Wikipedia
pdcwiki
https://pdc.wikipedia.org/wiki/Haaptblatt
MediaWiki 1.39.0-wmf.25
first-letter
Medium
Spezial
Dischbedutt
Yuuser
Yuuser Dischbedutt
Wikipedia
Wikipedia Dischbedutt
Feil
Feil Dischbedutt
MediaWiki
MediaWiki Dischbedutt
Moddel
Moddel Dischbedutt
Hilf
Hilf Dischbedutt
Abdeeling
Abdeeling Dischbedutt
TimedText
TimedText talk
Modul
Modul Diskussion
Gadget
Gadget Diskussion
Gadget-Definition
Gadget-Definition Diskussion
Pennsilfaanisch Deitsch
0
7
105308
105299
2022-08-19T07:32:49Z
2003:C8:9F11:FCA:80BF:2635:D1AF:EABA
/* Schreiwer, ass eb odder im Civil War gebore waare */
wikitext
text/x-wiki
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300" style="margin-left: 1em"
! colspan="2" bgcolor="#87cefa" style="font-size:110%"| Pennsilfaani Deitsch
|-
| valign="top"|Gschwetzt in:
|[[Amerikaa]] ([[Pennsilfaani]], [[Ohio]]), [[Kanadaa]]
|-
| valign="top"|Schwetzer-Nummere:
|as erschte Schprooch: baut 350.000
as zwette Schprooch: baut 50,000
|-
| valign="top"|Schtammbaam:
|[[Indo-Yuropee'enisch]]
* [[Germanisch]]
** Wescht Germanisch
|-
| Deel Dialect Naame (Some overlaeppe):
| ''Midwestern-deitsch'', ''Bleenleit-deitsch'', ''Kaericheleit-deitsch'', ''Canadian-deitsch'', ''Barrickskaundi-deitsch'', ''Lechaakaundi-deitsch'', usw.
|-
! colspan="2" bgcolor="#87cefa"|Codes
|-
|ISO 639-1|| —
|-
|ISO 639-2(B)|| gem
|-
|ISO 639-3|| pdc
|}
[[Feil:Pennsylvania German distribution.png|miniatur|upright=1.6|<span style="color:#0000FF;">Blue:</span> The counties with the highest proportion of Pennsylvania German speakers.<br /><span style="color:#FF0000;">Red:</span> The counties with the highest number of Pennsylvania German speakers.]]
Die '''Pennsilfaanisch Deitsch''' Schprooch [https://www.webcitation.org/query?id=1256568284101695&url=www.geocities.com/trconrad2001/Claude-mp3/Pennsilfaanisch_Deitsch.mp3 <span style="color:deepskyblue;">'''/pensɪlfaːnɪʃdaɪtʃ/'''</span>], ass gwehnlich yuscht Deitsch heesst unnich die Pennsilfaanisch Deitsche, awwer aa Pennsylvania German odder Pennsylvania Dutch genennt watt in Englisch, iss en [[Schprooch]], ass gschwetzt watt bei verleicht 300,000 Leit in meh wie 30 Schteets in die [[Amerikaa|USA]] un in [[Ontario]] ([[Kanadaa]]). S'menscht vun die Schwetzer sinn heit [[Amisch]]e un [[Fuhremennischt]]e, wu Deitsch aa heit noch schwetze zu ihre Kinner, awwer's hot aa en latt [[Luthrische]] un [[Reformierte]] un Leit vun en Wisch annre Gmeeschafte, wu die Mudderschprooch noch gschwetzt henn, dieweil ass sie Kinner waare.
Die erschte Deitsche henn [[1683]] in [[Pennsilfaani|Pennsylvaani]] gsettelt. In sellem Yaahr henn sie 's [[Schtettel]] [[Deitscheschteddel, Pennsilfaani|Deitscheschteddel]] neegscht an [[Filadelfi, Pennsilfaani|Filidelfi]] gegrindt. Der Mann, wu die do erschte deitsche Settlers gfiehrt hot, waar der [[Franz Daniel Pastorius]].
In sellre Zeit henn die Deitsche all ihre unnerschiddliche Dialects gschwetzt - un deel vunne henn enanner schier gaar net verschteh kenne. So darrich die Generations henn sie die Schprooche zammegmixt - aa mit [[Englisch]] - un mer kann verleicht saage, ass die Schprooch zimmlich gleich waar ganz iwwer Pennsylvaani in die Zeit zwischich [[1785]] un [[1815]]. Sidder selli Zeit kammer saage, ass die Deitsche im neie Land "Pennsylvaanisch-Deitsch" schwetze. Die Gegend, wu die Schprooch gschwetzt watt, heesse deel Leit sitter em 19. Yaahrhunnert [[Pennsylvania Deitschland]] odder aa "Pennsylvania Dutch Country".
S'menscht vun die Settlers warre vun en Weltdeel kumme gwest, ass [[Kurpfalz]] odder die [[Palz|Pfalz]] (Palatinate) gheesse watt. Un en "Paelzer" kann aa noch heit, am Aafang vum 21. Yaahrhunnert, zimmlich guud ausmache, was en Pennsylvaanisch-Deitscher am schwetze iss deweehe. Allzwee Schprooche sinn aa naach zehe Generations noch zimmlich gleich.
'S hot aa en latt pennsylvaanisch-deitsche [[Blatznaame]].
== Grammar ==
[[Feil:Shaynah.jpg|rechts|upright=1.5|miniatur|En Daycare Center in Kutzeschtettel]]
Mer kann Deitsch in unnerschiddliche [[pennsylvaanisch-deitsche Klasse]] in Pennsylvaani lanne, un wammer die Mudderschprooch schun schwetzt, kammer zammekumme mit annere Mannsleit un Weibsleit in [[Schwetzerei-Druppe]] fer die Schprooch iewwe.
Fer en arrig katze Einleitung gewwe, Pennsylvaanisch-Deitsch hot drei Gschlechter, so wie Hochdeitsch. Ee Unnerschitt zwischich Hochdeitsch unn Pennsilfaanisch Deitsch iss ass Hochdeitsch vier Fäll "Cases" hot, awwer Pennsilfaanisch Deitsch yuscht en Common Case unn en Dative Fall fer Nouns hot, unn fer d Ussproch, en Dative Fall, Nominative Fall unn Accusative Fall. Deel Leit duhn noch heidzedaags der Dative Fall yuuse (geweehnlich eldere Leit), awwer deel duhn nimmi der Dative Fall yuuse, wann sie schwetze, besonders is es so unnich die yungi Leit.
;Gewebbgleecher:
* [https://web.archive.org/web/20100713174822/http://csumc.wisc.edu/AmericanLanguages/german/states/pennsylvania/pa_german.html Do] kammer e Bissel Pennsylvanisch-Deitsch heere.
== Entschtehung vum Pennsylvanisch-Deitsche naach der Theorie vum Werner H. Veith (1968) ==
In die Gegend vum heidiche [[Lengeschder Kaundi]], sinn im 18. Yaahrhunnert zwee unnerschiddliche Gruups von Dialect-Schwetzer zammekumme. Leit vun die [[Schweiz]], die [[Elsass]] un vun [[Württemberg]], un Eiwannnerer vun die [[Palz|Pfalz]]. Demit sie mitenanner schwetze henn kenne, hot bis ebaat 1800 en so-genannde "Misch-Mundart" (mixed dialect) entwickelt, ass mit die Zeit aagnumme warre is vun all die deitsche Settlers (bis ca. der Aafang vum 19. [[Yaahrhunnert]]). Des is es heidiche Pennsylvanisch-Deitsch. Selli Misch-Mundart, hot der [[Wolfgang Veith]] darrich sei Schtuddiess ausgfunne, iss neecher zu die Eastern Palatine Dialect, ass in die Gegend neegscht an die Schtadt vun [[Mannheim]] gschwetzt watt, ass s'iss zu enniche annre Dialects. Er hot im Oschte vun [[Lengeschder Kaundi|Lengeschder-Kaundi]], besonders in [[Baumanschteddel, Pennsilfaani|Baumannsschtettl]] un in [[Seischwamm, Pennsilfaani|Nei-Holland]] im Yaahr 1967/68 gforscht, un die deitsche Leit datt gfroogt, welli Wadde sie yuuhse fer welli Saches. Ferwas hot sich selli Eastern Palatine Dialect geehich die annere saadwest deitsche Dialects darrichgsetzt? - Allem noch, iss es net yuuhscht weil so viel Siedlers (Settlers) von selli Gegend neegscht an Mannheim kumme warre.
[[Feil:Lancaster County Amish 03.jpg|upright=1.5|miniatur|Es sinn regional'se Unnerschidde. In Lengeschderkaundideitsch, Lebanonkaundideitsch, Mifflinkaundideitsch unn in Yarrickkaundideitsch saage sie ''Wutzli'' im Blatz vun ''Seiche'']]
Der Wolfgang Veith saagt (Pages 266-271), ass weil der Unnerschidd zwischich die Dialects vun die Siedlers, die wo's neegscht an Lengeschder Kaundi gwuhnt henn, 's greescht waar, iss der Dialect etabliert worde, ass s'neegscht zu die hochdeitsch "Schreib-Schprooch" gwest waar. Dieweil ass die do hochdeitsch Schreib-Schprooch alleweil in die [[Biwwel]]e, Gesangbicher, Zeitinge un so weiter, vun die Schweizer, die Elsässer (Alsatians), Württemberger un die Pfälzer geyuuhst waare is, un alsemol in die Karrech (odder in die Gmee, odder in die Versammling) im Gottesdienscht, wo mer en Hochdeitsch gsunge un gheert hat, ass aa influenced waar von Pennsylvaanisch Deitsch, waar vun all die differnte Palatine Dialects der Mannheim Dialect (pälzisch: Mannemer Dialekt) s'neegscht zu die Schrift-Schprooch (90 % direct, odder indirect Iwwereischtimming (Agreement) mit die Schrift-Schprooch) - awwer nadierlich yuuscht die Wadde, ass er gfroogt hat deweehe. Mer kann gut glaawwe, ass es net leicht waar, fer mitenanner schwetze, wann ee Settler vun [[Bann, Schweiz|Berner]] (Banner) Land mit en Bauer vun [[Zweebrigge|Zweibrücken]]/Pfalz iwwer die Aernt schwetze hot welle, un allzwee eefach so geschwetzt hen, wie ihne der Schnawel gwaxe waar (mit annre Wadde, wie sie draa gegwehnt warre fer schwetze, wo sie kumme warre devun).
Fer weise ass der Mannheim Dialect (Des hot der Wolfgang Veith der "Kernraum" gheesse. Des meent die "Core Region".) s'neegscht zu die hochdeitsch Schrift-Schprooch waar (es "Hochdeitsch" is abbadich en Schprooch, ass mer schreibt, awwer net oft schwetzt), hot der Wolfgang Veith browwiert ghat, fer en Table mache, ass etliche differnte Dialects mitenanner vergleiche dutt. (Do sinn yuscht en Paar katz-gmachte Beischpiele):
{| class="wikitable"
! width="200" | Hochdeitsche Schreib-Schprooch
! width="350" | Kernraum (Mannheimer Gegend)
! width="400" | Umgebung des Kernraums (annere pfälzische Dialekte)
|-
|-
|Luft
|Luft
|NO- Loft
|-
|Wiese
|Wies
|NW: Wies, O: Wies, S: Matte
|-
|Kind
|Kind
|N: Kend, W: Kend, O: Kindf, Kiend, S: Kenn, Kinn, Kend, Kind
|-
|Was?
|Was?
|N: Woas, Wat?
|-
|euch
|eich
|N: och, auch, S: ich
|-
|sind
|sin
|N: sein, S: sen
|-
|Haus
|Haus
|NW: Haus, Hous, Hus, SW: Hüss, Hüs
|-
|Dorf
|Dorf [Darref]
|Dorp
|-
|Bruder
|Bruder
|NW: Brurer, SO: Bruader, Brueder
|-
|hinten
|hinne
|S: henn-, hend-
|-
|nichts
|nix
|NW: neischt, neust, N: naut, SO: nex
|-
|ich
|ich
|NW: eich, aich, äich, SO: i
|-
|}
In die Gegend naadlich und eschtlich (Eastward) vun Lengeschder-Kaundi, wu mer 'deels eeniche dialekt-geographische' (Was is des supposed meene?) Unnerschidd mit's Pennsylvanisch-Deitsche in Lengeschder finne kann, un wu aa s'erscht in en schpeedere Zeit gsettled waare is, hot mer net neegscht so viel Communication Problems ghatt, wie in Bletz wu Schweizer un Pfälzer zammekumme warre. Die Schprooche in selli datt Settlements waare en latt neecher zu enanner. Sell meent: datt warre die unnerschiddliche Dialect-Grupps net neegscht so aarrig differnt vunanner, wie sie s'erscht gwest waare, unnich die Lengeschder-Deitscherei.
;Quelle:
<span style="font-size:90%;">Werner H. Veith, Pennsylvanischdeutsch. Ein Beitrag zur Entstehung von Siedlungsmundarten. In: Zeitschrift für Mundartforschung. XXXV. Jahrgang. Heft 3/4. Dezember 1968. Seit 254-271.</span>
== Pennsiylvaanisch-Deitsch Literatscher ==
Es erscht Schtick vun Literatscher, ass in die deitsch Schprooch gschriwwe warre iss, iss aandem's ''Mariye Lied''. Des do Gedicht (Poem) iss aandem in ebaat 1835 gschriwwe warre, bei der [[Emanuel Rondthaler]]. Sidder selli Zeit, henn etliche hunnert Mannsleit un Weibsleit Gdichte un Gschichte in die Mudderschprooch gschriwwe.
Do sinn die Leit, wu mer kenne sett:
=== Schreiwer ===
[[Feil:Harbaugh h.jpg|upright=1.5|miniatur|Der [[Henry Harbaugh]] (1817-1867)]]
==Schreiwer, ass eb odder im Civil War gebore waare==
* [[Emanuel Rondthaler]] (1764-1848)
* [[Louis Miller]] (1796-1882)
* [[Ludwig August Wollenweber]] (1807-1888)
* [[John H. Oberholtzer]] (1809-1895)
* [[Tobias Witmer]] (1816-1897)
* [[Henry Harbaugh]] (1817-1867)
* [[Edward Henry Rauch]] (1820-1902)
* [[H. L. Fischer|Henry Lee Fischer]] (1822-1909)
* [[Eli Keller]] (1825-1919)
* [[Rachel Bahn]] (1829-1902)
* [[Edward Hermany]] (1832-1896)
* [[Abraham R. Horne]] (1834-1902)
* [[David B. Brunner]] (1835-1903)
* [[Frank R. Brunner]] (1835-1908)
* [[Thomas Jefferson Boyer Rhoads]] (1837-1919)
* [[Thomas C. Zimmerman]] (1838-1914)
* [[Daniel Miller]] (1843-1913)
* [[Ezra Grumbine]] (1845-1923)
* [[Isaac Summers Stahr]] (1845-1930)
* [[Charles More|Charles C. More]] (1848-1940)
* [[Solomon DeLong]] (1849-1925)
* [[J. Max Hark]] (1849-1930)
* [[Joseph H. Light]] (1849-1901)
* [[Henry A. Schuler]] (1850-1908)
* [[Milton C. Henninger]] (1851-1921)
* [[Thomas H. Harter]] (1854-1933)
* [[Charles C. Ziegler]] (1854-1930)
* [[Michael A. Gruber]] (1855-1943)
* [[Astor C. Wuchter]] (1856-1922)
* [[Lee Light Grumbine]] (1858-1904)
* [[Louise Weitzel|Louise A. Weitzel]] (1862-1934)
==Schreiwer, ass zwischich em Civil War un em Erscht Grooss Grieg gebore waare==
* [[William H. Erb]] (1870-1940)
* [[Harvey Monroe Miller]] (1871-1939)
* [[John Birmelin]] (1873-1950)
* [[D. George Knecht]] (1876-1966)
* [[Lloyd A. Moll]] (1879-1944)
* [[Preston A. Barba]] (1883-1971)
* [[Pierce E. Swope]] (1884-1968)
* [[Ralph S. Funk]] (1889-1969)
* [[William Troxell]] (1893-1957)
* [[Clarence F. Iobst]] (1894-1973)
* [[Paul Brendle Horning]] (1894-1986)
* [[Arthur D. Graeff]] (1899-1969)
* [[Allan M. Buehler]] (1899-????)
* [[Clarence G. Reitnauer]] (1900-1989)
* [[Edwin Gehman Weber]] (1904-1995)
* [[Noah G. Good]] (1904-2002)
* [[Russel W. Gilbert]] (1905-1985)
* [[Paul R. Wieand]] (1907-1993)
* [[Daniel B. Stauffer]] (1908-2002)
* [[Florence Baver]] (1911-1999)
* [[David G. Hornberger]] (1912-1997)
* [[Dorothy Fry]] (1914-2012)
* [[William H. Miller]] (1915-1999)
* [[Nova R. Rohrbaugh]] (1915-????)
==Schreiwer, aa zwischich em Erscht un em Zwett Grooss Grieg gebore waare==
* [[Vera Schrack]] (1918-????)
* [[Isaac R. Horst]] (1918-2008)
* [[William A. Betz]] (1919-1996)
* [[Helen Moll Kisthart Kistler]] (1919-????)
* [[Irvin R. Klinger]] (1920-2002)
* [[Sarah Weaver]] (1921-1991)
* [[Don Yoder]] (1921-2015)
* [[Francis C. Laudenslager]] (1921-2006)
* [[Leonard E. Shupp]] (1922-2008)
* [[William J. Klouser]] (1922-2010)
* [[Ernest W. Bechtel]] (1923-1988)
* [[John B. Kline]] (1923-????)
* [[Al Albrecht]] (1924-2008)
* [[Norman C. Hoffman]] (1924-)
* [[Richard Beam|C. Richard Beam]] (1925-2018)
* [[Luke Brinker]] (1925-????)
* [[Vernon M. Kamp]] (1926-????)
* [[Richard Druckenbrod]] (1929-2003)
* [[Clarence Heffendrager]] (1929-????)
* [[Lee Thierwechter]] (1929-2011)
* [[Earl C. Haag]] (1929-)
* [[Bob Hammer]] (1930-2015)
* [[Barbara Miller]] (1932-1998)
* [[Carl Arner]] (1936-2022)
* [[Gladys S. Martin]] (1937-2019)
* [[Enos Stutzman]] (1937-)
* [[Francis Kline]] (1937-2013)
* [[Richard Savidge]] (1937-)
* [[Richard Miller]] (1937-)
* [[Walter Sauer]] (1942-)
* [[Art Jennings]] (1943-)
* [[Samuel Stoltzfus]] (1943-)
* [[Mary Bittner Henry]] (1944-)
* [[Alice B. Spayd]] (1944-)
* [[Urias Weber]] (1944-)
* [[Peter Fritsch]] (1945-2015)
==Schreiwer, ass naach em zwett Grooss Grieg gebore waare==
* [[Linda Preston]] (1948-)
* [[K. Varden Leasa]] (1948-2009)
* [[John Schmid]] (1949-)
* [[Ed Quinter]] (1950-)
* [[Butch Reigart]] (1951-)
* [[Mark Louden]] (1962-)
* [[Kevin Laudenslager]] (1963-)
* [[Michael Werner]] (1965-)
* [[Robert Lusch]] (1965-)
* [[Kevin Sterner]] (1965-)
* [[John Troyer]] (1968-)
* [[Stephen D. Miller]] (1970-)
* [[Mary Laub]] (1971-)
* [[Lynn M. Miller]] (1974-)
* [[Caleb Franks]] (1979-)
* [[Douglas Madenford]] (1980-)
* [[Jennifer Trout]] (1981-)
* [[Jesse Tobin]] (1981-)
* [[Joshua Brown]] (1982-)
* [[Zach Langley]] (1983-)
* [[Ben Rader]] (1984-)
* [[Dan Riegel]] (1985-2011)
* [[Patrick Donmoyer]] (1985-)
* [[Ashley Dawn Snyder]] (1985-)
* [[Tanner Gore]] (1992-)
=== Schwetzer bei Versammlinge ===
* [[Lee Haas]]
* [[Francis D. Kline]] (1937-2013)
* [[Don Breininger]]
* [[Richard Miller]]
* [[Leroy Brown]]
* [[Paul Kunkel]]
* [[William Mack]]
* [[Leroy Heffendrager]]
=== Parre, ass in die Mudderschprooch breddiche ===
* [[Don Simmons]]
* [[Meryll Ressler]]
* [[Richard Wolf]] (1931-2016)
* [[Phares O. Reitz]] (1917-)
* [[Guy Grube]]
* [[Richard Miller]]
=== Pennsylvanisch-deitsche Scholars ===
* [[Harry Hess Reichard]] (1878-1956): PG Scholar, PG Editor
* [[Preston A. Barba]] (1883-1971): PG Scholar, PG Editor ("S Pennsylfawnish Deitsch Eck", Allentown Morning Call)
* [[Albert F. Buffington]] (1905-1980): PG Scholar
* [[Heinz Kloss]] (1904-1987): PG Scholar in Deitschland
* [[Alfred E. Shoemaker]] (1913 - 1960s): PG Scholar, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[J. William Frey]] (1916-????): PG Scholar, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[Don Yoder]] (1921-2015): PG Scholar, PG Editor, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[C. Richard Beam]] (1925-): PG Scholar, PG Editor [Es Pennsylvanisch Deitsch Eck, PG dictionary ...), PG Radio Program Host
* [[Earl Haag]]: (1929-): PG Scholar, PG Writer
* [[Mark L. Louden]] (1961-): PG Scholar
* [[Michael Werner]] (1965-): PG Scholar in Deitschland, PG Publisher un Editor ("Hiwwe wie Driwwe"), Co-Founder: Deutsch-Pennsylvanischer Arbeitskreis e.V.
* [[Patrick Donmoyer]] (1985-): Site Manager am Pennsylvania German Cultural Heritage Center, PG TV Host, PG Schwetzer (abbadich iwwer Volksglaawe)
=== Pennsylvaanisch-Deitsche Columns in Zeidinge ===
[[Feil:Hiwwe-72.gif|upright=1.5|miniatur|[[Hiwwe wie Driwwe]], die '''Pennsilfaanisch Deitsch''' [[Zeiding]]]]
* [[Arner, Carl]], 156 Five Point Road, [[Macungie]], PA 18062. "Die Schnitzelbank". In: [[Town & Country]] (Pennsburg, PA).
* [[Beam, C. Richard]], 406 Spring Drive, [[Millersville]], PA 17551. [[S Pennsylvanisch Deitsch Eck]]. In: [[(Ephrata]], PA), [[The Budget]] ([[Sugarcreek]], OH).
* [[Goshenhoppen Historical Newsletter]]. [[Goshenhoppen Historical Society]] (Green Lane, PA).
* [[Haag, Prof. Earl]]. Der Alt Professor. 201 Greenbriar Road, [[Pottsville]], PA 17901. In: [[Schuylkill Haven Call]] (PA).
=== Pennsylvaanisch-Deitsche Zeidinge / Babiere ===
* [[Hiwwe wie Driwwe]]
* [[Journal of the Center for Pennsylvania German Studies]]
* [[Es Elbedritsch]]
* [[Der Reggeboge]]
* [[Pennsylvania Dutchman]]
* [[Die Botschaft vun die Dolpehock]]
* [[Hollerbier Haven: Journal of Traditional Deitsch Wisdom]]
== Pennsilfaanisch-Deitsche Music ==
S'is aa en latt pennsilfaanisch-deitsch Music. Deel vun die Lieder henn die Leit mitgenumme vun die [[Palz|Pfalz]] ins neie Land. Un deel henn die Pennsilfaanisch-Deitsche im neie Land darrich die Yaahre selwet gschriwwe.
;Pennsilfaanisch-Deitsche Musiganter
* [[Keith Brintzenhoff]] (1945?)
* [[John Schmid]] (1949-)
* [[Die Miller Brieder]] (Parre Richard Miller un sei Brieder)
* [[Die Dolpehock Saenger Chor]]
* [[Die Schwadore Schalle]]
* [[Leroy Heffentrager Buwe]], aa genennt "Heffie un sei Buwe"
* [['M Fenschtermacher sei Deitschie Band]]
* [[Die Wolfe Familie]] aus Gratz, [[Dauphin Kaundi]]
* [[Die Bernviller Singer]], vun [[Baricks Kaundi]]
* [[Die Freindliche Viere]] vun [[Pine Grove]], [[Schuylkill Kaundi]]
* [[Die Schwillie Willies]] vun [[Montgomery Kaundi]]
* [[Betty Naftzinger]] (1930-)
* [[Ben Rader]]
* [[Die Mariyeschtanne]]
* NEW PALTZ [[Michael Werner & Uwe Volk - Die Hiwwe wie Driwwe Folkband|- Die Hiwwe wie Driwwe Folkband]]
* Mike Herzog (Blandon, PA)
;Seh aa:
* [[Deitsche Schprooch-Eilenner in den Amerikaas]]
* [[Deitscherei]]
* [[Schprooch-Bewegunge in Nadd-Amerika]]
== Learning Materials ==
;Autseit Gleecher
* [https://web.archive.org/web/20150628161639/http://www.lmhs.org/Home/Shop/Books Lancaster Mennonite Historical Society] Standard German, Russian Mennonite Low German, and Pennsylvania Dutch Books, Tapes and Learning Materials
== Gewebbgleecher ==
* [https://web.archive.org/web/20070628080649/http://skew.ot.com/four/deitsch.html Deitsch: A dying language?] {{en}}
* [[:de:Kurpf%C3%A4lzische_Dialekte|Deitscher Ardikel iwwer Kurpälzisch]] {{de}}
== Seh aa ==
* [[Pennsilfaanisch-Hochdeitsch]]
<!--* [http://www.mudderschproochfescht.wordpress.com En Friehyaahr fer die Mudderschprooch 2010]-->
* [http://www.cafepress.com/1683 Pennsylvania German Stuff]
[[Abdeeling:Kultscher, Gewohnheide unn Gsellschaft]]
[[Abdeeling:Schprooche]]
[[Abdeeling:Deitschische Schprooche]]
[[Abdeeling:Pennsilfaanisch-Deitsch]]
hzer8rgqe290b87ch7pawnduf0bi6yg
105309
105308
2022-08-19T07:34:54Z
2003:C8:9F11:FCA:80BF:2635:D1AF:EABA
/* Schreiwer, aa zwischich em Erscht un em Zwett Grooss Grieg gebore waare */
wikitext
text/x-wiki
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300" style="margin-left: 1em"
! colspan="2" bgcolor="#87cefa" style="font-size:110%"| Pennsilfaani Deitsch
|-
| valign="top"|Gschwetzt in:
|[[Amerikaa]] ([[Pennsilfaani]], [[Ohio]]), [[Kanadaa]]
|-
| valign="top"|Schwetzer-Nummere:
|as erschte Schprooch: baut 350.000
as zwette Schprooch: baut 50,000
|-
| valign="top"|Schtammbaam:
|[[Indo-Yuropee'enisch]]
* [[Germanisch]]
** Wescht Germanisch
|-
| Deel Dialect Naame (Some overlaeppe):
| ''Midwestern-deitsch'', ''Bleenleit-deitsch'', ''Kaericheleit-deitsch'', ''Canadian-deitsch'', ''Barrickskaundi-deitsch'', ''Lechaakaundi-deitsch'', usw.
|-
! colspan="2" bgcolor="#87cefa"|Codes
|-
|ISO 639-1|| —
|-
|ISO 639-2(B)|| gem
|-
|ISO 639-3|| pdc
|}
[[Feil:Pennsylvania German distribution.png|miniatur|upright=1.6|<span style="color:#0000FF;">Blue:</span> The counties with the highest proportion of Pennsylvania German speakers.<br /><span style="color:#FF0000;">Red:</span> The counties with the highest number of Pennsylvania German speakers.]]
Die '''Pennsilfaanisch Deitsch''' Schprooch [https://www.webcitation.org/query?id=1256568284101695&url=www.geocities.com/trconrad2001/Claude-mp3/Pennsilfaanisch_Deitsch.mp3 <span style="color:deepskyblue;">'''/pensɪlfaːnɪʃdaɪtʃ/'''</span>], ass gwehnlich yuscht Deitsch heesst unnich die Pennsilfaanisch Deitsche, awwer aa Pennsylvania German odder Pennsylvania Dutch genennt watt in Englisch, iss en [[Schprooch]], ass gschwetzt watt bei verleicht 300,000 Leit in meh wie 30 Schteets in die [[Amerikaa|USA]] un in [[Ontario]] ([[Kanadaa]]). S'menscht vun die Schwetzer sinn heit [[Amisch]]e un [[Fuhremennischt]]e, wu Deitsch aa heit noch schwetze zu ihre Kinner, awwer's hot aa en latt [[Luthrische]] un [[Reformierte]] un Leit vun en Wisch annre Gmeeschafte, wu die Mudderschprooch noch gschwetzt henn, dieweil ass sie Kinner waare.
Die erschte Deitsche henn [[1683]] in [[Pennsilfaani|Pennsylvaani]] gsettelt. In sellem Yaahr henn sie 's [[Schtettel]] [[Deitscheschteddel, Pennsilfaani|Deitscheschteddel]] neegscht an [[Filadelfi, Pennsilfaani|Filidelfi]] gegrindt. Der Mann, wu die do erschte deitsche Settlers gfiehrt hot, waar der [[Franz Daniel Pastorius]].
In sellre Zeit henn die Deitsche all ihre unnerschiddliche Dialects gschwetzt - un deel vunne henn enanner schier gaar net verschteh kenne. So darrich die Generations henn sie die Schprooche zammegmixt - aa mit [[Englisch]] - un mer kann verleicht saage, ass die Schprooch zimmlich gleich waar ganz iwwer Pennsylvaani in die Zeit zwischich [[1785]] un [[1815]]. Sidder selli Zeit kammer saage, ass die Deitsche im neie Land "Pennsylvaanisch-Deitsch" schwetze. Die Gegend, wu die Schprooch gschwetzt watt, heesse deel Leit sitter em 19. Yaahrhunnert [[Pennsylvania Deitschland]] odder aa "Pennsylvania Dutch Country".
S'menscht vun die Settlers warre vun en Weltdeel kumme gwest, ass [[Kurpfalz]] odder die [[Palz|Pfalz]] (Palatinate) gheesse watt. Un en "Paelzer" kann aa noch heit, am Aafang vum 21. Yaahrhunnert, zimmlich guud ausmache, was en Pennsylvaanisch-Deitscher am schwetze iss deweehe. Allzwee Schprooche sinn aa naach zehe Generations noch zimmlich gleich.
'S hot aa en latt pennsylvaanisch-deitsche [[Blatznaame]].
== Grammar ==
[[Feil:Shaynah.jpg|rechts|upright=1.5|miniatur|En Daycare Center in Kutzeschtettel]]
Mer kann Deitsch in unnerschiddliche [[pennsylvaanisch-deitsche Klasse]] in Pennsylvaani lanne, un wammer die Mudderschprooch schun schwetzt, kammer zammekumme mit annere Mannsleit un Weibsleit in [[Schwetzerei-Druppe]] fer die Schprooch iewwe.
Fer en arrig katze Einleitung gewwe, Pennsylvaanisch-Deitsch hot drei Gschlechter, so wie Hochdeitsch. Ee Unnerschitt zwischich Hochdeitsch unn Pennsilfaanisch Deitsch iss ass Hochdeitsch vier Fäll "Cases" hot, awwer Pennsilfaanisch Deitsch yuscht en Common Case unn en Dative Fall fer Nouns hot, unn fer d Ussproch, en Dative Fall, Nominative Fall unn Accusative Fall. Deel Leit duhn noch heidzedaags der Dative Fall yuuse (geweehnlich eldere Leit), awwer deel duhn nimmi der Dative Fall yuuse, wann sie schwetze, besonders is es so unnich die yungi Leit.
;Gewebbgleecher:
* [https://web.archive.org/web/20100713174822/http://csumc.wisc.edu/AmericanLanguages/german/states/pennsylvania/pa_german.html Do] kammer e Bissel Pennsylvanisch-Deitsch heere.
== Entschtehung vum Pennsylvanisch-Deitsche naach der Theorie vum Werner H. Veith (1968) ==
In die Gegend vum heidiche [[Lengeschder Kaundi]], sinn im 18. Yaahrhunnert zwee unnerschiddliche Gruups von Dialect-Schwetzer zammekumme. Leit vun die [[Schweiz]], die [[Elsass]] un vun [[Württemberg]], un Eiwannnerer vun die [[Palz|Pfalz]]. Demit sie mitenanner schwetze henn kenne, hot bis ebaat 1800 en so-genannde "Misch-Mundart" (mixed dialect) entwickelt, ass mit die Zeit aagnumme warre is vun all die deitsche Settlers (bis ca. der Aafang vum 19. [[Yaahrhunnert]]). Des is es heidiche Pennsylvanisch-Deitsch. Selli Misch-Mundart, hot der [[Wolfgang Veith]] darrich sei Schtuddiess ausgfunne, iss neecher zu die Eastern Palatine Dialect, ass in die Gegend neegscht an die Schtadt vun [[Mannheim]] gschwetzt watt, ass s'iss zu enniche annre Dialects. Er hot im Oschte vun [[Lengeschder Kaundi|Lengeschder-Kaundi]], besonders in [[Baumanschteddel, Pennsilfaani|Baumannsschtettl]] un in [[Seischwamm, Pennsilfaani|Nei-Holland]] im Yaahr 1967/68 gforscht, un die deitsche Leit datt gfroogt, welli Wadde sie yuuhse fer welli Saches. Ferwas hot sich selli Eastern Palatine Dialect geehich die annere saadwest deitsche Dialects darrichgsetzt? - Allem noch, iss es net yuuhscht weil so viel Siedlers (Settlers) von selli Gegend neegscht an Mannheim kumme warre.
[[Feil:Lancaster County Amish 03.jpg|upright=1.5|miniatur|Es sinn regional'se Unnerschidde. In Lengeschderkaundideitsch, Lebanonkaundideitsch, Mifflinkaundideitsch unn in Yarrickkaundideitsch saage sie ''Wutzli'' im Blatz vun ''Seiche'']]
Der Wolfgang Veith saagt (Pages 266-271), ass weil der Unnerschidd zwischich die Dialects vun die Siedlers, die wo's neegscht an Lengeschder Kaundi gwuhnt henn, 's greescht waar, iss der Dialect etabliert worde, ass s'neegscht zu die hochdeitsch "Schreib-Schprooch" gwest waar. Dieweil ass die do hochdeitsch Schreib-Schprooch alleweil in die [[Biwwel]]e, Gesangbicher, Zeitinge un so weiter, vun die Schweizer, die Elsässer (Alsatians), Württemberger un die Pfälzer geyuuhst waare is, un alsemol in die Karrech (odder in die Gmee, odder in die Versammling) im Gottesdienscht, wo mer en Hochdeitsch gsunge un gheert hat, ass aa influenced waar von Pennsylvaanisch Deitsch, waar vun all die differnte Palatine Dialects der Mannheim Dialect (pälzisch: Mannemer Dialekt) s'neegscht zu die Schrift-Schprooch (90 % direct, odder indirect Iwwereischtimming (Agreement) mit die Schrift-Schprooch) - awwer nadierlich yuuscht die Wadde, ass er gfroogt hat deweehe. Mer kann gut glaawwe, ass es net leicht waar, fer mitenanner schwetze, wann ee Settler vun [[Bann, Schweiz|Berner]] (Banner) Land mit en Bauer vun [[Zweebrigge|Zweibrücken]]/Pfalz iwwer die Aernt schwetze hot welle, un allzwee eefach so geschwetzt hen, wie ihne der Schnawel gwaxe waar (mit annre Wadde, wie sie draa gegwehnt warre fer schwetze, wo sie kumme warre devun).
Fer weise ass der Mannheim Dialect (Des hot der Wolfgang Veith der "Kernraum" gheesse. Des meent die "Core Region".) s'neegscht zu die hochdeitsch Schrift-Schprooch waar (es "Hochdeitsch" is abbadich en Schprooch, ass mer schreibt, awwer net oft schwetzt), hot der Wolfgang Veith browwiert ghat, fer en Table mache, ass etliche differnte Dialects mitenanner vergleiche dutt. (Do sinn yuscht en Paar katz-gmachte Beischpiele):
{| class="wikitable"
! width="200" | Hochdeitsche Schreib-Schprooch
! width="350" | Kernraum (Mannheimer Gegend)
! width="400" | Umgebung des Kernraums (annere pfälzische Dialekte)
|-
|-
|Luft
|Luft
|NO- Loft
|-
|Wiese
|Wies
|NW: Wies, O: Wies, S: Matte
|-
|Kind
|Kind
|N: Kend, W: Kend, O: Kindf, Kiend, S: Kenn, Kinn, Kend, Kind
|-
|Was?
|Was?
|N: Woas, Wat?
|-
|euch
|eich
|N: och, auch, S: ich
|-
|sind
|sin
|N: sein, S: sen
|-
|Haus
|Haus
|NW: Haus, Hous, Hus, SW: Hüss, Hüs
|-
|Dorf
|Dorf [Darref]
|Dorp
|-
|Bruder
|Bruder
|NW: Brurer, SO: Bruader, Brueder
|-
|hinten
|hinne
|S: henn-, hend-
|-
|nichts
|nix
|NW: neischt, neust, N: naut, SO: nex
|-
|ich
|ich
|NW: eich, aich, äich, SO: i
|-
|}
In die Gegend naadlich und eschtlich (Eastward) vun Lengeschder-Kaundi, wu mer 'deels eeniche dialekt-geographische' (Was is des supposed meene?) Unnerschidd mit's Pennsylvanisch-Deitsche in Lengeschder finne kann, un wu aa s'erscht in en schpeedere Zeit gsettled waare is, hot mer net neegscht so viel Communication Problems ghatt, wie in Bletz wu Schweizer un Pfälzer zammekumme warre. Die Schprooche in selli datt Settlements waare en latt neecher zu enanner. Sell meent: datt warre die unnerschiddliche Dialect-Grupps net neegscht so aarrig differnt vunanner, wie sie s'erscht gwest waare, unnich die Lengeschder-Deitscherei.
;Quelle:
<span style="font-size:90%;">Werner H. Veith, Pennsylvanischdeutsch. Ein Beitrag zur Entstehung von Siedlungsmundarten. In: Zeitschrift für Mundartforschung. XXXV. Jahrgang. Heft 3/4. Dezember 1968. Seit 254-271.</span>
== Pennsiylvaanisch-Deitsch Literatscher ==
Es erscht Schtick vun Literatscher, ass in die deitsch Schprooch gschriwwe warre iss, iss aandem's ''Mariye Lied''. Des do Gedicht (Poem) iss aandem in ebaat 1835 gschriwwe warre, bei der [[Emanuel Rondthaler]]. Sidder selli Zeit, henn etliche hunnert Mannsleit un Weibsleit Gdichte un Gschichte in die Mudderschprooch gschriwwe.
Do sinn die Leit, wu mer kenne sett:
=== Schreiwer ===
[[Feil:Harbaugh h.jpg|upright=1.5|miniatur|Der [[Henry Harbaugh]] (1817-1867)]]
==Schreiwer, ass eb odder im Civil War gebore waare==
* [[Emanuel Rondthaler]] (1764-1848)
* [[Louis Miller]] (1796-1882)
* [[Ludwig August Wollenweber]] (1807-1888)
* [[John H. Oberholtzer]] (1809-1895)
* [[Tobias Witmer]] (1816-1897)
* [[Henry Harbaugh]] (1817-1867)
* [[Edward Henry Rauch]] (1820-1902)
* [[H. L. Fischer|Henry Lee Fischer]] (1822-1909)
* [[Eli Keller]] (1825-1919)
* [[Rachel Bahn]] (1829-1902)
* [[Edward Hermany]] (1832-1896)
* [[Abraham R. Horne]] (1834-1902)
* [[David B. Brunner]] (1835-1903)
* [[Frank R. Brunner]] (1835-1908)
* [[Thomas Jefferson Boyer Rhoads]] (1837-1919)
* [[Thomas C. Zimmerman]] (1838-1914)
* [[Daniel Miller]] (1843-1913)
* [[Ezra Grumbine]] (1845-1923)
* [[Isaac Summers Stahr]] (1845-1930)
* [[Charles More|Charles C. More]] (1848-1940)
* [[Solomon DeLong]] (1849-1925)
* [[J. Max Hark]] (1849-1930)
* [[Joseph H. Light]] (1849-1901)
* [[Henry A. Schuler]] (1850-1908)
* [[Milton C. Henninger]] (1851-1921)
* [[Thomas H. Harter]] (1854-1933)
* [[Charles C. Ziegler]] (1854-1930)
* [[Michael A. Gruber]] (1855-1943)
* [[Astor C. Wuchter]] (1856-1922)
* [[Lee Light Grumbine]] (1858-1904)
* [[Louise Weitzel|Louise A. Weitzel]] (1862-1934)
==Schreiwer, ass zwischich em Civil War un em Erscht Grooss Grieg gebore waare==
* [[William H. Erb]] (1870-1940)
* [[Harvey Monroe Miller]] (1871-1939)
* [[John Birmelin]] (1873-1950)
* [[D. George Knecht]] (1876-1966)
* [[Lloyd A. Moll]] (1879-1944)
* [[Preston A. Barba]] (1883-1971)
* [[Pierce E. Swope]] (1884-1968)
* [[Ralph S. Funk]] (1889-1969)
* [[William Troxell]] (1893-1957)
* [[Clarence F. Iobst]] (1894-1973)
* [[Paul Brendle Horning]] (1894-1986)
* [[Arthur D. Graeff]] (1899-1969)
* [[Allan M. Buehler]] (1899-????)
* [[Clarence G. Reitnauer]] (1900-1989)
* [[Edwin Gehman Weber]] (1904-1995)
* [[Noah G. Good]] (1904-2002)
* [[Russel W. Gilbert]] (1905-1985)
* [[Paul R. Wieand]] (1907-1993)
* [[Daniel B. Stauffer]] (1908-2002)
* [[Florence Baver]] (1911-1999)
* [[David G. Hornberger]] (1912-1997)
* [[Dorothy Fry]] (1914-2012)
* [[William H. Miller]] (1915-1999)
* [[Nova R. Rohrbaugh]] (1915-????)
==Schreiwer, aa zwischich em Erscht un em Zwett Grooss Grieg gebore waare==
* [[Vera Schrack]] (1918-????)
* [[Isaac R. Horst]] (1918-2008)
* [[William A. Betz]] (1919-1996)
* [[Helen Moll Kisthart Kistler]] (1919-????)
* [[Irvin R. Klinger]] (1920-2002)
* [[Sarah Weaver]] (1921-1991)
* [[Don Yoder]] (1921-2015)
* [[Francis C. Laudenslager]] (1921-2006)
* [[Leonard E. Shupp]] (1922-2008)
* [[William J. Klouser]] (1922-2010)
* [[Ernest W. Bechtel]] (1923-1988)
* [[John B. Kline]] (1923-????)
* [[Al Albrecht]] (1924-2008)
* [[Norman C. Hoffman]] (1924-????)
* [[Richard Beam|C. Richard Beam]] (1925-2018)
* [[Luke Brinker]] (1925-????)
* [[Vernon M. Kamp]] (1926-????)
* [[Richard Druckenbrod]] (1929-2003)
* [[Clarence Heffendrager]] (1929-????)
* [[Lee Thierwechter]] (1929-2011)
* [[Earl C. Haag]] (1929-)
* [[Bob Hammer]] (1930-2015)
* [[Barbara Miller]] (1932-1998)
* [[Carl Arner]] (1936-2022)
* [[Gladys S. Martin]] (1937-2019)
* [[Enos Stutzman]] (1937-)
* [[Francis Kline]] (1937-2013)
* [[Richard Savidge]] (1937-)
* [[Richard Miller]] (1937-)
* [[Walter Sauer]] (1942-)
* [[Art Jennings]] (1943-)
* [[Samuel Stoltzfus]] (1943-)
* [[Mary Bittner Henry]] (1944-)
* [[Alice B. Spayd]] (1944-)
* [[Urias Weber]] (1944-)
* [[Peter Fritsch]] (1945-2015)
==Schreiwer, ass naach em zwett Grooss Grieg gebore waare==
* [[Linda Preston]] (1948-)
* [[K. Varden Leasa]] (1948-2009)
* [[John Schmid]] (1949-)
* [[Ed Quinter]] (1950-)
* [[Butch Reigart]] (1951-)
* [[Mark Louden]] (1962-)
* [[Kevin Laudenslager]] (1963-)
* [[Michael Werner]] (1965-)
* [[Robert Lusch]] (1965-)
* [[Kevin Sterner]] (1965-)
* [[John Troyer]] (1968-)
* [[Stephen D. Miller]] (1970-)
* [[Mary Laub]] (1971-)
* [[Lynn M. Miller]] (1974-)
* [[Caleb Franks]] (1979-)
* [[Douglas Madenford]] (1980-)
* [[Jennifer Trout]] (1981-)
* [[Jesse Tobin]] (1981-)
* [[Joshua Brown]] (1982-)
* [[Zach Langley]] (1983-)
* [[Ben Rader]] (1984-)
* [[Dan Riegel]] (1985-2011)
* [[Patrick Donmoyer]] (1985-)
* [[Ashley Dawn Snyder]] (1985-)
* [[Tanner Gore]] (1992-)
=== Schwetzer bei Versammlinge ===
* [[Lee Haas]]
* [[Francis D. Kline]] (1937-2013)
* [[Don Breininger]]
* [[Richard Miller]]
* [[Leroy Brown]]
* [[Paul Kunkel]]
* [[William Mack]]
* [[Leroy Heffendrager]]
=== Parre, ass in die Mudderschprooch breddiche ===
* [[Don Simmons]]
* [[Meryll Ressler]]
* [[Richard Wolf]] (1931-2016)
* [[Phares O. Reitz]] (1917-)
* [[Guy Grube]]
* [[Richard Miller]]
=== Pennsylvanisch-deitsche Scholars ===
* [[Harry Hess Reichard]] (1878-1956): PG Scholar, PG Editor
* [[Preston A. Barba]] (1883-1971): PG Scholar, PG Editor ("S Pennsylfawnish Deitsch Eck", Allentown Morning Call)
* [[Albert F. Buffington]] (1905-1980): PG Scholar
* [[Heinz Kloss]] (1904-1987): PG Scholar in Deitschland
* [[Alfred E. Shoemaker]] (1913 - 1960s): PG Scholar, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[J. William Frey]] (1916-????): PG Scholar, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[Don Yoder]] (1921-2015): PG Scholar, PG Editor, Co-Founder "Kutztown Folk Festival"
* [[C. Richard Beam]] (1925-): PG Scholar, PG Editor [Es Pennsylvanisch Deitsch Eck, PG dictionary ...), PG Radio Program Host
* [[Earl Haag]]: (1929-): PG Scholar, PG Writer
* [[Mark L. Louden]] (1961-): PG Scholar
* [[Michael Werner]] (1965-): PG Scholar in Deitschland, PG Publisher un Editor ("Hiwwe wie Driwwe"), Co-Founder: Deutsch-Pennsylvanischer Arbeitskreis e.V.
* [[Patrick Donmoyer]] (1985-): Site Manager am Pennsylvania German Cultural Heritage Center, PG TV Host, PG Schwetzer (abbadich iwwer Volksglaawe)
=== Pennsylvaanisch-Deitsche Columns in Zeidinge ===
[[Feil:Hiwwe-72.gif|upright=1.5|miniatur|[[Hiwwe wie Driwwe]], die '''Pennsilfaanisch Deitsch''' [[Zeiding]]]]
* [[Arner, Carl]], 156 Five Point Road, [[Macungie]], PA 18062. "Die Schnitzelbank". In: [[Town & Country]] (Pennsburg, PA).
* [[Beam, C. Richard]], 406 Spring Drive, [[Millersville]], PA 17551. [[S Pennsylvanisch Deitsch Eck]]. In: [[(Ephrata]], PA), [[The Budget]] ([[Sugarcreek]], OH).
* [[Goshenhoppen Historical Newsletter]]. [[Goshenhoppen Historical Society]] (Green Lane, PA).
* [[Haag, Prof. Earl]]. Der Alt Professor. 201 Greenbriar Road, [[Pottsville]], PA 17901. In: [[Schuylkill Haven Call]] (PA).
=== Pennsylvaanisch-Deitsche Zeidinge / Babiere ===
* [[Hiwwe wie Driwwe]]
* [[Journal of the Center for Pennsylvania German Studies]]
* [[Es Elbedritsch]]
* [[Der Reggeboge]]
* [[Pennsylvania Dutchman]]
* [[Die Botschaft vun die Dolpehock]]
* [[Hollerbier Haven: Journal of Traditional Deitsch Wisdom]]
== Pennsilfaanisch-Deitsche Music ==
S'is aa en latt pennsilfaanisch-deitsch Music. Deel vun die Lieder henn die Leit mitgenumme vun die [[Palz|Pfalz]] ins neie Land. Un deel henn die Pennsilfaanisch-Deitsche im neie Land darrich die Yaahre selwet gschriwwe.
;Pennsilfaanisch-Deitsche Musiganter
* [[Keith Brintzenhoff]] (1945?)
* [[John Schmid]] (1949-)
* [[Die Miller Brieder]] (Parre Richard Miller un sei Brieder)
* [[Die Dolpehock Saenger Chor]]
* [[Die Schwadore Schalle]]
* [[Leroy Heffentrager Buwe]], aa genennt "Heffie un sei Buwe"
* [['M Fenschtermacher sei Deitschie Band]]
* [[Die Wolfe Familie]] aus Gratz, [[Dauphin Kaundi]]
* [[Die Bernviller Singer]], vun [[Baricks Kaundi]]
* [[Die Freindliche Viere]] vun [[Pine Grove]], [[Schuylkill Kaundi]]
* [[Die Schwillie Willies]] vun [[Montgomery Kaundi]]
* [[Betty Naftzinger]] (1930-)
* [[Ben Rader]]
* [[Die Mariyeschtanne]]
* NEW PALTZ [[Michael Werner & Uwe Volk - Die Hiwwe wie Driwwe Folkband|- Die Hiwwe wie Driwwe Folkband]]
* Mike Herzog (Blandon, PA)
;Seh aa:
* [[Deitsche Schprooch-Eilenner in den Amerikaas]]
* [[Deitscherei]]
* [[Schprooch-Bewegunge in Nadd-Amerika]]
== Learning Materials ==
;Autseit Gleecher
* [https://web.archive.org/web/20150628161639/http://www.lmhs.org/Home/Shop/Books Lancaster Mennonite Historical Society] Standard German, Russian Mennonite Low German, and Pennsylvania Dutch Books, Tapes and Learning Materials
== Gewebbgleecher ==
* [https://web.archive.org/web/20070628080649/http://skew.ot.com/four/deitsch.html Deitsch: A dying language?] {{en}}
* [[:de:Kurpf%C3%A4lzische_Dialekte|Deitscher Ardikel iwwer Kurpälzisch]] {{de}}
== Seh aa ==
* [[Pennsilfaanisch-Hochdeitsch]]
<!--* [http://www.mudderschproochfescht.wordpress.com En Friehyaahr fer die Mudderschprooch 2010]-->
* [http://www.cafepress.com/1683 Pennsylvania German Stuff]
[[Abdeeling:Kultscher, Gewohnheide unn Gsellschaft]]
[[Abdeeling:Schprooche]]
[[Abdeeling:Deitschische Schprooche]]
[[Abdeeling:Pennsilfaanisch-Deitsch]]
g8pitm1os0eoki4i6263ko65h7sxkup
Philadelphia Eagles
0
122
105307
104229
2022-08-18T15:24:43Z
12.9.16.130
wikitext
text/x-wiki
{| border=0 align=right cellpadding=3 cellspacing=3 width=280
|- align="center" bgcolor="#003b48"
|colspan=2|<span style="color:white;"><big>'''Filadelfi Eagles'''</big></span>
|- align="center"
|colspan=2|
|- align="center" bgcolor="
|| '''Schtadt''' || [[Filadelfi, Pennsilfaani|Filadelfi]], [[Pennsilfaani]]
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''Gegrindt''' || [[1933]]
|- align="center" bgcolor="
|| '''Heemfeld''' || [[]]
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''Friehere Stadiums''' ||
|- align="center" bgcolor="
|| '''Faerewe''' ||
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''Helmet'''||
|- align="center" bgcolor="
|| '''League''' || [[National Football League]]
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''Division''' ||
|- align="center" bgcolor="
|| '''Head Coach''' ||
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''General Manager''' ||
|- align="center" bgcolor="
|| '''Eegner''' ||
|- align="center" bgcolor="#eeeeee"
|| '''Super Bowls''' || '''1'''
|}
Die '''Philadelphia Eagles''' sinn en [[Footballe|American Footballe]] Team in der [[National Football League]].
==Schpieler==
* [[Terrell Owens]]
* [[Randall Cunningham]]
{{commonscat}}
[[Abdeeling:Footballe]]
p8qzmote7l3c3a9jlzxh6g019cz6p0q