ ਜੁੜੀਆਂ ਤੇ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀਆਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੁੱਲ ਨੂੰ ਸੱਯਦ ਹੋ ਕੇ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਆਈਆਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ, ਆਲ ਨਬੀ ਔਲਾਦ ਅਲੀ ਦੀ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਲੀਕਾਂ ਲਾਈਆਂ? ਮੰਨ ਲੈ ਬੁਲ੍ਹਿਆ ਸਾਡਾ ਕਹਿਣਾ, ਛੱਡ ਦੇ ਪੱਲਾ ਰਾਈਆਂ।” </poem> ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਨਾ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਾਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਫਿਕਰ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਯਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਮਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਤਾਂ ਅਰਾਈਂ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਸੀ। <poem> “ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਸੱਯਦ ਆਖੇ, ਦੋਜ਼ਖ ਮਿਲਣ ਸਾਈਆਂ, ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਅਰਾਈਂ ਆਖੇ,ਭਿਸ਼ਤੀ ਪੀਘਾਂ ਪਾਈਆ। ਜੇ ਤੂੰ ਲੋੜੇਂ ਬਾਗ਼ ਬਹਾਰਾਂ, ਬੁਲ੍ਹਿਆ, ਤਾਲਬ ਹੋ ਜਾ ‘ਰਾਈਆਂ’।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਸ਼ਾਹ ਅਨਾਇਤ ਨੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਛੋੜਾ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਅਜਿਹਾ ਵਿਛੋੜਾ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਇਸ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੜਕੇ ਕੁੰਦਨ ਬਣ ਗਿਆ। <poem> “ਬਹੁੜੀ ਵੇਂ ਤਬੀਬਾ, ਮੈਂਢੀ ਜਿੰਦ ਗਈਆ, ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਨਚਾਇਆ ਕਰ ਥੱਈਆ ਥੱਈਆ।” </poem> ਹੁਣ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵਿਛੋੜੇ ਭਰੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਕਹਿਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ- <poem> “ਮੈਂ ਨ੍ਹਾਤੀ ਧੋਤੀ ਰਹਿ ਗਈ ਕਾਈ ਗੰਢ ਮਾਹੀ ਦਿਲ ਪੈ ਗਈ।” </poem> ===ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਮਿਲਾਪ=== ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਨੇ ਜਨਾਨੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ, ਪੈਰੀ ਘੁੰਘਰੂ ਬੱਨ੍ਹ ਕੇ ਸਾਰਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨੱਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਸੀ ਉਹ ਕਲੇਜਾ ਧੂਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਲੈਅ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ- <poem> “ਆਓ ਸਈਓ। ਰਲ ਦਿਓ ਨੀ ਵਧਾਈ ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਝਾਂ ਮਾਹੀ।” </poem> ਪਾਵੇ ਬਣ ਨਾ ਪੈਜੇ ਕੰਜਰੀ ਮੈ ਤੇ ਰੁਸੀਆ ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਨਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਮਿਲੀਆਂ ਰੱਬ ਵਰਗਾ ਸੋਹਣਾ ਮੈ ਰੱਬ ਨਈਂ ਹੱਥੋ ਗਵਾਉਣਾ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਦੇ ਕੱਦਮੀ ਸਿਰ ਰੱਖ ਮੈ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਾਉਣਾ,,,,,,,, ਦਿਲਰਾਜ ਖਾਨ ਜੇਹੜਾ ਪਾਵੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਨੂੰ ਉਹਨੇ ਹੋਰ ਕੀ ਜੱਗ ਤੇ ਪਾਉਣ,,,,,।। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ, 1 ਬਾਰਾਮਾਂਹ, 40 ਗੰਢਾਂ, 1 ਅਠਵਾਰਾ, 3 ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ ਤੇ 49 ਦੋਹੜੇ ਆਦਿ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿਧੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਆਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਧੇਰੇ ਠੇਠ, ਸਾਦਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਲੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲੈਅਬੱਧ ਅਤੇ ਰਾਗਬੱਧ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਅਲੱਕਾਰਾਂ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਲੋਕ-ਅਖਾਣਾਂ ਤੇ ਛੰਦ-ਤਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੰਗਾਰ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਈ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸਿਖ਼ਰ ਸੀ। ===ਕਾਫ਼ੀਆਂ=== <poem> ਉੱਠ ਜਾਗ ਘੁਰਾੜੇ ਮਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸੌਣ ਤੇਰੇ ਦਰਕਾਰ ਨਹੀਂ। ਉੱਠ ਗਏ ਗਵਾਂਢੋ ਯਾਰ, ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ। ਆਓ ਸਈਓ ਰਲ ਦਿਉ ਨੀ ਵਧਾਈ, ਮੈਂ ਵਰ ਪਾਇਆ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ। ਇੱਕ ਰਾਂਝਾ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੁਨ-ਫਅਕੁਨੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇਹੁੰ ਨਾ ਲਗੜਾ ਚੋਰੀ ਦਾ। ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਨਵੀਓਂ ਨਵੀਂ ਬਹਾਰ ਜਾਂ ਮੈਂ ਸਬਕ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਪੜਿਆ, ਮਸਜਦ ਕੋਲੋਂ ਜੀਉੜਾ ਡਰਿਆ ਡੇਰੇ ਜਾ ਠਾਕਰ ਦੇ ਵੜਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਵੱਜਦੇ ਨਾਦ ਹਜ਼ਾਰ। ਇਲਮੋਂ ਬਸ ਕਰੀਂ ਓ ਯਾਰ। ਹਾਜੀ ਲੋਕ ਮੱਕੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ, ਮੇਰਾ ਰਾਂਝਾ ਮਾਹੀ ਮੱਕਾ ਨੀ ਮੈਂ ਕਮਲੀ ਹਾਂ। ਕਰ ਕੱਤਣ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੁੜੇ ਘੁੰਘਟ ਚੁੱਕ ਓ ਸੱਜਣਾ ਹੁਣ ਸ਼ਰਮਾਂ ਕਾਹਨੂੰ ਰੱਖੀਆਂ ਵੇ। ਘੜਿਆਲੀ ਦਿਉ ਨਿਕਾਲ ਨੀ ਅੱਜ ਪੀ ਘਰ ਆਇਆ ਲਾਲ ਨੀ। </poem> ==ਰਚਨਾ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 156 ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ- * ਕਾਫ਼ੀਆਂ 156 * ਅਠਵਾਰਾ 1 * ਬਾਰਾਮਾਂਹ 1 * ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ 3 * ਦੋਹੜੇ 48 * ਗੰਢਾ 40 ===ਕਾਫ਼ੀ=== ਬੁਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ”ਪਿੰ: ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਰਾਗਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਗੱਲ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਚੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ‘ਆਸਾ’,ਸੂਹੀ, ਤਿਲੰਗ ਤੇ ਮਾਰੂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾਫ਼ੀ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਰਾਗਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੰਪੂਰਣ ਰਾਗ ਨਹੀਂ। <poem> “ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਣਕੇ, ਤ੍ਰਟਦਾ ਕੁਫ਼ਰ ਅੰਦਰ ਦਾ ਵਹਦਤ ਦੇ ਦਰਿਆਏ ਅੰਦਰ, ਉਹ ਭੀ ਵਤਿਆ ਤਰਦਾ” </poem> ===ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ=== ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਯਹੂਦੀ ਇਸਨੂੰ “ਐਲਫ਼ਾਬੈਟ ਪੋਇਮ” ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਰੂਪ ਬਾਵਨ ਅੱਖਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ ਪੈਂਤੀ ਜਾਂ ‘ਪੱਟੀ’ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜ਼ਰਗਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਤੀਜੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ‘ਕੁਲੀਅਤ-ਏ-ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੋ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀ-ਹਰਫ਼ੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਅਲਫ਼-ਆਂਵਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਸਦਕੜੇ ਹਾਂ, ਜੀਮ ਜਾਂਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਵਾਰਨੀ ਹਾਂ।” </poem> ===ਅਠਵਾਰਾ=== ਅਠਵਾਰਾ ਜਾਂ ਸਤਵਾਰਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਹ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸੱਤਾਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਰਚਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਠਵਾਰਾ ਛਨਿਛਰਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਮਾ ਤੇ ਮੁਕਦਾ ਹੈ। <poem> “ਛਨਿਛਰ ਵਾਰ ਉਤਵਾਲੇ ਵੇਖ ਸਜਨ ਦੀ ਸੋ। ਅਸਾਂ ਮੁੜ ਘਰ ਫੇਰ ਨਾ ਆਵਣਾ ਜੋ ਹੋਣੀ ਹੋਗ ਸੋ ਹੋ।” </poem> ===ਬਾਰਾਮਾਹ=== ਬਾਰਾਮਾਹ’ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਆਮ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਮਸਊਦ ਸਾਅਦ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਰਾਮਾਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਬਾਰਾਮਾਹ ‘ਅੱਸੂ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। <poem> “ਅੱਸੂ ਲਿਖੂੰ ਸੰਦੇਸਵਾਂ ਵਾਚੇ ਮੋਰਾ ਪੀ, ਗਮਨ ਕੀਆ ਤੁਮ ਕਾਹੇ ਕੋ ਕਲਮਲ ਆਇਆ ਜੀ।” </poem> ===ਗੰਢਾਂ=== ਵਿਆਹ ਦੇ ਸ਼ਗਨ ਵਜੋਂ ਗੰਢਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਜ ਰਚਾਉਣ, ਸਾਹਾ ਸੋਧਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੇ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਸ਼ਹੁ ਨਾਲ ਸਿਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੁਲ੍ਹੇ ਨੇ 40 ਗੰਢਾਂ ਰਚਆ ਹਨ ਜਿਸ ਵਲ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਬੰਦ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਅਖਰੀਲੀ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਅੱਠ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਗੰਢ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ- <poem> “ਕਹੋ ਸੁਰਤੀ ਗਲ ਕਾਜ ਦੀ, ਮੈਂ ਗੰਢਾਂ ਕੀਤੀਆ ਪਾਊਂ। ਸਾਰੇ ਤੇ ਜੰਜ ਆਵਾਸੀ, ਹੁਣ ਚਾਲਸੀ ਗੰਢ ਘਤਾਊਂ।” </poem> ਦੋਹੜਿਆ ਵਿੱਚ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦੇ ਫੁਟਕਲ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ-ਕੁਰੀਤੀਆਂ, ਰਾਜਸੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਪਾਖੰਡਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਿਤੇ ਹਨ। ਜਿਵੇ- <poem> “ਬੁਲਿਆ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਧੜਵਾਈ ਰਹਿੰਦੇ, ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰ ਠੱਗ। ਵਿੱਚ ਮਸੀਤਾਂ ਕੁਸੱਤੀਏ ਰਹਿੰਦੇ, ਆਸ਼ਕ ਰਹਿਣ ਅਲੱਗ।” </poem> ==ਮੌਤ== ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਬਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ। ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੇ ਬੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਮਾਂ 1680 ਤੋਂ 1758 ਈ. ਸਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। “ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਦੇਹਾਂਤ ਦਾ ਸਾਲ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ 1743 ਈ. ਦਿੱਤਾ ਹੈ।” ਹਿਜਰੀ ਮੁਤਾਬਕ 1680 ਈ. ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਅਤੇ 1758 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋਈ ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲ੍ਹਾ ਨੇ ਕੁੱਲ 78 ਸਾਲ ਉਮਰ ਭੋਗੀ। “ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਚੇਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਬੁਲ੍ਹੇਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕਲਾਮ ਅਮਰ ਹੈ।” ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਜ਼ਾਰ ਅਜਵੀ ਕਸੂਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ==ਹਵਾਲੇ== <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ3.</ref> <ref name="ReferenceA">ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦਾ ਤਜ਼ਕਰਾ, ਲਾਹੌਰ, ਪੰਨਾ 102</ref> <ref name="ReferenceA"/> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ18</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 20.</ref> <ref>ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 8.</ref> <ref>ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ: ਨਵੀਆਂ ਸੋਚਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸੈਫ਼ੁਲਮਲੂਕ,ਪੰਨਾ 656</ref> <ref>ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰ ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ, ਕਲਾਮ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ,2007, ਪੰਨਾ 152</ref> <ref>ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ,1970 ਪੰਨਾ 44</ref> <ref>ਲਾਜਵੰਤੀ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ: ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਪੋਇਟਸ, ਚੈਪਟਰ 4, ਪੰਨਾ 40-71</ref> <ref>ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ(ਸੰਪਾ): ਸਾਈਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 1931, ਪੰਨਾ 12.</ref> <ref>ਧਨਵੰਤ ਕੌਰ: ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ,2009</ref> ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਰੋਲ ਨੰ- 932, ਐੱਮ. ਏ-(ਪੰਜਾਬੀ), ਭਾਗ-ਪਹਿਲਾ ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] 7obgv6uq03a2e94q4bksiw1epfbo36w 0 3361 612139 602300 2022-08-29T09:27:54Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ وارث شاہ |image = | imagesize = 200px | caption = | birth_date = 1722 | birth_place = [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ]], [[ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | death_date = 1798 | death_place = [[ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ]], [[ਪਾਕਪਟਨ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | occupation = [[ਕਵੀ]] | movement = | genre = [[ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰੀ]] | notableworks =[[ਹੀਰ]] | influences = | influenced = }} '''ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: وارث شاہ) ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ </ref> ==ਜ਼ਿੰਦਗੀ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੱਕੀ ਜਨਮ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1710 ਤੋਂ 1738 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਤੇ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਜੀ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1722 ਈਸਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ (جنڈیالہ شیر خان) ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1704, 1730, 1735 ਜਾਂ 1738 ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ, ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1722 ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ 1798 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ''ਹੀਰ'' ਸਾਲ 1766 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਭੱਟਾਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸੱਚਲ ਸਰਰਮਾਸਤ, ਮੀਰ ਤਕੀ ਮੀਰ ਅਤੇ ਖਵਾਜਾ ਮੀਰ ਦਰਦ ਦਾਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |url=http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2018-03-03 |archive-date=2011-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111012073748/http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |dead-url=yes }}</ref> ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ–ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ (ਵਿਦਿਆ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ==ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਦਮੋਦਰ]] (ਮੁਗ਼ਲ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ), [[ਮੁਕਬਲ]] (ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ), [[ਅਹਿਮਦ ਗੁੱਜਰ]] ([[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ), [[ਹਾਮਦ]] (ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ। ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1766 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ। ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦੀ ਬਣੀ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ==ਮਜ਼ਾਰ== ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ 9-10 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ: ; "ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ ;ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ ;ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ;ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ ;ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ ;ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ ;ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ ;ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ" ==ਆਲੋਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਛੋਟੀ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਬਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੀ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ, ਸਰਲ ਤੇ ਠੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਤੇ ਕੋਮਲ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਉਹ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਖਾਂ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਰੱਖਣਾ ਉਸਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਧੜਕਣ ਬਣਾਇਆ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਿਖ਼ਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਵਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਸੱਜਣਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਬਨਾਰਸੀ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧਤਾ ਤੇ ਵਡੱਤਣ ਦਰਜਨਾਂ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ, ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਮਾਣ ਮਿਲਿਆ। ਸ਼ਿਪਲੇ ਦੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਵਰਲਡ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਵੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੀਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਗੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਂ ਵਲੋਂ ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਤਰਜਮਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] qifnukuh421qv9knaan4kcda5qbfde4 612140 612139 2022-08-29T09:28:38Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ وارث شاہ |image = | imagesize = 200px | caption = | birth_date = 1722 | birth_place = [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ]], [[ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | death_date = 1798 | death_place = [[ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ]], [[ਪਾਕਪਟਨ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | occupation = [[ਕਵੀ]] | movement = | genre = [[ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰੀ]] | notableworks =[[ਹੀਰ]] | influences = | influenced = }} '''ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: وارث شاہ) ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ </ref> ==ਜ਼ਿੰਦਗੀ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੱਕੀ ਜਨਮ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1710 ਤੋਂ 1738 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਤੇ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਜੀ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1722 ਈਸਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ (جنڈیالہ شیر خان) ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1704, 1730, 1735 ਜਾਂ 1738 ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ, ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1722 ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ 1798 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ''ਹੀਰ'' ਸਾਲ 1766 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਭੱਟਾਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸੱਚਲ ਸਰਰਮਾਸਤ, ਮੀਰ ਤਕੀ ਮੀਰ ਅਤੇ ਖਵਾਜਾ ਮੀਰ ਦਰਦ ਦਾਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |url=http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2018-03-03 |archive-date=2011-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111012073748/http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |dead-url=yes }}</ref> ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ–ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ (ਵਿਦਿਆ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ==ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਦਮੋਦਰ]] (ਮੁਗ਼ਲ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ), [[ਮੁਕਬਲ]] (ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ), [[ਅਹਿਮਦ ਗੁੱਜਰ]] ([[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ), [[ਹਾਮਦ]] (ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ। ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1766 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ। ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦੀ ਬਣੀ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ==ਮਜ਼ਾਰ== ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ 9-10 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ: ; "ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ ;ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ ;ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ;ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ ;ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ ;ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ ;ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ ;ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ" ==ਆਲੋਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਛੋਟੀ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਬਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੀ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ, ਸਰਲ ਤੇ ਠੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਤੇ ਕੋਮਲ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਉਹ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਖਾਂ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਰੱਖਣਾ ਉਸਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਧੜਕਣ ਬਣਾਇਆ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਿਖ਼ਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਵਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਸੱਜਣਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਬਨਾਰਸੀ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧਤਾ ਤੇ ਵਡੱਤਣ ਦਰਜਨਾਂ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ, ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਮਾਣ ਮਿਲਿਆ। ਸ਼ਿਪਲੇ ਦੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਵਰਲਡ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਵੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੀਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਗੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਂ ਵਲੋਂ ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਤਰਜਮਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] iqrgcd8qqi4gxcx90renc05jjjsv9rv 612141 612140 2022-08-29T09:30:28Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਜਨਮ 1722]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ وارث شاہ |image = | imagesize = 200px | caption = | birth_date = 1722 | birth_place = [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ]], [[ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | death_date = 1798 | death_place = [[ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ]], [[ਪਾਕਪਟਨ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | occupation = [[ਕਵੀ]] | movement = | genre = [[ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰੀ]] | notableworks =[[ਹੀਰ]] | influences = | influenced = }} '''ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: وارث شاہ) ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ </ref> ==ਜ਼ਿੰਦਗੀ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੱਕੀ ਜਨਮ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1710 ਤੋਂ 1738 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਤੇ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਜੀ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1722 ਈਸਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ (جنڈیالہ شیر خان) ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1704, 1730, 1735 ਜਾਂ 1738 ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ, ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1722 ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ 1798 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ''ਹੀਰ'' ਸਾਲ 1766 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਭੱਟਾਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸੱਚਲ ਸਰਰਮਾਸਤ, ਮੀਰ ਤਕੀ ਮੀਰ ਅਤੇ ਖਵਾਜਾ ਮੀਰ ਦਰਦ ਦਾਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |url=http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2018-03-03 |archive-date=2011-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111012073748/http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |dead-url=yes }}</ref> ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ–ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ (ਵਿਦਿਆ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ==ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਦਮੋਦਰ]] (ਮੁਗ਼ਲ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ), [[ਮੁਕਬਲ]] (ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ), [[ਅਹਿਮਦ ਗੁੱਜਰ]] ([[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ), [[ਹਾਮਦ]] (ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ। ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1766 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ। ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦੀ ਬਣੀ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ==ਮਜ਼ਾਰ== ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ 9-10 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ: ; "ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ ;ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ ;ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ;ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ ;ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ ;ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ ;ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ ;ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ" ==ਆਲੋਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਛੋਟੀ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਬਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੀ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ, ਸਰਲ ਤੇ ਠੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਤੇ ਕੋਮਲ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਉਹ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਖਾਂ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਰੱਖਣਾ ਉਸਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਧੜਕਣ ਬਣਾਇਆ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਿਖ਼ਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਵਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਸੱਜਣਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਬਨਾਰਸੀ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧਤਾ ਤੇ ਵਡੱਤਣ ਦਰਜਨਾਂ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ, ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਮਾਣ ਮਿਲਿਆ। ਸ਼ਿਪਲੇ ਦੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਵਰਲਡ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਵੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੀਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਗੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਂ ਵਲੋਂ ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਤਰਜਮਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1722]] r2i2bhvpm8myo5d4wog0uor75lrdrly 612142 612141 2022-08-29T09:30:58Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਮੌਤ 1798]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ وارث شاہ |image = | imagesize = 200px | caption = | birth_date = 1722 | birth_place = [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ]], [[ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | death_date = 1798 | death_place = [[ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ]], [[ਪਾਕਪਟਨ]], [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ|ਪੰਜਾਬ]], (ਹੁਣ - [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) | occupation = [[ਕਵੀ]] | movement = | genre = [[ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰੀ]] | notableworks =[[ਹੀਰ]] | influences = | influenced = }} '''ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: وارث شاہ) ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਸੀ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਸੇਲ </ref> ==ਜ਼ਿੰਦਗੀ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੱਕੀ ਜਨਮ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1710 ਤੋਂ 1738 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਤੇ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਜੀ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1722 ਈਸਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ (جنڈیالہ شیر خان) ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1704, 1730, 1735 ਜਾਂ 1738 ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ, ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1722 ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ 1798 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ''ਹੀਰ'' ਸਾਲ 1766 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਭੱਟਾਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸੱਚਲ ਸਰਰਮਾਸਤ, ਮੀਰ ਤਕੀ ਮੀਰ ਅਤੇ ਖਵਾਜਾ ਮੀਰ ਦਰਦ ਦਾਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।<ref>{{Cite web |url=http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2018-03-03 |archive-date=2011-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111012073748/http://www.thefridaytimes.com/beta2/tft/article.php?issue=20111007&page=16 |dead-url=yes }}</ref> ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ–ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ (ਵਿਦਿਆ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ==ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਦਮੋਦਰ]] (ਮੁਗ਼ਲ [[ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ), [[ਮੁਕਬਲ]] (ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ), [[ਅਹਿਮਦ ਗੁੱਜਰ]] ([[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ), [[ਹਾਮਦ]] (ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ। ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਮਲਿਕਾ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1766 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ। ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦੀ ਬਣੀ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ [[ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ]] ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ==ਮਜ਼ਾਰ== ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ 9-10 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ: ; "ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ ;ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ ;ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ;ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ ;ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ ;ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ ;ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ ;ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ" ==ਆਲੋਚਨਾ== ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਛੋਟੀ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਬਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੀ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ, ਸਰਲ ਤੇ ਠੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਤੇ ਕੋਮਲ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਉਹ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਖਾਂ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਰੱਖਣਾ ਉਸਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਧੜਕਣ ਬਣਾਇਆ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਸ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਿਖ਼ਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਵਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਸੱਜਣਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਬਨਾਰਸੀ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧਤਾ ਤੇ ਵਡੱਤਣ ਦਰਜਨਾਂ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ, ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਮਾਣ ਮਿਲਿਆ। ਸ਼ਿਪਲੇ ਦੇ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਵਰਲਡ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਵੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੀਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਗੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਂ ਵਲੋਂ ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਤਰਜਮਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1722]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1798]] p9knjmihzd4lhrge5m797m7smfqeqxb 0 3507 612137 547238 2022-08-29T09:20:09Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ਪੰਜਾਬ <br /> {{lang|pnb|{{Nastaliq|پنجاب}}}} | native_name = | native_name_lang = | settlement_type = ਖੇਤਰ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | nickname = | motto = | image_map = Punjab map (topographic) with cities.png | map_alt = | map_caption = ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | coordinates = | coor_pinpoint = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ਮੁਲਕ | subdivision_name = {{plainlist| *ਪਾਕਿਸਤਾਨ *ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 = ਏਰਿਏ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ (ਖੇਤਰ)#ਸਿਆਸੀ ਜੀਓਗ੍ਰਫ਼ੀ|ਹੇਠਾਂ ਵੇਖੋ]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | leader_party = | leader_title = | leader_name = | blank_name_sec1 = ਜ਼ੁਬਾਨ | blank_info_sec1 = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | unit_pref = <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref> tags --> | area_footnotes = | area_urban_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_rural_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_metro_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_magnitude = <!--<ref></ref> --> | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = <!-- square kilometers --> | area_total_km2 = | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = <!-- hectares --> | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = | length_km = | width_km = | dimensions_footnotes = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_as_of = | population_footnotes = | population_total = | population_density_km2 = | population_note = | population_demonym = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = PKT (ਪਾਕਸਿਤਾਨ ਟਾਈਮ) | utc_offset1 = +5 | timezone2 = IST (ਇੰਡੀਅਨ ਸਟੈਂਡਰਡ ਟਾਈਮ) | utc_offset2 = +05:30 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = | area_code = | iso_code = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | footnotes = }} {{ਪੰਜਾਬੀਆਂ}} '''''ਪੰਜਾਬ''''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: پنجاب) ਉੱਤਰ-[[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਓਗ੍ਰੈਫ਼ਕ, ਕਲਚਰਲ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]], ਉੱਤਰੀ [[ਰਾਜਿਸਥਾਨ]], ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ ਅਤੇ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। == ਨਿਰੁਕਤੀ == ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ, ''ਪੰਜਾਬ'', ਦੋ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ,<ref name=EoS>{{cite web |url=http://www.learnpunjabi.org/eos/PUNJAB.html |title=The Punjab |author=H K Manmohan Siṅgh |work=The Encyclopedia of Sikhism, Editor-in-Chief Harbans Singh |publisher=[[Punjabi University]], Patiala |accessdate=18 August 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305062705/http://www.learnpunjabi.org/eos/PUNJAB.html |archivedate=5 March 2016 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite book|last=Gandhi|first=Rajmohan|title=Punjab: A History from Aurangzeb to Mountbatten|year=2013|page=1 ("Introduction")|publisher=Aleph Book Company|location=New Delhi, India, Urbana, [[Illinois]]|isbn=978-93-83064-41-0}}</ref> ''ਪੰਜ'' ਅਤੇ ''ਆਬ'' (ਪਾਣੀ), ਜਿਸਦਾ ਤਆਰਫ਼ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਤੁਰਕੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ,<ref>{{cite book|last=Canfield|first=Robert L.|title=Turko-Persia in Historical Perspective|year=1991|page=1 ("Origins")|publisher=Cambridge University Press|location=[[Cambridge]], United Kingdom|isbn=978-0-521-52291-5}}</ref> ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ]] ਵਲੋਂ ਹੋਰ ਬਕਾਇਦਾ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਹਾਸਲ ਹੋਈ।<ref>{{cite book|last=Gandhi|first=Rajmohan|title=Punjab: A History from Aurangzeb to Mountbatten|year=2013|publisher=Aleph Book Company|location=New Delhi, India, Urbana, [[Illinois]]|isbn=978-93-83064-41-0}}</ref><ref>{{cite book|last=Shimmel|first=Annemarie|title=The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture|year=2004|publisher=Reaktion Books Ltd.|location=London, United Kingdom|isbn=1-86189-1857}}</ref> ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ", ਜ਼ਿਕਰ [[ਜੇਹਲਮ]], [[ਚਨਾਬ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਸਤਲੁਜ]] ਅਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ।<ref>Encyclopædia Britannica, 9th ed., vol. 20, Punjab, p.107</ref> [[ਯੂਨਾਨੀ|ਯੂਨਾਨੀਆਂ]] ਵਲੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ''ਪੇਂਤਾਪੋਟੇਮੀਆ'' ਅਤੇ [[ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ|ਵੇਦਕ ਸੋਸਾਇਟੀ]] ਵਲੋਂ ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।<ref>{{cite book|author1-last=Lassen|author1-first=Christian|author-link=Christian Lassen|title=Commentatio Geographica atque Historica de Pentapotamia Indica|trans-title=A commentary on the Geography and History of the Pentapotamia Indica|year=1827|publisher=Weber|page=4|quote=pars ea indiae, quam hodie persico nomine Penjab vocamus, lingua Indorum sacra Panchanada appellatur; utrumque nomen Graece reddi potest per Πενταποταμια. Prioris nominis origio Persica haud est dubia, quanquam vocabula, exquibus est compositum, aeque Indica sunt ac Persica; At vero postremum hoc vacbulum ab Indis nunquam, quod sciam, in nominibus propriis hunc in modium componendis usurpatur; nomina contra Persica exstant permulta, quae vocabulo isto terminantur, ex. gr. Doab, Nilab, alia. Unde probabile fit, Penjabi nomen, quod hodie in omnibus libris geographicis obtinet, recentioris esse originis atque regibus Indiae Moslemiticis, quibus maxime in usu fuit lingua Persica, tribuendum. Nomen Panchanada Indicum esse priscum et genuium, inde patet, quod in Rameïde et Bharatea, carminibus Indorum antiquissimis iam legitur, nec praeter hoc aliud apud Indos exstat; Panchala enim, quod per Penjab reddunt interpretes Rameïdos Angli nomen est alius regionis, a Pentapotamia prorsus diversae, ut infra videbimus<br> A part of India, which today we call the name of the Penjab we call the Persian, the language of the Indians, is called the sacred Panchanada; both of which can be made by the Greek name of Πενταποταμια. Origio Persian former name is not in doubt, although the terms, since it is composed equally of Hindi and Persian; But, in truth, the ultimate purpose vacbulum between the Indians and never, to my knowledge, he is used in the names of their own this fellow in the composition of a bushel; the names of the against the Persians, there are at present, and which are terminated at that word, out of the. gr. Doab, Nilab, other. Wherefore it was likely the case, the name of Penjabi, which is to day in all the books of maps, the lord, is of later origin, and the kings of Moslemiticis of India, the Persian, the language of which we are mainly in the use of, must be given. The name of the Panchanada to be the ancient habits of the Indian, and the genuine, hence it is evident, that in the Rameïde and Bharatea, the songs of the Indians, the most ancient people have already read, we in addition to this there was another stands out among the Indians; PANCHAL that for Penjab pay teachers Rameïdos the English name of another region, the Pentapotamia entirely different, as we will see below."|url=https://books.google.ca/books?id=XbBCAAAAcAAJ&pg=PA3}}{{whose translation|reason=has several mistakes - looks like Google translation}}</ref><ref>{{cite book|author1-last=Latif|author1-first=Syad Muhammad|title=History of the Panjáb from the Remotest Antiquity to the Present Time|year=1891|publisher=[[Calcultta Central Press Company]]|page=1|quote=The Panjáb, the Pentapotamia of the Greek historians, the north-western region of the empire of Hindostán, derives its name from two Persian words, ''panj'' (five), an ''áb'' (water, having reference to the five rivers which confer on the country its distinguishing features." |url=https://books.google.ca/books?hl=en&lr=&id=RzBAAQAAMAAJ&oi=fnd&pg=PR1}}</ref><ref name="Khalid">{{cite journal|author1-last=Khalid|author1-first=Kanwal|title=Lahore of Pre Historic Era|journal=Journal of the Research Society of Pakistan|volume=52|issue=2|page=73|year=2015|quote="The earliest mention of five rivers in the collective sense was found in Yajurveda and a word Panchananda was used, which is a Sanskrit word to describe a land where five rivers meet. [...] In the later period the word ''Pentapotamia'' was used by the Greeks to identify this land. (''Penta'' means 5 and potamia, water ___ the land of five rivers) Muslim Historians implied the word "Punjab " for this region. Again it was not a new word because in Persian speaking areas, there are references of this name given to any particular place where five rivers or lakes meet."|url=http://pu.edu.pk/images/journal/history/PDF-FILES/7.%20Kanwal%20Khalid_v52_2_15.pdf}}</ref> == ਸਿਆਸੀ ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ == ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਨੇ, 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ। ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਅਤੇ 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਕਦੀਮ ਦਰਿਆਵੀ ਹਿਲਜੁਲ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ਼ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ===1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ=== 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ਼ ਡਫ਼ਾਈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿਚਾਲੇ਼ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ|ਤਕਸੀਮ]] ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ,<ref>{{cite web|url=https://books.google.co.uk/books?id=k2Ual-NgAVMC&pg=PT85&dq=haryana%20punjab%20ties&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiv1bLxqubNAhXBA8AKHdPpDNA4ChDoAQhLMAk#v=onepage&q=haryana%20punjab%20ties&f=false|title=Pratiyogita Darpan|first=Pratiyogita|last=Darpan|date=1 October 2009|publisher=Pratiyogita Darpan|via=Google Books|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160920032209/https://books.google.co.uk/books?id=k2Ual-NgAVMC&pg=PT85&dq=haryana%20punjab%20ties&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiv1bLxqubNAhXBA8AKHdPpDNA4ChDoAQhLMAk#v=onepage&q=haryana%20punjab%20ties&f=false|archivedate=20 September 2016|df=dmy-all}}</ref> ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼। 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਰਤਦਿਆਂ, ਲਹਿੰਦੇ ਵੱਲ [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ ਖਿੱਤੇ, ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ ਹਿੰਦੀ ਬੈਲਟ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਅਤੇ [[ਸਿੰਧ]] ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਕਿਸਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਖਿੱਚ ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਮੈਦਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੋਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਤੱਕ ਹੈ। ====ਮੌਜੂਦਾ ਨਕਸ਼ੇ==== <gallery> File:Punjab-Map.PNG|ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ File:Punjab district map 2014.png|ਪੰਜਾਬ, ਇੰਡੀਆ File:India Haryana map.svg|ਹਰਿਆਣਾ, ਇੰਡੀਆ File:Map of Himachal Pradesh.svg|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਇੰਡੀਆ </gallery> ====ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ==== <gallery> File:Night View of Badshahi Mosque (King’s Mosque).jpg|ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸੀਤ, ਲਹੌਰ File:Golden Temple India.jpg|ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|ਘੈਂਟਾ ਘਰ, ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ File:Aerial view of Multan Ghanta Ghar chawk.jpg|ਮੁਲਤਾਨ ਘੈਂਟਾ ਘਰ ਚੌਂਕ ਦੀ ਹਵਾਈ ਨਜ਼ਰ File:Open Hand monument, Chandigarh.jpg|ਓਪਨ ਹੈਂਡ ਮੁੱਜਸਮਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ File:Faisal Masjid21.jpg|ਫ਼ੈਸਲ ਮਸੀਤ </gallery> ===1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ=== [[File:PunjabmapJDCunninghamHistoryoftheSikhs.png|thumb|left|ਪੰਜਾਬ, 1849]] [[File:Punjab 1909.jpg|thumb|upright=1.15|[[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ]], 1909]] 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਦਾ ਫ਼ੋਕਸ [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] ਹੈ। ਇਸ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਹਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ, [[ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਸ਼ਾਮਲ ਭਿਮਬਰ ਅਤੇ [[ਮੀਰਪੁਰ]]<ref>History of Panjab Hill States, Hutchison, Vogel 1933 Mirpur was made a part of Jammu and Kashmir in 1846</ref> ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿੱਸੇ (ਖ਼ਾਸਕਰ [[ਪੇਸ਼ਾਵਰ]]<ref>Changes in the Socio-economic Structures in Rural North-West Pakistan By Mohammad Asif Khan [https://books.google.co.uk/books?id=nKdraLI-c0wC&pg=PA15&lpg=PA15&dq=peshawar+separated+from+punjab+1901&source=bl&ots=PBoCu9_Nb7&sig=e2q7sw1Jrtq-W2KNVpP71lTH-5k&hl=en&sa=X&ei=oafUVNHTF4OU7AaquIDoDQ&ved=0CDQQ6AEwAw#v=onepage&q=peshawar%20separated%20from%20punjab%201901&f=false] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160414225511/https://books.google.co.uk/books?id=nKdraLI-c0wC&pg=PA15&lpg=PA15&dq=peshawar%20separated%20from%20punjab%201901&source=bl&ots=PBoCu9_Nb7&sig=e2q7sw1Jrtq-W2KNVpP71lTH-5k&hl=en&sa=X&ei=oafUVNHTF4OU7AaquIDoDQ&ved=0CDQQ6AEwAw |date=14 April 2016 }} Peshawar was separated from Punjab Province in 1901.</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ੌਰ ਨਾਮ ਨਾਲ਼ ਮਲੂਕ)<ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?ei=EzWcVaDDCYmZ7AbwrreABA&id=9_1tAAAAMAAJ&dq=peshawar+known+as+pishore&focus=searchwithinvolume&q=+pishore |last=Nadiem |first=Ihsan H. |year=2007 |title=Peshawar: heritage, history, monuments |publisher=Sang-e-Meel Publications |accessdate=13 September 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016025110/https://books.google.co.uk/books?ei=EzWcVaDDCYmZ7AbwrreABA&id=9_1tAAAAMAAJ&dq=peshawar+known+as+pishore&focus=searchwithinvolume&q=+pishore |archivedate=16 October 2015 |df=dmy-all }}</ref> ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ|ਜੰਮੂ ਦਵਿਜਨ]]।<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/place/Jammu-and-Kashmir|title=Jammu and Kashmir|work=Encyclopædia Britannica|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160310222040/http://www.britannica.com/place/Jammu-and-Kashmir|archivedate=10 March 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=https://books.google.ca/books?id=TMxJzb7N_8wC&source=gbs_navlinks_s|title=Epilogue, Vol 4, Issue 11|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160204021635/https://books.google.ca/books?id=TMxJzb7N_8wC&source=gbs_navlinks_s|archivedate=4 February 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book |author=Pritam Singh Gill |date=1978 |title=History of Sikh nation: foundation, assassination, resurrection |url=https://books.google.co.in/books?id=8CVuAAAAMAAJ&q=History+of+Sikh+nation:+foundation,+assassination,+resurrection.&dq=History+of+Sikh+nation:+foundation,+assassination,+resurrection.&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjZiOiMmb_eAhWHso8KHecFCJYQ6AEIJzAA |location=[[University of Michigan.]] |publisher= New Academic Pub. Co.|page=380 |isbn= |author-link= }}</ref> ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਰਤਦਿਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤਾ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਕੱਜਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਪੰਜ ਕੁਦਰਤੀ ਰਕਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।<ref name=EoS/> * ਚੜ੍ਹਦਾ ਪਹਾੜ੍ਹੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜੰਮੂ ਦਵਿਜਨ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ; * ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਡਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪੇਸ਼ਾਵਰ; * ਗਬਲਾ ਮਦਾਨ ਨਾਲ਼ ਉਸਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆ; * ਉੱਤਰ-ਲਹਿੰਦਾ ਖੇਤਰ, ਗਬਲੇ ਮਦਾਨ ਤੋਂ ਜੇਹਲਮ ਅਤੇ ਇੰਡਸ ਵਿਚਾਲ਼ੇ ਲੂਣ ਕੋਹਸਤਾਨ ਕਰਕੇ ਵੱਖ; * ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਸੈਮੀ-ਰੇਗਿਸਤਾਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ|ਹਿਮਾਲਿਆ ਕੋਹਸਤਾਨ]] ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਉੱਤਰ-ਹਿੱਲ ਰਹੇ ਇੰਡੋ-ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਯੋਰੇਸ਼ੀਆ ਪਲੇਟ ਵਿਚਾਲ਼ੇ ਟੱਕਰ ਦਾ ਅੰਜਾਮ ਹੈ। ਪਲੇਟਾਂ ਹਜੇ ਵੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹਿੱਲ ਰਹੀਆਂ ਨੇ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਹਰ ਸਾਲ {{convert|5|mm|1}} ਤਾਹਾਂ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਉੱਪਰਲਾ ਖੇਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਬਰਫ਼-ਕੱਜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਟਿੱਲੇ ਹੇਠਲੇ ਕੋਹਸਤਾਨ ਪਹਾੜਾ ਨਾਲ਼ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਲਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਕੋਹਸਤਾਨ [[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਦੇ ਉੱਤਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅਗਾਹਾਂ ਦੱਖਣ ਵਿਚੋਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜ ਕਾਫ਼ੀ ਨਿਆਣੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਰੁੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੰਡਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪਹਾੜੀ ਕੋਹਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਢੋਇਆ ਲੋਮ, ਮਿਨਰਲ ਅਤੇ ਗਾਰਾ ਅਲੂਵੀਅਲ ਅਮੀਰ ਮਦਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਹੈ ਤੱਕ ਆਹ ਜਾਂਦਾ।<ref name=Gosal>{{cite web |url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/3_gosal.pdf |title=Physical Geography of the Punjab |author=G. S. Gosal |publisher=University of California, Santa Barbara |accessdate=3 November 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120608214642/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/3_gosal.pdf |archivedate=8 June 2012 |df=dmy-all }}</ref> ====ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ==== 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਕੁਜ ਮੇਜਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜੰਮੂ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿੱਸੇ। <gallery> File:Bahu Fort, Jammu, India.jpg|ਬਹੂ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਜੰਮੂ File:Peshawar Museum.JPG|ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਆਜਿਬ ਘਰ File:Jama Masjid.jpg|ਜਾਮਾ ਮਸੀਤ, ਦਿੱਲੀ File:City-view.00.gif|ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ, ਮੀਰਪੁਰ </gallery> ===ਅਜ਼ੀਮ ਪੰਜਾਬ=== ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਾਹਾਂ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਏ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿਸਿਆਂ ਨੂੰ<ref>{{cite book |last= |first= |authorlink= |title=The Times Atlas of the World, Concise Edition |url= |accessdate= |year=1995 |publisher=Times Books |location=London |isbn=0 7230 0718 7 |page=36}}</ref><ref>{{cite book |last=Grewal |first=J S |authorlink= |title=Historical Geography of the Punjab |url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/2_grewal.pdf |accessdate= |year=2004 |volume=Punjab Research Group, Volume 11, No 1 |publisher=Journal of Punjab Studies |isbn= |pages=4, 7, 11 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121203005902/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/2_grewal.pdf |archivedate=3 December 2012 |df=dmy-all }}</ref><ref>see [[doab#The Punjab Doabs|the Punjab Doabs]]</ref><ref>{{cite book | title = Globalisation and the region: explorations in Punjabi identity | editor = Pritam Singh and Shinder S. Thandi | page = 361 | publisher = Coventry Association for Punjab Studies, Coventry University | year = 1996 }}</ref> ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਕਦੀਮ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਖ਼ਾਸਕਰ, [[ਗੰਗਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲਾ|ਗੰਗਾਨਗਰ]] ਅਤੇ [[ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ]] ਜਿੱਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=txiVHNQ4YfsC |author=Balder Raj Nayat |year=1966 |title=Minority Politics in the Punjab |accessdate=13 September 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160205212725/https://books.google.co.uk/books?id=txiVHNQ4YfsC |archivedate=5 February 2016 |df=dmy-all }}</ref> <gallery> File:Anupgarh fort.jpg|ਅਨੂਪਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਨੂਪਗੜ੍ਹ ਕਿੱਲਾ File:Hanumangarh Bhatner fort.jpg|[[ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭੱਟਨਰ ਕਿੱਲਾ </gallery> == ਇਤਿਹਾਸ == === ਟਾਈਮਲਾਈਨ === * 3300–1500 BCE: [[ਸਿੰਧੂ ਵਾਦੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ]] * 1500–1000 BCE: ([[ਰਿਗਵੇਦ|ਰਿਗਵੇਦਕ]]) [[ਵੇਦਕ ਤਹਿਜ਼ੀਬ]] * 1000–500 BCE: ਅੱਧ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵੇਦਕ ਜ਼ਮਾਨਾ * 599 BCE: [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ|ਮਹਾਵੀਰ]] ਦਾ ਜਨਮ * 567–487 BCE: [[ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ]] ਦਾ ਵਕ਼ਤ * 550 BCE – 600 CE: [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧਮੱਤ]] ਰਿਹਾ ਜਾਰੀ * 326 BCE: [[ਸਿਕੰਦਰ]] ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਧਾਵਾ * 322–298 BCE: ਚੰਦ੍ਰਾਗੁਪਤਾ 1, [[ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ|ਮੌਰੀਆ]] ਜ਼ਮਾਨਾ * 273–232 BCE: ਅਸ਼ੋਕਾ ਦਾ ਅਹਿਦ * 125–160 BCE: ਸਾਕਿਆਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ * 2 BCE: ਸਾਕਿਆਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਅਗਾਜ਼ * 45–180: [[ਕੁਸ਼ਾਣ ਸਲਤਨਤ|ਕੁਸ਼ਾਣ]]ਾਂ ਦਾ ਰਾਜ * 320–550: [[ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ|ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ]] * 500: [[ਹੂਣ|ਹੰਨਕ]] ਧਾਵਾ * 510–650: [[ਹਰਸ਼|ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ]] ਜ਼ਮਾਨਾ * 711–713: [[ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ]] ਵਲੋਂ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਤਾ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ * 713–1200: ਰਾਜਪੂਤ ਸੂਬਿਆਂ, [[ਕਾਬੁ' # * [[]]'ਲ ਸ਼ਾਹੀ]] ਅਤੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ * 1206–1290: [[ਮੁਹੰਮਦ ਗ਼ੌਰੀ]] ਵਲੋਂ [[ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ|ਮਮਲੁਕ ਘਰਾਣਾਸ਼ਾਹੀ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1290–1320: [[ਜਲਾਲੁੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]] ਵਲੋਂ [[ਖ਼ਿਲਜੀ ਵੰਸ਼|ਖ਼ਿਲਜੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1320–1413: [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]] ਵਲੋਂ [[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼|ਤੁਗ਼ਲਕ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1414–1451: [[ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ]] ਵਲੋਂ ਸਇਦ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1451–1526: [[ਬਹਲੂਲ ਲੋਧੀ]] ਵਲੋਂ [[ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ|ਲੋਧੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1469–1539: [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ]] * 1526–1707: [[ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਰਾਜ ** 1526–1530: [[ਬਾਬਰ|ਜ਼ਹੀਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਬਰ]] ** 1530–1540: [[ਹੁਮਾਯੂੰ|ਨਾਸਿਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਮਾਯੂੰ]] ** 1540–1545: ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ]] ** 1545–1554: [[ਇਸਲਾਮ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ]] ** 1555–1556: [[ਹੁਮਾਯੂੰ|ਨਾਸਿਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਮਾਯੂੰ]] ** 1556–1556: [[ਹੇਮੂ| ਹੇਮ ਚੰਦਰ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ]] ** 1556–1605: [[ਅਕਬਰ|ਜਲਾਲੁਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ]] ** 1605–1627: [[ਜਹਾਂਗੀਰ|ਨੂਰੁੱਦੀਨ ਸਲੀਮ ਜਹਾਂਗੀਰ]] ** 1627–1658: [[ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ|ਸ਼ਾਹਅੱਬੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ]] ** 1658–1707: [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ|ਮੁਹਿਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] * 1539–1675: [[ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ]] ਤੋਂ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] ਤੱਕ 8 ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਦੌਰ * 1675–1708: [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] (10ਵਾਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ) * 1699: [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਜ਼ਾਹਰ * 1708–1713: [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਤਸਖ਼ੀਰ * 1714–1759: ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਜੰਗ * 1739: [[ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਵਲੋਂ ਧਾਵਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਏ ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ * 1747–1772: [[ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੁਰਾਨੀ ਸਲਤਨਤ * 1756–1759: ਸਿੱਖ ਅਤੇ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਲਮੇਲ * 1761: [[ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ]], ਦੁਰਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ * 1762: ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਵਲੋਂ 2ਜੇ ਧਾਵੇ ਵਕ਼ਤ 2ਜਾ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ|ਘੱਲੂਘਾਰਾ]] * 1765–1801: ਸਿੱਖ [[ਮਿਸਲ|ਮਿਸਲਾਂ]] ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ਾਸਾ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਖਤਿਆਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ * 1801–1839: [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਲੀਡਰੀ ਅਧੀਰ [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] ਕਾਇਮ<ref>{{Cite web|url=https://punjabitribuneonline.com/news/literature/punjab-of-two-centuries-ago-18823|title=ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ|last=ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ|first=|date=|website=Tribuneindia News Service|publisher=|language=pa|access-date=2020-09-20}}</ref> * 1845–1846: [[ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] * 1846: ਜੰਮੂ ਨਵੇਂ ਸੂਬੇ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ * 1848–1849: [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] * 1849: ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਮਲ ਕਬਜ਼ਾ * 1849–1947: ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ * 1901: [[ਪੇਸ਼ਾਵਰ]] ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਗਏ * 1911: ਦਿੱਲ੍ਹੀ ਦੇ ਕੁੱਜ ਹਿੱਸੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਗਏ * 1947: ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਵੰਡ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ, ਚੜ੍ਹਦਾ ਹਿੱਸਾ (ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ਼) ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦਾ ਹਿੱਸਾ (ਤਿੰਨ ਦਰਿਆ) [[ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] * 1966: ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਤਿੰਨ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ: [[ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] * 1973–1995: [[ਪੰਜਾਬ ਬਗਾਵਤ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ffe303mlvxv5k8wnq05g58id9wmskr1 612138 612137 2022-08-29T09:20:36Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ਪੰਜਾਬ <br /> {{lang|pnb|{{Nastaliq|پنجاب}}}} | native_name = | native_name_lang = | settlement_type = ਖੇਤਰ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | nickname = | motto = | image_map = Punjab map (topographic) with cities.png | map_alt = | map_caption = ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | coordinates = | coor_pinpoint = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ਮੁਲਕ | subdivision_name = {{plainlist| *ਪਾਕਿਸਤਾਨ *ਭਾਰਤ}} | subdivision_type1 = ਏਰਿਏ | subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ (ਖੇਤਰ)#ਸਿਆਸੀ ਜੀਓਗ੍ਰਫ਼ੀ|ਹੇਠਾਂ ਵੇਖੋ]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | leader_party = | leader_title = | leader_name = | blank_name_sec1 = ਜ਼ੁਬਾਨ | blank_info_sec1 = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | unit_pref = <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref> tags --> | area_footnotes = | area_urban_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_rural_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_metro_footnotes = <!--<ref></ref> --> | area_magnitude = <!--<ref></ref> --> | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = <!-- square kilometers --> | area_total_km2 = | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = <!-- hectares --> | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = | length_km = | width_km = | dimensions_footnotes = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_as_of = | population_footnotes = | population_total = | population_density_km2 = | population_note = | population_demonym = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | timezone1 = PKT (ਪਾਕਸਿਤਾਨ ਟਾਈਮ) | utc_offset1 = +5 | timezone2 = IST (ਇੰਡੀਅਨ ਸਟੈਂਡਰਡ ਟਾਈਮ) | utc_offset2 = +05:30 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = | area_code = | iso_code = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | footnotes = }} {{ਪੰਜਾਬੀਆਂ}} '''''ਪੰਜਾਬ''''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ]]: پنجاب) ਉੱਤਰ-[[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਓਗ੍ਰੈਫ਼ਕ, ਕਲਚਰਲ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]], ਉੱਤਰੀ [[ਰਾਜਿਸਥਾਨ]], ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ ਅਤੇ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। == ਨਿਰੁਕਤੀ == ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ, ''ਪੰਜਾਬ'', ਦੋ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ,<ref name=EoS>{{cite web |url=http://www.learnpunjabi.org/eos/PUNJAB.html |title=The Punjab |author=H K Manmohan Siṅgh |work=The Encyclopedia of Sikhism, Editor-in-Chief Harbans Singh |publisher=[[Punjabi University]], Patiala |accessdate=18 August 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305062705/http://www.learnpunjabi.org/eos/PUNJAB.html |archivedate=5 March 2016 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite book|last=Gandhi|first=Rajmohan|title=Punjab: A History from Aurangzeb to Mountbatten|year=2013|page=1 ("Introduction")|publisher=Aleph Book Company|location=New Delhi, India, Urbana, [[Illinois]]|isbn=978-93-83064-41-0}}</ref> ''ਪੰਜ'' ਅਤੇ ''ਆਬ'' (ਪਾਣੀ), ਜਿਸਦਾ ਤਆਰਫ਼ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਤੁਰਕੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ,<ref>{{cite book|last=Canfield|first=Robert L.|title=Turko-Persia in Historical Perspective|year=1991|page=1 ("Origins")|publisher=Cambridge University Press|location=[[Cambridge]], United Kingdom|isbn=978-0-521-52291-5}}</ref> ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ]] ਵਲੋਂ ਹੋਰ ਬਕਾਇਦਾ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਹਾਸਲ ਹੋਈ।<ref>{{cite book|last=Gandhi|first=Rajmohan|title=Punjab: A History from Aurangzeb to Mountbatten|year=2013|publisher=Aleph Book Company|location=New Delhi, India, Urbana, [[Illinois]]|isbn=978-93-83064-41-0}}</ref><ref>{{cite book|last=Shimmel|first=Annemarie|title=The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture|year=2004|publisher=Reaktion Books Ltd.|location=London, United Kingdom|isbn=1-86189-1857}}</ref> ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ", ਜ਼ਿਕਰ [[ਜੇਹਲਮ]], [[ਚਨਾਬ]], [[ਰਾਵੀ]], [[ਸਤਲੁਜ]] ਅਤੇ [[ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ|ਬਿਆਸ]] ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ।<ref>Encyclopædia Britannica, 9th ed., vol. 20, Punjab, p.107</ref> [[ਯੂਨਾਨੀ|ਯੂਨਾਨੀਆਂ]] ਵਲੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ''ਪੇਂਤਾਪੋਟੇਮੀਆ'' ਅਤੇ [[ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ|ਵੇਦਕ ਸੋਸਾਇਟੀ]] ਵਲੋਂ ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।<ref>{{cite book|author1-last=Lassen|author1-first=Christian|author-link=Christian Lassen|title=Commentatio Geographica atque Historica de Pentapotamia Indica|trans-title=A commentary on the Geography and History of the Pentapotamia Indica|year=1827|publisher=Weber|page=4|quote=pars ea indiae, quam hodie persico nomine Penjab vocamus, lingua Indorum sacra Panchanada appellatur; utrumque nomen Graece reddi potest per Πενταποταμια. Prioris nominis origio Persica haud est dubia, quanquam vocabula, exquibus est compositum, aeque Indica sunt ac Persica; At vero postremum hoc vacbulum ab Indis nunquam, quod sciam, in nominibus propriis hunc in modium componendis usurpatur; nomina contra Persica exstant permulta, quae vocabulo isto terminantur, ex. gr. Doab, Nilab, alia. Unde probabile fit, Penjabi nomen, quod hodie in omnibus libris geographicis obtinet, recentioris esse originis atque regibus Indiae Moslemiticis, quibus maxime in usu fuit lingua Persica, tribuendum. Nomen Panchanada Indicum esse priscum et genuium, inde patet, quod in Rameïde et Bharatea, carminibus Indorum antiquissimis iam legitur, nec praeter hoc aliud apud Indos exstat; Panchala enim, quod per Penjab reddunt interpretes Rameïdos Angli nomen est alius regionis, a Pentapotamia prorsus diversae, ut infra videbimus<br> A part of India, which today we call the name of the Penjab we call the Persian, the language of the Indians, is called the sacred Panchanada; both of which can be made by the Greek name of Πενταποταμια. Origio Persian former name is not in doubt, although the terms, since it is composed equally of Hindi and Persian; But, in truth, the ultimate purpose vacbulum between the Indians and never, to my knowledge, he is used in the names of their own this fellow in the composition of a bushel; the names of the against the Persians, there are at present, and which are terminated at that word, out of the. gr. Doab, Nilab, other. Wherefore it was likely the case, the name of Penjabi, which is to day in all the books of maps, the lord, is of later origin, and the kings of Moslemiticis of India, the Persian, the language of which we are mainly in the use of, must be given. The name of the Panchanada to be the ancient habits of the Indian, and the genuine, hence it is evident, that in the Rameïde and Bharatea, the songs of the Indians, the most ancient people have already read, we in addition to this there was another stands out among the Indians; PANCHAL that for Penjab pay teachers Rameïdos the English name of another region, the Pentapotamia entirely different, as we will see below."|url=https://books.google.ca/books?id=XbBCAAAAcAAJ&pg=PA3}}{{whose translation|reason=has several mistakes - looks like Google translation}}</ref><ref>{{cite book|author1-last=Latif|author1-first=Syad Muhammad|title=History of the Panjáb from the Remotest Antiquity to the Present Time|year=1891|publisher=[[Calcultta Central Press Company]]|page=1|quote=The Panjáb, the Pentapotamia of the Greek historians, the north-western region of the empire of Hindostán, derives its name from two Persian words, ''panj'' (five), an ''áb'' (water, having reference to the five rivers which confer on the country its distinguishing features." |url=https://books.google.ca/books?hl=en&lr=&id=RzBAAQAAMAAJ&oi=fnd&pg=PR1}}</ref><ref name="Khalid">{{cite journal|author1-last=Khalid|author1-first=Kanwal|title=Lahore of Pre Historic Era|journal=Journal of the Research Society of Pakistan|volume=52|issue=2|page=73|year=2015|quote="The earliest mention of five rivers in the collective sense was found in Yajurveda and a word Panchananda was used, which is a Sanskrit word to describe a land where five rivers meet. [...] In the later period the word ''Pentapotamia'' was used by the Greeks to identify this land. (''Penta'' means 5 and potamia, water ___ the land of five rivers) Muslim Historians implied the word "Punjab " for this region. Again it was not a new word because in Persian speaking areas, there are references of this name given to any particular place where five rivers or lakes meet."|url=http://pu.edu.pk/images/journal/history/PDF-FILES/7.%20Kanwal%20Khalid_v52_2_15.pdf}}</ref> == ਸਿਆਸੀ ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ == ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਨੇ, 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ। ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਅਤੇ 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਕਦੀਮ ਦਰਿਆਵੀ ਹਿਲਜੁਲ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ਼ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ===1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ=== 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ਼ ਡਫ਼ਾਈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿਚਾਲੇ਼ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ|ਤਕਸੀਮ]] ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ,<ref>{{cite web|url=https://books.google.co.uk/books?id=k2Ual-NgAVMC&pg=PT85&dq=haryana%20punjab%20ties&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiv1bLxqubNAhXBA8AKHdPpDNA4ChDoAQhLMAk#v=onepage&q=haryana%20punjab%20ties&f=false|title=Pratiyogita Darpan|first=Pratiyogita|last=Darpan|date=1 October 2009|publisher=Pratiyogita Darpan|via=Google Books|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160920032209/https://books.google.co.uk/books?id=k2Ual-NgAVMC&pg=PT85&dq=haryana%20punjab%20ties&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiv1bLxqubNAhXBA8AKHdPpDNA4ChDoAQhLMAk#v=onepage&q=haryana%20punjab%20ties&f=false|archivedate=20 September 2016|df=dmy-all}}</ref> ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼। 1947 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਰਤਦਿਆਂ, ਲਹਿੰਦੇ ਵੱਲ [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ ਖਿੱਤੇ, ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ ਹਿੰਦੀ ਬੈਲਟ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਅਤੇ [[ਸਿੰਧ]] ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੱਦ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਕਿਸਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਖਿੱਚ ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਮੈਦਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੋਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਤੱਕ ਹੈ। ====ਮੌਜੂਦਾ ਨਕਸ਼ੇ==== <gallery> File:Punjab-Map.PNG|ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ File:Punjab district map 2014.png|ਪੰਜਾਬ, ਇੰਡੀਆ File:India Haryana map.svg|ਹਰਿਆਣਾ, ਇੰਡੀਆ File:Map of Himachal Pradesh.svg|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਇੰਡੀਆ </gallery> ====ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ==== <gallery> File:Night View of Badshahi Mosque (King’s Mosque).jpg|ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸੀਤ, ਲਹੌਰ File:Golden Temple India.jpg|ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|ਘੈਂਟਾ ਘਰ, ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ File:Aerial view of Multan Ghanta Ghar chawk.jpg|ਮੁਲਤਾਨ ਘੈਂਟਾ ਘਰ ਚੌਂਕ ਦੀ ਹਵਾਈ ਨਜ਼ਰ File:Open Hand monument, Chandigarh.jpg|ਓਪਨ ਹੈਂਡ ਮੁੱਜਸਮਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ File:Faisal Masjid21.jpg|ਫ਼ੈਸਲ ਮਸੀਤ </gallery> ===1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ=== [[File:PunjabmapJDCunninghamHistoryoftheSikhs.png|thumb|left|ਪੰਜਾਬ, 1849]] [[File:Punjab 1909.jpg|thumb|upright=1.15|[[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ]], 1909]] 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਦਾ ਫ਼ੋਕਸ [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] ਹੈ। ਇਸ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਹਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਕੈਪਟਲ ਟੇਰਾਟੋਰੀ, [[ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਸ਼ਾਮਲ ਭਿਮਬਰ ਅਤੇ [[ਮੀਰਪੁਰ]]<ref>History of Panjab Hill States, Hutchison, Vogel 1933 Mirpur was made a part of Jammu and Kashmir in 1846</ref> ਅਤੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿੱਸੇ (ਖ਼ਾਸਕਰ [[ਪੇਸ਼ਾਵਰ]]<ref>Changes in the Socio-economic Structures in Rural North-West Pakistan By Mohammad Asif Khan [https://books.google.co.uk/books?id=nKdraLI-c0wC&pg=PA15&lpg=PA15&dq=peshawar+separated+from+punjab+1901&source=bl&ots=PBoCu9_Nb7&sig=e2q7sw1Jrtq-W2KNVpP71lTH-5k&hl=en&sa=X&ei=oafUVNHTF4OU7AaquIDoDQ&ved=0CDQQ6AEwAw#v=onepage&q=peshawar%20separated%20from%20punjab%201901&f=false] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160414225511/https://books.google.co.uk/books?id=nKdraLI-c0wC&pg=PA15&lpg=PA15&dq=peshawar%20separated%20from%20punjab%201901&source=bl&ots=PBoCu9_Nb7&sig=e2q7sw1Jrtq-W2KNVpP71lTH-5k&hl=en&sa=X&ei=oafUVNHTF4OU7AaquIDoDQ&ved=0CDQQ6AEwAw |date=14 April 2016 }} Peshawar was separated from Punjab Province in 1901.</ref> ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ੌਰ ਨਾਮ ਨਾਲ਼ ਮਲੂਕ)<ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?ei=EzWcVaDDCYmZ7AbwrreABA&id=9_1tAAAAMAAJ&dq=peshawar+known+as+pishore&focus=searchwithinvolume&q=+pishore |last=Nadiem |first=Ihsan H. |year=2007 |title=Peshawar: heritage, history, monuments |publisher=Sang-e-Meel Publications |accessdate=13 September 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016025110/https://books.google.co.uk/books?ei=EzWcVaDDCYmZ7AbwrreABA&id=9_1tAAAAMAAJ&dq=peshawar+known+as+pishore&focus=searchwithinvolume&q=+pishore |archivedate=16 October 2015 |df=dmy-all }}</ref> ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ|ਜੰਮੂ ਦਵਿਜਨ]]।<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/place/Jammu-and-Kashmir|title=Jammu and Kashmir|work=Encyclopædia Britannica|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160310222040/http://www.britannica.com/place/Jammu-and-Kashmir|archivedate=10 March 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=https://books.google.ca/books?id=TMxJzb7N_8wC&source=gbs_navlinks_s|title=Epilogue, Vol 4, Issue 11|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160204021635/https://books.google.ca/books?id=TMxJzb7N_8wC&source=gbs_navlinks_s|archivedate=4 February 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book |author=Pritam Singh Gill |date=1978 |title=History of Sikh nation: foundation, assassination, resurrection |url=https://books.google.co.in/books?id=8CVuAAAAMAAJ&q=History+of+Sikh+nation:+foundation,+assassination,+resurrection.&dq=History+of+Sikh+nation:+foundation,+assassination,+resurrection.&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjZiOiMmb_eAhWHso8KHecFCJYQ6AEIJzAA |location=[[University of Michigan.]] |publisher= New Academic Pub. Co.|page=380 |isbn= |author-link= }}</ref> ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਰਤਦਿਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤਾ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਕੱਜਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਪੰਜ ਕੁਦਰਤੀ ਰਕਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।<ref name=EoS/> * ਚੜ੍ਹਦਾ ਪਹਾੜ੍ਹੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜੰਮੂ ਦਵਿਜਨ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ; * ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਡਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪੇਸ਼ਾਵਰ; * ਗਬਲਾ ਮਦਾਨ ਨਾਲ਼ ਉਸਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆ; * ਉੱਤਰ-ਲਹਿੰਦਾ ਖੇਤਰ, ਗਬਲੇ ਮਦਾਨ ਤੋਂ ਜੇਹਲਮ ਅਤੇ ਇੰਡਸ ਵਿਚਾਲ਼ੇ ਲੂਣ ਕੋਹਸਤਾਨ ਕਰਕੇ ਵੱਖ; * ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਸੈਮੀ-ਰੇਗਿਸਤਾਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ|ਹਿਮਾਲਿਆ ਕੋਹਸਤਾਨ]] ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਉੱਤਰ-ਹਿੱਲ ਰਹੇ ਇੰਡੋ-ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਯੋਰੇਸ਼ੀਆ ਪਲੇਟ ਵਿਚਾਲ਼ੇ ਟੱਕਰ ਦਾ ਅੰਜਾਮ ਹੈ। ਪਲੇਟਾਂ ਹਜੇ ਵੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹਿੱਲ ਰਹੀਆਂ ਨੇ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਹਰ ਸਾਲ {{convert|5|mm|1}} ਤਾਹਾਂ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਉੱਪਰਲਾ ਖੇਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਬਰਫ਼-ਕੱਜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਟਿੱਲੇ ਹੇਠਲੇ ਕੋਹਸਤਾਨ ਪਹਾੜਾ ਨਾਲ਼ ਮੁਤਵਾਜ਼ੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਲਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਕੋਹਸਤਾਨ [[ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ]] ਦੇ ਉੱਤਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅਗਾਹਾਂ ਦੱਖਣ ਵਿਚੋਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜ ਕਾਫ਼ੀ ਨਿਆਣੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਰੁੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੰਡਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪਹਾੜੀ ਕੋਹਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਢੋਇਆ ਲੋਮ, ਮਿਨਰਲ ਅਤੇ ਗਾਰਾ ਅਲੂਵੀਅਲ ਅਮੀਰ ਮਦਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਹੈ ਤੱਕ ਆਹ ਜਾਂਦਾ।<ref name=Gosal>{{cite web |url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/3_gosal.pdf |title=Physical Geography of the Punjab |author=G. S. Gosal |publisher=University of California, Santa Barbara |accessdate=3 November 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120608214642/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/3_gosal.pdf |archivedate=8 June 2012 |df=dmy-all }}</ref> ====ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ==== 1846–1849 ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਕੁਜ ਮੇਜਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜੰਮੂ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿੱਸੇ। <gallery> File:Bahu Fort, Jammu, India.jpg|ਬਹੂ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਜੰਮੂ File:Peshawar Museum.JPG|ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਆਜਿਬ ਘਰ File:Jama Masjid.jpg|ਜਾਮਾ ਮਸੀਤ, ਦਿੱਲੀ File:City-view.00.gif|ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ, ਮੀਰਪੁਰ </gallery> ===ਅਜ਼ੀਮ ਪੰਜਾਬ=== ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਾਹਾਂ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਏ ਡੈਫ਼ੀਨਿਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਜ ਹਿਸਿਆਂ ਨੂੰ<ref>{{cite book |last= |first= |authorlink= |title=The Times Atlas of the World, Concise Edition |url= |accessdate= |year=1995 |publisher=Times Books |location=London |isbn=0 7230 0718 7 |page=36}}</ref><ref>{{cite book |last=Grewal |first=J S |authorlink= |title=Historical Geography of the Punjab |url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/2_grewal.pdf |accessdate= |year=2004 |volume=Punjab Research Group, Volume 11, No 1 |publisher=Journal of Punjab Studies |isbn= |pages=4, 7, 11 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121203005902/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_11_1/2_grewal.pdf |archivedate=3 December 2012 |df=dmy-all }}</ref><ref>see [[doab#The Punjab Doabs|the Punjab Doabs]]</ref><ref>{{cite book | title = Globalisation and the region: explorations in Punjabi identity | editor = Pritam Singh and Shinder S. Thandi | page = 361 | publisher = Coventry Association for Punjab Studies, Coventry University | year = 1996 }}</ref> ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਕਦੀਮ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਖ਼ਾਸਕਰ, [[ਗੰਗਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲਾ|ਗੰਗਾਨਗਰ]] ਅਤੇ [[ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ]] ਜਿੱਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।<ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=txiVHNQ4YfsC |author=Balder Raj Nayat |year=1966 |title=Minority Politics in the Punjab |accessdate=13 September 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160205212725/https://books.google.co.uk/books?id=txiVHNQ4YfsC |archivedate=5 February 2016 |df=dmy-all }}</ref> <gallery> File:Anupgarh fort.jpg|ਅਨੂਪਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਨੂਪਗੜ੍ਹ ਕਿੱਲਾ File:Hanumangarh Bhatner fort.jpg|[[ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭੱਟਨਰ ਕਿੱਲਾ </gallery> == ਇਤਿਹਾਸ == === ਟਾਈਮਲਾਈਨ === * 3300–1500 BCE: [[ਸਿੰਧੂ ਵਾਦੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ]] * 1500–1000 BCE: ([[ਰਿਗਵੇਦ|ਰਿਗਵੇਦਕ]]) [[ਵੇਦਕ ਤਹਿਜ਼ੀਬ]] * 1000–500 BCE: ਅੱਧ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵੇਦਕ ਜ਼ਮਾਨਾ * 599 BCE: [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ|ਮਹਾਵੀਰ]] ਦਾ ਜਨਮ * 567–487 BCE: [[ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ]] ਦਾ ਵਕ਼ਤ * 550 BCE – 600 CE: [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ|ਬੁੱਧਮੱਤ]] ਰਿਹਾ ਜਾਰੀ * 326 BCE: [[ਸਿਕੰਦਰ]] ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਧਾਵਾ * 322–298 BCE: ਚੰਦ੍ਰਾਗੁਪਤਾ 1, [[ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ|ਮੌਰੀਆ]] ਜ਼ਮਾਨਾ * 273–232 BCE: ਅਸ਼ੋਕਾ ਦਾ ਅਹਿਦ * 125–160 BCE: ਸਾਕਿਆਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ * 2 BCE: ਸਾਕਿਆਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਅਗਾਜ਼ * 45–180: [[ਕੁਸ਼ਾਣ ਸਲਤਨਤ|ਕੁਸ਼ਾਣ]]ਾਂ ਦਾ ਰਾਜ * 320–550: [[ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ|ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ]] * 500: [[ਹੂਣ|ਹੰਨਕ]] ਧਾਵਾ * 510–650: [[ਹਰਸ਼|ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ]] ਜ਼ਮਾਨਾ * 711–713: [[ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ]] ਵਲੋਂ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਤਾ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ * 713–1200: ਰਾਜਪੂਤ ਸੂਬਿਆਂ, [[ਕਾਬੁ' # * [[]]'ਲ ਸ਼ਾਹੀ]] ਅਤੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ * 1206–1290: [[ਮੁਹੰਮਦ ਗ਼ੌਰੀ]] ਵਲੋਂ [[ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ|ਮਮਲੁਕ ਘਰਾਣਾਸ਼ਾਹੀ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1290–1320: [[ਜਲਾਲੁੱਦੀਨ ਖ਼ਿਲਜੀ]] ਵਲੋਂ [[ਖ਼ਿਲਜੀ ਵੰਸ਼|ਖ਼ਿਲਜੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1320–1413: [[ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ]] ਵਲੋਂ [[ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼|ਤੁਗ਼ਲਕ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1414–1451: [[ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ]] ਵਲੋਂ ਸਇਦ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1451–1526: [[ਬਹਲੂਲ ਲੋਧੀ]] ਵਲੋਂ [[ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ|ਲੋਧੀ ਸਲਤਨਤ]] ਦੀ ਕਾਇਮੀ * 1469–1539: [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ]] * 1526–1707: [[ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਰਾਜ ** 1526–1530: [[ਬਾਬਰ|ਜ਼ਹੀਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਬਰ]] ** 1530–1540: [[ਹੁਮਾਯੂੰ|ਨਾਸਿਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਮਾਯੂੰ]] ** 1540–1545: ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ [[ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ]] ** 1545–1554: [[ਇਸਲਾਮ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ]] ** 1555–1556: [[ਹੁਮਾਯੂੰ|ਨਾਸਿਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਮਾਯੂੰ]] ** 1556–1556: [[ਹੇਮੂ| ਹੇਮ ਚੰਦਰ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ]] ** 1556–1605: [[ਅਕਬਰ|ਜਲਾਲੁਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ]] ** 1605–1627: [[ਜਹਾਂਗੀਰ|ਨੂਰੁੱਦੀਨ ਸਲੀਮ ਜਹਾਂਗੀਰ]] ** 1627–1658: [[ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ|ਸ਼ਾਹਅੱਬੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ]] ** 1658–1707: [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ|ਮੁਹਿਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] * 1539–1675: [[ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ]] ਤੋਂ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] ਤੱਕ 8 ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਦੌਰ * 1675–1708: [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] (10ਵਾਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ) * 1699: [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਜ਼ਾਹਰ * 1708–1713: [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਤਸਖ਼ੀਰ * 1714–1759: ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਜੰਗ * 1739: [[ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਵਲੋਂ ਧਾਵਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਏ ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ * 1747–1772: [[ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੁਰਾਨੀ ਸਲਤਨਤ * 1756–1759: ਸਿੱਖ ਅਤੇ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਲਮੇਲ * 1761: [[ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ]], ਦੁਰਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ * 1762: ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਵਲੋਂ 2ਜੇ ਧਾਵੇ ਵਕ਼ਤ 2ਜਾ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ|ਘੱਲੂਘਾਰਾ]] * 1765–1801: ਸਿੱਖ [[ਮਿਸਲ|ਮਿਸਲਾਂ]] ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ਾਸਾ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਖਤਿਆਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ * 1801–1839: [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਲੀਡਰੀ ਅਧੀਰ [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] ਕਾਇਮ<ref>{{Cite web|url=https://punjabitribuneonline.com/news/literature/punjab-of-two-centuries-ago-18823|title=ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ|last=ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ|first=|date=|website=Tribuneindia News Service|publisher=|language=pa|access-date=2020-09-20}}</ref> * 1845–1846: [[ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] * 1846: ਜੰਮੂ ਨਵੇਂ ਸੂਬੇ [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ * 1848–1849: [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] * 1849: ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਮਲ ਕਬਜ਼ਾ * 1849–1947: ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ * 1901: [[ਪੇਸ਼ਾਵਰ]] ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਗਏ * 1911: ਦਿੱਲ੍ਹੀ ਦੇ ਕੁੱਜ ਹਿੱਸੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਗਏ * 1947: ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਵੰਡ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ, ਚੜ੍ਹਦਾ ਹਿੱਸਾ (ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ਼) ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦਾ ਹਿੱਸਾ (ਤਿੰਨ ਦਰਿਆ) [[ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ]] * 1966: ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਤਿੰਨ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ: [[ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] * 1973–1995: [[ਪੰਜਾਬ ਬਗਾਵਤ|ਪੰਜਾਬ ਬਗ਼ਾਵਤ]] ==ਹਵਾਲੇ== {{reflist|2}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] stilmuabtrxd3v1xbpqspt84z12sl3y 0 6133 612124 566367 2022-08-29T07:59:34Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1106101209|Karnal district]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਵਸੋਂ|coor_pinpoint=Karnal|p1=1. [[Karnal]], 2. [[Nilokheri]], 3. [[Indri]], 4. [[Gharaunda]], 5. [[Assandh]]|utc_offset1=+05:30}} [[ਤਸਵੀਰ:Kos_minar,tirawadi,karnal.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG/200px-Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG|left|thumb|356x356px| [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ [[ਤਰਾਵੜੀ|ਤਰੋੜੀ]] ਵਿਖੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਦੇ ਨਾਲ [[ਕੋਸ ਮੀਨਾਰ]]]] '''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ''' [[ਭਾਰਤ|ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਦੇ 22 [[ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਕਰਨਾਲ]] ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 44 (ਪੁਰਾਣਾ NH-1) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਕੋਲ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਰਗੇ ਨੇੜਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜੰਕਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ-ਕਾਲਕਾ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਏਅਰੋਡ੍ਰੌਮ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੁਲੈਕਟਰ (ਭਾਰਤ)|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ]] (DC) ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 4 ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ [[ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਉਪ-ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ]] (SDM): [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, [[ਅਸੰਧ]] ਅਤੇ ਘਰੌਂਡਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। === ਮਾਲ ਤਹਿਸੀਲਾਂ === ਉਪਰੋਕਤ 4 ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਨੂੰ 5 ਮਾਲ [[ਤਹਿਸੀਲ|ਤਹਿਸੀਲਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, ਨੀਲੋਖੇੜੀ, ਘਰੌਂਡਾ ਅਤੇ ਅਸਾਂਧ ਅਤੇ 3 ਉਪ-ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਨਿਗਧੂ, ਨਿਸਿੰਗ ਅਤੇ ਬੱਲਾ। == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 5 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: * ਨੀਲੋਖੇੜੀ * ਇੰਦਰੀ * ਕਰਨਾਲ * ਘਰੌਂਡਾ * ਅਸੰਧ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਰਨਾਲ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। == ਜਨਸੰਖਿਆ == {{historical populations|11=1901|12=2,30,386|13=1911|14=2,08,536|15=1921|16=2,15,872|17=1931|18=2,21,887|19=1941|20=2,58,969|21=1951|22=3,53,764|23=1961|24=4,74,722|25=1971|26=6,19,533|27=1981|28=8,29,927|29=1991|30=10,35,390|31=2001|32=12,74,183|33=2011|34=15,05,324|percentages=pagr|footnote=source:<ref>[http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A2_Data_Table.html Decadal Variation In Population Since 1901]</ref>|align=right}}2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,505,324 ਹੈ,<ref name="districtcensus">{{Cite web|url=http://www.census2011.co.in/district.php|title=District Census 2011|year=2011|publisher=Census2011.co.in|access-date=2011-09-30}}</ref> ਲਗਭਗ [[ਗਬਾਨ|ਗੈਬਨ]] ਰਾਸ਼ਟਰ<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=Country Comparison:Population|last=US Directorate of Intelligence|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|archive-date=13 June 2007|access-date=2011-10-01|quote=Gabon 1,576,665}}</ref> ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ [[ਹਵਾਈ]] ਰਾਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=2010 Resident Population Data|publisher=U. S. Census Bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20110101090833/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|archive-date=1 January 2011|access-date=2011-09-30|quote=Hawaii 1,360,301}}</ref> ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 333 ਵੀਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਕੁੱਲ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|640 ਵਿੱਚੋਂ]] )।<ref name="districtcensus" /> ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘਣਤਾ {{Convert|598|PD/sqkm|PD/sqmi}}।<ref name="districtcensus" /> 2001-2011 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 18.22% ਸੀ।<ref name="districtcensus" /> ਕਰਨਾਲ ਵਿੱਚ ਹਰ 1,000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 996 [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ|ਔਰਤਾਂ]] ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ,<ref name="districtcensus" /> ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] 74.73% ਹੈ। ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 22.56% ਹੈ।<ref name="districtcensus" /> === ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ === {{Pie chart|caption=ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)<ref name="languages"/>|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=54.28|color1=orange|label2=[[ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਰਿਆਣਵੀ]]|value2=32.04|color2=red|label3=[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]|value3=10.86|color3=pink|label4=[[ਸਰਾਇਕੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਮੁਲਤਾਨੀ]]|value4=1.06|color4=magenta|label5=Others|value5=1.76|color5=grey}}ਭਾਰਤ ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 54.28% ਆਬਾਦੀ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], 32.04 [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]], 10.86% [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ 1.06% [[ਸਰਾਇਕੀ|ਮੁਲਤਾਨੀ]] ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।<ref name="languages">{{Cite web|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/10204/download/13316/DDW-C16-STMT-MDDS-0600.XLSX|title=Table C-16 Population by Mother Tongue: Haryana|website=[[Census of India]]|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}.</ref> === ਧਰਮ === {{bar box|title=Religion in Karnal district (2011)<ref name="Religion">{{cite web |title=Table C-01 Population by Religion: Haryana|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11374/download/14487/DDW06C-01%20MDDS.XLSS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}</ref>|titlebar=#Fcd116|left1=Religion|right1=Percent|align=left|bars={{bar percent|[[Hinduism]]|darkorange|89.08}} {{bar percent|[[Sikhism]]|darkkhaki|8.38}} {{bar percent|[[Islam]]|green|2.10}} {{bar percent|Other or not stated|black|0.44}}}} {| class="wikitable sortable" |+''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ {{Efn|Historic district borders may not be an exact match in the present-day due to various bifurcations to district borders — which since created new districts — throughout the historic [[Punjab Province (British India)|Punjab Province]] region during the post-independence era that have taken into account population increases. This discrepancy can be seen in the district population history table which has taken into account the various bifurcations since 1941.}}'' ! ਧਰਮ ! ਆਬਾਦੀ (1941) <ref name="KarnalDistrict1941">{{Cite web|url=https://www.jstor.org/site/south-asia-open-archives/saoa/censusofindia1941-28216851/|title=CENSUS OF INDIA, 1941 VOLUME VI PUNJAB PROVINCE|access-date=20 July 2022}}</ref> {{Rp|42}} !ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (1941) ! ਆਬਾਦੀ (2011) ! ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (2011) |- | [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]</img> {{Efn|1941 census: Including [[Ad-Dharmi]]s}} | 666,301 ਹੈ |{{Percentage|666301|994575|2}} | 1,341,002 |{{Percentage|1341002|1505324|2}} |- | [[ਇਸਲਾਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]</img> | 304,346 ਹੈ |{{Percentage|304346|994575|2}} | 31,650 ਹੈ |{{Percentage|31650|1505324|2}} |- | [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]</img> | 19,887 ਹੈ |{{Percentage|19887|994575|2}} | 126,207 ਹੈ |{{Percentage|126207|1505324|2}} |- | [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]][[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]</img> | 1,223 ਹੈ |{{Percentage|1223|994575|2}} | 2,049 ਹੈ |{{Percentage|2049|1505324|2}} |- | ਹੋਰ {{Efn|Including [[Jainism]], [[Buddhism]], [[Zoroastrianism]], [[Judaism]], or not stated}} | 2,818 ਹੈ |{{Percentage|2818|994575|2}} | 4,416 ਹੈ |{{Percentage|4416|1505324|2}} |- | '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ''' | '''994,575 ਹੈ''' | '''{{Percentage|994575|994575|2}}''' | '''1,505,324''' | '''{{Percentage|1505324|1505324|2}}''' |} == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ == * [[ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ]], ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ। 2003 ਵਿੱਚ, ਚਾਵਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਪੁਲਾੜਯਾਨ ਦੁਰਘਟਨਾ|ਸਪੇਸ ਸ਼ਟਲ ਕੋਲੰਬੀਆ ਆਫ਼ਤ]] ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ<ref name="firstpost.com">{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/business/why-only-98-cities-instead-of-100-announced-all-questions-answered-about-smart-cities-project-2410576.html|title=Only 98 cities instead of 100 announced: All questions answered about the smart cities project|date=28 August 2015}}</ref> * [[ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|ਨਵਾਬਜ਼ਾਦਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ। * [[ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਵਿਰਕ]], ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ। * [[ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ]], ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ। * [[ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਖੱਟਰ]], [[ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ|ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] * ਕੁਲਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਹਰਵਿੰਦਰ ਕਲਿਆਣ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਕਰਨ ਦੇਵ ਕੰਬੋਜ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। == ਪਿੰਡਾਂ == * ਚੱਕਦਾ * ਹੇਮਦਾ * ਕੈਮਲਾ * ਸਲਵਾਨ == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਗਗਸੀਨਾ == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}}{{ਹਵਾਲੇ}}{{Notelist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==   * [https://karnal.gov.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Geographic location}}{{Districts of Haryana}}{{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] tc92id5p357xk4vvq2j4m59wvm2eesk 612125 612124 2022-08-29T08:03:00Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਵਸੋਂ|coor_pinpoint=Karnal|p1=1. [[ਕਰਨਾਲ]], 2. [[ਨੀਲੋਖੇੜੀ]], 3. [[ਇੰਦਰੀ]], 4. [[ਘਰੌਂਦਾ]], 5. [[ਅਸੰਧ]]|utc_offset1=+05:30 | ਨਾਮ = ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | settlement_type = [[ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] [[ਹਰਿਆਣਾ]] | total_type = ਕੁੱਲ | ਜੱਦੀ_ਨਾਮ = | image_skyline = ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ 'ਫੋਰਟ-2, ਤਰੌੜੀ, ਹਰਿਆਣਾ.jpeg | image_caption = [[ਤਾਰੋੜੀ]] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਕਿਲਾ | image_map = {{ਮੈਪਲਿੰਕ |ਫਰੇਮ=ਹਾਂ |frame-width=225 |frame-height=225 |frame-align=center |text = ''''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ'''' |type=shape |id=Q607915 |ਸਟ੍ਰੋਕ-ਰੰਗ=#C60C30 |ਸਟ੍ਰੋਕ-ਚੌੜਾਈ=2 | ਸਿਰਲੇਖ = ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |type2=line|id2=Q1174|stroke-width2=1|stroke-colour2=#0000ff|title2=ਹਰਿਆਣਾ }} | map_alt = | map_caption = ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਸ = | coor_pinpoint = ਕਰਨਾਲ | subdivision_type2 = [[ਦੇਸ਼]] | subdivision_name2 = [[ਭਾਰਤ]] | subdivision_type3 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] | subdivision_name3 = [[ਹਰਿਆਣਾ]] | subdivision_type4 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਭਾਗ|ਡਵੀਜ਼ਨ]] | subdivision_name4 = [[ਕਰਨਾਲ ਡਿਵੀਜ਼ਨ|ਕਰਨਾਲ]] | ਸਥਾਪਿਤ_ਸਿਰਲੇਖ = ਸਥਾਪਿਤ | ਸਥਾਪਿਤ_ਤਾਰੀਕ = | seat_type = ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ | ਸੀਟ = [[ਕਰਨਾਲ]] | part_type = [[ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ|ਤਹਿਸੀਲਾਂ]] | ਭਾਗ_ਸ਼ੈਲੀ = ਪੈਰਾ | p1 = 1. [[ਕਰਨਾਲ]], 2. [[ਨੀਲੋਖੇੜੀ]], 3. [[ਇੰਦਰੀ]], 4. [[ਘੜੌਂਡਾ]], 5. [[ਅਸੰਧ]] | ਖੇਤਰ_ਕੁੱਲ_ਕਿ.ਮੀ.2 = 2520 | ਖੇਤਰ_ਫੁਟਨੋਟ = | ਜਨਸੰਖਿਆ_ਦੀ_ਦੀ = 2011 | ਆਬਾਦੀ_ਕੁੱਲ = 1,505,324 | ਆਬਾਦੀ_ਫੁਟਨੋਟ = | ਆਬਾਦੀ_ਸ਼ਹਿਰੀ = 26.51% | ਆਬਾਦੀ_ਘਣਤਾ_km2 = ਆਟੋ | demographics_type1 = ਜਨਸੰਖਿਆ | ਜਨਸੰਖਿਆ1_title1 = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ]] | ਜਨਸੰਖਿਆ1_info1 = 74.73% | demographics1_title2 = ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ | ਜਨਸੰਖਿਆ1_info2 = 887 | ਲੀਡਰ_ਟਾਈਟਲ = | ਨੇਤਾ_ਨਾਮ = | timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]] | utc_offset1 = +05:30 | ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ_ਪਲੇਟ = | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | blank_name_sec2 = [[ਲੋਕ ਸਭਾ|ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] | blank_info_sec2 = [[ਕਰਨਾਲ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)|ਕਰਨਾਲ]] (ਪਾਣੀਪਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ) | blank1_name_sec2 = [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] | blank1_info_sec2 = 5 | ਵੈੱਬਸਾਈਟ = http://www.karnal.gov.in/ }}}} [[ਤਸਵੀਰ:Kos_minar,tirawadi,karnal.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG/200px-Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG|left|thumb|356x356px| [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ [[ਤਰਾਵੜੀ|ਤਰੋੜੀ]] ਵਿਖੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਦੇ ਨਾਲ [[ਕੋਸ ਮੀਨਾਰ]]]] '''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ''' [[ਭਾਰਤ|ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਦੇ 22 [[ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਕਰਨਾਲ]] ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 44 (ਪੁਰਾਣਾ NH-1) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਕੋਲ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਰਗੇ ਨੇੜਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜੰਕਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ-ਕਾਲਕਾ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਏਅਰੋਡ੍ਰੌਮ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੁਲੈਕਟਰ (ਭਾਰਤ)|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ]] (DC) ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 4 ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ [[ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਉਪ-ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ]] (SDM): [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, [[ਅਸੰਧ]] ਅਤੇ ਘਰੌਂਡਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। === ਮਾਲ ਤਹਿਸੀਲਾਂ === ਉਪਰੋਕਤ 4 ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਨੂੰ 5 ਮਾਲ [[ਤਹਿਸੀਲ|ਤਹਿਸੀਲਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, ਨੀਲੋਖੇੜੀ, ਘਰੌਂਡਾ ਅਤੇ ਅਸਾਂਧ ਅਤੇ 3 ਉਪ-ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਨਿਗਧੂ, ਨਿਸਿੰਗ ਅਤੇ ਬੱਲਾ। == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 5 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: * ਨੀਲੋਖੇੜੀ * ਇੰਦਰੀ * ਕਰਨਾਲ * ਘਰੌਂਡਾ * [[ਅਸੰਧ]] ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਰਨਾਲ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। == ਜਨਸੰਖਿਆ == {{historical populations|11=1901|12=2,30,386|13=1911|14=2,08,536|15=1921|16=2,15,872|17=1931|18=2,21,887|19=1941|20=2,58,969|21=1951|22=3,53,764|23=1961|24=4,74,722|25=1971|26=6,19,533|27=1981|28=8,29,927|29=1991|30=10,35,390|31=2001|32=12,74,183|33=2011|34=15,05,324|percentages=pagr|footnote=source:<ref>[http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A2_Data_Table.html Decadal Variation In Population Since 1901]</ref>|align=right}}2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,505,324 ਹੈ,<ref name="districtcensus">{{Cite web|url=http://www.census2011.co.in/district.php|title=District Census 2011|year=2011|publisher=Census2011.co.in|access-date=2011-09-30}}</ref> ਲਗਭਗ [[ਗਬਾਨ|ਗੈਬਨ]] ਰਾਸ਼ਟਰ<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=Country Comparison:Population|last=US Directorate of Intelligence|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|archive-date=13 June 2007|access-date=2011-10-01|quote=Gabon 1,576,665}}</ref> ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ [[ਹਵਾਈ]] ਰਾਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=2010 Resident Population Data|publisher=U. S. Census Bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20110101090833/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|archive-date=1 January 2011|access-date=2011-09-30|quote=Hawaii 1,360,301}}</ref> ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 333 ਵੀਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਕੁੱਲ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|640 ਵਿੱਚੋਂ]] )।<ref name="districtcensus" /> ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘਣਤਾ {{Convert|598|PD/sqkm|PD/sqmi}}।<ref name="districtcensus" /> 2001-2011 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 18.22% ਸੀ।<ref name="districtcensus" /> ਕਰਨਾਲ ਵਿੱਚ ਹਰ 1,000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 996 [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ|ਔਰਤਾਂ]] ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ,<ref name="districtcensus" /> ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] 74.73% ਹੈ। ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 22.56% ਹੈ।<ref name="districtcensus" /> === ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ === {{Pie chart|caption=ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)<ref name="languages"/>|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=54.28|color1=orange|label2=[[ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਰਿਆਣਵੀ]]|value2=32.04|color2=red|label3=[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]|value3=10.86|color3=pink|label4=[[ਸਰਾਇਕੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਮੁਲਤਾਨੀ]]|value4=1.06|color4=magenta|label5=Others|value5=1.76|color5=grey}}ਭਾਰਤ ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 54.28% ਆਬਾਦੀ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], 32.04 [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]], 10.86% [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ 1.06% [[ਸਰਾਇਕੀ|ਮੁਲਤਾਨੀ]] ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।<ref name="languages">{{Cite web|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/10204/download/13316/DDW-C16-STMT-MDDS-0600.XLSX|title=Table C-16 Population by Mother Tongue: Haryana|website=[[Census of India]]|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}.</ref> === ਧਰਮ === {{bar box|title=Religion in Karnal district (2011)<ref name="Religion">{{cite web |title=Table C-01 Population by Religion: Haryana|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11374/download/14487/DDW06C-01%20MDDS.XLSS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}</ref>|titlebar=#Fcd116|left1=Religion|right1=Percent|align=left|bars={{bar percent|[[Hinduism]]|darkorange|89.08}} {{bar percent|[[Sikhism]]|darkkhaki|8.38}} {{bar percent|[[Islam]]|green|2.10}} {{bar percent|Other or not stated|black|0.44}}}} {| class="wikitable sortable" |+''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ {{Efn|Historic district borders may not be an exact match in the present-day due to various bifurcations to district borders — which since created new districts — throughout the historic [[Punjab Province (British India)|Punjab Province]] region during the post-independence era that have taken into account population increases. This discrepancy can be seen in the district population history table which has taken into account the various bifurcations since 1941.}}'' ! ਧਰਮ ! ਆਬਾਦੀ (1941) <ref name="KarnalDistrict1941">{{Cite web|url=https://www.jstor.org/site/south-asia-open-archives/saoa/censusofindia1941-28216851/|title=CENSUS OF INDIA, 1941 VOLUME VI PUNJAB PROVINCE|access-date=20 July 2022}}</ref> {{Rp|42}} !ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (1941) ! ਆਬਾਦੀ (2011) ! ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (2011) |- | [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]</img> {{Efn|1941 census: Including [[Ad-Dharmi]]s}} | 666,301 ਹੈ |{{Percentage|666301|994575|2}} | 1,341,002 |{{Percentage|1341002|1505324|2}} |- | [[ਇਸਲਾਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]</img> | 304,346 ਹੈ |{{Percentage|304346|994575|2}} | 31,650 ਹੈ |{{Percentage|31650|1505324|2}} |- | [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]</img> | 19,887 ਹੈ |{{Percentage|19887|994575|2}} | 126,207 ਹੈ |{{Percentage|126207|1505324|2}} |- | [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]][[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]</img> | 1,223 ਹੈ |{{Percentage|1223|994575|2}} | 2,049 ਹੈ |{{Percentage|2049|1505324|2}} |- | ਹੋਰ {{Efn|Including [[Jainism]], [[Buddhism]], [[Zoroastrianism]], [[Judaism]], or not stated}} | 2,818 ਹੈ |{{Percentage|2818|994575|2}} | 4,416 ਹੈ |{{Percentage|4416|1505324|2}} |- | '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ''' | '''994,575 ਹੈ''' | '''{{Percentage|994575|994575|2}}''' | '''1,505,324''' | '''{{Percentage|1505324|1505324|2}}''' |} == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ == * [[ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ]], ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ। 2003 ਵਿੱਚ, ਚਾਵਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਪੁਲਾੜਯਾਨ ਦੁਰਘਟਨਾ|ਸਪੇਸ ਸ਼ਟਲ ਕੋਲੰਬੀਆ ਆਫ਼ਤ]] ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ<ref name="firstpost.com">{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/business/why-only-98-cities-instead-of-100-announced-all-questions-answered-about-smart-cities-project-2410576.html|title=Only 98 cities instead of 100 announced: All questions answered about the smart cities project|date=28 August 2015}}</ref> * [[ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|ਨਵਾਬਜ਼ਾਦਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ। * [[ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਵਿਰਕ]], ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ। * [[ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ]], ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ। * [[ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਖੱਟਰ]], [[ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ|ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] * ਕੁਲਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਹਰਵਿੰਦਰ ਕਲਿਆਣ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਕਰਨ ਦੇਵ ਕੰਬੋਜ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। == ਪਿੰਡਾਂ == * ਚੱਕਦਾ * ਹੇਮਦਾ * ਕੈਮਲਾ * ਸਲਵਾਨ == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਗਗਸੀਨਾ == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}}{{ਹਵਾਲੇ}}{{Notelist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==   * [https://karnal.gov.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Geographic location}}{{Districts of Haryana}}{{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] goj0nktpjf71pffo3120pl9be6simwo 612126 612125 2022-08-29T08:13:32Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Kos_minar,tirawadi,karnal.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG/200px-Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG|left|thumb|356x356px| [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ [[ਤਰਾਵੜੀ|ਤਰੋੜੀ]] ਵਿਖੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਦੇ ਨਾਲ [[ਕੋਸ ਮੀਨਾਰ]]]] '''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ''' [[ਭਾਰਤ|ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਦੇ 22 [[ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਕਰਨਾਲ]] ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 44 (ਪੁਰਾਣਾ NH-1) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਕੋਲ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਰਗੇ ਨੇੜਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜੰਕਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ-ਕਾਲਕਾ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਏਅਰੋਡ੍ਰੌਮ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੁਲੈਕਟਰ (ਭਾਰਤ)|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ]] (DC) ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 4 ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ [[ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਉਪ-ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ]] (SDM): [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, [[ਅਸੰਧ]] ਅਤੇ ਘਰੌਂਡਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। === ਮਾਲ ਤਹਿਸੀਲਾਂ === ਉਪਰੋਕਤ 4 ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਨੂੰ 5 ਮਾਲ [[ਤਹਿਸੀਲ|ਤਹਿਸੀਲਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, ਨੀਲੋਖੇੜੀ, ਘਰੌਂਡਾ ਅਤੇ ਅਸਾਂਧ ਅਤੇ 3 ਉਪ-ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਨਿਗਧੂ, ਨਿਸਿੰਗ ਅਤੇ ਬੱਲਾ। == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 5 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: * ਨੀਲੋਖੇੜੀ * ਇੰਦਰੀ * ਕਰਨਾਲ * ਘਰੌਂਡਾ * [[ਅਸੰਧ]] ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਰਨਾਲ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। == ਜਨਸੰਖਿਆ == 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,505,324 ਹੈ,<ref name="districtcensus">{{Cite web|url=http://www.census2011.co.in/district.php|title=District Census 2011|year=2011|publisher=Census2011.co.in|access-date=2011-09-30}}</ref> ਲਗਭਗ [[ਗਬਾਨ|ਗੈਬਨ]] ਰਾਸ਼ਟਰ<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=Country Comparison:Population|last=US Directorate of Intelligence|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|archive-date=13 June 2007|access-date=2011-10-01|quote=Gabon 1,576,665}}</ref> ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ [[ਹਵਾਈ]] ਰਾਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=2010 Resident Population Data|publisher=U. S. Census Bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20110101090833/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|archive-date=1 January 2011|access-date=2011-09-30|quote=Hawaii 1,360,301}}</ref> ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 333 ਵੀਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਕੁੱਲ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|640 ਵਿੱਚੋਂ]] )।<ref name="districtcensus" /> ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘਣਤਾ {{Convert|598|PD/sqkm|PD/sqmi}}।<ref name="districtcensus" /> 2001-2011 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 18.22% ਸੀ।<ref name="districtcensus" /> ਕਰਨਾਲ ਵਿੱਚ ਹਰ 1,000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 996 [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ|ਔਰਤਾਂ]] ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ,<ref name="districtcensus" /> ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] 74.73% ਹੈ। ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 22.56% ਹੈ।<ref name="districtcensus" /> === ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ === {{Pie chart|caption=ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)<ref name="languages"/>|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=54.28|color1=orange|label2=[[ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਰਿਆਣਵੀ]]|value2=32.04|color2=red|label3=[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]|value3=10.86|color3=pink|label4=[[ਸਰਾਇਕੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਮੁਲਤਾਨੀ]]|value4=1.06|color4=magenta|label5=Others|value5=1.76|color5=grey}}ਭਾਰਤ ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 54.28% ਆਬਾਦੀ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], 32.04 [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]], 10.86% [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ 1.06% [[ਸਰਾਇਕੀ|ਮੁਲਤਾਨੀ]] ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।<ref name="languages">{{Cite web|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/10204/download/13316/DDW-C16-STMT-MDDS-0600.XLSX|title=Table C-16 Population by Mother Tongue: Haryana|website=[[Census of India]]|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}.</ref> === ਧਰਮ === {{bar box|title=Religion in Karnal district (2011)<ref name="Religion">{{cite web |title=Table C-01 Population by Religion: Haryana|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11374/download/14487/DDW06C-01%20MDDS.XLSS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}</ref>|titlebar=#Fcd116|left1=Religion|right1=Percent|align=left|bars={{bar percent|[[Hinduism]]|darkorange|89.08}} {{bar percent|[[Sikhism]]|darkkhaki|8.38}} {{bar percent|[[Islam]]|green|2.10}} {{bar percent|Other or not stated|black|0.44}}}} {| class="wikitable sortable" |+''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ {{Efn|Historic district borders may not be an exact match in the present-day due to various bifurcations to district borders — which since created new districts — throughout the historic [[Punjab Province (British India)|Punjab Province]] region during the post-independence era that have taken into account population increases. This discrepancy can be seen in the district population history table which has taken into account the various bifurcations since 1941.}}'' ! ਧਰਮ ! ਆਬਾਦੀ (1941) <ref name="KarnalDistrict1941">{{Cite web|url=https://www.jstor.org/site/south-asia-open-archives/saoa/censusofindia1941-28216851/|title=CENSUS OF INDIA, 1941 VOLUME VI PUNJAB PROVINCE|access-date=20 July 2022}}</ref> {{Rp|42}} !ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (1941) ! ਆਬਾਦੀ (2011) ! ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (2011) |- | [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]</img> {{Efn|1941 census: Including [[Ad-Dharmi]]s}} | 666,301 ਹੈ |{{Percentage|666301|994575|2}} | 1,341,002 |{{Percentage|1341002|1505324|2}} |- | [[ਇਸਲਾਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]</img> | 304,346 ਹੈ |{{Percentage|304346|994575|2}} | 31,650 ਹੈ |{{Percentage|31650|1505324|2}} |- | [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]</img> | 19,887 ਹੈ |{{Percentage|19887|994575|2}} | 126,207 ਹੈ |{{Percentage|126207|1505324|2}} |- | [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]][[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]</img> | 1,223 ਹੈ |{{Percentage|1223|994575|2}} | 2,049 ਹੈ |{{Percentage|2049|1505324|2}} |- | ਹੋਰ {{Efn|Including [[Jainism]], [[Buddhism]], [[Zoroastrianism]], [[Judaism]], or not stated}} | 2,818 ਹੈ |{{Percentage|2818|994575|2}} | 4,416 ਹੈ |{{Percentage|4416|1505324|2}} |- | '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ''' | '''994,575 ਹੈ''' | '''{{Percentage|994575|994575|2}}''' | '''1,505,324''' | '''{{Percentage|1505324|1505324|2}}''' |} == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ == * [[ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ]], ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ। 2003 ਵਿੱਚ, ਚਾਵਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਪੁਲਾੜਯਾਨ ਦੁਰਘਟਨਾ|ਸਪੇਸ ਸ਼ਟਲ ਕੋਲੰਬੀਆ ਆਫ਼ਤ]] ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ<ref name="firstpost.com">{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/business/why-only-98-cities-instead-of-100-announced-all-questions-answered-about-smart-cities-project-2410576.html|title=Only 98 cities instead of 100 announced: All questions answered about the smart cities project|date=28 August 2015}}</ref> * [[ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|ਨਵਾਬਜ਼ਾਦਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ। * [[ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਵਿਰਕ]], ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ। * [[ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ]], ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ। * [[ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਖੱਟਰ]], [[ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ|ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] * ਕੁਲਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਹਰਵਿੰਦਰ ਕਲਿਆਣ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਕਰਨ ਦੇਵ ਕੰਬੋਜ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। == ਪਿੰਡਾਂ == * ਚੱਕਦਾ * ਹੇਮਦਾ * ਕੈਮਲਾ * ਸਲਵਾਨ == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਗਗਸੀਨਾ == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}}{{ਹਵਾਲੇ}}{{Notelist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==   * [https://karnal.gov.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Geographic location}}{{Districts of Haryana}}{{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] o3sq556rmyljfh9oi77470ay4oe0y1o 612127 612126 2022-08-29T08:14:08Z Tamanpreet Kaur 26648 /* ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ */ wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Kos_minar,tirawadi,karnal.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG/200px-Kos_minar%2Ctirawadi%2Ckarnal.JPG|left|thumb|356x356px| [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ [[ਤਰਾਵੜੀ|ਤਰੋੜੀ]] ਵਿਖੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਦੇ ਨਾਲ [[ਕੋਸ ਮੀਨਾਰ]]]] '''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ''' [[ਭਾਰਤ|ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਦੇ 22 [[ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਕਰਨਾਲ]] ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 44 (ਪੁਰਾਣਾ NH-1) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਕੋਲ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਰਗੇ ਨੇੜਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਰਨਾਲ ਜੰਕਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ-ਕਾਲਕਾ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਏਅਰੋਡ੍ਰੌਮ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। == ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੁਲੈਕਟਰ (ਭਾਰਤ)|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ]] (DC) ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 4 ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ [[ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਉਪ-ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ]] (SDM): [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, [[ਅਸੰਧ]] ਅਤੇ ਘਰੌਂਡਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। === ਮਾਲ ਤਹਿਸੀਲਾਂ === ਉਪਰੋਕਤ 4 ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਨੂੰ 5 ਮਾਲ [[ਤਹਿਸੀਲ|ਤਹਿਸੀਲਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, [[ਕਰਨਾਲ]], ਇੰਦਰੀ, ਨੀਲੋਖੇੜੀ, ਘਰੌਂਡਾ ਅਤੇ ਅਸਾਂਧ ਅਤੇ 3 ਉਪ-ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਨਿਗਧੂ, ਨਿਸਿੰਗ ਅਤੇ ਬੱਲਾ। == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 5 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: * ਨੀਲੋਖੇੜੀ * ਇੰਦਰੀ * ਕਰਨਾਲ * ਘਰੌਂਡਾ * [[ਅਸੰਧ]] ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਕਰਨਾਲ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। == ਜਨਸੰਖਿਆ == 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,505,324 ਹੈ,<ref name="districtcensus">{{Cite web|url=http://www.census2011.co.in/district.php|title=District Census 2011|year=2011|publisher=Census2011.co.in|access-date=2011-09-30}}</ref> ਲਗਭਗ [[ਗਬਾਨ|ਗੈਬਨ]] ਰਾਸ਼ਟਰ<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=Country Comparison:Population|last=US Directorate of Intelligence|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|archive-date=13 June 2007|access-date=2011-10-01|quote=Gabon 1,576,665}}</ref> ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ [[ਹਵਾਈ]] ਰਾਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=2010 Resident Population Data|publisher=U. S. Census Bureau|archive-url=https://web.archive.org/web/20110101090833/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|archive-date=1 January 2011|access-date=2011-09-30|quote=Hawaii 1,360,301}}</ref> ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 333 ਵੀਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਕੁੱਲ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|640 ਵਿੱਚੋਂ]] )।<ref name="districtcensus" /> ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘਣਤਾ {{Convert|598|PD/sqkm|PD/sqmi}}।<ref name="districtcensus" /> 2001-2011 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 18.22% ਸੀ।<ref name="districtcensus" /> ਕਰਨਾਲ ਵਿੱਚ ਹਰ 1,000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 996 [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ|ਔਰਤਾਂ]] ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ,<ref name="districtcensus" /> ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] 74.73% ਹੈ। ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 22.56% ਹੈ।<ref name="districtcensus" /> === ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ === {{Pie chart|caption=ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)<ref name="languages"/>|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=54.28|color1=orange|label2=[[ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਰਿਆਣਵੀ]]|value2=32.04|color2=red|label3=[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]|value3=10.86|color3=pink|label4=[[ਸਰਾਇਕੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਮੁਲਤਾਨੀ]]|value4=1.06|color4=magenta|label5=Others|value5=1.76|color5=grey}}ਭਾਰਤ ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ 54.28% ਆਬਾਦੀ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], 32.04 [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]], 10.86% [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ 1.06% [[ਸਰਾਇਕੀ|ਮੁਲਤਾਨੀ]] ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।<ref name="languages">{{Cite web|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/10204/download/13316/DDW-C16-STMT-MDDS-0600.XLSX|title=Table C-16 Population by Mother Tongue: Haryana|website=[[Census of India]]|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}.</ref> === ਧਰਮ === {{bar box|title=Religion in Karnal district (2011)<ref name="Religion">{{cite web |title=Table C-01 Population by Religion: Haryana|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11374/download/14487/DDW06C-01%20MDDS.XLSS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}</ref>|titlebar=#Fcd116|left1=Religion|right1=Percent|align=left|bars={{bar percent|[[Hinduism]]|darkorange|89.08}} {{bar percent|[[Sikhism]]|darkkhaki|8.38}} {{bar percent|[[Islam]]|green|2.10}} {{bar percent|Other or not stated|black|0.44}}}} {| class="wikitable sortable" |+''ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ {{Efn|Historic district borders may not be an exact match in the present-day due to various bifurcations to district borders — which since created new districts — throughout the historic [[Punjab Province (British India)|Punjab Province]] region during the post-independence era that have taken into account population increases. This discrepancy can be seen in the district population history table which has taken into account the various bifurcations since 1941.}}'' ! ਧਰਮ ! ਆਬਾਦੀ (1941) <ref name="KarnalDistrict1941">{{Cite web|url=https://www.jstor.org/site/south-asia-open-archives/saoa/censusofindia1941-28216851/|title=CENSUS OF INDIA, 1941 VOLUME VI PUNJAB PROVINCE|access-date=20 July 2022}}</ref> {{Rp|42}} !ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (1941) ! ਆਬਾਦੀ (2011) ! ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (2011) |- | [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]</img> {{Efn|1941 census: Including [[Ad-Dharmi]]s}} | 666,301 ਹੈ |{{Percentage|666301|994575|2}} | 1,341,002 |{{Percentage|1341002|1505324|2}} |- | [[ਇਸਲਾਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]</img> | 304,346 ਹੈ |{{Percentage|304346|994575|2}} | 31,650 ਹੈ |{{Percentage|31650|1505324|2}} |- | [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]][[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]</img> | 19,887 ਹੈ |{{Percentage|19887|994575|2}} | 126,207 ਹੈ |{{Percentage|126207|1505324|2}} |- | [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]][[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]</img> | 1,223 ਹੈ |{{Percentage|1223|994575|2}} | 2,049 ਹੈ |{{Percentage|2049|1505324|2}} |- | ਹੋਰ {{Efn|Including [[Jainism]], [[Buddhism]], [[Zoroastrianism]], [[Judaism]], or not stated}} | 2,818 ਹੈ |{{Percentage|2818|994575|2}} | 4,416 ਹੈ |{{Percentage|4416|1505324|2}} |- | '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ''' | '''994,575 ਹੈ''' | '''{{Percentage|994575|994575|2}}''' | '''1,505,324''' | '''{{Percentage|1505324|1505324|2}}''' |} == ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ == * [[ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ]], ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ। 2003 ਵਿੱਚ, ਚਾਵਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ [[ਕੋਲੰਬੀਆ ਪੁਲਾੜਯਾਨ ਦੁਰਘਟਨਾ|ਸਪੇਸ ਸ਼ਟਲ ਕੋਲੰਬੀਆ ਆਫ਼ਤ]] ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ<ref name="firstpost.com">{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/business/why-only-98-cities-instead-of-100-announced-all-questions-answered-about-smart-cities-project-2410576.html|title=Only 98 cities instead of 100 announced: All questions answered about the smart cities project|date=28 August 2015}}</ref> * [[ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ|ਨਵਾਬਜ਼ਾਦਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ। * [[ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਵਿਰਕ]], ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ। * [[ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ]], ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ। * [[ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਖੱਟਰ]], [[ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ|ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] * ਕੁਲਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਹਰਵਿੰਦਰ ਕਲਿਆਣ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। * ਕਰਨ ਦੇਵ ਕੰਬੋਜ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ। == ਪਿੰਡਾਂ == * ਚੱਕਦਾ * ਹੇਮਦਾ * ਕੈਮਲਾ * ਸਲਵਾਨ == ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ == * ਗਗਸੀਨਾ == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}}{{ਹਵਾਲੇ}}{{Notelist}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ  == * [https://karnal.gov.in/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] cevhqi6w9vw0rhh4flunz58a6b2ozeg 0 16755 612151 584977 2022-08-29T09:45:52Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ | image = | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = 1539 | birth_place = ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | death_date = 1593 | death_place = | resting_place = | occupation = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੰਤ | language = ਪੰਜਾਬੀ | nationality = | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | period = | genre = ਕਾਫ਼ੀ | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ''' (1538–1599) [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਸੂਫ਼ੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਸੰਤ]] ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਫ਼ੀ]] ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{cite book | title=ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਜਿਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ | year=2010 | pages=17 | isbn=81-7380-115-0}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡੇ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ [[ਅਕਬਰ]] ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਛੱਜੂ ਭਗਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਜੁਗਤਾਂ (ਬਿੰਬ,ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਖੱਡੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਕਲਾ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (2000), ਪੰਨਾ_34.</ref> ==ਜੀਵਨ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1538-39 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡਾ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ‘ਢੱਡਾ` ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਜਾਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬੂਬਕਰ ਕੋਲੋ ਉਸਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਬਹਿਲੋਲ ਕੋਲੋਂ ਉਸਨੇ ਬੈਅਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ` ਦੇ ਛੇ ਭਾਗ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵਦੇਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ‘ਲਾਲ ਹੁਸੈਨ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਉਸਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ “ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ” ਭਾਵ ‘ਨਿਮਾਣਾ ਫਕੀਰ` ਦਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ 1600-01 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਇਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਦਾ ਮਜਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਲੋਕੀ ‘ਚਿਰਾਗਾ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲਮਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ==ਰਚਨਾ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਨਿੱਘੇ ਧੜਕਦੇ ਤੇ ਵੇਗਮਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ 165 ਕਾਫੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ` [[ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1968 ਵਿੱਚ [[ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ]] ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਾਫੀਆ` ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਕਾਫੀਆਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ: ਰਾਗ ਆਸਾ, ਝੰਝੋਟੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬੋਲੀ ਠੇਠ, ਉੱਤਮ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ:- 1. ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਣਾ। 2. ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। 3. ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਦੁਹਿਰੇ ਛੰਦ ਵਾਲੇ ਤੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਕਾਫੀ, ਮੁਰਬਾ ਕਾਫੀ, ਮੁਰੱਕਬ, ਸੁਖਮੱਸ, ਮੁਸਕਸ ਅਤੇ ਮੁਸੱਬਾ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸੱਬਾ ਕਾਫੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:- <poem>ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।1।ਰਹਾਉ। ਅੰਦਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਬਾਹਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਰੋਮਿ ਰੋਮਿ ਵਿੱਚ ਤੂੰ।1। ਤੂੰ ਹੈ ਤਾਣਾਂ ਤੂੰ ਹੈ ਬਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛ ਮੇਰਾ ਤੂੰ।2। ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫ਼ਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ।3। (ਸਿਰੀਰਾਗ)</poem> ਸੋ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ਼ਕ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਵਰਦਾਤੇ ਕਲਬੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਬਿਆਨ ਹੈ। ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਵੇਗ ਨੂੰ ਸਾਭਲਣ ਵਾਲੀ ਗੁਟ, ਦੇਸੀ ਚੋਗਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਨਾਲ ਭਖਰਦੀ, ਤਰਲ ਤੇ ਵਹਿੰਦੀ, ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਨਹੀਂ ਮੇਚ ਸਕਦਾ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਹੁਸੈਨ ਰਚਨਾਵਲੀ, 1968 2. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, 1952 3. ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1978 4. ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਪਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1999 {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] oprppwp884jrm239i3r683u8llkkldt 612152 612151 2022-08-29T09:46:21Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ | image = | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = 1539 | birth_place = ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | death_date = 1593 | death_place = | resting_place = | occupation = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੰਤ | language = ਪੰਜਾਬੀ | nationality = | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | period = | genre = ਕਾਫ਼ੀ | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ''' (1538–1599) [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਸੂਫ਼ੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਸੰਤ]] ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਫ਼ੀ]] ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{cite book | title=ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਜਿਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ | year=2010 | pages=17 | isbn=81-7380-115-0}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡੇ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ [[ਅਕਬਰ]] ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਛੱਜੂ ਭਗਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਜੁਗਤਾਂ (ਬਿੰਬ,ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਖੱਡੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਕਲਾ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (2000), ਪੰਨਾ_34.</ref> ==ਜੀਵਨ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1538-39 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡਾ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ‘ਢੱਡਾ` ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਜਾਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬੂਬਕਰ ਕੋਲੋ ਉਸਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਬਹਿਲੋਲ ਕੋਲੋਂ ਉਸਨੇ ਬੈਅਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ` ਦੇ ਛੇ ਭਾਗ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵਦੇਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ‘ਲਾਲ ਹੁਸੈਨ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਉਸਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ “ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ” ਭਾਵ ‘ਨਿਮਾਣਾ ਫਕੀਰ` ਦਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ 1600-01 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਇਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਦਾ ਮਜਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਲੋਕੀ ‘ਚਿਰਾਗਾ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲਮਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ==ਰਚਨਾ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਨਿੱਘੇ ਧੜਕਦੇ ਤੇ ਵੇਗਮਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ 165 ਕਾਫੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ` [[ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1968 ਵਿੱਚ [[ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ]] ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਾਫੀਆ` ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਕਾਫੀਆਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ: ਰਾਗ ਆਸਾ, ਝੰਝੋਟੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬੋਲੀ ਠੇਠ, ਉੱਤਮ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ:- 1. ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਣਾ। 2. ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। 3. ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਦੁਹਿਰੇ ਛੰਦ ਵਾਲੇ ਤੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਕਾਫੀ, ਮੁਰਬਾ ਕਾਫੀ, ਮੁਰੱਕਬ, ਸੁਖਮੱਸ, ਮੁਸਕਸ ਅਤੇ ਮੁਸੱਬਾ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸੱਬਾ ਕਾਫੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:- <poem>ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।1।ਰਹਾਉ। ਅੰਦਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਬਾਹਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਰੋਮਿ ਰੋਮਿ ਵਿੱਚ ਤੂੰ।1। ਤੂੰ ਹੈ ਤਾਣਾਂ ਤੂੰ ਹੈ ਬਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛ ਮੇਰਾ ਤੂੰ।2। ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫ਼ਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ।3। (ਸਿਰੀਰਾਗ)</poem> ਸੋ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ਼ਕ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਵਰਦਾਤੇ ਕਲਬੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਬਿਆਨ ਹੈ। ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਵੇਗ ਨੂੰ ਸਾਭਲਣ ਵਾਲੀ ਗੁਟ, ਦੇਸੀ ਚੋਗਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਨਾਲ ਭਖਰਦੀ, ਤਰਲ ਤੇ ਵਹਿੰਦੀ, ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਨਹੀਂ ਮੇਚ ਸਕਦਾ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਹੁਸੈਨ ਰਚਨਾਵਲੀ, 1968 2. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, 1952 3. ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1978 4. ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਪਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1999 {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] 991uwwgkwtqtpm59swz7ynl0pazaqc9 612153 612152 2022-08-29T09:47:53Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ | image = | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = 1539 | birth_place = ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | death_date = 1593 | death_place = | resting_place = | occupation = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੰਤ | language = ਪੰਜਾਬੀ | nationality = | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | period = | genre = ਕਾਫ਼ੀ | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ''' (1538–1599) [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਸੂਫ਼ੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਸੰਤ]] ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਫ਼ੀ]] ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{cite book | title=ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਜਿਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ | year=2010 | pages=17 | isbn=81-7380-115-0}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡੇ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ [[ਅਕਬਰ]] ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਛੱਜੂ ਭਗਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਜੁਗਤਾਂ (ਬਿੰਬ,ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਖੱਡੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਕਲਾ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (2000), ਪੰਨਾ_34.</ref> ==ਜੀਵਨ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1538-39 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡਾ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ‘ਢੱਡਾ` ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਜਾਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬੂਬਕਰ ਕੋਲੋ ਉਸਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਬਹਿਲੋਲ ਕੋਲੋਂ ਉਸਨੇ ਬੈਅਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ` ਦੇ ਛੇ ਭਾਗ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵਦੇਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ‘ਲਾਲ ਹੁਸੈਨ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਉਸਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ “ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ” ਭਾਵ ‘ਨਿਮਾਣਾ ਫਕੀਰ` ਦਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ 1600-01 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਇਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਦਾ ਮਜਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਲੋਕੀ ‘ਚਿਰਾਗਾ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲਮਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ==ਰਚਨਾ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਨਿੱਘੇ ਧੜਕਦੇ ਤੇ ਵੇਗਮਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ 165 ਕਾਫੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ` [[ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1968 ਵਿੱਚ [[ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ]] ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਾਫੀਆ` ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਕਾਫੀਆਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ: ਰਾਗ ਆਸਾ, ਝੰਝੋਟੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬੋਲੀ ਠੇਠ, ਉੱਤਮ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ:- 1. ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਣਾ। 2. ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। 3. ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਦੁਹਿਰੇ ਛੰਦ ਵਾਲੇ ਤੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਕਾਫੀ, ਮੁਰਬਾ ਕਾਫੀ, ਮੁਰੱਕਬ, ਸੁਖਮੱਸ, ਮੁਸਕਸ ਅਤੇ ਮੁਸੱਬਾ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸੱਬਾ ਕਾਫੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:- <poem>ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।1।ਰਹਾਉ। ਅੰਦਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਬਾਹਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਰੋਮਿ ਰੋਮਿ ਵਿੱਚ ਤੂੰ।1। ਤੂੰ ਹੈ ਤਾਣਾਂ ਤੂੰ ਹੈ ਬਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛ ਮੇਰਾ ਤੂੰ।2। ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫ਼ਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ।3। (ਸਿਰੀਰਾਗ)</poem> ਸੋ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ਼ਕ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਵਰਦਾਤੇ ਕਲਬੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਬਿਆਨ ਹੈ। ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਵੇਗ ਨੂੰ ਸਾਭਲਣ ਵਾਲੀ ਗੁਟ, ਦੇਸੀ ਚੋਗਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਨਾਲ ਭਖਰਦੀ, ਤਰਲ ਤੇ ਵਹਿੰਦੀ, ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਨਹੀਂ ਮੇਚ ਸਕਦਾ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਹੁਸੈਨ ਰਚਨਾਵਲੀ, 1968 2. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, 1952 3. ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1978 4. ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਪਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1999 {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] mxiyhvtnus6vxwxn6h8a1v7fidu00yk 612154 612153 2022-08-29T09:48:25Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ | image = | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = 1539 | birth_place = ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | death_date = 1593 | death_place = | resting_place = | occupation = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੰਤ | language = ਪੰਜਾਬੀ | nationality = | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | period = | genre = ਕਾਫ਼ੀ | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ''' (1538–1599) [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਸੂਫ਼ੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਸੰਤ]] ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਫ਼ੀ]] ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{cite book | title=ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਜਿਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ | year=2010 | pages=17 | isbn=81-7380-115-0}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡੇ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ [[ਅਕਬਰ]] ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਛੱਜੂ ਭਗਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਜੁਗਤਾਂ (ਬਿੰਬ,ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਖੱਡੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਕਲਾ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (2000), ਪੰਨਾ_34.</ref> ==ਜੀਵਨ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1538-39 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡਾ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ‘ਢੱਡਾ` ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਜਾਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬੂਬਕਰ ਕੋਲੋ ਉਸਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਬਹਿਲੋਲ ਕੋਲੋਂ ਉਸਨੇ ਬੈਅਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ` ਦੇ ਛੇ ਭਾਗ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵਦੇਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ‘ਲਾਲ ਹੁਸੈਨ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਉਸਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ “ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ” ਭਾਵ ‘ਨਿਮਾਣਾ ਫਕੀਰ` ਦਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ 1600-01 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਇਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਦਾ ਮਜਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਲੋਕੀ ‘ਚਿਰਾਗਾ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲਮਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ==ਰਚਨਾ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਨਿੱਘੇ ਧੜਕਦੇ ਤੇ ਵੇਗਮਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ 165 ਕਾਫੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ` [[ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1968 ਵਿੱਚ [[ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ]] ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਾਫੀਆ` ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਕਾਫੀਆਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ: ਰਾਗ ਆਸਾ, ਝੰਝੋਟੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬੋਲੀ ਠੇਠ, ਉੱਤਮ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ:- 1. ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਣਾ। 2. ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। 3. ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਦੁਹਿਰੇ ਛੰਦ ਵਾਲੇ ਤੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਕਾਫੀ, ਮੁਰਬਾ ਕਾਫੀ, ਮੁਰੱਕਬ, ਸੁਖਮੱਸ, ਮੁਸਕਸ ਅਤੇ ਮੁਸੱਬਾ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸੱਬਾ ਕਾਫੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:- <poem>ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।1।ਰਹਾਉ। ਅੰਦਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਬਾਹਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਰੋਮਿ ਰੋਮਿ ਵਿੱਚ ਤੂੰ।1। ਤੂੰ ਹੈ ਤਾਣਾਂ ਤੂੰ ਹੈ ਬਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛ ਮੇਰਾ ਤੂੰ।2। ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫ਼ਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ।3। (ਸਿਰੀਰਾਗ)</poem> ਸੋ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ਼ਕ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਵਰਦਾਤੇ ਕਲਬੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਬਿਆਨ ਹੈ। ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਵੇਗ ਨੂੰ ਸਾਭਲਣ ਵਾਲੀ ਗੁਟ, ਦੇਸੀ ਚੋਗਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਨਾਲ ਭਖਰਦੀ, ਤਰਲ ਤੇ ਵਹਿੰਦੀ, ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਨਹੀਂ ਮੇਚ ਸਕਦਾ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਹੁਸੈਨ ਰਚਨਾਵਲੀ, 1968 2. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, 1952 3. ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1978 4. ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਪਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1999 {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] bi08jo6l1bf520vogymrjb36kqnh90k 612155 612154 2022-08-29T09:48:47Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- For more information see [[:Template:Infobox Writer/doc]]. --> | name = ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ | image = | image_size = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = 1539 | birth_place = ਲਾਹੌਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) | death_date = 1593 | death_place = | resting_place = | occupation = ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੰਤ | language = ਪੰਜਾਬੀ | nationality = | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | period = | genre = ਕਾਫ਼ੀ | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = <!-- www.example.com --> | portaldisp = }} '''ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ''' (1538–1599) [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਸੂਫ਼ੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਸੰਤ]] ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਫ਼ੀ]] ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।<ref>{{cite book | title=ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ | author=ਜਿਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ | year=2010 | pages=17 | isbn=81-7380-115-0}}</ref> ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡੇ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ [[ਅਕਬਰ]] ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਛੱਜੂ ਭਗਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਜੁਗਤਾਂ (ਬਿੰਬ,ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਖੱਡੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਜਾਗਰ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ: ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਕਲਾ, ਰਵੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (2000), ਪੰਨਾ_34.</ref> ==ਜੀਵਨ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1538-39 ਈ. ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਢੱਡਾ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ‘ਢੱਡਾ` ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਜਾਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਵੱਡ-ਵਡੇਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਮੁਸਲਿਮ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੁਲਾਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬੂਬਕਰ ਕੋਲੋ ਉਸਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਬਹਿਲੋਲ ਕੋਲੋਂ ਉਸਨੇ ਬੈਅਤ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ` ਦੇ ਛੇ ਭਾਗ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵਦੇਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ‘ਲਾਲ ਹੁਸੈਨ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਉਸਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ “ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ” ਭਾਵ ‘ਨਿਮਾਣਾ ਫਕੀਰ` ਦਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ 1600-01 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਇਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਦਾ ਮਜਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਲੋਕੀ ‘ਚਿਰਾਗਾ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲਮਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ==ਰਚਨਾ== ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਨਿੱਘੇ ਧੜਕਦੇ ਤੇ ਵੇਗਮਈ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ 165 ਕਾਫੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ` [[ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1968 ਵਿੱਚ [[ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ]] ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਾਫੀਆ` ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਕਾਫੀਆਂ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ: ਰਾਗ ਆਸਾ, ਝੰਝੋਟੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਬੋਲੀ ਠੇਠ, ਉੱਤਮ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ:- 1. ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਣਾ। 2. ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। 3. ਰੱਬ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਦੁਹਿਰੇ ਛੰਦ ਵਾਲੇ ਤੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮ ਕਾਫੀ, ਮੁਰਬਾ ਕਾਫੀ, ਮੁਰੱਕਬ, ਸੁਖਮੱਸ, ਮੁਸਕਸ ਅਤੇ ਮੁਸੱਬਾ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸੱਬਾ ਕਾਫੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:- <poem>ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।1।ਰਹਾਉ। ਅੰਦਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਬਾਹਰਿ ਤੂੰ ਹੈਂ ਰੋਮਿ ਰੋਮਿ ਵਿੱਚ ਤੂੰ।1। ਤੂੰ ਹੈ ਤਾਣਾਂ ਤੂੰ ਹੈ ਬਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛ ਮੇਰਾ ਤੂੰ।2। ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫ਼ਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ।3। (ਸਿਰੀਰਾਗ)</poem> ਸੋ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ਼ਕ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਵਰਦਾਤੇ ਕਲਬੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਬਿਆਨ ਹੈ। ਵਲਵਲੇ ਦੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਵੇਗ ਨੂੰ ਸਾਭਲਣ ਵਾਲੀ ਗੁਟ, ਦੇਸੀ ਚੋਗਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਨਾਲ ਭਖਰਦੀ, ਤਰਲ ਤੇ ਵਹਿੰਦੀ, ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਨਹੀਂ ਮੇਚ ਸਕਦਾ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} 1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਹੁਸੈਨ ਰਚਨਾਵਲੀ, 1968 2. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ, 1952 3. ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1978 4. ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਾਲ ਪਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, 1999 {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਲੋਕ]] 0ghs6r26zju1cjibuhq89uzjax6bsdl 0 16899 612149 552566 2022-08-29T09:43:11Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki == ਜਾਣ-ਪਛਾਣ == {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ | ਨਾਮ = '''ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' | ਤਸਵੀਰ = | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' | ਉਪਨਾਮ = | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 1735 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 1843 | ਮੌਤ_ਥਾਂ = | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਸੂਫੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ | ਭਾਸ਼ਾ =[[ਪੰਜਾਬੀ]] | ਕਾਲ = ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ | ਵਿਧਾ = | ਵਿਸ਼ਾ = ਸੂਫੀ | ਲਹਿਰ = | ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= ਸੱਸੀ | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--> | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = }} '''ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' (1735 - 1843) [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਇੱਕ [[ਸੂਫੀਵਾਦ|ਸੂਫੀ]] ਫ਼ਕੀਰ ਤੇ [[ਸ਼ਾਇਰ]] ਹੋਏ ਹਨ। ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਅਰਬ ਦੇ ਕੁਰੈਸ਼ ਖਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ਅਤੇ “ਸੱਯਦਾਂ ਦੀ ਹਸਨੀ ਸਾਖ ਦੇ ਚੰਨ-ਚਰਾਗ ਸਨ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਅਜੇ ਤੱਕ ‘ਸੱਯਦ’ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ‘ਸੱਯਦ’ ਹੀ ਕਰਕੇ ਚਿਤਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref>[ਡਾ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪਟਿਆਲਾ, 1995, ਪੰਨਾ 16]</ref> ਮੁਹੰਮਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਕੁਰੈਸੀ ਦੇ ਜਨਮ, ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਤ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਹੈ, [[ਮੌਲਾ ਬਖਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ]] ਨੇ ਹਾਸ਼ਮ ਦਾ ਜਨਮ 1752-53 ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ ਨੇ ਇਸ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਕੇ ਇੱਕ ਵਾਰਿਸ ਸੱਯਦ ਮੁਹੰਮਦ ਜਿਆ ਉਲ ਹੱਕ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਰਾਵਾਹੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਾਰਿਸ ਸੱਯਦ ਗੁਲਾਮ ਲਬੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਨਕਲ ਅਨੁਸਾਰ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਵੀਰਵਾਰ 27 ਨਵੰਬਰ 1735 ਈ. ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਾਜ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਹੋਰ ਸਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ।1<ref>[ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮੰਡ, ਹਾਸ਼ਮ ਦੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2011, ਪੰਨਾ 53]</ref> ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਹਾਜੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਰੀਫ ਸੀ। ਉਹ ਹਜ਼ਰਤ ਬਖ਼ਤ ਜਮਾਲ ਨੌਸ਼ਾਹੀ ਕਾਦਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ‘ਨੌਸ਼ਾਹੀਆ ਫ਼ਕੀਰ’ ਕਹਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਹਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਕੇਵਲ ਪਿਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਵੀ ਸਨ। ==ਜੀਵਨ== ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਲੀ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸਯਦ ਮੁਹੰਮਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਨਵੰਬਰ ਸੰਨ 1735 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਹਾਜ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਰੀਫ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਸਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਅਰਬ ਦੇ ਕੁਰੈਸ਼ ਖਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਸਯਦਾਂ ਦੀ ਹਸਨੀ ਸ਼ਾਖ ਦੇ ਚੰਨ-ਚਰਾਗ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਯਦ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ-ਸਿੱਖਿਆ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੱਥੀ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਹਿਕਮਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।ਮੀਰ ਕਰਾਮਤ ਉੱਲਾ ਤੇ ਮੀਆਂ ਮੌਲਾ ਬਖਸ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਨੂੰ ਰਮਲ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਵੀ ਸੌਕ ਸੀ।ਇਸ ਲਈ ਆਪ ਉੱਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਏ। ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸੰਨ 1823 ਵਿਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਪਿੰਡ ਥਰਪਾਲ ਵਿਚ ਆਪ ਦਾ ਮਜਾਰ ਹੈ।ਦੇਹਾਂਤ ਵੇਲੇ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਚੌਂਹਠ ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸੀ। ਇੰਜ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ==ਵਿੱਦਿਆ== ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੱਥੀ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ, ਹਿਕਸਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਅਮੀਰ ਉੱਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਟਾਲਵਲੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਏ ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਨੂੰ ਰਮਲ ਤੇ ਇਲਮ ਜੋਤਿਸ਼ ਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਵਿਆਹ-ਸੰਤਾਨ :- ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ। ਇੱਕ ਰਾਮਦਾਸ, ਇੱਕ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੀਵੀਂ ਨਾਲ। ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ। ==ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ== ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਕਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ। ਪਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਖਾਨਦਾਨੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਈ ਮੁਹਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਉਹ ਕਵੀ ਵੀ ਸਨ ਫ਼ਕੀਰ ਵੀ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਵੀ ਨਾਲੇ ਹਿਕਮਤ ਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਦੇ ਵੀ ਜਾਣੂ ਤੇ ਅਭਿਆਸੀ ਸਨ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਪੰਜਾਬੀ === #ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਬਿਰਤੀ #ਕਿੱਸਾ [[ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ]] #ਕਿੱਸਾ [[ਸੱਸੀ ਪੰਨੂੰ]]<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:Sassi_Punnu_-_Hashim.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:Sassi Punnu - Hashim.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}</ref> #[[ਸ਼ੀਰੀ ਫ਼ਰਹਾਦ]] ਕੀ ਬਾਰਤਾ #ਕਿੱਸਾ ਮਹਿਮੂਦ ਸ਼ਾਹ ਰਾਜ਼ਨਵੀ #[[ਦੋਹੜੇ]] #[[ਡਿਉਢਾਂ]] #ਗੰਜੇ ਅਸਰਾਰ(ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ) #[[ਬਾਰਾਂਮਾਹ]] #ਮਅਦਨਿ ਫ਼ੈਜ਼(ਮੁਨਾਜਾਤਾਂ) #ਫੁਟਕਲ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਗਜ਼ਲਾਂ<ref>ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ, 1991 ਪੰਨਾ-33</ref> ====ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ==== ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਹੀਰ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਹਰਫੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਮਾਲ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 150 ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਾਥਾ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਦਿਆ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਸ਼ਕਾ ਕਾਮਲਾਂ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸਹਿਣਾ ਵੀ ਬੰਦਗੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਥਾ ਵਿਚਲੇ ਵਿਸਥਾਰਾ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸਦੀ ਮੂਲਭਾਵਨਾ ਭਾਵ ਇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੇਮੀਆ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹ ਨੂੰ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾ ਕੇ ਕਥਾ ਲਿਖੀ ਹੈ।3<ref>ਸੁਖਜੀਤ ਕੌਰ, ਹਾਸ਼ਿਮ ਦੀ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਦੇਣ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪਟਿਆਲਾ, 2004, ਪੰਨਾਂ 25</ref> ====ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ==== ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਵਿਤਾਇਆਂ ਹੈ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਥਮ ਸੰਕੇਤ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਈ. ਦੀ ਵਾਰਸਤਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਤੇ ਚਿਤਰੋਖਯਾਨ 101 ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਥਾਨਕ ਪੱਖ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੀਰੋ, ਲੀਆਂਡਰ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।4<ref>ਡਾ. ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਕਾਲਕਾ, ਕਿੱਸਾਗਰ ਹਾਸ਼ਮ ਰਚਨਾ ਤੇ ਦੁਖਾਂਤ ਚਿੰਤਨ, ਤਰਲੋਚਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 2012, ਪੰਨਾ 41</ref> ====ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ==== ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ ਹਾਸਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਿੱਸਾ ''ਸੱਸੀ'' ਹੈ। ਕਵੀ ਨੇ 124 ਦਵੱਈਆ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਦਰਦਨਾਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਹ ਪ੍ਰੀਤ-ਕਥਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਤੇ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਵੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਹੋ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਤੇ ਕੜਤੋੜ ਕਵੀ, ਮੌਲਵੀ [[ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ]] ਜਹੇ ਵਿਦਵਾਨ ਚੀਸਤੀ ਤੇ ਬੇਲਿਹਾਜ ਆਲੋਚਕ ਤੋਂ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ਲਾਘਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: <poem> ਹਾਸ਼ਮ ‘ਸਸੀ’ ਸੋਹਣੀ ਜੋੜੀ, ਸਦ ਰਹਿਮਤ ਉਸਤਾਦੋ। </poem> [[ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ]] ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਸੱਸੀ ਕਾਹਦੀ ਆਖੀ, ਆਖੀ ਘਰ ਘਰ ਖਿਹਰਾ ਦਾ ਮੂਆਤਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਭਾਂਬੜ ਬਾਲ, ਬਾਲੂ ਵੱਲ ਜੱਗਮੱਗ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ====ਦਹੋੜੇ ਤੇ ਡਿਉਢਾ==== ਦੋਹੜੇ ਤੇ ਡਿਹੁੰਢਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬਿਜੋਗ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸੋਜ਼ ਭਰਿਆ ਉੱਤਮ ..... ਹਨ। ਇੰਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਾਸ਼ਮ ਲੋਕ ਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੋਹੜੇ ਘਰ-2 ਗਏ, ਸੁਵੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।5<ref>ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਇਤਿਹਾਸ, ਪੈਪਸੂ ਬੁੱਕ ਡਿੱਪੂ, ਪਟਿਆਲਾ, 1979, ਪੰਨਾ 22, 26</ref> ===ਹਿੰਦੀ === #ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਗਿਆਨ-ਮਾਲਾ ਨਾਂ ਵੀ ਹੈ) #ਸਲੋਕ #ਚਿੰਤਾਹਰ #ਪੋਥੀ ਰਾਜਨੀਤੀ #ਪੋਥੀ ਹਿਕਮਤ ਵਾ ਰਮਲ #ਟੀਕਾ ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ ===ਫ਼ਾਰਸੀ=== #ਦੀਵਾਨ ਹਾਸ਼ਮ #ਮਸਨਵੀ ਹਾਸਮ #ਚਹਾਰ ਬਹਾਰ ਹਾਸ਼ਮ #ਗੰਜੇ ਮੁਆਨੀ ਜਾਂ ਫ਼ਕਰਨਾਮਾ #ਮਅਦਿਨ ਫ਼ੈਜ਼ ===ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ=== #ਕਾਫ਼ੀਆਂ #ਬਾਰਾਂਮਾਹ #ਸ. ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਵਾਰ ਜਾਂ ਮਰਸੀਆ #ਕਿੱਸਾ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ। #ਅਰਜ਼ੋਈਆਂ(ਉਰਦੂ ਵਿਚ) == ਵਿਸ਼ਾ ਪੱਖ== ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵੀ ਫਕੀਰ ਸ਼ਾਇਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਚਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਮਨ ਦਾ ਉਛਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰੀ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਸੇ੍ਰਮਣੀ ਤੱਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਧੁਰਾ ਆਦਰਸ਼ਕ ‘ਇਸ਼ਕ` ਜਾ ‘ਪ੍ਰੀਤ` ਹੈ। ‘ਇਸ਼ਕ` ਜਾਂ ‘ਪ੍ਰੀਤ` ਵੀ ਉਹ ਜੋ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਰਚਨਹਾਰ ਆਪ ਵੀ ਹੈ।<ref>[ਡਾ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਰਚਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ, 1994, ਪੰਨਾ 84-117]</ref> ==ਕਾਵਿ ਕਲਾ== ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਸਤੂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਚੇਤ ਕਲਾਕਾਰ ਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਸ਼ੈਲੀਕਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਕਲਾ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਵਰਗੇ ਉਘੇ ਕਵੀ ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਸਮਾਲੋਚਕ ਨੇ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਾਰਸ ਨੂੰ “ਸੁਖ਼ਨ ਦਾ ਵਾਰਿਸ” ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਸ਼ਮ ਨੂੰ “ਮੁਲਕ ਸੁਖ਼ਨ ਦਾ ਸਿਰਕਰ ਦਾ ਰਾਜਾ” ਆਖਿਆ ਹੈ। ਲਿਖਦੇ ਹਨ: <poem> ਉਹ ਭੀ ਮੁਲਕ ਸੁਖ਼ਨ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਰਾਜਾ ਸੀ ਸਿਰ ਕਰਦਾ: ਜਿਸ ਕਿੱਸੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹੇ ਮੁਹਿੰਮੇ, ਸੋਈੳ ਸੀ ਸਰ ਕਰਦਾ। (ਸੈਫੁਲ ਮਲੂਕ) </poem> ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਬਿੰਬ ਚਿੱਤਰ ਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਵੀ ਚੋਖੇ ਵਰਤੇ ਹਨ; ਪਰ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਾਟਾਉਣ ਲਈ। ਉਹ ਵੀ ਇੰਨੇ ਸੰਕੋਚ ਤੇ ਢੁਕਾਅ ਨਾਲ ਕਿ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਜ਼ੋਰ ਜਾਂ ਫਾਲਤੂ ਰੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਰਤੀ ਹੋਈ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਨਾਮੀ ਹਕੀਮ ਸੀ, ਮੰਨਿਆ ਦੰਨਿਆ ਫ਼ਕੀਰ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਆਪਣੀ ਸਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਹੈ,ਉਸ ਦੀ ਮਧੁਰਤਾ, ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਦਾਸੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਸ਼ੰਕਾ ਦੀ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} ਸਹਾਇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ :- ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ (ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ) - ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ ਸੱਸੀ ਹਾਸ਼ਮ - ਭਾਗਇੰਦਰ ਕੌਰ ਹਾਸ਼ਮ ਰਚਨਾਵਲੀ - ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] mfsi1q69yp5bdq3n75pntw7tmvpf8x3 612150 612149 2022-08-29T09:43:31Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਜਨਮ 1735]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki == ਜਾਣ-ਪਛਾਣ == {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ | ਨਾਮ = '''ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' | ਤਸਵੀਰ = | ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = | ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' | ਉਪਨਾਮ = | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 1735 | ਜਨਮ_ਥਾਂ = | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 1843 | ਮੌਤ_ਥਾਂ = | ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਸੂਫੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ | ਭਾਸ਼ਾ =[[ਪੰਜਾਬੀ]] | ਕਾਲ = ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ | ਵਿਧਾ = | ਵਿਸ਼ਾ = ਸੂਫੀ | ਲਹਿਰ = | ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= ਸੱਸੀ | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--> | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = <!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--> | ਦਸਤਖਤ = | ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = | ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = | ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = }} '''ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ''' (1735 - 1843) [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਇੱਕ [[ਸੂਫੀਵਾਦ|ਸੂਫੀ]] ਫ਼ਕੀਰ ਤੇ [[ਸ਼ਾਇਰ]] ਹੋਏ ਹਨ। ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਅਰਬ ਦੇ ਕੁਰੈਸ਼ ਖਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ਅਤੇ “ਸੱਯਦਾਂ ਦੀ ਹਸਨੀ ਸਾਖ ਦੇ ਚੰਨ-ਚਰਾਗ ਸਨ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਅਜੇ ਤੱਕ ‘ਸੱਯਦ’ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ‘ਸੱਯਦ’ ਹੀ ਕਰਕੇ ਚਿਤਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref>[ਡਾ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪਟਿਆਲਾ, 1995, ਪੰਨਾ 16]</ref> ਮੁਹੰਮਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਕੁਰੈਸੀ ਦੇ ਜਨਮ, ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਤ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਹੈ, [[ਮੌਲਾ ਬਖਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ]] ਨੇ ਹਾਸ਼ਮ ਦਾ ਜਨਮ 1752-53 ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ ਨੇ ਇਸ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਕੇ ਇੱਕ ਵਾਰਿਸ ਸੱਯਦ ਮੁਹੰਮਦ ਜਿਆ ਉਲ ਹੱਕ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਰਾਵਾਹੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਾਰਿਸ ਸੱਯਦ ਗੁਲਾਮ ਲਬੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਨਕਲ ਅਨੁਸਾਰ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਵੀਰਵਾਰ 27 ਨਵੰਬਰ 1735 ਈ. ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਾਜ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਹੋਰ ਸਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ।1<ref>[ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮੰਡ, ਹਾਸ਼ਮ ਦੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 2011, ਪੰਨਾ 53]</ref> ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਹਾਜੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਰੀਫ ਸੀ। ਉਹ ਹਜ਼ਰਤ ਬਖ਼ਤ ਜਮਾਲ ਨੌਸ਼ਾਹੀ ਕਾਦਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ‘ਨੌਸ਼ਾਹੀਆ ਫ਼ਕੀਰ’ ਕਹਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਹਾਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹਾਸ਼ਮ ਦੇ ਕੇਵਲ ਪਿਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮੁਰਸ਼ਦ ਵੀ ਸਨ। ==ਜੀਵਨ== ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਲੀ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸਯਦ ਮੁਹੰਮਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਨਵੰਬਰ ਸੰਨ 1735 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਗਦੇਉ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਹਾਜ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਰੀਫ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਸਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਅਰਬ ਦੇ ਕੁਰੈਸ਼ ਖਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਸਯਦਾਂ ਦੀ ਹਸਨੀ ਸ਼ਾਖ ਦੇ ਚੰਨ-ਚਰਾਗ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਯਦ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ-ਸਿੱਖਿਆ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੱਥੀ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਹਿਕਮਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।ਮੀਰ ਕਰਾਮਤ ਉੱਲਾ ਤੇ ਮੀਆਂ ਮੌਲਾ ਬਖਸ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਨੂੰ ਰਮਲ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਵੀ ਸੌਕ ਸੀ।ਇਸ ਲਈ ਆਪ ਉੱਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਏ। ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸੰਨ 1823 ਵਿਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਪਿੰਡ ਥਰਪਾਲ ਵਿਚ ਆਪ ਦਾ ਮਜਾਰ ਹੈ।ਦੇਹਾਂਤ ਵੇਲੇ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਚੌਂਹਠ ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸੀ। ਇੰਜ ਕਵੀ ਹਾਸ਼ਮ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ==ਵਿੱਦਿਆ== ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੱਥੀ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ, ਹਿਕਸਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਅਮੀਰ ਉੱਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਟਾਲਵਲੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਏ ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਪ ਨੂੰ ਰਮਲ ਤੇ ਇਲਮ ਜੋਤਿਸ਼ ਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਵਿਆਹ-ਸੰਤਾਨ :- ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ। ਇੱਕ ਰਾਮਦਾਸ, ਇੱਕ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੀਵੀਂ ਨਾਲ। ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ। ==ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ== ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਕਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ। ਪਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਖਾਨਦਾਨੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਈ ਮੁਹਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਉਹ ਕਵੀ ਵੀ ਸਨ ਫ਼ਕੀਰ ਵੀ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਵੀ ਨਾਲੇ ਹਿਕਮਤ ਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਦੇ ਵੀ ਜਾਣੂ ਤੇ ਅਭਿਆਸੀ ਸਨ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਪੰਜਾਬੀ === #ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਬਿਰਤੀ #ਕਿੱਸਾ [[ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ]] #ਕਿੱਸਾ [[ਸੱਸੀ ਪੰਨੂੰ]]<ref>{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:Sassi_Punnu_-_Hashim.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:Sassi Punnu - Hashim.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}</ref> #[[ਸ਼ੀਰੀ ਫ਼ਰਹਾਦ]] ਕੀ ਬਾਰਤਾ #ਕਿੱਸਾ ਮਹਿਮੂਦ ਸ਼ਾਹ ਰਾਜ਼ਨਵੀ #[[ਦੋਹੜੇ]] #[[ਡਿਉਢਾਂ]] #ਗੰਜੇ ਅਸਰਾਰ(ਸੀਹਰਫ਼ੀਆਂ) #[[ਬਾਰਾਂਮਾਹ]] #ਮਅਦਨਿ ਫ਼ੈਜ਼(ਮੁਨਾਜਾਤਾਂ) #ਫੁਟਕਲ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਗਜ਼ਲਾਂ<ref>ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ, 1991 ਪੰਨਾ-33</ref> ====ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ==== ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਹੀਰ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਹਰਫੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਮਾਲ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 150 ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਾਥਾ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾਹ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਦਿਆ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਸ਼ਕਾ ਕਾਮਲਾਂ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸਹਿਣਾ ਵੀ ਬੰਦਗੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਥਾ ਵਿਚਲੇ ਵਿਸਥਾਰਾ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸਦੀ ਮੂਲਭਾਵਨਾ ਭਾਵ ਇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੇਮੀਆ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹ ਨੂੰ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾ ਕੇ ਕਥਾ ਲਿਖੀ ਹੈ।3<ref>ਸੁਖਜੀਤ ਕੌਰ, ਹਾਸ਼ਿਮ ਦੀ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਦੇਣ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪਟਿਆਲਾ, 2004, ਪੰਨਾਂ 25</ref> ====ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ==== ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਵਿਤਾਇਆਂ ਹੈ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਥਮ ਸੰਕੇਤ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਈ. ਦੀ ਵਾਰਸਤਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਤੇ ਚਿਤਰੋਖਯਾਨ 101 ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਥਾਨਕ ਪੱਖ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੀਰੋ, ਲੀਆਂਡਰ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।4<ref>ਡਾ. ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਕਾਲਕਾ, ਕਿੱਸਾਗਰ ਹਾਸ਼ਮ ਰਚਨਾ ਤੇ ਦੁਖਾਂਤ ਚਿੰਤਨ, ਤਰਲੋਚਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 2012, ਪੰਨਾ 41</ref> ====ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ==== ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ ਹਾਸਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਿੱਸਾ ''ਸੱਸੀ'' ਹੈ। ਕਵੀ ਨੇ 124 ਦਵੱਈਆ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਦਰਦਨਾਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਹ ਪ੍ਰੀਤ-ਕਥਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਤੇ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਵੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਹੋ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਤੇ ਕੜਤੋੜ ਕਵੀ, ਮੌਲਵੀ [[ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ]] ਜਹੇ ਵਿਦਵਾਨ ਚੀਸਤੀ ਤੇ ਬੇਲਿਹਾਜ ਆਲੋਚਕ ਤੋਂ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ਲਾਘਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: <poem> ਹਾਸ਼ਮ ‘ਸਸੀ’ ਸੋਹਣੀ ਜੋੜੀ, ਸਦ ਰਹਿਮਤ ਉਸਤਾਦੋ। </poem> [[ਬਾਵਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ]] ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਸੱਸੀ ਕਾਹਦੀ ਆਖੀ, ਆਖੀ ਘਰ ਘਰ ਖਿਹਰਾ ਦਾ ਮੂਆਤਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਭਾਂਬੜ ਬਾਲ, ਬਾਲੂ ਵੱਲ ਜੱਗਮੱਗ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ====ਦਹੋੜੇ ਤੇ ਡਿਉਢਾ==== ਦੋਹੜੇ ਤੇ ਡਿਹੁੰਢਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬਿਜੋਗ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸੋਜ਼ ਭਰਿਆ ਉੱਤਮ ..... ਹਨ। ਇੰਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਾਸ਼ਮ ਲੋਕ ਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੋਹੜੇ ਘਰ-2 ਗਏ, ਸੁਵੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।5<ref>ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਇਤਿਹਾਸ, ਪੈਪਸੂ ਬੁੱਕ ਡਿੱਪੂ, ਪਟਿਆਲਾ, 1979, ਪੰਨਾ 22, 26</ref> ===ਹਿੰਦੀ === #ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਗਿਆਨ-ਮਾਲਾ ਨਾਂ ਵੀ ਹੈ) #ਸਲੋਕ #ਚਿੰਤਾਹਰ #ਪੋਥੀ ਰਾਜਨੀਤੀ #ਪੋਥੀ ਹਿਕਮਤ ਵਾ ਰਮਲ #ਟੀਕਾ ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ ===ਫ਼ਾਰਸੀ=== #ਦੀਵਾਨ ਹਾਸ਼ਮ #ਮਸਨਵੀ ਹਾਸਮ #ਚਹਾਰ ਬਹਾਰ ਹਾਸ਼ਮ #ਗੰਜੇ ਮੁਆਨੀ ਜਾਂ ਫ਼ਕਰਨਾਮਾ #ਮਅਦਿਨ ਫ਼ੈਜ਼ ===ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ=== #ਕਾਫ਼ੀਆਂ #ਬਾਰਾਂਮਾਹ #ਸ. ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਵਾਰ ਜਾਂ ਮਰਸੀਆ #ਕਿੱਸਾ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ। #ਅਰਜ਼ੋਈਆਂ(ਉਰਦੂ ਵਿਚ) == ਵਿਸ਼ਾ ਪੱਖ== ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵੀ ਫਕੀਰ ਸ਼ਾਇਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਚਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਮਨ ਦਾ ਉਛਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰੀ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਸੇ੍ਰਮਣੀ ਤੱਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਧੁਰਾ ਆਦਰਸ਼ਕ ‘ਇਸ਼ਕ` ਜਾ ‘ਪ੍ਰੀਤ` ਹੈ। ‘ਇਸ਼ਕ` ਜਾਂ ‘ਪ੍ਰੀਤ` ਵੀ ਉਹ ਜੋ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਰਚਨਹਾਰ ਆਪ ਵੀ ਹੈ।<ref>[ਡਾ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ, ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਰਚਨਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਦਿੱਲੀ, 1994, ਪੰਨਾ 84-117]</ref> ==ਕਾਵਿ ਕਲਾ== ਸੱਯਦ ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਸਤੂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਚੇਤ ਕਲਾਕਾਰ ਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਸ਼ੈਲੀਕਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਕਲਾ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਵਰਗੇ ਉਘੇ ਕਵੀ ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਸਮਾਲੋਚਕ ਨੇ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਾਰਸ ਨੂੰ “ਸੁਖ਼ਨ ਦਾ ਵਾਰਿਸ” ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਸ਼ਮ ਨੂੰ “ਮੁਲਕ ਸੁਖ਼ਨ ਦਾ ਸਿਰਕਰ ਦਾ ਰਾਜਾ” ਆਖਿਆ ਹੈ। ਲਿਖਦੇ ਹਨ: <poem> ਉਹ ਭੀ ਮੁਲਕ ਸੁਖ਼ਨ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਰਾਜਾ ਸੀ ਸਿਰ ਕਰਦਾ: ਜਿਸ ਕਿੱਸੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹੇ ਮੁਹਿੰਮੇ, ਸੋਈੳ ਸੀ ਸਰ ਕਰਦਾ। (ਸੈਫੁਲ ਮਲੂਕ) </poem> ਹਾਸ਼ਮ ਨੇ ਬਿੰਬ ਚਿੱਤਰ ਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਵੀ ਚੋਖੇ ਵਰਤੇ ਹਨ; ਪਰ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਾਟਾਉਣ ਲਈ। ਉਹ ਵੀ ਇੰਨੇ ਸੰਕੋਚ ਤੇ ਢੁਕਾਅ ਨਾਲ ਕਿ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਜ਼ੋਰ ਜਾਂ ਫਾਲਤੂ ਰੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਰਤੀ ਹੋਈ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹਾਸ਼ਮ ਨਾਮੀ ਹਕੀਮ ਸੀ, ਮੰਨਿਆ ਦੰਨਿਆ ਫ਼ਕੀਰ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਆਪਣੀ ਸਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਹੈ,ਉਸ ਦੀ ਮਧੁਰਤਾ, ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਦਾਸੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਸ਼ੰਕਾ ਦੀ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} ਸਹਾਇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ :- ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ (ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਰਚਨਾ) - ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ ਸੱਸੀ ਹਾਸ਼ਮ - ਭਾਗਇੰਦਰ ਕੌਰ ਹਾਸ਼ਮ ਰਚਨਾਵਲੀ - ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1735]] o0fax28mfijwhnws3bp29ahmho7tyke 0 17232 612143 598765 2022-08-29T09:33:08Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਜਨਮ 1551]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1551]] 4zkqoophan4opgwbg33rh29eeyhw7lz 612144 612143 2022-08-29T09:35:05Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1551]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] ko1fllmhfora1p6he00h8fi5lzsg45b 612145 612144 2022-08-29T09:39:19Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1551]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] nsv2yi8uzjn9sgerfzgucioernqql04 612146 612145 2022-08-29T09:40:41Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1551]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] r4az5hmg4w7j6dgzjnm9pjr9oyfip47 612147 612146 2022-08-29T09:41:22Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1551]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ]] fcff7rak0b5krix6tr1luwkpfyllchm 612148 612147 2022-08-29T09:42:17Z Tamanpreet Kaur 26648 removed [[Category:ਜਨਮ 1551]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ | name = ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ | image = | image_size = 230px | caption = | office = ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ | term_start = 1618 | term_end = 1636 | predecessor = ''ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ'' | successor = [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ|ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] | birth_name = ਗੁਰਦਾਸ ਭੱਲਾ | birth_date = 1551 | birth_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | death_date = {{Death date|1636|08|25}} | death_place = [[ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਇੰਦਵਾਲ]], [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ]] | nationality = [[ਸਿੱਖ]] | appointed = [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] | mother = ਜੀਵਨੀ | father = ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ | religion = [[ਸਿੱਖੀ]] | known_for = ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ <br />ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ }} '''ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ''' (1551 – 25 ਅਗਸਤ 1636) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ''ਭਾਈ ਦਾਤਾਰ ਚੰਦ ਭੱਲਾ'' ਅਤੇ ''ਮਾਤਾ ਜੀਵਾਨੀ'' ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਚਾਰਕ]] ਸਨ। ਆਪ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੇ ਅਸਲੀ [[ਲਿਖਾਰੀ]] ਸਨ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਚਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ==ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ== ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ]] ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ,ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ]] ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਣੀ ਕੇ ਬੋਹਿਥ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਆਗਰਾ]] ਤੇ [[ਕਾਂਸ਼ੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ==ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ== ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਤੀਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ]] ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ==ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਸਹਿਬ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ== ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬੀੜ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ==ਵਿਸ਼ੇਸ ਯੋਗਦਾਨ== ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਉਧਮੂਲ ਮਚਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਗਰੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36ਵੀਂ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੀ ਕਪਟਤਾ ਨੂੰ ਜੱਗ-ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ==ਵਾਰਾਂ== ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ "ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ"<ref>http://www.searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/pauri_by_pauri ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਵਾਰਾਂ</ref> ਨੂੰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਵਾਰਾਂ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ’ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰਾਂ 40 ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 41 ਵੀਂ ਵਾਰ ਜੋ ’ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ==ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ== ਆਪ 74 ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਮਤ 1686 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ]] 5tbxmugbqa95aj4pema78djqz9ri8oi 0 19725 612156 580993 2022-08-29T09:50:55Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ | ਨਾਮ = '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਚਿੱਤਰ = | ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ = | ਪੂਰਾ_ਨਾਮ ='''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ ={{Birth date |1932|08|28|df=yes}} | ਜਨਮ_ਸਥਾਨ =[[ਧੌਲਾ]] (ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]], [[ਪੰਜਾਬ]]) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{Death date and age|2010|02|14|1932|08|28|df=yes}} | ਮੌਤ_ਸਥਾਨ =ਧੌਲਾ | ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ = ਲੰਮੀ ਉਮਰ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ =ਭਾਰਤੀ | ਪੇਸ਼ਾ =ਅਧਿਆਪਣ, ਨਾਵਲਕਾਰ | ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ =ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ | ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ =ਸ਼ੋਭਾ ਅਣਖੀ | ਬੱਚੇ = ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ | ਧਰਮ = [[ਹਿੰਦੂ]] ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੇ ਫਿਰ [[ਨਾਸਤਿਕ]] | ਸਿਆਸਤ = | ਇਹ_ਵੀ_ਵੇਖੋ = | ਦਸਤਖਤ = | ਵੈੱਬਸਾਈਟ = | ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ =ਕਵਿਤਾ | ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ =ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ }} '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' (28 ਅਗਸਤ 1932 - 14 ਫਰਵਰੀ 2010) [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਜੇਤੂ<ref name="toi">{{cite news | url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-14/india/28541779_1_writers-tributes-literary-movement | title=Writers' remember feted author late Ram Sarup Ankhi | date=February 14, 2011 | agency=[[The Times of India]] | accessdate=April 30, 2012 | location=[[Barnala]] | archive-date=ਫ਼ਰਵਰੀ 2, 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140202175535/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-14/india/28541779_1_writers-tributes-literary-movement | dead-url=yes }}</ref> [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ|ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]] ਸੀ।<ref name="ao">{{cite web | url=http://www.apnaorg.com/articles/amarjit-22/ | title=Ram Sarup Ankhi 1932–2010 | publisher=[http://apnaorg.com ApnaORG] | accessdate=April 30, 2012 | author=Chandan, Amarjit}}</ref> ਉਹ [[ਕਵੀ]], [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਸੀ। ਅਣਖੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚ [[ਮਾਲਵੇ]] ਦੀ ਠੇਠ [[ਬੋਲੀ]], [[ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਦਾ ਚਿਤਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। 2009 ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨਮਾਨ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿਖੇ ''ਸਰਬ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਸਾਹਿਤਕਾਰ'' ਇਨਾਮ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="ie">{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/news/ram-sarup-ankhi-finally-gets-his-due-to-get/484986/ | title=Ram Sarup Ankhi finally gets his due, to get Sarab Shresht Sahitkaar award | date=July 4, 2009 | agency=[[The Indian Express]] | accessdate=April 30, 2012 | location=[[Ludhiana]] | pages=2}}</ref> ==ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ== ਅਣਖੀ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਇੰਦਰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਮਾਂ ਸੋਧਾਂ ਦੇ ਘਰ<ref>{{cite web | url=http://www.jagbani.com/news/jagbani_120095/ | title=ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ}}</ref> 28 ਅਗਸਤ 1932 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਸਰੂਪ ਲਾਲ ਸੀ। ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ [[ਹੰਡਿਆਇਆ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲੇ]] ਤੋਂ। ਨੌਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 'ਅਣਖੀ' ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ [[ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲਾ]] ਕੱਢਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਸਾਲਾ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਛਪ ਸਕਿਆ, ਪਰ 'ਅਣਖੀ' ਉਪਨਾਮ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਸਤੇ ਜੁੜ ਗਿਆ।<ref>{{cite web | url=http://www.thesundayindian.com/pa/story/ਰਾਮ-ਸਰੂਪ-ਅਣਖੀ-ਨੂੰ-ਚੇਤੇ-ਕਰਦਿਆਂ/32/94/ | title=ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ... | author=ਪ੍ਰੋ: ਨਵ ਸੰਗੀਤ ਸਿੰਘ}}</ref> ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹਨੇ [[ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ, ਪਟਿਆਲਾ|ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ]] ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਅਣਖੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਾਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਹਿਮਦਪੁਰ ਦੀ ਸੋਮਾ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ 1952 ਵਿਚ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ। ਦਸੰਬਰ 1954 ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਭਾਗਵੰਤੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਨਵੰਬਰ 1976 ਤੱਕ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ਪਰ ਬਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।1977 ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਪਾਠਕ [[ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਟਿਲ]] ਨਾਲ [[ਅਜਮੇਰ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਧੌਲੇ ਤੋਂ ਬਰਨਾਲੇ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1971 ਵਿੱਚ ਉਹਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ 1977 ਵਿਚ ਮਾਂ ਉਹਨੂੰ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਏ। 31 ਅਗਸਤ, 1990 ਨੂੰ ਉਹ ਕਰੀਬ 26 ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਪਰ ਸਾਹਿਤ-ਸੇਵਾ ਉਹਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦੀ ਕੀਤੀ।<ref name="ReferenceA">[[ਪ੍ਰੋ.ਨਵ ਸੰਗੀਤ ਸਿੰਘ]] ਮੇਰਾ ਹਮਦਮ ਮੇਰਾ ਹਮਦਰਦ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ;[[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] 30 ਅਗਸਤ 2009</ref> ==ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ== ਅਣਖੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੇ 'ਬਿਮਲ' ਅਤੇ 'ਮਾਰਕੰਡਾ' ਉਪਨਾਮਾਂ ਹੇਠ ਵੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਉਹਨੇ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ 'ਲਲਕਾਰ' ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਛਪੀਆਂ ।<ref name="ReferenceA"/> ‘ਮਟਕ ਚਾਨਣਾ’ ਅਤੇ ‘ਕਣਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1957-58 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ।1966 ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਸੁੱਤਾ ਨਾਗ' ਇਸੇ ਸਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। 1970 ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਨਾਵਲ '[[ਪਰਦਾ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ]]' ਛਪਿਆ।<ref name="ReferenceA"/> ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 250 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਪਗ ਸੌ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ‘[[ਸਾਰਿਕਾ]]’ ਅਤੇ ‘[[ਧਰਮਯੁੱਗ]]’ ਵਰਗੀਆਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾਵਾਂ ਵਿਚ ਛਪੀਆਂ। ਦਸ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ, ਪਰ ਖਾਸ ਪਛਾਣ ਅਣਖੀ ਦੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਬਣੀ। ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ 1970 ਵਿਚ ਛਪਿਆ। ਨਾਵਲ ‘[[ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]]’ ਲਈ 1987 ਵਿਚ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਵਲ ‘[[ਪਰਤਾਪੀ]]’ ਵੀ ਖੂਬ ਚਰਚਿਤ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਨਾਵਲ [[ਹਿੰਦੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], [[ਗੁਜਰਾਤੀ]], [[ਮਰਾਠੀ]], [[ਉਰਦੂ]] ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ। 1993 ਤੋਂ ਤ੍ਰੈਮਾਸਕ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ‘[[ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ]]’ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਣਖੀ ਜੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ, ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨ। ‘[[ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਰੁੱਖ]]’ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਹ ਹੈ। ਅਣਖੀ ਦੇ ‘[[ਸੁਲਗਦੀ ਰਾਤ]]’ ਨਾਵਲ ਨੂੰ 1979 ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਗਲਪ ਚੇਤਨਾ ਮੰਨ ਕੇ [[ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ]] ਨੇ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/1335-2018-07-30-02-09-38|title=ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਚਿਣੇ ਪਏ ਨੇ ਅਣਖੀ ਦੇ ਨਾਵਲ --- ਕੇਸਰਾ ਰਾਮ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}</ref> ਅਣਖੀ ਨੇ ‘ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ’ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਸਿਖ ਸਕਣ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰਾਜਸਥਾਨੀ]] ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਤ੍ਰੈਭਾਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਠੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ/ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ। [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਵਿਚ ਇਕੱਲੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਇਕੋ-ਇਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਅਨੋਖਾ ਆਯੋਜਨ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/940-27|title=27ਵੀਂ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਸਿਮਰਤੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਟੀ --- ਕੇਸਰਾ ਰਾਮ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}</ref> ==ਮੌਤ== ਅਣਖੀ ਦੀ ਮੌਤ 14 ਫਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਹੋਈ। {{Blockquote |text= ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਸੇ ਪਰਾ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਕੇ-ਸਬੰਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਓ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਰਾਮ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਫੂਕ ਕੇ ਸੁਆਹ ਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਪੰਡ ਹਰੀਗੜ੍ਹ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।… ਮੈਂ ਧਾਰਮਿਕ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਹੀ ਜਾਂ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਘੰਟੇ ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹੋ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/archive/features/ਮਾਲਵੇ-ਦੀ-ਮਹਿਕ-ਰਾਮ-ਸਰੂਪ-ਅਣਖੀ-407658|title=ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਮਹਿਕ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ|last=Service|first=Tribune News|website=Tribuneindia News Service|language=pa|access-date=2021-05-04}}</ref> |author= ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ }} == ਵਿਸ਼ਾ == ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ, ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਤਮਾਮ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ ਪਿੰਡਾਂ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਈ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ, ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਆਏ ਨਿਘਾਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਣਖੀ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਰਹੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ‘ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ’, ‘ਸਲਫਾਸ’ ਨਾਵਲ ਹੋਣ ਜਾਂ ‘ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ’। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ’ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹੈਂਕੜ ਹੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜੱਟ ਨੂੰ ਲੈ ਡੁੱਬੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਯੁੱਗ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਹੈ। ‘ਬਸ ਹੋਰ ਨਹੀਂ’ ਵਿਚ ਮਰਦ-ਔਰਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਮਸਲਾ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਗੇਲੋ’ ਨਾਵਲ ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਤੇ ‘ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ’ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭੱਖਦੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਸਲੇ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਨਾਵਲ ‘ਭੀਮਾ’ ਵਿਚ ਬਿਹਾਰੀ ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਨਾਵਲ ‘ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ’ ਹੈ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਕਵਿਤਾ=== *''[[ਮਟਕ ਚਾਨਣਾ]]'' (1957) *''[[ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]]'' (1966) ===ਨਾਵਲ=== * ''[[ਪਰਦਾ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ]]'' (1970) * ''[[ਸੁਲਘਦੀ ਰਾਤ]]'' (1978) * ''[[ਪਰਤਾਪੀ]]'' * ''[[ਦੁੱਲੇ ਦੀ ਢਾਬ]]'' * ''[[ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]]'' * ''[[ਭੀਮਾ]]'' *[[ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ]] *[[ਢਿੱਡ ਦੀ ਆਂਦਰ]] *[[ਸਰਦਾਰੋ]] *[[ਹਮੀਰਗੜ੍ਹ,ਨਾਵਲ]] *''[[ਜੱਸੀ ਸਰਪੰਚ]]''<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=303466]</ref> *[[ਅੱਛਰਾ ਦਾਂਦੂ]] *[[ਸਲਫਾਸ]] *''[[ਜ਼ਖਮੀ ਅਤੀਤ]]'' *[[ਕੱਖਾਂ ਕਾਨਿਆਂ ਦੇ ਪੁਲ]] * [[ਜਿਨੀ ਸਿਰਿ ਸੋਹਨਿ ਪਟੀਆਂ]] *[[ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ]] *[[ਬਸ ਹੋਰ ਨਹੀਂ]] *[[ਗੇਲੋ]] ===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ=== * ''[[ਸੁੱਤਾ ਨਾਗ]]'' (1966) * ''[[ਕੱਚਾ ਧਾਗਾ]]'' (1967) * ''[[ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮੌਤ]]'' (1968) * ''[[ਟੀਸੀ ਦਾ ਬੇਰ]]'' (1970) * ''[[ਖਾਰਾ ਦੁੱਧ]]'' (1973) *''[[ਕੈਦਣ]]'' * ''[[ਅੱਧਾ ਆਦਮੀ]]'' (1977) * ''[[ਕਦੋਂ ਫਿਰਨਗੇ ਦਿਨ]]'' (1985) * ''[[ਕਿਧਰ ਜਾਵਾਂ]]'' (1992) * ''[[ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾ]]'' (1994) *''[[ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਤ]]'' (1989)<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=293823]</ref> *''[[ਹੱਡੀਆਂ]]'' (1991)<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=293826]</ref> * ''[[ਸਵਾਲ ਦਰ ਸਵਾਲ]]'' (ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ) * ''[[ਚਿੱਟੀ ਕਬੂਤਰੀ]]'' (ਚੋਣਵੀਆਂ ਇਕਵੰਜਾ ਕਹਾਣੀਆਂ) ===ਵਾਰਤਕ=== * ''[[ਕਿਵੇਂ ਲੱਗਿਆ ਇੰਗਲੈਂਡ]]'' (ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ) * ''[[ਮੱਲ੍ਹੇ ਝਾੜੀਆਂ]]'' ( ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ) *[[ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਰੁੱਖ]] (ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ) ===ਸੰਪਾਦਿਤ=== [[ਹੁਣ ਹੋਰ ਨਾ ਪੁੱਛੀਂ ]](ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ) ==ਸਨਮਾਨ== * [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] (1987 ਵਿੱਚ ਤਹਾਨੂੰ ‘ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ’ ਨਾਵਲ ਲਈ) * [[ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਸਨਮਾਨ]] ਵੱਲੋਂ 79-89-93 ਦੇ ਇਨਾਮ * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਐਵਾਰਡ]] (1983) * [[ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰੀਸ਼ਦ]] (1990) * [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਐਵਾਰਡ]](1992) * [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਐਵਾਰਡ]] (1993) * [[ਸਰਬ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਵਾਰਡ]] (2009) ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1932]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2010]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] 4b0zxop972kfxfpr8s77vjtlfo8y44x 612157 612156 2022-08-29T09:51:48Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ | ਨਾਮ = '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਚਿੱਤਰ = | ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ = | ਪੂਰਾ_ਨਾਮ ='''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' | ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ ={{Birth date |1932|08|28|df=yes}} | ਜਨਮ_ਸਥਾਨ =[[ਧੌਲਾ]] (ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]], [[ਪੰਜਾਬ]]) | ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{Death date and age|2010|02|14|1932|08|28|df=yes}} | ਮੌਤ_ਸਥਾਨ =ਧੌਲਾ | ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ = ਲੰਮੀ ਉਮਰ | ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ =ਭਾਰਤੀ | ਪੇਸ਼ਾ =ਅਧਿਆਪਣ, ਨਾਵਲਕਾਰ | ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ =ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ | ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ =ਸ਼ੋਭਾ ਅਣਖੀ | ਬੱਚੇ = ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ | ਧਰਮ = [[ਹਿੰਦੂ]] ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੇ ਫਿਰ [[ਨਾਸਤਿਕ]] | ਸਿਆਸਤ = | ਇਹ_ਵੀ_ਵੇਖੋ = | ਦਸਤਖਤ = | ਵੈੱਬਸਾਈਟ = | ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ =ਕਵਿਤਾ | ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ =ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ }} '''ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ''' (28 ਅਗਸਤ 1932 - 14 ਫਰਵਰੀ 2010) [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਜੇਤੂ<ref name="toi">{{cite news | url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-14/india/28541779_1_writers-tributes-literary-movement | title=Writers' remember feted author late Ram Sarup Ankhi | date=February 14, 2011 | agency=[[The Times of India]] | accessdate=April 30, 2012 | location=[[Barnala]] | archive-date=ਫ਼ਰਵਰੀ 2, 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140202175535/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-14/india/28541779_1_writers-tributes-literary-movement | dead-url=yes }}</ref> [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ|ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]] ਸੀ।<ref name="ao">{{cite web | url=http://www.apnaorg.com/articles/amarjit-22/ | title=Ram Sarup Ankhi 1932–2010 | publisher=[http://apnaorg.com ApnaORG] | accessdate=April 30, 2012 | author=Chandan, Amarjit}}</ref> ਉਹ [[ਕਵੀ]], [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਸੀ। ਅਣਖੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚ [[ਮਾਲਵੇ]] ਦੀ ਠੇਠ [[ਬੋਲੀ]], [[ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਦਾ ਚਿਤਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। 2009 ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਨਮਾਨ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿਖੇ ''ਸਰਬ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਸਾਹਿਤਕਾਰ'' ਇਨਾਮ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="ie">{{cite news | url=http://www.indianexpress.com/news/ram-sarup-ankhi-finally-gets-his-due-to-get/484986/ | title=Ram Sarup Ankhi finally gets his due, to get Sarab Shresht Sahitkaar award | date=July 4, 2009 | agency=[[The Indian Express]] | accessdate=April 30, 2012 | location=[[Ludhiana]] | pages=2}}</ref> ==ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ== ਅਣਖੀ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਬਰਨਾਲਾ]] [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਇੰਦਰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਮਾਂ ਸੋਧਾਂ ਦੇ ਘਰ<ref>{{cite web | url=http://www.jagbani.com/news/jagbani_120095/ | title=ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ}}</ref> 28 ਅਗਸਤ 1932 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਸਰੂਪ ਲਾਲ ਸੀ। ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ [[ਹੰਡਿਆਇਆ]] ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ [[ਬਰਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਬਰਨਾਲੇ]] ਤੋਂ। ਨੌਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 'ਅਣਖੀ' ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ [[ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲਾ]] ਕੱਢਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਸਾਲਾ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਛਪ ਸਕਿਆ, ਪਰ 'ਅਣਖੀ' ਉਪਨਾਮ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਸਤੇ ਜੁੜ ਗਿਆ।<ref>{{cite web | url=http://www.thesundayindian.com/pa/story/ਰਾਮ-ਸਰੂਪ-ਅਣਖੀ-ਨੂੰ-ਚੇਤੇ-ਕਰਦਿਆਂ/32/94/ | title=ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ... | author=ਪ੍ਰੋ: ਨਵ ਸੰਗੀਤ ਸਿੰਘ}}</ref> ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹਨੇ [[ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ, ਪਟਿਆਲਾ|ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ]] ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਅਣਖੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਾਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਹਿਮਦਪੁਰ ਦੀ ਸੋਮਾ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ 1952 ਵਿਚ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ। ਦਸੰਬਰ 1954 ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਭਾਗਵੰਤੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਨਵੰਬਰ 1976 ਤੱਕ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ। ਪਰ ਬਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।1977 ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਪਾਠਕ [[ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਟਿਲ]] ਨਾਲ [[ਅਜਮੇਰ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਧੌਲੇ ਤੋਂ ਬਰਨਾਲੇ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1971 ਵਿੱਚ ਉਹਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ 1977 ਵਿਚ ਮਾਂ ਉਹਨੂੰ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਏ। 31 ਅਗਸਤ, 1990 ਨੂੰ ਉਹ ਕਰੀਬ 26 ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਪਰ ਸਾਹਿਤ-ਸੇਵਾ ਉਹਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਦੀ ਕੀਤੀ।<ref name="ReferenceA">[[ਪ੍ਰੋ.ਨਵ ਸੰਗੀਤ ਸਿੰਘ]] ਮੇਰਾ ਹਮਦਮ ਮੇਰਾ ਹਮਦਰਦ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ;[[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] 30 ਅਗਸਤ 2009</ref> ==ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ== ਅਣਖੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੇ 'ਬਿਮਲ' ਅਤੇ 'ਮਾਰਕੰਡਾ' ਉਪਨਾਮਾਂ ਹੇਠ ਵੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਉਹਨੇ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ 'ਲਲਕਾਰ' ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਛਪੀਆਂ ।<ref name="ReferenceA"/> ‘ਮਟਕ ਚਾਨਣਾ’ ਅਤੇ ‘ਕਣਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 1957-58 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ।1966 ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਸੁੱਤਾ ਨਾਗ' ਇਸੇ ਸਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। 1970 ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਨਾਵਲ '[[ਪਰਦਾ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ]]' ਛਪਿਆ।<ref name="ReferenceA"/> ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 250 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਪਗ ਸੌ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ‘[[ਸਾਰਿਕਾ]]’ ਅਤੇ ‘[[ਧਰਮਯੁੱਗ]]’ ਵਰਗੀਆਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾਵਾਂ ਵਿਚ ਛਪੀਆਂ। ਦਸ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ, ਪਰ ਖਾਸ ਪਛਾਣ ਅਣਖੀ ਦੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਬਣੀ। ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ 1970 ਵਿਚ ਛਪਿਆ। ਨਾਵਲ ‘[[ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]]’ ਲਈ 1987 ਵਿਚ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਵਲ ‘[[ਪਰਤਾਪੀ]]’ ਵੀ ਖੂਬ ਚਰਚਿਤ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਨਾਵਲ [[ਹਿੰਦੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], [[ਗੁਜਰਾਤੀ]], [[ਮਰਾਠੀ]], [[ਉਰਦੂ]] ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ। 1993 ਤੋਂ ਤ੍ਰੈਮਾਸਕ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ‘[[ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ]]’ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਣਖੀ ਜੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ, ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨ। ‘[[ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਰੁੱਖ]]’ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਹ ਹੈ। ਅਣਖੀ ਦੇ ‘[[ਸੁਲਗਦੀ ਰਾਤ]]’ ਨਾਵਲ ਨੂੰ 1979 ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਗਲਪ ਚੇਤਨਾ ਮੰਨ ਕੇ [[ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ]] ਨੇ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/1335-2018-07-30-02-09-38|title=ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਚਿਣੇ ਪਏ ਨੇ ਅਣਖੀ ਦੇ ਨਾਵਲ --- ਕੇਸਰਾ ਰਾਮ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}</ref> ਅਣਖੀ ਨੇ ‘ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ’ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਸਿਖ ਸਕਣ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰਾਜਸਥਾਨੀ]] ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਤ੍ਰੈਭਾਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਠੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ/ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ। [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਵਿਚ ਇਕੱਲੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਇਕੋ-ਇਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਅਨੋਖਾ ਆਯੋਜਨ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/940-27|title=27ਵੀਂ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਸਿਮਰਤੀ ਕਹਾਣੀ ਗੋਸ਼ਟੀ --- ਕੇਸਰਾ ਰਾਮ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}</ref> ==ਮੌਤ== ਅਣਖੀ ਦੀ ਮੌਤ 14 ਫਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਹੋਈ। {{Blockquote |text= ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਸੇ ਪਰਾ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਕੇ-ਸਬੰਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਓ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਰਾਮ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਫੂਕ ਕੇ ਸੁਆਹ ਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਪੰਡ ਹਰੀਗੜ੍ਹ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।… ਮੈਂ ਧਾਰਮਿਕ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਮੇਰੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਹੀ ਜਾਂ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਘੰਟੇ ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹੋ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/archive/features/ਮਾਲਵੇ-ਦੀ-ਮਹਿਕ-ਰਾਮ-ਸਰੂਪ-ਅਣਖੀ-407658|title=ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਮਹਿਕ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ|last=Service|first=Tribune News|website=Tribuneindia News Service|language=pa|access-date=2021-05-04}}</ref> |author= ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ }} == ਵਿਸ਼ਾ == ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ, ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਤਮਾਮ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ ਪਿੰਡਾਂ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਈ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ, ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਆਏ ਨਿਘਾਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਣਖੀ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਰਹੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ‘ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ’, ‘ਸਲਫਾਸ’ ਨਾਵਲ ਹੋਣ ਜਾਂ ‘ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ’। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ’ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹੈਂਕੜ ਹੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜੱਟ ਨੂੰ ਲੈ ਡੁੱਬੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਯੁੱਗ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਹੈ। ‘ਬਸ ਹੋਰ ਨਹੀਂ’ ਵਿਚ ਮਰਦ-ਔਰਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਮਸਲਾ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਗੇਲੋ’ ਨਾਵਲ ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਤੇ ‘ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ’ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭੱਖਦੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਸਲੇ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਨਾਵਲ ‘ਭੀਮਾ’ ਵਿਚ ਬਿਹਾਰੀ ਖੇਤ-ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਨਾਵਲ ‘ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ’ ਹੈ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== ===ਕਵਿਤਾ=== *''[[ਮਟਕ ਚਾਨਣਾ]]'' (1957) *''[[ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]]'' (1966) ===ਨਾਵਲ=== * ''[[ਪਰਦਾ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ]]'' (1970) * ''[[ਸੁਲਘਦੀ ਰਾਤ]]'' (1978) * ''[[ਪਰਤਾਪੀ]]'' * ''[[ਦੁੱਲੇ ਦੀ ਢਾਬ]]'' * ''[[ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]]'' * ''[[ਭੀਮਾ]]'' *[[ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ]] *[[ਢਿੱਡ ਦੀ ਆਂਦਰ]] *[[ਸਰਦਾਰੋ]] *[[ਹਮੀਰਗੜ੍ਹ,ਨਾਵਲ]] *''[[ਜੱਸੀ ਸਰਪੰਚ]]''<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=303466]</ref> *[[ਅੱਛਰਾ ਦਾਂਦੂ]] *[[ਸਲਫਾਸ]] *''[[ਜ਼ਖਮੀ ਅਤੀਤ]]'' *[[ਕੱਖਾਂ ਕਾਨਿਆਂ ਦੇ ਪੁਲ]] * [[ਜਿਨੀ ਸਿਰਿ ਸੋਹਨਿ ਪਟੀਆਂ]] *[[ਕਣਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ]] *[[ਬਸ ਹੋਰ ਨਹੀਂ]] *[[ਗੇਲੋ]] ===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ=== * ''[[ਸੁੱਤਾ ਨਾਗ]]'' (1966) * ''[[ਕੱਚਾ ਧਾਗਾ]]'' (1967) * ''[[ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮੌਤ]]'' (1968) * ''[[ਟੀਸੀ ਦਾ ਬੇਰ]]'' (1970) * ''[[ਖਾਰਾ ਦੁੱਧ]]'' (1973) *''[[ਕੈਦਣ]]'' * ''[[ਅੱਧਾ ਆਦਮੀ]]'' (1977) * ''[[ਕਦੋਂ ਫਿਰਨਗੇ ਦਿਨ]]'' (1985) * ''[[ਕਿਧਰ ਜਾਵਾਂ]]'' (1992) * ''[[ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾ]]'' (1994) *''[[ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਤ]]'' (1989)<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=293823]</ref> *''[[ਹੱਡੀਆਂ]]'' (1991)<ref>[http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/Dtl/w21OneItem.aspx?xC=293826]</ref> * ''[[ਸਵਾਲ ਦਰ ਸਵਾਲ]]'' (ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ) * ''[[ਚਿੱਟੀ ਕਬੂਤਰੀ]]'' (ਚੋਣਵੀਆਂ ਇਕਵੰਜਾ ਕਹਾਣੀਆਂ) ===ਵਾਰਤਕ=== * ''[[ਕਿਵੇਂ ਲੱਗਿਆ ਇੰਗਲੈਂਡ]]'' (ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ) * ''[[ਮੱਲ੍ਹੇ ਝਾੜੀਆਂ]]'' ( ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ) *[[ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਰੁੱਖ]] (ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ) ===ਸੰਪਾਦਿਤ=== [[ਹੁਣ ਹੋਰ ਨਾ ਪੁੱਛੀਂ ]](ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ) ==ਸਨਮਾਨ== * [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] (1987 ਵਿੱਚ ਤਹਾਨੂੰ ‘ਕੋਠੇ ਖੜਕ ਸਿੰਘ’ ਨਾਵਲ ਲਈ) * [[ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਸਨਮਾਨ]] ਵੱਲੋਂ 79-89-93 ਦੇ ਇਨਾਮ * [[ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਐਵਾਰਡ]] (1983) * [[ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰੀਸ਼ਦ]] (1990) * [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਐਵਾਰਡ]](1992) * [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਐਵਾਰਡ]] (1993) * [[ਸਰਬ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਵਾਰਡ]] (2009) ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1932]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2010]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਲੇਖਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] k48meojzozwa1xch46u4rddf8pn5ng1 0 20757 612110 610388 2022-08-28T23:16:56Z Kwamikagami 4946 /* ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ */ wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Femen 1.jpg|thumb|ਨਾਰੀਵਾਦ]] [[ਤਸਵੀਰ:Frauentag 1914 Heraus mit dem Frauenwahlrecht.jpg|thumb| 8 ਮਾਰਚ 1914 ਨਾਰੀ ਦਿਵਸ਼ ਦਾ ਪੋਸਟਰ]] '''ਨਾਰੀਵਾਦ''' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ:feminism,ਫੈਮੀਨਿਜਮ), ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਾਮਾਜਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਹੈ।<ref>{{cite web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/feminism |title=Feminism – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary |publisher=merriam-webster.com }}</ref><ref>{{cite web |url=http://dictionary.cambridge.org/dictionary/british/feminism |title=Definition of feminism noun from Cambridge Dictionary Online: Free English Dictionary and Thesaurus |publisher=dictionary.cambridge.org}}</ref> ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੋਜਗਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, [[ਚਾਰਲਜ਼ ਫੂਰੀਏ]] ਨੂੰ [[1837]] ਵਿੱਚ ਫੈਮੀਨਿਜਮ (Feminism) ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਘਾੜਤ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref>[[#Reference-idGoldstein1982|Goldstein 1982]], p.92.{{wikicite|id=idGoldstein1982|reference=Goldstein, L (1982). "Early Feminist Themes in French Utopian Socialism: The St.-Simonians and Fourier", ''Journal of the History of Ideas'', vol.43, No. 1.}}</ref> ਸ਼ਬਦ ਫੈਮੀਨਿਜਮ (ਨਾਰੀਵਾਦ) ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦੀ (ਫੈਮੀਨਿਸਟ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[1872]] ਵਿੱਚ [[ਫ਼ਰਾਂਸ]] ਅਤੇ [[ਨੀਦਰਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ,<ref>Dutch feminist pioneer Mina Kruseman in a letter to Alexandre Dumas – in: Maria Grever, Strijd tegen de stilte. Johanna Naber (1859–1941) en de vrouwenstem in geschiedenis (Hilversum 1994) ISBN 90-6550-395-1, page 31</ref> [[1890]] ਵਿੱਚ ਗਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ [[1910]] ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ,<ref>Offen, Karen. "Les origines des mots 'feminisme' et 'feministe'". ''Revue d'histoire moderne et contemporaine''. July–September 1987 34: 492-496</ref><ref name="cott">Cott, Nancy F. ''The Grounding of Modern Feminism''. New Haven: Yale University Press, 1987 at 13-5.</ref> ਅਤੇ ਆਕਸਫੋਰਡ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਫੈਮੀਨਿਸਟ [[1894]] ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫੈਮੀਨਿਜਮ [[1895]] ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ।<ref name="oed">{{Cite book|year=1989|title=Oxford English Dictionary|edition=2nd|publisher=Clarendon Press}}</ref> ਨਾਰੀ-ਵਾਦ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਔਰਤ, ਇਸਤਰੀ, ਮਾਦਾ ਆਦਿ ਹਨ। ‘ਨਾਰੀ’ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ‘ਵਾਦ’ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ, ਚਿੰਤਨ, ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਬੀਜ ਲੈਕੇ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਇਹ ‘ਵਾਦ’ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਭੰਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਲੜੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਵਿਗਸਦੀਆਂ ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੀਆਂ-ਭੱਜਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋੜ-ਜੋੜ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਨਾਰੀਜਨ ‘ਵਾਦ’ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ ਜਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਵਿਭਿੰਨ ਧਿਰਾਂ ਸਵੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਵੱਲ ਕਦਮ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਨਾਰੀਵਾਦ’ ਬਾਰ ਵੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ ਭਾਵ ਔਰਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਅਵਾਜ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਡਾ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਰਾੜ ਨੇ ‘ਵੈਬਸਟਰ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:- ਫੈਮੀਨਿਜ਼ਮ ਸ਼ਰਦ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਫਰੈਂਚ ਰਾਹੀਂ ਆਇਆ। ਫਰੈਂਚ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਾਤੀਂਲੀ ਸ਼ਰ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ। ਲਿੰਗ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰਾਜੀਨਿਤਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਤੋਂ ਹੈ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਪੱਛਮੀ ਸਮਜ ਵਿੱਚ ਆਰੰਭ ਹੋਏ। ਪੱਛਮੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਈਆਂ। ਬੀਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਰੀਵੂਲਸਟੋਨ ਕਰਾਫਟ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੰਚ ਨਾਹਰਾਂ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀ ਸੰੰਨ 1792 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਪੁਸਤਕ ‘ਅ ਵਿੰਡੀਕੇਸ਼ਨ ਔਫ ਦਾ ਰਾਈਟਜ਼ ਔਫ ਵਿਮਨ’ ਨਾਲ ਔਰਤ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਬਹਿਸ਼ ਆਰੰਭ ਹੋਈ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦੀ ਮੁੱਢੋ-ਮੁੱਢੋ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਏਜੰਡਾ ਲੈਕੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਲਹਿਰ ਭਾਵੇਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਪਰ ਇਸਦੇ ਸਰੋਕਾਰਾ, ਸੋਝੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਚ ਮੁਲਕਾ, ਸਮਾਜਾਂ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲੇਵਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਕ ਨਾਰੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹਨ। ਜਿਲ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਰੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨ ਆਰੰਭੇ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਸਕੰਲਪ ਆਪਣੀ ਹੋਦ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਾਇਨਾਤ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦੀ ਗਣਨਾ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਉਸ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਵਿਤ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਵਰਗ ਚੇਤਨਾ ਯੁਕਤ ਹੋਣ ਕਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਤੇ ਉੱਤਮ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਿਰਤਿਕ ਜਗਤ ਤੇ ਸਥਾਈ, ਸਦੀਵੀ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਰਖ ਤੇ ਨਾਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਇਕਾਈ ਦੇ ਦੋ ਜੁਜ਼ ਹਨ। == ਨਾਰੀਵਾਦ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੈਰਾਡਾਇਮ == ਨਾਰੀਵਾਦ ਸ਼ਬਦ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਆਇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ 18 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋਇਆ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਾਰੀ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੇ ਅਨਿਆਂ ਜਾਂ ਨਾਰੀ ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਗਠਿਤ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ ਨਾਰੀਵਾਦ ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ 1880 ਵਿੱਚ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 1890 ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ। ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਹੁੁਣ ਤੱੱਕ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦੌਰ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੌਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਤਿੰਨ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਅਧੀਨ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹਨ। == ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ== [[File:Feminism symbol.svg|thumb]] ਨਾਰੀ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਫੋਕਸ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਠਾਰਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਲਗਪਗ ਆਰੰਭ ਤੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਨੂੰ ਅਠਾਰਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਮੁਕਣ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਸਮਾਜਕ ਅਕਾਦਸ਼ਿਕ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 1848 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੰਚ ਹੋਈ ਗੁਲਾਮਾਂ ਅਤੇ ਨਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਮੁੱਦਾ ਵੀ ਬਣੇ ਸਨ, ਪਰ ਨਾਰੀਵਾਦ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਹਿਰ ਵਜੋ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋਇਆ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਮੱਧਵਰਗੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਰੁੱਪ ਸ਼਼ਗਾਕਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਗਰਮ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1858 ਤੋਂ 1864 ਤੱਕ ਜਤੀ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਰੀ ਲਹੀ ਸਿੱਖਿਅ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਵਿਆਹ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵ ਅਕਾਂਥੀ ਮਧ ਵਰਗੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਉਪਜ ਸਨ। ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਲੰਬੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 1920 ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਭਾਰ ਨਾਰੀਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਮਸਲਾ ਖੁਦ-ਬਖੁਦ ਨਜਿਠਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ 1920 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੰਮਣ ਵਾਲੀ ਨਾਰੀ ਲਈ ਨਾਰੀਵਾਦ ਇੱਕ ਬੀਤ ਚੁੱਕਿਆ ਇਤਿਹਾਸ ਹੋਵੇਗਾ। ==ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਦੂਜਾ ਦੌਰ== ਨਾਰੀ ਦੇ ਆਰਥਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਖੁੱਲਾਂ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਬਲ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਦੀ ਅਸਫਲਾ ਉਪਰੰਤ ਨਕਵਵਖ ਗਜਕਦਕਅ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਦੀ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆ 1960 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੰਗਲੈਡ ਅਤੇ ਯੂਪ ਵਿੱਚ ਰੁਜਗਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੌਕਿਆਂ, ਬਰਾਬਰ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਿਵਲ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਰੀ ਰੋਹ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋਇਆ। ਲਗਪਗ 1960 ਤੋਂ 1980 ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਇਸ ਜਦੋਂ ਜਹਿਦ ਨੂੰ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਨਾਰੀਵਾਦ, ਕਾਲਾ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਲੈਜ਼ਬੀਅਨ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀਆਂ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਰੁੱਪ ਆਪਣੀਆਂ ਪਹਿਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਧਿਰਾਂ ਸਮੇਤ ਸਰਗਰਮ ਹਨ। ==ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੜਾਅ== ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ 1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਨੂੰ ੳੀਜਗਦ ਰੁ਼ਡਕ ਕਿਠਜਅਜਤਠ ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਰਤਵ ਕਠਜਅਜਤਠ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਹੇਠ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮਤ ਹੈ ਕਿ 1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਰੀਵਾਦ ਸਾਂਝੇ, ਅਜੰਡਿਆਂ ਤੇ ਕੇਦਰਤਿ ਹੋ ਗਿਆ =ਅਲਤਬਸਹੈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀਵਾਦ =ਅਲਤਬਸਵਿਭੰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਕੋਸਾਂ, ਜਾਤਾਂ ਜਮਾਤਾਂ, ਧਰਮਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਨਾਰੀ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਦੋਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਸਬੰਧੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੋਜੀਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਬਬਸਤਗੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਭੰਨ ਆਧਾਰਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪੈਂਤੜਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>ਪਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿਧਾਂਤ,ਸੰਪਾਦਕ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ,ਪੰਨਾ 136-148</ref> ===ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਾਪਨਾਵਾ=== ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਬਹੁਚਰਚਿਤ ਨਾਰੀ ਚਿੰਤਕ ਸਿਮੋਨ ਦੇ ਬੁਵਾਇਰ ਦੀ 1949 ਈ ਵਿੱਚ ‘ਦ ਸੈਂਕਡ ਸੈਕਸ ਨਾਮ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਆਈ ਹਿਸ ਪੁਸਤਕ ਨਾਲ ਹਰ ਪਾਸੇ ਧੂਨੀ ਗੂੰਝਣ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਦਕਾ ਅੋਰਤ ਨੂੰ ਔਰਤ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਖੋਜ-ਬੀਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਔਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਰਮਾਣਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਅਧਿਐਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਹਿਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਿਮੋਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ, ਮਨੋਵਿਸਲੇਸ਼ਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅੱਡੋ-ਅੱਡ ਸਿਧਾਂਤਾ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰਦਿਆ ਉਸਨੇ ਨਿਰਣਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਖੇਸੇ ਨਾਰੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਹੋਦ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਨਹੀ ਕਰ ਰਹੇ’’। ਨਾਰੀਵਾਦ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ‘ਕੇਟ ਮਿਲੇਟ’ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੈਕਚੁਅਲ ਪੋਲੀਟਿਕਸ‘ 1969 ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਸਹਿਤ ਸਿਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰਤਾ ਬਾਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਕੇਟ ਮਿਲੇਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। *ਲਿੰਗਕ ਰਾਜਨੀਤੀ *ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪਿਛੋਕੜ *ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੀਬਿੰੰਬ। ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇਟ ਨੇ ਅੋਰਤ ਅਤੇ ਮਰਦ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤ ਕਿਸ ਕੋਲ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਸਘਰੰਸ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਣ ਹਨ, ਇਸਦਾ ਉਲੇਖ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਚਰਿਤ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੈਲਨ ਸਿਖਸਮ ਸਿਕਸੂ ਦਾ ਜਨਮ ਵਗਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜਾਈ ਦਾ ਫੋਕਸ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਜੇਮਸ ਜੁਆਏਸ ਦੀਆ ਲਿਖਤਾ ਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਪੇਰਿਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਵੁਦੀ ਵੀ ਰਹੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਨਾਰੀਵਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ।<ref>ਨਾਰੀ ਅਸਤਿਤਵ ਤੇ ਰਸਪਿੰਦਰ ਰਸਿਮ ਦਾ ਕਥਾ ਸੰਸਾਰ,ਖੋਜਾਰਥੀ ਹਰਵਿੰਦਰ ਕੋਰ,ਪੰਨਾ ਨੰ:7</ref> ਹੈਲਨ ਸਿਕਸੂ ਨੇ ਨਾਰੀ ਲੇਖਣ ਵੁਧਰ ਵਧੇਰੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਰਦ ਮਾਰਸਵਾਦ ਦਾ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਪਰ ਜੋਰ ਦਿੰਤਾ ਕਿ ਔਰਤ ਨੂੰ ਜੀਵ ਦੇ ਲਵੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਢਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲੇਖਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕੇ। ਸਿਕਸੂ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਵਿਨੋਦ ਮਿੱਤਲ ਰੋਜਮੈਰੀ ਟੰਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ‘‘ਸਿਕਸੂ ਨੇ ਔਰਤਾ ਨੂੰ, ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਮਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਈ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖੁਦ ਲਿਖਣ ਲਹੀ ਵੰਗਾਰਿਆ ਉਸਨੇ ਅੋਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ। === ਬੈਟੀ ਫਰੀਡਨ=== ਬੈਟੀ ਫਰੀਡਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਦ ਫੈਮੀਨਿਨ ਮਿਸਟੀਕ’ ਅੋਰਤਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀਕੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ। ਇਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ‘ਨੈਸ਼ਨਲ ਅੋਰਗਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਆਫ ਵੂਮਨ’ ਦੀ ਨੀਹ ਰੱਖੀ ਜੋ ‘ਨਾਓ’ (ਟਰਮ) ਦੇ ਨਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਨੁੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਦਕਾ ਅੋਰਤ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਡਟ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅੋਰਤ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਕੇਵਲ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ’ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਪਾਇਆ ਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।<ref>ਨਾਰੀਵਾਦ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਡਾ ਪਰਮਜੀਤ ਕੋਰ ਪੰਨਾ 36-41</ref> ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਨਾਰੀ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਇਹ੍ ਚਿੰਤਕ ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਗੰਲ ਕਰਨ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾਂਤ ਸਿਰਜਨ ਵੱਲ ਵੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਭਿੰਨ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੇ ਉਪਰੋਤਕ ਵਰਣਿਤ ਸਿਧਾਤਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਕਈ ਪੜਾਅ ਪਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਿਹਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਕਈ ਮਾਡਲ ਜਾ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋਅ ਵਿੰਚ ਨਾਰੀਵਾਦ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਨਿਖਾਰਿਆ ਹੈ। ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਕੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਦਾਰਵਾਦ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਉਗਰ ਨਾਰੀਵਾਦ ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਅਸਤਿਤਵਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਬਲੈਕ ਜਾ ਕਾਲਿਆਂ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉੱਤਰ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਡਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤ ਦੀ ਚੇੇਤਨਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਨਵਾਂ ਯੁੱਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਐਨ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਕਿਉਕਿ ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਸਕੂਲ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ==ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅੋਰਤਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਮਿਲ ਹੋਣ ਤੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਮੋਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਔਰਤ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਘਰੈਲੂ ਕੰਮ-ਕਾਜ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿਆਹ ਆਦਿ ਅੋਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਵੁਹ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਫੇਰ ਬਦਲ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਬਾਕੀ ਸਰੀਆਂ ਰਾਸ਼. ਅਗਤ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮਾਰਕਸ਼ਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਸਿਰਫ ਕੰਮਕਾਜੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅੋਰਤ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਮੱਗਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੋਰਤ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਤੋਂ ਅਖਾਂ ਫੇਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਹੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਉੱਪਰ ਭਾਰੂ ਹੋਣਾ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਸੀਮਾ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਵੀ। == ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਵੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਗੰਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਅੋਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾਂ ਰਾਹੀ ਮਰਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਖੜ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਰੀਵਾਦ ਗਰਭਪਾਤ, ਜਿਣਸ਼ੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ, ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ,ਸਿੱਖਿਆ, ਉਚਿੱਤ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਘਰੇਲੂ ਹਿੱਸਾ ਆਦਿ ਮੁੱਢਲੇ ਮਸਲਿਆ ਤੇ ਖਿਲਾਲ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅੋਰਤ-ਮਰਦ ਦੀ ਬਰਾਬਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਔਰਤ ਦੀ ਦੂਜੈਲੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਤਹਿ ਪਿੱਛੇ ਪਏ ਕਾਰਣਾਂ ਦੀ ਪਰਖ ਪੜਚੋਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀ ਪੈਂਦਾ ਸਗੋ ਇਹ ਸਮਾਜਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਕੇ ਅੋਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। == ਰੈਡੀਕਲ ਜਾਂ ਉਗਰ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਰੈਡੀਕਲ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅੋਰਤ ਦੇ ਦਮਨ ਨੂੰ ਜੈਂਡਰ ਦੇ ਵਖਰੇਵੇਂ ਅਤੇ ਕਾਮੁਕਤਾ=ਅਲਤਬਸ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਇਹ ਅੋਰਤ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਪਰ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਲਿੰਗਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰੈਡੀਕਲ ਨਾਰੀਵਾਦ ਘਰ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਜੋ ਅੋਰਤ ਨੂੰ ਬੇਟੀ, ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ, ਪਤਨੀ ਜਾਂ ਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਵਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਨਕਾਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਰੀਵਾਦ ਮਾਡਲ ਦਾ ਮੁੁੱਖ ਮਨੋਰਥ ਅੋਰਤ ਜਾਤੀ ਦੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਹੈਸੀਅਤ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ==ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣੀ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਇਹ ਨਾਰੀਵਾਦ ਫਰਾਇਡ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾ ਉੱਪਰ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ ਫਰਾਇਡ ਅਨੁਸਾਰ ਬੱਚਾ ਲਿੰਗਕ ਪਛਾਣ ਚੇਤਨ ਅਤੇ ਅਵਚੇਤਨ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਨਿੰਪੁਸੀਕਰਣ ਅਤੇ ਈਡੀਪਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਖ ਲਿੰਗ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਲ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਅਭਿਮਾਨ ਦੀ ਪਛਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਾਲ ਲੜਕੀ ਵਿੰਚ ਨਾਰਿਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜੋ ਨਿਪੁੰਸਕੀਕਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਰਾਇਡ ਦਾ ਅੋਰਤ ਦੇ ਦਮਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਲਿੰਗਕ ਪਛਾਨ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਉਸਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਅੋਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦੂਜੈਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਲੈ ਜਾਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਕਿ ਅੋਰਤ ਦੀ ਦੂਜੈਲੀ ਸਥਿਤੀ ਉਸਦੀ ਜੈਵਿਕ ਸਰੀਰਿਕ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਪਜਦੀ ਹੈ। ==ਅਸਤਿਤਵਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਅਸਤਿਤਵਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲੋ ਵੱਧ ਮਹੱਤਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਤਿਤਵਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਇਹ ਨਾਰਗ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੈ। ਜਿਸਦੀ ਅੱਗੋ ਦੋਂ ਰੂਪ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਕਾਰਨ ਵੱਖਰੀ ਵੱਖਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਬਣਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਉੱਚਾ ਜਾਂ ਨੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਬਣਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਉੱਚਾ ਜਾ ਨੀਵਾਂ ਨਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ==ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਹ ਵੀ ਪਿੱਤਰਮਤਾ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਤ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅੋਰਤ ਦੀ ਦੂਜੈਲੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਮਰਦ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਕਾਰਜ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪਿੱਤਰਸਤਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ। ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਵੀ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪੈ ਸਕੇ। ==ਬਲੈਕ ਜਾਂ ਕਾਲਿਆਂ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਬਲੈਕ ਨਾਰੀਵਾਦ ਕਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਸਲਵਾਦ ਤੇ ਜੈਂਡਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦਮਨਤਾ ਦੇ ਅੰਗ ਵਜੋਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਬਾਦੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਸਕੂਲ ਕੇਲ ਜੈਂਡਰ ਜਾਂ ਆਰਥਿਕ ਰਾਜਨੀਤੀ=ਅਲਤਬਸ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਇਹ ਸਕੂਲ ਜੈਂਡਰ ਤੇ ਨਸਲ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਲੀ ਅੋਰਤ ਪੁਸ਼ ਦੇ ਸੋਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗੋਰੀ ਔਰਤ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵੁਹ ਦੂਹਰਾ ਸੰਤਾਪ ਹੰਢਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਲੈਕ ਨਾਰੀਵਾਦ ਪੱਛਮੀ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਸਮਾਨ ਬਲੈਕ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਔਰਤ ਦੇ ਦਮਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚ ਵਿੱਚ ਵਾਚਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਮਾਤ, ਨਸਲ, ਜੈਂਡਰ ਤੇ ਕਾਮੁਕਤਾ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਹੀ ਪ੍ਰਤੋਸਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਹੀ ਦਮਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਾਰਥਕ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਪੁੱਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ==ਉਤਰ ਨਾਰੀਵਾਦ== ਉਤਰ ਬਸਤੀਵਾਦ, ਉੱਤਰ ਅਧੁਨਿਕਤਵਾਦ, ਵਾਂਗ ਉੱਤਰ ਨਾਰੀਵਾਦ, ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀ ਡੀਬੇਟ ਨੂੰ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰਤੇ ਤੇ ਖਿਲਾਰਦਾ ਹੈ। ਨਾਰੀਵਾਦ ਵੱਲੋਂ ਪਿਤਰਕੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਚੁਣੋਤੀਆਂ ਜਾਂ ਜੈਂਡਰ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਢੋ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਬਰਾਬਰੀ ਪਾਉਣ ਦਾ ਏਜੰਡਾ ਇਸ ਵਿੱਚੋ ਮਨਫੀ ਨਹੀ ਹੋਇਆ ਪਰ ਨਾਲ ਲਹੀ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ 1990 ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਰ ਅਧੁਨਿਕਤਾ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸਪੇਸ ਨੂੰ ਤਸਲੀਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਯੂਨੀਕ ਹੋਣ ਦਾ ਜਿਵੇ ਪਾਠ ਪੜਾਇਆ ਹੈ। ਨਾਰੀ ਦੀ ਹੋਦ ਵੀ ਨਵੀਆਂ ਘਾੜਤਾ ਵਿੱਚ ਪਈ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਜੋਕੀ ਨਾਰੀ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾਈ ਵਿੱਚ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਖਰਡ ਸਪੇਸ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਸਮਾਜਿਕ ਸਬੰਧਾ ਦੀ ਥਾ ਨਿੱਜਤਾ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਡੀਬੇਟ ਥਫਰ੍ ਕਠਜਅਜਤਠ, ਙਖਲਕਗ ਕਠਜਅਜਤਠ, ਵਰਗੇ=ਅਲਤਬਸ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਰੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਏਜੰਡੇ ਦੀ ਥਾਂ ਨਾਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ, ਨਿੱਜੀਵਾਦੀ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਤੇ ਫੋਕਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਮੰਤਵਾਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਕਰਯੋਗ ਸ਼ਿਫਟ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮੋਹਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਉੱਤਰ ਨਾਰੀਵਾਦ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਮੁਹਰਲੇ ਤੇ ਖੜੇ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਤੇ ਆਧਾਰੀ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਮਸਲੇ ਵੀ ਅਜੇ ਮੁਲੋਂ ਅਪ੍ਰਸੰਗਦ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਆਰਥਿਕ ਮੋਕਿਆ ਤੇ ਨਾਰੀ ਮਰਦ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਹਲਚਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪਿਤਰੀ ਤੰੰਤਰ ਅਧੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰਵੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਘੜੀਆਂ ਜੈਡਰਡ ਮਨੋਬਣਤਰਾਂ ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਏ ਤੇ ਥੱਕਣ ਲਈ ਬਜਿਦ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।<ref>ਨਾਰੀ ਅਸਤਿਤਵ ਤੇ ਰਸਪਿੰਦਰ ਰਸਿਮ ਦਾ ਕਥਾ ਸੰਸਾਰ,ਖੋਜਾਰਥੀ ਹਰਵਿੰਦਰ ਕੋਰ,ਪੰਨਾ ਨੰ:12-16</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਰੀਵਾਦ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਸਿਧਾਂਤ]] cecqjg7mqanuncufzffb0mp9xl911q2 0 27543 612158 536781 2022-08-29T09:54:26Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name =ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ | image = | image_size = | caption = | birth_date = 1916 | birth_place = ਪਿੰਡ ਮਲਿਕਪੁਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ)<ref name="tribuneindia.com">[http://www.tribuneindia.com/1999/99may23/sunday/head4.htm A classicist rooted in the soil By K.S. Duggal, The Tribune...Sunday, May 23, 1999 ]</ref> | death_date = 1999 | death_place = [[ਦਿੱਲੀ]]<ref name="tribuneindia.com"/> | occupation = | language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] | nationality = ਭਾਰਤੀ | ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] | education = | alma_mater = | period = | genre = | occupation = ਕਵੀ, ਜੱਜ | subject = | movement = | notableworks = ਕੱਤਕ ਕੂੰਜਾਂ<ref>http://jsks.biz/kattak-koonja-pritam-singh-safir</ref> | spouse = | relatives = | influences = | influenced = | awards = | website = |portaldisp = }} '''ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ''' (1916 - 1999), ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਵੇਦਨਾ ਵਾਲਾ ਰਹੱਸਵਾਦੀ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਸੀ। ==ਜੀਵਨ== ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਲਿਕਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਪਿਤਾ ਮਾਸਟਰ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਉਘਾ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਸਫ਼ੀਰ ਨੇ [[ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਤੋਂ ਬੀ ਏ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾ ਕਾਲਜ, [[ਲਹੌਰ]] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ। 1938 ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਥੇ ਹੀ ਪ੍ਰੈਕਟਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਤਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਉਥੇ ਉਹ 1969 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਜੱਜ ਬਣੇ। ==ਰਚਨਾਵਾਂ== * ਪੰਜ ਨਾਟਕ (ਇਕਾਂਗੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, 1939) ===ਕਵਿਤਾ=== * ਕੱਤਕ ਕੂੰਜਾਂ (1941) * ਪਾਪ ਦੇ ਸੋਹਿਲੇ (1943) * ਰਕਤ ਬੂੰਦਾਂ (1946) * ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ (1955) * ਸਰਬਕਲਾ (1966) * ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ (1966) * ਅਨਿਕ ਬਿਸਤਾਰ 1981) * ਸੰਜੋਗ ਵਿਯੋਗ (1982) * ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰ (ਸਮੁਚੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ, 1987) ===ਵਾਰਤਕ=== * ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਵਾਰਤਕ ਪੁਸਤਕ,1975) * Ten Holy Masters and Their Commandments (1980) * The Tenth Master (1983) * A Study of Bhai Veer Singh’s Poetry (1985)<ref>[http://books.google.co.in/books?id=WLAwnSA2uwQC&pg=PA461&lpg=PA461&dq=Pritam+Singh+Safir&source=bl&ots=pihfARaG5B&sig=jb90g-wyXXzecE6jmd263wv_HC8&hl=en&sa=X&ei=eyhvUtm_H8aBlQWg4ICABg&ved=0CFIQ6AEwCw#v=onepage&q=Pritam%20Singh%20Safir&f=false Encyclopaedic Dictionary of Punjabi Literature: A-L edited by R. P. Malhotra, Kuldeep Arora,page 462]</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} {{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]] d84dmuu0fwn2nawumip056vuqw6hm29 0 28302 612159 609455 2022-08-29T09:57:09Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ==ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ== *ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਕਾਮਿਲ *ਨਿਰਅੰਜਨ ਅਵਤਾਰ ਕੌਰ *ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੂਫਾਨ *[[ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ]] *[[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] *[[ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ]] *ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਂਕੇ *ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਵਿਰਕ *[[ਅਮਿਤੋਜ]] *[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] *[[ਅਰਜ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਕਾਦਰਯਾਰ]] *[[ਗ਼ੁਲਾਮ ਫ਼ਰੀਦ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਿਰ]] *[[ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ]] *[[ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ]] *[[ਜਗਤਾਰ]] *[[ਜਸਵਿੰਦਰ (ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ)]] *[[ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫਰ]] *[[ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ]] *[[ਜੱਲ੍ਹਣ ਜੱਟ]] *[[ਡਾ. ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਦਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ]] *[[ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਹਿੰਦ]] *[[ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]] *[[ਪਾਲ ਕੌਰ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ]] *[[ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ]] *[[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਦੀਨ ਸ਼ਰਫ਼]] *[[ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ]] *[[ਬਿਸਮਿਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟੀ]] *[[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਮਜ਼ਹਰ ਤਿਰਮਜ਼ੀ]] *[[ਮਦਨ ਲਾਲ ਦੀਦੀ]] *[[ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼]] *[[ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] *[[ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਸਚਲ ਸਰਮਸਤ]] *[[ਸਵਿਤੋਜ]] *[[ਸ਼ਮੀਲ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] *[[ਸੁਖਬੀਰ]] *[[ਸੁਖਪਾਲ ਸੰਘੇੜਾ]] *[[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਹਾਂਸ]] *[[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] *[[ਸੁਲੱਖਣ ਮੀਤ]] *[[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਭਾਸ਼ੋ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਮੀਸ਼ਾ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] *[[ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)]] *[[ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਰਵਿੰਦਰ ਭੰਡਾਲ]] *[[ਹਰਮਨ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ]] *ਜਗਵਿੰਦਰ ਜੋਧਾ *ਸ਼ਬਦੀਸ਼ *ਮਨਦੀਪ ਸਨੇਹੀ *[[ਭੁਪਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ]] *ਵਿਪਨ ਗਿੱਲ *ਵਿਸ਼ਾਲ *ਆਸੀ *[[ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤ]] *[[ਦੇਵ]] *[[ਮਨਮੋਹਨ]] *[[ਸਵਰਾਜਬੀਰ]] *ਰਾਜਵੰਤ ਰਾਜ *ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ *ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ *ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ *ਜਸਪਾਲ ਘਈ *ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ *ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆਂ *ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ * ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ *[[ਰਾਜ ਲਾਲੀ ਬਟਾਲਾ]] == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.punjabi-poetry.com/ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ] * [http://www.puncham.com ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ/ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਦੁਰਲਭ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ] *  [http://www.apnaorg.com ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਕੈਡਮੀ (ਅਪਨਾ)] * Punjabi Poets Poetry[ punjabizone.net ਵੈਬਸਾਈਟ] == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ == * Sufi Poets of the Punjab Pakistan (Their Thought and Contribution) ਪ੍ਰੋ ਐਮ ਅਸ਼ਰਫ ਚੌਧਰੀ. ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ। [[:en:Special:BookSources/9789693703139|ISBN 978-969-37-0313-9]] * "Great Sufi Poets of The Punjab" by R. M. Chopra, (1999) ਇਰਾਨ ਸਮਾਜ, ਕਲਕੱਤਾ. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] rsmmw65l13hyqg7s1rnbbayg2i0e283 612161 612159 2022-08-29T09:58:34Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ==ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ== *ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਕਾਮਿਲ *ਨਿਰਅੰਜਨ ਅਵਤਾਰ ਕੌਰ *ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੂਫਾਨ *[[ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ]] *[[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] *[[ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ]] *ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਂਕੇ *ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਵਿਰਕ *[[ਅਮਿਤੋਜ]] *[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] *[[ਅਰਜ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਕਾਦਰਯਾਰ]] *[[ਗ਼ੁਲਾਮ ਫ਼ਰੀਦ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਿਰ]] *[[ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ]] *[[ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ]] *[[ਜਗਤਾਰ]] *[[ਜਸਵਿੰਦਰ (ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ)]] *[[ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫਰ]] *[[ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ]] *[[ਜੱਲ੍ਹਣ ਜੱਟ]] *[[ਡਾ. ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਦਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ]] *[[ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਹਿੰਦ]] *[[ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]] *[[ਪਾਲ ਕੌਰ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ]] *[[ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ]] *[[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਦੀਨ ਸ਼ਰਫ਼]] *[[ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ]] *[[ਬਿਸਮਿਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟੀ]] *[[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਮਜ਼ਹਰ ਤਿਰਮਜ਼ੀ]] *[[ਮਦਨ ਲਾਲ ਦੀਦੀ]] *[[ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼]] *[[ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] *[[ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਸਚਲ ਸਰਮਸਤ]] *[[ਸਵਿਤੋਜ]] *[[ਸ਼ਮੀਲ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] *[[ਸੁਖਬੀਰ]] *[[ਸੁਖਪਾਲ ਸੰਘੇੜਾ]] *[[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਹਾਂਸ]] *[[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] *[[ਸੁਲੱਖਣ ਮੀਤ]] *[[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਭਾਸ਼ੋ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਮੀਸ਼ਾ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] *[[ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)]] *[[ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਰਵਿੰਦਰ ਭੰਡਾਲ]] *[[ਹਰਮਨ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ]] *ਜਗਵਿੰਦਰ ਜੋਧਾ *ਸ਼ਬਦੀਸ਼ *ਮਨਦੀਪ ਸਨੇਹੀ *[[ਭੁਪਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ]] *ਵਿਪਨ ਗਿੱਲ *ਵਿਸ਼ਾਲ *ਆਸੀ *[[ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤ]] *[[ਦੇਵ]] *[[ਮਨਮੋਹਨ]] *[[ਸਵਰਾਜਬੀਰ]] *ਰਾਜਵੰਤ ਰਾਜ *ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ *ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ *ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ *ਜਸਪਾਲ ਘਈ *ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ *ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆਂ *ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ * ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ *[[ਰਾਜ ਲਾਲੀ ਬਟਾਲਾ]] == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.punjabi-poetry.com/ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ] * [http://www.puncham.com ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ/ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਦੁਰਲਭ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ] *  [http://www.apnaorg.com ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਕੈਡਮੀ (ਅਪਨਾ)] * Punjabi Poets Poetry[ punjabizone.net ਵੈਬਸਾਈਟ] == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ == * Sufi Poets of the Punjab Pakistan (Their Thought and Contribution) ਪ੍ਰੋ ਐਮ ਅਸ਼ਰਫ ਚੌਧਰੀ. ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ। [[:en:Special:BookSources/9789693703139|ISBN 978-969-37-0313-9]] * "Great Sufi Poets of The Punjab" by R. M. Chopra, (1999) ਇਰਾਨ ਸਮਾਜ, ਕਲਕੱਤਾ. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] a5g9wnuytdrv1n3f1kk73hwk6lfhhd1 612162 612161 2022-08-29T09:58:55Z Tamanpreet Kaur 26648 added [[Category:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੂਚੀਆਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ==ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ== *ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਕਾਮਿਲ *ਨਿਰਅੰਜਨ ਅਵਤਾਰ ਕੌਰ *ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੂਫਾਨ *[[ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ]] *[[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] *[[ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ]] *ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਂਕੇ *ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਵਿਰਕ *[[ਅਮਿਤੋਜ]] *[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] *[[ਅਰਜ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਕਾਦਰਯਾਰ]] *[[ਗ਼ੁਲਾਮ ਫ਼ਰੀਦ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਿਰ]] *[[ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ]] *[[ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ]] *[[ਜਗਤਾਰ]] *[[ਜਸਵਿੰਦਰ (ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ)]] *[[ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫਰ]] *[[ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ]] *[[ਜੱਲ੍ਹਣ ਜੱਟ]] *[[ਡਾ. ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਦਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ]] *[[ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਹਿੰਦ]] *[[ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]] *[[ਪਾਲ ਕੌਰ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ]] *[[ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ]] *[[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਦੀਨ ਸ਼ਰਫ਼]] *[[ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ]] *[[ਬਿਸਮਿਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟੀ]] *[[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਮਜ਼ਹਰ ਤਿਰਮਜ਼ੀ]] *[[ਮਦਨ ਲਾਲ ਦੀਦੀ]] *[[ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼]] *[[ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] *[[ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਸਚਲ ਸਰਮਸਤ]] *[[ਸਵਿਤੋਜ]] *[[ਸ਼ਮੀਲ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] *[[ਸੁਖਬੀਰ]] *[[ਸੁਖਪਾਲ ਸੰਘੇੜਾ]] *[[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਹਾਂਸ]] *[[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] *[[ਸੁਲੱਖਣ ਮੀਤ]] *[[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਭਾਸ਼ੋ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਮੀਸ਼ਾ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] *[[ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)]] *[[ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਰਵਿੰਦਰ ਭੰਡਾਲ]] *[[ਹਰਮਨ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ]] *ਜਗਵਿੰਦਰ ਜੋਧਾ *ਸ਼ਬਦੀਸ਼ *ਮਨਦੀਪ ਸਨੇਹੀ *[[ਭੁਪਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ]] *ਵਿਪਨ ਗਿੱਲ *ਵਿਸ਼ਾਲ *ਆਸੀ *[[ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤ]] *[[ਦੇਵ]] *[[ਮਨਮੋਹਨ]] *[[ਸਵਰਾਜਬੀਰ]] *ਰਾਜਵੰਤ ਰਾਜ *ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ *ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ *ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ *ਜਸਪਾਲ ਘਈ *ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ *ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆਂ *ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ * ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ *[[ਰਾਜ ਲਾਲੀ ਬਟਾਲਾ]] == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.punjabi-poetry.com/ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ] * [http://www.puncham.com ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ/ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਦੁਰਲਭ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ] *  [http://www.apnaorg.com ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਕੈਡਮੀ (ਅਪਨਾ)] * Punjabi Poets Poetry[ punjabizone.net ਵੈਬਸਾਈਟ] == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ == * Sufi Poets of the Punjab Pakistan (Their Thought and Contribution) ਪ੍ਰੋ ਐਮ ਅਸ਼ਰਫ ਚੌਧਰੀ. ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ। [[:en:Special:BookSources/9789693703139|ISBN 978-969-37-0313-9]] * "Great Sufi Poets of The Punjab" by R. M. Chopra, (1999) ਇਰਾਨ ਸਮਾਜ, ਕਲਕੱਤਾ. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੂਚੀਆਂ]] azr28r4hw0g655pyetbx1q6k2ib2mli 612163 612162 2022-08-29T09:59:02Z Tamanpreet Kaur 26648 removed [[Category:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੂਚੀਆਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ==ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ== *ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਕਾਮਿਲ *ਨਿਰਅੰਜਨ ਅਵਤਾਰ ਕੌਰ *ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੂਫਾਨ *[[ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ]] *[[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] *[[ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ]] *ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਂਕੇ *ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਵਿਰਕ *[[ਅਮਿਤੋਜ]] *[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]] *[[ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] *[[ਅਰਜ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ]] *[[ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ]] *[[ਕਾਦਰਯਾਰ]] *[[ਗ਼ੁਲਾਮ ਫ਼ਰੀਦ]] *[[ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਿਰ]] *[[ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ]] *[[ਚਮਨ ਲਾਲ ਚਮਨ]] *[[ਜਗਤਾਰ]] *[[ਜਸਵਿੰਦਰ (ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ)]] *[[ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫਰ]] *[[ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ]] *[[ਜੱਲ੍ਹਣ ਜੱਟ]] *[[ਡਾ. ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] *[[ਦਮੋਦਰ ਦਾਸ ਅਰੋੜਾ]] *[[ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ]] *[[ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ]] *[[ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਹਿੰਦ]] *[[ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]] *[[ਪਾਲ ਕੌਰ]] *[[ਪਾਸ਼]] *[[ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] *[[ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ੀਰ]] *[[ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ]] *[[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਦੀਨ ਸ਼ਰਫ਼]] *[[ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ]] *[[ਬਿਸਮਿਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟੀ]] *[[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] *[[ਮਜ਼ਹਰ ਤਿਰਮਜ਼ੀ]] *[[ਮਦਨ ਲਾਲ ਦੀਦੀ]] *[[ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼]] *[[ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ]] *[[ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ]] *[[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਸਚਲ ਸਰਮਸਤ]] *[[ਸਵਿਤੋਜ]] *[[ਸ਼ਮੀਲ]] *[[ਸ਼ਰੀਫ਼ ਕੁੰਜਾਹੀ]] *[[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]] *[[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] *[[ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ]] *[[ਸੁਖਬੀਰ]] *[[ਸੁਖਪਾਲ ਸੰਘੇੜਾ]] *[[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਹਾਂਸ]] *[[ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ]] *[[ਸੁਲੱਖਣ ਮੀਤ]] *[[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਭਾਸ਼ੋ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਮੀਸ਼ਾ]] *[[ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ]] *[[ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ]] *[[ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਵੀ)]] *[[ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]] *[[ਹਰਵਿੰਦਰ ਭੰਡਾਲ]] *[[ਹਰਮਨ]] *[[ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ]] *ਜਗਵਿੰਦਰ ਜੋਧਾ *ਸ਼ਬਦੀਸ਼ *ਮਨਦੀਪ ਸਨੇਹੀ *[[ਭੁਪਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ]] *ਵਿਪਨ ਗਿੱਲ *ਵਿਸ਼ਾਲ *ਆਸੀ *[[ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ]] *[[ਦੇਵਨੀਤ]] *[[ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤ]] *[[ਦੇਵ]] *[[ਮਨਮੋਹਨ]] *[[ਸਵਰਾਜਬੀਰ]] *ਰਾਜਵੰਤ ਰਾਜ *ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ *ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ *ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ *ਜਸਪਾਲ ਘਈ *ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ *ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆਂ *ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ * ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ *[[ਰਾਜ ਲਾਲੀ ਬਟਾਲਾ]] == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * [http://www.punjabi-poetry.com/ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ] * [http://www.puncham.com ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ/ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਦੁਰਲਭ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ] *  [http://www.apnaorg.com ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਕੈਡਮੀ (ਅਪਨਾ)] * Punjabi Poets Poetry[ punjabizone.net ਵੈਬਸਾਈਟ] == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ == * Sufi Poets of the Punjab Pakistan (Their Thought and Contribution) ਪ੍ਰੋ ਐਮ ਅਸ਼ਰਫ ਚੌਧਰੀ. ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ। [[:en:Special:BookSources/9789693703139|ISBN 978-969-37-0313-9]] * "Great Sufi Poets of The Punjab" by R. M. Chopra, (1999) ਇਰਾਨ ਸਮਾਜ, ਕਲਕੱਤਾ. [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] a5g9wnuytdrv1n3f1kk73hwk6lfhhd1 0 40582 612099 286156 2022-08-28T15:02:47Z Nitesh Gill 8973 wikitext text/x-wiki {{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ|}} [[File:Rousseau - Discours sur l'oeconomie politique, 1758 - 5884558.tif|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]], ''Discours sur l'oeconomie politique'', 1758]] '''ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ''' ਜਾਂ '''ਸਿਆਸੀ ਅਰਥਚਾਰਾ''' ਨੂੰ ਮੂਲ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰ, ਦਰਾਮਦੀ (ਕਸਟਮ) ਅਤੇ ਕਨੂੰਨ ਨਾਲ਼,ਕੌਮੀ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿਆਸੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦਾ ਸਰੋਤ [[ਨੈਤਿਕ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਵਿਕਾਸ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਲਕਾਂ ਜਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰਿਆਂ (ਆਰਥਕ ਢਾਂਚਿਆਂ) ਦੀ ਘੋਖ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਅਰਥਚਾਰਾ ਕਹੇ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਅਰਥਚਾਰਾ ਉਹਨਾਂ ਬੁੱਧੀਸੰਗਤ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। {{ਅਧਾਰ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿਆਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ]] lapyh1f9gpzmq9y683vwcnici4lfuzu 0 40733 612133 182684 2022-08-29T09:02:27Z Dr. Bakruddin puncherwala 43003 wikitext text/x-wiki [[ਤਸਵੀਰ:Republic_of_Balochistan.jpg|thumb|Map of Balochistan]] [[ਤਸਵੀਰ:Flag_of_Balochistan.png|thumb|Provincial Government flag]] ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਖੇਤਰ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਇਰਾਨ ਦੀ ਪਠਾਰ ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਖ਼ਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨ ਔਰ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਛ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਲੋਚ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਪੈ ਗਿਆ। ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਲੋਚੀ ਜ਼ਬਾਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਅਹਿਮ ਜ਼ਬਾਨ ਬਰੂਹੀ ਹੈ। ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕੁਛ ਲੋਕ ਪਸ਼ਤੋ ਜ਼ਬਾਨ ਵੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। {{ਅਧਾਰ}} 57ydbchxvfesbkf66jic5e3oyg8qeqf 0 47617 612104 473748 2022-08-28T15:30:55Z Gill jassu 31716 wikitext text/x-wiki '''ਪ੍ਰੀਤੀਸ਼ ਨੰਦੀ''' (ਜਨਮ - 15 ਜਨਵਰੀ 1951) ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਕਵੀ, ਰਾਜਨੇਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ - ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਸਦਨ, ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਲੋਂ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।<ref name=rajya>[http://164.100.47.5/newmembers/Website/Main.aspx Biographical Sketches of Members of Rajya Sabha – 1998] accessed September 2007</ref> ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਵਿਤਾ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਤੇ [[ਉਰਦੂ]] ਤੋਂ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ==ਆਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ== ਪ੍ਰੀਤੀਸ਼ ਨੰਦੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਭਾਗਲਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ|ਬੰਗਾਲੀ]] ਈਸਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ==ਹਵਾਲੇ== [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ]] l8hh68gdqj40n182e2s62oxc09x1wy2 612105 612104 2022-08-28T15:41:57Z Gill jassu 31716 /* ਆਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ */ wikitext text/x-wiki '''ਪ੍ਰੀਤੀਸ਼ ਨੰਦੀ''' (ਜਨਮ - 15 ਜਨਵਰੀ 1951) ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਕਵੀ, ਰਾਜਨੇਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ - ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਸਦਨ, ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਲੋਂ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।<ref name=rajya>[http://164.100.47.5/newmembers/Website/Main.aspx Biographical Sketches of Members of Rajya Sabha – 1998] accessed September 2007</ref> ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਵਿਤਾ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਤੇ [[ਉਰਦੂ]] ਤੋਂ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ==ਆਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ== ਪ੍ਰੀਤੀਸ਼ ਨੰਦੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਰਾਜ ਦੇ [[ਭਾਗਲਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ|ਬੰਗਾਲੀ]] ਈਸਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/My-greatest-asset-is-audacity-Pritish-Nandy/articleshow/31041934.cms?intenttarget=no | title=My greatest asset is audacity: Pritish Nandy | work=The Times of India | date=27 February 2014 | access-date=1 March 2014}}</ref> ਉਹ ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਨੰਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲ ਨਲਿਨੀ ਨੰਦੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ੀਸ ਨੰਦੀ ਅਤੇ ਮਨੀਸ਼ ਨੰਦੀ ਦਾ ਭਰਾ ਹੈ। ਉਸਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਰੰਗੀਤਾ ਪ੍ਰਿਤਿਸ਼-ਨੰਡੀ (ਜਨਮ 1978) ਅਤੇ ਇਸ਼ੀਤਾ ਪ੍ਰਿਤਿਸ਼-ਨੰਦੀ (ਜਨਮ 1980) ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੋਅ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕੁਸ਼ਾਨ ਨੰਦੀ (ਜਨਮ 1972) ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ==ਹਵਾਲੇ== [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ]] snz26ixsejf595pbbc7u7rn9jiwvx4k 3 64600 612166 611884 2022-08-29T10:46:20Z 122.162.149.173 /* Best Centers for Fertility in India with a High Success Rate */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ wikitext text/x-wiki ==29-09-2015== Nice veer ji and thanks for writing post about bhagat singh [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gsbshines|Gsbshines]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gsbshines|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:36, 24 ਅਗਸਤ 2016 (UTC) Your veer sheer must MLTC.I'm not an Indian. I'm Pakistani khan Baloch. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Sardar Arif Jaan|Sardar Arif Jaan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sardar Arif Jaan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:42, 16 ਮਈ 2017 (UTC) ==ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ== ਹੈਪੀ ਸੰਧੂ, ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਲੇਖ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਲਾ infobox ਕਾਪੀ ਕਰਕੇ ਉਥੇ ਪਾ ਦੇਣਾ। ਉਸ ਵਿਚਲੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦੇਣਾ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Charan Gill|Charan Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Charan Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:44, 23 ਸਤੰਬਰ 2016 (UTC) Oye hy jiii [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mehamalik|Mehamalik]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mehamalik|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:22, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) Jawab to do [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mehamalik|Mehamalik]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mehamalik|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:24, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) Where do u belong India or the nation of great people, the great Pakistan? [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Sardar Arif Jaan|Sardar Arif Jaan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sardar Arif Jaan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:44, 16 ਮਈ 2017 (UTC) ok [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Miss verma12|Miss verma12]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Miss verma12|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:43, 21 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC) == who are u == Tell me something about u [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mehamalik|Mehamalik]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mehamalik|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:24, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) :Hi {{Ping|Mehamalik}} Ji, This is not a person, It is only a bot service made to deliver Welcome text to every new User on Wiki. -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:01, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) But i want to talk with any person plz [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mehamalik|Mehamalik]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mehamalik|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:26, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) Plzzz [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mehamalik|Mehamalik]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mehamalik|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:27, 28 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) :OK {{Ping|Mehamalik}} Ji, So how can I help you? --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:55, 29 ਜਨਵਰੀ 2017 (UTC) ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਸੀ ਓਹ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ , ਮੈਂ ਰਹਿਬਰ ਕੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਸੱਭ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਨ ਲੱਗ ਗਿਆ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ । [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jass khanne wala|Jass khanne wala]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jass khanne wala|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:00, 30 ਨਵੰਬਰ 2018 (UTC) Hello jnab [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Kamla lekhari|Kamla lekhari]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Kamla lekhari|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:21, 14 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 (UTC) == About myself == I want to explain that my nickname is Sardar Arif Jaan but my complete name is Sardar Muhammad Arif Jaan Sohrani Baloch.I belong to Pakistan and we are the Muslims. By my name no one should think that I'm a Sardar of India. I'm a member of a Sardar like Baloch tribe in Pakistan> Punjab> Multan.And should be considered that Sardar like doesn't means like the Indians.In Urdu Sardar means the chief of a tribe. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Sardar Arif Jaan|Sardar Arif Jaan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sardar Arif Jaan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:39, 16 ਮਈ 2017 (UTC) ok [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Miss verma12|Miss verma12]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Miss verma12|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:37, 21 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC) == Thanks == Thanks for your welcome, but I must also admit that I don't speak your language, thus I am afraid I have not understood much of what you wrote :-) -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Blackcat|Blackcat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Blackcat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:33, 13 ਦਸੰਬਰ 2017 (UTC) :[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Blackcat|@Blackcat]] It happened me the same. Who is this user?ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਉਪਭੋਗਤਾ ਕੌਣ ਹੈ? [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mr Makyuri|Mr Makyuri]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mr Makyuri|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:54, 17 ਮਈ 2022 (UTC) == ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਬਰਫ਼ੀ == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[ਤਸਵੀਰ:Barfi.JPG|135px]] |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | happy to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Paramjit kariyam|Paramjit kariyam]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Paramjit kariyam|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:51, 1 ਮਾਰਚ 2021 (UTC) |} == ਸਵਾਲ == {{ਮਦਦ}} ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, User Name ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੀ? [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:ਅਰਸ਼ &#39;ਸਮਾਇਲੀ&#39;|ਅਰਸ਼ &#39;ਸਮਾਇਲੀ&#39;]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਅਰਸ਼ &#39;ਸਮਾਇਲੀ&#39;|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:19, 17 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC) Wikimedia settings m jake tusi badal sakde ho [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Miss verma12|Miss verma12]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Miss verma12|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:42, 21 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC) == ਸਤ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ == ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ :ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Sharadeep|Sharadeep]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sharadeep|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 4 ਜੂਨ 2022 (UTC) == Best Surrogacy Center in Delhi with High Success Rate 2022 == = Surrogacy = Surrogacy is an arrangement between an infertile couple and a woman who agrees to get pregnant through ART and where the embryo implanted in the woman is usually processed from the gametes of the infertile couple. This pregnancy is then continued and the child is delivered and handed over to the couple to whom she has agreed to become a surrogate. == How does surrogacy work? == Surrogacy has different meanings for each person it touches. For the to-be parents, it is a blessing to finally complete their beautiful family by realizing the long-cherished dream of parenthood. For surrogates, it is a lifetime opportunity to help a couple who needs a baby. Surrogacy is an incredible journey and a life-changing experience for both. == Surrogacy in Delhi == When a couple fails to conceive with other assisted reproductive technologies, they can go for surrogacy. There are many couples, who failed to have a child due to medical or sexual issues, which are not curable through other means. They can hire surrogate mothers, who can give birth to their babies with the help of assisted reproductive technology. Surrogate mothers can give birth to the child of the concerned couple either formed through their own gamete or by using donated sperms and eggs through [https://shinefertility.com/ivf-centres/top-10-best-ivf-centres-in-delhi-with-high-success-rates-2022/ IVF Treatment]. == Surrogacy Process == In this procedure, the couple needs to hire a surrogate mother. The surrogate mother will get an embryo developed with the sperm and eggs of the couple, in her womb and will deliver it after it grows naturally. Couples having poor quality eggs or sperm can also go for donor eggs or sperm for surrogacy. To begin the program, couples have to register with us. After registration, we provide a Gestational Surrogate for the treatment cycle of the couple. The best surrogate is a blood relative of the recipient mother. But there are couples, who are not able to find such surrogates. We help them to find surrogates, who are voluntarily ready to give their womb on hire to give birth to the couple’s baby. We recruit surrogates for our patients after thorough screening. We provide our patients with a suitable surrogate as per specifications provided by them. We screen all the surrogates thoroughly. They undergo hormonal screening as well as screening for infectious diseases. We also check them for any medical or genetic condition. Their psychological screening is also done. We prefer surrogates between 21-35 years of age, who are married and has given birth to a healthy child. Divorced or widows who have given birth to healthy babies are also considered. Embryo(s) transferred into the surrogate’s womb may be fresh or frozen. After embryo transfer, we take good care of the surrogate, so that your baby is taken care of throughout pregnancy. So if you are looking for the most efficient surrogacy doctor in Delhi or an effective surrogacy expert in Delhi, then we have a team of most experienced doctors under the guidance of Dr. Archana Dhawan Bajaj who has received several national and international awards in surrogacy treatment. == Best Surrogacy Centres in Delhi == Shinefertility has gained significant recognition for its fertility centres in Delhi, sealing its cachet in the fertility realm of India's financial capital, Delhi is equipped with cutting-edge fertility technologies designed to improve outcomes and shorten lead times. Both centres boast an eminent team of fertility specialists and embryologists, that have successfully furthered Shinefertility the [https://shinefertility.com/surrogacy-centres/top-10-best-surrogacy-centres-in-delhi-with-high-success-rates-2022/ best surrogacy centre in Delhi], and a long-standing legacy of providing uniquely personal fertility solutions to every couple. For more information, call : +91 –7701886525 Visit Website - https://shinefertility.com [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Tanuverma1234|Tanuverma1234]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tanuverma1234|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:44, 24 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) == Best Centers for Fertility in India with a High Success Rate == ==== What’s in Vitro Fertilization (IVF)? ==== In Vitro Fertilization is an assisted reproductive technology (A.R.T.) often known as IVF. IVF is the method of fertilization that involves removing eggs, removing an sperm sample, then manually combining eggs and the sperm in a dish at a lab. The embryo(s) are later transferred into the uterus. Other types of A.R.T. include intrafallopian transfer of gametes (GIFT) and Zygote intrafallopian transfer (ZIFT ). ==== What’s a complete cicle of IVF? ==== A complete cycle of IVF occurs when the ovaries get stimulated by hormones to create eggs. The eggs are then collected and merged with sperm in order to produce several embryos and then one or two are inserted into the womb as embryos that are fresh. If embryos are later frozen and used the process is an integral part of this cycle. For the majority of women, one IVF cycle can last between 4 and six weeks. ==== IVF issues Solutions, risks, and problems ==== IVF is a complicated process that is both scientific and medical So it’s not surprising that unexpected events may occur, even with the most advanced know-how and plenty of experiences. If things don’t seem to go as planned We’ll always go over the options with you prior to making any decisions. ==== Best India IVF, and Fertility Research Center ==== [https://shinefertility.com/ivf-centres/top-10-best-ivf-centres-in-india-with-high-success-rate-2022/ Best IVF center in India] believes an institution that gives every couple the chance to see and be grateful for every aspect of parenthood, as we believe that everyone is entitled to their own family that is happy and healthy. Delhi IVF Centre ranks among the top IVF Centers located in India; Delhi IVF Centre with a high reputation and standard as well as being the only one with the state of the art A.R.T. office and the benefits for patient consideration throughout the country. We are able to offer the most specialized services and high success rate we can offer the same wish to ensure our patients that all of their requirements will be met in our IVF center. ==== Dr. Shilpa Saple ==== Dr. Shilpa Saple Dr. Shilpa Saple. Nidhi Agrawal and Ms. Shreya Agrawal. At Aarush IVF Mumbai we aim to offer a patient-centered fertility treatment using the latest technology at a cost that is affordable. Aarush IVF & Endoscopy Centre is the Best IVF Centre in Mumbai and has over 20 years of expertise working in IVF. It was the site of the first test tube baby born in Mumbai’s Western suburbs in Mumbai. We believe that every case is different; a thorough analysis is made based on the patient’s information, previous treatment considered, any necessary tests are recommended and the treatment program is individualized. ICMR certified fertility clinic located in Malad & Mira Road (Mumbai ). ==== Dr. Nisarg Dharaiya ==== Dr. Nisarg Dharaiya (Sneh Women’s Hospital) located in Maninagar established the clinic, and gained an established clientele over the last couple of years. She is visited by many famous models, models and many other honorable clients as well as international patients too. She is among the best IVF Doctors in Gujarat. They also intend to expand their business and offer services to more patients as a result of its growth over the last few years. ==== Dr. Himanshu Bavishi ==== Dr. Himanshu Bavishi has always pioneered the application of the latest techniques in the field of art, infertility and obstetrics, as well as Gynaecology. In-depth training in art and infertility at di & Bavishi IVF by the DI team. He was the founder of “The Gujarat fertility society in 2001. The society is comprised of over 200 life members today! Gynaecologists! Dr. Himanshu Bavishi is the director and founder of G.F.S. ==== Dr. Aanchal Agarwal ==== Dr. Aanchal Agarwal is Gynecologist and Infertility Specialist at Pusa Road, Delhi and has over 19 years of experience in these areas. Dr Aanchal Agarwal is a doctor on the BLK Superspeciality Hospital located in Pusa Road, Delhi. She received her MBBS at the University of Delhi in 2001 and then her D.G.O. in the University of Delhi in 2004. ''For more information, call : +91 –7701886525'' ''Visit Website – [https://shinefertility.com/ https://shinefertility.com]'' [[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/122.162.149.173|122.162.149.173]] 10:46, 29 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 8kdsfipzy6oixok6z9dhkj9yzml4j2j 0 65207 612101 476725 2022-08-28T15:21:01Z Nitesh Gill 8973 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ | image = FullerDaguerreotype.jpg | caption = ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ([[ਜਾਨ ਪਲੁਮਬੇ]] ਦੁਆਰਾ, [[1846]]) | pseudonym = | birth_date = {{birth date|1810|5|23}} | birth_place = [[ਕੈਮਬ੍ਰਿਜਪੋਰਟ, ਮੈਸਾਚੂਸਟਸ]], ਯੂ.ਐਸ | death_date = {{death date and age|1850|7|19|1810|5|23}} | death_place = [[ਫਾਇਅਰ ਆਇਲੈੰਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ]], ਯੂ.ਐਸ. | occupation = ਅਧਿਆਪਿਕਾ <br>ਪੱਤਰਕਾਰ <br>ਆਲੋਚਕ | period = | genre = | subject = | movement = [[ਟ੍ਰਾਂਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ]] | influences = | influenced = | signature = Appletons' Fuller Timothy Sarah Margaret signature.jpg }} '''ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਓਸੋਲੀ''' ([[23 ਮਈ]] [[1810]]- [[19 ਜੁਲਾਈ]] [[1850]]) ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ]] ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਵਕੀਲ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਮਰੀਕੀ "ਟ੍ਰਾਂਸਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ" ਨਾਮੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਔਰਤ ਸਮੀਖਿਅਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰ ਕਿਤਾਬ ਲਿੱਖੀ। ਫੂਲਰ ਦੀ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ "19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ" ("Woman in the Nineteenth Century") ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਨਾਰੀਵਾਦ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਂਬਰਿਜ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੁਲਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਟਿਮੋਥੀ ਫੁਲਰ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 1835 ਵਿੱਚ ਹੈਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=The Essential Margaret Fuller|last=Fuller|first=Margaret|publisher=Courier Dover Publications|year=2019|page=2}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਰਸਮੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1839 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲੜੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ: ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕਲਾਸਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ 1840 ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸੈਂਡੈਂਟਲਿਸਟ ਜਰਨਲ ਦ ਡਾਇਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, 1844 ਵਿੱਚ ਹੋਰੇਸ ਗ੍ਰੀਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਿਊ-ਯਾਰਕ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਸ ਦਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਰੀਅਰ ਸਫਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite journal|last=Simmons|first=Nancy Craig|date=1994|title=Margaret Fuller's Boston Conversations: The 1839-1840 Series|journal=Studies in the American Renaissance|pages=195–226|jstor=30227655}}</ref><ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=x}}</ref> ਆਪਣੇ 30 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ, ਫੁਲਰ ਨੇ ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਾਰਵਰਡ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ, ਵੂਮੈਨ ਇਨ ਦ ਨਾਇਨਟੀਨਥ ਸੈਂਚੁਰੀ, 1845 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਲਈ ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਯੂਰਪ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੂਸੇਪ ਮੈਜ਼ੀਨੀ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰ ​​ਲਿਆ। ਉਸਦਾ ਜਿਓਵਨੀ ਓਸੋਲੀ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਜੀਅ 1850 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਫਾਇਰ ਆਈਲੈਂਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਕਦੇ ਵੀ ਬਰਾਮਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਕੀਲ ਸੀ। ਫੁਲਰ, ਸੈਮੂਅਲ ਟੇਲਰ ਕੋਲਰਿਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਔਰਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ "ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਮਾਨਸਿਕ ਗੰਧ" ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=xii}}</ref> ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਲਈ ਕਈ ਹੋਰ ਵਕੀਲ, ਸੂਜ਼ਨ ਬੀ. ਐਂਥਨੀ ਸਮੇਤ, ਫੁਲਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਸਾਬਕਾ ਦੋਸਤ ਹੈਰੀਏਟ ਮਾਰਟਿਨੋ ਸਮੇਤ, ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫੁੱਲਰ ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਫਿੱਕੀ ਪੈ ਗਈ; ਸੰਪਾਦਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੈਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ==ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ== *Summer on the Lakes ([[1844]])<ref name=Slater82/> *Woman in the Nineteenth Century ([[1845]])<ref>Slater, 96</ref> *Papers on Literature and Art ([[1846]])<ref>Von Mehren, 226</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{Reflist|}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਆਗੂ]] 1lkcov2xd9d3a9wops196j5nrybwhz8 612102 612101 2022-08-28T15:27:03Z Nitesh Gill 8973 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ | image = FullerDaguerreotype.jpg | caption = ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ([[ਜਾਨ ਪਲੁਮਬੇ]] ਦੁਆਰਾ, [[1846]]) | pseudonym = | birth_date = {{birth date|1810|5|23}} | birth_place = [[ਕੈਮਬ੍ਰਿਜਪੋਰਟ, ਮੈਸਾਚੂਸਟਸ]], ਯੂ.ਐਸ | death_date = {{death date and age|1850|7|19|1810|5|23}} | death_place = [[ਫਾਇਅਰ ਆਇਲੈੰਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ]], ਯੂ.ਐਸ. | occupation = ਅਧਿਆਪਿਕਾ <br>ਪੱਤਰਕਾਰ <br>ਆਲੋਚਕ | period = | genre = | subject = | movement = [[ਟ੍ਰਾਂਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ]] | influences = | influenced = | signature = Appletons' Fuller Timothy Sarah Margaret signature.jpg }} '''ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਓਸੋਲੀ''' ([[23 ਮਈ]] [[1810]]- [[19 ਜੁਲਾਈ]] [[1850]]) ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ]] ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਵਕੀਲ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਮਰੀਕੀ "ਟ੍ਰਾਂਸਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ" ਨਾਮੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਔਰਤ ਸਮੀਖਿਅਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰ ਕਿਤਾਬ ਲਿੱਖੀ। ਫੂਲਰ ਦੀ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ "19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ" ("Woman in the Nineteenth Century") ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਨਾਰੀਵਾਦ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਂਬਰਿਜ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੁਲਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਟਿਮੋਥੀ ਫੁਲਰ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 1835 ਵਿੱਚ ਹੈਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=The Essential Margaret Fuller|last=Fuller|first=Margaret|publisher=Courier Dover Publications|year=2019|page=2}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਰਸਮੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1839 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲੜੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ: ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕਲਾਸਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ 1840 ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸੈਂਡੈਂਟਲਿਸਟ ਜਰਨਲ ਦ ਡਾਇਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, 1844 ਵਿੱਚ ਹੋਰੇਸ ਗ੍ਰੀਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਿਊ-ਯਾਰਕ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਸ ਦਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਰੀਅਰ ਸਫਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite journal|last=Simmons|first=Nancy Craig|date=1994|title=Margaret Fuller's Boston Conversations: The 1839-1840 Series|journal=Studies in the American Renaissance|pages=195–226|jstor=30227655}}</ref><ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=x}}</ref> ਆਪਣੇ 30 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ, ਫੁਲਰ ਨੇ ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਾਰਵਰਡ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ, ਵੂਮੈਨ ਇਨ ਦ ਨਾਇਨਟੀਨਥ ਸੈਂਚੁਰੀ, 1845 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਲਈ ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਯੂਰਪ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੂਸੇਪ ਮੈਜ਼ੀਨੀ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰ ​​ਲਿਆ। ਉਸਦਾ ਜਿਓਵਨੀ ਓਸੋਲੀ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਜੀਅ 1850 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਫਾਇਰ ਆਈਲੈਂਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਕਦੇ ਵੀ ਬਰਾਮਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਕੀਲ ਸੀ। ਫੁਲਰ, ਸੈਮੂਅਲ ਟੇਲਰ ਕੋਲਰਿਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਔਰਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ "ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਮਾਨਸਿਕ ਗੰਧ" ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=xii}}</ref> ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਲਈ ਕਈ ਹੋਰ ਵਕੀਲ, ਸੂਜ਼ਨ ਬੀ. ਐਂਥਨੀ ਸਮੇਤ, ਫੁਲਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਸਾਬਕਾ ਦੋਸਤ ਹੈਰੀਏਟ ਮਾਰਟਿਨੋ ਸਮੇਤ, ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫੁੱਲਰ ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਫਿੱਕੀ ਪੈ ਗਈ; ਸੰਪਾਦਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੈਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ==ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ== *Summer on the Lakes ([[1844]])<ref name=Slater82/> *Woman in the Nineteenth Century ([[1845]])<ref>Slater, 96</ref> *Papers on Literature and Art ([[1846]])<ref>Von Mehren, 226</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{Reflist|}} == ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ == *[[Gamaliel Bradford (biographer)|Bradford, Gamaliel]], "Margaret Fuller Ossoli," in [https://www.google.com/books/edition/Portraits_of_American_Women/0MywAAAAIAAJ ''Portraits of American Women'', Boston and New York: Houghton Mifflin Company, 1919, pp. 131-163] *[[Capper, Charles]], ''Margaret Fuller: An American Romantic Life: The Private Years'', New York: Oxford University Press, 1992. *Capper, Charles, ''Margaret Fuller: An American Romantic Life: The Public Years'', New York: Oxford University Press, 2007. *[[Thomas Wentworth Higginson|Higginson, Thomas Wentworth]], "Margaret Fuller Ossoli," in ''Eminent Women of the Age; Being Narratives of the Lives and Deeds of the Most Prominent Women of the Present Generation'', Hartford, CT: S.M. Betts & Company, 1868, pp. 173-201. *Higginson, Thomas Wentworth, ''Margaret Fuller Ossoli'', Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin Company, 1884. *Steele, Jeffrey, ''The Essential Margaret Fuller'', New Jersey, Rutgers University Press, 1992. {{ISBN|0-8135-1778-8}} *{{cite journal |author=[[Judith Thurman|Thurman, Judith]] |date=April 1, 2013 |title=The Desires of Margaret Fuller |journal=[[The New Yorker]] |volume=89 |issue=7 |pages=75–81 |url=http://www.newyorker.com/magazine/2013/04/01/an-unfinished-woman |access-date=January 10, 2022}} *Urbanski, Marie Mitchell Olesen, ''Margaret Fuller's Woman in the Nineteenth Century; A literary study of form and content, of sources and influence'', Greenwood Press, 1980. {{ISBN|0-313-21475-1}} *Urbanski, Marie Mitchell Olesen, ed., ''Margaret Fuller Visionary of the New Age'', Northern Lights Press, Orono, Maine, 1994 {{ISBN|1-880811-14-6}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਆਗੂ]] ess42xhc6uc164hnzhon3f3ccm15jyj 612103 612102 2022-08-28T15:27:56Z Nitesh Gill 8973 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ | image = FullerDaguerreotype.jpg | caption = ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ([[ਜਾਨ ਪਲੁਮਬੇ]] ਦੁਆਰਾ, [[1846]]) | pseudonym = | birth_date = {{birth date|1810|5|23}} | birth_place = [[ਕੈਮਬ੍ਰਿਜਪੋਰਟ, ਮੈਸਾਚੂਸਟਸ]], ਯੂ.ਐਸ | death_date = {{death date and age|1850|7|19|1810|5|23}} | death_place = [[ਫਾਇਅਰ ਆਇਲੈੰਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ]], ਯੂ.ਐਸ. | occupation = ਅਧਿਆਪਿਕਾ <br>ਪੱਤਰਕਾਰ <br>ਆਲੋਚਕ | period = | genre = | subject = | movement = [[ਟ੍ਰਾਂਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ]] | influences = | influenced = | signature = Appletons' Fuller Timothy Sarah Margaret signature.jpg }} '''ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਓਸੋਲੀ''' ([[23 ਮਈ]] [[1810]]- [[19 ਜੁਲਾਈ]] [[1850]]) ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੂਲਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ [[ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ|ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ]] ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਵਕੀਲ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਮਰੀਕੀ "ਟ੍ਰਾਂਸਸਕੇਂਡੇੰਟਾਲਿਜ਼ਮ" ਨਾਮੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਔਰਤ ਸਮੀਖਿਅਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰ ਕਿਤਾਬ ਲਿੱਖੀ। ਫੂਲਰ ਦੀ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ "19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ" ("Woman in the Nineteenth Century") ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਨਾਰੀਵਾਦ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਂਬਰਿਜ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਮਾਰਗਰੇਟ ਫੁਲਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਟਿਮੋਥੀ ਫੁਲਰ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 1835 ਵਿੱਚ ਹੈਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਈ ਸੀ।<ref>{{Cite book|title=The Essential Margaret Fuller|last=Fuller|first=Margaret|publisher=Courier Dover Publications|year=2019|page=2}}</ref> ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਰਸਮੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1839 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲੜੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ: ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕਲਾਸਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ 1840 ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸੈਂਡੈਂਟਲਿਸਟ ਜਰਨਲ ਦ ਡਾਇਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, 1844 ਵਿੱਚ ਹੋਰੇਸ ਗ੍ਰੀਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਿਊ-ਯਾਰਕ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਸ ਦਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਰੀਅਰ ਸਫਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref>{{Cite journal|last=Simmons|first=Nancy Craig|date=1994|title=Margaret Fuller's Boston Conversations: The 1839-1840 Series|journal=Studies in the American Renaissance|pages=195–226|jstor=30227655}}</ref><ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=x}}</ref> ਆਪਣੇ 30 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ, ਫੁਲਰ ਨੇ ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਾਰਵਰਡ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ, ਵੂਮੈਨ ਇਨ ਦ ਨਾਇਨਟੀਨਥ ਸੈਂਚੁਰੀ, 1845 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਲਈ ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਯੂਰਪ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੂਸੇਪ ਮੈਜ਼ੀਨੀ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰ ​​ਲਿਆ। ਉਸਦਾ ਜਿਓਵਨੀ ਓਸੋਲੀ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਜੀਅ 1850 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਫਾਇਰ ਆਈਲੈਂਡ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਕਦੇ ਵੀ ਬਰਾਮਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਕੀਲ ਸੀ। ਫੁਲਰ, ਸੈਮੂਅਲ ਟੇਲਰ ਕੋਲਰਿਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਔਰਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ "ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਮਾਨਸਿਕ ਗੰਧ" ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Margaret Fuller: An American Romantic Life|last=Capper|first=Charles|publisher=Oxford University Press|year=2010|page=xii}}</ref> ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦ ਲਈ ਕਈ ਹੋਰ ਵਕੀਲ, ਸੂਜ਼ਨ ਬੀ. ਐਂਥਨੀ ਸਮੇਤ, ਫੁਲਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਸਾਬਕਾ ਦੋਸਤ ਹੈਰੀਏਟ ਮਾਰਟਿਨੋ ਸਮੇਤ, ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫੁੱਲਰ ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰ ਸੀ। ਫੁਲਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਫਿੱਕੀ ਪੈ ਗਈ; ਸੰਪਾਦਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੈਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ==ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ== *Summer on the Lakes ([[1844]])<ref name=Slater82/> *Woman in the Nineteenth Century ([[1845]])<ref>Slater, 96</ref> *Papers on Literature and Art ([[1846]])<ref>Von Mehren, 226</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{Reflist|}} == ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ == *[[Gamaliel Bradford (biographer)|Bradford, Gamaliel]], "Margaret Fuller Ossoli," in [https://www.google.com/books/edition/Portraits_of_American_Women/0MywAAAAIAAJ ''Portraits of American Women'', Boston and New York: Houghton Mifflin Company, 1919, pp. 131-163] *[[Capper, Charles]], ''Margaret Fuller: An American Romantic Life: The Private Years'', New York: Oxford University Press, 1992. *Capper, Charles, ''Margaret Fuller: An American Romantic Life: The Public Years'', New York: Oxford University Press, 2007. *[[Thomas Wentworth Higginson|Higginson, Thomas Wentworth]], "Margaret Fuller Ossoli," in ''Eminent Women of the Age; Being Narratives of the Lives and Deeds of the Most Prominent Women of the Present Generation'', Hartford, CT: S.M. Betts & Company, 1868, pp. 173-201. *Higginson, Thomas Wentworth, ''Margaret Fuller Ossoli'', Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin Company, 1884. *Steele, Jeffrey, ''The Essential Margaret Fuller'', New Jersey, Rutgers University Press, 1992. {{ISBN|0-8135-1778-8}} *{{cite journal |author=[[Judith Thurman|Thurman, Judith]] |date=April 1, 2013 |title=The Desires of Margaret Fuller |journal=[[The New Yorker]] |volume=89 |issue=7 |pages=75–81 |url=http://www.newyorker.com/magazine/2013/04/01/an-unfinished-woman |access-date=January 10, 2022}} *Urbanski, Marie Mitchell Olesen, ''Margaret Fuller's Woman in the Nineteenth Century; A literary study of form and content, of sources and influence'', Greenwood Press, 1980. {{ISBN|0-313-21475-1}} *Urbanski, Marie Mitchell Olesen, ed., ''Margaret Fuller Visionary of the New Age'', Northern Lights Press, Orono, Maine, 1994 {{ISBN|1-880811-14-6}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == {{wikiquote}} {{wikisource author}} {{commons}} '''Biographical information''' * [https://www.gutenberg.org/ebooks/32511 ''Margaret Fuller (Marchesa Ossoli)'' by Julia Ward Howe in multiple formats at Gutenberg.org] * [http://www.vcu.edu/engweb/transcendentalism/authors/fuller/ Brief biography and links at American Transcendentalism Web] * [https://web.archive.org/web/20070515180334/http://www25.uua.org/uuhs/duub/articles/margaretfuller.html Brief biography at Unitarian Universalist Historical Society] * [https://www.pbs.org/wnet/ihas/poet/fuller.html Brief biography at PBS] * [http://www.americanheritage.com/content/humanity-said-edgar-allan-poe-divided-men-women-and-margaret-fuller "Humanity, said Edgar Allan Poe, is divided into Men, Women, and Margaret Fuller" in ''American Heritage'' magazine, Vol. 23, Issue 5 (August 1972)] by [[Joseph Jay Deiss]] * [http://www.americanheritage.com/content/%E2%80%9Ci-find-no-intellect-comparable-my-own%E2%80%9D "I find no intellect comparable to my own" in ''American Heritage'' magazine, Vol. 8, Issue 2 (February 1957)] by [[Perry Miller]] * [http://www.nybooks.com/articles/22670 Transcendental Woman] essay on Fuller by [[Christopher Benfey]] from ''[[The New York Review of Books]]'' * [https://web.archive.org/web/20170427075757/http://gerald-massey.org.uk/massey/dpr_fop_2.htm "Review of the Memoirs of Margaret Fuller Ossoli", in ''Friend Of The People'', February 21, 1852] '''Works''' * {{Gutenberg author |id=Fuller,+Margaret | name=Margaret Fuller}} * {{Internet Archive author |sname=Margaret Fuller}} * {{Librivox author |id=3036}} * [https://archive.org/details/womaninnineteent1845full ''Woman in the Nineteenth Century'' (1845)] * [http://essays.quotidiana.org/fuller/ Essays by Margaret Fuller at Quotidiana.org] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/11526 ''Summer On The Lakes, in 1843'' (1844)] * [https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9F03E3DF1739E433A25754C2A9609C946297D6CF Review of ''Love-Letters of Margaret Fuller''] June 27, 1903, ''The New York Times''. '''Other''' * [http://www.margaretfullerhouse.org/ Margaret Fuller Neighborhood House], nonprofit that works to strengthen and empower families through social and educational programs * [http://www.margaretfuller.org Margaret Fuller Bicentennial 2010] * [http://id.lib.harvard.edu/aleph/009502771/catalog Margaret Fuller Family Papers] at [[Houghton Library]], Harvard University * [[hdl:10079/fa/beinecke.fuller|Margaret Fuller Papers]]. Yale Collection of American Literature, Beinecke Rare Book and Manuscript Library. {{featured article}} {{National Women's Hall of Fame}} {{Authority control}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਆਗੂ]] 3fa12pny668g3tdk6oqfpvsvme0i0j0 0 72054 612100 539473 2022-08-28T15:03:22Z Nitesh Gill 8973 wikitext text/x-wiki {{ਅੰਦਾਜ਼}} '''ਭੋਤਕ ਵਿਗਿਆਨ''' ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਤ ਬਾਰੇ, ਗਤੀ, ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ, ਉਰਜਾ ਅਤੇ ਬਲ ਬਾਰੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੋਤਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਮੁਖ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਸਮਝਨਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਵੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭੋਤਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆ ਕੁਝ ਸਾਖਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ 1 ਖਗੋਲ-ਭੌਤਿਕੀ 2 ਪਰਮਾਣੂ ਅਤੇ ਅਣਵੀਂ 3 ਜੀਵ-ਭੌਤਿਕੀ 4 ਠੋਸ ਤਤ੍ ਭੌਤਿਕੀ 5 ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ 6 ਭੂ-ਭੌਤਕੀ 7 ਤਾਪ ਗਤੀ ਵਿਗਿਆਨ 8 ਲਿਖਤੀ ਭੋਤਕ ਵਿਗਿਆਨ 58lws3dt0awef6ztxiq4rdn8adbwlax 0 80565 612129 603452 2022-08-29T08:41:52Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki '''ਸੰਮੀ''' ([[Shahmukhi]]: سمّی) ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਨਾਚ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਆਰੰਭ “ਪੰਜਾਬ” ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਫ਼ਿਰਕੇ ਤੋਂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਨਾਚ [[ਰਾਇ|ਰਾਇ ਜਾਤੀ]], [[ਬਾਜ਼ੀਗਰ|ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਲੋਕ]], [[ਲਬਾਣਾ ਬਿਰਾਦਰੀ]] ਅਤੇ [[ਸਾਂਸੀ|ਸਾਂਸੀ ਬਿਰਾਦਰੀ]] ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਮੀ ਨਾਚ ਵਧੇਰੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ ਇਲਾਕੇ [[ਸਾਂਦਲ ਬਾਰ|ਸਾਂਦਲਬਾਰ]] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। [[ਲੋਕ ਕਥਾ]] ਮੁਤਾਬਿਕ, ਇਹ ਨਾਚ [[ਮਾਰਵਾੜ]] ਦੀ '''ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੰਮੀ''' ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ, [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਦੇ ਰਾਜਕੁਆਰ ਸਚਕੁਮਾਰ, ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿੱਚ ਕਰਦੀ ਸੀ। ==ਪਹਿਰਾਵਾ== ਇਸ ਨਾਚ ਨੂੰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ [[ਕੁੜਤਾ]] ਅਤੇ ਲੰਬਾ [[ਲਹਿੰਗਾ]] ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਚ ਨਾਲ ਬਾਲਾਂ ਦਾ ਚਾਂਦੀ ਰੰਗਾ ਗਹਿਣਾ ਵੀ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ==ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ== ਸੰਮੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ “ਗਿੱਧੇ” ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਘੇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਚ ਵਿੱਚ ਪੈਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਮਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ [[ਢੋਲਕ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।<ref>{{cite web | title=ਲੋਕਧਾਰਾ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ | publisher=ਪੈਪਸੂ ਬੁੱਕ ਡਿਪੂ ਬੁੱਕਸ ਮਾਰਕੀਟ, ਪਟਿਆਲਾ | accessdate=2 ਜੁਲਾਈ 2016 | author=ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖਹਿਰਾ | pages=106}}</ref> ਇਸ ਨਾਚ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਗੀਤ ਦੀ ਤੁੱਕ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਚ ਸਮੇਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ''' ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀ''' ==ਗੀਤ== <poem> ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀਏ, ਸੰਮੀ ਮੇਰੀ ਵਾਰ, ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀਏ, ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਕੋਠੜਾ ਨੀਂ ਸੰਮੀਏ, ਕੋਠੇ ਤਪੇ ਤੰਦੂਰ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀਏ, ਗਿਣ-ਗਿਣ ਲ੍ਹਾਵਾਂ ਪੂਰ ਨੀਂ ਸੰਮੀਏ, ਖਾਵਣ ਵਾਲਾ ਦੂਰ ਨੀਂ ਸੰਮੀਏ, ਸੰਮੀ ਮੇਰੀ ਵਾਰ, ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀਏ, ਸੰਮੀ ਮੇਰੀ ਵਾਰ, ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੰਮੀਏ</poem> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਨਾਚ]] 78id9w7xycpgorlciul5901u9wi252i 0 110862 612169 443581 2022-08-29T11:42:12Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = ਸੰਭਾਜੀ ਭੋਂਸਲੇ |title = [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੇ [[ਛਤਰਪਤੀ]] |image = Sambhaji with child Shahu.jpg |caption = 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ |succession = [[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੇ ਦੂਜੇ [[ਛਤਰਪਤੀ]] |reign = 16 ਜਨਵਰੀ 1681 – 11 ਮਾਰਚ 1689 |coronation = 20 ਜੁਲਾੲੀ 1680, ਪਨਹਾਲਾ<br /> ਜਾਂ 16 ਜਨਵਰੀ 1681, [[ਕਿਲਾ ਰਾਇਗੜ੍ਹ]] |predecessor = [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] |successor = ਰਾਜਾਰਾਮ |birth_date = {{Birth date|df=yes|1657|5|14}} |birth_place = ਪੁਰਨਦਰ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਨੇੜੇ [[ਪੁਣੇ]], [[ਭਾਰਤ]] |death_date = {{Death date and age|df=yes|1689|3|11|1657|5|14}} |death_place = ਤੁਲਾਪੁਰ-ਵਾਧੁ ਜ਼ਿਲਾ [[ਪੁਣੇ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]] |spouse = [[ਯੇਸੁਬਾਈ]] |issue = ਭਵਾਨੀ ਬਾਈ <br /> ਸ਼ੁਹੂ |father = [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] |mother = [[ਸਾਈ ਭੋਂਸਲੇ]] |religion = [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ|ਹਿੰਦੂ]] |house =ਭੌਂਸਲੇ }} '''ਸੰਭਾਜੀ''' (14 ਮਈ 1657 - 11 ਮਾਰਚ 1689) [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੇ ਦੂਜੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਨ। ਉਹ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸਨ, [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਜ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ੳੁਹਨਾਂ ਨੇ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਸੰਭਾਜੀ ਦਾ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ [[ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ]] ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਦੀ, [[ਮੈਸੂਰ]] ਅਤੇ [[ਗੋਆ]] ਦੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਅਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯੁੱਧਾਂ ਨਾਲ ਫੈਲ ਗਿਅਾ ਸੀ। 1689 ਵਿੱ, ਸੰਭਾਜੀ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸੰਭਾਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ੳੁਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਰਾਜਰਾਮ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ।<ref name="sen2">{{Cite book |last=Sen |first=Sailendra |title=A Textbook of Medieval Indian History |publisher=Primus Books |year=2013 |isbn=978-9-38060-734-4 |pages=199–200}}</ref> [[ਤਸਵੀਰ:Sambhaji Maharaj.JPG|thumb|ਸੰਭਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਬੁੱਤ]] ==ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ== ਸੰਭਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ [[ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ [[ਸਾਈ ਭੋਂਸਲੇ]] ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪੁਰਨਦਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ੳੁਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ [[ਜੀਜਾਬਾਈ]] ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ।<ref name="Joshi1980">{{Cite book|url=https://books.google.co.in/books?id=9ngBAAAAMAAJ&q=Keshav+Pandit+Sambhaji&dq=Keshav+Pandit+Sambhaji&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj4nJWctqfaAhXMPo8KHa3gDC8Q6AEIJzAA|title=Chhatrapati Sambhaji, 1657–1689 A.D.|last=Joshi|first=Pandit Shankar|date=1980|publisher=S. Chand|language=en |pages=4–5}}</ref> 11 ਜੂਨ 1665 ਨੂੰ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਪੁਰਨਦਰ ਦੀ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ੲਿਸ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੰਭਾਜੀ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬੰਧਕ ਵਜੋਂ ਰਹਿਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ੳੁਸ ਸਮੇਂ ਸੰਭਾਜੀ ਦੀ ੳੁਮਰ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਸੰਧੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸੰਭਾਜੀ ਮੁਗਲ ''ਮਨਸਾਬੇਦਾਰ'' ਬਣ ਗਏ।<ref name="books.google.com">{{cite book|last1=Rana|first1=Bhawan Singh|title=Chhatrapati Shivaji|date=2004|publisher=Diamond Pocket Books|location=New Delhi|isbn=8128808265|page=64|edition= 1st|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=HsBPTc3hcekC&oi=fnd&pg=PA}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਨੇ 12 ਮਈ 1666 ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਵਿਖੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਧੀਨ ਰੱਖ ਲਿਆ ਪਰ ਉਹ 22 ਜੁਲਾਈ 1666 ਨੂੰ ਬਚ ਨਿਕਲੇ।<ref>{{cite book|last1=Gordon|first1=Stewart|title=The Marathas 1600–1818|date=1993|publisher=Cambridge University|location=New York|isbn=978-0-521-26883-7|pages=74–78|edition= 1st publ.|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=iHK-BhVXOU4C&oi=fnd&pg=PR9&dq=sambhaji+purandar+jaisingh+shivaji+treaty&ots=S0STQ4MCke&sig=GdCbVniN6jL1mZARbVJ_SYW_t0M#v=onepage&q=%20shivaji%20aurangzeb%20escape&f=false|accessdate=5 June 2016}}</ref> ਹਾਲਾਂਕਿ, 1666-1670 ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫ਼ਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਅਤੇ ਸੰਭਾਜੀ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੇ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ।<ref name="books.google.com"/> ==ਹਵਾਲੇ== [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]] qs79ob9v6983rhuibjjfvuoksuaoy8a 0 116076 612107 583266 2022-08-28T17:36:48Z Simranjeet Sidhu 8945 removed [[Category:Pages with unreviewed translations]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸੰਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ|Name=ਐਡਮ ਲੈਮਬਰਟ|Background=ਸਿੰਗਲ ਗਾਇਕ|image=Queen And Adam Lambert - The O2 - Tuesday 12th December 2017 QueenO2121217-14 (25093782907) Cropped.jpg|caption=ਦਸੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ ਲੈਮਬਰਟ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ।|Birth_name=ਐਡਮ ਮਿਚੇਲ ਲੈਮਬਰਟ|birth_date={{birth date and age|mf=yes|1982|1|29}}|birth_place=[[ਇੰਡੀਅਨਪੋਲਿਸ, ਇੰਡੀਆਨਾ]], ਯੂ.ਐਸ|Origin=[[ਸੈਨ ਡਿਏਗੋ, ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ]], ਯੂਐਸ|Genre=<!--Do not add any additional genres without a source. Genres sourced below.-->{{flatlist| * [[ਪੌਪ ਮਿਊਜ਼ਿਕ]]<ref name="allm">{{cite web|author=Leahey, Andrew|url={{Allmusic|class=artist|id=p1152615|pure_url=yes}}|title=(((Adam Lambert &gt; Overview)))|date=January 29, 1982|accessdate=March 24, 2010}}</ref> * [[ਪੌਪ]] [[ਰੌਕ]]<ref name="allm" /> * [[ਡਾਂਸ ਮਿਊਜ਼ਿਕ]]<ref name=Charts>{{cite news|url=http://www.hollywoodreporter.com/idol-worship/american-idol-charts-scotty-mccreery-383059|author=Bronson, Fred|title='American Idol' On The Charts: Scotty McCreery and Adam Lambert Double Up With New No. 1s|date=October 25, 2012|accessdate=October 25, 2012|work=The Hollywood Reporter}}</ref> * [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਿਊਜ਼ਿਕ]]<ref name=Critics>{{cite news|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/adam-lambert-trespassing-album-reviews-324174|author=Shapiro, Rachel|title= Adam Lambert's 'Trespassing': What the critics are saying|date=May 15, 2012|accessdate=May 16, 2012|work=The Hollywood Reporter}}</ref> }}|Occupation={{flatlist| * ਗਾਇਕ * ਗੀਤਕਾਰ * ਅਦਾਕਾਰ }}|Instrument=ਵੋਕਲਜ਼|Years_active=2001–ਮੌਜੂਦ|Label={{flatlist| * 19 ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ * ਆਰ ਸੀ ਏ ਰਿਕਾਰਡ * ਵਾਰਨਰ ਬ੍ਰੋਸ. ਰਿਕਾਰਡ }}|Associated_acts={{flatlist| * [[ਕੁਈਨ + ਐਡਮ ਲੈਮਬਰਟ]] }}|website={{url|adamofficial.com}}}} '''ਐਡਮ ਮਿਚੇਲ ਲੈਮਬ੍ਰਟ''' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮ: '''Adam Mitchel Lambert'''; ਜਨਮ 2 ਜਨਵਰੀ, 1982) ਇੱਕ [[ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਗਾਇਕ]], [[ਗੀਤਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਅਭਿਨੇਤਾ]] ਹੈ। 2009 ਤੋਂ, ਉਸਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 30 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਐਲਬਮਾਂ ਅਤੇ 50 ਲੱਖ ਸਿੰਗਲ ਗੀਤ ਵੇਚੇ ਹਨ।<ref name="MiLK">{{Cite web|url=http://edgepublicity.co.uk/press_release/milk-management-now-represent-adam-lambert/|title=Milk Management Now Represent Adam Lambert|date=July 4, 2016|access-date=July 6, 2016|archive-date=ਜੁਲਾਈ 7, 2016|archive-url=https://archive.is/20160707193238/http://edgepublicity.co.uk/press_release/milk-management-now-represent-adam-lambert/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VaxayAuGvMM|title=The Original High Sizzle Reel|date=|access-date=August 28, 2015}}</ref> 2009 ਵਿੱਚ [[ਅਮਰੀਕਨ ਆਇਡਲ|ਅਮੈਰੀਕਨ ਆਈਡਲ]] ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਸੀਜ਼ਨ 'ਤੇ ਲੈਮਬਰਟ ਨੂੰ ਰਨਰ ਅਪ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=http://www.americanidol.com/|title=American Idol|date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20110719040256/http://www.americanidol.com/|archive-date=July 19, 2011|dead-url=no|access-date=August 13, 2011}}</ref> ਉਸੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ, "''ਫਾਰ ਯੂਅਰ ਐਨਟਰਟੇਨਮੈਂਟ"'' ਨੂੰ ''ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ'', ਜੋ ਯੂ.ਐਸ.ਬਿਲਬੋਰਡ 200 ਤੇ ਨੰਬਰ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ।<ref name="Billboard">{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/news/266540/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-200|title=Susan Boyle Sees 'Dream' Soar To No. 1 On Billboard 200|last=Caulfield, Keith|date=December 2, 2000|access-date=December 28, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20130414024904/http://www.billboard.com/articles/news/266540/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-200|archive-date=April 14, 2013|dead-url=no}}</ref> ਇਸ ਐਲਬਮ ਨੇ "ਕਈਆਂ ਸਿੰਗਲਜ਼" ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਵਾਟਯਾ ਵਾਂਟ ਫਰਾਮ ਮੀ" ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਬੇਸਟ ਮੈਨ ਪੋਪ ਵੋਕਲ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ" ਲਈ ਗ੍ਰੈਮੀ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। 2012 ਵਿੱਚ ਲੈਮਬਰਟ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਸਟੂਡਿਓ ਐਲਬਮ, ਟ੍ਰੈੱਸਪਾਸਿੰਗ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਐਲਬਮ ਅਮਰੀਕੀ ਬਿਲਬੋਰਡ 200 ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਐਲਬਮਾਂ ਦੇ ਚਾਰਟ ਉੱਪਰ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤੌਰ' ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੇਅ ਕਲਾਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 2015 ਵਿੱਚ, ਲੈਂਮਬ੍ਰਟ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਐਲਬਮ "ਦ ਆਰਿਜ਼ਨਲ ਹਾਈ" ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਬਿਲਬੋਰਡ 200 ਤੇ ਨੰਬਰ ਤਿੰਨ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਅਤੇ "ਗੋਸਟ ਟਾਊਨ" ਪ੍ਰੋਡਿਊਸ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤਾ ਗਾਇਕੀ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਲਾਮਬਰਟ ਨੇ ਰੌਕ ਬੈਂਡ ਕੂਈਨ ਨਾਲ ਕੁਈਨ + ਐਡਮ ਲਾਬਰਬਰਟ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ 2011 ਤੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 2014 ਤੋਂ 2018 ਤਕ ਦੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਫਲ ਟੂਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। == ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ == * ''ਫਾਰ ਯੂਅਰ ਐਨਟਰਟੇਨਮੈਂਟ'' (2009) * ''ਟ੍ਰੈੱਸਪਾਸਿੰਗ'' (2012) * ''ਓਰਿਜਨਲ ਹਾਈ'' (2015) == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੇਅ ਅਦਾਕਾਰ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਗਾਇਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1982]] 547kmyhh3j1syn9o7b4htbwpwvlw95i 2 137556 612118 612075 2022-08-29T02:33:02Z Simranjeet Sidhu 8945 #100wikidays #100wikiLiteraturedays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=3 | 3^rd round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=3 | 4^th round: 03.08.2022– !! colspan=3 | 5^th round: 28.08.2022– |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]|| 15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]|| 25.04.2022 || 301|| [[ਰੌਬਿਨ ਹਾਰਡੀ (ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੇਖਕ)]]||03.08.2022 |401 |[[ਸ਼ੇਮ (ਨਾਵਲ)]] |28.08.2022 |- | 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022 |302 |[[ਤਾਨੀਆ ਹਫ਼]] |04.08.2022 |402 |[[ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ]] |29.08.2022 |- | 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022 |203 |[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]] |27.04.2022 |303 |[[ਦੀਆ ਡੇਵੀਨਾ]] |05.08.2022 | | | |- | 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022 |204 |[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]] |28.04.2022 |304 |[[ਪੰਡਕਾ]] |06.08.2022 | | | |- | 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022 |205 |[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]] |29.04.2022 |305 |[[ਲੂਕਸ ਧੋਂਟ]] |07.08.2022 | | | |- | 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022 |206 |[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]] |30.04.2022 |306 |[[ਮਾਨੋਲੋ ਕਾਰੋ]] |08.08.2022 | | | |- | 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022 |207 |[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]] |01.05.2022 |307 |[[ਜੇਮਸ ਬ੍ਰਿਜਸ]] |09.08.2022 | | | |- | 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022 |208 |[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]] |02.05.2022 |308 |[[ਜੋ ਬਲਾਸ]] |10.08.2022 | | | |- | 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022 |209 |[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]] |03.05.2022 |309 |[[ਹੈਰੀ ਬੁਸ਼ (ਕਲਾਕਾਰ)]] |11.08.2022 | | | |- | 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022 |210 |[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]] |04.05.2022 |310 |[[ਰੌਬਰਟ ਗੋਬਰ]] |12.08.2022 | | | |- | 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022 |211 |[[ਖਾਨੀਥ]] |05.05.2022 |311 |[[ਟੌਮ ਬਿਆਂਚੀ]] |13.08.2022 | | | |- | 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022 |212 |[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]] |06.05.2022 |312 |[[ਡੈਨੀਅਲ ਬਾਉਰ (ਮੇਕ-ਅੱਪ ਕਲਾਕਾਰ)]] |14.08.2022 |- | 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022 |213 |[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]] |07.05.2022 |313 |[[ਹੈਦੀ ਸਾਦੀਆ]] |15.08.2022 |- | 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022 |214 |[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]] |08.05.2022 |314 |[[ਅਲੀਨਾ ਖਾਨ]] |16.08.2022 |- | 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022 |215 |[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]] |09.05.2022 |315 |[[ਸ਼ਾਇਰਾ ਰਾਏ]] |17.08.2022 |- | 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022 |216 |[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]] |10.05.2022 |316 |[[ਜ਼ੋਲਟਨ ਮੁਜਾਹਿਦ]] |18.08.2022 |- | 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022 |217 |[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]] |11.05.2022 |317 |[[ਸੁਨੀਲ ਗੁਪਤਾ (ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ)]] |19.08.2022 |- | 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022 |218 |[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]] |12.05.2022 |318 |[[ਸਰੂਤੀ ਸੀਥਾਰਾ]] |20.08.2022 |- | 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022 |219 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]] |13.05.2022 |319 |[[ਕਿਰਨ ਗਾਂਧੀ]] |21.08.2022 |- | 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022 |220 |[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]] |14.05.2022 |320 |[[ਕੈਲਾਨੀ ਜੁਆਨੀਤਾ]] |22.08.2022 |- | 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022 |221 |[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |15.05.2022 |321 |[[ਅਲ ਕੌਸ]] |23.08.2022 |- | 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022 |222 |[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |16.05.2022 |322 |[[ਰੈਂਬੋ ਪੂੰਜੀਵਾਦ]] |24.08.2022 |- | 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022 |223 |[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |17.05.2022 |323 |[[ਬਾਸ਼ ਬੈਕ!]] |25.08.2022 |- | 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022 |224 |[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |18.05.2022 |324 |[[ਲੇਡੀਫੈਸਟ]] |26.08.2022 |- | 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022 |225 |[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.05.2022 |325 |[[ਡੇਵਿਡ ਪੇਂਟਰ (ਕਲਾਕਾਰ)]] |27.08.2022 |- | 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022 |226 |[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |20.05.2022 |326 |[[ਗੇਅ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ]] |28.08.2022 |- | 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022 |227 |[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |21.05.2022 |327 | |29.08.2022 |- | 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022 |228 |[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |22.05.2022 |328 | |30.08.2022 |- | 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022 |229 |[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]] |23.05.2022 |329 | |31.08.2022 |- | 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022 |230 |[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]] |24.05.2022 |330 | |01.09.2022 |- | 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022 |231 |[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |25.05.2022 |331 | |02.09.2022 |- | 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022 |232 |[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |26.05.2022 |332 | |03.09.2022 |- | 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022 |233 |[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |27.05.2022 |333 | |04.09.2022 |- | 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022 |234 |[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.05.2022 |334 | |05.09.2022 |- | 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022 |235 |[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.05.2022 |335 | |06.09.2022 |- | 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022 |236 |[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]] |30.05.2022 |336 | |07.09.2022 |- | 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022 |237 |[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]] |31.05.2022 |337 | |08.09.2022 |- | 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022 |238 |[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]] |01.06.2022 |338 | |09.09.2022 |- | 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022 |239 |[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]] |02.06.2022 |339 | |10.09.2022 |- | 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022 |240 |[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]] |03.06.2022 |340 | |11.09.2022 |- | 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022 |241 |[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |04.06.2022 | | | |- | 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022 |242 |[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]] |05.06.2022 | | | |- | 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022 |243 |[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]] |06.06.2022 | | | |- | 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022 |244 |[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |07.06.2022 | | | |- | 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022 |245 |[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |08.06.2022 | | | |- | 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022 |246 |[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |09.06.2022 | | | |- | 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022 |247 |[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |10.06.2022 | | | |- | 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022 |248 |[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |11.06.2022 | | | |- | 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022 |249 |[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |12.06.2022 | | | |- | 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022 |250 |[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]] |13.06.2022 | | | |- | 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022 |251 |[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]] |14.06.2022 | | | |- | 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022 |252 |[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |15.06.2022 | | | |- | 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022 |253 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]] |16.06.2022 | | | |- | 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022 |254 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]] |17.06.2022 | | | |- | 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022 |255 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]] |18.06.2022 | | | |- | 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022 |256 |[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.06.2022 | | | |- | 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022 |257 |[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |20.06.2022 | | | |- | 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022 |258 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |21.06.2022 | | | |- | 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022 |259 |[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]] |22.06.2022 | | | |- | 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022 |260 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]] |23.06.2022 | | | |- | 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022 |261 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |24.06.2022 | | | |- | 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022 |262 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]] |25.06.2022 | | | |- | 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022 |263 |[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |26.06.2022 | | | |- | 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022 |264 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] |27.06.2022 | | | |- | 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022 |265 |[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.06.2022 | | | |- | 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022 |266 |[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.06.2022 | | | |- | 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022 |267 |[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |30.06.2022 | | | |- | 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022 |268 |[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]] |01.07.2022 | | | |- | 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022 |269 |[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |02.07.2022 | | | |- | 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022 |270 |[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |03.07.2022 | | | |- | 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022 |271 |[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]] |04.07.2022 | | | |- | 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022 |272 |[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |05.07.2022 | | | |- | 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022 |273 |[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]] |06.07.2022 | | | |- | 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022 |274 |[[ਗੇਅਲਿਬ]] |07.07.2022 | | | |- | 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022 |275 |[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]] |08.07.2022 | | | |- | 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022 |276 |[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |09.07.2022 | | | |- | 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022 |277 |[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]] |10.07.2022 | | | |- | 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022 |278 |[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]] |11.07.2022 | | | |- | 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022 |279 |[[ਏਲਾ ਹੰਟ]] |12.07.2022 | | | |- | 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022 |280 |[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]] |13.07.2022 | | | |- | 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022 |281 |[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]] |14.07.2022 | | | |- | 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022 |282 |[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]] |15.07.2022 | | | |- | 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022 |283 |[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]] |16.07.2022 | | | |- | 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022 |284 |[[ਅੰਜਾਰੀ]] |17.07.2022 | | | |- | 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022 |285 |[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]] |18.07.2022 | | | |- | 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022 |286 |[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]] |19.07.2022 | | | |- | 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022 |287 |[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]] |20.07.2022 | | | |- | 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022 |288 |[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]] |21.07.2022 | | | |- | 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022 |289 |[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]] |22.07.2022 | | | |- | 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022 |290 |[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]] |23.07.2022 | | | |- | 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022 |291 |[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]] |24.07.2022 | | | |- | 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022 |292 |[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]] |25.07.2022 | | | |- | 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022 |293 |[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]] |26.07.2022 |393 | | |- | 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022 |294 |[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]] |27.07.2022 |394 | | |- | 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022 |295 |[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]] |28.07.2022 |395 | | |- | 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022 |296 |[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]] |29.07.2022 |396 | | |- | 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022 |297 |[[ਟੇਡ ਨੌਰਥ]] |30.07.2022 |397 | | |- | 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022 |298 |[[ਰਿਚਰਡ ਹਰਮਨ]] |31.07.2022 |398 | | |- | 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022 |299 |[[ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ]] |01.08.2022 |399 | | |- | 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022 |300 |[[ਖਵਾਲ]] |02.08.2022 |400 | | |- |} tqy5irb9p5hr2d8ti2kqr1fjpyb8f3x 612119 612118 2022-08-29T02:33:44Z Simranjeet Sidhu 8945 #100wikidays #100wikilgbtqdays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- ! colspan=3| 1^st round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2^nd round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=3 | 3^rd round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=3 | 4^th round: 03.08.2022– !! colspan=3 | 5^th round: 28.08.2022– |- ! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date !! No. !! Article !! Date |- | 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]|| 15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]|| 25.04.2022 || 301|| [[ਰੌਬਿਨ ਹਾਰਡੀ (ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੇਖਕ)]]||03.08.2022 |401 |[[ਸ਼ੇਮ (ਨਾਵਲ)]] |28.08.2022 |- | 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022 |302 |[[ਤਾਨੀਆ ਹਫ਼]] |04.08.2022 |402 |[[ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ]] |29.08.2022 |- | 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022 |203 |[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]] |27.04.2022 |303 |[[ਦੀਆ ਡੇਵੀਨਾ]] |05.08.2022 | | | |- | 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022 |204 |[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]] |28.04.2022 |304 |[[ਪੰਡਕਾ]] |06.08.2022 | | | |- | 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022 |205 |[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]] |29.04.2022 |305 |[[ਲੂਕਸ ਧੋਂਟ]] |07.08.2022 | | | |- | 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022 |206 |[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]] |30.04.2022 |306 |[[ਮਾਨੋਲੋ ਕਾਰੋ]] |08.08.2022 | | | |- | 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022 |207 |[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]] |01.05.2022 |307 |[[ਜੇਮਸ ਬ੍ਰਿਜਸ]] |09.08.2022 | | | |- | 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022 |208 |[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]] |02.05.2022 |308 |[[ਜੋ ਬਲਾਸ]] |10.08.2022 | | | |- | 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022 |209 |[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]] |03.05.2022 |309 |[[ਹੈਰੀ ਬੁਸ਼ (ਕਲਾਕਾਰ)]] |11.08.2022 | | | |- | 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022 |210 |[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]] |04.05.2022 |310 |[[ਰੌਬਰਟ ਗੋਬਰ]] |12.08.2022 | | | |- | 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022 |211 |[[ਖਾਨੀਥ]] |05.05.2022 |311 |[[ਟੌਮ ਬਿਆਂਚੀ]] |13.08.2022 | | | |- | 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022 |212 |[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]] |06.05.2022 |312 |[[ਡੈਨੀਅਲ ਬਾਉਰ (ਮੇਕ-ਅੱਪ ਕਲਾਕਾਰ)]] |14.08.2022 |- | 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022 |213 |[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]] |07.05.2022 |313 |[[ਹੈਦੀ ਸਾਦੀਆ]] |15.08.2022 |- | 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022 |214 |[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]] |08.05.2022 |314 |[[ਅਲੀਨਾ ਖਾਨ]] |16.08.2022 |- | 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022 |215 |[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]] |09.05.2022 |315 |[[ਸ਼ਾਇਰਾ ਰਾਏ]] |17.08.2022 |- | 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022 |216 |[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]] |10.05.2022 |316 |[[ਜ਼ੋਲਟਨ ਮੁਜਾਹਿਦ]] |18.08.2022 |- | 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022 |217 |[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]] |11.05.2022 |317 |[[ਸੁਨੀਲ ਗੁਪਤਾ (ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ)]] |19.08.2022 |- | 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022 |218 |[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]] |12.05.2022 |318 |[[ਸਰੂਤੀ ਸੀਥਾਰਾ]] |20.08.2022 |- | 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022 |219 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]] |13.05.2022 |319 |[[ਕਿਰਨ ਗਾਂਧੀ]] |21.08.2022 |- | 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022 |220 |[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]] |14.05.2022 |320 |[[ਕੈਲਾਨੀ ਜੁਆਨੀਤਾ]] |22.08.2022 |- | 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022 |221 |[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |15.05.2022 |321 |[[ਅਲ ਕੌਸ]] |23.08.2022 |- | 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022 |222 |[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |16.05.2022 |322 |[[ਰੈਂਬੋ ਪੂੰਜੀਵਾਦ]] |24.08.2022 |- | 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022 |223 |[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |17.05.2022 |323 |[[ਬਾਸ਼ ਬੈਕ!]] |25.08.2022 |- | 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022 |224 |[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |18.05.2022 |324 |[[ਲੇਡੀਫੈਸਟ]] |26.08.2022 |- | 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022 |225 |[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.05.2022 |325 |[[ਡੇਵਿਡ ਪੇਂਟਰ (ਕਲਾਕਾਰ)]] |27.08.2022 |- | 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022 |226 |[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |20.05.2022 |326 |[[ਗੇਅ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ]] |28.08.2022 |- | 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022 |227 |[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |21.05.2022 |327 |[[ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼]] |29.08.2022 |- | 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022 |228 |[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |22.05.2022 |328 | |30.08.2022 |- | 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022 |229 |[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]] |23.05.2022 |329 | |31.08.2022 |- | 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022 |230 |[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]] |24.05.2022 |330 | |01.09.2022 |- | 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022 |231 |[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |25.05.2022 |331 | |02.09.2022 |- | 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022 |232 |[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]] |26.05.2022 |332 | |03.09.2022 |- | 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022 |233 |[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]] |27.05.2022 |333 | |04.09.2022 |- | 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022 |234 |[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.05.2022 |334 | |05.09.2022 |- | 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022 |235 |[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.05.2022 |335 | |06.09.2022 |- | 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022 |236 |[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]] |30.05.2022 |336 | |07.09.2022 |- | 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022 |237 |[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]] |31.05.2022 |337 | |08.09.2022 |- | 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022 |238 |[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]] |01.06.2022 |338 | |09.09.2022 |- | 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022 |239 |[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]] |02.06.2022 |339 | |10.09.2022 |- | 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022 |240 |[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]] |03.06.2022 |340 | |11.09.2022 |- | 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022 |241 |[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |04.06.2022 | | | |- | 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022 |242 |[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]] |05.06.2022 | | | |- | 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022 |243 |[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]] |06.06.2022 | | | |- | 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022 |244 |[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |07.06.2022 | | | |- | 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022 |245 |[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |08.06.2022 | | | |- | 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022 |246 |[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |09.06.2022 | | | |- | 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022 |247 |[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |10.06.2022 | | | |- | 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022 |248 |[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |11.06.2022 | | | |- | 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022 |249 |[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |12.06.2022 | | | |- | 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022 |250 |[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]] |13.06.2022 | | | |- | 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022 |251 |[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]] |14.06.2022 | | | |- | 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022 |252 |[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |15.06.2022 | | | |- | 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022 |253 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]] |16.06.2022 | | | |- | 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022 |254 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]] |17.06.2022 | | | |- | 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022 |255 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]] |18.06.2022 | | | |- | 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022 |256 |[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |19.06.2022 | | | |- | 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022 |257 |[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |20.06.2022 | | | |- | 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022 |258 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |21.06.2022 | | | |- | 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022 |259 |[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]] |22.06.2022 | | | |- | 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022 |260 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]] |23.06.2022 | | | |- | 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022 |261 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |24.06.2022 | | | |- | 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022 |262 |[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]] |25.06.2022 | | | |- | 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022 |263 |[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |26.06.2022 | | | |- | 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022 |264 |[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] |27.06.2022 | | | |- | 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022 |265 |[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |28.06.2022 | | | |- | 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022 |266 |[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |29.06.2022 | | | |- | 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022 |267 |[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]] |30.06.2022 | | | |- | 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022 |268 |[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]] |01.07.2022 | | | |- | 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022 |269 |[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |02.07.2022 | | | |- | 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022 |270 |[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |03.07.2022 | | | |- | 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022 |271 |[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]] |04.07.2022 | | | |- | 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022 |272 |[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] |05.07.2022 | | | |- | 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022 |273 |[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]] |06.07.2022 | | | |- | 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022 |274 |[[ਗੇਅਲਿਬ]] |07.07.2022 | | | |- | 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022 |275 |[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]] |08.07.2022 | | | |- | 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022 |276 |[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]] |09.07.2022 | | | |- | 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022 |277 |[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]] |10.07.2022 | | | |- | 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022 |278 |[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]] |11.07.2022 | | | |- | 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022 |279 |[[ਏਲਾ ਹੰਟ]] |12.07.2022 | | | |- | 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022 |280 |[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]] |13.07.2022 | | | |- | 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022 |281 |[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]] |14.07.2022 | | | |- | 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022 |282 |[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]] |15.07.2022 | | | |- | 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022 |283 |[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]] |16.07.2022 | | | |- | 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022 |284 |[[ਅੰਜਾਰੀ]] |17.07.2022 | | | |- | 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022 |285 |[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]] |18.07.2022 | | | |- | 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022 |286 |[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]] |19.07.2022 | | | |- | 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022 |287 |[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]] |20.07.2022 | | | |- | 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022 |288 |[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]] |21.07.2022 | | | |- | 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022 |289 |[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]] |22.07.2022 | | | |- | 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022 |290 |[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]] |23.07.2022 | | | |- | 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022 |291 |[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]] |24.07.2022 | | | |- | 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022 |292 |[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]] |25.07.2022 | | | |- | 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022 |293 |[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]] |26.07.2022 |393 | | |- | 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022 |294 |[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]] |27.07.2022 |394 | | |- | 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022 |295 |[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]] |28.07.2022 |395 | | |- | 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022 |296 |[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]] |29.07.2022 |396 | | |- | 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022 |297 |[[ਟੇਡ ਨੌਰਥ]] |30.07.2022 |397 | | |- | 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022 |298 |[[ਰਿਚਰਡ ਹਰਮਨ]] |31.07.2022 |398 | | |- | 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022 |299 |[[ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ]] |01.08.2022 |399 | | |- | 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022 |300 |[[ਖਵਾਲ]] |02.08.2022 |400 | | |- |} c1gi7j3l3qtqwrq93yeroefgkio5375 0 141875 612130 602477 2022-08-29T08:46:46Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki '''ਮਨਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿਆਸਪੁਰਾ''' ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ ਪਾਇਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਧਾਇਕ ਹੈ। ਉਹ [[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।<ref name="List Financialexpress">{{Cite news|url=https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-assembly-election-results-2022-check-full-list-of-winners-constituency-wise-complete-list-of-punjab-results-2022-bjp-congress-akali-dal-aap/2456066/|title=Punjab election 2022, Punjab election results 2022, Punjab election winners list, Punjab election 2022 full list of winners, Punjab election winning candidates, Punjab election 2022 winners, Punjab election 2022 winning candidates constituency wise|work=Financialexpress|access-date=10 March 2022|language=en}}</ref><ref name="2022 Winner list">{{Cite news|url=https://www.news18.com/assembly-elections-2022/punjab/all-winners/|title=All Winners List of Punjab Assembly Election 2022 {{!}} Punjab Vidhan Sabha Elections|work=News18|access-date=10 March 2022|language=en}}</ref> ਉਹ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਇਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।<ref>{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/elections/punjab-assembly-election/punjab-election-result-2022-check-constituency-wise-leading-trailing-candidates-full-list-of-winners-aap-bhagwant-mann-congress-charanjit-singh-channi-bjp-akalis-election-news-today-101646877618898.html|title=Punjab election 2022 result constituency-wise: Check full list of winners|date=10 March 2022|work=Hindustan Times|access-date=10 March 2022|language=en}}</ref><ref name="Tribune News Service">{{Cite news|url=https://www.tribuneindia.com/news/ludhiana/a-win-of-common-man-aap-victors-377114|title=A win of common man: AAP victors|date=11 March 2022|work=Tribuneindia News Service|access-date=12 March 2022|language=en}}</ref> == ਕੈਰੀਅਰ == ਗਿਆਸਪੁਰਾ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 1984 [[ਹੋਂਦ ਚਿੱਲੜ ਕਾਂਡ|ਦੇ ਹੋਂਦ ਚਿੱਲੜ ਕਤਲੇਆਮ]] ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੀਟੀ ਬਲੋਅਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/news/ludhiana/another-turncoat-whistle-blower-wins-high-profile-payal-segment-380604|title=Another turncoat whistle-blower wins high-profile Payal segment|last=The Tribune India|date=2022-03-25|website=The Tribune|access-date=2022-03-27}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] j1y6fd74nl45w3lxzmkfk5mmumqmwy7 0 143949 612167 611016 2022-08-29T11:00:12Z 41.150.226.4 wikitext text/x-wiki '''ਕਾਤਿਆਇਨੀ''' (कात्यायनी) ਮਹਾਂਦੇਵੀ ਦੇ [[ਨੌਦੁਰਗਾ]] ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਾਲਮ ਦੈਂਤ [[ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰ]] ਦੇ ਵਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨੌਦੁਰਗਾ ਜਾਂ [[ਹਿੰਦੂ]] [[ਦੇਵੀ]] [[ਦੁਰਗਾ]] ਦੇ ਨੌਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੇਵਾਂ ਰੂਪ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਨਰਾਤਿਆਂ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਰ, ਦਸ ਜਾਂ ਅਠਾਰਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਨਾਮ- ਉਮਾ, ਕਾਤਿਆਨੀ, ਗੌਰੀ, ਕਾਲੀ, ਹੈਮਾਵਤੀ, ਈਸ਼ਵਰੀ) ਅਮਰਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੌਦੁਰਗਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀਆਂ]] 250hi70kcezdb2mzp19fh825tg0iuc8 612168 612167 2022-08-29T11:00:44Z 41.150.226.4 wikitext text/x-wiki '''ਕਾਤਿਆਇਨੀ''' (कात्यायनी) ਮਹਾਂਦੇਵੀ ਦੇ [[ਨੌਦੁਰਗਾ]] ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਾਲਮ ਦੈਂਤ [[ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰ]] ਦੇ ਵਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨੌਦੁਰਗਾ ਜਾਂ [[ਹਿੰਦੂ]] [[ਦੇਵੀ]] [[ਦੁਰਗਾ]] ਦੇ ਨੌਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੇਵਾਂ ਰੂਪ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਨਰਾਤਿਆਂ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਰ, ਦਸ ਜਾਂ ਅਠਾਰਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਨਾਮ- ਉਮਾ, ਕਾਤਿਆਨੀ, ਗੌਰੀ, ਕਾਲੀ, ਹੈਮਾਵਤੀ, ਈਸ਼ਵਰੀ) ਅਮਰਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ।{{ਨੌਦੁਰਗਾ}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੌਦੁਰਗਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀਆਂ]] 7eprd40n8w2g75rv4ghm5xlkppnuqe2 2 144111 612128 612087 2022-08-29T08:17:06Z Tamanpreet Kaur 26648 #100wikidays wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" ! colspan="3" |1^st round: 18.08.2022–.0.2022 |- !No. !Article !Date |- |1 |[[ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਕਵਿਤਾ]]‎ |18.08.2022 |- |2 |[[ਵਾਰਤਕ ਕਵਿਤਾ]] |19.08.2022 |- |3 |[[ਕਿੰਗ ਜਾਰਜ ਸਕੁਆਇਰ]] |20.08.2022 |- |4 |[[ਹੈਨਰੀ ਸੇਲੋਨ ਬੋਨੇਵਾਲ ਲੈਟਰੋਬ]] |21.08.2022 |- |5 |[[ਰਾਸਾ, ਪੀਡਮੌਂਟ]] |22.08.2022 |- |6 |[[ਤਾਰਾ ਵੈਸਟਓਵਰ]] |23.08.2022 |- |7 |[[ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)]] |24.08.2022 |- |8 |[[ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ]] |25.08.2022 |- |9 |[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਫਾਰ ਮੈਨੂਸਕ੍ਰਿਪਟਸ]] |26.08.2022 |- |10 |[[ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ]] |27.08.2022 |- |11 |[[ਮੱਲਿਆਬਾਦ]] |28.08.2022 |- |12 |[[ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] |29.08.2022 |- |13 | |30.08.2022 |- |14 | |31.08.2022 |- |15 | |01.09.2022 |- |16 | |02.09.2022 |- |17 | |03.09.2022 |} pm9108a040l81dnk22hepd3cqgmy87k 3 144289 612098 2022-08-28T14:27:23Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Swiãtopôłk}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:27, 28 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) e76bxmnemmhfh0zl8ur0qmf1wful5yu 3 144290 612106 2022-08-28T15:52:49Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=1008rahulkanda}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 28 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 6m438i0eiy4524aws6d42gz9v6db7f1 3 144291 612108 2022-08-28T17:43:40Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Hfgjgfxc}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:43, 28 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) inneexrym0ootlsuw9p4ejrqqvl6029 3 144292 612109 2022-08-28T20:17:08Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Monstergamer029}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:17, 28 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) h9yl0hifooc02mj4n9d9m3aq2ne3y3r 0 144293 612111 2022-08-29T02:22:39Z Simranjeet Sidhu 8945 "[[:hi:Special:Redirect/revision/4964508|अंडर द डोम]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki {{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਕਿਤਾਬ||name=अंडर द डोम|author=[[स्टीफ़न किंग]]|country=अमेरिका|language=[[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]]|genre=विज्ञान गल्प<br>डिसटोपियन<br>राजनीतिक|publisher=चार्ल्स स्क्रिब्नरस् संस|isbn=978-1-4391-4850-1}}'''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ''' ( {{ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ|''Under the Dome''}}) ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ [[ਸਟੀਫ਼ਨ ਕਿੰਗ]] ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਲਪ ਨਾਵਲ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਕਿੰਗ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਰਲੇਖਾਂ, ''ਦ ਕੈਨੀਬਲਜ਼'' ਅਤੇ ''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ'' ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ। 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ'' ਉਸੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੰਸਕਰਣ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਵੈਬ ਪੇਜ 'ਤੇ, ਕਿੰਗ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਦੋ ਅਧੂਰੇ ਕੰਮ ਇੱਕੋ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਨ, ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੱਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਰਹਿੰਦੇ ਆਏ ਸਨ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਲਿਖਤ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਧਿਆਇ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.liljas-library.com/section.php?id=54|title=News – Under the Dome|date=जून 18, 2008|publisher=लिल्जास लाइब्रेरी|archive-url=https://web.archive.org/web/20131005000710/http://www.liljas-library.com/section.php?id=54|archive-date=5 अक्तूबर 2013|access-date=अगस्त 9, 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.stephenking.com/forums/showpost.php?p=304220&postcount=4|title=Just finished the Plant|publisher=Stephenking.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004221028/http://www.stephenking.com/forums/showpost.php?p=304220&postcount=4|archive-date=4 अक्तूबर 2013|access-date=अगस्त 9, 2013}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references group=""></references> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲ]] g7f52d7dvh41w66i0nlxl4jylvfs28t 612112 612111 2022-08-29T02:26:23Z Simranjeet Sidhu 8945 wikitext text/x-wiki {{Infobox book <!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --> | name = ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ | image = Under the Dome Final.jpg | caption = ਪਹਿਲਾ ਐਡੀਸ਼ਨ ਕਵਰ | author = [[ਸਟੀਫ਼ਨ ਕਿੰਗ]] | cover_artist = | country = ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ | genre = ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਲਪ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਗਲਪ | publisher = ਸਕ੍ਰੀਬਨਰ | release_date = ਨਵੰਬਰ10, 2009 | media_type = ਪ੍ਰਿੰਟ (ਹਾਰਡਕਵਰ) | pages = 1,074 | isbn = 978-1-4391-4850-1 | preceded_by = | followed_by = }} '''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ''' ( {{ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ|''Under the Dome''}}) ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ [[ਸਟੀਫ਼ਨ ਕਿੰਗ]] ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਲਪ ਨਾਵਲ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਕਿੰਗ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਰਲੇਖਾਂ, ''ਦ ਕੈਨੀਬਲਜ਼'' ਅਤੇ ''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ'' ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ। 2009 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ''ਅੰਡਰ ਦ ਡੋਮ'' ਉਸੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੰਸਕਰਣ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਵੈਬ ਪੇਜ 'ਤੇ, ਕਿੰਗ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਦੋ ਅਧੂਰੇ ਕੰਮ ਇੱਕੋ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਨ, ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੱਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਰਹਿੰਦੇ ਆਏ ਸਨ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਲਿਖਤ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਧਿਆਇ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=http://www.liljas-library.com/section.php?id=54|title=News – Under the Dome|date=जून 18, 2008|publisher=लिल्जास लाइब्रेरी|archive-url=https://web.archive.org/web/20131005000710/http://www.liljas-library.com/section.php?id=54|archive-date=5 अक्तूबर 2013|access-date=अगस्त 9, 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.stephenking.com/forums/showpost.php?p=304220&postcount=4|title=Just finished the Plant|publisher=Stephenking.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004221028/http://www.stephenking.com/forums/showpost.php?p=304220&postcount=4|archive-date=4 अक्तूबर 2013|access-date=अगस्त 9, 2013}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == <references group=""></references> [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲ]] qsayopp3fwudzn8np2bl6418x3u5rgq 0 144294 612113 2022-08-29T02:29:26Z Simranjeet Sidhu 8945 "[[:en:Special:Redirect/revision/1102434891|Lesbian Avengers]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki '''ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਸ''' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1992 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੁਆਰਾ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿੱਖ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://actupny.org/documents/Avengers.html|title=The ACT UP Historical Archive: The Lesbian Avengers Handbook|website=actupny.org|access-date=2022-02-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.proquest.com/docview/217453933|title=The lesbian avengers fight back - ProQuest|website=www.proquest.com|language=en|id={{ProQuest|217453933}}|access-date=2022-02-22}}<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css" /></ref> ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਡੀ'ਅਡੇਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2021/06/lesbian-avengers-and-the-dyke-march.html|title=An Oral History of the Lesbian Avengers|last=George|first=Cassidy|date=2021-06-25|website=The Cut|language=en-us|access-date=2022-02-22}}</ref> ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ|ਨਿਊਯਾਰਕ]], [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਅਤੇ [[ਡੈਨਵਰ|ਡੇਨਵਰ]] 'ਚ ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਆਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://exhibits.library.gsu.edu/current/items/show/1841|title=Flyer -- Lesbian Avengers: "Thirty-Five Chapters and Counting: Lesbian Avenger Activist, we are taking back our rights" · Georgia State University Library Exhibits|website=exhibits.library.gsu.edu|access-date=2022-02-22}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਆਵਾਂ ਨੇ ਨਸਲ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite journal|last=Leng|first=Kirsten|date=2020|title=Fumerism as Queer Feminist Activism: Humour and Rage in the Lesbian Avengers' Visibility Politics|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0424.12450|journal=Gender & History|language=en|volume=32|issue=1|pages=108–130|doi=10.1111/1468-0424.12450|issn=1468-0424}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ। ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਫ਼ਾਇਰ ਬ੍ਰੀਥਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, (ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ), ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਮੂਲ == === ਸਥਾਪਨਾ === ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਡੀ'ਅਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ, ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ-ਅਪ ਅਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੈਸਬੀਅਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੈਸਬੀਅਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਰਤੀ ਫਲਾਇਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, "ਲੈਸਬੀਅਨਜ਼! ਡਾਈਕਸ! ਗੇਅ ਵੂਮਨ!" ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ। “ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ?" ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੁਨਿਆਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ "ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੂਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਵੇਂਜਰ ਚੈਪਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।"<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/handbooks.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Handbooks|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-28}}</ref> ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ। === ਵਾਧਾ === ਨਿਊਯਾਰਕ ਚੈਪਟਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9781315121765/american-history-sarah-schulman|title=My American History: Lesbian and Gay Life During the Reagan and bush Years|last=Schulman|first=Sarah|date=2018-10-10|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-12176-5|edition=2|location=London|doi=10.4324/9781315121765}}</ref> ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 35 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਆਏ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਅਧਿਆਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/about/chapters.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Worldwide|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref> ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਫਲਾਇਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੈਚਫ੍ਰੇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵੈਂਟ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਵੈਂਟਾਂ ਲਈ ਫਲਾਇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨਾ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਕੈਰੀ ਮੋਇਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਪੋਸਟਰ ਅਤੇ ਲੋਗੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/images/moyer_design.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Design Highlights : Carrie Moyer|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.carriemoyer.com/agitprop|title=Carrie Moyer {{!}} Agitprop|website=Carrie Moyer|language=en-US|access-date=2022-04-23}}</ref> == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.lesbianavengers.com/}} * [http://tcavengers.wordpress.com Twin Cities Avengers] rti2zi1r3yg4fjcph0qf0xv2cs2jq01 612114 612113 2022-08-29T02:30:23Z Simranjeet Sidhu 8945 wikitext text/x-wiki '''ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਸ''' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1992 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੁਆਰਾ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿੱਖ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://actupny.org/documents/Avengers.html|title=The ACT UP Historical Archive: The Lesbian Avengers Handbook|website=actupny.org|access-date=2022-02-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.proquest.com/docview/217453933|title=The lesbian avengers fight back - ProQuest|website=www.proquest.com|language=en|id={{ProQuest|217453933}}|access-date=2022-02-22}}<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css" /></ref> ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਡੀ'ਅਡੇਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2021/06/lesbian-avengers-and-the-dyke-march.html|title=An Oral History of the Lesbian Avengers|last=George|first=Cassidy|date=2021-06-25|website=The Cut|language=en-us|access-date=2022-02-22}}</ref> ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ|ਨਿਊਯਾਰਕ]], [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਅਤੇ [[ਡੈਨਵਰ|ਡੇਨਵਰ]] 'ਚ ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਆਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://exhibits.library.gsu.edu/current/items/show/1841|title=Flyer -- Lesbian Avengers: "Thirty-Five Chapters and Counting: Lesbian Avenger Activist, we are taking back our rights" · Georgia State University Library Exhibits|website=exhibits.library.gsu.edu|access-date=2022-02-22}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਆਵਾਂ ਨੇ ਨਸਲ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite journal|last=Leng|first=Kirsten|date=2020|title=Fumerism as Queer Feminist Activism: Humour and Rage in the Lesbian Avengers' Visibility Politics|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0424.12450|journal=Gender & History|language=en|volume=32|issue=1|pages=108–130|doi=10.1111/1468-0424.12450|issn=1468-0424}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ। ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਫ਼ਾਇਰ ਬ੍ਰੀਥਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, (ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ), ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਮੂਲ == === ਸਥਾਪਨਾ === ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਡੀ'ਅਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ, ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ-ਅਪ ਅਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੈਸਬੀਅਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੈਸਬੀਅਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਰਤੀ ਫਲਾਇਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, "ਲੈਸਬੀਅਨਜ਼! ਡਾਈਕਸ! ਗੇਅ ਵੂਮਨ!" ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ। “ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ?" ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੁਨਿਆਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ "ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੂਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਵੇਂਜਰ ਚੈਪਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।"<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/handbooks.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Handbooks|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-28}}</ref> ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ। === ਵਾਧਾ === ਨਿਊਯਾਰਕ ਚੈਪਟਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9781315121765/american-history-sarah-schulman|title=My American History: Lesbian and Gay Life During the Reagan and bush Years|last=Schulman|first=Sarah|date=2018-10-10|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-12176-5|edition=2|location=London|doi=10.4324/9781315121765}}</ref> ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 35 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਆਏ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਅਧਿਆਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/about/chapters.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Worldwide|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref> ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਫਲਾਇਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੈਚਫ੍ਰੇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵੈਂਟ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਵੈਂਟਾਂ ਲਈ ਫਲਾਇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨਾ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਕੈਰੀ ਮੋਇਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਪੋਸਟਰ ਅਤੇ ਲੋਗੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/images/moyer_design.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Design Highlights : Carrie Moyer|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.carriemoyer.com/agitprop|title=Carrie Moyer {{!}} Agitprop|website=Carrie Moyer|language=en-US|access-date=2022-04-23}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.lesbianavengers.com/}} * [http://tcavengers.wordpress.com Twin Cities Avengers] sx0238sva56p8px4y0n4q2uj8sxwns5 612115 612114 2022-08-29T02:30:54Z Simranjeet Sidhu 8945 added [[Category:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਵਰਗ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਸ''' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1992 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੁਆਰਾ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿੱਖ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://actupny.org/documents/Avengers.html|title=The ACT UP Historical Archive: The Lesbian Avengers Handbook|website=actupny.org|access-date=2022-02-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.proquest.com/docview/217453933|title=The lesbian avengers fight back - ProQuest|website=www.proquest.com|language=en|id={{ProQuest|217453933}}|access-date=2022-02-22}}<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css" /></ref> ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਡੀ'ਅਡੇਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2021/06/lesbian-avengers-and-the-dyke-march.html|title=An Oral History of the Lesbian Avengers|last=George|first=Cassidy|date=2021-06-25|website=The Cut|language=en-us|access-date=2022-02-22}}</ref> ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ|ਨਿਊਯਾਰਕ]], [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਅਤੇ [[ਡੈਨਵਰ|ਡੇਨਵਰ]] 'ਚ ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਆਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://exhibits.library.gsu.edu/current/items/show/1841|title=Flyer -- Lesbian Avengers: "Thirty-Five Chapters and Counting: Lesbian Avenger Activist, we are taking back our rights" · Georgia State University Library Exhibits|website=exhibits.library.gsu.edu|access-date=2022-02-22}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਆਵਾਂ ਨੇ ਨਸਲ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite journal|last=Leng|first=Kirsten|date=2020|title=Fumerism as Queer Feminist Activism: Humour and Rage in the Lesbian Avengers' Visibility Politics|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0424.12450|journal=Gender & History|language=en|volume=32|issue=1|pages=108–130|doi=10.1111/1468-0424.12450|issn=1468-0424}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ। ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਫ਼ਾਇਰ ਬ੍ਰੀਥਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, (ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ), ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਮੂਲ == === ਸਥਾਪਨਾ === ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਡੀ'ਅਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ, ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ-ਅਪ ਅਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੈਸਬੀਅਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੈਸਬੀਅਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਰਤੀ ਫਲਾਇਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, "ਲੈਸਬੀਅਨਜ਼! ਡਾਈਕਸ! ਗੇਅ ਵੂਮਨ!" ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ। “ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ?" ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੁਨਿਆਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ "ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੂਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਵੇਂਜਰ ਚੈਪਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।"<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/handbooks.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Handbooks|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-28}}</ref> ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ। === ਵਾਧਾ === ਨਿਊਯਾਰਕ ਚੈਪਟਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9781315121765/american-history-sarah-schulman|title=My American History: Lesbian and Gay Life During the Reagan and bush Years|last=Schulman|first=Sarah|date=2018-10-10|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-12176-5|edition=2|location=London|doi=10.4324/9781315121765}}</ref> ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 35 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਆਏ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਅਧਿਆਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/about/chapters.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Worldwide|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref> ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਫਲਾਇਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੈਚਫ੍ਰੇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵੈਂਟ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਵੈਂਟਾਂ ਲਈ ਫਲਾਇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨਾ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਕੈਰੀ ਮੋਇਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਪੋਸਟਰ ਅਤੇ ਲੋਗੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/images/moyer_design.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Design Highlights : Carrie Moyer|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.carriemoyer.com/agitprop|title=Carrie Moyer {{!}} Agitprop|website=Carrie Moyer|language=en-US|access-date=2022-04-23}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.lesbianavengers.com/}} * [http://tcavengers.wordpress.com Twin Cities Avengers] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਵਰਗ]] 69ytwl4s0jeso7j2cpm3rj6gd2p560r 612116 612115 2022-08-29T02:31:35Z Simranjeet Sidhu 8945 added [[Category:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਸ''' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1992 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੁਆਰਾ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿੱਖ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://actupny.org/documents/Avengers.html|title=The ACT UP Historical Archive: The Lesbian Avengers Handbook|website=actupny.org|access-date=2022-02-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.proquest.com/docview/217453933|title=The lesbian avengers fight back - ProQuest|website=www.proquest.com|language=en|id={{ProQuest|217453933}}|access-date=2022-02-22}}<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css" /></ref> ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਡੀ'ਅਡੇਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2021/06/lesbian-avengers-and-the-dyke-march.html|title=An Oral History of the Lesbian Avengers|last=George|first=Cassidy|date=2021-06-25|website=The Cut|language=en-us|access-date=2022-02-22}}</ref> ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ|ਨਿਊਯਾਰਕ]], [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਅਤੇ [[ਡੈਨਵਰ|ਡੇਨਵਰ]] 'ਚ ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਆਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://exhibits.library.gsu.edu/current/items/show/1841|title=Flyer -- Lesbian Avengers: "Thirty-Five Chapters and Counting: Lesbian Avenger Activist, we are taking back our rights" · Georgia State University Library Exhibits|website=exhibits.library.gsu.edu|access-date=2022-02-22}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਆਵਾਂ ਨੇ ਨਸਲ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite journal|last=Leng|first=Kirsten|date=2020|title=Fumerism as Queer Feminist Activism: Humour and Rage in the Lesbian Avengers' Visibility Politics|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0424.12450|journal=Gender & History|language=en|volume=32|issue=1|pages=108–130|doi=10.1111/1468-0424.12450|issn=1468-0424}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ। ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਫ਼ਾਇਰ ਬ੍ਰੀਥਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, (ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ), ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਮੂਲ == === ਸਥਾਪਨਾ === ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਡੀ'ਅਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ, ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ-ਅਪ ਅਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੈਸਬੀਅਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੈਸਬੀਅਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਰਤੀ ਫਲਾਇਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, "ਲੈਸਬੀਅਨਜ਼! ਡਾਈਕਸ! ਗੇਅ ਵੂਮਨ!" ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ। “ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ?" ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੁਨਿਆਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ "ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੂਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਵੇਂਜਰ ਚੈਪਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।"<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/handbooks.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Handbooks|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-28}}</ref> ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ। === ਵਾਧਾ === ਨਿਊਯਾਰਕ ਚੈਪਟਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9781315121765/american-history-sarah-schulman|title=My American History: Lesbian and Gay Life During the Reagan and bush Years|last=Schulman|first=Sarah|date=2018-10-10|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-12176-5|edition=2|location=London|doi=10.4324/9781315121765}}</ref> ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 35 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਆਏ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਅਧਿਆਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/about/chapters.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Worldwide|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref> ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਫਲਾਇਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੈਚਫ੍ਰੇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵੈਂਟ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਵੈਂਟਾਂ ਲਈ ਫਲਾਇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨਾ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਕੈਰੀ ਮੋਇਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਪੋਸਟਰ ਅਤੇ ਲੋਗੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/images/moyer_design.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Design Highlights : Carrie Moyer|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.carriemoyer.com/agitprop|title=Carrie Moyer {{!}} Agitprop|website=Carrie Moyer|language=en-US|access-date=2022-04-23}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.lesbianavengers.com/}} * [http://tcavengers.wordpress.com Twin Cities Avengers] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਵਰਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] qbhtbhm1f96gkkj21fj21h17c7d1np4 612117 612116 2022-08-29T02:32:03Z Simranjeet Sidhu 8945 added [[Category:ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਸ''' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1992 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੁਆਰਾ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿੱਖ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://actupny.org/documents/Avengers.html|title=The ACT UP Historical Archive: The Lesbian Avengers Handbook|website=actupny.org|access-date=2022-02-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.proquest.com/docview/217453933|title=The lesbian avengers fight back - ProQuest|website=www.proquest.com|language=en|id={{ProQuest|217453933}}|access-date=2022-02-22}}<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css" /></ref> ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਡੀ'ਅਡੇਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2021/06/lesbian-avengers-and-the-dyke-march.html|title=An Oral History of the Lesbian Avengers|last=George|first=Cassidy|date=2021-06-25|website=The Cut|language=en-us|access-date=2022-02-22}}</ref> ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ|ਨਿਊਯਾਰਕ]], [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਅਤੇ [[ਡੈਨਵਰ|ਡੇਨਵਰ]] 'ਚ ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਆਏ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://exhibits.library.gsu.edu/current/items/show/1841|title=Flyer -- Lesbian Avengers: "Thirty-Five Chapters and Counting: Lesbian Avenger Activist, we are taking back our rights" · Georgia State University Library Exhibits|website=exhibits.library.gsu.edu|access-date=2022-02-22}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਆਵਾਂ ਨੇ ਨਸਲ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite journal|last=Leng|first=Kirsten|date=2020|title=Fumerism as Queer Feminist Activism: Humour and Rage in the Lesbian Avengers' Visibility Politics|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0424.12450|journal=Gender & History|language=en|volume=32|issue=1|pages=108–130|doi=10.1111/1468-0424.12450|issn=1468-0424}}</ref> ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ। ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਫ਼ਾਇਰ ਬ੍ਰੀਥਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨਿਯਮਿਤ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, (ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰੋਪੋਜੀਸ਼ਨ 8 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ), ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਡਾਈਕ ਮਾਰਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। == ਮੂਲ == === ਸਥਾਪਨਾ === ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ: ਅਨਾ ਮਾਰੀਆ ਸਿਮੋ, ਐਨੇ ਮੈਗੁਇਰ, ਐਨੇ-ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਡੀ'ਅਸਕੀ, ਮੈਰੀ ਹੋਨਨ, ਮੈਕਸੀਨ ਵੁਲਫੇ, ਅਤੇ ਸਾਰਾਹ ਸ਼ੁਲਮੈਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਕਟ-ਅਪ ਅਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੈਸਬੀਅਨ ਅਤੇ ਗੇਅ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੇਅ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਲੈਸਬੀਅਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਰਤੀ ਫਲਾਇਰ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, "ਲੈਸਬੀਅਨਜ਼! ਡਾਈਕਸ! ਗੇਅ ਵੂਮਨ!" ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ। “ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ?" ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰ ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੁਨਿਆਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ "ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੈਸਬੀਅਨਾਂ ਲਈ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੂਲ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਵੇਂਜਰ ਚੈਪਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।"<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/handbooks.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Handbooks|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-28}}</ref> ਹੈਂਡਬੁੱਕ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ। === ਵਾਧਾ === ਨਿਊਯਾਰਕ ਚੈਪਟਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 50 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।<ref>{{Cite book|url=https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9781315121765/american-history-sarah-schulman|title=My American History: Lesbian and Gay Life During the Reagan and bush Years|last=Schulman|first=Sarah|date=2018-10-10|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-12176-5|edition=2|location=London|doi=10.4324/9781315121765}}</ref> ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 35 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਆਏ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਅਧਿਆਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/about/chapters.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Worldwide|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref> ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਫਲਾਇਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੈਚਫ੍ਰੇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਸਬੀਅਨ ਐਵੇਂਜਰਜ਼ ਨੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵੈਂਟ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਵੈਂਟਾਂ ਲਈ ਫਲਾਇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨਾ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਕੈਰੀ ਮੋਇਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਪੋਸਟਰ ਅਤੇ ਲੋਗੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=http://www.lesbianavengers.com/images/moyer_design.shtml|title=Lesbian Avengers {{!}} Design Highlights : Carrie Moyer|website=www.lesbianavengers.com|access-date=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.carriemoyer.com/agitprop|title=Carrie Moyer {{!}} Agitprop|website=Carrie Moyer|language=en-US|access-date=2022-04-23}}</ref> ==ਹਵਾਲੇ== {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|http://www.lesbianavengers.com/}} * [http://tcavengers.wordpress.com Twin Cities Avengers] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਵਰਗ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਸਥਾਵਾਂ]] 2w3e9x3c6fvxmex633yxqo872wndt0h 14 144295 612120 2022-08-29T02:46:50Z Simranjeet Sidhu 8945 "ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ]]. ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਇਆ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੈਬਸਾਈਟਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।" ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ wikitext text/x-wiki ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ]]. ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਇਆ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੈਬਸਾਈਟਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। gcn6w9r6ldo5f7bgsug6vbp2ho1ig8h 612121 612120 2022-08-29T02:48:55Z Simranjeet Sidhu 8945 added [[Category:ਐਲਜੀਬੀਟੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ]]. ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਇਆ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੈਬਸਾਈਟਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ]] f8abg2exzz4e08w9vs2s1gpfkcyoe8e 3 144296 612122 2022-08-29T06:04:33Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Muzaffar Turgunov}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:04, 29 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) ji19c1qg5x5flvjwa0c51fg3ag96wxl 3 144297 612123 2022-08-29T07:07:00Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Steadfastdigital}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:07, 29 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) 9lpjy05x9wk24rckw815dj2u5g99evy 0 144298 612131 2022-08-29T08:47:09Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1080647971|Lawrence Prince]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki     {| class="infobox biography vcard" ! colspan="2" class="infobox-above" style="font-size:125%;" |<div class="fn" style="display:inline">ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ</div> |- class="infobox-data" ! class="infobox-label" scope="row" | ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ | class="infobox-data" | c. 1630<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><div class="birthplace" style="display:inline"> [[Amsterdam|ਐਮਸਟਰਡਮ]], [[Netherlands|ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼]]</div> |- ! class="infobox-label" scope="row" | ਮਰ ਗਿਆ | class="infobox-data" | 1717 ਤੋਂ ਬਾਅਦ |- class="infobox-full-data" colspan="2" | colspan="2" class="infobox-full-data" | |} '''ਲੌਰੇਂਸ''' '''ਪ੍ਰਿੰਸ''', ਜਿਸਨੂੰ '''ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ<ref name="Marley2">Marley, David. ''Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the New World, 1492 to the Present''. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 1998. (pp. 151, 158, 172) {{ISBN|0-87436-837-5}}</ref>''' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, (ਸੀ. 1630, [[ਐਮਸਟਰਡੈਮ|ਐਮਸਟਰਡਮ]] - 1717 ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਇੱਕ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਡੱਚ ਬੁਕੇਨੀਅਰ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਜੌਹਨ ਮੌਰਿਸ ਨੇ 1671 ਵਿੱਚ ਪਨਾਮਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। == ਜੀਵਨੀ == ਸਪੈਨਿਸ਼ ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ [[ਅਮਸਤੱਰਦਮ|ਐਮਸਟਰਡਮ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਡੱਚਮੈਨ ਸੀ ਜੋ 1650 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਬੀਅਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। 1659 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਚਾਰ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੌਨ ਮੌਰਿਸ ਅਤੇ ਰੌਬਰਟ ਸੇਰਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮੋਡੋਰ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਮਿਂਗਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਇਨਾਮ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ। ਨਵੰਬਰ 1670 ਵਿੱਚ ਪੋਰਟ ਰਾਇਲ ਵਿਖੇ ਮੋਰਗਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ {{Convert|240|km}} ਸਥਿਤ ਮੋਮਪੋਸ ਕਸਬੇ ਉੱਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਰੀਓ ਮੈਗਡਾਲੇਨਾ ਤੱਕ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੰਦਰੂਨੀ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਸਤੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਟਾਪੂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਦਮੀ, "ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਲਈ" ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ]] ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਸਾਨ ਜੁਆਨ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ [[ਨਿਕਾਰਾਗੂਆ ਝੀਲ|ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਝੀਲ]] ਤੱਕ ਕੈਨੋ ਦੁਆਰਾ ਪੈਡਲ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰੇਨਾਡਾ ਉੱਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਇਹ ਲਗਭਗ 1664 ਵਿੱਚ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਛਾਪੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੀ। ਘਟਨਾ ਦੀਆਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ "ਇੱਕ ਪਾਦਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਕੇ ਅਤੇ 70,000 ਪੇਸੋ ਦੀ ਫਿਰੌਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ।" ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਪੋਰਟ ਰਾਇਲ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ, ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਕਪਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਵਰਨਰ ਥਾਮਸ ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਜਾਂ ਮਾਰਕ ਦੇ ਪੱਤਰ ਦੇ [[ਸਪੇਨ|ਸਪੈਨਿਸ਼]] ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਨੇ "ਇਸ ਮੋੜ ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਾ ਦਬਾਉਣ" ਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਵਾਲਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਮਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸ ਦੇ ਛਾਪੇ ਵਿੱਚ ਮੋਰਗਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, "ਜੋ ਉਹ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਤਿਆਰ ਸਨ"। <ref name="Earle" /> ਗ੍ਰੇਨਾਡਾ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਛਾਪੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਮੋਰਗਨ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਐਡਵਰਡ ਕੋਲੀਅਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਤੀਜੀ ਕਮਾਂਡ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। <ref name="Earle" /> ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਜੌਹਨ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 28 ਜਨਵਰੀ, 1671 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 300 ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੈਨਗਾਰਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਮੁੱਖ ਬਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਲਗਭਗ 600 ਆਦਮੀ, ਮੋਰਗਨ ਅਤੇ ਕੋਲੀਅਰ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੀਅਰਗਾਰਡ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨਲ ਬਲੈਡਰੀ ਮੋਰਗਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਤਮ ਪੇਸ਼ਗੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਸਪੈਨਿਸ਼ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਝਾੜੂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਡਿਫੈਂਡਰਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ, ਜੁਆਨ ਪੇਰੇਜ਼ ਡੀ ਗੁਜ਼ਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਵੱਲ ਭਗਦੜ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੈਦਲ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੇਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਿੰਗ ਫੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਘਨ ਅਤੇ ਅਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸਪੈਨਿਸ਼ ਪਸ਼ੂ ਡ੍ਰਾਈਵਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਡਰ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਅਤੇ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਂਦਰਿਤ ਵਾਲੀ ਗੋਲੀ ਨੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਲੀ ਵਾਲੀ ਵਿੱਚ 100 ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਭਟਕਦੇ ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਅੱਗ, 400 ਤੋਂ 500 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਰੇ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਸਰ ਥਾਮਸ ਲਿੰਚ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ [[ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ]] ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਮੇਜਰ ਵਿਲੀਅਮ ਬੀਸਟਨ ਦੇ ਨਾਲ ਐਚਐਮਐਸ <nowiki><i id="mwQA">ਅਸਿਸਟੈਂਸ</i></nowiki> ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਕੈਪਟਨ ਜੌਹਨ ਵਿਲਗ੍ਰੇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਲਿੰਚ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਾਜ ਦੇ ਨਿਯੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਘੇਰਦੇ ਹੋਏ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 1672 ਤੱਕ, ਪਨਾਮਾ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਲਿਗੁਆਨੀਆ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1715 ਵਿੱਚ, ਵਾਪਸ [[ਬਰਿਸਟਲ|ਬ੍ਰਿਸਟਲ]], ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ, ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਗੈਲੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ <nowiki><i id="mwSg">ਵਾਈਦਾਹ</i></nowiki> ਦਾ ਕਪਤਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1716 ਦੀ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਾਈਦਾਹ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰਕ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੱਕ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ- ਦਿਨ ਬੇਨਿਨ. 367 ਅਫਰੀਕੀ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਨਾਲ ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਨੂੰ ਲੋਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ [[ਜਮੈਕਾ]] ਵਿੱਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਪਾਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। <ref name="slaveeconomy">{{Cite web|url=http://archive.fieldmuseum.org/pirates/slaveship_2.asp|title=The Slave Ship ''Whydah'': A Slave-Based Economy|year=2009|website="Real Pirates" museum exhibit website|publisher=The Field Museum|location=Chicago, Illinois|access-date=12 October 2012}}</ref> ਪਰ ਫਰਵਰੀ 1717 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ [[ਕਿਊਬਾ]] ਅਤੇ ਹਿਸਪਾਨੀਓਲਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਘਿਆ, ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ "ਬਲੈਕ ਸੈਮ" ਬੇਲਾਮੀ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ ਵਾਲੀ ''ਸੁਲਤਾਨਾ'' ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਪਾਲਸਗ੍ਰੇਵ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ ਵਾਲੀ ''ਮੈਰੀ ਐਨ'' ਨੇ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਕਪਤਾਨ ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੇਲਾਮੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ''ਸੁਲਤਾਨਾ'' ਦੇ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਗੁਲਾਮ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। == ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿੱਆਚਾਰ ਵਿੱਚ == ਵਿਡੀਓ ਗੇਮ ''ਅਸੈਸਿਨਜ਼ ਕ੍ਰੀਡ IV: ਬਲੈਕ ਫਲੈਗ'' ਵਿੱਚ, ਲੌਰੇਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਇੱਕ ਡੱਚ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀ ਹੈ।<ref>{{Cite journal|last=van Burik|first=Joe|date=October 29, 2013|title=Assassin's Creed IV: Black Flag|url=https://gamer.nl/artikelen/review/assassins-creed-iv-black-flag-1/|journal=Gamer|language=nl|access-date=March 30, 2018}}</ref> [[ਕਿੰਗਸਟਨ, ਜਮੈਕਾ|ਕਿੰਗਸਟਨ]] ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਖੋਜਿਆ ਕਿ ਬਾਰਥੋਲੋਮਿਊ ਰੌਬਰਟਸ ਇੱਕ "ਸੇਜ" ਹੈ, ਇਸਲਈ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ, ਬਲੈਕਬੀਅਰਡ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੌਬਰਟਸ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite journal|last=Vasconcellos|first=Paulo|date=January 10, 2014|title=Detonado Assassin's Creed 4 Black Flag: aprenda a zerar o novo jogo da série|url=http://www.techtudo.com.br/dicas-e-tutoriais/noticia/2014/01/detonado-assassins-creed-4-black-flag-aprenda-zerar-o-novo-jogo-da-serie.html|journal=TechTudo|language=br|publisher=Globo Comunicação e Participações S.A.|access-date=March 31, 2018}}</ref> ਉਹ ਬਾਰਥੋਲੋਮਿਊ ਰੌਬਰਟਸ ਨੂੰ ਟੈਂਪਲਰਸ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਾਗ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite journal|date=October 29, 2013|title=Assassin's Creed IV: Black Flag - Sequence 05, Memory 02: Traveling Salesman (100% SYNC) - Assassin's Creed 4 Walkthrough|url=http://www.ign.com/videos/2013/10/29/assassins-creed-4-walkthrough-sequence-05-memory-02-traveling-salesman-100-sync|journal=[[IGN]]|publisher=[[Ziff Davis, LLC]]|access-date=March 31, 2018}}</ref><ref>{{Cite journal|title=03 - Unmanned {{!}} Sequence 5|url=https://guides.gamepressure.com/assassinscreediv/guide.asp?ID=22475|journal=Game Pressure|publisher=GRY-OnLine S.A.|access-date=March 31, 2018}}</ref> ਲੌਰੇਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਪੈਸਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref>{{Cite journal|last=Dinicola|first=Nick|date=July 29, 2014|editor-last=Zarker|editor-first=Karen|title=The Assassins' Propaganda|url=https://www.popmatters.com/183738-the-assassins-propaganda-2495638918.html|journal=[[PopMatters]]|access-date=March 31, 2018}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ == * ਰੌਬਰਟਸ, ਵਾਲਟਰ ਅਡੋਲਫ਼. ''ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ, ਬੁਕੇਨੀਅਰ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ'' । ਨਿਊਯਾਰਕ: ਕੋਵਿਸੀ-ਫ੍ਰਾਈਡ, 1933. * ਵਿੰਸਟਨ, ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ. ''ਨੋ ਮੈਨ ਨੋਜ਼ ਮਾਈ ਗ੍ਰੇਵ: ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ, ਕੈਪਟਨ ਵਿਲੀਅਮ ਕਿਡ, ਕੈਪਟਨ ਵੁਡਸ ਰੋਜਰਸ ਇਨ ਦ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਪ੍ਰਾਇਵੇਟੀਅਰਜ਼ ਐਂਡ ਪਾਈਰੇਟਸ, 1665-1715'' । ਨਿਊਯਾਰਕ: ਹਾਊਟਨ ਮਿਫਲਿਨ, 1969. * ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ ਅਤੇ ਤੁਰਚੀ, ਪੀਟਰ। ''ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਪ੍ਰਿੰਸ: ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ'' । ਨਿਊਯਾਰਕ/ਲੰਡਨ: ਸਾਈਮਨ ਐਂਡ ਸ਼ੂਸਟਰ, 1993। * ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ ਅਤੇ ਕਿੰਕੋਰ, ਕੇਨੇਥ ਅਤੇ ਸਿੰਪਸਨ, ਸ਼ੈਰਨ। "ਅਸਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ: ਸਲੇਵ ਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਤੱਕ ਵ੍ਹਾਈਡਾ ਦੀ ਅਨਟੋਲਡ ਸਟੋਰੀ" ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ, 2007। * ਪੈਰੀ, ਪਾਲ ਅਤੇ ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ. "ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ WHYDAH: The Story of the World's first excavation of a pirate treasure Ship and the man who found her." ਨਿਊਯਾਰਕ: ਹਾਰਪਰ ਕੋਲਿਨਜ਼, 1999. ਕੈਂਟ, ਯੂਕੇ: ਹੈੱਡਲਾਈਨ ਬੁੱਕ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ, 1999। {{Pirates}} drr1vxnh15y0ygxsmsi2armwpzeb8lo 612132 612131 2022-08-29T08:47:55Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki '''ਲੌਰੇਂਸ''' '''ਪ੍ਰਿੰਸ''', ਜਿਸਨੂੰ '''ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ<ref name="Marley2">Marley, David. ''Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the New World, 1492 to the Present''. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 1998. (pp. 151, 158, 172) {{ISBN|0-87436-837-5}}</ref>''' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, (ਸੀ. 1630, [[ਐਮਸਟਰਡੈਮ|ਐਮਸਟਰਡਮ]] - 1717 ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਇੱਕ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਡੱਚ ਬੁਕੇਨੀਅਰ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਜੌਹਨ ਮੌਰਿਸ ਨੇ 1671 ਵਿੱਚ ਪਨਾਮਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। == ਜੀਵਨੀ == ਸਪੈਨਿਸ਼ ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ [[ਅਮਸਤੱਰਦਮ|ਐਮਸਟਰਡਮ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਡੱਚਮੈਨ ਸੀ ਜੋ 1650 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਬੀਅਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। 1659 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਚਾਰ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੌਨ ਮੌਰਿਸ ਅਤੇ ਰੌਬਰਟ ਸੇਰਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮੋਡੋਰ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਮਿਂਗਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਇਨਾਮ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ। ਨਵੰਬਰ 1670 ਵਿੱਚ ਪੋਰਟ ਰਾਇਲ ਵਿਖੇ ਮੋਰਗਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ {{Convert|240|km}} ਸਥਿਤ ਮੋਮਪੋਸ ਕਸਬੇ ਉੱਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਰੀਓ ਮੈਗਡਾਲੇਨਾ ਤੱਕ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੰਦਰੂਨੀ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਸਤੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਟਾਪੂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਦਮੀ, "ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਲਈ" ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ]] ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਸਾਨ ਜੁਆਨ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ [[ਨਿਕਾਰਾਗੂਆ ਝੀਲ|ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਝੀਲ]] ਤੱਕ ਕੈਨੋ ਦੁਆਰਾ ਪੈਡਲ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰੇਨਾਡਾ ਉੱਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਇਹ ਲਗਭਗ 1664 ਵਿੱਚ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਛਾਪੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੀ। ਘਟਨਾ ਦੀਆਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ "ਇੱਕ ਪਾਦਰੀ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਕੇ ਅਤੇ 70,000 ਪੇਸੋ ਦੀ ਫਿਰੌਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ।" ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਪੋਰਟ ਰਾਇਲ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ, ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਕਪਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਵਰਨਰ ਥਾਮਸ ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਜਾਂ ਮਾਰਕ ਦੇ ਪੱਤਰ ਦੇ [[ਸਪੇਨ|ਸਪੈਨਿਸ਼]] ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਨੇ "ਇਸ ਮੋੜ ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਾ ਦਬਾਉਣ" ਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਵਾਲਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਮਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸ ਦੇ ਛਾਪੇ ਵਿੱਚ ਮੋਰਗਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, "ਜੋ ਉਹ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਤਿਆਰ ਸਨ"। <ref name="Earle" /> ਗ੍ਰੇਨਾਡਾ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਛਾਪੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਮੋਰਗਨ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਐਡਵਰਡ ਕੋਲੀਅਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਤੀਜੀ ਕਮਾਂਡ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। <ref name="Earle" /> ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਜੌਹਨ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 28 ਜਨਵਰੀ, 1671 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 300 ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੈਨਗਾਰਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਮੁੱਖ ਬਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਲਗਭਗ 600 ਆਦਮੀ, ਮੋਰਗਨ ਅਤੇ ਕੋਲੀਅਰ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੀਅਰਗਾਰਡ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨਲ ਬਲੈਡਰੀ ਮੋਰਗਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਤਮ ਪੇਸ਼ਗੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਮੌਰਿਸ ਨੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਸਪੈਨਿਸ਼ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਝਾੜੂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਡਿਫੈਂਡਰਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ, ਜੁਆਨ ਪੇਰੇਜ਼ ਡੀ ਗੁਜ਼ਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਵੱਲ ਭਗਦੜ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੈਦਲ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੇਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਿੰਗ ਫੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਘਨ ਅਤੇ ਅਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸਪੈਨਿਸ਼ ਪਸ਼ੂ ਡ੍ਰਾਈਵਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਡਰ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਅਤੇ ਮੋਰਗਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੇ ਬੁਕੇਨੀਅਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਂਦਰਿਤ ਵਾਲੀ ਗੋਲੀ ਨੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਲੀ ਵਾਲੀ ਵਿੱਚ 100 ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਭਟਕਦੇ ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਅੱਗ, 400 ਤੋਂ 500 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਰੇ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਮੋਡੀਫੋਰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਸਰ ਥਾਮਸ ਲਿੰਚ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ [[ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ]] ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਮੇਜਰ ਵਿਲੀਅਮ ਬੀਸਟਨ ਦੇ ਨਾਲ ਐਚਐਮਐਸ <nowiki><i id="mwQA">ਅਸਿਸਟੈਂਸ</i></nowiki> ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਕੈਪਟਨ ਜੌਹਨ ਵਿਲਗ੍ਰੇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਲਿੰਚ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਾਜ ਦੇ ਨਿਯੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਘੇਰਦੇ ਹੋਏ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 1672 ਤੱਕ, ਪਨਾਮਾ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਲਿਗੁਆਨੀਆ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1715 ਵਿੱਚ, ਵਾਪਸ [[ਬਰਿਸਟਲ|ਬ੍ਰਿਸਟਲ]], ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ, ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਗੈਲੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ <nowiki><i id="mwSg">ਵਾਈਦਾਹ</i></nowiki> ਦਾ ਕਪਤਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1716 ਦੀ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਾਈਦਾਹ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰਕ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੱਕ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ- ਦਿਨ ਬੇਨਿਨ. 367 ਅਫਰੀਕੀ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਨਾਲ ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਨੂੰ ਲੋਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ [[ਜਮੈਕਾ]] ਵਿੱਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਪਾਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। <ref name="slaveeconomy">{{Cite web|url=http://archive.fieldmuseum.org/pirates/slaveship_2.asp|title=The Slave Ship ''Whydah'': A Slave-Based Economy|year=2009|website="Real Pirates" museum exhibit website|publisher=The Field Museum|location=Chicago, Illinois|access-date=12 October 2012}}</ref> ਪਰ ਫਰਵਰੀ 1717 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ [[ਕਿਊਬਾ]] ਅਤੇ ਹਿਸਪਾਨੀਓਲਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਘਿਆ, ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ "ਬਲੈਕ ਸੈਮ" ਬੇਲਾਮੀ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ ਵਾਲੀ ''ਸੁਲਤਾਨਾ'' ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਪਾਲਸਗ੍ਰੇਵ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ ਵਾਲੀ ''ਮੈਰੀ ਐਨ'' ਨੇ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਕਪਤਾਨ ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ''ਵਾਈਦਾਹ'' ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੇਲਾਮੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ''ਸੁਲਤਾਨਾ'' ਦੇ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਰੈਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਗੁਲਾਮ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। == ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿੱਆਚਾਰ ਵਿੱਚ == ਵਿਡੀਓ ਗੇਮ ''ਅਸੈਸਿਨਜ਼ ਕ੍ਰੀਡ IV: ਬਲੈਕ ਫਲੈਗ'' ਵਿੱਚ, ਲੌਰੇਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਇੱਕ ਡੱਚ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀ ਹੈ।<ref>{{Cite journal|last=van Burik|first=Joe|date=October 29, 2013|title=Assassin's Creed IV: Black Flag|url=https://gamer.nl/artikelen/review/assassins-creed-iv-black-flag-1/|journal=Gamer|language=nl|access-date=March 30, 2018}}</ref> [[ਕਿੰਗਸਟਨ, ਜਮੈਕਾ|ਕਿੰਗਸਟਨ]] ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਖੋਜਿਆ ਕਿ ਬਾਰਥੋਲੋਮਿਊ ਰੌਬਰਟਸ ਇੱਕ "ਸੇਜ" ਹੈ, ਇਸਲਈ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ, ਬਲੈਕਬੀਅਰਡ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੌਬਰਟਸ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ।<ref>{{Cite journal|last=Vasconcellos|first=Paulo|date=January 10, 2014|title=Detonado Assassin's Creed 4 Black Flag: aprenda a zerar o novo jogo da série|url=http://www.techtudo.com.br/dicas-e-tutoriais/noticia/2014/01/detonado-assassins-creed-4-black-flag-aprenda-zerar-o-novo-jogo-da-serie.html|journal=TechTudo|language=br|publisher=Globo Comunicação e Participações S.A.|access-date=March 31, 2018}}</ref> ਉਹ ਬਾਰਥੋਲੋਮਿਊ ਰੌਬਰਟਸ ਨੂੰ ਟੈਂਪਲਰਸ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਾਗ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।<ref>{{Cite journal|date=October 29, 2013|title=Assassin's Creed IV: Black Flag - Sequence 05, Memory 02: Traveling Salesman (100% SYNC) - Assassin's Creed 4 Walkthrough|url=http://www.ign.com/videos/2013/10/29/assassins-creed-4-walkthrough-sequence-05-memory-02-traveling-salesman-100-sync|journal=[[IGN]]|publisher=[[Ziff Davis, LLC]]|access-date=March 31, 2018}}</ref><ref>{{Cite journal|title=03 - Unmanned {{!}} Sequence 5|url=https://guides.gamepressure.com/assassinscreediv/guide.asp?ID=22475|journal=Game Pressure|publisher=GRY-OnLine S.A.|access-date=March 31, 2018}}</ref> ਲੌਰੇਂਸ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਐਡਵਰਡ ਕੇਨਵੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਪੈਸਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।<ref>{{Cite journal|last=Dinicola|first=Nick|date=July 29, 2014|editor-last=Zarker|editor-first=Karen|title=The Assassins' Propaganda|url=https://www.popmatters.com/183738-the-assassins-propaganda-2495638918.html|journal=[[PopMatters]]|access-date=March 31, 2018}}</ref> == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ == * ਰੌਬਰਟਸ, ਵਾਲਟਰ ਅਡੋਲਫ਼. ''ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ, ਬੁਕੇਨੀਅਰ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ'' । ਨਿਊਯਾਰਕ: ਕੋਵਿਸੀ-ਫ੍ਰਾਈਡ, 1933. * ਵਿੰਸਟਨ, ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ. ''ਨੋ ਮੈਨ ਨੋਜ਼ ਮਾਈ ਗ੍ਰੇਵ: ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੋਰਗਨ, ਕੈਪਟਨ ਵਿਲੀਅਮ ਕਿਡ, ਕੈਪਟਨ ਵੁਡਸ ਰੋਜਰਸ ਇਨ ਦ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਪ੍ਰਾਇਵੇਟੀਅਰਜ਼ ਐਂਡ ਪਾਈਰੇਟਸ, 1665-1715'' । ਨਿਊਯਾਰਕ: ਹਾਊਟਨ ਮਿਫਲਿਨ, 1969. * ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ ਅਤੇ ਤੁਰਚੀ, ਪੀਟਰ। ''ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਪ੍ਰਿੰਸ: ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ'' । ਨਿਊਯਾਰਕ/ਲੰਡਨ: ਸਾਈਮਨ ਐਂਡ ਸ਼ੂਸਟਰ, 1993। * ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ ਅਤੇ ਕਿੰਕੋਰ, ਕੇਨੇਥ ਅਤੇ ਸਿੰਪਸਨ, ਸ਼ੈਰਨ। "ਅਸਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ: ਸਲੇਵ ਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਤੱਕ ਵ੍ਹਾਈਡਾ ਦੀ ਅਨਟੋਲਡ ਸਟੋਰੀ" ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ, 2007। * ਪੈਰੀ, ਪਾਲ ਅਤੇ ਕਲਿਫੋਰਡ, ਬੈਰੀ. "ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ WHYDAH: The Story of the World's first excavation of a pirate treasure Ship and the man who found her." ਨਿਊਯਾਰਕ: ਹਾਰਪਰ ਕੋਲਿਨਜ਼, 1999. ਕੈਂਟ, ਯੂਕੇ: ਹੈੱਡਲਾਈਨ ਬੁੱਕ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ, 1999। kj0wkjiyqyhxl16lbdxdnshjkly8fic 0 144299 612134 2022-08-29T09:02:37Z Tamanpreet Kaur 26648 "[[:en:Special:Redirect/revision/1102721403|Dr. Charanjit Singh]]" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ wikitext text/x-wiki   {{Infobox officeholder|name=ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ|image=|office=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]]|constituency=[[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]]|term_start=10 ਮਾਰਚ 2022|term_end=|successor=|predecessor=[[ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੰਨੀ]]|party=[[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]]|residence=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]|education=|alma_mater=|occupation=|profession=ਡਾਕਟਰ, [[ਰਾਜਨੇਤਾ]]|footnotes=}} '''ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਸਰਜਨ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://indianexpress.com/elections/namesake-eye-surgeon-triggers-cm-channi-downfall-in-chamkaur-sahib-7813654/|title=Namesake eye surgeon triggers CM Channi’s downfall in Chamkaur Sahib|date=10 March 2022|work=The Indian Express|language=en}}</ref> ਉਹ [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1951.htm?ac=51|title=Election Commission of India|website=results.eci.gov.in|access-date=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/elections/punjab-cm-charanjit-channi-trailing-from-chamkaur-sahib-bhadaur-seats-122031000279_1.html|title=Punjab CM Charanjit Channi trailing from Chamkaur Sahib, Bhadaur seats|date=2022-03-10|work=Business Standard India|access-date=2022-03-11|agency=Press Trust of India}}</ref> ਉਹ [[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/elections/punjab-assembly-election/punjab-polls-charanjit-singh-channi-who-lost-from-both-seats-resigns-as-cm-101646986328906.html|title=Punjab polls: Charanjit Singh Channi, who lost from both seats, resigns as CM|date=2022-03-11|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.abplive.com/news/india/punjab-election-result-aap-candidate-dr-charanjit-singh-journey-who-wins-in-chamkaur-sahib-defeated-cm-charanjit-singh-channi-ann-2079401|title=पंजाब सीएम को हराने वाले डॉ. चरणजीत सिंह बोले- आंखों के रास्ते लोगों के दिलों में बनाई जगह|last=न्यूज|first=जैनेंद्र, एबीपी|date=11 March 2022|work=www.abplive.com|access-date=12 March 2022|language=hi}}</ref> == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ == ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਇਕ ਵਜੋਂ [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ 117 ਵਿੱਚੋਂ 92 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ 79% ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਸਾਂਸਦ [[ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ]] ਨੇ 16 ਮਾਰਚ 2022 ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/elections/punjab-assembly/aaps-bhagwant-mann-sworn-in-as-punjab-cm/article65230309.ece|title=AAP's Bhagwant Mann sworn in as Punjab Chief Minister|last=|first=|date=16 March 2022|work=The Hindu|access-date=22 March 2022|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> ; [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ]] * ਮੈਂਬਰ (2022-23) ਲੋਕ ਲੇਖਾ ਕਮੇਟੀ<ref name="List Public Accounts">{{Cite web|url=http://punjabassembly.nic.in/index.php/component/content/article?id=35&Itemid=119|title=vidhan Sabha|website=punjabassembly.nic.in}}</ref> * ਮੈਂਬਰ (2022-23) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ<ref name="Committee on Privileges">{{Cite web|url=http://punjabassembly.nic.in/index.php/component/content/article?id=28&Itemid=119|title=vidhan Sabha|website=punjabassembly.nic.in}}</ref> == ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ == [[2022 Punjab Legislative Assembly election|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ, 2022]] : ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ {| class="wikitable plainrowheaders" ! colspan="2" scope="col" style="width: 130px" | ਪਾਰਟੀ ! scope="col" style="width: 17em" | ਉਮੀਦਵਾਰ ! scope="col" style="width: 5em" | ਵੋਟਾਂ ! scope="col" style="width: 3.5em" | % ! scope="col" style="width: 3.5em" | <span class="rt-commentedText" style="border-bottom:1px dotted" title="Change in percentage value since previous election">±%</span> |- class="vcard" | style="background-color: #0066A4; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | '''[[Aam Aadmi Party|<nowiki/>'ਆਪ'<nowiki/>]]''' | class="fn" | '''ਡਾ. [[Dr. Charanjit Singh|ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ]]''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | '''70,248 ਹੈ''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | '''47.6''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- class="vcard" | style="background-color: #19AAED; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Indian National Congress|INC]] | class="fn" | [[Charanjit Singh Channi|ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੰਨੀ]] <ref name="Punjab INC 2022"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation news cs1">[https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ "Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies"]. ''FE Online''. No.&nbsp;The Financial Express (India). The Indian Express Group. 18 February 2022<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 February</span> 2022</span>.</cite></ref> | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 62,306 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 42.22 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FFCF00; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Shiromani Akali Dal (Amritsar)|ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅ)]] | class="fn" | ਲਖਵੀਰ ਸਿੰਘ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 6,974 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 4.73 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #22409A; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Bahujan Samaj Party|ਬਸਪਾ]] | class="fn" | ਸਾਬਕਾ ਏਆਈਜੀ ਹਰਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 3,802 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 2.58 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FF9933; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Bharatiya Janata Party|ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ]] | class="fn" | ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਿਵਜੋਤ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 2,514 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 1.7 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FFFFFF; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[None of the above|ਨੋਟਾ]] | class="fn" | ਉੱਪਰ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 713 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 0.48 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- style="background-color:#F6F6F6" ! colspan="3" style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | ਬਹੁਮਤ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 7,942 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 5.38 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6" ! colspan="3" style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | [[Voter turnout|ਕੱਢਣਾ]] | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 1,47,571 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6;" ! colspan="3" style="text-align:right;" | [[Voter registration|ਰਜਿਸਟਰਡ ਵੋਟਰ]] | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | 1,97,330 ਹੈ | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | <ref name="Punjab Election 2022"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation web cs1">[https://eci.gov.in/files/file/14165-punjab-general-legislative-election-2022/ "Punjab General Legislative Election 2022"]. ''Election Commission of India''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 May</span> 2022</span>.</cite></ref> | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6" | style="background-color: #0066A4" | | colspan="2" | [[Indian National Congress|ਕਾਂਗਰਸ]] ਤੋਂ ' [[Aam Aadmi Party|ਆਪ]] ' '''ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ''' ! style="text-align:right;" | [[Swing (politics)|ਸਵਿੰਗ]] | style="text-align:right;" | | |} == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{Cite web|url=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1951.htm?ac=51|title=Election Commission of India|website=results.eci.gov.in|access-date=12 March 2022}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] ibr6axtjbne97dmlx7502ll09hlykdf 612136 612134 2022-08-29T09:09:38Z Tamanpreet Kaur 26648 wikitext text/x-wiki   {{Infobox officeholder|name=ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ|image=|office=[[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ]]|constituency=[[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ]]|term_start=10 ਮਾਰਚ 2022|term_end=|successor=|predecessor=[[ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੰਨੀ]]|party=[[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]]|residence=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]|education=|alma_mater=|occupation=|profession=ਡਾਕਟਰ, [[ਰਾਜਨੇਤਾ]]|footnotes=}} '''ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਸਰਜਨ ਹੈ।<ref>{{Cite news|url=https://indianexpress.com/elections/namesake-eye-surgeon-triggers-cm-channi-downfall-in-chamkaur-sahib-7813654/|title=Namesake eye surgeon triggers CM Channi’s downfall in Chamkaur Sahib|date=10 March 2022|work=The Indian Express|language=en}}</ref> ਉਹ [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] ਤੋਂ ਵਿਧਾਇਕ ਹਨ।<ref>{{Cite web|url=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1951.htm?ac=51|title=Election Commission of India|website=results.eci.gov.in|access-date=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/elections/punjab-cm-charanjit-channi-trailing-from-chamkaur-sahib-bhadaur-seats-122031000279_1.html|title=Punjab CM Charanjit Channi trailing from Chamkaur Sahib, Bhadaur seats|date=2022-03-10|work=Business Standard India|access-date=2022-03-11|agency=Press Trust of India}}</ref> ਉਹ [[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/elections/punjab-assembly-election/punjab-polls-charanjit-singh-channi-who-lost-from-both-seats-resigns-as-cm-101646986328906.html|title=Punjab polls: Charanjit Singh Channi, who lost from both seats, resigns as CM|date=2022-03-11|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.abplive.com/news/india/punjab-election-result-aap-candidate-dr-charanjit-singh-journey-who-wins-in-chamkaur-sahib-defeated-cm-charanjit-singh-channi-ann-2079401|title=पंजाब सीएम को हराने वाले डॉ. चरणजीत सिंह बोले- आंखों के रास्ते लोगों के दिलों में बनाई जगह|last=न्यूज|first=जैनेंद्र, एबीपी|date=11 March 2022|work=www.abplive.com|access-date=12 March 2022|language=hi}}</ref> == ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ == ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਇਕ ਵਜੋਂ [[ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2022|2022 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ 117 ਵਿੱਚੋਂ 92 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ 79% ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਸਾਂਸਦ [[ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ]] ਨੇ 16 ਮਾਰਚ 2022 ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]] ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ।<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/elections/punjab-assembly/aaps-bhagwant-mann-sworn-in-as-punjab-cm/article65230309.ece|title=AAP's Bhagwant Mann sworn in as Punjab Chief Minister|last=|first=|date=16 March 2022|work=The Hindu|access-date=22 March 2022|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> ; [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ]] * ਮੈਂਬਰ (2022-23) ਲੋਕ ਲੇਖਾ ਕਮੇਟੀ<ref name="List Public Accounts">{{Cite web|url=http://punjabassembly.nic.in/index.php/component/content/article?id=35&Itemid=119|title=vidhan Sabha|website=punjabassembly.nic.in}}</ref> * ਮੈਂਬਰ (2022-23) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ<ref name="Committee on Privileges">{{Cite web|url=http://punjabassembly.nic.in/index.php/component/content/article?id=28&Itemid=119|title=vidhan Sabha|website=punjabassembly.nic.in}}</ref> == ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ == [[2022 Punjab Legislative Assembly election|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ, 2022]] : ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ {| class="wikitable plainrowheaders" ! colspan="2" scope="col" style="width: 130px" | ਪਾਰਟੀ ! scope="col" style="width: 17em" | ਉਮੀਦਵਾਰ ! scope="col" style="width: 5em" | ਵੋਟਾਂ ! scope="col" style="width: 3.5em" | % ! scope="col" style="width: 3.5em" | <span class="rt-commentedText" style="border-bottom:1px dotted" title="Change in percentage value since previous election">±%</span> |- class="vcard" | style="background-color: #0066A4; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | '''[[Aam Aadmi Party|<nowiki/>'ਆਪ'<nowiki/>]]''' | class="fn" |'''[[ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ]]''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | '''70,248 ਹੈ''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | '''47.6''' | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- class="vcard" | style="background-color: #19AAED; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Indian National Congress|INC]] | class="fn" | [[ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੰਨੀ]] <ref name="Punjab INC 2022"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation news cs1">[https://www.financialexpress.com/india-news/punjab-elections-2022-full-list-of-congress-candidates/2407341/ "Punjab Elections 2022: Full list of Congress Candidates and their Constituencies"]. ''FE Online''. No.&nbsp;The Financial Express (India). The Indian Express Group. 18 February 2022<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 February</span> 2022</span>.</cite></ref> | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 62,306 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 42.22 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FFCF00; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Shiromani Akali Dal (Amritsar)|ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅ)]] | class="fn" | ਲਖਵੀਰ ਸਿੰਘ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 6,974 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 4.73 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #22409A; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Bahujan Samaj Party|ਬਸਪਾ]] | class="fn" | ਸਾਬਕਾ ਏਆਈਜੀ ਹਰਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 3,802 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 2.58 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FF9933; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[Bharatiya Janata Party|ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ]] | class="fn" | ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਿਵਜੋਤ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 2,514 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 1.7 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- class="vcard" | style="background-color: #FFFFFF; width: 5px;" | | class="org" style="width: 130px" | [[None of the above|ਨੋਟਾ]] | class="fn" | ਉੱਪਰ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 713 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 0.48 | class="table-na" style="color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center;" | |- style="background-color:#F6F6F6" ! colspan="3" style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | ਬਹੁਮਤ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 7,942 ਹੈ | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 5.38 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6" ! colspan="3" style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | [[Voter turnout|ਕੱਢਣਾ]] | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | 1,47,571 | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | | style="text-align: right; margin-right: 0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6;" ! colspan="3" style="text-align:right;" | [[Voter registration|ਰਜਿਸਟਰਡ ਵੋਟਰ]] | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | 1,97,330 ਹੈ | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | <ref name="Punjab Election 2022"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation web cs1">[https://eci.gov.in/files/file/14165-punjab-general-legislative-election-2022/ "Punjab General Legislative Election 2022"]. ''Election Commission of India''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 May</span> 2022</span>.</cite></ref> | style="text-align:right; margin-right:0.5em" | |- style="background-color:#F6F6F6" | style="background-color: #0066A4" | | colspan="2" | [[Indian National Congress|ਕਾਂਗਰਸ]] ਤੋਂ ' [[Aam Aadmi Party|ਆਪ]] ' '''ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ''' ! style="text-align:right;" | [[Swing (politics)|ਸਵਿੰਗ]] | style="text-align:right;" | | |} == ਹਵਾਲੇ == {{ਹਵਾਲੇ}} == ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ == * {{Cite web|url=https://results.eci.gov.in/ResultAcGenMar2022/ConstituencywiseS1951.htm?ac=51|title=Election Commission of India|website=results.eci.gov.in|access-date=12 March 2022}} [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]] 38nz56syr9agq00cnk72wbfqlxnnhbt 3 144300 612135 2022-08-29T09:03:05Z New user message 10694 Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Dr. Bakruddin puncherwala}} -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:03, 29 ਅਗਸਤ 2022 (UTC) c1yel64kif0oo6dtuyl9jrjsdq7fb61