ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 13779 283200 107041 2022-07-23T16:35:10Z EmausBot 3239 ربات: اصلاح تغییرمسیر دوتایی به [[الوتکه! (فلم)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[الوتکه! (فلم)]] 9xwvm5lq40fjpp20kj4zz9u3rny5baf 0 33459 283201 208071 2022-07-23T16:35:20Z EmausBot 3239 ربات: اصلاح تغییرمسیر دوتایی به [[بانکوک]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[بانکوک]] hqe4fav4sgthqccndyafrfgzm5ci58f 3 52999 283215 257625 2022-07-24T04:49:01Z QueerEcofeminist 16332 QueerEcofeminist د [[د کارن خبرې اترې:Kushalpok01]] مخ [[د کارن خبرې اترې:Tspielberg]] ته ولېږداوه: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Kushalpok01|Kushalpok01]]" to "[[Special:CentralAuth/Tspielberg|Tspielberg]]" wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Kushalpok01}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۲:۱۲, ۹ نومبر ۲۰۲۰ ([[همغږي نړیوال وخت|ہ ن و]]) 0uzryceje7wk3ds6x9uo7jaggddq3fa 0 53359 283220 277822 2022-07-24T05:15:04Z 2400:ADC1:48A:9B00:7941:BC3B:1089:56BA wikitext text/x-wiki '''انډروميډا کهکشان''' (IPA: /ænˈdrɒmɪdə/) چې د Messier 31 يا M31 او يا NGC224 په نومونو پېژندلي کېږي او په اصل کې د انډروميډا نيبولا دی، يو بند (احاطه) شوی مارپېچ کهکشان دی چې له ځمکې څخه نږدې 2.5 ميليونه نوري کلونه (۷۷۰ کیلو في ثانيه) او د شيدو لار ته تر ټولو نږدې ستر کهکشان دی. د دې کهکشان نوم د ځمکې د اسمان له هغې برخې څخه سرچينه اخلي، چې دا په کې راښکاره کېږي. ذکر شوې برخې ته د انډروميډا د ستورو ټولګه وايي، چې د يونان افسانه پوه Perseus د مېرمنې ايتوپي يا فنيقي شهزادګۍ نوم پرې اېښودل شوی دی. د انډروميډا کهکشان ويروسي کتله، په يو ترېليون لمريزو کتلو (2.0 x 10⁴² kilograms) په لرلو سره د شيدو لار کهکشان د پراخوالي په ډول او ترتيب سره ورته ده. په کره ډول د دواړو کهکشانونو د کتلې اټکلول ستونزمن دي، مګر د اوږدې مودې لپاره فکر کېده چې د انډروميډا کهکشان د شيدو لار څخه د ٪۲۵ يا ٪۵۰ په اندازه زيات لوی دی. دې نظريې د ۲۰۱۸ يوې څېړنې له خوا د ۲۰۱۹ ز کال پر يوې څېړنې باندې چې د شيدو لار کهکشان کتله يې يو څه زياته اټکل کړه، د پوښتنې غوښتنه کړې ده د ۲۰۱۸ ز کال څېړنې د انډروميډا کهکشان پر کتله باندې يې يو ټيټ اټکل ذکر کړی و. د انډروميډا کهکشان د نږدې 220000 ly (67kpc) قطر لري، چې د پراخوالي له مخې د Local Group يا د کهکشانونو د محلي ډلې تر ټولو پراخ کهکشان دی. په انډروميډا کهکشان کې د شته ستورو شمېر يو ترېليون (1x10¹²) يا د شيدو لار د ستورو په پرتله نږدې دوه برابره اټکل شوی دی. تمه ده چې د شيدو لاره او انډروميډا کهکشانونه نږدې له ۴ تر ۵ بېليون کلونو کې يو له بل سره ټکر وکړي، چې سره يو ځای کېدل به يې يو خورا ستر او پياوړی بيضوي کهکشان يا يو پراخه عدسي کهکشان رامنځته کړي. د ۳.۴ ډبلوالي په لرلو سره د انډروميډا کهکشان د Messier شيانو له منځه تر ټولو روښانه دی، چې له امله يې ياد کهکشان له ځمکې څخه د تروږميو په شپو کې هم، لکه: د پرانيستې سترګې ان له رڼا د منځنۍ ککړتيا لرونکو سيمو څخه هم ښکاري. == مشاهدوي تاریخ == نږدې په ۹۶۴ ز کال کې فارسي ستورپوه عبدالرحمن الصوفي لومړنی هغه څوک و، چې په رسمي ډول يې انډروميډا کهکشان تشرېح کړ. نوموړي ياد کهکشان په خپل کتاب «د ثابتو ستورو کتاب: Book of Fixed Stars» کې د نيبولايي داغ يا کوچنۍ اورېځ په توګه ذکر کړ. د هغه دورې د ستورو لښتليکونو انډروميډا کهکشان د کوچنۍ ورېځې په توګه په نښه کړ. جرمني ستورپوه Simon Marius په ۱۶۱۲ ز کې د انډروميډا کهکشان په اړه د دوربيني کتنو پر بنسټ يوه لومړنۍ تشرېح وړاندې کړه. Pierre Louis Maupertuis په ۱۷۴۵ ز کې اټکل وکړ، چې ياد خړ يا تت داغ يو ټاپويي نړۍ وه. Charles Messier په ۱۷۶۴ ز کې انډروميډا د M31 څيز په توګه لېست کړ او د پرانيستې سترګې په توګه د ليدلو وړ اوسېدنې تر څنګ يې په غلطۍ سره Marius ته د موندونکي امتياز ورکړ. ستورپوه William Herschel په ۱۷۸۵ ز کې د انډروميډا په مرکزي برخه کې يو لوی سوربخن يا قرمزي ته ورته بڼه يادښت کړه. نوموړي د انډروميډا په اړه باور درلود، چې د ټولو سترو نيبولا په پرتله نږدې ده او د نيبولا د رنګ او پراخولي پر بنسټ يې په ناسم ډول فکر وکړ، چې د Sirius [اسماني جسم] له واټن څخه د ۲۰۰۰ برابره يا له نږدې 18000 ly (5.5kpc) څخه زيات لوی نه دی. په ۱۸۵۰ ز کې (William Parsons, 3rd Earl of Rosse) د انډروميډا د مارپېچ جوړښت لومړنۍ انځورګري وکړه. Sir William Huggins په ۱۸۶۴ ز کې يادونه وکړه، چې د انډروميډا ليدل (طيف) له ګازي نيبولا سره توپير درلود. د انډروميډا منظر د تکرار يو دوام دی او د جذب له تيارو ليکو سره يو پر بل اېښودل شوی دی، د يوه څيز د کيمياوي ترکيب معلومولو کې مرسته کوي. د انډروميډا منظر، د انفرادي ستورو له منظرونو سره خورا ورته دی او له همدې ځايه پايله اخيستل شوې وه، چې ذکر شوی کهکشان د ستوري طبيعت لری. په ۱۸۸۵ ز کې په انډروميډا کې د S Andromeda په نوم يو ستر لنډمهالی ستوری کتل شوی و، چې دا په ياد کهکشان کې لومړنی او يوازينی ليدل شوی ستوری و. په هغه وخت کې فکر کېده چې، انډروميډا دې يو نږدې څيز وي، چې سبب يې دا فکر و چې انډروميډا يو خورا لږ ځلا لرونکی او د nova [لنډ مهالی ستوری] په نامه يوه بېله پېښه وي او د همدې له مخې يې ياد کهکشان Nova 1885 ونوماوه. Isaac Roberts په ۱۸۸۸ ز کې د انډروميډا يو تر ټولو لومړنی انځور واخيست، چې تر اوسه په عام ډول فکر کېده چې، دا به زموږ په کهکشان [د شيدو لاره] کې دننه يوه نيبولا وي. روبرتس د انډروميډا او ورته مارپېچ نيبولا په اړه ځکه سم پوه نه شو، چې د ستوري نظامونه جوړېږي. In 1912, Vesto Slipher used spectroscopy to measure the radial velocity of Andromeda with respect to our Solar System—the largest velocity yet measured, at 300 km/s (190 mi/s). Vesto Slipher په ۱۹۱۲ز کې د انډروميډا د وړانګېزې چټکتيا معلومولو په موخه Spectroscopy [د ليدلو طيف] څخه ګټه پورته کړه، چې په خپل کار کې يې زموږ لمريز نظام ته پام وکړ، چې تر اوسه د اندازه شوې چټکتيا تر ټولو زياته (په يوه ثانيه کې ۳۰۰ کېلو متر يا ۱۹۰ ميل) چټکتيا لري. === ټاپو نړۍ === په ۱۷۵۵ ز کې جرمني فيلسوف Immanuel Kant «د نړيوال طبيعت تاريخچه او د اسمان نظريه» تر سرلیک لاندې خپل کتاب کې دا انګېرنه وړاندې کړه، چې د شيدو لاره د نورو ډېرو کهکشانونو له ډلې څخه يوه دی. نوموړي استدلال کاوه چې د شيدو لار ته ورته يو جوړښت، که چېرې له پورته څخه وکتل شي، د يوه دايروي نيبولا غوندې او که له اړخ څخه وکتل شي، نو بيضوی غوندي به ښکاره شي. نوموړي له دې ځايه پايله تر لاسه کړه چې د انډروميډا غوندې ليدل شوې بيضوي نيبولا، چې په هغه وخت کې نوره نه شوه تشرېح کېدلی، د شيدو لار ته ورته نور کهکشانونه وو. Heber Curtis په ۱۹۱۷ ز کې د انډروميډا دننه يو لنډ مهالی ستوری وليد. د انځوريز ثبت له څېړلو وروسته ۱۱ نور لنډمهالی ستوري هم وموندل شول. د نوموړي پام شو چې دا لنډ مهالي ستوري د اسمان په نورو برخو کې د پېښو شويو ستورو په پرتله په منځني ډول ۱۰ برابره زيات لوی وو. Curtis د پايلې په توګه وړ و چې د 500000 ly (3.2x10¹⁰ AU) واټن په يوه اټکل سره بريالی شي. نوموړی د تش په نوم «ټاپو نړۍ» نظريې يو وړاندې کوونکی شو، چې له مخې يې مارپېچ نيبولا په اصل کې خپلواک کهکشانونه وو. په ۱۹۲۰ز  کې د Harlow Shapely او Cutis تر منځ د شيدو لار، مارپېچ نيبولا او د نړۍ اړخونو په اړه ستره مناظره (Great Debate) وشوه. د دې لپاره چې Curtis د سترې انډروميډا نيبولا (Great Andromeda Nebula) د شتون (په حقيقت کې يو بانديني کهکشان) په اړه خپله ادعا پياوړې کړي، د انډروميډا دننه يې د تياره ليکو بڼه په نښه کړه، چې په لمريز نظام کې يې د دوړې له ورېځو سره ورته والی درلود او هم يې د خپلې ادعا لپاره د انډروميډا کهکشان د اغېزناکتوب په اړه د Doppler shift له تاريخي کتنو ګټه پورته کړه. په ۱۹۲۲ ز کې Ernst Opik د انډروميډا د ستورو د معلومو چټکتياوو په کارونې سره د هغې د واټن اټکلولو په موخه يو مېتود وړاندې کړ. د نوموړي د پايلې له مخې د انډروميډا نيبولا زموږ له کهکشان څخه د نږدې 450 kpc (1500 kly) په لرې واټن کې پرته ده. Edwin Hubble په ۱۹۲۵ ز کې هغه مهال مناظره برابره کړه، چې نوموړي د انډروميډا پر ستورپوهنيزو انځورونو باندې د لومړي ځل لپاره له کهکشان څخه پورته Cepheid بدلېدونکي ستوري مشخص کړل.د دې لپاره يې له ۱۰۰ انچ يا ۲،۵ ملي متر هووکر دوربين څخه ګټه واخيستله او همدې دوربين، د سترې انډروميډا نيبولا د واټن معلومول شوني کړل. د نوموړي اندازې اخيستنې د پايلې په ډول بيان کړل، چې دا بڼه يا شکل زموږ په کهکشان کې د ستورو او ګاز يوه ټولګه نه وه، بلکې په بشپړ ډول يو بېل کهکشان و، چې د شيدو لار کهکشان څخه د پام وړ واټن [لرې] کې پروت و. ==تور غارونه== زموږ کهکشان یو تور سوری (black hole) لري مګر اندرومیدا کهکشان بیا 36 تور سوري لري چی هر تور سوری یی زموږ د لمر څخه 5 یا 10 ځله غټ دي. ==لومړۍ پیژندنه== د لومړي ځل لپاره د عبدالرحمان صوفي په نوم یوه ایراني  ستورپېژندونکي دغه کهکشان کشف کړ. د تلسکوپ له اختراع څخه وروسته د سایمون ماریس په نوم یو سیانسپوه د دي کهکشان مطالعه وکړه چې په اول کې داسې فکر کېده چې دا د شيدو لارې کهکشان یوه برخه ده خو اډون هبل څیړنو وښودله چي دا یو بیل کهکشان دي چی د شېدو لارې کهکشان څخه ډېر لرې دی. ==سیارې== ==مساحت او حراکت== == سرچینې == {{reflist|refs=<ref name="ned">{{cite web | title = Results for Messier 31 | url = http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/objsearch?objname=M+031&extend=no&hconst=73&omegam=0.27&omegav=0.73&corr_z=1&out_csys=Equatorial&out_equinox=J2000.0&obj_sort=RA+or+Longitude&of=pre_text&zv_breaker=30000.0&list_limit=5&img_stamp=YES | work = NASA/IPAC Extragalactic Database | publisher = [[NASA]]/[[Infrared Processing and Analysis Center|IPAC]] | access-date = 28 February 2019}}</ref> <ref name="nature">{{cite journal | last1 = Cowen | first1 = Ron | date = 2012 | title = Andromeda on collision course with the Milky Way | url = http://www.nature.com/news/andromeda-on-collision-course-with-the-milky-way-1.10765# | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | access-date = 6 October 2014 | doi = 10.1038/nature.2012.10765 | s2cid = 124815138}}</ref> <ref name="Karachentsevetal2006">{{cite journal | last1 = Karachentsev | first1 = Igor D. | last2 = Kashibadze | first2 = Olga G. | date = 2006 | title = Masses of the Local Group and of the M81 group estimated from distortions in the local velocity field | journal = [[Astrophysics (journal)|Astrophysics]] | volume = 49 | issue = 1 | pages = 3–18 | bibcode = 2006Ap.....49....3K | doi = 10.1007/s10511-006-0002-6 | s2cid = 120973010}}</ref> <ref name="trillion-stars">{{cite magazine | last = Young | first = Kelly | date = 6 June 2006 | title = The Andromeda Galaxy hosts a trillion stars | url = https://www.newscientist.com/article/dn9282-andromeda-galaxy-hosts-a-trillion-stars.html | magazine = [[New Scientist]] | access-date = 6 October 2014}}</ref> <ref name="karachentsevetal2004">{{cite journal | last1 = Karachentsev | first1 = Igor D. | last2 = Karachentseva | first2 = Valentina E. | last3 = Huchtmeier | first3 = Walter K. | last4 = Makarov | first4 = Dmitry I. | date = 2004 | title = A Catalog of Neighboring Galaxies | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 127 | issue = 4 | pages = 2031–2068 | bibcode = 2004AJ....127.2031K | doi = 10.1086/382905 | doi-access = free}}</ref> <ref name="Ribas2005">{{cite journal | last1 = Ribas | first1 = Ignasi | last2 = Jordi | first2 = Carme | last3 = Vilardell | first3 = Francesc | display-authors=3 | last4 = Fitzpatrick | first4 = Edward L. | last5 = Hilditch | first5 = Ron W. | last6 = Guinan | first6 = Edward F. | date = 2005 | title = First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy | journal = [[Astrophysical Journal Letters]] | volume = 635 | issue = 1 | pages = L37–L40 | bibcode = 2005ApJ...635L..37R | arxiv = astro-ph/0511045 | doi = 10.1086/499161 | s2cid = 119522151}}</ref> <ref name="McConnachieetal2005">{{cite journal | last1 = McConnachie | first1 = Alan W. | last2 = Irwin | first2 = Michael J. | last3 = Ferguson | first3 = Annette M. N. | display-authors=3 | last4 = Ibata | first4 = Rodrigo A. | last5 = Lewis | first5 = Geraint F. | last6 = Tanvir | first6 = Nial R. | date = 2005 | title = Distances and metallicities for 17 Local Group galaxies | journal = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 356 | issue = 4 | pages = 979–997 | bibcode = 2005MNRAS.356..979M | arxiv = astro-ph/0410489 | doi = 10.1111/j.1365-2966.2004.08514.x}}</ref> <ref name="SIMBAD-M31">{{cite web | title = M 31 | url = http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=m31 | access-date = 30 September 2018}}</ref> <ref name="GAXEL">{{cite journal | date = 2007 | title = The GALEX Ultraviolet Atlas of Nearby Galaxies | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 173 | issue = 2 | pages = 185–255 | arxiv = astro-ph/0606440 | bibcode = 2007ApJS..173..185G | doi = 10.1086/516636 | last1 = Gil de Paz | first1 = Armando | last2 = Boissier | first2 = Samuel | last3 = Madore | first3 = Barry F. | display-authors=3 | last4 = Seibert | first4 = Mark | last5 = Joe | first5 = Young H. | last6 = Boselli | first6 = Alessandro | last7 = Wyder | first7 = Ted K. | last8=Thilker |first8=David A. | last9=Bianchi |first9=Luciana | last10 = Rey | first10 = Soo‐Chang | last11 = Rich | first11 = Robert Michael | last12 = Barlow | first12 = Tom A. | last13 = Conrow | first13 = Tim | last14 = Forster | first14 = Karl | last15 = Friedman | first15 = Peter G. | last16 = Martin | first16 = D. Christopher | last17 = Morrissey | first17 = Patrick | last18 = Neff | first18 = Susan G. | last19 = Schiminovich | first19 = David | last20 = Small | first20 = Todd | last21 = Donas | first21 = Jose | last22 = Heckman | first22 = Timothy M. | last23 = Lee | first23 = Young‐Wook | last24 = Milliard | first24 = Bruno | last25 = Szalay | first25 = Alex S. | last26 = Yi | first26 = Sukyoung | s2cid = 119085482}}</ref> <ref name="milky-way-collide">{{cite web | title = NASA's Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-On Collision | publisher = NASA | date = 31 May 2012 | url = http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/milky-way-collide.html | access-date = 12 July 2012 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140604191905/http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/milky-way-collide.html | archive-date = 4 June 2014}}</ref> <ref name="Frommert & Kronberg 2007">{{cite web |last1 = Frommert |first1 = Hartmut |last2 = Kronberg |first2 = Christine |date = 22 August 2007 |title = Messier Object Data, sorted by Apparent Visual Magnitude |url = http://messier.seds.org/dataMag.html |publisher = [[SEDS]] |access-date = 27 August 2007 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070712184703/http://seds.lpl.arizona.edu/messier/dataMag.html |archive-date = 12 July 2007 |url-status = dead}}</ref> <ref name="NSOG">{{cite book | last1 = Kepple | first1 = George Robert | last2 = Sanner | first2 = Glen W. | date = 1998 | title = The Night Sky Observer's Guide | volume = 1 | page = 18 | publisher = Willmann-Bell | isbn = 978-0-943396-58-3}}</ref> <ref name="Aati">{{cite book | last = Davidson | first = Norman | date = 1985 | title = Astronomy and the imagination: a new approach to man's experience of the stars | page = 203 | publisher = Routledge Kegan & Paul | isbn = 978-0-7102-0371-7}}</ref> <ref name="Herschel 1785">{{cite journal | last = Herschel | first = William | author-link=William Herschel | date = 1785 | title = On the Construction of the Heavens | journal = [[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]] | volume = 75 | pages = 213–266 | doi = 10.1098/rstl.1785.0012 | s2cid = 186213203}}</ref> <ref name="Huggins & Miller 1864">{{cite journal | last = Huggins | first = William | author-link=William Huggins<!-- "A Supplement to On the Spectra of Some of the Fixed Stars, by Huggins and: | last2 = Miller | first2 = William A. --> | date = 1864 | title = On the Spectra of Some of the Nebulae | journal = [[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]] | volume = 154 | pages = 437–444 | doi = 10.1098/rstl.1864.0013 | bibcode = 1864RSPT..154..437H | doi-access = free}}</ref> <ref name="Backhouse 1888">{{cite journal | last = Backhouse | first = Thomas W. | date = 1888 | title = Nebula in Andromeda and Nova, 1885 | journal = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 48 | issue = 3 | pages = 108–110 | bibcode = 1888MNRAS..48..108B | doi =10.1093/mnras/48.3.108 | doi-access = free}}</ref> <ref name="Slipher 1913">{{cite journal | last = Slipher | first = Vesto M. | author-link=Vesto Slipher | date = 1913 | title = The Radial Velocity of the Andromeda Nebula | journal = [[Lowell Observatory Bulletin]] | volume = 1 | pages = 56–57 | bibcode = 1913LowOB...2...56S}}</ref> <ref name="Curtis 1988">{{cite journal | last = Curtis | first = Heber Doust | author-link=Heber Doust Curtis | date = 1988 | title = Novae in Spiral Nebulae and the Island Universe Theory | journal = [[Publications of the Astronomical Society of the Pacific]] | volume = 100 | pages = 6 | bibcode = 1988PASP..100....6C | doi = 10.1086/132128 | doi-access = free}}</ref> <ref name="Öpik 1922">{{cite journal | last = Öpik | first = Ernst | author-link=Ernst Öpik | date = 1922 | title = An estimate of the distance of the Andromeda Nebula | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 55 | pages = 406–410 | bibcode = 1922ApJ....55..406O | doi = 10.1086/142680}}</ref> <ref name="Hubble 1929">{{cite journal | last = Hubble | first = Edwin P. | author-link=Edwin Hubble | date = 1929 | title = A spiral nebula as a stellar system, Messier 31 | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 69 | pages = 103–158 | bibcode = 1929ApJ....69..103H | doi = 10.1086/143167}}</ref> <ref name="Baade 1944">{{cite journal | last = Baade | first = Walter | author-link=Walter Baade | date = 1944 | title = The Resolution of Messier 32, NGC 205, and the Central Region of the Andromeda Nebula | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 100 | pages = 137 | bibcode = 1944ApJ...100..137B | doi = 10.1086/144650}}</ref> <ref name="Gribbin 2001">{{cite book | last = Gribbin | first = John R. | date = 2001 | title = The Birth of Time: How Astronomers Measure the Age of the Universe | page = 151 | publisher = [[Yale University Press]] | isbn = 978-0-300-08914-1}}</ref> <ref name="Brown & Hazard 1950">{{cite journal | last1 = Brown | first1 = Robert Hanbury | last2 = Hazard | first2 = Cyril | date = 1950 | title = Radio-frequency Radiation from the Great Nebula in Andromeda (M.31) | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 166 | pages = 901–902 | bibcode = 1950Natur.166..901B | doi = 10.1038/166901a0 | issue = 4230 | s2cid = 4170236}}</ref> <ref name="Brown & Hazard 1951">{{cite journal | last1 = Brown | first1 = Robert Hanbury | last2 = Hazard | first2 = Cyril | date = 1951 | title = Radio emission from the Andromeda nebula | journal = [[MNRAS]] | volume = 111 | issue = 4 | pages = 357–367 | bibcode = 1951MNRAS.111..357B | doi=10.1093/mnras/111.4.357 | doi-access = free}}</ref> <ref name="van der Kruit & Allen 1976">{{cite journal | last1 = van der Kruit | first1 = Piet C. | last2 = Allen | first2 = Ronald J. | date = 1976 | title = The Radio Continuum Morphology of Spiral Galaxies | journal = [[Annual Review of Astronomy and Astrophysics]] | volume = 14 | issue = 1 | pages = 417–445 | doi = 10.1146/annurev.aa.14.090176.002221 | bibcode = 1976ARA&A..14..417V}}</ref> <ref name="Ingrosso 2009">{{cite journal | last1 = Ingrosso | first1 = Gabriele | last2 = Calchi Novati | first2 = Sebastiano | last3 = De Paolis | first3 = Francesco | display-authors=3 | last4 = Jetzer | first4 = Philippe | last5 = Nucita | first5 = Achille A. | last6 = Zakharov | first6 = Alexander F. | date = 2009 | title = Pixel-lensing as a way to detect extrasolar planets in M31 | journal = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 399 | issue = 1 | pages = 219–228 | arxiv = 0906.1050 | doi = 10.1111/j.1365-2966.2009.15184.x | bibcode = 2009MNRAS.399..219I | s2cid = 6606414}}</ref> <ref name="Beck 2020">{{cite journal | last1 = Beck | first1 = Rainer | last2 = Berkhuijsen | first2 = Elly M. | last3 = Giessuebel | first3 = Rene | display-authors=3 | last4 = Mulcahy | first4 = David D. | date = 2020 | title = Magnetic fields and cosmic rays in M 31 | journal = [[Astronomy & Astrophysics]] | volume = 633 | pages = A5 | arxiv = 1910.09634 | doi = 10.1051/0004-6361/201936481 | bibcode = 2020A&A...633A...5B | s2cid = 204824172}}</ref> <ref name="Holland 1998">{{cite journal | last = Holland | first = Stephen | date = 1998 | title = The Distance to the M31 Globular Cluster System | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 115 | issue = 5 | pages = 1916–1920 | bibcode = 1998AJ....115.1916H | doi = 10.1086/300348 | arxiv = astro-ph/9802088 | s2cid = 16333316}}</ref> <ref name="Stanek & Garnavich 1998">{{cite journal | last1 = Stanek | first1 = Krzysztof Z. | last2 = Garnavich | first2 = Peter M. | date = 1998 | title = Distance to M31 With the HST and Hipparcos Red Clump Stars | journal = [[Astrophysical Journal Letters]] | volume = 503 | issue = 2 | pages = 131–141 | arxiv = astro-ph/9802121 | doi = 10.1086/311539 | bibcode = 1998ApJ...503L.131S}}</ref> <ref name="Kalirai et al 2006">{{cite journal | last1 = Kalirai | first1 = Jasonjot Singh | last2 = Gilbert | first2 = Karoline M. | last3 = Guhathakurta | first3 = Puragra | display-authors=3 | last4 = Majewski | first4 = Steven R. | last5 = Ostheimer | first5 = James C. | last6 = Rich | first6 = Robert Michael | last7 = Cooper | first7 = Michael C. | last8 = Reitzel | first8 = David B. | last9 = Patterson | first9 = Richard J. | date = 2006 | title = The Metal-Poor Halo of the Andromeda Spiral Galaxy (M31) | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 648 | issue = 1 | pages = 389–404 | arxiv = astro-ph/0605170 | bibcode = 2006ApJ...648..389K | doi = 10.1086/505697 | s2cid = 15396448}}</ref> <ref name="vdb">{{cite journal | last1=van den Bergh |first1=Sidney | date = 1999 | title = The local group of galaxies | journal = [[Astronomy and Astrophysics Review]] | volume = 9 | issue = 3–4 | pages = 273–318 | bibcode = 1999A&ARv...9..273V | doi = 10.1007/s001590050019 | s2cid=119392899}}</ref> <ref name="Liller & Mayer 1987">{{cite journal | last1 = Liller | first1 = William | last2 = Mayer | first2 = Ben | date = 1987 | title = The Rate of Nova Production in the Galaxy | journal = [[Publications of the Astronomical Society of the Pacific]] | volume = 99 | pages = 606–609 | bibcode = 1987PASP...99..606L | doi = 10.1086/132021}}</ref> <ref name="Beaton 2006">{{cite journal | last1 = Beaton | first1 = Rachael L. | last2 = Majewski | first2 = Steven R. | last3 = Guhathakurta | first3 = Puragra | display-authors=3 | last4 = Skrutskie | first4 = Michael F. | last5 = Cutri | first5 = Roc M. | last6 = Good | first6 = John | last7 = Patterson | first7 = Richard J. | last8=Athanassoula | first8=Évangélie | last9 = Bureau | first9 = Martin | date = 2006 | title = Unveiling the Boxy Bulge and Bar of the Andromeda Spiral Galaxy | journal = [[Astrophysical Journal Letters]] | volume = 658 | issue = 2 | pages = L91 | bibcode = 2007ApJ...658L..91B | doi = 10.1086/514333 | arxiv = astro-ph/0605239 | s2cid = 889325}}</ref> <ref name="Chapman et al 2006">{{cite journal | last1 = Chapman | first1 = Scott C. | last2 = Ibata | first2 = Rodrigo A. | last3 = Lewis | first3 = Geraint F. | display-authors=3 | last4 = Ferguson | first4 = Annette M. N. | last5 = Irwin | first5 = Michael J. | last6 = McConnachie | first6 = Alan W. | last7 = Tanvir | first7 = Nial R. | date = 2006 | title = A kinematically selected, metal-poor spheroid in the outskirts of M31 | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 653 | issue = 1 | pages = 255–266 | arxiv = astro-ph/0602604 | doi = 10.1086/508599 | bibcode = 2006ApJ...653..255C | s2cid = 14774482}} Also see the press release, {{cite press release | publisher = [[Caltech|Caltech Media Relations]] | date = 27 February 2006 | title = Andromeda's Stellar Halo Shows Galaxy's Origin to Be Similar to That of Milky Way | url = http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12801.html | access-date = 24 May 2006 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060509072644/http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12801.html | archive-date = 9 May 2006 | url-status = dead | df = dmy-all}}</ref> <ref name="UC Santa Cruz 2001">{{cite press release |publisher=[[UC Santa Cruz]] |date=9 January 2001 |title=Astronomers Find Evidence of an Extreme Warp in the Stellar Disk of the Andromeda Galaxy |url=http://www.ucsc.edu/news_events/press_releases/archive/00-01/01-01/andromeda.html |access-date=24 May 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519081929/http://www.ucsc.edu/news_events/press_releases/archive/00-01/01-01/andromeda.html |archive-date=19 May 2006 |url-status=dead}}</ref> <ref name="Rubin & Ford 1970">{{cite journal | last1 = Rubin | first1 = Vera C. | last2 = Ford | first2 = W. Kent Jr. | date = 1970 | title = Rotation of the Andromeda Nebula from a Spectroscopic Survey of Emission | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 159 | pages = 379 | bibcode = 1970ApJ...159..379R | doi = 10.1086/150317}}</ref> <ref name="Arp 1964">{{cite journal | last = Arp | first = Halton | author-link=Halton Arp | date = 1964 | title = Spiral Structure in M31 | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 139 | pages = 1045 | bibcode = 1964ApJ...139.1045A | doi = 10.1086/147844}}</ref> <ref name="Braun 1991">{{cite journal | last = Braun | first = Robert | date = 1991 | title = The distribution and kinematics of neutral gas, HI region in M31 | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 372 | pages = 54–66 | bibcode = 1991ApJ...372...54B | doi = 10.1086/169954 | title-link = HI region}}</ref> <ref name="ESA 1998-10-14">{{cite press release | publisher = [[European Space Agency]] | date = 14 October 1998 | title = ISO unveils the hidden rings of Andromeda | url = http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=12748 | access-date = 24 May 2006}}</ref> <ref name="Harvard-Smithsonian 2006-10-18">{{cite news | first1=David A. |last1=Aguilar | first2=Christine |last2=Pulliam | date = 18 October 2006 | title = Busted! Astronomers Nab Culprit in Galactic Hit-and-Run | publisher = [[Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics]] | url = http://www.cfa.harvard.edu/news/2006-28 | access-date = 6 October 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141008143627/http://www.cfa.harvard.edu/news/2006-28 | archive-date = 8 October 2014 | url-status = live}}</ref> <ref name="Bullock & Johnston 2005">{{cite journal | last1 = Bullock | first1 = James S. | last2 = Johnston | first2 = Kathryn V. | date = 2005 | title = Tracing Galaxy Formation with Stellar Halos I: Methods | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 635 | issue = 2 | pages = 931–949 | arxiv = astro-ph/0506467 | bibcode = 2005ApJ...635..931B | doi = 10.1086/497422 | s2cid = 14500541}}</ref> <ref name="Lauer">{{cite journal | last1 = Lauer | first1 = Tod R. | last2 = Faber | first2 = Sandra M. | last3 = Groth | first3 = Edward J. | display-authors=3 | last4 = Shaya | first4 = Edward J. | last5 = Campbell | first5 = Bel | last6 = Code | first6 = Arthur | last7 = Currie | first7 = Douglas G. | last8 = Baum | first8 = William A. | last9 = Ewald | first9 = Shawn P. | last10=Hester |first10=J. Jeff | last11=Holtzman |first11=Jon A. | last12=Kristian |first12=Jerome | last13=Light |first13=Robert M. | last14=Lynds |first14=C. Roger | last15=O'Neill |first15=Earl J. Jr. | date = 1993 | title = Planetary camera observations of the double nucleus of M31 | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 106 | issue = 4 | pages = 1436–1447, 1710–1712 | bibcode = 1993AJ....106.1436L | doi = 10.1086/116737 | url = https://authors.library.caltech.edu/52347/1/1993AJ____106_1436L.pdf}}</ref> <ref name="Bender et al 2005">{{cite journal | last1 = Bender | first1 = Ralf | last2 = Kormendy | first2 = John | last3 = Bower | first3 = Gary | display-authors=3 | last4 = Green | first4 = Richard | last5 = Thomas | first5 = Jens | last6 = Danks | first6 = Anthony C. | last7 = Gull | first7 = Theodore | last8 = Hutchings | first8 = J. B. | last9 = Joseph | first9 = C. L. | date = 2005 | title = HST STIS Spectroscopy of the Triple Nucleus of M31: Two Nested Disks in Keplerian Rotation around a Supermassive Black Hole | journal = [[Astrophysical Journal]] | volume = 631 | issue = 1 | pages = 280–300 | bibcode = 2005ApJ...631..280B | arxiv = astro-ph/0509839 | doi = 10.1086/432434 | last10 = Kaiser | first10 = M. E. | last11 = Lauer | first11 = Tod R. | last12 = Nelson | first12 = Charles H. | last13 = Richstone | first13 = Douglas | last14 = Weistrop | first14 = Donna | last15 = Woodgate | first15 = Bruce | s2cid = 53415285}}</ref> <ref name="Gebhardt et al 2000">{{cite journal | last1 = Gebhardt | first1 = Karl | last2 = Bender | first2 = Ralf | last3 = Bower | first3 = Gary | display-authors=3 | last4 = Dressler | first4 = Alan | last5 = Faber | first5 = S. M. | last6 = Filippenko | first6 = Alexei V. | last7 = Green | first7 = Richard | last8 = Grillmair | first8 = Carl | last9 = Ho | first9 = Luis C. | date=June 2000 | title = A Relationship between Nuclear Black Hole Mass and Galaxy Velocity Dispersion | journal = The Astrophysical Journal | volume = 539 | issue = 1 | pages = L13–L16 | arxiv = astro-ph/0006289 | bibcode = 2000ApJ...539L..13G | doi = 10.1086/312840 | last10 = Kormendy | first10 = John | last11 = Lauer | first11 = Tod R. | last12 = Magorrian | first12 = John | last13 = Pinkney | first13 = Jason | last14 = Richstone | first14 = Douglas | last15 = Tremaine | first15 = Scott | s2cid = 11737403}}</ref> <ref name="Tremaine 1995">{{cite journal | last = Tremaine | first = Scott | date = 1995 | title = An Eccentric-Disk Model for the Nucleus of M31 | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 110 | pages = 628–633 | arxiv = astro-ph/9502065 | bibcode = 1995AJ....110..628T | doi = 10.1086/117548 | s2cid = 8408528}}</ref> <ref name="hubblesite 1993-07-20">{{cite press release | date = 20 July 1993 | title = Hubble Space Telescope Finds a Double Nucleus in the Andromeda Galaxy | url = http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1993/18/text/ | publisher = Hubble News Desk | access-date = 26 May 2006}}</ref> <ref name="Schewe & Stein 1993">{{cite news |last1=Schewe |first1=Phillip F. |last2=Stein |first2=Ben |date=26 July 1993 |title=The Andromeda Galaxy has a Double Nucleus |work=Physics News Update |publisher=[[American Institute of Physics]] |url=http://www.aip.org/pnu/1993/split/pnu138-2.htm |access-date=10 July 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090815062838/http://www.aip.org/pnu/1993/split/pnu138-2.htm |archive-date=15 August 2009}}</ref> <ref name="Fujimoto et al 1969">{{cite journal | last1 = Fujimoto | first1 = Mitsuaki | last2 = Hayakawa | first2 = Satio | last3 = Kato | first3 = Takako | date = 1969 | title = Correlation between the Densities of X-Ray Sources and Interstellar Gas | journal = [[Astrophysics and Space Science]] | volume = 4 | issue = 1 | pages = 64–83 | bibcode = 1969Ap&SS...4...64F | doi = 10.1007/BF00651263 | s2cid = 120251156}}</ref> <ref name="Peterson 1973">{{cite book | last = Peterson | first = Laurence E. | date = 1973 | chapter = Hard Cosmic X-Ray Sources | editor = Bradt, Hale |editor2=Giacconi, Riccardo | title = X- and Gamma-Ray Astronomy, Proceedings of IAU Symposium no. 55 held in Madrid, Spain, 11–13 May 1972 | journal = X- and Gamma-Ray Astronomy | volume = 55 | pages = 51–73 | publisher = [[International Astronomical Union]] | bibcode = 1973IAUS...55...51P | doi = 10.1007/978-94-010-2585-0_5 | isbn = 978-90-277-0337-8}}</ref> <ref name="Marelli et al. 2017">{{cite journal | last1=Marelli | first1=Martino | last2=Tiengo | first2=Andrea | last3=De Luca | first3=Andrea | display-authors=3 | last4=Salvetti | first4=David | last5=Saronni | first5=Luca | last6=Sidoli | first6=Lara | last7=Paizis | first7=Adamantia | last8=Salvaterra | first8=Ruben | last9=Belfiore | first9=Andrea | last10=Israel | first10=Gianluca | last11=Haberl | first11=Frank | last12=D'Agostino | first12=Daniele | date=2017 | title=Discovery of periodic dips in the brightest hard X-ray source of M31 with EXTraS | journal=The Astrophysical Journal Letters | volume=851 | issue=2 | pages=L27 | bibcode=2017ApJ...851L..27M | doi=10.3847/2041-8213/aa9b2e | arxiv=1711.05540 | s2cid=119266242}}</ref> <ref name="Barnard Kolb & Osborne 2005">{{cite arXiv | last1 = Barnard | first1 = Robin | last2 = Kolb | first2 = Ulrich C. | last3 = Osborne | first3 = Julian P. | date = 2005 | title = Timing the bright X-ray population of the core of M31 with XMM-Newton | eprint = astro-ph/0508284}}</ref> <ref name="Barmby & Huchra 2001">{{cite journal | last1=Barmby |first1=Pauline | last2=Huchra |first2=John P. | date = 2001 | title = M31 Globular Clusters in the ''Hubble Space Telescope'' Archive. I. Cluster Detection and Completeness | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 122 | issue = 5 | pages = 2458–2468 | doi = 10.1086/323457 | bibcode = 2001AJ....122.2458B | arxiv = astro-ph/0107401 | s2cid=117895577}}</ref> <ref name="hubblesite 1996-04-24">{{cite press release | publisher = Hubble news desk STSci-1996-11 | date = 24 April 1996 | title = Hubble Spies Globular Cluster in Neighboring Galaxy | url = http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1996/11/ | access-date = 26 May 2006 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060701083419/http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1996/11/ | archive-date = 1 July 2006 | url-status = live}}</ref> <ref name="Meylan et al 2001">{{cite journal | last1 = Meylan | first1 = Georges | last2 = Sarajedini | first2 = Ata | last3 = Jablonka | first3 = Pascale | display-authors=3 | last4 = Djorgovski | first4 = S. George | last5 = Bridges | first5 = Terry | last6 = Rich | first6 = Robert Michael | date = 2001 | title = G1 in M31&nbsp;– Giant Globular Cluster or Core of a Dwarf Elliptical Galaxy? | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 122 | issue = 2 | pages = 830–841 | doi = 10.1086/321166 | bibcode = 2001AJ....122..830M | arxiv = astro-ph/0105013 | s2cid = 17778865}}</ref> <ref name="Huxor et al 2005">{{cite journal | last1 = Huxor | first1 = Avon P. | last2 = Tanvir | first2 = Nial R. | last3 = Irwin | first3 = Michael J. | display-authors=3 | last4 = Ibata | first4 = Rodrigo A. | last5 = Collett | first5 = James L. | last6 = Ferguson | first6 = Annette M. N. | last7 = Bridges | first7 = Terry | last8 = Lewis | first8 = Geraint F. | date = 2005 | title = A new population of extended, luminous, star clusters in the halo of M31 | journal = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 360 | issue = 3 | pages = 993–1006 | arxiv = astro-ph/0412223 | bibcode = 2005MNRAS.360.1007H | doi = 10.1111/j.1365-2966.2005.09086.x | s2cid = 6215035}}</ref> <ref name="Bekki et al 2001">{{cite journal | last1 = Bekki | first1 = Kenji | last2 = Couch | first2 = Warrick J. | last3 = Drinkwater | first3 = Michael J. | display-authors=3 | last4 = Gregg | first4 = Michael D. | date = 2001 | title = A New Formation Model for M32: A Threshed Early-type Spiral? | journal = [[Astrophysical Journal Letters]] | volume = 557 | issue = 1 | pages = L39–L42 | bibcode = 2001ApJ...557L..39B | arxiv = astro-ph/0107117 | doi = 10.1086/323075 | s2cid = 18707442}}</ref> <ref name="Ibata et al 2001">{{cite journal | last1 = Ibata | first1 = Rodrigo A. | last2 = Irwin | first2 = Michael J. | last3 = Lewis | first3 = Geraint F. | display-authors=3 | last4 = Ferguson | first4 = Annette M. N. | last5 = Tanvir | first5 = Nial R. | date = 2001 | title = A giant stream of metal-rich stars in the halo of the galaxy M31 | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 412 | issue = 6842 | pages = 49–52 | doi = 10.1038/35083506 | pmid = 11452300 | arxiv = astro-ph/0107090 | bibcode = 2001Natur.412...49I | s2cid = 4413139}}</ref> <ref name="Young 2000">{{cite journal | last = Young | first = Lisa M. | date = 2000 | title = Properties of the Molecular Clouds in NGC 205 | journal = [[Astronomical Journal]] | volume = 120 | issue = 5 | pages = 2460–2470 | doi = 10.1086/316806 | bibcode = 2000AJ....120.2460Y | arxiv = astro-ph/0007169 | s2cid = 18728927}}</ref> <ref name="Koch & Grebel 2006">{{cite journal | last1=Koch | first1=Andreas | last2=Grebel | first2=Eva K. | date=March 2006 |title=The Anisotropic Distribution of M31 Satellite Galaxies: A Polar Great Plane of Early-type Companions | journal=[[Astronomical Journal]] | volume=131 | issue=3 | pages=1405–1415 | arxiv=astro-ph/0509258 | bibcode=2006AJ....131.1405K | doi=10.1086/499534 | s2cid=3075266}}</ref> <ref name="Cox & Loeb 2008">{{cite journal | last1 = Cox | first1 = Thomas J. | last2 = Loeb | first2 = Abraham | date = 2008 | title = The collision between the Milky Way and Andromeda | journal = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | issue = 1 | pages = 461–474 | bibcode = 2008MNRAS.386..461C | doi = 10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x | arxiv = 0705.1170 | s2cid = 14964036}}</ref> <ref name="Cain 2007">{{cite web | last = Cain | first = Fraser | date = 2007 | title = When Our Galaxy Smashes Into Andromeda, What Happens to the Sun? | work = [[Universe Today]] | url = http://www.universetoday.com/2007/05/10/when-our-galaxy-smashes-into-andromeda-what-happens-to-the-sun/ | access-date = 16 May 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070517021426/http://www.universetoday.com/2007/05/10/when-our-galaxy-smashes-into-andromeda-what-happens-to-the-sun/ | archive-date = 17 May 2007 | url-status = live}}</ref> <ref name="Moskvitch 2010">{{cite news | last = Moskvitch | first = Katia | date = 25 November 2010 | title = Andromeda 'born in a collision' | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-11833356 | work = [[BBC News]] | access-date = 25 November 2010 | archive-url = https://web.archive.org/web/20101126042510/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-11833356 | archive-date = 26 November 2010 | url-status = live}}</ref> <ref name="adam">{{cite journal|arxiv=1110.3769|doi=10.1088/0004-637X/745/2/156|title=Cepheid Period-Luminosity Relations in the Near-Infrared and the Distance to M31 from Thehubble Space Telescopewide Field Camera 3|year=2012|last1=Riess|first1=Adam G.|last2=Fliri|first2=Jürgen|last3=Valls-Gabaud|first3=David|journal=The Astrophysical Journal|volume=745|issue=2|page=156|bibcode=2012ApJ...745..156R|s2cid=119113794}}</ref> <ref name="Kafle2018">{{cite journal | first1 = Prajwal R. |last1=Kafle | first2 = Sanjib |last2=Sharma | first3 = Geraint F. |last3=Lewis | display-authors=3 | first4 = Aaron S. G. |last4=Robotham | first5 = Simon P. | last5=Driver | title = The Need for Speed: Escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda Galaxy | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 475 | issue = 3 | date = 1 February 2018 | pages=4043–4054 | bibcode = 2018MNRAS.475.4043K | issn=0035-8711 | doi = 10.1093/mnras/sty082|arxiv = 1801.03949 |s2cid=54039546}}</ref> <ref name="Jorge Peñarrubia2014">{{cite journal | first1=Jorge |last1=Peñarrubia | first2=Yin-Zhe |last2=Ma | first3=Matthew G. |last3=Walker | first4=Alan W. |last4=McConnachie | title=A dynamical model of the local cosmic expansion | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume=433 | issue=3 | date=29 July 2014 | pages=2204–2222 | bibcode= 2014MNRAS.443.2204P | doi=10.1093/mnras/stu879|arxiv = 1405.0306 |s2cid=119295582}}</ref> <ref name="Ueda2014">{{cite journal | first1=Junko | last1=Ueda | first2=Daisuke |last2=Iono | first3=Min S. |last3=Yun | display-authors=3 | first4=Alison F. |last4=Crocker | first5=Desika |last5=Narayanan | first6=Shinya |last6=Komugi | first7=Daniel |last7=Espada | first8=Bunyo |last8=Hatsukade | first9=Hiroyuki |last9=Kaneko | first10=Yuichi |last10=Matsuda | first11=Yoichi |last11=Tamura | first12=David J. |last12=Wilner | first13=Ryohei |last13=Kawabe | first14=Hsi-An |last14=Pan | title=Cold molecular gas in merger remnants. I. Formation of molecular gas disks | journal=The Astrophysical Journal Supplement Series | volume=214 | issue=1 | pages=1 | bibcode= 2014ApJS..214....1U | doi=10.1088/0067-0049/214/1/1 | arxiv = 1407.6873 | year=2014 | s2cid=716993}}</ref> <ref name="Davidge & McCoonnachie 2012">{{cite journal | last1 = Davidge | first1 = Timothy (Tim) J. | last2 = McConnachie | first2 = Alan W. | last3 = Fardal | first3 = Mark A. | display-authors=3 | last4 = Fliri | first4 = Jürgen | last5 = Valls-Gabaud | first5 = David | last6 = Chapman | first6 = Scott C. | last7 = Lewis | first7 = Geraint F. | last8 = Rich | first8 = Robert Michael | date = 2012 | title = The Recent Stellar Archeology of M31 – The Nearest Red Disk Galaxy | journal = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 751 | issue = 1 | bibcode = 2012ApJ...751...74D | doi = 10.1088/0004-637X/751/1/74 | arxiv = 1203.6081 | pages = 74 | s2cid = 59933737}}</ref> <ref name="Kafle et al. 2018">{{cite journal | last1=Kafle |first1=Prajwal R. | last2=Sharma |first2=Sanjib | last3=Lewis |first3=Geraint F. | display-authors=3 | last4=Robotham |first4=Aaron S. G. | last5=Driver |first5=Simon P. | title=The need for speed: escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda galaxy | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | date=2018 | volume=475 | issue=3 | pages=4043–4054 | bibcode=2018MNRAS.475.4043K | doi=10.1093/mnras/sty082|arxiv = 1801.03949 |s2cid=54039546}}</ref> <ref name="Barmby 2006">{{cite journal | last1=Barmby |first1=Pauline | last2=Ashby |first2=Matthew L. N. | last3=Bianchi |first3=Luciana | display-authors=3 | last4=Engelbracht |first4=Charles W. | last5=Gehrz |first5=Robert D. | last6=Gordon |first6=Karl D. | last7=Hinz |first7=Joannah L. | last8=Huchra |first8=John P. | last9=Humphreys |first9=Roberta M. | last10=Pahre |first10=Michael A. | last11=Pérez-González |first11=Pablo G. | last12=Polomski |first12=Elisha F. | last13=Rieke |first13=George H. | last14=Thilker |first14=David A. | last15=Willner |first15=Steven P. | last16=Woodward |first16=Charles E. | title=Dusty Waves on a Starry Sea: The Mid-Infrared View of M31 | journal=The Astrophysical Journal | date=2006 | volume=650 | issue=1 | pages=L45–L49 | bibcode=2006ApJ...650L..45B | doi=10.1086/508626|arxiv = astro-ph/0608593 |s2cid=16780719}}</ref> <ref name="Barmby2007">{{cite journal | last1=Barmby |first1=Pauline | last2=Ashby |first2=Matthew L. N. | last3=Bianchi |first3=Luciana | display-authors=3 | last4=Engelbracht |first4=Charles W. | last5=Gehrz |first5=Robert D. | last6=Gordon |first6=Karl D. | last7=Hinz |first7=Joannah L. | last8=Huchra |first8=John P. | last9=Humphreys |first9=Roberta M. | last10=Pahre |first10=Michael A. | last11=Pérez-González |first11=Pablo G. | last12=Polomski |first12=Elisha F. | last13=Rieke |first13=George H. | last14=Thilker |first14=David A. | last15=Willner |first15=Steven P. | last16=Woodward |first16=Charles E. | title=Erratum: ''Dusty Waves on a Starry Sea: The Mid-Infrared View of M31'' | journal=The Astrophysical Journal | date=2007 | volume=655 | issue=1 | pages=L61 | bibcode=2007ApJ...655L..61B | doi=10.1086/511682| doi-access=free}}</ref> <ref name="Tamm2012">{{cite journal | last1=Tamm |first1=Antti | last2=Tempel |first2=Elmo | last3=Tenjes |first3=Peeter | display-authors=3 | last4=Tihhonova |first4=Olga | last5=Tuvikene |first5=Taavi | title=Stellar mass map and dark matter distribution in M 31 | journal=Astronomy & Astrophysics | date=2012 | volume=546 | bibcode=2012A&A...546A...4T | doi=10.1051/0004-6361/201220065|arxiv = 1208.5712 | pages=A4|s2cid=54728023}}</ref> <ref name="SA-20190308">{{cite news |last=Starr |first=Michelle |title=The Latest Calculation of Milky Way's Mass Just Changed What We Know About Our Galaxy |url=https://www.sciencealert.com/the-most-accurate-measurement-yet-of-the-milky-way-s-mass-puts-us-ahead-of-andromeda |date=8 March 2019 |work=ScienceAlert.com |access-date=8 March 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190308125656/https://www.sciencealert.com/the-most-accurate-measurement-yet-of-the-milky-way-s-mass-puts-us-ahead-of-andromeda |archive-date=8 March 2019 |url-status=live}}</ref> <ref name="ARX-20190208">{{cite journal |arxiv=1804.11348 |author=Watkins, Laura L. |display-authors=et al. |title=Evidence for an Intermediate-Mass Milky Way from Gaia DR2 Halo Globular Cluster Motions |journal=The Astrophysical Journal |volume=873 |issue=2 |pages=118 |date=2 February 2019 |doi=10.3847/1538-4357/ab089f |bibcode=2019ApJ...873..118W|s2cid=85463973}}</ref> <ref name="BraunThilkerWalterbosCorbelli2009">{{cite journal | last1=Braun | first1=Robert | last2=Thilker |first2=David A. | last3=Walterbos |first3=René A. M. | last4=Corbelli |first4=Edvige | title=A Wide-Field High-Resolution H I Mosaic of Messier 31. I. Opaque Atomic Gas and Star Formation Rate Density | journal=The Astrophysical Journal | date=2009 | volume=695 | issue=2 | pages=937–953 | bibcode=2009ApJ...695..937B | doi=10.1088/0004-637X/695/2/937|arxiv = 0901.4154 | s2cid=17996197}}</ref> <ref name="Andromedandust">{{cite journal | last1=Draine |first1=Bruce T. | last2=Aniano |first2=Gonzalo | last3=Krause |first3=Oliver | display-authors=3 | last4=Groves |first4=Brent | last5=Sandstrom |first5=Karin | last6=Braun |first6=Robert | last7=Leroy |first7=Adam | last8=Klaas |first8=Ulrich | last9=Linz |first9=Hendrik | last10=Rix |first10=Hans-Walter | last11=Schinnerer |first11=Eva | last12=Schmiedeke |first12=Anika | last13=Walter |first13=Fabian | title=Andromeda's Dust | journal=The Astrophysical Journal | date=2014 | volume=780 | issue=2 | bibcode=2014ApJ...780..172D | doi=10.1088/0004-637X/780/2/172|arxiv = 1306.2304 | pages=172|s2cid=118999676}}</ref> <ref name="Karachentsev2004">{{cite journal | last1=Karachentsev |first1=Igor D. | last2=Karachentseva |first2=Valentina E. | last3=Huchtmeier |first3=Walter K. | last4=Makarov |first4=Dmitry I. | title=A Catalog of Neighboring Galaxies | journal=The Astronomical Journal | date=2003 | volume=127 | issue=4 | pages=2031–2068 | bibcode=2004AJ....127.2031K | doi=10.1086/382905| doi-access=free}}</ref> <ref name="McCall2014">{{cite journal | last=McCall |first=Marshall L. | title=A Council of Giants | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | date=2014 | volume=440 | issue=1 | pages=405–426 | bibcode=2014MNRAS.440..405M | doi=10.1093/mnras/stu199|arxiv = 1403.3667 |s2cid=119087190}}</ref> <ref name="Tempel2010">{{cite journal | last1=Tempel |first1=Elmo | last2=Tamm |first2=Antti | last3=Tenjes |first3=Peeter | title=Dust-corrected surface photometry of M 31 from Spitzer far-infrared observations | journal=Astronomy and Astrophysics | date=2010 | volume=509 | id=wA91 | bibcode=2010A&A...509A..91T | doi=10.1051/0004-6361/200912186|arxiv = 0912.0124 | pages=A91 |s2cid=118705514}}</ref> <ref name="Bergh1991">{{cite journal | last1=van den Bergh |first1=Sidney | title=The Stellar Populations of M31 | journal=Publications of the Astronomical Society of the Pacific | date=1991 | volume=103 | pages=1053–1068 | doi=10.1086/132925 | bibcode=1991PASP..103.1053V}}</ref> <ref name="Hodge1966">{{cite book | last=Hodge | first=Paul W. | author-link=Paul W. Hodge | title=Galaxies and Cosmology | date=1966 | publisher=McGraw Hill | url=https://archive.org/stream/GalaxiesCosmology/Hodge-GalaxiesCosmology#page/n53/mode/1up}}</ref> <ref name="Simien1978">{{cite journal | last1=Simien |first1=François | last2=Pellet |first2=André | last3=Monnet |first3=Guy | display-authors=3 | last4=Athanassoula |first4=Évangélie | last5=Maucherat |first5=André J. | last6=Courtès|first6=Georges | title=The spiral structure of M31 – A morphological approach | journal=Astronomy and Astrophysics | date=1978 | volume=67 | issue=1 | pages=73–79 | bibcode=1978A&A....67...73S}}</ref> <ref name="Haas2000">{{cite journal | title=Cold dust in M31 as mapped by ISO | last=Haas |first=Martin | journal=The Interstellar Medium in M31 and M33. Proceedings 232. WE-Heraeus Seminar | date=2000 | pages=69–72 | bibcode=2000immm.proc...69H}}</ref> <ref name="Walterbos1988">{{cite journal | last1=Walterbos |first1=René A. M. | last2=Kennicutt |first2=Robert C. Jr. | title=An optical study of stars and dust in the Andromeda galaxy | journal=Astronomy and Astrophysics | date=1988 | volume=198 | pages=61–86 | bibcode=1988A&A...198...61W}}</ref> <ref name="M31youngclusters">{{cite book | last1=Morrison |first1=Heather | last2=Caldwell |first2=Nelson | last3=Harding |first3=Paul | display-authors=3 | last4=Kriessler |first4=Jeff | last5=Rose |first5=James A. | last6=Schiavon |first6=Ricardo | title=Young Star Clusters in M 31 | journal=Galaxies in the Local Volume, Astrophysics and Space Science Proceedings | volume=5 | date=2008 | pages=227–230 | bibcode= 2008ASSP....5..227M | doi=10.1007/978-1-4020-6933-8_50|arxiv = 0708.3856 |series=Astrophysics and Space Science Proceedings | isbn=978-1-4020-6932-1 | s2cid=17519849}}</ref> <ref name="Andromedan10kpcring">{{cite journal | last1=Pagani |first1=Laurent | last2=Lequeux |first2=James | last3=Cesarsky |first3=Diego | display-authors=3 | last4=Donas |first4=José | last5=Milliard |first5=Bruno | last6=Loinard |first6=Laurent | last7=Sauvage |first7=Marc | title=Mid-infrared and far-ultraviolet observations of the star-forming ring of M 31 | journal=Astronomy & Astrophysics | date=1999 | volume=351 | pages=447–458 | bibcode=1999A&A...351..447P|arxiv = astro-ph/9909347}}</ref> <ref name="Gordon2006">{{cite journal | last1=Gordon |first1=Karl D. | last2=Bailin|first2=J. | last3=Engelbracht |first3=Charles W. | display-authors=3 | last4=Rieke |first4=George H. | last5=Misselt|first5=K. A. | last6=Latter|first6=W. B. | last7=Young|first7=E. T. | last8=Ashby |first8=Matthew L. N. | last9=Barmby |first9=Pauline | last10=Gibson|first10=B. K. | last11=Hines|first11=D. C. | last12=Hinz |first12=Joannah L. | last13=Krause|first13=O. | last14=Levine|first14=D. A. | last15=Marleau|first15=F. R. | last16=Noriega-Crespo|first16=A. | last17=Stolovy|first17=S. | last18=Thilker |first18=David A. | last19=Werner|first19=M. W. | title=Spitzer MIPS Infrared Imaging of M31: Further Evidence for a Spiral-Ring Composite Structure | journal=The Astrophysical Journal | date=2006 | volume=638 | pages=L87–L92 | bibcode=2006ApJ...638L..87G | doi=10.1086/501046|arxiv = astro-ph/0601314 | issue=2 |s2cid=15495044}}</ref> <ref name="Block2006">{{cite journal | last1=Block |first1=David L. | last2=Bournaud |first2=Frédéric | last3=Combes |first3=Françoise | display-authors=3 | last4=Groess |first4=Robert | last5=Barmby |first5=Pauline | last6=Ashby |first6=Matthew L. N. | last7=Fazio |first7=Giovanni G. | last8=Pahre |first8=Michael A. | last9=Willner |first9=Steven P. | title=An almost head-on collision as the origin of the two off-centre rings in the Andromeda galaxy | journal=Nature | date=2006 | volume=443 | pages=832–834 | bibcode=2006Natur.443..832B | doi=10.1038/nature05184|arxiv = astro-ph/0610543 | issue=1 | pmid=17051212|s2cid=4426420}}</ref> <ref name="prostak-2012">{{cite news |title=Microquasar in Andromeda Galaxy Amazes Astronomers |url=http://www.sci-news.com/astronomy/article00779.html |agency= Sci-News.com |date=14 December 2012 |first= Sergio |last= Prostak}}</ref> <ref name="SuperStr">{{cite journal |date = 2006 |title = A 'super' star cluster grown old: the most massive star cluster in the Local Group |journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |pages =1443–1450 |volume =368 |bibcode= 2006MNRAS.368.1443M |last1=Ma|first1=Jun |last2= de Grijs |first2=Richard |last3= Yang|first3=Yanbin |display-authors=3 |last4= Zhou|first4=Xu |last5= Chen|first5=Jiansheng |last6= Jiang|first6=Zhaoji |last7= Wu|first7=Zhen-Yu |last8= Wu|first8=Jianghua |doi = 10.1111/j.1365-2966.2006.10231.x |issue = 3 |arxiv = astro-ph/0602608|s2cid = 15947017}}</ref> <ref name="Cohen06">{{cite journal |last = Cohen|first=Judith G. |date = 2006 |title = The Not So Extraordinary Globular Cluster 037-B327 in M31 |journal = The Astrophysical Journal |pages = L21–L23 |volume = 653 |issue=1 |bibcode = 2006ApJ...653L..21C |doi = 10.1086/510384 |arxiv = astro-ph/0610863|s2cid=1733902 |url = http://authors.library.caltech.edu/7276/1/COHapjl06.pdf}}</ref> <ref name="Formations">{{cite journal |date= 2004 |title = Globular Cluster and Galaxy Formation: M31, the Milky Way, and Implications for Globular Cluster Systems of Spiral Galaxies |journal = Astrophysical Journal |pages = 158–166 |volume = 614 |issue = 1 |bibcode = 2004ApJ...614..158B |last1= Burstein|first1=David |last2= Li|first2=Yong |last3= Freeman|first3=Kenneth C. |display-authors=3 |last4= Norris|first4=John E. |last5= Bessell|first5=Michael S. |last6= Bland-Hawthorn|first6=Joss |last7= Gibson|first7=Brad K. |last8= Beasley|first8=Michael A. |last9= Lee|first9=Hyun-chul |last10=Barbuy|first10=Beatriz |last11=Huchra|first11=John P. |last12=Brodie|first12=Jean P. |last13=Forbes|first13=Duncan A. |doi = 10.1086/423334 |arxiv = astro-ph/0406564 |s2cid = 56003193}}</ref> <ref name="Rudenko">{{cite journal |last=Rudenko |first=Pavlo |title=Intermediate age clusters in the field containing M31 and M32 stars |journal=[[The Astronomical Journal]] |volume=138 |issue=6 |pages=1985–1989 |date=2009 |doi=10.1088/0004-6256/138/6/1985 |author2=Worthey, Guy |author3=Mateo, Mario |bibcode = 2009AJ....138.1985R |doi-access=free}}</ref> <ref name="GalaxyMass">"The median values of the Milky Way and Andromeda masses are M_G = {{val|0.8|0.4|0.3|e=12|u=solar mass}} and M_A = {{val|1.5|0.5|0.4|e=12|u=solar mass}} at a 68% level" {{cite journal | first1=Jorge |last1=Peñarrubia | first2=Yin-Zhe |last2=Ma | first3=Matthew G. |last3=Walker | first4=Alan W. |last4=McConnachie | title=A dynamical model of the local cosmic expansion | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume=433 | issue=3 | date=29 July 2014 | pages=2204–2222 | bibcode= 2014MNRAS.443.2204P | doi=10.1093/mnras/stu879|arxiv = 1405.0306 |s2cid=119295582}}, but compare "[we estimate] the virial mass and radius of the galaxy to be {{convert|0.8|+/-|0.1|e12solar mass|kg|abbr=on|lk=on}}" {{cite journal | first1 = Prajwal R. |last1=Kafle | first2 = Sanjib |last2=Sharma | first3 = Geraint F. |last3=Lewis | display-authors=3 | first4 = Aaron S. G. |last4=Robotham | first5 = Simon P. | last5=Driver | title = The Need for Speed: Escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda Galaxy | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 475 | issue = 3 | date = 1 February 2018 | pages=4043–4054 | bibcode = 2018MNRAS.475.4043K | issn=0035-8711 | doi = 10.1093/mnras/sty082|arxiv = 1801.03949 |s2cid=54039546}}</ref> <ref name="As-Now">[https://astronomynow.com/2019/03/11/milky-way-tips-the-scales-at-1-5-trillion-solar-masses/ "Milky Way tips the scales at 1.5 trillion solar masses"] (11 March 2019). ''AstronomyNow.com''. Retrieved 13 July 2019.</ref> <ref name="Mahon">Mahon, Chris (20 May 2018). [https://www.outerplaces.com/science/item/18522-research-milky-way-bigger "New Research Says the Milky Way Is Far Bigger Than We Thought Possible."] ''OuterPlaces.com''. Retrieved 13 July 2019.</ref> <ref name="Schiavi">{{cite journal|last1=Schiavi|first1=Riccardo|last2=Capuzzo-Dolcetta|first2=Roberto|last3=Arca-Sedda|first3=Manuel|last4=Spera|first4=Mario|title=Future merger of the Milky Way with the Andromeda galaxy and the fate of their supermassive black holes|journal=Astronomy & Astrophysics|date=October 2020|volume=642|pages=A30|doi=10.1051/0004-6361/202038674|bibcode=2020A&A...642A..30S|arxiv=2102.10938|s2cid=224991193}}</ref> <ref name="Messie">{{cite web |url=https://messierobjects101.com/messier-object-m31-m32-m110-andromeda-galaxy/ |title=M 31, M 32 & M 110 |date=15 October 2016}}</ref> <ref name="Hafez">{{Cite thesis | last= Hafez | first= Ihsan | date= 2010 | title= Abd al-Rahman al-Sufi and his book of the fixed stars: a journey of re-discovery. | url= http://eprints.jcu.edu.au/28854/ | type= Ph.D. Thesis | publisher= James Cook University | access-date= 23 June 2016 | bibcode= 2010PhDT.......295H}}</ref> <ref name="Kant">[[Immanuel Kant|Kant, Immanuel]], ''[[Universal Natural History and Theory of the Heavens]]'' (1755)</ref> <ref name="NebPix">{{cite journal |title=photographs of the nebulæ M 31, h 44, and h 51 Andromedæ, and M 27 Vulpeculæ |author=Roberts, I. |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume= 49 |pages=65–66 |year=1888 |issue=2 |doi=10.1093/mnras/49.2.65 |bibcode=1888MNRAS..49...65R|doi-access=free}}</ref> <ref name="firstName">{{Cite web|url=https://www.space.com/15590-andromeda-galaxy-m31.html|title=The Andromeda Galaxy (M31): Location, Characteristics & Images|website=[[Space.com]]}}</ref> <ref name="sciPho">{{Cite web|url=https://www.sciencephoto.com/media/480378/view/andromeda-galaxy-19th-century|title=Andromeda Galaxy, 19th century - Stock Image - C014/5148|first=ROYAL ASTRONOMICAL SOCIETY/SCIENCE PHOTO|last=LIBRARY|website=Science Photo Library}}</ref> <ref name="nake">{{cite news |title=Two naked-eye galaxies above the VLT |url=http://www.eso.org/public/images/potw1342a/ |access-date=22 October 2013 |newspaper=ESO Picture of the Week}}</ref> <ref name="Hubble-halo">{{cite web|title=Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy|url=http://www.spacetelescope.org/images/opo1515a/|access-date=14 June 2015}}</ref> <ref name="Need4Speed-1">{{Cite journal |arxiv = 1801.03949|doi = 10.1093/mnras/sty082|title = The need for speed: Escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda galaxy|journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume = 475|issue = 3|pages = 4043–4054|year = 2018|last1 = Kafle|first1 = Prajwal R.|last2 = Sharma|first2 = Sanjib|last3 = Lewis|first3 = Geraint F.|last4 = Robotham|first4 = Aaron S G.|last5 = Driver|first5 = Simon P.|bibcode = 2018MNRAS.475.4043K|s2cid = 54039546}}</ref> <ref name="cosmic">{{cite web|url=https://www.icrar.org/cosmic-collision/|title=Milky Way ties with neighbour in galactic arms race|date=15 February 2018}}</ref> <ref name="Space.com">{{cite web|url=https://www.space.com/39751-andromeda-galaxy-not-bigger-than-milky-way.html|title=The Andromeda Galaxy Is Not Bigger Than the Milky Way After All|first1=Samantha Mathewson 2018-02-20T19:05:26Z|last1=Science|last2=Astronomy|website=Space.com}}</ref> <ref name="Need4Speed">{{cite journal|title=The Need for Speed: Escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda galaxy|year=2018|doi=10.1093/mnras/sty082|arxiv=1801.03949|last1=Kafle|first1=Prajwal R.|last2=Sharma|first2=Sanjib|last3=Lewis|first3=Geraint F.|last4=Robotham|first4=Aaron S G.|last5=Driver|first5=Simon P.|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=475|issue=3|pages=4043–4054|bibcode=2018MNRAS.475.4043K|s2cid=54039546}}</ref> <ref name="daily">{{Cite web|url=https://scitechdaily.com/hubble-gaia-reveal-weight-of-the-milky-way-1-5-trillion-solar-masses/|title=Hubble & Gaia Reveal Weight of the Milky Way: 1.5 Trillion Solar Masses|first1=Bethany|last1=Downer|first2=ESA/Hubble|last2=Telescope|date=10 March 2019}}</ref> <ref name="Hubble-halo-a">{{Cite web|title = HubbleSite - NewsCenter - Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy (05/07/2015) - The Full Story|url = http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2015/15/full/|website = hubblesite.org|access-date = 7 May 2015}}</ref> <ref name="Massive">{{Cite web |title = Hubble finds massive halo around the Andromeda Galaxy |url = https://news.nd.edu/news/hubble-finds-halo-around-the-andromeda-galaxy/ |website = University of Notre Dame News |date = 7 May 2015 |first=Marissa |last=Gebhard}}</ref> <ref name="Evidence">{{Cite journal |title = Evidence for a Massive, Extended Circumgalactic Medium Around the Andromeda Galaxy |journal = The Astrophysical Journal |arxiv = 1404.6540 |date = 25 April 2014 |first1 = Nicolas |last1 = Lehner |first2 = Chris |last2 = Howk |first3 = Bart |last3 = Wakker |doi=10.1088/0004-637x/804/2/79 |bibcode=2015ApJ...804...79L |volume=804 |issue = 2 |pages=79 |s2cid = 31505650}}</ref> <ref name="HaloFind">{{Cite web|title = NASA's Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy |url = http://www.nasa.gov/feature/goddard/nasa-s-hubble-finds-giant-halo-around-the-andromeda-galaxy|access-date = 7 May 2015|date = 7 May 2015}}</ref> <ref name="MWAY">{{cite journal |doi=10.1088/0004-637X/736/2/84 |title=The Mid-life Crisis of the Milky Way and M31 |date=2011 |last1=Mutch |first1=Simon J. |last2=Croton | first2=Darren J. |last3=Poole | first3=Gregory B. |journal=The Astrophysical Journal |volume=736 |issue=2 |bibcode = 2011ApJ...736...84M |arxiv = 1105.2564 |pages=84 |s2cid=119280671}}</ref> <ref name="And-Scand">{{cite web|title=Andromeda Galaxy Scanned with High-Energy X-ray Vision|website = [[Jet Propulsion Laboratory]]|url=https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=4811|access-date=22 September 2018}}</ref> <ref name="And-Clustr">{{cite web|title=Star cluster in the Andromeda galaxy|url=http://www.spacetelescope.org/images/opo1518a/|access-date=7 September 2015}}</ref> <ref name="Better needed">{{Cite web|url=https://www.researchgate.net/publication/1794226|title=The Anomaly in the Candidate Microlensing Event PA-99-N2}}</ref> <ref name="Answers">{{cite web|url=http://www.spaceanswers.com/deep-space/apart-from-andromeda-are-any-other-galaxies-moving-towards-us/|title=Apart from Andromeda, are any other galaxies moving towards us? - Space Facts – Astronomy, the Solar System & Outer Space - All About Space Magazine|access-date= 3 April 2016}}</ref> <ref name="StarChild">{{Cite web|url=https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question15.html|title=Can you see other galaxies without a telescope?|website=starchild.gsfc.nasa.gov}}</ref> <ref name="earthsky">{{cite web|url=https://earthsky.org/tonight/find-the-andromeda-galaxy-in-autumn|title=Tonight, Find the Andromeda Galaxy|date=18 September 2019}}</ref> <ref name="S&T-obs">{{cite web|url=http://www.skyandtelescope.com/observing/how-to-see-the-farthest-thing-you-can-see090920150909/|title=How to See the Farthest Thing You Can See - Sky & Telescope|date=9 September 2015}}</ref> <ref name="physics">{{Cite web|url=http://www.physics.ucla.edu/~huffman/m31.html|title=M31.html|website=www.physics.ucla.edu}}</ref> <ref name="S&T">{{cite web|url=http://www.skyandtelescope.com/observing/watch-andromeda-blossom-in-binoculars091620151609/|title=Watch Andromeda Blossom in Binoculars - Sky & Telescope|date=16 September 2015}}</ref> <ref name="Backyard">{{Cite web|url=http://www.backyard-astro.com/focusonarchive/m31/m31.html#Anchor-11481|title=Observing M31, the Andromeda Galaxy}}</ref> <ref name="A-Mall">{{Cite web|url=https://www.astronomy-mall.com/Adventures.In.Deep.Space/gcm31.htm|title=Globular Clusters in the Andromeda Galaxy|website=www.astronomy-mall.com}}</ref>}} actbvijyfp63zpg3h6vm5jprmaqxyx6 0 61689 283222 280465 2022-07-24T05:34:41Z 2400:ADC1:48A:9B00:7941:BC3B:1089:56BA wikitext text/x-wiki '''ریبونوکلیک اسید''' (RNA) یو پولیمیري مالیکول دی چې په بېلابېلو بیولوجیکي برخو کې، په کوډ جوړونه، کوډ پرانېستنه، تنظیم او د جېن په څرګندولو کې اړینه ونډه لري. RNA او ډي‌اوکسي‌ریبونوکلیک اسید (DNA)، نوکلیک اسیدونه دي. د غوړ، پروټین او کاربوهایدرېټونو ترڅنګ نوکلیک اسیدونه، د ژوندانه ټولو پېژندل شویو بڼو لپاره د څلور سترو اړینو ماکرومالیکولونو څخه یو دی. د DNA په څېر، RNA د نوکلوتیدونو له یوې لړۍ (ځنځیر) څخه رامنځ‌ته کېږي، خو له DNA سره په توپیر کې، RNA په طبیعت کې په یوه‌څانګیزه بڼه موندل کېږي. حجروي اورګانیزمونه د جنتیکي معلوماتو د لېږدولو په موخه له پیغام‌رسوونکې RNA (mRNA) څخه ګټه اخلي (د ګوانین، یوراسیل، ادنین او سایتوزین نایتروجني قاعدو په کارولو سره، چې په ترتیب سره، په G، U، A او C تورو ښودل کېږي)، چې د ځانګړو پروتینونو د ترکیب لپاره زمینه برابروي. د RNA ځینې مالیکولونه د بیولوجیکي ریکشنونو په ګړندي کولو، د جېن د څرګندولو کنټرول او د حجروي سېګنالونو په احساس کولو یا هغو ته د غبرګونونو د اړیکې په ټینګولو سره، په حجرو کې فعاله ونډه لري. له دغو فعالو پروسو څخه یوه هم د پروټین ترکیب یوه ټولیزه کارکړنه چې په هغې کې RNA پر ریبوزومونو باندې د پروټین ترکیب ته زمینه برابروي. دغه پروسه د لېږدولو RNA (tRNA) مالیکولونه کاروي ترڅو ریبوزوم ته امینو اسیدونه ورسوي، چېرې چې ریبوزومي RNA (rRNA) بیا امینو اسیدونه یو بل سره نښلوي ترڅو کوډ شوي پروټینونه رامنځ‌ته کړي. == د DNA او RNA پرتله کول == د RNA او DNA کېمیاوي جوړښتونه ډېر سره ورته دي، خو په درې اصلي اړخونو کې سره توپیر لري: * د دوه‌څانګیزې DNA پر خلاف، RNA په ټولیز ډول، په خپلو بیولوجیکي ونډې‌اخېستنه کې یوڅانګیز مالیکول دی (ssRNA) او د ډېر لنډ نوکلوتیدي ځنځیرونه لري. سره له‌دې، دوه‌څانګیزه RNA (dsRNA) رامنځ‌ته کېدلای شي او (سربېره پر دې) د RNA یو واحد مالیکول کولای شي، د مکمِله قاعدې په جوړه کولو سره، منځ‌څانګیز دوه‌ګوني مارپېچونه رامنځ‌ته کړي، لکه څنګه چې په tRNA کې لېدل کېږي. <ref>{{cite web|url=https://learn.genetics.utah.edu/content/basics/rna/|title=RNA: The Versatile Molecule|publisher=[[University of Utah]]|year=2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.chem.ucla.edu/harding/notes/notes_14C_nucacids.pdf|title=Nucleotides and Nucleic Acids|publisher=[[University of California, Los Angeles]]|access-date=2015-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923202511/http://www.chem.ucla.edu/harding/notes/notes_14C_nucacids.pdf|archive-date=2015-09-23|url-status=dead}}</ref> * په داسې حال کې چې د DNA د قند-فاسفېت «د ملا تیر» ډي‌اوکسي‌ریبوز لري، RNA ریبوز لري. ریبوز د هایدروکسیل یو ګروپ لري چې په 2' موقعیت کې د پنتوز له کړۍ سره نښتی دی، په داسې حال کې ډي‌اوکسي‌ریبوز کې داسې څه نشته. د هایدروکسیل ګروپونه د ریبوز «د ملا په تېر کې» د هایدرولیز د فعالولو انرژي په کمولو سره، د DNA په پرتله، RNA له کېمیاوي اړخه خورا حساس (متغیر) کوي.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=7-UKCgAAQBAJ&q=dna+contains+deoxyribose+rna+ribose&pg=PT386|title=Analysis of Chromosomes|vauthors=Shukla RN|isbn=978-93-84568-17-7|date=2014}}</ref> * په DNA کې د ادنین مکمِله قاعده، تایمین دی، په داسې حال کې چې، په RNA کې یوراسیل (د ټایمین غیرمیتایلي شوې بڼه) دی.<ref name="Biochemistry">{{cite book|vauthors=Berg JM, Tymoczko JL, Stryer L|title=Biochemistry|edition=5th|pages=118–19, 781–808|publisher=WH Freeman and Company|date=2002|isbn=978-0-7167-4684-3|oclc=179705944}}</ref> د DNA په څېر، د mRNA، tRNA، rRNA، snRANګانو او نورو غیر-کوډ کوونکې RNAګانو په شمول، ډېري بیولوجیکي فعال RNAګان خپل-بشپړوونکې لړۍ لري چې د RNA ځینو برخو ته امکان ورکوي ترڅو قات شي او له خپل ځان سره جوړه شي ترڅو مضاعف مارپېچونه رامنځ‌ته کړي. د دغو RNAګانو تحلیل او شننو ښودلې ده چې په لوړه کچه یې جوړښت موندلی دی. د DNA پر خلاف، د RNA جوړښتونه اوږد مضاعف مارپېچونه نه‌لري، بلکې د لنډو مارپېچونو مجموعې دي چې یو بل سره تړل شوي او د پروټینونو په شان جوړښت یې رامنځ‌ته کړی دی.<ref>{{cite journal|vauthors=Tinoco I, Bustamante C|title=How RNA folds|journal=Journal of Molecular Biology|volume=293|issue=2|pages=271–81|date=October 1999|pmid=10550208|doi=10.1006/jmbi.1999.3001}}</ref> په دغه توګه، RNAګانې کولای شي د انزایمونو په څېر کېمیاوي ګړندۍ کوونکې پروسې لاس‌ته راوړي. د بېلګې په توګه: د ریبوزوم (د RNA پروټین یو کمپلکس چې د پپتاید رابطې جوړول ګړندي کوي) د جوړښت د ټاکلو له‌لارې وښودل شوه چې د ریبوزوم فعاله برخه په بشپړه توګه له RNA څخه جوړه شوې ده.<ref name="ribosome_activity">{{cite journal|vauthors=Nissen P, Hansen J, Ban N, Moore PB, Steitz TA|title=The structural basis of ribosome activity in peptide bond synthesis|journal=Science|volume=289|issue=5481|pages=920–30|date=August 2000|pmid=10937990|doi=10.1126/science.289.5481.920|bibcode=2000Sci...289..920N}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Higgs PG|title=RNA secondary structure: physical and computational aspects|journal=Quarterly Reviews of Biophysics|volume=33|issue=3|pages=199–253|date=August 2000|pmid=11191843|doi=10.1017/S0033583500003620|s2cid=37230785}}</ref> == جوړښت == په RNA کې، هر نوکلوتید کې د ریبوز یو قند شامل دی چې له 1’ څخه تر 5’ پورې کاربنونه لري. یوه قاعده له 1’ سره نښتې، چې په ټولیزه توګه، ادنین (A)، سایتوزین (C)، ګوانین (G) یا یوراسیل (U) دی. ادنین او ګوانین پورینونه او سایتوزین او یوراسیل پیریمیدینونه دي. د فاسفېت یو ګروپ د یوه ریبوز له 3’ موقعیت او د بل ریبوز له 5’ موقعیت سره نښتی دی. د فاسفېت دواړه ګروپونه منفي چارج لري، چې RNA یو چارج شوي مالیکول ته بدلوي (پولي‌انیون). قاعدې د سایتوزین او ګوانین ترمنځ، د ادنین او یوراسیل ترمنځ او د ګوانین او یوراسیل ترمنځ د هایدروجن اړیکې جوړوي. سره له‌دې، نور تعاملونه هم رامنځ‌ته کېدلای شي؛ لکه: د ادنین ګروپ قاعدې چې په پړسېدلي ډول یو له بل سره نښتې وي، یا د GNRA تېترا کړۍ چې د ګوانین-ادنین یوه قاعده‌یي جوړه لري.<ref name="pmid15561141">{{cite journal|vauthors=Lee JC, Gutell RR|title=Diversity of base-pair conformations and their occurrence in rRNA structure and RNA structural motifs|journal=Journal of Molecular Biology|volume=344|issue=5|pages=1225–49|date=December 2004|pmid=15561141|doi=10.1016/j.jmb.2004.09.072}}</ref><ref>{{cite book|title=RNA biochemistry and biotechnology|vauthors=Barciszewski J, Frederic B, Clark C|date=1999|pages=73–87|publisher=Springer|isbn=978-0-7923-5862-6|oclc=52403776}}</ref> د RNA یو مهم جوړښتي عنصر، چې د RNA او DNA ترمنځ توپير رامنځ‌ته کوي، د ریبوز قند په 2’ موقعیت کې د یوه هایدروکسیل ګروپ شتون دی. د دغه وظیفوي ګروپ شتون له‌امله، مارپېچ د A-بڼې هندسه غوره کړي، که څه هم په یوڅانګیزو دي‌نوکلوتیدونو کې، RNA په ندرت سره B-بڼه غوره کولای شي، چې دغه بڼه په ټولیزه توګه په DNA کې تر سترګو کېږي. د A-بڼې هندسه د یوې خورا ژورې او نرۍ اصلي مجرا او د یوې کم‌ژورې او ارتې فرعي مجرا د رامنځ‌ته کېدو لامل ګرځي. د دې ترڅنګ، په 2’ موقعیت کې د هایدروکسیل د ګروپ شتون، د یوه RNA مالیکول (یعنې هغه مالیکول چې د دوه‌ګوني مارپیچ په جوړولو کې ونډه نه‌لري) په هغو ناحیو کې چې له جوړښتي پلوه انعطاف‌منونکې دي، کولای شي د څنګ فاسفودي‌ایستر پر اړیکي کېمیاوي برید وکړي او د هغه استقامت له‌منځه یوسي.<ref>{{cite journal|vauthors=Mikkola S, Stenman E, Nurmi K, Yousefi-Salakdeh E, Strömberg R, Lönnberg H|title=The mechanism of the metal ion promoted cleavage of RNA phosphodiester bonds involves a general acid catalysis by the metal aquo ion on the departure of the leaving group|journal=Journal of the Chemical Society, Perkin Transactions 2|date=1999|pages=1619–26|doi=10.1039/a903691a|issue=8}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Hermann T, Patel DJ|title=RNA bulges as architectural and recognition motifs|journal=Structure|volume=8|issue=3|pages=R47–54|date=March 2000|pmid=10745015|doi=10.1016/S0969-2126(00)00110-6|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Sedova A, Banavali NK|title=RNA approaches the B-form in stacked single strand dinucleotide contexts|journal=Biopolymers|volume=105|issue=2|pages=65–82|date=February 2016|pmid=26443416|doi=10.1002/bip.22750|s2cid=35949700}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Salazar M, Fedoroff OY, Miller JM, Ribeiro NS, Reid BR|title=The DNA strand in DNA.RNA hybrid duplexes is neither B-form nor A-form in solution|journal=Biochemistry|volume=32|issue=16|pages=4207–15|date=April 1993|pmid=7682844|doi=10.1021/bi00067a007}}</ref> == د RNA ډولونه == === ټولیزه کتنه === پیغام‌رسوونکې RNA (mRNA) هغه RNA ده چې له DNA څخه ریبوزوم (په حجره کې د پروټین سنتیز (ټرانسلېشن) برخې) ته معلومات لېږدوي. mRNA د DNA یوه نمونه ده. د mRNA کوډ جوړوونکې لړۍ په تولید شوي پروټین د امینو اسید لړۍ ټاکي. سره له‌دې، ډېري RNAګانې د پروټین لپاره کوډ نه‌جوړوي (د ټرانسکرپشني خروجي کابو ۹۷ سلنه په یوکاریوتونو کې غیر-کوډ کوونکی پروټین دی).<ref name="The_Cell">{{cite book|title=The Cell: A Molecular Approach|edition=3rd|vauthors=Cooper GC, Hausman RE|date=2004|pages=261–76, 297, 339–44|publisher=Sinauer|isbn=978-0-87893-214-6|oclc=174924833}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Mattick JS, Gagen MJ|title=The evolution of controlled multitasked gene networks: the role of introns and other noncoding RNAs in the development of complex organisms|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=18|issue=9|pages=1611–30|date=September 2001|pmid=11504843|doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a003951|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Mattick JS|title=Non-coding RNAs: the architects of eukaryotic complexity|journal=EMBO Reports|volume=2|issue=11|pages=986–91|date=November 2001|pmid=11713189|pmc=1084129|doi=10.1093/embo-reports/kve230}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Mattick JS|title=Challenging the dogma: the hidden layer of non-protein-coding RNAs in complex organisms|journal=BioEssays|volume=25|issue=10|pages=930–39|date=October 2003|pmid=14505360|doi=10.1002/bies.10332|url=http://www.imb-jena.de/jcb/journal_club/mattick2003.pdf|citeseerx=10.1.1.476.7561|archive-url=https://web.archive.org/web/20090306105646/http://www.imb-jena.de/jcb/journal_club/mattick2003.pdf|url-status=dead|archive-date=2009-03-06}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Mattick JS|title=The hidden genetic program of complex organisms|journal=Scientific American|volume=291|issue=4|pages=60–67|date=October 2004|pmid=15487671|doi=10.1038/scientificamerican1004-60|bibcode=2004SciAm.291d..60M}}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> دغه، په اصطلاح، غیر-کوډ کوونکې RNAګانې (ncRNA) کېدای د خپلو اړوندو جېنونو (د RNA جېنونه) پر مټ کوډ کړل شي، خو کېدای شي د mRNA له اېنترونونو څخه هم مشتق شي. د غیر-کوډ کوونکو RNAګانو سترې بېلګې، لېږدوونکې RNA (tRNA) او ریبوزومي RNA (rRNA) دي، چې دواړه یې د ټرانسلېشن په پروسه کې ونډه لري. همدا راز، ځینې نورې غیر-کوډ کوونکې RNAګانې شته، چې د جېن په تنظیم، د RNA په پروسس کولو او داسې نورو برخو کې ونډه لري. ځینې ځانګړې RNA ګانې کولای شي، د بلې RNA د مالیکولونو پرې کولو او بندولو او په ریبوزوم کې د پېپتاید اړیکې جوړولو په څېر کېمیاوي ریکشنونه ګړندي کړي؛ دغه RNAګانې د ریبوزیمونو په توګه پېژندل کېږي.<ref>{{cite journal|vauthors=Rossi JJ|title=Ribozyme diagnostics comes of age|journal=Chemistry & Biology|volume=11|issue=7|pages=894–95|date=July 2004|pmid=15271347|doi=10.1016/j.chembiol.2004.07.002|doi-access=free}}</ref><ref name="transcriptome">{{cite book|title=Mining the transcriptome&nbsp;– methods and applications|url=http://kth.diva-portal.org/smash/get/diva2:10803/FULLTEXT01|vauthors=Wirta W|date=2006|isbn=978-91-7178-436-0|publisher=School of Biotechnology, Royal Institute of Technology|location=Stockholm|oclc=185406288}}</ref><ref name="ribosome_activity2">{{cite journal|vauthors=Nissen P, Hansen J, Ban N, Moore PB, Steitz TA|title=The structural basis of ribosome activity in peptide bond synthesis|journal=Science|volume=289|issue=5481|pages=920–30|date=August 2000|pmid=10937990|doi=10.1126/science.289.5481.920|bibcode=2000Sci...289..920N}}</ref> === د اوږدوالي له مخې === د RNA ځنځیر د اوږدوالي له‌مخې، RNAګانې په لنډو او اوږدو باندې وېشل کېږي. په ټولیز ډول، د لنډو RNAګانې اوږدوالی له 200nt څخه لږ او د اوږدو RNAګانو اوږدوالی له 200nt څخه زیات دی. لنډې RNAګانې د «کوچنیو» او اوږدې RNAګانې د «لویو RNAګانو» په نامه هم یادېږي، چې لویې RNAګانې تر ډېره «اوږده غیر-کوډ کوونکې RNA (lncRNA)» او mRNA دي. په کوچنیو RNAګانو کې، 5.8S ریبوزومي RNA (rRNA)، 5S rRNA، لېږدوونکې RNA (tRNA)، مایکروRNA (miRNA)، کوچنۍ مداخلوي RNA (siRNA)، کوچنۍ هستوي RNA (snoRNA)، له پي‌‌وي سره تعاملي RNA (piRNA)، له tRNA څخه مشتق شوې کوچنۍ RNA (tsRNA) او له کوچنۍ rDNA څخه مشتق شوې RNA (sRNA) شاملې دي. د Halococcus (آرکیا) جنس د غړو د 5S rRNA حالت په څېر، چې یوه دخولي لري او له‌دې امله یې اندازه لویېږي، ځینې ځانګړي استثنائات هم شتون لري.<ref name="Noncoding RNA">{{cite journal|vauthors=Storz G|title=An expanding universe of noncoding RNAs|journal=Science|volume=296|issue=5571|pages=1260–63|date=May 2002|pmid=12016301|doi=10.1126/science.1072249|bibcode=2002Sci...296.1260S|s2cid=35295924}}</ref><ref name="lncRNA">{{cite journal|vauthors=Fatica A, Bozzoni I|title=Long non-coding RNAs: new players in cell differentiation and development|journal=Nature Reviews Genetics|volume=15|issue=1|pages=7–21|date=January 2014|pmid=24296535|doi=10.1038/nrg3606|s2cid=12295847|url=https://hal-riip.archives-ouvertes.fr/pasteur-01160208/document}}{{Dead link|date=November 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref><ref name="tsRNA">{{cite journal|vauthors=Chen Q, Yan M, Cao Z, Li X, Zhang Y, Shi J, Feng GH, Peng H, Zhang X, Zhang Y, Qian J, Duan E, Zhai Q, Zhou Q|display-authors=6|title=Sperm tsRNAs contribute to intergenerational inheritance of an acquired metabolic disorder|journal=Science|volume=351|issue=6271|pages=397–400|date=January 2016|pmid=26721680|doi=10.1126/science.aad7977|bibcode=2016Sci...351..397C|s2cid=21738301|url=https://escholarship.org/content/qt6x66v4k6/qt6x66v4k6.pdf?t=plrd95}}</ref><ref name="srRNA">{{cite journal|vauthors=Wei H, Zhou B, Zhang F, Tu Y, Hu Y, Zhang B, Zhai Q|title=Profiling and identification of small rDNA-derived RNAs and their potential biological functions|journal=PLOS ONE|volume=8|issue=2|pages=e56842|date=2013|pmid=23418607|pmc=3572043|doi=10.1371/journal.pone.0056842|bibcode=2013PLoSO...856842W|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Luehrsen KR, Nicholson DE, Eubanks DC, Fox GE|title=An archaebacterial 5S rRNA contains a long insertion sequence.|journal=Nature|year=1981|volume=293|issue=5835|pages=755–756|pmid=6169998|doi=10.1038/293755a0|bibcode=1981Natur.293..755L|s2cid=4341755}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Stan-Lotter H, McGenity TJ, Legat A, Denner EB, Glaser K, Stetter KO, Wanner G|title=Very similar strains of Halococcus salifodinae are found in geographically separated permo-triassic salt deposits.|journal=Microbiology|volume=145|issue=Pt 12|pages=3565–3574|date=1999|pmid=10627054|doi=10.1099/00221287-145-12-3565|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Tirumalai MR, Kaelber JT, Park DR, Tran Q, Fox GE|title=Cryo-Electron Microscopy Visualization of a Large Insertion in the 5S ribosomal RNA of the Extremely Halophilic Archaeon ''Halococcus morrhuae''|journal=FEBS Open Bio|date=August 2020|volume=10|issue=10|pages=1938–1946|pmid=32865340|doi=10.1002/2211-5463.12962|pmc=7530397}}</ref> == د RNA جېنومونه == د DNA په څېر، RNA هم جنتیکی معلومات لېږدولای شي. د RNA ویروسونه جېنومونه لري او له هغه RNA څخه ترکیب شوي دي چې یوشمېر پروټینونه کوډ کوي. ویروسي جېنوم د دغو پروټینونو د ځینو پر مټ تکثیر کېږي، په داسې حال کې چې، نوې کوربه حجرې ته د ویروس ذرې د تګ پر مهال، نور پروټینونه له جېنوم څخه ساتنه کوي. ویروییدونه د پاتوجېنونو یوه بله ډله ده، خو یوازې له RNA څخه جوړ شوي دي، هېڅ کوم پروټین نه‌کوډ کوي او د کوربه بوټي د حجرې پوليمرایزېشن له‌لارې تکثیر کېږي.<ref>{{cite journal|vauthors=Jacob F, Monod J|year=1961|title=Genetic Regulatory Mechanisms in the Synthesis of Proteins|journal=Journal of Molecular Biology|volume=3|issue=3|pages=318–56|doi=10.1016/s0022-2836(61)80072-7|pmid=13718526}}</ref><ref name=":3">{{cite journal|vauthors=Gottesman S|year=2005|title=Micros for microbes: non-coding regulatory RNAs in bacteria|journal=Trends in Genetics|volume=21|issue=7|pages=399–404|doi=10.1016/j.tig.2005.05.008|pmid=15913835}}</ref><ref name=":2">{{cite journal|vauthors=Morris K, Mattick J|year=2014|title=The rise of regulatory RNA|journal=Nature Reviews Genetics|volume=15|issue=6|pages=423–37|doi=10.1038/nrg3722|pmid=24776770|pmc=4314111}}</ref><ref name=":0">"The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2006". ''Nobelprize.org.'' Nobel Media AB 2014. Web. 6 Aug 2018. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2006</ref> == سرچينې == rxfbw38m9m2unoj7vgjj3vyxvvqften 0 61926 283223 280844 2022-07-24T06:57:57Z 2400:ADC1:48A:9B00:7941:BC3B:1089:56BA wikitext text/x-wiki '''فوټون''' (د لرغوني یونان له φῶς، φωτός (''phôs، phōtós'') یا «نور» څخه اخیستل شوې) د الکترومقناطیسي میدان کوانټم یا بنسټیزه ذره ده چې الکترومقناطیسي وړانګې لکه نور او راډیويي څپې په کې شاملېږي او الکترومقناطیسي قوه لېږدوي. فوټون حجم نه لري، له همدې امله تل په خلا کې دنور په سرعت m/s ۲۹۹۷۹۲۴۵۸ ( یا تقریبا ۱۸۶۲۸۲ مایله په ثانیه) کې حرکت کوي. فوټون د بوزونونو ډلې ته اړوندېږي. د ټولو بنسټیزو ذراتو په څېر اوس مهال فوټون د کوانټمي میخانیک په مرسته په تر ټولو ښه توګه توضیح کېږي چې د څپې – ذرې دوه ګونی توب څرګندوي ځکه د څپو او ذراتو دواړو ځانګړنې لري. د فوټون معاصر مفهوم د شلمې پېړۍ په لومړیو دوه لسیزو کې د البرټ انشټاین له کار څخه سرچینه اخلي چې د ماکس پلانک د څېړنو پر بنسټ و. په داسې حال کې چې پلانک هڅه کوله واضحه کړي چې څه ډول ماده او الکترومقناطیسي وړانګې کېدلای شي په حرارتي تعادل کې له یو بل سره وي، وړاندیز یې وکړ چې په یو مادي جسم کې زېرمه شوې انرژي باید له یوبل څخه د جلا او یوې اندازې لرونکو ټوټو څخه جوړه شوې وي. انشټین د فوټوالکټریک اغېز د تشریح کولو په موخه دغه نظریه وړاندې کړه چې نور/رڼا په خپله د انرژي له جلا واحدونو څخه جوړ شوی دی. په ۱۹۲۶ زکال کې ګیلبرت ان لوئیس د فوټون اصطلاح د انرژي د واحدونو لپاره رواجه کړه. ورپسې ګن شمېر نورو ازموینو د انشټین تګلاره تائید کړه. <ref>{{cite book|last1=Joos|first1=George|date=1951|title=Theoretical Physics|page=679|publisher=Blackie and Son Limited|location=London and Glasgow}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aps.org/publications/apsnews/201212/physicshistory.cfm|title=December 18, 1926: Gilbert Lewis coins "photon" in letter to Nature|website=www.aps.org|language=en|access-date=2019-03-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atomicheritage.org/profile/gilbert-n-lewis|title=Gilbert N. Lewis|website=Atomic Heritage Foundation|language=en|access-date=2019-03-09}}</ref><ref name="kragh">{{Cite arXiv|last=Kragh|first=Helge|date=2014|title=Photon: New light on an old name|eprint=1401.0293|class=physics.hist-ph}}</ref><ref name="compton-lecture">{{cite book|last1=Compton|first1=Arthur H.|title=From Nobel Lectures, Physics 1922–1941|publisher=Elsevier Publishing Company|year=1965|location=Amsterdam|chapter=X-rays as a branch of optics|orig-year=12 Dec 1927|chapter-url=https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/compton-lecture.pdf}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Kimble|first1=H.J.|last2=Dagenais|first2=M.|last3=Mandel|first3=L.|year=1977|title=Photon Anti-bunching in Resonance Fluorescence|url=https://authors.library.caltech.edu/6051/1/KIMprl77.pdf|journal=[[Physical Review Letters]]|volume=39|issue=11|pages=691–695|bibcode=1977PhRvL..39..691K|doi=10.1103/PhysRevLett.39.691}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Grangier|first1=P.|last2=Roger|first2=G.|last3=Aspect|first3=A.|year=1986|title=Experimental Evidence for a Photon Anticorrelation Effect on a Beam Splitter: A New Light on Single-Photon Interferences|journal=[[EPL (journal)|Europhysics Letters]]|volume=1|issue=4|pages=173–179|bibcode=1986EL......1..173G|citeseerx=10.1.1.178.4356|doi=10.1209/0295-5075/1/4/004}}</ref> د ذروي فزیک په معیاري ماډل کې فوټون او نور بنسټیز ذرات د فزیکي قوانینو د ضروري پایلو په توګه ګڼل کېږي چې د فضايي مهال په هره نقطه کې یو بل ته ځانګړی نږديوالی لري. د ذراتو ذاتي ځانګړنې لکه چارج، حجم او څرخ د مقیاسي نظریې له مخې ټاکل کېږي. د فوټون مفهوم د تجربوي او نظري فزیک په برخه کې چې لیزر، بوز – انشټین تراکم، د کوانټمي میدان نظریه او د کوانټمي میخانیک احتمالي تفسیر په کې شاملېږي د یو لړ مهمو پراختیاوو لامل ګرځېدلی. همدارنګه له دغو څخه په فوټو کیمیا، لوړ کیفیت لرونکې مایکروسکوفي او د مالیکولي فاصلو د اندازه کولو په موخه ګټنه کېږي. له دې سربېره فوټونونه د کوانټمي کمپیوټرونو د عناصرو په توګه د نوري انځور اخیستنې او نوري اړیکو لکه کوانټمي کریپټوګرافي په موخه تر څېړنې لاندې نیول شوي. == تاریخي وده == تر اتلسمې پېړۍ پورې په ډېری نظریاتو کې نور له ذراتو څخه جوړ شوی انګېرل کېده. له دې امله چې ذروي ماډل نشو کولای په آسانۍ سره د نور انکسار، خپرېدل او د هغو د انکسار ضریب توضیح کړي، د رنه ډکارت (۱۶۳۷ زکال) رابرت هوک (۱۶۶۵ زکال) او کریسټیان هویګنس (۱۶۷۸ زکال) له خوا د موجي نور نظریې وړاندې شوې. له دې سره ذروي ماډل تر ډېره پورې د اسحاق نیوټن د اغېز له امله غالب پاتې شو. د نوولسمې پېړۍ په لومړیو کې توماس یانګ او اګوست فرنل په واضحه توګه د نور تداخل او خپراوی تشرېح کړ او تر ۱۸۵۰ زکال پورې موجي ماډل په بشپړه توګه ومنل شو. په ۱۸۶۵ زکال کې د جیمز کلارک ماکسویل وړاندوینه چې نور یې الکترومقناطیسي موج بللی و په ۱۸۸۸ زکال کې په تجربي ډول د هاینریش هرتز له خوا د راډیويي امواجو په تشخیص سره تائید شوه – هغه چې ښکاري د نور په ذروي موډل وروستی ګذار و. <ref>{{cite book|last=Descartes|first=R.|author-link=René Descartes|title=Discours de la méthode (Discourse on Method)|publisher=Imprimerie de Ian Maire|year=1637|isbn=978-0-268-00870-3|url={{google books |plainurl=y |id=difXAAAAMAAJ}}|language=fr}}</ref><ref>{{cite book|last=Hooke|first=R.|author-link=Robert Hooke|year=1667|location=London, UK|publisher=[[Royal Society of London]]|url=http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/HistSciTech.HookeMicro|title=Micrographia: or some physiological descriptions of minute bodies made by magnifying glasses with observations and inquiries thereupon&nbsp;...|isbn=978-0-486-49564-4}}</ref><ref>{{cite book|last=Huygens|first=C.|author-link=Christiaan Huygens|year=1678|title=Traité de la lumière|language=fr|title-link=Traité de la lumière}}. An [[gutenberg:14725|English translation]] is available from [[Project Gutenberg]]</ref><ref>{{cite book|last=Buchwald|first=J.Z.|year=1989|title=The Rise of the Wave Theory of Light: Optical theory and experiment in the early nineteenth century|journal=Physics Today|volume=43|issue=4|pages=78–80|publisher=University of Chicago Press|url={{google books |plainurl=y |id=EbDw1lV_MKsC}}|isbn=978-0-226-07886-1|oclc=18069573|bibcode=1990PhT....43d..78B|doi=10.1063/1.2810533}}</ref><ref name="Newton1730">{{cite book|last=Newton|first=I.|author-link=Isaac Newton|orig-year=1730|year=1952|title=Opticks|edition=4th|at=Book II, Part III, Propositions XII–XX; Queries 25–29|location=Dover, NY|url={{google books |plainurl=y |id=bSiTKcLf07UC}}|publisher=Dover Publications|isbn=978-0-486-60205-9}}</ref><ref name="maxwell">{{cite journal|last=Maxwell|first=J.C.|author-link=James Clerk Maxwell|year=1865|title=A Dynamical Theory of the Electromagnetic Field|journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society]]|volume=155|pages=459–512|doi=10.1098/rstl.1865.0008|bibcode=1865RSPT..155..459C|title-link=A dynamical theory of the electromagnetic field|s2cid=186207827}} This article followed a presentation by Maxwell on 8&nbsp;December 1864 to the Royal Society.</ref><ref name="hertz">{{cite journal|last=Hertz|first=H.|author-link=Heinrich Hertz|year=1888|title=Über Strahlen elektrischer Kraft|journal=Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften|place=Berlin, DE|volume=1888|pages=1297–1307|language=de}}</ref> له دې سره د ماکسویل موجي نظریې د نور ټولې ځانګړنې په ځان کې نه وې رانغاړلې. دغې نظریې څرګندوله چې د یو نوري موج انرژي یوازې د هغو شدت ته اړوندېږي، نه یې فریکونسي ته؛ خو سربېره پردې څو ډوله خپلواکو څېړنو وښوودله چې د اتومونو له لارې د نور په واسطه لېږل شوې انرژي یوازې د نور فریکونسي ته اړوندېږي نه د هغو شدت ته. د بېلګې په توګه یو شمېر کیمیاوي غبرګونونه یوازې د لوړې فریکونسي لرونکي نور په واسطه په ځانګړي چاپېریال کې په حرکت راځی؛ د لږ فریکونسي لرونکی نور هر څومره چې تېز هم وي غبرګون نه رامنځته کوي. ورته ډول په یوې فلزي پاڼې باندې د پوره فریکانس لرونکي نور په اچولو باندې الکترونونه تېرېدلی شي (فوټوالکټریک اغېز)؛ د وتلي الکترون انرژي یوازې د نور فریکونسي ته اړوندېږي نه د هغو شدت ته. <ref>"Frequency-dependence of luminiscence" pp. 276ff., §1.4 "photoelectric effect" in {{harvnb|Alonso|Finn|1968}}</ref> ورته مهال د څلور لسیزو (۱۸۶۰- ۱۹۰۰ زکال) په اوږدو کې د بېلابېلو څېړونکو له خوا د تور جسم په وړانګو باندې څېړنې د ماکس پلانک په فرضیې سره پای ته ورسېدې. د دغې فرضیې له مخې د هر هغه سیسټم انرژي چې د فریکونسي ''ν'' الکترومقناطیسي وړانګې جذب یا منعکس کوي د یو کوانټم انرژي صحیح ضریب ''E'' = ''hν''  رامنځته کوي. هماغه ډول چې د البرټ انشټین له خوا ښوول شوې، د انرژي کوانټیزاسیون باید د مادې او الکترومقناطیسي وړانګو د حرارتي تعادل په توګه فرض شي؛ د فوټوالکټریک اغېز دغه توضیح د دې لامل وګرځېده څو انشټاین د فزیک په برخه کې د ۱۹۲۱ زکال د نوبل جایزه وګټي. <ref name="Wien1911">{{cite web|last=Wien|first=W.|author-link=Wilhelm Wien|year=1911|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1911/wien-lecture.html|title=Wilhelm Wien Nobel Lecture|website=nobelprize.org}}</ref><ref name="Planck1901">{{cite journal|last=Planck|first=M.|author-link=Max Planck|year=1901|title=Über das Gesetz der Energieverteilung im Normalspectrum|journal=[[Annalen der Physik]]|volume=4|pages=553–563|doi=10.1002/andp.19013090310|bibcode=1901AnP...309..553P|issue=3|language=de|doi-access=free}} [https://web.archive.org/web/20080418002757/http://dbhs.wvusd.k12.ca.us/webdocs/Chem-History/Planck-1901/Planck-1901.html English translation]</ref><ref name="Planck1918">{{cite web|last=Planck|first=M.|author-link=Max Planck|year=1920|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1918/planck-lecture.html|title=Max Planck's Nobel Lecture|publisher=nobelprize.org}}</ref><ref name="Einstein1909">{{cite journal|last=Einstein|first=A.|author-link=Albert Einstein|year=1909|title=Über die Entwicklung unserer Anschauungen über das Wesen und die Konstitution der Strahlung|url=http://www.ekkehard-friebe.de/EINSTEIN-1909-P.pdf|journal=[[Physikalische Zeitschrift]]|volume=10|pages=817–825|language=de}}. An [[wikisource:The Development of Our Views on the Composition and Essence of Radiation|English translation]] is available from [[Wikisource]].</ref><ref>Presentation speech by [[Svante Arrhenius]] for the 1921 Nobel Prize in Physics, December 10, 1922. [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/press.html Online text] from [nobelprize.org], The Nobel Foundation 2008. Access date 2008-12-05.</ref> له دې امله چې د ماکسویل د نور نظریه د الکټرومقناطیسي وړانګو ټولې انرژۍ مجاز کوي، ډیرو فزیک پوهانو په پیل کې فرض کړه چې د انرژي کوانټیزکېدل په ماده کې د یو ناپېژندل شوي محدودیت څخه سرچینه اخلي چې وړانګې جذب او یا هم بېرته منعکس کوي. په ۱۹۰۵ زکال کې انشټین لومړنی کس و چې څرګنده یې کړه د انرژي کوانټیز کېدل د الکترومقناطیسي وړانګو له ځانګړنو څخه ده. په داسې حال چې نوموړي د ماکسویل د نظریې اعتبار ومانه خو څرګنده یې کړه چې ډېری داسې غیرعادي ازموینې توضیح کولای شي چې د ماکسویل د نور د موج انرژي په ټکي ډوله کوانټمونو باندې اړوي چې له یوبل څخه جلا حرکت کوي آن که چېرې موج په فضا کې په دوامداره توګه خپور شي. په ۱۹۰۹ او ۱۹۱۶ زکلونو کې انشټین څرګنده کړه چې که چېرې د تور جسم په اړه د پلانک قانون ومنل شي د انرژي کوانټمونه باید له ځانه سره ''p =  h / λ  '' مومنټم ولري او هغه په کاملو ذراتو واړوي. د فوټون دغه مومنټم په تجربي ډول د آرتور کامپتون له خوا مشاهده شو او له امله یې د ۱۹۲۷ زکال د نوبل جایزه وګټله. له دې وروسته اساسي پوښتنه دا وه چې څه ډول کېدای شي د ماکسول د نور موجي نظریه د هغو له ذروي مشاهده شوي ماهیت سره یو ځای شي؟ د دغې پوښتنې ځواب البرټ انشټین د خپل ژوند تر پایه مشغول کړ چې بیا د کوانټمي الکټروډینمایک او د هغو د ځای نیونکي سټنډرډ ماډل په واسطه حل شو. <ref name="Einstein1916b">{{cite journal|last=Einstein|first=A.|author-link=Albert Einstein|year=1916|title=Zur Quantentheorie der Strahlung|journal=Mitteilungen der Physikalischen Gesellschaft zu Zürich|volume=16|page=47}} Also ''Physikalische Zeitschrift'', '''18''', 121–128 (1917). {{in lang|de}}</ref><ref name="Pais1982">{{cite book|last=Pais|first=A.|author-link=Abraham Pais|year=1982|title=Subtle is the Lord: The science and the life of Albert Einstein|url=https://archive.org/details/subtleislordscie00pais|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-853907-0}}</ref><ref name="Compton1923">{{cite journal|last=Compton|first=A.|author-link=Arthur Compton|year=1923|title=A quantum theory of the scattering of X-rays by light elements|url=https://history.aip.org/history/exhibits/gap/Compton/Compton.html#compton1|journal=[[Physical Review]]|volume=21|issue=5|pages=483–502|bibcode=1923PhRv...21..483C|doi=10.1103/PhysRev.21.483|doi-access=free}}</ref> په ۱۹۰۵ زکال کې د البرټ انشټین وړاندوینې د شلمې پېړۍ په لومړیو دوو لسیزو کې په بېلابېلو ډولونو سره تائید شوې، هماغه ډول چې رابرټ میلیکان د نوبل په وینا کې هغه بیان کړې. خو له دې سره وړاندې له دې چې د کامپتون ازموینه وښيي چې فوټونونه د خپل موج د شمېر سره په تناسب مومنټم لري (۱۹۲۲ زکال)، ګڼ شمېر فزیک پوهانو له دغه باور سره لیوالتیا نه لرله چې الکترومقناطیسي وړانګې دې په خپل ذات کې ذروي وي. پر ځای یې دغه عمومي باور شتون درلود چې د انرژي کوانټیزه کېدل په ماده کې له یو شمېر هغو نه پېژندل شوو محدودیتونو سرچینه اخلي چې وړانګې جذب او یا هم منعکس کوي. دغه لیدلورو د وخت په تېرېدو سره بدلون وکړ. دغه بدلونونه په یو شمېر ازموینو لکه د کامپتون د نشرېدو په ازموینه کې څرګند شول، هغه چې د توضیح په موخه یې پایلې مشاهده شوې، خو دا ستونزمنه وه چې د نور کوانټیزه کېدلو ته دې یې نسبت ورکړل شي. <ref name="Millikan1923">{{cite web|last=Millikan|first=R.A.|author-link=Robert Millikan|year=1924|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1923/millikan-lecture.html|title=Robert A. Millikan's Nobel Lecture}}</ref><ref>{{cite journal|last=Hendry|first=J.|year=1980|title=The development of attitudes to the wave–particle duality of light and quantum theory, 1900–1920|journal=[[Annals of Science]]|volume=37|issue=1|pages=59–79|doi=10.1080/00033798000200121}}</ref><ref name="Planck19182">{{cite web|last=Planck|first=M.|author-link=Max Planck|year=1920|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1918/planck-lecture.html|title=Max Planck's Nobel Lecture|publisher=nobelprize.org}}</ref><ref name="Wien19112">{{cite web|last=Wien|first=W.|author-link=Wilhelm Wien|year=1911|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1911/wien-lecture.html|title=Wilhelm Wien Nobel Lecture|website=nobelprize.org}}</ref> == سرچينې == k32rjd9yeb2m5xpcr31s1kd8t8ye1je 0 62726 283197 282737 2022-07-23T12:15:58Z Omarnorzai 27866 wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|نوم=داکټر سید جمال الدین هروی|image=[[File:تصویر دکتور سید جمالدین هروی.jpg|تصویر دکتور سید جمالدین هروی]]|rank=دکترا|ژبه=[[فارسي]]،[[عربي]]،[[پښتو]]،[[اردو]]،[[انګلیسي]]|birth_date=21/ 01/ 1980م|birth_place=[[هرات]]|دين=اسلام|education=دکتوراه/ ph. D|known for=دقرآن کریم ترجمه (فارسی)،د تفسیر المنیر،د الموسوعة الفقهیة الکویتیه د ځینی جلدونو ترجمه (فارسی)،تألیف کتاب قواعد کلی فقه، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی،تفسیر آیات احکام، په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی درسی کتاب (عربیک)،سیره¬ی حدیثی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی،...|تخصص أكاديمي=تفسیر او قرآنی علوم (Tafseer and Quranic Sciences)}} '''داکټر سید جمال الدین هروی''' په کال: 1980م د [[هرات]] ولایت د کُشک ولسوالی په یوه تعلیم یافته کورنی کې زیږدلی دی.[https://www.qalamlib.com/writers/view/435/%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B1%D9%88%DB%8C] == '''تعلیمی او تحصیلی سندونه:''' <ref>{{Cite book|title=کتاب سیره حدیثی|publication-date=1400|author=دکتور سید جمال الدین هروی|publisher=نشر احسان|publication-place=تهران}}</ref> == - نوموړی ابتدایی تعلیم په [[ایران]] – خراسان د مهاجرو په سکولو کی تر سره کړی دی. - د1997 تر 2003میلادی کال [[پاکستان|دپاکستان]] په دینی مراکزو کې تعلیم حاصل کړیدی، او په همدی میلادی کال کی دشهادة العالمیه (دوره حدیث) وفاق المدارس العربیه نه فارغ شویدی. او ورسره په عربی او انگریزی ژبو په زدکړو بوخت وو. او ورسره په فرهنگی او فکری کارونو کی هم مصروف وو، جمعیة الطلبة العربیه سره کار کړیدی، او د بزم قرآن پشاور ډویژن ناظم پاتی شویدی، او د شعبه نشر و اشاعت جمعیت طلبه عربیه پشاور ډویژن ریاست هم کړیدی.   -  د2003م تر 2007 میلادی کال کی د اسلامی یونیورسیټی مدینه منوره محصل پاتی شوی دی، او ورسره د خادم الحرمین الشریفین انسټی ټیوټ فار حج ریسرچز ممبر پاتی شویدی، او هیئة المسملین الجدد – [[مدینه منوره]] کی هم کار کړیدی. - په 2007م د [[مدینه منوره]] دیونیورسیټی نه په المرتبة الشرف سره گریجویټ شوی دی. -د2008م کال کی خپل ماسټری پروگرام په انټرنیشنل اسلامک یونیورسیټی [[اسلام آباد]] کی شروع کړیدی. -په 2013 کال کی د ماسټری نه گریجویټ او په هم دی کال په نړیوال اسلامک یونیورسټی کی پی ایچ ډی پروگرام کی شامل شویدی. او په 2022م کال کی خپل وایوا په بریالیتوب سره بشپړه کړی دی. د پی ایچ ډی ټاپک یی: «ترجیحات العلامة أمیر الملیح آبادی فی تفسیره مواهب الرحمن جمعا ودراسة». او ورسره په مختلفو فیکلټو کی لیکچرر او د شریعت فیکلټی دین پاتی شویدی.<ref>https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/1090</ref><ref>https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/594/644</ref> == '''دندې او مسؤلیتونه:''' == 1-    په نریوال اسلامیک یونیورسټی دآدابو او لغاتو فیکلټی لیکچرر (2009- 2010م). 2-    د الهدی عربي- اردو مجلې مدیر - اسلام آباد (2008- 2013م). 3-    په مختلفو پوهنځیو کې استاد او د شرعیاتو پوهنځي رئیس- افغانستان. 4-    د نړۍ د پوهنتونونو د اتحاد (I. U. U) غړی - ترکی.<ref>https://iuu.org.tr/node/q6SLjTcuFLW1Z61O/landing/AF#cnav</ref> 5-    د اریام سنتر د څیړنیز او تعلیمي مرکز غړی-  جردن.   6-    د الجزایر د څیړنیز مرکز (P. J. S. A ) غړی - الجیریا. [https://www.asjp.cerist.dz/utilisateur] 7-    - دفردوسی یونیورسټی – ایران ویزیتنگ پرافیسر (2021- 2022م). 8-    د «سبا مشران» ښوونځي بنسټ ایښودونکی او رییس - هراة. 9-    د «نجات او عروج» د مؤسسی بنسټ ایښودونکی او رییس - افغانستان. == '''تربیتي کورسونو کي گډون:''' == 1-    د استاذانو تربیتی پروگرام (Teachers training course) – اسلام آباد (2001م). 2-    عربیک او اسلامک کلچرل اساتذه وو ته د سعودی له طرفه تعلیمی دوره - گلگت بلتستان (2002م). مسیحیان او قادیانو دعقائدو دپیژندو دوره- ملتان (2002م). == '''تجربه او خبره:''' == 1-    د نوی مسلمانانو دهیئت غړی – مدینه منوره (2003- 2007م). 2-    دخادم الحرمین الشریفین دحج ریسرچز انستی تیوت غړی – مکه­ی مکرمه (2003- 2007م). 3-    د عربی – اردو «الهدی» مجله عمومی مدیر- إسلام آباد 2008- 2013م. 4-    دحدیثو درس په مختلفو ریډیوگانو کی– افغانستان (2013- 2022م). 5-    داسلامی او اجتماعی منظم درسونو په مختلفو ټی وی گانو کی – افغانستان (2013- 2022م). تدریسی سابقه: 6-    دنړیوال اسلامیک یونیورسټی اسلام آباد په لغاتو او آدابو په پوهنځی کی تدریس (2009- 2010م). 7-    دشرعی او حقوقی مضامینو تدریس په مختلفو پوهنځی گانو کی، او دشرعیاتو د فیکلټی رئیس – افغانستان (2013- 2022م). 8-    د جامع جوماتونو او خطبائو دتعلیمی او تربیتی دوره استاذ- هرات (2014م). 9- د عربیک لینگویج استاذ – هرات (2015م). 10- داسلامیک پولیتیکل جوریس پوریدینس ښوونه په فردوسی یونیورسټی – ایران (2021- 2022م). == '''ځینې چاپ شوی علمی کارنامی:''' <ref>{{Cite book|title=نظام سیاسی اسلام|publication-date=1400|publication-place=ایران|publisher=نشر احسان|isbn=978-600-349-915-7}}</ref> == 1-    دقرآن کریم مکمله ترجمه (فارسی). 2-    با پیامبر صلی الله علیه و سلم در حج (فارسی).<ref>{{Cite web |last=نور |first=مکتبة |title=با پیامبر صلوات الله علیه و آله و سلم |url=https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87-%D9%88%D8%B3%D9%84%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%AC-pdf |url-status=live |archive-url=https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87-%D9%88%D8%B3%D9%84%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%AC-pdf |archive-date=۲۰۲۲-۰۶-۲۸⁩. |website=مکتبة نور}}</ref><ref>مکتبة ملک فهد الوطنیه ردمک: 9-728-56-9960 رقم الایداع: 1427/5963</ref> 3-    کاروان دعوت و عزیمت (فارسی). 4-    د تفسیر المنیر، تألیف: دکتور وهبة الزحیلی دمختلفو اجزاءو ترجمه (فارسی).<ref>نشر شیخ الاسلام احمد جام- تربت جام- ایران</ref> 5-    دإزالة الخفاء عن خلافة الخلفاء، تألیف: شاه ولی الله دهلوی تحقیق، تخریج احادیث و حواشی (4 مجلد، عربی- فارسی). 6-    د الموسوعة الفقهیة الکویتیه د ځینی جلدونو ترجمه (فارسی).<ref>نشر احسان- تهران- ایران</ref> 7-    تألیف کتاب قواعد کلی فقه، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی).<ref>نشر قدس - هرات - افغانستان</ref> 8-    تفسیر آیات احکام، په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی درسی کتاب (عربیک).<ref>نشر قدس - هرات - افغانستان</ref> 9-    سیره­ ی حدیثی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په [[پوهنتون|پوهنتونو]] کی (فارسی).<ref>{{Cite book|title=سیره حدیثی|author=دکتور سید جمال الدین هروی|isbn=978-600-349-916-4|publication-date=1400|publication-place=تهران|publisher=نشر احسان}}</ref> 10 نظام سیاسی اسلام، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی)<ref>{{Cite book|author-link=داکټر سید جمال الدین هروی|title=نظام سیاسی اسلام|publication-date=1400|isbn=978-600-349-915-7|publisher=نشر احسان|publication-place=تهران -ایران}}</ref> 11- د کتاب نقدی بر حافظ تحقیق و حواشی، تألیف: علامه برقعی (فارسی).<ref>https://aqeedeh.com/news/223/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%20%D8%B4%DA%A9%D9%86</ref> 12-تألیف کتاب تاریخ تشریع اسلامی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی).<ref>{{Cite book|author-link=داکتر سید جمال الدین هروی|year=1400|title=تاریخ تشریع اسلام|publication-place=هرات|publisher=نشر قدس|publication-date=1400}}</ref> 13- تألیف: دسواد دزده کړو لړۍ لویانو ته (4 جلده). 14-او په سلهاوو مقالی په عربی، فارسی و پښتو ژبو چی په مختلفو وبسایټونو او علمی مجلی خپاره شوی دي. == '''په ځینو نړیوالو کنفرانسونو کې ګډون:''' == 1-    د بشري او ټولنیزو مطالعاتو نړیوال کنفرانس - اکډنیز پوهنتون، انتالیا - ترکیه په مرسته د:  scholar worldwide (schwlar) 25- 26 نومبر- 2021م<ref>{{Cite web |title=سيد جمال الدين الهروي |url=[iuu.com.tr/node/profile/N0HY1qfiFMNGQKZDiuu.com.tr/node/profile/N0HY1qfiFMNGQKZD |archive-date=۲۰۲۲-۰۶-۲۸⁩}}</ref> 2-    د "بشري، ټولنیزو او سپورتي علومو" نړیوال کنفرانس استانبول – ترکیه د اردن د هاشمي د تحقیقاتي مرکز الأریام په مرسته جوړ شوی : د ۲۰۲۱ کال د مارچ له: لومړۍ تر پنځمه. 3-    "د عربي ماشومانو په ادبیاتو کې د پیژندنې اړیکه" نړیوال کنفرانس: د می 19 او 20، 2021م، لخوا: د هنرونو او ژبو پوهنځی، د محمد بو قره بو مرداس پوهنتون، بودواو. د وینا سرلیک: "د عربي ماشومانو په ادبیاتو کې د مذهبي اړخ او پیژندنې اړیکه". 4-    د ژبو، قاموسونو او ژبپوهنې د اوسنیو ستونزو په اړه نړیوال کنفرانس، کال: ۲۰۱۹، اهواز، ایران. 5-    د بشري او حقوقي علومو: مسایل، میتودونه او امکانات، په نړیوال کنفرانس کې ګډون او د هغې دریمې ناستې مشري - سربیا. جولای 29-30: 2021. د خبرو سرلیک: په افغانستان او په ځانګړې توګه په هرات ولایت کې د تعلیمي ادارو پراخول؛ فرصتونه او ننګونې. 6-    "بنسټ ایښودونکی پاچا؛ شخصیت، رهبري او تاریخ نړیوال کنفرانس" - د اردن هاشمي سلطنت، 22-24 جون 2021 – د خبرو سرلیک: "د فلسطین په مسله کې د بنسټ ایښودونکي پاچا عبدالله بن الحسین دلچسپي" حسین بن طلال پوهنتون - اردن. 7-    نړیوال کنفرانس: «د عصري تدریسي طریقو په اړه محدودیتونه او درزونه»، له: 2- 5/ 8/ 2021 تونس. 8-    د ټولنیزو او انسانی علومو په اړه دریم نړیوال څیړنیز کنفرانس (RCSH-21)، انتالیا، ترکیه، د اورسام تحقیقی مرکز په مرسته. د نومبر له 25 څخه تر 26، 2021 پورې. د خبرو سرلیک: د افغانستان او عربي هېوادونو د اړیکو شالید. 9-    دریم علمی نړیوال کنفرانس: (اندلس: فکر، ادب او تمدن) ۲۹ – ۳۱ /۳ / ۲۰۲۲م. جردن. 10د خبرو سرلیک: د نړیوال تمدن په جوړولو کې د اندلس د پوهانو هڅې: ابن خلدون د نمونې په توګه. 11د هرات کنفرانس او ​​سیاست دریم پړاو: دیني خبرې اترې او ټولنیز سیاسي بدلونونه- هرات. د خبرو سرلیک: «د هرات په دیني مدرسو کې د تعلیمي وضعیت او نصاب څیړنه». 2019م. تنظیم کوونکی: د ستراتیژیکو مطالعاتو انسټیټیوټ.<ref>https://alghad.com/%D9%85%D8%A4%D8%AA%D9%85%D8%B1-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%AC%D8%A7%D9%85/</ref> خ‌-  د ډاکټر سيد جمال الدين هروي د ژوند او افکارو په اړه ليکل شوي کتابونه او مقالی: "د ډاکټر سید جمال الدین هروی ژوندلیک او افکار" تنظیم کوونکی: خطیبي، د فردوسی یونیورسټی د ماسټرۍ محصل. د ډاکټر سيد محمد علي تقوي تر څارنې لاندې. <references />https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/594/644 https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/1090 hb4oimha4fckuuhsgdps4k3nxvmigb3 283231 283197 2022-07-24T11:56:42Z Omarnorzai 27866 wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|نوم=داکټر سید جمال الدین هروی|image=[[File:تصویر دکتور سید جمالدین هروی.jpg|تصویر دکتور سید جمالدین هروی]]|rank=دکترا|ژبه=[[فارسي]]،[[عربي]]،[[پښتو]]،[[اردو]]،[[انګلیسي]]|birth_date=21/ 01/ 1980م|birth_place=[[هرات]]|دين=اسلام|education=دکتوراه/ ph. D|known for=دقرآن کریم ترجمه (فارسی)،د تفسیر المنیر،د الموسوعة الفقهیة الکویتیه د ځینی جلدونو ترجمه (فارسی)،تألیف کتاب قواعد کلی فقه، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی،تفسیر آیات احکام، په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی درسی کتاب (عربیک)،سیره¬ی حدیثی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی،...|تخصص أكاديمي=تفسیر او قرآنی علوم (Tafseer and Quranic Sciences)}} '''داکټر سید جمال الدین هروی''' په کال: 1980م د [[هرات]] ولایت د کُشک ولسوالی په یوه تعلیم یافته کورنی کې زیږدلی دی.[https://www.qalamlib.com/writers/view/435/%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B1%D9%88%DB%8C] == '''تعلیمی او تحصیلی سندونه:''' <ref>{{Cite book|title=کتاب سیره حدیثی|publication-date=1400|author=دکتور سید جمال الدین هروی|publisher=نشر احسان|publication-place=تهران}}</ref> == - نوموړی ابتدایی تعلیم په [[ایران]] – خراسان د مهاجرو په سکولو کی تر سره کړی دی. - د1997 تر 2003میلادی کال [[پاکستان|دپاکستان]] په دینی مراکزو کې تعلیم حاصل کړیدی، او په همدی میلادی کال کی دشهادة العالمیه (دوره حدیث) وفاق المدارس العربیه نه فارغ شویدی. او ورسره په عربی او انگریزی ژبو په زدکړو بوخت وو. او ورسره په فرهنگی او فکری کارونو کی هم مصروف وو، جمعیة الطلبة العربیه سره کار کړیدی، او د بزم قرآن پشاور ډویژن ناظم پاتی شویدی، او د شعبه نشر و اشاعت جمعیت طلبه عربیه پشاور ډویژن ریاست هم کړیدی.   -  د2003م تر 2007 میلادی کال کی د اسلامی یونیورسیټی مدینه منوره محصل پاتی شوی دی، او ورسره د خادم الحرمین الشریفین انسټی ټیوټ فار حج ریسرچز ممبر پاتی شویدی، او هیئة المسملین الجدد – [[مدینه منوره]] کی هم کار کړیدی. - په 2007م د [[مدینه منوره]] دیونیورسیټی نه په المرتبة الشرف سره گریجویټ شوی دی. -د2008م کال کی خپل ماسټری پروگرام په انټرنیشنل اسلامک یونیورسیټی [[اسلام آباد]] کی شروع کړیدی. -په 2013 کال کی د ماسټری نه گریجویټ او په هم دی کال په نړیوال اسلامک یونیورسټی کی پی ایچ ډی پروگرام کی شامل شویدی. او په 2022م کال کی خپل وایوا په بریالیتوب سره بشپړه کړی دی. د پی ایچ ډی ټاپک یی: «ترجیحات العلامة أمیر الملیح آبادی فی تفسیره مواهب الرحمن جمعا ودراسة». او ورسره په مختلفو فیکلټو کی لیکچرر او د شریعت فیکلټی دین پاتی شویدی.<ref>https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/1090</ref><ref>https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/594/644</ref> == '''دندې او مسؤلیتونه:''' == 1-    په نریوال اسلامیک یونیورسټی دآدابو او لغاتو فیکلټی لیکچرر (2009- 2010م). 2-    د الهدی عربي- اردو مجلې مدیر - اسلام آباد (2008- 2013م). 3-    په مختلفو پوهنځیو کې استاد او د شرعیاتو پوهنځي رئیس- افغانستان. 4-    د نړۍ د پوهنتونونو د اتحاد (I. U. U) غړی - ترکی.<ref>https://iuu.org.tr/node/q6SLjTcuFLW1Z61O/landing/AF#cnav</ref> 5-    د اریام سنتر د څیړنیز او تعلیمي مرکز غړی-  جردن.   6-    د الجزایر د څیړنیز مرکز (P. J. S. A ) غړی - الجیریا. [https://www.asjp.cerist.dz/utilisateur] 7-    - دفردوسی یونیورسټی – ایران ویزیتنگ پرافیسر (2021- 2022م). 8-    د «سبا مشران» ښوونځي بنسټ ایښودونکی او رییس - هراة. 9-    د «نجات او عروج» د مؤسسی بنسټ ایښودونکی او رییس - افغانستان. == '''تربیتي کورسونو کي گډون:''' == 1-    د استاذانو تربیتی پروگرام (Teachers training course) – اسلام آباد (2001م). 2-    عربیک او اسلامک کلچرل اساتذه وو ته د سعودی له طرفه تعلیمی دوره - گلگت بلتستان (2002م). مسیحیان او قادیانو دعقائدو دپیژندو دوره- ملتان (2002م). == '''تجربه او خبره:''' == 1-    د نوی مسلمانانو دهیئت غړی – مدینه منوره (2003- 2007م). 2-    دخادم الحرمین الشریفین دحج ریسرچز انستی تیوت غړی – مکه­ی مکرمه (2003- 2007م). 3-    د عربی – اردو «الهدی» مجله عمومی مدیر- إسلام آباد 2008- 2013م. 4-    دحدیثو درس په مختلفو ریډیوگانو کی– افغانستان (2013- 2022م). 5-    داسلامی او اجتماعی منظم درسونو په مختلفو ټی وی گانو کی – افغانستان (2013- 2022م). تدریسی سابقه: 6-    دنړیوال اسلامیک یونیورسټی اسلام آباد په لغاتو او آدابو په پوهنځی کی تدریس (2009- 2010م). 7-    دشرعی او حقوقی مضامینو تدریس په مختلفو پوهنځی گانو کی، او دشرعیاتو د فیکلټی رئیس – افغانستان (2013- 2022م). 8-    د جامع جوماتونو او خطبائو دتعلیمی او تربیتی دوره استاذ- هرات (2014م). 9- د عربیک لینگویج استاذ – هرات (2015م). 10- داسلامیک پولیتیکل جوریس پوریدینس ښوونه په فردوسی یونیورسټی – ایران (2021- 2022م). == '''ځینې چاپ شوی علمی کارنامی:''' <ref>{{Cite book|title=نظام سیاسی اسلام|publication-date=1400|publication-place=ایران|publisher=نشر احسان|isbn=978-600-349-915-7}}</ref> == 1-    دقرآن کریم مکمله ترجمه (فارسی). 2-    با پیامبر صلی الله علیه و سلم در حج (فارسی).<ref>{{Cite web |last=نور |first=مکتبة |title=با پیامبر صلوات الله علیه و آله و سلم |url=https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87-%D9%88%D8%B3%D9%84%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%AC-pdf |url-status=live |archive-url=https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87-%D9%88%D8%B3%D9%84%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%AC-pdf |archive-date=۲۰۲۲-۰۶-۲۸⁩. |website=مکتبة نور}}</ref><ref>مکتبة ملک فهد الوطنیه ردمک: 9-728-56-9960 رقم الایداع: 1427/5963</ref> 3-    کاروان دعوت و عزیمت (فارسی). 4-    د تفسیر المنیر، تألیف: دکتور وهبة الزحیلی دمختلفو اجزاءو ترجمه (فارسی).<ref>نشر شیخ الاسلام احمد جام- تربت جام- ایران</ref> 5-    دإزالة الخفاء عن خلافة الخلفاء، تألیف: شاه ولی الله دهلوی تحقیق، تخریج احادیث و حواشی (4 مجلد، عربی- فارسی). 6-    د الموسوعة الفقهیة الکویتیه د ځینی جلدونو ترجمه (فارسی).<ref>نشر احسان- تهران- ایران</ref> 7-    تألیف کتاب قواعد کلی فقه، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی).<ref>نشر قدس - هرات - افغانستان</ref> 8-    تفسیر آیات احکام، په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی درسی کتاب (عربیک).<ref>نشر قدس - هرات - افغانستان</ref> 9-    سیره­ ی حدیثی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په [[پوهنتون|پوهنتونو]] کی (فارسی).<ref>{{Cite book|title=سیره حدیثی|author=دکتور سید جمال الدین هروی|isbn=978-600-349-916-4|publication-date=1400|publication-place=تهران|publisher=نشر احسان}}</ref> 10 نظام سیاسی اسلام، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی)<ref>{{Cite book|author-link=داکټر سید جمال الدین هروی|title=نظام سیاسی اسلام|publication-date=1400|isbn=978-600-349-915-7|publisher=نشر احسان|publication-place=تهران -ایران}}</ref> 11- د کتاب نقدی بر حافظ تحقیق و حواشی، تألیف: علامه برقعی (فارسی).<ref>https://aqeedeh.com/news/223/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%20%D8%B4%DA%A9%D9%86</ref> 12-تألیف کتاب تاریخ تشریع اسلامی، درسی کتاب په دینی مدرسو او په پوهنتونو کی (فارسی).<ref>{{Cite book|author-link=داکتر سید جمال الدین هروی|year=1400|title=تاریخ تشریع اسلام|publication-place=هرات|publisher=نشر قدس|publication-date=1400}}</ref> 13- تألیف: دسواد دزده کړو لړۍ لویانو ته (4 جلده). 14-او په سلهاوو مقالی په عربی، فارسی و پښتو ژبو چی په مختلفو وبسایټونو او علمی مجلی خپاره شوی دي. == '''په ځینو نړیوالو کنفرانسونو کې ګډون:''' == 1-    د بشري او ټولنیزو مطالعاتو نړیوال کنفرانس - اکډنیز پوهنتون، انتالیا - ترکیه په مرسته د:  scholar worldwide (schwlar) 25- 26 نومبر- 2021م<ref>{{Cite web |title=سيد جمال الدين الهروي |url=[iuu.com.tr/node/profile/N0HY1qfiFMNGQKZDiuu.com.tr/node/profile/N0HY1qfiFMNGQKZD |archive-date=۲۰۲۲-۰۶-۲۸⁩}}</ref> 2-    د "بشري، ټولنیزو او سپورتي علومو" نړیوال کنفرانس استانبول – ترکیه د اردن د هاشمي د تحقیقاتي مرکز الأریام په مرسته جوړ شوی : د ۲۰۲۱ کال د مارچ له: لومړۍ تر پنځمه. 3-    "د عربي ماشومانو په ادبیاتو کې د پیژندنې اړیکه" نړیوال کنفرانس: د می 19 او 20، 2021م، لخوا: د هنرونو او ژبو پوهنځی، د محمد بو قره بو مرداس پوهنتون، بودواو. د وینا سرلیک: "د عربي ماشومانو په ادبیاتو کې د مذهبي اړخ او پیژندنې اړیکه". 4-    د ژبو، قاموسونو او ژبپوهنې د اوسنیو ستونزو په اړه نړیوال کنفرانس، کال: ۲۰۱۹، اهواز، ایران. 5-    د بشري او حقوقي علومو: مسایل، میتودونه او امکانات، په نړیوال کنفرانس کې ګډون او د هغې دریمې ناستې مشري - سربیا. جولای 29-30: 2021. د خبرو سرلیک: په افغانستان او په ځانګړې توګه په هرات ولایت کې د تعلیمي ادارو پراخول؛ فرصتونه او ننګونې. 6-    "بنسټ ایښودونکی پاچا؛ شخصیت، رهبري او تاریخ نړیوال کنفرانس" - د اردن هاشمي سلطنت، 22-24 جون 2021 – د خبرو سرلیک: "د فلسطین په مسله کې د بنسټ ایښودونکي پاچا عبدالله بن الحسین دلچسپي" حسین بن طلال پوهنتون - اردن. 7-    نړیوال کنفرانس: «د عصري تدریسي طریقو په اړه محدودیتونه او درزونه»، له: 2- 5/ 8/ 2021 تونس. 8-    د ټولنیزو او انسانی علومو په اړه دریم نړیوال څیړنیز کنفرانس (RCSH-21)، انتالیا، ترکیه، د اورسام تحقیقی مرکز په مرسته. د نومبر له 25 څخه تر 26، 2021 پورې. د خبرو سرلیک: د افغانستان او عربي هېوادونو د اړیکو شالید. 9-    دریم علمی نړیوال کنفرانس: (اندلس: فکر، ادب او تمدن) ۲۹ – ۳۱ /۳ / ۲۰۲۲م. جردن. 11د هرات کنفرانس او ​​سیاست دریم پړاو: دیني خبرې اترې او ټولنیز سیاسي بدلونونه- هرات. د خبرو سرلیک: «د هرات په دیني مدرسو کې د تعلیمي وضعیت او نصاب څیړنه». 2019م. تنظیم کوونکی: د ستراتیژیکو مطالعاتو انسټیټیوټ.<ref>https://alghad.com/%D9%85%D8%A4%D8%AA%D9%85%D8%B1-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%AC%D8%A7%D9%85/</ref> خ‌-  د ډاکټر سيد جمال الدين هروي د ژوند او افکارو په اړه ليکل شوي کتابونه او مقالی: "د ډاکټر سید جمال الدین هروی ژوندلیک او افکار" تنظیم کوونکی: خطیبي، د فردوسی یونیورسټی د ماسټرۍ محصل. د ډاکټر سيد محمد علي تقوي تر څارنې لاندې. <references />https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/594/644 https://vfast.org/journals/index.php/VTIR/article/view/1090 luj1fdto6xnqkc9p6zbkzmghjwt1zfx 0 62748 283204 283171 2022-07-23T21:14:31Z Haidarabas.safi 1830 ممم wikitext text/x-wiki د '''بروکسل''' ښاروالۍ ( [[فرانسوي ژبه|فرانسوي]] : ''Bruxelles'' یا ''Ville de Bruxelles'' ) د [[بېلجیم|بلجیم]] [[پلازمېنه|پلازمینه]] ده، د فلیمش ټولنې ، د فرانسې ټولنې او د [[بروکسل|بروکسل پلازمینه سیمه ده]] . ښاروالۍ شاوخوا 180,000 اوسیدونکي لري ، چې شاوخوا دریمه برخه یې په تاریخي ''پینټاګون'' کې ژوند کوي ، شاوخوا نیمایي یې په شمالي لوري کې ، د لاکن ، نیدر-اوور-هیمبیک او هیرن په ولسوالیو کې او پاتې نور یې د لوېزالان واټ شاوخوا شاوخوا سیمو کې , ترکامېرېنبس (په ګډه د سویلي توسیع ) ,په ختیځ توسیع کې، اوپه اوروپا ېې برخه کې چې لویه برخه یې هم په ښاروالۍ پورې اړه لري ژوند کوي.{{Infobox gemeente België|soort=Stad|naam=Brussel|altnaam=Bruxelles|kaart=[[Bestand:Bruxelles Brussels-Capital Belgium Map.svg|250px|ligging in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest]]|kaartbijschrift=ligging in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest|wapen=Greater coat of arms of the City of Brussels.svg|wapenartikel=Wapen van Brussel|vlag=Vlag van Brussel (stad).svg|gewest=Brussels Hoofdstedelijk Gewest|provincie=|arrondissement=[[Arrondissement Brussel-Hoofdstad|Brussel-Hoofdstad]]|postcode=1000<br />1020<br />1120<br />1130|deelgemeente=Brussel<br />[[Laken (Brussel)|Laken]]<br />[[Neder-Over-Heembeek]]<br />[[Haren (Brussel)|Haren]]|burgemeester=[[Philippe Close]] ([[Parti Socialiste (België)|PS]])|bestuur=[[Parti Socialiste (België)|PS]], [[Ecolo]] - [[Groen (partij)|Groen]], [[Démocrate Fédéraliste Indépendant|Défi]], Change.Brussels|partijen=[[Parti Socialiste (België)|PS]] <br />[[Ecolo]] - [[Groen (partij)|Groen]] <br />[[Mouvement Réformateur|MR]] - [[Open Vld]] <br />[[PVDA (België)|PTB*PVDA]] <br />[[Centre démocrate humaniste|cdH]] - [[Christen-Democratisch en Vlaams|CD&V]] <br />[[Démocrate Fédéraliste Indépendant|Défi]]<br />[[N-VA]]<br /> Change.Brussels|zetels='''49'''<br />17<br />9<br />7<br />6<br />5<br />3<br />1<br />1|netnummer=02|nis=21004|web=[http://www.brussel.be/ www.brussel.be]|extra portaal=Brussel|foto0=[[Bestand:Grote Markt (9379072012).jpg|{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px]]|ondertitel0=[[Grote Markt (Brussel)|Grote Markt]]|image=Laeken_Atomium_06.jpg|caption=[[Atomium]]|image1=Brussels Cinquantenaire R06.jpg|caption1=[[Jubelpark]]}} د بروکسل ''ښاروالۍ'' د نفوس له مخې په بلجیم کې پنځمه لو یه ښاروالۍ ده. د [[بروکسل|بروکسل - د پلازمینې ټوله سیمه]] ، چې ډیری وختونه په ساده ډول د ''بروکسل'' په نوم یادیږي ، په ټولیزه توګه 19 ښاروالۍ لري چې شاوخوا 1.2 ملیون اوسیدونکي لري. ښاري ساحه ، او د ښار شاوخوا سېمو په ګډون، له 1.8 ملیون څخه ډیر اوسیدونکي لري، چې دا په هیواد کې ترټولو لوی ښار راځي .[[دوتنه:Jan_Baptist_Bonnecroy_-_Vue_de_Bruxelles.jpg|بټنوک| ''د بروکسل لید'' ، 1664-65 د جان-بپټیسټ بونیکرو لخوا]] [[دوتنه:Dupont_KBS-FRB(5).jpg|بټنوک|270x270px| د بروکسل ښار مهر، په 1921 کې د ډیوریس ګوډفروی لخوا رامینځته شوی (برونز، 57cm، Dupont 33/AA 3)]] == ایتمولوژي == د ځای نوم "بروکسیل" د "Bruocsella" (په فرانسوي کې: bruoc + ''sella'' ) څخه راځي، " ''Broekzele'' " چې تصفېه ېې کړې  نو  بروک    زیله  ویل کیږي == تاریخ == [[دوتنه:Map_of_Brussels_around_1699_-_1706.jpg|ښي|بټنوک| د 1699-1706 شاوخوا د بروکسل نقشه.]] [[دوتنه:Brussel_1830.reduced.tif|ښي|بټنوک| د بروکسل نقشه، 1830 (د 1900 په شاوخوا کې بیا چاپ شوی)]] {{بشپړه ليکنه|Geschiedenis van Brussel}}بروکسل مخکې دسیند په یوه ټاپو کې د یوې لوې کلا په څېر وو کله چې ښار پراخ شو، د ښار لومړی دیوال یی جوړ شو چې ځینې برخې یې لا اوس هم شتون لري خو دا ډیر ژر ډیر کوچنی ثابت شو او د دوهم پنټاګون ښار دیوال جوړ شو چې پدې کې اوه غونډۍ شاملې وې: کوډنبرګ ، سینټ-میشیلزبرګ، وارموسبرګ ، کونسټبرګ ، سینټ پیټرزبرګ، سبلون او بوټانیکل باغ د دې دویم دیوال څخه، یوازې د هالیپورټ برج د ځمکې څخه پورته پاتې دی د منتوف میټرو سټیشن د جوړولو په جریان کې د ځمکې لاندې نور استنادي دیوالونه هم وموندل شول. ښار په پرله پسې ډول د دغه لاندې ښارونو د پلازمېنې په توګه وکارول شو : د برابانټ دچي ، اوولس والیتونه ، سویلي هالینډ ، د هالنډ انګلستان (د [[امسټرډام|امستردام]] سره یوځای) ، [[بېلجیم|بلجیم]] ، فلیمش ټولنه ، فرانسوي ټولنه او د [[بروکسل|بروکسل - پلازمینې سیمه]] او دا دی اوس د [[اروپایي ټولنه|اروپايي ټولنې]] اداري مرکز دی. == ډیموګرافیک == === د ډیموګرافیک پراختیا === ټول تاریخي معلومات اوسنۍ ښاروالۍ ته اشاره کوي، پشمول لایکن، هارین او نیدر-اوور-هیمبیک.<timeline> Colors= id:a value:gray(0.9) id:b value:gray(0.7) id:c value:rgb(1,1,1) id:d value:rgb(0.7,0.8,0.9) id:e value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:800 height:373 PlotArea = left:50 bottom:30 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:220000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:b increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:a increment:10000 start:0 BackgroundColors = canvas:c BarData= bar:1806 text:1806 bar:1816 text:1816 bar:1830 text:1830 bar:1846 text:1846 bar:1856 text:1856 bar:1866 text:1866 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1947 text:1947 bar:1961 text:1961 bar:1970 text:1970 bar:1981 text:1981 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 bar:2020 text:2020 bar:2022 text:2022 PlotData= color:d width:20 align:left bar:1806 from:0 till: 73928 bar:1816 from:0 till: 76969 bar:1830 from:0 till: 98279 bar:1846 from:0 till: 129680 bar:1856 from:0 till: 159809 bar:1866 from:0 till: 169311 bar:1880 from:0 till: 183315 bar:1890 from:0 till: 205096 bar:1900 from:0 till: 218623 bar:1910 from:0 till: 218969 bar:1920 from:0 till: 203058 bar:1930 from:0 till: 200433 bar:1947 from:0 till: 184838 bar:1961 from:0 till: 170489 bar:1970 from:0 till: 161080 bar:1981 from:0 till: 139678 bar:1990 from:0 till: 136706 bar:2000 from:0 till: 133859 bar:2010 from:0 till: 157673 bar:2020 from:0 till: 185103 bar:2022 from:0 till: 188737 PlotData= bar:1806 at: 73928 fontsize:s text: 73928 shift:(-10,5) bar:1816 at: 76969 fontsize:S text: 76.969 shift:(-10,5) bar:1830 at: 98279 fontsize:S text: 98.279 shift:(-10,5) bar:1846 at: 129680 fontsize:S text: 129.680 shift:(-10,5) bar:1856 at: 159809 fontsize:S text: 159.809 shift:(-10,5) bar:1866 at: 169311 fontsize:S text: 169.311 shift:(-10,5) bar:1880 at: 183315 fontsize:S text: 183.315 shift:(-10,5) bar:1890 at: 205096 fontsize:S text: 205.096 shift:(-10,5) bar:1900 at: 218623 fontsize:S text: 218.623 shift:(-10,5) bar:1910 at: 218969 fontsize:S text: 218.969 shift:(-10,5) bar:1920 at: 203058 fontsize:S text: 203.058 shift:(-10,5) bar:1930 at: 200433 fontsize:S text: 200.433 shift:(-10,5) bar:1947 at: 184838 fontsize:S text: 184.838 shift:(-10,5) bar:1961 at: 170489 fontsize:S text: 170.489 shift:(-10,5) bar:1970 at: 161080 fontsize:S text: 161.080 shift:(-10,5) bar:1981 at: 139678 fontsize:S text: 139.678 shift:(-10,5) bar:1990 at: 136706 fontsize:S text: 136.706 shift:(-10,5) bar:2000 at: 133859 fontsize:S text: 133.859 shift:(-10,5) bar:2010 at: 157673 fontsize:S text: 157.673 shift:(-10,5) bar:2020 at: 185103 fontsize:S text: 185.103 shift:(-10,5) bar:2022 at: 188737 fontsize:S text: 188.737 shift:(-10,5) </timeline>{{Clearleft}} * <small>سرچینې: NIS، Opm: 1806 پورې او په شمول 1981 = سرشمیرنې؛ 1990 او وروسته = نفوس د جنوري په 1</small> * بروکسلشهرت نړی د بهرنيو وګړو راتګ او د بلجیم وال او د فلانډرز او سيمو والودینورو انو او اوسیدونکو لوی شمیر ه ، لاهم داصلي اوسېدونکي بروکډیر کم لیدل کیږي ندلیبروکسل اصلي اوسېدونکو دوی حتی یو ځانګړی نوم تی اسه کړ. د مثال په توګه، ''کیټجي'' د بروکسل اصلي اوسیدونکپه بروکسل ی دی چې زیږیدلی او هلته د خپلو والدینو سره یوځای لوی شوی. یو ''زینیک'' هم هلته زږخو یدلی و، مګوازې‌یا پمور ( د والدينو څخه یو)لار لري چې کولی شي خپل ځان ''کیټجاو بل ووایي'' . د دوی ژبه ځانګړنه ده. د بروکسل اصلي ژبه د برابانټی ژبه ده. په ژب ه''غې ژبې'' کې، دا د [[فرانسوي ژبه|فرانسوي]] څډیریېپپور کړي ور مو او دیې هاېند ډي کلمو فرانسلتر اثر لاندې راغلي. خص شوی. دا د منځينژبې ي هالنډ ژبې د محلي ډول څخه رامینځته شوی چې په مینځنۍ پیړۍ کې وی ي د بروکسل ډوکفرانسوي یده. دل هم تچې وغی لري. داي د هالنډ څیری پ پور کړيکلمې لري او تلفظي ژبې د هالنډ لخوا اغیزمن شوي. په بروکسل کې د دوو رسمي ژبو کارولو په اړه نور معلومات د [[بروکسل|بروکسل - پلازمینې سیمې]] په مقاله کې موندل کیدی شي. == سیاست == === جوړښت === {| class="wikitable" style="font-size:74%; text-align:center;" ! colspan="2" |بروکسل ! supranational ! [[دولت|ملي]] ! ټولنه ! سیمه ! ولایت ! ولسوالی ! ولسوالی ولسوالی ! کانتون ! ښارګوټی |- ! rowspan="3" style="font-size:75%;" | اداري ! کچه | | | | | colspan="4" | پلازمینه بروکسل | '''بروکسل''' |- ! مدیریت | ''[[اروپايي کمېسیون|د اروپا کمیسیون]]'' | ''د بلجیم حکومت'' | ''کالج'' د ''فلیمش'' ''ټولنې کمیسیون''<br /><br /><br /><br /> ''کالج'' | ''د بروکسل - پلازمینې سیمې حکومت'' | colspan="4" | ''ډیپوټیشن'' | ''ښاروالۍ'' |- ! شورا | ''[[اروپايي پارلمان|د اروپا پارلمان]]'' | ''د کوټې'' ''استازي'' | ''د'' ''فلیمش شورا'' ''د ټولنې کمیسیون''<br /><br /><br /><br />''د'' ''فرانسوي'' شورا د ''ټولنې کمیسیون''<br /><br /><br /><br />د ''عام'' شورا د ''ټولنې کمیسیون'' | د پلازمینې بروکسل پارلمان | colspan="4" | ''د ولسوالۍ شورا'' | ''محلي شورا'' |- ! colspan="2" | تفصیل ډایل کړئ | د فرانسې ټاکنیز کالج<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> د هالنډ ټاکنیز کالج | colspan="3" | د بروکسل - پلازمینې انتخاباتي حوزې<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ( د فلیمش برابانټ انتخاباتي حوزې ) | colspan="3" | پلازمینه بروکسل | بروکسل | '''بروکسل''' |- ! colspan="2" | ټاکنې | ''اروپايي'' | ''فدرالي'' | colspan="2" | ''فلیمش'' ، ''بروکسل'' او<br /><br /><br /><br />''د فرانسې د ټولنې ټاکنې'' | colspan="4" | | ''د ښار شورا'' |} د ښار شورا د PS ، Groen - Ecolo ، Défi او Change.brussels څخه جوړه ده (د sp.a شاوخوا سیمه ایز لیست). لاندې کسان د بورډ غړي دي: {| class="wikitable" width="60%" ! colspan="3" |د ښاروال او اډرمین کالج |- | '''ښاروال''' | colspan="2" | فیلیپ بند (PS) |- | rowspan="12" | '''مشران''' | بنویټ هیلینګز (ایکولو-شین) | لومړۍ کښتۍ د اقلیم او سپورت لپاره مسؤل دي |- | فوزیه حریچ (PS) | د عامه زده کړو، ځوانانو او بشري منابعو لپاره مشر. |- | فیلیپ بند (PS) | د سیاحت، پرسونل او مالیې لپاره مسؤل |- | بارټ دی هونډټ (ایکولو شنه) | د حرکت او عامه کارونو مشر |- | احمد الکتبي (PS) | د ملکي ثبت، نفوس او نړیوال پیوستون مشر |- | فابین مینګین (Defi) | د اقتصادي چارو، کارموندنې، سمارټ ښار او اداري ساده کولو لپاره مسؤل |- | ځوابونه (بدلون. بروکسل) | د ښاري پلان جوړونې، هالنډي زده کړو او هالنډي چارو لپاره مسؤل |- | زوبیده جلب (ایکولو شنه) | د شنو ځایونو کښتۍ او عامه پاکوالی مسؤل |- | ارناؤډ پینکسټرین (ایکولو شنه) | وړو ماشومانو مشر د اتباعو ګډون او ښاري تجدید. |- | ډیلفین هوبا (PS) | د کلتور، سیاحت او مهمو پیښو لپاره مسؤل |- | لیډیا متیبل نګوی (PS) | د کور جوړونې، عامه میراثونو او مساوي فرصتونو مشر |- | خالد زیان (PS) | د بروکسل د CPAS مشر |} === د 1976 راهیسې د محلي ټاکنو پایلې === ټاکنې هر شپږ کاله وروسته د اکتوبر په دویمه یکشنبه ترسره کیږي. <ref>Zoals bepaald in het [http://www.inforum.be/htmlpages/loi/GKW.htm kiesdecreet].</ref> د ۱۹۸۳ کال د [[۱ جنوري|جنورۍ په لومړۍ]] نېټه، د بروکسل لیبرالانو د بلجیم له خپلواکۍ مخکې د ښاروالۍ څوکۍ له لاسه ورکړه او د لومړي ځل لپاره د بروکسل سوسیالیست ښاروال شو. د بروکسل د ټولو ښاروالانو د کتنې لپاره، د بروکسل د ښاروالانو لیست وګورئ. د 2012 ښاروالۍ په ټاکنو کې، PS-sp.a کارټل د 18 څوکیو سره ترټولو لوی شو، ورپسې cdH (په حقیقت کې، cdH-CD&V کارټل) د 10 څوکیو سره. دریم کارټیل MR-Open Vld هم د 10 څوکیو سره و. Ecolo-Groen د 7 څوکیو سره څلورم ځای خپل کړ. په پای کې، FDF 3 څوکۍ او N-VA 1 څوکۍ ترلاسه کړې. ارغواني اکثریت د PS-sp.a او MR-Open Vld ترمنځ جوړ شوی و، د 49 څوکیو څخه د 28 لازمې وې . فیلیپ کلوز د بروکسل ښار ښاروال دی. د بروکسل لپاره، لکه د بروکسل پلازمینې سیمې د نورو ښاروالیو لپاره، د اوسیدونکو د شمیر په په نسبت د رایې ورکوونکو شمیر خورا ټیټ دی چې دا د غیر بلجیم اوسیدونکو د لوړ تناسب له امله دی (که څه هم دوی ممکن د ځانګړو شرایطو لاندې د ښاروالۍ د رایې ورکولو حق لري). د سیمې په ۱۹ ښاروالیو کې د باطلو او سپینو په ګډون د ټولو رایو شمېر یوازې ۴۴،۶۶ سلنه دی. د 2012 کال د اکتوبر په 14 د ښاروالۍ په ټولټاکنو کې، د رای ورکوونکو/اوسیدونکو او غیر حاضرۍ تناسب په لاندې ډول وو: * بروکسل: 50.22٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 19.68٪ (غیر حاضری) * د بروکسل ټوله سیمه : 53.89٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 17.14٪ (غیر حاضری) * د فلیمش والیتي مرکزونه: 69.30٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 12.12٪ (غیر حاضری) * د والون والیتي مرکزونه: 69.04٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 17.31٪ (غیر حاضری) === د اروپا پلازمینه === {{بشپړه ليکنه|Brussel als Europese hoofdstad}} [[دوتنه:Belgique_-_Bruxelles_-_Schuman_-_Berlaymont_-_01.jpg|بټنوک| د برلامونټ ودانۍ، د اروپایي کمیسیون مرکزي دفتر]] بروکسل د اروپایي اتحادیې اصلي پلازمینه ګڼل کیږي. د [[اروپايي پارلمان|اروپا پارلمان]] په عمده توګه په بروکسل کې غونډه کوي او دا ښار د [[اروپايي کمېسیون|اروپایي کمیسیون]] او [[اروپايي ټولنې شورا|د اروپایي ټولنې د شورا]] څوکۍ هم ده . د اروپا اقتصادي او ټولنیزه کمیټه ، د سیمې اروپایی کمیټه او یو شمیر نورې اروپایی ادارې هم په بروکسل کې میشتې دي. ډیری اروپایی ادارې په لیوپولډ ولسوالۍ کې راټولې شوې دي، چې د اروپا ربع په نوم هم پیژندل کیږي د دې بنسټونو د ودانيو لپاره ډیری نوي اسکائی سکریپرونه جوړ شوي، لکه د برلیمونټ ودانۍ، د جستس لیپسیوس ودانۍ ، د مادوټ برج، د شارلمین ودانۍ ، د استوګنې ماڼۍ او داسي نوري. د [[ناټو]] مرکزي دفتر او د یورو کنترول EUROCONTROL مرکزي دفتر د بروکسل په هارن سیمه کې موقعیت لري. == ځایونه == {{څو انځوریزه}} === تاریخي میراث === * د ګروټ مارکیټ * د بروکسل ښار تالار * برودویس * د سټاک ایکسچینج * د بینهاور کوچه * مینټ (د شاهي مینټ تیاتر)؛ دلته د 1830 کال د بلجیم انقلاب مات شو، چې د بلجیم د خپلواکۍ لامل شو. * د مانیکن پیس مجسمه * اتومیم ، یو مشهور یادگار چې د اوسپنې کرسټال استازیتوب کوي 150 ملیارد ځله لوړ شوی. دا د نړیوال میلې په مناسبت جوړ شوی و چې په 1958 کې ترسره شوه. * د سینکوانټینیر پارک د خپلو تالارونو ، میوزیمونو ، پارک او تریمبورګ چې د بلجیم د خپلواکۍ د پنځوسمې کلیزې په مناسبت جوړ شوی. * د سینټ مایکل او سینټ ګودولا کلیسا . * د بروکسل شاهي ماڼۍ او د بروکسل نږدې پارک . * د کلیویس-راوینسټین کور * د Roest d'Alkemade هوټل * de Marolles : په بروکسل کې د کاري طبقې ولسوالۍ چیرې چې د بروکسل مشهور فلی مارکيټ موقعیت لري. ولسوالي د نافذه قانون محکمو لخوا تسلط لري. * دي سبلون ، د لرغونو اثارو د سوداګرۍ ولسوالي. * د هیزل : د 1958 نړیوال نندارتون دلته ترسره شو، چې د اتومیم پاتې برخه ده. دلته به تاسو د آرامۍ ځای بروپارک (د سینما کمپلیکس کیینپولیس ، د فرعي استوایی لامبو جنت اوسیډ ، پارک مینی اروپا ، رستورانتونه) ، د کینګ بوډوین سټیډیم ، د بروکسل ایکسپو (نندارتون ځای) او د بروکسل پلانیټریم هم ومومئ ، کوم چې په جریان کې پرانستل شو. د 1935 نړیوال نندارتون * د لایکن پارک: د لایکن ماڼۍ (د بلجیم د پاچاهانو د استوګنې) سره د 160 هکتارو ډومین، شاهي زرغون کورونه، د جاپاني برج او چینایي ماڼۍ. * ښار د ویکتور هورټا لخوا ډیزاین شوي ډیری آرټ نوو کورونه لري ( هوټل وان ایټ ویلډ ، هوټل تسل ، هوټل سولوی ). * په بروکسل کې د پیرود مختلف آرکیډونه ، پشمول د ګیلریز رویلس سینټ - هوبرټ === کلیساګانې === ځینې کلیساګانې شاملې دي: * چپل کلیسا * زموږ د میرمن کلیسا (لایکن) * د سینټ مایکل او سینټ ګودولا کلیسا * سینټ جیکب اپ کوډنبرګ * زموږ د میرمن سبلون کلیسا * د Finisterrae زموږ میرمن کلیسا * د سینټ کیترین کلیسا * د سینټ جان بیپټیسټ لس بیګینج کلیسا * د سینټ جان او سینټ سټیون کلیسا د مینیمز کلیسا * د سینټ نیکولاس کلیسا * بریګیټین کلیسا == کلتور == === موزیمونه === * د بلجیم د ښکلو هنرونو شاهي موزیمونه چې پکې شامل دي: ** د لرغونو هنرونو میوزیم (15-18 پیړۍ) ** د عصري هنر میوزیم (19-20 پیړۍ) ** د مونیر میوزیم (ایکسیلز) ** د ویرتز میوزیم (ایکسیلز) ** د میوزیم میګریټ میوزیم * د هنر او تاریخ شاهي موزیمونه ، پدې کې شامل دي: ** د Cinquantenaire میوزیم ** د انساني احساساتو تالار ** د هیلې دروازه ** د لرې ختیځ موزیمونه د جاپاني برج او چینایي پویلین سره ** د موسیقۍ د وسایلو میوزیم * د BELvue میوزیم * د اردو او نظامي تاریخ شاهي میوزیم * Autoworld * د بلجیم د یهودانو میوزیم * د طبیعي علومو میوزیم * د هورټا کور (ایکسیلز) * د بلجیم کامیک سټریپ میوزیم * د بلجیم بریورز میوزیم * د بلجیم د ملي بانک موزیم * د KBR میوزیم [[دوتنه:Bruxelles_5_rue_du_Chêne_804.jpg|بټنوک| کافه "لی پوچینیلکیلډر"]] سربیره پردې ، په ښار کې ډیری رستورانتونه شتون لري چې له هغې جملې څخه الکساندر ، کوم چیز سوی ، سی ګرل ، ولا لورین او WY ته یو یا څو میشیلین ستوري ورکړل شوي. مهم تالارونه Ancienne Belgique, Munt, the Beursschouwburg او KVS دي . په 1993 کې، Kaaitheater ځان د نڅا، تیاتر او فعالیت لپاره د سینکټیلټپلین د مرکز په توګه تاسیس کړ. بروکسل هم له 2005 راهیسې کیسینو لري. په 1987 کې، د تورن او ټیکسي د بار وړلو پخوانی سټیشن طبقه بندي شو او په کلتوري او تفریحي ځای بدل شو. تر 2016 پورې، د کولور کیف فستیوال هر کال دلته ترسره کېده، چې په 2017 کې اوسیګیم پارک ته لاړ. د کانال په زون کې د بیکوډوک په څنګ کې د تورن او ټکسي په مقابل کې ، دوه کښتۍ ، د ریک هنر بوټ او د ریک د سیندبوټ ، د 1970s راهیسې هنري فعالیتونه ، جشنونه او کلتوري پروژې تنظیموي. برسلز د LGBT خلکو لپاره د کافې لړۍ هم لري، کوم چې په عمده توګه د کولنمارټ شاوخوا او شاوخوا موقعیت لري، لکه لی بیلجیکا، لی سولیل او لی ډیټور (پخوانی L'Homo Erectus). د دې هدف ګروپ لپاره یو ګوند چې نړیوال اپیل څخه خوند اخلي لا ډیمینس دی، چې د 1994 راهیسې په بلیسسټراټ کې په مشهور ټیکنو ډیسکو فیوز کې ترسره کیږي. <ref>ZiZo Online: [http://zizo-online.be/la-demence-viert-25-verjaardag-met-drie-dagen-feest La Demence viert 25 verjaardag met drie dagen feest], 25 september 2014</ref> === ژبه === د [[بروکسل|بروکسل په پلازمینه سیمه]] کې، فرانسوي او هالنډي رسمي ژبې دي. په هرصورت، ډیری اوسیدونکي، مسافر او 'منظم' بهرنیان په عمده توګه فرانسوي د یوې خبرې ژبې په توګه کاروي. دا دود په بروکسل کې د مختلفو ژبو ګروپونو د عددي تناسب، په بروکسل کې د فلیمش نسبي څو ژبنيزم، او د فرانسوي ویونکو ترمنځ د نورو ژبو نسبتا کم پوهه له لارې رامینځته شوی. د څیړنې له مخې، په بروکسل کې د پام وړ شمیر بیلابیل ژبې په کور دننه خبرې کیږي، او د ژبې مخلوط کورنۍ هم شتون لري. === پیښې === [[دوتنه:Zinneke-parade-brussel-1350316079.jpg|بټنوک| د زینیک پریډ، می 2008]] [[دوتنه:Rigafestival_in_Brussel_22-09-2018_14-40-06.jpg|بټنوک| په 2018 کې د اسپانیا په چوک کې د ریګا فستیوال]] * د ګلانو غالۍ ، په حتی کلونو کې (د مثال په توګه 2016 - 2018 - 2020 او نور. † * روښانه برسلز ، د ژمي په موسم کې * د میوزیم شپې تبه ، د مارچ لومړۍ اونۍ پای * Zinnekeparade ، د حتی کلونو په می میاشت کې * Kunstenfestivaldesarts ، د می په میاشت کې * د بلجیم ویاړ ، د می په میاشت کې * د بروکسل اومیګینګ ، په جون او جولای کې * کولور کیف ، د جون وروستۍ اونۍ پای * بروزیلا ، د جولای دویمه اونۍ پای * د بروکسل بد ، په جولای او اګست کې * زیدفور ، د جولای له دویمې نیمایي څخه د اګست تر دویمې نیمایي پورې * Bruksellive ، د جولای وروستۍ اونۍ پای * د اګست په میاشت کې د بروکسل سمر فستیوال == اقتصاد == د بروکسل اقتصاد د خدماتو سکتور او عامه ادارو کې د فعالیتونو تسلط لري. دا فعالیتونه اکثرا د پلازمینې ښار فعالیت سره تړاو لري: * وزارتونه، ملي او سیمه ییز بنسټونه؛ * سفارتونه او نمایندګي؛ * [[ناټو|د ناټو]] مرکزي دفتر * د څو هیوادونو سیمه ایز او اروپایی مرکزونه؛ * مشاورین او حقوقي خدمتونه؛ * د خوړو او تفریح صنعت؛ * ارتباط: هوايي چلند ، [[لېږدچارې|ترانسپورت]] . † † * د موټر تولید: آډیو برسلز . یوه مهمه سوداګریزه ولسوالۍ د مرکز شمال ته د نورډرومیټ (د اسپیس نورډ) د شمالي سټیشن شاوخوا ده. سیمه د لوړ پوړو ودانیو لخوا مشخص کیږي. همدارنګه د مرکز په مستقیمه ختیځ کې د ښار منظره د دفترونو (د ټیټو لوړو ودانیو) لخوا تسلط لري. مرکزي سټیشن ته نږدې د مرکزي پلازا ودانۍ په 15 پوړونو کې 23,000 m² دفترونه لري. د اروپایی موسسو شتون څخه مننه، ډیری نړیوالو شرکتونو په بروکسل کې یوه څانګه غوره کړې. د پایلې په توګه ، په بروکسل کې د دفتر ځای لپاره مستحکم لوړه غوښتنه شتون لري ، حتی په اقتصادي بحران کې. دا ښار د [[لندن]] او [[پاریس]] وروسته په اروپا کې دریم مهم سوداګریز ښار دی. بروکسل هم د کانګریس یو مهم ښار دی او ښار په دې وروستیو کې د نړۍ ترټولو مهم ډیپلوماتیک ښار په توګه د واشنګټن DC څخه تیر شوی دی. === هټۍ === د پیرودلو مشهور سړکونه د ریو نیو ، ریو لوئس او ریو انټوین ډانسارټ دي. په بروکسل کې یو له مشهور پیرود آرکیډونو څخه د ګالریز رویلس سینټ هوبرټ دی. == خوځښت == === د سړک ترافیک === [[دوتنه:Brussels_4.35995E_50.84400N.jpg|بټنوک| د بروکسل سپوږمکۍ عکس]] په بلجیم کې د مرکزي موقعیت له امله، بروکسل د ډیری لویو لارو له لارې رسیدلی شي. ښارونه لکه ګینټ ، برګس ، انټورپ ، لیج ، نامور ، مګر [[امسټرډام|امستردام]] ، [[روتردام|روټردام]] ، کولون ، [[پاریس]] او لوګزامبورګ هم د بروکسل سره ښه سړکونه لري. * (لوی) حلقه R0 : د موټرو لاره چې د بروکسل سیمه محاصره کوي * R20 کوچنی حلقوي سړک: د تونلونو لړۍ او د سړکونو له لارې چې د بروکسل مرکز ته خدمت کوي او د 14 او 15 پیړیو راهیسې د ښار دیوالونه تعقیبوي. نومونه داسې ښکاري چې د ښار د زړو دروازو یادونه کوي لکه د نامور دروازه، هیل ، نینوف ، اندریلچټ ، لیوین ، شایربیک او داسې نور. د جون په 28، 2015، مرکزي لارې په جزوي توګه وتړل شوې او په مرکز کې 50 هکتاره سیمه د موټر څخه پاکه شوه، په اروپا کې د موټر څخه پاک دوهم لوی مرکز، له وینس وروسته. <ref>[http://nieuws.vtm.be/binnenland/147757-brussel-opent-50-ha-voetgangerszone Brussel opent 50 ha voetgangerszone], VTM, geraadpleegd op 29 juni 2015</ref> مسافر کولی شي د اورګاډي مختلف سټیشنونه وکاروي. د مسافرینو ترانسپورت لپاره ترټولو مهم د شمال او سویل ارتباط دی. [[دوتنه:Station_Brussel-Centraal_Gebouw.jpg|بټنوک| د بروکسل مرکزي سټیشن]] * د بروکسل جنوبي سټیشن : د بلجیم اصلي نړیوال سټیشن (د TGV ، Eurostar ، Thalys ، ICE او نورو نړیوالو اړیکو لخوا خدمت شوی) * د بروکسل-کاپیلیکرک سټیشن * د بروکسل مرکزي سټیشن * د بروکسل کانګرس سټیشن * د بروکسل شمالي سټیشن ټول ملي مسافر وړونکي اورګاډي چې په بروکسل کې زنګ وهي په بروکسل - شمال ، بروکسل - مرکزي او بروکسل - سویل کې ودریږي. په بروکسل-کاپیلیکرک او کانګریس کې، چې د شنبې، یکشنبه او عامه رخصتیو کې تړل کیږي، یوازې یو څو محلي اورګاډي ودریږي. نامور او لوګزامبورګ ته ټول ریل ګاډي د بروکسل-لوګزامبورګ سټیشن او بروکسل-شومان سټیشن کې ودریږي، اروپایی ادارو ته نږدې. له بروکسل څخه، ښارونو لکه [[امسټرډام|امستردام]] ، [[روتردام|روټردام]] ، [[لندن]] ، کولون ، [[پاریس]] ته د اورګاډي له لارې نږدې 2 ساعتونو کې رسیدلی شي. لیل (لیل) حتی د بروکسل څخه د یو ساعت په اوږدو کې دی. فرانکفورت ، لیون او سټراسبورګ ته د اورګاډي سفر 3-4 ساعته وخت نیسي. د مارسیل, مونټپیلیر او نیس ته اورګاډي هم شتون لري. [[دوتنه:Metro_Brussels.svg|بټنوک| د بروکسل میټرو لاین شبکه]] === عامه ترانسپورت === د بروکسل میټرو 60 سټیشنونه لري چې په دوه محورونو کې خپریږي. د اپریل 2009 راهیسې، د میټرو لاین اضافه شوی، د ډیرو او چټکو اړیکو لپاره اجازه ورکوي. دلته د ټرام پراخه شبکه هم شتون لري ، د شمال - سویل اړیکې د هغې د جاذبې مرکز په توګه (جنوب سټیشن - بیورس - شمالي سټیشن ، د اورګاډي شمال - سویل ارتباط سره موازي). د ټرام ځینې اړیکې د Vlaamse Rand کې ځایونو ته ځي، لکه Groot-Bijgaarden ، Tervuren ، Drogenbos او Wezembeek-Oppem . د بسونو پراخه شبکه ډاډ ورکوي چې د [[بروکسل|بروکسل - پلازمینې سیمې]] شاوخوا شاوخوا هر ځای د عامه ترانسپورت لخوا د لاسرسي وړ دی. د بروکسل - پلازمینې سیمه کې ځایی ټرانسپورټ په عمده توګه د STIB لخوا ترسره کیږي. د Flanders په تړاو ترانسپورت په عمده توګه د De Lijn لخوا چمتو کیږي، والونیا ته ترانسپورت په عمده توګه د TEC لخوا. {| | * ۱۹۸۳ ز</img> اتلانتا ( [[د امریکا متحده آیالاتونه|امریکا]] ) * ۱۹۹۲</img> [[برلين|برلین]] ( [[المان|آلمان]] ) * ۱۹۹۴</img> [[بیجنګ|بیجینګ]] ( [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] ) * ۱۹۹۶</img> [[مسکو]] ( [[روسیه]] ) * ۲۰۰۳</img> [[پراګ]] ( [[چک جمهوریت]] ) | * </img>[[ټیټوان|تیتوان]] ( [[مراکش]] ) <ref>[https://web.archive.org/web/20180724183642/http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Stedenbanden/Pages/Overzicht.aspx Stedenbanden Brussel] vvsg.be</ref> * </img> [[کینشاسا|کنشاسا]] ( [[د کانګو دیموکراتیک جمهوریت|کانګو]] ) * </img> [[برازیل|برازیلیا]] ( [[برازیل]] ) * </img> [[Ljubljana]] ( [[سلووانیا|سلووینیا]] ) * </img> [[مادرید]] ( [[اسپانیا|هسپانیه]] ) | * </img>[[ايچک|ايچي]] ( [[جاپان]] ) * </img> [[تیرانا]] ( [[البانیا]] ) * </img> [[مونټريال|مونټریال]] ( [[کاناډا]] ) * </img> [[واشنګټن ډي سي]] ( [[د امریکا متحده آیالاتونه|متحده ایالات]] ) | |} == د بروکسل څخه مشهور شخصیتونه == {{Navigatie hoofdsteden Europa}} {| class="navigatiesjabloon" cellpadding="0" style="width:100%; font-size:87%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" ! style="width:100%; padding-bottom:2px; background-color: #ddeef8; color:black;" |Hoofdsteden in [[Europa (werelddeel)|Europa]] |- | colspan="1" style="text-align:center; padding:0 3px;" | {| class="vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=" background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;" | style="text-align: right; " |'''Onafhankelijke staten:''' | style="padding-left: 4px;" |[[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] · [[Andorra la Vella]] · [[Athene (stad)|Athene]] · [[Belgrado]] · [[Berlijn (hoofdbetekenis)|Berlijn]] · [[Bern (stad)|Bern]] · [[Boedapest]] · [[Boekarest]] · [[Bratislava]] · [[Brussel (stad)|Brussel]] · [[Chisinau]] · [[Dublin (hoofdbetekenis)|Dublin]] · [[Helsinki]] · [[Kiev]] · [[Kopenhagen (hoofdbetekenis)|Kopenhagen]] · [[Lissabon]] · [[Ljubljana]] · [[Londen]] · [[Luxemburg (stad)|Luxemburg]] · [[Madrid (stad)|Madrid]] · [[Minsk]] · [[Monaco-Ville]] · [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]] · [[Nicosia (Cyprus)|Nicosia]] · [[Oslo (hoofdbetekenis)|Oslo]] · [[Parijs (hoofdbetekenis)|Parijs]] · [[Podgorica]] · [[Praag]] · [[Pristina]] · [[Reykjavik]] · [[Riga]] · [[Rome (stad)|Rome]] · [[San Marino (stad)|San Marino]] · [[Sarajevo]] · [[Skopje]] · [[Sofia (stad)|Sofia]] · [[Stockholm (hoofdbetekenis)|Stockholm]] · [[Tallinn]] · [[Tirana (stad)|Tirana]] · [[Vaduz]] · [[Valletta]] · [[Vaticaanstad]] · [[Vilnius]] · [[Warschau (hoofdbetekenis)|Warschau]] · [[Wenen]] · [[Zagreb]] |- | style="text-align: right;" |<span class="nowrap">'''Afhankelijke gebieden:'''</span> | style="padding-left: 4px;" |[[Douglas (Man)|Douglas]] · [[Gibraltar (hoofdbetekenis)|Gibraltar]] · [[Longyearbyen]] · [[Mariehamn]] · [[Saint Helier]] · [[Saint Peter Port]] · [[Tórshavn]] |} |}   [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] ido4jru0a1zhae24r6inlcdz5byb2sz 0 62749 283205 282692 2022-07-23T21:45:08Z 2A02:A020:42:99DC:1C54:6379:E41F:7F75 د بروکسل ښاروالۍ wikitext text/x-wiki == د '''بروکسل''' ښاروالۍ == == د '''بروکسل''' ښاروالۍ ( [[فرانسوي ژبه|فرانسوي]] : ''Bruxelles'' یا ''Ville de Bruxelles'' ) د [[بېلجیم|بلجیم]] == د '''بروکسل''' ښاروالۍ ( [[فرانسوي ژبه|فرانسوي]] : ''Bruxelles'' یا ''Ville de Bruxelles'' ) د [[بېلجیم|بلجیم]] [[پلازمېنه|پلازمینه]] ده، د فلیمش سمیز حکومت ، د والونیه سمیز حکومت او د [[بروکسل|بروکسل پلازمینې سيميز حکومت]] مرکز هم دی .‌د غه ښاروالۍ شاوخوا 180,000 اوسیدونکي لري ، چې شاوخوا دریمه برخه خلک يې په تاریخي ''پینټاګون'' برخه کې ژوند کوي ، شاوخوا نیمایي یې په شمالي پراختيايي پروژه کې ، د لاکن ، نیدر-اوور-هیمبیک او هیرن په ولسوالیو کې او پاتې نور یې د لوېزالان واټ شاوخوا شاوخوا سیمو کې , ترکامېرېنبس (په ګډه د سویلي پراختيا پروژه) ,په ختیځ پراختيا پروژه کې، اوپه اوروپا ېې برخه کې چې لویه برخه یې هم په ښاروالۍ پورې اړه لري) ژوند کوي. د بروکسل ''ښاروالۍ'' د نفوس له مخې په بلجیم کې پنځمه لویه ښاروالۍ ګنل کېږي. د [[بروکسل|بروکسل - د پلازمینې ټوله سیمه]] ، چې ډیری وختونه په ساده ډول د ''بروکسل'' په نوم یادیږي ، په ټولیزه توګه 19 ښاروالۍ لري چې شاوخوا 1.2 ملیون اوسیدونکي لري. ښاري ساحه ، او د ښار شاوخوا سېمو په ګډون، له 1.8 ملیون څخه ډیر اوسیدونکي لري، چې دا په هیواد کې ترټولو لوی ښار راځي . [[دوتنه:Jan_Baptist_Bonnecroy_-_Vue_de_Bruxelles.jpg|بټنوک| ''د بروکسل لید'' ، 1664-65 د جان-بپټیسټ بونیکرو لخوا]] [[دوتنه:Dupont_KBS-FRB(5).jpg|بټنوک|270x270px| د بروکسل ښار مهر، په 1921 کې د ډیوریس ګوډفروی لخوا رامینځته شوی (برونز، 57cm، Dupont 33/AA 3)]] == ایتمولوژي == د ځای نوم "بروکسیل" د "Bruocsella" (په فرانسوي کې: bruoc + ''sella'' ) څخه راځي، " ''Broekzele'' " چې تصفېه ېې کړې  نو  بروک    زیله  ویل کیږي == تاریخ == [[دوتنه:Map_of_Brussels_around_1699_-_1706.jpg|ښي|بټنوک| د 1699-1706 شاوخوا د بروکسل نقشه.]] [[دوتنه:Brussel_1830.reduced.tif|ښي|بټنوک| د بروکسل نقشه، 1830 (د 1900 په شاوخوا کې بیا چاپ شوی)]] {{بشپړه ليکنه|Geschiedenis van Brussel}}بروکسل مخکې د ژیننه د سیند په یوه ټاپو کې د یوې کلا په څېر وو کله چې ښار پراخ شو، د ښار لومړی دیوال جوړ شو، چې ځینې برخې یې لاهم اوس شته دي. هغه محال دغه دیوال ډیر ژر کوچنی ثابت شو او د دوهم پنټاګون ښار دیوال یې جوړ کړ چې پدې کې اوه غونډۍ شاملې وې: کوډنبرګ ، سینټ-میشیلزبرګ، وارموسبرګ ، کونسټبرګ ، سینټ پیټرزبرګ، سبلون او د بوټانیکل باغ وو او اوس د دې دویم دیوال څخه، یوازې د هالیپورټ برج د ځمکې څخه پورته پاتې دی. د منتوف میټرو سټیشن د جوړولو په جریان کې‌ یی د ځمکې لاندې استنادي دیوالونه وموندل شول. == ډیموګرافیک == === د ډیموګرافیک پراختیا === ټول تاریخي معلومات اوسنۍ د ښاروالۍ پشمول لایکن، هارین او نیدر-اوور-هیمبیک‌ته اشاره کوي.<timeline> Colors= id:a value:gray(0.9) id:b value:gray(0.7) id:c value:rgb(1,1,1) id:d value:rgb(0.7,0.8,0.9) id:e value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:800 height:373 PlotArea = left:50 bottom:30 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:220000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:b increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:a increment:10000 start:0 BackgroundColors = canvas:c BarData= bar:1806 text:1806 bar:1816 text:1816 bar:1830 text:1830 bar:1846 text:1846 bar:1856 text:1856 bar:1866 text:1866 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1947 text:1947 bar:1961 text:1961 bar:1970 text:1970 bar:1981 text:1981 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 bar:2020 text:2020 bar:2022 text:2022 PlotData= color:d width:20 align:left bar:1806 from:0 till: 73928 bar:1816 from:0 till: 76969 bar:1830 from:0 till: 98279 bar:1846 from:0 till: 129680 bar:1856 from:0 till: 159809 bar:1866 from:0 till: 169311 bar:1880 from:0 till: 183315 bar:1890 from:0 till: 205096 bar:1900 from:0 till: 218623 bar:1910 from:0 till: 218969 bar:1920 from:0 till: 203058 bar:1930 from:0 till: 200433 bar:1947 from:0 till: 184838 bar:1961 from:0 till: 170489 bar:1970 from:0 till: 161080 bar:1981 from:0 till: 139678 bar:1990 from:0 till: 136706 bar:2000 from:0 till: 133859 bar:2010 from:0 till: 157673 bar:2020 from:0 till: 185103 bar:2022 from:0 till: 188737 PlotData= bar:1806 at: 73928 fontsize:s text: 73928 shift:(-10,5) bar:1816 at: 76969 fontsize:S text: 76.969 shift:(-10,5) bar:1830 at: 98279 fontsize:S text: 98.279 shift:(-10,5) bar:1846 at: 129680 fontsize:S text: 129.680 shift:(-10,5) bar:1856 at: 159809 fontsize:S text: 159.809 shift:(-10,5) bar:1866 at: 169311 fontsize:S text: 169.311 shift:(-10,5) bar:1880 at: 183315 fontsize:S text: 183.315 shift:(-10,5) bar:1890 at: 205096 fontsize:S text: 205.096 shift:(-10,5) bar:1900 at: 218623 fontsize:S text: 218.623 shift:(-10,5) bar:1910 at: 218969 fontsize:S text: 218.969 shift:(-10,5) bar:1920 at: 203058 fontsize:S text: 203.058 shift:(-10,5) bar:1930 at: 200433 fontsize:S text: 200.433 shift:(-10,5) bar:1947 at: 184838 fontsize:S text: 184.838 shift:(-10,5) bar:1961 at: 170489 fontsize:S text: 170.489 shift:(-10,5) bar:1970 at: 161080 fontsize:S text: 161.080 shift:(-10,5) bar:1981 at: 139678 fontsize:S text: 139.678 shift:(-10,5) bar:1990 at: 136706 fontsize:S text: 136.706 shift:(-10,5) bar:2000 at: 133859 fontsize:S text: 133.859 shift:(-10,5) bar:2010 at: 157673 fontsize:S text: 157.673 shift:(-10,5) bar:2020 at: 185103 fontsize:S text: 185.103 shift:(-10,5) bar:2022 at: 188737 fontsize:S text: 188.737 shift:(-10,5) </timeline>{{Clearleft}} * <small>سرچینې: NIS، Opm: 1806 پورې او په شمول 1981 = سرشمیرنې؛ 1990 او وروسته = نفوس د جنوري په 1</small> === د بروکسل اصلي اوسیدونکي === په بروکسل کې اوس اصلي اوسېدونکي د نورو پرتله ډېر کم لیدل کیږي ځکه زياتره خلک يې د فلانډرز ،والونیا او د نړۍ نورو هېوادونو څخه راغلي چې دلته اوس وس ژوند کوې . د بروکسل اصلي ژبه د برابانټین ژبه ده چې په ژبپوهنه کې، دا د [[فرانسوي ژبه|فرانسوي]] ژبې د ډیرو کلمو او د هالنډي ژبې دکلمو پور وړي او د فرانسوي ژبې د تلفظ لخوا مشخص شوی. دا د منځني هالنډ د محلي ژبو په ډول رامینځته شوی چې په مینځنۍ پیړۍ کې ویل کیده. د فرانسوي ژبې د بروکسل ډول ژبه هم شتون لري چې دا د هالنډي ژبې څخه ډیری پوروړي کلمې لري او تلفظ یی هم د هالنډي ژبې لخوا اغیزمن شوي. په بروکسل کې د دوو رسمي ژبو کارولو په اړه نور معلومات د [[بروکسل|بروکسل - پلازمینې سیمې]] په مقاله کې موندلی شي. == سیاست == === جوړښت === {| class="wikitable" style="font-size:74%; text-align:center;" ! colspan="2" |بروکسل ! supranational ! [[دولت|ملي]] ! ټولنه ! سیمه ! ولایت ! ولسوالی ! ولسوالی ولسوالی ! کانتون ! ښارګوټی |- ! rowspan="3" style="font-size:75%;" | اداري ! کچه | | | | | colspan="4" | پلازمینه بروکسل | '''بروکسل''' |- ! مدیریت | ''[[اروپايي کمېسیون|د اروپا کمیسیون]]'' | ''د بلجیم حکومت'' |''فلیمش کالج'' ''د ټولنې کمیسیون'' ''فرانسوي'' ''کالج'' ''د ټولنې کمیسیون'' ''عام کالج'' ''د ټولنې کمیسیون'' |''د بروکسل - پلازمینې سیمې حکومت'' | colspan="4" |مدیریت | ''ښاروالۍ'' |- ! شورا | ''[[اروپايي پارلمان|د اروپا پارلمان]]'' | ''د کوټې<nowiki><br id="mwxQ"></nowiki><nowiki><br></nowiki><nowiki><br></nowiki><nowiki><br></nowiki>''<nowiki></br></nowiki> ''استازي'' |''دفلیمش شورا'' ''دټولنې کمیسیون'' ''د'' ''فرانسوي'' ''د ټولنې کمیسیون'' ''د شورا'' ''عام'' ''د ټولنې کمیسیون'' | د پلازمینې بروکسل پارلمان | colspan="4" | ''د ولسوالۍ شورا'' | ''محلي شورا'' |- ! colspan="2" | تفصیل ډایل کړئ | د فرانسې ټاکنیز کالج<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> د هالنډ ټاکنیز کالج | colspan="3" | د بروکسل - پلازمینې انتخاباتي حوزې<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ( د فلیمش برابانټ انتخاباتي حوزې ) | colspan="3" | پلازمینه بروکسل | بروکسل | '''بروکسل''' |- ! colspan="2" | ټاکنې | ''اروپايي'' | ''فدرالي'' | colspan="2" | ''فلیمش'' ، ''بروکسل'' او<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> ''د فرانسې د ټولنې ټاکنې'' | colspan="4" | | ''د ښار شورا'' |} ښاروالۍ شورا د د سوسیالیستانو،‌ زرغوند ګوند ،دېفي ګوند او د بروکسل د بدلون ګوند (PS ، Groen - Ecolo ، Défi او Change.brussels )څخه جوړه ده (د sp.a شاوخوا سیمه ایز لیست). لاندې کسان د بورډ غړي دي: {| class="wikitable" width="60%" ! colspan="3" |د ښاروال او اډرمین کالج |- | '''ښاروال''' | colspan="2" | فیلیپ بند (PS) |- | rowspan="12" | '''مشران''' | بنویټ هیلینګز (ایکولو-شین) | لومړۍ کښتۍ د اقلیم او سپورت لپاره مسؤل دي |- | فوزیه حریچ (PS) | د عامه زده کړو، ځوانانو او بشري منابعو لپاره مشر. |- | فیلیپ بند (PS) | د سیاحت، پرسونل او مالیې لپاره مشر |- | بارټ دی هونډټ (ایکولو شنه) | د حرکت او عامه کارونو مشر |- | احمد الکتبي (PS) | د ملکي ثبت، نفوس او نړیوال پیوستون مشر |- | فابین مینګین (Defi) | د اقتصادي چارو، کارموندنې، سمارټ ښار او اداري ساده کولو لپاره مشر |- | Ans persoons (بدلون. بروکسل) | د ښاري پلان جوړونې، هالنډي زده کړو او هالنډي چارو لپاره مشر. |- | زوبیده جلب (ایکولو شنه) | د شنو ځایونو کښتۍ او عامه پاکوالی مشر . |- | ارناؤډ پینکسټرین (ایکولو شنه) | د ځوانانو او ماشومانود اتباعو ګډون او ښاري تجدیدمشر |- | ډیلفین هوبا (PS) | د کلتور، سیاحت او مهمو پیښو لپاره مشر. |- | لیډیا متیبل نګوی (PS) | د کور جوړونې، عامه میراثونو او مساوي فرصتونو مشر |- | خالد زیان (PS) | د بروکسل د CPAS مشر |} === د 1976 راهیسې د محلي ټاکنو پایلې === ټاکنې هر شپږ کاله وروسته د اکتوبر په دویمه یکشنبه ترسره کیږي. د ۱۹۸۳ کال د [[۱ جنوري|جنورۍ په لومړۍ]] نېټه، د بروکسل لیبرالانو د بلجیم له خپلواکۍ مخکې د ښاروالۍ څوکۍ له لاسه ورکړه او د لومړي ځل لپاره د بروکسل سوسیالیست ښاروال شو. د بروکسل د ټولو ښاروالانو د کتنې لپاره، د بروکسل د ښاروالانو لیست وګورئ. د 2012 ښاروالۍ په ټاکنو کې، PS-sp.a سوسیالیستان د 18 څوکیو سره ترټولو لوی ګوند شو، ورپسې cdH (په حقیقت کې، cdH-CD&V عیسوي ډیموکراتان ) د 10 څوکیو سره دوهم ،ور پسې MR-Open Vld ليبرالانو د 10 څوکیو سره ، Ecolo-Groen زرغوند ګوندونو د 7 څوکیو سره څلورم ځای خپل کړ. په پای کې، FDF 3 څوکۍ او N-VA 1 څوکۍ ترلاسه کړې. ارغواني اکثریت د PS-sp.a او MR-Open Vld ترمنځ جوړ شوی و، د 49 څوکیو څخه د 28 څوکۍ ‌‌‌‌لازمې وی. په هرصورت، د جون په 9 او په کال 2017 میلادي کې د sp.a اس پي ا د ایتلاف څخه ووت له هغه وخت راهیسې، فیلیپ کلوز د بروکسل ښار ښاروال دی. د بروکسل لپاره او د بروکسل پلازمینې سیمې د نورو ښاروالیو لپاره، د اوسیدونکو د شمیر پر تله د رایې ورکوونکو شمیر خورا ټیټ دی، دواړه په مطلقو شرایطو کې او د هیواد د نورو برخو په پرتله. دا د غیر بلجیم اوسیدونکو د لوړ تناسب له امله دی (که څه هم دوی ممکن د ځانګړو شرایطو لاندې د ښاروالۍ د رایې ورکولو حق ولري). د دې ترڅنګ د هغو رای ورکوونکو شمېر چې د اجباري رایې ورکولو سره سم نه ښيي، هم ډېر دی، چې له همدې امله د سیمې په ۱۹ ښاروالیو کې د باطلو او سپینو په ګډون د ټولو رایو شمېر یوازې ۴۴،۶۶ سلنه دی. . د بروکسل نمرې د اوسیدونکو د 40.33٪ رایو په تناسب سره خرابې شوې. د 2012 کال د اکتوبر په 14 د ښاروالۍ په ټولټاکنو کې، د رای ورکوونکو/اوسیدونکو او غیر حاضرۍ تناسب په لاندې ډول وو: * بروکسل: 50.22٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 19.68٪ (غیر حاضری) * د بروکسل ټوله سیمه : 53.89٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 17.14٪ (غیر حاضری) * د فلیمش والیتي مرکزونه: 69.30٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 12.12٪ (غیر حاضری) * د والون والیتي مرکزونه: 69.04٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 17.31٪ (غیر حاضری) د 2012 کال د اکتوبر په 14 د ښاروالۍ په ټولټاکنو کې، د رای ورکوونکو/اوسیدونکو او غیر حاضرۍ تناسب په لاندې ډول وو: * بروکسل: 50.22٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 19.68٪ (غیر حاضری) * د بروکسل ټوله سیمه : 53.89٪ (رایه ورکوونکي / اوسیدونکي) - 17.14٪ (غیر حاضری) * د فلیمش والیتي مرکزونه: 69.30٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 12.12٪ (غیر حاضری) * د والون والیتي مرکزونه: 69.04٪ (رایه ورکوونکي / نفوس) - 17.31٪ (غیر حاضری) === د اروپا پلازمینه === {{بشپړه ليکنه|Brussel als Europese hoofdstad}} [[دوتنه:Belgique_-_Bruxelles_-_Schuman_-_Berlaymont_-_01.jpg|بټنوک| د برلامونټ ودانۍ، د اروپایي کمیسیون مرکزي دفتر]] بروکسل اکثرا د اروپایي اتحادیې اصلي پلازمینه ګڼل کیږي. د [[اروپايي پارلمان|اروپا پارلمان]] په عمده توګه په بروکسل کې غونډه کوي او دا ښار د [[اروپايي کمېسیون|اروپایي کمیسیون]] او [[اروپايي ټولنې شورا|د اروپایي ټولنې د شورا]] څوکۍ هم ده. د اروپا اقتصادي او ټولنیزه کمیټه ، د سیمې اروپایی کمیټه او یو شمیر نورې اروپایی ادارې هم په بروکسل کې میشتې دي. ډیری اروپایی ادارې په لیوپولډ ولسوالۍ کې دي، چې د اروپا ربع په نوم هم پیژندل کیږي. د دې بنسټونو د وادنیو لپاره ډیر نوي اسکائی سکریپرونه جوړ شوي، لکه د پارلیمانټ ودانۍ، د جستس لیپسیوس ودانۍ ، د مادوټ برج، د شارلمین ودانۍ ، د استوګنې ماڼۍ او داسي نوري. د [[ناټو]] مرکزي دفتر او د اروپاکنترول مرکزي دفتر د بروکسل په هارن سیمه کې موقعیت لري. {{څو انځوریزه}} === تاریخي ځایونه === ** د ګروټ مارکیټ ** د بروکسل ښار تالار ** د سټاک ایکسچینج ** د Beenhouwersstraat قصابانو کوچه ** مینټ (د شاهي مینټ تیاتر)؛ دلته په 1830 میلادي کال کې د بلجیم انقلاب مات شو، چې د بلجیم د خپلواکۍ لامل شو. ** د مانیکن پیس مجسمه ** اتومیم ، یو مشهور یادگار چې د اوسپنې کرسټال استازیتوب کوي 150 ملیارد ځله لوړ شوی. دا د نړیوال میلې په مناسبت جوړ شوی و چې په 1958 میلادي کې ترسره شوه. ** د سینکوانټینیر پارک د خپلو تالارونو ، میوزیمونو ، پارک او بریالۍ آرچ سره. د بلجیم د خپلواکۍ د پنځوسمې کلیزې په مناسبت جوړ شوی. ** د سینټ مایکل او سینټ ګودولا کلیسا . ** د بروکسل شاهي ماڼۍ او د بروکسل نږدې پارک . ** د کلیویس-راوینسټین کور ** د Roest d'Alkemade هوټل ** de Marolles : په بروکسل کې د کاري طبقې ولسوالۍ ده چیرې چې د بروکسل مشهور فلی مارکيټ موقعیت لري. دا ولسوالي د نافذه قانون د محکمو لخوا تسلط لري. ** دي سبلون ، د لرغونو اثارو د سوداګرۍ ولسوالي. ** د هیزل : د 1958 نړیوال نندارتون دلته ترسره شو، چې د اتومیم پاتې برخه ده. دلته به تاسو د آرامۍ ځای بروپارک (د سینما کمپلیکس کیینپولیس ، د فرعي استوایی لامبو جنت اوسیډ ، پارک وړه اروپا ، رستورانتونه) ، د کینګ بوډوین سټیډیم ، د بروکسل ایکسپو (نندارتون ځای) او د بروکسل پلانیټریم هم ومومئ ، کوم چې په 1935میلادې کې د نړیوال نندارتون په جریان کې پرانستل شو. ** د لایکن پارک: د لایکن ماڼۍ (د بلجیم د پاچاهانو د استوګنې) د 160 هکتارو ډومین، شاهي زرغون کورونه، د جاپاني برج او چینایي ماڼۍ. ** د ویکتور هورټا لخوا ډیزاین شوي ښار ( هوټل وان ایټ ویلډ ، هوټل تسل ، هوټل سولوی ). ** په بروکسل کې د پیرود مختلف آرکیډونه ، پشمول د ګیلریز رویلس سینټ - هوبرټ * * === کلیساګانې === * ځینې کلیساګانې : ** چپل کلیسا ** زموږ د میرمن کلیسا (لایکن) ** د سینټ مایکل او سینټ ګودولا کلیسا ** سینټ جیکب اپ کوډنبرګ ** زموږ د میرمن سبلون کلیسا ** د Finisterrae زموږ میرمن کلیسا ** د سینټ کیترین کلیسا ** د سینټ جان بیپټیسټ لس بیګینج کلیسا ** د سینټ جان او سینټ سټیون کلیسا د مینیمز کلیسا ** د سینټ نیکولاس کلیسا ** بریګیټین کلیسا == کلتور == === موزیمونه === ** د بلجیم د ښکلي هنرونو شاهي موزیمونه : *** د لرغونو هنرونو میوزیم (15-18 پیړۍ) *** د عصري هنر میوزیم (19-20 پیړۍ) *** د مونیر میوزیم (ایکسیلز) *** د ویرتز میوزیم (ایکسیلز) *** د میوزیم میګریټ میوزیم ** د هنر او تاریخ شاهي موزیمونه ، پدې کې شامل دي: *** د Cinquantenaire میوزیم *** د انساني احساساتو تالار *** د هیلې دروازه *** د لرې ختیځ موزیمونه د جاپاني برج او چینایي پویلین سره *** د موسیقۍ د وسایلو موزیم ** د BELvue میوزیم ** د اردو او نظامي تاریخ شاهي موزیم ** Autoworld ڼړیول موټر ** د بلجیم د یهودانو موزیم ** د طبیعي علومو موزیم ** د هورټا کور (ایکسیلز) ** د بلجیم کامیک سټریپ موزیم ** د بلجیم بریورز میوزیم ** د بلجیم د ملي بانک موزیم ** د KBR د کا بې آر موزیم [[دوتنه:Bruxelles_5_rue_du_Chêne_804.jpg|بټنوک| کافه "لی پوچینیلکیلډر"]] په دغه ښار کې ډیر رستورانتونه شتون لري چې له هغې جملې څخه الکساندر ، کوم چیز سوی ، سی ګرل ، ولا لورین او WY یو یا څو میشیلین ستوري ورکړل شوي. مهم تالارونه Ancienne Belgique, Munt, the Beursschouwburg او KVS دي . په 1993 کې، Kaaitheater ځان د نڅا، تیاتر او فعالیت لپاره د سینکټیلټپلین د مرکز په توګه تاسیس کړ. په 1987 کې، د تورن او ټیکسي د بار وړلو پخوانی سټیشن طبقه بندي شو او په کلتوري او تفریحي ځای بدل شو. تر 2016 پورې، د کولور کیف فستیوال هر کال دلته ترسره کېده، چې په 2017 کې اوسیګیم پارک ته لاړ. د کانال په زون کې د بیکوډوک په څنګ کې د تورن او ټکسي په مقابل کې ، دوه کښتۍ ، د ریک هنر بوټ او د ریک د سیند بوټ . برسلز د LGBT خلکو لپاره د کافې لړۍ هم لري، کوم چې په عمده توګه د کولنمارټ شاوخوا او شاوخوا سيمو کې موقعیت لري، لکه لی بیلجیکا، لی سولیل او لی ډیټور (پخوانی L'Homo Erectus). د دې تګلارې د ګروپ لپاره یو ګوند چې نړيوالې غوښتنې څخه خوند اخلي لا ډیمینس دی، چې د 1994 راهیسې په بلیسسټراټ کې په مشهور ټیکنو ډیسکو فیوز کې ترسره کیږي. === ژبه === د [[بروکسل|بروکسل په پلازمینه سیمه]] کې، فرانسوي او هالنډي رسمي ژبې دي. په هرصورت، ډیری اوسیدونکي، مسافر او 'منظم' بهرنیان په عمده توګه فرانسوي د یوې خبرې ژبې په توګه کاروي. دا دود په بروکسل کې د مختلفو ژبو ګروپونو د عددي تناسب، په بروکسل کې د فلیمش نسبي څو ژبنيزم، او د فرانسوي ویونکو ترمنځ د نورو ژبو نسبتا کم پوهه له لارې رامینځته شوی. د څیړنې له مخې، په بروکسل کې د پام وړ شمیر بیلابیل ژبې په کور دننه خبرې کیږي، او د ژبې مخلوطه کورنۍ يعني چې په یوه کور کې په دوه مختلفو ژبو خبرې هم شتون لري. === پیښې === [[دوتنه:Zinneke-parade-brussel-1350316079.jpg|بټنوک| د زینیک پریډ، می 2008]] [[دوتنه:Rigafestival_in_Brussel_22-09-2018_14-40-06.jpg|بټنوک| په 2018 کې د اسپانیا په چوک کې د ریګا فستیوال]] * د ګلانو غالۍ ، په حتی کلونو کې (د مثال په توګه 2016 - 2018 - 2020 او نور. † * روښانه برسلز ، د ژمي په موسم کې * د میوزیم شپې تبه ، د مارچ لومړۍ اونۍ پای * Zinnekeparade ، د حتی کلونو په می میاشت کې * Kunstenfestivaldesarts ، د می په میاشت کې * د بلجیم ویاړ ، د می په میاشت کې * د بروکسل اومیګینګ ، په جون او جولای کې * کولور کیف ، د جون وروستۍ اونۍ پای * بروزیلا ، د جولای دویمه اونۍ پای * د بروکسل بد ، په جولای او اګست کې * زیدفور ، د جولای له دویمې نیمایي څخه د اګست تر دویمې نیمایي پورې * Bruksellive ، د جولای وروستۍ اونۍ پای * د اګست په میاشت کې د بروکسل سمر فستیوال == اقتصاد == بروکسل اقتصاد د خدماتو سکتور او عامه ادارو کې د فعالیتونو تسلط لري. دا فعالیتونه اکثرا د پلازمینې ښار فعالیت سره تړاو لري: * وزارتونه، ملي او سیمه ییز بنسټونه؛ * سفارتونه او نمایندګي؛ * [[ناټو|د ناټو]] مرکزي دفتر * د څو هیوادونو سیمه ایز او اروپایی مرکزونه؛ * مشاورین او حقوقي خدمتونه؛ * د خوړو او تفریح صنعت؛ * ارتباط: هوايي چلند ، [[لېږدچارې|ترانسپورت]] . † † * د موټر تولید: آډیو برسلز . یوه مهمه سوداګریزه ولسوالۍ د مرکز شمال ته د نورډرومیټ (د اسپیس نورډ) د شمالي سټیشن شاوخوا ده دا هغه سیمه ده چې زياتې لوړ پوړو ودانیو پکې دي همدارنګه د ښار په ختیځ کې د ښار منظره د زياتو دفترونو (د ټیټو لوړو ودانیو) لخوا جوړه شوې چې مرکزي سټیشن ته نږدې د مرکزي پلازا ودانۍ په 15 پوړونو کې 23,000 m² دفترونه لري. د اروپایی موسسو د شتون څخه په مننه، ډیرو نړیوالو شرکتونو په بروکسل کې یوه څانګه غوره کړې د پایلې په توګه ، په بروکسل کې د دفتر ځایونو لپاره لوړه غوښتنه شتون لري ، حتی په اقتصادي بحران کې هم . دا ښار د [[لندن]] او [[پاریس]] وروسته په اروپا کې دریم مهم سوداګریز ښار دی. دغه ښار په دې وروستیو کې د نړۍ ترټولو مهم ډیپلوماتیک ښار په توګه د واشنګټن DC څخه پورته شوي دی. * === هټۍ === د پیرودلو مشهور سړکونه د ریو نیو ، ریو لوئس او ریو انټوین ډانسارټ دي. په بروکسل کې یو له مشهور پیرود آرکیډونو څخه د ګالریز رویلس سینټ هوبرټ دی. == خوځښت == === د سړک ترافیک === په بلجیم کې بروکسل د مرکزي موقعیت له امله، د ډیری لویو لارو له لارې ورته رسیدلی شي دغه نور ښارونه لکه ګینټ ، برګس ، انټورپ ، لیج ، نامور ، مګر [[امسټرډام|امستردام]] ، [[روتردام|روټردام]] ، کولون ، [[پاریس]] او لوګزامبورګ د بروکسل سره ښه سړکونه لري. * (لوی) حلقه R0 : د موټرو لویه لاره چې د بروکسل سیمه محاصره کوي * R20 کوچنی حلقوي سړک: د تونلونو لړۍ او د سړکونو له لارې چې د بروکسل مرکز ته خدمت کوي او د 14 او 15 پیړیو راهیسې 8، 2015، مرکزي لارې په جزوي توګه وتړل شوې او په مرکز کې 50 هکتاره سیمه د موټر څخه پاکه شوه، په اروپا کې له وینس وروسته د موټر څخه پاک دوهم لوی مرکز دی. مسافر کولی شي د اورګاډي مختلف سټیشنونه وکاروي اود مسافرینو د ترانسپورت لپاره ترټولو مهم د شمال او سویل ارتباطې لاره ده. [[دوتنه:Brussels_4.35995E_50.84400N.jpg|بټنوک| د بروکسل سپوږمکۍ عکس]] * * . <ref>[http://nieuws.vtm.be/binnenland/147757-brussel-opent-50-ha-voetgangerszone Brussel opent 50 ha voetgangerszone], VTM, geraadpleegd op 29 juni 2015</ref> === اورګاډي === * د بروکسل جنوبي سټیشن : د بلجیم اصلي نړیوال سټیشن (د TGV ، Eurostar ، Thalys ، ICE او نور نړیوال رېلګاډی) * د بروکسل-کاپیلیکرک سټیشن * د بروکسل مرکزي سټیشن * د بروکسل کانګرس سټیشن * د بروکسل شمالي سټیشن ټول ملي مسافر وړونکي اورګاډي چې په بروکسل کې زنګ وهي په بروکسل - شمال ، بروکسل - مرکزي او بروکسل - سویل کې ودریږي. بروکسل-کاپیلیکرک او کانګریسکې، د شنبې، یکشنبه او په عامه رخصتیو کې تړل کیږي خو یوازې یو څو محلي اورګاډي ودریږي. نامور او لوګزامبورګ ته ټول ریل ګاډي د بروکسل-لوګزامبورګ سټیشن او بروکسل-شومان سټیشن چې اروپایی ادارو ته نږدې دي حرکت کوي. له بروکسل څخه نورو ښارونو ته لکه [[امسټرډام|امستردام]] ، [[روتردام|روټردام]] ، [[لندن]] ، کولون ، [[پاریس]] ته د اورګاډي له لارې نږدې 2 ساعتونو کې رسیدلی شي. لیل (لیل) حتی د بروکسل څخه د یو ساعت په اوږدو کې دی. فرانکفورت ، لیون او سټراسبورګ ته د اورګاډي سفر 3-4 ساعته وخت نیسي. د مارسیل, مونټپیلیر او نیس ته اورګاډي هم شتون لري. [[دوتنه:Station_Brussel-Centraal_Gebouw.jpg|بټنوک| د بروکسل مرکزي سټیشن]] * [[دوتنه:Metro_Brussels.svg|بټنوک| د بروکسل میټرو لاین شبکه]] === عامه ترانسپورت === د بروکسل میټرو 60 سټیشنونه لري چې په دوه محورونو کې چلېږي. له اپریل 2009 راهیسې د میټرو لاین نور هم پراخ‌ شوی . دلته د ټرام پراخه شبکه هم شتون لري ، د شمال - سویل اړیکې د هغې د جاذبې مرکز په توګه (جنوب سټیشن - بیورس - شمالي سټیشن ، د اورګاډي شمال - سویل ارتباط سره موازي). د ټرام ځینې لارې د فلیمش غاړه Vlaamse Rand کې ځایونو ته ځي، لکه د بسونو پراخه شبکه ډاډ ورکوي چې د [[بروکسل|بروکسل - پلازمینې سیمې]] شاوخوا شاوخوا هر ځای د عامه ترانسپورت لخوا د لاسرسي وړ دی. د بروکسل - پلازمینې سیمه کې ځایی ټرانسپورټ په عمده توګه د ستیب STIB لخوا ترسره کیږي. د Flanders په تړاو ترانسپورت په عمده توګه د لاين De Lijn لخوا چمتو کیږي، والونیا ته ترانسپورت په عمده توګه د تیک TEC لخوا ترسره کيږي. {| | * ۱۹۸۳ ز</img> اتلانتا ( [[د امریکا متحده آیالاتونه|امریکا]] ) * ۱۹۹۲</img> [[برلين|برلین]] ( [[المان|آلمان]] ) * ۱۹۹۴</img> [[بیجنګ|بیجینګ]] ( [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] ) * ۱۹۹۶</img> [[مسکو]] ( [[روسیه]] ) * ۲۰۰۳</img> [[پراګ]] ( [[چک جمهوریت]] ) | * </img>[[ټیټوان|تیتوان]] ( [[مراکش]] ) <ref>[https://web.archive.org/web/20180724183642/http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Stedenbanden/Pages/Overzicht.aspx Stedenbanden Brussel] vvsg.be</ref> * </img> [[کینشاسا|کنشاسا]] ( [[د کانګو دیموکراتیک جمهوریت|کانګو]] ) * </img> [[برازیل|برازیلیا]] ( [[برازیل]] ) * </img> [[Ljubljana]] ( [[سلووانیا|سلووینیا]] ) * </img> [[مادرید]] ( [[اسپانیا|هسپانیه]] ) | * </img>[[ايچک|ايچي]] ( [[جاپان]] ) * </img> [[تیرانا]] ( [[البانیا]] ) * </img> [[مونټريال|مونټریال]] ( [[کاناډا]] ) * </img> [[واشنګټن ډي سي]] ( [[د امریکا متحده آیالاتونه|متحده ایالات]] ) | |} == د بروکسل څخه مشهور شخصیتونه == {{Navigatie hoofdsteden Europa}} {| class="navigatiesjabloon" cellpadding="0" style="width:100%; font-size:87%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" ! style="width:100%; padding-bottom:2px; background-color: #ddeef8; color:black;" |Hoofdsteden in [[Europa (werelddeel)|Europa]] |- | colspan="1" style="text-align:center; padding:0 3px;" | {| class="vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=" background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;" | style="text-align: right; " |'''Onafhankelijke staten:''' | style="padding-left: 4px;" |[[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] · [[Andorra la Vella]] · [[Athene (stad)|Athene]] · [[Belgrado]] · [[Berlijn (hoofdbetekenis)|Berlijn]] · [[Bern (stad)|Bern]] · [[Boedapest]] · [[Boekarest]] · [[Bratislava]] · [[Brussel (stad)|Brussel]] · [[Chisinau]] · [[Dublin (hoofdbetekenis)|Dublin]] · [[Helsinki]] · [[Kiev]] · [[Kopenhagen (hoofdbetekenis)|Kopenhagen]] · [[Lissabon]] · [[Ljubljana]] · [[Londen]] · [[Luxemburg (stad)|Luxemburg]] · [[Madrid (stad)|Madrid]] · [[Minsk]] · [[Monaco-Ville]] · [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]] · [[Nicosia (Cyprus)|Nicosia]] · [[Oslo (hoofdbetekenis)|Oslo]] · [[Parijs (hoofdbetekenis)|Parijs]] · [[Podgorica]] · [[Praag]] · [[Pristina]] · [[Reykjavik]] · [[Riga]] · [[Rome (stad)|Rome]] · [[San Marino (stad)|San Marino]] · [[Sarajevo]] · [[Skopje]] · [[Sofia (stad)|Sofia]] · [[Stockholm (hoofdbetekenis)|Stockholm]] · [[Tallinn]] · [[Tirana (stad)|Tirana]] · [[Vaduz]] · [[Valletta]] · [[Vaticaanstad]] · [[Vilnius]] · [[Warschau (hoofdbetekenis)|Warschau]] · [[Wenen]] · [[Zagreb]] |- | style="text-align: right;" |<span class="nowrap">'''Afhankelijke gebieden:'''</span> | style="padding-left: 4px;" |[[Douglas (Man)|Douglas]] · [[Gibraltar (hoofdbetekenis)|Gibraltar]] · [[Longyearbyen]] · [[Mariehamn]] · [[Saint Helier]] · [[Saint Peter Port]] · [[Tórshavn]] |} |}   05k0hpqwodnwa1a7hoywb0yi38705dq 0 62768 283226 282741 2022-07-24T11:08:51Z Omarnorzai 27866 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/35200049|جیمی ویلز]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox person|تابعیت=آمریکایی، بریتانیایی|لقب=جیمبو|حزب=|دین=بی دین|منصب=}} [[رده:جعبه زندگینامه که از پارامتر دین استفاده می‌کند]] [[رده:زندگی‌نامه‌های دارای امضاء]] [[رده:مقاله‌ها با اچ‌کاردها]] [[دوتنه:2014-03-14_CeBIT_Global_Conferences,_Jimmy_Wales,_Founder_Wikipedia,_(26)_On_stage_showing_the_world_for_Wikipedia_Zero_(500_millions),_while_Brent_Goff_is_still_listening.jpg|بټنوک| جیمي ویلز په سیبټ شو کې د ویکیپیډیا زیرو پروژې په اړه توضیحات ورکوي.]] جیمي ډونال ویلز (/ˈdʒɪmi ˈdoʊnəl ˈweɪlz/؛ زیږیدلی د اګست 7، 1966 <ref name="Bio Jimmy Wales">{{Cite web |date=July 16, 2014 |title=Jimmy Wales |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1192821/Jimmy-Wales |access-date=January 30, 2015 |website=[[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia Britannica]]}}</ref> ) [[ويکيمېډيا بنسټ|د ویکیمیډیا بنسټ بنسټ ایښودونکی او رییس دی]] ، یو غیر انتفاعي شرکت چې د [[ويکيپېډيا|ویکیپیډیا]] پروژه او یو شمیر نورې ویکي پروژې پرمخ وړي. هغه د انتفاعي شرکت Wikia بنسټ ایښودونکی هم دی. (دا شرکت په قانوني توګه د [[ويکيمېډيا بنسټ|ويکيميډيا]] سره تړاو نلري). د ويکيپېډيا له بنسټ ايښودلو دمخه، په 1996 کې، هغه په 1996 کې د بوميس ، د نارينه وو لپاره د تفريحي او جنسي محتوياتو ويب پاڼه جوړه کړه، او وروسته د نيوپيډيا (2000-2003) او د هغې ځای ناستی، د ويکيپېډيا لخوا پرمخ وړل شوی. د جیمي ویلز تابعیت امریکایی - برتانوی دی. هغه یو [[اتيزم|ملحد دی]] او په 2007 کې په یوه مرکه کې وویل چې د هغه شخصي فلسفه په کلکه په دلیل پورې تړلې ده، "زه یو بشپړ ملحد یم. » == وختي ژوند او زدکړه == جیمي ویلز د الاباما په هنټسویل کې زیږیدلی. د هغه پلار، چې اوس تقاعد شوی دی، کله چې هغه ځوان و، د پرچون پلورنځي مدیر و. د هغه مور، ډورس، او د هغه لمسی، ایرما، د یوې کوټې د ښوونځیو په دود یو خصوصي ښوونځی چلاوه، <ref name="bookstopshere">{{Cite news|Title=The Book Stops Here|Work=[[وایرد|Wired]]|Date=March 13, 2005|URL=http://www.wired.com/wired/archive/13.03/wiki.html}}</ref> چیرې چې جیمي ګډون کاوه. 4 نور کسان د هغه د زده کړې په کچه کې وو. <ref name="bookstopshere" /> <ref name="reasonmag">{{Cite news|Title=Wikipedia and beyond: Jimmy Wales's sprawling vision|Work=[[ریزن (مجله)]]|Date=June 2007|URL=http://www.reason.com/news/show/119689.html}}</ref> == مخکې پوهنتون او پوهنتون == له اتم ټولګي وروسته، ویلز د رینډولف چمتووالي ښوونځي ته لاړ، کوم چې یو له لومړیو څخه و چې د کمپیوټر لابراتوارونه او نور ټیکنالوژي یې د مستقیم زده کونکو لپاره کارول. ویلز وايي: "له پوهنتون څخه مخکې د دې ښوونځي لګښت زما د کورنۍ لپاره لوړ و، مګر دا چې زما کورنۍ د زده کړې په اهمیت باندې ټینګ باور درلود، دوی دا لګښت پوښلی." » هغه خپل BA د اوبرن پوهنتون څخه او MA د الاباما پوهنتون څخه ترلاسه کړ. وروسته یې د الاباما او انډیانا په پوهنتونونو کې د مالیې په برخه کې د دوکتورا په برخه کې کورسونه زده کړل. == ويکيپېډيا == [[دوتنه:T_HT_konferencija_Jimmy_Wales_i_Wikipedisti_1_listopada_2008.jpg|کيڼ|بټنوک| جیمي ویلز او کروشین ویکي لیکونکي د ۲۰۰۸ کال د اکتوبر په لومړۍ نیټه په زغرب کې په یوه کنفرانس کې]] په 2004 کې، ویلز د خپلو ویکي پروژو د جوړولو او چلولو لپاره شاوخوا 500,000 ډالر مصرف کړي. د 2005 کال د فبروري په میاشت کې، د بنسټ د پانګې د زیاتوالي په پای کې، د [[ويکيمېډيا بنسټ|ویکیمیډیا]] بنسټ په بشپړه توګه د غیر ضروري بسپنو لخوا تمویل شو. د وخت په تیریدو سره، ویلز په تبلیغاتي فعالیتونو کې دخیل شو او د بنسټ د پروژو په اړه یې خبرې وکړې. د دې هدف لپاره، هغه د مختلفو سیمینارونو او ویکیمیډیا کارونو (لکه ویکیمیډیا او ویکیمانیا) لپاره د بنسټ د سفر بودیجې (په 2005 کې $ 25,000) سره پراخه سفر وکړ. هغه په دوامداره توګه په مختلفو پروګرامونو کې د وینا کونکي په توګه شتون درلود. د ويکيپېډيا له لارې د شهرت ترلاسه کولو وروسته، ويلز د ويکيا په نوم يوه نوې پروژه پيل کړه. == اړوندې پوښتنې == * د جیمي ویلز بنسټ {{Br}} == سرچینې == <references group=""></references> * مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Jimmy Wales». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۸. * [https://web.archive.org/web/20041011192814/http://blog.jimmywales.com/ د جیمي ویلز شخصي ویب پاڼه] * [[:en:en:User:Jimbo_Wales|په انګلیسي ویکیپیډیا کې د جیمبو ویلز پاڼه]] * [//fa.wikinews.org/w/index.php?title=مصاحبه_با_جیمی_ویلز_بنیانگذار_ویکی_مدیا&oldid=17483 د بي بي سي فارسي سره د جیمي ویلز مرکه] * [//en.wikipedia.org/w/index.php?title=User:Larry_Sanger/Origins_of_Wikipedia&oldid=39843351 د ويکيپېډيا د جوړولو په اړه د سنجر] en * [http://www.facebook.com/search.php?q=lost&init=quick&tas=0.23789211801196009#!/jimmywalesfans فیسبوک پاڼه] [[وېشنيزه:1966 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:امریکایی]] ktxtib32cj8g1atydunooediag6ldgx 0 62953 283219 283192 2022-07-24T05:02:42Z عثمان منصور انصاري 200 /* نورې لیکنې */ نسخ محتمل wikitext text/x-wiki '''د احصایې او معلوماتو ملي اداره''' چې مخکې د احصایې مرکزي ادارې تر نوم لاندې کار کاوه، په ۱۳۵۱ لمریز کال کې د [[افغانستان]] اسلامي جمهوري دولت په چوکاټ کې د یوې خپلواکې ادارې په توګه جوړه شوه څو د یو ملي احصاییوی سېستم په جوړولو سره، د احصایيوي معلوماتو په ټولو برخو کې د ښه مدیریت په موخه همغږي رامنځته کړي. دا اداره د افغانستان د ادارو په کچه یو اکاډمیک او مهم بنسټ دی چې د احصایې برخه کې یې ګڼ شمېر فعالیتونه ترسره کړي چې مهمه یې د نفوسو سرشمېرنه او د لومړي ځل لپاره د سرشمېرنې په پار کور په کور نوملړ جوړول و چې د 1354-1357 کلونو پورې ترسره شو. بلاخره په 1358 کال کې په افغانستان کې د نفوسو لومړنۍ سرشمېرنه ترسره شوه. تر اوسه پورې ددې ادارې نور فعالیتونه لکه د نمونه يي سروې پلي کول، د جاريه سروې ګانو څخه د ارقامو او شمېرو راټولول او د احصاییوي معلوماتو خپرول یادولی شو. د موقتې ادارې له جوړېدو نه وروسته، د احصایې مرکزي ادارې خپل احصاییوي فعالیتونه له سره پيل کړل چې هماغه پخوانی ماموریت ( د ارقامو راټولول، یوځای کول، شننه او خپرول) وو. د احصایې مرکزي اداره په 1397 کال کې د افغانستان اسلامي جمهوري دولت، د اړتیا له مخې د مسلکي او مالي او اداري معاونیتونو ترڅنګ د جغرافیایي معلوماتو د انسجام او د معلوماتي سېستمونو د پراختیا او انسجام معاونیتونه یې هم د دې ادارې په تشکیلاتي چوکاټ کې اضافه کړه چې د ادارې د همدې تشکیلاتو د پراخوالي نه وروسته د ادارې نوم هم د احصایې او معلوماتو ملي ادارې ته واوړېد. ورپسې د ۱۳۹۷ کال د مرغومي په ۲۲ نېټه د ولسمشرۍ عالي مقام د ‍۱۲۹ ګڼې فرمان په اساس د نفوسو احوالو ثبت او تذکرو وېش خدمتونو لوی مسوولیت چې مخکې د نفوسو د احوال ثبتولو مرکزي ادارې اړوند و، ور وسپارل شول. د احصایې او معلوماتو ملي اداره د هېواد په کچه د پراخو تشکیلاتو لرونکې ده چې څلور معاونیتونه لري چې ټول د یوه عمومي ریاست اغېز لاندې فعالیت کوي. د دې ادارې احصایې معاونيت دنده لري څو د احصاييوي سېستمونو معياري جوړولو، پياوړتیا او د احصاييوي فعاليتونو پراختیا برخو کې کار وکړي، یاد معاونيت په بېلابېلو اقتصادي، ټولنیزو او چاپيريالي فعاليتونو برخو کې باکیفيته ارقام توليد او وړاندې کوي. د جغرافیایي معلوماتو معاونیت، د هېواد ټول جغرافیایي معلومات راټولوي، ثبتوي او سمبالوي. په ملي کچه د معلوماتو راټولونه، د ریموټ سینسنګ نوې ټېکنالوژۍ او د جغرافیایي معلوماتو سیستم ((Geographic Information System نه په ګټنې ترسره کېږي. د معلوماتي سېسټمونو معاونيت د نوې تېکنالوژۍ نه په ګټنې تر ډېره د ارقامو او احصاییوي معلوماتو په راټولولو، د هېواد لرې پرتو سيمو کې د اغېزمنو سروې ګانو په ترسره کولو، په واحد اطلاعاتي بانک کې د احصاييوي معلوماتو ځای پرځای کول، دولتي ادارو ته د معلوماتي سېسټمونو جوړول او پراخه کول، همدرانګه د ادارې دننه د معلوماتي ټېکنالوجۍ سېسټمونه مدیريت کوي. د احوال ثبتولو معاونیت د ژوند پېښو مدني معلوماتو د ثبتولو او د هېواد دننه او بهر کې د هویت تثبیت یوازینی مرجع ده چې هېوادوالو ته د الکترونیکي تذکرو په ګډون، دوامداره او با کیفیته خدمتونو په وړاندې کولو بوخت دی څو د ښې حکومتولۍ په رامنځته کولو کې رول ولوبوي. مالي او اداري معاونیت د همغږي رامنځته کوونکي او د نورو برخو د ملاتړ کوونکي په توګه فعالیت کوي چې تر ډېره د بشري سرچينو، خدمتونو، تدارکاتو او مالي برخو کې دې ادارې ته خدمتونه وړاندې کوي. د احصایې او معلوماتو د ملي ادارې تشکیلات په مرکز کې ۳۳ ریاستونو ته رسېږي او همدارنګه ددې ادارې دفترونه د هېواد په ټولو ولایتونو کې د احصایې او معلوماتو ریاست تر نامه لاندې فعالیت کوي. ټول هغه ارقام او احصاییوي معلومات چې دا اداره یې وړاندې کوي، د شواهدو پر بنسټ ولاړه ده، په ملي کچه د پالیسیو د جوړولو او په اغېزمنو پلان ګذاریو او تصمیم نیولو کې ډ‌ېر ارزښت لري. دا اداره همدا اوس د (ځواب ویوونکي او احصاییوي اساسي سېسټم جوړول) لیدلوري لرلو، د احصایيوي ارقامو ثبتولو د یوه واحد سېسټم جوړولو په موخه او په هېواد کې د احصاییوي فعالیتونو انسجام او همغږۍ ټینګښت برخه کې کار کوي. د احصایې او معلوماتو ملي اداره د یوه ملي بنسټ په توګه، ژمنه ده څو هېوادوالو او ملي او نړیوالو بنسټونو ته چټک، باکیفیته او برابر خدمتونه وړاندې کړي. '''احصایې او معلوماتو ملي ادارې تشکیلاتي جوړښت''' د احصایې او معلوماتو ملي اداره د هېواد په کچه پراخ تشکیلات لري، چې پکې درې معاونیتونه، یو عمومي ریاست، په مرکز کې ۲۹ ریاستونه او یو حقوقي مشاوریت او په ولایتونو کې د احصایې او معلوماتو تر نامه لاندې ۳۴ ریاستونه دي، چې ټول د دې ادارې د مقام تر اثر لاندې فعالیت کوي. مالي او اداري معاونیت مسوولیت لري، چې بشري سرچینې، اداري، خدمتونه، تدارکات او مالي څانګې مدیریت کړي او له نورو مسلکي او تخنیکي برخو سره د موخو په تر لاسه کولو کې مرسته وکړي. د احصایې معاونیت، د احصاییوي سیستمونو د پراختیا، پیاوړتیا او معیاري کولو، سروې ګانو تطبیق کولو، او د احصاییوي ارقامو او معلوماتو راټولولو، توحید، ارزولو او وړاندې کولو په برخه کې فعالیت کوي. د نفوسو د احوال ثبتولو معاونیت، د دیموګرافیکي او حیاتي معلوماتو د ثبت او د هېواد د وګړو د هویت د تثبیت مرجع ده، چې خلکو ته د کیفیت لرونکو خدمتونو وړاندې کولو په موخه کار کوي تر څو د ښې حکومتولۍ په برخه کې  د مثبت بدلون را وستلو په برخه کې خپل رول ولوبوي. د جغرافیایي معلوماتو عمومي ریاست، د هېواد جغرافیایي معلومات راټولوي، ذیرمه او مدیریت کوي او په ملي کچه معلومات د معاصرې ټکنالوژۍ لکه ریموټ سینسنګ، او جغرافیایي معلوماتي سیسټم یا  Geographic Information System (GIS)په کارولو سره راټولوي. ==لیدلوری== ځواب ویوونکي او پایښت لرونکي احصاییوي سېسټم جوړول ==ماموریت:== د احصایې سېسټم مدیریت، پیاوړي او معیاري کول؛ د اقتصادي او ټولنیزو فعالیتونو په بېلابېلو برخو کې د باکیفیته ارقامو د تولید او وړاندې کولو په موخه د احصاییوي فعالیتونو پرمختگ او پراختیا ==موخې== ۱- د احصایيوي ارقامو ثبتولو د یوه واحد سیسټم جوړول ۲- په هېواد کې د احصاییوي فعالیتونو انسجام او همغږۍ ټیګښت ==تړلې لیکنې== ==سرچینې== apzx49fv60hb61onm6d8uvn6gu8803n 0 62993 283198 2022-07-23T13:00:44Z Omarnorzai 27866 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/33506752|فاسکولونوس]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki [[رده:مقاله‌ها با ریزقالب «گونه»]] [[رده:جعبه آرایه زیستی فاقد رنگ]] [[رده:Taxobox articles missing a taxonbar]] فاسکولونس یو پخوانی حیوان دی چې د استرالیا د wombats د کورنۍ څخه دی چې د لویو بوټو مارسوپیالونو په کورنۍ کې دی. د دې ژوندی موجوداتو ډله شاوخوا 400 کیلو ګرامه وه <ref name="Archer 2002">{{Cite book|author1=Long, J.|author2=Archer, M.|author3=Flannery, T.|author3-link=Tim Flannery|author4=Hand, S.|title=Prehistoric Mammals of Australia and New Guinea: One Hundred Million Years of Evolution|url=https://books.google.com/books?id=92yhnRHdxSoC&printsec=frontcover|year=2002|publisher=[[University of New South Wales Press]]|isbn=978-0-8018-7223-5|pages=161–162|oclc=49860159}}</ref> فاسکولونس د ډیپروټوډون په څیر ورته دوره وه ، چې دواړه د پایستوسین په پای کې ژوند کاوه، کله چې دوی [[انقراض/ له منځه تلل|د]] [[د کواترنری انقراض پېښه|Quaternary extinction پیښه]] کې له منځه ولاړل. د آسټرالیا ډیری لوی څارویو سره . [[دوتنه:Phascolonus_gigas.jpg|کيڼ|بټنوک|250x250px| د کمپیوټر بیا رغونه د ''Phascolonus'']] د فاسکولونس دوه ملیونه کلن کنکال په "تیاتري غار" کې د کوینکانا تمساح تر څنګ شوی دی.. <ref>[https://web.archive.org/web/20060828054014/http://www.ackma.org/journal/Journal%20No%2049%20-%20Chillagoe%20Geology.pdf Chillagoe Interpretive Centre]</ref> * [[اسټرالیا|آسټرالیا]] * د استرالیا لوی څاروي * wombat {{لړسرچينې}}<div aria-label="درگاه‌ها" class="noprint portalbox plainlist tleft" role="navigation"> * <span>[[پرونده:Issoria_lathonia.jpg|class=noviewer|32x32px]]</span></img> <span>[[درگاه:زیست‌شناسی|د بیولوژی پورټل]]</span> * <span>[[پرونده:Portal-puzzle.svg|link=|alt=|class=noviewer|32x32px]]</span></img> <span>[[درگاه:جانوران|د څارویو دروازه]]</span> * <span>[[پرونده:Okapi2.jpg|class=noviewer|32x32px]]</span></img> <span>[[درگاه:پستانداران|د تی لرونکو حیواناتو پورټل]]</span> </div> girmn61l8kr56tag4fnsjins1shvvyh 3 62994 283199 2022-07-23T16:28:34Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=هېر شوی}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۶:۲۸, ۲۳ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 0f2482oj4hooirknoxbr223t99ypq6h 3 62995 283202 2022-07-23T17:41:46Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Salvadormello30}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۷:۴۱, ۲۳ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 9lddvzmpaskx2j08fdz99mmtthfowuk 3 62996 283203 2022-07-23T21:06:07Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Sima Sam}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۰۶, ۲۳ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) aoqatdwzif4tigtrz4n2tc7n1vjznej 0 62997 283206 2022-07-24T03:27:29Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4792937|میخائیل کلاشنکوف]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} {{Infobox person|نوم=ميخايل کلاشينکوف|بشپړ نوم=ميخايل کلاشينکوف|د زېږېدو نېټه=10 نومبر 1919 م|د انځور څرګندونه=ميخايل کلاشينکوف د کلاشينکوف AK47 ټوپک جوړوونکی|د انځور غټوالی=250px|د زېږېدنې ځای=کوريا هېواد التای سيمه|د مرګ نیټه=23 دسمبر2013|کاروونکې ژبه=روسي}} '''میخایل تیموفیویچ کلاشینکوف''' {{Lang-ru|Михаил Тимофеевич Калашников}} چې د 1919 کال د نومبر مياشتې په 10 نېټه د کوريا په التای سيمه کې زېږدلی دی او د 2013 کال د دسمبر په 23 مه نېټه په ايژوسک اودمورتيا کې د زړه حملې له کبله مړ شوی دی، یو روسي جنرال، نظامي انجینر او د وسلو متخصص و، چې کوچنۍ وسلې یې ډیزاينولې. [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|کلاشینکوف]]د هغه د هنر يوه مشهوره وسله او لاسته راوړنه ده. د دې ترڅنګ [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|AK-47]] ، AKM او AK-74 ټوپکونه هم مشهور شول. == سرچينې == [[وېشنيزه:1919 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوفچ]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:ټوپک]] [[وېشنيزه:ماشينګ]] re42orth55w6yfrcl3tn7q4g3l9uz8d 283207 283206 2022-07-24T03:30:08Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4792937|میخائیل کلاشنکوف]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} {{Infobox person|نوم=ميخايل کلاشينکوف|بشپړ نوم=ميخايل کلاشينکوف|د زېږېدو نېټه=10 نومبر 1919 م|د انځور څرګندونه=ميخايل کلاشينکوف د کلاشينکوف AK47 ټوپک جوړوونکی|د انځور غټوالی=250px|د زېږېدنې ځای=کوريا هېواد التای سيمه|د مرګ نیټه=23 دسمبر2013|کاروونکې ژبه=روسي}} [[دوتنه:ميخايل کلاشينکوف.jpg|alt=Mихаил Тимофеевич Калашников|بټنوک|ميخايل کلاشينکوف د کلاشينکوف AK47 ټوپک جوړوونکی]] '''میخایل تیموفیویچ کلاشینکوف''' {{Lang-ru|Михаил Тимофеевич Калашников}} چې د 1919 کال د نومبر مياشتې په 10 نېټه د کوريا په التای سيمه کې زېږدلی دی او د 2013 کال د دسمبر په 23 مه نېټه په ايژوسک اودمورتيا کې د زړه حملې له کبله مړ شوی دی، یو روسي جنرال، نظامي انجینر او د وسلو متخصص و، چې کوچنۍ وسلې یې ډیزاينولې. [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|کلاشینکوف]]د هغه د هنر يوه مشهوره وسله او لاسته راوړنه ده. د دې ترڅنګ [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|AK-47]] ، AKM او AK-74 ټوپکونه هم مشهور شول. == سرچينې == [[وېشنيزه:1919 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوفچ]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:ټوپک]] [[وېشنيزه:ماشينګ]] k038bm0yut3m5h5fqtc76vgtumxa1mc 283208 283207 2022-07-24T03:48:20Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4792937|میخائیل کلاشنکوف]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} [[دوتنه:ميخايل کلاشينکوف.jpg|alt=Mихаил Тимофеевич Калашников|بټنوک|ميخايل کلاشينکوف د کلاشينکوف AK47 ټوپک جوړوونکی]] == '''پېژندنه :''' == '''میخایل تیموفیویچ کلاشینکوف''' {{Lang-ru|Михаил Тимофеевич Калашников}} چې د 1919 کال د نومبر مياشتې په 10 نېټه د کوريا په التای سيمه کې زېږدلی دی او د 2013 کال د دسمبر په 23 مه نېټه په ايژوسک اودمورتيا کې د زړه حملې له کبله مړ شوی دی، یو روسي جنرال، نظامي انجینر او د وسلو متخصص و، چې کوچنۍ وسلې یې ډیزاينولې. [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|کلاشینکوف]]د هغه د هنر يوه مشهوره وسله او لاسته راوړنه ده. د دې ترڅنګ [[کلاشېنکوف اې کې ۴۷|AK-47]] ، AKM او AK-74 ټوپکونه هم مشهور شول. زېږېدنه او مړينه : ميخايل کلاشينکوف د 1919 کال د نومبر مياشتې په 10 نېټه د کوريا په التای سيمه کې زېږدلی دی او د 2013 کال د دسمبر په 23 مه نېټه په ايژوسک اودمورتيا کې د زړه حملې له کبله د 94 کلونو په عمر مړ شوی دی. == ژبه: == مورنۍ ژبه يې روسي وه او په روسي ژبه يې خبرې کولې. == دنده : == نوموړی يو تکړه انجينر، مصنف، جوړوونکی، پوځي افسر او سياستوال و. نوموړي له 1966 مېلادي کال څخه تر 1989کال پورې د روسي سور پوځ کارګر او غړی و. == کورنۍ ژوند : == د ميخايل کلاشينکوف د ژوند ملګرې او مېرمن ایکاترینا کلاشینکووا وه، چې له نوموړې نه يې څلور اولادونه درلودل چې ويکتور، نلي، ناتاشا او النا نوميږي. == سرچينې == <references group="" responsive="1"></references> == بېرونۍ تړنې == * [http://en.museum-mtk.ru/ د MT کلاشینکوف موزیم او د وړو وسلو نندارتون] * [http://www.guardian.co.uk/g2/story/0,3604,1059879,00.html 'زه ښه خوب کوم'] - [[گارډيان|د ګارډین]] ورځپاڼې څخه په 83 کلنۍ کې د میخایل کلاشینکوف سره مرکه او مقاله. * [http://kalashnikov.guns.ru/mk.html/ د اصلي ټوپک ډیزاینر میخایل تیموفیویچ کلاشینکوف ژوندلیک] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/5116124.stm میخایل کلاشینکوف د وسلو د کنټرول ملاتړ کوي] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/5116772.stm?ls د بي بي سي خبریال پروفایل: میخایل کلاشینکوف] * [http://kalashnikov-weapons-museum.ak47-guide.com/ د میخایل کلاشینکوف میوزیم څخه وړیا انځور شوی مجازی لارښود سفر] آرکائیو شدہ د کلاشینکوف-weapons-museum.ak47-guide.com لخوا * [http://www.weaponplace.ru/kalashnikov.php د میخایل کلاشینکوف ژوند] (روسی میں) * [http://www.ak-47book.com/ په تاریخ کې د AK-47 نظامي او ټولنیز اغیزې] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) * [http://www.amazon.com/Gun-that-Changed-World/dp/0745636926 میخایل کلاشینکوف د الینا جولي سره: هغه ټوپک چې نړۍ یې بدله کړه] * [http://www.izhstreet.ru/page.php?id=615 د Izhevsk کوڅې. کلاشینکوف ایونیو] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) (روسی میں) * [http://rusarchives.ru/victory65/pages/04_15_1.htm 7,62 mm ручной пулемет М.Т. کلاشینکوف. په ۱۹۴۴ ز.] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) د کلاشیکوف ماډل 1944 د سپک ماشین ټوپک — د هغه دوهم ډیزاین. [[وېشنيزه:1919 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوفچ]] [[وېشنيزه:ميخايل کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:کلاشينکوف]] [[وېشنيزه:ټوپک]] [[وېشنيزه:ماشينګ]] fp2ajdfe9t8m6wamyt5do8tzqits09i 0 62998 283209 2022-07-24T03:57:30Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4826731|یوسف خٹک]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''محمد یوسف خان خټک''' (۱۸ [[نومبر]] ۱۹۱۷ – ۲۹ [[جولای]] ۱۹۹۱ ) د تحریک پاکستان یو فعال غړی و. نوموړی د [[پاکستان]] د [[خېبر پښتونخوا|خيبر پښتونخوا ايالت]] د يوې مشهورې او مخورې کورنۍ د سترګو تور و، د پلار نوم يې خان بهادر قلي خان خټک و، چې د پخواني [[والي]] اسلم خان خټک ، ډګر جنرال [[امير حبيب الله خان|حبيب الله خان]] او کلثوم سيف الله خان ورور و. یوسف خټک په سرحدي صوبه (برتانوي امپراتورۍ) کې د ډاکټر خان صاحب په مشرۍ د کانګریس حکومت پر ضد د تحریک پاکستان خورا فعال غړی و. د خان [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] سره د هغه د اوږدې مودې اړیکو له امله، هغه [[د هند وېش|د هند له وېشلو]] وروسته د مسلم لیګ د عمومي منشي په توګه ونومول شو. خو د خيبرپښتونخوا صوبې اعلی وزیر عبدالقیوم خان سره د اختلافاتو له امله د ګوند له څوکۍ استعفا وکړه. عبدالقیوم خان په ګوند کې د یوسف خټک او د هغه د ملاتړي بیرسټر سیف الله خان پر ضد تحریک جوړ کړ.په 1949 کې، یوسف خټک د ګوند د صوبايي جنرل سیکرټري په توګه ونومول شو او وروسته له هغه چې خان لیاقت علي خان د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو، هغه په مرکز کې د آل پاکستان مسلم لیګ دوهم عمومي منشي وټاکل شو. نوموړی د پاکستان له جوړېدو وروسته ډېر وخت په اپوزیسیون کې پاتې شوی او د پاکستان په ملي اسمبلۍ کې د اپوزېسیون مشر هم وټاکل شو. هغه د فیلډ مارشل ایوب خان پر ضد د [[فاطمه جناح]] په ټاکنیز کمپاین کې په فعاله توګه برخه اخیستې وه.له [[باچا خان|خان عبدالغفار خان]] سره د ژورو نظریاتي اختلافونو له امله یې تل د [[عوامي ملي ګوند|عوامي نېشنل ګوند]] له دریځ سره چې دا د پښتنو استازی دی، سخت مخالفت کاوه. په ۱۹۷۱ کال کې له قیوم خان سره د روغې جوړې په پایله کې د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) سره یوځای شو او د پېښور د قومي اسمبلۍ څوکۍ یې د قیوم خان له خوا خالي کړې وه. یوسف خټک د پاکستان د [[د پاکستان د خلکو گوند|پیپلز ګوند]] سره د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) د حکومت په ملګرتیا کې د صدراعظم [[ذوالفقار علي بھټو|ذوالفقار علي بوټو]] په کابینه کې د تیلو ، انرژۍ او طبیعي زیرمو وفاقي وزیر وټاکل شو. په ۱۹۷۷ کال کې له قیوم خان سره د اختلافاتو او له ګوند څخه د جلا کېدو سره سره له [[پېښور]] څخه ټاکنې وګټلې. په 1990 کې د پاکستان حکومت یوسف خټک ته د [[واگ|سیاست]] په ډګر کې د هغه د غوره خدماتو په خاطر مډال ورکړ او پاکستان پوسټ د هغه په نوم اعزازي ټاپه جاري کړه. <ref>{{حوالہ جال|مصنف=پاکستان پوسٹ|ربط=http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html|تاریخ اشاعت=2003ء|عنوان=اعزازی ڈاک ٹکٹ برائے سال 2003ء|ترجمہ عنوان=|ناشر=|زبان=انگریزی}}</ref> == نور وګوره == * اسلم خټک * عبدالقیوم خان * [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] == سرچينې == {{لړسرچينې}} == بېرونۍ تړنې == * [http://zeejah.tripod.com/dad.html محمد یوسف خان خټک] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html د یوې لور ډالۍ (زینت جهان)] * د [http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html پاکستان پوسټ] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:د پاکستان سياستوال]] [[وېشنيزه:1991 مړينې]] [[وېشنيزه:1917 زېږېدنې]] 53ngljujbmd9s9zzcuo8cqc58iyee22 283210 283209 2022-07-24T03:59:32Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4826731|یوسف خٹک]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''محمد یوسف خان خټک''' (۱۸ [[نومبر]] ۱۹۱۷ – ۲۹ [[جولای]] ۱۹۹۱ ) د تحریک پاکستان یو فعال غړی و. نوموړی د [[پاکستان]] د [[خېبر پښتونخوا|خيبر پښتونخوا ايالت]] د يوې مشهورې او مخورې کورنۍ د سترګو تور و، د پلار نوم يې خان بهادر قلي خان خټک و، چې د پخواني [[والي]] اسلم خان خټک ، ډګر جنرال [[امير حبيب الله خان|حبيب الله خان]] او کلثوم سيف الله خان ورور و. یوسف خټک په سرحدي صوبه (برتانوي امپراتورۍ) کې د ډاکټر خان صاحب په مشرۍ د کانګریس حکومت پر ضد د تحریک پاکستان خورا فعال غړی و. د خان [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] سره د هغه د اوږدې مودې اړیکو له امله، هغه [[د هند وېش|د هند له وېشلو]] وروسته د مسلم لیګ د عمومي منشي په توګه ونومول شو. خو د خيبرپښتونخوا صوبې اعلی وزیر عبدالقیوم خان سره د اختلافاتو له امله د ګوند له څوکۍ استعفا وکړه. عبدالقیوم خان په ګوند کې د یوسف خټک او د هغه د ملاتړي بیرسټر سیف الله خان پر ضد تحریک جوړ کړ.هېره دې نه وي چې يوسف خان خټک په پښتو ژبه نه پوهېده او کورنۍ او بهرنۍ ژبه يې اردو کاروله، له همدې کبله دی نه يوازې ايوب خان پرضد و، بلکې د خان عبدالغفار خان له نظرياتو سره يې هم په کلکه اختلاف درلود.په 1949 کې، یوسف خټک د ګوند د صوبايي جنرل سیکرټري په توګه ونومول شو او وروسته له هغه چې خان لیاقت علي خان د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو، هغه په مرکز کې د آل پاکستان مسلم لیګ دوهم عمومي منشي وټاکل شو. نوموړی د پاکستان له جوړېدو وروسته ډېر وخت په اپوزیسیون کې پاتې شوی او د پاکستان په ملي اسمبلۍ کې د اپوزېسیون مشر هم وټاکل شو. هغه د فیلډ مارشل ایوب خان پر ضد د [[فاطمه جناح]] په ټاکنیز کمپاین کې په فعاله توګه برخه اخیستې وه.له [[باچا خان|خان عبدالغفار خان]] سره د ژورو نظریاتي اختلافونو له امله یې تل د [[عوامي ملي ګوند|عوامي نېشنل ګوند]] له دریځ سره چې دا د پښتنو استازی دی، سخت مخالفت کاوه. په ۱۹۷۱ کال کې له قیوم خان سره د روغې جوړې په پایله کې د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) سره یوځای شو او د پېښور د قومي اسمبلۍ څوکۍ یې د قیوم خان له خوا خالي کړې وه. یوسف خټک د پاکستان د [[د پاکستان د خلکو گوند|پیپلز ګوند]] سره د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) د حکومت په ملګرتیا کې د صدراعظم [[ذوالفقار علي بھټو|ذوالفقار علي بوټو]] په کابینه کې د تیلو ، انرژۍ او طبیعي زیرمو وفاقي وزیر وټاکل شو. په ۱۹۷۷ کال کې له قیوم خان سره د اختلافاتو او له ګوند څخه د جلا کېدو سره سره له [[پېښور]] څخه ټاکنې وګټلې. په 1990 کې د پاکستان حکومت یوسف خټک ته د [[واگ|سیاست]] په ډګر کې د هغه د غوره خدماتو په خاطر مډال ورکړ او پاکستان پوسټ د هغه په نوم اعزازي ټاپه جاري کړه. <ref>{{حوالہ جال|مصنف=پاکستان پوسٹ|ربط=http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html|تاریخ اشاعت=2003ء|عنوان=اعزازی ڈاک ٹکٹ برائے سال 2003ء|ترجمہ عنوان=|ناشر=|زبان=انگریزی}}</ref> == نور وګوره == * اسلم خټک * عبدالقیوم خان * [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] == سرچينې == {{لړسرچينې}} == بېرونۍ تړنې == * [http://zeejah.tripod.com/dad.html محمد یوسف خان خټک] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html د یوې لور ډالۍ (زینت جهان)] * د [http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html پاکستان پوسټ] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:د پاکستان سياستوال]] [[وېشنيزه:1991 مړينې]] [[وېشنيزه:1917 زېږېدنې]] c0tyywsjsdqbcl8sokvei3br0yl8hq3 283211 283210 2022-07-24T04:06:34Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4826731|یوسف خٹک]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات صاحب منصب/عربی}} '''محمد یوسف خان خټک''' (۱۸ [[نومبر]] ۱۹۱۷ – ۲۹ [[جولای]] ۱۹۹۱ ) د تحریک پاکستان یو فعال غړی و. نوموړی د [[پاکستان]] د [[خېبر پښتونخوا|خيبر پښتونخوا ايالت]] د يوې مشهورې او مخورې کورنۍ د سترګو تور و، د پلار نوم يې خان بهادر قلي خان خټک و، چې د پخواني [[والي]] اسلم خان خټک ، ډګر جنرال [[امير حبيب الله خان|حبيب الله خان]] او کلثوم سيف الله خان ورور و. یوسف خټک په سرحدي صوبه (برتانوي امپراتورۍ) کې د ډاکټر خان صاحب په مشرۍ د کانګریس حکومت پر ضد د تحریک پاکستان خورا فعال غړی و. د خان [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] سره د هغه د اوږدې مودې اړیکو له امله، هغه [[د هند وېش|د هند له وېشلو]] وروسته د مسلم لیګ د عمومي منشي په توګه ونومول شو. خو د خيبرپښتونخوا صوبې اعلی وزیر عبدالقیوم خان سره د اختلافاتو له امله د ګوند له څوکۍ استعفا وکړه. عبدالقیوم خان په ګوند کې د یوسف خټک او د هغه د ملاتړي بیرسټر سیف الله خان پر ضد تحریک جوړ کړ.هېره دې نه وي چې يوسف خان خټک په پښتو ژبه نه پوهېده او کورنۍ او بهرنۍ ژبه يې اردو کاروله، له همدې کبله دی نه يوازې ايوب خان پرضد و، بلکې د خان عبدالغفار خان له نظرياتو سره يې هم په کلکه اختلاف درلود.په 1949 کې، یوسف خټک د ګوند د صوبايي جنرل سیکرټري په توګه ونومول شو او وروسته له هغه چې خان لیاقت علي خان د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو، هغه په مرکز کې د آل پاکستان مسلم لیګ دوهم عمومي منشي وټاکل شو. نوموړی د پاکستان له جوړېدو وروسته ډېر وخت په اپوزیسیون کې پاتې شوی او د پاکستان په ملي اسمبلۍ کې د اپوزېسیون مشر هم وټاکل شو. هغه د فیلډ مارشل ایوب خان پر ضد د [[فاطمه جناح]] په ټاکنیز کمپاین کې په فعاله توګه برخه اخیستې وه.له [[باچا خان|خان عبدالغفار خان]] سره د ژورو نظریاتي اختلافونو له امله یې تل د [[عوامي ملي ګوند|عوامي نېشنل ګوند]] له دریځ سره چې دا د پښتنو استازی دی، سخت مخالفت کاوه. په ۱۹۷۱ کال کې له قیوم خان سره د روغې جوړې په پایله کې د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) سره یوځای شو او د پېښور د قومي اسمبلۍ څوکۍ یې د قیوم خان له خوا خالي کړې وه. یوسف خټک د پاکستان د [[د پاکستان د خلکو گوند|پیپلز ګوند]] سره د پاکستان مسلم لیګ (قیوم) د حکومت په ملګرتیا کې د صدراعظم [[ذوالفقار علي بھټو|ذوالفقار علي بوټو]] په کابینه کې د تیلو ، انرژۍ او طبیعي زیرمو وفاقي وزیر وټاکل شو. په ۱۹۷۷ کال کې له قیوم خان سره د اختلافاتو او له ګوند څخه د جلا کېدو سره سره له [[پېښور]] څخه ټاکنې وګټلې. په 1990 کې د پاکستان حکومت یوسف خټک ته د [[واگ|سیاست]] په ډګر کې د هغه د غوره خدماتو په خاطر مډال ورکړ او پاکستان پوسټ د هغه په نوم اعزازي ټاپه جاري کړه. <ref>{{حوالہ جال|مصنف=پاکستان پوسٹ|ربط=http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html|تاریخ اشاعت=2003ء|عنوان=اعزازی ڈاک ٹکٹ برائے سال 2003ء|ترجمہ عنوان=|ناشر=|زبان=انگریزی}}</ref> == نور وګوره == * اسلم خټک * عبدالقیوم خان * [[لياقت علي خان|لیاقت علي خان]] == سرچينې == <references group="" responsive="1"></references> == بېرونۍ تړنې == * [http://zeejah.tripod.com/dad.html محمد یوسف خان خټک] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html .] [http://zeejah.tripod.com/dad.html د یوې لور ډالۍ (زینت جهان)] * د [http://www.pakpost.gov.pk/philately/stamps2003/mohammad_yousaf_khan_khattak.html پاکستان پوسټ] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:د پاکستان سياستوال]] [[وېشنيزه:1991 مړينې]] [[وېشنيزه:1917 زېږېدنې]] okuht26rtq2jfhxupnw7oapnkybrjju 0 62999 283212 2022-07-24T04:31:30Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34420227|ذوالقرنین]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   [[دوتنه:Dhu_al-Qarnayn_Name.svg|کيڼ|بټنوک|250x250px| په اسلام کې د ذوالقرنین لمانځنه]] [[دوتنه:(Persia)_Ciro_el_Grande.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د لوی سایرس انځور]] [[دوتنه:Alexander-Coin.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د سکندر د امپراتورۍ څخه پاتې ډېری سکې، چې د هغه انځور پرې کښل شوی، هغه تل د پسه دوه ښکرونه پر سر ايښي دي.]] '''ذوالقرنین''' ، "د دوو ښکرونو خاوند" (یا په لفظي توګه "د دوو ژوندونو مالک") په قرآن کې د اتلسم سورت ( [[سورة الكهف|کهف]] ) له 83 څخه تر 101 آیتونو کې د یو داسې شخصیت په توګه څرګندیږي چې د خدای له خوا د دې لپاره ځواکمن شوی و، ترڅو د بشریت او یاجوج او ماجوج تر منځ چې ګډوډي راوستونکی قوم دی يو دېوال جوړ کړي. <ref>Netton, Ian Richard (2006). ''[https://books.google.com/books?id=_--lK2ZGp8gC&pg=PA72&dq=%22He+with+the+two+horns%22%22has+been+identified+as+Alexander+the+Great%22&hl=en#v=onepage&q=%22He%20with%20the%20two%20horns%22%22has%20been%20identified%20as%20Alexander%20the%20Great%22&f=false A Popular Dictionary of Islam]. Routledge. ISBN 978-1-135-79773-7''، صفحات ۷۲–۷۳.</ref> د دېوال له شا څخه د [[یاجوج او ماجوج]] خلاصون او راوتل د [[قيامت|قیامت]] له نښو يوه نښه ده چې په یوه شپه (یوم القیامة) کې د نړۍ د پای او د خدای له خوا د دوی د هلاکت نښه ده. <ref>Cook, David (2005). ''[https://books.google.com/books?id=uCtQhsrnwWQC&dq=Gog+Magog&hl=en Contemporary Muslim Apocalyptic Literature]. Syracuse University Press. ISBN [[:en:Special:BookSources/9780815630586|9780815630586]].'' صفحات ۸–۱۰.</ref> دا کیسه په قرآن کې د سکندر د رومانس له لارې شامله شوې، چې د لوی سکندر د ژوند يوه افسانوي نسخه ده. <ref>Bietenholz, Peter G. (1994). ''[https://books.google.com/books?id=ZFjXaCAWoOUC&pg=PA123&dq=%22from+a+Syrian+version+it+found+its+way+into+the+Koran%22&hl=en#v=onepage&q=%22from%20a%20Syrian%20version%20it%20found%20its%20way%20into%20the%20Koran%22&f=false Historia and fabula: myths and legends in historical thought from antiquity to the modern age]. Brill. [[:en:Special:BookSources/978-9004100633|ISBN 978-90-04-10063-3]].'' صفحهٔ ۱۲۳.</ref> ذوالقرنین د [[قرآن کریم|قرآن]] او [[بائبل|انجیل]] یو له کرکټرونو څخه دی. د قرآن له مخې ذوالقرنین درې مهمې مبارزې درلودې، لومړی [[لوېديځ|لوېدیځ ته]] ، بیا [[ختيځ|ختیځ]] ته او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، هغه یو متقی او مهربان انسان و او په عدل کې یې انحراف نه کاوه. او له همدې امله د خداى د فضل تابع و، د نېكانو ملګرى او د [[وسپنه|ظالمانو]] او سرکښه خلکو دښمن و، د دنيا له مال او دولت سره يې هيڅ علاقه نه درلوده، په خداى او د [[ډېم|قيامت]] په ورځ يې ايمان درلود. او د دې بند د جوړولو موخه يې د [[یاجوج او ماجوج|ياجوج او ماجوج]] د ظلمونو په وړاندې د يوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. <ref>جلد دوازدهم تفسیر نمونه</ref> == د نومونې سبب == د دې نوم ريښه پېژندنه خورا مهمه ده، "قرن" د ذوالقرنین اصلي زوی دی. کرن په فارسي ژبه کې د ښکر او پروجیکشن مانا ورکوي چې د قور (قورکله) - کور پشت - کار - کورک (قوچ = نارینه پسونه چې لوی ښکرونه لري) او داسې نور. په عربي ژبه کې (ژو) د مالک یا ساتونکي مانا لري او جوار دوه مانا لري، یوه مانا تاج او بله مانا ښکر او کورنین د کورنین څخه اخیستل شوې کلمه ده چې د دوه ښکرونو مانا لري، چې عربي د عبراني "قرنیم" (قرنیم) څخه اخیستل شوې ده. ). ذوالقرنین د یو بل په سر باندې د دوه ښکرونو تاج دی. د ظاهري مانا سربیره، دوه ښکرونه پراخه مانا لري او دا یوه جمله وه چې د ځواک څرګندولو لپاره کارول کیږي او په زاړه عهد نامې کې دا د یو مخلوق (نر غوايي(بېل)) لپاره کارول کېده چې نړۍ یې په دوه ښکرونو کې وي. ځینې په دې باور دي چې دا نوم د نړۍ ختیځ او لویدیځ ته رسیدلی (هغه د ختیځ او لویدیځ مالک و) چې عرب یې د لمر پېړۍ تعبیروي. == ذوالقرنين په قران کې == د ذوالقرنين کيسه [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] په [[سورة الكهف|سوره کهف]] کې داسې راغلې:<blockquote>او له تا څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کوي. ووایه: زه به ډیر ژر ستاسو لپاره د هغه څخه یو څه ولولم. (۸۳) موږ هغه ته په ځمکه کې واک او پاچاهي ورکړه او د هر څه د لاسته راوړلو لار مو ورته وښودله. (۸۴) هغه هم لاره تعقیب کړه. (۸۵) [[لمر|لمر لوېدو]] ته ورسېد . هغه په خټه او تور چینه کې د لمر لوېدل ولیدل او هلته یې خلک ولیدل. ما وویل: ای ذوالقرنین، ته غواړې چې هغوی ته عذاب ورکړي او له هغوی سره ښه سلوک وکړي. (86) ويې فرمايل: خو چا چې ظلم وكړ هغه ته به سزا وركوو. بیا به هغه خپل رب ته یوسي ترڅو هغه ورته سخت عذاب ورکړي. [87]- خو څوك چي ايمان راوړي او نېك عملونه وكړي، د هغه لپاره ښه اجر دى. او موږ به د هغه په اړه اسانه حکمونه وکړو. (۸۸) بيا يې لاره تعقيب کړه. (۸۹) تر دې چې د لمر لوېدو ځای ته ورسېد. د لمر لید په هغه قوم راښکته کیږي چې موږ ورته د هغې له وړانګو پرته بل هیڅ پوښ نه دی ورکړی. (۹۰) داسې وه؛ او موږ د هغه په حالاتو کې راګیر یو. (91) هغه بیا په لاره تعقیب کړ. (۹۲) هغه د دوو غرونو تر منځ راورسېد. د دغو دوو غرونو شاته هغه خلک وليدل چې په هيڅ نه پوهېدل. [سُوۡرَةُ الۡعَالَمِ : 93] هغوى وويل: اى ذوالقرنين ياجوج او ماجوج په ځمكه كې فساد كوي. ايا ته غواړې چې مونږ په خپل ځان باندې تحريم ولرو تر څو زمونږ او د دوى تر منځ خنډ جوړ كړو؟ (۹۴) ويې ويل: هغه څه چې زما رب ماته راکړي دي هغه غوره دي. په خپل قوت سره ما سره مرسته وکړه، تر څو ستا او د دوی تر منځ یو خنډ جوړ کړم. (۹۵) ماته د اوسپنې ټوټې راوړه. کله چې د دغو دوو غرونو په منځ کې ډنډ شو، ویې ویل: راځه چې لاړ شو. هغه اوسپنه خوره کړه بیا یې وویل: د [[تامبه|مسو]] راښکته کړه چې زه یې پرې واچوم. (۹۶) دوی نه په هغې باندې پورته کیدلی شي او نه یې سوری کولی شي. (۹۷) هغه وویل: دا زما د رب رحمت و، کله چې زما د رب وعده راشي، هغه به یې پوره کړي، او زما د رب وعده رښتیا ده. (۹۸) <ref>قرآن ۱۸:۸۳ تا۱۸:۹۸ ترجمه فولادوند</ref></blockquote>د ذوالقرنین د حقیقي شخصیت په اړه چې د یهودانو ، عیسویانو او مسلمانانو په آسماني کتابونو کې ذکر شوی دی، څو اړخیز دی. د [[د هخامنشیانو ټولواکمني|آخمیني]] کورنۍ [[کوروش ۲|سایرس]] ، [[داریوش ۱|داريوش لوی]] ، [[خشايارشا|زارکس]] ، [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم، [[چېن شي هوانگ|چن شی هوان]] ، خسرو انوشیروان ، د حمیر له پاچاهانو څخه یو، هغه انتخابونه دي چې د اصلي ذوالقرنین د موندلو لپاره یې څیړل شوي دي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سورة الکهف]] د ۸۲ څخه تر ۹۵ آيتونو په تفسير سره ثابت ثبوت وړاندې کړی دی چې د ذوالقرنين په نامه د اخيمني سايرس نوم دی. <ref>عباس پورپیران، ص ۷۴</ref> یو شمیر معاصر شیعه فقهاء هم سائرس "ذوالقرنین" ګڼي. [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] ، ثاني او [[مرتضی مطهري]] د دې نظر له مؤمنانو څخه دي. <ref>مرتضی مطهری، خدمات متقابل ایران و اسلام</ref> د تفسیر النشون په کتاب کې چې د ناصر مکارم شیرازي لیکل شوی دی، له همدې امله سائرس ته ذوالقرنین ویل شوي چې ختیځ او لویدیځ د هغه ملکیت دی. ابوالکلام د وزر لرونکي سړي په مشهور شخصیت باندې ډیر ساینسي ټینګار کوي، کوم چې په پسرګاد کې د بارام ماڼۍ څخه یو له ژوندي پاتې کالمونو څخه دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مالوان|کتاب=تاریخ ایران کمبریج|سال=۱۳۸۷|فصل=|صفحه=۴۶۵–۴۶۶|جلد=|زبان=}}</ref> د دې رول په اړه ډېر تعبيرونه شوي دي او ابوکلام دغه رول ذوالقرنين ګڼي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سوره کهف]] له ۸۲ تر ۹۵ آیتونو په تفسیر او د سایرس په اړه د احادیثو او روایتونو د موجودیت په حواله دا ثبوت وړاندې کړی چې د ذوالقرنین په نامه یادیدونکی سایرس دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پورپیران|کتاب=نگرشی بر مقدمه کوروش کبیر (ذوالقرنین)|سال=۱۳۸۴|فصل=|صفحه=۷۴|جلد=|زبان=}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شهبازی|کتاب=پاسارگاد|سال=۱۳۸۶|فصل=|صفحه=۶۵|جلد=|زبان=}}</ref> [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] د ذوالقرنین د سائرس د علم په اړه لیکي چې که څه هم د هغې ځینې اړخونه بې له اعتراضه نه دي، خو له قرآني آیتونو سره یې مطابقت له نورو ویناوو څخه څرګند او د منلو وړ دی. د مثال په تفسیر کې له ذوالقرنین سره د سائرس د موافقت نظریه د غوره نظریې په توګه ذکر شوې ده او د دې نظریې تصدیق زما په تفسیر هادي القرآن ، تفسیر الفرقان او تفسیر القرآن کې راغلی دی. منير د المنير په تفسير کې ذوالقرنين په ټينګه له هماغه سايرس څخه ګڼل کېږي چې د نړۍ دواړو غاړو ته يې سفرونه کړي وو او ښايي د هغه د زړورتيا له امله د ذوالقرنين په لقب ونومول شو. ابوالکلام آزاد یو له هغو کسانو څخه دی چې سایرس په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین دی او باور لري چې په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین سائرس دی. وړیا دلیلونه په لاندې ډول لنډیز کیدی شي: # په پسرګاد کې د یوه وزر لرونکي سړي راحت، چې د پسه ښکرونه او د عقاب وزرونه لري، د سائرس استازیتوب کوي، چې هغه د ذوالقرنین په توګه پیژني، چې مانا یې د "دوو ښکرونو خاوند" دی. په ځانګړې توګه، سایرس په تورات کې "د ختیځ فالکن" بلل کیږي. # په قرآن کريم (سورت الکهف، ٨٣ تر ٩٨ آيتونو) کې د "ذوالقرنين" په اړه داسې يو پاچا ذکر شوى، چې خداى پاک ورته هر ډول کاميابۍ ورکړې، چې له لوېديځ څخه د لمر د لوېدو ځاى ته ولاړ. له ختیځ څخه هغه ځای ته چې لمر لویږي، بیا له جنوب څخه شمال ته لاړ او د دوو غرونو پښو ته ورسید، چې په هغې کې یې یوه قبیله اوسېده، او له هغه څخه یې وغوښتل چې د دوی او د غرونو ترمنځ یو خنډ جوړ کړي. د یاجوج او ماجوج ډیری قبیلې، او هغه همداسې وکړل. مولانا ازاد وايي چې سائرس هغه څوک و چې لوېديځ او ختيځ ته يې لاره هواره کړه او بيا قفقاز ته لاړ او هلته يې د اسيايي قومونو د مخنيوي لپاره يو بند جوړ کړ او چينايانو دغه قوم ته يوچي نوم ورکړ، چې " يګوج " ته ورته دی، او دوی منګولیانو ته '''فانکوک ویل''' ، کوم چې د ماجوج سره ورته دی. # د تورات په کتاب کې، د پیغمبر دانیل باب (8 فصل) د یو خوب په اړه خبرې کوي چې په کې یو دوه سینګ لرونکی پسه د یو سینګ وزې لخوا ماتې کیږي. مولانا آزاد وايي چې دا پسه د سائرس دوه ښکرونه دي او دا وزه د يونانيانو ده او د سائرس دغه دوه ښکرونه ذوالقرنين ته منسوبوي. == ذوالقرنین په اسلامي احادیثو کې == د خصال په کتاب کې له جعفر صادق څخه روایت دی چې وايي: په ځمکه کې څلور پاچاهان وو، چې دوه یې مومنان وو، سلیمان او ذوالقرنین. دوه کافران چې نمرود او بخت النصر دي. (سليمان او ذوالقرنين دوه مؤمنان وو چې په ځمکه يې واکمني کوله، او نمرود او بخت نصر دوه کافران وو چې په ځمکه واکمن وو) <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> عمار سبطي روایت کوي چې هغه جعفر صادق ته وویل: زموږ د امامانو درجه او مرتبه څه ده؟ هغه وفرمایل: لکه د ذوالقرنین او یوشع (د بنی اسرائیلو له پیغمبرانو څخه یو او د موسی علیه السلام جانشین) او اصف مصاحب سلیمان – چې د ذوالقرنین لوړ مقام ته اشاره کوي. <ref>سه داستان اسرارآمیز - سلطان حسین تابنده صفحه 179</ref> د ذوالقرنین جومات په اسلامي احادیثو کې هم ذکر شوی دی. [[جومات|یو جومات]] او یوه لویه [[ودانۍ]] چې ۴۰۰ سانتي اوږدوالی لري، په هغه کې د لرګیو او مسو تختې او د مسو تختې کارول شوې وې. د هر لرګي تختې اوږدوالی 224 سانتي متره دی، د دوو دیوالونو ترمنځ فاصله 200 سانتي ده، او د دیوالونو لوړوالی 22 سانتي دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۱</ref> او مجلسي، د ثعلبي په حواله، د ذوالقرنین بند د جوړولو ځای "د ترکیې د ځمکې ختیځ پای" بللی دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۴</ref> == ذوالقرنین د نادر شاه له نظره == سلطان محمود عثماني ته د نادرشاه په لیک کې نادر شاه د اسلام ستر پیغمبر، د هغه کورنۍ او ملګرو ته له سلام او سلام کولو وروسته د دغه لیک په یوه برخه کې د خلیفه مسلمان سلطان عثماني ستاینه او ستاینه کوي چې په ترکیه کې ده. نادر شاه سلطان محمود هغه د اسکندر ذوالقرنین II په توګه بیانوي، چې دا په ذوالقرنین د یو شخص په توګه د هغه باور څرګندوي <ref>http://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/136_NAME_3_19012015.kpdf.pdf</ref> {{دوراشې کامه|"... د قوي بنسټیز دولت د سیمې ځواکمن کدیو، او د بلاد او آباد د چارو د کړکیچن کاغذونو شیرازبند، د البرین سلطان او د البرین خاقان،" دویم. اسکندر ذی القرنین، "د دوو سپیڅلو جوماتونو سرپرست"، "د لفلق السطنة او خلافت او ازما او رفح او المراحمه، البر، العدل، او العدل ستوری" احسان"، سلطان محمود خان بن سلطان مصطفی خان، "خلدالله ملکه او سلطانه ده"، حضرت الله راین، میرات ضمیر منیر خورشید، نذیر لہرین مستي..."}} == د ذوالقرنین د کیسې نثرونه == په قرآن کریم کې د ذوالقرنین له کیسې څخه لاندې تفسیرونه شوي دي: === د اسلام څخه مخکې د کیسې شتون === په مکه او مدینه کې یو شمیر خلک په دې کیسه پوهیدل او ویل کیږي چې ډیری یې د کتاب خلک وو او دا ټکی د څو [[آيت|آیتونو]] له متن څخه چې د "یسلک عن ذی القرنین" عبارت دی ښه معلومیږي. او "قلانا یا ذه القرنین" او "قلوا یا ذه القرنین" څرګنده ده چې دا کیسه له اسلامه مخکې ذکر شوې ده، خو ډېرو خلکو ترې د علم د حاصلولو او یا د رسول الله صلی الله علیه وسلم د امتحان لپاره پوښتنه کړې ده. د اسلام (یهودیانو هم د خضر او د غار د اصحابو په اړه دا ډول پوښتنې کړې دي) === په قرآن کریم کې د ذوالقرنین ځانګړنې === ذوالقرنین ځانګړنې درلودې، چې له جملې څخه یې لاندې یادونه کولای شو: * هغه یو څوک دی چې تاج یا خولۍ لري چې دوه ښکرونه لري. * خدای ورته د بریا وسیله ورکړه. * هغه درې مهمې مبارزې درلودې: لومړی لویدیځ ته، بیا ختیځ ته، او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، او په هر سفر کې هغه د قبیلو سره مخ شو. * خدای هغه ته ځواک ورکړی و او د خلکو په ژوند او مال کې یې واک ورکړی و او د دوی لپاره یې عذاب او اجر ورکړی و. * هغه یو توحیدی او مهربان سړی و او د [[نياو|عدالت]] له لارې نه انحراف شوی و او له همدې امله د خدای د ځانګړي فضل تابع و. * هغه د نیکو خلکو دوست او د ظالمانو او ظالمانو دښمن و او د دنیا له مال او دولت سره یې مینه نه وه. * هغه په خدای او د قیامت په ورځ باور درلود. * د هغه بند جوړوونکی دی چې په کې اوسپنه او مسو کارول شوي وي (او که نور مواد یې هم په جوړولو کې کارول شوي وي، د دې فلزاتو تر سیوري لاندې و) او د دې بند له جوړولو څخه یې موخه د یوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. د یاجوج او ماجوج ظلمونه وو * هغه یو له هغو کسانو څخه وو چې خدای ورته د دنیا او آخرت خیر ورکړی. د دنيا ښېګڼه په هغه پاچاهي، قدرت او اختيار کې چې ده ته ورکړل شوې وه او د آخرت خير، ځکه چې هغه د حق، سولې، بخښنې، ملګرتيا، عزت نفس، د خير خپرول او له بديو څخه د ځان ساتنې په برخه کې د نړۍ ښه والی او بنسټ ايښی دی. خلک * دا معلومه شوه چې هغه د وحی یا الهام یا د پیغمبرانو له خوا تایید شوی، او د هغه سره یې مرسته کړې. * په هرصورت، قرآن هیڅ شی نه کاروي چې په ښکاره توګه وښيي چې هغه یو پیغمبر و، که څه هم په قرآن کې داسې تفسیرونه شتون لري چې دا معنی څرګندوي. موږ له ډیرو اسلامي روایاتو څخه هم ولوستل چې له پیغمبر او امامانو څخه روایت شوي دي: هغه پیغمبر نه و بلکې نیک بنده و. * هغه په لویدیځ کې د یوې ظالمې ډلې سره مخ شو او دوی یې عذابول (په دې معنی چې هغه له دوی سره جګړه وکړه او دوی یې مات کړل). * هغه بند چې د یاجوج او ماجوج په قوم جوړ کړ د لمر په لویدیځ او ختیځ کې نه و، ځکه چې د لمر ختیځ ته د رسیدو وروسته، هغه د یو دلیل تعقیب کړ تر دې چې هغه د دوو غرونو تر مینځ راورسید، او د هغه د بند د ځانګړتیاوو څخه. سربیره پردې چې دا د نړۍ په ختیځ او لویدیځ کې نه و، دا دا دی چې دا د دوو غرونو په منځ کې جوړ شوی و، او دا دوه غرونه چې د دوو دیوالونو په څیر وو، یو شاته دیوال جوړ کړ. او په بند کې د اوسپنې او قطر د ټوټو څخه جوړ شوی (د مسو خټکی) کارول کیده. == ذوالقرنین [[زوړ تړون|د زوړ عهد]] په کتاب کې == د ډینیل په کتاب کې، دانیل پیغمبر په خوب کې لاندې لیدل کیږي:<blockquote>ما ولیدل چې ناڅاپه یو پسه د سیند غاړې ته ولاړ و، چې دوه ښکرونه او اوږده ښاخونه یې درلودل، په دوی کې یو له بل څخه لوړ و او په دوی کې ترټولو لوړ و. او ما هغه پسه وليدل چې خپل ښکرونه يې د لويديځ، شمال او جنوب لور ته وهل او هيڅ وحشي ځناور يې د مقابلې توان نه درلود او هيڅوك نه وو چې د هغه له لاس څخه يې خلاص كړي، هغه د خپلې خوښې سره سم عمل وكړ او هغه ستر <ref>دانیال ۸:۳</ref></blockquote>په عبراني متن کې، د "کرنيم" (قرنیم) کلمه د "فورک" په معنی کارول کیږي. د ډینیل په کتاب کې بیا هم لوستل کیږي: جبرائیل هغه ته راڅرګند شو او د هغه خوب یې په لاندې ډول تعبیر کړ: هغه پسه چې دوه ښکرونه لري چې تاسو لیدلي '''د میډیس او پارس پاچا دی''' . د انجیل په عربي ژباړه کې د ذوالقرنین نوم په همدې پاراګراف کې راغلی دی:<blockquote>د وان '''ډیک''' ژباړه: مګر هغه پسه چې په لومړۍ پیړۍ کې یې ولیدل د فارس مادي پاچا دی <ref>دانیال ۸:۲۰</ref></blockquote><blockquote> مګر هغه پسه چې دوه ښکرونه لري هغه د مدین او فارس پاچاهان دي.</blockquote>یهودیان د ډینیل له لید څخه پوهیدل چې د دوی د اسیر کیدو موده به د میډیا او فارس د یو پاچا په پاڅون او د [[بابل]] په پاچاهانو باندې د هغه په بریا سره پای ته ورسیږي ، او دوی به د بابلیانو له منګولو څخه خلاص شي. ډېر وخت نه و تېر چې [[کوروش ۲|سائرس]] د ایران د حکومت په مرحله کې راښکاره شو او د میډیا او فارس هیواد یې جوړ کړ او له دوی څخه یې یو لوی سلطنت جوړ کړ او لکه څنګه چې دانیل خوب ویلي و چې پسه به خپل ښکرونه لویدیځ ته وخوري. په ختیځ او سویل، [[کوروش ۲|لوی سایرس]] هم په ټولو دریو لارښوونو کې لویې فتحې وکړې. هغه یهودیان آزاد کړل او دوی ته یې اجازه ورکړه چې [[اسرائيل|اسراییل]] ته راستانه شي. د یسعیا په 44 څپرکي کې، 28 شمیره، موږ ولولئ: بیا به هغه د سائرس په اړه ووایي چې هغه زما شپون دی او هغه به زما ټول رزق بشپړ کړي او [[بيت المقدس|بیت المقدس]] ته به ووایي چې تاسو به بیا جوړ کړئ. دا جمله هم د پام وړ ده چې د انجیل په ځینو تفسیرونو کې، سایرس د ختیځ د بازانو په توګه تعبیر شوی، او د یو حکمت سړی چې د لرې ځای څخه به لوستل کیږي. (د یسعیاه کتاب، څپرکی 46، 11 شمیره) == ذوالقرنین او صاب حمیري == د ذوالقرنین مختلف کمپاینونه چې په [[قرآن کریم|قرآن]] کې ذکر شوي هم د جنوبي عربستان د حمیري پاچا صاب زمرد (د '''الرعید''' په نوم هم یادیږي) ته منسوب شوي دي. <ref>Wheeler 1998, pp. 200–1.</ref> ځينې مورخين لکه اسمايي په "د اسلام نه وړاندې د عرب تاريخ"، [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان بيروني]] په "اطهر البقيه" کې، ابن هشام په "سيرت النبوي" کې، نسوان ابن سيد په "شمس العلوم" کې ليکلي دي. . . ویل شوي چې ذوالقرنین د یمن له قبیلې څخه وو او هلته یې حکومت کاوه. که څه هم دوی د هغه په نوم سره توپیر لري. <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم؛ جواد الهایی؛ انتشارات عصر رهایی؛ صفحات ۹۶ و ۹۷</ref> د وهب بن منبہ او ابن هشام په وینا مالک صاب د حمیری فاتح و چې په بیت المقدس کې له خضر سره له ملاقات وروسته ورته د ذوالقرنین لقب ورکړل شو. هغه بیا د ځمکې پای ته سفر کوي او ځمکې فتح کوي تر هغه چې هغه د تیاره ځمکه کې د خضر لخوا رهبري کیږي. [https://ar.m.wikisource.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84#%D9%85%D9%84%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B9%D8%A8_%D8%B0%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%D9%8A%D9%86] مقریزي په خپل کتاب الشکر کې د ذوالقرنین '''نسب ته''' اشاره کړې ده او وایي چې ذوالقرنین د عربو پاچا او د حمیر له پاچاهانو څخه وو او اصلي نوم یې صاب ابن ذی مراد و. [https://lib.eshia.ir/40547/1/285/%D8%B0%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%86] بيا يې له ابن هشام، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] ابن عباس، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] او کعب الاحبار [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] څخه د ذوالقرنين حميري او عربو روايتونه ياد کړي دي. هغه له همداني او هيثم څخه روايت کوي چې ذوالقرنين د شيبا شاه و او د اسلام نه مخکې عربي شعرونه چې د ذوالقرنين په اړه ليکل شوي دي بيانوي. [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] هغه څه چې د ذوالقرنین حمیري انګیرنې ته متوجه دي دا دي چې د نومونو په وړاندې د "ژو" کلمه کارول د یمنیانو له عادتونو څخه و. لکه "ضی حمدان"، "زی المنار"، "زولغمدان"، "زولازغر". <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم، جواد الهایی، انتشارات عصر رهایی، صفحه ۱۰۴ به نقل از سید هبه‌الدین شهرستانی</ref> د تاریخ لیکونکي ویلر په وینا، دا ممکنه ده چې د دې حسابونو ځینې عناصر چې په اصل کې د صاب سره تړاو لري، په هغه کیسو کې شامل شوي چې ذوالقرنین د سکندر سره پیژني. <ref>Wheeler 1998, p. 201.</ref> == ذوالقرنین او سائرس په اسلامي روایتونو کې == په اسلامي کتابونو کې د سائرس یا کوروس په اړه که په تاریخي او قرآني تفسیر او یا عربي شعرونو کې روایت شوی دی، خو لږو خلکو ورته پام کړی دی. د سائرس په ستاینه کې د اسلام د پیغمبر د حدیثونو له جملې څخه: جلال الدین سیوطي چې یو له سترو اسلامي عالمانو څخه دی (۹۱۱ م) په دار المنتظر کې (۴ ټوک، ۱۶۵ مخ) له حذیفه ابن جریر څخه نقل کړی دی. د محمد صلی الله علیه وسلم یو ملګری الایمان وايي: ځکه چې بنی اسرائیلو د سبت په ورځ بغاوت وکړ او د برترۍ په لټه کې وو او پیغمبران یې ووژل، خدای د دوی په وړاندې بختانسر راپورته کړ تر دې چې بیت المقدس ته ننوت او د زکریا د وینې په بدل کې یې ووژل. اویا زره یې د هغوی کورنۍ او د انبیاوو اولادونه ونیول او د بیت المقدس زینت یې ورته جوړ کړ او له ځانه سره یې بابل ته یووړه. محمد د هغه د جوړولو د طریقې او ګاڼو په اړه چې په هغه کې کارول شوي او بختانسر یې بابل ته ورکړي تصدیق او تشریح یې کړ او بنی اسرائیل په داسې حال کې چې د دوی په مینځ کې ځینې پیغمبران او د انبیاوو زامن هم شتون درلود، کلونه کلونه د خدای پورې دردونه وخوړل. په دوی رحم وکړ: حتی دوی یې وژغوره ...: نو هغه د فارس یو پاچا ته چې د سائرس په نوم یو وفادار سړی و وښوده چې د بني اسرائیلو ژوندي پاتې کیدو ته لاړ شه او دوی یې آزاد کړي. د بني اسرائيلو لاره او بیت المقدس ته حتی تر لوړې کچې پورې ننوتل: سائرس همداسې وکړل او بیت المقدس ته ننوتل او د هغې زینت یې بیا جوړ کړ او بني اسرائیل سل کاله د خدای اطاعت وکړ. تر هغه چې دوی بیرته ګناه ته راستانه شي. البته، دوی د دې حدیث په اعتبار شک درلود. لکه څنګه چې ابن کثیر هم په خپل تفسیر کتاب کې د دې حدیث په اړه لیکي: <ref>تفسیر ابن کثیر جلد سوم صفحهٔ ۴۳</ref> {{دوراشې کامه|ابن جریر الطبري دا حدیث د حذیفه په روایت نقل کړی دی (یانې دا حدیث یوازې حذیفه ویلي دی) نو هغه څه چې ویل شوي هغه له معتبرو احادیثو نه دي.}} == ذوالقرنین او اسکندر په اسلامي روایتونو کې == د تاریخ او تفسیر په ډیرو کتابونو کې اسلامي پوهانو د ذوالقرنین د شخصیت په اړه بحث کړی او هغه یې د روم سکندر په توګه معرفي کړی او د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم یو حدیث هم پکې راغلی دی، چې ایرانی مورخ طبري په خپل تفسیر کتاب کې روایت کړی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم په دې اوږده حدیث کې د اهل کتابو ځواب ورکړ چې د ذوالقرنین په اړه یې ترې وپوښتل، هغه یې د روم ځوان او د مصر د [[اسکندریه]] ښار د بنسټګر په توګه معرفي کړ: <ref>تفسیر طبری، جلد پانزدهم، تفسیر آیات ۸۳ و ۸۴ صوره کهف، صفحات ۳۶۸ و ۳۶۹</ref> {{دوراشې کامه|ابو کریب روایت کوي چې زید بن حباب له ابن لحیة څخه روایت کوي چې ویلي یې دي: عبدالرحمن بن زیاد بن انعم د توجیب قبیلې له شیخانو څخه روایت کوي چې یو تن د رسول الله صلی الله علیه وسلم اصحابو ته وویل: د خادم په لور. عقبه بن عامر رضي الله عنه موږ د رسول الله صلی الله علیه وسلم د حدیث د اورېدو لپاره لاړو، هغه وویل: موږ هغه ته ور ورسېدو، موږ ورته وویل: موږ د دې لپاره راغلي یوو چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم حدیث بیان کړو، هغه وویل: یوه ورځ زه د رسول الله صلی الله علیه وسلم په خدمت کې و، نو ما هغه پرېښود، کله چې د اهل کتابو د یوې قبیلې له کوره ووتم، هغوی ما ولیدل او ویې ویل: موږ غواړو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وکړو، نو له هغوی څخه زموږ لپاره اجازه وغواړه. ماته یې وښودله، بیا یې وویل: اوبه واچوئ، اودس یې وکړ او لمونځ یې وکړ، نو کله چې یې لمونځ وکړ، ما د هغه په ​​مخ د خوښۍ نښې ولیدلې، نو ویې ویل: هغه ماته دننه کړه او څوک چې زما له صحابه وو بهر وي. کله چې دوی د رسول الله صلی الله علیه وسلم په حضور کې وو؛ نو هغه ورته وویل: که تاسو وغواړئ چې پوښتنه وکړئ او زه به تاسو ته خبر درکړم چې ستاسو په لیک کې څه دي او که تاسو وغواړئ [پرته له پوښتنې څخه] زه به تاسو ته ځواب درکړم. ځواب: ته له ما څخه د ذوالقرنین په اړه او په خپل کتاب کې د هغه څه د موندلو لپاره راغلی یې: هغه د روم یو ځوان و، نو راغی او د مصر [[سکندریه]] ښار یې جوړ کړ، کله چې یې پای ته ورساوه، یوه فرښته پرې راښکته شوه او اسمان ته یې بوتله او ورته یې وویل چې څه ګورې؟ هغه وویل چې زما ښار او نور ښارونه، نو هغه یې پورته کړ او پوښتنه یې وکړه چې څه وینئ؟ ويې ويل: زما ښار، بيا يې هغه لوړ کړ او ويې ويل: څه ويني؟ هغه وویل: زه ځمکه وینم، هغه وویل: دا هغه علم دی چې ټوله نړۍ یې محاصره کړې ده، هغه پاچا وویل: الله جل جلاله زه تا ته د دې لپاره رالیږلی یم چې جاهلانو ته زده کړه ورکړم او علم پیدا کړم، نو هغه بند ته بوتلم. او دا چې دوه خلاص غرونه وو چې هر څه ترې راوتلي وو، بیا له یاجوج ماجوج څخه تېر شو، بیا له یو بل قوم څخه تېر شو چې مخونه یې د سپیو په څېر وو او له یاجوج ماجوج سره جنګېدل، بیا له بل قوم تېر شو چې له دوی سره وو. هغه څوک چې د سپي په څیر شخصیتونه جنګیدل، او بیا یو بل ملت چې د هغه وروستي ملت سره جګړه کوله او نوم یې واخیست.}} == د ذوالقرنین د هویت په اړه د اسلامي علماوو اختلاف == د ډاکټر عبدالمنعم النمر د نظر له مخې د ذوالقرنین په اړه اسلامي پوهان تر وروستۍ پېړۍ پورې مغشوش وو او هیچا هم دا نوم د هند له مشهورو تاریخي شخصیتونو سره تر ابوالکلام آزاد پورې په ټینګه او قوي دلیل نه دی برابر کړی. د قرآن کریم مفسر دا راز کشف کړ. در کتاب روح المعانی په کتاب کې د قرآن د مفسرینو نظریه تر یو حده انحراف شوې ده او ویل شوی دی چې ذوالقرنین هماغه فریدون د اثفیان زوی، د جمشید زوی، هغه د ایران پنځم پاچا وو، او د خدای یو صالح او فرمانبردار پاچا و. در کتاب ابي زید بلخي په کتاب سور الاعمال کې راغلي دي چې هغه د وحی پلوی و او په عام تاریخ کې راغلي دي چې ټوله ځمکه یې قبضه کړې او په خپلو اولادونو یې ویشلې ده. يوه برخه يې د عراق ، هند او حجاز په نوم ايرج ته ورکړه او همغه يې د شاهي تاج خاوند کړ، د ځمکې بله برخه يې خپل دويم زوی ته، يعني روم ، مصر او لويديځ يې ورکړه. چین ، ترکیه او شرق یې خپل دریم زوی ته ورساوه او د هر یوه لپاره یې یو قانون جوړ کړ چې په هغه سره حکومت وکړي او دې درې واړو قوانینو ته په عربي ژبه کې سیاست ویل کېده (؟! )، چون اصلش «سی ایسا» یعنی سه قانون بوده؛ و وجه تسمیه‌اش به ذوالقرنین «صاحب دو شاخ» می‌شود این باشد که او دو طرف جهان را مالک شد، یا در درازای روزهای سلطنت خود مالک آن گردید، چون سلطنت او به‌طوری‌که در رودة الصفا کې پېښ شو او یا هم له همدې امله و، د هغه زړورتیا د نړۍ ټول پاچاهان تر سیوري لاندې کړل. * د اسلامي نړۍ د علماوو، مفسرینو او تاریخ پوهانو په منځ کې لومړنی کس چې [[سيد محمد حسين طباطبايي|ذوالقرنین]] یې د [[ابو الاعلى مودودي|سایرس]] له تاریخي څېرې سره پرتله کړی، هغه هندی مفکر [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] په خپل کتاب ذوالقرنین ''یا [[کوروش ۲|لوی سایرس]]'' او سلطان حسین او نور و. علي تابندي ګونابادي وايي چې په قرآن، تاريخ او کيسو کې د دغه کس ځانګړتياوې د [[کوروش ۲|ستر سائرس له]] تاريخي شخصيت سره سمون لري. پخوانیو مفسرینو شک کړی دی او هغه یې [[مقدوني سکندر|د مقدونیې سکندر په]] شان ګڼلی دی او ځینو یې فرعون هم ګڼلی دی او ځینو نورو منابعو ذوالقرنین د [[يمن|یمن]] له پاچاهانو څخه یاد کړی دی. <ref>''ایرانیان در قرآن و روایات. '' سید نورالدین ابطحی. نشر به آفرین. ۱۳۸۳. ص۳۳۷</ref> * اکثرو پخوانیو علماوو ویلي دي: ذوالقرنین هماغه سکندر دی، البته داسې ښکاري چې هغه سکندر چې اسلامي پوهان یې خبرې کوي، [[مقدوني سکندر|د مقدونیې له سکندر]] سره توپیر لري، د بېلګې په توګه د سکندر په کتاب کې د اسکند کردار توپیر لري. د الکساندر مقدونیایي څخه، او د سکندر بند په یوه [[متل|استعاره]] بدل شوی، چې تل په ژبه کې وي. او په دې مفهوم کې احاديث هم شته لکه هغه روايت چې له موسى بن جعفر رضي الله عنه څخه په نزد السناد کې روايت شوى دى او د عقبه بن عامر رضي الله عنه او د وهب بن [[الدر منثور في التفسير الماثور|منبه رضي]] الله عنه روايت دى. [[الدر منثور في التفسير الماثور|په المنطور کې روایت شوی دی]] . او له [[صحابه|صحابه کرامو]] او تابعینو څخه ځینو پخوانیو مفسرینو لکه معاذ بن جبل – لکه د البیان مجمع – او قتاده – لکه څنګه چې الدر المنثور نقل کړی دی، هم همدا نظر منلی دی. او [[ابن سينا بلخي|بو علي سينا]] چې کله د سکندر اعظم بيانوي نو د سکندر ذوالقرنين په نوم يې يادوي، [[فخر الدين رازي|فخر رازي]] هم په خپل ستر ټولګه کې پر همدې ټکي ټينګار کوي. او د هغه څه لنډیز دا دی چې: قرآن په دې دلالت کوي چې د دې سړي پاچاهۍ د لویدیز تر لرې پرتو سیمو او د ختیځ او شمال تر لرې لرې پورې غځول شوې او دا په حقیقت کې د ځمکې پر مخ د هغه ورځې تقدیر دی. د دغه ډول پاچا په څېر باید د هغه نوم په ځمکه کې تلپاتې وي، سکندر هم په دې ځانګړنه کې له سایرس سره پاتې دی، ځکه چې د پلار له مړینې وروسته یې د روم او باختر ټول سلطنتونه له منځه یوړل او ټولې ځمکې یې فتحه کړې او تر هغه ځایه یې پرمختګ وکړ [[عربو سمندر|. شنه بحر]] او بیا مصر. بيا يې په مصر كې د [[اسکندریه|اسكندريه]] ښار په جوړولو پيل وكړ، بيا سوريه ته داخل شو او له هغه ځايه د اسرائيلو د ځپلو په نيت بيت المقدس ته ولاړ او هلته يې په قربانګاه كې قرباني وكړه، بيا يې د ارمنستان او باب الدنيا لوري ته مخه كړه. [[قبطيان|العواب]] ، عراقيان، قبطيان او بربران د هغه تر تسلط لاندې راغلل، د ايران واک يې ونيو، بيا هند او چين ته ولاړ او له لرې پرتو قومونو سره يې جګړه وکړه، بيا [[خراسان]] ته راستون شو او ډېر ښارونه يې جوړ کړل. بیا عراق ته راستون شو او د "زور" یا رومیه مدین په ښار کې وفات شو او د څه مودې لپاره یې دولس کاله واکمني وکړه. د دې خبرې سره ستونزه دا ده چې: "لومړی دا خبره چې د ځمکې د ډیری استوګنځایونو مالک یوازې لوی سکندر اعظم دی" د منلو وړ نه دی، ځکه چې دا ډول ادعا په تاریخ کې ثابته نه ده، ځکه چې تاریخ نور څرګندوي. هغه پاچاهان چې ملکیت یې درلود که دا د مقدونیې ملکیت څخه زیات نه و، کم نه و. او دوهم دا چې هغه صفات چې قرآن د ذوالقرنین لپاره لیست کړي دي، تاریخ د سکندر لپاره ثابت نه ګڼي، بلکې ردوي یې. د بېلګې په توګه قرآن کریم وايي: ذوالقرنین یو سړی و چې پر خدای او د قیامت په ورځ یې ایمان درلود او توحیدي دین یې درلود، په داسې حال کې چې سکندر د یونانیانو د کیسې پر بنسټ یو خدای نه و. مشتري ته قرباني د دې ثبوت دی؛ همدارنګه قرآن کریم فرمایلي دي: " ذوالقرنین د خدای له نیکو بندګانو څخه و او د ورکول او شریکولو زغم یې درلود" او تاریخ د سکندر لپاره د دې برعکس لیکلي دي؛ هغه د هغه صفاتو سره سم جوړ کړی چې په قرآن کې ذکر شوي دي. او د ذوالقرنين په اړه په "البدايه والنهيه" كتاب كې راغلي دي: اسحاق بن ادمي له سعيد بن بشير قتاده څخه روايت كړى، چې سکندر هماغه ذوالقرنين دى او پلار يې لومړى قيصر و. د روم څخه وو او د سام خاندان څخه وو، هغه د نوح زوی و او د ذوالقرنین II سرپرست د فلبیس زوی اسکندر و. (بیا هغه خپل نسب عیس بن اسحاق بن ابراهیم ته راښیي او وايي:) هغه مقدونیایي، یوناني، مصری و او هغه څوک و چې د اسکندریه ښار یې جوړ کړ او د هغې د بنسټ ایښودلو نیټه د روم عام تاریخ ګرځیدلی دی. او هغه د سکندر ذوالقرنین څخه ډیر وخت وروسته و. او دوهم د مسیح څخه نږدې درې سوه کاله مخکې و، او هوښیار [[ارستو|ارسطو]] د هغه وزیر و، او هغه څوک وو چې دارا زوی دارا وواژه، د فارس پاچاهان یې ذلیل کړل، او د دوی خاوره یې تر پښو لاندې کړه. د خپلو خبرو په دوام کې وايي: موږ دا شیان ځکه ذکر کړل چې اکثرو خلکو دا فکر کاوه چې دا دوه نومونه یو شان دي، ذوالقرنین او مقدوني یو شان دي او په قرآن کې ذکر شوي یو نوم دی. هماغه سړی چې ارسطو ته یې خدمت کړی او له دې څخه یې ډېرې تېروتنې کړې دي. هو، لومړی سکندر یو وفادار او صالح سړی او نیک پاچا و، او د هغه وزیر خضر و، لکه څنګه چې موږ مخکې وویل، پخپله د پیغمبرانو څخه و. خو دویم مشرک او وزیر یې فیلسوف وو او د دوی د دورې تر منځ نږدې دوه زره کاله واټن و، نو دا چیرته دی او چیرته دی؟ دوی نه ورته دي او نه هم مساوي، پرته له دې چې یو څوک دومره احمق وي چې د دواړو تر مینځ غلطي وکړي. په دې وینا کې هغه خبرې ته اشاره کوي چې د فخر رازي له مخي نقل شوي دي، پام وکړئ او بیا د هغه کتاب ته مراجعه وکړئ چې هلته د ذوالقرنین کیسه کوي، وبه ویني چې د دې راوی خطا د فخر رازي له خطا څخه کمه نه ده. ځکه چې په تاریخ کې د داسې پاچا نښه نشته چې دوه زره کاله مخکې له مسیح څخه وو، او درې سوه کاله یې په ځمکه او د لویدیز په لرې پرتو برخو کې تر ختیځ او شمال ختیځ پورې پاچاهۍ کړې او یو بند یې جوړ کړی و. وفادار او صالح سړی، بلکې یو پیغمبر او د هغه وزیر هم و، هغه خضر و او په تیاره کې د ژوند د اوبو په لټه کې و، چې نوم یې اسکندر دی که نه؟ او د اسلام په لومړیو وختونو کې د عربو په منځ کې د سکندر په اړه هیڅ معلومات شتون نه درلود، سکندر هغه کرکټر دی چې په وروستیو پیړیو کې عربي ادب ته داخل شو او د لاتیني متنونو په عربي ژبه تر ژباړې وروسته. * د [[الاسمای|مؤرخينو]] يوه ډله لکه اسمايي په " د اسلام څخه مخکې د عرب تاريخ " کې او ابن هشام په " سيره" او "تيجان " کې او [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان البيروني]] په "اطهر البقيه " کې او نسوان بن سعيد په کتاب کې ليکلي دي. شمس العلوم او نورو ويلي دي چې ذوالقرنين د حمير له پاچاهانو څخه و چې په يمن کې يې پاچاهي کوله. بیا یې د نوم په اړه اختلاف وکړ، یوه وویل: مصعب بن عبدالله وو، بل وویل: صاب بن ذول معرد د هغه د تابعینو څخه لومړی وو او دا هغه څوک وو چې د ابراهیم علیه السلام د سود حکم یې په بئر سبا نومیده. . بل وویل: هغه د اقرآن پیروونکی و او نوم یې حسن و. اسمايي وايي چې هغه د حسن القران څلورم زوی اسد الکمال و، چې د ملک کرب دویم لقب یې درلود او د لومړي ملک طبابي زوی و. ځینو ویلي چې نوم یې " شمر یارش " و. البته د حمیریانو او د جاهلیت په ځینو شاعرانو کې د ذوالقرنین نوم د یو له پاچاهانو څخه یاد شوی دی. د هغو له جملې څخه په « البدایه والنہایه » کتاب کې راغلي دي چې ابن هشام د اشعری دا شعر تلاوت کړی او ویلي یې دي: و الصحاب ذوالقرنین اصبح ثویب الجنفی جدت اشم موگیما او د یوه پخواني روایت په بحث کې راغلي چې عثمان ابن ابي الحدر دا شعرونه د ابن عباس لپاره ویلي دي، قاد کان ذوالقرنین جدی بی گمن ملکه تادین لح الملوک او طهشدو دوه نور آیتونه چې ترجمه یې هم تېر شوې ده. # مقریزي په خپل کتاب "الشقطار" کې وايي: پوه شه چې د علماوو څېړنه دې ټکي ته رسېدلې چې ذوالقرنین چې نوم یې په قرآن کریم کې یاد شوی او ویلي یې دي: «و یسلک عن ذوالقرنین». یو عرب سړی و چې نوم یې په عربي شعرونو کې ډېر یاد شوی دی او اصلي نوم یې صاب بن ذی مرید د حارث رضی زوی، د حمال ذی سعد زوی، د عاد ذی منه زوی، د عار الملت زوی دی. د سکساک زوی، د وائل زوی، د حمیر زوی، د سبا زوی، د یشجب زوی، د یثرب زوی، قحطان د هود زوی، د هود زوی، د رحغز زوی، هغه د شالح زوی، د ارفکساد زوی. شیم، د نوح زوی؛ او هغه د حمير پاچاهانو يو پاچا دى، چې ټول عربان وو او د عربو په نامه هم بلل کېده. او ذوالقرنین د تاج د مالک تابع و، کله چې تخت ته ورسید، لومړی یې خپل مسلک جوړ کړ او په پای کې یې د خدای لپاره عاجز شو او د خضر سره یې دوستي وکړه. او څوک چې دا فکر کوي چې ذوالقرنین د فلبس زوی سکندر دی، غلط دی، ځکه چې د "ژو" کلمه عربي ده او ذوالقرنین د یمن د پاچاهانو لپاره د عربو لقبونو څخه دی او سکندر رومي او یوناني کلمه ده. # ابوجعفر طبري وايي: خضر د فریدون په زمانه کې د ضحاک زوی و، البته دا د اهل کتابو د علماوو نظر دی. او دغه خضر له ذوالقرنین سره په سفرونو کې د ژوند له پسرلي سره مخ شو او له هغې څخه یې وڅښل او ذوالقرنین یې خبر نه کړ. د ذوالقرنین له صحابه کرامو څخه هیڅوک خبر نه وو، نو یوازې خضر مړ شو، او د علماوو په وینا هغه لا ژوندی دی. خو نورو ويلي دي: ذوالقرنين چې د ابراهيم عليه السلام په زمانه کې ؤ د دهق زوی فريدون ؤ او خضر د هغه د لښکر په شروع کښې ؤ. # ابو محمد عبدالملک بن هشام په خپل کتاب "تجان" کې چې د زمانې د پاچاهانو په علم کې لیکلی، د ذوالقرنین د نسب په یادولو سره یې ویلي: هغه یو تابع و او تاج یې درلود. د خپلې پاچاهۍ په پیل کې یو ظالم شو او په پای کې یې په عاجزانه مسلک بدل شو او په بیت المقدس کې یې له خضر سره وکتل او له هغه سره یې د ځمکې ختیځ او لوېدیځ ته سفر وکړ او لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایلي دي، ټول وسایل د هغه لپاره سلطنت برابر شو او د یاجوج او ماجوج بند یې جوړ کړ او په پای کې په عراق کې مړ شو. او د سکندر پلار یوناني و او دوی هغه ته د مقدونیې سکندر په نوم یاداوه او دوی هم هغه ته مقدونیایی ویل. هغه وفرمایل: هغه د حمیر څخه وو، نوم یې صاب بن ذی مرید وو ، هغه هغه څوک دی چې خدای په ځمکه کې ځای پر ځای کړی او په هر کار کې یې برکت ورکړی دی. ځینو ورته وویل: نو سکندر څوک وو؟ هغه وویل: هغه د روم یو هوښیار او صادق سړی و چې په افریقا کې یې د بحر په څنډه کې منار جوړ کړ او د روم ځمکه یې ونیوله او د عربو بحیرې ته راغی او په هغه ځمکه کې یې ډیر کارخانې او ښارونه جوړ کړل. له کعب الاحبار څخه پوښتنه وشوه چې ذوالقرنین څوک وو؟ هغه وفرمایل: زموږ لپاره صحیح کلمه چې موږ له احبار او زموږ له پخوانیو څخه اوریدلې ده هغه دا ده چې هغه د حمیر له قبیلې او نسل څخه و، نوم یې صاب بن ذی مرید او ولیعهد اسکندر د یونان او له هغه څخه وو. د اسحاق بن ابراهیم خلیل زوی د عیسی نسب. او د الکساندر پاچاهان د مسیح په وخت پوهیدل، چې په منځ کې ګالین او ارسطو هم وو. او همداني د نسب په کتاب کې ویلي دي: کوهلان بن سبا د زید په نوم یو زوی درلود او زید د عریب، مالک، غالب او عمکرب پلار و. هیثم وویل: عمیکرب د سبا زوی، د حمیر او کوهلان ورور و. عماقرب دوه اولادونه درلودل چې نومونه یې ابومالک فدرحه او محلیل وو او غالب یو زوی درلود چې نوم یې جناد بن غالب نومېده چې له محیل بن امیکرب بن سبا وروسته پاچا شو. او عریب یو زوی درلود چې عمرو نومیده، او عمرو هم زید او حمیصه درلوده چې ابا الصاحب په نوم یاداوه. او دا ابا الصاحب لومړی ذوالقرنین دی، حمداني بیا وايي: (د حمدان علماء وايي: د ذوالقرنین نوم صعب بن مالک بن حارث العلی دی، د ربیعه بن الحیار بن مالک زوی دی). او د ذوالقرنين په اړه ډېر اقوال شته او دا يو جامع بيان دی او استعمالېږي، شونې ده چې ذوالقرنين نوم د هغه کس لپاره ځانګړی نه وي، خو د حمير د سلطنتونو څو پاچاهانو په دې نوم ياد کړی وي. نوم يې ذوالقرنين اول او بل ذوالقرنين او دوهم ذوالقرنين هغه څوک وو چې د سکندر اعظم نه مخکې يې د ياجوج او ماجوج بندونه جوړ کړي وو په همغه پېړۍ کې جوړ شوي وو او د ابراهيم خليل يا وروسته معاصر وو. هغه – او د هغه څه له مخې چې ابن هشام راوړي چې هغه په بیت المقدس کې د خضر څخه لیدنه وکړه، هغه د هغه وروسته و، ځکه چې بیت المقدس د ابراهیم څخه څو پیړۍ وروسته او د داود او سلیمان په وخت کې جوړ شوی و. نو په هر صورت ذوالقرنین د اسکندر نه مخکې وو. برسېره پر دې چې د حمیر تاریخ مبهم دی؛ او دا چې که هغه عرب وى نو د پېغمبر اکرم په وخت کې بايد د هغه په اړه پوره معلومات موجود واى، د مقريزي د راوړلو له مخې خبرې په دوه اړخونو کې پاتې دي. یو دا چې ذوالقرنین چې د حمیري پیروان دی هغه بند چیرته دی؟ دوهم دا چې د ځمکې پر مخ هغه فاسد ملتونه کوم ډول وو چې د دوی د بربادۍ د مخنیوي لپاره یې بندونه جوړ کړل؟ او ايا دا بند په يمن او يا د يمن په شاوخوا کې د مارب بند په څېر جوړ شوى دى او که نه؟ ځکه چې په دغو سیمو کې بندونه د څښاک او کرنې د اوبو د ذخیره کولو لپاره جوړ شوي، نه د چا د مخنیوي لپاره. برسېره پر دې چې په دوی کې د اوسپنې او مسو ټوټې نه دي کارول شوي، په داسې حال کې چې قرآن د ذوالقرنین بند ورته معرفي کړی؛ او آیا په یمن او شاوخوا سیمو کې داسې کوم قوم شتون درلود چې پر خلکو یې برید کړی وي، په داسې حال کې چې د یمن ګاونډیان له قبطیانو، اسوریانو، کلدانیانو او داسې نورو پرته بل څوک نه وو او ټول متمدن ملتونه وو؟ زموږ يو سپين ږيري او معاصر محقق دا خبره تاييد کړې ده او په دې ډول يې توجيه کړې ده: ذوالقرنين په قرآنکريم کې له سکندر اعظم څخه سل کاله مخکې ذکر شوی، نو هغه داسې نه دی، بلکې دا يو له صالحو پاچاهانو څخه دی. د يمن له پاچاهانو څخه د عزوى د پيروانو له ډلې څخه وو او د دې قبيلې عادت و چې ځان ته يې د (ضي) په کلمه ويل، د بېلګې په توګه يې ويل: ذي حمدان، يا غامدان، يا ذي المنار، او ذی الازغر، زی یازن او داسې نور. او دا ذوالقرنين يو مسلمان، توحيد، قاضي، د ښو اخلاقو خاوند، غښتلى او د غرور او جلال خاوند و، او د لويديځ لوري ته له ډېر لوى لښکر سره روان شو، لومړى په مصر او بيا له هغه وروسته پر موږ. او بیا هم د بحر په څنډه کې سفید خپل سفر ته ادامه ورکړه تر دې چې د لویدیځ بحر څنډې ته ورسیده او هلته یې په عینی حما یا حمییه کې د لمر لوېدل ولیدل. بیا له هغه ځایه هغه ختیځ ته وګرځید او په لاره کې یې افریقا تاسیس کړه. هغه ډېر لالچی او په ودانیو او ودانیو کې ماهر وو. او خپل سفر ته يې ادامه ورکړه تر دې چې جزيرې او د منځنۍ اسيا دښتې ته ورسېدل او له هغه ځايه د ترکستان او د چين له ديواله تېر شو او هلته يې يو داسې قوم وليد چې خدای د دوی او افتاب ستوري په منځ کې نه دی ځای کړی. == د مولانا ابوالکلام آزاد نظریه == [[ابو الکلام آزاد|مولانا ابوالکلام آزاد]] (د هند د کلتور پخوانی وزیر) په [[اوردو ژبه|اردو ژبه]] کې [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] تفسیر لري او په دې تفسیر کې هغه ذوالقرنین چې په قرآن کریم کې یاد شوی دی، د [[کوروش ۲|اخیمینید سایرس]] په نوم یادیږي. او د دې کتاب ځینې برخې: <ref>نام کتاب: «کوروش کبیر (ذوالقرنین)» تألیف «مولانا ابوالکلام آزاد» ترجمه: «محمد ابراهیم باستانی پاریزی»</ref> {{دوراشې کامه|اوس د ذوالقرنین اخلاقي صفات زموږ په مخ کې دي. لومړی یې عدالت او غلامي ده، راځئ وګورو چې دا صفت د لوی سایرس په ژوند کې څومره شامل دی. قرآن وايي: د دې خلکو برخلیک ستاسو په لاس کې دی، تاسو کولی شئ دوی ته سزا ورکړئ یا یې بخښنه وکړئ او مهربانه شئ. د دې قبيلې مانا هماغه خلک دي چې له کوم دليل پرته يې پر سايرس بريد وکړ او بالاخره بريالى نه شو او سائرس بريالى شو، بې له شکه چې هغه کولاى شواى او بايد سزا يې ورکړې واى. یوناني تاریخپوهان په عموم ډول په دې باور دي چې د [[عورت]] له فتحې وروسته د سایرس کړنې نه یوازې له عدالت سره تړاو درلود بلکې له هغه څخه خورا لوړې وې. دا هر څه د ورکولو او ورکولو او لویوالي په اړه وو، سایرس د ورکولو په اساس نه و، بلکې له دې مقام څخه پورته شو. [[د يوناني مورخينو لست|د يوناني تاريخپوهانو]] وايي چې [[سائرس ستر]] امر کړى و چې پوځيان دې د دښمن له عسکرو پرته له هيچا سره په وسلو سره مخامخ نه شي، او هغوى هم همداسې وکړل. په قرانکریم کې ذکر شوی چې ذوالقرنین فرمایلي دي "و سنقول من عمرو یسرا" یعنی که څوک ښه کار وکړي، نو تاسو به وګورئ چې په بدل کې به ورسره سخت او بد چلند نه کیږي. [[د یوناني تاریخ پوهانو لست|یوناني مورخینو]] په عمومي ډول د دې مسلې په حقیقت باور لري او لیکي چې [[لوی سایرس]] له هرچا سره په مهربانۍ او سخاوت سره چلند کاوه. هغه خلک د هغو پیسو او درنو مالیاتو له بار څخه وژغورل چې د پاچاهانو لخوا د رعیت په اوږو کېښودل شوي وو. د سایرس په کار کې اسانتیا او د هغه مهربانۍ د خلکو په هوساینې او هوساینې کې یو نوی دور رامینځته کړ. د دې سرچینې متن په اړه نورد اضافي ژباړې معلوماتو لپاره د سرچینې متن اړین دی کتنې ولیږئ}} * د ذوالقرنین د لوی سایرس سره سمون ابوالکلام او تاریخ پوهان چې په دې باور دي چې ذوالقرنین [[کوروش ۲|لوی]] سورس دی، لاندې اساسي دلایل وړاندې کوي: په یوناني تاریخي سرچینو او د سپیڅلي کتابونو مذهبي سرچینو کې د سائرس د ځانګړتیاوو مطابقت * د سائرس مجسمه * د هغه سفرونه او فتوحات * د پیغمبر پوښتنه کونکي د ذوالقرنین په اړه * د اشخاصو د انکار لاملونه بل یې ذوالقرنین ته منسوب دی. # په زوړ عهد کې ذوالقرنین ته اشاره شوې ده کومو کسانو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کړې وه، د هغو روایتونو له مخې چې آیات پکې نازل شوی دی، یا یهود وو، یا د یهودانو په هڅونه قریش. او دا کیسه له اسلام څخه مخکې د یهودانو په کتاب کې ذکر شوې وه او تفسیر یې د فارس او میډیا پاچا ذکر کړی و. په زوړ عهد کې د ذوالقرنین کیسې ته پام وکړئ. # ذوالقرنین او د سائرس مجسمه د دوه اړخیز تاج سره [[دوتنه:Pasargades_winged_man2.jpg|کيڼ|بټنوک| په پسارګاد کې د [[کوروش ۲|سائرس]] راحت، چې د سایرس په سر کې دوه ښکرونه ښیې.]] [[دوتنه:Cyrus_Great.jpg|کيڼ|بټنوک]] [[دوتنه:Olympic_Park_Cyrus.jpg|کيڼ|بټنوک|240x240px| د وزر لرونکې سایرس مجسمې نقل چې دوه ټوټې شوي هیلمټ سره]] په نولسمه پیړۍ کې د مرغاب د سیند په غاړه حوض ته نږدې د سایرس یوه مجسمه کشف شوه چې تقریباً د انسان په اندازه ده او د سایرس د دوه عقاب په شان وزرونه یې په دواړو غاړو کې پراته دي او په سر یې تاج او دوه ښکرونه ښیي. لکه د پسه ښکرونه په کې لیدل کیږي. د دې مجسمې د ځانګړتیاوو سره د انجیل د محتوياتو په مطابقت سره، د دې تاریخ پوهانو په نظر کې دا احتمال خورا پیاوړی شو چې د سائرس اصل څه و چې ذوالقرنین (د دوو سینګونو مالک) په نوم یادیږي، او همدارنګه د ډبرې مجسمې ولې؟ سائرس د عقاب د وزرونو په څیر وزرونه لري او د دې ترتیب د یوې ډلې پوهانو لخوا تایید شوی چې د ذوالقرنین تاریخي شخصیت په دې توګه په بشپړ ډول څرګند شوی دی. # د سائرس محکمه یوناني مورخ [[هرودت|هیروډوټس]] لیکي: سایرس خپلو پوځیانو ته امر وکړ چې له جنګیالیو پرته تورې مه وهي، او د دښمن کوم عسکر چې ږیره یې وغورځوي، ونه وژني، او د سایرس لښکر د هغه د امر اطاعت وکړ، تر څو د ملت خلک د جګړې دردونه احساس نه کړي. هیروډوټس بیا لیکي: سائرس یو مهربان او سخی پاچا و، ډیر نرم او مهربانه وو او د نورو پاچاهانو په څیر د شتمنیو په راټولولو کې لالچ نه و، بلکې د خیرات او سوغات لالچ و، مظلومانو ته یې د انصاف زمینه برابره کړه او هر څه یې چې په کې شامل وو، ورکول. ډیر ښه. هغه یې خوښ کړ. یو بل مورخ "زی نوفان" لیکي: [[کوروش ۲|سائرس]] یو هوښیار او مهربان پاچا و، د پاچا عظمت د پاچاهانو له فضیلتونو سره یو ځای شوی و، هغه لوړ زړور او غالب وجود درلود، د هغه هدف د انسانیت خدمت او د هغه چلند و. عدل او زغم د هغه په وجود کې و، هغه حیران شو. د [[قرآن کریم]] په تفسیر کې د ابوالفتاح رازي په قول راغلي دي: خدای تعالی د ځینو پیغمبرانو په ژبه امر وکړ چې د فارس له پاچاهانو څخه یوه پاچاهي جوړه کړي، نوم یې سائرس و او هغه یو وفادار سړی و. <ref>تفسیر قرآن ابوالفتح رازی (قرن ششم)، جلد 12، صفحه 163، تفسیر آیات 1 تا 15 بنی اسراییل</ref> او همدارنګه له جعفر صادق څخه روایت دی چې د نړۍ په پاچاهانو کې ذوالقرنین او سلیمان دوه مؤمنان وو چې په ځمکه یې حکومت کاوه. <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> ; د ذوالقرنین له دریو کمپاینونو سره د [[کوروش ۲|سائرس]] د کمپاینونو مطابقت تر ټولو لومړی، سائرس ختیځ، لویدیځ او شمال ته سفرونه وکړل، چې د هغه د ژوند په تاریخ کې تفصیل لري، او په قرآن کې ذکر شوي درې سفرونو سره مطابقت لري. د سایرس لومړی کمپاین د لیډیا په هیواد کې ترسره شو چې د آسیا کوچني په شمالي برخه کې موقعیت درلود او دا هیواد د سایرس د حکومت د مرکز په پرتله لویدیځ اړخ درلود. که موږ د اسيا مائنر د لويديځ ساحل نقشه زموږ په مخ کې واچوو، موږ به وګورو چې د ساحل زياتره برخه په کوچنيو خلیجونو کې ډوب شوي، په ځانګړې توګه ازمیر ته نږدې، چیرته چې خلیج د سترګو بڼه اخلي. قرآن وايي، ذوالقرنين لوېديځ ته د سفر پر مهال په خټين پسرلي کې د لمر لوېدو احساس وکړ. دا صحنه هماغه صحنه وه چې سایرس هغه وخت ولیده چې د لمر لمر (د لیدونکي په نظر کې) په ساحلي خلیجونو کې ډوب شو. (ځینو فکر کاوه چې د قرآن معنی دا ده چې لمر په خټو کې لویږي! ) د سایرس دوهم کمپاین د ختیځ په لور و، لکه څنګه چې هیرډوټ وايي: د سایرس دا ختیځ یرغل د لیډیا له فتحې وروسته ترسره شو، په ځانګړې توګه د صحرا د ځینو ځنګلي قبیلو بغاوت، سایرس د برید کولو ته اړ کړ. قرآن د ذوالقرنین دوهم کمپاین په لاندې ډول پرتله کوي: (که څه هم لمر د لمر خبر شو، واجه تاج علی قوم لم نجل لھم من دونھا سترا) چې د لیرې ختیځ لور ته د سائرس سفر ته اشاره کوي، چیرته چې هغه لمر په داسې خلکو باندې لوېدلی چې د شعاعو په وړاندې یې هیڅ سرپناه نه درلوده، په ګوته یې کړه چې دا خلک د صحرا سرګردان وو. د سائرس دریمه مبارزه د شمال په لور د قفقاز د غرونو په لور روانه وه، تر دې چې هغه د دوو غرونو تر منځ غره ته ورسیده او د ځنګلي قبیلو د یرغل د مخنیوي لپاره یې د خلکو په غوښتنه د غره په وړاندې یو قوي خنډ جوړ کړ. هلته وو دغه بند له لرغونو زمانو راهيسې د ارمنيانو په کتابونو کې د "بهک گوراى" په نوم ياد شوى او د "کبان گوراى" په نوم هم يادېږي او د دواړو کلمو مانا يو شان ده او د "سايروس دروازه" يا "سايرس پاس" ته ورته مانا ورکوي. ځکه چې کور د سایرس د نوم یوه برخه ده، ایا یوازینۍ ریښتینې شاهدي چې په الساعة کې شتون لري کافي نه ده چې سایرس دا بند جوړ کړی؟ <ref>کتاب ذوالقرنین و کوروش کبیر نوشته مولانا ابوالکلام آزاد، ترجمه باستانی پاریزی، صفحه 72</ref>  * ډاکټر النمر، "ذوالقرنین، یو داسې کرکټر چې اسلامي پوهان یې په اړه مغشوش شوي وو، او ابوالکلام آزاد د هغه راز کشف کړ." العرب مجله، مارچ 1974، د محمد عجم ژباړه، 1386. * د قرآن مفسر مولانا ابوالکلام چې د هند د معارف بنسټ ایښودونکی لقب یې درلود [http://www.irna.ir/fa/News/81384631/] * د ذوالقرنین کوروش کبیر ابوکلام آزاد او بستاني پارسي کتاب ډاونلوډ کړئ [http://s2.picofile.com/file/7700822903/Korosh_Kabir.rar.html] * هو، سایرس، د خپلو هیوادوالو د شرارتونو ځواب ورکول خورا ښه وو [https://web.archive.org/web/20120530140322/http://www.amordadnews.com/neveshtehNamyesh.aspx?NId=7240] ** [https://web.archive.org/web/20100919141425/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=120125 سائرس لوی یا ذوالقرنین د قران عظیم الشان] * [http://www.iranboom.ir/nam-avaran/koroshe-bozorg/1239-korosh-bozorg-ghoran.html د قرآن کریم له نظره لوی سائرس] * کوروش; د ایرانزمین ترټولو لوی کرکټر لکه څنګه چې د بی بی سی لیدونکو لخوا غوره شوی [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/04/120330_great_persians_results.shtml] * [https://web.archive.org/web/20120520172315/http://quran-m.com/container2.php?fun=artview&id=986 ذوالقرنین د قرآن کریم د څوارلسمې دورې د فیلسوفانو د حیرانتیا او کشف ځانګړتیا ده.] * [https://web.archive.org/web/20111004190037/http://www.ketabname.com/main2/identity/?serial=1346&] کوروش [[کوروش ۲|کبیر]] <span>یا ذوالقرنین، ابوالکلام آزاد، ژباړه او سریزه:</span> ډاکټر محمد ابراهیم بستاني پارسي <span>، کوروش خپرندویه ماڼۍ، تهران ۱۳۷۵ ل.</span> * مالوان، ماکس<bdi> مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکسد ایران کیمبرج تاریخ ۲- لومړۍ برخه. ژباړه: تیمور قادري. تهران: مهتاب خپرونه. ISBN <bdi>مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکس [[وېشنيزه:د اسلام پيغمبران]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] dy0w42778iki9jgztvey6e8i1pv9rjh 283213 283212 2022-07-24T04:33:07Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34420227|ذوالقرنین]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   [[دوتنه:Dhu_al-Qarnayn_Name.svg|کيڼ|بټنوک|250x250px| په اسلام کې د ذوالقرنین لمانځنه]] [[دوتنه:(Persia)_Ciro_el_Grande.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د لوی سایرس انځور]] [[دوتنه:Alexander-Coin.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د سکندر د امپراتورۍ څخه پاتې ډېری سکې، چې د هغه انځور پرې کښل شوی، هغه تل د پسه دوه ښکرونه پر سر ايښي دي.]] '''ذوالقرنین''' ، "د دوو ښکرونو خاوند" (یا په لفظي توګه "د دوو ژوندونو مالک") په قرآن کې د اتلسم سورت ( [[سورة الكهف|کهف]] ) له 83 څخه تر 101 آیتونو کې د یو داسې شخصیت په توګه څرګندیږي چې د خدای له خوا د دې لپاره ځواکمن شوی و، ترڅو د بشریت او یاجوج او ماجوج تر منځ چې ګډوډي راوستونکی قوم دی يو دېوال جوړ کړي. <ref>Netton, Ian Richard (2006). ''[https://books.google.com/books?id=_--lK2ZGp8gC&pg=PA72&dq=%22He+with+the+two+horns%22%22has+been+identified+as+Alexander+the+Great%22&hl=en#v=onepage&q=%22He%20with%20the%20two%20horns%22%22has%20been%20identified%20as%20Alexander%20the%20Great%22&f=false A Popular Dictionary of Islam]. Routledge. ISBN 978-1-135-79773-7''، صفحات ۷۲–۷۳.</ref> د دېوال له شا څخه د [[یاجوج او ماجوج]] خلاصون او راوتل د [[قيامت|قیامت]] له نښو يوه نښه ده چې په یوه شپه (یوم القیامة) کې د نړۍ د پای او د خدای له خوا د دوی د هلاکت نښه ده. <ref>Cook, David (2005). ''[https://books.google.com/books?id=uCtQhsrnwWQC&dq=Gog+Magog&hl=en Contemporary Muslim Apocalyptic Literature]. Syracuse University Press. ISBN [[:en:Special:BookSources/9780815630586|9780815630586]].'' صفحات ۸–۱۰.</ref> دا کیسه په قرآن کې د سکندر د رومانس له لارې شامله شوې، چې د لوی سکندر د ژوند يوه افسانوي نسخه ده. <ref>Bietenholz, Peter G. (1994). ''[https://books.google.com/books?id=ZFjXaCAWoOUC&pg=PA123&dq=%22from+a+Syrian+version+it+found+its+way+into+the+Koran%22&hl=en#v=onepage&q=%22from%20a%20Syrian%20version%20it%20found%20its%20way%20into%20the%20Koran%22&f=false Historia and fabula: myths and legends in historical thought from antiquity to the modern age]. Brill. [[:en:Special:BookSources/978-9004100633|ISBN 978-90-04-10063-3]].'' صفحهٔ ۱۲۳.</ref> ذوالقرنین د [[قرآن کریم|قرآن]] او [[بائبل|انجیل]] یو له کرکټرونو څخه دی. د قرآن له مخې ذوالقرنین درې مهمې مبارزې درلودې، لومړی [[لوېديځ|لوېدیځ ته]] ، بیا [[ختيځ|ختیځ]] ته او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، هغه یو متقی او مهربان انسان و او په عدل کې یې انحراف نه کاوه. او له همدې امله د خداى د فضل تابع و، د نېكانو ملګرى او د [[وسپنه|ظالمانو]] او سرکښه خلکو دښمن و، د دنيا له مال او دولت سره يې هيڅ علاقه نه درلوده، په خداى او د [[ډېم|قيامت]] په ورځ يې ايمان درلود. او د دې بند د جوړولو موخه يې د [[یاجوج او ماجوج|ياجوج او ماجوج]] د ظلمونو په وړاندې د يوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. <ref>جلد دوازدهم تفسیر نمونه</ref> == د نومونې سبب == د دې نوم ريښه پېژندنه خورا مهمه ده، "قرن" د ذوالقرنین اصلي زوی دی. کرن په فارسي ژبه کې د ښکر او پروجیکشن مانا ورکوي چې د قور (قورکله) - کور پشت - کار - کورک (قوچ = نارینه پسونه چې لوی ښکرونه لري) او داسې نور. په عربي ژبه کې (ژو) د مالک یا ساتونکي مانا لري او جوار دوه مانا لري، یوه مانا تاج او بله مانا ښکر او کورنین د کورنین څخه اخیستل شوې کلمه ده چې د دوه ښکرونو مانا لري، چې عربي د عبراني "قرنیم" (قرنیم) څخه اخیستل شوې ده. ). ذوالقرنین د یو بل په سر باندې د دوه ښکرونو تاج دی. د ظاهري مانا سربیره، دوه ښکرونه پراخه مانا لري او دا یوه جمله وه چې د ځواک څرګندولو لپاره کارول کیږي او په زاړه عهد نامې کې دا د یو مخلوق (نر غوايي(بېل)) لپاره کارول کېده چې نړۍ یې په دوه ښکرونو کې وي. ځینې په دې باور دي چې دا نوم د نړۍ ختیځ او لویدیځ ته رسیدلی (هغه د ختیځ او لویدیځ مالک و) چې عرب یې د لمر پېړۍ تعبیروي. == ذوالقرنين په قران کې == د ذوالقرنين کيسه [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] په [[سورة الكهف|سوره کهف]] کې داسې راغلې:<blockquote>او له تا څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کوي. ووایه: زه به ډیر ژر ستاسو لپاره د هغه څخه یو څه ولولم. (۸۳) موږ هغه ته په ځمکه کې واک او پاچاهي ورکړه او د هر څه د لاسته راوړلو لار مو ورته وښودله. (۸۴) هغه هم لاره تعقیب کړه. (۸۵) [[لمر|لمر لوېدو]] ته ورسېد . هغه په خټه او تور چینه کې د لمر لوېدل ولیدل او هلته یې خلک ولیدل. ما وویل: ای ذوالقرنین، ته غواړې چې هغوی ته عذاب ورکړي او له هغوی سره ښه سلوک وکړي. (86) ويې فرمايل: خو چا چې ظلم وكړ هغه ته به سزا وركوو. بیا به هغه خپل رب ته یوسي ترڅو هغه ورته سخت عذاب ورکړي. [87]- خو څوك چي ايمان راوړي او نېك عملونه وكړي، د هغه لپاره ښه اجر دى. او موږ به د هغه په اړه اسانه حکمونه وکړو. (۸۸) بيا يې لاره تعقيب کړه. (۸۹) تر دې چې د لمر لوېدو ځای ته ورسېد. د لمر لید په هغه قوم راښکته کیږي چې موږ ورته د هغې له وړانګو پرته بل هیڅ پوښ نه دی ورکړی. (۹۰) داسې وه؛ او موږ د هغه په حالاتو کې راګیر یو. (91) هغه بیا په لاره تعقیب کړ. (۹۲) هغه د دوو غرونو تر منځ راورسېد. د دغو دوو غرونو شاته هغه خلک وليدل چې په هيڅ نه پوهېدل. [سُوۡرَةُ الۡعَالَمِ : 93] هغوى وويل: اى ذوالقرنين ياجوج او ماجوج په ځمكه كې فساد كوي. ايا ته غواړې چې مونږ په خپل ځان باندې تحريم ولرو تر څو زمونږ او د دوى تر منځ خنډ جوړ كړو؟ (۹۴) ويې ويل: هغه څه چې زما رب ماته راکړي دي هغه غوره دي. په خپل قوت سره ما سره مرسته وکړه، تر څو ستا او د دوی تر منځ یو خنډ جوړ کړم. (۹۵) ماته د اوسپنې ټوټې راوړه. کله چې د دغو دوو غرونو په منځ کې ډنډ شو، ویې ویل: راځه چې لاړ شو. هغه اوسپنه خوره کړه بیا یې وویل: د [[تامبه|مسو]] راښکته کړه چې زه یې پرې واچوم. (۹۶) دوی نه په هغې باندې پورته کیدلی شي او نه یې سوری کولی شي. (۹۷) هغه وویل: دا زما د رب رحمت و، کله چې زما د رب وعده راشي، هغه به یې پوره کړي، او زما د رب وعده رښتیا ده. (۹۸) <ref>قرآن ۱۸:۸۳ تا۱۸:۹۸ ترجمه فولادوند</ref></blockquote>د ذوالقرنین د حقیقي شخصیت په اړه چې د یهودانو ، عیسویانو او مسلمانانو په آسماني کتابونو کې ذکر شوی دی، څو اړخیز دی. د [[د هخامنشیانو ټولواکمني|آخمیني]] کورنۍ [[کوروش ۲|سایرس]] ، [[داریوش ۱|داريوش لوی]] ، [[خشايارشا|زارکس]] ، [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم، [[چېن شي هوانگ|چن شی هوان]] ، خسرو انوشیروان ، د حمیر له پاچاهانو څخه یو، هغه انتخابونه دي چې د اصلي ذوالقرنین د موندلو لپاره یې څیړل شوي دي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سورة الکهف]] د ۸۲ څخه تر ۹۵ آيتونو په تفسير سره ثابت ثبوت وړاندې کړی دی چې د ذوالقرنين په نامه د اخيمني سايرس نوم دی. <ref>عباس پورپیران، ص ۷۴</ref> یو شمیر معاصر شیعه فقهاء هم سائرس "ذوالقرنین" ګڼي. [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] ، ثاني او [[مرتضی مطهري]] د دې نظر له مؤمنانو څخه دي. <ref>مرتضی مطهری، خدمات متقابل ایران و اسلام</ref> د تفسیر النشون په کتاب کې چې د ناصر مکارم شیرازي لیکل شوی دی، له همدې امله سائرس ته ذوالقرنین ویل شوي چې ختیځ او لویدیځ د هغه ملکیت دی. ابوالکلام د وزر لرونکي سړي په مشهور شخصیت باندې ډیر ساینسي ټینګار کوي، کوم چې په پسرګاد کې د بارام ماڼۍ څخه یو له ژوندي پاتې کالمونو څخه دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مالوان|کتاب=تاریخ ایران کمبریج|سال=۱۳۸۷|فصل=|صفحه=۴۶۵–۴۶۶|جلد=|زبان=}}</ref> د دې رول په اړه ډېر تعبيرونه شوي دي او ابوکلام دغه رول ذوالقرنين ګڼي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سوره کهف]] له ۸۲ تر ۹۵ آیتونو په تفسیر او د سایرس په اړه د احادیثو او روایتونو د موجودیت په حواله دا ثبوت وړاندې کړی چې د ذوالقرنین په نامه یادیدونکی سایرس دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پورپیران|کتاب=نگرشی بر مقدمه کوروش کبیر (ذوالقرنین)|سال=۱۳۸۴|فصل=|صفحه=۷۴|جلد=|زبان=}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شهبازی|کتاب=پاسارگاد|سال=۱۳۸۶|فصل=|صفحه=۶۵|جلد=|زبان=}}</ref> [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] د ذوالقرنین د سائرس د علم په اړه لیکي چې که څه هم د هغې ځینې اړخونه بې له اعتراضه نه دي، خو له قرآني آیتونو سره یې مطابقت له نورو ویناوو څخه څرګند او د منلو وړ دی. د مثال په تفسیر کې له ذوالقرنین سره د سائرس د موافقت نظریه د غوره نظریې په توګه ذکر شوې ده او د دې نظریې تصدیق زما په تفسیر هادي القرآن ، تفسیر الفرقان او تفسیر القرآن کې راغلی دی. منير د المنير په تفسير کې ذوالقرنين په ټينګه له هماغه سايرس څخه ګڼل کېږي چې د نړۍ دواړو غاړو ته يې سفرونه کړي وو او ښايي د هغه د زړورتيا له امله د ذوالقرنين په لقب ونومول شو. ابوالکلام آزاد یو له هغو کسانو څخه دی چې سایرس په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین دی او باور لري چې په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین سائرس دی. وړیا دلیلونه په لاندې ډول لنډیز کیدی شي: # په پسرګاد کې د یوه وزر لرونکي سړي راحت، چې د پسه ښکرونه او د عقاب وزرونه لري، د سائرس استازیتوب کوي، چې هغه د ذوالقرنین په توګه پیژني، چې مانا یې د "دوو ښکرونو خاوند" دی. په ځانګړې توګه، سایرس په تورات کې "د ختیځ فالکن" بلل کیږي. # په قرآن کريم (سورت الکهف، ٨٣ تر ٩٨ آيتونو) کې د "ذوالقرنين" په اړه داسې يو پاچا ذکر شوى، چې خداى پاک ورته هر ډول کاميابۍ ورکړې، چې له لوېديځ څخه د لمر د لوېدو ځاى ته ولاړ. له ختیځ څخه هغه ځای ته چې لمر لویږي، بیا له جنوب څخه شمال ته لاړ او د دوو غرونو پښو ته ورسید، چې په هغې کې یې یوه قبیله اوسېده، او له هغه څخه یې وغوښتل چې د دوی او د غرونو ترمنځ یو خنډ جوړ کړي. د یاجوج او ماجوج ډیری قبیلې، او هغه همداسې وکړل. مولانا ازاد وايي چې سائرس هغه څوک و چې لوېديځ او ختيځ ته يې لاره هواره کړه او بيا قفقاز ته لاړ او هلته يې د اسيايي قومونو د مخنيوي لپاره يو بند جوړ کړ او چينايانو دغه قوم ته يوچي نوم ورکړ، چې " يګوج " ته ورته دی، او دوی منګولیانو ته '''فانکوک ویل''' ، کوم چې د ماجوج سره ورته دی. # د تورات په کتاب کې، د پیغمبر دانیل باب (8 فصل) د یو خوب په اړه خبرې کوي چې په کې یو دوه سینګ لرونکی پسه د یو سینګ وزې لخوا ماتې کیږي. مولانا آزاد وايي چې دا پسه د سائرس دوه ښکرونه دي او دا وزه د يونانيانو ده او د سائرس دغه دوه ښکرونه ذوالقرنين ته منسوبوي. == ذوالقرنین په اسلامي احادیثو کې == د خصال په کتاب کې له جعفر صادق څخه روایت دی چې وايي: په ځمکه کې څلور پاچاهان وو، چې دوه یې مومنان وو، سلیمان او ذوالقرنین. دوه کافران چې نمرود او بخت النصر دي. (سليمان او ذوالقرنين دوه مؤمنان وو چې په ځمکه يې واکمني کوله، او نمرود او بخت نصر دوه کافران وو چې په ځمکه واکمن وو) <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> عمار سبطي روایت کوي چې هغه جعفر صادق ته وویل: زموږ د امامانو درجه او مرتبه څه ده؟ هغه وفرمایل: لکه د ذوالقرنین او یوشع (د بنی اسرائیلو له پیغمبرانو څخه یو او د موسی علیه السلام جانشین) او اصف مصاحب سلیمان – چې د ذوالقرنین لوړ مقام ته اشاره کوي. <ref>سه داستان اسرارآمیز - سلطان حسین تابنده صفحه 179</ref> د ذوالقرنین جومات په اسلامي احادیثو کې هم ذکر شوی دی. [[جومات|یو جومات]] او یوه لویه [[ودانۍ]] چې ۴۰۰ سانتي اوږدوالی لري، په هغه کې د لرګیو او مسو تختې او د مسو تختې کارول شوې وې. د هر لرګي تختې اوږدوالی 224 سانتي متره دی، د دوو دیوالونو ترمنځ فاصله 200 سانتي ده، او د دیوالونو لوړوالی 22 سانتي دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۱</ref> او مجلسي، د ثعلبي په حواله، د ذوالقرنین بند د جوړولو ځای "د ترکیې د ځمکې ختیځ پای" بللی دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۴</ref> == ذوالقرنین د نادر شاه له نظره == سلطان محمود عثماني ته د نادرشاه په لیک کې نادر شاه د اسلام ستر پیغمبر، د هغه کورنۍ او ملګرو ته له سلام او سلام کولو وروسته د دغه لیک په یوه برخه کې د خلیفه مسلمان سلطان عثماني ستاینه او ستاینه کوي چې په ترکیه کې ده. نادر شاه سلطان محمود هغه د اسکندر ذوالقرنین II په توګه بیانوي، چې دا په ذوالقرنین د یو شخص په توګه د هغه باور څرګندوي <ref>http://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/136_NAME_3_19012015.kpdf.pdf</ref> {{دوراشې کامه|"... د قوي بنسټیز دولت د سیمې ځواکمن کدیو، او د بلاد او آباد د چارو د کړکیچن کاغذونو شیرازبند، د البرین سلطان او د البرین خاقان،" دویم. اسکندر ذی القرنین، "د دوو سپیڅلو جوماتونو سرپرست"، "د لفلق السطنة او خلافت او ازما او رفح او المراحمه، البر، العدل، او العدل ستوری" احسان"، سلطان محمود خان بن سلطان مصطفی خان، "خلدالله ملکه او سلطانه ده"، حضرت الله راین، میرات ضمیر منیر خورشید، نذیر لہرین مستي..."}} == د ذوالقرنین د کیسې نثرونه == په قرآن کریم کې د ذوالقرنین له کیسې څخه لاندې تفسیرونه شوي دي: === د اسلام څخه مخکې د کیسې شتون === په مکه او مدینه کې یو شمیر خلک په دې کیسه پوهیدل او ویل کیږي چې ډیری یې د کتاب خلک وو او دا ټکی د څو [[آيت|آیتونو]] له متن څخه چې د "یسلک عن ذی القرنین" عبارت دی ښه معلومیږي. او "قلانا یا ذه القرنین" او "قلوا یا ذه القرنین" څرګنده ده چې دا کیسه له اسلامه مخکې ذکر شوې ده، خو ډېرو خلکو ترې د علم د حاصلولو او یا د رسول الله صلی الله علیه وسلم د امتحان لپاره پوښتنه کړې ده. د اسلام (یهودیانو هم د خضر او د غار د اصحابو په اړه دا ډول پوښتنې کړې دي) === په قرآن کریم کې د ذوالقرنین ځانګړنې === ذوالقرنین ځانګړنې درلودې، چې له جملې څخه یې لاندې یادونه کولای شو: * هغه یو څوک دی چې تاج یا خولۍ لري چې دوه ښکرونه لري. * خدای ورته د بریا وسیله ورکړه. * هغه درې مهمې مبارزې درلودې: لومړی لویدیځ ته، بیا ختیځ ته، او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، او په هر سفر کې هغه د قبیلو سره مخ شو. * خدای هغه ته ځواک ورکړی و او د خلکو په ژوند او مال کې یې واک ورکړی و او د دوی لپاره یې عذاب او اجر ورکړی و. * هغه یو توحیدی او مهربان سړی و او د [[نياو|عدالت]] له لارې نه انحراف شوی و او له همدې امله د خدای د ځانګړي فضل تابع و. * هغه د نیکو خلکو دوست او د ظالمانو او ظالمانو دښمن و او د دنیا له مال او دولت سره یې مینه نه وه. * هغه په خدای او د قیامت په ورځ باور درلود. * د هغه بند جوړوونکی دی چې په کې اوسپنه او مسو کارول شوي وي (او که نور مواد یې هم په جوړولو کې کارول شوي وي، د دې فلزاتو تر سیوري لاندې و) او د دې بند له جوړولو څخه یې موخه د یوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. د یاجوج او ماجوج ظلمونه وو * هغه یو له هغو کسانو څخه وو چې خدای ورته د دنیا او آخرت خیر ورکړی. د دنيا ښېګڼه په هغه پاچاهي، قدرت او اختيار کې چې ده ته ورکړل شوې وه او د آخرت خير، ځکه چې هغه د حق، سولې، بخښنې، ملګرتيا، عزت نفس، د خير خپرول او له بديو څخه د ځان ساتنې په برخه کې د نړۍ ښه والی او بنسټ ايښی دی. خلک * دا معلومه شوه چې هغه د وحی یا الهام یا د پیغمبرانو له خوا تایید شوی، او د هغه سره یې مرسته کړې. * په هرصورت، قرآن هیڅ شی نه کاروي چې په ښکاره توګه وښيي چې هغه یو پیغمبر و، که څه هم په قرآن کې داسې تفسیرونه شتون لري چې دا معنی څرګندوي. موږ له ډیرو اسلامي روایاتو څخه هم ولوستل چې له پیغمبر او امامانو څخه روایت شوي دي: هغه پیغمبر نه و بلکې نیک بنده و. * هغه په لویدیځ کې د یوې ظالمې ډلې سره مخ شو او دوی یې عذابول (په دې معنی چې هغه له دوی سره جګړه وکړه او دوی یې مات کړل). * هغه بند چې د یاجوج او ماجوج په قوم جوړ کړ د لمر په لویدیځ او ختیځ کې نه و، ځکه چې د لمر ختیځ ته د رسیدو وروسته، هغه د یو دلیل تعقیب کړ تر دې چې هغه د دوو غرونو تر مینځ راورسید، او د هغه د بند د ځانګړتیاوو څخه. سربیره پردې چې دا د نړۍ په ختیځ او لویدیځ کې نه و، دا دا دی چې دا د دوو غرونو په منځ کې جوړ شوی و، او دا دوه غرونه چې د دوو دیوالونو په څیر وو، یو شاته دیوال جوړ کړ. او په بند کې د اوسپنې او قطر د ټوټو څخه جوړ شوی (د مسو خټکی) کارول کیده. == ذوالقرنین [[زوړ تړون|د زوړ عهد]] په کتاب کې == د ډینیل په کتاب کې، دانیل پیغمبر په خوب کې لاندې لیدل کیږي:<blockquote>ما ولیدل چې ناڅاپه یو پسه د سیند غاړې ته ولاړ و، چې دوه ښکرونه او اوږده ښاخونه یې درلودل، په دوی کې یو له بل څخه لوړ و او په دوی کې ترټولو لوړ و. او ما هغه پسه وليدل چې خپل ښکرونه يې د لويديځ، شمال او جنوب لور ته وهل او هيڅ وحشي ځناور يې د مقابلې توان نه درلود او هيڅوك نه وو چې د هغه له لاس څخه يې خلاص كړي، هغه د خپلې خوښې سره سم عمل وكړ او هغه ستر <ref>دانیال ۸:۳</ref></blockquote>په عبراني متن کې، د "کرنيم" (قرنیم) کلمه د "فورک" په معنی کارول کیږي. د ډینیل په کتاب کې بیا هم لوستل کیږي: جبرائیل هغه ته راڅرګند شو او د هغه خوب یې په لاندې ډول تعبیر کړ: هغه پسه چې دوه ښکرونه لري چې تاسو لیدلي '''د میډیس او پارس پاچا دی''' . د انجیل په عربي ژباړه کې د ذوالقرنین نوم په همدې پاراګراف کې راغلی دی:<blockquote>د وان '''ډیک''' ژباړه: مګر هغه پسه چې په لومړۍ پیړۍ کې یې ولیدل د فارس مادي پاچا دی <ref>دانیال ۸:۲۰</ref></blockquote><blockquote> مګر هغه پسه چې دوه ښکرونه لري هغه د مدین او فارس پاچاهان دي.</blockquote>یهودیان د ډینیل له لید څخه پوهیدل چې د دوی د اسیر کیدو موده به د میډیا او فارس د یو پاچا په پاڅون او د [[بابل]] په پاچاهانو باندې د هغه په بریا سره پای ته ورسیږي ، او دوی به د بابلیانو له منګولو څخه خلاص شي. ډېر وخت نه و تېر چې [[کوروش ۲|سائرس]] د ایران د حکومت په مرحله کې راښکاره شو او د میډیا او فارس هیواد یې جوړ کړ او له دوی څخه یې یو لوی سلطنت جوړ کړ او لکه څنګه چې دانیل خوب ویلي و چې پسه به خپل ښکرونه لویدیځ ته وخوري. په ختیځ او سویل، [[کوروش ۲|لوی سایرس]] هم په ټولو دریو لارښوونو کې لویې فتحې وکړې. هغه یهودیان آزاد کړل او دوی ته یې اجازه ورکړه چې [[اسرائيل|اسراییل]] ته راستانه شي. د یسعیا په 44 څپرکي کې، 28 شمیره، موږ ولولئ: بیا به هغه د سائرس په اړه ووایي چې هغه زما شپون دی او هغه به زما ټول رزق بشپړ کړي او [[بيت المقدس|بیت المقدس]] ته به ووایي چې تاسو به بیا جوړ کړئ. دا جمله هم د پام وړ ده چې د انجیل په ځینو تفسیرونو کې، سایرس د ختیځ د بازانو په توګه تعبیر شوی، او د یو حکمت سړی چې د لرې ځای څخه به لوستل کیږي. (د یسعیاه کتاب، څپرکی 46، 11 شمیره) == ذوالقرنین او صاب حمیري == د ذوالقرنین مختلف کمپاینونه چې په [[قرآن کریم|قرآن]] کې ذکر شوي هم د جنوبي عربستان د حمیري پاچا صاب زمرد (د '''الرعید''' په نوم هم یادیږي) ته منسوب شوي دي. <ref>Wheeler 1998, pp. 200–1.</ref> ځينې مورخين لکه اسمايي په "د اسلام نه وړاندې د عرب تاريخ"، [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان بيروني]] په "اطهر البقيه" کې، ابن هشام په "سيرت النبوي" کې، نسوان ابن سيد په "شمس العلوم" کې ليکلي دي. . . ویل شوي چې ذوالقرنین د یمن له قبیلې څخه وو او هلته یې حکومت کاوه. که څه هم دوی د هغه په نوم سره توپیر لري. <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم؛ جواد الهایی؛ انتشارات عصر رهایی؛ صفحات ۹۶ و ۹۷</ref> د وهب بن منبہ او ابن هشام په وینا مالک صاب د حمیری فاتح و چې په بیت المقدس کې له خضر سره له ملاقات وروسته ورته د ذوالقرنین لقب ورکړل شو. هغه بیا د ځمکې پای ته سفر کوي او ځمکې فتح کوي تر هغه چې هغه د تیاره ځمکه کې د خضر لخوا رهبري کیږي. [https://ar.m.wikisource.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84#%D9%85%D9%84%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B9%D8%A8_%D8%B0%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%D9%8A%D9%86] مقریزي په خپل کتاب الشکر کې د ذوالقرنین '''نسب ته''' اشاره کړې ده او وایي چې ذوالقرنین د عربو پاچا او د حمیر له پاچاهانو څخه وو او اصلي نوم یې صاب ابن ذی مراد و. [https://lib.eshia.ir/40547/1/285/%D8%B0%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%86] بيا يې له ابن هشام، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] ابن عباس، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] او کعب الاحبار [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] څخه د ذوالقرنين حميري او عربو روايتونه ياد کړي دي. هغه له همداني او هيثم څخه روايت کوي چې ذوالقرنين د شيبا شاه و او د اسلام نه مخکې عربي شعرونه چې د ذوالقرنين په اړه ليکل شوي دي بيانوي. [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] هغه څه چې د ذوالقرنین حمیري انګیرنې ته متوجه دي دا دي چې د نومونو په وړاندې د "ژو" کلمه کارول د یمنیانو له عادتونو څخه و. لکه "ضی حمدان"، "زی المنار"، "زولغمدان"، "زولازغر". <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم، جواد الهایی، انتشارات عصر رهایی، صفحه ۱۰۴ به نقل از سید هبه‌الدین شهرستانی</ref> د تاریخ لیکونکي ویلر په وینا، دا ممکنه ده چې د دې حسابونو ځینې عناصر چې په اصل کې د صاب سره تړاو لري، په هغه کیسو کې شامل شوي چې ذوالقرنین د سکندر سره پیژني. <ref>Wheeler 1998, p. 201.</ref> == ذوالقرنین او سائرس په اسلامي روایتونو کې == په اسلامي کتابونو کې د سائرس یا کوروس په اړه که په تاریخي او قرآني تفسیر او یا عربي شعرونو کې روایت شوی دی، خو لږو خلکو ورته پام کړی دی. د سائرس په ستاینه کې د اسلام د پیغمبر د حدیثونو له جملې څخه: جلال الدین سیوطي چې یو له سترو اسلامي عالمانو څخه دی (۹۱۱ م) په دار المنتظر کې (۴ ټوک، ۱۶۵ مخ) له حذیفه ابن جریر څخه نقل کړی دی. د محمد صلی الله علیه وسلم یو ملګری الایمان وايي: ځکه چې بنی اسرائیلو د سبت په ورځ بغاوت وکړ او د برترۍ په لټه کې وو او پیغمبران یې ووژل، خدای د دوی په وړاندې بختانسر راپورته کړ تر دې چې بیت المقدس ته ننوت او د زکریا د وینې په بدل کې یې ووژل. اویا زره یې د هغوی کورنۍ او د انبیاوو اولادونه ونیول او د بیت المقدس زینت یې ورته جوړ کړ او له ځانه سره یې بابل ته یووړه. محمد د هغه د جوړولو د طریقې او ګاڼو په اړه چې په هغه کې کارول شوي او بختانسر یې بابل ته ورکړي تصدیق او تشریح یې کړ او بنی اسرائیل په داسې حال کې چې د دوی په مینځ کې ځینې پیغمبران او د انبیاوو زامن هم شتون درلود، کلونه کلونه د خدای پورې دردونه وخوړل. په دوی رحم وکړ: حتی دوی یې وژغوره ...: نو هغه د فارس یو پاچا ته چې د سائرس په نوم یو وفادار سړی و وښوده چې د بني اسرائیلو ژوندي پاتې کیدو ته لاړ شه او دوی یې آزاد کړي. د بني اسرائيلو لاره او بیت المقدس ته حتی تر لوړې کچې پورې ننوتل: سائرس همداسې وکړل او بیت المقدس ته ننوتل او د هغې زینت یې بیا جوړ کړ او بني اسرائیل سل کاله د خدای اطاعت وکړ. تر هغه چې دوی بیرته ګناه ته راستانه شي. البته، دوی د دې حدیث په اعتبار شک درلود. لکه څنګه چې ابن کثیر هم په خپل تفسیر کتاب کې د دې حدیث په اړه لیکي: <ref>تفسیر ابن کثیر جلد سوم صفحهٔ ۴۳</ref> {{دوراشې کامه|ابن جریر الطبري دا حدیث د حذیفه په روایت نقل کړی دی (یانې دا حدیث یوازې حذیفه ویلي دی) نو هغه څه چې ویل شوي هغه له معتبرو احادیثو نه دي.}} == ذوالقرنین او اسکندر په اسلامي روایتونو کې == د تاریخ او تفسیر په ډیرو کتابونو کې اسلامي پوهانو د ذوالقرنین د شخصیت په اړه بحث کړی او هغه یې د روم سکندر په توګه معرفي کړی او د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم یو حدیث هم پکې راغلی دی، چې ایرانی مورخ طبري په خپل تفسیر کتاب کې روایت کړی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم په دې اوږده حدیث کې د اهل کتابو ځواب ورکړ چې د ذوالقرنین په اړه یې ترې وپوښتل، هغه یې د روم ځوان او د مصر د [[اسکندریه]] ښار د بنسټګر په توګه معرفي کړ: <ref>تفسیر طبری، جلد پانزدهم، تفسیر آیات ۸۳ و ۸۴ صوره کهف، صفحات ۳۶۸ و ۳۶۹</ref> {{دوراشې کامه|ابو کریب روایت کوي چې زید بن حباب له ابن لحیة څخه روایت کوي چې ویلي یې دي: عبدالرحمن بن زیاد بن انعم د توجیب قبیلې له شیخانو څخه روایت کوي چې یو تن د رسول الله صلی الله علیه وسلم اصحابو ته وویل: د خادم په لور. عقبه بن عامر رضي الله عنه موږ د رسول الله صلی الله علیه وسلم د حدیث د اورېدو لپاره لاړو، هغه وویل: موږ هغه ته ور ورسېدو، موږ ورته وویل: موږ د دې لپاره راغلي یوو چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم حدیث بیان کړو، هغه وویل: یوه ورځ زه د رسول الله صلی الله علیه وسلم په خدمت کې و، نو ما هغه پرېښود، کله چې د اهل کتابو د یوې قبیلې له کوره ووتم، هغوی ما ولیدل او ویې ویل: موږ غواړو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وکړو، نو له هغوی څخه زموږ لپاره اجازه وغواړه. ماته یې وښودله، بیا یې وویل: اوبه واچوئ، اودس یې وکړ او لمونځ یې وکړ، نو کله چې یې لمونځ وکړ، ما د هغه په ​​مخ د خوښۍ نښې ولیدلې، نو ویې ویل: هغه ماته دننه کړه او څوک چې زما له صحابه وو بهر وي. کله چې دوی د رسول الله صلی الله علیه وسلم په حضور کې وو؛ نو هغه ورته وویل: که تاسو وغواړئ چې پوښتنه وکړئ او زه به تاسو ته خبر درکړم چې ستاسو په لیک کې څه دي او که تاسو وغواړئ [پرته له پوښتنې څخه] زه به تاسو ته ځواب درکړم. ځواب: ته له ما څخه د ذوالقرنین په اړه او په خپل کتاب کې د هغه څه د موندلو لپاره راغلی یې: هغه د روم یو ځوان و، نو راغی او د مصر [[سکندریه]] ښار یې جوړ کړ، کله چې یې پای ته ورساوه، یوه فرښته پرې راښکته شوه او اسمان ته یې بوتله او ورته یې وویل چې څه ګورې؟ هغه وویل چې زما ښار او نور ښارونه، نو هغه یې پورته کړ او پوښتنه یې وکړه چې څه وینئ؟ ويې ويل: زما ښار، بيا يې هغه لوړ کړ او ويې ويل: څه ويني؟ هغه وویل: زه ځمکه وینم، هغه وویل: دا هغه علم دی چې ټوله نړۍ یې محاصره کړې ده، هغه پاچا وویل: الله جل جلاله زه تا ته د دې لپاره رالیږلی یم چې جاهلانو ته زده کړه ورکړم او علم پیدا کړم، نو هغه بند ته بوتلم. او دا چې دوه خلاص غرونه وو چې هر څه ترې راوتلي وو، بیا له یاجوج ماجوج څخه تېر شو، بیا له یو بل قوم څخه تېر شو چې مخونه یې د سپیو په څېر وو او له یاجوج ماجوج سره جنګېدل، بیا له بل قوم تېر شو چې له دوی سره وو. هغه څوک چې د سپي په څیر شخصیتونه جنګیدل، او بیا یو بل ملت چې د هغه وروستي ملت سره جګړه کوله او نوم یې واخیست.}} == د ذوالقرنین د هویت په اړه د اسلامي علماوو اختلاف == د ډاکټر عبدالمنعم النمر د نظر له مخې د ذوالقرنین په اړه اسلامي پوهان تر وروستۍ پېړۍ پورې مغشوش وو او هیچا هم دا نوم د هند له مشهورو تاریخي شخصیتونو سره تر ابوالکلام آزاد پورې په ټینګه او قوي دلیل نه دی برابر کړی. د قرآن کریم مفسر دا راز کشف کړ. در کتاب روح المعانی په کتاب کې د قرآن د مفسرینو نظریه تر یو حده انحراف شوې ده او ویل شوی دی چې ذوالقرنین هماغه فریدون د اثفیان زوی، د جمشید زوی، هغه د ایران پنځم پاچا وو، او د خدای یو صالح او فرمانبردار پاچا و. در کتاب ابي زید بلخي په کتاب سور الاعمال کې راغلي دي چې هغه د وحی پلوی و او په عام تاریخ کې راغلي دي چې ټوله ځمکه یې قبضه کړې او په خپلو اولادونو یې ویشلې ده. يوه برخه يې د عراق ، هند او حجاز په نوم ايرج ته ورکړه او همغه يې د شاهي تاج خاوند کړ، د ځمکې بله برخه يې خپل دويم زوی ته، يعني روم ، مصر او لويديځ يې ورکړه. چین ، ترکیه او شرق یې خپل دریم زوی ته ورساوه او د هر یوه لپاره یې یو قانون جوړ کړ چې په هغه سره حکومت وکړي او دې درې واړو قوانینو ته په عربي ژبه کې سیاست ویل کېده (؟! )، چون اصلش «سی ایسا» یعنی سه قانون بوده؛ و وجه تسمیه‌اش به ذوالقرنین «صاحب دو شاخ» می‌شود این باشد که او دو طرف جهان را مالک شد، یا در درازای روزهای سلطنت خود مالک آن گردید، چون سلطنت او به‌طوری‌که در رودة الصفا کې پېښ شو او یا هم له همدې امله و، د هغه زړورتیا د نړۍ ټول پاچاهان تر سیوري لاندې کړل. * د اسلامي نړۍ د علماوو، مفسرینو او تاریخ پوهانو په منځ کې لومړنی کس چې [[سيد محمد حسين طباطبايي|ذوالقرنین]] یې د [[ابو الاعلى مودودي|سایرس]] له تاریخي څېرې سره پرتله کړی، هغه هندی مفکر [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] په خپل کتاب ذوالقرنین ''یا [[کوروش ۲|لوی سایرس]]'' او سلطان حسین او نور و. علي تابندي ګونابادي وايي چې په قرآن، تاريخ او کيسو کې د دغه کس ځانګړتياوې د [[کوروش ۲|ستر سائرس له]] تاريخي شخصيت سره سمون لري. پخوانیو مفسرینو شک کړی دی او هغه یې [[مقدوني سکندر|د مقدونیې سکندر په]] شان ګڼلی دی او ځینو یې فرعون هم ګڼلی دی او ځینو نورو منابعو ذوالقرنین د [[يمن|یمن]] له پاچاهانو څخه یاد کړی دی. <ref>''ایرانیان در قرآن و روایات. '' سید نورالدین ابطحی. نشر به آفرین. ۱۳۸۳. ص۳۳۷</ref> * اکثرو پخوانیو علماوو ویلي دي: ذوالقرنین هماغه سکندر دی، البته داسې ښکاري چې هغه سکندر چې اسلامي پوهان یې خبرې کوي، [[مقدوني سکندر|د مقدونیې له سکندر]] سره توپیر لري، د بېلګې په توګه د سکندر په کتاب کې د اسکند کردار توپیر لري. د الکساندر مقدونیایي څخه، او د سکندر بند په یوه [[متل|استعاره]] بدل شوی، چې تل په ژبه کې وي. او په دې مفهوم کې احاديث هم شته لکه هغه روايت چې له موسى بن جعفر رضي الله عنه څخه په نزد السناد کې روايت شوى دى او د عقبه بن عامر رضي الله عنه او د وهب بن [[الدر منثور في التفسير الماثور|منبه رضي]] الله عنه روايت دى. [[الدر منثور في التفسير الماثور|په المنطور کې روایت شوی دی]] . او له [[صحابه|صحابه کرامو]] او تابعینو څخه ځینو پخوانیو مفسرینو لکه معاذ بن جبل – لکه د البیان مجمع – او قتاده – لکه څنګه چې الدر المنثور نقل کړی دی، هم همدا نظر منلی دی. او [[ابن سينا بلخي|بو علي سينا]] چې کله د سکندر اعظم بيانوي نو د سکندر ذوالقرنين په نوم يې يادوي، [[فخر الدين رازي|فخر رازي]] هم په خپل ستر ټولګه کې پر همدې ټکي ټينګار کوي. او د هغه څه لنډیز دا دی چې: قرآن په دې دلالت کوي چې د دې سړي پاچاهۍ د لویدیز تر لرې پرتو سیمو او د ختیځ او شمال تر لرې لرې پورې غځول شوې او دا په حقیقت کې د ځمکې پر مخ د هغه ورځې تقدیر دی. د دغه ډول پاچا په څېر باید د هغه نوم په ځمکه کې تلپاتې وي، سکندر هم په دې ځانګړنه کې له سایرس سره پاتې دی، ځکه چې د پلار له مړینې وروسته یې د روم او باختر ټول سلطنتونه له منځه یوړل او ټولې ځمکې یې فتحه کړې او تر هغه ځایه یې پرمختګ وکړ [[عربو سمندر|. شنه بحر]] او بیا مصر. بيا يې په مصر كې د [[اسکندریه|اسكندريه]] ښار په جوړولو پيل وكړ، بيا سوريه ته داخل شو او له هغه ځايه د اسرائيلو د ځپلو په نيت بيت المقدس ته ولاړ او هلته يې په قربانګاه كې قرباني وكړه، بيا يې د ارمنستان او باب الدنيا لوري ته مخه كړه. [[قبطيان|العواب]] ، عراقيان، قبطيان او بربران د هغه تر تسلط لاندې راغلل، د ايران واک يې ونيو، بيا هند او چين ته ولاړ او له لرې پرتو قومونو سره يې جګړه وکړه، بيا [[خراسان]] ته راستون شو او ډېر ښارونه يې جوړ کړل. بیا عراق ته راستون شو او د "زور" یا رومیه مدین په ښار کې وفات شو او د څه مودې لپاره یې دولس کاله واکمني وکړه. د دې خبرې سره ستونزه دا ده چې: "لومړی دا خبره چې د ځمکې د ډیری استوګنځایونو مالک یوازې لوی سکندر اعظم دی" د منلو وړ نه دی، ځکه چې دا ډول ادعا په تاریخ کې ثابته نه ده، ځکه چې تاریخ نور څرګندوي. هغه پاچاهان چې ملکیت یې درلود که دا د مقدونیې ملکیت څخه زیات نه و، کم نه و. او دوهم دا چې هغه صفات چې قرآن د ذوالقرنین لپاره لیست کړي دي، تاریخ د سکندر لپاره ثابت نه ګڼي، بلکې ردوي یې. د بېلګې په توګه قرآن کریم وايي: ذوالقرنین یو سړی و چې پر خدای او د قیامت په ورځ یې ایمان درلود او توحیدي دین یې درلود، په داسې حال کې چې سکندر د یونانیانو د کیسې پر بنسټ یو خدای نه و. مشتري ته قرباني د دې ثبوت دی؛ همدارنګه قرآن کریم فرمایلي دي: " ذوالقرنین د خدای له نیکو بندګانو څخه و او د ورکول او شریکولو زغم یې درلود" او تاریخ د سکندر لپاره د دې برعکس لیکلي دي؛ هغه د هغه صفاتو سره سم جوړ کړی چې په قرآن کې ذکر شوي دي. او د ذوالقرنين په اړه په "البدايه والنهيه" كتاب كې راغلي دي: اسحاق بن ادمي له سعيد بن بشير قتاده څخه روايت كړى، چې سکندر هماغه ذوالقرنين دى او پلار يې لومړى قيصر و. د روم څخه وو او د سام خاندان څخه وو، هغه د نوح زوی و او د ذوالقرنین II سرپرست د فلبیس زوی اسکندر و. (بیا هغه خپل نسب عیس بن اسحاق بن ابراهیم ته راښیي او وايي:) هغه مقدونیایي، یوناني، مصری و او هغه څوک و چې د اسکندریه ښار یې جوړ کړ او د هغې د بنسټ ایښودلو نیټه د روم عام تاریخ ګرځیدلی دی. او هغه د سکندر ذوالقرنین څخه ډیر وخت وروسته و. او دوهم د مسیح څخه نږدې درې سوه کاله مخکې و، او هوښیار [[ارستو|ارسطو]] د هغه وزیر و، او هغه څوک وو چې دارا زوی دارا وواژه، د فارس پاچاهان یې ذلیل کړل، او د دوی خاوره یې تر پښو لاندې کړه. د خپلو خبرو په دوام کې وايي: موږ دا شیان ځکه ذکر کړل چې اکثرو خلکو دا فکر کاوه چې دا دوه نومونه یو شان دي، ذوالقرنین او مقدوني یو شان دي او په قرآن کې ذکر شوي یو نوم دی. هماغه سړی چې ارسطو ته یې خدمت کړی او له دې څخه یې ډېرې تېروتنې کړې دي. هو، لومړی سکندر یو وفادار او صالح سړی او نیک پاچا و، او د هغه وزیر خضر و، لکه څنګه چې موږ مخکې وویل، پخپله د پیغمبرانو څخه و. خو دویم مشرک او وزیر یې فیلسوف وو او د دوی د دورې تر منځ نږدې دوه زره کاله واټن و، نو دا چیرته دی او چیرته دی؟ دوی نه ورته دي او نه هم مساوي، پرته له دې چې یو څوک دومره احمق وي چې د دواړو تر مینځ غلطي وکړي. په دې وینا کې هغه خبرې ته اشاره کوي چې د فخر رازي له مخي نقل شوي دي، پام وکړئ او بیا د هغه کتاب ته مراجعه وکړئ چې هلته د ذوالقرنین کیسه کوي، وبه ویني چې د دې راوی خطا د فخر رازي له خطا څخه کمه نه ده. ځکه چې په تاریخ کې د داسې پاچا نښه نشته چې دوه زره کاله مخکې له مسیح څخه وو، او درې سوه کاله یې په ځمکه او د لویدیز په لرې پرتو برخو کې تر ختیځ او شمال ختیځ پورې پاچاهۍ کړې او یو بند یې جوړ کړی و. وفادار او صالح سړی، بلکې یو پیغمبر او د هغه وزیر هم و، هغه خضر و او په تیاره کې د ژوند د اوبو په لټه کې و، چې نوم یې اسکندر دی که نه؟ او د اسلام په لومړیو وختونو کې د عربو په منځ کې د سکندر په اړه هیڅ معلومات شتون نه درلود، سکندر هغه کرکټر دی چې په وروستیو پیړیو کې عربي ادب ته داخل شو او د لاتیني متنونو په عربي ژبه تر ژباړې وروسته. * د [[الاسمای|مؤرخينو]] يوه ډله لکه اسمايي په " د اسلام څخه مخکې د عرب تاريخ " کې او ابن هشام په " سيره" او "تيجان " کې او [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان البيروني]] په "اطهر البقيه " کې او نسوان بن سعيد په کتاب کې ليکلي دي. شمس العلوم او نورو ويلي دي چې ذوالقرنين د حمير له پاچاهانو څخه و چې په يمن کې يې پاچاهي کوله. بیا یې د نوم په اړه اختلاف وکړ، یوه وویل: مصعب بن عبدالله وو، بل وویل: صاب بن ذول معرد د هغه د تابعینو څخه لومړی وو او دا هغه څوک وو چې د ابراهیم علیه السلام د سود حکم یې په بئر سبا نومیده. . بل وویل: هغه د اقرآن پیروونکی و او نوم یې حسن و. اسمايي وايي چې هغه د حسن القران څلورم زوی اسد الکمال و، چې د ملک کرب دویم لقب یې درلود او د لومړي ملک طبابي زوی و. ځینو ویلي چې نوم یې " شمر یارش " و. البته د حمیریانو او د جاهلیت په ځینو شاعرانو کې د ذوالقرنین نوم د یو له پاچاهانو څخه یاد شوی دی. د هغو له جملې څخه په « البدایه والنہایه » کتاب کې راغلي دي چې ابن هشام د اشعری دا شعر تلاوت کړی او ویلي یې دي: و الصحاب ذوالقرنین اصبح ثویب الجنفی جدت اشم موگیما او د یوه پخواني روایت په بحث کې راغلي چې عثمان ابن ابي الحدر دا شعرونه د ابن عباس لپاره ویلي دي، قاد کان ذوالقرنین جدی بی گمن ملکه تادین لح الملوک او طهشدو دوه نور آیتونه چې ترجمه یې هم تېر شوې ده. # مقریزي په خپل کتاب "الشقطار" کې وايي: پوه شه چې د علماوو څېړنه دې ټکي ته رسېدلې چې ذوالقرنین چې نوم یې په قرآن کریم کې یاد شوی او ویلي یې دي: «و یسلک عن ذوالقرنین». یو عرب سړی و چې نوم یې په عربي شعرونو کې ډېر یاد شوی دی او اصلي نوم یې صاب بن ذی مرید د حارث رضی زوی، د حمال ذی سعد زوی، د عاد ذی منه زوی، د عار الملت زوی دی. د سکساک زوی، د وائل زوی، د حمیر زوی، د سبا زوی، د یشجب زوی، د یثرب زوی، قحطان د هود زوی، د هود زوی، د رحغز زوی، هغه د شالح زوی، د ارفکساد زوی. شیم، د نوح زوی؛ او هغه د حمير پاچاهانو يو پاچا دى، چې ټول عربان وو او د عربو په نامه هم بلل کېده. او ذوالقرنین د تاج د مالک تابع و، کله چې تخت ته ورسید، لومړی یې خپل مسلک جوړ کړ او په پای کې یې د خدای لپاره عاجز شو او د خضر سره یې دوستي وکړه. او څوک چې دا فکر کوي چې ذوالقرنین د فلبس زوی سکندر دی، غلط دی، ځکه چې د "ژو" کلمه عربي ده او ذوالقرنین د یمن د پاچاهانو لپاره د عربو لقبونو څخه دی او سکندر رومي او یوناني کلمه ده. # ابوجعفر طبري وايي: خضر د فریدون په زمانه کې د ضحاک زوی و، البته دا د اهل کتابو د علماوو نظر دی. او دغه خضر له ذوالقرنین سره په سفرونو کې د ژوند له پسرلي سره مخ شو او له هغې څخه یې وڅښل او ذوالقرنین یې خبر نه کړ. د ذوالقرنین له صحابه کرامو څخه هیڅوک خبر نه وو، نو یوازې خضر مړ شو، او د علماوو په وینا هغه لا ژوندی دی. خو نورو ويلي دي: ذوالقرنين چې د ابراهيم عليه السلام په زمانه کې ؤ د دهق زوی فريدون ؤ او خضر د هغه د لښکر په شروع کښې ؤ. # ابو محمد عبدالملک بن هشام په خپل کتاب "تجان" کې چې د زمانې د پاچاهانو په علم کې لیکلی، د ذوالقرنین د نسب په یادولو سره یې ویلي: هغه یو تابع و او تاج یې درلود. د خپلې پاچاهۍ په پیل کې یو ظالم شو او په پای کې یې په عاجزانه مسلک بدل شو او په بیت المقدس کې یې له خضر سره وکتل او له هغه سره یې د ځمکې ختیځ او لوېدیځ ته سفر وکړ او لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایلي دي، ټول وسایل د هغه لپاره سلطنت برابر شو او د یاجوج او ماجوج بند یې جوړ کړ او په پای کې په عراق کې مړ شو. او د سکندر پلار یوناني و او دوی هغه ته د مقدونیې سکندر په نوم یاداوه او دوی هم هغه ته مقدونیایی ویل. هغه وفرمایل: هغه د حمیر څخه وو، نوم یې صاب بن ذی مرید وو ، هغه هغه څوک دی چې خدای په ځمکه کې ځای پر ځای کړی او په هر کار کې یې برکت ورکړی دی. ځینو ورته وویل: نو سکندر څوک وو؟ هغه وویل: هغه د روم یو هوښیار او صادق سړی و چې په افریقا کې یې د بحر په څنډه کې منار جوړ کړ او د روم ځمکه یې ونیوله او د عربو بحیرې ته راغی او په هغه ځمکه کې یې ډیر کارخانې او ښارونه جوړ کړل. له کعب الاحبار څخه پوښتنه وشوه چې ذوالقرنین څوک وو؟ هغه وفرمایل: زموږ لپاره صحیح کلمه چې موږ له احبار او زموږ له پخوانیو څخه اوریدلې ده هغه دا ده چې هغه د حمیر له قبیلې او نسل څخه و، نوم یې صاب بن ذی مرید او ولیعهد اسکندر د یونان او له هغه څخه وو. د اسحاق بن ابراهیم خلیل زوی د عیسی نسب. او د الکساندر پاچاهان د مسیح په وخت پوهیدل، چې په منځ کې ګالین او ارسطو هم وو. او همداني د نسب په کتاب کې ویلي دي: کوهلان بن سبا د زید په نوم یو زوی درلود او زید د عریب، مالک، غالب او عمکرب پلار و. هیثم وویل: عمیکرب د سبا زوی، د حمیر او کوهلان ورور و. عماقرب دوه اولادونه درلودل چې نومونه یې ابومالک فدرحه او محلیل وو او غالب یو زوی درلود چې نوم یې جناد بن غالب نومېده چې له محیل بن امیکرب بن سبا وروسته پاچا شو. او عریب یو زوی درلود چې عمرو نومیده، او عمرو هم زید او حمیصه درلوده چې ابا الصاحب په نوم یاداوه. او دا ابا الصاحب لومړی ذوالقرنین دی، حمداني بیا وايي: (د حمدان علماء وايي: د ذوالقرنین نوم صعب بن مالک بن حارث العلی دی، د ربیعه بن الحیار بن مالک زوی دی). او د ذوالقرنين په اړه ډېر اقوال شته او دا يو جامع بيان دی او استعمالېږي، شونې ده چې ذوالقرنين نوم د هغه کس لپاره ځانګړی نه وي، خو د حمير د سلطنتونو څو پاچاهانو په دې نوم ياد کړی وي. نوم يې ذوالقرنين اول او بل ذوالقرنين او دوهم ذوالقرنين هغه څوک وو چې د سکندر اعظم نه مخکې يې د ياجوج او ماجوج بندونه جوړ کړي وو په همغه پېړۍ کې جوړ شوي وو او د ابراهيم خليل يا وروسته معاصر وو. هغه – او د هغه څه له مخې چې ابن هشام راوړي چې هغه په بیت المقدس کې د خضر څخه لیدنه وکړه، هغه د هغه وروسته و، ځکه چې بیت المقدس د ابراهیم څخه څو پیړۍ وروسته او د داود او سلیمان په وخت کې جوړ شوی و. نو په هر صورت ذوالقرنین د اسکندر نه مخکې وو. برسېره پر دې چې د حمیر تاریخ مبهم دی؛ او دا چې که هغه عرب وى نو د پېغمبر اکرم په وخت کې بايد د هغه په اړه پوره معلومات موجود واى، د مقريزي د راوړلو له مخې خبرې په دوه اړخونو کې پاتې دي. یو دا چې ذوالقرنین چې د حمیري پیروان دی هغه بند چیرته دی؟ دوهم دا چې د ځمکې پر مخ هغه فاسد ملتونه کوم ډول وو چې د دوی د بربادۍ د مخنیوي لپاره یې بندونه جوړ کړل؟ او ايا دا بند په يمن او يا د يمن په شاوخوا کې د مارب بند په څېر جوړ شوى دى او که نه؟ ځکه چې په دغو سیمو کې بندونه د څښاک او کرنې د اوبو د ذخیره کولو لپاره جوړ شوي، نه د چا د مخنیوي لپاره. برسېره پر دې چې په دوی کې د اوسپنې او مسو ټوټې نه دي کارول شوي، په داسې حال کې چې قرآن د ذوالقرنین بند ورته معرفي کړی؛ او آیا په یمن او شاوخوا سیمو کې داسې کوم قوم شتون درلود چې پر خلکو یې برید کړی وي، په داسې حال کې چې د یمن ګاونډیان له قبطیانو، اسوریانو، کلدانیانو او داسې نورو پرته بل څوک نه وو او ټول متمدن ملتونه وو؟ زموږ يو سپين ږيري او معاصر محقق دا خبره تاييد کړې ده او په دې ډول يې توجيه کړې ده: ذوالقرنين په قرآنکريم کې له سکندر اعظم څخه سل کاله مخکې ذکر شوی، نو هغه داسې نه دی، بلکې دا يو له صالحو پاچاهانو څخه دی. د يمن له پاچاهانو څخه د عزوى د پيروانو له ډلې څخه وو او د دې قبيلې عادت و چې ځان ته يې د (ضي) په کلمه ويل، د بېلګې په توګه يې ويل: ذي حمدان، يا غامدان، يا ذي المنار، او ذی الازغر، زی یازن او داسې نور. او دا ذوالقرنين يو مسلمان، توحيد، قاضي، د ښو اخلاقو خاوند، غښتلى او د غرور او جلال خاوند و، او د لويديځ لوري ته له ډېر لوى لښکر سره روان شو، لومړى په مصر او بيا له هغه وروسته پر موږ. او بیا هم د بحر په څنډه کې سفید خپل سفر ته ادامه ورکړه تر دې چې د لویدیځ بحر څنډې ته ورسیده او هلته یې په عینی حما یا حمییه کې د لمر لوېدل ولیدل. بیا له هغه ځایه هغه ختیځ ته وګرځید او په لاره کې یې افریقا تاسیس کړه. هغه ډېر لالچی او په ودانیو او ودانیو کې ماهر وو. او خپل سفر ته يې ادامه ورکړه تر دې چې جزيرې او د منځنۍ اسيا دښتې ته ورسېدل او له هغه ځايه د ترکستان او د چين له ديواله تېر شو او هلته يې يو داسې قوم وليد چې خدای د دوی او افتاب ستوري په منځ کې نه دی ځای کړی. == د مولانا ابوالکلام آزاد نظریه == [[ابو الکلام آزاد|مولانا ابوالکلام آزاد]] (د هند د کلتور پخوانی وزیر) په [[اوردو ژبه|اردو ژبه]] کې [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] تفسیر لري او په دې تفسیر کې هغه ذوالقرنین چې په قرآن کریم کې یاد شوی دی، د [[کوروش ۲|اخیمینید سایرس]] په نوم یادیږي. او د دې کتاب ځینې برخې: <ref>نام کتاب: «کوروش کبیر (ذوالقرنین)» تألیف «مولانا ابوالکلام آزاد» ترجمه: «محمد ابراهیم باستانی پاریزی»</ref> {{دوراشې کامه|اوس د ذوالقرنین اخلاقي صفات زموږ په مخ کې دي. لومړی یې عدالت او غلامي ده، راځئ وګورو چې دا صفت د لوی سایرس په ژوند کې څومره شامل دی. قرآن وايي: د دې خلکو برخلیک ستاسو په لاس کې دی، تاسو کولی شئ دوی ته سزا ورکړئ یا یې بخښنه وکړئ او مهربانه شئ. د دې قبيلې مانا هماغه خلک دي چې له کوم دليل پرته يې پر سايرس بريد وکړ او بالاخره بريالى نه شو او سائرس بريالى شو، بې له شکه چې هغه کولاى شواى او بايد سزا يې ورکړې واى. یوناني تاریخپوهان په عموم ډول په دې باور دي چې د [[عورت]] له فتحې وروسته د سایرس کړنې نه یوازې له عدالت سره تړاو درلود بلکې له هغه څخه خورا لوړې وې. دا هر څه د ورکولو او ورکولو او لویوالي په اړه وو، سایرس د ورکولو په اساس نه و، بلکې له دې مقام څخه پورته شو. [[د يوناني مورخينو لست|د يوناني تاريخپوهانو]] وايي چې [[سائرس ستر]] امر کړى و چې پوځيان دې د دښمن له عسکرو پرته له هيچا سره په وسلو سره مخامخ نه شي، او هغوى هم همداسې وکړل. په قرانکریم کې ذکر شوی چې ذوالقرنین فرمایلي دي "و سنقول من عمرو یسرا" یعنی که څوک ښه کار وکړي، نو تاسو به وګورئ چې په بدل کې به ورسره سخت او بد چلند نه کیږي. [[د یوناني تاریخ پوهانو لست|یوناني مورخینو]] په عمومي ډول د دې مسلې په حقیقت باور لري او لیکي چې [[لوی سایرس]] له هرچا سره په مهربانۍ او سخاوت سره چلند کاوه. هغه خلک د هغو پیسو او درنو مالیاتو له بار څخه وژغورل چې د پاچاهانو لخوا د رعیت په اوږو کېښودل شوي وو. د سایرس په کار کې اسانتیا او د هغه مهربانۍ د خلکو په هوساینې او هوساینې کې یو نوی دور رامینځته کړ. د دې سرچینې متن په اړه نورد اضافي ژباړې معلوماتو لپاره د سرچینې متن اړین دی کتنې ولیږئ}} * د ذوالقرنین د لوی سایرس سره سمون ابوالکلام او تاریخ پوهان چې په دې باور دي چې ذوالقرنین [[کوروش ۲|لوی]] سورس دی، لاندې اساسي دلایل وړاندې کوي: په یوناني تاریخي سرچینو او د سپیڅلي کتابونو مذهبي سرچینو کې د سائرس د ځانګړتیاوو مطابقت * د سائرس مجسمه * د هغه سفرونه او فتوحات * د پیغمبر پوښتنه کونکي د ذوالقرنین په اړه * د اشخاصو د انکار لاملونه بل یې ذوالقرنین ته منسوب دی. # په زوړ عهد کې ذوالقرنین ته اشاره شوې ده کومو کسانو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کړې وه، د هغو روایتونو له مخې چې آیات پکې نازل شوی دی، یا یهود وو، یا د یهودانو په هڅونه قریش. او دا کیسه له اسلام څخه مخکې د یهودانو په کتاب کې ذکر شوې وه او تفسیر یې د فارس او میډیا پاچا ذکر کړی و. په زوړ عهد کې د ذوالقرنین کیسې ته پام وکړئ. # ذوالقرنین او د سائرس مجسمه د دوه اړخیز تاج سره [[دوتنه:Pasargades_winged_man2.jpg|کيڼ|بټنوک| په پسارګاد کې د [[کوروش ۲|سائرس]] راحت، چې د سایرس په سر کې دوه ښکرونه ښیې.]] [[دوتنه:Cyrus_Great.jpg|کيڼ|بټنوک]] [[دوتنه:Olympic_Park_Cyrus.jpg|کيڼ|بټنوک|240x240px| د وزر لرونکې سایرس مجسمې نقل چې دوه ټوټې شوي هیلمټ سره]] په نولسمه پیړۍ کې د مرغاب د سیند په غاړه حوض ته نږدې د سایرس یوه مجسمه کشف شوه چې تقریباً د انسان په اندازه ده او د سایرس د دوه عقاب په شان وزرونه یې په دواړو غاړو کې پراته دي او په سر یې تاج او دوه ښکرونه ښیي. لکه د پسه ښکرونه په کې لیدل کیږي. د دې مجسمې د ځانګړتیاوو سره د انجیل د محتوياتو په مطابقت سره، د دې تاریخ پوهانو په نظر کې دا احتمال خورا پیاوړی شو چې د سائرس اصل څه و چې ذوالقرنین (د دوو سینګونو مالک) په نوم یادیږي، او همدارنګه د ډبرې مجسمې ولې؟ سائرس د عقاب د وزرونو په څیر وزرونه لري او د دې ترتیب د یوې ډلې پوهانو لخوا تایید شوی چې د ذوالقرنین تاریخي شخصیت په دې توګه په بشپړ ډول څرګند شوی دی. # د سائرس محکمه یوناني مورخ [[هرودت|هیروډوټس]] لیکي: سایرس خپلو پوځیانو ته امر وکړ چې له جنګیالیو پرته تورې مه وهي، او د دښمن کوم عسکر چې ږیره یې وغورځوي، ونه وژني، او د سایرس لښکر د هغه د امر اطاعت وکړ، تر څو د ملت خلک د جګړې دردونه احساس نه کړي. هیروډوټس بیا لیکي: سائرس یو مهربان او سخی پاچا و، ډیر نرم او مهربانه وو او د نورو پاچاهانو په څیر د شتمنیو په راټولولو کې لالچ نه و، بلکې د خیرات او سوغات لالچ و، مظلومانو ته یې د انصاف زمینه برابره کړه او هر څه یې چې په کې شامل وو، ورکول. ډیر ښه. هغه یې خوښ کړ. یو بل مورخ "زی نوفان" لیکي: [[کوروش ۲|سائرس]] یو هوښیار او مهربان پاچا و، د پاچا عظمت د پاچاهانو له فضیلتونو سره یو ځای شوی و، هغه لوړ زړور او غالب وجود درلود، د هغه هدف د انسانیت خدمت او د هغه چلند و. عدل او زغم د هغه په وجود کې و، هغه حیران شو. د [[قرآن کریم]] په تفسیر کې د ابوالفتاح رازي په قول راغلي دي: خدای تعالی د ځینو پیغمبرانو په ژبه امر وکړ چې د فارس له پاچاهانو څخه یوه پاچاهي جوړه کړي، نوم یې سائرس و او هغه یو وفادار سړی و. <ref>تفسیر قرآن ابوالفتح رازی (قرن ششم)، جلد 12، صفحه 163، تفسیر آیات 1 تا 15 بنی اسراییل</ref> او همدارنګه له جعفر صادق څخه روایت دی چې د نړۍ په پاچاهانو کې ذوالقرنین او سلیمان دوه مؤمنان وو چې په ځمکه یې حکومت کاوه. <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> ; د ذوالقرنین له دریو کمپاینونو سره د [[کوروش ۲|سائرس]] د کمپاینونو مطابقت تر ټولو لومړی، سائرس ختیځ، لویدیځ او شمال ته سفرونه وکړل، چې د هغه د ژوند په تاریخ کې تفصیل لري، او په قرآن کې ذکر شوي درې سفرونو سره مطابقت لري. د سایرس لومړی کمپاین د لیډیا په هیواد کې ترسره شو چې د آسیا کوچني په شمالي برخه کې موقعیت درلود او دا هیواد د سایرس د حکومت د مرکز په پرتله لویدیځ اړخ درلود. که موږ د اسيا مائنر د لويديځ ساحل نقشه زموږ په مخ کې واچوو، موږ به وګورو چې د ساحل زياتره برخه په کوچنيو خلیجونو کې ډوب شوي، په ځانګړې توګه ازمیر ته نږدې، چیرته چې خلیج د سترګو بڼه اخلي. قرآن وايي، ذوالقرنين لوېديځ ته د سفر پر مهال په خټين پسرلي کې د لمر لوېدو احساس وکړ. دا صحنه هماغه صحنه وه چې سایرس هغه وخت ولیده چې د لمر لمر (د لیدونکي په نظر کې) په ساحلي خلیجونو کې ډوب شو. (ځینو فکر کاوه چې د قرآن معنی دا ده چې لمر په خټو کې لویږي! ) د سایرس دوهم کمپاین د ختیځ په لور و، لکه څنګه چې هیرډوټ وايي: د سایرس دا ختیځ یرغل د لیډیا له فتحې وروسته ترسره شو، په ځانګړې توګه د صحرا د ځینو ځنګلي قبیلو بغاوت، سایرس د برید کولو ته اړ کړ. قرآن د ذوالقرنین دوهم کمپاین په لاندې ډول پرتله کوي: (که څه هم لمر د لمر خبر شو، واجه تاج علی قوم لم نجل لھم من دونھا سترا) چې د لیرې ختیځ لور ته د سائرس سفر ته اشاره کوي، چیرته چې هغه لمر په داسې خلکو باندې لوېدلی چې د شعاعو په وړاندې یې هیڅ سرپناه نه درلوده، په ګوته یې کړه چې دا خلک د صحرا سرګردان وو. د سائرس دریمه مبارزه د شمال په لور د قفقاز د غرونو په لور روانه وه، تر دې چې هغه د دوو غرونو تر منځ غره ته ورسیده او د ځنګلي قبیلو د یرغل د مخنیوي لپاره یې د خلکو په غوښتنه د غره په وړاندې یو قوي خنډ جوړ کړ. هلته وو دغه بند له لرغونو زمانو راهيسې د ارمنيانو په کتابونو کې د "بهک گوراى" په نوم ياد شوى او د "کبان گوراى" په نوم هم يادېږي او د دواړو کلمو مانا يو شان ده او د "سايروس دروازه" يا "سايرس پاس" ته ورته مانا ورکوي. ځکه چې کور د سایرس د نوم یوه برخه ده، ایا یوازینۍ ریښتینې شاهدي چې په الساعة کې شتون لري کافي نه ده چې سایرس دا بند جوړ کړی؟ <ref>کتاب ذوالقرنین و کوروش کبیر نوشته مولانا ابوالکلام آزاد، ترجمه باستانی پاریزی، صفحه 72</ref>  == بېرونۍ تړنې == * ډاکټر النمر، "ذوالقرنین، یو داسې کرکټر چې اسلامي پوهان یې په اړه مغشوش شوي وو، او ابوالکلام آزاد د هغه راز کشف کړ." العرب مجله، مارچ 1974، د محمد عجم ژباړه، 1386. * د قرآن مفسر مولانا ابوالکلام چې د هند د معارف بنسټ ایښودونکی لقب یې درلود [http://www.irna.ir/fa/News/81384631/] * د ذوالقرنین کوروش کبیر ابوکلام آزاد او بستاني پارسي کتاب ډاونلوډ کړئ [http://s2.picofile.com/file/7700822903/Korosh_Kabir.rar.html] * هو، سایرس، د خپلو هیوادوالو د شرارتونو ځواب ورکول خورا ښه وو [https://web.archive.org/web/20120530140322/http://www.amordadnews.com/neveshtehNamyesh.aspx?NId=7240] ** [https://web.archive.org/web/20100919141425/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=120125 سائرس لوی یا ذوالقرنین د قران عظیم الشان] * [http://www.iranboom.ir/nam-avaran/koroshe-bozorg/1239-korosh-bozorg-ghoran.html د قرآن کریم له نظره لوی سائرس] * کوروش; د ایرانزمین ترټولو لوی کرکټر لکه څنګه چې د بی بی سی لیدونکو لخوا غوره شوی [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/04/120330_great_persians_results.shtml] * [https://web.archive.org/web/20120520172315/http://quran-m.com/container2.php?fun=artview&id=986 ذوالقرنین د قرآن کریم د څوارلسمې دورې د فیلسوفانو د حیرانتیا او کشف ځانګړتیا ده.] * [https://web.archive.org/web/20111004190037/http://www.ketabname.com/main2/identity/?serial=1346&] کوروش [[کوروش ۲|کبیر]] <span>یا ذوالقرنین، ابوالکلام آزاد، ژباړه او سریزه:</span> ډاکټر محمد ابراهیم بستاني پارسي <span>، کوروش خپرندویه ماڼۍ، تهران ۱۳۷۵ ل.</span> * مالوان، ماکس<bdi> مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکسد ایران کیمبرج تاریخ ۲- لومړۍ برخه. ژباړه: تیمور قادري. تهران: مهتاب خپرونه. ISBN <bdi>مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکس [[وېشنيزه:د اسلام پيغمبران]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] 6p86f6mp6xrf1ofaw5dx75onkvub0io 283214 283213 2022-07-24T04:34:26Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34420227|ذوالقرنین]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   [[دوتنه:Dhu_al-Qarnayn_Name.svg|کيڼ|بټنوک|250x250px| په اسلام کې د ذوالقرنین لمانځنه]] [[دوتنه:(Persia)_Ciro_el_Grande.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د لوی سایرس انځور]] [[دوتنه:Alexander-Coin.jpg|کيڼ|بټنوک|175x175px| د سکندر د امپراتورۍ څخه پاتې ډېری سکې، چې د هغه انځور پرې کښل شوی، هغه تل د پسه دوه ښکرونه پر سر ايښي دي.]] '''ذوالقرنین''' ، "د دوو ښکرونو خاوند" (یا په لفظي توګه "د دوو ژوندونو مالک") په قرآن کې د اتلسم سورت ( [[سورة الكهف|کهف]] ) له 83 څخه تر 101 آیتونو کې د یو داسې شخصیت په توګه څرګندیږي چې د خدای له خوا د دې لپاره ځواکمن شوی و، ترڅو د بشریت او یاجوج او ماجوج تر منځ چې ګډوډي راوستونکی قوم دی يو دېوال جوړ کړي. <ref>Netton, Ian Richard (2006). ''[https://books.google.com/books?id=_--lK2ZGp8gC&pg=PA72&dq=%22He+with+the+two+horns%22%22has+been+identified+as+Alexander+the+Great%22&hl=en#v=onepage&q=%22He%20with%20the%20two%20horns%22%22has%20been%20identified%20as%20Alexander%20the%20Great%22&f=false A Popular Dictionary of Islam]. Routledge. ISBN 978-1-135-79773-7''، صفحات ۷۲–۷۳.</ref> د دېوال له شا څخه د [[یاجوج او ماجوج]] خلاصون او راوتل د [[قيامت|قیامت]] له نښو يوه نښه ده چې په یوه شپه (یوم القیامة) کې د نړۍ د پای او د خدای له خوا د دوی د هلاکت نښه ده. <ref>Cook, David (2005). ''[https://books.google.com/books?id=uCtQhsrnwWQC&dq=Gog+Magog&hl=en Contemporary Muslim Apocalyptic Literature]. Syracuse University Press. ISBN [[:en:Special:BookSources/9780815630586|9780815630586]].'' صفحات ۸–۱۰.</ref> دا کیسه په قرآن کې د سکندر د رومانس له لارې شامله شوې، چې د لوی سکندر د ژوند يوه افسانوي نسخه ده. <ref>Bietenholz, Peter G. (1994). ''[https://books.google.com/books?id=ZFjXaCAWoOUC&pg=PA123&dq=%22from+a+Syrian+version+it+found+its+way+into+the+Koran%22&hl=en#v=onepage&q=%22from%20a%20Syrian%20version%20it%20found%20its%20way%20into%20the%20Koran%22&f=false Historia and fabula: myths and legends in historical thought from antiquity to the modern age]. Brill. [[:en:Special:BookSources/978-9004100633|ISBN 978-90-04-10063-3]].'' صفحهٔ ۱۲۳.</ref> ذوالقرنین د [[قرآن کریم|قرآن]] او [[بائبل|انجیل]] یو له کرکټرونو څخه دی. د قرآن له مخې ذوالقرنین درې مهمې مبارزې درلودې، لومړی [[لوېديځ|لوېدیځ ته]] ، بیا [[ختيځ|ختیځ]] ته او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، هغه یو متقی او مهربان انسان و او په عدل کې یې انحراف نه کاوه. او له همدې امله د خداى د فضل تابع و، د نېكانو ملګرى او د [[وسپنه|ظالمانو]] او سرکښه خلکو دښمن و، د دنيا له مال او دولت سره يې هيڅ علاقه نه درلوده، په خداى او د [[ډېم|قيامت]] په ورځ يې ايمان درلود. او د دې بند د جوړولو موخه يې د [[یاجوج او ماجوج|ياجوج او ماجوج]] د ظلمونو په وړاندې د يوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. <ref>جلد دوازدهم تفسیر نمونه</ref> == د نومونې سبب == د دې نوم ريښه پېژندنه خورا مهمه ده، "قرن" د ذوالقرنین اصلي زوی دی. کرن په فارسي ژبه کې د ښکر او پروجیکشن مانا ورکوي چې د قور (قورکله) - کور پشت - کار - کورک (قوچ = نارینه پسونه چې لوی ښکرونه لري) او داسې نور. په عربي ژبه کې (ژو) د مالک یا ساتونکي مانا لري او جوار دوه مانا لري، یوه مانا تاج او بله مانا ښکر او کورنین د کورنین څخه اخیستل شوې کلمه ده چې د دوه ښکرونو مانا لري، چې عربي د عبراني "قرنیم" (قرنیم) څخه اخیستل شوې ده. ). ذوالقرنین د یو بل په سر باندې د دوه ښکرونو تاج دی. د ظاهري مانا سربیره، دوه ښکرونه پراخه مانا لري او دا یوه جمله وه چې د ځواک څرګندولو لپاره کارول کیږي او په زاړه عهد نامې کې دا د یو مخلوق (نر غوايي(بېل)) لپاره کارول کېده چې نړۍ یې په دوه ښکرونو کې وي. ځینې په دې باور دي چې دا نوم د نړۍ ختیځ او لویدیځ ته رسیدلی (هغه د ختیځ او لویدیځ مالک و) چې عرب یې د لمر پېړۍ تعبیروي. == ذوالقرنين په قران کې == د ذوالقرنين کيسه [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] په [[سورة الكهف|سوره کهف]] کې داسې راغلې:<blockquote>او له تا څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کوي. ووایه: زه به ډیر ژر ستاسو لپاره د هغه څخه یو څه ولولم. (۸۳) موږ هغه ته په ځمکه کې واک او پاچاهي ورکړه او د هر څه د لاسته راوړلو لار مو ورته وښودله. (۸۴) هغه هم لاره تعقیب کړه. (۸۵) [[لمر|لمر لوېدو]] ته ورسېد . هغه په خټه او تور چینه کې د لمر لوېدل ولیدل او هلته یې خلک ولیدل. ما وویل: ای ذوالقرنین، ته غواړې چې هغوی ته عذاب ورکړي او له هغوی سره ښه سلوک وکړي. (86) ويې فرمايل: خو چا چې ظلم وكړ هغه ته به سزا وركوو. بیا به هغه خپل رب ته یوسي ترڅو هغه ورته سخت عذاب ورکړي. [87]- خو څوك چي ايمان راوړي او نېك عملونه وكړي، د هغه لپاره ښه اجر دى. او موږ به د هغه په اړه اسانه حکمونه وکړو. (۸۸) بيا يې لاره تعقيب کړه. (۸۹) تر دې چې د لمر لوېدو ځای ته ورسېد. د لمر لید په هغه قوم راښکته کیږي چې موږ ورته د هغې له وړانګو پرته بل هیڅ پوښ نه دی ورکړی. (۹۰) داسې وه؛ او موږ د هغه په حالاتو کې راګیر یو. (91) هغه بیا په لاره تعقیب کړ. (۹۲) هغه د دوو غرونو تر منځ راورسېد. د دغو دوو غرونو شاته هغه خلک وليدل چې په هيڅ نه پوهېدل. [سُوۡرَةُ الۡعَالَمِ : 93] هغوى وويل: اى ذوالقرنين ياجوج او ماجوج په ځمكه كې فساد كوي. ايا ته غواړې چې مونږ په خپل ځان باندې تحريم ولرو تر څو زمونږ او د دوى تر منځ خنډ جوړ كړو؟ (۹۴) ويې ويل: هغه څه چې زما رب ماته راکړي دي هغه غوره دي. په خپل قوت سره ما سره مرسته وکړه، تر څو ستا او د دوی تر منځ یو خنډ جوړ کړم. (۹۵) ماته د اوسپنې ټوټې راوړه. کله چې د دغو دوو غرونو په منځ کې ډنډ شو، ویې ویل: راځه چې لاړ شو. هغه اوسپنه خوره کړه بیا یې وویل: د [[تامبه|مسو]] راښکته کړه چې زه یې پرې واچوم. (۹۶) دوی نه په هغې باندې پورته کیدلی شي او نه یې سوری کولی شي. (۹۷) هغه وویل: دا زما د رب رحمت و، کله چې زما د رب وعده راشي، هغه به یې پوره کړي، او زما د رب وعده رښتیا ده. (۹۸) <ref>قرآن ۱۸:۸۳ تا۱۸:۹۸ ترجمه فولادوند</ref></blockquote>د ذوالقرنین د حقیقي شخصیت په اړه چې د یهودانو ، عیسویانو او مسلمانانو په آسماني کتابونو کې ذکر شوی دی، څو اړخیز دی. د [[د هخامنشیانو ټولواکمني|آخمیني]] کورنۍ [[کوروش ۲|سایرس]] ، [[داریوش ۱|داريوش لوی]] ، [[خشايارشا|زارکس]] ، [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم، [[چېن شي هوانگ|چن شی هوان]] ، خسرو انوشیروان ، د حمیر له پاچاهانو څخه یو، هغه انتخابونه دي چې د اصلي ذوالقرنین د موندلو لپاره یې څیړل شوي دي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سورة الکهف]] د ۸۲ څخه تر ۹۵ آيتونو په تفسير سره ثابت ثبوت وړاندې کړی دی چې د ذوالقرنين په نامه د اخيمني سايرس نوم دی. <ref>عباس پورپیران، ص ۷۴</ref> یو شمیر معاصر شیعه فقهاء هم سائرس "ذوالقرنین" ګڼي. [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] ، ثاني او [[مرتضی مطهري]] د دې نظر له مؤمنانو څخه دي. <ref>مرتضی مطهری، خدمات متقابل ایران و اسلام</ref> د تفسیر النشون په کتاب کې چې د ناصر مکارم شیرازي لیکل شوی دی، له همدې امله سائرس ته ذوالقرنین ویل شوي چې ختیځ او لویدیځ د هغه ملکیت دی. ابوالکلام د وزر لرونکي سړي په مشهور شخصیت باندې ډیر ساینسي ټینګار کوي، کوم چې په پسرګاد کې د بارام ماڼۍ څخه یو له ژوندي پاتې کالمونو څخه دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مالوان|کتاب=تاریخ ایران کمبریج|سال=۱۳۸۷|فصل=|صفحه=۴۶۵–۴۶۶|جلد=|زبان=}}</ref> د دې رول په اړه ډېر تعبيرونه شوي دي او ابوکلام دغه رول ذوالقرنين ګڼي. [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] د [[سورة الكهف|سوره کهف]] له ۸۲ تر ۹۵ آیتونو په تفسیر او د سایرس په اړه د احادیثو او روایتونو د موجودیت په حواله دا ثبوت وړاندې کړی چې د ذوالقرنین په نامه یادیدونکی سایرس دی. <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پورپیران|کتاب=نگرشی بر مقدمه کوروش کبیر (ذوالقرنین)|سال=۱۳۸۴|فصل=|صفحه=۷۴|جلد=|زبان=}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شهبازی|کتاب=پاسارگاد|سال=۱۳۸۶|فصل=|صفحه=۶۵|جلد=|زبان=}}</ref> [[سيد محمد حسين طباطبايي|علامه طباطبايي]] د ذوالقرنین د سائرس د علم په اړه لیکي چې که څه هم د هغې ځینې اړخونه بې له اعتراضه نه دي، خو له قرآني آیتونو سره یې مطابقت له نورو ویناوو څخه څرګند او د منلو وړ دی. د مثال په تفسیر کې له ذوالقرنین سره د سائرس د موافقت نظریه د غوره نظریې په توګه ذکر شوې ده او د دې نظریې تصدیق زما په تفسیر هادي القرآن ، تفسیر الفرقان او تفسیر القرآن کې راغلی دی. منير د المنير په تفسير کې ذوالقرنين په ټينګه له هماغه سايرس څخه ګڼل کېږي چې د نړۍ دواړو غاړو ته يې سفرونه کړي وو او ښايي د هغه د زړورتيا له امله د ذوالقرنين په لقب ونومول شو. ابوالکلام آزاد یو له هغو کسانو څخه دی چې سایرس په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین دی او باور لري چې په قرآن کې ذکر شوی ذوالقرنین سائرس دی. وړیا دلیلونه په لاندې ډول لنډیز کیدی شي: # په پسرګاد کې د یوه وزر لرونکي سړي راحت، چې د پسه ښکرونه او د عقاب وزرونه لري، د سائرس استازیتوب کوي، چې هغه د ذوالقرنین په توګه پیژني، چې مانا یې د "دوو ښکرونو خاوند" دی. په ځانګړې توګه، سایرس په تورات کې "د ختیځ فالکن" بلل کیږي. # په قرآن کريم (سورت الکهف، ٨٣ تر ٩٨ آيتونو) کې د "ذوالقرنين" په اړه داسې يو پاچا ذکر شوى، چې خداى پاک ورته هر ډول کاميابۍ ورکړې، چې له لوېديځ څخه د لمر د لوېدو ځاى ته ولاړ. له ختیځ څخه هغه ځای ته چې لمر لویږي، بیا له جنوب څخه شمال ته لاړ او د دوو غرونو پښو ته ورسید، چې په هغې کې یې یوه قبیله اوسېده، او له هغه څخه یې وغوښتل چې د دوی او د غرونو ترمنځ یو خنډ جوړ کړي. د یاجوج او ماجوج ډیری قبیلې، او هغه همداسې وکړل. مولانا ازاد وايي چې سائرس هغه څوک و چې لوېديځ او ختيځ ته يې لاره هواره کړه او بيا قفقاز ته لاړ او هلته يې د اسيايي قومونو د مخنيوي لپاره يو بند جوړ کړ او چينايانو دغه قوم ته يوچي نوم ورکړ، چې " يګوج " ته ورته دی، او دوی منګولیانو ته '''فانکوک ویل''' ، کوم چې د ماجوج سره ورته دی. # د تورات په کتاب کې، د پیغمبر دانیل باب (8 فصل) د یو خوب په اړه خبرې کوي چې په کې یو دوه سینګ لرونکی پسه د یو سینګ وزې لخوا ماتې کیږي. مولانا آزاد وايي چې دا پسه د سائرس دوه ښکرونه دي او دا وزه د يونانيانو ده او د سائرس دغه دوه ښکرونه ذوالقرنين ته منسوبوي. == ذوالقرنین په اسلامي احادیثو کې == د خصال په کتاب کې له جعفر صادق څخه روایت دی چې وايي: په ځمکه کې څلور پاچاهان وو، چې دوه یې مومنان وو، سلیمان او ذوالقرنین. دوه کافران چې نمرود او بخت النصر دي. (سليمان او ذوالقرنين دوه مؤمنان وو چې په ځمکه يې واکمني کوله، او نمرود او بخت نصر دوه کافران وو چې په ځمکه واکمن وو) <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> عمار سبطي روایت کوي چې هغه جعفر صادق ته وویل: زموږ د امامانو درجه او مرتبه څه ده؟ هغه وفرمایل: لکه د ذوالقرنین او یوشع (د بنی اسرائیلو له پیغمبرانو څخه یو او د موسی علیه السلام جانشین) او اصف مصاحب سلیمان – چې د ذوالقرنین لوړ مقام ته اشاره کوي. <ref>سه داستان اسرارآمیز - سلطان حسین تابنده صفحه 179</ref> د ذوالقرنین جومات په اسلامي احادیثو کې هم ذکر شوی دی. [[جومات|یو جومات]] او یوه لویه [[ودانۍ]] چې ۴۰۰ سانتي اوږدوالی لري، په هغه کې د لرګیو او مسو تختې او د مسو تختې کارول شوې وې. د هر لرګي تختې اوږدوالی 224 سانتي متره دی، د دوو دیوالونو ترمنځ فاصله 200 سانتي ده، او د دیوالونو لوړوالی 22 سانتي دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۱</ref> او مجلسي، د ثعلبي په حواله، د ذوالقرنین بند د جوړولو ځای "د ترکیې د ځمکې ختیځ پای" بللی دی. <ref>آسمان و جهان-ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الانوار، ج۴، ص: ۹۴</ref> == ذوالقرنین د نادر شاه له نظره == سلطان محمود عثماني ته د نادرشاه په لیک کې نادر شاه د اسلام ستر پیغمبر، د هغه کورنۍ او ملګرو ته له سلام او سلام کولو وروسته د دغه لیک په یوه برخه کې د خلیفه مسلمان سلطان عثماني ستاینه او ستاینه کوي چې په ترکیه کې ده. نادر شاه سلطان محمود هغه د اسکندر ذوالقرنین II په توګه بیانوي، چې دا په ذوالقرنین د یو شخص په توګه د هغه باور څرګندوي <ref>http://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/136_NAME_3_19012015.kpdf.pdf</ref> {{دوراشې کامه|"... د قوي بنسټیز دولت د سیمې ځواکمن کدیو، او د بلاد او آباد د چارو د کړکیچن کاغذونو شیرازبند، د البرین سلطان او د البرین خاقان،" دویم. اسکندر ذی القرنین، "د دوو سپیڅلو جوماتونو سرپرست"، "د لفلق السطنة او خلافت او ازما او رفح او المراحمه، البر، العدل، او العدل ستوری" احسان"، سلطان محمود خان بن سلطان مصطفی خان، "خلدالله ملکه او سلطانه ده"، حضرت الله راین، میرات ضمیر منیر خورشید، نذیر لہرین مستي..."}} == د ذوالقرنین د کیسې نثرونه == په قرآن کریم کې د ذوالقرنین له کیسې څخه لاندې تفسیرونه شوي دي: === د اسلام څخه مخکې د کیسې شتون === په مکه او مدینه کې یو شمیر خلک په دې کیسه پوهیدل او ویل کیږي چې ډیری یې د کتاب خلک وو او دا ټکی د څو [[آيت|آیتونو]] له متن څخه چې د "یسلک عن ذی القرنین" عبارت دی ښه معلومیږي. او "قلانا یا ذه القرنین" او "قلوا یا ذه القرنین" څرګنده ده چې دا کیسه له اسلامه مخکې ذکر شوې ده، خو ډېرو خلکو ترې د علم د حاصلولو او یا د رسول الله صلی الله علیه وسلم د امتحان لپاره پوښتنه کړې ده. د اسلام (یهودیانو هم د خضر او د غار د اصحابو په اړه دا ډول پوښتنې کړې دي) === په قرآن کریم کې د ذوالقرنین ځانګړنې === ذوالقرنین ځانګړنې درلودې، چې له جملې څخه یې لاندې یادونه کولای شو: * هغه یو څوک دی چې تاج یا خولۍ لري چې دوه ښکرونه لري. * خدای ورته د بریا وسیله ورکړه. * هغه درې مهمې مبارزې درلودې: لومړی لویدیځ ته، بیا ختیځ ته، او په پای کې هغه سیمې ته چې هلته د غره لاره وه، او په هر سفر کې هغه د قبیلو سره مخ شو. * خدای هغه ته ځواک ورکړی و او د خلکو په ژوند او مال کې یې واک ورکړی و او د دوی لپاره یې عذاب او اجر ورکړی و. * هغه یو توحیدی او مهربان سړی و او د [[نياو|عدالت]] له لارې نه انحراف شوی و او له همدې امله د خدای د ځانګړي فضل تابع و. * هغه د نیکو خلکو دوست او د ظالمانو او ظالمانو دښمن و او د دنیا له مال او دولت سره یې مینه نه وه. * هغه په خدای او د قیامت په ورځ باور درلود. * د هغه بند جوړوونکی دی چې په کې اوسپنه او مسو کارول شوي وي (او که نور مواد یې هم په جوړولو کې کارول شوي وي، د دې فلزاتو تر سیوري لاندې و) او د دې بند له جوړولو څخه یې موخه د یوې مظلومې ډلې سره مرسته کول وو. د یاجوج او ماجوج ظلمونه وو * هغه یو له هغو کسانو څخه وو چې خدای ورته د دنیا او آخرت خیر ورکړی. د دنيا ښېګڼه په هغه پاچاهي، قدرت او اختيار کې چې ده ته ورکړل شوې وه او د آخرت خير، ځکه چې هغه د حق، سولې، بخښنې، ملګرتيا، عزت نفس، د خير خپرول او له بديو څخه د ځان ساتنې په برخه کې د نړۍ ښه والی او بنسټ ايښی دی. خلک * دا معلومه شوه چې هغه د وحی یا الهام یا د پیغمبرانو له خوا تایید شوی، او د هغه سره یې مرسته کړې. * په هرصورت، قرآن هیڅ شی نه کاروي چې په ښکاره توګه وښيي چې هغه یو پیغمبر و، که څه هم په قرآن کې داسې تفسیرونه شتون لري چې دا معنی څرګندوي. موږ له ډیرو اسلامي روایاتو څخه هم ولوستل چې له پیغمبر او امامانو څخه روایت شوي دي: هغه پیغمبر نه و بلکې نیک بنده و. * هغه په لویدیځ کې د یوې ظالمې ډلې سره مخ شو او دوی یې عذابول (په دې معنی چې هغه له دوی سره جګړه وکړه او دوی یې مات کړل). * هغه بند چې د یاجوج او ماجوج په قوم جوړ کړ د لمر په لویدیځ او ختیځ کې نه و، ځکه چې د لمر ختیځ ته د رسیدو وروسته، هغه د یو دلیل تعقیب کړ تر دې چې هغه د دوو غرونو تر مینځ راورسید، او د هغه د بند د ځانګړتیاوو څخه. سربیره پردې چې دا د نړۍ په ختیځ او لویدیځ کې نه و، دا دا دی چې دا د دوو غرونو په منځ کې جوړ شوی و، او دا دوه غرونه چې د دوو دیوالونو په څیر وو، یو شاته دیوال جوړ کړ. او په بند کې د اوسپنې او قطر د ټوټو څخه جوړ شوی (د مسو خټکی) کارول کیده. == ذوالقرنین [[زوړ تړون|د زوړ عهد]] په کتاب کې == د ډینیل په کتاب کې، دانیل پیغمبر په خوب کې لاندې لیدل کیږي:<blockquote>ما ولیدل چې ناڅاپه یو پسه د سیند غاړې ته ولاړ و، چې دوه ښکرونه او اوږده ښاخونه یې درلودل، په دوی کې یو له بل څخه لوړ و او په دوی کې ترټولو لوړ و. او ما هغه پسه وليدل چې خپل ښکرونه يې د لويديځ، شمال او جنوب لور ته وهل او هيڅ وحشي ځناور يې د مقابلې توان نه درلود او هيڅوك نه وو چې د هغه له لاس څخه يې خلاص كړي، هغه د خپلې خوښې سره سم عمل وكړ او هغه ستر <ref>دانیال ۸:۳</ref></blockquote>په عبراني متن کې، د "کرنيم" (قرنیم) کلمه د "فورک" په معنی کارول کیږي. د ډینیل په کتاب کې بیا هم لوستل کیږي: جبرائیل هغه ته راڅرګند شو او د هغه خوب یې په لاندې ډول تعبیر کړ: هغه پسه چې دوه ښکرونه لري چې تاسو لیدلي '''د میډیس او پارس پاچا دی''' . د انجیل په عربي ژباړه کې د ذوالقرنین نوم په همدې پاراګراف کې راغلی دی:<blockquote>د وان '''ډیک''' ژباړه: مګر هغه پسه چې په لومړۍ پیړۍ کې یې ولیدل د فارس مادي پاچا دی <ref>دانیال ۸:۲۰</ref></blockquote><blockquote> مګر هغه پسه چې دوه ښکرونه لري هغه د مدین او فارس پاچاهان دي.</blockquote>یهودیان د ډینیل له لید څخه پوهیدل چې د دوی د اسیر کیدو موده به د میډیا او فارس د یو پاچا په پاڅون او د [[بابل]] په پاچاهانو باندې د هغه په بریا سره پای ته ورسیږي ، او دوی به د بابلیانو له منګولو څخه خلاص شي. ډېر وخت نه و تېر چې [[کوروش ۲|سائرس]] د ایران د حکومت په مرحله کې راښکاره شو او د میډیا او فارس هیواد یې جوړ کړ او له دوی څخه یې یو لوی سلطنت جوړ کړ او لکه څنګه چې دانیل خوب ویلي و چې پسه به خپل ښکرونه لویدیځ ته وخوري. په ختیځ او سویل، [[کوروش ۲|لوی سایرس]] هم په ټولو دریو لارښوونو کې لویې فتحې وکړې. هغه یهودیان آزاد کړل او دوی ته یې اجازه ورکړه چې [[اسرائيل|اسراییل]] ته راستانه شي. د یسعیا په 44 څپرکي کې، 28 شمیره، موږ ولولئ: بیا به هغه د سائرس په اړه ووایي چې هغه زما شپون دی او هغه به زما ټول رزق بشپړ کړي او [[بيت المقدس|بیت المقدس]] ته به ووایي چې تاسو به بیا جوړ کړئ. دا جمله هم د پام وړ ده چې د انجیل په ځینو تفسیرونو کې، سایرس د ختیځ د بازانو په توګه تعبیر شوی، او د یو حکمت سړی چې د لرې ځای څخه به لوستل کیږي. (د یسعیاه کتاب، څپرکی 46، 11 شمیره) == ذوالقرنین او صاب حمیري == د ذوالقرنین مختلف کمپاینونه چې په [[قرآن کریم|قرآن]] کې ذکر شوي هم د جنوبي عربستان د حمیري پاچا صاب زمرد (د '''الرعید''' په نوم هم یادیږي) ته منسوب شوي دي. <ref>Wheeler 1998, pp. 200–1.</ref> ځينې مورخين لکه اسمايي په "د اسلام نه وړاندې د عرب تاريخ"، [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان بيروني]] په "اطهر البقيه" کې، ابن هشام په "سيرت النبوي" کې، نسوان ابن سيد په "شمس العلوم" کې ليکلي دي. . . ویل شوي چې ذوالقرنین د یمن له قبیلې څخه وو او هلته یې حکومت کاوه. که څه هم دوی د هغه په نوم سره توپیر لري. <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم؛ جواد الهایی؛ انتشارات عصر رهایی؛ صفحات ۹۶ و ۹۷</ref> د وهب بن منبہ او ابن هشام په وینا مالک صاب د حمیری فاتح و چې په بیت المقدس کې له خضر سره له ملاقات وروسته ورته د ذوالقرنین لقب ورکړل شو. هغه بیا د ځمکې پای ته سفر کوي او ځمکې فتح کوي تر هغه چې هغه د تیاره ځمکه کې د خضر لخوا رهبري کیږي. [https://ar.m.wikisource.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84#%D9%85%D9%84%D9%83_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B9%D8%A8_%D8%B0%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%D9%8A%D9%86] مقریزي په خپل کتاب الشکر کې د ذوالقرنین '''نسب ته''' اشاره کړې ده او وایي چې ذوالقرنین د عربو پاچا او د حمیر له پاچاهانو څخه وو او اصلي نوم یې صاب ابن ذی مراد و. [https://lib.eshia.ir/40547/1/285/%D8%B0%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%86] بيا يې له ابن هشام، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] ابن عباس، [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] او کعب الاحبار [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] څخه د ذوالقرنين حميري او عربو روايتونه ياد کړي دي. هغه له همداني او هيثم څخه روايت کوي چې ذوالقرنين د شيبا شاه و او د اسلام نه مخکې عربي شعرونه چې د ذوالقرنين په اړه ليکل شوي دي بيانوي. [https://lib.eshia.ir/40547/1/286] هغه څه چې د ذوالقرنین حمیري انګیرنې ته متوجه دي دا دي چې د نومونو په وړاندې د "ژو" کلمه کارول د یمنیانو له عادتونو څخه و. لکه "ضی حمدان"، "زی المنار"، "زولغمدان"، "زولازغر". <ref>قصه‌های ایرانیان در قرآن کریم، جواد الهایی، انتشارات عصر رهایی، صفحه ۱۰۴ به نقل از سید هبه‌الدین شهرستانی</ref> د تاریخ لیکونکي ویلر په وینا، دا ممکنه ده چې د دې حسابونو ځینې عناصر چې په اصل کې د صاب سره تړاو لري، په هغه کیسو کې شامل شوي چې ذوالقرنین د سکندر سره پیژني. <ref>Wheeler 1998, p. 201.</ref> == ذوالقرنین او سائرس په اسلامي روایتونو کې == په اسلامي کتابونو کې د سائرس یا کوروس په اړه که په تاریخي او قرآني تفسیر او یا عربي شعرونو کې روایت شوی دی، خو لږو خلکو ورته پام کړی دی. د سائرس په ستاینه کې د اسلام د پیغمبر د حدیثونو له جملې څخه: جلال الدین سیوطي چې یو له سترو اسلامي عالمانو څخه دی (۹۱۱ م) په دار المنتظر کې (۴ ټوک، ۱۶۵ مخ) له حذیفه ابن جریر څخه نقل کړی دی. د محمد صلی الله علیه وسلم یو ملګری الایمان وايي: ځکه چې بنی اسرائیلو د سبت په ورځ بغاوت وکړ او د برترۍ په لټه کې وو او پیغمبران یې ووژل، خدای د دوی په وړاندې بختانسر راپورته کړ تر دې چې بیت المقدس ته ننوت او د زکریا د وینې په بدل کې یې ووژل. اویا زره یې د هغوی کورنۍ او د انبیاوو اولادونه ونیول او د بیت المقدس زینت یې ورته جوړ کړ او له ځانه سره یې بابل ته یووړه. محمد د هغه د جوړولو د طریقې او ګاڼو په اړه چې په هغه کې کارول شوي او بختانسر یې بابل ته ورکړي تصدیق او تشریح یې کړ او بنی اسرائیل په داسې حال کې چې د دوی په مینځ کې ځینې پیغمبران او د انبیاوو زامن هم شتون درلود، کلونه کلونه د خدای پورې دردونه وخوړل. په دوی رحم وکړ: حتی دوی یې وژغوره ...: نو هغه د فارس یو پاچا ته چې د سائرس په نوم یو وفادار سړی و وښوده چې د بني اسرائیلو ژوندي پاتې کیدو ته لاړ شه او دوی یې آزاد کړي. د بني اسرائيلو لاره او بیت المقدس ته حتی تر لوړې کچې پورې ننوتل: سائرس همداسې وکړل او بیت المقدس ته ننوتل او د هغې زینت یې بیا جوړ کړ او بني اسرائیل سل کاله د خدای اطاعت وکړ. تر هغه چې دوی بیرته ګناه ته راستانه شي. البته، دوی د دې حدیث په اعتبار شک درلود. لکه څنګه چې ابن کثیر هم په خپل تفسیر کتاب کې د دې حدیث په اړه لیکي: <ref>تفسیر ابن کثیر جلد سوم صفحهٔ ۴۳</ref> {{دوراشې کامه|ابن جریر الطبري دا حدیث د حذیفه په روایت نقل کړی دی (یانې دا حدیث یوازې حذیفه ویلي دی) نو هغه څه چې ویل شوي هغه له معتبرو احادیثو نه دي.}} == ذوالقرنین او اسکندر په اسلامي روایتونو کې == د تاریخ او تفسیر په ډیرو کتابونو کې اسلامي پوهانو د ذوالقرنین د شخصیت په اړه بحث کړی او هغه یې د روم سکندر په توګه معرفي کړی او د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم یو حدیث هم پکې راغلی دی، چې ایرانی مورخ طبري په خپل تفسیر کتاب کې روایت کړی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم په دې اوږده حدیث کې د اهل کتابو ځواب ورکړ چې د ذوالقرنین په اړه یې ترې وپوښتل، هغه یې د روم ځوان او د مصر د [[اسکندریه]] ښار د بنسټګر په توګه معرفي کړ: <ref>تفسیر طبری، جلد پانزدهم، تفسیر آیات ۸۳ و ۸۴ صوره کهف، صفحات ۳۶۸ و ۳۶۹</ref> {{دوراشې کامه|ابو کریب روایت کوي چې زید بن حباب له ابن لحیة څخه روایت کوي چې ویلي یې دي: عبدالرحمن بن زیاد بن انعم د توجیب قبیلې له شیخانو څخه روایت کوي چې یو تن د رسول الله صلی الله علیه وسلم اصحابو ته وویل: د خادم په لور. عقبه بن عامر رضي الله عنه موږ د رسول الله صلی الله علیه وسلم د حدیث د اورېدو لپاره لاړو، هغه وویل: موږ هغه ته ور ورسېدو، موږ ورته وویل: موږ د دې لپاره راغلي یوو چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم حدیث بیان کړو، هغه وویل: یوه ورځ زه د رسول الله صلی الله علیه وسلم په خدمت کې و، نو ما هغه پرېښود، کله چې د اهل کتابو د یوې قبیلې له کوره ووتم، هغوی ما ولیدل او ویې ویل: موږ غواړو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وکړو، نو له هغوی څخه زموږ لپاره اجازه وغواړه. ماته یې وښودله، بیا یې وویل: اوبه واچوئ، اودس یې وکړ او لمونځ یې وکړ، نو کله چې یې لمونځ وکړ، ما د هغه په ​​مخ د خوښۍ نښې ولیدلې، نو ویې ویل: هغه ماته دننه کړه او څوک چې زما له صحابه وو بهر وي. کله چې دوی د رسول الله صلی الله علیه وسلم په حضور کې وو؛ نو هغه ورته وویل: که تاسو وغواړئ چې پوښتنه وکړئ او زه به تاسو ته خبر درکړم چې ستاسو په لیک کې څه دي او که تاسو وغواړئ [پرته له پوښتنې څخه] زه به تاسو ته ځواب درکړم. ځواب: ته له ما څخه د ذوالقرنین په اړه او په خپل کتاب کې د هغه څه د موندلو لپاره راغلی یې: هغه د روم یو ځوان و، نو راغی او د مصر [[سکندریه]] ښار یې جوړ کړ، کله چې یې پای ته ورساوه، یوه فرښته پرې راښکته شوه او اسمان ته یې بوتله او ورته یې وویل چې څه ګورې؟ هغه وویل چې زما ښار او نور ښارونه، نو هغه یې پورته کړ او پوښتنه یې وکړه چې څه وینئ؟ ويې ويل: زما ښار، بيا يې هغه لوړ کړ او ويې ويل: څه ويني؟ هغه وویل: زه ځمکه وینم، هغه وویل: دا هغه علم دی چې ټوله نړۍ یې محاصره کړې ده، هغه پاچا وویل: الله جل جلاله زه تا ته د دې لپاره رالیږلی یم چې جاهلانو ته زده کړه ورکړم او علم پیدا کړم، نو هغه بند ته بوتلم. او دا چې دوه خلاص غرونه وو چې هر څه ترې راوتلي وو، بیا له یاجوج ماجوج څخه تېر شو، بیا له یو بل قوم څخه تېر شو چې مخونه یې د سپیو په څېر وو او له یاجوج ماجوج سره جنګېدل، بیا له بل قوم تېر شو چې له دوی سره وو. هغه څوک چې د سپي په څیر شخصیتونه جنګیدل، او بیا یو بل ملت چې د هغه وروستي ملت سره جګړه کوله او نوم یې واخیست.}} == د ذوالقرنین د هویت په اړه د اسلامي علماوو اختلاف == د ډاکټر عبدالمنعم النمر د نظر له مخې د ذوالقرنین په اړه اسلامي پوهان تر وروستۍ پېړۍ پورې مغشوش وو او هیچا هم دا نوم د هند له مشهورو تاریخي شخصیتونو سره تر ابوالکلام آزاد پورې په ټینګه او قوي دلیل نه دی برابر کړی. د قرآن کریم مفسر دا راز کشف کړ. در کتاب روح المعانی په کتاب کې د قرآن د مفسرینو نظریه تر یو حده انحراف شوې ده او ویل شوی دی چې ذوالقرنین هماغه فریدون د اثفیان زوی، د جمشید زوی، هغه د ایران پنځم پاچا وو، او د خدای یو صالح او فرمانبردار پاچا و. در کتاب ابي زید بلخي په کتاب سور الاعمال کې راغلي دي چې هغه د وحی پلوی و او په عام تاریخ کې راغلي دي چې ټوله ځمکه یې قبضه کړې او په خپلو اولادونو یې ویشلې ده. يوه برخه يې د عراق ، هند او حجاز په نوم ايرج ته ورکړه او همغه يې د شاهي تاج خاوند کړ، د ځمکې بله برخه يې خپل دويم زوی ته، يعني روم ، مصر او لويديځ يې ورکړه. چین ، ترکیه او شرق یې خپل دریم زوی ته ورساوه او د هر یوه لپاره یې یو قانون جوړ کړ چې په هغه سره حکومت وکړي او دې درې واړو قوانینو ته په عربي ژبه کې سیاست ویل کېده (؟! )، چون اصلش «سی ایسا» یعنی سه قانون بوده؛ و وجه تسمیه‌اش به ذوالقرنین «صاحب دو شاخ» می‌شود این باشد که او دو طرف جهان را مالک شد، یا در درازای روزهای سلطنت خود مالک آن گردید، چون سلطنت او به‌طوری‌که در رودة الصفا کې پېښ شو او یا هم له همدې امله و، د هغه زړورتیا د نړۍ ټول پاچاهان تر سیوري لاندې کړل. * د اسلامي نړۍ د علماوو، مفسرینو او تاریخ پوهانو په منځ کې لومړنی کس چې [[سيد محمد حسين طباطبايي|ذوالقرنین]] یې د [[ابو الاعلى مودودي|سایرس]] له تاریخي څېرې سره پرتله کړی، هغه هندی مفکر [[ابو الکلام آزاد|ابوالکلام آزاد]] په خپل کتاب ذوالقرنین ''یا [[کوروش ۲|لوی سایرس]]'' او سلطان حسین او نور و. علي تابندي ګونابادي وايي چې په قرآن، تاريخ او کيسو کې د دغه کس ځانګړتياوې د [[کوروش ۲|ستر سائرس له]] تاريخي شخصيت سره سمون لري. پخوانیو مفسرینو شک کړی دی او هغه یې [[مقدوني سکندر|د مقدونیې سکندر په]] شان ګڼلی دی او ځینو یې فرعون هم ګڼلی دی او ځینو نورو منابعو ذوالقرنین د [[يمن|یمن]] له پاچاهانو څخه یاد کړی دی. <ref>''ایرانیان در قرآن و روایات. '' سید نورالدین ابطحی. نشر به آفرین. ۱۳۸۳. ص۳۳۷</ref> * اکثرو پخوانیو علماوو ویلي دي: ذوالقرنین هماغه سکندر دی، البته داسې ښکاري چې هغه سکندر چې اسلامي پوهان یې خبرې کوي، [[مقدوني سکندر|د مقدونیې له سکندر]] سره توپیر لري، د بېلګې په توګه د سکندر په کتاب کې د اسکند کردار توپیر لري. د الکساندر مقدونیایي څخه، او د سکندر بند په یوه [[متل|استعاره]] بدل شوی، چې تل په ژبه کې وي. او په دې مفهوم کې احاديث هم شته لکه هغه روايت چې له موسى بن جعفر رضي الله عنه څخه په نزد السناد کې روايت شوى دى او د عقبه بن عامر رضي الله عنه او د وهب بن [[الدر منثور في التفسير الماثور|منبه رضي]] الله عنه روايت دى. [[الدر منثور في التفسير الماثور|په المنطور کې روایت شوی دی]] . او له [[صحابه|صحابه کرامو]] او تابعینو څخه ځینو پخوانیو مفسرینو لکه معاذ بن جبل – لکه د البیان مجمع – او قتاده – لکه څنګه چې الدر المنثور نقل کړی دی، هم همدا نظر منلی دی. او [[ابن سينا بلخي|بو علي سينا]] چې کله د سکندر اعظم بيانوي نو د سکندر ذوالقرنين په نوم يې يادوي، [[فخر الدين رازي|فخر رازي]] هم په خپل ستر ټولګه کې پر همدې ټکي ټينګار کوي. او د هغه څه لنډیز دا دی چې: قرآن په دې دلالت کوي چې د دې سړي پاچاهۍ د لویدیز تر لرې پرتو سیمو او د ختیځ او شمال تر لرې لرې پورې غځول شوې او دا په حقیقت کې د ځمکې پر مخ د هغه ورځې تقدیر دی. د دغه ډول پاچا په څېر باید د هغه نوم په ځمکه کې تلپاتې وي، سکندر هم په دې ځانګړنه کې له سایرس سره پاتې دی، ځکه چې د پلار له مړینې وروسته یې د روم او باختر ټول سلطنتونه له منځه یوړل او ټولې ځمکې یې فتحه کړې او تر هغه ځایه یې پرمختګ وکړ [[عربو سمندر|. شنه بحر]] او بیا مصر. بيا يې په مصر كې د [[اسکندریه|اسكندريه]] ښار په جوړولو پيل وكړ، بيا سوريه ته داخل شو او له هغه ځايه د اسرائيلو د ځپلو په نيت بيت المقدس ته ولاړ او هلته يې په قربانګاه كې قرباني وكړه، بيا يې د ارمنستان او باب الدنيا لوري ته مخه كړه. [[قبطيان|العواب]] ، عراقيان، قبطيان او بربران د هغه تر تسلط لاندې راغلل، د ايران واک يې ونيو، بيا هند او چين ته ولاړ او له لرې پرتو قومونو سره يې جګړه وکړه، بيا [[خراسان]] ته راستون شو او ډېر ښارونه يې جوړ کړل. بیا عراق ته راستون شو او د "زور" یا رومیه مدین په ښار کې وفات شو او د څه مودې لپاره یې دولس کاله واکمني وکړه. د دې خبرې سره ستونزه دا ده چې: "لومړی دا خبره چې د ځمکې د ډیری استوګنځایونو مالک یوازې لوی سکندر اعظم دی" د منلو وړ نه دی، ځکه چې دا ډول ادعا په تاریخ کې ثابته نه ده، ځکه چې تاریخ نور څرګندوي. هغه پاچاهان چې ملکیت یې درلود که دا د مقدونیې ملکیت څخه زیات نه و، کم نه و. او دوهم دا چې هغه صفات چې قرآن د ذوالقرنین لپاره لیست کړي دي، تاریخ د سکندر لپاره ثابت نه ګڼي، بلکې ردوي یې. د بېلګې په توګه قرآن کریم وايي: ذوالقرنین یو سړی و چې پر خدای او د قیامت په ورځ یې ایمان درلود او توحیدي دین یې درلود، په داسې حال کې چې سکندر د یونانیانو د کیسې پر بنسټ یو خدای نه و. مشتري ته قرباني د دې ثبوت دی؛ همدارنګه قرآن کریم فرمایلي دي: " ذوالقرنین د خدای له نیکو بندګانو څخه و او د ورکول او شریکولو زغم یې درلود" او تاریخ د سکندر لپاره د دې برعکس لیکلي دي؛ هغه د هغه صفاتو سره سم جوړ کړی چې په قرآن کې ذکر شوي دي. او د ذوالقرنين په اړه په "البدايه والنهيه" كتاب كې راغلي دي: اسحاق بن ادمي له سعيد بن بشير قتاده څخه روايت كړى، چې سکندر هماغه ذوالقرنين دى او پلار يې لومړى قيصر و. د روم څخه وو او د سام خاندان څخه وو، هغه د نوح زوی و او د ذوالقرنین II سرپرست د فلبیس زوی اسکندر و. (بیا هغه خپل نسب عیس بن اسحاق بن ابراهیم ته راښیي او وايي:) هغه مقدونیایي، یوناني، مصری و او هغه څوک و چې د اسکندریه ښار یې جوړ کړ او د هغې د بنسټ ایښودلو نیټه د روم عام تاریخ ګرځیدلی دی. او هغه د سکندر ذوالقرنین څخه ډیر وخت وروسته و. او دوهم د مسیح څخه نږدې درې سوه کاله مخکې و، او هوښیار [[ارستو|ارسطو]] د هغه وزیر و، او هغه څوک وو چې دارا زوی دارا وواژه، د فارس پاچاهان یې ذلیل کړل، او د دوی خاوره یې تر پښو لاندې کړه. د خپلو خبرو په دوام کې وايي: موږ دا شیان ځکه ذکر کړل چې اکثرو خلکو دا فکر کاوه چې دا دوه نومونه یو شان دي، ذوالقرنین او مقدوني یو شان دي او په قرآن کې ذکر شوي یو نوم دی. هماغه سړی چې ارسطو ته یې خدمت کړی او له دې څخه یې ډېرې تېروتنې کړې دي. هو، لومړی سکندر یو وفادار او صالح سړی او نیک پاچا و، او د هغه وزیر خضر و، لکه څنګه چې موږ مخکې وویل، پخپله د پیغمبرانو څخه و. خو دویم مشرک او وزیر یې فیلسوف وو او د دوی د دورې تر منځ نږدې دوه زره کاله واټن و، نو دا چیرته دی او چیرته دی؟ دوی نه ورته دي او نه هم مساوي، پرته له دې چې یو څوک دومره احمق وي چې د دواړو تر مینځ غلطي وکړي. په دې وینا کې هغه خبرې ته اشاره کوي چې د فخر رازي له مخي نقل شوي دي، پام وکړئ او بیا د هغه کتاب ته مراجعه وکړئ چې هلته د ذوالقرنین کیسه کوي، وبه ویني چې د دې راوی خطا د فخر رازي له خطا څخه کمه نه ده. ځکه چې په تاریخ کې د داسې پاچا نښه نشته چې دوه زره کاله مخکې له مسیح څخه وو، او درې سوه کاله یې په ځمکه او د لویدیز په لرې پرتو برخو کې تر ختیځ او شمال ختیځ پورې پاچاهۍ کړې او یو بند یې جوړ کړی و. وفادار او صالح سړی، بلکې یو پیغمبر او د هغه وزیر هم و، هغه خضر و او په تیاره کې د ژوند د اوبو په لټه کې و، چې نوم یې اسکندر دی که نه؟ او د اسلام په لومړیو وختونو کې د عربو په منځ کې د سکندر په اړه هیڅ معلومات شتون نه درلود، سکندر هغه کرکټر دی چې په وروستیو پیړیو کې عربي ادب ته داخل شو او د لاتیني متنونو په عربي ژبه تر ژباړې وروسته. * د [[الاسمای|مؤرخينو]] يوه ډله لکه اسمايي په " د اسلام څخه مخکې د عرب تاريخ " کې او ابن هشام په " سيره" او "تيجان " کې او [[ابوريحان بيروني|ابو ريحان البيروني]] په "اطهر البقيه " کې او نسوان بن سعيد په کتاب کې ليکلي دي. شمس العلوم او نورو ويلي دي چې ذوالقرنين د حمير له پاچاهانو څخه و چې په يمن کې يې پاچاهي کوله. بیا یې د نوم په اړه اختلاف وکړ، یوه وویل: مصعب بن عبدالله وو، بل وویل: صاب بن ذول معرد د هغه د تابعینو څخه لومړی وو او دا هغه څوک وو چې د ابراهیم علیه السلام د سود حکم یې په بئر سبا نومیده. . بل وویل: هغه د اقرآن پیروونکی و او نوم یې حسن و. اسمايي وايي چې هغه د حسن القران څلورم زوی اسد الکمال و، چې د ملک کرب دویم لقب یې درلود او د لومړي ملک طبابي زوی و. ځینو ویلي چې نوم یې " شمر یارش " و. البته د حمیریانو او د جاهلیت په ځینو شاعرانو کې د ذوالقرنین نوم د یو له پاچاهانو څخه یاد شوی دی. د هغو له جملې څخه په « البدایه والنہایه » کتاب کې راغلي دي چې ابن هشام د اشعری دا شعر تلاوت کړی او ویلي یې دي: و الصحاب ذوالقرنین اصبح ثویب الجنفی جدت اشم موگیما او د یوه پخواني روایت په بحث کې راغلي چې عثمان ابن ابي الحدر دا شعرونه د ابن عباس لپاره ویلي دي، قاد کان ذوالقرنین جدی بی گمن ملکه تادین لح الملوک او طهشدو دوه نور آیتونه چې ترجمه یې هم تېر شوې ده. # مقریزي په خپل کتاب "الشقطار" کې وايي: پوه شه چې د علماوو څېړنه دې ټکي ته رسېدلې چې ذوالقرنین چې نوم یې په قرآن کریم کې یاد شوی او ویلي یې دي: «و یسلک عن ذوالقرنین». یو عرب سړی و چې نوم یې په عربي شعرونو کې ډېر یاد شوی دی او اصلي نوم یې صاب بن ذی مرید د حارث رضی زوی، د حمال ذی سعد زوی، د عاد ذی منه زوی، د عار الملت زوی دی. د سکساک زوی، د وائل زوی، د حمیر زوی، د سبا زوی، د یشجب زوی، د یثرب زوی، قحطان د هود زوی، د هود زوی، د رحغز زوی، هغه د شالح زوی، د ارفکساد زوی. شیم، د نوح زوی؛ او هغه د حمير پاچاهانو يو پاچا دى، چې ټول عربان وو او د عربو په نامه هم بلل کېده. او ذوالقرنین د تاج د مالک تابع و، کله چې تخت ته ورسید، لومړی یې خپل مسلک جوړ کړ او په پای کې یې د خدای لپاره عاجز شو او د خضر سره یې دوستي وکړه. او څوک چې دا فکر کوي چې ذوالقرنین د فلبس زوی سکندر دی، غلط دی، ځکه چې د "ژو" کلمه عربي ده او ذوالقرنین د یمن د پاچاهانو لپاره د عربو لقبونو څخه دی او سکندر رومي او یوناني کلمه ده. # ابوجعفر طبري وايي: خضر د فریدون په زمانه کې د ضحاک زوی و، البته دا د اهل کتابو د علماوو نظر دی. او دغه خضر له ذوالقرنین سره په سفرونو کې د ژوند له پسرلي سره مخ شو او له هغې څخه یې وڅښل او ذوالقرنین یې خبر نه کړ. د ذوالقرنین له صحابه کرامو څخه هیڅوک خبر نه وو، نو یوازې خضر مړ شو، او د علماوو په وینا هغه لا ژوندی دی. خو نورو ويلي دي: ذوالقرنين چې د ابراهيم عليه السلام په زمانه کې ؤ د دهق زوی فريدون ؤ او خضر د هغه د لښکر په شروع کښې ؤ. # ابو محمد عبدالملک بن هشام په خپل کتاب "تجان" کې چې د زمانې د پاچاهانو په علم کې لیکلی، د ذوالقرنین د نسب په یادولو سره یې ویلي: هغه یو تابع و او تاج یې درلود. د خپلې پاچاهۍ په پیل کې یو ظالم شو او په پای کې یې په عاجزانه مسلک بدل شو او په بیت المقدس کې یې له خضر سره وکتل او له هغه سره یې د ځمکې ختیځ او لوېدیځ ته سفر وکړ او لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایلي دي، ټول وسایل د هغه لپاره سلطنت برابر شو او د یاجوج او ماجوج بند یې جوړ کړ او په پای کې په عراق کې مړ شو. او د سکندر پلار یوناني و او دوی هغه ته د مقدونیې سکندر په نوم یاداوه او دوی هم هغه ته مقدونیایی ویل. هغه وفرمایل: هغه د حمیر څخه وو، نوم یې صاب بن ذی مرید وو ، هغه هغه څوک دی چې خدای په ځمکه کې ځای پر ځای کړی او په هر کار کې یې برکت ورکړی دی. ځینو ورته وویل: نو سکندر څوک وو؟ هغه وویل: هغه د روم یو هوښیار او صادق سړی و چې په افریقا کې یې د بحر په څنډه کې منار جوړ کړ او د روم ځمکه یې ونیوله او د عربو بحیرې ته راغی او په هغه ځمکه کې یې ډیر کارخانې او ښارونه جوړ کړل. له کعب الاحبار څخه پوښتنه وشوه چې ذوالقرنین څوک وو؟ هغه وفرمایل: زموږ لپاره صحیح کلمه چې موږ له احبار او زموږ له پخوانیو څخه اوریدلې ده هغه دا ده چې هغه د حمیر له قبیلې او نسل څخه و، نوم یې صاب بن ذی مرید او ولیعهد اسکندر د یونان او له هغه څخه وو. د اسحاق بن ابراهیم خلیل زوی د عیسی نسب. او د الکساندر پاچاهان د مسیح په وخت پوهیدل، چې په منځ کې ګالین او ارسطو هم وو. او همداني د نسب په کتاب کې ویلي دي: کوهلان بن سبا د زید په نوم یو زوی درلود او زید د عریب، مالک، غالب او عمکرب پلار و. هیثم وویل: عمیکرب د سبا زوی، د حمیر او کوهلان ورور و. عماقرب دوه اولادونه درلودل چې نومونه یې ابومالک فدرحه او محلیل وو او غالب یو زوی درلود چې نوم یې جناد بن غالب نومېده چې له محیل بن امیکرب بن سبا وروسته پاچا شو. او عریب یو زوی درلود چې عمرو نومیده، او عمرو هم زید او حمیصه درلوده چې ابا الصاحب په نوم یاداوه. او دا ابا الصاحب لومړی ذوالقرنین دی، حمداني بیا وايي: (د حمدان علماء وايي: د ذوالقرنین نوم صعب بن مالک بن حارث العلی دی، د ربیعه بن الحیار بن مالک زوی دی). او د ذوالقرنين په اړه ډېر اقوال شته او دا يو جامع بيان دی او استعمالېږي، شونې ده چې ذوالقرنين نوم د هغه کس لپاره ځانګړی نه وي، خو د حمير د سلطنتونو څو پاچاهانو په دې نوم ياد کړی وي. نوم يې ذوالقرنين اول او بل ذوالقرنين او دوهم ذوالقرنين هغه څوک وو چې د سکندر اعظم نه مخکې يې د ياجوج او ماجوج بندونه جوړ کړي وو په همغه پېړۍ کې جوړ شوي وو او د ابراهيم خليل يا وروسته معاصر وو. هغه – او د هغه څه له مخې چې ابن هشام راوړي چې هغه په بیت المقدس کې د خضر څخه لیدنه وکړه، هغه د هغه وروسته و، ځکه چې بیت المقدس د ابراهیم څخه څو پیړۍ وروسته او د داود او سلیمان په وخت کې جوړ شوی و. نو په هر صورت ذوالقرنین د اسکندر نه مخکې وو. برسېره پر دې چې د حمیر تاریخ مبهم دی؛ او دا چې که هغه عرب وى نو د پېغمبر اکرم په وخت کې بايد د هغه په اړه پوره معلومات موجود واى، د مقريزي د راوړلو له مخې خبرې په دوه اړخونو کې پاتې دي. یو دا چې ذوالقرنین چې د حمیري پیروان دی هغه بند چیرته دی؟ دوهم دا چې د ځمکې پر مخ هغه فاسد ملتونه کوم ډول وو چې د دوی د بربادۍ د مخنیوي لپاره یې بندونه جوړ کړل؟ او ايا دا بند په يمن او يا د يمن په شاوخوا کې د مارب بند په څېر جوړ شوى دى او که نه؟ ځکه چې په دغو سیمو کې بندونه د څښاک او کرنې د اوبو د ذخیره کولو لپاره جوړ شوي، نه د چا د مخنیوي لپاره. برسېره پر دې چې په دوی کې د اوسپنې او مسو ټوټې نه دي کارول شوي، په داسې حال کې چې قرآن د ذوالقرنین بند ورته معرفي کړی؛ او آیا په یمن او شاوخوا سیمو کې داسې کوم قوم شتون درلود چې پر خلکو یې برید کړی وي، په داسې حال کې چې د یمن ګاونډیان له قبطیانو، اسوریانو، کلدانیانو او داسې نورو پرته بل څوک نه وو او ټول متمدن ملتونه وو؟ زموږ يو سپين ږيري او معاصر محقق دا خبره تاييد کړې ده او په دې ډول يې توجيه کړې ده: ذوالقرنين په قرآنکريم کې له سکندر اعظم څخه سل کاله مخکې ذکر شوی، نو هغه داسې نه دی، بلکې دا يو له صالحو پاچاهانو څخه دی. د يمن له پاچاهانو څخه د عزوى د پيروانو له ډلې څخه وو او د دې قبيلې عادت و چې ځان ته يې د (ضي) په کلمه ويل، د بېلګې په توګه يې ويل: ذي حمدان، يا غامدان، يا ذي المنار، او ذی الازغر، زی یازن او داسې نور. او دا ذوالقرنين يو مسلمان، توحيد، قاضي، د ښو اخلاقو خاوند، غښتلى او د غرور او جلال خاوند و، او د لويديځ لوري ته له ډېر لوى لښکر سره روان شو، لومړى په مصر او بيا له هغه وروسته پر موږ. او بیا هم د بحر په څنډه کې سفید خپل سفر ته ادامه ورکړه تر دې چې د لویدیځ بحر څنډې ته ورسیده او هلته یې په عینی حما یا حمییه کې د لمر لوېدل ولیدل. بیا له هغه ځایه هغه ختیځ ته وګرځید او په لاره کې یې افریقا تاسیس کړه. هغه ډېر لالچی او په ودانیو او ودانیو کې ماهر وو. او خپل سفر ته يې ادامه ورکړه تر دې چې جزيرې او د منځنۍ اسيا دښتې ته ورسېدل او له هغه ځايه د ترکستان او د چين له ديواله تېر شو او هلته يې يو داسې قوم وليد چې خدای د دوی او افتاب ستوري په منځ کې نه دی ځای کړی. == د مولانا ابوالکلام آزاد نظریه == [[ابو الکلام آزاد|مولانا ابوالکلام آزاد]] (د هند د کلتور پخوانی وزیر) په [[اوردو ژبه|اردو ژبه]] کې [[قرآن کریم|د قرآن کریم]] تفسیر لري او په دې تفسیر کې هغه ذوالقرنین چې په قرآن کریم کې یاد شوی دی، د [[کوروش ۲|اخیمینید سایرس]] په نوم یادیږي. او د دې کتاب ځینې برخې: <ref>نام کتاب: «کوروش کبیر (ذوالقرنین)» تألیف «مولانا ابوالکلام آزاد» ترجمه: «محمد ابراهیم باستانی پاریزی»</ref> {{دوراشې کامه|اوس د ذوالقرنین اخلاقي صفات زموږ په مخ کې دي. لومړی یې عدالت او غلامي ده، راځئ وګورو چې دا صفت د لوی سایرس په ژوند کې څومره شامل دی. قرآن وايي: د دې خلکو برخلیک ستاسو په لاس کې دی، تاسو کولی شئ دوی ته سزا ورکړئ یا یې بخښنه وکړئ او مهربانه شئ. د دې قبيلې مانا هماغه خلک دي چې له کوم دليل پرته يې پر سايرس بريد وکړ او بالاخره بريالى نه شو او سائرس بريالى شو، بې له شکه چې هغه کولاى شواى او بايد سزا يې ورکړې واى. یوناني تاریخپوهان په عموم ډول په دې باور دي چې د [[عورت]] له فتحې وروسته د سایرس کړنې نه یوازې له عدالت سره تړاو درلود بلکې له هغه څخه خورا لوړې وې. دا هر څه د ورکولو او ورکولو او لویوالي په اړه وو، سایرس د ورکولو په اساس نه و، بلکې له دې مقام څخه پورته شو. [[د يوناني مورخينو لست|د يوناني تاريخپوهانو]] وايي چې [[سائرس ستر]] امر کړى و چې پوځيان دې د دښمن له عسکرو پرته له هيچا سره په وسلو سره مخامخ نه شي، او هغوى هم همداسې وکړل. په قرانکریم کې ذکر شوی چې ذوالقرنین فرمایلي دي "و سنقول من عمرو یسرا" یعنی که څوک ښه کار وکړي، نو تاسو به وګورئ چې په بدل کې به ورسره سخت او بد چلند نه کیږي. [[د یوناني تاریخ پوهانو لست|یوناني مورخینو]] په عمومي ډول د دې مسلې په حقیقت باور لري او لیکي چې [[لوی سایرس]] له هرچا سره په مهربانۍ او سخاوت سره چلند کاوه. هغه خلک د هغو پیسو او درنو مالیاتو له بار څخه وژغورل چې د پاچاهانو لخوا د رعیت په اوږو کېښودل شوي وو. د سایرس په کار کې اسانتیا او د هغه مهربانۍ د خلکو په هوساینې او هوساینې کې یو نوی دور رامینځته کړ. د دې سرچینې متن په اړه نورد اضافي ژباړې معلوماتو لپاره د سرچینې متن اړین دی کتنې ولیږئ}} * د ذوالقرنین د لوی سایرس سره سمون ابوالکلام او تاریخ پوهان چې په دې باور دي چې ذوالقرنین [[کوروش ۲|لوی]] سورس دی، لاندې اساسي دلایل وړاندې کوي: په یوناني تاریخي سرچینو او د سپیڅلي کتابونو مذهبي سرچینو کې د سائرس د ځانګړتیاوو مطابقت * د سائرس مجسمه * د هغه سفرونه او فتوحات * د پیغمبر پوښتنه کونکي د ذوالقرنین په اړه * د اشخاصو د انکار لاملونه بل یې ذوالقرنین ته منسوب دی. # په زوړ عهد کې ذوالقرنین ته اشاره شوې ده کومو کسانو چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه د ذوالقرنین په اړه پوښتنه کړې وه، د هغو روایتونو له مخې چې آیات پکې نازل شوی دی، یا یهود وو، یا د یهودانو په هڅونه قریش. او دا کیسه له اسلام څخه مخکې د یهودانو په کتاب کې ذکر شوې وه او تفسیر یې د فارس او میډیا پاچا ذکر کړی و. په زوړ عهد کې د ذوالقرنین کیسې ته پام وکړئ. # ذوالقرنین او د سائرس مجسمه د دوه اړخیز تاج سره [[دوتنه:Pasargades_winged_man2.jpg|کيڼ|بټنوک| په پسارګاد کې د [[کوروش ۲|سائرس]] راحت، چې د سایرس په سر کې دوه ښکرونه ښیې.]] [[دوتنه:Cyrus_Great.jpg|کيڼ|بټنوک]] [[دوتنه:Olympic_Park_Cyrus.jpg|کيڼ|بټنوک|240x240px| د وزر لرونکې سایرس مجسمې نقل چې دوه ټوټې شوي هیلمټ سره]] په نولسمه پیړۍ کې د مرغاب د سیند په غاړه حوض ته نږدې د سایرس یوه مجسمه کشف شوه چې تقریباً د انسان په اندازه ده او د سایرس د دوه عقاب په شان وزرونه یې په دواړو غاړو کې پراته دي او په سر یې تاج او دوه ښکرونه ښیي. لکه د پسه ښکرونه په کې لیدل کیږي. د دې مجسمې د ځانګړتیاوو سره د انجیل د محتوياتو په مطابقت سره، د دې تاریخ پوهانو په نظر کې دا احتمال خورا پیاوړی شو چې د سائرس اصل څه و چې ذوالقرنین (د دوو سینګونو مالک) په نوم یادیږي، او همدارنګه د ډبرې مجسمې ولې؟ سائرس د عقاب د وزرونو په څیر وزرونه لري او د دې ترتیب د یوې ډلې پوهانو لخوا تایید شوی چې د ذوالقرنین تاریخي شخصیت په دې توګه په بشپړ ډول څرګند شوی دی. # د سائرس محکمه یوناني مورخ [[هرودت|هیروډوټس]] لیکي: سایرس خپلو پوځیانو ته امر وکړ چې له جنګیالیو پرته تورې مه وهي، او د دښمن کوم عسکر چې ږیره یې وغورځوي، ونه وژني، او د سایرس لښکر د هغه د امر اطاعت وکړ، تر څو د ملت خلک د جګړې دردونه احساس نه کړي. هیروډوټس بیا لیکي: سائرس یو مهربان او سخی پاچا و، ډیر نرم او مهربانه وو او د نورو پاچاهانو په څیر د شتمنیو په راټولولو کې لالچ نه و، بلکې د خیرات او سوغات لالچ و، مظلومانو ته یې د انصاف زمینه برابره کړه او هر څه یې چې په کې شامل وو، ورکول. ډیر ښه. هغه یې خوښ کړ. یو بل مورخ "زی نوفان" لیکي: [[کوروش ۲|سائرس]] یو هوښیار او مهربان پاچا و، د پاچا عظمت د پاچاهانو له فضیلتونو سره یو ځای شوی و، هغه لوړ زړور او غالب وجود درلود، د هغه هدف د انسانیت خدمت او د هغه چلند و. عدل او زغم د هغه په وجود کې و، هغه حیران شو. د [[قرآن کریم]] په تفسیر کې د ابوالفتاح رازي په قول راغلي دي: خدای تعالی د ځینو پیغمبرانو په ژبه امر وکړ چې د فارس له پاچاهانو څخه یوه پاچاهي جوړه کړي، نوم یې سائرس و او هغه یو وفادار سړی و. <ref>تفسیر قرآن ابوالفتح رازی (قرن ششم)، جلد 12، صفحه 163، تفسیر آیات 1 تا 15 بنی اسراییل</ref> او همدارنګه له جعفر صادق څخه روایت دی چې د نړۍ په پاچاهانو کې ذوالقرنین او سلیمان دوه مؤمنان وو چې په ځمکه یې حکومت کاوه. <ref name="کتاب خصال">کتاب خصال</ref> ; د ذوالقرنین له دریو کمپاینونو سره د [[کوروش ۲|سائرس]] د کمپاینونو مطابقت تر ټولو لومړی، سائرس ختیځ، لویدیځ او شمال ته سفرونه وکړل، چې د هغه د ژوند په تاریخ کې تفصیل لري، او په قرآن کې ذکر شوي درې سفرونو سره مطابقت لري. د سایرس لومړی کمپاین د لیډیا په هیواد کې ترسره شو چې د آسیا کوچني په شمالي برخه کې موقعیت درلود او دا هیواد د سایرس د حکومت د مرکز په پرتله لویدیځ اړخ درلود. که موږ د اسيا مائنر د لويديځ ساحل نقشه زموږ په مخ کې واچوو، موږ به وګورو چې د ساحل زياتره برخه په کوچنيو خلیجونو کې ډوب شوي، په ځانګړې توګه ازمیر ته نږدې، چیرته چې خلیج د سترګو بڼه اخلي. قرآن وايي، ذوالقرنين لوېديځ ته د سفر پر مهال په خټين پسرلي کې د لمر لوېدو احساس وکړ. دا صحنه هماغه صحنه وه چې سایرس هغه وخت ولیده چې د لمر لمر (د لیدونکي په نظر کې) په ساحلي خلیجونو کې ډوب شو. (ځینو فکر کاوه چې د قرآن معنی دا ده چې لمر په خټو کې لویږي! ) د سایرس دوهم کمپاین د ختیځ په لور و، لکه څنګه چې هیرډوټ وايي: د سایرس دا ختیځ یرغل د لیډیا له فتحې وروسته ترسره شو، په ځانګړې توګه د صحرا د ځینو ځنګلي قبیلو بغاوت، سایرس د برید کولو ته اړ کړ. قرآن د ذوالقرنین دوهم کمپاین په لاندې ډول پرتله کوي: (که څه هم لمر د لمر خبر شو، واجه تاج علی قوم لم نجل لھم من دونھا سترا) چې د لیرې ختیځ لور ته د سائرس سفر ته اشاره کوي، چیرته چې هغه لمر په داسې خلکو باندې لوېدلی چې د شعاعو په وړاندې یې هیڅ سرپناه نه درلوده، په ګوته یې کړه چې دا خلک د صحرا سرګردان وو. د سائرس دریمه مبارزه د شمال په لور د قفقاز د غرونو په لور روانه وه، تر دې چې هغه د دوو غرونو تر منځ غره ته ورسیده او د ځنګلي قبیلو د یرغل د مخنیوي لپاره یې د خلکو په غوښتنه د غره په وړاندې یو قوي خنډ جوړ کړ. هلته وو دغه بند له لرغونو زمانو راهيسې د ارمنيانو په کتابونو کې د "بهک گوراى" په نوم ياد شوى او د "کبان گوراى" په نوم هم يادېږي او د دواړو کلمو مانا يو شان ده او د "سايروس دروازه" يا "سايرس پاس" ته ورته مانا ورکوي. ځکه چې کور د سایرس د نوم یوه برخه ده، ایا یوازینۍ ریښتینې شاهدي چې په الساعة کې شتون لري کافي نه ده چې سایرس دا بند جوړ کړی؟ <ref>کتاب ذوالقرنین و کوروش کبیر نوشته مولانا ابوالکلام آزاد، ترجمه باستانی پاریزی، صفحه 72</ref>  == د آخمینید سائرس او ذوالقرنین کنفرانس == د آچمنید سایرس او ذوالقرنین کنفرانس لومړنی کنفرانس وو چې د ۲۰۰۹ کال د جون په شپږمه د اسلامي علومو د مرکز له خوا د ملي یووالي د ټینګښت او همدارنګه د هیواد د امنیت او اعتبار د کچې د لوړولو په هدف جوړ شو. د مرکز د کنفرانسونو په تالار کې. == اړوند پوښتنې == * په قرآن عظیم الشان سائرس * سکندر اعظم په قرآن کې * په افسانه کې لوی سکندر * د زړې عهد نامې بائبل کې لوی سائرس == پای ليکونه == {{لړسرچينې|۲}} == بېرونۍ تړنې == * ډاکټر النمر، "ذوالقرنین، یو داسې کرکټر چې اسلامي پوهان یې په اړه مغشوش شوي وو، او ابوالکلام آزاد د هغه راز کشف کړ." العرب مجله، مارچ 1974، د محمد عجم ژباړه، 1386. * د قرآن مفسر مولانا ابوالکلام چې د هند د معارف بنسټ ایښودونکی لقب یې درلود [http://www.irna.ir/fa/News/81384631/] * د ذوالقرنین کوروش کبیر ابوکلام آزاد او بستاني پارسي کتاب ډاونلوډ کړئ [http://s2.picofile.com/file/7700822903/Korosh_Kabir.rar.html] * هو، سایرس، د خپلو هیوادوالو د شرارتونو ځواب ورکول خورا ښه وو [https://web.archive.org/web/20120530140322/http://www.amordadnews.com/neveshtehNamyesh.aspx?NId=7240] ** [https://web.archive.org/web/20100919141425/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=120125 سائرس لوی یا ذوالقرنین د قران عظیم الشان] * [http://www.iranboom.ir/nam-avaran/koroshe-bozorg/1239-korosh-bozorg-ghoran.html د قرآن کریم له نظره لوی سائرس] * کوروش; د ایرانزمین ترټولو لوی کرکټر لکه څنګه چې د بی بی سی لیدونکو لخوا غوره شوی [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/04/120330_great_persians_results.shtml] * [https://web.archive.org/web/20120520172315/http://quran-m.com/container2.php?fun=artview&id=986 ذوالقرنین د قرآن کریم د څوارلسمې دورې د فیلسوفانو د حیرانتیا او کشف ځانګړتیا ده.] * [https://web.archive.org/web/20111004190037/http://www.ketabname.com/main2/identity/?serial=1346&] کوروش [[کوروش ۲|کبیر]] <span>یا ذوالقرنین، ابوالکلام آزاد، ژباړه او سریزه:</span> ډاکټر محمد ابراهیم بستاني پارسي <span>، کوروش خپرندویه ماڼۍ، تهران ۱۳۷۵ ل.</span> * مالوان، ماکس<bdi> مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکسد ایران کیمبرج تاریخ ۲- لومړۍ برخه. ژباړه: تیمور قادري. تهران: مهتاب خپرونه. ISBN <bdi>مالوان، ماکس</bdi> مالوان، ماکس [[وېشنيزه:د اسلام پيغمبران]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] 3qmekx9378jatm93738ft8t1wzvn12w 3 63000 283216 2022-07-24T04:49:01Z QueerEcofeminist 16332 QueerEcofeminist د [[د کارن خبرې اترې:Kushalpok01]] مخ [[د کارن خبرې اترې:Tspielberg]] ته ولېږداوه: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Kushalpok01|Kushalpok01]]" to "[[Special:CentralAuth/Tspielberg|Tspielberg]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[د کارن خبرې اترې:Tspielberg]] lt951vjjwvbi9yea3raiorc7pc6eleh 0 63001 283217 2022-07-24T04:55:10Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/27287610|روهیله]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki '''روهیله يا روهيلي''' په افغانستان، پاکستان او شمالي هند کې یوه توکمیزه ډله ده. روهیلي [[پښتانه]] دي، خو له افغانستانه بهر اوس په اردو ژبه خبرې کوي. د هغو کسانو شمېر چې ځانونه روهیليان ګڼي شاوخوا دوه میلیونه وګړي دي چې ډېری یې په پاکستان کې ژوند کوي. د دوی لوی اکثریت د سني اسلام پیروي کوي. روهیليان د 16 څخه نيولې تر 23 بېلابېلو قبیلو وېشل شوي دي. روهيل د هغو افغان پښتنو پوځیانو اولادونه دي چې د نوي ډیلي په شمال ختیځ کې [[سوالکس]] ته راغلل او د اتلسمې پېړۍ په لومړیو کې د امپراتور [[اورنگزیب عالمگیر|اورنګزېب]] په بلنه هلته مېشت شول. دا سیمه چې د هند د [[اتر پرديش|اترپردېش]] ایالت په شمال لوېدیځ کې ده، نن ورځ د روهیل کنډ په نوم یادیږي چې مانا يې(د روهیليانو ځمکه) ده. په 1947 کې د هند له وېشلو وروسته، ډېری روهیليان پاکستان ته مهاجر شول او په عمده توګه په سند کې مېشت شول، په ځانګړې توګه د [[کراچۍ]]، [[حیدر آباد (پاکستان)|حیدراباد]] او سکر په ښارونو کې. == سرچینې == {{لړسرچينې}}{{Ltr}} * Hussain, I.; 1994: The Ruhela chieftaincies: the rise and fall of Ruhela power in India in the eighteenth century, Oxford University Press, {{ISBN|978-0-19-563068-8|en}}. {{پایان چپ‌چین}} [[وېشنيزه:مغولو پاچايي]] [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:روهيليان]] [[وېشنيزه:نجيب الدو]] [[وېشنيزه:پښتانه روهي]] [[وېشنيزه:پښتني قبيلې]] [[وېشنيزه:بابر او پښتانه]] [[وېشنيزه:په هند کې لوبې]] [[وېشنيزه:هندي پښتانه]] [[وېشنيزه:سنيان]] rzjcwrlkjydgd91ryp3q678hpxfhbs9 283218 283217 2022-07-24T04:56:07Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/27287610|روهیله]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki '''روهیله يا روهيلي''' په [[افغانستان]]، [[پاکستان]] او [[هند|شمالي هند]] کې یوه توکمیزه ډله ده. روهیلي [[پښتانه]] دي، خو له افغانستانه بهر اوس په اردو ژبه خبرې کوي. د هغو کسانو شمېر چې ځانونه روهیليان ګڼي شاوخوا دوه میلیونه وګړي دي چې ډېری یې په [[پاکستان]] کې ژوند کوي. د دوی لوی اکثریت د [[سني مذهب|سني اسلام]] پیروي کوي. روهیليان د 16 څخه نيولې تر 23 بېلابېلو قبیلو وېشل شوي دي. روهيل د هغو افغان پښتنو پوځیانو اولادونه دي چې د نوي ډیلي په شمال ختیځ کې [[سوالکس]] ته راغلل او د اتلسمې پېړۍ په لومړیو کې د امپراتور [[اورنگزیب عالمگیر|اورنګزېب]] په بلنه هلته مېشت شول. دا سیمه چې د هند د [[اتر پرديش|اترپردېش]] ایالت په شمال لوېدیځ کې ده، نن ورځ د روهیل کنډ په نوم یادیږي چې مانا يې(د روهیليانو ځمکه) ده. په 1947 کې د هند له وېشلو وروسته، ډېری روهیليان پاکستان ته مهاجر شول او په عمده توګه په سند کې مېشت شول، په ځانګړې توګه د [[کراچۍ]]، [[حیدر آباد (پاکستان)|حیدراباد]] او سکر په ښارونو کې. == سرچینې == {{لړسرچينې}}{{Ltr}} * Hussain, I.; 1994: The Ruhela chieftaincies: the rise and fall of Ruhela power in India in the eighteenth century, Oxford University Press, {{ISBN|978-0-19-563068-8|en}}. {{پایان چپ‌چین}} [[وېشنيزه:مغولو پاچايي]] [[وېشنيزه:پښتانه]] [[وېشنيزه:روهيليان]] [[وېشنيزه:نجيب الدو]] [[وېشنيزه:پښتانه روهي]] [[وېشنيزه:پښتني قبيلې]] [[وېشنيزه:بابر او پښتانه]] [[وېشنيزه:په هند کې لوبې]] [[وېشنيزه:هندي پښتانه]] [[وېشنيزه:سنيان]] jloba8ajhj7asqa8zoo4ordq2ogsyfb 0 63002 283221 2022-07-24T05:21:34Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/35043658|مردم کالاش]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   [[دوتنه:Kalash_women_traditional_clothing.jpg|بټنوک| د کالاشي ښځو دودیزه جامې]] [[دوتنه:Kalasha_house.JPG|بټنوک|240x240px| د کالاش په کلي کې یو کور]] '''کالاش''' یوه [[هندو آریایي ژبې|هندۍ]] -ایراني قبیله ده چې په [[هندوکش]] کې ژوند کوي. دوی د [[پاکستان]] په شمال ختیځ کې د خيبر پښتونخوا ايالت په چترال ولسوالۍ کې ژوند کوي او په کالاش ژبه خبرې کوي، چې [[هندو آریایي ژبې|د هند - ایراني ژبو]] څخه یوه ده. کالاش وروستۍ ټولنه ده چې لرغونی آریايي مذهب یې ژوندی ساتلی دی، او د دوی نفوس شاوخوا 6000 تنه اټکل کیږي. د کالاش خلکو کلتور خورا ځانګړی او د دوی د ګاونډیو قومونو څخه په بشپړ ډول توپیر لري، او له همدې امله، دې قبیلې ته د خلک پېژندونکو لخوا ډېره پاملرنه شوې ده. دوی مشرک دي او طبیعت د دوی په ژوند کې مهم روحاني رول لوبوي. قرباني کول او د فطرت د نعمتونو لمانځل د دې خلکو د مذهبي مراسمو برخه ده. که څه هم د کالاش او [[لرغونی یونان|د لرغونو یونانیانو]] د افسانو او [[فوکلور پېژندنه|فولکلورونو]] ترمنځ ورته والی شتون لري، د کالاش ورته والی د لرغونو هندي-ایراني عقایدو سره، د بېلګې په توګه د ویدیک او د زرتشتیانو څخه مخکې، د یونانیانو په پرتله خورا لوی دی. [[نورستانيان|نورستانیان]] چې د کالاش ختیځ ګاونډیان دي او د [[افغانستان]] په [[نورستان ولايت|نورستان ولایت]] کې ژوند کوي، هم پخوا د کالاش په شان مذهب درلود. خو د ۱۹مې پېړۍ په پای کې دغه سیمه چې تر هغه وخته پورې کافرستان بلل کېده، د افغان حکومت له خوا ونیول شوه او د هغوی دین په اسلام بدل شو. له هغه وروسته د نورستان په سیمه کې د څو کلونو پرله پسې جګړو د نورستان د ګڼو قومونو د وژل کېدو او له ګاونډیو سیمو څخه دې سیمې ته د خلکو د کډوالۍ لامل شوې او نورستانیان یې له نورو قومونو سره یو ځای کړي دي. خو د چترال کالاش اوس هم خپل کلتوري دودونه ساتلي دي او د بهرنۍ نړۍ څخه ډېر لږ اغېزمن شوي دي. ځینې کالاشیان ځانونه د [[مقدوني سکندر|سکندر اعظم]] د پوځ اولاده ګڼي <ref name="بی بی سی">[http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/05/050523_l-sj-kalash.shtml دیدار با قوم کالاش، بازماندگان اسکندر مقدونی در پاکستان، بی بی سی]</ref> خو جنیټیکي مطالعاتو د دې ادعا ثبوت نه دی موندلی، خو ښودلې ده، چې کلاشیان یو ډېر ځانګړی جینیکي جوړښت لري، چې له نورو توکمونو سره ډېر لږ ګډ شوی دی. == تاریخ == [[دوتنه:Kafir_Bashgali_sculpture_Inv284.jpg|ښي|بټنوک|353x353px| د کالاش په دره کې د 284 مېلادي کال د لرګیو مجسمه موندل شوې]] [[دوتنه:Kalash_girl.jpg|بټنوک|271x271px| کلاشۍ نجلۍ]] [[دوتنه:Spring_festival_kalash.jpg|بټنوک|274x274px| د پسرلي موسم په پیل کې د جوشي مراسم]] [[دوتنه:Rosenberg2007.png|بټنوک|1039x1039px| په جنیټیکي څېړنه کې، خلک د جینیاتي تنوع پر بنسټ په اوو کلسترونو ویشل شوي. ډېری کلاشونه په یوه کلستر کې ځای پر ځای شوي چې په ندرت سره په نورو توکمونو (ژېړ) کې لیدل کیږي. د کالاش لږ شمېر په منځني ختیځ او اروپا پورې اړوند کلسترونو کې ځای په ځای شوي وو (نیلي) او هند (سور) ځای لري.]] د کالاش کوم لیکل شوی تاریخ نشته. د دې خلکو تاريخ په شفاهي توګه نسل په نسل روایت شوی چې په ۳۷۷ ق م کې د [[مقدوني سکندر|سکندر]] د لښکرو یوه ډله په دې سیمه کې میشت وه. <ref name="بی بی سی">[http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/05/050523_l-sj-kalash.shtml دیدار با قوم کالاش، بازماندگان اسکندر مقدونی در پاکستان، بی بی سی]</ref> تاریخ پوهان د سکندر قوماندانانو ته د دوی د نزول په اړه د کالاش د ادعا په صداقت شک لري. خو د کالاش او [[یونان|یونانیانو]] د کلتورونو تر منځ د ډېرو نورو ورته والو لپاره، لکه عام خدایان، موسیقي او د معمارۍ توضیحات، د دوی ادعا تاییدوي. <ref name="بی بی سی-عکس">[http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/05/050521_ag-kalashvalley-pics.shtml# عکس: آداب و رسوم کالاش ها، بی بی سی]</ref> == د کالاش په وړاندې ګواښونه == د کالاش خلکو د خپلو مسلمانو ګاونډیانو د پرله پسې فشارونو په وړاندې مقاومت وکړ چې د تاریخ په اوږدو کې یې [[کافر|کافران بللي]] او [[اسلام]] یې نه دی منلی. کالاش له اتلسمې پیړۍ راهیسې د چترال د مهتر حکومت تر څارنې لاندې وو او د چترال له نورو قومونو سره یې ښې اړیکې درلودې. چترال تر ۱۸۹۵ کال پورې یوه خپلواکه پاچاهي وه او په همدې کال کې د [[بریتانوی هند|برتانوي هند]] د حکومت یوه محافظه کاره سيمه شوه. د چترال څو نسلي او څو مذهبي ټولنې چې په کې د [[اهل سنت او جماعت|سني]] او اسماعیلي توکمونو بېلابېلې ډلې شاملې دي، کالاش ته ډاډ ورکړ چې دوی کولی شي په سوله او امنیت کې ژوند وکړي او د خپل دین او کلتور ساتنه وکړي. د [[نورستانيان|نورستانیانو]] ، د کالاش ګاونډیان، تر 1890 پورې ورته حالت درلود. دوی هم د چترال د حکومت تابع وو او هغه ته یې خراج ورکاوه، مګر د [[بریتانوی هند|برتانوي هند]] حکومت او افغان پاچا تر منځ [[د ډيورنډ کرښه|د ډیورنډ تړون]] سره، [[نورستان ولايت|نورستان]] (هغه وخت کافرستان) په افغانستان پورې اړوند شو او نورستانیانو د خپل ځان په قيمت د اسلام قبول کړ. کالاش د شلمې پېړۍ تر پیل پورې ډیر نفوس درلود، خو وروسته د دوی شمېر په سیمه کې د نورو غیر مسلم توکمونو په څېر ورو ورو کم شو. سیف الله جان(البته نوم ته کتو بايد دا ونه ګڼل شي چې مسلمان دی )، د کالاش یو مشر، اعلان وکړ: "که یو کالاش اسلام قبول کړي، هغه زموږ په منځ کې ژوند نشي کولی. موږ باید خپل هویت وساتو. » <ref>Raffaele, Paul. Smithsonian Jan. 2007: page 66-68.</ref> اوس مهال، مسلمان کالاشیان، چې د ''شیخانو'' په نوم یادیږي، د کالاش نفوس نیمایي برخه جوړوي. ډېری یې په ګاونډیو کلیو کې ژوند کوي او خپله ژبه او ډېری ځانګړي کلتوري دودونه یې ساتلي دي. <ref>Ahmed, A.S., 1986. ''The Islamizaion of The Kalash Kafirs.'' Pakistan Society: Islam, Ethnicity and Leadership In South Asia. page 23-28</ref> کالاش په سختۍ سره خپل هویت ساتلی دی. په یوه ډېره سخته مسلمانه سیمه کې د یو ډیر کوچني اقلیت په توګه، دوی په دوامداره توګه د مسلمانو ملېشو له خوا ګواښل کیږي. په ۱۹۵۰ لسیزه کې د کالاش څو کلي په زوره په اسلام مشرف شول او دې کار د کالاش او د هغوی د ګاونډیو مسلمانانو ترمنځ دښمني زیاته کړه. په ۱۹۷۰ لسیزه کې د سیمې اصلي مسلمانانو او سیمه ییزو ملېشو په کالاش کې د خلکو ځورونه او شکنجه پیل کړه او له هغه وروسته [[طالبان|طالبانو]] څو څو ځله پر دغه سیمه بریدونه وکړل چې له امله یې ډېر کالاش ووژل شول. دغو بریدونو د کالاش نفوس دوه زره کسانو ته راکم کړ، خو په وروستیو کلونو کې د پاکستان حکومت په دې بریالی شوی چې دغه بریدونه کم کړي او د دغو تاوتریخوالو په مخنیوي سره د کالاش خلکو ته د لږ تر لږه امنیت ضمانت ورکړي. په تېرو دوو لسيزو کې د روغتيايي وضعيت له ښه کېدو سره د ماشومانو د مړينې کچه ډېره راټيټه شوې او د کالاش نفوس ډېر شوی دی. په هرصورت، طالبان د سیمې کالاش او اسماعیلیانو - چې په چترال کې یو لوی اقلیت دی - د مرګ ګواښونو ته دوام ورکوي. دې ګواښونو په ټول پاکستان کې غوسه او احتجاجونه راپارولي او د پاکستان پوځ په ځواب کې د کالاش کلیو شاوخوا امنیتي کمربندونه جوړ کړي دي. د پاکستان سترې محکمې په اساسي قانون او د اسلامي شرعي جزا په قانون کې د توکميزو لږکيو په منځ کې کالاش هم شامل کړی، چې له مخې يې مسلمانان د شخصي عقيدې له امله د نورو مذهبونو پر پيروانو بريدونه منع کوي او پر هغوی يې د طالبانو بريدونه د اسلامي لارښوونو سره ضد و نقيض ګڼلي دي. == دین == کالاش وروستۍ ټولنه ده چې لا تر اوسه د خپلو هندو آریایي پلرونو مذهب ساتي. دوی د نړۍ په یو خالق باور لري چې نوم یې د '''ژزو''' '''ḍezáw دی''' (د هندي - اروپایي ريشې له مخې dheig'h د رامنځته کولو په مانا دی) او په ویدونو کې د یما سره ورته والی لري (د پخوانیو هنديانو مقدس متن). دیزاو ته په [[پښتو|پښتو ژبه]] "خدای" هم ویل کیږي. د هغه سره نور افسانوي اتلان، ډیمیګوډونه او شیطانان دي. بل مهم دیوتا '''اندرا''' یا ''ویریندر'' دی، چې د اندرا کرکټر ته ډېر ورته دی. لکه څنګه چې په ویدا کې یادونه شوې، باران د هغه په نوم دی او د تندر غږ د اندرا د پولو لوبه ده. دا کرکټر په مختلفو مخونو کې څرګندیږي او هر مخ یې په بېلابېلو نومونو پېژندل کیږي لکه سجیګور، ویرین یا شورا ویرین. بالویمین، چې په دې وروستیو کې مشهور شوی، یو اتل دی چې د اندرا ځینې ځانګړتیاوې هم په غاړه لري؛ هغه د بهرنۍ نړۍ څخه په آس باندې راغلی او دوی ته یې د ژمي میلې (چاوموز) ښوولې. انډر د '''جسستان''' په نوم یو بد ملګری لري چې د سپي په شکل کې ښکاري. هغه خدایان چې د ''کالاش'' په ژبه کې د دیالوګ په نوم یادیږي، هغه د تیږو په غورځولو سره له ځمکې څخه لیرې کوي (آسماني کاڼي يا شهاب ثاقب ). ډیزلیک د ډیزاو خور او د روغتیا خدای دی چې د ماشومانو او مېرمنو پاملرنه کوي. کالاش هم په پرېښتو باور لري، چې "پري" ورته وايي. == جغرافیه او اقلیم == کالاش وګړي د بمبوریت، رمبور او بیریر په دریوو غرونو کې ژوند کوي. د کالاش کلي له ۱۹۰۰ تر ۲۰۰ مترو په لوړوالي کې موقعیت لري. هغه سیندونه چې په دې دریوو درو کې بهیږي د کونړ سیند ته بهیږي چې د چترال سویل ته په 20 کیلومترۍ کې موقعیت لري. هغه لاره چې بمبوریت او رومبور سره نښلوي، هغه لارې چې د کالاش دره د نورستان ولایت سره نښلوي د بحر له سطحې څخه شاوخوا 4500 متره لوړوالی کې موقعیت لري. د دې ځای خاوره ډېره حاصلخېزه ده او د غرونو لمنې یې د [[څېړۍ|بلوط]] په ځنګلونو پوښلي دي. دا حاصلخېزه خاوره د بېلابېلو فصلونو پراخه کښت ته اجازه ورکوي. هغه ځواکمن او خطرناک سیندونه چې د د درو په اوږدو کې بهیږي د [[اوبي ژرنده|اوبيز ژرندو]] چلولو او کروندو . [[غنم]] ، [[جوار]] ، [[انگور|انګور]] ، مڼې ، [[معمولي مندته|زردالو]] او [[غوزان]] د کالاش له خوا کرل شوي خورا مهم خوراکي محصولات دي. د دې سیمې اقلیم د نورو لوړو غرنیو سیمو سره ورته دي چې د هوا د تودوخې اعتدال لپاره د اوبو لوی ساحه نه لري، پدې مانا چې معتدل اوړي او ډېر سړه او سخت ژمي وي . اوړي معتدل او د منلو وړ دي او اعظمي تودوخه په اوسط ډول 23-27 درجو ته رسي، مګر ژمی ډیر سړه وي او منځنۍ منځنۍ تودوخه یوازې 1-2 درجې سانتي ګراد وي. اوسط کلنی باران د 700 څخه تر 800 ملي میترو پورې دی. == دودونه == د دې حقیقت برعکس چې د تاریخ په اوږدو کې کالاش په کفر تورن شوي او [[کافر|کافران]] بلل شوي، کالاش د خدای عبادت کوونکي دي او په یو خالق باندې باور لري چې دوی یې ''خدای'' خپل رب بولي او له هغه وروسته دوی د خپل ځان ساتلو لپاره په نورو خدایانو هم باور لري. کورنۍ او کاري ژوند. <ref name="بی بی سی-عکس">[http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/05/050521_ag-kalashvalley-pics.shtml# عکس: آداب و رسوم کالاش ها، بی بی سی]</ref> د کالاش ټولنې له جوړېدو راهیسې د دوی په ژوند کې ډېر بدلون نه دی راغلی. فطرت د کالاش خلکو په ورځني ژوند کې مهم روحاني رول لوبوي، او دوی د خپلو شنو وادونو د بډایه سرچینو څخه د مننې څرګندولو لپاره مختلف جشنونه او قربانۍ ترسره کوي. <ref name="بی بی سی">[http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/05/050523_l-sj-kalash.shtml دیدار با قوم کالاش، بازماندگان اسکندر مقدونی در پاکستان، بی بی سی]</ref> د کالاش میرمنو جامې یو اوږد تور کالی دی چې رنګین ګنډل شوي کنډکونه لري، له همدې امله دوی د "تور پوښاک کافر" په نوم پیژندل کیږي. د کالاش په منځ کې، د نورو توکمونو په څیر چې په پاکستان کې ژوند کوي، د جنس جلا کول عام نه دي او د نارینه او ښځینه اړیکه منع نه ده، مګر ښځې د حیض په وخت کې ناپاک ګڼل کیږي او د " [[میاشتنی عادت|بشلاني]] ''"'' په نوم کلي ته ځي. د ښځو کلي چې ماشومان پکې زیږیږي. د زیږون وروسته، د مور د سمبولیک پاکولو مراسم هم ترسره کیږي، په کوم کې چې میړه مهم رول لوبوي. د تېښتې له لارې [[واده|ودونه]] ډیر پیښیږي او حتی واده شوې میرمنې پکې شاملې دي. دا کیدای شي د کورنۍ دښمنۍ لامل شي، چې معمولا د نورو په منځګړیتوب پای ته رسیږي. د نجونو د واده عمر معمولا ټیټ وي او [[پرېژه|طلاق]] هم عام دی. د دې لپاره چې له خپل میړه څخه جلا شي او له بل سړي سره واده وکړي، ښځه باید هغه ته په یوه لیک کې ولیکي چې د هغې میړه د هغې سره د واده کولو لپاره پیسې ورکړي. دا ځکه چې سړی باید د ښځې مخکینی میړه ته د هغې سره د واده کولو لپاره دوه چنده پیسې ورکړي. <ref>[http://www.pilotguides.com/destination_guide/asia/pakistan/kalash_choimus_festival.php Kalash Festival of Choimus at Pilot Destination Guide]</ref> === جشنونه === ; '''د جوشي جشن''' دا د می په وروستیو او د جون په پیل کې ترسره کیږي. د جوشي د جشن په لومړۍ ورځ خلک لس ورځنۍ شیدې څښي. ; '''د اوچا جشن''' دا به په مني کې ترسره شي. ; '''چویموس''' د کالاش خلک د کال پای او د حاصلاتو فصل د ژمي په پیل کې لمانځي او په ورته وخت کې د ایراني یلدا په څیر د دوه اونیو لپاره د دوی ترټولو مهم کلني جشن، چوموس. د دې جشن مراسم د ایراني [[نوروز]] مراسمو ته ورته دي. نڅا ، [[موسیقي]] ، [[وزه|وزې]] چې د ''"بالیمان"'' لپاره قرباني کیږي؛ هغه [[الله|خدای]] چې د میلې په ورځو کې د دوی له افسانوي ځمکې څخه کالاش وادۍ ته راغلی او هغه خواړه چې په زیارتونو کې د دوی د نیکونو روحونو ته وړاندې کیږي د دې جشن اصلي څرګندونه دي. [https://www.nytimes.com/2020/12/27/world/asia/pakistan-kalash-chawmos.html] د بودلک (څادر سلطان) مراسم هم په چویموس کې ترسره کیږي. یو غښتلی ځوان غرونو ته د اوړي د تېرولو لپاره له څو وزو سره ځي، دا خلک باور لري چې د وزې شیدې به هغه قوي کړي. د جشن په ورځ، هغه ته اجازه ورکول کیږي چې یوازې د 24 ساعتونو لپاره کلي ته راستانه شي او دا وخت د کلي له یوې میرمنې سره تیر کړي. هغه کولی شي هره ښځه غوره کړي حتی که هغه میړه یا ماشوم ولري. که چیرې یو ماشوم د دې جنسي اړیکو څخه زیږیدلی وي، دا مقدس ګڼل کیږي. البته، دوی اعلان کړی چې دوی دا مراسم لغوه کړي دي. == نژادي اصل == د ''Quintana-Morsi et al. (2004)'' د mitochondrial DNA په اړه د یوې [[جنتیک|جینیاتی]] مطالعې له مخې (چې د مور څخه تیریږي او د مور نسب ښیي) کالاش 100٪ لویدیځ یوریشیایي نسب لري او د سویلي آسیا یا ختیځ آسیا نسب نلري. دا څیړونکي دې نتیجې ته رسیدلي چې د کالاش اصل لږ تر لږه د میندو د نسل له مخې لویدیځ یوریشیا ته رسیږي. د ''روزنبرګ او نورو (2006)'' څیړنې وښودله چې کالاش د نړۍ له ټولو ټولنو څخه جلا ټولنه ده چې خورا لږ توکمیز لاسوهنه لري. د کلستر په تحلیل کې چې د نړۍ ټول خلک په اوو کلسترونو ویشل شوي، کالاش له دې اوو کلسترونو څخه یوه جوړه کړه، او نور شپږ کلسترونه افریقایان، اروپایان، سویلي آسیا (هند او شاوخوا سیمې)، ختیځ آسیایان، میلانیزیان ، او. اصلي امریکایان ''د Lee et al.'s (2008)'' مطالعه، چې د انسان د جینیاتي تنوع د 650,000 انفرادي نیوکلیوټایډ پولیمورفیزم نمونو په کارولو سره ترسره شوې، دا معلومه کړه چې په کالاش کې ژورې ریښې لري دوی له نورو څخه توپیر کوي، مګر د کلستر تحلیل کې، کالاش یو جوړښت ندی جوړ کړی. خپلواک کلستر او دوی د مرکزي آسیا او سویلي آسیا د اصلي نفوس سره په اوومه کلستر کې ځای په ځای شوي. دې څیړنې ښودلې چې کالاش له اروپایانو څخه جلا ډله ده ځکه چې د دوی جینیاتیک ورته والی د اروپایانو په پرتله د مرکزي آسیا او سویلي آسیا د اصلي خلکو سره ډیر دی. === د یوناني اصل فرضیه === ویل کیږي چې د کالاش نسل د [[مقدوني سکندر|سکندر]] د لوی لښکر یوناني سرتیرو ته رسیږي، مګر څیړونکو په دې قضیه کې کومه ثابته نښه نه ده موندلې. ''Kramer et al.'s (2002)'' د کالاش ایګ کروموزوم په اړه څیړنه (کوم چې له پلار څخه زوی ته لیږدول کیږي او د پلار نسل ته اشاره کوي) "که څه هم د کالاش د پلرني نسب یوناني اصل ملاتړ نه کوي" مګر د یوناني Igg کروموزوم ترکیب په کې کالاش کولای شي له 20 څخه تر 40 سلنې پورې رسي '''Thomas Kiwisield et al. (2003)''' د یوناني مخلوط په اړه د کریمر فرضیه رد کړه، استدلال یې وکړ چې "د مخلوط ځینې موجوده ماډلونه د مختلفو نفوسو ترمنځ د جین جریان لپاره شواهد چمتو کولو کې پاتې راغلي. . . په ځانګړي توګه په هغه حالتونو کې چې کارول شوي مارکرونه د سرچینې نفوس ټاکلو لپاره کافي محدود ځواک نلري. . . یا کله چې د دوو پلرونو څخه ډیر نفوس ولري. په دې حالت کې، یو ساده ماډل چې یوازې د دوو والدینو نفوس کاروي کولی شي د اختلاط په اړه مبالغه پایله ولري". یا په ساده ډول ووایو، د کالاش او یونان د کروموزومونو جنیټیک ورته والی نشي کولی د کلاشیس د یوناني نسل احتمال لوړ کړي. د ''Frost et al. (2006)'' لخوا یوه څیړنه دا هم وښودله چې کلاشیس په یونان کې عام هاپلو ګروپونه نلري، لکه د هاپلو ګروپ 21 (E-M35). خو د کالاش د DNA په اړه د هیلنتال او نورو (2014) څیړنې د اروپا یا مینځني ختیځ څخه د جین جریان شواهد موندلي (څیړنه نشي کولی دقیق جغرافیایی موقعیت مشخص کړي) چې د 990 او 210 BC ترمینځ پیښ شوي ، او دا وخت حد د لښکرګاه دوره ده، په دې کې سکندر هم شامل دی. [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] hkkol3011k7nfe0o6d0djkng1nxnaxz 3 63003 283224 2022-07-24T10:17:23Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Xxrussiaxx}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۰:۱۷, ۲۴ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 3fafm9jpw1d23f8sdddm6uleosx5zpv 3 63004 283225 2022-07-24T10:49:08Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Khasteh betavan 2}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۰:۴۹, ۲۴ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 9x9rh81jxyru8x5fa9hvfzyv3i4fxyt 0 63005 283227 2022-07-24T11:40:10Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34940904|جو دوسر]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Taxobox|name=جو دو سر|status=|status_system=|status_ref=|image=Avena sativa L.jpg|image_caption=جو دو سر، ''Avena sativa''|fossil_range=|regnum=[[گیاه]]|phylum=|classis=|ordo=[[گندم‌سانان]]|familia=[[گندمیان]]|genus=|species='''''A. sativa'''''|binomial=''Avena sativa''|range_map=}} {| class="infobox biota" style="text-align: right; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: transparent" |جو دو سر |- | colspan="2" style="text-align: center" | |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |جو دو سر، ''Avena sativa'' |- style="text-align: center; background-color: transparent" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: transparent" |[[آرایه‌شناسی (زیست‌شناسی)|رده‌بندی علمی]] |- |فرمانرو: |<span class="فرمانرو">[[گیاه]]</span> |- |راسته: |<span class="راسته">[[گندم‌سانان]]</span> |- |تیره: |<span class="تیره">[[گندمیان]]</span> |- |گونه: |<span class="گونه">'''''A.&nbsp;sativa'''''</span> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: transparent" |[[نام علمی|نام دوبخشی]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Avena sativa''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;"></div> |- style="text-align: center; background-color: transparent" |} [[رده:مقاله‌ها با ریزقالب «گونه»]] [[رده:جعبه آرایه زیستی فاقد رنگ]] [[رده:Taxobox articles missing a taxonbar]] [[دوتنه:Illustration_Avena_sativa0.jpg|بټنوک| اوټ نبات]] [[دوتنه:Avena-sativa.jpg|بټنوک| اوټ]] '''اوټ''' ( [[علمی نوم|ساینسي نوم]] Avena sativa) د غنمو د کورنۍ یو له حبوباتو څخه دی چې ډېری یې د څارویو د خوړو په توګه کرل کیږي، په ځانګړې توګه د آسونو لپاره. په اروپا کې ، اوټ د سباناري په توګه مصرف کیږي. == نباتي ځانګړتیاوې == اوټ مونوکوټیلیډونس او کلنی دی او لوړوالی یې 1 مترو ته رسي. تخمونه د پوستکي دننه دي او په وېښتو پوښل شوي ( trichome ) . پاڼې یې تنګ دي او ښکته برخه یې ډډ ته د میان په شکل محاصره کوي. غوږونه په دوه برخو ویشل شوي دي او له همدې امله اوټ د ډبل اوټ په نوم یادیږي. د اوړو خارجي جوړښت د چاپېریال له شرایطو سره سم بدلون مومي. د مثال په توګه، په ټیټو او شګو سیمو کې، هر نبات څو تنګ ډډونه لري، پاڼې یې لنډې او سختې دي، او د پاڼو پوښ په وېښتو پوښل شوی. مګر په حاصلخېزه او لوړو ځمکو کې، بوټي نسبتا قوي ډډ لري، پاڼې اوږدې دي، او پوزې اکثرا بې ویښتان وي. <ref name=":02">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == خواړه او د درملو ارزښت == د يولاف دانې ډېر مقدار کاربوهایډریټ او غوړ اسیدونه لري (لکه پالمیټیک اسید، اولیک اسید، او لینولیک اسید ). د اوړو بدل شوي ډولونه 18٪ غوړ لري، کوم چې د پخوانیو ډولونو د غوړ مقدار دوه چنده دی. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تولید علمی و عملی گیاهان دارویی (کاشت، داشت، برداشت و خواص دارویی)|انتشارات=آموزش و ترویج کشاورزی|سال=۱۳۹۳|شابک=9786006362328|نویسنده=مرتضی ملازاده، محمدرضا کدوری}}</ref> د اوړو غوړ د خوړو وړ دی، مګر دا ډیری انټي اکسیډنټ لري او ډېری یې د کاسمیټکس او روغتیا محصولاتو په تولید کې کارول کیږي. د اوټ ځینې بدل شوي کښتونه په بیټا ګلوکان کې بډایه دي او د اوټ بیټا ګلوکان په نوم یادیږي. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرجع جامع گیاهان زراعی - غلات جلد اول|نویسنده=مرتضی ملازاده|انتشارات=آموزش و ترویج کشاورزی|شابک=978600589801|سال=۱۳۹۱}}</ref> بیټا ګلوکان د ټایپ 2 ډایبایټس په درملنه کې کارول کیږي. همدارنګه، څېړنې ښیي چې د اوړو مصرف يې په وینه کې د خراب کولیسټرول مقدار ( LDL ) کموي او په وینه کې د ښه کولیسټرول مقدار ( HDL ) زیاتوي. د غنمو او وربشو په څېر، غوړ ګلوټین نلري او د ګلوټین سره حساس خلکو لپاره خوندی دي. نن ورځ، ډېری روغتیایي او تندرستي ځانګړتياوې غوړ ته منسوب شوي، په همدې دلیل د دې بوټي مصرف او مطالعه ډېره شوې ده. == کښت == د يولاف اصلي سرمنشاء او کښټ وړ سيمې، معتدله سيمې په ځانګړې توګه د لوېدیځه [[آسيا|آسیا]] او ختیځه اروپاده، اما اوسمهال [[روسیه]] او [[کاناډا]] د دې غلو لوی تولیدونکي هېوادونه دي، هر یو د نړۍ 20٪ غوړ تولیدوي، ورپسې [[پولنډ]] ، [[فینلنډ|فنلینډ]] ، [[اسټرالیا|استرالیا]] او [[انګلستان]] دي. <ref>{{Cite journal|date=2022-04-14|title=Oat|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oat&oldid=1082651720|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> په ایران کې، د اوړو د تولید مرکز [[د اصفهان ولايت|اصفهان ولایت]] دی، مګر د هغې کښت په پراخه کچه نه دی شوی او دا بوټي اکثرا د غنمو او وربشو په کروندو کې د زیان رسوونکو واښو په توګه وده کوي. د نړۍ شاوخوا 90٪ يولاف د څارویو د خواړو په توګه کارول کیږي او هغه وخت چې لاشنه وي، رېبل کيږي. په دې وخت کې په يولاف کې د غوړ [[پروټين|پروټین]] لوړه کچه موجوده وي. <ref name=":03">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == ځنګلي يولاف == وحشي اوټ د نړۍ په ډېری غلو تولیدونکو سیمو کې د زیان رسوونکو واښو په توګه وده کوي او د اقلیم او خاورې پراخه شرایطو سره تطابق کوي. د اوینا فتوا ډولونه د لوی ځنګلي اوټ ډولونو په مینځ کې ډېر عام دي. د واښو فصلونو سره بدیل او د ځمکې ښه ژور اړول د دې زیان رسوونکو واښو سره د مبارزې لارې دي. <ref name=":04">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == سرچینې == <references group=""></references> hmz4njpcezmbckeoazagyvxynbcdltg 283229 283227 2022-07-24T11:45:12Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34940904|جو دوسر]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Taxobox|name=جو دو سر|status=|status_system=|status_ref=|image=Avena sativa L.jpg|image_caption=جو دو سر، ''Avena sativa''|fossil_range=|regnum=[[گیاه]]|phylum=|classis=|ordo=[[گندم‌سانان]]|familia=[[گندمیان]]|genus=|species='''''A. sativa'''''|binomial=''Avena sativa''|range_map=}} {| class="infobox biota" style="text-align: right; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: transparent" |اوټ يا جودر(بونډی) |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |اوټ، ''Avena sativa'' |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: transparent" |ډلبندي |- |څيز: |واښه |- |په څه کې پيدا کيږي |غنم |- |ډول: |<span class="گونه">'''''A.&nbsp;sativa'''''</span> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: transparent" |غبرګونی نوم |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Avena sativa''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;"></div> |- style="text-align: center; background-color: transparent" |} [[رده:مقاله‌ها با ریزقالب «گونه»]] [[رده:جعبه آرایه زیستی فاقد رنگ]] [[رده:Taxobox articles missing a taxonbar]] [[دوتنه:Illustration_Avena_sativa0.jpg|بټنوک| اوټ نبات]] [[دوتنه:Avena-sativa.jpg|بټنوک| اوټ]] '''اوټ''' ( [[علمی نوم|ساینسي نوم]] Avena sativa) د غنمو د کورنۍ یو له حبوباتو څخه دی چې ډېری یې د څارویو د خوړو په توګه کرل کیږي، په ځانګړې توګه د آسونو لپاره. په اروپا کې ، اوټ د سباناري په توګه مصرف کیږي. == نباتي ځانګړتیاوې == اوټ مونوکوټیلیډونس او کلنی دی او لوړوالی یې 1 مترو ته رسي. تخمونه د پوستکي دننه دي او په وېښتو پوښل شوي ( trichome ) . پاڼې یې تنګ دي او ښکته برخه یې ډډ ته د میان په شکل محاصره کوي. غوږونه په دوه برخو ویشل شوي دي او له همدې امله اوټ د ډبل اوټ په نوم یادیږي. د اوړو خارجي جوړښت د چاپېریال له شرایطو سره سم بدلون مومي. د مثال په توګه، په ټیټو او شګو سیمو کې، هر نبات څو تنګ ډډونه لري، پاڼې یې لنډې او سختې دي، او د پاڼو پوښ په وېښتو پوښل شوی. مګر په حاصلخېزه او لوړو ځمکو کې، بوټي نسبتا قوي ډډ لري، پاڼې اوږدې دي، او پوزې اکثرا بې ویښتان وي. <ref name=":02">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == خواړه او د درملو ارزښت == د يولاف دانې ډېر مقدار کاربوهایډریټ او غوړ اسیدونه لري (لکه پالمیټیک اسید، اولیک اسید، او لینولیک اسید ). د اوړو بدل شوي ډولونه 18٪ غوړ لري، کوم چې د پخوانیو ډولونو د غوړ مقدار دوه چنده دی. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تولید علمی و عملی گیاهان دارویی (کاشت، داشت، برداشت و خواص دارویی)|انتشارات=آموزش و ترویج کشاورزی|سال=۱۳۹۳|شابک=9786006362328|نویسنده=مرتضی ملازاده، محمدرضا کدوری}}</ref> د اوړو غوړ د خوړو وړ دی، مګر دا ډیری انټي اکسیډنټ لري او ډېری یې د کاسمیټکس او روغتیا محصولاتو په تولید کې کارول کیږي. د اوټ ځینې بدل شوي کښتونه په بیټا ګلوکان کې بډایه دي او د اوټ بیټا ګلوکان په نوم یادیږي. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرجع جامع گیاهان زراعی - غلات جلد اول|نویسنده=مرتضی ملازاده|انتشارات=آموزش و ترویج کشاورزی|شابک=978600589801|سال=۱۳۹۱}}</ref> بیټا ګلوکان د ټایپ 2 ډایبایټس په درملنه کې کارول کیږي. همدارنګه، څېړنې ښیي چې د اوړو مصرف يې په وینه کې د خراب کولیسټرول مقدار ( LDL ) کموي او په وینه کې د ښه کولیسټرول مقدار ( HDL ) زیاتوي. د غنمو او وربشو په څېر، غوړ ګلوټین نلري او د ګلوټین سره حساس خلکو لپاره خوندی دي. نن ورځ، ډېری روغتیایي او تندرستي ځانګړتياوې غوړ ته منسوب شوي، په همدې دلیل د دې بوټي مصرف او مطالعه ډېره شوې ده. == کښت == د يولاف اصلي سرمنشاء او کښټ وړ سيمې، معتدله سيمې په ځانګړې توګه د لوېدیځه [[آسيا|آسیا]] او ختیځه اروپاده، اما اوسمهال [[روسیه]] او [[کاناډا]] د دې غلو لوی تولیدونکي هېوادونه دي، هر یو د نړۍ 20٪ غوړ تولیدوي، ورپسې [[پولنډ]] ، [[فینلنډ|فنلینډ]] ، [[اسټرالیا|استرالیا]] او [[انګلستان]] دي. <ref>{{Cite journal|date=2022-04-14|title=Oat|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oat&oldid=1082651720|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> په ایران کې، د اوړو د تولید مرکز [[د اصفهان ولايت|اصفهان ولایت]] دی، مګر د هغې کښت په پراخه کچه نه دی شوی او دا بوټي اکثرا د غنمو او وربشو په کروندو کې د زیان رسوونکو واښو په توګه وده کوي. د نړۍ شاوخوا 90٪ يولاف د څارویو د خواړو په توګه کارول کیږي او هغه وخت چې لاشنه وي، رېبل کيږي. په دې وخت کې په يولاف کې د غوړ [[پروټين|پروټین]] لوړه کچه موجوده وي. <ref name=":03">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == ځنګلي يولاف == وحشي اوټ د نړۍ په ډېری غلو تولیدونکو سیمو کې د زیان رسوونکو واښو په توګه وده کوي او د اقلیم او خاورې پراخه شرایطو سره تطابق کوي. د اوینا فتوا ډولونه د لوی ځنګلي اوټ ډولونو په مینځ کې ډېر عام دي. د واښو فصلونو سره بدیل او د ځمکې ښه ژور اړول د دې زیان رسوونکو واښو سره د مبارزې لارې دي. <ref name=":04">{{یادکرد وب|عنوان=همه چیز درباره کشت گیاه یولاف - مراحل و نکات کاشت، داشت و برداشت گیاه یولاف|نشانی=https://anjirstore.ir/oat-plant/|وبگاه=انجیراستور|تاریخ=2017-05-04|بازبینی=2022-04-17|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=کارشناس}}</ref> == سرچینې == <references group=""></references> pbu6qemeqz2uyvtverh52tm93rtuhgw 3 63006 283228 2022-07-24T11:44:23Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=GutsBlackSwordsman}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۴۴, ۲۴ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) k09pmj849bj3fgwxcw209tq9i910pwc 3 63007 283230 2022-07-24T11:48:29Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=HKLionel}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۴۸, ۲۴ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) l5d0ruj1s8h0q44aig377fs3ktt07fc