ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 10781 283525 236976 2022-07-29T08:54:21Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki [[دوتنه:بوډاپسټ ښار.jpg|بټنوک|300px|کیڼ|بوډاپسټ.]] '''بوډاپسټ''' د [[هنگري]] د [[هیواد]] [[پلازمېنه]] او یو له سترو ښارونو څخه دی. بوډاپسټ د هیواد فرهنگي، سیاسي، سوداگریز، صنعتي او د لیږد رالیږد د خدمت مرکز هم گڼل کیږي، چې په ۲۰۱۰ کال په دغه ښار کې د وگړو شمیر 1,721,556 تنو ته رسیده. بوداپِست (په انګلیسي: Budapest) د هنګري پلازمېنه او تر ټولو ګڼ‌نفوسه ښار دی. بوداپست د نفوس له پلوه، په اروپایي ټولنه کې نهم لوی ښار او د دانیوب سیند پر غاړه دوه‌یم لوی ښار دی؛ د ښار نفوس 1,752,286 اټکل شوی او مساحت یې کابو 525 کیلومتر مربع (203 مایل مربع) دی. بوداپِست چې هم یو ښار هم ولسوالۍ ده، د بوداپِست ښاري سیمې مرکز دی؛ د بوداپِست ښاري سیمې مساحت کابو 7,626 کیلومتر مربع (2,944 مایل مربع) او نفوس یې 3,303,786 دی، چې دا شمېر د هنګري 33 سلنه نفوس کېږي.<ref>{{cite LPD|3}}</ref><ref>{{cite EPD|18}}</ref><ref>{{cite RDPCE|page=167}}</ref><ref name="TIME2">{{cite magazine|title=Beauty and the Feast|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901020325-218419,00.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20081009060314/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901020325-218419,00.html|url-status=dead|archive-date=9 October 2008|date=18 March 2002|first=Helena|last=Bachmann|access-date=22 May 2008}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gssYJXHQO7gC&pg=PA41|first=Tuna|last=Taşan-Kok|title=Budapest, Istanbul and Warsaw: Institutional and spatial change|page=41|publisher=Eburon Uitgeverij|year=2004|isbn=978-90-5972-041-1|access-date=21 May 2013}}</ref><ref>{{Cite book|title=Cities as Engines of Sustainable Competitiveness: European Urban Policy in Practice|url=https://books.google.com/books?id=LD1zAwAAQBAJ&pg=PA123|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|date=28 May 2014|isbn=978-1-4724-2704-5|first1=Dr Jan van der|last1=Meer|first2=Dr Luis|last2=Carvalho|first3=Professor Leo van den|last3=Berg}}</ref><ref name="Encarta">{{cite encyclopedia|last=Török|first=András|encyclopedia=Encarta|title=Budapest|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html|access-date=6 April 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029002244/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html|archive-date=29 October 2009|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |title=About Budapest Transport Association |url=http://www.bksz.hu/en.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081014055212/http://www.bksz.hu/en.html |archive-date=14 October 2008 |access-date=1 June 2016}} {{cite web |title=About Budapest Transport Association |url=http://www.bksz.hu/en.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081014055212/http://www.bksz.hu/en.html |archive-date=14 October 2008 |access-date=1 June 2016}}</ref><ref>{{cite web |title=telep lista |url=http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061125034454/http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-date=25 November 2006 |access-date=1 June 2016}} {{cite web |title=telep lista |url=http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061125034454/http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-date=25 November 2006 |access-date=1 June 2016}}</ref> د بوداپست تاریخ هغه مهال پیل شو چې یوه لرغونې سلتي مېشته سیمه، د کوزې پانونیا پلازمېنې «د آکوینکوم رومي ښار» ته واوښته. هنګریان د نهمې پېړۍ په وروستیو کې دغې خاورې ته ورسېدل، خو نوموړې سیمه په ۱۲۴۱ او ۱۲۴۲ز کلونو کې د مغولو له‌خوا تالا شوه. بودا بیا ورغول شو او د پنځلسمې پېړۍ په رارسېدو سره د رنسانس انسان‌پالنې د فرهنګ مرکز وګرځېد. په ۱۶۸۶ز کال کې د بودا د بیا تصرف کېدو وروسته، دغه سیمه د غوړېدا یوه نوي پېر ته دننه شوه او د ۱۸۷۳ز کال د نومبر پر ۱۷^مه د بودا، اوبودا او پېست په یوځای کېدو سره پست-بودا یو ټوله‌ییز او پراخ ښار شو او نوې پلازمېنې ته د «بوداپست» نوم ورکړل شو. بوداپست د اتریش-هنګري ټولواکمنۍ ګډه پلازمېنه هم وه، دغه ټولواکمنۍ یو ستر ځواک ؤ چې په ۱۹۱۸ز کال کې، وروسته له لومړۍ نړېوالې جګړې څخه ړنګ شو. دغه ښار د هنګري د ۱۸۴۸ز کال اوښتون، په ۱۹۴۵ز کې د بوداپست جګړې او همدا راز د هنګري د ۱۹۵۶ز کال اوښتون محراقي ټکی ؤ. <ref name="Aqua">{{cite encyclopedia|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|title=Aquincum|url=https://www.britannica.com/place/Aquincum|year=2008}}</ref><ref>{{cite book|last=Sugar|first=Peter F.|author2=Péter Hanák|author3-link=Tibor Frank|author3=Tibor Frank|title=A History of Hungary|url=https://books.google.com/books?id=SKwmGQCT0MAC|year=1990|publisher=[[Indiana University Press]]|isbn=0-253-20867-X|page=3|chapter=Hungary before the Hungarian Conquest}}</ref><ref name="Travel">{{cite web |title=Budapest |url=http://guides.travelchannel.com/budapest/city-guides/historical-background |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081009042714/http://guides.travelchannel.com/budapest/city-guides/historical-background |archive-date=9 October 2008 |access-date=22 May 2008 |publisher=Travel Channel}}</ref><ref name="Eleventh">{{Cite EB1911|wstitle=Budapest|volume=4|pages=734–737}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|last=Drake|first=Miriam A.|encyclopedia=Encyclopedia of Library and Information Science|title=Eastern Europe, England and Spain|url=https://books.google.com/books?id=w1Xtjiyh9XYC&pg=PA2494|access-date=22 May 2008|year=2003|publisher=CRC Press|isbn=0-8247-2080-6|pages=2498}}</ref><ref>{{cite book|last=Casmir|first=Fred L.|title=Communication in Eastern Europe: The Role of History, Culture, and media in contemporary conflicts|chapter-url=https://books.google.com/books?id=be2UW6NyposC&pg=PA115|access-date=21 May 2008|year=1995|publisher=Lawrence Erlbaum Associates|isbn=0-8058-1625-9|page=122|chapter=Hungarian culture in communication}}{{Dead link|date=September 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref><ref>{{Cite book|title=Medieval Buda in Context|last1=Nagy|first1=Balázs|last2=Rady|first2=Martyn|last3=Szende|first3=Katalin|last4=Vadas|first4=András|publisher=Brill|year=2016|isbn=9789004307674|location=Leiden, Boston|oclc=1030542604}}</ref><ref>Molnar, A Concise History of Hungary, Chronology pp. 15</ref><ref>Molnar, A Concise History of Hungary, Chronology pp. 15.</ref><ref>Alexander Watson, ''Ring of Steel: Germany and Austria-Hungary at War, 1914–1918'' (2014). pp 536–40.: In the capital cities of Vienna and Budapest, the leftist and liberal movements and opposition parties strengthened and supported the separatism of ethnic minorities.</ref><ref>UN General Assembly ''Special Committee on the Problem of Hungary'' (1957) {{cite web |title=Chapter II.C, para 58 (p. 20) |url=http://mek.oszk.hu/01200/01274/01274.pdf}}&nbsp;{{small|(1.47&nbsp;MB)}}</ref><ref name="wilson">{{Cite book|title=Budapest 1900: A Historical Portrait of a City and Its Culture|author=John Lukacs|publisher=Grove Press|year=1994|page=222|isbn=978-0-8021-3250-5}}</ref> بوداپست په سوداګرۍ، مالي، رسنۍ، هنر، موډ او فېشن، څېړنې، ټکنالوجي، ښوونې او روزنې او تفریحي برخو کې ډېر غښتلی دی او له‌دې امله یو «Beta+» نړیوال ښار ګڼل کېږي. د هنګري مالي مرکز، په ۲۰۱۴ز کال کې، په اروپا کې د چټک پراختیا موندونکي ښاري اقتصاد په دوه‌یم کتار کې راغی. بوداپست د اروپا د نوښت او ټکنالوجۍ د انسټیټوت مرکز، د اروپا د پولیسو کالج او د چین د پانګونې د ترویج ادارې لومړنی بهرنی دفتر دی. بوداپست، د اوتووش لوراند پوهنتون، کوروینوس پوهنتون، سملویس پوهنتون، د بوداپست وترنري طبي پوهنتون او د بوداپست د ټکنالوجۍ او اقتصاد پوهنتون په شمول سره، له ۴۰ زیات کالجونه او پوهنتونونه لري. د بوداپست له ښاري مترو (د بوداپست مترو) څخه په ورځ کې 1.27 میلیونه وګړي ګټه پورته کوي په داسې حال کې چې د بوداپست ترموای شبکه په ورځ کې 1.08 میلیونه سورلیو ته خدمات وړاندې کوي.<ref>{{cite web |title=Hungary: Emerging Economic Power In Central And Eastern Europe |url=https://www.thomaswhite.com/world-markets/hungary-emerging-economic-power-in-central-and-eastern-europe/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010075636/https://www.thomaswhite.com/world-markets/hungary-emerging-economic-power-in-central-and-eastern-europe/ |archive-date=10 October 2017 |access-date=18 June 2017 |publisher=Thomas White International}}</ref><ref name="auto1">{{cite web |title=The World According to GaWC 2020 |url=https://www.lboro.ac.uk/gawc/world2020t.html |access-date=31 August 2020 |website=GaWC – Research Network |publisher=Globalization and World Cities}}</ref><ref name="GFCI">{{cite web |date=March 2017 |title=The Global Financial Centres Index 21 |url=http://www.longfinance.net/images/gfci/gfci_21.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170611000617/http://www.longfinance.net/images/gfci/gfci_21.pdf |archive-date=11 June 2017 |publisher=Long Finance}}</ref><ref name="Brookings Institution">{{cite web |date=23 January 2015 |title=Budapest Europe's Second Fastest-Developing Urban Economy, Study Reveals – The study examines the development of the world's 300 largest urban economies, ranking them according to the pace of development. |url=https://hungarytoday.hu/budapest-europes-second-fastest-developing-urban-economy-study-reveals-29576/ |access-date=8 March 2016 |publisher=Brookings Institution}}</ref><ref>{{cite news|title=EU nations pick Budapest for technology institute|url=https://www.smh.com.au/technology/eu-nations-pick-budapest-for-technology-institute-20080312-1ysc.html|work=[[The Sydney Morning Herald]]|date=18 June 2008|access-date=4 December 2014}}</ref><ref>European Union Document Nos. 2013/0812 (COD), ENFOPOL 395 CODEC 2773 PARLNAT 307</ref><ref>{{cite web |date=26 May 2009 |title=Budapesten nyílik az első kínai befektetési támaszpont külföldön |trans-title=First Chinese investment base abroad opens in Budapest |url=http://hvg.hu/gazdasag/20090526_kinai_befektetesi_kozpont_budapesten |access-date=26 May 2018 |work=[[Heti Világgazdaság]] |language=hu}}</ref><ref>{{cite web |title=Academic Ranking of World Universities 2015 |url=http://www.shanghairanking.com/ARWU2015.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151030134046/http://www.shanghairanking.com/ARWU2015.html |archive-date=30 October 2015 |access-date=27 August 2015 |publisher=ShanghaiRanking Consultancy}}</ref><ref>{{cite web |title=CWUR 2015 – World University Rankings |url=http://cwur.org/2015/ |access-date=25 July 2015 |publisher=Center for World University Rankings}}</ref><ref>Electric Railway Society (2003). https://books.google.com/books?id=9DdeAAAAIAAJ&redir_esc=y. Doppler Press. p. 61. Retrieved 29 August 2012.</ref><ref name="BKV-report">{{cite web |author=Mátyás Jangel |date=September 2010 |title=Közszolgáltatási szerződés, utasjogok, a szolgáltatástervezés és ellenőrzés folyamata a kötöttpályás helyi- és elővárosi közforgalmú közlekedésben |trans-title=Public service contract, passenger rights, service planning and monitoring process of local and suburban public transport rail |url=http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150128112007/http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |archive-date=28 January 2015 |access-date=19 April 2015 |publisher=BKV Zrt. Közlekedési Igazgatóság [Directorate of Public Office. Transport] |pages=10 (and 3) |language=hu |format=pdf}} Metro usage per day – Line 1: 120,000; Line 2: 405,000; Line 3: 630,000. (Line 4 began operations in 2014, with a 110,000 ridership estimated by Centre for Budapest Transport (BKK) based on the latest year.)</ref> د دانیوب سیند په اوږدو کې د بوداپست مرکزي سیمه د یونسکو نړیوال میراث په توګه ګڼل شوې ده او د هنګري پارلمان او د بودا کلا په شمول، د کلاسیکې مهندسۍ څوګونې سترې ودانۍ لري. د دې ترڅنګ، دغه ښار د نړۍ په کچه کابو ۸۰ جیوترمل چینې، د تودوخیزو اوبو تر ټولو ستر مغاره‌یي سیسټم، دوه‌یمه لویه کنیسه، او د پارلمان درېیمه ستره ودانۍ لري. بوداپست په کال کې کابو ۱۲ میلیونه نړیوال سیلانیان لري، چې په‌دې سره د اروپا یو ستر سیاحتي ښار ګڼل کېږي. د Big7Media له‌لورې «د اروپا د ۲۰۲۰ز کال تر ټولو غوره سیاحتي سیمو» د نوملړ په سر کې راغی. د «Which?» بنسټ له‌خوا د ورته اندټولونې په لړ کې هم، دغه ښار د اروپا د غورو ښارونو په درېیم کتار کې راغی.<ref>{{cite web |title=World Heritage Committee Inscribes 9 New Sites on the World Heritage List <!--all Budapest sites mentioned--> |url=https://whc.unesco.org/en/news/156 |access-date=31 January 2008 |publisher=Unesco World Heritage Centre}}</ref><ref>{{cite web |title=Hungary's, Budapest's and Balaton's Guide: Budapest's spas: Gellért, Király, Rác, Ru..'l'; l;lldas, Széchenyi, Lukács |url=http://www.guideviaggi.net/en_budapest_spas.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928112350/http://www.guideviaggi.net/en_budapest_spas.asp |archive-date=28 September 2008 |access-date=7 July 2009 |publisher=Guideviaggi.net}}</ref><ref>{{cite web |date=19 November 2008 |title=Big underground thermal lake unveiled in Budapest, Hungary |url=http://tvnz.co.nz/view/page/425822/2319289 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091127073936/http://tvnz.co.nz/view/page/425822/2319289 |archive-date=27 November 2009 |access-date=7 July 2009 |publisher=Tvnz.co.nz}}</ref><ref>{{cite web |title=The Parliament of Hungary is the world's third largest Parliament building |url=http://visitbudapest.travel/guide/budapest-attractions/budapest-parliament/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170702041735/http://visitbudapest.travel/guide/budapest-attractions/budapest-parliament/ |archive-date=2 July 2017 |access-date=25 June 2017 |publisher=visitbudapest.travel}}</ref><ref name="euromonitor">{{cite web |date=13 February 2019 |title=Euromonitor International's top city destinations ranking |url=https://dailynewshungary.com/2018-record-year-in-hungarian-tourism/ |access-date=17 October 2019 |publisher=Euromonitor}}</ref><ref>{{Cite web |last=Thorn |first=Elizabeth |date=30 September 2019 |title=The 7 Hottest European Destinations For 2020 |url=https://bigseventravel.com/2019/09/7-hottest-european-destinations-for-2020/ |access-date=24 October 2019 |website=Big 7 Travel}}</ref><ref>{{Cite web |title=Best City Breaks in Europe |url=https://www.which.co.uk/reviews/destinations/article/best-city-breaks-in-europe |access-date=24 October 2019 |website=Which?}}</ref> == جغرافیه == === توپوګرافي === بوداپست، چې په ستراتیژیکه توګه د کارپاتي حوزې په مرکز کې موقعیت لري، د یوه داسې لرغوني مسیر په اوږدو کې پروت دی چې د ترانس‌دانیوبیا غونډۍ او «لویه دښته» سره نښلوي. د سړک له‌لارې، د ویېنا سویل‌ختیځ په ۲۱۶ کیلومترۍ (۱۳۴ مایله)، د وارسا سویل په ۵۴۵ کیلومترۍ (۳۳۹ مایله)، د مسکو سویل‌لوېدیځ په ۱،۵۶۵ کیلومترۍ (۹۷۲ مایله)، د آتن شمال په ۱،۱۲۲ کیلومترۍ (۶۹۷مایله)، د میلان شمال‌ختیځ په ۷۸۸ کیلومترۍ (۴۹۰ مایله) او د پراګ سویل‌ختیځ په ۴۴۳ کیلومترۍ (۲۷۵ مایله) کې واقع شوی دی.<ref>{{cite web |title=Budapest |url=https://www.google.hu/maps/place/Budapest/@47.4812134,19.1303031,11z/data=!3m1!4b1!4m2!3m1!1s0x4741c334d1d4cfc9:0x400c4290c1e1160 |access-date=4 December 2014 |publisher=Google Maps}}</ref> د بوداپست ۵۲۵ کیلومتر مربع (۲۰۳ مایل مربع) مساحت د هنګري په مرکزي برخه کې پروت دی، چې د پِست ښار د ګڼ‌شمېر استوګنځیو په واسطه احاطه شوی دی. پلازمېنه، د شمال-سویل او ختیځ-لوېدیځ په اوږدو کې په ترتیب سره ۲۵ او ۲۹ کیلومتره (۱۶ او ۱۸ مایله) غځېدلې ده. د دانیوب سیند له شمال څخه ښار ته بهېږي؛ وروسته بیا د اوبودا او مارګرېټ دوه ټاپوګانې احاطه کوي. درېیمه ټاپو «چپل» د بوداپست د دانیوب ټاپوګانو تر ټولو پراخه ټاپو ده، په داسې حال کې چې تر ټولو شمالي برخې یې د ښار په محدوده کې پرتې دي. د ښار د دوو برخو جلا کوونکي سیند تر ټولو لنډ سور په بوداپست کې ۲۳۰ متره (۷۵۵ فوټه) دی. پست د لویې دښتې په اوراه اراضي کې کې پروت دی، په داسې حال کې چې بودا ډېرې غونډۍ لري.<ref name="Encarta2">{{cite encyclopedia|last=Török|first=András|encyclopedia=Encarta|title=Budapest|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html|access-date=6 April 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029002244/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html|archive-date=29 October 2009|url-status=dead}}</ref> د دانیوب پلنې برخې تل په دغه ټکي کې پرتې وې، ځکه چې د سیند په منځ کې لږشمېر ټاپوګانو شتون درلود. نوموړی ښار څرګند توپوګرافیکي توپیرونه لري: بودا د لوېدیځې څنډې د سیند په جګو تراسونو او غونډیو کې واقع شوی، په داسې حال کې چې پست د سیند په مقابلې څنډه کې د شګو په اواره او بې‌بڼې دښته کې پروت دی. د پست اراضی په یوه کوچني میل سره ختیځ خوا ته لوړېږي، نو د ښار تر ټولو ختیځې برخې د بودا له کوچنیو غونډیو، په تېره بیا له ګېلېرت او کلا غونډیو سره په ورته ارتفاع کې پرتې دي.<ref name="budapest.com">{{cite web |title=General information – Geography |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/geography_of_budapest.en.html |access-date=6 July 2017 |publisher=Budapest.com}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/place/Budapest#toc59294|title=Budapest|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=21 November 2013|first=Laszlo|last=Péter|access-date=4 December 2014}}</ref> د بودا غونډۍ تر ډېره د آهک او دولومیت له ډبرو څخه رامنځ‌ته شوې دي، او د اوبو په واسطه رامنځ‌ته شوې مغارې لري، چې تر ټولو مشهوره یې د پالولګي مغاره (له ۷،۲۰۰ متره یا ۲۳،۶۰۰ فوټه مجموعي اوږدوالي سره) او د سزیم‌لوهیګي مغاره (له ۲،۲۰۰ متره یا ۷،۲۰۰ فوټه اوږدوالي سره) ده. غونډۍ د تریاس په دوره کې رامنځ‌ته شوې دي. د بوداپست تر ټولو لوړه غونډۍ «جانوس» ده چې د سمندر له سطحې څخه ۵۲۵ متره (۱،۷۲۹ فوټه) ارتفاع لري. تر ټولو ټیټه برخه د دانیوب سیند تل دی چې د سمندر له سطحې څخه یې ارتفاع ۹۶ مترو (۳۱۵ فوټه) ته رسېږي. بوداپست ډېرې شنې سیمې هم لري، چې د ۵۲۵ کیلومتر مربع (۲۰۳ مایل مربع) مساحت له جملې څخه ۸۳ کیلومتر مربع (۳۲ مایل مربع) یې شنې سیمې، باغونه او ځنګلونه دي. د بودا غونډیو ځنګلونه د چاپېریال له اړخه په ښه توګه ساتل کېږي.<ref>{{cite web |title=Protected Landscape Area of Buda |url=https://www.dunaipoly.hu/en/places/protected-areas/protected-areas-1/protected-landscape-area-of-buda |access-date=6 July 2017 |publisher=Duna-Ipoly National Park Directorate}}</ref><ref>{{cite web |title=Geography of Budapest |url=http://www.budapest-tourist.info/en/geography.php |access-date=4 December 2014 |publisher=Budapest Tourist Info}}</ref> د ترافیک له پلوه، نوموړی ښار مرکزي اهمیت لري، ځکه چې د اروپا ډېري لویې او د اورګاډو لارې بوداپست ته رسېږي. دانیوب د اوبو یوه مهمه لار ګڼل کېږي او دغه سیند د کارپاتي حوزې په مرکز کې د سوداګریزو لارو په تقاطع کې واقع شوی دی. بوداپست یو له درېیو پلازمېنو څخه دی چې د تودو اوبو چینې لري (دوه نور د آیسلنډ ریکیاویک او د بلغاریا صوفیه ښارونه دي). کابو ۱۲۵ چینې په ورځ کې څه ناڅه ۷۰ میلیونه لیتره (۱۵ میلیونه امپریال ګالنونه؛ ۱۸ میلیونه د امریکا ګالنونه) تودې اوبه ورکوي، چې تودوخه یې تر 58°C پورې رسېږي.ویل کېږي چې دغه اوبه د زیاتو منرالي موادو د درلودو له‌امله، درملي اغېزې لري. <ref name="budapest.com2">{{cite web |title=General information – Geography |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/geography_of_budapest.en.html |access-date=6 July 2017 |publisher=Budapest.com}}</ref><ref name="budpocketguide.com">{{cite web |title=Geography of Budapest |url=http://www.budpocketguide.com/TouristInfo/Geography_of_Bp.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150214061157/http://www.budpocketguide.com/TouristInfo/Geography_of_Bp.php |archive-date=14 February 2015 |access-date=4 December 2014 |publisher=Budapest Pocket Guide}}</ref> == سرچينې == [[وېشنيزه:هنگري]] [[وېشنيزه:د نړۍ د هېوادونو پلازمېنې]] [[وېشنيزه:د اروپا د هېوادونو پلازمېنې]] pxye703hs27lb30gru0sbimwwub17z2 0 10849 283534 238097 2022-07-29T09:12:57Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ریاض | official_name = | native_name = | native_name_lang = | other_name = | settlement_type = [[د عربستان سعودی عربستان ښارونه|ښار]] |image_skyline = Kingdom Tower at night.JPG | image_alt = | image_caption = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = Riyadh City Logo.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | nickname = | motto = | image_map = | mapsize = | map_alt = | map_caption = | image_map1 = | mapsize1 = | map_alt1 = | map_caption1 = | pushpin_map = Saudi Arabia | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = په سعودی عربستان کې د ریاض ښار موقعیت |latd = 24 | latm = 38 | lats = | latNS = N |longd = 46 | longm = 43 | longs = | longEW = E | coor_pinpoint = | coordinates_region = SA | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[هیواد]] | subdivision_name = {{KSA}} | subdivision_type1 = [[د سعودی عربستان ولایتونه]] | subdivision_name1 = [[ریاض ولایت]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | established_title1 = <!-- Incorporated (town) --> | established_date1 = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = ښار | leader_party = | leader_title = ښاروال | leader_name = عبدالعزیز ابن عیاف المیقرین | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_footnotes = | area_total_km2 = ۱٬۰۰۰ | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_metro_km2 = ۱٬۸۱۵ | area_urbun_km2 = | area_water_percent = | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = ۶۱۲ | elevation_max_footnotes = | elevation_max_m = | elevation_min_footnotes = | elevation_min_m = | population_footnotes = | population_total = ۵٬۲۵۴٬۵۶۰ | population_metro = ۶٬۸۰۰٬۰۰۰ | population_urbun = | population_as_of = ۲۰۱۰ | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_note = | timezone1 = [[یوتی‌سی ۳:۰۰+|EAT]] | utc_offset1 = ۳+ | timezone1_DST = [[یوتی‌سی ۳:۰۰+|EAT]] | utc_offset1_DST = ۳+ | postal_code_type = [[پوستی کوډ]] | postal_code = | area_code_type = [[د هیوادونو د تلیفون کوډ]] | area_code =۱ ۹۶۶+ | iso_code = | registration_plate = | blank_name_sec1 = رسمی ژبه | blank_info_sec1 = [[عربي ژبه]] | blank_name_sec2 = دین | blank_info_sec2 = اسلام | website = {{URL|http://www.arriyadh.com/eng/}} | footnotes = }} '''ریاض''' ( په [[عربي ژبه|عربي]]: '''الریاض''' ) د [[سعودي عربستان]] او د ریاض د ولایت [[پلازمېنه|پایتخت]] دی.دغه ښار د سعودی عربستان تر ټولو لوی ښار دی او د هيواد په مرکز کی پروت دی. مساحت یی ۱۸۱۵ کیلومتره مربع ده. ریاض ۴،۸۷۸،۷۲۳ نفوس لری. ریاض چې په عربي کې ورته الریاض ویل کېږي او د باغونو جمع ده پخوانی نوم یې هجرالیمامه وه، د سعودي عربستان پلازمېنه او تر ټولو ستر ښار دی. دا په عرب ټاپووزمه کې یو له تر ټولو ستر ښار ګڼل کېږي او د ال-نفود دښتو په منځ کې د نجد د فلات په ختیځه برخه کې موقعیت لري. دغه ښار په منځنۍ کچه د سمندر له کچې څخه ۶۰۰ متره لوړوالی لري او هر کال ۵ میلیونه ګرځندویان لري، چې په نړۍ کې د زیاتو لیدل شوو ښارونو له مخې ۴۹ کتار کې راځي او په منځني ختیځ کې شپږم کتار کې ولاړ دی. ریاض په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷.۶ میلیونه وګړي درلودل، چې په سعودي عربستان کې یو له تر ټولو ډېرو وګړو لرونکو ښارونو څخه و، چې په منځني ختیځ کې د زیاتو وګړو لرونکو له مخې درېیم او په اسیا کې د زیاتو وګړو لرونکو ښارونو له مخې ۳۸ مقام کې ولاړ دی.<ref>{{cite web |date=8 December 2018 |title=Geographic Location of Riyadh |url=https://riyadh.sa/en/city/l/AboutRiyadh/item/li/city/13521 |access-date=24 May 2019 |publisher=Riyadh Development Authority}}</ref> د ریاض نوم د لومړي ځل لپاره د یوه عرب تاریخ لیکونکي له خوا په ۱۵۹۰ ز کال کې یاد شوی. په ۱۷۳۷ ز کال کې، دهام بن دواس چې د ګاونډي منفوها سیمې و، په دې ښار کې هستوګن شو او د ښار کنټرول یې په لاس کې واخیست. دهام د ښار شاوخوا دیوال جوړ کړ، چې د ریاض د نوم تر ټولو پیژندل شوې سرچینه په دغه دورې پورې اړه لري چې داسې ګومان کېږي چې مخکنیو واحه ښارونو ته اشاره لري. په ۱۷۴۴ ز کال کې، محمد بن عبدالوهاب د الدرعیه له امیر، محمد بن سعود سره ایتلاف وکړ او په ۱۷۷۴ ز کال کې یې ریاض له دهام څخه ونیو. سره له دې هم، د هغوی دولت چې اوس د سعودي د لومړني دولت په نوم یادیږي، په ۱۸۱۸ ز کال کې سره وپاشل شو. د نولسمې پېړۍ په لومړیو کې ترکي بن عبدالله د سعودي دویم دولت جوړ کړ او په ۱۸۲۵ ز کال کې یې ریاض خپله پلازمېنه وټاکله. خو بیا هم د هغه سلطنت پر دې ښار د عثماني-رشیدي ایتلاف په مټ له اختلال سره مخ شو. په پای کې، د ۲۰مې پېړۍ په لومړیو کې، عبدالعزیز ابن سعود، چې په لویدیځ کې یوازې د ابن سعود په نوم یې شهرت درلود، په ۱۹۰۲ ز کال کې یې په نجد کې خپل اجدادي سلطنت بیا را ژوندی کړ او تر ۱۹۲۶ ز کال پورې یې د حجاز په فتحې سره ټوله سیمه تر خپل واک لاندې راوسته. هغه له دې وروسته د ۱۹۳۲ ز کال په سپټمبر کې خپله سلطنت د سعودي عربستان په نوم واړوه او ریاض يې خپله پلازمېنه وټاکله.{{sfn|Facey|1992|p=271}}{{sfn|Farsy|1990|p=15}}{{sfn|Al-Oteibi|1993|p=163}}{{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}} ریاض د سعودي عربستان یو سیاسي او اداري مرکز دی. مشورتي اسامبلۍ (چې د شورا په نوم هم پیژندل کېږي)، د سعودي عربستان د وزیرانو شورا، د سعودي عربستان پاچا او د ستره محکمه ټول په دې ښار کې موقعیت لري. د دغو څلورو نهادونو تر څنګ چې د سعودي عربستان حقوقي نظام جوړوي، سترې او وړې حکومتي ادارې ټول په ریاض کې دي. په دغه ښار کې ۱۱۴ بهرني سفارتونه هم شته چې زیاتره یې د دې ښار په لویدیځه برخه په دیپلوماتیکه سیمه کې موقعیت لري. <ref>{{Cite web |last=Moon |first=Carol |title=LibGuides: A Guide to Saudi Arabia Politics: 1.Government of Saudi Arabia |url=https://slulibrary.saintleo.edu/c.php?g=368413&p=2487969 |access-date=2020-07-25 |website=slulibrary.saintleo.edu |language=en}}</ref> همداشان ریاض ستر اقتصادي اهمیت هم لري، ځکه چې په دې شار کې زیاتره بانکونه او شرکتونه شته لکه ملي سوداګریز بانک (NCB)، الینما بانک او د سعودي عربستان او بریتانیا بانک (SABB). ۶۵ لویه لاره، چې په سیمه کې د شاه فهد سړک په نوم شهرت لري، په ښار کې په ځینو دغو مهمو مرکزونو له منځه تیریږي له هغې ډلې د شاه عبدالله مالي ناحیې له منځه، کوم چې د نړۍ یو له سترو مالي ناحیو ګڼل کېږي چې د فیصلیه مرکز او سلطنتي مرکز په نوم یادیږي. ریاض د وګړو له اړخه په نړۍ کې یو له چټک وده کوونکو ښارونو نه ګڼل کېږي او د زیات شمېر بهرنیانو کوربه دی. ریاض د یوه نړیوال ښار په توګه طراحي شوی دی. <ref>{{Cite web |title=The World According to GaWC 2016 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html}}</ref> دغه ښار په ۱۵ ناحیو وېشل شوی دی، کوم چې د ریاض ښاروالۍ له خوا یې څارنه کېږي؛ او د ریاض شاهي کمېسیون د ولایت د والي، فیصل بن بندر السعود له خوا اداره کېږي. د ۲۰۲۰ ز کال له جولای میاشتې راهیسې، د دې ښار ښارول، فیصل بن عبدالعزیز بن محمد بن ایاف المقرین ده.<ref>{{Cite web |date=2019-11-26 |title=Prince Faisal bin Abdulaziz appointed as Riyadh mayor by royal decree |url=https://www.arabnews.com/node/1590146/saudi-arabia |access-date=2020-07-25 |website=Arab News |language=en}}</ref> == تاریخ == === لومړۍ تاریخچه === له اسلام نه وړاندې عصر کې هغه ښار چې نن ورځ ریاض په کې ودان شوی دی هغه ته به حجر ویل کېده او د رپوټونو له مخې د بانو حنیفه قبیلې له خوا یې بنسټ اېښودل شوی و. حجر د الیمامه ولایت مرکز و، کوم چې والیان یې اموي او عباسي دورې په مهال د زیاتره مرکزي او ختیځ عربستان د سیمو مسوول وو. په ۸۶۶ کال کې الیمامه له عباسي سترواکۍ نه لاره بېله کړه او دا سیمه د الاخیضر تر واکمنۍ لاندې راغله، چا چې پلازمېنه له حجر نه نږدې الخرج ته یوړه. دا ښار بیا د اوږدې دورې لپاره له زوال سره مخ شو. په ۱۴مه پېړۍ کې، د شمالي افریقا ګرځندوی، ابن بطوطه له حجر نه د خپلې لیدنې په اړه لیکلي، چې دا د الیمامه اصلي ښار دی او نوم یې حجر دی. ابن بطوطه پسې زیاتوي چې دا د کانالونو او ونو ښار دی چې زیاتره اوسېدونکې یې د بني حنیفه قبیلې پورې تړلي دي او وایي چې د دې ښار له مشر سره مکه مکرمې ته د حج د فریضې د ادا کولو لپاره په ګډه ورسره تللی دی. {{sfn|Sonbol|2012|p=99}}{{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}}{{sfn|Al-Oteibi|1993|p=163}} === د سعودي لومړنی دولت === په ۱۷۴۴ ز کال کې محمد ابن عبدالوهاب د نږدې ښار، الدرعیه له حاکم محمد ابن سعود سره ایتلاف وکړ. ابن سعود بیا وروسته شاوخوا سیمې په دې نیت سره فتحې کړي چې دا ټول تر یوه واحد اسلامي دولت لاندې راولي. د ریاض نه ابن دعوس ډېر کلک مقاومت وکړ کوم چې د الخرج، الاعشا او د نجران د قبیلې له بانو یام سره متحد شوي وو. که څه هم، ابن دعوس له ریاض نه وتښتید او په ۱۷۷۴ ز کال کط سعودیانو دا ښار ونیو او د اوږدو کلونو جګړې ته یې د پای ټکی کېښود او د لومړني سعودي دولت اعلام یې وکړ چې پلازمېنه یې هم الدرعیه وټاکله. {{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}} د سعودي لومړنی دولت د عثماني سترواکۍ په استازيتوب د مصرد محمد علي له خوا د ور لیږل شوو ځواکونو له خوا له منځه ولاړه. عثماني ځواکونو په ۱۸۱۸ ز کال کې د سعودي پلازمېنه الدرعیه له خاورو سره خاورې کړه او د خپلو ځواکونو یوه برخه یې په نجد کې پرېښوده. په دې سره د لنډ وخت لپاره د سعود د کورنۍ زوال رامنځته شو. د سعودي دولت دومی امیر بیا ترکي بن عبدالله بن محمد شو. دی چې د سعود بن سعود د تره زوی و تر ۱۸۳۴ ز کال یعنې د ۱۹ کلونو لپاره حاکم پاتې شو، چې په دې موده کې یې خپله سیمه تثبیت کړه، که څه هم هغوی د مصر د محمد علي تر کنټرول لاندې وو. په ۱۸۲۳ ز کال کې ترکي بن عبدالله د ریاض ښار د خپلې پلازمېنې په توګه وټاکله. په ۱۸۳۴ ز کال کې د ترکي له ترور وروسته، د هغه مشر زوی فیصل، قاتل وواژه او د چارو واګې یې په لاس کې واخیستي او د مصر له وایسرای حاکمیت یې رد کړ. وروسته پر نجد برید وشو او فیصل ژوندی ونیول شو او په قاهره کې بندي شو. خو له عثماني سترواکۍ نه د مصر خپلواکۍ په اخیستو سره، فیصل له پنځه کلن بند نه وروسته له زندان نه وتښتید او نجد ته ولاړ او بیرته یې خپل سلطنت له سره جوړ کړ او تر ۱۸۶۵ ز کال پورې یې حکومت وکړ او د آل سعود سلطنت یې را ټینګ کړ. {{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}}<ref name="Report">{{cite book|title=The Report: Saudi Arabia 2008|year=2008|url=https://books.google.com/books?id=gMPjxHzG1xQC&pg=PA208|publisher=Oxford Business Group|isbn=978-1-902339-00-9|page=208}}</ref>{{sfn|Farsy|1990|p=14}} == سرچينې == [[وېشنيزه:د نړۍ د هېوادونو پلازمېنې]] [[وېشنيزه:د آسيا د هېوادونو پلازمېنې]] [[وېشنيزه:سعودي عربستان]] bjkg9hrpl8u83zba7zxhls82re3k46q 283535 283534 2022-07-29T09:13:12Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''ریاض''' ( په [[عربي ژبه|عربي]]: '''الریاض''' ) د [[سعودي عربستان]] او د ریاض د ولایت [[پلازمېنه|پایتخت]] دی.دغه ښار د سعودی عربستان تر ټولو لوی ښار دی او د هيواد په مرکز کی پروت دی. مساحت یی ۱۸۱۵ کیلومتره مربع ده. ریاض ۴،۸۷۸،۷۲۳ نفوس لری. ریاض چې په عربي کې ورته الریاض ویل کېږي او د باغونو جمع ده پخوانی نوم یې هجرالیمامه وه، د سعودي عربستان پلازمېنه او تر ټولو ستر ښار دی. دا په عرب ټاپووزمه کې یو له تر ټولو ستر ښار ګڼل کېږي او د ال-نفود دښتو په منځ کې د نجد د فلات په ختیځه برخه کې موقعیت لري. دغه ښار په منځنۍ کچه د سمندر له کچې څخه ۶۰۰ متره لوړوالی لري او هر کال ۵ میلیونه ګرځندویان لري، چې په نړۍ کې د زیاتو لیدل شوو ښارونو له مخې ۴۹ کتار کې راځي او په منځني ختیځ کې شپږم کتار کې ولاړ دی. ریاض په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷.۶ میلیونه وګړي درلودل، چې په سعودي عربستان کې یو له تر ټولو ډېرو وګړو لرونکو ښارونو څخه و، چې په منځني ختیځ کې د زیاتو وګړو لرونکو له مخې درېیم او په اسیا کې د زیاتو وګړو لرونکو ښارونو له مخې ۳۸ مقام کې ولاړ دی.<ref>{{cite web |date=8 December 2018 |title=Geographic Location of Riyadh |url=https://riyadh.sa/en/city/l/AboutRiyadh/item/li/city/13521 |access-date=24 May 2019 |publisher=Riyadh Development Authority}}</ref> د ریاض نوم د لومړي ځل لپاره د یوه عرب تاریخ لیکونکي له خوا په ۱۵۹۰ ز کال کې یاد شوی. په ۱۷۳۷ ز کال کې، دهام بن دواس چې د ګاونډي منفوها سیمې و، په دې ښار کې هستوګن شو او د ښار کنټرول یې په لاس کې واخیست. دهام د ښار شاوخوا دیوال جوړ کړ، چې د ریاض د نوم تر ټولو پیژندل شوې سرچینه په دغه دورې پورې اړه لري چې داسې ګومان کېږي چې مخکنیو واحه ښارونو ته اشاره لري. په ۱۷۴۴ ز کال کې، محمد بن عبدالوهاب د الدرعیه له امیر، محمد بن سعود سره ایتلاف وکړ او په ۱۷۷۴ ز کال کې یې ریاض له دهام څخه ونیو. سره له دې هم، د هغوی دولت چې اوس د سعودي د لومړني دولت په نوم یادیږي، په ۱۸۱۸ ز کال کې سره وپاشل شو. د نولسمې پېړۍ په لومړیو کې ترکي بن عبدالله د سعودي دویم دولت جوړ کړ او په ۱۸۲۵ ز کال کې یې ریاض خپله پلازمېنه وټاکله. خو بیا هم د هغه سلطنت پر دې ښار د عثماني-رشیدي ایتلاف په مټ له اختلال سره مخ شو. په پای کې، د ۲۰مې پېړۍ په لومړیو کې، عبدالعزیز ابن سعود، چې په لویدیځ کې یوازې د ابن سعود په نوم یې شهرت درلود، په ۱۹۰۲ ز کال کې یې په نجد کې خپل اجدادي سلطنت بیا را ژوندی کړ او تر ۱۹۲۶ ز کال پورې یې د حجاز په فتحې سره ټوله سیمه تر خپل واک لاندې راوسته. هغه له دې وروسته د ۱۹۳۲ ز کال په سپټمبر کې خپله سلطنت د سعودي عربستان په نوم واړوه او ریاض يې خپله پلازمېنه وټاکله.{{sfn|Facey|1992|p=271}}{{sfn|Farsy|1990|p=15}}{{sfn|Al-Oteibi|1993|p=163}}{{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}} ریاض د سعودي عربستان یو سیاسي او اداري مرکز دی. مشورتي اسامبلۍ (چې د شورا په نوم هم پیژندل کېږي)، د سعودي عربستان د وزیرانو شورا، د سعودي عربستان پاچا او د ستره محکمه ټول په دې ښار کې موقعیت لري. د دغو څلورو نهادونو تر څنګ چې د سعودي عربستان حقوقي نظام جوړوي، سترې او وړې حکومتي ادارې ټول په ریاض کې دي. په دغه ښار کې ۱۱۴ بهرني سفارتونه هم شته چې زیاتره یې د دې ښار په لویدیځه برخه په دیپلوماتیکه سیمه کې موقعیت لري. <ref>{{Cite web |last=Moon |first=Carol |title=LibGuides: A Guide to Saudi Arabia Politics: 1.Government of Saudi Arabia |url=https://slulibrary.saintleo.edu/c.php?g=368413&p=2487969 |access-date=2020-07-25 |website=slulibrary.saintleo.edu |language=en}}</ref> همداشان ریاض ستر اقتصادي اهمیت هم لري، ځکه چې په دې شار کې زیاتره بانکونه او شرکتونه شته لکه ملي سوداګریز بانک (NCB)، الینما بانک او د سعودي عربستان او بریتانیا بانک (SABB). ۶۵ لویه لاره، چې په سیمه کې د شاه فهد سړک په نوم شهرت لري، په ښار کې په ځینو دغو مهمو مرکزونو له منځه تیریږي له هغې ډلې د شاه عبدالله مالي ناحیې له منځه، کوم چې د نړۍ یو له سترو مالي ناحیو ګڼل کېږي چې د فیصلیه مرکز او سلطنتي مرکز په نوم یادیږي. ریاض د وګړو له اړخه په نړۍ کې یو له چټک وده کوونکو ښارونو نه ګڼل کېږي او د زیات شمېر بهرنیانو کوربه دی. ریاض د یوه نړیوال ښار په توګه طراحي شوی دی. <ref>{{Cite web |title=The World According to GaWC 2016 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html}}</ref> دغه ښار په ۱۵ ناحیو وېشل شوی دی، کوم چې د ریاض ښاروالۍ له خوا یې څارنه کېږي؛ او د ریاض شاهي کمېسیون د ولایت د والي، فیصل بن بندر السعود له خوا اداره کېږي. د ۲۰۲۰ ز کال له جولای میاشتې راهیسې، د دې ښار ښارول، فیصل بن عبدالعزیز بن محمد بن ایاف المقرین ده.<ref>{{Cite web |date=2019-11-26 |title=Prince Faisal bin Abdulaziz appointed as Riyadh mayor by royal decree |url=https://www.arabnews.com/node/1590146/saudi-arabia |access-date=2020-07-25 |website=Arab News |language=en}}</ref> == تاریخ == === لومړۍ تاریخچه === له اسلام نه وړاندې عصر کې هغه ښار چې نن ورځ ریاض په کې ودان شوی دی هغه ته به حجر ویل کېده او د رپوټونو له مخې د بانو حنیفه قبیلې له خوا یې بنسټ اېښودل شوی و. حجر د الیمامه ولایت مرکز و، کوم چې والیان یې اموي او عباسي دورې په مهال د زیاتره مرکزي او ختیځ عربستان د سیمو مسوول وو. په ۸۶۶ کال کې الیمامه له عباسي سترواکۍ نه لاره بېله کړه او دا سیمه د الاخیضر تر واکمنۍ لاندې راغله، چا چې پلازمېنه له حجر نه نږدې الخرج ته یوړه. دا ښار بیا د اوږدې دورې لپاره له زوال سره مخ شو. په ۱۴مه پېړۍ کې، د شمالي افریقا ګرځندوی، ابن بطوطه له حجر نه د خپلې لیدنې په اړه لیکلي، چې دا د الیمامه اصلي ښار دی او نوم یې حجر دی. ابن بطوطه پسې زیاتوي چې دا د کانالونو او ونو ښار دی چې زیاتره اوسېدونکې یې د بني حنیفه قبیلې پورې تړلي دي او وایي چې د دې ښار له مشر سره مکه مکرمې ته د حج د فریضې د ادا کولو لپاره په ګډه ورسره تللی دی. {{sfn|Sonbol|2012|p=99}}{{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}}{{sfn|Al-Oteibi|1993|p=163}} === د سعودي لومړنی دولت === په ۱۷۴۴ ز کال کې محمد ابن عبدالوهاب د نږدې ښار، الدرعیه له حاکم محمد ابن سعود سره ایتلاف وکړ. ابن سعود بیا وروسته شاوخوا سیمې په دې نیت سره فتحې کړي چې دا ټول تر یوه واحد اسلامي دولت لاندې راولي. د ریاض نه ابن دعوس ډېر کلک مقاومت وکړ کوم چې د الخرج، الاعشا او د نجران د قبیلې له بانو یام سره متحد شوي وو. که څه هم، ابن دعوس له ریاض نه وتښتید او په ۱۷۷۴ ز کال کط سعودیانو دا ښار ونیو او د اوږدو کلونو جګړې ته یې د پای ټکی کېښود او د لومړني سعودي دولت اعلام یې وکړ چې پلازمېنه یې هم الدرعیه وټاکله. {{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}} د سعودي لومړنی دولت د عثماني سترواکۍ په استازيتوب د مصرد محمد علي له خوا د ور لیږل شوو ځواکونو له خوا له منځه ولاړه. عثماني ځواکونو په ۱۸۱۸ ز کال کې د سعودي پلازمېنه الدرعیه له خاورو سره خاورې کړه او د خپلو ځواکونو یوه برخه یې په نجد کې پرېښوده. په دې سره د لنډ وخت لپاره د سعود د کورنۍ زوال رامنځته شو. د سعودي دولت دومی امیر بیا ترکي بن عبدالله بن محمد شو. دی چې د سعود بن سعود د تره زوی و تر ۱۸۳۴ ز کال یعنې د ۱۹ کلونو لپاره حاکم پاتې شو، چې په دې موده کې یې خپله سیمه تثبیت کړه، که څه هم هغوی د مصر د محمد علي تر کنټرول لاندې وو. په ۱۸۲۳ ز کال کې ترکي بن عبدالله د ریاض ښار د خپلې پلازمېنې په توګه وټاکله. په ۱۸۳۴ ز کال کې د ترکي له ترور وروسته، د هغه مشر زوی فیصل، قاتل وواژه او د چارو واګې یې په لاس کې واخیستي او د مصر له وایسرای حاکمیت یې رد کړ. وروسته پر نجد برید وشو او فیصل ژوندی ونیول شو او په قاهره کې بندي شو. خو له عثماني سترواکۍ نه د مصر خپلواکۍ په اخیستو سره، فیصل له پنځه کلن بند نه وروسته له زندان نه وتښتید او نجد ته ولاړ او بیرته یې خپل سلطنت له سره جوړ کړ او تر ۱۸۶۵ ز کال پورې یې حکومت وکړ او د آل سعود سلطنت یې را ټینګ کړ. {{sfn|Cybriwsky|2013|p=258}}<ref name="Report">{{cite book|title=The Report: Saudi Arabia 2008|year=2008|url=https://books.google.com/books?id=gMPjxHzG1xQC&pg=PA208|publisher=Oxford Business Group|isbn=978-1-902339-00-9|page=208}}</ref>{{sfn|Farsy|1990|p=14}} == سرچينې == [[وېشنيزه:د نړۍ د هېوادونو پلازمېنې]] [[وېشنيزه:د آسيا د هېوادونو پلازمېنې]] [[وېشنيزه:سعودي عربستان]] 8mymk0363vwod2o5vct1lrsk3m7sqlg 0 13761 283479 155971 2022-07-28T14:24:49Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki په ۲۰۱۱ز کال کې د توهوکو زلزله او سونامي د مارچ په ۱۱مه په  jst۱۴:۴۶  کې رامنځته شوه. زلزله له ۹.۰ تر ۹.۱ میګاواټ پورې تر اوبو لاندې وه، چې مرکز یې په ارام سمندر کې و او له ۷۲ کیلومتره (۴۵ مایل) د توهوکو په سیمه کې د اوشیکا ټاپووزمې په خیتځ کې رامنځته شوه، چې کابو شپږ دقیقې یې دوام وکړ او د سونامي لامل شوه. دا په جاپان کې د نورو نومونو ترڅنګ ځینې وخت (د ختیځ جاپان زوروره زلزله) (هیګاشي نیهون دایشینسای) په نامه یادېږي. دغه ناورین ته په دواړو ژبو انګلیسي او جاپاني کې ۳.۱۱ وایي (په جاپانۍ ژبه کې سان ټین ایچي ایچین وایي).<ref>{{cite web |title=3.11の映像｜Nhk災害アーカイブス |url=https://www9.nhk.or.jp/archives/311shogen/summary/area/}}</ref><ref>{{cite web |title=3.11復興特集～復興の今、そしてこれから～ |url=https://www.kantei.go.jp/jp/headline/3_11_2013fukko.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130310041949/http://www.kantei.go.jp:80/jp/headline/3_11_2013fukko.html |archive-date=10 March 2013 |access-date=15 September 2021 |website=kantei.go.jp |language=Japanese}}</ref><ref>{{cite web |title=3.11 |url=https://www.japantimes.co.jp/tag/3-11/}}</ref> دا په جاپان کې د تر ټولو زورورې زلزلې په نامه ثبت شوې او د نړۍ څلورمه زوروره زلزله ده، چې له ۱۹۰۰ز کال راهیسې یې په ثبت شوو ریکارډونو کې ځای خپل کړی دی. دغې زلزلې د سونامي پیاوړې څپې رامنځته کړې، چې ښایي د ۴۰.۵ مترو په لوړوالي (۱۳۳فوټ) سره په میاکو کې د توهوکو تر ایواته سیمې پورې رسېدلې وي. په سندای سیمه کې یې د ۷۰۰ کیلومترو پر ساعت  (۴۳۵mph ) سره حرکت وکړ او تر ۱۰ کیلومتره ( ۶مایله) پورې یې د هېواد دننه حرکت وکړ. د سندای اوسېدونکو ته یوازې له اتو نه تر ۱۰ دقیقو پورې خبرداری ورکړل شوی و او تر سلو ډېر ځایونه یې ویجاړ کړل. واورې، سونامي او د یخ درجه د دې لامل شوه، چې د ژغورنې عملیات له خنډ سره مخ کړي، د بېلګې په توګه ایشینوماکي هغه ښار و، چې تر ټولو دېر تلفات یې لرل او د سونامي پرمهال یې تودوخه ۰ درجه سانټیګراډ (۳۲ درجه فارنهایت) وه. په ۲۰۲۱ز کال کې رسمي امار خپاره شول، چې ۱۹۷۴۷ تنه مړه، ۶۲۴۲ تنه ټپیان او ۲۵۵۶تنه ورک وو او د ۲۰۱۵ز کال راپوره ښيي، چې ۲۲۸۸۶۳ تنه لا هم د بېځایه کېدو له امله په موقتي کورونو کې د دایمي اوسېدو لپاره ژوند کوي. <ref name="USGS">{{cite news|title=New USGS number puts Japan quake at fourth largest|url=https://www.cbsnews.com/stories/2011/03/14/501364/main20043126.shtml|publisher=[[CBS News]]|agency=Associated Press|date=14 March 2011|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110407005051/http://www.cbsnews.com/stories/2011/03/14/501364/main20043126.shtml|archive-date=7 April 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2011/mar/13/japan-tsunami-earthquake-power-cuts|title=Tsunami, earthquake, nuclear crisis – now Japan faces power cuts|last=Branigan|first=Tania|date=13 March 2011|work=The Guardian|location=London|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20220611003207/http://www.guardian.co.uk/world/2011/mar/13/japan-tsunami-earthquake-power-cuts/print|archive-date=11 June 2022|url-status=live}}</ref><ref name="3news">{{Cite news|url=http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|title=Japan quake – seventh largest in recorded history|access-date=11 March 2011|date=11 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110331005015/http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx|archive-date=31 March 2011|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |date=13 August 2011 |title=March 11th tsunami a record 40.5 metres high NHK |url=http://www3.nhk.or.jp/daily/english/13_04.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728013451/http://www3.nhk.or.jp/daily/english/13_04.html |archive-date=28 July 2011 |access-date=7 September 2011 |publisher=.nhk.or.jp}}</ref><ref name="yomiuri">[[Yomiuri Shimbun]] evening edition 2-11-04-15 page 15, nearby Aneyoshi fishery port (姉吉漁港)(Google map E39 31 57.8, N 142 3 7.6) 2011-04-15, [http://www.yomiuri.co.jp/science/news/20110415-OYT1T00389.htm 大震災の津波、宮古で38.9 m…明治三陸上回る] by okayasu Akio (岡安 章夫) {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110418144715/http://www.yomiuri.co.jp/science/news/20110415-OYT1T00389.htm|date=18 April 2011}}</ref><ref name="w">{{cite book|page=77|title=Warnings: Finding Cassandras to stop catastrophe|author1=Richard A. Clarke|author2=R.P. Eddy|publisher=Harper Collins|year=2017}}</ref><ref name="roland buerk">{{cite news|author=Roland Buerk|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12709598|title=Japan earthquake: Tsunami hits north-east|publisher=BBC|date=11 March 2011|access-date=12 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110312003317/http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12709598|archive-date=12 March 2011|url-status=live}}</ref><ref name="GQ Okawa school">{{cite news|title=Graduation Day|newspaper=[[GQ]]|date=12 March 2012|last=Heath|first=Chris|url=https://www.gq.com/story/japan-tohoku-tsunami-earthquake-disaster|archive-url=https://web.archive.org/web/20210310125134/https://www.gq.com/story/japan-tohoku-tsunami-earthquake-disaster|archive-date=10 March 2021}}</ref><ref name="asahi 20110316">{{cite news|title=凍てつく被災地 雪降り積む夜、囲む焚き火|trans-title=Disaster area freezes, put up a bonfire as snow piles in at night.|newspaper=[[Asahi Shimbun]]|language=Japanese|date=16 March 2011|last=|first=|url=http://www.asahi.com/special/10005/TKY201103160195.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20210321090649/http://www.asahi.com/special/10005/TKY201103160195.html|archive-date=21 March 2021}}</ref><ref name="official deaths as of 2021-03-09">{{cite web |title=平成23年（2011年）東北地方太平洋沖地震（東日本大震災）について（第161報）（令和3年3月9日） |trans-title=Press release no. 161 of the 2011 Tohuku earthqyake |url=https://www.fdma.go.jp/disaster/higashinihon/items/161.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309040708/https://www.fdma.go.jp/disaster/higashinihon/items/161.pdf |archive-date=9 March 2021 |access-date=10 March 2021 |work=総務省消防庁災害対策本部 |trans-work=[[Fire and Disaster Management Agency]]}}</ref><ref name="weather ishinomaki">{{cite news|title=過去の気象データ検索 > 石巻 2011年3月11日（１０分ごとの値）|trans-title=Past meteorological data search: Ishinomaki, 11 March 2011, per 10-minute interval|newspaper=[[Japan Meteorological Agency]]|access-date=12 April 2021|url=https://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/10min_s1.php?prec_no=34&block_no=47592&year=2011&month=3&day=11&view=|archive-url=https://archive.today/20210412051413/https://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/10min_s1.php?prec_no=34&block_no=47592&year=2011&month=3&day=11&view=|archive-date=12 April 2021}}</ref><ref>{{cite news|title=4th Anniversary today|publisher=Kobe Shinbun|date=11 March 2015|page=1}}</ref> دا سونامي د فوکوشیما دایچي مرکزي ناورین شو، چې درې راکټورنه یې ذوب شول، په فوکوشیما کې د راډیواکټیو اوبه خارجېدل او په دوی پورې له تړلو سیمو نه په سلهاوو زره وګړي اغېزمن شول. د زیاتره برقي جنراټورونو تېل خلاص شول. دا چې بریښنایي قوت یې له لاسه ورکړ؛ نو د یخولو سیسټم ورسره ودرېد او د تودوخې لامل شوه، دغه تودوخه د دې لامل شوه، چې هایدروجن ګاز تولید شي.  له تصفیې پرته، ګاز د تېلو په پورتني پوړ کې سره ټول شو، چې په پایله کې یې چاودنه وکړه او دا د دې لامل شو، چې د تېلو د ساحې چاودېدونکي پنلونه په زور سره له ودانۍ راووځي. د فوکوشیما دایچي د هسته یي ځواک له ۲۰ کیلومټره (۱۲ مایله) شعاع سره او د دې سیمې د هسته یې ځواک له  ۱۰ کیلومټره (۶.۲ مایله) شعاع سره د دې سیمې اوسېدونکي واېستل شول.<ref name="autogenerated2">{{cite web |date=6 June 2011 |title=Japan: 3 Nuclear Reactors Melted Down – News Story – KTVZ Bend |url=http://www.ktvz.com/news/28143212/detail.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728014644/http://www.ktvz.com/news/28143212/detail.html |archive-date=28 July 2011 |access-date=7 September 2011 |publisher=Ktvz.com}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/06/06/japan.nuclear.meltdown/index.html|title=3 nuclear reactors melted down after quake, Japan confirms|publisher=CNN|access-date=6 June 2011|date=7 June 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120725071232/http://www.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/06/06/japan.nuclear.meltdown/index.html|archive-date=25 July 2012|url-status=live}}</ref> د زلزلې د لومړیو اټکل شوو زیانونو بیمه له ۱۴.۵ نه تر ۳۴.۶ میلیارد ډالرو پورې ښودل شوې وه. د جاپان بانک د دې په لټه کې و، چې د بازار حالت عادي کړي؛ نو د دې لپاره یې بانکي سیسټم ته د ۱۵ ټریلیون ین (۱۸۳ میلیارد ډالر) وړاندیز وکړ. د نړیوال بانک اټکل شوی اقتصادي لګښت ۲۳۵ میلیارده ډالر و، چې هغه یې د تاریخ لویه پېښه ونوموله. د ۲۰۲۰ز کال د مطالعې له مخې، زلزلې او وروستۍ پایلې یې په را وروسته کال کې د جاپان د ناخالصو کورنیو تولیداتو وده له ۰.۴۷ سلنه کمښت سره مخ کړه. <ref>{{cite news|author=Molly Hennessy-Fiske|work=Los Angeles Times|date=13 March 2011|access-date=13 March 2011|title=Japan earthquake: Insurance cost for quake alone pegged at $35&nbsp;billion, AIR says|url=https://latimes.com/news/nationworld/world/la-fgw-japan-quake-insurance-20110314,0,866931.story|archive-url=https://web.archive.org/web/20110316002506/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fgw-japan-quake-insurance-20110314,0,866931.story|archive-date=16 March 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://news.yahoo.com/s/nm/20110314/wl_nm/us_japan_quake|title=New explosion shakes stricken Japanese nuclear plant|last=Uranaka|first=Taiga|author2=Kwon, Ki Joon|date=14 March 2011|agency=Reuters|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110317002638/http://news.yahoo.com/s/nm/20110314/wl_nm/us_japan_quake/print|archive-date=17 March 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Carvalho|first1=Vasco M|last2=Nirei|first2=Makoto|last3=Saito|first3=Yukiko U|last4=Tahbaz-Salehi|first4=Alireza|date=10 December 2020|title=Supply Chain Disruptions: Evidence from the Great East Japan Earthquake*|journal=The Quarterly Journal of Economics|volume=136|issue=2|pages=1255–1321|doi=10.1093/qje/qjaa044|issn=0033-5533|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web |last=Zhang |first=Bo |title=Top 5 Most Expensive Natural Disasters in History |url=http://www.accuweather.com/blogs/news/story/47459/top-5-most-expensive-natural-d.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110331005015/http://www.accuweather.com/blogs/news/story/47459/top-5-most-expensive-natural-d.asp |archive-date=31 March 2011 |access-date=29 March 2011 |website=AccuWeather.com |publisher=News & Video}}</ref><ref>{{cite news|author=Victoria Kim|work=Los Angeles Times|date=21 March 2011|access-date=21 March 2011|title=Japan damage could reach $235&nbsp;billion, World Bank estimates|url=https://latimes.com/business/la-fgw-japan-quake-world-bank-20110322,0,3799976.story|archive-url=https://web.archive.org/web/20110331005023/http://www.latimes.com/business/la-fgw-japan-quake-world-bank-20110322,0,3799976.story|archive-date=31 March 2011|url-status=live}}</ref> == زلزله == د ۲۰۱۱ز کال د مارچ په ۱۱مه په  jst۱۴:۴۶ (05:46utc)بجو تر اوبو لاندې ۹.۱ (Mw) زلزله رامنځته شوه. دا زلزله د ارام سمندر په شمال لوېدیځ کې په لږه ژورتیا، یعنې ۳۲ کیلومتره سره رامنځته شوه. مرکز یې کابو له ۷۲ کیلومتره (۴۵ مایل) سره په جاپان کې د توهوکو په اوشیکا ټاپووزمه کې و، چې شپږ دقیقې یې دوام وکړ. دغه زلزله لومړی له ۷.۹ میګاواټ سره د USGS له خوا وړاندې شوه دا یې مخکې تر دې اټکل وکړ، چې وروسته دغه زلزله ۸.۸ میګاواټ بیا ۸.۹ میګاواټ او بیا ۹.۰ ته پورته شوه. د ۲۰۱۶ز کال د جولای په ۱۱مه USGS دا زلزله ۹.۱ ته پورته کړه. سندای زلزلې ته تر ټولو نږې ښار و، چې د زلزلې له مرکز سره په ۱۳۰ کیلومترۍ کې واقع و. دا زلزله له ۳۷۳ کیلومتره (۲۳۲ مایله) سره د توهوکو په شمال ختیځ کې رامنځته شوه. <ref>[https://www.theguardian.com/world/2011/mar/11/japan-earthquake-tsunami-questions-answers Japan earthquake and tsunami: what happened and why|World news]. ''The Guardian''. Retrieved 3 April 2011. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110314184000/http://www.guardian.co.uk/world/2011/mar/11/japan-earthquake-tsunami-questions-answers|date=14 March 2011}}</ref><ref name="Asahi-ERI-Takashi">{{cite web |date=17 March 2011 |title=震災の揺れは６分間 キラーパルス少なく 東大地震研 |url=http://www.asahi.com/science/update/0317/TKY201103170129.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110407005044/http://www.asahi.com/science/update/0317/TKY201103170129.html |archive-date=7 April 2011 |access-date=18 March 2011 |website=Asahi Shimbun |location=Japan}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/japan-quake-usgs-idUSN1120429420110311|title=UPDATE 3-USGS upgrades Japan quake to 8.9 magnitude|work=Reuters|date=11 March 2011|access-date=18 March 2011|first=Anthony|last=Boadle|archive-url=https://web.archive.org/web/20110407005059/http://www.reuters.com/article/2011/03/11/japan-quake-usgs-idUSN1120429420110311|archive-date=7 April 2011|url-status=live}}</ref><ref name="New Scientist">{{Cite journal|url=https://www.newscientist.com/blogs/shortsharpscience/2011/03/powerful-japan-quake-sparks-ts.html|title=Japan's quake updated to magnitude 9.0|edition=Short Sharp Science|journal=[[New Scientist]]|date=11 March 2011|first=Michael|last=Reilly|archive-url=https://web.archive.org/web/20110401141938/http://www.newscientist.com/blogs/shortsharpscience/2011/03/powerful-japan-quake-sparks-ts.html|archive-date=1 April 2011|url-status=dead}}</ref><ref name="USGS-9.0-Update">{{cite web |date=14 March 2011 |title=USGS Updates Magnitude of Japan's 2011 Tōhoku Earthquake to 9.0 |url=http://www.usgs.gov/newsroom/article.asp?ID=2727 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318010707/http://www.usgs.gov/newsroom/article.asp?ID=2727 |archive-date=18 March 2011 |access-date=18 March 2011 |publisher=[[United States Geological Survey]] (USGS)}}</ref> == سونامي == پورته خوا ته تګ له ۶ نه تر ۸ متره (۲۰ تر ۲۶فوټه) د ۱۸۰ کیلومتره (۱۱۰ مایله) په اوږدو کې د سمندر د تل له پراخوالي سره په ۶۰ کیلومترۍ (۳۷ مایله) کې د توهوکو له ختیځ ساحل نه د سونامي لامل شو، چې د جاپان د شمالي ټاپوګانو د ارام سمندر د ساحلي کرښو په اوږدو کې یې ویجاړۍ له ځانه سره لرلې.  په زرګونو مړه شول او ټول ښارونه له منځه لاړل. په ټول ارام سمندر کې سونامي خپره شوه او د شمالي او سویلي امریکا ارام سمندر ته له الاسکا نر تر شیلي پورې ورسېده. خبرداري ورکړل شول او له ارام سمندر سره په سرحد درلودونکو هېوادونو کې اېستل پیل شول. که څه هم سونامي زیاتره دغه سیمې تر اغېزې لاندې راوستې، خو د څپو لوړوالی یې لږ و. د شیلي د ارام سمندر سواحل، چې یو له لرې سواحلو نه دی، چې له جاپانه په ۱۷۰۰۰ کیلومترۍ (۱۱۰۰۰ مایله) کې واقع دی، د ۲ مترو (۶.۶ فوټه) څپو له لوړوالي سره مخ شو، چې د جاپان د میاکو ښار په اومویه ټاپووزمه کې یې د اټکل شوو څپو لوړوالی ۳۸.۹ متره (۱۲۸فوټه) ښودلی و. <ref>NHK BS News reported 2011-04-03-02:55 JST</ref><ref name="a2">{{cite web |date=11 March 2011 |title=Tsunami bulletin number 3 |url=http://www.weather.gov/ptwc/text.php?id=pacific.2011.03.11.073000 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110314183704/http://www.weather.gov/ptwc/text.php?id=pacific.2011.03.11.073000 |archive-date=14 March 2011 |access-date=11 March 2011 |publisher=Pacific Tsunami Warning Center/NOAA/NWS}}</ref><ref name="a3">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/11/tsunami.warning/index.html|title=Tsunami warnings issued for at least 20 countries after quake|publisher=CNN|date=11 March 2011|access-date=11 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110312101731/http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/11/tsunami.warning/index.html|archive-date=12 March 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=23 October 2007 |title=Distance between Dichato, Chile and Sendai, Japan is 17228&nbsp;km |url=http://www.mapcrow.info/cgi-bin/cities_distance_airpt2.cgi?city3=-1303908%2CD&city4=-367975%2CS |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110316002507/http://www.mapcrow.info/cgi-bin/cities_distance_airpt2.cgi?city3=-1303908%2CD&city4=-367975%2CS |archive-date=16 March 2011 |access-date=15 March 2011 |publisher=Mapcrow.info}}</ref><ref>{{cite news|last=Attwood|first=James|url=https://www.bloomberg.com/news/2011-03-12/chile-maintains-tsunami-warning-no-major-damage-reported-1-.html|title=Chile Lifts Tsunami Alerts After Japan Quake Spawns Waves|publisher=Bloomberg|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110312162618/http://www.bloomberg.com/news/2011-03-12/chile-maintains-tsunami-warning-no-major-damage-reported-1-.html|archive-date=12 March 2011|url-status=live|date=12 March 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=Chilean site: (Tsunami) waves penetrated 70–100&nbsp;m in different parts of the country |url=http://www.publimetro.cl/nota/mundo/marejadas-ingresaron-entre-70-y-100-metros-en-varias-zonas-del-pais/xIQkcl!9ReTs79Sw66U/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110317002503/http://www.publimetro.cl/nota/mundo/marejadas-ingresaron-entre-70-y-100-metros-en-varias-zonas-del-pais/xIQkcl!9ReTs79Sw66U/ |archive-date=17 March 2011 |access-date=17 March 2011 |publisher=Publimetro.cl}}</ref><ref name="yomiuri2">[[Yomiuri Shimbun]] evening edition 2-11-04-15 page 15, nearby Aneyoshi fishery port (姉吉漁港)(Google map E39 31 57.8, N 142 3 7.6) 2011-04-15, [http://www.yomiuri.co.jp/science/news/20110415-OYT1T00389.htm 大震災の津波、宮古で38.9 m…明治三陸上回る] by okayasu Akio (岡安 章夫) {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110418144715/http://www.yomiuri.co.jp/science/news/20110415-OYT1T00389.htm|date=18 April 2011}}</ref><ref name="a4">{{cite web |title=PTWC warnings complete list |url=http://www.weather.gov/ptwc/text.php?id=pacific.2011.03.11.103059 |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120530060546/http://www.weather.gov/ptwc/text.php?id=pacific.2011.03.11.103059 |archive-date=30 May 2012 |access-date=11 March 2011}}</ref> == زیانونه او اغېزې == له زلزلې او سونامي نه د رامنځته شوو زیانونو کچه او پراختیا زیاته وه، چې زیاتره زیانونه یې د سونامي له امله وو.  د ډېرو زیانمنو ښارونو ویډیوګانې او فیلمونه اخیستل شوي، چې ټول یې د خښتو او ډبرو ټوټې ښکاروي، چې د هېڅ یوې ودانۍ هېڅ برخه هم پر خپل ځای نه ده پاتې شوې. د زیانونو اټکل شوي لګښتونه لسهاوو میلیاردو ډالرو ته رسېږي. له سپوږمکۍ نه مخکې او وروسته اخیستل شوي انځورونه ښیي، چې ډېرو سیمو ته زیانونه اوښتي دي. که څه هم جاپان له میلیاردونو ډالرو سره معادل د سونامي ضد پر دیوالونو پانګونه کړې وه، چې لږترلږه د ۳۴۷۵۱ کیلومتري ساحلي کرښې ۴۰ سلنه یې جوړوله او تر ۱۲متره (۳۹ فوټ) پورې یې لوړوالی رسېده؛ نو بیا هم سونامي وکولای شو، چې په ډېرۍ اسانۍ ترې تېره شي. د سمندري دیوالونه ځينې برخې په دغې تېرېدنه کې له منځه لاړې. <ref>{{cite web |title=Before-and-after satellite photographs of devastated regions |url=https://picasaweb.google.com/118079222830783600944/Japan# |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110313104733/https://picasaweb.google.com/118079222830783600944/Japan |archive-date=13 March 2011 |access-date=14 March 2011}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12731781|title=animated images showing undamaged places become damaged|publisher=BBC|date=14 March 2011|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110316002534/http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12731781|archive-date=16 March 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12727879|title=film shown by BBC showing only rubble where there were buildings|work=BBC News|date=13 March 2011|access-date=14 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110314163437/http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-12727879|archive-date=14 March 2011|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2011/03/14/world/asia/14seawalls.html|title=Seawalls Offered Little Protection Against Tsunami's Crushing Waves|last=Onishi|first=Norimitsu|work=The New York Times|date=13 March 2011|access-date=15 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110314181214/http://www.nytimes.com//2011//03//14//world//asia//14seawalls.html|archive-date=14 March 2011|url-status=live}}</ref> د ۲۰۱۱ز کال د اپرېل په ۳مه د جاپان د ملي پولیسو ادارې وویل، چې د زلزلې او سونامي له امله ۴۵۷۰۰ ودانۍ له منځه تللې او ۱۴۴۳۰۰ ودانۍ زیانمنې شوې دي. ۲۹۵۰۰ ودانۍ په میاګي سیمه کې، ۱۲۵۰۰ ودانۍ په ایواته سیمه کې او ۲۴۰۰ ودانۍ په فوکوشیما کې زیانمنې شوې. په توهوکو کې درې سوه روغتونونه چې ۲۰بستریز یا تر هغو ډېر وو د دغه کړکېچ له امله زیانمن شول او ۱۱ روغتونونه په بشپړه له منځه لاړل. زلزلې او سونامي په جاپان کې کابو ۲۴ نه تر ۲۵ میلیون ټنه د خښتو ټوټې او پاتې شوني پرېښودل. <ref>''[[NHK]]'', "190,000 buildings damaged by 11 March quake", 3 April 2011.</ref><ref>[[Kyodo News]], "[http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20110609a1.html Fishermen to Tepco: Don't release water]", ''[[The Japan Times]]'', 9 June 2011, p. 1.</ref><ref>[[Agence France-Presse]]/[[Jiji Press]], "Radiation, legalities complicate cleanup efforts", ''[[The Japan Times]]'', 9 April 2011, p. 2.</ref><ref>Kamiya, Setsuko, "[http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20110630f1.html Debris removal, recycling daunting, piecemeal labor]", ''[[The Japan Times]]'', 30 June 2011, p. 3.</ref> د ۲۰۱۸ز کال د سپټمبر په ۱۰مه د جاپان د ملي پولیسو د ادارې له خوا راپور خپور شو، چې ۱۲۱۷۷۸ ودانۍ په بشپړه نړېدلې، ۲۸۰۹۲۶ ودانۍ نیمایي نړېدلې او ۶۹۹۱۸۰ ودانۍ لږ زیانمنې شوې دي. <ref name="npajproperty">{{cite web |title=Police Countermeasures and Damage Situation associated with 2011 Tohoku district – off the Pacific Ocean Earthquake March 10, 2021 |url=https://www.npa.go.jp/news/other/earthquake2011/pdf/higaijokyo_e.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170922194205/https://www.npa.go.jp/news/other/earthquake2011/pdf/higaijokyo_e.pdf |archive-date=22 September 2017 |access-date=10 September 2018 |publisher=National Police Agency of Japan}}</ref> == سرچينې == [[وېشنيزه:جاپان]] 6jn3o0a3xsv38k9vabwor36c8e2eja8 0 14589 283482 238008 2022-07-28T14:35:43Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = جاکارتا | native_name = ''{{lang|id|Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta}}'' | official_name = Special Capital Region of Jakarta | native_name_lang = | settlement_type = [[د اندونزیا د ښارونو نوملړ|ښار]] | image_skyline = Central Jakarta.JPG | image_alt = | image_caption = د جاکارتا ښار مرکز | image_flag = Flag of Jakarta (vectorised).svg | flag_alt = | image_seal = Seal of Jakarta.gif | seal_alt = | image_shield = Coat of arms of Jakarta.svg | shield_alt = | nickname = The Big Durian | motto = Jaya Raya | image_map = Java map.png | mapsize = | map_alt = | map_caption = د اندونزیا په نقشه کې | image_map1 = | mapsize1 = | map_alt1 = | map_caption1 = | pushpin_map = Indonesia | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = ۶ |latm = ۱۲ |lats = |latNS = S | longd = ۱۰۶ |longm = ۴۸ |longs = |longEW = E | coor_pinpoint = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | coordinates_region = ID | subdivision_type = [[هیواد]] | subdivision_name = {{flag|Indonesia}} | subdivision_type1 = [[د اندونیزیا ولایتونه]] | subdivision_name1 = جاکارتا | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | leader_party = | leader_title = [[والی]] | leader_name = [[فوزی بووو]] | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_footnotes = | area_total_km2 = ۷۴۰٫۲۸ | area_land_km2 = ۶۶۲٫۳۳ | area_water_km2 = ۶٬۹۷۷٫۵ | area_metro_km2 = | area_urbun_km2 = | area_water_percent = | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = ۲۳ | elevation_max_m = | elevation_min_m = | population_footnotes = | population_total = 10,187,595 | population_metro = 28,019,545 | population_urbun = | population_as_of = نومبر ۲۰۱۱ | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_note = | timezone1 = WIB | utc_offset1 = ۷+ | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = [[پوستی کوډ]] | postal_code = | area_code_type = | area_code =۲۱ (۶۲)+ | iso_code = | blank_name_sec1 = نمبر پلیټ | blank_info_sec1 = B | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|http://www.jakarta.go.id/v70/index.php}} | footnotes = }} [[دوتنه:Jakarta Pictures-4.jpg|بټنوک|300px|کیڼ|د جاکرتا ښار]] '''جاکرتا''' د [[اندونيزيا]] هېواد [[پلازمېنه]] او له سترو ښارونو څخه دی. جاکارټا (/dʒəˈkɑːrtə/؛ انډونیزیایي تلفظ یې: [dʒaˈkarta])، په رسمي ډول د جاکارټا ځانګړې پلازمېنې سیمه (انډونیزیایي کې: Daerah Khusus Ibukota Jakarta)، د انډونیزیا ترټولو لوی ښار او پلازمېنه ده. جاکارټا چې د جاوا په شمال لوېدیځ ساحل کې، د نړۍ ترټولو ډېر نفوس لرونکې ټاپو کې پروت دی، د آسیا ترټولو لوی سوېل ختیځ ښار دی او د ASEAN ډیپلوماټیکې پلازمېنې په توګه عمل کوي. دا ښار د انډونیزیا د اقتصاد، کلتور او سیاست مرکز دی. دا ښار د ولایتي وضعیت لرونکی دی چې په ۲۰۲۰م کال کې یې ۱۰۵۶۲۰۸۸ کسه نفوس درلود. که څه هم جاکارټا یوازې ۶۶۴.۰۱ کیلومټر مربع (۲۵۶.۳۸ مایل مربع) پراختیا لري او له همدې کبله د انډونیزیا په ولایتونو کې ترټولو کوچنۍ پراختیا لري، د هغه ښاري ساحې مساحت ۹۹۵۷.۰۸ کیلومټر مربع (۴۵۸۴ مایل مربع) دی، چې په هغه کې د سټلایټي ښارونه لکه بوګور، ډیپوک، ټانګیرانګ، سوېلي ټانګیرانګ او بېکاسي شامل دي، او تر ۲۰۲۱م کاله د هغه اټکلي نفوس ۳۵ میلیونه کسه دی چې هغه په انډونیزیا کې په ترټولو لویه ښاري سیمه او په نړۍ کې (له ټوکیو وروسته) په دوهمې لویې ښاري سیمې بدلوي. جاکارټا د انډونیزیا ولایتونو په منځ کې د انساني توسعې شاخص له نظره لومړۍ درجه لري. د جاکارټا سوداګریز فرصتونه او د هېواد نورو سیمو په پرتله د ژوند لوړو سټانډارډونو په وړاندې کولو سره، د انډونیزیا ټاپوګانو څخه د کډوالو د جذبېدو لامل شوی دی او هغه یې د بېلابېلو کلتورونو د اوبه کېدو په دیګ بدل کړی دی. د آسیا په سوېل ختیځ کې جاکارټا یو له پخوانیو ښارونو څخه ده چې تل په کې خلک مېشت پاتې دي. دا ښار په څلورمه پېړۍ کې د سونډا کاپلا په نوم تاسیس شو، او د سونډا سلطنت لپاره په یو مهم سوداګریز بندر بدل شو. په یوه وخت کې، دا ښار د هالنډي ختیځ هند پلازمېنه وو، کله چې د باټاویا په نوم پېژندل کېده. جاکارټا تر ۱۹۶۰م کاله په رسمي توګه په لوېدیځې جاوا کې یو ښار وو، ترهغو چې د هغه ولایت رسمي وضعیت د پلازمینې ځانګړې سیمې په توګه بدل شو. د یوه ولایت په توګه، د هغه جوړښت کې پنځه اداري ښارونه او یوه اداري ناحیه شاملې دي. جاکارټا یو نړیوال الفا ښار دی او د ASEAN مرکزي دفتر، مالي موسسې لکه د انډونیزیا بانک، د انډونیزیا د ارزښتمنو اثارو بدلولو مرکز او د ګڼو انډونیزیایی کمپنیو مرکزي دفترونه او څو ملیتي شرکتونه په دې ښار کې واقع شوي دي. په ۲۰۱۷م کال کې، د ښار GRP PPP ۴۸۳.۴ میلیارد ډالر اټکل شوی وو. د جاکارټا اصلي ننګونو کې د ښاري چټکه وده، د چاپېریال ویجاړتوب، مسدود ترافیک، ګڼه ګوڼه او سېل شامل دي. جاکارټا په کلنۍ توګه تر ۱۷ سانټي مترو (۶.۷ اینچه) ډوبېږي، چې د سمندر د اوبو لوړوالي سره، دا ښار د سېلابونو راوتو ته برابروي. دا په نړۍ کې له چټکو پلازمېنو څخه ده چې د ډوبېدو په حال کې ده. د دې ننګونو له امله، د ۲۰۱۹م کال په آګسټ کې، ولسمشر جوکو ویډوډو اعلان وکړ چې د انډونیزیا پلازمېنه به له جاکارټا څخه د بورنیو ټاپو ختیځ کالیمانټان ولایت کې د نوسانټرا پلان شوي ښار ته ولېږدول شي. == نوم == جاکارټا د بېلابېلو مېشت ځایونو کور پاتې شوی دی، لاندې په هغو دورو کې کارول شوو نومونو لیسټ برابر شوی دی. * سونډا کېلاپا (۳۹۷ – ۱۵۲۷) * جایاکارټا (۱۵۲۷ – ۱۶۱۹) * باټاویا (۱۶۱۹ - ۱۹۴۲) * دجاکارټا (۱۹۴۲ – ۱۹۷۲) * جاکارټا (۱۹۷۲ – تراوسه) د هغه نوم «جاکارټا» د جایاکارټا ویي څخه (په دواناګاري کې: जयकर्त) اخیستل شوی دی چې په اصل کې له سانسکریټ जय jaya (بریالی) او कृत krta (ترسره شوی، بشپړ شوی) څخه اخیستل شوی، ځکه جایاکارټا د «بریالی عمل»، «بشپړ شوي عمل»، یا «بشپړ شوې بریا» په توګه ژباړل کېږي. دا ښار پس له هغه په دې نوم ونومول شو چې د فتح الله مسلمانو سرتېرو چې په ۱۵۲۷م کال کې یې په بریالیتوب سره پرتګالیانو ته ماتې ورکړه او له دې ښار حخه یې وشړل. مخکې له دې چې دې ښار ته د جاکارټا نوم ورکړل شي د «سونډا کېلاپا» په نوم یادېده. پرتګالي درمل جوړوونکي، ټومه پېرس ختیځ هند ته د خپل سفر په اوږدو کې د دې ښار نوم په خپل شاهکار کې د جاکاټرا یا جاکارټا په توګه ولیکه.<ref>{{cite web |title=jaya |url=http://spokensanskrit.de/index.php?script=DI&beginning=0+&tinput=jaya&trans=Translate&direction=SE |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170731043538/http://spokensanskrit.de/index.php?script=DI&beginning=0+&tinput=jaya&trans=Translate&direction=SE |archive-date=31 July 2017 |access-date=11 June 2017 |work=Sanskrit Dictionary}}</ref><ref>{{cite web |title=krta |url=http://spokensanskrit.de/index.php?script=DI&beginning=0+&tinput=krta+&trans=Translate&direction=SE |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170731044135/http://spokensanskrit.de/index.php?script=DI&beginning=0+&tinput=krta+&trans=Translate&direction=SE |archive-date=31 July 2017 |access-date=11 June 2017 |work=Sanskrit Dictionary}}</ref><ref name="jakarta-news-2011">{{cite web |title=History of Jakarta |url=http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110820052725/http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp |archive-date=20 August 2011 |work=Jakarta News}}</ref>{{sfn|Cortesão|1990|pp=27-32}} په اووه لسمه پېړۍ کې، دا ښار د Koningin van het Oosten (د ختیځې ځمکې ملکې) په توګه پېژندل کېده، کوم نوم چې د باټاویا ښار په مرکز کې د ښاري ښکلا، کانالونو، عمارتونو او ښاري نظم له امله ورکړل شو. په ۱۹مه پېړۍ کې ختیځ ته د پراختیا څخه وروسته، دا نوم ډېری د ښار شاوخوا سیمو (لکه منټنګ او د مرډکا میدان شاوخوا سیمه) د پراخه کرښو، شنو فضاګانو او حویلۍ ګانو پورې وتړل شو. د جاپان اشغال وخت کې، دې ښار جاکاروټا توکوبتسوشي (ジャカルタ特別市،د جاکارټا ځانګړی ښار) ته خپل نوم بدل کړ.{{sfn|Kampen|1831|p=291}}<ref>{{in lang|nl}} "Batavia zoals het weent en lacht", (17 October 1939), ''Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië'', p. 6</ref><ref>{{cite news|url=https://www.thejakartapost.com/news/2019/01/28/the-capitals-childhood-names.html|title=The capital's 'childhood' names|newspaper=The Jakarta Post|access-date=28 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191351/https://www.thejakartapost.com/news/2019/01/28/the-capitals-childhood-names.html|archive-date=28 January 2019|url-status=live}}</ref> رسمي کارول شوی نوم یې Daerah Khusus Ibukota Jakarta دی چې په لفظي معنا کې د جاکارټا ځانګړې پلازمېنې سیمې معنا لري. == تاریخ == === له استعماره مخکې دوره === د جاکارټا په شمول د لوېدیځې جاوا شمالي ساحلي سیمه د تاریخ څخه مخکې د بوني کلتور سیمه وه چې له میلاد څخه مخکې ۴۰۰م کاله د میلاد نه وروسته تر ۱۰۰م کاله پورې ځلانده وه. په مډرنه جاکارټا او د هغه په شاوخوا کې یوه سیمه د تاروماناګارا سلطنت، چې په انډونیزیا کې د هندو سلطنتونو یوه لرغونې دوره ده، یوه برخه وه. د توګو په شاوخوا کې د شمالي جاکارټا سیمه د پنځمې پېړۍ په لومړیو کې په یوې پرنفوسه مېشت ځای بدله شوه. د توګو لیکنه (په لوړ ګومان له میلاد څخه ۴۱۷ کاله وروسته لیکل شوې ده) چې د توګو د باتومبوه په کلي کې، د شمالي جاکارټا په کوجا کې کشف شوه، اشاره کوي چې د تاروماناګارا پاچا پورناوارمان هایډرولیکي پروژې ترسره کړې دي؛ لکه د هغه پلازمېنې ته نږدې د چانډراباګا سیند او ګوماټي سیند د اوبو لګولو او اوبو راوېستلو پروژې. د تاروماناګارا له سقوط څخه وروسته، د هغوی سیمې د جاکارټا سیمې په شمول، د هندو سونډا سلطنت یوه برخه شوې. له اوومې پېړۍ د دیارلسمې پېړۍ تر لومړیو، د سونډا بندر د سریویجایا سمندري امپراتورۍ په واک کې وو. په ۱۲۲۵م کال کې لیکل شوې چو-فان-چي، چینایي سرچینې ته په کتو سره، چو-جو-کوآ د دیارلسمې پېړۍ په لومړیو کې رپوټ ورکړ چې سریویجایا لا هم پر سوماټرا، د مالایي ټاپو او لوېدیځې جاوا (سونډا) باندې حکومت کوي. دا سرچینه وایي د سونډا بندر سټراټېژیک او ځلاند دی او د سونډا مرچ د کیفیت له اړخه د غوره مرچو په توګه یادوي. خلک په کروندو کې کار کوي او کورونه یې له لرګیو څخه جوړ شوي دي. د بندر سیمه د سونډا کېلاپا په نوم (سنډاني کې: ᮞᮥᮔ᮪ᮓ ᮊᮨᮜᮕ) وپېژندل شوه او په څوارلسمه پېړۍ کې د سونډا سلطنت لپاره یو مهم سوداګریز بندر وو.{{sfn|Ayatrohaédi|2005|p=60}}{{sfn|Bunge|Vreeland|1983|p=3}}{{sfn|Hellman|Thynell|Voorst|2018|p=182}}{{sfn|Ayatrohaédi|2005|p=?}}{{sfn|Zahorka|2007|p=?}} لومړنۍ اروپایي بېړۍ، له مالاکا څخه څلور پرتګالي بېړۍ، په ۱۵۱۳م کال کې په داسې حال کې چې د درملو لپاره د یوې لارې په لټه کې وو، د ننه شوې. د سونډا سلطنت له پرتګالیانو سره د ګډې ګټې تړون لاسلیک کړ او هغو ته یې اجازه ورکړه چې په ۱۵۲۲م کال کې داسې یو بندر جوړ کړي چې د دماک مخ پر ودې ځواک په وړاندې له مرکزي جاوا څخه دفاع وکړي. په ۱۵۲۷م کال کې، فتح الله، د دماک څخه یو جاوایي جنرال، په سونډا کېلاپا برید وکړ او هغه یې فتحه کړه او پرتګالیان یې بهر کړل. سونډا کېلاپا جاکارټا ته خپل نوم بدل کړ او د بانټن سلطنت د پاچا په مېشت ځای بدل شو چې وروسته بیا د سوېل ختیځې آسیا په لوی سوداګریز مرکز بدل شو.<ref name="jakarta-news-20112">{{cite web |title=History of Jakarta |url=http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110820052725/http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp |archive-date=20 August 2011 |work=Jakarta News}}</ref>{{sfn|Heuken|1999|p=?}} د بانټن سلطنت له شهزاده جایاویکارټا سره د اړیکې له لارې، هالنډۍ بېړۍ په ۱۵۹۶م کال کې را دننه شوې. په ۱۶۰۲م کال کې، د ښاغلي جیمز لنکسټر په مشرۍ د بریټانیا ختیځ هند شرکت لومړنی سفر، آچه ته ورسېد او بانټن ته لاړ او هلته هغوی ته اجازه ورکړل شوه ترڅو یو سوداګریز مرکز جوړ کړي. دا سایټ تر ۱۶۸۲م کاله د انډونیزیا په ټاپوګانو کې د بریټانیا د سوداګرۍ په مرکز بدل شو. اټکل کېږي چې جایاویکارټا له انګلیسي سوداګرو سره، چې د هالنډیانو رقیبان وو، سوداګریزې اړیکې جوړې کړې وې، ځکه په ۱۶۱۵م کال کې یې هغوی ته اجازه ورکړې وه ترڅو د هالنډیانو ودانیو ته مخامخ کورونه جوړ کړي.{{sfn|Heuken|1999|p=?}}{{sfn|Ricklefs|1981|p=?}} == سرچينې == [[وېشنيزه:جاکرتا]] 61xebn47vv3e5kl6vyw29ke8symdp06 0 14802 283494 238103 2022-07-28T15:14:34Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki [[دوتنه:د مانيلا ښار-۲۰۱۲.JPG|بټنوک|300px|کیڼ|د مانيلا ښار د ۲۰۱۲ کال انځورونه]] '''مانيلا''' ([[ټاگالوگ ژبه|په ټاگالوگ]]: ''Maynila'') د [[فلېپين]] هېواد پلازمېنه ده. مانیلا (/məˈnɪlə/ mə-NIL-ə؛ اسپانیایي کې: [maˈnila]؛ فلیپیني کې: Maynila؛ تلفظ یې [majˈnilaʔ]) چې په رسمي توګه د مانیلا ښار (فلیپیني کې: Lungsodˈ ng Maynila؛ ځایي توګه [[luŋˈsod nɐŋ majˈnilaʔ]) ، د فلیپین هېواد پلازمېنه، او د هغه دوهم بانفوسه ښار دی. دا ډېر ښاري شوی ښار دی او په ۲۰۱۹م کال کې د نړۍ ترټولو ګڼ نفوسه ښار وو. دا په هېواد کې لومړنی منشور ښار وو چې د فلیپین کمیسیون ۱۸۳م قانون له لورې د ۱۹۰۱م کال د جولای په ۳۱مه په دې توګه وټاکل شو. د ۱۹۴۹م کال د جون په ۱۸مه د جمهوري ۴۰۹مې شمېرې قانون له تصویب، «د مانیلا ښار د منشور کېدو بیا کتنه» سره خودمختاره شو. مانیلا په نړۍ کې د نړیوالو ښارونو اصلي ټولنې د یوې برخې په توګه په پام کې نیول کېږي ځکه چې د هغه سوداګریزې شبکې لومړنۍ شبکې وې چې په ټول آرام سمندر کې پراخې شوې او د ګیلون سوداګرۍ له لارې یې آسیا له اسپانیایي امريکا سره ونښلوله. کله چې دا کار ترسره شو، د نړۍ په تاریخ کې لومړی ځل وو چې د ځمکې شاوخوا حلقه کې بې وقفې سوداګریز مسیرونه جوړ شول. مانیلا له توکیو وروسته په نړۍ کې د طبیعي بلاګانو لخوا ډېر ځپل شوی دوهمه پلازمېنه ده؛ سربېره پر دې د سوېل ختیځې آسیا یو له ګڼ نفوسه او په چټکه توګه وده کوونکو ښارونو څخه دی.<ref>{{Cite news|date=October 7, 2018|title=Manila—the world's most densely-populated cit|work=Philippine Daily Inquirer|url=https://lifestyle.inquirer.net/308785/manila-worlds-densely-populated-city-reimagined-harvard/}}</ref><ref>{{Cite web |date=2014 |title=Annual Audit Report: City of Manila |url=http://www.coa.gov.ph/index.php/local-government-units/2014/category/5447-cities |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104083035/http://www.coa.gov.ph/phocadownloadpap/userupload/annual_audit_report/LGUs/2014/NCR/Cities/City_of_Manila_ES2014.pdf |archive-date=November 4, 2016 |access-date=November 4, 2016 |website=Commission on Audit}}</ref><ref>{{Cite book|last=Frank|first=Andre G.|url=https://archive.org/details/reorient00andr|title=ReOrient: Global Economy in the Asian Age|publisher=University of California Press|year=1998|isbn=9780520214743|location=Berkeley|pages=[https://archive.org/details/reorient00andr/page/131 131]|url-access=registration}}</ref><ref name="Philippine Daily Inquirer">{{Cite news|last=Lozada|first=Bong|date=March 27, 2014|title=Metro Manila is world's second riskiest capital to live in–poll|work=Philippine Daily Inquirer|url=http://newsinfo.inquirer.net/589526/manila-is-worlds-second-riskiest-city-to-live-in-poll|access-date=April 9, 2014}}</ref><ref>{{Cite web |date=January 22, 2015 |title=Global Metro Monitor |url=https://www.brookings.edu/research/global-metro-monitor/ |access-date=April 12, 2017 |website=Brookings Institution}}</ref> د مانیلا اسپانیايي ښار د ۱۵۷۱م کال د جون په ۲۴مه د اسپانیايي فاتح میګل لوپز د لګازپي لخوا تاسیس شو. دا نېټه د دې ښار د تاسیس رسمي نېټې په توګه په پام کې نیول کېږي. په هرحال، له دې مخکې هم د Maynila په نوم یو پیاوړی ښارګوټی په دې سایټ کې شتون درلود چې قدامت یې ۱۲۵۸م کال ته رسېږي. د دې ښار نوم پخوانی دی چې د Manila اسپانیایي او انګلیسي نوم ترې اخیستل شوی. د بانکوسای په جګړه کې د دولت وروستني ځایي راجا، دریم سلیمان له ماتې وروسته، د Intramuros په نوم یو اسپانیایي ښار په مستقیم ډول د Maynila پخواني سایټ پر سر جوړ شو. مانیلا د دې هېواد د ډېری حاکمانو د واک مرکز وو او له سبو، ناګا او ایلولو سره په اسپانیایي ختیځ هند کې په فلپین کې د اسپانیايي سلطنت یو ښار وو. نن ورځ هم په دې ښار کې ډېرې تاریخي سیمې شتون لري چې ځینې یې په شپاړسمه پېړۍ کې جوړې شوې دي. د «مانیلا» اصطلاح ټولې ښاري سیمې، لویې ښاري سیمې یا ځانګړي ښار ته د اشارې لپاره کارول کېږي. ښاري سیمه چې په رسمي ډول تعریف شوې ده، د مانیلا مټرو نومېږي، د فلپین «د پلازمېنې سیمه» کې، د کویزون ډېر لوی ښار او ماکاټي سوداګریزې مرکزي سیمه شامل دي. دا د هېواد ترټولو ګڼ نفوسه سیمه ده، د نړۍ یوه له ګڼ نفوسه سیمو څخه او د سوېل لویدیځې آسیا یو له شتمنو سیمو څخه ده. دې ښار په ۲۰۲۰م کال کې ۱۸۴۶۵۱۳ کسه نفوس درلود او یوه تاریخي سیمه ګڼل کېږي چې بیارغول شوې ده او له اداري محدودیتونو څخه ډېره ورهاخوا‌ پراخه شوې ده. مانیلا په هرکیلومتر مربع کې له ۷۱۲۶۳ کسه نفوس سره، د نړۍ ترټولو ګڼ نفوسه ښار دی.<ref>{{Cite web |title=GRDP Tables 2015 (as of July 2016) |url=https://psa.gov.ph/regional-accounts/grdp/data-and-charts |access-date=April 12, 2017 |website=Philippine Statistics Authority}}</ref> مانیلا د مانیلا خلیج په ختیځ ساحل کې، د لوزون ټاپو کې واقع شوی دی. د پاسیګ سیند د دې ښار له منځه تېرېږي او هغه په شمالي او سوېلي دوه برخو باندې ویشي. دې ښار کې ۱۶ اداري سیمې شاملې دي او د فلیپین کانګرس کې د استازیتوب په موخه د ښار د غړو ټاکنې لپاره په شپږو سیاسي ناحیو ویشل شوی دی. په ۲۰۱۸م کال کې، د نړیوال کېدو او نړیوالو ښارونو څېړنیزې شبکې، مانیلا د نړیوالې «الفا» ښار په توګه معرفي کړ او د نړۍ په کچه د اقتصادي کړنو له نظره یې اووم ځای خپل کړ او په سیمه کې یې (د هند له دهلي څخه وروسته) دوهم ځای خپل کړ، په داسې حال کې چې د نړیوالو مالي مرکزونو شاخص له مخې مانیلا په نړۍ کې ۷۹م ځای خپل کړ.<ref>{{Cite web |date=November 30, 2001 |title=Brookings – Global Metro Monitor 2018 |url=https://www.brookings.edu/research/global-metro-monitor-2018/ |access-date=April 6, 2020 |website=www.brookings.edu}}</ref><ref name="GFCI">{{Cite web |date=March 2020 |title=The Global Financial Centres Index 27 |url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_27_Full_Report_2020.03.26_v1.1_.pdf |access-date=April 5, 2020 |publisher=Long Finance}}</ref><ref>{{Cite web |title=GaWC – The World According to GaWC 2018 |url=https://www.lboro.ac.uk/gawc/world2018t.html |access-date=February 28, 2020 |website=www.lboro.ac.uk}}</ref> == ریښه پېژنونه == Maynilà، د دې ښار فلیپینی نوم، د may-nilà له عبارت څخه چې «هلته چې نیل پیدا کېږي» معنا ورکوي څخه اخیستل شوی دی. نیلا د سانسکرېټ ویي nīla (नील) څخه مشتق شوی چې نیل – او د تمدید په صورت کې څو ډوله بوټو ته اشاره کوي له کومو چې کولی شو دا طبیعي رنګ ترې راوباسو. د Maynilà نوم په لوړ ګومان د نیل بوټو له امله ایښودل شوی چې د ښارګوټي شاوخوا سیمه کې ښه وده کوي، نه په دې دلیل چې هلته د نیلي رنګ سوداګرۍ کېده نو ځکه به ښارګوټي ته دا نوم ورکړل شوی وي: د نیلي رنګ استخراج یوازې په اته لسمه پېړۍ کې د دې سیمې په مهم اقتصادي فعالیت بدل شو، څو سوه کاله وروسته له هغه چې د ماینیلا استوګنځی جوړ شو او نوم پرې کېښودل شو.<ref name="baumgartner">{{Cite journal|last=Baumgartner|first=Joseph|date=March 1975|title=Manila – Maynilad or Maynila?|journal=Philippine Quarterly of Culture and Society|volume=3|issue=1|pages=52–54|jstor=29791188}}</ref><ref name="chamberlain">{{Cite journal|last=Chamberlain|first=Alexander F.|date=1901|title=Philippine Studies: V. The Origin of the Name Manila|url=https://books.google.com/books?id=x1Y4AQAAMAAJ|journal=The American Antiquarian and Oriental Journal|volume=23|issue=5|page=33}}</ref> Maynilà بلآخره هسپانوي ژبې ته واوښته چې اوس ورته Manila ویل کېږي.<ref>{{cite book|last1=Thomas|first1=Hugh|title=World Without End: Spain, Philip II, and the First Global Empire|date=August 11, 2015|publisher=Random House Publishing Group|isbn=978-0-8129-9812-2|url=https://books.google.com/books?id=QzLqBQAAQBAJ&pg=PT281|access-date=March 28, 2022|language=en}}</ref> === مای – نیلاد (May-nilad) === د ریښه پېژنونې یوه زړه، ناسمه او اوس رد شوې نظریه پر دې باور ده چې د دې ښار نوم د May-nilad («هلته چې نیلاد پیدا کېږي» په معنا) څخه اخیستل شوی دی. د دې ناسمې ریښه پېژنونې دوه نسخې شتون لري. یو له ناسمو دود شوو تصوراتو څخه دا دی چې د نیلاد کلمه د اوبو سنبل (Eichhornia crassipes) ته اشاره لري چې د پاسیګ سیند سواحلو کې وده کوي. که څه هم، دا ډول بوټی نوی له سوېلي آمریکا څخه فلیپین ته د ننه شوی دی، او له همدې کبله نشي کولی د مانیل پخواني نوم سرچېنه ووسي. <ref name="baumgartner2">{{Cite journal|last=Baumgartner|first=Joseph|date=March 1975|title=Manila – Maynilad or Maynila?|journal=Philippine Quarterly of Culture and Society|volume=3|issue=1|pages=52–54|jstor=29791188}}</ref> بله ناسمه ریښه پېژنونه چې د دې موضوع مشاهدې څخه لاس ته راغلې دا ده چې په تاګالوګ کې، nilád یا nilá بوټي ته ورته ونې ( Scyphiphora hydrophyllacea؛ پخوا Ixora manila Blanco) ته اشاره لري چې د حرا دلدلانو کې یا هغو ته نږدې وده کوي.<ref name="baumgartner3">{{Cite journal|last=Baumgartner|first=Joseph|date=March 1975|title=Manila – Maynilad or Maynila?|journal=Philippine Quarterly of Culture and Society|volume=3|issue=1|pages=52–54|jstor=29791188}}</ref><ref>{{Cite web |title=''Ixora manila'' Blanco |url=http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=235302 |access-date=August 20, 2018 |website=World Marine Species Database}}</ref><ref name="merrill">{{Cite book|last=Merrill|first=Elmer Drew|url=https://archive.org/stream/dictionaryofplan00merr#page/88/search/nilar|title=A Dictionary of the Plant Names of the Philippine Islands|date=1903|publisher=Bureau of Public Printing|location=Manila}}</ref> په هرحال، ژبنی تحلیل څرګندوي چې د Maynilà ویی هیڅ نه ښکاري چې له دې اصطلاح څخه جوړ شوی وي. امکان نلري چې تاګالوګ ځایي ویاندان د /d/ وروستنی حرف په نیلاډ کې په پشپړه توګه لرې کړي ترڅو د Maynilà اوسنۍ بڼې ته ورسېږي. د بېلګې په توګه، Bacoor په هماغه نږدې ځای کې لا هم د تاګالوګ پخواني ویيbakoód  («لوړه پرته ځمکه») ساتلی دی، ان په پخواني اسپانیایي تفسیرونو کې د دې سیمې نوم (د Vacol، Bacor) په توګه راغلی. سربېره پر دې، تاریخ لیکونکو آمبت اوکامپو او جوزف بامګارتنر څرګنده کړې ده چې په هر لومړني سند کې د دې سیمې نوم د Maynilà په توګه له وروستني /d/ حرف څخه پرته لیکل شوی دی. دا مستندونه په قاطع ډول ښکاروي چې د مای – نیلاډ ریښه پېژنونه جعلي ده.<ref>{{Cite book|last=Aloma Monte de los Santos|url=https://books.google.com/books?id=hibkAAAAMAAJ|title=Parish of Santo Niño de Molino – Bacoor, Cavite – 1984–1994: The Making of a Parish|date=1994|publisher=Parish of Santo Niño de Molino|access-date=August 20, 2018}}</ref><ref name="ambeth">{{Citation|last=Ambeth Ocampo|title=Looking Back: Pre-Spanish Manila|date=June 25, 2008|url=http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20080625-144587/Pre-Spanish-Manila|archive-url=https://web.archive.org/web/20080628110827/http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20080625-144587/Pre-Spanish-Manila|publisher=Philippine Daily Inquirer|access-date=August 21, 2018|archive-date=June 28, 2008}}</ref><ref name="lookingback">{{Cite book|last=Ocampo|first=Ambeth R.|url=https://books.google.com/books?id=nCZyAAAAMAAJ|title=Looking Back, Volume 1|date=1990|publisher=Anvil Publishing Inc.|isbn=9789712700583|access-date=August 21, 2018}}</ref> په اصل کې، د نوم اصلي سرچینې په توګه د نیلاد غلطه پېژندنه په لوړ ګومان په ۱۸۸۷م کال کې د ترینیډاډ پارډو د ټاورا له مقالې څخه سرچینه نیولې، چې په هغه کې هغه په غلطۍ سره د nila له ویي څخه Indigofera tinctorial (رښتیني نیل) او Ixora manila (چې په تاګالوګ کې اصلاً نیلاډ ده) ته د اشارې لپاره کارولې دي. د شلمې پېړۍ لومړنۍ لیکنې، لکه د جولیو ناکپیل او د بلېر او رابرټسون، په سادګۍ سره دا ادعا تکرار کړې. نن ورځ، دا ناسمه ریښه پېژندنه کله کله په ادبیاتو کې د تکرار له لارې او کله هم په عمومي کارونې سره دوام مومي. د دې ناسمې ریښه پېژنونې نامتو کارونې بېلګې په توګه د یوه ځایي شرکت نوم، چې د مای نیلاډ اوبو خدمتونو په توګه نومول شوی یاد کړو، او همدارنګه د مانیلا ښار تالار ته نږدې د لوګوسنیلاډ (د نیلاډ سړک په معنا) زیر زمیني یادونه هم کولی شو.<ref name="chamberlain3">{{Cite journal|last=Chamberlain|first=Alexander F.|date=1901|title=Philippine Studies: V. The Origin of the Name Manila|url=https://books.google.com/books?id=x1Y4AQAAMAAJ|journal=The American Antiquarian and Oriental Journal|volume=23|issue=5|page=33}}</ref><ref name="baumgartner5">{{Cite journal|last=Baumgartner|first=Joseph|date=March 1975|title=Manila – Maynilad or Maynila?|journal=Philippine Quarterly of Culture and Society|volume=3|issue=1|pages=52–54|jstor=29791188}}</ref><ref name="blairandrobertson">Blair and Robertson, The Philippine Islands, 1493–1898, Vol. VIII, p. 96-141. The Arthur H. Clarke Company.; Census of the Philippines, 1903</ref><ref name="lookingback2">{{Cite book|last=Ocampo|first=Ambeth R.|url=https://books.google.com/books?id=nCZyAAAAMAAJ|title=Looking Back, Volume 1|date=1990|publisher=Anvil Publishing Inc.|isbn=9789712700583|access-date=August 21, 2018}}</ref><ref>Nakpil, Julio. ''"A Suggestion to the Tagalistas to Elucidate the Origin of the Name of the Capital City of the Philippines: Manila. Which of these Three Terms or Names Is the More Accurate: Maynilad, Manilad, or Manila?"''. August 26, 1940.</ref><ref>{{Cite book|last1=Velasquez-Ty|first1=Catalina|url=https://books.google.com/books?id=IE8OAQAAIAAJ|title=Your Country and Mine|last2=García|first2=Tomas|last3=Maceda|first3=Antonio J.|date=1955}}</ref><ref name="ambeth2">{{Citation|last=Ambeth Ocampo|title=Looking Back: Pre-Spanish Manila|date=June 25, 2008|url=http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20080625-144587/Pre-Spanish-Manila|archive-url=https://web.archive.org/web/20080628110827/http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20080625-144587/Pre-Spanish-Manila|publisher=Philippine Daily Inquirer|access-date=August 21, 2018|archive-date=June 28, 2008}}</ref> == سرچينې == [[وېشنيزه:مانيلا]] el2up7hveqozf9378zm8rhv2o157ig4 0 19794 283532 165944 2022-07-29T09:08:33Z Mostafameraji 13593 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:یک مرد جوان با کلاه پکول و شال افغان - عکاس مصطفی معراجی 05.jpg|بټنوک]] '''پکول''' يو ډول [[خولۍ]] ده. د دې خولۍ اغوستل د افغانستان او پاکستان په بېلابېلو توکمونو کې دود دی. دا دود په پښتنو، نورستانیانو، چترالیانو، پشيانو او تاجيکانو کې ډېر عام دی. په افغانستان کې پکول د ننگرهار، کونړ، نورستان، پنجشېر، بدخشان، پروان او کاپیسا ولایتونو کې او د پاکستان په گېلگېت بلتېستان، [[چترال]]، [[سوات]]،[[دير]] او [[باجوړ]] سيمو کې ډېر دود دی. دا خولۍ د همدغو سيمو د ځايي خلکو لخوا جوړيږي. د سوات، چترال او [[کونړ ولايت]] پکولونه د ښه څرنگوالي او جوړښت په خاطر مشهور دي. [[وېشنيزه:کالي]] [[وېشنيزه:اغوستنتوکي]] [[وېشنيزه:افغاني کالي]] ox60oux3sr0whpfy6d4valq1p8jbcw9 0 26333 283519 193508 2022-07-28T23:04:07Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | image = Contact ver2.jpg | studio = South Side Amusement Company | distributor = وارنر برادرز | released = {{Film date|1997|07|11}} }} '''اړیکه''' (انگلیسي: Contact) د ۱۹۹۷ یو [[ساینس]]-[[افسانه]] (science-fiction) [[امریکا|امریکایي]] فلم دی چې روبرټ زيميکس (Robert Zemeckis) یې جوړوونکی دی. کارل سېگن (Carl Sagan) په ۱۹۸۵ کې په همدې نامه یو ناول لیکلی وو چې دا فلم په اصل کې پر هماغه ناول جوړ شوی دی. د دې فلم لپاره کیسه هم کارل سېگن او د هغه مېرمنې ان ډرېين (Ann Druyan) لیکلې ده. د دې فلم ټوله کیسه پر جوډي فوسټر (Jodie Foster) ولاړه ده چې په فلم کې یې د ډاکټر الینور ارووې (Eleanor Arroway) رول لوبولی دی. الینور یوه ساینسپوهه وي او په تشیال کې د نورو ژوندیو شیانو کره ثبوتونه ترلاسه کوي او ټاکل کېږي چې له هغوی سره دې لومړۍ اړیکه هم الینور ونیسي. په دې فلم کې مېتیو ماکونهي (Matthew McConaughey)، جېمز ووډز (James Woods)، ټام سکېریټ (Tom Skerritt)، ویلیم فیکنر (William Fichtner)، جان هرټ (John Hurt)، انجېلا باسټ (Angela Bassett)، جېک بیوزي (Jake Busey) او ډېويډ مورس (David Morse) هم کار کړی دی. کارل سېگن او ان ډرېین په ۱۹۷۹ کې پر فلم کار پیل کړ. هغوی په گډه تر سلو (۱۰۰) زیات مخونه د فلم کیسه ولیکله او په وارنر بردرز (Warner Bros) کې یې د پیټر گوبر (Peter Guber) او لینډا اوبسټ (Lynda Obst) په نامه له دوو پیداگرو (producers) سره کار پیل کړ. کله چې د فلم جوړونې کارونه د ځینو ستونزو له کبله وځنډېدل، نو کارل سېگن په ۱۹۸۵ کې 'اړیکه Contact' د ناول په توگه خپور کړ. د فلم جوړونې کارونه بېرته په ۱۹۸۹ کې پیل شول. رولنډ جوفې (Roland Joffe) او جارج میلر (George Miller) غوښتل چې د فلم جوړوونکي (directors) شي، خو جوفې په ۱۹۹۳ کې کار پرېښود او میلر هم په ۱۹۹۵ کې د وارنر بردرز له خوا له دندې گوښه شو او پر ځای یې روبرټ زيميکس (Robert Zemeckis) پر دندې وگمارل شو. د فلم جوړونې کار د ۱۹۹۶ له سپټمبر څخه د ۱۹۹۷ تر فبروري پورې دوام وکړ، او د دې فلم زیاتې لیدیزې اغېزې (visual effects) د سوني پکچرز ایمېج‌ورکس (Sony Pictures Imageworks) له خوا جوړ شول. فلم د ۱۹۹۷ د جولايي پر ۱۱مه بازار ته وړاندې شو او ډېرې مثبتې بیاکتنې یې ترلاسه کړې. 'اړیکه Contact' په نړیواله کچه کابو ۱۷۱ ملیون ډالره کاروبار وکړ او د غوره ننداریزې وړاندېینې لپاره یې د هوگو جایزه (Hugo Award for Best Dramatic Presentation) او همدا ډول د سټرن اېوارډز (Saturn Awards) له لارې یې گڼ‌شمېرې نورې جایزې ترلاسه کړې. که څه هم د بېل کلېنټن (Bill Clinton) ادارې او سي‌این‌این (CNN) د دې فلم په مشهورولو کې ستره ونډه لرله، خو دا فلم د جارج میلر (George Miller) او فرانس فورډ کوپولا (Francis Ford Coppola) له خوا له ځینو حقوقي دعوو سره مخامخ شو. ==کیسه== جوډي فوسټر (Jodie Foster)، چې په فلم کې یې د ډاکټر الینور "اېلي" ارووې (Eleanor “Ellie” Arroway) رول لوبولی، په ماشومتوب کې لا د خپل پلار له خوا د ستورپوهنې زده‌کړې ته هڅول کېږي. دا د پورټو ریکو (Puerto Rico) په ارېسیبو څارځي (Arecibo Observatory) کې په اسمان کې د ژوندیو شیانو د لټولو (ځمکباندې ځیرکتیا پلټنه Search for Extraterrestrial Intelligence, SETI) په یوه پروگرام کې کار کوي. الینور هر مهال راډیويي څپو ته په دې تمه غوږ نیسي چې گوندې له اسمان یا نورو سیارو څخه د ژوندیو شیانو کوم پیغام ترلاسه کړي. په ساینسي چارو کې د ولسمشر سلاکار ډېويډ ډروملین (David Drumlin) پر دې پروگرام په دې خاطر بسپنه (پیسې) بندوي چې دا څېړنې کومه گټه نه کوي او هلې ځلې ټولې لاهو ځي. الینور د ایس. ار. هېډن (S.R. Hadden) په نامه له یوه شتمن کس څخه، چې د دې ټولې کړنې یې څارلي وي، د مالي ملاتړ غوښتنه کوي. له غوښتنې سره سم، هېډن هغې ته د نوي مکسیکو د سوکورو ولسوالۍ (Socorro County) په ډېر لوی لړوند (Very Large Array, VLA) کې د څېړنو لپاره ځای ورکوي. څلور کاله وروسته، کله چې ډروملین یو ځل بیا د دې څېړنیز پروگرام د تړلو نیت کوي، الینور د ریاضیکي شمېرو یو داسې سیگنل ترلاسه کوي چې د وېگا (Vega) په نامه ستورغونډال (star system) څخه لېږل شوی وي. د دې خبر په اورېدا، ډروملین او مایکل کیټز (Michael Kitz)، چې د ملي امنیت شورا مشر وي، د دې ځای کنټرول په لاس کې اخلي. کله چې د الینور، ډروملین او کیټز تر منځ پر ځینو خبرو جنجال را منځته کېږي، د دې څېړنیز مرکز نور غړي یوه ویډیو پیدا کوي چې په سیگنل کې پټه وي. دا په برلین کې د ۱۹۳۶ دوبني اولمپکس ته د اډولف هټلر (Adolf Hitler) له خوا د ښه راغلاست یوه ویډیو وي. الینور او د دې ډلې نور غړي داسې فکر کوي چې ښايي دا د تلویزیون لومړنی پیاوړی سگنل وي چې له ځمکې څخه تللی وي، او له وېگا ستورغونډال څخه، چې ۲۶ نوري کاله واټن لري، بېرته را لېږل شوی وي. الینور وروسته په دې وپوهېږي چې دا سیگنل تر ۶۰۰۰۰ زیات مخونه لري – چې په اصل کې کوم ډول تخنیکي نقشه وي. هېډن په خپلې شخصي الوتکې کې له الینور سره پټ ویني او هغې ته د دې مخونو د ژباړلو (decode) چم ور ښيي چې که همدا مخونه د درو بعدونو (dimensions) له خوا سره ونښلول شي، نو مانا ور کوي. په دې کې یو داسې پېچلی ماشین کښل شوی وي چې یو کس پکې ځایېږي او په څلورو څرخانده کړیو کې لوېږي. نړیوال هېوادونه د کېنډي تشیال منځۍ (Kennedy Space Center) د کېپ کاناورل (Cape Canaveral) په ۳۹م الوتځای (Launch Complex 39) کې د دې ماشین د جوړولو لپاره بسپنه ور کوي. د نړیوالو کارپوهانو یوه ډله په دې موخه جوړېږي چې په ماشین کې د سفر کولو لپاره په گډه یو وړ کس پیدا کړي. که څه هم الینور د دې سفر لپاره تر ټولو غوره نومانده وي، خو مېتیو ماکونهي (Matthew McConaughey)، چې په فلم کې یې د پامر جاس (Palmer Joss) په نامه د یوه عیسوي فیلسوف رول لوبولی او الینور هم له ډېر نږدې څخه پېژني، د مرکې پر مهال د خلکو پاملرنه د الینور بې‌دینۍ او گروهې (عقیدې) ته را اړوي – او له همدې کبله د الینور پر ځای ډروملین د دې سفر لپاره ټاکل کېږي. په کومه ورځ چې ماشین ازمویل کېږي، یو عیسوي بنسټپال (جېک بيوزي Jake Busey) د ځان‌مرگي برید له لارې ماشین، ډروملین او گڼ‌شمېر نور کسان له منځه وړي. هېډن، چې د چنگاښ په ناروغۍ اخته وي او په میر تشیال تمځای (Mir Space Station) کې اوسېږي، الینور ته وايي چې همداسې یو بل ماشین د جاپان په هوکایدو (Hokkaido) کې پټ جوړ شوی دی او الینور به یې پیلوټه وي. الینور په بېلابېلو ثبت وزلو (recording devices) سمبالېږي، په ماشین کې کښېنول کېږي، څرخانده کړیو ته اچول کېږي او ورکېږي. کله چې ماشین په جینجي‌غارونو (wormholes) کې روان وي، الینور له ماشینه دباندې ځایونه، په وېگا (Vega) کې د وړانگو په شان جوړښتونه او په یوې سیارې کې د پرمختللي تمدن نښې نښانې لیدلای شي. یو څو شېبې وروسته، الینور د سمندر پر غاړې یو داسې ځای ته راځي چې د پېنساکولا، فلوریډا (Pensacola, Florida) هغه انځور ته ورته وي چې په ماشومتوب کې يې کښلی وي. په دې وخت کې یو تت (پیکه) جسم د دې پر لور را روان وي – او له نږدې کېدو سره سم د الینور مړ شوی پلار (ډېويډ مورس David Morse) ځنې جوړ شي. الینور وپوهېږي چې یو فضايي مخلوق (alien) د هغې د پلار په بڼه کې ورته راغلی دی. الینور هڅه کوي چې ډېرې پوښتنې وکړي خو هغه ورته وايي چې دا سفر له نورو فضايي مخلوقاتو سره د اړیکې نیولو په موخه د انسانانو لومړنی گام دی. په دې حال کې الینور ناڅاپه بې‌سده کېږي. کله چې پر سد شي، نو په ماشين کې دننه پرته وي او د ماشین مهار ډله (control team) په مخابرې کې نارې ورته وهي. هغه وروسته په دې وپوهېږي چې له دباندې څخه ماشین یوازې په کړیو کې دننه لوېدلی وي. الینور ټینگار کوي چې هغې په ماشین کې کابو ۱۸ ساعته سفر کړی دی، خو د ثبوت په توگه هیڅ هم نه لري، ځکه چې د هغې په ثبت وزلو (recording devices) کې هیڅ شی هم ثبت شوی نه وي. ==هنریالان== * جوډي فوسټر (Jodie Foster)، په فلم کې یې د ډاکټر الینور "اېلي" ارووې (Eleanor “Ellie” Arroway) رول لوبولی، د ځمکباندې ځیرکتیا پلټنې (Search for Extraterrestrial Intelligence, SETI) لومړنۍ ساینسپوهه وي چې د فضايي مخلوقاتو (aliens) پیغام ترلاسه کوي. ** جېنا مالون (Jena Malone)، د ډاکټر الینور "اېلي" ارووې (Eleanor “Ellie” Arroway) د ماشومتوب په رول کې یې کار کړی دی. * مېتیو ماکونهي (Matthew McConaughey)، په فلم کې یې د پامر جاس (Palmer Joss) په نامه د یوه عیسوي فیلسوف رول لوبولی او له الینور سره مینه هم کوي. * جېمز ووډز (James Woods)، په فلم کې یې د مایکل کیټز (Michael Kitz) په نامه د ملي امنیت سلاکار رول ترسره کړی او د الینور د ماموریت لپاره د کانگریس له خوا د پلټنې مشرتوب هم کوي. * جان هرټ (John Hurt)، په فلم کې یې د ایس‌ار هېډن (S.R. Hadden) رول ترسره کړی، یو ډېر شتمن کس وي چې د الینور څېړنیز پروگرام بسپنوي او هغې ته د فضايي مخلوقاتو (aliens) پیغام هم ور ژباړي. * ټام سکېریټ (Tom Skerritt)، په فلم کې یې د ډېویډ ډروملین (David Drumlin) رول ترسره کړی، د ساینس په چارو کې د امریکا د ولسمشر سلاکار او د ساینس ملي بنسټ (National Science Foundation) مشر هم وي. * انجېلا باسټ (Angela Bassett)، په فلم کې یې د رېچل کنسټانټین (Rachel Constantine) رول ترسره کړی، په سپینې ماڼۍ (White House) کې د ولسمشر کلنټن (Clinton) د دفتر رییسه وي. * ویلیم فیکنر (William Fichtner)، په فلم کې یې د کېنټ کلارک (Kent Clark) رول ترسره کړی، د ځمکباندې ځیرکتیا پلټنې (Search for Extraterrestrial Intelligence, SETI) یو ړوند ساینسپوه وي چې له الینور سره په زده‌کړو کې مرسته کوي. * ډېویډ مورس (David Morse)، په فلم کې یې د تیوډور ارووې (Theodore Arroway) رول ترسره کړی چې خپله لور الینور ډېره هڅوي. د هغه فضايي مخلوق (alien) رول یې هم ترسره کړی چې له ځمکې سره اړیکه نیسي او په وېگا کې له الینور سره ویني. * جېک بیوزي (Jake Busey)، په فلم کې یې د جوزف (Joseph) په نامه د یوه بنسټپاله عیسوي رول ترسره کړی دی. ==جوړونه== ===موسیقي=== ==نور ولولئ== * د ساینس-افسانه فلمونو لړلیک [[وېشنيزه:فلم]] [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] s7b7ven94n3fa31203ysll5znv625b4 10 26687 283498 283301 2022-07-28T17:38:37Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based_on|{{{based on|}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{#if:{{{production companies|{{{studio|}}}}}} |<div style="vertical-align:middle;">{{{production companies|{{{studio|}}}}}}</div>}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|}}} | label18 = ژبه | data18 = {{#if:{{{language|}}} | {{#switch:{{lc:{{{language|}}}}} | انګلیسي = انګلیسي {{#if:{{NAMESPACE}} | |[[Category:انګلیسي ژبې فلمونه]]}} | silent (english intertitles) |silent(english intertitles) |silent film (english intertitles) |silent film(english intertitles) |silent with english intertitles |silent |silent film = Silent {{#if:{{NAMESPACE}} | |[[Category:Silent films]]}} | #default = {{{language|}}} {{#if:{{NAMESPACE}} | |{{#ifexist:Category:{{#invoke:string|replace|{{{language}}}|%[%[([^%[%]]*) [%(]?language[%)]?{{!}}[^%[%]]*%]%]|%1|plain=false}}-language films |[[Category:{{#invoke:string|replace|{{{language}}}|%[%[([^%[%]]*) [%(]?language[%)]?{{!}}[^%[%]]*%]%]|%1|plain=false}}-language films]]}} }} }} }} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> jdhuakjgmn0lvaw8m2gpj5trghyjhwc 283499 283498 2022-07-28T17:56:44Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based_on|{{{based on|}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{#if:{{{production companies|{{{studio|}}}}}} |<div style="vertical-align:middle;">{{{production companies|{{{studio|}}}}}}</div>}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | {{#switch:{{lc:{{{language|}}}}} | انګلیسي = انګلیسي {{#if:{{NAMESPACE}} | |[[Category:انګلیسي ژبې فلمونه]]}} | silent (english intertitles) |silent(english intertitles) |silent film (english intertitles) |silent film(english intertitles) |silent with english intertitles |silent |silent film = Silent {{#if:{{NAMESPACE}} | |[[Category:Silent films]]}} | #default = {{{language|}}} {{#if:{{NAMESPACE}} | |{{#ifexist:Category:{{#invoke:string|replace|{{{language}}}|%[%[([^%[%]]*) [%(]?language[%)]?{{!}}[^%[%]]*%]%]|%1|plain=false}}-language films |[[Category:{{#invoke:string|replace|{{{language}}}|%[%[([^%[%]]*) [%(]?language[%)]?{{!}}[^%[%]]*%]%]|%1|plain=false}}-language films]]}} }} }} }} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 2nxk3uc0tzyhebbwjpln5iqb6m8b6tv 283500 283499 2022-07-28T17:57:40Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based_on|{{{based on|}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{#if:{{{production companies|{{{studio|}}}}}} |<div style="vertical-align:middle;">{{{production companies|{{{studio|}}}}}}</div>}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 85wjujmajcsctuoxbomc74p8jbnfsqp 283501 283500 2022-07-28T18:02:33Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based_on|{{{based on|}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{#if:{{{production companies|{{{studio|}}}}}} |<div style="vertical-align:middle;">{{{production companies|{{{studio|}}}}}}</div>}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2047|qid={{{qid|}}}|name=runtime|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{runtime|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2047}}}}}}}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 09kpmh1qhowvxjrjv082lpo62qhvm9g 283502 283501 2022-07-28T21:04:41Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based on|{{{based_on|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P144|qid={{{qid|}}}|name=based on|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{based on|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P144}}}}}}}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2438|qid={{{qid|}}}|name=narrator|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{narrator|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2438}}}}}}}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{{production_companies|{{{production companies|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P272|qid={{{qid|}}}|name=production_companies|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{production_companies|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P272}}}}}}}}}}}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P750|qid={{{qid|}}}|name=distributor|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{distributor|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P750}}}}}}}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2047|qid={{{qid|}}}|name=runtime|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{runtime|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2047}}}}}}}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> fkmd7veoo81iaz9vhltlbjow05e5zph 283503 283502 2022-07-28T21:10:08Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based on|{{{based_on|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P144|qid={{{qid|}}}|name=based on|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{based on|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P144}}}}}}}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2438|qid={{{qid|}}}|name=narrator|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{narrator|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2438}}}}}}}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = {{longitem |تولیدونکی<br/>کمپنۍ{{#if:{{{production companies|}}}|ies|}} }} | data13 = {{{production_companies|{{{production companies|{{{studio|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P272|qid={{{qid|}}}|name=production_companies|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{production_companies|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P272}}}}}}}}}}}}}}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P750|qid={{{qid|}}}|name=distributor|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{distributor|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P750}}}}}}}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2047|qid={{{qid|}}}|name=runtime|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{runtime|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2047}}}}}}}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 3qdjbmqpyji5folydcsiarnj8yd0vhj 283504 283503 2022-07-28T21:17:38Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P58|qid={{{qid|}}}|name=screenplay|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{screenplay|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P58}}}}}}}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based on|{{{based_on|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P144|qid={{{qid|}}}|name=based on|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{based on|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P144}}}}}}}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2438|qid={{{qid|}}}|name=narrator|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{narrator|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2438}}}}}}}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = تولیدونکی کمپنۍ | data13 = {{{production_companies|{{{production companies|{{{studio|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P272|qid={{{qid|}}}|name=production_companies|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{production_companies|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P272}}}}}}}}}}}}}}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P750|qid={{{qid|}}}|name=distributor|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{distributor|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P750}}}}}}}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P577|qid={{{qid|}}}|name=released|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{released|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P577}}}}}}}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2047|qid={{{qid|}}}|name=runtime|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{runtime|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2047}}}}}}}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 2dadpako22cg8utl93arvngohbfrmmr 283506 283504 2022-07-28T21:24:34Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox | italic title = {{{italic title|<noinclude>no</noinclude>}}} | bodyclass = vevent | bodystyle = font-size:90%; | aboveclass = لنډیز | abovestyle = font-size:110%;font-style:italic; | above = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{image size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em<!--(to ensure gap between any long/nonwrapped label and subsequent data on same line-->; | datastyle = line-height:1.3em; | class1 = شرح | data1 = {{{film_name|{{{film name|}}}}}} | label2 = ډاېريکټر | data2 = {{{director|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P57|qid={{{qid|}}}|name=director|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{director|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P57}}}}}}}}} | label3 = توليدونکي | data3 = {{{producer|{{{producers|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P162|qid={{{qid|}}}|name=producer|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{producer|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P162}}}}}}}}}}}} | label4 = لېکوال | data4 = {{{writer|{{{writers|}}}}}} | label5 = فېلم لېکونکي | data5 = {{{screenplay|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P58|qid={{{qid|}}}|name=screenplay|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{screenplay|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P58}}}}}}}}} | label6 = کیسه/داستان | data6 = {{{story|}}} | label7 = پر بنسټ د | data7 = {{{based on|{{{based_on|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P144|qid={{{qid|}}}|name=based on|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{based on|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P144}}}}}}}}}}}} | label8 =لوبغاړي | data8 = {{{starring|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P161|qid={{{qid|}}}|name=starring|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{starring|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P161}}}}}}}}} | label9 = په روايت د | data9 = {{{narrator|{{{narrators|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2438|qid={{{qid|}}}|name=narrator|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{narrator|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2438}}}}}}}}}}}} | label10 = موسيقي جوړونکی | data10 = {{{music|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P86|qid={{{qid|}}}|name=music|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{music|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P86}}}}}}}}} | label11 = فېلم اخېستونکي | data11 = {{{cinematography|}}} | label12 = اډېټور | data12 = {{{editing|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P1040|qid={{{qid|}}}|name=editing|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{editing|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P1040}}}}}}}}} | label13 = تولیدونکی کمپنۍ | data13 = {{{production_companies|{{{production companies|{{{studio|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P272|qid={{{qid|}}}|name=production_companies|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{production_companies|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P272}}}}}}}}}}}}}}} | label14 = وېشونکي | data14 = {{{distributor|{{{distributors|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P750|qid={{{qid|}}}|name=distributor|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{distributor|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P750}}}}}}}}}}}} | label15 = {{longitem|style=white-space:normal; |د خپريدو نټېه}} | data15 = {{{released|}}} | label16 = {{longitem|style=white-space:normal; |وخت}} | data16 = {{{runtime|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2047|qid={{{qid|}}}|name=runtime|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{runtime|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2047}}}}}}}}} | label17 = هېواد | data17 = {{{country|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P495|qid={{{qid|}}}|name=country|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{country|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P495}}}}}}}}} | label18 = ژبه | data18 = {{{language|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P364|qid={{{qid|}}}|name=language|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{language|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P364}}}}}}}}} | label19 = بودېجه | data19 = {{{budget|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2130|qid={{{qid|}}}|name=budget|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{budget|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2130}}}}}}}}} | label20 = د خرڅ جعبه | data20 = {{{gross|{{If first display both|{{#invoke:WikidataIB|getValue|rank=best|P2142|qid={{{qid|}}}|name=gross|suppressfields={{{suppressfields|}}}|fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}}|onlysourced={{{onlysourced|no}}}|noicon={{{noicon|no}}}|sep="<br />"|sorted=yes|{{{gross|}}} }}|{{#ifeq:{{{refs|no}}}|yes|{{wikidata|references|normal+|{{{qid|}}}|P2142}}}}}}}}} }} <includeonly><!-- Tracking categories: -->{{#if:{{{1|}}}{{{imdb_id|}}}{{{amg_id|}}}{{{website|}}}{{{imdb_rating|}}}{{{mpaa_rating|}}} |[[Category:Film articles using deprecated parameters]]}}<!-- -->{{#if:{{{image_size|}}}{{{image size|}}} |[[Category:Film articles using image size parameter]]}}<!-- -->{{#if:{{{preceded_by|}}}{{{preceded by|}}}{{{followed_by|}}}{{{followed by|}}} |[[Category:Film articles using infobox succession]]}}<!-- --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> cg2z3yjnyld66k2dqhzpyaf21t2byd1 0 45548 283490 236103 2022-07-28T15:02:41Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = د بوینوس آیرس خپلواک ښار | native_name = Ciudad Autónoma de Buenos Aires | native_name_lang = | settlement_type = [[د آرژانتین د ښارونو نوملړ|ښار]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = په شپه کې د ښار منظره | image_flag = Bandera de la Ciudad de Buenos Aires.svg | flag_alt = | image_seal = Nuevo escudo_de_la_Ciudad_de_Buenos_Aires.png | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | nickname = ملکه ال‌پلالتا، د جنوبي امریکا پاریس، پلازمینه تانګو، د کتابونو ښار، پامپاس پاریس، د لاتینی امریکا هنري پلازمینه | motto = | image_map = Ciudad Autónoma de Buenos Aires - localización en Argentina 2.svg | mapsize = 200px | map_alt = | map_caption = په ارجنټاین هیواد کې د بوینوس آیرس خپلواک ښار نقشه | image_map1 = Mapa de Buenos Aires.svg | mapsize1 = 150px | map_alt1 = | map_caption1 = | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = 34 |latm = 36 |lats = 12 |latNS = S | longd = 58 |longm = 22 |longs = 5 |longEW = W | c4oor_pinpoint = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[د نړۍ د هیوادونو نوملړ|هیواد]] | subdivision_name = {{ARG}} | subdivision_type1 = | subdivision_name1 = | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = خپلواکی | established_date = [[۱۵۳۶ (میلادی)|۱۵۳۶]], [[۱۵۸۰ (میلادی)|۱۵۸۰]] | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = | governing_body = | leader_party = | leader_title = والي | leader_name = [[ماوریکیو ماکری]] | leader_title1 = وکیلان | leader_name1 = [[ماریا ایګنیا استنسورو]]{{سخ}}[[سامویل کابانچیک]]{{سخ}}[[دانیل فیلموس]] | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_footnotes = | area_total_km2 = ۲۰۳ | area_land_km2 = ۲۰۳ | area_water_km2 = | area_water_percent = | area_metro_footnotes = | area_metro_km2 = ۴٬۷۵۸ | area_rank = | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = ۲٬۸۹۱٬۰۸۲ | population_as_of = ۲۰۰۱ | population_rank = | population_metro = ۱۲٬۸۰۱٬۳۶۴ | population_density_metro_km2 = | population_density_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = porteño (m), porteña (f) | population_note = | timezone1 = ART | utc_offset1 = ۳- | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = | area_code = ۰۱۱ | blank_name_sec1 = [[انسانی ډیروالي|HDI]] | blank_info_sec1 = <span style="color:#090">high</span> ۰٫۹۵۳ | iso_code = | website = {{URL|http://www.buenosaires.gov.ar/}} | footnotes = }} '''بوینس آیرس''' د [[ارجنټاین]] هیواد پلازمینه او لوی ښار او بندر دی. بوېنس آیرس (په انګلیسي: Buenos Aires)، چې په رسمي توګه «د بوېنس آیرس خپلواکمن ښار» (په سپانیوي: Ciudad Autónoma de Buenos Aires) یادېږي، د ارجنټاین پلازمېنه، تر ټولو لوی او لومړی درجه ښار دی. دغه ښار د ریو دو لا پاتا په لوېدیځه څنډه کې، د سویلي امریکا سویل‌ختیځ ساحل په غاړه واقع شوی دی. «Buenos Aires» کېدای شي د «ملایم شمال» یا «ښه هوا» په توګه وژباړل شي، خو پخوانۍ معنی یې، په شپاړلسمې پېړۍ کې د بنسټ اېښودونکو تعبیر ؤ، چې د «Real de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre» اصلي نوم په کارولو سره، د ایټالیا په ساردینیا کې د بوناریا له مدونا وروسته نومول شوی ؤ. <ref>{{cite encyclopedia|year=2001|title=Buenos Aires City|encyclopedia=The American Heritage Dictionary of the English Language|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|location=Boston|url=http://education.yahoo.com/reference/dictionary/entry/Buenos%20Aires|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718134051/http://education.yahoo.com/reference/dictionary/entry/Buenos%20Aires|archive-date=18 July 2011}}</ref><ref>{{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=9781405881180}}</ref> د بوېنس آیرس ښار نه د بوېنس آیرس ولایت یوه برخه ده او نه د ولایت مرکز؛ بلکې یوه خپلواکمنه سیمه ده. په ۱۸۸۰ز کې، له څوګونو لسیزو سیاسي مبارزو وروسته، بوېنس آیرس فدرالي شو او د بوېنس آیرس له ولایت څخه ووت. د ښار محدوده پراخه شوه او د بېلګرانو او فلورس ښارونه په‌کې شامل شول؛ اوس‌مهال دواړه ښاري سیمې دي. د ۱۹۹۴ز کال د اساسي قانون تعدیل له‌مخې، دغه ښار خپلواکمن اعلان شو، له همدې امله، رسمي نوم یې «د بوېنس آیرس خپلواکمن ښار» دی. ښاریانو په ۱۹۹۶ز کال کې د لومړي ځل لپاره د دولت مشر وټاکه؛ مخکې تر هغو، ښاروال د ارجنټاین ولسمشر له‌لورې په مستقیم ډول ټاکل کېده.<ref>{{Cite book|title=La federalización de Buenos Aires: debates y documentos|last=Ruiz Moreno|first=Isidro|publisher=Buenos Aires: Hyspamerica|year=1986|isbn=978-950-614-467-8|location=Buenos Aires}}</ref><ref name="indecpop">{{cite web |title=Censo 2010. Resultados provisionales: cuadros y grá |url=http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_totalpais.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101220143832/http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_totalpais.asp |archive-date=20 December 2010 |access-date=25 February 2011 |language=es}}</ref> == تاریخ == === د ښکېلاک پېر === په ۱۵۱۶ز کال کې، ماڼو او کاشف «خوان دیاز دو سولیس»، چې د سپانیا په نوم یې بېړۍ چلوله، لومړنۍ اروپایي وګړی ؤ چې ریو دو لا پاتا ته ورسېد. د اوسنۍ یوراګوای د چاروا قبیلې د یوه برید پر مهال ووژل شو او په‌دې سره یې ماموریت لنډ شو. د بوېنس آیرس ښار لومړي ځل لپاره د «Ciudad de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre» په نوم ونومول شو چې تحت‌اللفظي معنی یې «د ملایم شمال زموږ د سېنت آغلې ماري ښار» ده او بنسټ یې د ۱۵۳۶ز کال د فبروري په ۲^یمه نېټه، د یوې سپانیایي استازې ډلې له‌خوا، چې مشري د پدرو دو مندوزا پر غاړه وه، کېښودل شوی دی. د مندوزا له‌لورې تاسیس شوی استوګنځی د اوس‌مهال بوېنس آیرس د سان تېلمو سیمې، د ښار د مرکز په سویلي څنډه کې واقع شوی ؤ. د بومي وګړو له‌خوا د زیات‌شمېر بریدونو له‌امله، کډوال له دغې سیمې ووتل او په ۱۵۴۲ز کې متروکې سیمې ته واوښته. دوه‌یم (او دایمي) استوګنځی د خوان دو ګري له‌خوا د ۱۵۸۰ز کال د جون پر ۱۱^یمه تاسیس شو؛ نوموړی له پارانا سیند څخه پورې واوښت او د اسونسیون (اوس‌مهال د پاراګوای پلازمېنه) له‌لارې دغې سیمې ته ورسېده. هغه دغه ښار د «Santísima Trinidad» په نوم یاد کړ او بندر یې «Puerto de Santa María de los Buenos Aires» ونومول شو.<ref>[http://www.laeducacion.com/vinculos/materias/historia/not020107.htm Aborígenes de la Argentina] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140605092500/http://www.laeducacion.com/vinculos/materias/historia/not020107.htm|date=5 June 2014}}. (Spanish) John D. Torres Barreto. Retrieved 9 February 2012.</ref><ref>[http://www.mendoza.edu.ar/efemerid/p_mendoz.htm Pedro de Mendoza]. (Spanish) Retrieved 8 February 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140711021051/http://www.mendoza.edu.ar/efemerid/p_mendoz.htm|date=11 July 2014}}</ref><ref name="provincia">{{cite web |title=Calendario Histórico – Segunda fundación de Buenos Aires |url=http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/historico/calendario/destacado.php?menu_id=23203&ide=44 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121024201506/http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/historico/calendario/destacado.php?menu_id=23203&ide=44 |archive-date=24 October 2012 |access-date=9 February 2012 |publisher=Government of the Autonomous City of Buenos Aires |language=es}}</ref> بوېنس آیرس له همهغه پيل څخه، تر ډېره سوداګرۍ ته تړلی ؤ. د اوولسمې پېړۍ په ډېریو کلونو کې، سپانیایي بېړۍ د سمندري غلو له ګواښ سره مخ وې، نو له‌دې امله هغو یو پېچلی سیسټم رامنځ‌ته کړ چې بېړۍ به د یوه نظامي محافظت په مرسته په یوه کاروان کې مرکزي امریکا ته لېږل کېدلې او له سویا څخه لیما، پیرو ته او وروسته بیا د سلطنت نورو ښارونو ته لېږدول کېدلې. له‌همدې امله، بوېنس آیرس ته د محصولاتو رسېدل ډېر وخت نیوه او د حمل او نقل د مالیاتو له‌امله یې لېږدونه ډېره ګرانه تمامېده. دغه طرحه د بوېنس آیرس سوداګران ناهیلي کړل او صنعت یوه غیررسمي ارامه بڼه ونیوله او د ښکېلاکي سیمو او له پرتګالیانو سره راکړه ورکړه پیل شوه، چې د چارواکو له‌خوا هم دغه ډول سوداګري تایید شوه. د سوداګرۍ دغه بڼه د پورتېنوییانو (د بندري ښارونو وګړي) او سپانیایي چارواکو ترمنځ خپګان راولاړ کړ. == نولسمه او شلمه پېړۍ == د نولسمې پېړۍ په ډېریو کلنو کې د ښار سیاسي وضعیت د یوې حساسې موضوع په توګه پاتې شوه. دغه ښار پخوا د بوېنس آیرس ولایت پلازمېنه وه او د ۱۸۵۳ او ۱۸۶۰ز کلونو ترمنځ د بوېنس آیرس جلا شوي ایالت پلازمېنه وه. دغه موضوع تر یوه ځلي زیات د مبارزې په ډګر کې شخړه راولاړه کړه ترڅو دغه ستونزه په ۱۸۸۰ز کال کې حل شوه؛ سیمه فدرالي شوه او د دولت مرکز شو چې ښاروال یې د ولسمشر له‌خوا ټاکل کېده. کازا روزادا د ولسمشر ځای ؤ. <ref name="provincia2">{{cite web |title=Calendario Histórico – Segunda fundación de Buenos Aires |url=http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/historico/calendario/destacado.php?menu_id=23203&ide=44 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121024201506/http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/historico/calendario/destacado.php?menu_id=23203&ide=44 |archive-date=24 October 2012 |access-date=9 February 2012 |publisher=Government of the Autonomous City of Buenos Aires |language=es}}</ref> په بېوزله‌مېشتو سیمو کې د نري رنځ کچه ډېره لوړه وه او روغتیایي وضعیتونه وژونکي وو. د عامه روغتیا نومهال ډاکتران او سیاستوال په ټولیز ډول هم بېوزله وګړي او هم د هغو کاږه واږه استوګنځي (conventillos) او کورونه د دغې وېرجنې ناروغۍ د خپرېدو لاملونه ګڼل. وګړو د ساري ناروغیو له خپرېدو څخه د مخنیوي په موخه، عامه روغتیایي کمپاینونو (لکه: د واټونو پر مخ د لاړو تو کولو، د ماشومانو او کوچنیانو لپاره د څارنې سختې کړنلارې او قرنطینونه چې کورنۍ یې له‌خپلو ناروغو عزیزانو څخه لېرې کولې) ته پام ونه‌کړ. <ref>Diego Armus, ''The Ailing City: Health, Tuberculosis, and Culture in Buenos Aires, 1870–1950'' (2011)</ref> د ګمرکي مالیاتو، د ارجنټاین بهرنۍ سوداګرۍ او همدا راز د حاصل ورکوونکو لویو جلګو د رامنځ‌ته شوې شتمنۍ سربېره، د نولسمې پېړۍ په دوه‌یمې نیمایي کې د اورګاډي پتلیو پراختیا لپاره فابریکو ته د خامو موادو د راوړلو له‌امله د بوېنس آیرس اقتصادي قدرت کچه لوړه شوه. څرنګه چې بوېنس آیرس د اروپا کډوالو، په تېره بیا ایټالیاییانو او سپانیاییانو لپاره ډېر غوره ښار ؤ، له ۱۸۸۰ څخه تر ۱۹۳۰ز کال پورې بوېنس آیرس یو څوفرهنګي ښار شو چې د اروپایي سترو پلازمېنو په کتار کې راغی. په دغه موده کې، د کولون تالار د نړۍ په کچه د اوپېرا غوره سالون وګرځېده او دغه ښار د راډیو، تلویزیون، سینما او تیاتر سیمه‌ییزه پلازمېنه وګرځېده. د ښار لوی واټونه د همدغو کلونو په لړ کې جوړ شول او د شلمې پېړۍ په پيل کې د سویلي امریکا تر ټولو جګې ودانۍ او د ځمکې لاندې لومړنی سیستم په دغه ښار کې تاسیس شو. له ۱۹۴۵ څخه تر ۱۹۸۰ز پورې د ودانیو دوه‌یمې غوړېدا په اوږدو کې د ښار مرکز او ډېرو برخو په بڼه کې بدلون راوست. بوېنس آیرس د ارجنټاین د نورو ولایتونو او ګاونډیو هېوادونو د کډوالو پام هم ځان ته راواړوه. د ۱۹۳۰ز لسیزې په اوږدو کې د خوارانو محلې (د میسریا ویلاګانې) د ښار صنعتي سیمو پر چاپېره مخ په وده وې او له‌امله یې د بوېنس آیرس جمعیت په منځ کې ګڼ‌شمېر ټولنیزې ستونزې او تولنیز توپیرونه رامنځ‌ته شول. دغه ګارګران د پېرونیزم سیاسي قشر رامنځ‌ته کړ، چې دغه پېرونیزم د ۱۹۴۵ز کال د اکټوبر پر ۱۷^مه، په پلازا دو مایو کې د محوري لاریونونو پر مهال راولاړ شو. د لوی بوېنس آیرس د صنعتي کړۍ کارګران د پېرونیزم اصلي ملاتړ کوونکې سرچینه وه او پلازا دو مایو په دغه هېواد کې د ډېریو لاریونونو او سیاسي پېښو ځای ؤ؛ سره له‌دې، د ۱۹۵۵ز کال د جون پر ۱۶^مه، د سمندري ځواکونو یوې منشعبې ډلې پر پلازا دو مایو سیمې باندې بمبار وکړ چې له‌امله یې ۳۶۴ ملکي وګړي ووژل شول. دا یوازېنی ځل ؤ چې پر ښار باندې د هوا له‌لارې بمبار وشو او له دغې پېښې څخه درې میاشتې وروسته یو نظامي پاڅون ترسره شو چې په پایله کې یې د پېرون ولسمشر حکومت نسکور شو.<ref name="Clarín guide">''Guía visual de Buenos Aires centro histórico'', [[Clarín (Argentine newspaper)|''Clarín'']] Viajes, 2001.</ref> == سرچينې == hv9h4oi5wrd200ib8zggnld05hlevn7 0 45566 283536 236176 2022-07-29T09:15:23Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = کاراکاس | native_name = Caracas | native_name_lang = | other_name = Santiago de León de Caracas | settlement_type = [[د ونزویلا د ښارونو نوملړ|ښار]] | image_skyline = ChacaoAltamiraView2004-8.jpg | image_alt = | image_caption = | image_flag = Flag of Caracas.svg | flag_alt = | image_seal = Coat of arms of Caracas.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | nickname = La Sultana del Ávila (The Avila's Sultana) La Sucursal del Cielo (Heaven's Branch on Earth) | motto = Ave María Purísima, sin pecado concebida, en el primer instante de su ser natural | image_map = Capital District in Venezuela (special marker).svg | map_alt = | map_caption = د ونزویلا په نقشه کې د کاراکاس موقیعت | image_map1 = Distrito metropolitano de caracas2.svg | mapsize1 = | map_alt1 = | map_caption1 = | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = 10 |latm = 30 |lats = |latNS = N | longd = 66 |longm = 55 |longs = |longEW = W | coor_pinpoint = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[د نړۍ هیوادونه|هیواد]] | subdivision_name = {{VEN}} | subdivision_type1 = آیالات | subdivision_name1 = Venezuelan Capital District{{سخ}}[[میراندا آیالات]] | subdivision_type2 = لوی ښار | subdivision_name2 = Libertador Bolivarian | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = کوړښت | established_date = ۲۵ جون ۱۵۶۷ | established_title2 = | established_date2 = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | leader_party = | leader_title = ښاروال | leader_name = [[آنتونیو لدزما]] | leader_title1 = | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_footnotes = | area_total_km2 = | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_water_percent = | area_note = | area_rank = | elevation_m = 2953 | elevation_max_footnotes = | elevation_max_m = | elevation_max_ft = | elevation_min_m = | elevation_min_ft = | population_footnotes = | population_total = 1,815,679 | population_as_of = ۲۰۰۹ | population_rank = | population_metro = 5,196,514 | population_density_km2 = auto | population_density_rank = | population_demonym = caraqueño (m), caraqueña (f) | population_note = | timezone1 = VST | utc_offset1 = ۴:۳۰- | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = [[پُستی کوډ]] | postal_code = ۱۰۱۰-A | area_code_type = | area_code = ۲۱۲ | iso_code = VE-A | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = [http://alcaldiametropolitana.gob.ve/portal/ alcaldiametropolitana.gob.ve/] | footnotes = }} '''کاراکاس''' د [[ونزویلا]] هیواد پلازمینه ده چې په [[سويلي امریکا]] کې موقیعت لري. کاراکاس (په انګلیسي: Caracas)، چې رسمي نوم یې سانتیاګو دو لیون دو کاراکاس او اختصاري بڼه یې CCS ده، د وېنزوېلا پلازمېنه او تر ټولو لوی ښار او د کاراکاس لویې سیمې (یا لوی کاراکاس) مرکز دی. کاراکاس د ګوایر سیند په اوږدو کې د هېواد په شمالي برخه کې د وېنزوېلا ساحلي غرنۍ سیمه (Cordillera de la Costa) کې د کاراکاس په دره کې واقع شوی دی. دغه دره، کاربین سمندرګي ته نږدې ده او له ساحل څخه د «Cerro El Ávila» په نوم میل لرونکو غرونو یوې لړۍ په واسطه جلا شوې ده چې ارتفاع یې ۲،۲۰۰ مترو (۷،۲۰۰ فوټه) ته رسېږي؛ په سویل کې یې ډېرې غونډۍ او غرونه واقع شوي دي. د کاراکاس لویه سیمې د وګړو شمېر کابو ۵ میلیونو ته رسېږي.<ref name=":122">{{cite journal|title=Caracas, Presente y Futuro: Ideas para Transformar una Ciudad|date=1995|journal=Alcaldía de Caracas}}</ref> د ښار مرکز لا تر اوسه «کاتدرال» دی چې د بولیوار میدان ته نږدې واقع شوی، که څه هم ځینې د ښار مرکز «پلازا وېنزوېلا» ګڼي چې په لوس کاوبوس سیمه کې پروت دی. کسب او کار په دغه ښار کې، خدماتي شرکتونه، بانکونه او د سوداګرۍ مرکزونه دي. کاراکاس، په لویه سیمه کې جلا له ځینو صنعتي فعالیتونو، تر ډېره پر خدماتو ولاړ اقتصاد لري. د کاراکاس د ونډو بازار او پترولیوس دو وېنزوېلا (PDVSA) په کارکاس کې دي. امپرساس پولر په وېنزوېلا کې تر ټولو لوی خصوصي شرکت دی. کاراکاس د وېنزوېلا کلتوري پلازمېنه هم ده، چې ډېرشمېر رستورانټونه، تیاتر، موزیمونه او سوداګریز مرکزونه لري. کاراکاس په لاتینه امریکا کې، د پارک مرکزي برجونو په څېر، ځینې تر ټولو لوړ آسمانڅکونه لري. د کاراکاس د نومهال هنر موزیم، په سویلي امریکا کې یو ارزښتمن او مهم موزیم دی.<ref name=":322">{{cite book|last=Martín Frechilla|first=Juan José|title=Diálogos reconstruidos para una historia de la Caracas moderna|year=2004|publisher=CDCH UCV|location=Caracas, Venezuela}}</ref><ref>{{cite news|title=Plaza Venezuela (Caracas) - Ciberturista|url=https://ciberturista.com/caracas/plaza-venezuela/|work=Ciberturista|date=2 January 2010|access-date=14 May 2018|language=es-ES|archive-url=https://web.archive.org/web/20180515112637/https://ciberturista.com/caracas/plaza-venezuela/|archive-date=15 May 2018|url-status=dead}}</ref><ref name=":42">{{cite journal|url=http://biblioteca2.ucab.edu.ve/anexos/biblioteca/marc/texto/AAS3970.pdf|title=Una rayuela que se borra y se vuelve a dibujar cada día. Semblanza de lugar sobre la transformación urbanística y cultural de Sabana Grande.|last1=Rodríguez|first1=Verónica|last2=Valero|first2=Carla|journal=Tesis de Grado|access-date=15 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910052719/http://biblioteca2.ucab.edu.ve/anexos/biblioteca/marc/texto/AAS3970.pdf|archive-date=10 September 2016|url-status=dead}}</ref><ref name="Caracas">{{cite web |title=Caracas |url=http://caracas.eluniversal.com/2008/09/03/ccs_art_el-apagon-dejo-sus-s_1027497.shtml |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080903221057/http://caracas.eluniversal.com/2008/09/03/ccs_art_el-apagon-dejo-sus-s_1027497.shtml |archive-date=3 September 2008 |access-date=30 April 2010 |publisher=Caracas.eluniversal.com}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |title=The Skyscraper Center |url=http://www.skyscrapercenter.com/compare-data/submit?type%5B%5D=building&status%5B%5D=COM&status%5B%5D=UC&status%5B%5D=UCT&status%5B%5D=STO&status%5B%5D=OH&status%5B%5D=NC&status%5B%5D=PRO&status%5B%5D=VIS&status%5B%5D=DEM&base_region=0&base_country=0&base_city=1734&base_height_range=0&base_company=All&base_min_year=1900&base_max_year=9999&comp_region=0&comp_country=0&comp_city=0&comp_height_range=3&comp_company=All&comp_min_year=1960&comp_max_year=2019&skip_comparison=on&output%5B%5D=list&dataSubmit=Show+Results |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180503180422/http://www.skyscrapercenter.com/compare-data/submit?type%5B%5D=building&status%5B%5D=COM&status%5B%5D=UC&status%5B%5D=UCT&status%5B%5D=STO&status%5B%5D=OH&status%5B%5D=NC&status%5B%5D=PRO&status%5B%5D=VIS&status%5B%5D=DEM&base_region=0&base_country=0&base_city=1734&base_height_range=0&base_company=All&base_min_year=1900&base_max_year=9999&comp_region=0&comp_country=0&comp_city=0&comp_height_range=3&comp_company=All&comp_min_year=1960&comp_max_year=2019&skip_comparison=on&output%5B%5D=list&dataSubmit=Show+Results |archive-date=3 May 2018 |access-date=3 May 2018 |website=www.skyscrapercenter.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Caracas The Skyscraper Center |url=http://www.skyscrapercenter.com/city/caracas |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180502064411/http://www.skyscrapercenter.com/city/caracas |archive-date=2 May 2018 |access-date=1 May 2018 |website=www.skyscrapercenter.com}}</ref><ref>Valentina Quintero. 1998. Venezuela. Corporación Venezolana de Turismo. Caracas. 118p.</ref><ref>{{cite web |date=3 December 2021 |title=The Most Dangerous Cities in the World |url=http://www.worldatlas.com/articles/most-dangerous-cities-in-the-world.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181212090222/https://www.worldatlas.com/articles/most-dangerous-cities-in-the-world.html |archive-date=12 December 2018 |access-date=26 February 2017}}</ref> == تاریخ == مخکې تر دې چې ښار په ۱۵۶۷ز کال کې تاسیس شي، د کاراکاس دره کې ګڼ‌شمېر بومي وګړو ژوند کاوه. فرانسیسکو فاجاردو د سپانیایي تورن زوی او یو ګوایکري کاسیکا ؤ (ګوایکریان یا وایکریان د شمالي وېنزوېلا یو بومي ټبر ؤ او کاسیکا د تاینو ټبر مشر ته ویل کېده)، چې له مارګرېتا څخه راغی او د ۱۵۵۵ او ۱۵۶۰ز کلونو په ترڅ کې یې د لا ګوایرا په سیمه او کاراکاس دره کې، د استوګنځیو په جوړولو پیل وکړ. فاجاردو د ساحلي ښارونو په جوړولو کې پاتې راغی او په ۱۵۶۲ز کال کې یې هڅه وکړه ترڅو په دغه دره کې یوه کرونده جوړه کړي، خو ډېر یې دوام ونه‌کړ: دغه کرونده د تېرې‌پایما او ګوایکایپورو په مشرۍ د سیمې د بومیانو له‌خوا ویجاړه شوه. د فاجاردو له‌خوا په ۱۵۶۰ز کال کې جوړ شوی استوګنځی د هاتو دو سان فرانسیسکو په نوم پېژندل کېږي؛ په ۱۵۶۱ز کال کې خوان رودریګز دو سوارز هم ورته هڅه وکړه، چې د ویلا دو سان فرانسیسکو استوګنځی جوړ کړي، چې دا یو هم د همهغو بومیانو له‌خوا ویجاړ شو. د کاراکاس وروستي کډوال، د آلمان د کلین-وندیګ مستعمرې له پلازمېنې «کورو» څخه د کولمبیا او وېنزوېلا اوسنۍ ساحلي پولې شاوخوا ته راغلل؛ له ۱۵۴۰ز لسیزې وروسته، د دغې مستعمرې عملي واکمن سپانیاییان وو. سپانیایي کډوالو له کورو څخه ختیځ خوا ته تلل او مخکې تر دې چې د کاراکاس درې ورسېږي، د بارکیسیمتو او والنسیا په څېر دنني ښارونه یې تاسیس کړل.<ref name=":0">{{cite EB1911|wstitle=Carácas}}</ref><ref name=":1">{{Cite book|last=Ferry|first=Robert J.|title=The colonial elite of early Caracas: formation & crisis, 1567–1767|publisher=University of California Press|year=1989|isbn=0-585-28540-3|location=Berkeley, Calif.|oclc=45728929}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Layrisse|first1=Miguel|last2=Wilbert|first2=Johannes|last3=Arends|first3=Tulio|date=1958|title=Frequency of blood group antigens in the descendants of Guayquerí Indians|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=16|issue=3|pages=307–318|doi=10.1002/ajpa.1330160304|pmid=13649899|issn=0002-9483}}</ref><ref name=":3">{{Cite book|last1=Straka|first1=Tomás|title=Historical dictionary of Venezuela|last2=Guzmán Mirabal|first2=Guillermo|last3=Cáceres|first3=Alejandro E.|publisher=Rowman & Littlefield|others=Rudolph, Donna Keyse|year=2017|isbn=978-1-5381-0949-6|edition=Third|location=Lanham|oclc=993810331}}</ref> د ۱۵۶۷ز کال د جولای پر ۲۵^مه، تورن دیګو دو لاسادا د سانتیاګو دو لیون دو کاراکاس د بنسټ ډبرې کېښودې. دو لاسادا ته د درې د تصرف کولو ماموریت ورکړل شو؛ هغه بومیان په بېلابېلو ډلو ووېشل، وروسته ورسره وجنګېده او هرې ډلې ته یې جلا، جلا ماته ورکړه. دغه ښار د دغو استوګنځیو ساحلي سیمې ته تر ټولو نږدې واټن کې پروت ؤ او ښکېلاک‌ګرو بومي کاري ځواک وساته، چې په‌دې سره د کاراکاس، دننۍ سیمې او مارګریتا ترمنځ د یوې سوداګرۍ شبکې د پراختیا زمینه برابره شوه؛ ډېریو دننیو ښارونو کې د مالوچو ارزښتمن محصولات او ګبین ژاوله تولیدېدل او مارګریتا د مرغلرو بډایه سرچینه وه. د کاراکاس درې، د کرنې او کروندګرۍ لپاره غوره چاپېریال درلود، چې د سوداګرۍ په سیسټم کې یې د فعالې ونډې اخېستلو زمینه برابروله، خو په‌دې معنی وه چې د ښار وګړو شمېر په لومړۍ کې لږ او ښار یوازې د محدودو کروندو د جوړولو لپاره بشپړ پراخوالی درلود.<ref name=":02">{{cite EB1911|wstitle=Carácas}}</ref><ref name=":32">{{Cite book|last1=Straka|first1=Tomás|title=Historical dictionary of Venezuela|last2=Guzmán Mirabal|first2=Guillermo|last3=Cáceres|first3=Alejandro E.|publisher=Rowman & Littlefield|others=Rudolph, Donna Keyse|year=2017|isbn=978-1-5381-0949-6|edition=Third|location=Lanham|oclc=993810331}}</ref><ref name=":12">{{Cite book|last=Ferry|first=Robert J.|title=The colonial elite of early Caracas: formation & crisis, 1567–1767|publisher=University of California Press|year=1989|isbn=0-585-28540-3|location=Berkeley, Calif.|oclc=45728929}}</ref> په ۱۵۷۷ز کې، کاراکاس د سپانیا ټولواکمنۍ د وېنزوېلا مستعمرې پلازمېنه وګرځېده او د مستعمرې نوی مشر خوان دو پیمنتل (۱۵۷۶ تر ۱۵۸۳ز) ؤ. په ۱۵۸۰ز لسیزه کې، کاراکوېنوس په کارتاجېنا کې سپانیایي هغو سرتېرو ته د خوراکي توکو خرڅلاو پیل کړ، چې ډېري یې د سویلي امریکا له ټولواکمنۍ څخه محصولاتو د راغونډولو لپاره په ساحلي ښار کې لنګر اچولی ؤ. په ایبري ټاپووږمه کې د غنمو بیه ورځ په ورځ لوړېدله او سپانیاییانو د کاراکاس له بزګرو څخه د غنمو په پېرودلو څخه ډېره ګټه پورته کړه. په دغه توګه، د ښار موقعیت د ټولواکمنۍ په سوداګریزې کړۍ کې لا هم پياوړی کړ.<ref>{{Cite book|last=McCudden|first=Mary Rose|title=Britannica Student Encyclopedia : an A to Z Encyclopedia|date=May 2014|isbn=978-1-62513-172-0|location=[Chicago, Illinois]|pages=36|oclc=882262198}}</ref><ref name=":33">{{Cite book|last1=Straka|first1=Tomás|title=Historical dictionary of Venezuela|last2=Guzmán Mirabal|first2=Guillermo|last3=Cáceres|first3=Alejandro E.|publisher=Rowman & Littlefield|others=Rudolph, Donna Keyse|year=2017|isbn=978-1-5381-0949-6|edition=Third|location=Lanham|oclc=993810331}}</ref><ref name=":13">{{Cite book|last=Ferry|first=Robert J.|title=The colonial elite of early Caracas: formation & crisis, 1567–1767|publisher=University of California Press|year=1989|isbn=0-585-28540-3|location=Berkeley, Calif.|oclc=45728929}}</ref> د شپاړلسمې او اوولسمې پېړۍ په اوږدو کې، د وېنزوېلا ساحلي سیمې ډېري وخت د سمندري غلو له‌خوا لوټ کېدلې. د مرکزي سیمې ساحلي غرونو لړۍ د یوه خنډ په ډول واقع شوې وه او له‌دې امله، د کاربین نورو ساحلي استوګنځیو په پرتله، کاراکاس تر یوه بریده له دغو یرغلونو څخه خوندي ؤ، خو په ۱۵۹۵ز کال کې، د جورج سومرز او امیاس پرېستون په شمول د پرېستون-سومرز ډله او شاوخوا ۲۰۰ انګلیسي سمندري غله په کاراکاس کې پیاده شول، او له داسې مسیر څخه له غرونو واوښتل چې لږ تګ راتګ پرې کېده، په داسې حال کې چې دفاعي ځواک له اصلي مسیر څخه، چې تل پرې تګ راتګ کېده، ساتنه کوله. یرغلګر له کوچني مقاومت سره مخ شول او د باج اخېستنې له یوې ناکامې مذاکره څخه وروسته یې ښار تالا کړ او بیا یې وسوځوه. د غنمو د ګټې په کارولو او «ډېرو سرښېندنو» په پایله کې، ښار بیا ورغاول شو. په ۱۶۲۰ز لسیزه کې بزګرانو وموندله چې د کاکاو دانې پلورلای شي، په لومړي سر کې یې د مکسیکو په بومي وګړو وپلورل او په چټکۍ سره د کاربین سمندرګي ټولې شاوخوا سیمو پام ورواوښت. دغه ښار د نوې سپانیا په سلطنت کې ډېر اهمیت درلود، په تېره بیا د بومي غلامانو کاري ځواک پر ځای افریقایي غلامانو ته کار ورکول کېده او د سپانیا لومړنۍ مستعمره وه چې د غلامۍ سوداګرۍ یوه برخه وګرځېده. بریا تر ډېره د دغه ښار په برخه وه او تر ۱۶۵۰ز لسیزې پورې یې د کاکاو او غلامۍ سوداګرۍ کې فعالیت کاوه، خو د یوه ناورین له‌امله د کار بازار ډېر اغېزمن شو او هغه دا چې د پرتګالي ډېریو سوداګرانو د مکسیکو له‌خوا د عقایدو له تفتیش سره مخ شول او همدا راز په ګوایاکیل کې د کاکاو د تولید کچه ډېره لوړه شوه. دا او ترڅنګ یې د ۱۶۴۱ز کال زلزله، ښار له انحطاط سره مخ کړ، هغو په ډېر احتمال سره د هالنډ له ټولواکمنۍ سره غیرقانوني سوداګري پیل کړه چې وروسته کاراکوېنوس هم ورته مخه کړه؛ د ۱۶۷۰ز لسیزې په رارسېدو سره، کاراکاس د کاراساو له‌لارې یوه سوداګریز دهلېز درلود.<ref>John Lombardi, ''Venezuela'', Oxford, England, 1982, p 72.</ref><ref>{{cite web |title=George Somers, Amyas Preston and the Burning of Caracas |url=http://www.thebermudian.com/heritage/1055-the-burning-of-caracas |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160513110245/http://www.thebermudian.com/heritage/1055-the-burning-of-caracas |archive-date=13 May 2016 |access-date=17 May 2016 |work=The Bermudian}}</ref><ref name=":14">{{Cite book|last=Ferry|first=Robert J.|title=The colonial elite of early Caracas: formation & crisis, 1567–1767|publisher=University of California Press|year=1989|isbn=0-585-28540-3|location=Berkeley, Calif.|oclc=45728929}}</ref> == جغرافیه == کاراکس په بشپړه توګه د وېنزوېلا مرکزي سیمې په یوې دره کې واقع شوی او له کاربین سمندرګي څخه د اېل اویلا ملي پارک کابو ۱۵ کیلومترۍ (۹ مایله) پراخوالي سره له کاربین ساحل څخه جلا شوی دی. دغه دره په نسبي توګه کوچنۍ او په بشپړ ډول نامنظمه ده او د سمندر له سطحې څخه یې ارتفاع د ۸۷۰ او ۱،۰۴۳ مترو (۲،۸۵۴ او ۳،۴۲۲ فوټه) ترمنځ بدلون مومي؛ تاریخي مرکز د سمندر له سطحې څخه کابو ۹۰۰ متره (۳،۰۰۰ فوټه) ارتفاع لري. د وګړو شمېر یې په چټکۍ سره مخ په وده دی او په‌دې توګه د ښار، ښاري پراختیا په کلکه اغېزمنه شوې ده. د پلازمېنې تر ټولو لوړ ټکی، چې ښار په کې واقع شوی، «پیکو اېل اویلا» دی چې ارتفاع یې ۲،۱۵۹ مترو (۷،۰۸۳ فوټه) ته رسېږي.<ref name="mountains">{{Cite journal|last=Parsons|first=James J.|year=1982|title=The Northern Andean Environment|journal=Mountain Research and Development|volume=2|issue=3|pages=253–264|doi=10.2307/3673089|jstor=3673089}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Morris|first=A.S.|year=1978|title=Urban Growth Patterns in Latin America with Illustrations from Caracas|journal=Urban Studies|volume=15|issue=3|pages=299–312|doi=10.1080/713702382|s2cid=153430807|issn=0042-0980}}</ref> له جیولوجیکي اړخه، کاراکاس او د کاربین ډېري سیمې د تباشیر په وروستي پېر کې رامنځ‌ته شوي دي او د متحوله ډبرو په سیمه کې واقع شوی دی. په یاد پېر کې د ځمکې د بڼې بدلون له‌امله نوموړې سیمه رامنځ‌ته شوې ده.<ref>{{Cite web |title=Guaire River |url=https://www.britannica.com/place/Guaire-River |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201031032417/https://www.britannica.com/place/Guaire-River |archive-date=31 October 2020 |access-date=17 May 2020 |website=Encyclopedia Britannica |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Jaffe|first1=Rudolf|last2=Leal|first2=Ivan|last3=Alvarado|first3=Jose|last4=Gardinali|first4=Piero|last5=Sericano|first5=José|date=1 December 1995|title=Pollution effects of the Tuy River on the central Venezuelan coast: Anthropogenic organic compounds and heavy metals in Tivela mactroidea|journal=Marine Pollution Bulletin|language=en|volume=30|issue=12|pages=820–825|doi=10.1016/0025-326X(95)00087-4|issn=0025-326X}}</ref><ref>{{Cite book|title=Exergy for a better environment and improved sustainability. 2, Applications|last1=Aloui|first1=Fethi|last2=Dinçer|first2=İbrahim|date=22 August 2018|isbn=978-3-319-62575-1|location=Cham, Switzerland|oclc=1049802575|page=716}}</ref><ref>{{Cite book|last=Steward|first=Julian Haynes|url=https://books.google.com/books?id=oZgOAQAAIAAJ|title=Handbook of South American Indians|date=1946|publisher=U.S. Government Printing Office|page=475|access-date=17 May 2020|archive-date=15 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415113256/https://books.google.com/books?id=oZgOAQAAIAAJ|url-status=live}}</ref> == سرچينې == 1pvwq117gjy3t0z3s2yh2vhmm8evfu4 0 46196 283508 283313 2022-07-28T21:52:38Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = اوینجرز: لامحدود جنګ | image = Avengers Infinity War poster.jpg | caption = د تیاتر خوشې پوسټر | based_on = {{Based on|[[اوینجرز (کمیک)|اوینجرز]]|[[سټن لي]]|[[جک کربي]]}} | released = {{Film date|2018|4|23|[[دولبي تیاتر]]|2018|4|27|متحده ایالات}} }} '''''اوینجرز: لامحدود جنګ''''' (په [[انګلیسي]] Avengers Infinity war) یو امریکایي فلم دی چې [[د روسو ورونه]] په آداکاري او د [[کرستوفر مارکوس]] او [[استیوف مک فیلی]] په لیوالی سره د [[مارول کامیکس]] شرکت محصول دی چې په ۲۷ د افریل ۲۰۱۸م کال په [[امریکا]] کې بازار ته راووت. == قیصه == د پاور سټون ترلاسه کولو سره – د شپږ انفینټي ډبرو څخه یو – د سیارې چندر، تانوس او د هغه مرستیالانو څخه: ایبوني ماو، کل اوبسیډیان، پروکسیما میډنایټ، او کوروس ګلایو، د اسګارډ له ویجاړۍ څخه ژوندي پاتې شوي کسان لیږدوي. د ثور تر لاندې کولو وروسته، تانوس د ټیسرکټ څخه د فضا ډبره استخراجوي، هولک واکمنوي، او لوکي وژني. تانوس هم وروسته له هغه هیمډال وژني کله چې هغه د بیفراسټ په کارولو سره ځمکې ته هولک ولیږه. تانوس او د هغه مرستیالان پریږدي، کښتۍ ویجاړوي. هولک د نیویارک ښار په سینکټوم سینټورم کې د کریش لینډ ، د بروس بینر په څیر بیرته راستون شو. هغه سټیفن سټرینګ او وانګ ته د تاانوس د پلان په اړه خبرداری ورکوي چې په ټوله نړۍ کې نیمایي ژوند له مینځه وړي ، او دوی ټوني سټارک استخدام کوي. ماو او اوبیسیډیان د سټرینج څخه د وخت ډبره بیرته ترلاسه کولو لپاره راځي ، د پیټر پارکر پام ځانته راجلبوي. ماو نشي کولی د جادو له امله د وخت ډبره واخلي او عجیب یې ونیسي. سټارک او پارکر د ماو فضایي بیړۍ کې چپه کیږي پداسې حال کې چې وانګ د سینکټم ساتلو لپاره شاته پاتې کیږي. د ګیلیکسي ساتونکي د اسګارډین کښتۍ څخه د اضطراب غوښتنې ته ځواب ووایی او د ثور وژغوري. ثور اټکل کوي چې تانوس د حقیقت ډبرې په تعقیب روان دی، کوم چې تانیلر تیوان په نوویر کې لري. هغه د راکټ او ګروټ سره نیداویلیر ته سفر کوي ترڅو د جنګ د محور سټارم بریکر په جوړولو کې د بوډا پاچا ایټري مرستې راجلب کړي. پیټر کویل، ګمورا، ډریکس، او مانټیس نوویر ته سفر کوي، چیرته چې دوی د تیانوس موندلي چې دمخه یې د واقعیت ډبرې په قبضه کې دي. تانوس ګامورا وتښتوي، چې د روح ډبرې موقعیت افشا کوي ترڅو نیبولا له شکنجې وژغوري. په ورمیر کې ، د تیږو ساتونکی ، ریډ سکل ، تانوس ته وايي چې هغه یوازې د هغه چا په قرباني کولو سره ترلاسه کولی شي چې هغه یې خوښوي. تانوس ګمورا وژني، ډبره یې ترلاسه کړه. په اډینبورګ کې، نیمه شپه او ګلایو د ویژن په تندی کې د دماغ ډبرې بیرته ترلاسه کولو لپاره وانډا مکسیموف او ویژن برید وکړ. سټیو راجرز، نتاشا رومانوف او سیم ویلسن دوی وژغوري او دوی د جیمز روډس او بینر سره د ایوینجرز کمپاؤنډ کې پناه اخلي. ویژن له ماکسیموف څخه غوښتنه کوي چې هغه او د دماغ ډبره له مینځه یوسي ترڅو تانوس د دې له ترلاسه کولو څخه وساتي ، مګر ماکسیموف انکار کوي. راجرز وړاندیز کوي چې دوی واکنډا ته سفر وکړي، کوم چې هغه باور لري چې د ویژن وژلو پرته د ډبرې لرې کولو سرچینې لري. نیبولا له بنده وتښتي او د پاتې ساتونکو څخه یې وغوښتل چې د تاانوس ویجاړ شوي کور ورلډ، ټایټان کې ورسره وګوري. سټارک او پارکر ماو وژني او عجیب وژغوري. درې واړه په ټایټان کې کښته کیږي ، چیرې چې دوی کویل ، ډریکس او مانټیس سره ویني. سټرینګ د ملیونونو احتمالي راتلونکي لیدو لپاره د وخت ډبره کاروي ، یوازې یو یې ګوري چې اوینجرز ګټلي. دا ډله د تاانوس د ماتولو او د انفینټي ګونټیټ لرې کولو لپاره یو پلان جوړوي، کوم چې هغه د ډبرو خوندي کولو لپاره کاروي. تانوس څرګندیږي او خپل پلانونه د اړتیا په توګه توجیه کوي ترڅو د نړۍ بقا تضمین کړي چې د نفوس له امله ګواښل کیږي. نیبولا سمدلاسه وروسته راځي او د نورو سره مرسته کوي چې د تانوس تابع کړي، مګر بیا معلومه کړي چې تانوس ګمورا وژلی دی. په غوسه شوی، کویل په تانوس برید کوي، په ناڅاپي توګه هغه ته اجازه ورکوي چې د ډلې لاس مات کړي او دوی یې واکمن کړي. تانوس په سخته توګه سټارک ټپي کوي، مګر سټرین د سټارک د ژوند ژغورلو په بدل کې د وخت ډبره وړاندیز کوي. په واکانډا کې، راجرز د تانوس د اردو برید کولو دمخه د بکی بارنس سره یوځای کیږي. اوینجرز، د ټ چللا او واکنډان ځواکونو سره، دفاع کوي پداسې حال کې چې شوري د لید څخه د دماغ ډبرې ایستلو لپاره کار کوي. د تانوس سره د خپلې جګړې له لاسه ورکولو وروسته د هولک د بلولو توان نلري، بینر د سټارک د هولکبسټر زغره کې جګړه کوي. تور، راکټ او ګروټ د ایوینجرز د پیاوړتیا لپاره راځي او په ګډه دوی نیمه شپه، اوبیسیډیان او ګیلیو وژني. که څه هم د تانوس پوځ لاره موندلې ده، شوري نشي کولی استخراج بشپړ کړي مخکې لدې چې تانوس پخپله میدان ته راشي. ویژن مکسیموف قانع کوي چې هغه او د ذهن ډبره له مینځه یوسي، مګر تانوس د وخت ډبره کاروي ترڅو د هغې کړنې بیرته واخلي او د ویژن له تندې څخه تیږه راوباسي. ثور د سټرم بریکر سره تانوس سخت ټپي کوي ، مګر تانوس د ټیلیپورټ کولو دمخه د هغه د ګوتو په وهلو سره بشپړ شوی ګونټیټ فعالوي. په ټوله نړۍ کې د ژوند نیمایي برخه ټوټه ټوټه کیږي، پشمول د بارنس، ټی چله، ګروټ، مکسیموف، ویلسن، مانټیس، ډراکس، کویل، سټرینج، پارکر، ماریا هیل، او نیک فیوري، که څه هم فیوري د دې توان لري چې یو بیړني سیګنال واستوي. بدل شوی پیجر. سټارک او نیبولا په ټایټان کې پاتې دي پداسې حال کې چې بینر، مباکو، اوکوی، روډس، راکټ، راجرز، رومانوف او تور د واکنډان د جګړې په ډګر کې پاتې دي. په ورته وخت کې ، تانوس په لیرې سیارې کې د لمر لویدو ګوري. == سرچینې == {{لړسرچينې}} == بهرنۍ اړیکې == * {{Official website|https://www.marvel.com/movies/avengers-infinity-war}} * {{IMDb title|4154756}} * {{mojo title|marvel0518}} * {{metacritic film|avengers-infinity-war}} * {{rotten-tomatoes|avengers_infinity_war_part_i}} * {{amg movie|619012}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] 2ny1s1nbenwl5lxa8tml9tkcg10qsuw 283509 283508 2022-07-28T21:53:14Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[اونجرز ابدي جنګ]] مخ [[اوینجرز: لامحدود جنګ]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = اوینجرز: لامحدود جنګ | image = Avengers Infinity War poster.jpg | caption = د تیاتر خوشې پوسټر | based_on = {{Based on|[[اوینجرز (کمیک)|اوینجرز]]|[[سټن لي]]|[[جک کربي]]}} | released = {{Film date|2018|4|23|[[دولبي تیاتر]]|2018|4|27|متحده ایالات}} }} '''''اوینجرز: لامحدود جنګ''''' (په [[انګلیسي]] Avengers Infinity war) یو امریکایي فلم دی چې [[د روسو ورونه]] په آداکاري او د [[کرستوفر مارکوس]] او [[استیوف مک فیلی]] په لیوالی سره د [[مارول کامیکس]] شرکت محصول دی چې په ۲۷ د افریل ۲۰۱۸م کال په [[امریکا]] کې بازار ته راووت. == قیصه == د پاور سټون ترلاسه کولو سره – د شپږ انفینټي ډبرو څخه یو – د سیارې چندر، تانوس او د هغه مرستیالانو څخه: ایبوني ماو، کل اوبسیډیان، پروکسیما میډنایټ، او کوروس ګلایو، د اسګارډ له ویجاړۍ څخه ژوندي پاتې شوي کسان لیږدوي. د ثور تر لاندې کولو وروسته، تانوس د ټیسرکټ څخه د فضا ډبره استخراجوي، هولک واکمنوي، او لوکي وژني. تانوس هم وروسته له هغه هیمډال وژني کله چې هغه د بیفراسټ په کارولو سره ځمکې ته هولک ولیږه. تانوس او د هغه مرستیالان پریږدي، کښتۍ ویجاړوي. هولک د نیویارک ښار په سینکټوم سینټورم کې د کریش لینډ ، د بروس بینر په څیر بیرته راستون شو. هغه سټیفن سټرینګ او وانګ ته د تاانوس د پلان په اړه خبرداری ورکوي چې په ټوله نړۍ کې نیمایي ژوند له مینځه وړي ، او دوی ټوني سټارک استخدام کوي. ماو او اوبیسیډیان د سټرینج څخه د وخت ډبره بیرته ترلاسه کولو لپاره راځي ، د پیټر پارکر پام ځانته راجلبوي. ماو نشي کولی د جادو له امله د وخت ډبره واخلي او عجیب یې ونیسي. سټارک او پارکر د ماو فضایي بیړۍ کې چپه کیږي پداسې حال کې چې وانګ د سینکټم ساتلو لپاره شاته پاتې کیږي. د ګیلیکسي ساتونکي د اسګارډین کښتۍ څخه د اضطراب غوښتنې ته ځواب ووایی او د ثور وژغوري. ثور اټکل کوي چې تانوس د حقیقت ډبرې په تعقیب روان دی، کوم چې تانیلر تیوان په نوویر کې لري. هغه د راکټ او ګروټ سره نیداویلیر ته سفر کوي ترڅو د جنګ د محور سټارم بریکر په جوړولو کې د بوډا پاچا ایټري مرستې راجلب کړي. پیټر کویل، ګمورا، ډریکس، او مانټیس نوویر ته سفر کوي، چیرته چې دوی د تیانوس موندلي چې دمخه یې د واقعیت ډبرې په قبضه کې دي. تانوس ګامورا وتښتوي، چې د روح ډبرې موقعیت افشا کوي ترڅو نیبولا له شکنجې وژغوري. په ورمیر کې ، د تیږو ساتونکی ، ریډ سکل ، تانوس ته وايي چې هغه یوازې د هغه چا په قرباني کولو سره ترلاسه کولی شي چې هغه یې خوښوي. تانوس ګمورا وژني، ډبره یې ترلاسه کړه. په اډینبورګ کې، نیمه شپه او ګلایو د ویژن په تندی کې د دماغ ډبرې بیرته ترلاسه کولو لپاره وانډا مکسیموف او ویژن برید وکړ. سټیو راجرز، نتاشا رومانوف او سیم ویلسن دوی وژغوري او دوی د جیمز روډس او بینر سره د ایوینجرز کمپاؤنډ کې پناه اخلي. ویژن له ماکسیموف څخه غوښتنه کوي چې هغه او د دماغ ډبره له مینځه یوسي ترڅو تانوس د دې له ترلاسه کولو څخه وساتي ، مګر ماکسیموف انکار کوي. راجرز وړاندیز کوي چې دوی واکنډا ته سفر وکړي، کوم چې هغه باور لري چې د ویژن وژلو پرته د ډبرې لرې کولو سرچینې لري. نیبولا له بنده وتښتي او د پاتې ساتونکو څخه یې وغوښتل چې د تاانوس ویجاړ شوي کور ورلډ، ټایټان کې ورسره وګوري. سټارک او پارکر ماو وژني او عجیب وژغوري. درې واړه په ټایټان کې کښته کیږي ، چیرې چې دوی کویل ، ډریکس او مانټیس سره ویني. سټرینګ د ملیونونو احتمالي راتلونکي لیدو لپاره د وخت ډبره کاروي ، یوازې یو یې ګوري چې اوینجرز ګټلي. دا ډله د تاانوس د ماتولو او د انفینټي ګونټیټ لرې کولو لپاره یو پلان جوړوي، کوم چې هغه د ډبرو خوندي کولو لپاره کاروي. تانوس څرګندیږي او خپل پلانونه د اړتیا په توګه توجیه کوي ترڅو د نړۍ بقا تضمین کړي چې د نفوس له امله ګواښل کیږي. نیبولا سمدلاسه وروسته راځي او د نورو سره مرسته کوي چې د تانوس تابع کړي، مګر بیا معلومه کړي چې تانوس ګمورا وژلی دی. په غوسه شوی، کویل په تانوس برید کوي، په ناڅاپي توګه هغه ته اجازه ورکوي چې د ډلې لاس مات کړي او دوی یې واکمن کړي. تانوس په سخته توګه سټارک ټپي کوي، مګر سټرین د سټارک د ژوند ژغورلو په بدل کې د وخت ډبره وړاندیز کوي. په واکانډا کې، راجرز د تانوس د اردو برید کولو دمخه د بکی بارنس سره یوځای کیږي. اوینجرز، د ټ چللا او واکنډان ځواکونو سره، دفاع کوي پداسې حال کې چې شوري د لید څخه د دماغ ډبرې ایستلو لپاره کار کوي. د تانوس سره د خپلې جګړې له لاسه ورکولو وروسته د هولک د بلولو توان نلري، بینر د سټارک د هولکبسټر زغره کې جګړه کوي. تور، راکټ او ګروټ د ایوینجرز د پیاوړتیا لپاره راځي او په ګډه دوی نیمه شپه، اوبیسیډیان او ګیلیو وژني. که څه هم د تانوس پوځ لاره موندلې ده، شوري نشي کولی استخراج بشپړ کړي مخکې لدې چې تانوس پخپله میدان ته راشي. ویژن مکسیموف قانع کوي چې هغه او د ذهن ډبره له مینځه یوسي، مګر تانوس د وخت ډبره کاروي ترڅو د هغې کړنې بیرته واخلي او د ویژن له تندې څخه تیږه راوباسي. ثور د سټرم بریکر سره تانوس سخت ټپي کوي ، مګر تانوس د ټیلیپورټ کولو دمخه د هغه د ګوتو په وهلو سره بشپړ شوی ګونټیټ فعالوي. په ټوله نړۍ کې د ژوند نیمایي برخه ټوټه ټوټه کیږي، پشمول د بارنس، ټی چله، ګروټ، مکسیموف، ویلسن، مانټیس، ډراکس، کویل، سټرینج، پارکر، ماریا هیل، او نیک فیوري، که څه هم فیوري د دې توان لري چې یو بیړني سیګنال واستوي. بدل شوی پیجر. سټارک او نیبولا په ټایټان کې پاتې دي پداسې حال کې چې بینر، مباکو، اوکوی، روډس، راکټ، راجرز، رومانوف او تور د واکنډان د جګړې په ډګر کې پاتې دي. په ورته وخت کې ، تانوس په لیرې سیارې کې د لمر لویدو ګوري. == سرچینې == {{لړسرچينې}} == بهرنۍ اړیکې == * {{Official website|https://www.marvel.com/movies/avengers-infinity-war}} * {{IMDb title|4154756}} * {{mojo title|marvel0518}} * {{metacritic film|avengers-infinity-war}} * {{rotten-tomatoes|avengers_infinity_war_part_i}} * {{amg movie|619012}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] 2ny1s1nbenwl5lxa8tml9tkcg10qsuw 283511 283509 2022-07-28T21:55:44Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = اوینجرز: لامحدود جنګ | image = Avengers Infinity War poster.jpg | caption = د تیاتر خوشې پوسټر | based_on = {{Based on|[[اوینجرز (کمیک)|اوینجرز]]|[[سټن لي]]|[[جک کربي]]}} | released = {{Film date|2018|4|23|[[دولبي تیاتر]]|2018|4|27|متحده ایالات}} }} '''''اوینجرز: لامحدود جنګ''''' (په [[انګلیسي]]: Avengers: Infinity War) یو امریکایي فلم دی چې [[د روسو ورونه]] په آداکاري او د [[کرستوفر مارکوس]] او [[استیوف مک فیلی]] په لیوالی سره د [[مارول کامیکس]] شرکت محصول دی چې په ۲۷ د افریل ۲۰۱۸م کال په [[امریکا]] کې بازار ته راووت. == قیصه == د پاور سټون ترلاسه کولو سره – د شپږ انفینټي ډبرو څخه یو – د سیارې چندر، تانوس او د هغه مرستیالانو څخه: ایبوني ماو، کل اوبسیډیان، پروکسیما میډنایټ، او کوروس ګلایو، د اسګارډ له ویجاړۍ څخه ژوندي پاتې شوي کسان لیږدوي. د ثور تر لاندې کولو وروسته، تانوس د ټیسرکټ څخه د فضا ډبره استخراجوي، هولک واکمنوي، او لوکي وژني. تانوس هم وروسته له هغه هیمډال وژني کله چې هغه د بیفراسټ په کارولو سره ځمکې ته هولک ولیږه. تانوس او د هغه مرستیالان پریږدي، کښتۍ ویجاړوي. هولک د نیویارک ښار په سینکټوم سینټورم کې د کریش لینډ ، د بروس بینر په څیر بیرته راستون شو. هغه سټیفن سټرینګ او وانګ ته د تاانوس د پلان په اړه خبرداری ورکوي چې په ټوله نړۍ کې نیمایي ژوند له مینځه وړي ، او دوی ټوني سټارک استخدام کوي. ماو او اوبیسیډیان د سټرینج څخه د وخت ډبره بیرته ترلاسه کولو لپاره راځي ، د پیټر پارکر پام ځانته راجلبوي. ماو نشي کولی د جادو له امله د وخت ډبره واخلي او عجیب یې ونیسي. سټارک او پارکر د ماو فضایي بیړۍ کې چپه کیږي پداسې حال کې چې وانګ د سینکټم ساتلو لپاره شاته پاتې کیږي. د ګیلیکسي ساتونکي د اسګارډین کښتۍ څخه د اضطراب غوښتنې ته ځواب ووایی او د ثور وژغوري. ثور اټکل کوي چې تانوس د حقیقت ډبرې په تعقیب روان دی، کوم چې تانیلر تیوان په نوویر کې لري. هغه د راکټ او ګروټ سره نیداویلیر ته سفر کوي ترڅو د جنګ د محور سټارم بریکر په جوړولو کې د بوډا پاچا ایټري مرستې راجلب کړي. پیټر کویل، ګمورا، ډریکس، او مانټیس نوویر ته سفر کوي، چیرته چې دوی د تیانوس موندلي چې دمخه یې د واقعیت ډبرې په قبضه کې دي. تانوس ګامورا وتښتوي، چې د روح ډبرې موقعیت افشا کوي ترڅو نیبولا له شکنجې وژغوري. په ورمیر کې ، د تیږو ساتونکی ، ریډ سکل ، تانوس ته وايي چې هغه یوازې د هغه چا په قرباني کولو سره ترلاسه کولی شي چې هغه یې خوښوي. تانوس ګمورا وژني، ډبره یې ترلاسه کړه. په اډینبورګ کې، نیمه شپه او ګلایو د ویژن په تندی کې د دماغ ډبرې بیرته ترلاسه کولو لپاره وانډا مکسیموف او ویژن برید وکړ. سټیو راجرز، نتاشا رومانوف او سیم ویلسن دوی وژغوري او دوی د جیمز روډس او بینر سره د ایوینجرز کمپاؤنډ کې پناه اخلي. ویژن له ماکسیموف څخه غوښتنه کوي چې هغه او د دماغ ډبره له مینځه یوسي ترڅو تانوس د دې له ترلاسه کولو څخه وساتي ، مګر ماکسیموف انکار کوي. راجرز وړاندیز کوي چې دوی واکنډا ته سفر وکړي، کوم چې هغه باور لري چې د ویژن وژلو پرته د ډبرې لرې کولو سرچینې لري. نیبولا له بنده وتښتي او د پاتې ساتونکو څخه یې وغوښتل چې د تاانوس ویجاړ شوي کور ورلډ، ټایټان کې ورسره وګوري. سټارک او پارکر ماو وژني او عجیب وژغوري. درې واړه په ټایټان کې کښته کیږي ، چیرې چې دوی کویل ، ډریکس او مانټیس سره ویني. سټرینګ د ملیونونو احتمالي راتلونکي لیدو لپاره د وخت ډبره کاروي ، یوازې یو یې ګوري چې اوینجرز ګټلي. دا ډله د تاانوس د ماتولو او د انفینټي ګونټیټ لرې کولو لپاره یو پلان جوړوي، کوم چې هغه د ډبرو خوندي کولو لپاره کاروي. تانوس څرګندیږي او خپل پلانونه د اړتیا په توګه توجیه کوي ترڅو د نړۍ بقا تضمین کړي چې د نفوس له امله ګواښل کیږي. نیبولا سمدلاسه وروسته راځي او د نورو سره مرسته کوي چې د تانوس تابع کړي، مګر بیا معلومه کړي چې تانوس ګمورا وژلی دی. په غوسه شوی، کویل په تانوس برید کوي، په ناڅاپي توګه هغه ته اجازه ورکوي چې د ډلې لاس مات کړي او دوی یې واکمن کړي. تانوس په سخته توګه سټارک ټپي کوي، مګر سټرین د سټارک د ژوند ژغورلو په بدل کې د وخت ډبره وړاندیز کوي. په واکانډا کې، راجرز د تانوس د اردو برید کولو دمخه د بکی بارنس سره یوځای کیږي. اوینجرز، د ټ چللا او واکنډان ځواکونو سره، دفاع کوي پداسې حال کې چې شوري د لید څخه د دماغ ډبرې ایستلو لپاره کار کوي. د تانوس سره د خپلې جګړې له لاسه ورکولو وروسته د هولک د بلولو توان نلري، بینر د سټارک د هولکبسټر زغره کې جګړه کوي. تور، راکټ او ګروټ د ایوینجرز د پیاوړتیا لپاره راځي او په ګډه دوی نیمه شپه، اوبیسیډیان او ګیلیو وژني. که څه هم د تانوس پوځ لاره موندلې ده، شوري نشي کولی استخراج بشپړ کړي مخکې لدې چې تانوس پخپله میدان ته راشي. ویژن مکسیموف قانع کوي چې هغه او د ذهن ډبره له مینځه یوسي، مګر تانوس د وخت ډبره کاروي ترڅو د هغې کړنې بیرته واخلي او د ویژن له تندې څخه تیږه راوباسي. ثور د سټرم بریکر سره تانوس سخت ټپي کوي ، مګر تانوس د ټیلیپورټ کولو دمخه د هغه د ګوتو په وهلو سره بشپړ شوی ګونټیټ فعالوي. په ټوله نړۍ کې د ژوند نیمایي برخه ټوټه ټوټه کیږي، پشمول د بارنس، ټی چله، ګروټ، مکسیموف، ویلسن، مانټیس، ډراکس، کویل، سټرینج، پارکر، ماریا هیل، او نیک فیوري، که څه هم فیوري د دې توان لري چې یو بیړني سیګنال واستوي. بدل شوی پیجر. سټارک او نیبولا په ټایټان کې پاتې دي پداسې حال کې چې بینر، مباکو، اوکوی، روډس، راکټ، راجرز، رومانوف او تور د واکنډان د جګړې په ډګر کې پاتې دي. په ورته وخت کې ، تانوس په لیرې سیارې کې د لمر لویدو ګوري. == سرچینې == {{لړسرچينې}} == بهرنۍ اړیکې == * {{Official website|https://www.marvel.com/movies/avengers-infinity-war}} * {{IMDb title|4154756}} * {{mojo title|marvel0518}} * {{metacritic film|avengers-infinity-war}} * {{rotten-tomatoes|avengers_infinity_war_part_i}} * {{amg movie|619012}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] epi9y7a6qxovbtj2m4yozxtw00jfdhr 283512 283511 2022-07-28T21:56:20Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = اوینجرز: لامحدود جنګ | image = Avengers Infinity War poster.jpg | caption = د تیاتر خوشې پوسټر | based_on = {{Based on|[[اوینجرز (کمیک)|اوینجرز]]|[[سټن لي]]|[[جک کربي]]}} | released = {{Film date|2018|4|23|[[دولبي تیاتر]]|2018|4|27|متحده ایالات}} }} '''''اوینجرز: لامحدود جنګ''''' (په [[انګلیسي]]: Avengers: Infinity War) یو امریکایي فلم دی چې [[د روسو ورونه]] په آداکاري او د [[کرستوفر مارکوس]] او [[استیوف مک فیلی]] په لیوالی سره د [[مارول کامیکس]] شرکت محصول دی چې په ۲۷ د افریل ۲۰۱۸م کال په [[امریکا]] کې بازار ته راووت. == قیصه == د پاور سټون ترلاسه کولو سره – د شپږ انفینټي ډبرو څخه یو – د سیارې چندر، تانوس او د هغه مرستیالانو څخه: ایبوني ماو، کل اوبسیډیان، پروکسیما میډنایټ، او کوروس ګلایو، د اسګارډ له ویجاړۍ څخه ژوندي پاتې شوي کسان لیږدوي. د ثور تر لاندې کولو وروسته، تانوس د ټیسرکټ څخه د فضا ډبره استخراجوي، هولک واکمنوي، او لوکي وژني. تانوس هم وروسته له هغه هیمډال وژني کله چې هغه د بیفراسټ په کارولو سره ځمکې ته هولک ولیږه. تانوس او د هغه مرستیالان پریږدي، کښتۍ ویجاړوي. هولک د نیویارک ښار په سینکټوم سینټورم کې د کریش لینډ ، د بروس بینر په څیر بیرته راستون شو. هغه سټیفن سټرینګ او وانګ ته د تاانوس د پلان په اړه خبرداری ورکوي چې په ټوله نړۍ کې نیمایي ژوند له مینځه وړي ، او دوی ټوني سټارک استخدام کوي. ماو او اوبیسیډیان د سټرینج څخه د وخت ډبره بیرته ترلاسه کولو لپاره راځي ، د پیټر پارکر پام ځانته راجلبوي. ماو نشي کولی د جادو له امله د وخت ډبره واخلي او عجیب یې ونیسي. سټارک او پارکر د ماو فضایي بیړۍ کې چپه کیږي پداسې حال کې چې وانګ د سینکټم ساتلو لپاره شاته پاتې کیږي. د ګیلیکسي ساتونکي د اسګارډین کښتۍ څخه د اضطراب غوښتنې ته ځواب ووایی او د ثور وژغوري. ثور اټکل کوي چې تانوس د حقیقت ډبرې په تعقیب روان دی، کوم چې تانیلر تیوان په نوویر کې لري. هغه د راکټ او ګروټ سره نیداویلیر ته سفر کوي ترڅو د جنګ د محور سټارم بریکر په جوړولو کې د بوډا پاچا ایټري مرستې راجلب کړي. پیټر کویل، ګمورا، ډریکس، او مانټیس نوویر ته سفر کوي، چیرته چې دوی د تیانوس موندلي چې دمخه یې د واقعیت ډبرې په قبضه کې دي. تانوس ګامورا وتښتوي، چې د روح ډبرې موقعیت افشا کوي ترڅو نیبولا له شکنجې وژغوري. په ورمیر کې ، د تیږو ساتونکی ، ریډ سکل ، تانوس ته وايي چې هغه یوازې د هغه چا په قرباني کولو سره ترلاسه کولی شي چې هغه یې خوښوي. تانوس ګمورا وژني، ډبره یې ترلاسه کړه. په اډینبورګ کې، نیمه شپه او ګلایو د ویژن په تندی کې د دماغ ډبرې بیرته ترلاسه کولو لپاره وانډا مکسیموف او ویژن برید وکړ. سټیو راجرز، نتاشا رومانوف او سیم ویلسن دوی وژغوري او دوی د جیمز روډس او بینر سره د ایوینجرز کمپاؤنډ کې پناه اخلي. ویژن له ماکسیموف څخه غوښتنه کوي چې هغه او د دماغ ډبره له مینځه یوسي ترڅو تانوس د دې له ترلاسه کولو څخه وساتي ، مګر ماکسیموف انکار کوي. راجرز وړاندیز کوي چې دوی واکنډا ته سفر وکړي، کوم چې هغه باور لري چې د ویژن وژلو پرته د ډبرې لرې کولو سرچینې لري. نیبولا له بنده وتښتي او د پاتې ساتونکو څخه یې وغوښتل چې د تاانوس ویجاړ شوي کور ورلډ، ټایټان کې ورسره وګوري. سټارک او پارکر ماو وژني او عجیب وژغوري. درې واړه په ټایټان کې کښته کیږي ، چیرې چې دوی کویل ، ډریکس او مانټیس سره ویني. سټرینګ د ملیونونو احتمالي راتلونکي لیدو لپاره د وخت ډبره کاروي ، یوازې یو یې ګوري چې اوینجرز ګټلي. دا ډله د تاانوس د ماتولو او د انفینټي ګونټیټ لرې کولو لپاره یو پلان جوړوي، کوم چې هغه د ډبرو خوندي کولو لپاره کاروي. تانوس څرګندیږي او خپل پلانونه د اړتیا په توګه توجیه کوي ترڅو د نړۍ بقا تضمین کړي چې د نفوس له امله ګواښل کیږي. نیبولا سمدلاسه وروسته راځي او د نورو سره مرسته کوي چې د تانوس تابع کړي، مګر بیا معلومه کړي چې تانوس ګمورا وژلی دی. په غوسه شوی، کویل په تانوس برید کوي، په ناڅاپي توګه هغه ته اجازه ورکوي چې د ډلې لاس مات کړي او دوی یې واکمن کړي. تانوس په سخته توګه سټارک ټپي کوي، مګر سټرین د سټارک د ژوند ژغورلو په بدل کې د وخت ډبره وړاندیز کوي. په واکانډا کې، راجرز د تانوس د اردو برید کولو دمخه د بکی بارنس سره یوځای کیږي. اوینجرز، د ټ چللا او واکنډان ځواکونو سره، دفاع کوي پداسې حال کې چې شوري د لید څخه د دماغ ډبرې ایستلو لپاره کار کوي. د تانوس سره د خپلې جګړې له لاسه ورکولو وروسته د هولک د بلولو توان نلري، بینر د سټارک د هولکبسټر زغره کې جګړه کوي. تور، راکټ او ګروټ د ایوینجرز د پیاوړتیا لپاره راځي او په ګډه دوی نیمه شپه، اوبیسیډیان او ګیلیو وژني. که څه هم د تانوس پوځ لاره موندلې ده، شوري نشي کولی استخراج بشپړ کړي مخکې لدې چې تانوس پخپله میدان ته راشي. ویژن مکسیموف قانع کوي چې هغه او د ذهن ډبره له مینځه یوسي، مګر تانوس د وخت ډبره کاروي ترڅو د هغې کړنې بیرته واخلي او د ویژن له تندې څخه تیږه راوباسي. ثور د سټرم بریکر سره تانوس سخت ټپي کوي ، مګر تانوس د ټیلیپورټ کولو دمخه د هغه د ګوتو په وهلو سره بشپړ شوی ګونټیټ فعالوي. په ټوله نړۍ کې د ژوند نیمایي برخه ټوټه ټوټه کیږي، پشمول د بارنس، ټی چله، ګروټ، مکسیموف، ویلسن، مانټیس، ډراکس، کویل، سټرینج، پارکر، ماریا هیل، او نیک فیوري، که څه هم فیوري د دې توان لري چې یو بیړني سیګنال واستوي. بدل شوی پیجر. سټارک او نیبولا په ټایټان کې پاتې دي پداسې حال کې چې بینر، مباکو، اوکوی، روډس، راکټ، راجرز، رومانوف او تور د واکنډان د جګړې په ډګر کې پاتې دي. په ورته وخت کې ، تانوس په لیرې سیارې کې د لمر لویدو ګوري. == بهرنۍ اړیکې == * {{Official website|https://www.marvel.com/movies/avengers-infinity-war}} * {{IMDb title|4154756}} * {{mojo title|marvel0518}} * {{metacritic film|avengers-infinity-war}} * {{rotten-tomatoes|avengers_infinity_war_part_i}} * {{amg movie|619012}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] bhvf3slzzs3cn742du9v2x0z7m5nv31 283520 283512 2022-07-28T23:07:20Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = اوینجرز: لامحدود جنګ | image = Avengers Infinity War poster.jpg | caption = د تیاتر خوشې پوسټر | based_on = {{Based on|[[اوینجرز (کمیک)|اوینجرز]]|[[سټن لي]]|[[جک کربي]]}} | studio = مارول سټوډیو | distributor = والټ ډيسني سټوډیوز موشن پکچرز | released = {{Film date|2018|4|23|[[دولبي تیاتر]]|2018|4|27|متحده ایالات}} }} '''''اوینجرز: لامحدود جنګ''''' (په [[انګلیسي]]: Avengers: Infinity War) یو امریکایي فلم دی چې [[د روسو ورونه]] په آداکاري او د [[کرستوفر مارکوس]] او [[استیوف مک فیلی]] په لیوالی سره د [[مارول کامیکس]] شرکت محصول دی چې په ۲۷ د افریل ۲۰۱۸م کال په [[امریکا]] کې بازار ته راووت. == قیصه == د پاور سټون ترلاسه کولو سره – د شپږ انفینټي ډبرو څخه یو – د سیارې چندر، تانوس او د هغه مرستیالانو څخه: ایبوني ماو، کل اوبسیډیان، پروکسیما میډنایټ، او کوروس ګلایو، د اسګارډ له ویجاړۍ څخه ژوندي پاتې شوي کسان لیږدوي. د ثور تر لاندې کولو وروسته، تانوس د ټیسرکټ څخه د فضا ډبره استخراجوي، هولک واکمنوي، او لوکي وژني. تانوس هم وروسته له هغه هیمډال وژني کله چې هغه د بیفراسټ په کارولو سره ځمکې ته هولک ولیږه. تانوس او د هغه مرستیالان پریږدي، کښتۍ ویجاړوي. هولک د نیویارک ښار په سینکټوم سینټورم کې د کریش لینډ ، د بروس بینر په څیر بیرته راستون شو. هغه سټیفن سټرینګ او وانګ ته د تاانوس د پلان په اړه خبرداری ورکوي چې په ټوله نړۍ کې نیمایي ژوند له مینځه وړي ، او دوی ټوني سټارک استخدام کوي. ماو او اوبیسیډیان د سټرینج څخه د وخت ډبره بیرته ترلاسه کولو لپاره راځي ، د پیټر پارکر پام ځانته راجلبوي. ماو نشي کولی د جادو له امله د وخت ډبره واخلي او عجیب یې ونیسي. سټارک او پارکر د ماو فضایي بیړۍ کې چپه کیږي پداسې حال کې چې وانګ د سینکټم ساتلو لپاره شاته پاتې کیږي. د ګیلیکسي ساتونکي د اسګارډین کښتۍ څخه د اضطراب غوښتنې ته ځواب ووایی او د ثور وژغوري. ثور اټکل کوي چې تانوس د حقیقت ډبرې په تعقیب روان دی، کوم چې تانیلر تیوان په نوویر کې لري. هغه د راکټ او ګروټ سره نیداویلیر ته سفر کوي ترڅو د جنګ د محور سټارم بریکر په جوړولو کې د بوډا پاچا ایټري مرستې راجلب کړي. پیټر کویل، ګمورا، ډریکس، او مانټیس نوویر ته سفر کوي، چیرته چې دوی د تیانوس موندلي چې دمخه یې د واقعیت ډبرې په قبضه کې دي. تانوس ګامورا وتښتوي، چې د روح ډبرې موقعیت افشا کوي ترڅو نیبولا له شکنجې وژغوري. په ورمیر کې ، د تیږو ساتونکی ، ریډ سکل ، تانوس ته وايي چې هغه یوازې د هغه چا په قرباني کولو سره ترلاسه کولی شي چې هغه یې خوښوي. تانوس ګمورا وژني، ډبره یې ترلاسه کړه. په اډینبورګ کې، نیمه شپه او ګلایو د ویژن په تندی کې د دماغ ډبرې بیرته ترلاسه کولو لپاره وانډا مکسیموف او ویژن برید وکړ. سټیو راجرز، نتاشا رومانوف او سیم ویلسن دوی وژغوري او دوی د جیمز روډس او بینر سره د ایوینجرز کمپاؤنډ کې پناه اخلي. ویژن له ماکسیموف څخه غوښتنه کوي چې هغه او د دماغ ډبره له مینځه یوسي ترڅو تانوس د دې له ترلاسه کولو څخه وساتي ، مګر ماکسیموف انکار کوي. راجرز وړاندیز کوي چې دوی واکنډا ته سفر وکړي، کوم چې هغه باور لري چې د ویژن وژلو پرته د ډبرې لرې کولو سرچینې لري. نیبولا له بنده وتښتي او د پاتې ساتونکو څخه یې وغوښتل چې د تاانوس ویجاړ شوي کور ورلډ، ټایټان کې ورسره وګوري. سټارک او پارکر ماو وژني او عجیب وژغوري. درې واړه په ټایټان کې کښته کیږي ، چیرې چې دوی کویل ، ډریکس او مانټیس سره ویني. سټرینګ د ملیونونو احتمالي راتلونکي لیدو لپاره د وخت ډبره کاروي ، یوازې یو یې ګوري چې اوینجرز ګټلي. دا ډله د تاانوس د ماتولو او د انفینټي ګونټیټ لرې کولو لپاره یو پلان جوړوي، کوم چې هغه د ډبرو خوندي کولو لپاره کاروي. تانوس څرګندیږي او خپل پلانونه د اړتیا په توګه توجیه کوي ترڅو د نړۍ بقا تضمین کړي چې د نفوس له امله ګواښل کیږي. نیبولا سمدلاسه وروسته راځي او د نورو سره مرسته کوي چې د تانوس تابع کړي، مګر بیا معلومه کړي چې تانوس ګمورا وژلی دی. په غوسه شوی، کویل په تانوس برید کوي، په ناڅاپي توګه هغه ته اجازه ورکوي چې د ډلې لاس مات کړي او دوی یې واکمن کړي. تانوس په سخته توګه سټارک ټپي کوي، مګر سټرین د سټارک د ژوند ژغورلو په بدل کې د وخت ډبره وړاندیز کوي. په واکانډا کې، راجرز د تانوس د اردو برید کولو دمخه د بکی بارنس سره یوځای کیږي. اوینجرز، د ټ چللا او واکنډان ځواکونو سره، دفاع کوي پداسې حال کې چې شوري د لید څخه د دماغ ډبرې ایستلو لپاره کار کوي. د تانوس سره د خپلې جګړې له لاسه ورکولو وروسته د هولک د بلولو توان نلري، بینر د سټارک د هولکبسټر زغره کې جګړه کوي. تور، راکټ او ګروټ د ایوینجرز د پیاوړتیا لپاره راځي او په ګډه دوی نیمه شپه، اوبیسیډیان او ګیلیو وژني. که څه هم د تانوس پوځ لاره موندلې ده، شوري نشي کولی استخراج بشپړ کړي مخکې لدې چې تانوس پخپله میدان ته راشي. ویژن مکسیموف قانع کوي چې هغه او د ذهن ډبره له مینځه یوسي، مګر تانوس د وخت ډبره کاروي ترڅو د هغې کړنې بیرته واخلي او د ویژن له تندې څخه تیږه راوباسي. ثور د سټرم بریکر سره تانوس سخت ټپي کوي ، مګر تانوس د ټیلیپورټ کولو دمخه د هغه د ګوتو په وهلو سره بشپړ شوی ګونټیټ فعالوي. په ټوله نړۍ کې د ژوند نیمایي برخه ټوټه ټوټه کیږي، پشمول د بارنس، ټی چله، ګروټ، مکسیموف، ویلسن، مانټیس، ډراکس، کویل، سټرینج، پارکر، ماریا هیل، او نیک فیوري، که څه هم فیوري د دې توان لري چې یو بیړني سیګنال واستوي. بدل شوی پیجر. سټارک او نیبولا په ټایټان کې پاتې دي پداسې حال کې چې بینر، مباکو، اوکوی، روډس، راکټ، راجرز، رومانوف او تور د واکنډان د جګړې په ډګر کې پاتې دي. په ورته وخت کې ، تانوس په لیرې سیارې کې د لمر لویدو ګوري. == بهرنۍ اړیکې == * {{Official website|https://www.marvel.com/movies/avengers-infinity-war}} * {{IMDb title|4154756}} * {{mojo title|marvel0518}} * {{metacritic film|avengers-infinity-war}} * {{rotten-tomatoes|avengers_infinity_war_part_i}} * {{amg movie|619012}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] 52g8u4ey1jvxv532pl1xv2n812udzlm 0 46198 283513 238352 2022-07-28T22:58:16Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = کازابلانکا | image = CasablancaPoster-Gold.jpg | based_on = {{Based on|''[[Everybody Comes to Rick's]]''|[[موری برنیټ]]|[[جان الیسون]]}} | studio = وارنر برادرز | distributor = وارنر برادرز | released = {{Film date|1942|11|26|[[Hollywood Theatre (New York)|Hollywood Theatre]]|1943|1|23|متحده ایالات}} | runtime = ۱۰۲ دقیقې<ref>{{cite web|title=''Casablanca'' (U) |url=https://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |work=[[Warner Bros.]] |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=December 17, 1942 |access-date=September 20, 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921125536/http://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |archive-date=September 21, 2013 }}</ref> | budget = $۸۷۸،۰۰۰<ref name="tom">{{cite book|last=Schatz|first=Thomas|title=Boom and Bust: American Cinema in the 1940s|publisher=University of California Press|date=1999|isbn=9780520221307|page=218}}</ref>–$۱ میلیونه<ref name="warners">Warner Bros financial information in "The William Shaefer Ledger". See Appendix 1, ''Historical Journal of Film, Radio and Television'' (1995) 15:sup 1, 1–31 p. 23 {{doi|10.1080/01439689508604551}}</ref><ref name="Casa">{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl2957542913/|title=Casablanca|publisher=[[Box Office Mojo]]|access-date=October 14, 2019}}</ref> | gross = $۳.۷<ref>{{cite magazine|url=https://archive.org/stream/variety153-1944-01#page/n51/mode/2up|title=Top Grossers of the Season|magazine=Variety|date=January 5, 1944|page=54|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317201241/http://www.archive.org/stream/variety153-1944-01|archive-date=March 17, 2017}}</ref>–۶.۹ میلیونه<ref name="warners" /> }} '''کازابلانکا''' (په [[انګلیسي]]: Casablanca) یو امریکایي [[رومانتیک فلم]] دی چې ۱۹۴۲م کال کې بازار ته راغلی. == قیصه == د ۱۹۴۱ په ډسمبر کې، امریکایی کډوال ریک بلین په کاسابلانکا کې د نایټ کلب او قمار کولو اډه لري. د "ریک کافې امریکا" د ویچي فرانسوي او الماني چارواکو په ګډون متنوع مشتریان راجلبوي، هغه کډوال چې بې طرفه متحده ایالاتو ته د رسیدو لپاره لیواله دي، او هغه کسان چې د دوی ښکار کوي. که څه هم ریک ادعا کوي چې په ټولو چارو کې بې طرفه وي، هغه د دویم ایټالو - ایتوپیا جګړې په جریان کې ایتوپیا ته ټوپک واخیست او د هسپانوي کورنۍ جګړه کې یې د جمهوري غوښتونکي لوري سره جګړه وکړه. وړوکی بدمعاش یوګارت ریک ته د "ټرانزیټ لیکونو" ویاړ ورکوي چې د دوه آلماني کوریرانو په وژلو سره ترلاسه شوي. دا کاغذونه لیدونکي ته اجازه ورکوي چې په آزاده توګه د آلمان تر اشغال لاندې اروپا او بې طرفه پرتګال ته سفر وکړي. دوی په کاسابلانکا کې بند پاتې کډوالو ته بې ارزښته دي. یوګارټ پلان لري چې دوی په کلب کې وپلوري، او ریک هڅوي چې دوی ونیسي. مخکې لدې چې هغه له خپلې اړیکې سره وویني ، یوګارټ د ځایی پولیسو لخوا د کپتان لوئس رینالټ لاندې نیول شوی ، د پولیسو بې شرمه فاسد مشر. یوګارټ پرته له دې چې څرګند کړي چې ریک لیکونه لري په توقیف کې مړ کیږي. بیا د ریک د شیطاني طبیعت لامل - پخوانۍ عاشق السا لند - د هغه تاسیس ته ننوځي. د ریک ملګری او د کور پیانو غږونکی سیم، ایلسا له هغه څخه غوښتنه کوي چې "لکه څنګه چې وخت تیریږي". ریک په قهر شو، په غوسه شو چې سم د هغه امر څخه سرغړونه وکړه چې هیڅکله یې دا سندره ترسره نه کړه او د ایلسا په لیدو حیران شو. د هغې سره د خپل میړه، ویکتور لاسزلو، د چک د مقاومت یو مشهور مشر دی. دوی لیکونو ته اړتیا لري چې امریکا ته وتښتي ترڅو د لازلو کار ته دوام ورکړي. جګړن سټراسر د هغه د شنډولو لپاره کاسابلانکا ته راغلی دی. کله چې لاسزلو پوښتنې کوي، سیګنر فیراري، د ځمکې لاندې شخصیت او د ریک دوستانه سوداګریز سیال، خپل شک څرګندوي چې ریک د لیږد لیکونه لري. لاسزلو په هغه شپه د ریک کیف ته راستون شو او هڅه کوي لیکونه واخلي. ریک په هر قیمت د پلورلو څخه انکار کوي، لاسزلو ته یې وویل چې له خپلې میرمنې څخه پوښتنه وکړي. دوی مداخله کوي کله چې سټراسر د "Die Wacht am Rhein" سندرې ویلو کې د آلماني افسرانو یوې ډلې مشري کوي. لاسزلو د کور بانډ ته امر کوي چې "لا مارسیلیس" لوبه وکړي. کله چې د بانډ مشر ریک ته ګوري، هغه خپل سر ټیټوي. لاسزلو په لومړي سر کې یوازې سندرې ویل پیل کوي، بیا د وطن پالنې جذبه د خلکو په مینځ کې نیسي او هرڅوک یوځای کیږي، آلمانان ډوبوي. سټراسر د رینالټ څخه غوښتنه کوي چې کلب وتړي، کوم چې هغه کوي. وروسته، ایلسا په صحرا کیف کې د ریک سره مخامخ کیږي. کله چې هغه هغې ته د لیکونو له ورکولو څخه انکار کوي، هغه هغه ته د ټوپک ګواښ کوي، مګر بیا اعتراف کوي چې هغه لاهم له هغه سره مینه لري. هغه تشریح کوي چې کله دوی په ۱۹۴۰ کې په پاریس کې سره ولیدل او مینه یې وکړه، هغې باور درلود چې میړه یې د تمرکز له کمپ څخه د تیښتې په هڅه کې وژل شوی و. په داسې حال کې چې د فرانسې د جګړې په جریان کې له ښار څخه د ریک سره تیښتې ته چمتو کول، هغې پوهیدله چې لاسزلو ژوندی او پټ دی. هغې د خپل ناروغ میړه تغذیه کولو لپاره پرته له توضیحاتو ریک پریښود. د ریک ترخه توب منحل کیږي. هغه د مرستې لپاره موافق دی، هغې ته اجازه ورکوي چې باور وکړي هغه به د هغه سره پاتې شي کله چې لازلو پریږدي. کله چې لاسزلو په ناڅاپي ډول څرګند شي ، د مقاومت په غونډه کې د پولیسو له برید څخه په لنډ ډول تښتیدلی ، ریک ویټر کارل روح السا لرې کړی. لاسزلو، د ایلسا سره د ریک د مینې څخه خبر دی، هڅه کوي هغه وهڅوي چې لیکونه وکاروي ترڅو هغه خوندي کړي. کله چې پولیس لاسزلو د ټرمپ په تور نیولی، ریک رینالټ ته وهڅوي چې هغه د یو ډیر جدي جرم لپاره د هغه د جوړولو ژمنه کولو سره خوشې کړي: د لیکونو ملکیت. د رینالټ شکونو کمولو لپاره، ریک تشریح کوي چې هغه او ایلسا به امریکا ته ځي. کله چې رینالټ هڅه کوي د ترتیب سره سم لاسزلو ونیسي، ریک هغه د ټوپک په زور مجبوروي چې د دوی په تیښته کې مرسته وکړي. په وروستۍ شیبه کې، ریک ایلسا له لیسزلو سره لیزبون ته په الوتکه کې سپاره کوي، هغې ته یې وویل چې هغه به پښیمانه وي که چیرې پاتې شي، "شاید نن نه، شاید سبا نه، مګر ډیر ژر او ستاسو د پاتې ژوند لپاره." سټراسسر، چې د رینالټ لخوا ورکړل شوی، یوازې موټر چلوي. ریک هغه مهال ډزې کوي کله چې هغه خپله تومانچه راوباسي او د مداخلې هڅه کوي. کله چې پولیس راشي، رینالټ ودروي، بیا دوی ته امر کوي چې "عادي شکمن کسان ونیسي". هغه ریک ته وړاندیز کوي چې دوی په برازاویل کې وړیا فرانسوي سره یوځای شي. لکه څنګه چې دوی تیاره ته ځي، ریک وايي، "لویس، زه فکر کوم چې دا د ښکلې ملګرتیا پیل دی." == سرچینې == <references /> == بهرنۍ اړیکې == * {{imdb title|0034583}} * {{tcmdb title|610}} * {{Amg movie|8482}} * {{rotten-tomatoes|1003707_casablanca}} * {{mojo title|casablanca}} * {{Metacritic film|casablanca}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] eln6uk7gg47j85p8topl24mw5lc2qbs 283514 283513 2022-07-28T22:58:30Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[کازابلانکا]] مخ [[کازابلانکا (فلم)]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = کازابلانکا | image = CasablancaPoster-Gold.jpg | based_on = {{Based on|''[[Everybody Comes to Rick's]]''|[[موری برنیټ]]|[[جان الیسون]]}} | studio = وارنر برادرز | distributor = وارنر برادرز | released = {{Film date|1942|11|26|[[Hollywood Theatre (New York)|Hollywood Theatre]]|1943|1|23|متحده ایالات}} | runtime = ۱۰۲ دقیقې<ref>{{cite web|title=''Casablanca'' (U) |url=https://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |work=[[Warner Bros.]] |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=December 17, 1942 |access-date=September 20, 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921125536/http://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |archive-date=September 21, 2013 }}</ref> | budget = $۸۷۸،۰۰۰<ref name="tom">{{cite book|last=Schatz|first=Thomas|title=Boom and Bust: American Cinema in the 1940s|publisher=University of California Press|date=1999|isbn=9780520221307|page=218}}</ref>–$۱ میلیونه<ref name="warners">Warner Bros financial information in "The William Shaefer Ledger". See Appendix 1, ''Historical Journal of Film, Radio and Television'' (1995) 15:sup 1, 1–31 p. 23 {{doi|10.1080/01439689508604551}}</ref><ref name="Casa">{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl2957542913/|title=Casablanca|publisher=[[Box Office Mojo]]|access-date=October 14, 2019}}</ref> | gross = $۳.۷<ref>{{cite magazine|url=https://archive.org/stream/variety153-1944-01#page/n51/mode/2up|title=Top Grossers of the Season|magazine=Variety|date=January 5, 1944|page=54|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317201241/http://www.archive.org/stream/variety153-1944-01|archive-date=March 17, 2017}}</ref>–۶.۹ میلیونه<ref name="warners" /> }} '''کازابلانکا''' (په [[انګلیسي]]: Casablanca) یو امریکایي [[رومانتیک فلم]] دی چې ۱۹۴۲م کال کې بازار ته راغلی. == قیصه == د ۱۹۴۱ په ډسمبر کې، امریکایی کډوال ریک بلین په کاسابلانکا کې د نایټ کلب او قمار کولو اډه لري. د "ریک کافې امریکا" د ویچي فرانسوي او الماني چارواکو په ګډون متنوع مشتریان راجلبوي، هغه کډوال چې بې طرفه متحده ایالاتو ته د رسیدو لپاره لیواله دي، او هغه کسان چې د دوی ښکار کوي. که څه هم ریک ادعا کوي چې په ټولو چارو کې بې طرفه وي، هغه د دویم ایټالو - ایتوپیا جګړې په جریان کې ایتوپیا ته ټوپک واخیست او د هسپانوي کورنۍ جګړه کې یې د جمهوري غوښتونکي لوري سره جګړه وکړه. وړوکی بدمعاش یوګارت ریک ته د "ټرانزیټ لیکونو" ویاړ ورکوي چې د دوه آلماني کوریرانو په وژلو سره ترلاسه شوي. دا کاغذونه لیدونکي ته اجازه ورکوي چې په آزاده توګه د آلمان تر اشغال لاندې اروپا او بې طرفه پرتګال ته سفر وکړي. دوی په کاسابلانکا کې بند پاتې کډوالو ته بې ارزښته دي. یوګارټ پلان لري چې دوی په کلب کې وپلوري، او ریک هڅوي چې دوی ونیسي. مخکې لدې چې هغه له خپلې اړیکې سره وویني ، یوګارټ د ځایی پولیسو لخوا د کپتان لوئس رینالټ لاندې نیول شوی ، د پولیسو بې شرمه فاسد مشر. یوګارټ پرته له دې چې څرګند کړي چې ریک لیکونه لري په توقیف کې مړ کیږي. بیا د ریک د شیطاني طبیعت لامل - پخوانۍ عاشق السا لند - د هغه تاسیس ته ننوځي. د ریک ملګری او د کور پیانو غږونکی سیم، ایلسا له هغه څخه غوښتنه کوي چې "لکه څنګه چې وخت تیریږي". ریک په قهر شو، په غوسه شو چې سم د هغه امر څخه سرغړونه وکړه چې هیڅکله یې دا سندره ترسره نه کړه او د ایلسا په لیدو حیران شو. د هغې سره د خپل میړه، ویکتور لاسزلو، د چک د مقاومت یو مشهور مشر دی. دوی لیکونو ته اړتیا لري چې امریکا ته وتښتي ترڅو د لازلو کار ته دوام ورکړي. جګړن سټراسر د هغه د شنډولو لپاره کاسابلانکا ته راغلی دی. کله چې لاسزلو پوښتنې کوي، سیګنر فیراري، د ځمکې لاندې شخصیت او د ریک دوستانه سوداګریز سیال، خپل شک څرګندوي چې ریک د لیږد لیکونه لري. لاسزلو په هغه شپه د ریک کیف ته راستون شو او هڅه کوي لیکونه واخلي. ریک په هر قیمت د پلورلو څخه انکار کوي، لاسزلو ته یې وویل چې له خپلې میرمنې څخه پوښتنه وکړي. دوی مداخله کوي کله چې سټراسر د "Die Wacht am Rhein" سندرې ویلو کې د آلماني افسرانو یوې ډلې مشري کوي. لاسزلو د کور بانډ ته امر کوي چې "لا مارسیلیس" لوبه وکړي. کله چې د بانډ مشر ریک ته ګوري، هغه خپل سر ټیټوي. لاسزلو په لومړي سر کې یوازې سندرې ویل پیل کوي، بیا د وطن پالنې جذبه د خلکو په مینځ کې نیسي او هرڅوک یوځای کیږي، آلمانان ډوبوي. سټراسر د رینالټ څخه غوښتنه کوي چې کلب وتړي، کوم چې هغه کوي. وروسته، ایلسا په صحرا کیف کې د ریک سره مخامخ کیږي. کله چې هغه هغې ته د لیکونو له ورکولو څخه انکار کوي، هغه هغه ته د ټوپک ګواښ کوي، مګر بیا اعتراف کوي چې هغه لاهم له هغه سره مینه لري. هغه تشریح کوي چې کله دوی په ۱۹۴۰ کې په پاریس کې سره ولیدل او مینه یې وکړه، هغې باور درلود چې میړه یې د تمرکز له کمپ څخه د تیښتې په هڅه کې وژل شوی و. په داسې حال کې چې د فرانسې د جګړې په جریان کې له ښار څخه د ریک سره تیښتې ته چمتو کول، هغې پوهیدله چې لاسزلو ژوندی او پټ دی. هغې د خپل ناروغ میړه تغذیه کولو لپاره پرته له توضیحاتو ریک پریښود. د ریک ترخه توب منحل کیږي. هغه د مرستې لپاره موافق دی، هغې ته اجازه ورکوي چې باور وکړي هغه به د هغه سره پاتې شي کله چې لازلو پریږدي. کله چې لاسزلو په ناڅاپي ډول څرګند شي ، د مقاومت په غونډه کې د پولیسو له برید څخه په لنډ ډول تښتیدلی ، ریک ویټر کارل روح السا لرې کړی. لاسزلو، د ایلسا سره د ریک د مینې څخه خبر دی، هڅه کوي هغه وهڅوي چې لیکونه وکاروي ترڅو هغه خوندي کړي. کله چې پولیس لاسزلو د ټرمپ په تور نیولی، ریک رینالټ ته وهڅوي چې هغه د یو ډیر جدي جرم لپاره د هغه د جوړولو ژمنه کولو سره خوشې کړي: د لیکونو ملکیت. د رینالټ شکونو کمولو لپاره، ریک تشریح کوي چې هغه او ایلسا به امریکا ته ځي. کله چې رینالټ هڅه کوي د ترتیب سره سم لاسزلو ونیسي، ریک هغه د ټوپک په زور مجبوروي چې د دوی په تیښته کې مرسته وکړي. په وروستۍ شیبه کې، ریک ایلسا له لیسزلو سره لیزبون ته په الوتکه کې سپاره کوي، هغې ته یې وویل چې هغه به پښیمانه وي که چیرې پاتې شي، "شاید نن نه، شاید سبا نه، مګر ډیر ژر او ستاسو د پاتې ژوند لپاره." سټراسسر، چې د رینالټ لخوا ورکړل شوی، یوازې موټر چلوي. ریک هغه مهال ډزې کوي کله چې هغه خپله تومانچه راوباسي او د مداخلې هڅه کوي. کله چې پولیس راشي، رینالټ ودروي، بیا دوی ته امر کوي چې "عادي شکمن کسان ونیسي". هغه ریک ته وړاندیز کوي چې دوی په برازاویل کې وړیا فرانسوي سره یوځای شي. لکه څنګه چې دوی تیاره ته ځي، ریک وايي، "لویس، زه فکر کوم چې دا د ښکلې ملګرتیا پیل دی." == سرچینې == <references /> == بهرنۍ اړیکې == * {{imdb title|0034583}} * {{tcmdb title|610}} * {{Amg movie|8482}} * {{rotten-tomatoes|1003707_casablanca}} * {{mojo title|casablanca}} * {{Metacritic film|casablanca}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] eln6uk7gg47j85p8topl24mw5lc2qbs 283516 283514 2022-07-28T22:59:55Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = کاسابلانکا | image = CasablancaPoster-Gold.jpg | based_on = {{Based on|''[[Everybody Comes to Rick's]]''|[[موری برنیټ]]|[[جان الیسون]]}} | studio = وارنر برادرز | distributor = وارنر برادرز | released = {{Film date|1942|11|26|[[Hollywood Theatre (New York)|Hollywood Theatre]]|1943|1|23|متحده ایالات}} | runtime = ۱۰۲ دقیقې<ref>{{cite web|title=''Casablanca'' (U) |url=https://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |work=[[Warner Bros.]] |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=December 17, 1942 |access-date=September 20, 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921125536/http://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |archive-date=September 21, 2013 }}</ref> | budget = $۸۷۸،۰۰۰<ref name="tom">{{cite book|last=Schatz|first=Thomas|title=Boom and Bust: American Cinema in the 1940s|publisher=University of California Press|date=1999|isbn=9780520221307|page=218}}</ref>–$۱ میلیونه<ref name="warners">Warner Bros financial information in "The William Shaefer Ledger". See Appendix 1, ''Historical Journal of Film, Radio and Television'' (1995) 15:sup 1, 1–31 p. 23 {{doi|10.1080/01439689508604551}}</ref><ref name="Casa">{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl2957542913/|title=Casablanca|publisher=[[Box Office Mojo]]|access-date=October 14, 2019}}</ref> | gross = $۳.۷<ref>{{cite magazine|url=https://archive.org/stream/variety153-1944-01#page/n51/mode/2up|title=Top Grossers of the Season|magazine=Variety|date=January 5, 1944|page=54|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317201241/http://www.archive.org/stream/variety153-1944-01|archive-date=March 17, 2017}}</ref>–۶.۹ میلیونه<ref name="warners" /> }} '''کاسابلانکا''' (په [[انګلیسي]]: Casablanca) یو امریکایي [[رومانتیک فلم]] دی چې ۱۹۴۲م کال کې بازار ته راغلی. == قیصه == د ۱۹۴۱ په ډسمبر کې، امریکایی کډوال ریک بلین په کاسابلانکا کې د نایټ کلب او قمار کولو اډه لري. د "ریک کافې امریکا" د ویچي فرانسوي او الماني چارواکو په ګډون متنوع مشتریان راجلبوي، هغه کډوال چې بې طرفه متحده ایالاتو ته د رسیدو لپاره لیواله دي، او هغه کسان چې د دوی ښکار کوي. که څه هم ریک ادعا کوي چې په ټولو چارو کې بې طرفه وي، هغه د دویم ایټالو - ایتوپیا جګړې په جریان کې ایتوپیا ته ټوپک واخیست او د هسپانوي کورنۍ جګړه کې یې د جمهوري غوښتونکي لوري سره جګړه وکړه. وړوکی بدمعاش یوګارت ریک ته د "ټرانزیټ لیکونو" ویاړ ورکوي چې د دوه آلماني کوریرانو په وژلو سره ترلاسه شوي. دا کاغذونه لیدونکي ته اجازه ورکوي چې په آزاده توګه د آلمان تر اشغال لاندې اروپا او بې طرفه پرتګال ته سفر وکړي. دوی په کاسابلانکا کې بند پاتې کډوالو ته بې ارزښته دي. یوګارټ پلان لري چې دوی په کلب کې وپلوري، او ریک هڅوي چې دوی ونیسي. مخکې لدې چې هغه له خپلې اړیکې سره وویني ، یوګارټ د ځایی پولیسو لخوا د کپتان لوئس رینالټ لاندې نیول شوی ، د پولیسو بې شرمه فاسد مشر. یوګارټ پرته له دې چې څرګند کړي چې ریک لیکونه لري په توقیف کې مړ کیږي. بیا د ریک د شیطاني طبیعت لامل - پخوانۍ عاشق السا لند - د هغه تاسیس ته ننوځي. د ریک ملګری او د کور پیانو غږونکی سیم، ایلسا له هغه څخه غوښتنه کوي چې "لکه څنګه چې وخت تیریږي". ریک په قهر شو، په غوسه شو چې سم د هغه امر څخه سرغړونه وکړه چې هیڅکله یې دا سندره ترسره نه کړه او د ایلسا په لیدو حیران شو. د هغې سره د خپل میړه، ویکتور لاسزلو، د چک د مقاومت یو مشهور مشر دی. دوی لیکونو ته اړتیا لري چې امریکا ته وتښتي ترڅو د لازلو کار ته دوام ورکړي. جګړن سټراسر د هغه د شنډولو لپاره کاسابلانکا ته راغلی دی. کله چې لاسزلو پوښتنې کوي، سیګنر فیراري، د ځمکې لاندې شخصیت او د ریک دوستانه سوداګریز سیال، خپل شک څرګندوي چې ریک د لیږد لیکونه لري. لاسزلو په هغه شپه د ریک کیف ته راستون شو او هڅه کوي لیکونه واخلي. ریک په هر قیمت د پلورلو څخه انکار کوي، لاسزلو ته یې وویل چې له خپلې میرمنې څخه پوښتنه وکړي. دوی مداخله کوي کله چې سټراسر د "Die Wacht am Rhein" سندرې ویلو کې د آلماني افسرانو یوې ډلې مشري کوي. لاسزلو د کور بانډ ته امر کوي چې "لا مارسیلیس" لوبه وکړي. کله چې د بانډ مشر ریک ته ګوري، هغه خپل سر ټیټوي. لاسزلو په لومړي سر کې یوازې سندرې ویل پیل کوي، بیا د وطن پالنې جذبه د خلکو په مینځ کې نیسي او هرڅوک یوځای کیږي، آلمانان ډوبوي. سټراسر د رینالټ څخه غوښتنه کوي چې کلب وتړي، کوم چې هغه کوي. وروسته، ایلسا په صحرا کیف کې د ریک سره مخامخ کیږي. کله چې هغه هغې ته د لیکونو له ورکولو څخه انکار کوي، هغه هغه ته د ټوپک ګواښ کوي، مګر بیا اعتراف کوي چې هغه لاهم له هغه سره مینه لري. هغه تشریح کوي چې کله دوی په ۱۹۴۰ کې په پاریس کې سره ولیدل او مینه یې وکړه، هغې باور درلود چې میړه یې د تمرکز له کمپ څخه د تیښتې په هڅه کې وژل شوی و. په داسې حال کې چې د فرانسې د جګړې په جریان کې له ښار څخه د ریک سره تیښتې ته چمتو کول، هغې پوهیدله چې لاسزلو ژوندی او پټ دی. هغې د خپل ناروغ میړه تغذیه کولو لپاره پرته له توضیحاتو ریک پریښود. د ریک ترخه توب منحل کیږي. هغه د مرستې لپاره موافق دی، هغې ته اجازه ورکوي چې باور وکړي هغه به د هغه سره پاتې شي کله چې لازلو پریږدي. کله چې لاسزلو په ناڅاپي ډول څرګند شي ، د مقاومت په غونډه کې د پولیسو له برید څخه په لنډ ډول تښتیدلی ، ریک ویټر کارل روح السا لرې کړی. لاسزلو، د ایلسا سره د ریک د مینې څخه خبر دی، هڅه کوي هغه وهڅوي چې لیکونه وکاروي ترڅو هغه خوندي کړي. کله چې پولیس لاسزلو د ټرمپ په تور نیولی، ریک رینالټ ته وهڅوي چې هغه د یو ډیر جدي جرم لپاره د هغه د جوړولو ژمنه کولو سره خوشې کړي: د لیکونو ملکیت. د رینالټ شکونو کمولو لپاره، ریک تشریح کوي چې هغه او ایلسا به امریکا ته ځي. کله چې رینالټ هڅه کوي د ترتیب سره سم لاسزلو ونیسي، ریک هغه د ټوپک په زور مجبوروي چې د دوی په تیښته کې مرسته وکړي. په وروستۍ شیبه کې، ریک ایلسا له لیسزلو سره لیزبون ته په الوتکه کې سپاره کوي، هغې ته یې وویل چې هغه به پښیمانه وي که چیرې پاتې شي، "شاید نن نه، شاید سبا نه، مګر ډیر ژر او ستاسو د پاتې ژوند لپاره." سټراسسر، چې د رینالټ لخوا ورکړل شوی، یوازې موټر چلوي. ریک هغه مهال ډزې کوي کله چې هغه خپله تومانچه راوباسي او د مداخلې هڅه کوي. کله چې پولیس راشي، رینالټ ودروي، بیا دوی ته امر کوي چې "عادي شکمن کسان ونیسي". هغه ریک ته وړاندیز کوي چې دوی په برازاویل کې وړیا فرانسوي سره یوځای شي. لکه څنګه چې دوی تیاره ته ځي، ریک وايي، "لویس، زه فکر کوم چې دا د ښکلې ملګرتیا پیل دی." == سرچینې == <references /> == بهرنۍ اړیکې == * {{imdb title|0034583}} * {{tcmdb title|610}} * {{Amg movie|8482}} * {{rotten-tomatoes|1003707_casablanca}} * {{mojo title|casablanca}} * {{Metacritic film|casablanca}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] oxbg0mvn83y8dalecd2xwvkw6ys0iod 283517 283516 2022-07-28T23:00:13Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[کازابلانکا (فلم)]] مخ [[کاسابلانکا (فلم)]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = کاسابلانکا | image = CasablancaPoster-Gold.jpg | based_on = {{Based on|''[[Everybody Comes to Rick's]]''|[[موری برنیټ]]|[[جان الیسون]]}} | studio = وارنر برادرز | distributor = وارنر برادرز | released = {{Film date|1942|11|26|[[Hollywood Theatre (New York)|Hollywood Theatre]]|1943|1|23|متحده ایالات}} | runtime = ۱۰۲ دقیقې<ref>{{cite web|title=''Casablanca'' (U) |url=https://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |work=[[Warner Bros.]] |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=December 17, 1942 |access-date=September 20, 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921125536/http://www.bbfc.co.uk/releases/casablanca-4 |archive-date=September 21, 2013 }}</ref> | budget = $۸۷۸،۰۰۰<ref name="tom">{{cite book|last=Schatz|first=Thomas|title=Boom and Bust: American Cinema in the 1940s|publisher=University of California Press|date=1999|isbn=9780520221307|page=218}}</ref>–$۱ میلیونه<ref name="warners">Warner Bros financial information in "The William Shaefer Ledger". See Appendix 1, ''Historical Journal of Film, Radio and Television'' (1995) 15:sup 1, 1–31 p. 23 {{doi|10.1080/01439689508604551}}</ref><ref name="Casa">{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl2957542913/|title=Casablanca|publisher=[[Box Office Mojo]]|access-date=October 14, 2019}}</ref> | gross = $۳.۷<ref>{{cite magazine|url=https://archive.org/stream/variety153-1944-01#page/n51/mode/2up|title=Top Grossers of the Season|magazine=Variety|date=January 5, 1944|page=54|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317201241/http://www.archive.org/stream/variety153-1944-01|archive-date=March 17, 2017}}</ref>–۶.۹ میلیونه<ref name="warners" /> }} '''کاسابلانکا''' (په [[انګلیسي]]: Casablanca) یو امریکایي [[رومانتیک فلم]] دی چې ۱۹۴۲م کال کې بازار ته راغلی. == قیصه == د ۱۹۴۱ په ډسمبر کې، امریکایی کډوال ریک بلین په کاسابلانکا کې د نایټ کلب او قمار کولو اډه لري. د "ریک کافې امریکا" د ویچي فرانسوي او الماني چارواکو په ګډون متنوع مشتریان راجلبوي، هغه کډوال چې بې طرفه متحده ایالاتو ته د رسیدو لپاره لیواله دي، او هغه کسان چې د دوی ښکار کوي. که څه هم ریک ادعا کوي چې په ټولو چارو کې بې طرفه وي، هغه د دویم ایټالو - ایتوپیا جګړې په جریان کې ایتوپیا ته ټوپک واخیست او د هسپانوي کورنۍ جګړه کې یې د جمهوري غوښتونکي لوري سره جګړه وکړه. وړوکی بدمعاش یوګارت ریک ته د "ټرانزیټ لیکونو" ویاړ ورکوي چې د دوه آلماني کوریرانو په وژلو سره ترلاسه شوي. دا کاغذونه لیدونکي ته اجازه ورکوي چې په آزاده توګه د آلمان تر اشغال لاندې اروپا او بې طرفه پرتګال ته سفر وکړي. دوی په کاسابلانکا کې بند پاتې کډوالو ته بې ارزښته دي. یوګارټ پلان لري چې دوی په کلب کې وپلوري، او ریک هڅوي چې دوی ونیسي. مخکې لدې چې هغه له خپلې اړیکې سره وویني ، یوګارټ د ځایی پولیسو لخوا د کپتان لوئس رینالټ لاندې نیول شوی ، د پولیسو بې شرمه فاسد مشر. یوګارټ پرته له دې چې څرګند کړي چې ریک لیکونه لري په توقیف کې مړ کیږي. بیا د ریک د شیطاني طبیعت لامل - پخوانۍ عاشق السا لند - د هغه تاسیس ته ننوځي. د ریک ملګری او د کور پیانو غږونکی سیم، ایلسا له هغه څخه غوښتنه کوي چې "لکه څنګه چې وخت تیریږي". ریک په قهر شو، په غوسه شو چې سم د هغه امر څخه سرغړونه وکړه چې هیڅکله یې دا سندره ترسره نه کړه او د ایلسا په لیدو حیران شو. د هغې سره د خپل میړه، ویکتور لاسزلو، د چک د مقاومت یو مشهور مشر دی. دوی لیکونو ته اړتیا لري چې امریکا ته وتښتي ترڅو د لازلو کار ته دوام ورکړي. جګړن سټراسر د هغه د شنډولو لپاره کاسابلانکا ته راغلی دی. کله چې لاسزلو پوښتنې کوي، سیګنر فیراري، د ځمکې لاندې شخصیت او د ریک دوستانه سوداګریز سیال، خپل شک څرګندوي چې ریک د لیږد لیکونه لري. لاسزلو په هغه شپه د ریک کیف ته راستون شو او هڅه کوي لیکونه واخلي. ریک په هر قیمت د پلورلو څخه انکار کوي، لاسزلو ته یې وویل چې له خپلې میرمنې څخه پوښتنه وکړي. دوی مداخله کوي کله چې سټراسر د "Die Wacht am Rhein" سندرې ویلو کې د آلماني افسرانو یوې ډلې مشري کوي. لاسزلو د کور بانډ ته امر کوي چې "لا مارسیلیس" لوبه وکړي. کله چې د بانډ مشر ریک ته ګوري، هغه خپل سر ټیټوي. لاسزلو په لومړي سر کې یوازې سندرې ویل پیل کوي، بیا د وطن پالنې جذبه د خلکو په مینځ کې نیسي او هرڅوک یوځای کیږي، آلمانان ډوبوي. سټراسر د رینالټ څخه غوښتنه کوي چې کلب وتړي، کوم چې هغه کوي. وروسته، ایلسا په صحرا کیف کې د ریک سره مخامخ کیږي. کله چې هغه هغې ته د لیکونو له ورکولو څخه انکار کوي، هغه هغه ته د ټوپک ګواښ کوي، مګر بیا اعتراف کوي چې هغه لاهم له هغه سره مینه لري. هغه تشریح کوي چې کله دوی په ۱۹۴۰ کې په پاریس کې سره ولیدل او مینه یې وکړه، هغې باور درلود چې میړه یې د تمرکز له کمپ څخه د تیښتې په هڅه کې وژل شوی و. په داسې حال کې چې د فرانسې د جګړې په جریان کې له ښار څخه د ریک سره تیښتې ته چمتو کول، هغې پوهیدله چې لاسزلو ژوندی او پټ دی. هغې د خپل ناروغ میړه تغذیه کولو لپاره پرته له توضیحاتو ریک پریښود. د ریک ترخه توب منحل کیږي. هغه د مرستې لپاره موافق دی، هغې ته اجازه ورکوي چې باور وکړي هغه به د هغه سره پاتې شي کله چې لازلو پریږدي. کله چې لاسزلو په ناڅاپي ډول څرګند شي ، د مقاومت په غونډه کې د پولیسو له برید څخه په لنډ ډول تښتیدلی ، ریک ویټر کارل روح السا لرې کړی. لاسزلو، د ایلسا سره د ریک د مینې څخه خبر دی، هڅه کوي هغه وهڅوي چې لیکونه وکاروي ترڅو هغه خوندي کړي. کله چې پولیس لاسزلو د ټرمپ په تور نیولی، ریک رینالټ ته وهڅوي چې هغه د یو ډیر جدي جرم لپاره د هغه د جوړولو ژمنه کولو سره خوشې کړي: د لیکونو ملکیت. د رینالټ شکونو کمولو لپاره، ریک تشریح کوي چې هغه او ایلسا به امریکا ته ځي. کله چې رینالټ هڅه کوي د ترتیب سره سم لاسزلو ونیسي، ریک هغه د ټوپک په زور مجبوروي چې د دوی په تیښته کې مرسته وکړي. په وروستۍ شیبه کې، ریک ایلسا له لیسزلو سره لیزبون ته په الوتکه کې سپاره کوي، هغې ته یې وویل چې هغه به پښیمانه وي که چیرې پاتې شي، "شاید نن نه، شاید سبا نه، مګر ډیر ژر او ستاسو د پاتې ژوند لپاره." سټراسسر، چې د رینالټ لخوا ورکړل شوی، یوازې موټر چلوي. ریک هغه مهال ډزې کوي کله چې هغه خپله تومانچه راوباسي او د مداخلې هڅه کوي. کله چې پولیس راشي، رینالټ ودروي، بیا دوی ته امر کوي چې "عادي شکمن کسان ونیسي". هغه ریک ته وړاندیز کوي چې دوی په برازاویل کې وړیا فرانسوي سره یوځای شي. لکه څنګه چې دوی تیاره ته ځي، ریک وايي، "لویس، زه فکر کوم چې دا د ښکلې ملګرتیا پیل دی." == سرچینې == <references /> == بهرنۍ اړیکې == * {{imdb title|0034583}} * {{tcmdb title|610}} * {{Amg movie|8482}} * {{rotten-tomatoes|1003707_casablanca}} * {{mojo title|casablanca}} * {{Metacritic film|casablanca}} [[وېشنيزه:امریکایی فلمونه]] oxbg0mvn83y8dalecd2xwvkw6ys0iod 0 62393 283524 282586 2022-07-29T08:24:24Z 203.171.101.4 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ | نوم = عبدالسلام رحیمي |اصلي نوم = عبدالسلام | افتخاري سرليک = |بشپړ نوم= | انځور = Ab salam.jpg | ټول = | څرګندونه = د [[سپینۀ]] لېسې ښوونکی | لقب = | د زېږېدنې نېټه = 1997 | زېږون ځای= [[پکتيکا ولايت|پکتیکا]]، [[اومنا ولسوالۍ|اومنه]]، [[سپینۀ]] کلی |تابعیت= افغانستان |کار= ښوونکی | دنده= د [[سپینۀ]] لېسې ښوونکی |قد= 165cm |وزن= 68Kg |کاروونکې ژبه = پښتو | تعليم = لېسانس (ننګرهار پوهنتون) |پلرنی ټاټوبی= [[پکتيکا ولايت|پکتیکا]] | وېبپاڼه = https://www.facebook.com/Rahimi53 }} عبدالسلام رحیمي د پکتیکا ولایت د سپینه د کلي اوسېدونکی دی. چې په ۱۳۷۶/۰۴/۱۴ نيټه يې په یوه دینداره کورنۍ کې دنیا ته سترګې غړولي دي. ==زده کړې== '''ښوونځی''': په ۲۰۰۱م کال کې د سپینۀ لیسې په لومړي ټولګي کې شامل او په ۲۰۱۳م کال کې له یادي لیسې څخه په اعلی درجه فارغ شوی دی. '''پوهنتون''': د کانکور د ازمویني له لاري په ۲۰۱۴م کې د ننګرهار پوهنتون ښوونې او روزنې پوهنځي کیمیا څانګې ته بریالی شو. له یاد پوهنځې څخه په ۲۰۱۸م کال کې په اعلی درجه فارغ شو. ==دنده== د پوهنتون له فراغت وروسته د خپل کلي په محلي ښوونځیو کې د ښوونکي په توګه دنده پیل کړه. په ۲۰۲۱م کال کې د ښوونکو د ازاد رقابت له لارې یې د سپینه عالي لېسې کې د کیمیا مضمون لپاره د رسمي ښوونکي په توګه دنده پیل کړه چې تر اوسه هم په همدې دنده پاتې دی. 32qjm68tvtw0wrt9bnqpozqsaek29nh 3 63131 283478 2022-07-28T12:01:31Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=القادمون}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۲:۰۱, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 1idm2blobzk558yq1npse1otnljhvws 0 63132 283480 2022-07-28T14:27:00Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د مونیخ عامه وژنه هغه برید وو چې په لوېدیځ آلمان، مونیخ کې د ۱۹۷۲م کال اوړي المپیک سیالیو په لړ کې د تور سپټمبر فلسطیني ترهګرې ډلې اتو غړو لخوا ترسره شو چې په هغه کې یې د اسرائیل المپیک ټیم اته غړي د دوه غړو له وژلو وروسته یرغمل ونیول. تور سپټمبر ډلې دا عملیات د «اقریت او بیرام» په نوم نومولي دي، پس له هغه چې دا دوه فلسطیني مسیحي کلي چې وګړي یې د اسرائیل دفاعي ځواکونو له لوري په ۱۹۴۸م کال کې د عربانو او اسرائیل ترمنځ جګړې په اوږدو کې وویستل شول. د تور سپټمبر قومندان لوتیف عفیف وو څوک چې یو مذاکره کوونکی هم وو. د لوېدیځ آلمان نوي نازیانو له دې ډلې سره لوجسټیکي مرسته وکړه.<ref name="Sanchez2007">{{cite book|author=Juan Sanchez|title=Terrorism & Its Effects|url=https://books.google.com/books?id=AK6QA_WotRYC&pg=PT144|access-date=16 December 2012|date=7 August 2007|publisher=Global Media|isbn=978-81-89940-93-5|page=144}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=VJJG14mHbGAC&pg=PA34|title=The New Dimension of International Terrorism|date=11 September 2001|isbn=9783728129499|access-date=22 June 2010|last1=Aubrey|first1=Stefan M.}}</ref><ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780761924081|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/isbn_9780761924081/page/248 248]|title=Encyclopedia of terrorism|year=2003|via=[[Internet Archive]]|publisher=SAGE Publications|isbn=9780761924081|access-date=22 June 2010}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=AWzieu562dQC&pg=PA107|title=The Terrorist Trap: America's Experience with Terrorism|date=18 July 1976|isbn=0253214777|access-date=22 June 2010|last1=Simon|first1=Jeffrey David}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=4LAXixXUu5wC&pg=RA1-PA224|title=Terrorism: A Global Scourge|isbn=9781425905309|access-date=7 June 2010|last1=Sylas|first1=Eluma Ikemefuna|year=2006}}</ref><ref>Benveniśtî, Mêrôn (2000). ''Sacred landscape: the buried history of the Holy Land since 1948''. University of California Press. {{ISBN|978-0-520-23422-2}}. pp. 325–326.</ref><ref>[http://www.haaretz.com/justice-for-ikrit-and-biram-1.71628 "Justice for Ikrit and Biram"], ''Haaretz'', 10 October 2001.</ref><ref>Elias Chacour with David Hazard: ''Blood Brothers: A Palestinian Struggles for Reconciliation in the Middle East''. {{ISBN|0-8007-9321-8}}. Foreword by Secretary James A. Baker III. 2nd Expanded ed. 2003. pp. 44–61.</ref><ref>{{citation|first1=Gunther|last1=Latsch|first2=Klaus|last2=Wiegrefe|title=Files Reveal Neo-Nazis Helped Palestinian Terrorists|date=18 June 2012|url=http://www.spiegel.de/international/germany/files-show-neo-nazis-helped-palestinian-terrorists-in-munich-1972-massacre-a-839467.html|newspaper=Spiegel Online}}</ref> له یرغمل نیولو لږ ځنډ وروسته، عفیف د اسرائیل په زندانونو کې د ۲۳۴ فلسطیني زندانیانو او د لوېدیځ آلمان د سره پوځ بنسټ ایښودونکو، آنډریاس باډر او اولریکه ماینهوف د خوشې کېدو غوښتنه وکړه. د یرغملو خوشې کېدو په ناکامه هڅه کې د تور سپټمبر له اتو غړو څخه پنځه یې ووژل شول، چې ټول یرغمل بیا ووژل شول. د لوېدیځ آلمان یو پولیس هم په دې ډزو کې ووژل شو. د لوېدیځ آلمان دولت د ژغورنې لپاره د ضعیفې هڅې او د دې پېښې نا سم مدیریت له امله تر نیوکې لاندې راغی. درې پاتې ترهګر عدنان القاشي، جمال القاشي او محمد صفدي وو چې ونیول شول. په هرحال، بله میاشت، د لوفت هانزا ۶۱۵ پرواز غلا کېدو وروسته، د لوېدیځ آلمان دولت هغوی د یرغملو په بدل کې آزاد کړل. د اسرائیل دولت د خدای غضب عملیات پیل کړل چې موساد ته یې اجازه ورکړه ترڅو د مونیخ عامه وژنې کې ښکېل کسان تعقیب او ووژني.<ref>{{citation|first=Simon|last=Reeve|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/olympics-massacre-munich--the-real-story-524011.html|title=Olympics Massacre: Munich&nbsp;– The real story|newspaper=The Independent|date=22 January 2006|access-date=3 March 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120316084844/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/olympics-massacre-munich--the-real-story-524011.html|archive-date=16 March 2012}}</ref><ref>{{cite web |author=Fleisher, Malkah |date=22 July 2012 |title='Baffled' Bob Costas to Call Own Minute of Silence During Olympic Broadcast for Slain Israeli Team |url=http://www.jewishpress.com/news/baffled-bob-costas-to-call-own-minute-of-silence-during-olympic-broadcast-for-slain-israeli-team/2012/07/22/0/?print |access-date=23 July 2012 |newspaper=The Jewish Press}}</ref><ref name="Montague">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2012/07/27/sport/olympics-2012-munich-shaul-ladany-survivor|author=James Montague|title=The Munich massacre: A survivor's story|publisher=CNN|date=5 September 2012|access-date=25 February 2013}}</ref><ref>{{Cite web |date=2010-02-20 |title=The Mossad’s secret wars |url=https://www.aljazeera.com/news/2010/2/20/the-mossads-secret-wars |url-status=live |access-date=2022-07-26 |website=www.aljazeera.com |language=en}}</ref> د ۲۰۱۶م کال اوړي المپیکي لوبو څخه دوه ورځې مخکې، د المپیک نړیوالې کمیټې د برازیلي او اسرائیلي چارواکو په مشرۍ مراسمو کې د یوولسو اسرائیلي او یوه آلماني څخه چې په مونیخ کې ووژل شول، تقدیر وکړ. د ۲۰۲۰م کال اوړي المپیکي لوبو کې، په پرانېست غونډه کې یوه دقیقه چوپتیا ونیول شوه.<ref>[http://www.jpost.com/Israel-News/Sports/First-official-IOC-ceremony-in-memory-of-Munich-victims-463185 "First official Olympic ceremony held in memory of Munich victims"], jpost.com; accessed 5 September 2017.</ref><ref name="Spungin">{{Cite web |last=Spungin |first=Tal |date=2021-07-23 |title=Olympics: Moment of silence for Munich massacre victims for first time |url=https://www.jpost.com/breaking-news/tokyo-olympics-moment-of-silence-held-for-israeli-munich-massacre-victims-674722 |url-status=live |access-date=2021-07-23 |website=The Jerusalem Post |language=en-US}}</ref> == پیشنهاد == د ۱۹۷۲م کال اوړي المپیکي لوبو په دوهمه اونۍ کې هغوی یرغمل ونیول شول. د لوېدیځ آلمان د المپیک تنظیموونکې کمیټه هیله‌منده وه چې د آلمان نظامي انځور لرې کړي. دا کمیټه د هغه انځور په نسبت چې د ۱۹۳۶م کال اوړي المپیکي لوبو کې څرګند شوی وو، چې آډولف هټلر، نازي ډیکټاټور د خپلو تبلیغاتو لپاره له هغه څخه کار واخیسته، محتاط وو. د Olys په نوم امنیتي پرسونل ناڅرګند وو، خو ډېری د ټکټونو درغلۍ او شرابيانو سره مقابلې لپاره چمتو وو. په سپټمبر کې یوه ورځ مستند فلم ادعا کوي چې د لوبغاړو په کلي کې امنیت د لوبو لپاره د ډاډ وړ نه وو او لوبغاړي هرډول چې وغواړي دلته تګ راتګ کولی شي. لوبغاړو کولی شول په اسانۍ سره د امنیتي پوسټو څخه تېر شي او د لوبغاړو کلي کې نیول شویو کټارو څخه په تېرېدلو سره یې کولی شول چې د نورو هېوادونو کوټو ته هم لاړ شي.<ref name="began">{{citation|author1=Alexander Wolff|author-link1=Alexander Wolff|author2=Don Yaeger|author-link2=Don Yaeger|title=When the Terror Began|url=https://www.si.com/vault/2002/08/26/328187/when-the-terror-began-thirty-years-later-the-hostage-drama-that-left-11-israeli-olympians-dead-seems-even-more-chilling-and-offers-grim-reminders-to-todays-security-experts|work=[[Sports Illustrated]]|access-date=16 November 2015|date=26 August 2002|volume=97|issue=8|pages=58–72|archive-url=https://web.archive.org/web/20021004071720/http://sportsillustrated.cnn.com/si_online/news/2002/08/20/main/|archive-date=4 October 2002|url-status=live}}</ref> مونیخ ته د هغه د ټیم له د ننه کېدو مخکې د وسله‌وال پرسونل ناڅرګند توب، د اسرائیلي هیات مشر، شموئل لالکین اندیښمن کړی وو. لالکین له خبریالانو سرژ ګروسارډ او آرون جي کلاین سره په وروستیو مرکو کې وویل چې له اړونده چارواکو سره یې د خپل ټیم د مېشت ځای په هکله اندېښنه ښکاره کړې ده. دا ټیم د المپیک کلي په نسبتاً جلا شوې برخه کې، د یوې ودانۍ په لومړي پوړ کې دروازې ته نږدې مېشت شوی وو، چې لالکین احساس کاوه چې دا ځای د هغه ټیم په ځانګړې توګه د بهرني برید په وړاندې زیان منونکی کوي. د لوېدیځ آلمان چارواکو په ظاهري بڼه لالکین ته ډاډ ورکړ چې د اسرائیلي ټیم خوندیتوب لپاره به لا ډېر امنیت ونیول شي، خو لالکین شک لري چې کوم اضافي ګام به اخیستل شوي وي.<ref name="began" /> د المپیک تنظیم کوونکو د لوېدیځ آلمان له عدلي ارواپوه، ګئورګ سایبر، څخه وغوښتل ترڅو د امنیتي برنامې جوړولو لپاره تنظیم کوونکو ته ۲۶ ترهګریزې سناریوګانې وړاندې کړي. د هغه «۲۱ وضعیت» په دقیق ډول وړاندوینه وکړه چې وسله‌وال فلسطینیان به د اسرائیلي ټیم په سیمو برید وکړي، خلک به ووژني او یرغمل به ونیسي او د اسیرانو د آزادېدو او د لوېدیځ آلمان څخه وتلو لپاره به د چورلکې غوښتنه وکړي. تنظیم کوونکو د ۲۱م وضعیت او نورو سناریوګانو لپاره له چمتووالي څخه ډډه وکړه، ځکه د هغوی په وړاندې د لوبو کلک امنیت نیول به نورو لوبو ته د «بې پروا لوبې» موقف ورکړي چې دوی دا نغوښتل.<ref name="began" /> === په آلمان باندې له وړاندې د برید په هکله د پوهېدو تور === په ۲۰۱۲م کال کې آلمانۍ اشپیګل مجلې ولیکل چې د لوېدیځ آلمان چارواکو له عامه وژنې څخه درې اونۍ مخکې په بیروت کې له یوه فلسطیني خبرورکوونکي څخه دا معلومات په لاس کې لرل. دې خبرورکوونکي لوېدیځ آلمان ته وویل چې فلسطینیان د المپیک په لوبو کې د یوې «پېښې» د پلان کولو په حال کې دي او د بن بهرنیو چارو وزارت دا خبر په کافي اندازه جدي ونیوه ترڅو هغه د مونیخ پټو خدمتونو ادارې ته ورسوي او له هغوی یې وغوښتل تر څو «ټول اړین امنیتي اقدامات» په پام کې ونیسي. خو د اشپیګل په وینا، چارواکي بریالي نشول چې په دې ټکي عمل وکړي او تر ۴۰ کلونو یې هیڅکله هم دا خبره تصدیق کړې نه وه. دا مجله وایي دا د آلماني چارواکو ۴۰ کلونو پټ کارونو یوازې یوه برخه ده چې د عامې وژنې په ځواب کې د دې هېواد ناسم مدیریت ښکاروي.<ref name="Knew">{{cite news|url=http://www.timesofisrael.com/germany-had-a-tip-off-three-weeks-in-advance-that-palestinians-were-planning-incident-at-munich-olympics-but-failed-to-act-der-spiegel-claims|title=Germany had a tip-off three weeks ahead of Munich massacre, Der Spiegel claims|newspaper=[[The Times of Israel]]|date=22 July 2012|access-date=22 July 2012|author=Ahren, Raphael}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bohr|first1=Felix|last2=Frohn|first2=Axel|last3=Latsch|first3=Gunther|last4=Neumann|first4=Conny|others=Wiegrefe, Klaus|title=Die angekündigte Katastrophe|journal=Der Spiegel|number=30|date=23 July 2012|url=http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-87508597.html}}</ref> == یرغمل – نیول == د سپټمبر ۴مه، د دوشنبې ورځې په ماښام، د المپیک کلي ته له راتګ څخه مخکې، اسرائیلي ورزشکارانو له یوې تفریحي شپې خوند واخیست، چې هلته یې د بام په سر فیډلر اجرا ولیدله او د هغې شپې د ستوري، اسرائیلي لوبغاړي (ممثل) شموئل روډنسکي، سره یې د شپې خواړه وخوړل. په ټیمي ملي بس کې د بېرته راتګ په سفر کې، لالکین خپل ۱۳ کلن زوی ته – چې له وزن پورته کوونکي یوسف رومانو او غېږنیوونکي الیزر هالفین سره ملګری شوی وو – اجازه ورنکړه چې په ۳۱مه Connollystraße کې د هغوی په اپارټمان کې ورسره شپه وکړي، کوم کار چې په لوړ ګومان به یې د هلک ژوند ژغورلی وو.<ref>Reeve, Klein and Groussard.{{Page needed|date=February 2012}}</ref><ref>Klein, pp. 35–36.</ref> په ځایي وخت د سپټمبر ۵مې سهار ۴:۳۰ بجې، کله چې ورزشکاران په خوب کې وو، د فلسطین آزادۍ سازمان د تور سپټمبر برخې ۸ غړي چې ورزشي جامې یې اغوستې وې، او ډفیل کڅوړې یې لېږدولې چې په کې AKM بریدګر ټوپک، توکارف تمانچې او لاسي بمونه وو، ۲-مټره (۶+۱/۲ (شپږ نیم) فوټه) زنځیري دیوال څخه د ناپوهه ورزشکارانو په مرسته واوښتل، چې هغوی هم غوښتل په پټه د المپیک کلي ته د ننه شي. په لومړیو کې دا ورزشکاران امریکایان مشخص شوي وو خو څو لسیزې وروسته ادعا وشوه چې کاناډایان وو.<ref>{{citation|author=Kelly, Cathal|title=Munich massacre helped unwittingly by Canadians in 1972 Olympic atrocity|newspaper=The Toronto Star|url=https://www.thestar.com/sports/olympics/article/1169848--kelly-munich-massacre-terrorists-helped-by-canadians-in-1972-olympic-atrocity?bn=1|date=28 April 2012}}</ref> کله چې د ننه شول، دې ډلې له غلا شویو کیلي ګانو څخه کار واخیست ترڅو په ۳۱مه Connollystraße کې هغو دوه اپارټمانو ته د ننه شي چې اسراییلي ټیم کارول. یوسف ګوټفرونډ، د غېږنیونې لوبڅار، ۱ اپارتمان په دروازه کې، چېرته چې اسرائیلي چارواکي او روزونکي اوسېدل، له ټیټ غږ سره راویښ شو. کله چې هغه څېړنه وکړه، وې لیدل چې دروازه خلاصه شوه او هاخوا وسله وال او مخ پټي کسان ولاړ دي. هغه له چغې سره د کوټې ملګرو ته چې په خوب کې وو خبر ورکړ، خپله ۱۳۵ کیلویي وزنه یې دروازې خوا ته وغورځوله، ترڅو د بریدګرو مخه ونیسي ترڅو د ننه رانشي. د ګوټفرونډ دې کارونو د هغه ملګري، توویا سوکولوفسکي ته، چې د وزن پورته کونې روزونکی وو، کافي فرصت ورکړ ترڅو یوه کړکۍ ماته کړي او له هغې لارې وتښتي. د غېږنیونې روزنکي، موشه وینبرګ له بریدګرو سره وجنګېد، بریدګرو هغه مخ ته په مرمۍ وواهه او وروسته یې هغه مجبور کړ له هغوی سره مرسته وکړي ترڅو لا ډېر یرغمل پیدا کړي.<ref name="jewsinsports1">{{cite web |title=Ladany, Shaul |url=http://www.jewsinsports.org/Olympics.asp?sport=olympics&ID=413 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303205218/http://www.jewsinsports.org/Olympics.asp?sport=olympics&ID=413 |archive-date=3 March 2016 |access-date=24 February 2013 |publisher=Jewsinsports.org}}</ref><ref name="Burnton">{{cite web |last=Burnton |first=Simon |date=2 May 2012 |title=50 stunning Olympic moments No 26: The terrorist outrage in Munich in 1972 |url=https://www.theguardian.com/sport/blog/2012/may/02/50-stunning-olympic-moments-munich-72 |access-date=27 July 2012 |publisher=Guardian News and Media Limited}}</ref> == سرچينې == r27vfdh0fi7anu9x28uvhxgkljblpoq 0 63133 283481 2022-07-28T14:33:17Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''برېښنايي څراغ''' یا الکټریکي لایټ هغه وسیله ده چې له الکټریکي یا برېښنايي ځواک څخه د لیدلو وړ رڼا تولیدوي. دا د مصنوعي رڼا تر ټولو معمول ډول دی او د اوسنۍ ټولنې اړتیا ده چې د ماښامنیو او شپنیو فعالیتونو پر مهال ودانیو ته داخلي او بېرونۍ رڼا برابروي. په تخنیکي لحاظ هغه د بدلولو وړ توک یا عنصر چې له برېښنا څخه رڼا تولیدوي، لامپ بلل کېږي. لامپونه معمولاً یو داسې تل یا بنسټ لري چې له سرامیک، فلز، ښیښې یا پلاستیک څخه جوړ وي او په مرسته یې لامپ د یوه څراغ یا لایټ په ساکټ کې ټینګېږي. ساکټ ښايي له برېښنا یا برق سره د یوه پېچي مزي، دوو فلزي سنجاقونو یا مېخونو او دوو فلزي سرپوښونو په مرسته ونښلېږي.<ref name="Reisert">{{cite journal|last1=Reisert|first1=Sarah|title=Let There be Light|journal=Distillations Magazine|date=2015|volume=1|issue=3|pages=44–45|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/let-there-be-light|access-date=22 March 2018}}</ref><ref>{{cite web |title=Lamp |url=http://dictionary.reference.com/browse/lamp |access-date=November 9, 2014 |work=Dictionary.com}}</ref><ref name="lightbulbdef">{{cite web |title=Light bulb |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/light%20bulb |access-date=September 18, 2017 |website=Merriam-Webster}}</ref> برېښنايي څراغونه درې اصلي ډولونه لري. یو ډول یې ګرمېدونکي څراغونه دي چې د الکتریکي جریان په مرسته ګرمېږي او رڼا تولیدوي، بل ډول یې ګازي لامپونه دي چې د ګاز په مرسته د یوې الکتریکي لیندۍ له لارې رڼا تولیدوي چې بېلګه یې فلورسنټ لامپونه دي، او درېیم ډول هغه اېل.اې.ډي لامپونه دي چې په یوه نیمه هادي کې د الکترونونو د جریان له لارې رڼا تولیدوي. تر دې وړاندې چې د شلمې پېړۍ په لومړیو کې الکتریکي روښنايي عامه شي، خلکو به له شمعو، ګازي څراغونو، د تېلو له لامپونو او اور څخه استفاده کوله. انګرېز کیمیاپوه «همافري ډېوي» په ۱۸۰۲ کال کې لومړنی ګرمېدونکی ګروپ جوړ کړ او ورپسې په ۱۸۰۶ کال کې لومړنی الکتریکي قوسي څراغ یا لایټ جوړ شو. په ۱۸۷۰یمه لسیزه کې د ډیوي قوسي لامپ په بریالیتوب سره سوداګریز شو او د ډېرو عمومي ځایونو د روښانولو لپاره وکارول شو. د «جوزف سوان» او «توماس ادیسون» د هڅو په پایله کې ګرمېدونکي لامپونه د ۱۸۸۰یمې لسیزې په جریان کې په پراخ ډول د لاسرسي وړ وو او د شلمې پېړۍ په لومړیو کې یې په بشپړ ډول د الکتریکي قوسي لامپونو ځای ونیو.<ref name="Freebert">{{cite book|last=Freebert|first=Ernest|title=The Age of Edison: Electric Light and the Invention of Modern America|date=2014|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-312444-3}}</ref><ref name="guarnieri 7-1">{{Cite journal|last=Guarnieri|first=M.|year=2015|title=Switching the Light: From Chemical to Electrical|journal=IEEE Industrial Electronics Magazine|volume=9|issue=3|pages=44–47|doi=10.1109/MIE.2015.2454038|hdl=11577/3164116|s2cid=2986686|url=https://www.research.unipd.it/bitstream/11577/3164116/5/21%20LightElectric.pdf|hdl-access=free}}</ref><ref name="Reisert2">{{cite journal|last1=Reisert|first1=Sarah|title=Let There be Light|journal=Distillations Magazine|date=2015|volume=1|issue=3|pages=44–45|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/let-there-be-light|access-date=22 March 2018}}</ref><ref name="Freebert2">{{cite book|last=Freebert|first=Ernest|title=The Age of Edison: Electric Light and the Invention of Modern America|date=2014|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-312444-3}}</ref> == ډولونه == === ګرمېدونکي ګروپونه === په ګرمېدونکي لامپ کې الکتریکي جریان د تنګستن په نامه له یوه پېچ لرونکي جسم څخه تېرېږي. دا ګروپونه په ۱۹۲۰مه لسیزه کې سوداګریز شوي دي او په ۱۸۸۰ شاوخوا کال کې له کاربني رشته‌يي لامپونو څخه جوړ شوي دي. دغه ګروپ ته د ورتلونکې انرژۍ تر ۳ سلنه کمه برخه پر رڼا بدلېږي. کابو ټوله ورتلونکې انرژۍ پر تودوخه بدلېږي چې د ګرمې هوا په موسم کې باید له ودانۍ څخه د ایرکنډېشن په مرسته وایستل شي او له همدې امله د ډېرې انرژۍ د مصرفېدو لامل کېږي. په سړه هوا کې، هغه مهال چې د ژمي په سړو او تیاره میاشتو کې تودوخې او روښنایۍ ته اړتیا وي، د تودوخې جانبي یا اړخیز تولید یې ارزښتناک دی. دغه ډول ګروپونه په ډېرو هېوادونو کې د انرژۍ د کمې اغېزناکتیا په دلیل له استفادې څخه د لوېدو په حال کې دي. === هالوجني لامپ === هالوجني لامپونه تر سټنډرډ ګرمېدونکو لامپونو ډېر کوچني دي، ځکه چې د بریالي فعالیت لپاره د لامپ لپاره څه باندې ۲۰۰ سانتي ګراد درجې تودوخه اړینه ده. په همدې دلیل دغه ډول ګروپونه یو داسې لامپ لري چې له کوارټز یا الومینوسیلیکاټ څخه جوړ وي. دغه لامپ په یوه اضافي ښيښه‌يي لایه کې بند وي. بېرونۍ ښیښه یې د احتیاط لپاره ده، یعنې که د کار پر مهال داخلي پوښ وچوي، دغه ښیښه د دې لپاره ده چې د ماورای بنفش وړانګو خپرښت کم کړي او ګرمې ښيښې راونغاړي. هغه لامپونه چې د ۱۲ یا ۲۴ واټه تولید لپاره جوړ شوي دی، د تارونو جوړښت یې نښتی دی چې د رڼا د کنترول لپاره ګټور دي. دغه لامپونه د غیر هالوجني لامپونو په نسبت ډېر وخت کار کوي او اغېزناکتیا یې زیاته ده. د عمر په اوږدو کې یې د رڼا تولید یا خروجي کابو ثابته پاتې کېږي. === فلورسنټ لامپ === فلورسنټ لامپونه له یوه ښيښه‌يي نل یا ټیوب څخه جوړ شوي دي. د دغه ټيوب له لارې برېښنايي جریان د دې لامل کېږي چې ګازونه ماورای بنفش انرژي تولید کړي. د نلونو داخلي برخې د فاسفورس په مرسته پوښل شوې دي چې د ماورای بنفش فوتونونو د ټکرونو په پایله کې مرئي یا د لیدلو وړ رڼا تولیدوي. د دغو ګروپونو رڼا د ګرمېدونکو ګروپونو په نسبت ډېره زیاته ده. څومره رڼا چې ګرمېدونکي ګروپونه تولیدوي، د هماغومره رڼا د تولیدولو لپاره دا ګروپونه د هغوی شاوخوا څلورمه یا درېیمه برخه انرژي مصرفوي. د فلورسنټ د روښنايۍ د سیستمونو د رڼا معمولي خروجي له ۵۰ څخه تر ۱۰۰ لومن پر واټ ده چې د ګرمېدونکو ګروپونو تر اغېزناکتیا څو برابره زیاته ده. د فلورسنټ ګروپونو وسایل د ګرمېدونکو ګروپونو په نسبت قېمته دي، ځکه چې د لامپ له لارې د جریان د تنظیم لپاره یوه بالاست ته اړتیا لري، خو د انرژۍ کم لګښت یې دغه لوړ لګښت جبرانوي. فلورسنټ ګروپونه د ګرمېدونکو ګروپونو په اندازو کې موجود دي او د انرژۍ په مصرف کې د سپما لپاره د یوه بدیل په توګه په کورونو کې کارول کېږي. دا چې دغه ډول ګروپونه سیماب لري، له همدې امله د خطرناکو ضایعاتو په ډله کې ډلبندي کېږي. د متحدو ایالتونو د چاپېریال ساتنې مرکز سپارښتنه کوي چې فلورسنټ ګروپونه باید له عمومي کثافت‌دانیو څخه جلا شي.<ref>{{cite book|last1=Perkowitz|first1=Sidney|last2=Henry|first2=A. Joseph|date=23 November 1998|title=Empire of Light:: A History of Discovery in Science and Art|url=https://books.google.com/books?id=ROHJnk2JOfIC&q=fluorescent+lights+mercury+vapor+excites|publisher=Joseph Henry Press|isbn=978-0-309-06556-6}}</ref><ref>{{cite web |author=United States Environmental Protection Agency, OSWER |date=2015-07-23 |title=Hazardous Waste |url=http://www.epa.gov/waste/hazard/wastetypes/universal/lamps/index.htm |access-date=3 November 2018 |website=US EPA}}</ref> === اېل.اې.ډي لامپ === دغه ډول ګروپونه له ۱۹۷۰یمې لسیزې راهیسې په مصرفي الکترونیکي وسایلو او غږیزو مسلکي تجهیزاتو کې د لارښودو څراغونو په توګه مشهور دي. په ۲۰۰۰مه لسیزه کې یې اغېزناکتیا او خروجي داسې حد ته ورسېده چې دا مهال د روښنایۍ په ډېرو مواردو لکه د موټرونو د مخې او برېک په څراغونو، فلش لایټونو او د بایسکېل په څراغونو کې کارول کېږي. هغه اېل.اې.ډي لامپونه چې د موټرونو په څراغونو کې کارېږي، تر ۱۰۰۰۰۰ ساعتونو پورې د اوږدمهالي کار په خاطر پېژندل کېږي، خو د روښنایۍ لپاره کارېدونکي ډولونه یې بیا کم عمر کوي. === کاربني قوسي لامپ === کاربني قوسي ګروپونه د کاربني میلې له دوو الکټروډونو څخه جوړ شوي دي چې یو جریان محدودوونکی بالاسټ یې تأمینوي. الکتریکي قوس د میلو د سرونو په لمس کولو او بېرته جلا کولو سره حرکت کوي. بل قوس د میلو د سرونو تر منځ سپینه او ګرمه پلازما تولیدوي. دغه لامپونه د ګرمېدونکو لامپونو په نبست ډېره اغېزناکتیا لري، خو د کاربني میلو عمر یې کم دی او د استفادې پر مهال باید په پرله‌پسې ډول تنظیم شي، ځکه چې د شدیدې تودوخې له امله یې قوس سولېږي. دغه لامپونه ډېره اندازه ماورای بنفش وړانګې تولیدوي، په کور کې د کارولو پر مهال د هوا بدلولو ته اړتیا لري او دا چې ډېر تېز دي، اړتیا ده چې له مخامخ کتو یې ځانونه وژغورل شي. دغه ډول ګروپ چې د لومړي ځل لپاره د ۱۸۰۵ کال په شاوخوا کې «هامفري ډيوي» اختراع کړ، لومړنی عملي الکتریکي څراغ و. په ۱۸۷۰یمه لسیزه کې د لویو ودانیو او واټونو د روښانولو لپاره سوداګریزه استفاده ترې وشوه، تر هغه مهاله چې د شلمې پېړۍ په لومړیو کې یې ځای ګرمېدونکو ګروپونو ونیو. کاربني قوسي ګروپونه په ډېره لوړه اغېزناکتیا سره کار کوي او ډېر زیاته اندازه سپینه رڼا تولیدوي. دغه لامپونه د رڼا نقطه‌يي سرچینه ده. دغه ډول ګروپونه تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته په کمو داسې ځایونو کې کارول کېدل چې دغه ډول ځانګړنو ته یې اړتیا لرله چې د فېلم پراجکټورونه او د سټېج رڼا اچونه یې د بېلګو په توګه یادولی شو. == سرچينې == duxy423wddunxdq1ao7bt1fsund965n 0 63134 283483 2022-07-28T14:37:37Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki بلګراډ (bɛlˈɡreɪd/ bel-GRAYD، /ˈbɛlɡreɪd/ BEL-grayd؛ په صربي کې: Београд / Beograd، روښانه. (سپین ښار)، [beǒɡrad] تلفظ کېږي؛ دا یې په نورو ژبو کې نومونه دي) د صربستان ترټولو لوی ښار او پلازمېنه ده. د ساوا او دانوب سیندونو یوځای کېدو او د پانونې دښتې او بالکان ټاپو تقاطع کې پروت دی. د بلګراد ښار اداري سیمه کې کابو ۱.۷ میلیونه کسان ژوند کوي. دا د دانوب سیند ښارونو په منځ کې ترټولو لوی دریم ښار دی.<ref name="Beograd-invest">{{cite web |title=Why invest in Belgrade? |url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1299561 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140924080008/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1299561 |archive-date=24 September 2014 |access-date=11 October 2010 |publisher=City of Belgrade}}</ref> بلګراد د اروپا او نړۍ یو له لرغونو ښارونو څخه دی چې په دوامداره توګه په مېشت ځای بدل شوی. د اروپا له تاریخ څخه مخکې یو له مهمو کلتورونو څخه، د وینچا کلتور، د بلګراډ په سیمه کې له میلاد څخه مخکې په شپږمه زریزه کې تکامل وموند. په لرغونتوب کې، تراکو-داکیان پّ دې سیمه کې مېشت وو او له میلاد څخه مخکې ۲۷۹ کاله وروسته، سلتانو دا ښار د مېشت کېدو لپاره وټاکه او د هغه نوم یې سینګي‌دون کېښوده. دا ښار د رومیانو لخوا د آګوسټوس تر سلطنت لاندې فتحه شو او د دوهمې پېړۍ په منځ کې د رومي ښار حقونه ورته ورکړل شول. په ۵۲۰مه لسیزه کې د سلاوانو لخوا آباد شو او څو ځلې د بیزانس امپراتورۍ، فرانک امپراتورۍ، بلغارستان امپراتورۍ او مجارستان سلطنت لخوا لاس په لاس شو، مخکې له دې چې په ۱۲۸۴م کال کې د صربستان پاچا سټیفان ډراګوټین په مرکز بدل شي. بلګراډ د سټیفان لازارویچ پاچاهۍ په موده کې د صربانو استبدادي پلازمینې په توګه خدمت وکړ او وروسته د هغه ځای ناستی، دوراد برانکویچ هغه په ۱۴۲۷م کال کې د مجارستان پاچا ته ور وګرځاوه. په ۱۴۵۶م کال کې د محاصرې په اوږدو کې د عثماني امپراتورۍ په وړاندې د مجارستان پوځ په ملاتړ د ماسپښین زنګونه تر نن ورځې پورې لاهم د کلیسا پراخه دود په توګه پاتې دي. په ۱۵۲۱م کال کې، بلګراډ د عثمانیانو لخوا فتحه شو او د سمېدریوو د سانجاک په مرکز بدل شو. په غالب ډول د عثمانیانو له حکومت څخه هابسبورګ ته ولېږدول شو چې د عثماني – هابسبورګ جګړو په اوږدو کې ښار د لا ډېرو ویجاړنو شاهد وو.<ref name="discover">{{cite web |title=Discover Belgrade |url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=320 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090518005044/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=320 |archive-date=18 May 2009 |access-date=5 May 2009 |publisher=City of Belgrade}}</ref><ref>{{cite web |title=The History of Belgrade |url=http://www.belgradenet.com/belgrade_history_middle_ages.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081230032249/http://www.belgradenet.com/belgrade_history_middle_ages.html |archive-date=30 December 2008 |access-date=5 May 2009 |publisher=BelgradeNet Travel Guide}}</ref><ref name="books.google.com">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=_uMP91pRf0UC&pg=PA113|title=The City in Late Antiquity|last=Rich|first=John|page=113|publisher=CRC Press|year=1992|isbn=978-0-203-13016-2|access-date=1 October 2020|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416093705/https://books.google.com/books?id=_uMP91pRf0UC&pg=PA113|url-status=live}}</ref> د صربستان انقلاب څخه وروسته دوره کې، بلګراډ بیاځلې په ۱۸۴۱م کال کې د صربستان پلازمېنې په توګه ونومول شو. تر ۱۹۱۸م کال پورې، چې ښار پورې وتړل شو، په دې دلیل چې د اتریش-مجارستان پخوانۍ سیمې د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته د صربانو نوي سلطنت، کرواتانو او اسلوونیایانو برخې شوې، شمالي بلګراډ لا هم د هابسبورګ ترټولو سویلي پوستې په توګه پاتې شو. بلګراډ په ۱۹۱۸م کال کې د هغه د جوړېدو څخه تر ۲۰۰۶م کاله چې ونړېد د یوګوسلاویا پلازمېنه وو. دا ښار په یوه وژونکي سټراټیژیک موقعیت کې په ۱۱۵ جګړو کې جنګېدلی او ۴۴ ځلې له خاورو سره خاورې شوی او څو څو ځلې محاصره شوی دی.<ref name="Nurden">{{cite news|last=Nurden|first=Robert|url=https://www.independent.co.uk/travel/europe/belgrade-has-risen-from-the-ashes-to-become-the-balkans-party-city-1651037.html|title=Belgrade has risen from the ashes to become the Balkans' party city|newspaper=Independent|location=London|date=22 March 2009|access-date=5 May 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090326054925/http://www.independent.co.uk/travel/europe/belgrade-has-risen-from-the-ashes-to-become-the-balkans-party-city-1651037.html|archive-date=26 March 2009|url-status=live}}</ref> بلګراډ د صربستان لومړني ښار په توګه، په صربستان کې د ځانګړي اداري وضعیت خاوند دی. د مرکزي دولت، اداري ارګانونو او دولتي وزارت‌خانو او همدارنګه کابو ټولو شرکتونو، رسنیو او د صربستان لویو علمي موسسو استوګنځی دی. بلګراډ د نړیوال بېټا ښار په توګه طبقه بندي کېږي. دا ښار د صربستان د کلینیکي مرکز، چې د نړۍ په کچه ترټولو لوړ ظرفیت لرونکي یوه روغتیایي کمپلکس درلودونکی، د سېنټ ساوا کلیسا، چې د ارټوډوکس له لویو کلیسا ګانو څخه ده، او د سټارک آرنا، یو له سرپټي لوبغالو څخه چې د اروپا په کچه ترټولو لوی ظرفیت لري، کور دی. بلګراډ مهم نړیوال رویدادونو کوربه‌ پاتې شوی لکه په ۱۹۴۸م کال کې د دانوب سیند کنفرانس، د غیر متعهدینو خوځښت مشرانو لومړنۍ ناسته (۱۹۶۱)، د اروپا د امنیت او همکارۍ سازمان لومړنۍ لویه غونډه (۱۹۷۷-۱۹۷۸)، د یوروویژن غږیزه سیالۍ (۲۰۰۸)، او همدارنګه سپورټي پېښو کوربه‌توب یې هم کړی لکه د فینا اوبو لوبو نړیواله اتلولۍ (۱۹۷۳)، یوفا یورو (۱۹۷۶)، د اوړي یونیورسیاډ (۲۰۰۹) او درې ځلې یوروباسکټ (۱۹۶۱، ۱۹۷۵ او ۲۰۰۵).<ref name="assemb">{{cite web |title=Assembly of the City of Belgrade |url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150113130104/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201014 |archive-date=13 January 2015 |access-date=10 July 2007 |publisher=City of Belgrade}}</ref><ref>{{cite web |title=The World According to GAWC 2012 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140320212149/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |archive-date=20 March 2014 |access-date=10 January 2015 |publisher=GAWC}}</ref> == تاریخ == === مخکې تاریخ === په زمون کې د تراش شوې ډبرې پیدا شوي اوزار ښکاروي چې د بلګراډ شاوخوا سیمه د پالائولایټیک او میزولیټیک دورې کې د کوچیاني څارویو د مېشت ځای پاتې شوی دی. ځینې دا اوزار د موستریایي صنعت پورې تړاو لري – د مډرن انسان په ځای نئاندرتالانو پورې تړاو لري. د اوریګناسین او ګراوېټیایي اوزار هم دې سیمې ته نږدې کشف شوي دي چې د ۲۰۰۰۰ تر ۵۰۰۰۰ کاله پخوا میشت ځایونو ښکارندویي کوي.<ref name="Josip 2008">{{Cite journal|last1=Saric|first1=J.|doi=10.2298/STA0858009S|title=Paleolithic and mesolithic finds from profile of the Zemun loess|journal=Starinar|issue=58|pages=9–27|year=2008|doi-access=free}}</ref> لومړني کروندګر کسان چې په دې سیمه کې مېشت شول د اسټارچوو نئولایټیک کلتور پورې تړلي وو چې له میلاد څخه مخکې ۶۲۰۰ تر ۵۲۰۰ کالو کې یې وده وکړه. د سټارچېوو څو سایټونه په بلګراډ او د هغه په شاوخوا کې شتون لري، د سټارچېوو هم نومي سایټ په ګډون. د سټارچېوو کلتور (له میلاد څخه مخکې ۵۵۰۰ – ۴۵۰۰ کاله وړاندې) د وینچا په کلتور بدل شو، د کروندګرو یو لا پېچلی کلتور چې د سټارچېوو له پخوانیو مېشت ځایونو څخه یې وده وکړه او همدارنګه په بلګراډ کې د یوې سیمې (Vinča-Belo Brdo) له امله په دې نوم ونومول شو. د وینچا کلتور د هغه د ډېرو لویو مېشت ځایونو له امله، یو لرغونی مېشت ځای چې په دوامداره توګه خلک په کې ساکن وو او له تاریخ مخکې اروپا کې ځینې لوی مېشت ځایونو له امله نامتو ده. همدارنګه د وینچا له کلتور سره د آنتروپومورفیک مجسمې لکه د وینچا مېرمن، په اروپا کې لومړنۍ پېژندل شوې د مسو مټالورجي، او د لیکنې یوه پخوانۍ بڼه چې د سومریانو او مینووانو څخه مخکې یې وده کړې او اروپایي لیک په توګه پېژندل کېږي، چې له میلاد څخه مخکې کابو ۵۳۰۰ کاله تاریخ لري، سره تړاو لري. د ښار په منځ کې د Cetinjska په سړک کې، په ۱۸۹۰م کال کې له میلاد څخه مخکې ۵۰۰۰ کلونو پورې اړونده د انسان کوپړۍ  کشف شوه.<ref name="Chapman 1981">{{Cite book|title=The Vinča culture of south-east Europe: Studies in chronology, economy and society (2 vols)|last=Chapman|first=John|year=1981|publisher=BAR|location=Oxford|isbn=0-86054-139-8|series=BAR International Series|volume=117}}</ref><ref name="Chapman 2000">{{Cite book|title=Fragmentation in Archaeology: People, Places, and Broken Objects|last=Chapman|first=John|year=2000|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0-415-15803-9|page=236}}</ref><ref name="Radivojevic et al 2010">{{Cite journal|last1=Radivojević|first1=M.|last2=Rehren|first2=T.|last3=Pernicka|first3=E.|last4=Šljivar|first4=D. A.|last5=Brauns|first5=M.|last6=Borić|first6=D. A.|doi=10.1016/j.jas.2010.06.012|title=On the origins of extractive metallurgy: New evidence from Europe|journal=Journal of Archaeological Science|volume=37|issue=11|page=2775|year=2010}}</ref><ref name="GdS">{{cite book|last=Haarmann|first=Harald|title=Geschichte der Schrift|publisher=C.H. Beck|year=2002|isbn=978-3-406-47998-4|page=20|language=de}}</ref><ref>{{cite book|title=Српска породична енциклопедија, књига 3, Ба-Би|trans-title=Serbian family encynclopedia, Vol. 3, Ba-Bi|date=2006|page=116|editor-first=Radivoje|editor-last=Mikić|publisher=Narodna Knjiga, Politika|isbn=86-331-2732-6}}</ref> === لرغونتوب === جېسون او ارګوناټان. د لرغونتوب په زمانه کې هم، دا سیمه د تراکیانو او داکیانو په شمول د پالئو – بالکان قبیلو لخوا، چې د بلګراد په شاوخوا ډېری سیمو باندې یې حکومت کاوه، ډکه شوې وه. په ځانګړې توګه، بلګراډ په یوه ټکي کې د ټراکو – ډاکیان د سینګي قبیلې مېشت ځای وو؛ له میلاد څخه مخکې په ۲۷۹م کال کې د سلتانو له برید څخه وروسته، اسکورډیسکي دا ښار له خپلو لاسونو بهر کړ او د هغه نوم یې سینګي‌دون (''d|ūn کلا'') کېښود. مخکې له میلاده په ۳۳-۳۴ کلونو کې، د روم پوځ بلګراډ ته راورسېد. دا ښار له میلاد وروسته لومړۍ پېړۍ کې په رومي سینګي‌دونوم بدل شو او د دوهمې پېړۍ په منځ کې، دا ښار د رومي چارواکو له لوري د یوه ښار په توګه معرفي شو او د پېړۍ تر پایه پورې په بشپړه کولونیا (د ښارونو ترټولو لوړه طبقه) بدل شو. په داسې حال کې چې د روم لومړنی مسیحي امپراتور – لومړی کنسټانټین، چې همدارنګه د لوی کنسټانټین په توګه هم پېژندل کېږي – د نایسوس په قلمرو کې د ښار په سویل کې وزېږېد، د رومي مسیحیت اتل، فلاویوس آیویانوس (جویان)، په سینګي‌دونوم کې وزېږېد. جویان مسیحیت د روم امپراتورۍ رسمي دین په توګه بیا تاسیس کړ او د روم دودیزو دینونو بیاژوندي کېدو ته مرتد جویان د پای ټکی کېښود. له میلاد څخه وروسته په ۳۹۵م کال کې، دا سایټ د ختیځ روم امپراتورۍ یا بیزانس ته ولېږدول شو. د سینګي‌ډونوم ساوا څخه ورهاخوا، د تاورونوم (زمون) سلټیکي ښار شتون درلود. دې دواړو د روم او بیزانس په ټوله دوره کې د یوه پل په واسطه سره اړیکه درلودله.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=b7RWayXdH0UC&pg=PA3|title=Belgrade A Cultural History|access-date=16 January 2016|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=9780199704521|date=29 October 2008|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416091412/https://books.google.com/books?id=b7RWayXdH0UC&pg=PA3|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/2259344/Jason-and-the-Argonauts-sail-again.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/2259344/Jason-and-the-Argonauts-sail-again.html|archive-date=11 January 2022|url-access=subscription|url-status=live|title=Jason and the Argonauts sail again|access-date=16 January 2016|newspaper=[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]}}{{cbignore}}</ref><ref>{{cite web |title=Belgrade Fortress history |url=http://www.beogradskatvrdjava.co.rs/Belgrade-Fortress-history_2178-74_2176 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905092854/http://www.beogradskatvrdjava.co.rs/Belgrade-Fortress-history_2178-74_2176 |archive-date=5 September 2011 |access-date=18 January 2011 |publisher=Public Enterprise "Belgrade Fortress"}}</ref><ref name="books.google.com2">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=_uMP91pRf0UC&pg=PA113|title=The City in Late Antiquity|last=Rich|first=John|page=113|publisher=CRC Press|year=1992|isbn=978-0-203-13016-2|access-date=1 October 2020|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416093705/https://books.google.com/books?id=_uMP91pRf0UC&pg=PA113|url-status=live}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/eb/article-9109633/Constantine-I|title=Constantine I – Britannica Online Encyclopedia|encyclopedia=Britannica.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20080618100901/https://www.britannica.com/eb/article-9109633/Constantine-I|archive-date=18 June 2008|url-status=live|access-date=7 July 2009}}</ref><ref>{{cite web |title=Philologic Results- |url=http://artfl.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.25:1:283.harpers |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20070813044518/http://artfl.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.25:1:283.harpers |archive-date=13 August 2007 |access-date=7 July 2009 |publisher=The ARTFL Project}}</ref><ref name="ancient">{{cite web |title=History (Ancient Period) |url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201172 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120216090323/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201172 |archive-date=16 February 2012 |access-date=10 July 2007 |publisher=Beograd.rs}}</ref><ref>{{cite web |date=5 October 2000 |title=City of Belgrade – Ancient Period |url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201172 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120216090323/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201172 |archive-date=16 February 2012 |access-date=7 July 2009 |publisher=Beograd.rs}}</ref> == سرچينې == 6tvm7shrgc6broh2y0jebq2wlab8mpq 0 63135 283484 2022-07-28T14:39:24Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki استعماري هند د هند نيمه لويه وچې برخه و، چې د موندنې دورې “Age of Discovery” پر مهال د اروپايي استعماري ځواکونو تر قانوني واک لاندې و. اروپايي ځواک د بري او سوداګرۍ له لارې په ځانګړي ډول د ګټو په برخه کې کارول کېده. د هند د شتمنۍ او سوکالۍ لټون وروسته له هغې د امريکا د استعمار لامل شو، چې کرسټف کولمب په ۱۴۹۲ ز کال امريکا ته لاړه. يوازې يو څو کالونه وروسته د ۱۵ پيړۍ پای ته نږدې پرتګالي بېړۍ چلونکی واسکو ډا ګاما “Vasco da Gama” لومړنی اروپايي شو، چې د افريقا شا او خوا د سمندري سفر له لارې يې د لومړني رسېدونکي په توګه د روميانو د وخت له راهيسې له هند سره د مستقيمې سوداګرۍ اړيکې يو ځل بيا رامنځته کړې. نوموړي کاليکټ “Calicut” ته په رسېدنې سره، چې هغه وخت د ختيځې نړۍ له سترو سوداګريزو بندرونو څخه و، له ساموتيري راجا “Saamooothiri Rajah” څخه په ښار کې د سوداګرۍ کولو اجازه تر لاسه کړه. له نوموړي څخه وروسته هالنډي وګړي سيمې ته ورسېدل، چې په سيلون “Cylon” کې يې خپل اصلي مرکز يا هډه درلوده. هند ته د دوی پراختيا د ټراوانکور او هالنډ جګړې “Travancore-Dutch War” پر مهال د تراوانکور سلطنت له لورې د کولاچيل په جګړه “Battle of Colachel” کې د دوی له ماتې څخه وروسته ودرول شوه. <ref>{{cite book|last=Corn|first=Charles|date=1998|title=The Scents of Eden: A Narrative of the Spice Trade|publisher=Kodansha|pages=xxi–xxii|isbn=978-1-56836-202-1|quote=The ultimate goal of the Portuguese, as with the nations that followed them, was to reach the source of the fabled holy trinity of spices ... while seizing the vital centers of international trade routes, thus destroying the long-standing Muslim control of the spice trade. European colonisation of Asia was ancillary to this purpose.|url=https://archive.org/details/scentsofedenna00corn|url-access=registration}}</ref><ref>{{cite book|last=Donkin|first=Robin A.|author-link=Robin Donkin|year=2003|title=Between East and West: The Moluccas and the Traffic in Spices Up to the Arrival of Europeans|publisher=Diane Publishing Company|pages=xvii–xviii|isbn=978-0-87169-248-1|quote=What drove men to such extraordinary feats ... gold and silver in easy abundance ... and, perhaps more especially, merchandise that was altogether unavailable in Europe—strange jewels, orient pearls, rich textiles, and animal and vegetable products of equatorial provenance ... The ultimate goal was to obtain supplies of spices at source and then to meet demand from whatever quarter.}}</ref><ref>{{cite magazine|date=20 August 2001|title=The Land That Lost Its History|url=http://www.time.com/time/asia/features/journey2001/india.html|magazine=Time|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20010913013711/http://www.time.com/time/asia/features/journey2001/india.html|archive-date=13 September 2001}}</ref> د اروپايي سمندري قدرتونو په منځ کې سوداګريزو سياليو هند ته نور اروپايي قدرتونه راوړل. د هالنډ جمهوريت، انګليستان، فرانسې او ډنمارک او ناورې ټولو د ۱۷ پېړۍ په لومړيو کې هند کې سوداګريز مرکزونه رامنځته کړل. دا چې د ۱۸ پېړۍ په لومړيو کې د مغل سترواکي له مينځه لاړه او هغه وخت د پاني پت له درېيمې جګړې څخه وروسته د مرهټيانو سترواکي “Maratha Empire” کمزورې شوه، زياتره يو څه کمزوري او بې ثباته هندي دولتونه چې رامنځته شول، د ناخپلواکو هندي واکمنانو له لارې د اروپايانو د لاسوهنې لپاره په زياتېدونکي ډول پرانيستي وو. د ۱۸ پېړۍ په وروستيو کې لويې برتانيې او فرانسې تر خپل لاندې هندي واکمنانو او همدرانګه مسقيمې فوځي لاسوهنې يا مداخلې له لارې د واکمنۍ هڅه وکړه. په ۱۷۹۹ ز کال کې د ډارونکي هندي واکمن ټيپو سلطان “Tipu Sultan” ماتې د فرانسې نفوذ کمرنګه کړ. له دې څخه وروسته د ۱۹ پېړۍ په لومړيو کې د هند د نيمه لويې وچې په ستره برخه کې د برتانوي ځواک چټکه پراختيا رامنځته شوه. د پېړۍ په نيمايي کې برتانيې وار له مخه پر نږدې ټول هند باندې مستقيم او نامستقيم واک تر لاسه کړی وی. برتانوي هند چې په مستقيم ډول له اداره کېدونکو برتانوي رياستونو او ولايتونو څخه جوړ و، د برتانوي سترواکۍ خورا ګڼ نفوسه او ارزښتانکه برخې يې درلودې او په دې ډول «په برتانوي سلطنت کې د غمي» په توګه پېژندل کېده. هند د خپلې استعماري دورې پر مهال د ملتونو ټولنې بنسټګر غړی، په ۱۹۰۰، ۱۹۲۰، ۱۹۲۸، ۱۹۳۲ او ۱۹۳۶ ز کالونو کې د المپيک د اوړي سياليو “Summer Olympics” کې د ګډونوال هېواد او په ۱۹۴۵ ز کال سانفرانسسکو کې د ملګرو ملتونو يو بنسټګر غړی هېواد و. دې هېواد په ۱۹۴۷ ز کال کې خپله خپلواکي تر لاسه او د هند او پاکستان په حاکميت لرونکو برخو باندې ووېشل شو، چې وروستۍ هغه يې د استعماري هند د مسلمانانو لپاره د ټاټوبي په توګه جوړ شو. <ref name="mansergh-UN-SanFrancisco">{{citation|last=Mansergh|first=Nicholas|author-link=Nicholas Mansergh|title=Constitutional relations between Britain and India|year=1974|url=https://books.google.com/books?id=DJkOAQAAMAAJ|access-date=19 September 2013|publisher=His Majesty's Stationery Office|location=London|page=xxx|isbn=9780115800160}} Quote: "[[Viceroy's Executive Council|India Executive Council]]: Sir [[Arcot Ramasamy Mudaliar]], Sir [[Firoz Khan Noon]] and Sir [[V. T. Krishnamachari]] served as India's delegates to the London Commonwealth Meeting, April 1945, and the U.N. San Francisco Conference on International Organisation, April–June 1945."</ref><ref name="Fernandes2014">{{cite book|last1=Fernandes|first1=Leela|title=Routledge Handbook of Gender in South Asia|date=2014|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-317-90707-7|language=en|quote=Partition of colonial India in 1947 – forming two nation-states, India and Pakistan, at the time of its independence from almost two centuries of British rule – was a deeply violent and gendered experience.}}</ref><ref name="TrivediAllen2000">{{cite book|last1=Trivedi|first1=Harish|last2=Allen|first2=Richard|title=Literature and Nation|date=2000|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-21207-6|language=en|quote=In this introductory section I want to touch briefly on four aspects of this social and historic context for a reading of Sunlight on a Broken Column: the struggle for independence; communalism and the partition of colonial India into independent India and East and West Pakistan; the social structure of India; and the specific situation of women.|url-access=registration|url=https://archive.org/details/literaturenation1800unse}}</ref><ref name="GortJansenVroom2002">{{cite book|last1=Gort|first1=Jerald D.|last2=Jansen|first2=Henry|last3=Vroom|first3=Hendrik M.|title=Religion, Conflict and Reconciliation: Multifaith Ideals and Realities|date=2002|publisher=Rodopi|isbn=978-90-420-1166-3|language=en|quote=Partition was intended to create a homeland for Indian Muslims, but this was far from the case; Indian Muslims are not only divided into three separate sections, but the number of Muslims in India--for whom the Muslim homeland was meant--still remains the highest of all three sections.}}</ref> == د رومي == له هند سره د رومي سترواکۍ د سمندري سوداګرۍ له کمېدو څخه ډېره موده وروسته پرتګاليان دويمي یعنې راتلونکي اروپايان وو، چې د سوداګرۍ په موخه يې هلته په بېړۍ کې سفر وکړ او د ۱۴۹۸ ز کال په می کې لومړنۍ بېړۍ سيمې ته ورسېدل. د عثماني سترواکې له لورې په لويديځه اسيا کې د دوديزو سوداګريزو لارو بنديدلو او له ايټالوي دولتونو سره سيالۍ پرتګال له هند سره د يوې بديلې سمندري لارې په لټه کې کړ. هند ته لومړنی بريالی سفر په ۱۴۹۸ ز کال کې د واسکو دا ګاما “Vasco da Gama” له لورې و او دا هغه مهال و چې نوموړی د “Cape of Good Hope” شا او خوا له بېړۍ چلولو څخه وروسته کاليکت “Calicu” يا نني کيرالا “Kerala” سيمې ته ورسېد. نوموړي هلته په رسېدنې سره له ساموتري راجا څخه په ښار کې د سوداګرۍ کولو اجازه تر لاسه کړه. د نوموړي دوديزه مېلمه پالنه وشوه، مګر له ساموتري (زامورين) سره يوې مرکې څرګندې پايلې ورنکړې. واسکو دا ګاما د هغه سوداګريزو توکو د ځواب وينې برخه کې تر شا د يو عامل پرېښودلو غوښتنه وکړه، چې نوموړي نه شول پلورلی. د نوموړي غوښتنه ونه ومنل شوه او پاچا ټينګار وکړ چې ګاما بايد د بل هر سوداګر په شان ګمرکي محصول ورکړي، چې د دوی اړيکې يې خرابې کړې. د تنيور سلطنت “Kingdom of Tanur” واکمن د کاليکت زامورين نوکر و، په کوژيکود “Kozhikode” کې د خپل پاچا پر وړاندې د پرتګاليانو پلوي وکړه. په پايله کې د تنيو سلطنت (Vettathunadu) په هند کې د لومړنيو پرتګالي مستعمرو “Portuguese Colonies” له ډلې څخه شو. د تنيور حاکم د کوچين “Cochin” پلوي هم وکړه. په ۱۶ او ۱۷ پېړيو کې  کوچين د شاهي کورنۍ زياتره غړي له ويټوم “Vettom” څخه ټاکل شوي وو. که څه هم د تنيور ځواکونو د پاچا تر مشرۍ لاندې د ۱۵۰۴ ز کال د کوچين جګړه “Battle of Cochin” کې د کاليکت د زامورين لپاره وجنګېدل. که څه هم په تنيو سيمه کې د ماپيلا “Mappila” سوداګرو ژمنتيا لا هم د کاليکت د زامورين په مشرۍ پاتې شوه. پرتګاليانو د زامورين او کوچي “Kochi” د سيالۍ تر منځ له کوچي سره په يو ځای کېدنې ګټه تر لاسه کړه. کله چې فرانسسکو ډی الميدا “Francisco de Almeida” په ۱۵۰۵ ز کال کې د پرتګالي هند د سلطنت د استازي يا وايسرای په توګه وټاکل شو، مرکزي اداره يې د “Kozhikode” پر ځای په “Fort Kochi” يعنې “Fort Emmanuel” کې جوړه شوه. د نوموړي د واکمنۍ پر مهال پرتګاليانو وکولی شول له کوچي “Kochi” سره پر اړيکو باندې واک ولري او پر مالبار ساحل “Malbar Coast” باندې يې يو څو لښکر کوټونه يا فوځي کلاګانې جوړې کړې. پرتګاليانو په سويلي مالابار “South Malabar” کې د زامورين ځواکونو له لورې د بريدونو له امله شاتګ وکړ، په ځانګړي ډول د کوژيکود د سمندري ځوکونو د قوماندانانو تر مشرۍ لاندې سمندري بريدونو له امله، چې د “Kunjali Marakkars” په نوم يادېږي او پرتګاليان يې د تړون غوښتلو ته اړ کړل. “کونجالي ماراکارس ته د هند ساحل د لومړنۍ سمندري ساتنې يا دفاع برابرولو امتياز ورکول کېږي. تحفة المجاهدين “Tuhfat Ul Mujahideen” چې په ۱۶ شته يا عمومي پېړۍ کې د پوناني “Ponanni” د دويم زين الدين مخدوم “Zinuddin Makhdoom II” (نږدې ۱۵۳۲ز کال کې زېږېدلی دی) له لورې ليکل شوی دی، په بشپړ ډول د کيرالا د تاريخ پر بنسټ پېژندل شوی لومړنی کتاب دی، چې يو د کيرالا سيمې د اوسېدونکي يا کيرالايټ له لورې ليکل شوی دی. کتاب په عربي ژبه ليکل شوی دی او د هغه مقاومت په اړه د معلوماتو ځينې ټوټې لري، چې له ۱۴۹۸ څخه تر ۱۵۸۳ ز کالونو څخه د مالبار ساحل د مستعمره کولو په موخه د پرتګاليانو د هڅو پر وړاندې د کاليکت د زامورين تر څنګ د کنجالي ماراکار “Kunjali Marakar” د سمندري ځواک له لورې رامنځته شوی و. په ۱۵۷۱ ز کال کې پرتګاليانو په “Chaliyam Fort” جګړه کې د زامورين ځواکونو له لورې ماتې وخوړه. <ref name="Malabar">{{cite book|last1=Sreedhara Menon|first1=A.|title=''Kerala Charitram''|date=January 2007|publisher=DC Books|location=Kottayam|isbn=978-81-264-1588-5|page=27|edition=2007|url=https://books.google.com/books?id=FAlXPgAACAAJ&q=%E0%B4%95%E0%B5%87%E0%B4%B0%E0%B4%B3+%E0%B4%9A%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%82|access-date=19 July 2020}}</ref><ref name="Logan">{{Cite book|title=Malabar Manual (Volume-I)|last=Logan|first=William|publisher=Asian Educational Services|year=2010|isbn=9788120604476|location=New Delhi|pages=631–666}}</ref><ref name="Makhdoom">{{cite book|author=S. Muhammad Hussain Nainar|year=1942|title=Tuhfat-al-Mujahidin: An Historical Work in The Arabic Language|publisher=University of Madras|url=https://archive.org/details/Tuhfat-al-MujahidinAnHistoricalWorkInTheArabicLanguage}}</ref><ref name="Mehta2005">{{cite book|author=J. L. Mehta|year=2005|title=Advanced Study in the History of Modern India: Volume One: 1707–1813|url=https://books.google.com/books?id=d1wUgKKzawoC&pg=PA324|access-date=9 August 2012|publisher=Sterling Publishers Pvt. Ltd|isbn=978-1-932705-54-6|pages=324–327}}</ref><ref>{{cite news|last=Singh|first=Arun Kumar|title=Give Indian Navy its due|url=https://www.asianage.com/opinion/columnists/110217/give-indian-navy-its-due.html|access-date=23 January 2021|work=[[The Asian Age]]|date=11 February 2017}}</ref><ref name="A. Sreedhara Menon 2011">A. Sreedhara Menon. ''Kerala History and its Makers''. D C Books (2011)</ref><ref name="frontline.in">A G Noorani. Islam in Kerala. Books [http://www.frontline.in/static/html/fl2704/stories/20100226270407900.htm]</ref><ref name="ReferenceA">Roland E. Miller. ''Mappila Muslim Culture'' SUNY Press, 2015</ref><ref>{{cite book|author=K. K. N. Kurup|year=1997|title=India's Naval Traditions: The Role of Kunhali Marakkars|url=https://books.google.com/books?id=HKmXcBCKEcAC&pg=PA51|access-date=9 August 2012|publisher=Northern Book Centre|isbn=978-81-7211-083-3|pages=37–38}}</ref> که څه هم په هند کې د پرتګاليانو شتون په لومړيو کې په ۱۴۹۸ ز کال کې پيل شو، مګر استعماري حکومت يې له ۱۵۰۵ څخه تر ۱۹۶۱ زکال پورې دوام وکړ. پرتګالي سترواکۍ په ۱۵۰۲ ز کال په کيولن (کولام) “Quilon” (Kollam) کې لومړنی اروپايي سوداګريز مرکز جوړ کړ. د باور له مخې په هند کې استعماري دوره په “Quilon” کې د همدې پرتګالي سوداګريز مرکز په جوړولو سره پيل شوه. په ۱۵۰۵ ز کال کې د پرتګال پاچا لومړي مانويل “Manuel I of Portugal” فرانسسکو دی الميډا “Francisco de Almeida” او ورپسې په ۱۵۰۹ زکال کې ډوم افونسو ډي البکرک “Dom Afonso de Albuquerque” په هند کې د پرتګاليانو د سلطنت د استازو په توګه وټاکل. البکرک په ۱۵۱۰ ز کال کې د ګوا ښار ونيو، چې د مسلمانانو له لورې اداره کېده. نوموړي له ځايي هندي نجونو سره د پرتګالي سرتېرو او بېړۍ چلونکو د واده تګلاره پرانېسته، چې پايله يې په ګوا او د اسيا لويې وچې په نورو پرتګالي سيمو کې د هغو خلکو د نژاد سمول (اصلاح) وه، چې د بېلابېلو توکمونو غړي ګڼل کېدل. په هند کې د پرتګاليانو د شتون يوه بله بڼه د انجيل منلو او کاتوليک پلوۍ ته د ودې ورکولو پر وړاندې د دوی اراده يا خوښه وه. په دې برخه کې يسوعيانو بنسټيزه ونډه ولوبوله او تر نن ورځې پورې د هندي کالتوليکانو په منځ کې د يسوعي مذهبي مبلغانو د “Saint Francis Xavier” په نوم هسپانوي يسوعي د ډلې  درناوی کېږي. مګر انجيلي کېدنه د کاتوليکانو د سيمه ييزو اوسېدونکو له لورې له مذهب څخه په زور د اوښتون لامل شوه، چې په همدې سره په ګوا کې د عيسوي مذهب د هغې بې رحمه ډلې رامنځته کېدل پيل شول، چې له دين څخه د اوښتو وګړو پلټنه يې کوله. <ref>{{cite book|title=Wars, Proxy-wars and Terrorism: Post Independent India|via=[[Google Books]]|url=https://books.google.com/books?id=qYK0BhcgwaQC|publication-place=[[New Delhi]], [[India]]|first=Peter Wilson|last=Prabhakar|editor1-first=Naurang|editor1-last=Rai|publisher=Mittle Publications|isbn=9788170998907|year=2003|edition=1st|chapter=3. Liberation of Goa, Daman and Diu|pages=39–41|chapter-url=https://books.google.com/books?id=qYK0BhcgwaQC&pg=PA39}}</ref><ref>{{cite web |date=10 March 2020 |title=The ugly and good side of conversions in South Asia |url=https://newsin.asia/the-ugly-and-good-side-of-conversions-in-south-asia/ |access-date=10 March 2020 |publisher=NewsIn Asia}}</ref><ref>{{cite book|first=Roger|last=Crowley|year=2015|title=Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire|publisher=Faber & Faber|location=London}}</ref><ref>{{cite book|title=The Christianisation of the Goa Islands 1510-1567|author=Anthony D’Costa|publisher=Heras Institute|location=Bombay|date=1965}}</ref> == سرچينې == f6py8k9fvtfgwn6nvfvzs39sazq38cs 0 63136 283485 2022-07-28T14:43:23Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د تباهۍ یا ختمولو  بغاوت (چې مختصره بڼه یې XR) ده، دا د استوګنیز چاپېریال اړوند یو نړوال خوځښت ده، چې هدف یې دا دی، ترڅو د غیر متشدده مدني مخالفت او نافرمانۍ په کارولو سره دولت او حکومت دېته اړ کړي، ترڅو په اقلیمي برخو کې د لوړو برخو مخنیوی وکړي، د ژوندیو موجوداتو یا ژوو بېلابېلوالی یا تنوع له لاسه ورکړي او دغه راز د ټولنیزو او ایکولوژیکي پاشلتیا اړوند ګواښ مخنیوی وکړي. د تباهۍ یا ختمولو  دا بغاوت د ۲۰۱۸ ز کال په می میاشت کې د ګیل بردبروک، سایمون برامول، راجر هالام او د رایزینګ اپ Rising Up د کمپاین ډلې اته تنه نورو بنسټ ایښودونکو په وسیله په بریتانیا کې رامنځته شو.<ref name="redalert">{{cite news|first1=Nosheen|last1=Iqbal|access-date=19 October 2019|title=How Extinction Rebellion put the world on red alert|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/06/how-extinction-rebellion-put-world-on-red-alert-year-since-it-was-founded|newspaper=The Observer|date=6 October 2019|issn=0029-7712|via=www.theguardian.com|archive-date=4 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104025848/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/06/how-extinction-rebellion-put-world-on-red-alert-year-since-it-was-founded|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last1=Corbett |first1=Jessica |date=8 October 2019 |title=Extinction Rebellion movement kicks off two weeks of civil disobedience around the world |url=https://www.salon.com/2019/10/08/extinction-rebellion-movement-kicks-off-two-weeks-of-civil-disobedience-around-the-world/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326200157/https://www.salon.com/2019/10/08/extinction-rebellion-movement-kicks-off-two-weeks-of-civil-disobedience-around-the-world/ |archive-date=26 March 2020 |access-date=15 October 2019 |work=Salon}}</ref><ref name="Taylor">{{Cite news|author=Matthew Taylor|title='We have a duty to act': hundreds ready to go to jail over climate crisis|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/26/we-have-a-duty-to-act-hundreds-ready-to-go-to-jail-over-climate-crisis|work=[[The Guardian]]|date=26 October 2018|access-date=17 November 2018|archive-date=29 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229151751/https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/26/we-have-a-duty-to-act-hundreds-ready-to-go-to-jail-over-climate-crisis|url-status=live}}</ref><ref name="declaration">{{Cite web |date=April 2019 |title=A Declaration of International Non-Violent Rebellion Against the World's Governments for Criminal Inaction on the Ecological Crisis |url=https://xrebellion.org/s/A-Declaration-of-International-Non-Violent-Rebellion-Against-the-Worlds-Governments-for-Criminal-Ina.pdf |url-status=dead |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20181128035622/https://xrebellion.org/s/A-Declaration-of-International-Non-Violent-Rebellion-Against-the-Worlds-Governments-for-Criminal-Ina.pdf |archive-date=28 November 2018 |access-date=17 April 2019 |website=Extinction Rebellion}}</ref><ref>{{cite web |title=Our Demands |url=https://rebellion.earth/the-truth/demands/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200327161304/https://rebellion.earth/the-truth/demands/ |archive-date=27 March 2020 |access-date=16 September 2019 |website=rebellion.earth}}</ref><ref name=":0">{{Cite web |title=Extremism Rebellion |url=https://policyexchange.org.uk/publication/extremism-rebellion/ |access-date=30 September 2021 |website=Policy Exchange |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |last=Dans |first=Enrique |title=If You Haven't Heard Of Extinction Rebellion Yet, You Soon Will ... |url=https://www.forbes.com/sites/enriquedans/2019/04/21/if-you-havent-heard-of-extinction-rebellion-yet-you-soon-will/ |access-date=30 September 2021 |website=Forbes |language=en}}</ref><ref name=":1">{{Cite news|last=Green|first=Matthew|date=11 April 2019|title=Extinction Rebellion: inside the new climate resistance|url=https://www.ft.com/content/9bcb1bf8-5b20-11e9-9dde-7aedca0a081a|access-date=10 March 2021|newspaper=Financial Times|language=en-GB|archive-date=2 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210302073749/https://www.ft.com/content/9bcb1bf8-5b20-11e9-9dde-7aedca0a081a|url-status=live}}</ref><ref name=":02">{{Cite web |title=Extremism Rebellion |url=https://policyexchange.org.uk/publication/extremism-rebellion/ |access-date=30 September 2021 |website=Policy Exchange |language=en-GB}}</ref><ref name="GreenWorld19nov">{{cite web |date=19 November 2018 |title=Extinction Rebellion campaigners arrested in London |url=https://greenworld.org.uk/article/extinction-rebellion-campaigners-arrested-london |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191011181312/https://greenworld.org.uk/article/extinction-rebellion-campaigners-arrested-london |archive-date=11 October 2019 |access-date=24 November 2018 |website=Green World}}</ref> د ۲۰۱۸ ز کال اکتوبر میاشتې په ۱۷مه نېټه د دې بغاوت لومړی اړین او لوی اقدام په لندن کې د ګرین پیس (زرغونې سولې) اړوندو دفترونو قبضه کول وو، چې د ۲۰۱۸ ز کال د اکتوبر میاشتې په ۳۱ مه نېټه د "بغاوت اعلامیه" کې د انګلستان له پارلمان څخه بهر له عمومي پیلامې سره تعقیب شو. د همدې میاشتې په لومړیو کې شاوخوا سل تنه اکادمیکو شخصیتونو د دوی په ملاتړ سره د چمتو والي اړوند اقدام لاسلیک کړ. د ۲۰۱۸ ز کال په نومبر میاشت کې د لندن د تیمس سیند په اوږدو کې پنځه پلونه د احتجاج په توګه وتړل شول. د ۲۰۱۹ ز کال په اپریل میاشت کې د لندن ښار په مرکز کې پنځه اساسي ځایونه د تباهۍ یا ختمولو  اړوند بغاوت کوونکو له لوري اشغال شول، چې د پیکاډیلي سرکس، اکسفورد سرکس، د ماربل یا مرمرو طاق، د واټرلو څلی او د پارلمان چوک اړوند شاوخوا سیمه وه. د ۲۰۲۱ ز کال په اګست میاشت کې ناشوني بغاوت یا پاڅون د لندن ښار نیول خپله موخه وګرځوله. <ref>{{Cite web |title=Opinion {{!}} Climate Activists Occupy Greenpeace UK Headquarters—Wait, That Can't Be Right |url=https://www.commondreams.org/views/2018/10/19/climate-activists-occupy-greenpeace-uk-headquarters-wait-cant-be-right |access-date=30 September 2021 |website=Common Dreams |language=en}}</ref><ref name=":03">{{Cite web |title=Extremism Rebellion |url=https://policyexchange.org.uk/publication/extremism-rebellion/ |access-date=30 September 2021 |website=Policy Exchange |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |date=4 August 2020 |title=The evolution of Extinction Rebellion |url=http://www.theguardian.com/environment/2020/aug/04/evolution-of-extinction-rebellion-climate-emergency-protest-coronavirus-pandemic |access-date=30 September 2021 |website=the Guardian |language=en}}</ref><ref name="Green">{{Cite news|author=Alison Green|display-authors=etal|title=Facts about our ecological crisis are incontrovertible. We must take action|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/26/facts-about-our-ecological-crisis-are-incontrovertible-we-must-take-action|work=[[The Guardian]]|date=26 October 2018|access-date=17 November 2018|archive-date=16 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200216032450/https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/26/facts-about-our-ecological-crisis-are-incontrovertible-we-must-take-action|url-status=live}}</ref><ref name="Taylor-Gayle">{{Cite news|author=Matthew Taylor and Damien Gayle|title=Dozens arrested after climate protest blocks five London bridges|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/17/thousands-gather-to-block-london-bridges-in-climate-rebellion|work=[[The Guardian]]|date=17 November 2018|access-date=17 November 2018|archive-date=3 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200503055949/https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/17/thousands-gather-to-block-london-bridges-in-climate-rebellion|url-status=live}}</ref> د تباهۍ یا ختمولو  بغاوت د یو شمېر نورو ټولنیزو او وګړیزو حرکتونو لکه د اشغال، د رایې ورکولو حق او د مدني حقونو اړوند خوځښتونو څخه په الهام اخیستو سره د دې بغاوت موخه دا ده، چې د نور"اقلیم د خرابیدو" مخنیوي لپاره بیړنی احساس رامنځته کړي او دغه راز د روان شپږم ډله ایز تباه کوونکي یا وژونکي بغاوت مخه ونیسي. د خوځښت یو شمېر فعالین د ۱۹۶۱ ز کال د ۱۰۰مې کمیټې د ډله ییزې دستګیرۍ یا نیول کېدو اړوندو تخنیکونو په څېر نیول کېدل او زندان مني. دا غورځنګ یو ډول دایروي شکل لرونکی ساعت کاروي، چې د ختمېدو د نښې او نښان په توګه پېژندل کېږي او د دې لپاره یې کاروي، چې ټولو لپاره دا یو خبرداری وي، چې وخت په تیزۍ او چټکۍ سره تیرېږي او د زیاتره ډولونو لپاره ختمېږي.<ref name="Taylor-Gayle2">{{Cite news|author=Matthew Taylor and Damien Gayle|title=Dozens arrested after climate protest blocks five London bridges|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/17/thousands-gather-to-block-london-bridges-in-climate-rebellion|work=[[The Guardian]]|date=17 November 2018|access-date=17 November 2018|archive-date=3 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200503055949/https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/17/thousands-gather-to-block-london-bridges-in-climate-rebellion|url-status=live}}</ref><ref name="Ecologist23nov">{{cite news|last1=Farand|first1=Chloe|title=Extinction Rebellion eyes global campaign|url=https://theecologist.org/2018/nov/23/extinction-rebellion-eyes-global-campaign|access-date=23 November 2018|work=The Ecologist|date=23 November 2018|archive-date=11 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191011181328/https://theecologist.org/2018/nov/23/extinction-rebellion-eyes-global-campaign|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-49957521|title=Arrests as Extinction Rebellion protests begin|date=7 October 2019|work=BBC News – UK|access-date=24 October 2019|language=en-GB|archive-date=7 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207194250/https://www.bbc.com/news/uk-49957521|url-status=live}}</ref><ref name="GuardianFilm22nov">{{cite web |last1=Rinvolucri |first1=Bruno |last2=Lamborn |first2=Katie |date=22 November 2018 |title='We can't get arrested quick enough': life inside Extinction Rebellion – video |url=https://www.theguardian.com/world/video/2018/nov/22/we-cant-get-arrested-quick-enough-life-inside-extinction-rebellion-video?CMP=share_btn_tw |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191011181322/https://www.theguardian.com/world/video/2018/nov/22/we-cant-get-arrested-quick-enough-life-inside-extinction-rebellion-video?CMP=share_btn_tw |archive-date=11 October 2019 |access-date=22 November 2018 |website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite web |title=Extinction Symbol |url=http://www.extinctionsymbol.info/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200303090809/https://www.extinctionsymbol.info/ |archive-date=3 March 2020 |access-date=24 April 2019 |publisher=Extinction symbol information}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/shortcuts/2019/apr/16/how-the-symbol-for-extinction-became-this-generations-peace-sign|title=How the symbol for extinction became this generation's peace sign|first=Steve|last=Rose|date=16 April 2019|work=The Guardian|access-date=19 April 2019|archive-date=29 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229145207/https://www.theguardian.com/artanddesign/shortcuts/2019/apr/16/how-the-symbol-for-extinction-became-this-generations-peace-sign|url-status=live}}</ref> د تباهۍ یا ختمولو  اړوند بغاوت د «چاپېریالي متعصبینو» په توګه تر نیوکو لاندې راغلي، چې د زرګونو بالقوه احتمالي ملاتړو د بیګانګۍ یا ګوښه کېدو خطر لري. د تباهۍ یا ختمولو  اړوند بغاوت اړوندو لاریونونو په ۲۰۱۹ ز کال کې د متروپولیتین پولیسو لپاره ۷.۵ میلیونه پونده لګښت درلود. هغه فعالین چې له دې خوځښت سره ځان تړلی بولي هغوی د مالي تاوانونو لکه د شیشو ماتېدو پلوي هم کړې ده. د تباهۍ یا ختمېدو دې بغاوت ویلي، چې کله کله دا ډول تخنیکونه ارړین دي او کوښښ کوي، چې څوک له ګواښ او خطر سره مخ نه کړي. د YouGov په نظر پوښتنه کې، چې په ۲۰۱۹ ز کال کې د اکتوبر په ۱۵ له ۳۴۸۲ تنه بریتانیایي ډېر عمر لرونکو خلکو څخه ترسره شوه، په دې نظر پوښتنه کې ۵۴ سلنه خلک له دې سره «په شدت مخالف» یا «تر یو حده مخالف» و، چې خپلو موخو ته د خلکو پام اړولو لپاره په واټونو یا عمومي ترانسپورتي برخو کې د «لندن د تړلو» اقدام وشي، دغه راز ۳۶ سلنه خلکو له دې اقدامونو څخه په «ژوره توګه» یا «تر یو حده» ملاتړ وکړ. <ref>{{cite web |last1=Church |first1=Sophie |title=Dear climate activists, stop alienating the public or you might lose the battle |url=https://www.independent.co.uk/voices/extinction-rebellion-just-stop-oil-insulate-britain-protests-b2051117.html |access-date=6 July 2022 |website=The Independent}}</ref><ref>{{cite web |last1=Ingle |first1=Julian |last2=Dias |first2=Duarte |title=Extinction Rebellion protesters are alienating workers who may otherwise support them |url=https://www.telegraph.co.uk/news/2019/04/18/extinction-rebellion-protesters-alienating-workers-may-otherwise/ |access-date=6 July 2022 |website=The Telegraph}}</ref><ref>{{cite web |date=22 April 2021 |title=Extinction Rebellion activists smash windows at Canary Wharf HSBC |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-london-56843329 |access-date=6 December 2021 |website=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=23 April 2021 |title=Extinction Rebellion: Jury acquits protesters despite judge's direction |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-london-56853979 |access-date=6 December 2021 |website=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=22 April 2021 |title='This is an act of care' - Extinction Rebellion women break windows at HSBC Canary Wharf HQ in latest action to highlight the financing of climate breakdown |url=https://extinctionrebellion.uk/2021/04/22/breaking-this-is-an-act-of-care-extinction-rebellion-women-break-windows-at-hsbc-canary-wharf-hq-in-latest-action-to-highlight-the-financing-of-climate-breakdown/ |access-date=6 December 2021 |website=Extinction Rebellion UK}}</ref><ref>{{Cite news|date=23 August 2021|title=What is Extinction Rebellion and what does it want?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-48607989|access-date=23 August 2021}}</ref><ref>{{Cite web |title=Daily Question: 15 October 2019 |url=https://yougov.co.uk/topics/science/survey-results/daily/2019/10/15/470b6/1 |access-date=23 August 2021 |website=yougov.co.uk |language=en-gb}}</ref> == موخې == په بریتانیا کې د تباهۍ یا ختموونکي بغاوت اړوند ویبپاڼې ډلې د پیلیدو په وخت کې لاندې موخې بیان کړې:<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-48607989|title=Who are Extinction Rebellion and what do they want?|work=www.bbc.com|date=16 July 2019|access-date=9 August 2019|language=en-GB|archive-date=19 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219215915/https://www.bbc.com/news/uk-48607989|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Extinction Rebellion |url=https://rebellion.earth/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328035201/https://rebellion.earth/ |archive-date=28 March 2020 |access-date=18 November 2018 |website=Rebellion.earth}}</ref> # دولت باید د اضطراري ایکولوژیکي او چاپیریالي اقلیمي وضعیت په اعلانولو او دغه راز د بدلونونو په هکله د سمدلاسه خبراوي په برخه کې له نورو بنسټونو سره د همکاري کولو په برخه کې ریښتینی او ژمن اوسي. # دولت باید تر ۲۰۲۵ ز کاله پورې د چاپېریالي تنوع د ضایع کېدو د مخنیوي او د صفر تر کچې پورې د ګلخانه یي ګازونو د راکمولو په برخه کې سر له اوسه اقدام وکړي. <ref>{{Cite web |last=Jackson |first=Tim |title=2050 is too late – we must drastically cut emissions much sooner |url=http://theconversation.com/2050-is-too-late-we-must-drastically-cut-emissions-much-sooner-121512 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923194027/https://theconversation.com/2050-is-too-late-we-must-drastically-cut-emissions-much-sooner-121512 |archive-date=23 September 2019 |access-date=23 September 2019 |website=The Conversation |language=en}}</ref> # دولت باید د اقلیم او ایکولوژیکي عدالت په هکله د اتباعو یوه شورا یا ټولنه جوړه کړي او د دې شورا یا ټولنې د پریکړو په اساس یې رهبري کړي. کله چې دې خوځښت د امریکې تر متحده ایالتونو پورې وده وکړه، نو یوه بله غوښتنه هم د دې ډلې په فهرست کې اضافه شوه: «موږ د یو عادلانه لیږد غوښتنه کوو، چې تر ټولو زیان منونکي وګړي او اصلي حاکمیت لومړیتوب وګڼي؛ د خسارو جبرانول او دغه راز اصلاحات د تورپوستو، بومي خلکو، عادي خلکو او داسې نورو په رهبرۍ سره رامنځته کړي. رنګه پوست لرونکې او بېوزله ټولنې د کلونو چاپېریالي بې عدالتیو له امله د اکوسیستمونو، د دایمې ودې او بیا رغونې لپاره قانوني حقوق رامنځټه کوي او دغه راز د انسانانو او هر ډول ژوندیو موجوداتو د ختمېدو او تباهۍ د مخنیوي لپاره دوامداره چاپېریالي اغېزې رامنځته کوي، ترڅو د ټولو لپاره د ژوند کولو وړ او عادله سیاره وساتل شي.»<ref name="guardian-gayle-4-oct-19">{{cite news|first1=Damien|last1=Gayle|access-date=5 October 2019|title=Does Extinction Rebellion have a race problem?|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/04/extinction-rebellion-race-climate-crisis-inequality|newspaper=The Guardian|date=4 October 2019|issn=0261-3077|via=www.theguardian.com|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119054004/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/04/extinction-rebellion-race-climate-crisis-inequality|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Demands |url=https://extinctionrebellion.us/demands |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202052331/https://extinctionrebellion.us/demands |archive-date=2 December 2019 |access-date=5 October 2019 |website=Extinction Rebellion US}}</ref> === اصول === XR لاندني موارد په خپله وېبپاڼه کې بیانوي او دغه راز لاندني موارد په خپله اعلامیه کې تشریح کوي:<ref name="declaration2">{{Cite web |date=April 2019 |title=A Declaration of International Non-Violent Rebellion Against the World's Governments for Criminal Inaction on the Ecological Crisis |url=https://xrebellion.org/s/A-Declaration-of-International-Non-Violent-Rebellion-Against-the-Worlds-Governments-for-Criminal-Ina.pdf |url-status=dead |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20181128035622/https://xrebellion.org/s/A-Declaration-of-International-Non-Violent-Rebellion-Against-the-Worlds-Governments-for-Criminal-Ina.pdf |archive-date=28 November 2018 |access-date=17 April 2019 |website=Extinction Rebellion}}</ref><ref>{{cite web |title=About Us |url=https://rebellion.earth/the-truth/about-us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321175139/https://rebellion.earth/the-truth/about-us/ |archive-date=21 March 2020 |access-date=13 April 2019 |website=Extinction Rebellion}}</ref> # «موږ د بدلون په هکله مشترک لیدلوری لرو – یعنې د داسې یوې نړۍ جوړول چې د راتلونکو نسلونو لپاره مناسبه وي.» # موږ خپل ماموریت د هغه پڅه په اساس ټاکلی، چې اړین دي ـ یعنې د سیستم بدلون تر لاسه کولو لپاره د ۳.۵٪ سلنه نفوس راټولول، البته دې موخې ته د رسېدو لپاره د ځینې لیدلورو لکه «د حرکت په اساس تنظیمول». # موږ یو بیارغوونکي فرهنګ ته اړتیا لرو ـ د یو سالم، انعطاف منونکي او د تطبیق وړ فرهنګ رامنځته کول. # موږ په ښکاره توګه خپل ځان او دا زهرجن سیسټم ننګوو او خپلې هوسا سیمې پرېږدو، تر څو د بدلون لپاره اقدام وکړو. # موږ زده‌کړې او انعکاس، د یو عمل ترسره کولو تګلارې، د لا ډېر اقدام لپاره زده‌کړې او پلان جوړونې ته ډېر ارزښت ورکوو، لکه (له نورو حرکتونو او شرایطو او دغه راز خپلو تجربو څخه زده‌کړې ته ډېر ارزښت ورکوو). # موږ د هرچا او دغه راز د هرچا د هرې برخې هرکلی کوو - په فعاله توګه د خوندي آو د لاسرسي وړ ځایونو د رامنځته کولو لپاره کار کوو. # موږ په فعاله توګه ځواک او قدرت کموو – د واک او قدرت اړوند درجه بندي او بېلابېل پړاوونه د عادلانه مشارکت لپاره ختموو. # موږ له ملامتولو او شرمولو څخه ډډه کوو – موږ په یو ډول زهرجن سیسټم کې ژوند کوو؛ خو هیڅوک هم ملامت نه دي. # موږ داسې یوه شبکه یو، چې عدم تشدد مو تګلاره ده او د عدم تشدد اړوند ستراتیژۍ او تخنیکونه د بدلون رامنځته کولو لپاره د تر ټولو ګټورې او اغېزمنې لارې په توګه کاروو. # موږ د خپلواکۍ او غیرمتمرکز کولو پر بنسټ کار کوو ـ موږ په ټولیزه توګه داسې جوړښتونه رامینځته کوو، چې د قدرت او ځواک د ننګونې په برخ کې ورته اړتیا لري. هر هغه څوک چې د دې اصلي اصولو او ارزښتونو پیروي کوي، هغه د تباهۍ یا ختموونکي بغاوت په نامه اقدام کولای شي. <ref>{{Cite web |title=Who We Are {{!}} Extinction Rebellion |url=https://rebellion.earth/who-we-are/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181127064800/https://rebellion.earth/who-we-are/ |archive-date=27 November 2018 |access-date=26 November 2018 |website=Rebellion.earth}}</ref> == سازمان == === جوړښت === د تباهۍ یا ختموونکی بغاوت یو ډول بې شبکې، غیر متمرکزه خوځښت دی، چې تر ډېره داسې خپلواکه سیمه ییزه ډلې لري، چې تر ډېره د اقداماتو په برخه کې له یو بل سره همکاري کوي او د خوځښت د سازماني ظرفیت لویه برخه جوړوي. داسې یوه یوه سیمه ییزه ډله ده، چې په عمومي توګه د یوې ځانګړې جغرافیايي سیمې په شاوخوا لکه یوې علاقې، یو ښار یا په ځینې مواردو کې یوې لویې سیمې په شاوخوا کې وي. دا خوځښت همدارنګه په پراخه کچه تر ډېره د خپلواکۍ په تړاو بېلابېل ګروپونه هم تنظیم او سازماندهي کوي. <ref name="Hinscliff1">{{cite news|first1=Gaby|last1=Hinsliff|title=Extinction Rebellion has built up so much goodwill. It mustn't throw that away|author-link=Gaby Hinsliff|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/oct/17/extinction-rebellion-canning-town-well-off-people|newspaper=The Guardian|date=17 October 2019|issn=0261-3077|via=www.theguardian.com|access-date=18 October 2019|archive-date=25 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325152924/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/oct/17/extinction-rebellion-canning-town-well-off-people|url-status=live}}</ref><ref name="redalert2">{{cite news|first1=Nosheen|last1=Iqbal|access-date=19 October 2019|title=How Extinction Rebellion put the world on red alert|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/06/how-extinction-rebellion-put-world-on-red-alert-year-since-it-was-founded|newspaper=The Observer|date=6 October 2019|issn=0029-7712|via=www.theguardian.com|archive-date=4 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104025848/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/06/how-extinction-rebellion-put-world-on-red-alert-year-since-it-was-founded|url-status=live}}</ref><ref name="wired-kobie">{{cite news|first1=Nicole|last1=Kobie|access-date=19 October 2019|title=How Extinction Rebellion evolved its tactics for its London protests|url=https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-london-protest|newspaper=Wired UK|date=7 October 2019|issn=1357-0978|via=www.wired.co.uk|archive-date=18 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200218173303/https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-london-protest|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|first1=Sanjana|last1=Varghese|access-date=19 October 2019|title=Here's the secret to Extinction Rebellion's explosive growth|url=https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-news-growth|newspaper=Wired UK|date=12 October 2019|issn=1357-0978|via=www.wired.co.uk|archive-date=18 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200218175424/https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-news-growth|url-status=live}}</ref> هرڅوک چې د «XR» د درې ټاکل شویو اهدافو په برخه کې اقدام وکړي او دغه راز د عدم تشدد اړوند ټاکل شوي لس اصول مراعت کړي او هغو ته ژمن وي، نو کولای شي داسې ادعا وکړي چې هغه د XR په نامه فعالیت کوي. <ref name="wired-kobie2">{{cite news|first1=Nicole|last1=Kobie|access-date=19 October 2019|title=How Extinction Rebellion evolved its tactics for its London protests|url=https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-london-protest|newspaper=Wired UK|date=7 October 2019|issn=1357-0978|via=www.wired.co.uk|archive-date=18 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200218173303/https://www.wired.co.uk/article/extinction-rebellion-london-protest|url-status=live}}</ref> اقتصاد پوه دا ډله د دولت د ژورو او شدیدو مخالفتونو په پام کې نیولو سره د هوکراسۍ اړوندو اصولو د کارولو په توګه د اغېزمن او قوي عملکرد په توګه معرفي کوي.<ref name="economist20191010">[https://www.economist.com/britain/2019/10/10/how-the-anarchists-of-extinction-rebellion-got-so-well-organised How the anarchists of Extinction Rebellion got so well organised] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200327215742/https://www.economist.com/britain/2019/10/10/how-the-anarchists-of-extinction-rebellion-got-so-well-organised|date=27 March 2020}}, The Economist, 10 October 2019.</ref> === سازمان او رول === تباه کوونکی یا ختموونکی بغاوت یو ډول غیر متمرکزه جوړښت لري. هره سیمه ییزه ډله او ګروپ په کې کولای شي، ټاکل شویو «اصولو او ارزښتونو» ته د درناوي په شرط خپل اقدامات په خپلواکه توګه تنظیم او سازماندهي کړي. د خوځښت تنظیمولو لپاره سیمه ییزه ډلې له بېلابېلو «کاري ډلو» سره جوړې شوې دي، چې د تګلارې، د خوځښت د پراختیا، ودې او داسې نورو برخو څخه ساتنه کوي. === وزرونه === ==== د XR لپاره ډاکټران ==== د ډاکترانو یوه ډله چې د «د تباه کوونکي یا ختموونکي بغاوت ډاکتران» په نامه یادېږي، ټول یې د XR له اقداماتو څخه ملاتړ کوي او یو شمېر لاریونونه او تظاهرات په یوازې توګه تنظیموي. دغه راز د انسانانو په روغتیا باندې د اقلیمي بدلون د اغېزو په هکله هم خلکو ته خبراوی ورکوي. دا ډلې تر ډېره په بریتانیا او سوئیس کې موجود دي.<ref>{{Cite news|author=Rebecca Speare-Cole|title=Extiction Rebellion: Doctors glue themselves to government building to protest threat of climate change on global health|url=https://www.standard.co.uk/news/london/extiction-rebellion-doctors-glue-themselves-to-government-building-to-protest-threat-of-climate-change-on-global-health-a4246116.html|work=[[Evening Standard]]|date=25 September 2019|access-date=31 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=[[Agence France-Presse]]|title='Threat to life itself': Doctors4XR march to WHO demanding global action against health risks posed by climate change|url=https://www.firstpost.com/world/threat-to-life-itself-doctors4xr-march-to-who-demanding-global-action-against-health-risks-posed-by-climate-change-9670641.html|work=[[Firstpost]]|date=31 May 2021|access-date=31 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=[[Reuters]]|title=Medics March to WHO Headquarters in Climate Campaign|url=https://www.voanews.com/science-health/medics-march-who-headquarters-climate-campaign|work=[[Voice of America]]|date=29 May 2021|access-date=31 May 2021}}</ref> ==== د XR ځوانان ==== د ۲۰۱۹ ز کال تر جولای میاشتې پورې د (XR Youth- of Extinction Rebellion) په نامه یوه ځوانه ډله جوړه شوې وه. د اصلي XR په ضد دا ډله د نړیوال سویلي او ځایي خلکو په پام کې نیولو سره متمرکزه ده او تر ډېره عدالت او اقلیم ته پام کوي. د ۲۰۱۹ ز کال تر اکتوبر میاشتې پورې په بریتانیا کې د ځوانانو ۵۵ د XR ځوانانو ډلې موجود وې او دغه راز ۲۵ نورې ډلې هم په نورو ځایونو کې موجود وې. د XR ډلې ټول ځوانان هغه وګړي دي، چې له ۱۹۹۰ ز کاله وروسته زېږېدلي دي، چې د سن او عمر منځنی اوسط یې ۱۰ تر ۱۶ کلونو پورې دی.<ref>{{cite news|first1=Julie|last1=Burchill|access-date=5 October 2019|title=The People's Front of Extinction Rebellion points to a deeper divide within the Green cause|url=https://www.telegraph.co.uk/politics/2019/07/28/peoples-front-extinction-rebellion-points-deeper-divide-within/|newspaper=The Daily Telegraph|date=28 July 2019|issn=0307-1235|via=www.telegraph.co.uk|archive-date=1 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191101154954/https://www.telegraph.co.uk/politics/2019/07/28/peoples-front-extinction-rebellion-points-deeper-divide-within/|url-status=live}}</ref><ref name="guardian-murray-19-0ct-19">{{cite news|first1=Jessica|last1=Murray|access-date=20 October 2019|title='Older generations can't understand': XR Youth on being heard|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/19/older-generations-will-never-understand-extinction-rebellion-xr-youth-on-being-heard|newspaper=The Guardian|date=19 October 2019|issn=0261-3077|via=www.theguardian.com|archive-date=2 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200102165500/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/19/older-generations-will-never-understand-extinction-rebellion-xr-youth-on-being-heard|url-status=live}}</ref><ref name="guardian-gayle-4-oct-192">{{cite news|first1=Damien|last1=Gayle|access-date=5 October 2019|title=Does Extinction Rebellion have a race problem?|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/04/extinction-rebellion-race-climate-crisis-inequality|newspaper=The Guardian|date=4 October 2019|issn=0261-3077|via=www.theguardian.com|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119054004/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/04/extinction-rebellion-race-climate-crisis-inequality|url-status=live}}</ref><ref name="guardian-murray-19-0ct-192">{{cite news|first1=Jessica|last1=Murray|access-date=20 October 2019|title='Older generations can't understand': XR Youth on being heard|url=https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/19/older-generations-will-never-understand-extinction-rebellion-xr-youth-on-being-heard|newspaper=The Guardian|date=19 October 2019|issn=0261-3077|via=www.theguardian.com|archive-date=2 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200102165500/https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/19/older-generations-will-never-understand-extinction-rebellion-xr-youth-on-being-heard|url-status=live}}</ref> == سرچينې == menzgqll3dvy6yw1jsprek6cwclknm7 0 63137 283486 2022-07-28T14:50:16Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki جیولوژیکي انجینري د انجینرۍ هغه څانګه ده چې د ساختماني انجینري، کانونو، چاپېریالي انجینري، ځنګولونو او نورو برخو کې د ځمک پوهنې او د انجینرۍ اصولو ته اړوندېږي. د جیولوژیکي انجینرانو چارې د جیولوژیکي، جیومحیطي او جیوفزیکي مطالعاتو له مخې د انجینرۍ د نورو برخو لکه د ساختماني انجینري لپاره د موقعیت د برابروالي، چاپېریالي انجینري، کانونو ویستنې او همدارنګه د ګازو او نفتو د استخراج سره مستقیمه مرسته کوي او یا هم د هغو ملاتړ کوي. دوی د هغو تاسیساتو او عملیاتو پر اغېز څېړنې کوي چې په سطحي او له سطحې لاندې چاپېریالانو اغېز لري. د جیولوژیکي انجینرانو له خوا د پروژو په طراحي او نورو چارو کې وړاندې کېدوني وړاندیزونه په رغنیزو چارو او عملیاتو پام وړ اغېز لري. جیولوژیکي انجینران د جیوتخنیکي، جیولوژیکي، جیوفزیکي، هایدرولوژیکي او محیطي معلوماتو راغونډولو ته پلان جوړوي هغه طراحي کوي او عمل پرې کوي. په دغو لارو چارو کې له لاسي لارو چارو څخه نیولې تر ژورې کنستنې، جیوکیمیاوي نمونه اخیستنه، د جیوفزیک پرمختللي تخنیکونه او د سپوږمکیو په واسطه نقشه اخیستنه شاملېږي. جیولوژیکي انجینران همدارنګه د ځانګړو انجینري اړتیاو په موخه د ځمکې د پخواني او راتلونکي چلن سره، په ټولو مقیاسونو کې د هغو له نقشو او د ځمکې له ځانګړې کوونکو چارو سره سروکار لري. دغه تحلیلونه جیولوژیکي انجینران د داسې لارښوونو او راپورونو وړاندې کولو ته سوق کوي چې کولای شي په ساختماني، کاني او همدارنګه د ساختماني انجینرۍ د پروژو په بنسټونو پام وړ اغېز ولري. د دوی د پروژو په یو شمېر ډولونو کې د ډبرو کنستنه، د ودانیو د بنسټ پیاوړي کول، د فشار تزریق، د هایدرولیکي کانال د توږل کېدو کنټرول، د ځمکې د مایل توب موندل او د هغو ډکول، د ځمک ښوویدنې د ګواښ ارزونه، د ځمکې لاندې اوبو او چټلتیا ارزونه او اصلاح شاملېږي. له دې سربېره جیولوژیکي انجینران په هغو طراحي کوونکو ډلو کې ونډه لري چې د سطحي ګواښونو، ځمکې لاندې اوبو د اصلاح، د سطحي او ځمکې لاندې کنستنې او د منابعو د مدیریت په برخه کې کار کوي. د کانونو د انجینرانو په څېر، جیولوژیکي انجینران د منابعو اکتشافي چارې، د کانونو او د هغو د کنستنې د امکان ارزونه ترسره کوي او د فعالو کاني پروژو د اغېز، ثبات او خوندیتوب په برخه کې مرسته کوي. <ref name=":14">M. Diederichs, "Geological Engineering," Kingston, 2021</ref><ref name=":0">{{Cite web |title=Engineering activities |url=https://exploreengineering.ca/national-engineering-month |access-date=2021-09-13 |website=Explore Engineering |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Environmental Engineer in Canada {{!}} Job description |url=https://www.jobbank.gc.ca/marketreport/occupation/22386/ca |access-date=2021-09-13 |website=www.jobbank.gc.ca}}</ref><ref name=":4">{{Cite web |title=Undergraduate Geological Engineering {{!}} Geological Science and Engineering |url=https://www.queensu.ca/geol/prospective-students/undergraduate-geological-engineering |access-date=2021-09-13 |website=www.queensu.ca}}</ref> == زده کړه == په ټوله نړۍ کې د بېلابېلو پوهنتونونو له خوا د جیولوژیکي انجینرۍ په برخه کې لوړې زده کړې وړاندې کېږي خو ډېر پام ورته په شمالي امریکا کې شوی. جیولوژیکي انجینران داسې اسناد ترلاسه کوي چې د ځمک پوهنې یا ځمکې او انجینرۍ په برخه کې روزنیزو دورو ته اړوندېږي. د ځمک پوهنې د یو انجینر په توګه د کار کولو په موخه له یوه معتبر بنسټ څخه په اړونده برخه کې د لیسانس سند لرلو ته اړتیا ده. د ځانګړو ځایګیو لپاره کېدای شي د انجینرۍ په دغه اړونده برخه کې د ماسټرۍ او یا هم دوکتورا سند ته اړتیا پېښه شي. د دغو اسنادو له ترلاسه کولو وروسته هغه کسان چې غواړي د یو مسلکي جیولوژیکي انجینر په توګه دنده ترسره کړي اړ دي څو په خپله قضايي حوزه کې له یوې مسلکي ټولنې یا نظارتي بنسټ څخه جواز ترلاسه کړي.<ref name=":02">{{Cite web |title=Engineering activities |url=https://exploreengineering.ca/national-engineering-month |access-date=2021-09-13 |website=Explore Engineering |language=en}}</ref> === کاناډايي انستیتیوتونه === په کاناډا کې، ۸ پوهنتونونه د کاناډايي حرفوي انجینرانو د شورا له خوا د جیولوژیکي انجینرۍ په برخه کې د لیسانس په کچه د معتبرو اسنادو ورکوونکي بلل شوي. ډیری له دغو هم د جیولوژیکي انجینرۍ په برخه کې د ماسټرۍ په کچه زده کړې وړاندې کوي چې په لاندې ډول دي: <ref>{{Cite web |title=Accredited Engineering Programs in Canada |url=https://engineerscanada.ca/accreditation/accredited-programs |access-date=2021-09-14 |website=Engineers Canada |language=en}}</ref> * کوین پوهنتون (د ځمک پوهنې او جیولوژیکي انجینرۍ پوهنځی) (۱۹۷۵- تر اوسه)، * اکول پولي تخنیک (۱۹۶۵- تر اوسه)، * لاوال پوهنتون (۱۹۶۵- تر اوسه)، * په چیکوتیمي کې د کیوبیک پوهنتون (۱۹۸۳- تر اوسه)، * د بریتش کلمبیا پوهنتون (۱۹۶۵- تر اوسه)، * د نیوبرانشوایک پوهنتون (د ځمک پوهنې او ساختماني انجینرۍ د پوهنځیو له خوا یې په ګډه درس ورکول کېږي) (۱۹۸۴- تر اوسه)، * د ساسکاچوان پوهنتون (۱۹۶۵- تر اوسه) او * د واټرلو پوهنتون (۱۹۸۶- تر اوسه). === امریکايي انستیتیوتونه === په متحده ایالاتو کې ۱۳ انستیتیوتونه د جیولوژیکي انجینرۍ زده کړې وړاندې کوي چې د انجینرۍ د اعتبار ورکونې د کمیسیون (EAC) او د انجینرۍ او تکنالوژۍ د اعتبار ورکونکي پلاوي (ABET) له خوا په رسمیت پېژندل شوي او په لاندې ډول دي:<ref name=":5">{{Cite web |title=APS |url=https://amspub.abet.org/aps/ |access-date=2021-09-14 |website=amspub.abet.org}}</ref> * د کلراډو د کانونو ښوونځي (۱۹۳۶- تر اوسه)، * د مشیګان تکنالوژیکي پوهنتون (۱۹۵۱- تر اوسه)، * د میسوري د ساینس او تکنالوژۍ پوهنتون (۱۹۷۳- تر اوسه)، * د مونتانا تکنالوژیکي پوهنتون (۱۹۷۲- تر اوسه)، * د سویلي ډاکوټا د کانونو او تکنالوژۍ ښوونځی (۱۹۵۰- تر اوسه)، * د یوتا پوهنتون (۱۹۵۲- تراوسه)، * د الاسکا – فربنکس پوهنتون (۱۹۴۱- تر اوسه)، * د مینه سوتا پوهنتون (۱۹۵۰- تر اوسه)، * د می سي سي پي پوهنتون (۱۹۸۷ – تر اوسه)، * د نوېډا، رنو پوهنتون (۱۹۵۸- تر اوسه)، * د شمالي ډاکوټا پوهنتون (۱۹۸۴، تر اوسه)، * په اسټین کې د تکزاس پوهنتون (۱۹۹۸ – تر اوسه) او * د ویسکانسین – مډیسون پوهنتون (۱۹۹۳ – تر اوسه). == کاري مسئولیتونه == جیولوژیکي انجینران د ځمک پوهنې، جیوتخنیکي، جیوفزیکي، جیومحیطي او هایدرو جیولوژیکي مطالعاتو لپاره د معلوماتو د راغونډولو د پلان جوړونې، د هغو د ودې او میداني څېړنو مسئولیت پر غاړه لري. دغه څېړنې په سنتي توګه د ساختماني انجینرۍ، کانونو ویستنې، نفتو، د خځلو د مدیریت او ساحوي ودې د پروژو په موخه ترسره کېږي، خو په مخ پر زیاتېدوني ډول یې تمرکز محیطي او ساحلي پروژو او همدارنګه د اوږد مهال لپاره له ځمکې لاندې د اټومي زبالې د ساتنې ځانګړې پروژې ته اوښتی. جیولوژیکي انجینران همدارنګه د ساختماني پروژو لکه د ډبرو او خاورې د کنستنې، د فشار د تزریق او همدارنګه د هیدرولیکي کانال د توږلو د ښه توب په موخه د لارښوونو او راپورونو د تحلیل او تجزیې مسئولیت پر غاړه لري. له دې سربېره جیولوژیکي انجینران له ساختماني او د ساختماني انجینرۍ له پروژو څخه د ملاتړ په موخه د ودانیو د استقرار، د مایلتوب او څنډو د دوام او د ځمک ښوویدنې او زلزلې د احتمالي اغېزو اړوند راپورونه برابروي او د ښه کېدو اړوند یې وړاندیزونه ورکوي. هغوی باید د خوندي کنستنې یا د ځمکې لاندې او سطحې پر سر د کنستنې په چاپېر کې د ډبرو یا خاورو د شتون د تثبیت سربېره په دغو کنستنو او له هغو بهر د اوبو د جریان مدیریت وکړي.  <ref name=":42">{{Cite web |title=Undergraduate Geological Engineering {{!}} Geological Science and Engineering |url=https://www.queensu.ca/geol/prospective-students/undergraduate-geological-engineering |access-date=2021-09-13 |website=www.queensu.ca}}</ref><ref name=":32">{{Cite web |title=Environmental Engineer in Canada {{!}} Job description |url=https://www.jobbank.gc.ca/marketreport/occupation/22386/ca |access-date=2021-09-13 |website=www.jobbank.gc.ca}}</ref> جیولوژیکي انجینران د تونل ویستنې، کانونو، هایدرو پاور پروژو، څاه ګانو، ژورو زېرمو او د انرژي لپاره د کنستنو، صنعتي فعالیتونو او بیاځلي رامنځته کولو په ګډون په ټولو ځمکې لاندې جوړښتونو کې اساسي رول لوبوي. له دې سربېره جیولوژیکي انجینران نظارتي سیسټمونه طراحي کوي، د ځمکې طبیعي او القايي غبرګونونه تجزیه او تحلیل کوي او همدارنګه د ساختماني پروژو لپاره د ودانیو د استقرار، د مایلتوب او څنډو د دوام او له دې سربېره د ځمک ښوویدنې او زلزلې د احتمالي اغېزو راپورونه جوړوي. په ځینو مواردو کې جیولوژیکي انجینران د ځمکې لاندې اوبو د جریان او چټلتیا اړوند نظري او عملي څېړنې ترسره کوي څو داسې حل لارې ومومي څو د محیط د چټلتیا څخه مخه نیونکې لارې چارې ومومي او د خوندي جوړښتونو لپاره لار برابره کړي. له دې سربېره دغه طراحي په دې معنی ده چې هغوی د سطحي او ځمکې لاندې اوبو د مدیریت او ساتنې په موخه لارې چارې او د چټلۍ په صورت کې اصلاحي حل لارې وړاندې کوي. که چېرې دوی په یوه کاني سایټ کې کار کوي هغوی د کانونو د صنعت د اکتشاف، ارزونې او امکان سنجونې اړوند د تیوریکي او تجربي څېړنو لپاره پلانونه جوړي، هغو ته پراختیا ورکوي او اړوندې چارې یې همغږې کوي. <ref name=":43">{{Cite web |title=Undergraduate Geological Engineering {{!}} Geological Science and Engineering |url=https://www.queensu.ca/geol/prospective-students/undergraduate-geological-engineering |access-date=2021-09-13 |website=www.queensu.ca}}</ref> == سرچينې == 9vnrnzddenaxydxjd1gtg4o4cm3gypz 0 63138 283487 2022-07-28T14:52:13Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki سیاسي جریان یو سیسټم دی چې یوبل سره په اړیکه کې بېلابېل سیاسي موقعیتونه توصیف او طبقه بندي کوي. دا موقفونه د یو یا څو هندسي محورونو په اساس ولاړ دي چې خپلواک سیاسي اړخونه ښکاروي. د سیاسي کمپاس او سیاسي نقشې عبارتونه سیاسي جریان ته د اشارې لپاره او همدارنګه، په ځانګړې توګه د هغه دوه اړخیز نامتو موډلونو لپاره کارول کېږي.<ref name=":0">{{Cite book|title=Political Ideologies: An Introduction|last=Heywood|first=Andrew|publisher=Macmillan International Higher Education|year=2017|isbn=9781137606044|edition=6th|location=Basingstoke|pages=14–17|oclc=988218349}}</ref><ref name=":5">{{Cite journal|last=Petrik|first=Andreas|date=2010-12-03|title=Core Concept "Political Compass". How Kitschelt's Model of Liberal, Socialist, Libertarian and Conservative Orientations Can Fill the Ideology Gap in Civic Education|url=http://www.jsse.org/index.php/jsse/article/view/541/538|journal=JSSE – Journal of Social Science Education|language=en|pages=4–2010: Social Science Literacy I: In Search for Basic Competences and Basic Concepts for Testing and Diagnosing|doi=10.4119/jsse-541|access-date=27 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190622050457/http://www.jsse.org/index.php/jsse/article/view/541/538|archive-date=22 June 2019|url-status=dead}}</ref><ref name=":6">{{Cite journal|last1=Sznajd-Weron|first1=Katarzyna|last2=Sznajd|first2=Józef|date=June 2005|title=Who is left, who is right?|journal=Physica A: Statistical Mechanics and Its Applications|language=en|volume=351|issue=2–4|pages=593–604|doi=10.1016/j.physa.2004.12.038|bibcode=2005PhyA..351..593S}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lester|first=J. C.|date=September 1996|title=The Political Compass and Why Libertarianism is not Right-Wing|journal=Journal of Social Philosophy|language=en|volume=27|issue=2|pages=176–186|doi=10.1111/j.1467-9833.1996.tb00245.x|s2cid=144774197|issn=0047-2786|url=https://philpapers.org/rec/JCLTPC}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Stapleton|first=Julia|date=October 1999|title=Resisting the Centre at the Extremes: 'English' Liberalism in the Political Thought of Interwar Britain|journal=The British Journal of Politics and International Relations|language=en|volume=1|issue=3|pages=270–292|doi=10.1111/1467-856X.00016|s2cid=143494130|issn=1369-1481}}</ref> ډېری پخواني جریانونو کې د کین – ښي اړخونه شامل دي چې په لومړیو کې له انقلاب وروسته د فرانسې په پارلمان (۱۷۸۹ – ۱۷۹۹) کې په کین اړخ کې راډیکالانو او ښي اړخ کې د اشرافو د څوکیو ترتیباتو ته اشاره درلودله. په داسې حال کې چې کمونیزم او سوسیالیزم په نړیواله کچه د کین اړخو په توګه ګڼل کېږي، محافظه کاري او غبرګوني سیاست په عموم کې د ښي اړخ په توګه په پام کې نیول کېږي. لېبرالیزم کولی شي په بېلابېلو شرایطو کې بېلابېلې معناوې ولري، کله په کین اړخ کې (ټولنیز لېبرالیزم) او کله هم په ښي اړخ کې (محافظه کار لېبرالیزم یا کلاسیک لېبرالیزم) شاملېږي. هغوی چې منځنی لیدلوری لري کله کله د مرکزګرا په توګه طبقه بندي کېږي. هغه سیاستونه چې د کین – ښي اړخونو دودیز جریان ردوي، ډېری د همغږي سیاستونو په توګه پېژندل کېږي، که څه هم دا لیبل تمایل لري هغه موقعیتونه چې په دوه اړخیز جریان کې د یو منطقي ځای خاوندان دي، په غلطه توصیف کړي، ځکه داسې ښکاري چې په تصادفي ډول د کین – ښي محور په جریان کې سره راټول شوي دي.<ref name="Knapp5ed">{{cite book|author1=Knapp, Andrew|author2=Wright, Vincent|title=The Government and Politics of France|date=2006|publisher=Taylor and Francis|isbn=978-0-203-40260-3|edition=5|chapter-url=https://s3-euw1-ap-pe-ws4-capi2-distribution-p.s3-eu-west-1.amazonaws.com/books/9780203003497/9780203003497_googleScholarPDF.pdf?response-content-disposition=attachment%3B%20filename%3D%229781134247912_googlepreview.pdf%22&response-content-type=application%2Fpdf&x-amz-security-token=FQoGZXIvYXdzEEYaDC12k9aKSsqdCDcHRiK3A7ovZerStO4eI3M8JICn0VHOfeXavdRNyFaCQlIuQ5xBi06cKJW2fGIAEakKjvbdvEgRkZ9yqrBnywhVrpaLwNEMsZoiJaOfBEDit4h0hmR3XAovZkXWTSF7VKlWpLqJKJZALky1tHPisAdhP%2B1QZAH%2FDrsHx%2F%2FKS6iHqPxR2ogRUvPn4Rw%2BY260GubnNzKAF1bzFFZeMNtiqGa0CtkLXsCMyBbBqGl4tzExr7I2xbkZl6K5jNL9NELR50wfFfzgLqpPScNz%2BStHFJeHr5fkmQa5DtlbDYoHGJ1uA7pAIiPSYXO6K7WcmqYgknkPaRkXN0bS6fVOgsjjeUmR3yYUcsXyw%2FZjziBTM%2F8zddIGDGbJn3B7aUTA1rXfnv2DX9ghCOwKMHuFovGCHZXYR0lPR906GDtv%2BKRT0bk%2F1qiP514Z7AqgDm3aSzr0tg8pBLFHeCkxc8b%2FkIpHdcSr0PC9S6O0fMe0pESFkg3%2Bb0%2FB1OE2HF2fIbQEoPKzjoruhM%2FydSA1xb6vG%2FT8AOJswIoTQkCjNwSh3DyiXQpMdeMwR5GwXp7UHyAw0iK4ElpI7OiF9TNJPeOkSQ0o4anR3gU%3D&AWSAccessKeyId=ASIAQFVOSJ57R7TRZPLU&Expires=1541251649&Signature=fslwfmNkm6IhLTDBKMjZjoz3PXg%3D|language=en|chapter-format=ebk|chapter=1 French political traditions in a changing context|quote=France invented the terms Left and Right early in the great Revolution of 1789– 94 which first limited the powers of, and then overthrew, the Bourbon monarchy.}}{{dead link|date=October 2019}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=3ssUAQAAIAAJ|title=Fascism|last=Griffin|first=Roger|publisher=Oxford University Press|year=1995|isbn=978-0-19-289249-2|pages=8,307}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=tP2wXl5nzboC|title=The fascism reader|last=Eatwell|first=Roger|publisher=Routledge|year=2003|isbn=978-0-415-24359-9|editor-last=Kallis|editor-first=Aristotle A.|page=71|chapter=A 'Spectral-Syncretic' Approach to Fascism|chapter-url=https://books.google.com/books?id=tP2wXl5nzboC&pg=PA71}}</ref> د سیاسي علومو کارپوهانو په مکرر ډول یادونه کړې چې یوازې د کین – ښي محور په سیاسي باورونو کې د شته تنوع او نورو محورونو د توصیف او لپاره ډېر ساده او ناکافي دی. که څه هم توصیفي کلمې په متضادو قطبونو کې کېدای شي متفاوتې وي، د محبوبو دوه اړخیز جریانونو محورونه په معمول ډول په اقتصادي مسایلو (په کین – ښي اړخ کې) او ټولنیزو – کلتوري مسایلو (د اقتدار – آزادۍ په اړخ کې) باندې وېشل کېږي.<ref name=":4">{{Cite book|title=Government Politics in Australia|last1=Fenna|first1=Alan|last2=Robbins|first2=Jane|last3=Summers|first3=John|publisher=Pearson Higher Education AU|others=Robbins, Jane., Summers, John.|year=2013|isbn=9781486001385|edition=10th|location=Melbourne|pages=126 f|oclc=1021804010}}</ref><ref name=":3">{{Cite book|title=Understanding Dogmas and Dreams|last=Love|first=Nancy Sue|publisher=CQ Press|year=2006|isbn=9781483371115|edition=Second|location=Washington, District of Columbia|pages=16|oclc=893684473}}</ref> == د اصطلاحاتو تاریخي اصل == د ښي او کین اصطلاحات سیاسي تړاوونو ته اشاره لري چې په ۱۷۹۹ – ۱۷۸۹ کلونو کې د فرانسې انقلاب دوران له لومړیو څخه یې سرچینه واخیسته او په اصل کې یې د فرانسې په بېلابېلو قانون جوړونو نهادونو کې د څوکیو ترتیباتو ته اشاره لرله. لکه څنګه چې د رئیس څوکۍ په منځ کې ښکارېده، اشراف په ښي خوا کې (په دودیز ډول د ویاړ څوکۍ) او عادي خلک په کین اړخ کې ناست وو، له همدې کبله د ښي اړخه سیاست او کین اړخه سیاست اصطلاح ګانې هم رامنځته شوې.<ref name="Knapp5ed2">{{cite book|author1=Knapp, Andrew|author2=Wright, Vincent|title=The Government and Politics of France|date=2006|publisher=Taylor and Francis|isbn=978-0-203-40260-3|edition=5|chapter-url=https://s3-euw1-ap-pe-ws4-capi2-distribution-p.s3-eu-west-1.amazonaws.com/books/9780203003497/9780203003497_googleScholarPDF.pdf?response-content-disposition=attachment%3B%20filename%3D%229781134247912_googlepreview.pdf%22&response-content-type=application%2Fpdf&x-amz-security-token=FQoGZXIvYXdzEEYaDC12k9aKSsqdCDcHRiK3A7ovZerStO4eI3M8JICn0VHOfeXavdRNyFaCQlIuQ5xBi06cKJW2fGIAEakKjvbdvEgRkZ9yqrBnywhVrpaLwNEMsZoiJaOfBEDit4h0hmR3XAovZkXWTSF7VKlWpLqJKJZALky1tHPisAdhP%2B1QZAH%2FDrsHx%2F%2FKS6iHqPxR2ogRUvPn4Rw%2BY260GubnNzKAF1bzFFZeMNtiqGa0CtkLXsCMyBbBqGl4tzExr7I2xbkZl6K5jNL9NELR50wfFfzgLqpPScNz%2BStHFJeHr5fkmQa5DtlbDYoHGJ1uA7pAIiPSYXO6K7WcmqYgknkPaRkXN0bS6fVOgsjjeUmR3yYUcsXyw%2FZjziBTM%2F8zddIGDGbJn3B7aUTA1rXfnv2DX9ghCOwKMHuFovGCHZXYR0lPR906GDtv%2BKRT0bk%2F1qiP514Z7AqgDm3aSzr0tg8pBLFHeCkxc8b%2FkIpHdcSr0PC9S6O0fMe0pESFkg3%2Bb0%2FB1OE2HF2fIbQEoPKzjoruhM%2FydSA1xb6vG%2FT8AOJswIoTQkCjNwSh3DyiXQpMdeMwR5GwXp7UHyAw0iK4ElpI7OiF9TNJPeOkSQ0o4anR3gU%3D&AWSAccessKeyId=ASIAQFVOSJ57R7TRZPLU&Expires=1541251649&Signature=fslwfmNkm6IhLTDBKMjZjoz3PXg%3D|language=en|chapter-format=ebk|chapter=1 French political traditions in a changing context|quote=France invented the terms Left and Right early in the great Revolution of 1789– 94 which first limited the powers of, and then overthrew, the Bourbon monarchy.}}{{dead link|date=October 2019}}</ref> په اصل کې د آیډیولوژیک جریان کې ټاکونکی ټکی، لرغونی رژیم («پخوانی نظم») وو. له همدې کبله، «ښي» د اشرافي یا سلطنتي او کلیسا ګټو څخه د ملاتړ په معنا وو، په داسې حال کې چې «کین» د جمهوري غوښتنې، سیکولاریزم او مدني آزادیو د ملاتړ تضمین کوونکی وو. له هغه ځایه چې د انقلاب په پیل کې د سیاسي امتیاز حق محدود وو، اصلي «کین» په عمده ډول د بورژوېزي ګټو، د ودې په حال کې د شتمنې طبقې، د پام وړ استثنا ګانو لکه پروتو کمونیست فرانسوا-نوئل بابوف استازیتوب کوي. له آزادې سوداګرۍ او آزادو بازارونو څخه ملاتړ د هغو سیاستوالو لخوا وړاندې کېده چې په کین خوا کې ناست وو، ځکه چې دې سیاستوالو د اشرافیت پرځای، د شتمنو په ګټه سیاستونه ښکارول، خو له پارلماني سیاست څخه بهر، دا لیدلوری اکثراً د ښي اړخ په توګه توصیف کېږي.<ref name="Knapp5ed3">{{cite book|author1=Knapp, Andrew|author2=Wright, Vincent|title=The Government and Politics of France|date=2006|publisher=Taylor and Francis|isbn=978-0-203-40260-3|edition=5|chapter-url=https://s3-euw1-ap-pe-ws4-capi2-distribution-p.s3-eu-west-1.amazonaws.com/books/9780203003497/9780203003497_googleScholarPDF.pdf?response-content-disposition=attachment%3B%20filename%3D%229781134247912_googlepreview.pdf%22&response-content-type=application%2Fpdf&x-amz-security-token=FQoGZXIvYXdzEEYaDC12k9aKSsqdCDcHRiK3A7ovZerStO4eI3M8JICn0VHOfeXavdRNyFaCQlIuQ5xBi06cKJW2fGIAEakKjvbdvEgRkZ9yqrBnywhVrpaLwNEMsZoiJaOfBEDit4h0hmR3XAovZkXWTSF7VKlWpLqJKJZALky1tHPisAdhP%2B1QZAH%2FDrsHx%2F%2FKS6iHqPxR2ogRUvPn4Rw%2BY260GubnNzKAF1bzFFZeMNtiqGa0CtkLXsCMyBbBqGl4tzExr7I2xbkZl6K5jNL9NELR50wfFfzgLqpPScNz%2BStHFJeHr5fkmQa5DtlbDYoHGJ1uA7pAIiPSYXO6K7WcmqYgknkPaRkXN0bS6fVOgsjjeUmR3yYUcsXyw%2FZjziBTM%2F8zddIGDGbJn3B7aUTA1rXfnv2DX9ghCOwKMHuFovGCHZXYR0lPR906GDtv%2BKRT0bk%2F1qiP514Z7AqgDm3aSzr0tg8pBLFHeCkxc8b%2FkIpHdcSr0PC9S6O0fMe0pESFkg3%2Bb0%2FB1OE2HF2fIbQEoPKzjoruhM%2FydSA1xb6vG%2FT8AOJswIoTQkCjNwSh3DyiXQpMdeMwR5GwXp7UHyAw0iK4ElpI7OiF9TNJPeOkSQ0o4anR3gU%3D&AWSAccessKeyId=ASIAQFVOSJ57R7TRZPLU&Expires=1541251649&Signature=fslwfmNkm6IhLTDBKMjZjoz3PXg%3D|language=en|chapter-format=ebk|chapter=1 French political traditions in a changing context|quote=France invented the terms Left and Right early in the great Revolution of 1789– 94 which first limited the powers of, and then overthrew, the Bourbon monarchy.}}{{dead link|date=October 2019}}</ref> د دې ښکاره تضاد لامل په دې واقعیت کې نغښتی دی چې هغوی چې د کین پارلماني کین خوا کې دي، د رسمي پارلماني جوړښتونو بهر (لکه د فرانسې انقلاب sans-culottes)، په معمول ډول د ډېرې کارګرې طبقې استازی، غریب بزګران او اوزګاران دي. د فرانسې په انقلاب کې د هغوی ګټه اشرافو سره په مخالفت کې وه او له همدې کبله هغوی خپل ځانونو له لومړنیو شتمنو سره متحد کړل؛ په هرحال، دا په دې معنا نده چې د هغوی اقتصادي ګټه د هغو کسانو په آزاد بازار پالیسیو کې ده چې له سیاسي اړخه د دوی استازیتوب کوي. د سرمایه دارۍ اقتصاد له ودې سره، اشرافو ته پام کم شو او په عمده ډول د هغو ځای د سرمایه دارۍ استازو ونیوه. د سرمایه دارۍ له ودې سره د کارګرې طبقې کچه زیاته شوه او تر ډېره حده د اصلي کین لخوا بیان شوي سرمایه دارۍ سیاستونو ته محدودېدو پرځای د اتحاد، سوسیالیسټي، انارشیسټي او کمونیسټي سیاستونو له لارې بیان شول. دې تحول اکثره پارلماني سیاستوال له اقتصادي سیاستونو څخه بهر کړي دي، که څه هم دا کار په بېلابېلو هېوادونو کې په بېلابېلو درجو ترسره شوی دی، په ځانګړې توګه هغه هېوادونه چې له کین اړخه واکمن هېوادونو سره د مسایلو ډېره مخینه لري، لکه د شوروي اتحاد یا د مائو زیډونک په وخت کې چین. له همدې کبله، د «کین» ویی کېدای شي د امریکا سیاسي اصطلاح کې «لېبرالیزم» ته اشاره ولري او له ډیموکراټ ګوند سره یوشان وي، په داسې حال کې چې د فرانسې په شان هېواد کې دا موقفونه نسبتاً ښي اړخه یا په ټوله کې مرکزګرا ګڼل کېږي، او «کین» د «لېبرال» په نسبت ډېر د «سوسیالیسټ» یا «سوسیال ډیموکراټیک» موقعیتونو ته اشاره لري. == علمي څېړنه == کابو د یوې پېړۍ لپاره، د ټولنیزو عالمانو دا ستونزه په پام کې نېولې ده چې سیاسي تنوع څنګه په ښې بڼې سره تعریف کړي. === لئونارډ ډبلیو. فرګوسون === په ۱۹۵۰م کال کې، لئونارډ ډبلیو فرګوسن د اندازه کولو لسو چلندونو په کارونې سره سیاسي ارزښتونه په لاندې ډول تحلیل کړل: د زېږدون کنټرول، د اعدام زا، سانسور، کمونیزم، تکامل، قانون، هېوادپالنه، توحید، د مجرمینو درملنه او جګړه. کله چې یې پایلې د فکټورونو تحلیل ته وسپارلې، بریالی شو چې درې فکټورونه وپېژني چې هغو ته یې د دین ګرایي، بشردوستۍ او ملت پالنې نومونه ورکړل. هغه دین ګرایي په خدای باندې د باور او تکامل او د زېږدون کنټرول ته د منفي لید په توګه تعریف کړ؛ بشردوستي یې له جګړې، اعدام سزا او له مجرمینو سره د بد چلند مخالف لیدلوري په توګه تعریف کړ؛ او ملت‌ پالنه یې د سانسور، قانون، هېوادپالنې او کمونیزم نظرونو د تنوع توصیف کوونکي په توګه تعریف کړ. دا سیسټم په تجربي ډول رامنځته شوی وو، ځکه چې د نظري مباني په اساس د یوه نوي سیاسي موډل جوړول او د هغه آزمېښت کولو پرځای، د فرګوسون څېړنه سپړنیزه وه. د دې میټوډ په پایله کې، باید د فرګوسون درې ګونو عواملو په تفسیر کې دقت وکړو، ځکه چې عاملي څېړنه یو لنډیز عامل رابهر کوي چې آیا یو رښتینی معقول عامل شتون لري که نه. که څه هم د ملت پالنې عامل تکرار متضاد وو، خو د دین ګرایۍ او بشردوستۍ موندنو د فرګوسون او نورو لخوا څو څو ځلې تکرار شوې.<ref>SAS(R) 3.11 Users Guide, [http://support.sas.com/documentation/cdl/en/stsug/62259/HTML/default/viewer.htm#ugmultfactor.htm Multivariate Analysis: Factor Analysis]</ref><ref>{{cite journal|author=Ferguson, L.W.|title=The Stability of the Primary Social Attitudes: I. Religionism and Humanitarianism|journal=Journal of Psychology|volume=12|issue=2|pages=283–8|year=1941|doi=10.1080/00223980.1941.9917075}}</ref><ref>{{cite journal|author=Kirkpatrick, C.|title=Religion and humanitarianism: a study of institutional implications|journal=Psychological Monographs: General and Applied|volume=63|issue=9|pages=i-23|year=1949|doi=10.1037/h0093615}}</ref> === هانس ایزنک === له هغه لږ څه وروسته، هانس ایزنک په بریټانیا کې د سیاسي چلندونو په هکله په څېړنه پیل وکړ. هغه باور درلود چې د کین – ښي محور کې د هغوی متضادو موقفونو سربېره،  د ملت پاله سوسیالیستانو (نازیان) ته ورته یوڅه له یوې خوا او کمونیسټان له بلې خوا شتون لري. لکه څنګه چې هانس ایزنک په ۱۹۵۶م کال کې په خپل کتاب، په ارواپوهنه کې عقل او ناپوهي، کې توضیح کړه، ایزنک په ورځپاڼو او سیاسي ټرکټونو کې شته سیاسي اظهاراتو یو لړلیک جوړ کړ او له خلکو یې وغوښتل چې له هر یوه سره خپل موافقت یا مخالفت ارزیابي کړي. ایزنک د دې پوښتنلیک په وړاندې کولو سره د فرګوسون هماغې عاملي څېړنې ته ورته، دوه عامله رسم کړل چې هغو ته یې د «راډیکالیزم» (R عامل) او «نرم ذهنیت» (T عامل) نومونه ورکړل.<ref>{{cite web |title=politics |url=http://www.ditext.com/eysenck/politics.html |access-date=5 May 2016}}</ref> داسې تحلیل یو فکټور رامنځته کوي چې ایا د رښتینې نړۍ له پدیدې سره همغږي لري او که نه، له همدې کبله باید د هغه په تفسیر کې احتیاط وشي. په داسې حال کې چې د ایزنک R عامل د «کین-ښي» کلاسیک اړخ په توګه پېژندل کېږي، د T عامل (R عامل ته په ښي اړخ کې کښل شوي عامل استازیتوب کوي) لږ شعوري دی، ځکه چې د لوړو امتیازاتو لرونکي خلک له آرامتیا، نژادي برابرتیا، دیني زده‌کړې او د سقط محدودیت څخه ملاتړ کوي، په داسې حال کې چې د ټیټ امتیاز لرونکي بیا له ملېشه توب، سختې سزا، د طلاق آسانه قوانینو او د ملګرتیا واده څخه ملاتړ کوي. == سرچينې == 23ozu09fb8dwwrz5nilum3owacgi8hk 3 63139 283488 2022-07-28T14:54:08Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=PauloFerraz12340}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۴:۵۴, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 377yxuka1u15ee6i8d90yt3lmbnsxjr 0 63140 283489 2022-07-28T14:55:11Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د اطلاعاتو دوره (چې د کمپیوټر د دورې، ډیجیټل دورې او یا نوو رسنیو د دورې په توګه پېژندل کېږي) هغه تاریخي دوره ده چې د ۲۰ مې پېړۍ په نیمايي کې پیل او د معلوماتي ټکنالوژۍ پر بنسټ ولاړ اقتصاد ته د صنعتي انقلاب پر بنسټ د سنتي صنعت د دورې په چټک بدلون سره ځانګړې کېږي. د معلوماتو دوره په ۱۹۴۷ زکال کې د ټرانزیسټور په ودې او په ۱۹۵۷ زکال کې د نوري امپلیپایر/پیاوړي کوونکي په رامنځته کېدو سره چې د کمپیوټري کېدو او د نوري فایبر د ارتباطاتو بنسټ یې کېښود؛ پیل شوه. <ref>{{cite web |author=Zimmerman, Kathy Ann |date=September 7, 2017 |title=History of Computers: A Brief Timeline |url=https://www.livescience.com/20718-computer-history.html |website=livescience.com}}</ref><ref name="Idea">{{cite web |title=The History of Computers |url=https://www.thoughtco.com/history-of-computers-4082769 |website=thought.co}}</ref><ref>{{cite web |date=February 23, 2017 |title=The 4 industrial revolutions |url=https://www.sentryo.net/the-4-industrial-revolutions/ |website=sentryo.net}}</ref><ref name="Manuel">{{Cite book|title=The information age : economy, society and culture|last=Manuel|first=Castells|date=1996|publisher=Blackwell|isbn=978-0631215943|location=Oxford|oclc=43092627}}</ref><ref>{{Cite book|last1=Grobe|first1=Klaus|title=Wavelength Division Multiplexing: A Practical Engineering Guide|last2=Eiselt|first2=Michael|publisher=John T Wiley & Sons|year=2013|page=2}}</ref> د ملګرو ملتونو سازمان د عامه مدیریت د شبکې په خبره د معلوماتو دوره د کمپیوټر په کوچني کولو باندې په پانګونې سره رامنځته شوه چې لامل وګرځېده په ټولنه کې اطلاعات او ارتباطات په پراخه کچه د ګټې اخیستو وړ وګرځي او د ټولنیز تکامل په مخته وړونکې قوې واوړي. <ref>{{cite web |last=Kluver |first=Randy |title=Globalization, Informatization, and Intercultural Communication |url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/apcity/unpan002006.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130719163905/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/apcity/unpan002006.htm |archive-date=19 July 2013 |access-date=18 April 2013 |website=un.org}}</ref> == نوښتونه == === ټرانزیسټورونه === د اطلاعاتو د دورې پیل کولای شو د ټرانزیسټورونو د ټکنالوژۍ له پراختیا سره اړوند وبولو. د میداني اغېز لرونکي ټرانزیسټور  (field-effect transistor) د مفهوم تیوري د لومړي ځل لپاره په ۱۹۲۵ زکال کې د ژولیوس ادګار لیلینفلډ له خوا رامنځته شوه. لومړنی عملي ټرانزیسټور د تماس د ټکي ټرانزیسټور و چې په ۱۹۴۷ زکال کې د دوه انجینرانو والټر هاوسر براټین او جان بادرین له خوا هغه مهال اختراع شو چې د ویلیام شاکلي لپاره یې په بېل نومي لابراتوار کې کار کوه. دا هغه پرمختګ و چې د معاصرې ټکنالوژۍ بنسټ یې رامنځته کړ. د شاکلي څېړنیز ټیم همدارنګه په ۱۹۵۲ زکال کې دوه قطبي پیوند لرونکي ټرانزیسټورونه اختراع کړل. د ټرانزیسټورونو تر ټولو ډېر کارېدونکی ډول یې metal–oxide–semiconductor field-effect transistor و چې په ۱۹۶۰ زکال کې د محمد عطاالله او ډاوون کانګ له خوا په بېل لابراتوار کې اختراع شو. د بشپړونکي MOS (complementary MOS) د جوړولو بهیر ته په ۱۹۶۳ زکال کې د فرانک وانلاس او چي تانګ سا له خوا وده ورکړل شوه. <ref name="Manuel2">{{Cite book|title=The information age : economy, society and culture|last=Manuel|first=Castells|date=1996|publisher=Blackwell|isbn=978-0631215943|location=Oxford|oclc=43092627}}</ref><ref name="Lee">{{cite book|last1=Lee|first1=Thomas H.|title=The Design of CMOS Radio-Frequency Integrated Circuits|date=2003|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=9781139643771|chapter=A Review of MOS Device Physics|chapter-url=https://web.stanford.edu/class/archive/ee/ee214/ee214.1032/Handouts/HO2.pdf}}</ref><ref name="computerhistory-transistor">{{cite web |date=4 December 2013 |title=Who Invented the Transistor? |url=https://www.computerhistory.org/atchm/who-invented-the-transistor/ |access-date=20 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref name="computerhistory">{{cite journal|title=1960 - Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|journal=The Silicon Engine|publisher=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date= |title=1963: Complementary MOS Circuit Configuration is Invented |url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/complementary-mos-circuit-configuration-is-invented/ |access-date= |website=}}</ref> === کمپیوټرونه === د برېښنا له رامنځته کېدو وړاندې میخانیکي کمپیوټرونه لکه د ۱۸۳۷ زکال تحلیلي ماشین چې د معمولو ریاضیکي محاسباتو په موخه جوړ شوي و د ساده پرېکړو کولو وړتیا یې لرله. د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال نظامي اړتیاوې د برېښنايي کمپیوټرونو ودې ته اړتیا پېښه کړه چې د خلا لرونکو تیوبونو پر بنسټ و چې په کې Z3، د آتاناسف – بري کمپیوټر، کلوسوس کمپیوټر او اینیاک شامل کېدل. د ټرانزیسټورونو اختراع، د لویو کمپیوټرونو دوره (۱۹۵۰مه لسیزه – ۱۹۷۰مه لسیزه) چې په IBM 360 سره ځانګړې کېږي، رامنځته کړه. دغه لویو او د یوې خونې په اندازه کمپیوټرونو د انساني وړتیا څخه ډېره چټکه محاسبه او د معلوماتو ترتیب او تنظیم وړاندې کاوه، خو پېر او ساتنه یې ستونزمنه چاره وه. له همدې امله په پیل کې څو علمي بنسټونو، لویو شرکتونو او دولتي بنسټونو ته محدود و. <ref>{{Citation|first=Jack|last=Kilby|author-link=Jack Kilby|title=Nobel lecture|publisher=Nobel Foundation|year=2000|location=Stockholm|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2000/kilby-lecture.pdf|access-date=15 May 2008}}</ref><ref name="computerhistory2">{{cite journal|title=1960 - Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|journal=The Silicon Engine|publisher=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref name="computerhistory-digital">{{cite web |title=Tortoise of Transistors Wins the Race - CHM Revolution |url=https://www.computerhistory.org/revolution/digital-logic/12/279 |access-date=22 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref name="Lojek120">{{cite book|last1=Lojek|first1=Bo|title=History of Semiconductor Engineering|date=2007|publisher=[[Springer Science & Business Media]]|isbn=9783540342588|page=120}}</ref><ref>{{cite book|last1=Bassett|first1=Ross Knox|title=To the Digital Age: Research Labs, Start-up Companies, and the Rise of MOS Technology|date=2007|publisher=Johns Hopkins University Press|isbn=9780801886393|page=46|url=https://books.google.com/books?id=UUbB3d2UnaAC&pg=PA46}}</ref><ref>{{cite web |title=1968: Silicon Gate Technology Developed for ICs |url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/silicon-gate-technology-developed-for-ics/ |access-date=22 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref> لومړنی یو چېپ لرونکی مایکرو پروسیسر و چې په ۱۹۷۱ زکال کې رامنځته شو Intel 4004 و چې فریدریکو فاګین له خپلې  silicon-gate MOS IC تکنالوژۍ څخه په ګټنې د مارسیان هاف، ماساتوشي شیما او سټن مازور په مرسته وده ورکړه. <ref>{{cite web |title=1971: Microprocessor Integrates CPU Function onto a Single Chip |url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/ |access-date=22 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref name="Colinge2016">{{cite book|last1=Colinge|first1=Jean-Pierre|last2=Greer|first2=James C.|last3=Greer|first3=Jim|title=Nanowire Transistors: Physics of Devices and Materials in One Dimension|date=2016|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=9781107052406|page=2|url=https://books.google.com/books?id=FvjUCwAAQBAJ&pg=PA2}}</ref> د الکترونیکي ارکېډ ماشینونو او همدارنګه د کورنیو ویډیو ګېمونو د کونسلونو سربېره چې په ۱۹۷۰ زکال کې بوشنل اختراع کړي و، د Commodore PET او Apple II (دواړه په ۱۹۷۷ زکال کې جوړ شول) په څېر شخصي کمپیوټرونو ته د وګړو لاسرسي ته لار برابره کړه. خو د شخصي کمپیوټرونو ترمنځ د اطلاعاتو راکړې ورکړې یا هېڅ شتون نه درلود او یا هم تر ډېره په لاسي ډول وه، چې په پیل کې یې له پانچ کارتونو او مقناطیسي فیتو او وروسته یې له فلاپي ډیسکونو څخه په ګټنې دغه چاره ترسره کوله. === اطلاعات/ډاټا === د اطلاعاتو د زېرمه کولو په موخه لومړنۍ پراختیاوې د انځورونو د زخیره کولو پر بنسټ وې، چې په ۱۸۵۱ زکال کې په مایکروفوټوګرافۍ او په ۱۹۲۰ مه لسیزه کې په مایکروفورم سره پیل شوې چې وړتیا یې لرله اسناد په فلم ثبت او هغو ته له یوبل سره اړیکه ورکړي. د اطلاعاتو لومړنۍ نظریې او همینګ کوډونو په ۱۹۵۰ زکال کې وده کړه، خو د اطلاعاتو په زیرمه کولو او لېږد کې یې نویو ټکنالوژیکي اختراعاتو ته اړتیا لرله څو په بشپړه توګه وکارول شي. د مقناطیسي هستې لرونکې میموري یا حافظې په ۱۹۴۷ زکال کې د فریدریک ډبلیو د څېړنو او په هارواډ په پوهنتون کې د آن وانګ د چارو پر مټ پراختیا ومونده. د MOS ټرانزیسټورونو په رامنځته کېدو سره په ۱۹۶۴ زکال کې په فرچایلډ سیمي کانډکټور کمپنۍ کې د جان شمیدت له خوا MOS سیمي کانډکټور میموري ته وده ورکړل شوه. په ۱۹۶۷ زکال کې ډاوون کانګ او سیمون سزی په بېل لابراتوار کې دا توضیح کړه چې څه ډول د یوې سیمي کانډکټور MOS وسیلې تغیر منونکې دورازه کېدای شي د یو ROM تجدید وړ سلول لپاره استفاده شي. په ۱۹۸۰ زکال کې د فوجیو ماسوکا له خوا په توشیبا کې د فلش میموري له اختراع وروسته؛ توشیبا په ۱۹۸۷ زکال کې ناند فلش میموري سوداګریزه کړه. <ref>{{cite web |title=1953: Whirlwind computer debuts core memory |url=https://www.computerhistory.org/storageengine/whirlwind-computer-debuts-core-memory/ |access-date=31 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref>{{cite web |title=1956: First commercial hard disk drive shipped |url=https://www.computerhistory.org/storageengine/first-commercial-hard-disk-drive-shipped/ |access-date=31 July 2019 |website=Computer History Museum}}</ref><ref name="computerhistory1980">{{cite web |title=1970: MOS Dynamic RAM Competes with Magnetic Core Memory on Price |url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/mos-dynamic-ram-competes-with-magnetic-core-memory-on-price/ |access-date=29 July 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kG4rAQAAIAAJ&q=John+Schmidt|title=Solid State Design - Vol. 6|date=1965|publisher=Horizon House}}</ref><ref>{{cite web |last=Fulford |first=Benjamin |date=24 June 2002 |title=Unsung hero |url=https://www.forbes.com/global/2002/0624/030.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080303205125/http://www.forbes.com/global/2002/0624/030.html |archive-date=3 March 2008 |access-date=18 March 2008 |work=Forbes |df=dmy-all}}</ref><ref>{{patent|US|4531203|Fujio Masuoka}}</ref><ref name=":0">{{cite web |date=April 11, 2012 |title=1987: Toshiba Launches NAND Flash |url=https://www.eweek.com/storage/1987-toshiba-launches-nand-flash |access-date=20 June 2019 |website=[[eWeek]]}}</ref><ref>{{cite web |title=1971: Reusable semiconductor ROM introduced |url=https://www.computerhistory.org/storageengine/reusable-semiconductor-rom-introduced/ |access-date=19 June 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref><ref>{{cite web |title=1971: Reusable semiconductor ROM introduced |url=https://www.computerhistory.org/storageengine/reusable-semiconductor-rom-introduced/ |access-date=19 June 2019 |website=[[Computer History Museum]]}}</ref> د مسي سیمونو پر مټ د کمپیوټرونو ترمینل او همدارنګه د کوچنیو کمپیوټرونو نورو جانبي تجهیزاتو ته د ډیجیټل ډاټا لېږد او د ځانګړې پیغام لېږنې سیسټم چې د ایمیل لامل وګرځېد د لومړي ځل لپاره په ۱۹۶۰مه لسیزه کې وده وکړه. د کمپیوټر څخه کمپیوټر ته مستقله شبکه په ۱۹۶۹ زکال کې په آرپانیټ سره پیل شوه. دغه وده په اینټرنټ واوښته (په ۱۹۷۴ زکال کې جوړ شو). اینټرنټ ته لاسرسی په ۱۹۹۱ زکال کې د ویب د نړیوالې شبکې World Wide Web په رامنځته کېدو زیات شو. د ۱۹۹۰مې لسیزې په نیمايي کې د موج د اوږدوالي په تفکیک سره د مولټي پلکس کولو، نوري پیاوړي کوونکو او نوري شبکو پر بنسټ د وړتیاو زیاتوالی د اطلاعاتو/ډاټا د لېږد کچې د ثبت لامل وګرځېد. په ۲۰۱۸ زکال کې نوري شبکو د نوري فایبر د یوې جوړې پر بنسټ کولای شول په معمول ډول په یوه ثانیه کې ۳۰ تیرابایټ اطلاعات تبادله کړي چې د یوې 4K HD ویډیو د جریان له ۱.۲ میلیون چنده سره برابرېږي. <ref>{{Cite news|last=Saarinen|first=Juha|date=January 24, 2018|title=Telstra trial claims world's fasts transmission speed|work=ITNews Australia|url=https://www.itnews.com.au/news/telstra-trials-400gbps-per-wavelength-technology-481679}}</ref> MOSFET مقیاس ټاکنه یا د موور د قانون پر بنسټ د اټکل شوې کچې له مخې د MOSFET چټک کوچني کېدل د کمپیوټرونو د پیاوړي کېدو او کوچني کېدو لامل وګرځېدل؛ آن تر دې کچې یې ورسول چې د لېږد وړ یې وګرځول. له ۱۹۸۰مې لسیزې څخه تر ۱۹۹۰مې لسیزې پورې لپټاپونو د لېږد وړ کمپیوټرونو په توګه وده وکړه او دغه شخصي ډیجیټل مرسته کوونکي وسایل د تلو او درېدو پر مهال کارول کېدلای شول. پیجرونه چې تر ۱۹۸۰مې لسیزې پورې په پراخه کچه کارول کېدل د ۱۹۹۰ مې لسیزو تر وروستیو پورې یې ځای ګرځنده ټلیفونونو ونیو او آن یو شمېر کمپیوټرونو ته یې هم د موبایلي شبکو ځانګړنې د لاسرسي وړ وګرځولې. اوس مهال دغې تکنالوژي، ډیجیټل کمرو او ټولو اغوستل کېدونو وسایلو (ځیرک ساعتونو) ته لار موندلې. د ۱۹۹۰ مې لسیزې له وروستیو څخه ټبلېټونو او ورپسې ځیرک ټلیفونونو د محاسباتي، خوځندتوب او اطلاعاتو د شریکولو ټولې ځانګړنې سره شریکې کړې او پراختیا یې ورکړه. <ref name="Sahay">{{cite book|last1=Sahay|first1=Shubham|last2=Kumar|first2=Mamidala Jagadesh|title=Junctionless Field-Effect Transistors: Design, Modeling, and Simulation|date=2019|publisher=[[John Wiley & Sons]]|isbn=9781119523536|url=https://books.google.com/books?id=0feEDwAAQBAJ}}</ref> الکترونیکي کاغذ چې سرچینه یې ۱۹۷۰ زکال ته اړوندېږي، ډیجیټل اطلاعاتو ته دا اجازه ورکوي څو د کاغذي اسنادو په توګه څرګند شي. === شخصي کمپیوټر === تر ۱۹۷۶ زکال پورې ګڼ شمېر شرکتونو د خپل لومړي بریالي سوداګریز شخصي کمپیوټر د وړاندې کولو پر سر سیالۍ ته مخه کړه. درې دغه کمپیوټرونه Apple II، PET 2001 او TRS-80 په ۱۹۷۷ زکال کې بازار ته وړاندې شول او د ۱۹۷۸ زکال تر وروستیو پورې یې ډېر محبوبیت وموند. <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wZ5s5vfAas4C&q=the+home+computer+market+started+with&pg=PA135|title=Inventing the Electronic Century|access-date=11 August 2015|isbn=9780674029392|last1=Chandler|first1=Alfred Dupont|last2=Hikino|first2=Takashi|last3=Nordenflycht|first3=Andrew Von|last4=Chandler|first4=Alfred D.|date=2009-06-30}}</ref><ref name="nyt-78-12-06">{{cite news|last=Schuyten|first=Peter J.|title=Technology; The Computer Entering Home|newspaper=[[The New York Times]]|department=Business & Finance|date=6 December 1978|page=D4|url=https://www.nytimes.com/1978/12/06/archives/technology-the-computer-entering-home.html|access-date=9 September 2019|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite web |date=September 1995 |title=Most Important Companies |url=http://www.byte.com/art/9509/sec7/art15.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080618072507/http://www.byte.com/art/9509/sec7/art15.htm |archive-date=2008-06-18 |access-date=2008-06-10 |work=[[Byte (magazine)|Byte]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=M200 Smart Home Computer Series-Computer Museum |url=http://museum.ipsj.or.jp/en/computer/personal/0087.html}}</ref> == سرچينې == gavaheqxwaj8r1zvpefnio8rdt5mm67 0 63141 283491 2022-07-28T15:04:59Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki اصلي امریکایان چې د لومړني امریکایانو، ځایي امریکایانو، امریکایي هندیانو او نورو اصطلاح ګانو په توګه هم پېژندل کېږي، د متحده ایالتونو ځایي خلک دي، له هغې جملې هاوایي او د متحده ایالتونو نورې سیمې، او په نورو وختونو کې د اصلي ځمکو پورې محدود دي. په فډرال ډول په رسمیت پېژندل شوې ۵۷۴ قبیلې په متحده ایالتونو کې ژوند کوي، چې کابو نیمایي یې د هندیانو لخوا رزرو شویو سیمو پورې تړاو لري. «اصلي امریکایان» (لکه څنګه چې د امریکا په سرشمېرنه کې تعریف شوي دي) هغه ځایي قبیلې دي چې په اصل کې د متحده ایالتونو او ورسره د آلاسکا اصلي اوسېدونکي دي. د متحده ایالتونو ځایي خلک چې هندي امریکایان یا اصلي آلاسکایان ندي په هغو کې د اصلي هاواییان، ساماوایان او چاموروسان شامل دي. د متحده ایالتونو سرشمېرنه دا خلک د «د هاوایي او آرام سمندر نورو ټاپوګانو اصلي اوسیدونکو» په توګه طبقه بندي کوي. د ژوندیو اصلي امریکایانو نیکونه کابو ۱۵۰۰۰ کاله پخوا، یا له هغه څخه مخکې، له آسیا څخه د برینګیا له لارې هغه ځای ته چې اوس متحده ایالتونه دي، د ننه شول. سمدستي د خلکو پراخ شتون، ټولنو او کلتورونو وده وکړه. د آمریکا براعظم کې د اروپا استعمار چې په ۱۹۴۲م کال کې پیل شو، د نوو ناروغیو، جګړو، قومي پاکونې او غلامۍ له امله د اصلي امریکایانو په نفوس کې شدید کمښت رامنځته شو. متحده ایالتونو له تشکیل وروسته، د استبدادي استعمار پالیسۍ د یوې برخې په توګه، د امریکا ځایي ډېری خلکو وژنې او جګړې ته دوام ورکړی، هغوی یې د خپلو نیکونو له ځمکو څخه وویستل او هغوی یې د دولت یوطرفه او له تبعیض ډک سیاستونو تر تړونونو لاندې راوستل، چې وروسته بیا په شلمه پېړۍ کې په اجباري جذب باندې متمرکز شو. له ۱۹۶۰مې لسیزې، د اصلي امریکایانو د خپلواکۍ خوځښت د ډېرو اصلي امریکایانو په ژوند کې د مثبتو بدلونونو رامنځته کېدو لامل شوی دی، خو لا هم دوی له ځینو معاصرو مسایلو سره مخ دي. نن ورځ په متحده ایالتونو کې له پنځه میلیونو زیات اصلي امریکایان ژوند کوي چې ۷۸ سلنه یې له رزرواسیون څخه بهر ژوند کوي: کالیفورنیا، آریزونا او اوکلاهاما په متحده ایالتونو کې د اصلي امریکایانو ترټولو ډېر نفوس لري. ډېری اصلي امریکایان په کوچنیو ښارونو یا کلیوالو سیمو کې ژوند کوي.<ref>{{cite web |title=What Happens When an Archaeologist Challenges Mainstream Scientific Thinking? |url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/jacques-cinq-mars-bluefish-caves-scientific-progress-180962410/ |website=Smithsonian Magazine}}</ref><ref>[[Colonial Williamsburg]], CW Journal, Spring 2004, [https://www.history.org/foundation/journal/spring04/warfare.cfm "Colonial Germ Warfare"]</ref><ref>{{cite book|last1=Fenn|first1=Elizabeth A.|title=Pox Americana: The Great Smallpox Epidemic of 1775–82|date=2001|publisher=Hill and Wang|isbn=080907821X|pages=88–89, 275–276|edition=1st}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Fenn|first1=Elizabeth A|title=Biological Warfare in Eighteenth-Century North America: Beyond Jeffrey Amherst|journal=Journal of American History|date=March 2000|volume=86|issue=4|page=1553|doi=10.2307/2567577|jstor=2567577}}</ref><ref>{{cite book|last1=Robertson|first1=Roland G.|title=Rotting Face: Smallpox and the American Indian|date=2001|publisher=University of Nebraska Press|isbn=0870044192|pages=[https://archive.org/details/rottingfacesmall0000robe/page/119 119, 124]|edition=1st|url=https://archive.org/details/rottingfacesmall0000robe/page/119}}</ref><ref>{{cite journal|first1=Patrick|last1=Wolfe|title=Settler colonialism and the elimination of the native|url=https://doi.org/10.1080/14623520601056240|journal=Journal of Genocide Research|date=December 1, 2006|issn=1462-3528|pages=387–409|volume=8|issue=4|doi=10.1080/14623520601056240|s2cid=143873621}}</ref><ref>{{cite book|first1=W.|last1=Hixson|title=American Settler Colonialism: A History|url=https://books.google.com/books?id=tiKuAgAAQBAJ|publisher=Springer|date=December 5, 2013|isbn=978-1-137-37426-4|via=Google Books}}</ref><ref>{{cite book|first1=Laurelyn|last1=Whitt|first2=Alan W.|last2=Clarke|title=North American Genocides: Indigenous Nations, Settler Colonialism, and International Law|url=https://books.google.com/books?id=7r0avgEACAAJ|publisher=Cambridge University Press|date=2019|isbn=978-1-108-42550-6|via=Google Books}}</ref> کله چې متحده ایالتونه رامنځته شول، د امریکا ځایي قبیلې په ټولیز ډول نیمه خپلواک هېوادونو په توګه په پام کې ونیول شوې، ځکه چې هغوی په عمومي توګه د سپین پوستکي مهاجرینو څخه په جلا ټولنو کې ژوند کاوه. فډرال دولت ځینې تړونونه د دولت – دولت په کچه لاسلیک کړل ترڅو چې د هند تخصیصاتو قانون په ۱۸۷۱م کال کې د ځایي خپلواکو هېوادونو رسمیت پېژندنې ته پای کېښود او هغو سره یې د «کورني انحصار شوي ملتونو» په توګه چلند پیل کړ چې هلته هم فډرال قوانین د پلي کېدو وړ وو. دې قانون د تړونونو پر بنسټ حقونه او امتیازات، له هغې جملې څخه د قبیلې حاکمیت تر ډېره وساتل. په همدې دلیل، د امریکا ډېری ځایي رزرواسیونونه لا هم د ایالتي قوانینو څخه خپلواک دي او د قبیله یي وګړو کړنې د دې رزرو شویو سیمو په هکله یوازې د قبیله یي محکمې او فډرال قوانینو په اساس دي، چې ډېری وخت د معافیت، محرومیت، فډرالي یا قبیله یي قانون سره تړون یا هم د هغه بدیل پیدا کولو لپاره د قبیله یي سیمو لپاره د متحده ایالتونو د قلمرو یا ایالتونو په نسبت، متفاوت دی. په ۱۹۲۴م کال کې د هند تابعیت قانون هغو ټولو اصلي امریکایانو ته چې په متحده ایالتونو کې زېږېدلي وو او لا یې تابعیت نه وو ترلاسه کړی، د متحده ایالتونو تابعیت ورکړ. دې کار د «هندیان په مالیاتو کې شامل ندي» طبقه بندي چې د متحده ایالتونو د اساسي قانون په اساس جوړه شوې وه، خالي کړه، اصلي امریکایانو ته یې اجازه ورکړه ترڅو په ایالتي او فډرال ټاکنو کې رایه ورکړي، او د متحده ایالتونو وګړو ته د «قضایي صلاحیت تابع کېدو په شمول» ورکړل شوي څوارلسم تعدیل، ساتلو ته پراختیا ورکړه. په هرحال، ځینې ایالتونو د څو لسیزو لپاره د رایې حق څخه د اصلي امریکایانو محرومیت ته دوام ورکړ. د ۱۹۶۸م کال مدني حقونو قانون دوهم او اووم سرلیک کې د سورپوستانو د مدني حقونو قانون شامل دی چې په متحده ایالتونو کې د اصلي امریکایانو قبیلو په هکله پلی کېږي او د قبایلو په منځ کې د متحده ایالتونو د حقوقو منشور ډېری (خو ټول نه) ضمانتونه د پلي کېدو وړ کوي (دا قانون نن ورځ د متحده ایالتونو د قانون د ۲۵ سرلیک په ۱۳۰۱ تر ۱۳۰۳ برخو کې راغلی دی).<ref>{{Cite web |date=November 14, 2018 |title="Civil Rights Act of 1968" full text |url=https://www.govinfo.gov/content/pkg/COMPS-343/pdf/COMPS-343.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508013659/https://www.govinfo.gov/content/pkg/COMPS-343/pdf/COMPS-343.pdf |archive-date=May 7, 2020 |access-date=May 7, 2020 |publisher=U.S. Government Publishing Office}}</ref> == پس منظر == د پنځه لسمې پېړۍ له وروستیو څخه، د امریکا براعظم ته د اروپایانو مهاجرت د پېړیو نفوس، کلتوري او کرنیز انتقال او د نوې او پخوانۍ نړۍ ټولنو ترمنځ جوړښت لامل شو، هغه پروسه چې د کلمبیایي تبادلې په نوم یادېږي. له هغه ځایه چې د اصلي امریکایانو ډېری ډلې له پخوا څخه د شفاهي دودونو او هنري اثرونو سره خپل تاریخ ساتلی وو، د دې اړیکې لومړني لیکلي رپوټونه د اروپایانو لخوا وړاندې شو.<ref name="test">Calloway, Colin G. [http://www.americanheritage.com/content/native-americans-first-view-whites-shore "Native Americans First View Whites from the Shore"]. ''American Heritage'', Spring 2009. Retrieved December 29, 2011</ref> اټنوګرافران په معمول ډول د شمالي امریکا ځایي خلک د ګډو کلتوري ځانګړتیاوو سره په لسو جغرافیوي سیمو طبقه بندي کوي چې هغو ته کلتوري سیمې وایي. ځینې څېړونکي د پلاټو او لوی حوض سیمې په انټرمونټان لوېدیځ کې ترکیب کوي، ځینې خلک بیا پرایري د لوی میدان له خلکو څخه جلا کوي، په داسې حال کې چې ځینې بیا د لوی جهیل قبیلې له شمال ختیځ ځنګلونو څخه جلا کوي. لس کلتوري سیمې عبارت دي له:<ref>{{cite web |title=Culture Areas Index |url=http://www.civilization.ca/cmc/exhibitions/tresors/ethno/etb0170e.shtml |website=the Canadian Museum of Civilization}}</ref> * آرکټیک، په شمول د آلیوټ، اینیوټ او یوپیک خلک * سب آرکټیک * شمال ختیځ ووډلنډ * سوېل ختیځ ووډلنډ * لوی میدانونه * لوی حوض * شمال لوېدیځه پلاټو * شمال لوېدیځ ساحل * کالیفورنیا * سوېل لوېدیځه (اوسیس امریکا Oasisamerica) د لومړي تماس په وخت کې، د ځایي خلکو کلتور له مخکې صنعتي او ډېری مسیحي مهاجرو څخه په بشپړ ډول توپیر درلود. ځینې شمال ختیځ او سوېل لوېدیځ کلتورونه، په ځانګړې توګه، ماټریلینیال وو او د هغه څه چې اروپایان ورسره اشنا وو، په نسبت یې پر لا جمعي اساس باندې عمل کاوه. د ځایي امریکایي قبیلو ډېرو یې، خپل ښکارځایونه او کرنیزې ځمکې د ټولې قبیلې کارونې لپاره پريښې وې. په هغه وخت کې، اروپایانو داسې کلتورونه لرل چې د ځمکې په هکله د فردي مالکیت حقونو مفهوم ته یې وده ورکړې وه چې ډېر توپیر یې درلوده. د ځایي امریکایانو او مهاجرو اروپایانو ترمنځ کلتوري توپیر او د ملتونو په منځ کې د اتحاد توپیر د جګړو په دورو کې د پراخو سیاسي فشارونو، قومي تاوتریخوالو او ټولنیزې ګډوډۍ لامل شول. په اوسني متحده ایالتونو کې ان د اروپایانو له مېشت کېدو څخه مخکې، ځایي امریکایانو له اروپایي ناروغیو سره د تماس له امله، چې د دوی لپاره نوې وې او لا یې مصئونیت نه وو موندلی، د مړینې له لوړې کچې څخه کړېدل. دا د ځایي اسپانویانو او نورو اروپایانو ناروغۍ وې چې د مخامخ تماس – په لوړ ګومان په لومړۍ درجه کې د اهلي خنزیرانو تماس له امله چې د اروپایي مسافرینو لخوا راوړل شوي وو بیا بېرته تښتېدلي وو، له امله یې سرایت وکړ. اټکل کېږي چې د سري اپیدمي ګانو د ځایي نفوس لپاره ځاني تلفات رامنځته کړي دي. لکه څنګه چې ویلیام ام ډنوان، د ویسکانسین – مدیسون په پوهنتون کې د جغرافیې متقاعد ښوونکی او تکړه لیکوال، په «پخوانۍ افسانه: په ۱۹۴۲م کال کې د امریکا قارې منظره» کې لیکلي: «د اصلي امریکایانو نفوس کمښت چټک او شدید وو، په لوړ ګومان تر نن ورځې پورې د نفوسو ترټولو لوی ناورین وو. د زړې نړۍ ناروغۍ لومړني وژونکي وو. په دېری سیمو کې، په ځانګړې توګه استوایي ټیټو ځمکو کې، له تماس وروسته په لومړۍ پېړۍ کې نفوس ۹۰ سلنه راکم شو».<ref name="denevan">[http://jan.ucc.nau.edu/%7Ealcoze/for398/class/pristinemyth.html William M. Denevan, "The Pristine Myth: The Landscape of the Americas in 1492"], posted at Northern Arizona University, published in Sept. 1992, ''Annals of the Association of American Geographers''</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1111/j.1467-8306.1992.tb01965.x|volume=82|issue=3|title=The Pristine Myth: The Landscape of the Americas in 1492|year=1992|journal=Annals of the Association of American Geographers|pages=369–385|last1=Denevan|first1=William M.}}</ref><ref name="mann">{{cite web |last=Mann |first=Charles C. |date=March 2002 |title=1491 |url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2002/03/1491/302445/ |website=The Atlantic}}</ref> == سرچينې == jz5r7yboa6tmo4e5oqvldjz75aoyybn 0 63142 283492 2022-07-28T15:08:27Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki څو حجروي ارګانیزم داسې یو ارګانیزم دی چې د یوحجروي ارګانیزم په پرتله، له یوې څخه د ډېرو حجرو درلودونکی وي.<ref>{{cite book|last=Becker|first=Wayne M.|title=The world of the cell|publisher=[[Benjamin Cummings|Pearson Benjamin Cummings]]|year=2008|isbn=978-0-321-55418-5|page=480|display-authors=etal}}</ref> د څارویو ټولې بڼې، د وچې بوټي او ډېری فنګسان، د الجي ګانو په څېر، څو حجروي دي، په داسې حال کې چې ډېر لږ شمېر ارګانیزمونه په جزوي توګه یو حجروي او په جزوي توګه څو حجروي دي، لکه سلایم مولډان او ټولنیز آمیبان د Dictyostelium نسل په شان.<ref>{{Cite book|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674975910|title=Life at the Edge of Sight: A Photographic Exploration of the Microbial World|last1=Chimileski|first1=Scott|last2=Kolter|first2=Roberto|publisher=Harvard University Press|year=2017|isbn=9780674975910}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Lyons|first1=Nicholas A.|last2=Kolter|first2=Roberto|date=April 2015|title=On the evolution of bacterial multicellularity|journal=Current Opinion in Microbiology|volume=24|pages=21–28|doi=10.1016/j.mib.2014.12.007|issn=1879-0364|pmc=4380822|pmid=25597443}}</ref> څو حجروي ارګانیزمونه په بېلابېلو لارو رامنځته کېږي، د بېلګې په توګه د حجروي وېش سره یا د ګڼو واحدو حجرو په راټولېدو سره. استعماري ارګانیزمونه له یوبل سره د ورته حجرو د یوځای کېدو په پایله کې رامنځته کېږي چې په ګډه سره یوه کالوني جوړوي. په هرحال، له رښتینو څو حجروي موجوداتو څخه د استعماري پروټیسټانو جلا کول ډېر پېچلی کار دی، ځکه دا دوه مفهومه جلا نه دي؛ استعماري پروټیسټان د «څو حجروي» پرځای «جمع حجروي» نومول شوي دي. همدارنګه ځینې څو هستوي ارګانیزمونه هم شتون لري چې له تخنیکي اړخه یو حجروي ماکروسکوپیک ارګانیزمونه دي، لکه xenophyophorea چې کولی شي ۲۰ سانټي مترو ته ورسېږي.<ref name="Miller">{{cite journal|author=S. M. Miller|year=2010|title=Volvox, Chlamydomonas, and the evolution of multicellularity|journal=Nature Education|volume=3|issue=9|page=65}}</ref><ref name="Strickberger">{{cite book|author1=Brian Keith Hall|author2=Benedikt Hallgrímsson|author3=Monroe W. Strickberger|year=2008|title=Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations|edition=4th|publisher=Hall/Hallgrímsson|isbn=978-0-7637-0066-9|page=[https://archive.org/details/strickbergersevo0000hall/page/149 149]|url=https://archive.org/details/strickbergersevo0000hall/page/149}}</ref><ref>{{cite journal|author=Adl, Sina <!---|last=Adl|first=Sina, MSimpson, Alastair G. B.; Farmer, Mark A.; Andersen, Robert A.; Anderson, O. Roger; Barta, John R.; Bowser, Samuel S.; Brugerolle, Guy; Fensome, Robert A.; Fredericq, Suzanne; James, Timothy Y.; Karpov, Sergei; Kugrens, Paul; Krug, John; Lane, Christopher E.; Lewis, Louise A.; Lodge, Jean; Lynn, Denis H.; Mann, David G.; Mccourt, Richard M.; Mendoza, Leonel; Moestrup,Øjvind; Mozley-Standridge, Sharon E.; Nerad, Thomas A.; Shearer, Carol A.; Smirnov, Alexey V.; Spiegel, Frederick W.;Taylor, Max F.J.R.--->|title=The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists|journal=J. Eukaryot. Microbiol.|date=October 2005|volume=52|issue=5|doi=10.1111/j.1550-7408.2005.00053.x|display-authors=etal|pages=399–451|pmid=16248873|s2cid=8060916|doi-access=free}}</ref> == د تکامل تاریخ == === پېښېدنه === څو حجرې توب په خپلواکه توګه لږ ترلږه ۲۵ ځله په یوکاریوټانو او همدارنګه په ځینو پروکاریوټانو لکه سیانوباکټریا، میکسوباکټریا، اکټینومیسټان، Magnetoglobus multicellularis یا Methanosarcina کې تکامل کړی دی. په هرحال، پېچلو څو حجروي موجوداتو یوازې په شپږ یوکاریوټي ډلو کې تکامل کړی دی: حیوانات، سیمبیومیکوتان فنګسونه، نصواري الجي، سور الجي، زرغون الجي او د وچې بوټي. دوی د کلوروپلاسټیډا (زرغون الجي او د وچې بوټو) لپاره په مکرر ډول، د حیواناتو لپاره یوځل، د نصواري الجي لپاره یو ځل، د فنګسونو (کیټریډان، آسکومیسټان او بازیدیومیسټان) لپاره درې ځلې او د سلایم مولډانو لپاره کابو څو ځلې تکامل کړی دی. د څو حجروي تنظیم لومړني شواهد، هغه وخت دی چې یو حجروي موجودات خپلې کړنې همغږې کوي او کېدای شي د رښتیني څوحجرې‌توب د تکامل مخینه وي، لکه سیانوباکټریا ته ورته اورګانیزمونه چې ۳-۳.۵ میلیون کاله پخوا یې ژوند کاوه. د بیا تولید لپاره، رښتیني څو حجروي موجودات باید د زېږوونکې حجرې (یانې د سپرم او هګۍ حجرې) څخه د یوه بشپړ ارګانیزم د بیارغونې ستونزه حل کړي، هغه موضوع چې په تکاملي ودې بیولوژي کې مطالعه کېږي. حیواناتو د بوټو او فنګس۱۰ – ۲۰ حجرو ډولونو په پرتله په څو حجروي بدن کې د حجرو د بڼو د پام وړ تنوع رامنځته کړې (۱۰۰-۱۵۰ بېلابېلو حجرو ډولونه).<ref name="Grosberg2007">{{cite journal|last1=Grosberg|first1=RK|last2=Strathmann|first2=RR|year=2007|title=The evolution of multicellularity: A minor major transition?|url=https://grosberglab.faculty.ucdavis.edu/wp-content/uploads/sites/453/2017/05/2007-Grosberg-R.-K.-and-R.-R.-Strathmann.pdf|journal=Annu Rev Ecol Evol Syst|volume=38|pages=621–654|doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102403.114735}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Parfrey|first1=L.W.|last2=Lahr|first2=D.J.G.|year=2013|title=Multicellularity arose several times in the evolution of eukaryotes|url=http://www.producao.usp.br/bitstream/handle/BDPI/45022/339_ftp.pdf?sequence=1&isAllowed=y|journal=BioEssays|volume=35|issue=4|pages=339–347|doi=10.1002/bies.201200143|pmid=23315654|s2cid=13872783}}</ref><ref>http://public.wsu.edu/~lange-m/Documnets/Teaching2011/Popper2011.pdf {{Bare URL PDF|date=March 2022}}</ref><ref>{{cite journal|pmid=24363320|doi=10.3732/ajb.1300314|volume=101|issue=1|title=The evolutionary-developmental origins of multicellularity|year=2014|journal=Am. J. Bot.|pages=6–25|last1=Niklas|first1=KJ}}</ref><ref>{{cite journal|author=Bonner, John Tyler|author-link=John Tyler Bonner|year=1998|title=The Origins of Multicellularity|journal=[[Integrative Biology]]|volume=1|issue=1|pages=27–36|url=http://courses.cit.cornell.edu/biog1101/outlines/Bonner%20-Origin%20of%20Multicellularity.pdf|format=PDF, 0.2 MB|issn=1093-4391|doi=10.1002/(SICI)1520-6602(1998)1:1<27::AID-INBI4>3.0.CO;2-6|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20120308175112/http://courses.cit.cornell.edu/biog1101/outlines/Bonner%20-Origin%20of%20Multicellularity.pdf|archive-date=March 8, 2012}}</ref><ref>Margulis, L. & Chapman, M.J. (2009). Kingdoms and Domains: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth ([4th ed.]. ed.). Amsterdam: Academic Press/Elsevier. p. 116.</ref> === د څو حجرې توب له منځه تلل === په ځینو ډلو کې څوحجرې‌توب له منځه تلل رامنځته شوی دی. فنګس په عمده ډول څو حجروي دي، که څه هم لومړني متنوع نسبونه یې په عمده ډول یو حجروي دي (د بېلګې په توګه میکروسپوریډیا) او په فنګسنو کې (لکه ساکارومایکوتینا، کریپتوکوکس او نورو خمیرونو کې) یوحجرې‌توب ته بېرته راګرځیدل شتون لري. همدارنګه کېدای شي په ځینو سرو الجي ګانو (لکه پورفیریدیوم) کې هم رامنځته شوی وي، خو کېدای شي هغوی په لومړني ډول یوحجروي وي. ګومان کېږي چې په ځینو زرغونو الجي ګانو (لکه کلورېلا ولګارېس او ځینې Ulvophyceae) کې هم د څوحجرې توب له منځه تلل رامنځته شوي وي. په نورو ډلو، په عمومي توګه پرازیټانو کې، د حجرو په تعداد یا ډولونو کې د څوحجرې توب کمښت رامنځته شوی (د بېلګې په توګه میګزوزوان، څو حجروي ارګانیزمونه، چې پخوا اټکل کېده یوحجروي دي، په اصل کې سنیډاریان دي چې په شدت یې حجرې کمې شوې دي).<ref>Seravin L. N. (2001) The principle of counter-directional morphological evolution and its significance for constructing the megasystem of protists and other eukaryotes. ''Protistology'' 2: 6–14, [http://cyberleninka.ru/article/n/the-principle-of-counter-directional-morphological-evolution-and-its-significance-for-construction-the-megasystem-of-protists-and-other].</ref><ref>Parfrey, L.W. & Lahr, D.J.G. (2013), p. 344.</ref><ref>{{cite journal|last1=Medina|first1=M.|last2=Collins|first2=A. G.|last3=Taylor|first3=J. W.|last4=Valentine|first4=J. W.|last5=Lipps|first5=J. H.|last6=Zettler|first6=L. A. Amaral|last7=Sogin|first7=M. L.|year=2003|title=Phylogeny of Opisthokonta and the evolution of multicellularity and complexity in Fungi and Metazoa|journal=International Journal of Astrobiology|volume=2|issue=3|pages=203–211|doi=10.1017/s1473550403001551|bibcode=2003IJAsB...2..203M|doi-access=free}}</ref><ref>Seckbach, Joseph, Chapman, David J. [eds.]. (2010). ''Red algae in the genomic age''. New York, NY, U.S.A.: Springer, p. 252, [https://books.google.com/books?id=fegCa9G-c90C&lpg=PP1&hl=pt-BR&pg=PA252#v=onepage&q&f=false].</ref><ref name="CocquytVerbruggen2010">{{cite journal|last1=Cocquyt|first1=E.|last2=Verbruggen|first2=H.|last3=Leliaert|first3=F.|last4=De Clerck|first4=O.|title=Evolution and Cytological Diversification of the Green Seaweeds (Ulvophyceae)|journal=Mol. Biol. Evol.|volume=27|issue=9|year=2010|pages=2052–2061|issn=0737-4038|doi=10.1093/molbev/msq091|pmid=20368268|doi-access=free}}</ref><ref>Richter, Daniel Joseph: [http://escholarship.org/uc/item/7xc2p94p The gene content of diverse choanoflagellates illuminates animal origins], 2013.</ref><ref>{{cite web |title=Myxozoa |url=http://tolweb.org/Myxozoa/2460 |access-date=14 April 2018 |website=tolweb.org}}</ref> === سرطان === څو حجروي ارګانیزمونه، په ځانګړې توګه اوږد عمر لرونکي حیوانات، د سرطان له ننګونې سره مخامخ دي، سرطان هغه وخت رامنځته کېږي چې حجرې ونشي کولی د طبیعي ودې په پروسه کې خپله وده تنظیم کړي. د نسج په مورفولوژي کې بدلونونه کولی شو د دې پروسې په اوږدو کې وګورو. سرطان په حیواناتو (میتازونونو) کې اکثراً د څوحجرې‌توب د له منځه تللو په توګه تعریف کېږي. په نورو څو حجروي ارګانیزمونو او ان په پروټوزوا کې د سرطان د احتمالي شتون په هکله بحث شتون لري. د بېلګې په توګه، نباتي ګالونه د تومور په توګه پېژندل شوي دي، خو ځینې لیکونکي بیا استدلال کوي چې بوټي (نباتات) سرطان نه رامنځته کوي.<ref>{{cite journal|last1=Davies|first1=P. C. W.|last2=Lineweaver|first2=C. H.|year=2011|title=Cancer tumors as Metazoa 1.0: tapping genes of ancient ancestors|journal=Physical Biology|volume=8|issue=1|page=015001|doi=10.1088/1478-3975/8/1/015001|pmid=21301065|pmc=3148211|bibcode=2011PhBio...8a5001D}}</ref><ref>Richter, D. J. (2013), p. 11.</ref><ref>{{cite journal|last1=Gaspar|first1=T.|last2=Hagege|first2=D.|last3=Kevers|first3=C.|last4=Penel|first4=C.|last5=Crèvecoeur|first5=M.|last6=Engelmann|first6=I.|last7=Greppin|first7=H.|last8=Foidart|first8=J. M.|year=1991|title=When plant teratomas turn into cancers in the absence of pathogens|journal=Physiologia Plantarum|volume=83|issue=4|pages=696–701|doi=10.1111/j.1399-3054.1991.tb02489.x}}</ref><ref>Lauckner, G. (1980). Diseases of protozoa. In: ''Diseases of Marine Animals''. Kinne, O. (ed.). [https://www.int-res.com/archive/doma_books/DOMA_Vol_I_(general_aspects,_protozoa_to%20gastropoda).pdf Vol. 1, p. 84], John Wiley & Sons, Chichester, UK.</ref><ref>{{cite journal|last1=Riker|first1=A. J.|year=1958|title=Plant tumors: Introduction|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=44|issue=4|pages=338–9|doi=10.1073/pnas.44.4.338|pmid=16590201|pmc=335422|bibcode=1958PNAS...44..338R|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Doonan|first1=J.|last2=Hunt|first2=T.|year=1996|title=Cell cycle. Why don't plants get cancer?|journal=Nature|volume=380|issue=6574|pages=481–2|doi=10.1038/380481a0|pmid=8606760|s2cid=4318184|doi-access=free}}</ref> === د سوماټيک او زېږوونکو حجرو جلا کول === په ځینو څو حجروي ډلو کې چې ویزمانیسټان نومېږي، د سوماټیکو سټریل حجروي لړۍ او زېږوونکو حجرو لړۍ تر منځ جلاتوب تکامل وکړ. په هرحال، د ویزمانیسټ وده نسبتاً نادره ده (د بېلګې په توګه مهره لرونکي، آرتوپودان، ولووکس)، ځکه چې د ډېری ډولونو لویه برخه د جسمي امبریوجنیزس وړتیا لري (لکه ځمکني بوټي، ډېری الجي ګان، ډېری invertebrates).<ref>Ridley M (2004) Evolution, 3rd edition. Blackwell Publishing, p. 295-297.</ref><ref>Niklas, K. J. (2014) [http://www.amjbot.org/content/101/1/6.long The evolutionary-developmental origins of multicellularity].</ref> == د اصل فرضیه == د څو حجروي اصل لپاره یوه فرضیه دا ده چې د مشخص فعالیت لرونکو حجرو یوه ډله د grex په نوم راز ته ورته یوه ډله کې سره راټولې شوې، چې د څو حجروي واحد په توګه یې حرکت وکړ. دا په اصل کې هغه کار دی چې سلایم مولډان یې ترسره کوي. بله فرضیه دا ده چې یوه ابتدایي حجره د هستوي وېش مرحلې څخه تېر شو او په پایله کې یوه کوئنوسایټ باندې بدل شو. د هرې هستې چارپېره یوه غشا جوړه شوه (او حجروي فضا او اورګانیلونه په فضا کې اشغال شول)، په پایله کې په یوه ارګانیزم کې د حجرو نښتې ډلې رامنځته کېږي (دا میکانیزم په ډروسوفیلا کې لیدل کېږي). دریمه فرضیه دا ده چې د یوه حجروي ارګانیزم له وېش سره، د حجرې لورګانې له یوبل څخه جلا نشوې، چې په یوه ارګانیزم کې د یوشان حجرو د راټولېدو لامل شو چې وروسته کولی شي تخصصي نسجونه جوړ کړي. دا هماغه کار دی چې نباتي او حیواني جنینونه او همدارنګه استعماري choanoflagellate یې ترسره کوي.<ref>{{cite journal|url=|title=Multicellular development in a choanoflagellate|first1=Stephen R.|last1=Fairclough|first2=Mark J.|last2=Dayel|first3=Nicole|last3=King|date=26 October 2010|journal=Current Biology|volume=20|issue=20|pages=R875–R876|doi=10.1016/j.cub.2010.09.014|pmid=20971426|pmc=2978077}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2010/12/14/science/14creatures.html|title=In a Single-Cell Predator, Clues to the Animal Kingdom's Birth|first=Sean B.|last=Carroll|newspaper=The New York Times|date=December 14, 2010}}</ref> له هغه ځایه چې لومړني څوحجروي موجودات ساده او نرم موجودات وو چې هډوکي، پوستکي او د بدن نورې کلکې برخې یې نه لرلې، په فوسیلونو کې په ښه توګه ندي ساتل شوي. یوه استثنا کېدای شي ډیموسفنج وي چې کیدای شي په لرغونو ډبرو کې یې کیمیاوي لاسلیک پرځای پرېښی وي. د څو حجروي موجوداتو لومړني فوسیلونو کې ګریپانیا سپایرالیس او په ګابن (Gabonionta) کې د B Palaeoproterozoic Francevillian فوسیلي ډلې تور شیلونو فوسیلونه شامل دي. د دوشانتو جوړښت د څوحجروي ځانګړتیاوو شواهدو سره ۶۰۰ میلیون کلن کوچني فوسیلونه موندلي دي.<ref>A H Knoll, 2003. ''Life on a Young Planet''. Princeton University Press. {{ISBN|0-691-00978-3}} (hardcover), {{ISBN|0-691-12029-3}} (paperback). An excellent book on the early history of life, very accessible to the non-specialist; includes extensive discussions of early signatures, fossilization, and organization of life.</ref><ref>{{cite journal|author=El Albani, Abderrazak <!--- | last = El Albani | first = Abderrazak | author-link = Abderrazak El Albani A, Bengtson S, Canfield DE, Bekker A, Macchiarelli R, Mazurier A, Hammarlund EU, Boulvais P, Dupuy JJ, Fontaine C, Fürsich FT, Gauthier-Lafaye F, Janvier P, Javaux E, Ossa FO, Pierson-Wickmann AC, Riboulleau A, Sardini P, Vachard D, Whitehouse M, Meunier A. --->|date=1 July 2010|title=Large colonial organisms with coordinated growth in oxygenated environments 2.1 Gyr ago|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=466|issue=7302|pages=100–104|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature09166|pmid=20596019|display-authors=etal|bibcode=2010Natur.466..100A|s2cid=4331375}}</ref><ref>{{Cite journal|doi=10.1038/nature13766|pmid=25252979|title=Cell differentiation and germ–soma separation in Ediacaran animal embryo-like fossils|journal=Nature|year=2014|last1=Chen|first1=L.|last2=Xiao|first2=S.|last3=Pang|first3=K.|last4=Zhou|first4=C.|last5=Yuan|first5=X.|volume=516|issue=7530|pages=238–241|bibcode=2014Natur.516..238C|s2cid=4448316}}</ref> تر دې وروستیو، فیلوجنیټیکي بیارغونه د اناټومیکي (په ځانګړې توګه امبریولوژیکي) ورته والي له طریقه ترسره کېده. دا ناسمه ده، ځکه له ۵۰۰ میلیون کالو زیات کېږي چې څوحجروي ژوندي موجودات لکه حیوانات او بوټي له خپلو یوحجروي نیکونو څخه لرې شوي دي. د وخت داسې تېرېدنه دواړو متنوع او متضادو تکاملي وختونو ته اجازه ورکوي ترڅو له ورته والي څخه تقلید وکړي او د مډرنو او پخوانیو ورکو شویو ډلو بڼو ترمنځ تفاوتونه راټول کړي. مډرن فیلوجینیټیک له پېچلو تخنیکونو لکه آلوانزایمونه، سټلایټ DNA او نورو مالیکولي نښانو څخه د هغو صفتونو د توصیف لپاره کار اخلي چې د پخوا پورې اړوند نسبونو کې مشترک دي. څوحجروي تکامل کېدای شي د بېلابېلو طریقو له لارې رامنځته شي چې ځینې یې لاندې توضیح شوې دي: === سیمبیوټیک تیوري === دا نظریه سپارښتنه کوي چې لومړني څو حجروي موجودات د یوحجروي موجوداتو بڼو له سیمبیوزس (همکارۍ) څخه، چې هر یو یې بېلابېل رول لوبوي، رامنځته شوي دي. د وخت په تېرېدو سره، دا موجودات هومره یوبل پورې تړل کېږي چې نشي کولی په یوازې توګه ژوندي پاتې شي او بلآخره په یوه څو حجروي موجود کې د هغوی د جینوم د ادغام لامل کېږي. هر اړوند ارګانیزم په نویو جوړو شویو بڼو کې د توپیرموندلو حجرو جلا نسب باندې بدلېږي.<ref>{{cite book|author=Margulis, Lynn|author-link=Lynn Margulis|year=1998|title=Symbiotic Planet: A New Look at Evolution|page=160|publisher=[[Basic Books]]|location=New York|isbn=978-0-465-07272-9|url=https://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=96971657}}</ref> له یوبل پورې داسې شدیده تړلې د سیمبیوزس دا بڼه کېدای شي په مکرر ډول ولیدل شی، لکه د مسخره کب او ریټري سمندري شقایقو اړیکې په شان. په دې مواردو کې، ډېر زیات شکمن دی چې که کومه بله بڼه به له منځه لاړه شي که نه. په هرحال، د دې نظریې ستونزه دا ده چې تراوسه په ډاګه نده چې د هر ژوندي موجود DNA  څنګه کولی شي چې په یوه واحد جینوم کې ځای پرځای شي ترڅو یوه واحده بڼه تشکیل کړي. که څه هم داسې ښکاري چې داسې سیمبیوزس به رامنځته شوی وي (د بېلګې په توګه، په حیواني او نباتي حجرو کې مایټوکانډریا او کلوروپلاسټ – انډوسیمبیوزس)، دا کار په ندرت سره رامنځته شوی او ان په هغه وخت کې د انډوسیمبیوزس جینوم د توپیر یو عنصر ساتلی دی او په جلا توګه د کوربه بڼو مایټوز په جریان کې د هغو DNA تکراروي. د بېلګې په توګه، دوه یا درې سیمبیوټیک ارګانیزمونه چې lichen رامنځته کوي، که څه هم د بقا لپاره یوبل پورې تړلي دي، باید په جلا توګه بیاتولید شي او وروسته بیاځلې شکل واخلي ترڅو یو انفرادي ارګانیزم جوړ کړي. === د حجروي کېدو (سینسیشال) نظریه === دا نظریه وایي چې یو انفرادي یوحجروي موجود، له څو هستو سره، کولی شي د خپلو هرې یوې هستې شاوخوا ته د داخلي غشا تقسیمونه جوړ کړي. ډېری پروټیسټان لکه سیلیاټان او سلایم مولډان کولی شي څو هستې ولري چې له دې فرضیې څخه ملاتړ کوي. په هرحال، د څو هستو ساده شتون د دې فرضیې ملاتړ لپاره کافي ندي. د سیلیاتانو ګڼې هستې توپیر لري او په واضح توګه بېلابېلې دندې په غاړه لري. ماکرونوکلیوس د ارګانیزم اړتیاوې پوره کوي، په داسې حال کې چې مایکرونوکلیوس بیا د جنیټیکي مواد په تبادلې سره د جنسي تکثر لپاره کارول کېږي. د سلایم مولډانو سینسیشیا له کومې بلې لارې څخه نه بلکه آمیب ته ورته انفرادي حجرو، لکه د ځینو څو حجروي ارګانیزمونو سینسیشیال نسجونو، څخه جوړېږي. د دې لپاره چې معتبره وګڼل شي، دا نظریه د اثبات وړ یوې بېلګې او له پخوا څخه موجود سینسشیم نه د څوحجروي ارګانیزم جوړېدو میکانیزم ته اړتیا لري.<ref>{{cite book|vauthors=Hickman CP, Hickman FM|date=8 July 1974|title=Integrated Principles of Zoology|edition=5th|publisher=[[Mosby (publisher)|Mosby]]|isbn=978-0-8016-2184-0|page=112}}</ref> == سرچينې == nm3s0nrft7vkbhak7m8b9x1h56d5r5k 0 63143 283493 2022-07-28T15:11:55Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د آرک ژان ( په انګرېزي '''Joan of Arc'''  په فرانسوي: '''''Jeanne d'Arc''''' چې [ʒan daʁk] تلفظ کېږي؛ زوکړه د ا ۱۴۱۲ز کال په شاوخوا کې ـــ مړینه د ۱۴۳۱ز کال د مې ۳۰مه ) د انګلستان پر وړاندې د سل کلنې جګړې په ترڅ کې د اورلیان په محاصره کې او د اووم چارلس په تاج اغوستنه کې د هغې د رول له کبله  د فرانسې د یوې قهرمانې په توګه پېژندل کېږي. نوموړې په بریالیتوب سره د څو فرانسوي پوځي عملیاتو له مشرۍ کولو نه وروسته اسیره شوه او انګرېزي چارواکو ته وسپارل شوه، د یوې زندیقې په توګه محکومه او په ۱۴۳۱ز کال کې په دار باندې ژوندۍ وسوځول شوه. پنځه ویشت کاله وروسته، د هغې محکومیت په رسمي ډول لغو شو. نږدې ۵۰۰ کاله وروسته، هغه د روم د کاتولیک کلیسا له لوري د یوې قدیسې (saint) په توګه وپېژندل شوه. ژان د شمال ختیځې فرانسې په دومرېمي کې د بزګرانو په یوه کورنۍ کې زیږېدلې ده. په ۱۴۲۸ز کال کې هغې واوکولیورس (Vaucouleurs) ته سفر وکړ او غوښتنه یې وکړه چې چارلس ته ورورسول شي، چې بیا وروسته یې شاهدي ورکړه چې دې مقربه پرېښته مایکل، سېنټ مارګارېټ او سېنټ کاترین په خوب کې ليدلي دي چې نوموړې ته یې لارښوونه کړې ده تر څو د چارلس ملاتړ وکړي او فرانسه د انګرېزانو له واکمنۍ څخه راوګرځوي. له پاچا سره د کتلو په تړاو د هغې غوښتنه دوه ځله رد شوه، اما په نهایت کې هغه په چینون کې د چارلېس سره د کتلو په پار بدرګه شوه. د دوی له خبرو اترو وروسته، چارلس شاوخوا ۱۷ کلنه ژان د اورلیان محاصرې ته د تازه نفس لښکر د یوې غړې په توګه واستوله. ژان نوموړي ښار ته د ۱۴۲۹ز کال د اپرېل په ۲۹مه نېټه ورسېده، او د جګړو په ترڅ کې یې په چټکۍ سره شهرت تر لاسه کړ. د هغې له رارسېدو څخه ۹ ورځې وروسته محاصره ماته شوه. ژان د لویر (Loire Campaign) په عملیاتو کې برخه واخیسته، د کومو پایله چې د پاتای په جنګ کې د انګرېزانو پرېکړه کوونکې ماتې وه. فرانسوي پوځ د ریمس ښار خوا ته پرمختګ وکړ او د جولای په ۱۶مه نېټه دې ښار ته ننوت. راتلونکې ورځ، چارلس ته د فرانسې د پاچا په توګه د ریمس په کلیسا کې په داسې حال کې تاج ور په سر شو چې ژان یې په څنګ کې ولاړه وه. دغو بریاوو د فرانسویانو روحیه پیاوړې کړه او په ۱۴۵۳ ز کال کې یې د کاستیلون په جګړه کې د فرانسې د سل کلنې جګړې وروستنۍ بریا ته لاره هواره کړه. د چارلس د تاج په سرولو له مراسمو وروسته د ژان او  د الېنچون د ډیوک دویم جان (John II, Duke of Alençon) لښکرو پاریس محاصره کړ. د سپټمبر په ۸مه نېټه په ښار یوه حمله تر سره شوه. یاده حمله ناکامه شوه او ژان ټپي شوه. فرانسوي پوځ په شا تګ وکړ او منحل شو. په اکتوبر کې، ژان د پیرنيټ ګریسارت تر ولکې لاندې سیمو باندې په یوه یرغل کې چې نوموړی په بورګوندیاس کې د انګرېزانو او د هغوی د فرانسوي متحدینو یو مزدور و، برخه واخیسته. له یو شمېر لومړنیو بریاوو وروسته، یاد یرغل د ګریسارت د سنګر د نیولو له ناکامې هڅې سره پای ته ورسېد. د ۱۴۲۹ز کال په پای کې ژان او د هغې کورنۍ ته د چارلس له خوا د اشرافو مقام ورکړل شو. د ۱۴۳۰ز کال په لومړیو کې، ژان د رضاکارانو یوه ډله تنظیم کړه تر څو ورباندې د هغه لېږل شوي لښکر مرسته وکړي چې د بورګوندیانو له لوري محاصره و. دا د مې په ۲۳مه نېټه د بورګوندي سرتېرو له خوا اسیره شوه او انګرېزانو ته وسپارل شوه. نوموړې د انګرېز-پلوه اسقف پیر کوشون له لورې د زندیقې په توګه محاکمه شوه. هغه مجرمه وګڼل شوه او د ۱۴۳ز کال د مې په۳۰مه نېټه په دار باندې وسوځول شوه، چې د خپل عمر په شاوخوا ۱۹ کلنۍ کې یې له دې نړۍ څخه سترګې پټې کړې.  په ۱۴۵۶ز کال کې، پاپ دریم کلاستوس (Pope Callixtus III) یوې تحقیقي محکمې ته دنده وسپارله چې د هغې د اصلې محاکمې په اړه څېړنې وکړي. نوموړې محکمې د هغې د محاکمې پرېکړه باطله اعلان کړه او څرګنده یې کړه چې دغه محاکمه له دوکې او د دعوا د مقراراتو اړوندو غلطیو سره ملوثه شوې وه او ژان ته برائت ورکړل شو. د هغې له مړینې څخه راهیسې، ژان ته په ډېر شهرت سره د خلکو په منځ کې د یوې شهېدې په توګه د درناوي په سترګه کتل کېږي. د فرانسې له انقلابه را په دې خوا، نوموړې د فرانسې یو ملي سمبول وبلل شوه. هغه په ۱۹۲۰ز کال کې قدیسه کړای شوه او په ۱۹۲۲ز کال کې د فرانسې د دویمې شفاعت کوونکې قدیسې په توګه اعلان شوه. د آرک ژان په معاصرو ادبیاتو، نقاشۍ مجسمه جوړونه او موسیقۍ کې د یوې مشهور څېرې په توګه پاتې شوې ده، او د هغې د فرهنګي انځورونو جوړېدل لا هم دوام لري == زیږون او تاریخي مخینه یې == د آرک ژان  د ۱۴۱۲ز کال په شاوخوا کې په دومیرمي کې زیږېدلې ده، چې نوموړې سیمه په میوز وادي کې یو کوچینی کلی دی او اوس د فرانسې د لورین د تاریخي حوزې په محدوده کې په ووژ ښار کې موقعیت لري. د هغې پلار او مور په ترتیب سره ژاک دې آرک او اېسابېل رومي وو. ژان لږ تر لږه درۍ وروڼه او یوه خور لرل، له یو ورور څخه پرته نور ټول له هغې څخه مشران وو. د هغې پلار په اصطلاح یو معیشتي کروندګر و. کورنۍ یې ۵۰ اکره (۲۰ هکتاره) ځمکه درلوده، او د هغې پلار د کورنۍ عاید په کلي کې د مالیې د راټولولو او د سیمه ییزې څارنې د یو مامور په توګه له یو جزئی مقام څخه پوره کاوه.{{sfn|Pernoud|Clin|1986|p=[https://archive.org/details/joanofarcherstor00pern/page/221 221]}}{{sfn|Sackville-West|1936|p=[https://archive.org/details/saintjoanofarcbo0000sack/page/24 24]}} ژان د سل کلنې جګړې په بهیر کې چې په ۱۳۳۷ز کال کې د انګستان او فرانسې د ټولواکیو تر منځ پیل شوې یوه شخړه وه، وزیږېده. د نوموړې جګړې لامل د فرانسې د تاج پر سر د ارث یوه شخړه وه. د دغو جګړو نږدې ټولې یې په فرانسه کې پېښې شوې وې، چې پایله یې د دې هېواد د اقتصاد له منځه تلل وو. د ژان د زېږون پر مهال، فرانسه په سیاسي لحاظ وېشل شوې وه. د فرانسې ټولواک شپږم چارلس د روحي ناروغۍ له دورو څخه رنځ ووړ او په اغلب ډول یې د حکومتولۍ توان نه درلود. د ټولواک ورور لیوس چې د اورلیانس ډیوک و، او د ټولواک د تره زوی بې باکه جان (John the Fearless)، چې د بورګوندي ډیوک و، د فرانسې په نایب السلطنې باندې دعوا درلوده. یاده شخړه د بورګوندي د ډيوک په امر باندې د اورلیانس د ډيوک په ترور کېدو سره خپل اوج ته ورسېده. د دغه ترور له امله یوه کورنۍ جګړه پیل شوه. د اورلیانس چارلس، چې نوموړی د ډیوک په توګه د خپل پلار ځایناستی او د ارمیناک د کونټ ــ خپل خسر برنارډ تر حفاظت لاندې و، ملاتړو یې د "ارمیناکیانو" په نامه شهرت وموند؛ د بورګوندي د ډیوک ملاتړي بیا د "بورګوندیګانو" په نوم مشهور شول.{{sfn|Barker|2009|p=[https://archive.org/details/conquestenglishk0000bark/page/5 5]}}{{sfn|Seward|1982|p=[https://archive.org/details/hundredyearsware0000sewa/page/144 144]}}{{sfn|Seward|1982|pp=[https://archive.org/details/hundredyearsware0000sewa/page/143 143–144]}}{{sfn|Aberth|2000|pp=[https://archive.org/details/frombrinkofapoca0000aber/page/85 85–86]}}{{sfn|Lace|1994|pp=[https://archive.org/details/hundredyearswar0000lace/page/10 10–11]}}{{sfn|Lace|1994|p=[https://archive.org/details/hundredyearswar0000lace/page/8 8]}} د انګلستان پنځم هنري په ۱۴۱۵ز کال کې د فرانسې په ټولواکې د یرغل پر مهال  د فرانسې له داخلي وېشونو څخه په ګټې اخیستنې سره، په اګینکورت جګړه کې یوه د پام وړه بریا تر لاسه کړه. پاریس په ۱۴۱۸ز کال کې د بورګوندیانو له خوا ونیول شو. په دې وخت کې د فرانسې راتلونکی ټولواک اووم چارلس چې له ارمیناکیانو سره یې تړاو درلود، د خپلو څلورو مشرانو وروڼو له مړینې څخه وروسته یې د داوفین (د تاج او تخت وارث) لقب خپل کړی و. په ۱۴۱۹ز کال کې، داوفین د بورګوندي له ډیوک سره د سولې خبرې اترې پیل کړې، اما د بورګوندي ډیوک د یو اوربند پر مهال له چارلس سره په یوه ناسته کې د ارمیناکي پارتیسانانو (پلویانو) له خوا ووژل شو. د بورګوندي نوی ډیوک، غوره فلیپ (Philip the Good) له انګرېزانو سره اتحاد وکړ. په ۱۴۲۰ز کال کې د فرانسې ملکې چې د باوریا ایسابو یا الېزېبت (Isabeau of Bavaria) وه، د ترایس له معاهدې سره موافقت وکړ، چې له مخې یې پنځم هنري اجازه وموندله تر څو د شپږم چارلس له لور سره چې د والویس کاترین (Catherine of Valois) وه، واده وکړي، چې په دې توګه هغه د فرانسې د تاج او تخت وارث شو او له چارلس څخه د مېراث وړلو حق یې تر لاسه کړ. چې په دې سره داسې شکونه راپورته شول چې داوفین د شپږم چارلس زوی نه، بلکې د ایسابو او د اورلیانس د وروستني ډیوک تر منځ د ډنډوره شوې یارانې ثمره ده. په ۱۴۲۲ز کال کې پنځم هنري او شپږو چارلس له یو بل څخه د دوو میاشتو په توپیر مړه شول. چې یو تندی ماشوم د انګلستان شپږم هنري تې پاتې شو، چې د انګلو-فرانسوي (Anglo-French dual monarchy) دوه ګونې ټولواکۍ تش په نامه ټولواک ګڼل کېده، اما داوفین هم د خپل حق په توګه د فرانسې د تاج دعوا کوله. {{sfn|Pernoud|Clin|1986|p=[https://archive.org/details/joanofarcherstor00pern/page/189 189]}}{{sfn|Barker|2009|p=[https://archive.org/details/conquestenglishk0000bark/page/29 29]}}{{sfn|Sizer|2007}} == سرچينې == 16uwvs72lwmtuo42j1imom7gjekinv2 3 63144 283495 2022-07-28T15:30:20Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Tinovitš}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۵:۳۰, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) toz1enph1vsp9zvwquvumek3ewyspgu 3 63145 283496 2022-07-28T16:24:34Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Ms.masa}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۶:۲۴, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) se355ixcjh4y1g1kgzf3q0is6xklyi4 3 63146 283497 2022-07-28T17:02:45Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=CharltonKings}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۷:۰۲, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) jj8p1k9e3ocq4jbdr3w7owsy5kxrn9z 3 63147 283505 2022-07-28T21:23:23Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Aatto Sirviö}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۲۳, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 4j6zh3ex8vsd4wbqrv11wnjn5l9mvh1 3 63148 283507 2022-07-28T21:43:30Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=LibrarianViper}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۴۳, ۲۸ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 45lk2mkrd4b8arhidrly5wjz96mmw06 0 63149 283510 2022-07-28T21:53:14Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[اونجرز ابدي جنګ]] مخ [[اوینجرز: لامحدود جنګ]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[اوینجرز: لامحدود جنګ]] 2sjyw8hmnt8wxdc1v2zewz2fry14tvk 0 63150 283515 2022-07-28T22:58:30Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[کازابلانکا]] مخ [[کازابلانکا (فلم)]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[کازابلانکا (فلم)]] sf55sa6bk1sngbg22hut76ofcjuy5un 0 63151 283518 2022-07-28T23:00:13Z Jimmy&Friends 2 27531 Jimmy&Friends 2 د [[کازابلانکا (فلم)]] مخ [[کاسابلانکا (فلم)]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[کاسابلانکا (فلم)]] lb31q6gy19r6md73kx1zdcjn3oy9he6 3 63152 283521 2022-07-29T02:08:09Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Nasirkhan9}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۲:۰۸, ۲۹ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) dqoyplq6j5ao940ny7o3iz7lu0rj7vs 3 63153 283522 2022-07-29T03:41:26Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Sarbz}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۳:۴۱, ۲۹ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 4bqhbs0dpazkge7vrq8okna7xhoczdt 3 63154 283523 2022-07-29T07:46:44Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=محمد جمیل خان}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۷:۴۶, ۲۹ جولای ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 3vnx4o28mdmq5iulnq0hg4tny8atmhk 0 63155 283526 2022-07-29T08:56:11Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki لومړی لوئي فیلیپ (۶ اکتوبر ۱۷۷۳ – ۲۶ اګست ۱۸۵۰ زکال) له ۱۸۳۰ زکال څخه تر ۱۸۴۸ زکال پورې د فرانسې پاچا و. د لوئي فیلیپ په توګه د شارتر ښار دوک د انقلابي جګړو پر مهال د ځواکونو په قوماندانۍ سره ځان څرګند کړ، خو هغه وخت له جمهوریت سره مخالف شو چې هغو د شپاړلسم لوئي د اعدام پرېکړه وکړه. نوموړی په ۱۷۹۳ زکال کې د فرانسې د سلطنت د بیا رامنځته کولو له توطئې سره د اړیکې لرلو له امله سویس ته وتښتېد. پلار یې دویم لوئي فلیپ چې د اورلئان دوک و؛ شک ورباندې شو او اعدام شو. خپله لوئي فیلیپ د ۲۱ کلونو لپاره تر هغه مهاله چې بوربنان بېرته سلطنت ته ورسېدل په تبعید کې پاتې شو. نوموړی په ۱۸۳۰ زکال کې وروسته له هغه واک ته ورسېد چې د تره زوی یې لسم شارل د جولای د انقلاب له امله اړ شو واک پرېږدي. د لوئي فیلیپ پاچاهي د جولای د پاچاهۍ په نوم پېژندل کېږي چې په کې صنعت کارانو او بډایه بانکوالو واک درلود. هغه له ۱۸۴۰ زکال څخه تر ۱۸۴۸ زکال پورې تر ډېره له دې امله چې د فرانسوي سیاستوال فرانسوا ګیزو تر اغېز لاندې و؛ د محافظه کارو سیاستونو پیروي کوله. هغه همدارنګه له بریتانیا سره د ملګرتیا اړیکې پراخې کړې او د الجزایر په نیولو سره یې د فرانسې له استعماري پراختیا ملاتړ کاوه. د ۱۸۴۷ زکال پر مهال د اقتصادي ستونزو له امله د هغه محبوبیت راکم شو او په ۱۸۴۸ زکال کې د فرانسې د انقلاب څخه وروسته اړ شو واک پرېږدي. هغه خپل پاتې ژوند په انګلستان کې په تبعید کې تېر کړ. د هغه پلویان د اورلئانېستانو په نوم پېژندل کېږي چې له سلطنت غوښتونکو (Legitimists) سره مخالف و هغوی چې د بوربن کورنۍ د اصلي سلسلې او بوناپارتېستانو ملاتړي و؛ بوناپارتېستانو له بوناپارت کورنۍ ملاتړ کاوه چې په کې لومړی ناپلیون او دریم ناپلیون شامل دي (یوازې دوی ته نه محدوده کېږي). == د فرانسې پاچا (۱۸۳۰-۱۸۴۸ زکال) == په ۱۸۳۰ زکال کې د جولای انقلاب لسم شارل له واکه راوپرځاوه؛ هغه د خپل لس کلن لمسي هانري په ګټه چې د بوردو دوک و له واکه لاس واخیست. لسم شارل، لوئي فیلیپ د دو رویوم د برید جنرال په توګه وګماره او له هغه یې وغوښتل چې د خلکو د منتخبو استازو په جرګه کې د هغه د لمسي له ځای ناستوب ملاتړ وکړي. لوئي فیلیپ دغه کار ونکړ څو واک ته یې د رسېدو خپل چانس ډېر شي. په پایله کې له دې امله چې جرګه د لوئي فیلیپ له لیبرال سیاستونو او همدارنګه په وګړو د هغه له محبوبیت کافي معلومات لرل؛ نوموړی یې د فرانسې پاچا وټاکه او د بوربن د لویې کورنۍ ځای ناستی یې کړ. لسم شارل او د لمسي په ګډون یې کورنۍ بریتانیا ته تبعید شوه. ځوان پخوانی پاچا، د بوردو دوک، چې په تبعید کې یې ځانته د شامبورډ د کنټ عنوان ځانګړی کړی و، وروسته د فرانسې د واک مدعي شو او د لژیتمیستانو له خوا یې ملاتړ وشو. لوئي فیلیپ د ۱۸۳۰ زکال د اګست په ۹ مه د پاچا لومړي لوئي فیلپ په توګه لوړه وکړه. واک ته له رسېدو سره هغه ځان ته د فرانسویانو د پاچا لقب وټاکه – هغه چې وړاندې د ۱۷۹۱ زکال د لنډمهالي اساسي قانون له مخې شپاړلسم لوئي ته ورکړل شوی و. دغه لقب د قلمرو پر ځای خلکو ته له پاچاهي سره اړیکه ورکوله چې موخه یې هم د سلطنت غوښتونکي لسم شارل او د هغه د کورنۍ د ادعاو کمزوري کول و. <ref>{{cite web |title=Louis-Philippe Biography |url=http://www.biography.com/people/louis-philippe-9387069 |access-date=13 May 2014 |publisher=The Biography.com Website}}</ref> هغه د ۱۸۳۰ زکال د اګست په ۱۳ مه د یو فرمان په لاسلیک کولو یوه نوې کړنلار تعریف کړه چې له مخې یې د هغه اولادونه او همدارنګه یې پرې ګرانې خور کولای شول د اورلئان د مټ په توګه د اورلئان تخلص ځانته وټاکي؛ د دغه فرمان له مخې د هغه مشر زوی شاهزاده رویال (نه دوفین) ته د اورلئان د دوک لقب ورکړل شو خو نور زامن یې باید خپل پخواني القاب وکاروي. همدارنګه خور او لوڼو یې کولای شول یوازې د اورلئان د شهزادګیو لقب ځانته وکاروي نه د فرانسې. د فرانسې پاچاهۍ ته د هغه د رسېدو ډول د روسیې د سترواک لومړي نیکولاس له خوا خیانت وګڼل شو او د دوی ترمنځ اړیکه له منځه لاړه. په ۱۸۳۲ زکال کې د هغه لور، شهزادګۍ لوئیز ماري، د بلجیم له پاچا لومړي لئوپولډ سره واده کړ. له همدې امله د ده په لمسیانو کې د بلجیم راتلونکي پاچاهان او همدارنګه د مکسیکو ملکه کارلوټا هم شاملېدله. == واکمني == لوئي فیلیپ په ساده ډول حکومت کاوه او د وړاندې پاچاهانو په پرتله یې له ډېرو لګښتونو او تجملاتي چارو ډډه کوله. له دغې ظاهري سادګۍ سره بیا هم بډایه بورژوازي د هغه ملاتړ کاوه. په پیل کې د هغه ډېره دا خوښېده چې د «وګړو پاچا» او یا هم د «بورژوازي پاچا» ورته وویل شي، خو د هغه محبوبیت له دې امله چې اداره یې په مخ پر زیاتېدونکي ډول محافظه کاره او سلطنتي بلل کېده او غوښتل یې چې د ناپلیون پاتې شوني بېرته فرانسې ته راوګرځوي، له منځه لاړ. د هغه تر مدیریت لاندې د کارګري طبقې وضعیت خراب شو او د وګړو د عوایدو ترمنځ پام وړ فاصله رامنځته شوه. د بهرني سیاست په برخه کې یې آرامه اړیکه لرلې او له لویې بریتانیا سره یې د ملګرتیا لاس ورکړ.<ref>{{Cite journal|url=https://doi.org/10.2307/2548358|doi=10.2307/2548358|jstor=2548358|title=The Anglo-French Entente under Louis-Philippe|last1=Bastide|first1=Charles|journal=Economica|year=1927|issue=19|pages=91–98}}</ref> په ۱۸۴۶ زکال کې صنعتي او کرنیز کړکېچ د ۱۸۴۸ زکال انقلابونو ته لمن ووهله چې د دې لامل وګرځېدل لوئي فیلیپ له واکه لاس پر سر شي.<ref>{{cite web |title=Louis-Philippe King of France |url=https://www.britannica.com/biography/Louis-Philippe |access-date=8 June 2019 |website=www.britannica.com}}</ref> == له واکه ګوښه کېدل او مړینه (۱۸۴۸- ۱۸۵۰ زکال) == د ۱۸۴۸ زکال د فبروري په ۲۴ مه، د ۱۸۴۸ زکال د فبروري د انقلاب پر مهال، پاچا لوئي فیلیف د خپل ۹ کلن لمسي فیلیپ په ګټه چې د پاریس کنټ و؛ واک خوشی کړ. لوئي فیلپ له هغه څه په وېرې چې د شپاړلسم لوئي سره شوي و په چټکۍ سره یې د قیافې په بدلولو پاریس خوشی کړ. د لوئي پر خلاف چې له لګښتمن ټرانسپورټ څخه په ګټنې له پاریس وتښتېد، هغه د «مسټر سمېت» په نامه له یو عادي ټکسي څخه په کار اخیستو انګلستان ته وتښتېد او د خپل ژوند وروستي کلونه یې د «دو نویلي د کنټ» تر عنوان لاندې په نه پېژندل کېدوني ډول تېر کړل.  د فرانسې ملي شورا په پیل کې هوډ درلود څو ځوان فیلیپ د پاچا په توګه ومني خو د عمومي افکارو قوي جریان د هغو مخه ونیوله. د فبروري په ۲۶ مه دویم جمهوریت اعلان شو. لوئي ناپلیون بوناپارټ د ۱۸۴۸ زکال د ډسمبر په ۱۰ مه د منتخب ولسمشر په توګه واک ته ورسېد؛ هغه ځان د ټول ژوند لپاره د فرانسې ولسمشر او بیا یې په ۱۸۵۲ زکال کې د سترواک دریم ناپلیون په توګه اعلان کړ. لوئي فیلیپ او کورنۍ یې د لویې بریتانیا د ساري په کلرمونټ کې په تبعید کې پاتې شول، په داسې حال کې چې د باری سنټ اډمونډز په انجل هېل کې د هغه یوه تابلو په دې دلالت کوي چې هغه د یو څه مودې لپاره هلته هم ژوند کړی؛ په ډېر احتمال سره له دې امله چې د هغه ملګري مارکوئز بریسټول همدلته نږدې په ایکورث کور کې ژوند کاوه. دغې شاهي جوړې یو څه موده په سنټ لئونارډ کې سیند ته څېرمه تېره کړه او بیا وروسته په برایټون کې د مارکوئز کورته کډه شول. لوئي فیلیپ د ۱۸۲۵ زکال د اګست په ۲۶ مه په کلرمونټ کې ومړ. نوموړی لومړی د ویبرېج د ساري په سنټ چارلز بورومئو کلیسا کې خښ شو. په ۱۸۷۶ کې د هغه او د مېرمنې پاتې شوني یې فرانسې ته یوړل شول او د اورلئان د کورنۍ هدیرې په Royale de Dreux کلیسا کې چې په ۱۸۱۶ زکال کې یې مور جوړه کړې وه او د هغې له مړینې یې لویه او تزئین کړې وه؛ خښ کړای شول. <ref name="historymap.info-">[http://wiki.historymap.info/Royal_Victoria_Hotel#Notable_Visitors Royal Victoria Hotel - Historical Hastings Wiki], accessdate: 22 May 2020</ref> == سرچينې == 96gk30ej6myetm5qarjy0uvv0tf2q8e 283544 283526 2022-07-29T09:41:59Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} لومړی لوئي فیلیپ (۶ اکتوبر ۱۷۷۳ – ۲۶ اګست ۱۸۵۰ زکال) له ۱۸۳۰ زکال څخه تر ۱۸۴۸ زکال پورې د فرانسې پاچا و. د لوئي فیلیپ په توګه د شارتر ښار دوک د انقلابي جګړو پر مهال د ځواکونو په قوماندانۍ سره ځان څرګند کړ، خو هغه وخت له جمهوریت سره مخالف شو چې هغو د شپاړلسم لوئي د اعدام پرېکړه وکړه. نوموړی په ۱۷۹۳ زکال کې د فرانسې د سلطنت د بیا رامنځته کولو له توطئې سره د اړیکې لرلو له امله سویس ته وتښتېد. پلار یې دویم لوئي فلیپ چې د اورلئان دوک و؛ شک ورباندې شو او اعدام شو. خپله لوئي فیلیپ د ۲۱ کلونو لپاره تر هغه مهاله چې بوربنان بېرته سلطنت ته ورسېدل په تبعید کې پاتې شو. نوموړی په ۱۸۳۰ زکال کې وروسته له هغه واک ته ورسېد چې د تره زوی یې لسم شارل د جولای د انقلاب له امله اړ شو واک پرېږدي. د لوئي فیلیپ پاچاهي د جولای د پاچاهۍ په نوم پېژندل کېږي چې په کې صنعت کارانو او بډایه بانکوالو واک درلود. هغه له ۱۸۴۰ زکال څخه تر ۱۸۴۸ زکال پورې تر ډېره له دې امله چې د فرانسوي سیاستوال فرانسوا ګیزو تر اغېز لاندې و؛ د محافظه کارو سیاستونو پیروي کوله. هغه همدارنګه له بریتانیا سره د ملګرتیا اړیکې پراخې کړې او د الجزایر په نیولو سره یې د فرانسې له استعماري پراختیا ملاتړ کاوه. د ۱۸۴۷ زکال پر مهال د اقتصادي ستونزو له امله د هغه محبوبیت راکم شو او په ۱۸۴۸ زکال کې د فرانسې د انقلاب څخه وروسته اړ شو واک پرېږدي. هغه خپل پاتې ژوند په انګلستان کې په تبعید کې تېر کړ. د هغه پلویان د اورلئانېستانو په نوم پېژندل کېږي چې له سلطنت غوښتونکو (Legitimists) سره مخالف و هغوی چې د بوربن کورنۍ د اصلي سلسلې او بوناپارتېستانو ملاتړي و؛ بوناپارتېستانو له بوناپارت کورنۍ ملاتړ کاوه چې په کې لومړی ناپلیون او دریم ناپلیون شامل دي (یوازې دوی ته نه محدوده کېږي). == د فرانسې پاچا (۱۸۳۰-۱۸۴۸ زکال) == په ۱۸۳۰ زکال کې د جولای انقلاب لسم شارل له واکه راوپرځاوه؛ هغه د خپل لس کلن لمسي هانري په ګټه چې د بوردو دوک و له واکه لاس واخیست. لسم شارل، لوئي فیلیپ د دو رویوم د برید جنرال په توګه وګماره او له هغه یې وغوښتل چې د خلکو د منتخبو استازو په جرګه کې د هغه د لمسي له ځای ناستوب ملاتړ وکړي. لوئي فیلیپ دغه کار ونکړ څو واک ته یې د رسېدو خپل چانس ډېر شي. په پایله کې له دې امله چې جرګه د لوئي فیلیپ له لیبرال سیاستونو او همدارنګه په وګړو د هغه له محبوبیت کافي معلومات لرل؛ نوموړی یې د فرانسې پاچا وټاکه او د بوربن د لویې کورنۍ ځای ناستی یې کړ. لسم شارل او د لمسي په ګډون یې کورنۍ بریتانیا ته تبعید شوه. ځوان پخوانی پاچا، د بوردو دوک، چې په تبعید کې یې ځانته د شامبورډ د کنټ عنوان ځانګړی کړی و، وروسته د فرانسې د واک مدعي شو او د لژیتمیستانو له خوا یې ملاتړ وشو. لوئي فیلیپ د ۱۸۳۰ زکال د اګست په ۹ مه د پاچا لومړي لوئي فیلپ په توګه لوړه وکړه. واک ته له رسېدو سره هغه ځان ته د فرانسویانو د پاچا لقب وټاکه – هغه چې وړاندې د ۱۷۹۱ زکال د لنډمهالي اساسي قانون له مخې شپاړلسم لوئي ته ورکړل شوی و. دغه لقب د قلمرو پر ځای خلکو ته له پاچاهي سره اړیکه ورکوله چې موخه یې هم د سلطنت غوښتونکي لسم شارل او د هغه د کورنۍ د ادعاو کمزوري کول و. <ref>{{cite web |title=Louis-Philippe Biography |url=http://www.biography.com/people/louis-philippe-9387069 |access-date=13 May 2014 |publisher=The Biography.com Website}}</ref> هغه د ۱۸۳۰ زکال د اګست په ۱۳ مه د یو فرمان په لاسلیک کولو یوه نوې کړنلار تعریف کړه چې له مخې یې د هغه اولادونه او همدارنګه یې پرې ګرانې خور کولای شول د اورلئان د مټ په توګه د اورلئان تخلص ځانته وټاکي؛ د دغه فرمان له مخې د هغه مشر زوی شاهزاده رویال (نه دوفین) ته د اورلئان د دوک لقب ورکړل شو خو نور زامن یې باید خپل پخواني القاب وکاروي. همدارنګه خور او لوڼو یې کولای شول یوازې د اورلئان د شهزادګیو لقب ځانته وکاروي نه د فرانسې. د فرانسې پاچاهۍ ته د هغه د رسېدو ډول د روسیې د سترواک لومړي نیکولاس له خوا خیانت وګڼل شو او د دوی ترمنځ اړیکه له منځه لاړه. په ۱۸۳۲ زکال کې د هغه لور، شهزادګۍ لوئیز ماري، د بلجیم له پاچا لومړي لئوپولډ سره واده کړ. له همدې امله د ده په لمسیانو کې د بلجیم راتلونکي پاچاهان او همدارنګه د مکسیکو ملکه کارلوټا هم شاملېدله. == واکمني == لوئي فیلیپ په ساده ډول حکومت کاوه او د وړاندې پاچاهانو په پرتله یې له ډېرو لګښتونو او تجملاتي چارو ډډه کوله. له دغې ظاهري سادګۍ سره بیا هم بډایه بورژوازي د هغه ملاتړ کاوه. په پیل کې د هغه ډېره دا خوښېده چې د «وګړو پاچا» او یا هم د «بورژوازي پاچا» ورته وویل شي، خو د هغه محبوبیت له دې امله چې اداره یې په مخ پر زیاتېدونکي ډول محافظه کاره او سلطنتي بلل کېده او غوښتل یې چې د ناپلیون پاتې شوني بېرته فرانسې ته راوګرځوي، له منځه لاړ. د هغه تر مدیریت لاندې د کارګري طبقې وضعیت خراب شو او د وګړو د عوایدو ترمنځ پام وړ فاصله رامنځته شوه. د بهرني سیاست په برخه کې یې آرامه اړیکه لرلې او له لویې بریتانیا سره یې د ملګرتیا لاس ورکړ.<ref>{{Cite journal|url=https://doi.org/10.2307/2548358|doi=10.2307/2548358|jstor=2548358|title=The Anglo-French Entente under Louis-Philippe|last1=Bastide|first1=Charles|journal=Economica|year=1927|issue=19|pages=91–98}}</ref> په ۱۸۴۶ زکال کې صنعتي او کرنیز کړکېچ د ۱۸۴۸ زکال انقلابونو ته لمن ووهله چې د دې لامل وګرځېدل لوئي فیلیپ له واکه لاس پر سر شي.<ref>{{cite web |title=Louis-Philippe King of France |url=https://www.britannica.com/biography/Louis-Philippe |access-date=8 June 2019 |website=www.britannica.com}}</ref> == له واکه ګوښه کېدل او مړینه (۱۸۴۸- ۱۸۵۰ زکال) == د ۱۸۴۸ زکال د فبروري په ۲۴ مه، د ۱۸۴۸ زکال د فبروري د انقلاب پر مهال، پاچا لوئي فیلیف د خپل ۹ کلن لمسي فیلیپ په ګټه چې د پاریس کنټ و؛ واک خوشی کړ. لوئي فیلپ له هغه څه په وېرې چې د شپاړلسم لوئي سره شوي و په چټکۍ سره یې د قیافې په بدلولو پاریس خوشی کړ. د لوئي پر خلاف چې له لګښتمن ټرانسپورټ څخه په ګټنې له پاریس وتښتېد، هغه د «مسټر سمېت» په نامه له یو عادي ټکسي څخه په کار اخیستو انګلستان ته وتښتېد او د خپل ژوند وروستي کلونه یې د «دو نویلي د کنټ» تر عنوان لاندې په نه پېژندل کېدوني ډول تېر کړل.  د فرانسې ملي شورا په پیل کې هوډ درلود څو ځوان فیلیپ د پاچا په توګه ومني خو د عمومي افکارو قوي جریان د هغو مخه ونیوله. د فبروري په ۲۶ مه دویم جمهوریت اعلان شو. لوئي ناپلیون بوناپارټ د ۱۸۴۸ زکال د ډسمبر په ۱۰ مه د منتخب ولسمشر په توګه واک ته ورسېد؛ هغه ځان د ټول ژوند لپاره د فرانسې ولسمشر او بیا یې په ۱۸۵۲ زکال کې د سترواک دریم ناپلیون په توګه اعلان کړ. لوئي فیلیپ او کورنۍ یې د لویې بریتانیا د ساري په کلرمونټ کې په تبعید کې پاتې شول، په داسې حال کې چې د باری سنټ اډمونډز په انجل هېل کې د هغه یوه تابلو په دې دلالت کوي چې هغه د یو څه مودې لپاره هلته هم ژوند کړی؛ په ډېر احتمال سره له دې امله چې د هغه ملګري مارکوئز بریسټول همدلته نږدې په ایکورث کور کې ژوند کاوه. دغې شاهي جوړې یو څه موده په سنټ لئونارډ کې سیند ته څېرمه تېره کړه او بیا وروسته په برایټون کې د مارکوئز کورته کډه شول. لوئي فیلیپ د ۱۸۲۵ زکال د اګست په ۲۶ مه په کلرمونټ کې ومړ. نوموړی لومړی د ویبرېج د ساري په سنټ چارلز بورومئو کلیسا کې خښ شو. په ۱۸۷۶ کې د هغه او د مېرمنې پاتې شوني یې فرانسې ته یوړل شول او د اورلئان د کورنۍ هدیرې په Royale de Dreux کلیسا کې چې په ۱۸۱۶ زکال کې یې مور جوړه کړې وه او د هغې له مړینې یې لویه او تزئین کړې وه؛ خښ کړای شول. <ref name="historymap.info-">[http://wiki.historymap.info/Royal_Victoria_Hotel#Notable_Visitors Royal Victoria Hotel - Historical Hastings Wiki], accessdate: 22 May 2020</ref> == سرچينې == 1h2i9pj2tye9195dlsodw2ed5d3s7mo 0 63156 283527 2022-07-29T08:59:20Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''د مغذي موادو ککړتیا''' د اوبو د ککړتیا یو ډول دی چې اوبو ته د بې حده ډېرو مغذي موادو د ننوتو له امله رامنځته شوې ککړتیا ته ویل کېږي. دا د سطحي اوبو (جهیلونو، سیندونو او ساحلي اوبو) د ډېرې مغذي کېدنې اصلي لامل دی چې په کې د اضافي مغذي موادو لکه نایتروجن یا فاسفورس له امله د اوبړیو وده چټکېږي. د مغذي موادو د ککړتیا په سرچینو کې له کرنیزو سیمو او څړځایونو څخه د سطحي جریان اوبه، د سپټېک له زېرمو او اخورونو څخه د موادو وتل او د سوځېدو له امله د ګازونو خپرېدل شامل دي. خام فاضلاب د کرنیزو موادو په مغذي کېدو کې لویه ونډه لري، ځکه فاضلاب لوړه اندازه مغذي مواد لري. په ډېرو اوبو کې د خامو فاضلابو خوشي کول د فاضلابو تخلیه بلل کېږي چې دغه کار لا هم په ټوله نړۍ کې کېږي. په لویه کچه کې د چاپېریالي اندېښنو لامل په چاپېریال کې تر اندازې د ډېر فعال نایتروجن مرکبات دي. په دې کې د سطحي اوبو ډېر مغذي کېدل، د اوبړیو مضرې غوزې، هایپوکسیا، تېزابي باران، په ځنګلونو کې د نایتروجن اشباع او د اقلیم بدلون شامل دي.<ref name="Walters-Nutrient Pollution">{{Cite book|editor-first=Arlene|editor-last=Walters|title=Nutrient Pollution From Agricultural Production: Overview, Management and a Study of Chesapeake Bay|url=https://novapublishers.com/shop/nutrient-pollution-from-agricultural-production-overview-management-and-a-study-of-chesapeake-bay/|date=2016|publisher=Nova Science Publishers|location=Hauppauge, NY|isbn=978-1-63485-188-6}}</ref><ref>{{cite web |title=Reactive Nitrogen in the United States: An Analysis of Inputs, Flows, Consequences, and Management Options, A Report of the Science Advisory Board |url=http://yosemite.epa.gov/sab/sabproduct.nsf/67057225CC780623852578F10059533D/$File/EPA-SAB-11-013-unsigned.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130219045824/http://yosemite.epa.gov/sab/sabproduct.nsf/67057225cc780623852578f10059533d/%24file/epa-sab-11-013-unsigned.pdf |archive-date=February 19, 2013 |publisher=US Environmental Protection Agency (EPA) |location=Washington, DC |id=EPA-SAB-11-013}}</ref> کله چې په ۱۹۱۰مه لسیزه کې او بیاځلي په ۱۹۴۰مه لسیزه کې کرنې وده وکړه او غذايي موادو ته تقاضا ډېره شوه، له هغه مهال راهیسې له دغې تقاضا سره د مطابقت لپاره کرنیز تولیدات په پراخه کچه د کیمیاوي سرې پر استعمال تکیه دي. کیمیاوي سره یوه طبیعي یا اصلاح شوې کیمیاوي ماده ده چې د خاورې په ښېرازۍ یا حاصل‌خېزۍ کې مرسته کوي. دا سرې په ډېره اندازه فاسفورس او نایتروجن لري چې په پایله کې يې ډېره اندازه مغذي مواد خاورې ته ننوځي. نایتروجن، فاسفورس او پوتاشیم په سوداګریزو سرو کې «درې لوی» اصلي مغذي مواد دي، په دغو درې واړو مغذي موادو کې هر یو یې د نبات په تغذیه کې اساسي رول لري. کله چې د ودې په حال کې نباتات نایتروجن او فاسفورس په بشپړ ډول مصرف نه کړي، د کرنې په ساحو کې ورکېږي او د هوا او ځمک‌لاندې اوبو پر کیفیت منفي اغېز کوي. دا مغذي مواد په پای کې د اوبو ایکوسیستمونو ته رسېږي او د موادو په مغذي کولو کې ونډه اخلي. کله چې کروندګر سرې شیندي، هغه که عضوي وي یا مصنوعي، ځینې یې د اشغالو یا کثافاتو په توګه باقي پاتې کېږي او کېدای شي په لاندېنیو جریانونو کې د موادو د مغذي کېدو لامل شي.<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Seo Seongwon|last2=Aramaki Toshiya|last3=Hwang Yongwoo|last4=Hanaki Keisuke|date=2004-01-01|title=Environmental Impact of Solid Waste Treatment Methods in Korea|journal=Journal of Environmental Engineering|volume=130|issue=1|pages=81–89|doi=10.1061/(ASCE)0733-9372(2004)130:1(81)}}</ref><ref>{{Cite web |date=2014-05-07 |title=Fertilizer 101: The Big Three―Nitrogen, Phosphorus and Potassium. |url=https://www.tfi.org/the-feed/fertilizer-101-big-3-nitrogen-phosphorus-and-potassium |url-status=live |website= |publisher=The Fertilizer Institute |location=Arlington, VA}}</ref><ref name="EPA sources-agriculture">{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2021-11-04 |title=The Sources and Solutions: Agriculture |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/sources-and-solutions-agriculture |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref><ref name="huang">{{cite journal|last1=Huang|first1=Jing|last2=Xu|first2=Chang-chun|last3=Ridoutt|first3=Bradley|last4=Wang|first4=Xue-chun|last5=Ren|first5=Pin-an|date=August 2017|title=Nitrogen and phosphorus losses and eutrophication potential associated with fertilizer application to cropland in China|journal=Journal of Cleaner Production|volume=159|pages=171–179|doi=10.1016/j.jclepro.2017.05.008}}</ref><ref name="Carpenter, S.R. 19982">{{cite journal|last1=Carpenter|first1=S. R.|last2=Caraco|first2=N. F.|last3=Correll|first3=D. L.|last4=Howarth|first4=R. W.|last5=Sharpley|first5=A. N.|last6=Smith|first6=V. H.|date=August 1998|title=Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen|journal=Ecological Applications|volume=8|issue=3|pages=559|doi=10.2307/2641247|jstor=2641247|hdl-access=free|hdl=1813/60811}}</ref> د مغذي موادو د ککړتیا کمولو په لارو چارو کې د مغذي موادو اصلاح یا پاکول، د مغذي موادو راکړه ورکړه او د غذايي موادو د سرچینو وېش شامل دي. == سرچینې == د اوبو په یوه منفرده حوضه کې د مغذي موادو د ککړتیا اصلي سرچینې د ځمکې په ډېر استعمال پورې اړه لري. سرچینې ښايي نقطه‌يي او غیر نقطه‌يي یا دواړه وي: * کرنه: د څارویو تولیدات یا کرنیز محصولات * ښاري سیمې یا د ښار شاوخوا: له سړکونو او پارکېنګونو څخه د باران د اوبو جریان؛ په چمنونو کې د کیمیاوي سرې ډېر کارول؛ د ښاروالۍ د فاضلابو تصفیه ځایونه؛ له نقلیه وسایلو څخه وتونکي لوګي * صنعتي سرچینې: د هوا د ککړتیا خپرېدل (مثلاً د برېښنا د تولید ځایونه)، له بېلابېلو صنایعو څخه د جوټه اوبو وتل. <ref name="EPA sources & solutions">{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2021-08-31 |title=Sources and Solutions |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/sources-and-solutions |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref> د مغذي موادو هغه ککړتیا چې د هوا د ککړتیا د ځینو سرچینو له امله راپیدا کېږي، ښايي د ځايي ځمکو له کارولو پرته هم رامنځته شي چې لامل یې له لرې سرچینو څخه د هوا ککړوونکو پراخ لېږد یا ترانسپورت دی.<ref name="EPA envir effects">{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2021-03-01 |title=The Effects: Environment |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/effects-environment |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref> د دې لپاره چې د ډېرې مغذي کېدنې د مخنیوي څرنګوالی وارزول شي، باید هغه ځانګړې سرچینې وپېژندل شي چې د مغذي موادو په ښېرازۍ کې رول لري. د مغذي او عضوي موادو دوې عامې سرچینې موجودې دي چې یو یې نقطه‌يي او بل یې غیر نقطه‌يي سرچینې دي. === فاسفورس === د فاسفورس ککړتیا د کیمیاوي او حیواني یا عضوي سرې د ډېر استعمال له امله رامنځته کېږي، په ځانګړې توګه کله چې د خاورې له تخریب سره ترکیبېږي. فاسفورس هم د ښاري فاضلابو د تصفیه‌ځایونو او ځينو صنایعو له‌خوا تخلیه کېږي.<ref>{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2018-03-13 |title=Phosphorus and Water |url=https://water.usgs.gov/edu/phosphorus.html |website=USGS Water Science School |publisher=U.S. Geological Survey (USGS) |location=Reston, VA}}</ref> === نقطه‌يي سرچینې === نقطه‌يي سرچینې په مستقیم ډول له یوه اغېز سره تړلې بلل کېږي. په نقطه‌يي سرچینو کې د مغذي موادو ضایعات په مستقیم ډول له سرچینې څخه اوبو ته ځي. د نقطه‌يي سرچینو تنظیم یو څه اسانه دی.<ref>{{Cite web |title=Point Source; Pollution Tutorial |url=https://oceanservice.noaa.gov/education/tutorial_pollution/03pointsource.html |access-date=2022-06-10 |publisher=U.S. National Ocean Service |location=Silver Spring, MD}}</ref> === غیر نقطه‌يي سرچینې === د غیر نقطه‌يي سرچینو ککړتیا (چې د خپرې شوې ککړتیا یا د اوبو د جریاني ککړتیا په نامه هم پېژندل کېږي) هغه ککړتیا ده چې له نامعلومو او تیت پرک سرچینو څخه رامنځته کېږي. د غیر نقطه‌يي سرچینو تنظیم ستونزمن دی او معمولاً د ځای او وخت له نظره (د موسمونو، ورښتونو او نورو نامنظمو پېښو له مخې) توپیر لري.<ref name="EPA Nonpoint Sources">{{Cite web |date=15 September 2015 |title=Basic Information about Nonpoint Source Pollution |url=https://www.epa.gov/nps/basic-information-about-nonpoint-source-nps-pollution}}</ref> څرګنده شوې ده چې د نایتروجن لېږد په اوبو کې د بشري فعالیتونو له بېلابېلو شاخصونو سره تړاو لري. په کرنه کې یویې کول له هغو فعالیتونو څخه دي چې د غذايي موادو په حاصلخېزۍ یا ښېرازۍ کې ډېره ونډه لري.<ref name="Cole 1993">Cole J.J., B.L. Peierls, N.F. Caraco, and M.L. Pace. (1993) "Nitrogen loading of rivers as a human-driven process", pp. 141–157 in M. J. McDonnell and S.T.A. Pickett (eds.) ''Humans as components of ecosystems''. Springer-Verlag, New York, New York, USA, {{ISBN|0-387-98243-4}}.</ref><ref name="Howarth 1996">{{cite journal|year=1996|title=Regional nitrogen budgets and riverine inputs of N and P for the drainages to the North Atlantic Ocean: natural and human influences|journal=Biogeochemistry|volume=35|pages=75–139|url=http://www.public.iastate.edu/~downing/tier%202/jadpdfs/1996%20Biogeochemistry%2035.%2075-139.pdf|doi=10.1007/BF02179825|last1=Howarth|first1=R. W.|last2=Billen|first2=G.|last3=Swaney|first3=D.|last4=Townsend|first4=A.|last5=Jaworski|first5=N.|last6=Lajtha|first6=K.|last7=Downing|first7=J. A .|last8=Elmgren|first8=R.|last9=Caraco|first9=N.|last10=Jordan|first10=T.|last11=Berendse|first11=F.|last12=Freney|first12=J.|last13=Kudeyarov|first13=V.|last14=Murdoch|first14=P.|last15=Zhao-Liang|first15=Zhu|s2cid=134209808|access-date=2013-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20130503205457/http://www.public.iastate.edu/~downing/tier%202/jadpdfs/1996%20Biogeochemistry%2035.%2075-139.pdf|archive-date=2013-05-03|url-status=dead}}</ref><ref name="Bertness 2002">{{cite journal|doi=10.1073/pnas.022447299|pmc=122201|jstor=3057772|year=2002|last1=Bertness|first1=M. D.|title=Anthropogenic modification of New England salt marsh landscapes|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=99|issue=3|pages=1395–1398|last2=Ewanchuk|first2=P. J.|last3=Silliman|first3=B. R.|pmid=11818525|bibcode=2002PNAS...99.1395B|doi-access=free}}</ref><ref name="EPA sources & solutions2">{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2021-08-31 |title=Sources and Solutions |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/sources-and-solutions |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref> ==== د خاورې ساتنه ==== د بشري فعالیتونو په پایله کې رامنځته شوي مغذي مواد په خاوره کې راټولېږي او کلونه کلونه هلته پاتې کېږي. دا څرګنده ده چې په سطحي اوبو کې د ګډ شوي فاسفورس اندازه په خاوره کې د فاسفورس له اندازې سره په خطي ډول ډېرېږي. همدا لامل دی چې کله په خاوره کې مغذي مواد ډېر شي، بالاخره اوبو ته لاره پیدا کوي. نایتروجن هم دې ته ورته د لسیزو لسیزو ګردشي وخت لري.<ref name="Sharpley 1996">{{cite journal|vauthors=Sharpley AN, Daniel TC, Sims JT, Pote DH|year=1996|title=Determining environmentally sound soil phosphorus levels|journal=Journal of Soil and Water Conservation|volume=51|pages=160–166|url=http://naldc.nal.usda.gov/download/20713/PDF}}</ref> ==== سطحي اوبو ته د نورو اوبو جریان ==== د انساني فعالیتونو په پایله کې رامنځته شوي مغذي مواد له وچې څخه سطحي اوبو یا ځمک‌لاندې جریانونه ته ځي. په ځانګړي ډول نایتروجن د باران د اوبو د ایستلو، د فاضلابو د پایپونو او د سطحي اوبو د جریانونو د نورو ډولونو له لارې له منځه ځي. په اوسنۍ یا مدرنه کرنه کې مغذي مواد د دې لپاره په کروندو کې کارول کېږي چې د تولید کچه حد اکثر حالت ته ورسول شي. کروندګر په پرله‌پسې ډول د اړینو محصولاتو په نسبت ډېر مغذي مواد کاروي او په پایله کې یې سطحي یا ځمک‌لاندې اوبو ته اضافي ککړتیا ورځي. له کرنې څخه د مغذي موادو د کمولو لپاره جوړ شوي مقررات معمولاً د هغو مقرراتو په پرتله سختګیرانه دي چې د فاضلابو په تصفیه‌ځایونو او د ککړتیا په نورو نقطه‌يي سرچینو کې وضع شوي دي. دا هم باید هېره نه‌شي چې د ځنګلي ځمکو داخلي جهیلونه هم د سطحي اوبو د جریانونو تر اغېز لاندې دي. د اوبو جریان کولی شي منرالي نایتروجن او فاسفورس له کوچنیو ډبرو څخه پاک کړي چې پایله یې د مغذي موادو ورو او طبیعي ډېروالی دی.<ref name="Buol 1995">{{Cite journal|last1=Buol|first1=S. W.|doi=10.1146/annurev.es.26.110195.000325|title=Sustainability of Soil Use|journal=Annual Review of Ecology and Systematics|volume=26|pages=25–44|year=1995}}</ref><ref name="Carpenter, S.R. 1998">{{cite journal|last1=Carpenter|first1=S. R.|last2=Caraco|first2=N. F.|last3=Correll|first3=D. L.|last4=Howarth|first4=R. W.|last5=Sharpley|first5=A. N.|last6=Smith|first6=V. H.|title=Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen|journal=Ecological Applications|date=August 1998|volume=8|issue=3|pages=559|doi=10.2307/2641247|jstor=2641247|hdl=1813/60811|hdl-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Xie|first1=Meixiang|last2=Zhang|first2=Zhanyu|last3=Zhang|first3=Pingcang|title=Evaluation of Mathematical Models in NitrogenTransfer to Overland Flow Subjectedto Simulated Rainfall|journal=Polish Journal of Environmental Studies|date=16 January 2020|volume=29|issue=2|pages=1421–1434|doi=10.15244/pjoes/106031|doi-access=free}}</ref> ==== اتومسفیري رسوب ==== نایتروجن د امونیا د تبخیر او نایټرس اکسایډ د تولید په پایله کې هوا ته ازادېږي. د فوسیلي سون‌توکو سوځول د اتومسفیر د نایتروجني ککړتیا هغه لوی لامل دی چې انسانانو رامنځته کړی دی. اتوموسفیري نایتروجن د دوو بېلابېلو پروسو له لارې ځمکې ته رسېږي، لومړی د مرطوب رسوب لکه باران یا واورې په ډول دی او دویم وچ رسوب دی چې په هوا کې موجود ذرات او ګازونه دي. اتوموسفیري رسوب (مثلاً تېزابي باران) په اوبو کې د مغذي موادو پر غلظت اغېز کولی شي، په ځانګړې توګه په ډېرو صنعتي سیمو کې.<ref>{{cite web |title=Critical Loads – Atmospheric Deposition |url=https://www.srs.fs.usda.gov/airqualityportal/critical_loads/atmospheric_deposition.php |access-date=2 April 2018 |website=U.S Forest Service |publisher=United States Department of Agriculture}}</ref><ref name="Paerl 1997">{{cite journal|author=Paerl H. W.|year=1997|title=Coastal Eutrophication and Harmful Algal Blooms: Importance of Atmospheric Deposition and Groundwater as "New" Nitrogen and Other Nutrient Sources|journal=Limnology and Oceanography|volume=42|pages=1154–1165|url=http://www.aslo.org/lo/pdf/vol_42/issue_5pt2/1154.pdf|doi=10.4319/lo.1997.42.5_part_2.1154|issue=5_part_2|bibcode=1997LimOc..42.1154P}}{{dead link|date=December 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> == اغېزې == === چاپېریالي او اقتصادي اغېزې === اضافي غذايي مواد په بالقوه ډول د لاندې مواردو لامل کېږي: * د اوبړیو ډېره وده (د اوبړیو مضرې غوزې) او د ژوند تنوع بایلل؛ <ref>{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2020-11-30 |title=Harmful Algal Blooms |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/harmful-algal-blooms |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-08-18 |title=National Nutrient Strategy |url=https://www.epa.gov/nutrient-policy-data/national-nutrient-strategy |publisher=EPA}}</ref> * د نوعو د جوړښت بدلون؛ * د غذايي شبکې بدلونونه، د رڼا محدودیت؛ * اضافي عضوي کاربن (اتروفېکشن)؛ د منحل اکسیجن کمښت (چاپېریالي هایپوکسیا)؛ زهرجن تولید؛ <ref name="EPA envir effects2">{{cite web |author=<!--Not stated--> |date=2021-03-01 |title=The Effects: Environment |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/effects-environment |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref><ref>{{Cite web |date=2022-04-19 |title=The Effects: Economy |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/effects-economy |website=Nutrient Pollution |publisher=EPA}}</ref> == سرچينې == q1phgjy8x70jbke9pr0tf0tce7yxiy2 0 63157 283528 2022-07-29T09:00:54Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki الکترومقناطیسي وړانګې په دوو ډولونو وېشل کېدی شي: آیونیز کوونکې وړانګې او ناآیونیز کوونکې وړانګې، د واحد فوټون د وړتیا پربنسټ چې له ۱۰ څخه ډېر الکترون ولټ انرژي لري ترڅو اتومونه آیونیز کړي یا کیمیاوي بانډونه مات کړي. اوچت ماوراء بنفس او لوړې فریکونسۍ لکه د ایکس ورانګې یا د ګاما وړانګې آیونیز کوونکي دي او دوی خپل ځانګړي خطرونه رامنځته کوي: د وړانګو زهري کونه وګورئ.  <ref>{{cite book|first1=Robert F.|last1=Cleveland Jr|first2=Jerry L.|last2=Ulcek|name-list-style=vanc|title=Questions and Answers about Biological Effects and Potential Hazards of Radiofrequency Electromagnetic Fields|publisher=OET (Office of Engineering and Technology) Federal Communications Commission|location=Washington, D.C.|edition=4th|date=August 1999|url=https://transition.fcc.gov/Bureaus/Engineering_Technology/Documents/bulletins/oet56/oet56e4.pdf|access-date=2019-01-29|archive-date=30 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190630222229/https://transition.fcc.gov/Bureaus/Engineering_Technology/Documents/bulletins/oet56/oet56e4.pdf|url-status=live}}</ref> د وړانګو ترټولو عام روغتیایي خطر د لمر سوځېدنه ده، چې متحده ایالاتو کې په کال کې تقریباً د ۱۰۰۰۰۰ او ۱ مېلیون تر منځ د پوستکي نوي سرطانونه رامنځته کوي.   <ref>{{cite journal|vauthors=Siegel RL, Miller KD, Jemal A|title=Cancer statistics, 2020|journal=CA: A Cancer Journal for Clinicians|volume=70|issue=1|pages=7–30|date=January 2020|pmid=31912902|doi=10.3322/caac.21590|doi-access=free}}</ref><ref name="Cleaver">{{cite book|vauthors=Cleaver JE, Mitchell DL|veditors=Bast RC, Kufe DW, Pollock RE|title=Holland-Frei Cancer Medicine|edition=5th|publisher=B.C. Decker|location=Hamilton, Ontario|year=2000|chapter=15. Ultraviolet Radiation Carcinogenesis|isbn=1-55009-113-1|chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK20854/|access-date=31 January 2011|display-editors=etal|archive-date=4 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904102726/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK20854/|url-status=live}}</ref> د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) او د سرطان د څېړنې نړیوالې ادارې (IARC) په ۲۰۱۱ کال کې د راډیوفریکوینسۍ الکترومقناطیسي ساحې طبقه بندي کړې، چې ممکن د انسان لپاره سرطان رامنځته کوونکې وي (B۲ ګروپ).<ref>{{Cite news|last=Gaudin, Ph.D.|first=Nicolas|date=31 May 2011|title=IARC Classifies Radiofrequency Electromagnetic Fields As Possibly Carcinogenic to Humans|work=[[International Agency for Research on Cancer]]|url=https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2018/07/pr208_E.pdf|access-date=20 Nov 2021|archive-date=4 April 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120404203349/http://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2011/pdfs/pr208_E.pdf|url-status=live}}</ref> == خطرونه   == د الکترومقناطیسي ساحو څخه ډایالټریک تودوخه کولی شي بیولوژیکي خطر رامنځته کړي. د بېلګې په توګه، د آنتن شاوخوا کې درېدل یا لمس کول، پداسې حال کې چې د لوړې برېښنا لېږدونکي په فعالیت کې وي، د سوځېدنې لامل کېدی شي (دا میکانیزم د مایکرووېو تنور د میکانیزم سره مشابه دی).  <ref>{{cite book|title=Biological and Medical Aspects of Electromagnetic Fields|editor1-first=Frank S.|editor1-last=Barnes|editor2-first=Ben|editor2-last=Greenebaum|name-list-style=vanc|edition=3|publisher=CRC Press|year=2018|isbn=978-1420009460|page=378|url=https://books.google.com/books?id=B-bKBQAAQBAJ&pg=PT378|access-date=29 January 2019|archive-date=4 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210104093511/https://books.google.com/books?id=B-bKBQAAQBAJ&pg=PT378|url-status=live}}</ref> د تودوخې اغېزه د الکترومقناطیسي انرژۍ د ځواک او فریکونسۍ او همدارنګه سرچینې ته د فاصلې معکوس مربع سره بدلون کوي. سترګې او بیضې په دې ناحیو کې د وینې جریان د کموالي له امله د راډیو فریکوینسي تودوخې سره ډېرې حساس دي، که داسې نه وی د تودوخې زیاتوالی یې له منځه وړی شوی.  <ref name="OET562">{{cite web |last1=Cleveland Jr |first1=Robert F. |last2=Ulcek |first2=Jerry L. |name-list-style=vanc |date=August 1999 |title=Questions and Answers about Biological Effects and Potential Hazards of Radiofrequency Electromagnetic Fields |url=https://transition.fcc.gov/Bureaus/Engineering_Technology/Documents/bulletins/oet56/oet56e4.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190630222229/https://transition.fcc.gov/Bureaus/Engineering_Technology/Documents/bulletins/oet56/oet56e4.pdf |archive-date=30 June 2019 |access-date=2019-02-02 |work=OET Bulletin 56 |publisher=Office of Engineering and Technology, Federal Communications Commission |page=7 |edition=Fourth}}</ref> د راډیويي فریکوینسي انرژي د کثافت په ۱ – ۱۰ ملي ولټ\سانتي متر مربع  یا  لوړو کچو کې کولی شي په  نسجونو کې د اندازې کېدو وړ تودوخې لامل شي. د معمولي راډیويي فریکوینسي انرژي کچې چې عام خلکو ورسره مخ کېږي، د پام وړ تودوخې رامینځته کولو لپاره د اړینو کچو څخه زیاتې ټیټې دي، خو د لوړ ځواک راډیويي فریکوینسۍ سرچینو ته نږدې د کار ځانګري چاپېریالونه ممکن د خطر سر مخ خوندي حدودو څخه تجاوز وکړي. د تودوخې د اغېزې اندازه د جذب ځانګړی میزان یا SAR دی، چې واحد یې واټ پر کیلوګرام (W/kg) دی. IEEE او زیاتره ملي دولتونو د SAR پر بنسټ، عمدتاً د ICNIRP لارښودونو پر بنسټ د الکترومقناطیسي انرژۍ د بېلابېلو فریکونسیو سره د مخ کېدو لپاره د خوندیتوب محدود رامنځته کړي، چې د حرارتي زیانونو پر وړاندې له خلکو څخه ساتنه کوي.  <ref>{{cite journal|title=Standard for Safety Level with Respect to Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic Fields, 3KHz to 300GHz|journal=IEEE STD|volume=C95.1-2005<!--Should this be appended here?:" - IEEE"-->|publisher=IEEE|date=October 2005|url=https://standards.ieee.org/findstds/standard/C95.1-2005.html|access-date=23 May 2015|archive-date=7 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150507092948/http://standards.ieee.org/findstds/standard/C95.1-2005.html|url-status=live}}</ref><ref name="OET562" /><ref>{{cite journal|author=International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection|title=Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz). International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection|journal=Health Physics|volume=74|issue=4|pages=494–522|date=April 1998|pmid=9525427|url=http://www.icnirp.de/documents/emfgdl.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081113052702/http://www.icnirp.de/documents/emfgdl.pdf|archive-date=2008-11-13}}</ref> === د ټيټو کچو سره مخ کېدل === د روغتیا نړیوال سازمان (WHO)  په ۱۹۹۶ کال کې یو څیړنیر کار پیل کړې ترڅو د EMR مختلفو سرچینو سره د خلکو د ورځ زیاتېدونکي مخ کېدو له امله روغتیايي اغېزې مطالعه کړي. د روغتیا نړیوال سازمان/ د سرطان څېړنې نړیواله ادارې په ۲۰۱۱ کال کې د راډیويي فریکوینسي الکترومقناطیسي ساحې د مغزي تورمور (glioma) د زیات خطر پر بنسټ طبقه بندي کړې، چې ممکن د انسان لپاره سطان رامنځته کوونکي وي (B۲ ګروپ)، دا ترمور د مغزي سرطان یو وژونکي ډول دی، چې د بېسیم تلیفون کارولو سره تړاو لري.   د ساري ناروغیو څېړنې د EM د څرګندتیا او د ځانګړو روغتیا اغیزو ترمنځ په ساحه کې احصایوي اړیکو ته ګوري. له ۲۰۱۹ کال راهیسې، د اوسني کار زیاتره برخه د سرطان په اړه د EM د ساحې څېړنه تر پوښښ لاندې راولي. داسې خپرونې شته چې د کمزورو غیر حرارتي الکترو مقناطیسي ساحو (بایو الیکترومقناطیس وګورئ) د پیچلو بیولوژیکي او عصبي اغېزو د شتون ملاتړ کوي، چې د ضعیف ELF الکترو مقناطیسي ساحې او ماډل شوي RF او مایکر موجونو ساحې په کې ګډون لري.  <ref>{{cite web |title=What are electromagnetic fields? – Summary of health effects |url=https://www.who.int/peh-emf/about/WhatisEMF/en/index1.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191016020000/https://www.who.int/peh-emf/about/WhatisEMF/en/index1.html |archive-date=16 October 2019 |access-date=2019-02-07 |website=World Health Organization}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Delgado JM, Leal J, Monteagudo JL, Gracia MG|title=Embryological changes induced by weak, extremely low frequency electromagnetic fields|journal=Journal of Anatomy|volume=134|issue=Pt 3|pages=533–551|date=May 1982|pmid=7107514|pmc=1167891}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Harland JD, Liburdy RP|title=Environmental magnetic fields inhibit the antiproliferative action of tamoxifen and melatonin in a human breast cancer cell line|journal=Bioelectromagnetics|volume=18|issue=8|pages=555–562|year=1997|pmid=9383244|doi=10.1002/(SICI)1521-186X(1997)18:8<555::AID-BEM4>3.0.CO;2-1|url=https://zenodo.org/record/1235522|access-date=29 June 2019|archive-date=16 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191216194119/https://zenodo.org/record/1235522|url-status=live}}</ref><ref name="Aalto S, Haarala C, Brück A, Sipilä H, Hämäläinen H, Rinne JO 2006 885–90">{{cite journal|vauthors=Aalto S, Haarala C, Brück A, Sipilä H, Hämäläinen H, Rinne JO|title=Mobile phone affects cerebral blood flow in humans|journal=Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism|volume=26|issue=7|pages=885–890|date=July 2006|pmid=16495939|doi=10.1038/sj.jcbfm.9600279|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Pall ML|title=Microwave frequency electromagnetic fields (EMFs) produce widespread neuropsychiatric effects including depression|journal=Journal of Chemical Neuroanatomy|volume=75|issue=Pt B|pages=43–51|date=September 2016|pmid=26300312|doi=10.1016/j.jchemneu.2015.08.001|doi-access=free}}</ref> == سرچينې == k5nvva362w6nsdkie1bkcrgwfnmhzdk 0 63158 283529 2022-07-29T09:03:08Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki فلورنس اګوستا میریام بیلي (زوکړه: د ۱۸۶۳ زکال د اګست ۸ مه – مړینه: د ۱۹۴۸ زکال د سپټمبر ۲۲ مه) د الوتونکو مرغانو پېژندونکې، الوتونکو لیدونکې او د طبیعت اړوند لیکواله وه. د ۱۸۹۰ او ۱۹۳۹ زکال ترمنځ نوموړې په شمالي امریکا کې د الوتونکو د ژوندانه په اړه د لارښوونو ټولګه خپره کړه. په دغو لارښوونو کې تر ډېره پورې د الوتونکو مرغانو اړوند د اماتور لیکوالانو لیکنې په پام کې نیول شوې وې چې د الوتونکو د خوځښت د شهرت لامل وګرځېدلې. میریام د ډېرو لږ رسمي زده کړو په لرلو د یو ماشومې په توګه په آدیرونداک غرونو کې چې د لوی کېدو سیمې ته یې نږدې و د پلټنو او همدارنګه د خپلې کورنۍ په ځانګړې توګه د خپل مشر ورور کلینټون هارټ میریام د علمي لیوالتیا له امله له طبیعي علومو سره لیوالتیا پیدا کړه. د طبیعت اړوند د هغې لیکوالي او فعالیت په ۱۸۸۲ زکال کې په سمیت کالج کې پیل شو چېرې چې نوموړې د یوې ځانګړې زده کوونکې په توګه نوم ثبت کړی و. نوموړې وروسته د ۵۸ کلنۍ په عمر د خپلو فعالیتونو او لیکنو له امله د زده کړو سند ترلاسه کړ. هغه مهال چې په دې ځای کې وه له فاني هارډي اکسټروم سره یې په ګډه د اوډوبون ټولنې یوه څانګه رامنځته کړه څو خپلو ټولګیوالو ته د الوتونکو پېژندنې په برخه کې روزنه ورکړي او هغوی د بڼکو لرونکو خولیو له اغوستلو منع کړي. هغه مهال چې په ۱۸۸۶ زکال کې میریام د سمیت کالج پرېښود د ټولو زده کړیالانو نږدې دریمه برخه په دغه ټولنه کې ښکېل وه. په ۱۸۹۰ زکال کې میریام د الوتونکو د ځانګړنو اړوند یو لړ مقالې چې په اوډوبون مجلې کې یې خپرې کړې وې د Birds Through a Looking-Glass په نامه کتاب کې یې خپرې کړې. د الوتونکو پېژندنې د نورو ټولو اثارو پر خلاف چې په قفس کې دننه داخلي چاپېریال یې کې یې الوتونکي مرغان مطالعه کول؛ د میریام لیکونو په پرانیستې فضا کې په طبیعي ډول د الوتونکو مطالعه هڅوله. د هغې نور اثار لکه د کلي او صحرا الوتونکي (Birds of Village and Field) د هغې له لومړنیو اثارو څخه ډېر تخصصي و خو له دې سره یې په کې په چاپېریال پوهنه خپل تمرکز درلود. میریام په ۱۸۹۹ زکال کې له ویرنون اورلانډو بیلي سره چې د متحده ایالاتو د بیولوژیکي سروې د بنسټ غړی و؛ واده وکړ. له ۱۹۰۲ زکال څخه تر ۱۹۱۹ زکال پورې نوموړې د خپلو لیدنو پر بنسټ له ۵۰ زیاتې مقالې د The Condor  په څېر مهالیزو ته ولیکلې. د هغې تر ټولو لوی اثر د نیومکسیکو د الوتونکو په نامه و چې د ویلز کوک له مړینې وروسته یې د متحده ایالاتو د بیالوژیکي سروې د بنسټ په غوښتنه بشپړ کړ. په پیل کې هغه او کوک د دغه اثر د مشترکو لیکوالانو په توګه په پام کې نیول شوي و خو میریام له دغه بنسټ وغوښتل څو د خپلې ډېرې ونډې له مخې هغه د دغه اثر د یوازنې لیکوالې په توګه معرفي شي، چې په خپله غوښتنه کې بریالۍ شوه. میریام او مېړه یې په واشنګټن ډي سي کې ژوند کاوه؛ چېرې چې نوموړې په حیواني ملي پارک کې د الوتونکو د څارنې په ټولګیو کې درس ورکاوه. نوموړې لومړنۍ مېرمن وه چې د امریکا د الوتونکو پېژندونکو په ټولنه کې یې غړیتوب ته لار ومونده او ورسره یې د بروسټر مډال ترلاسه کړ. په ۱۹۴۲ زکال کې د خپل مېړه له مړینې وروسته مریام په ۸۵ کلنۍ کې د خپلې مړینې تر مهاله له عامه ژوند څخه ځان شاته کړ او یوازې توب ته یې مخه کړه. == لومړنی ژوند او زده کړې == فلورنس اګوستا میریام د ۱۸۶۳ زکال د اګست په اتمه د نیویارک په لوکاسټ ګرو سیمه کې وزېږېده؛ نوموړې د کلینټون لیوي او کارولین (کورنی نوم یې هارټ) میریام د څلورو ماشومانو کوچنۍ وه. پلار یې چې مرکانټلېست و لوکاسټ ګرو ته له کډه کولو وړاندې په یوټیکا او نیویارک ښار کې بانکوال و او د دې له زیږون ډېر لږ مهال وړاندې دلته میشت شو. د ۱۸۷۱ او ۱۸۷۵ زکالونو ترمنځ کلینټون میریام د نیویارک له لیویس ټاکنیزې حوزې څخه د متحده ایالاتو په کانګرس کې د جمهوري غوښتونکي غړي په توګه خدمت وکړ. مور یې کارولین میریام د راټګرز ښځینه کالج څخه فارغه شوې وه او د نیویارک د قاضي او همدارنګه له کالینزویل څخه د نیویارک د ایالتي شورا د غړي لیوي هارټ لور وه.  {{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Oehser|1952|p=19}}{{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Creese|Creese|1998|p=123}} د میریام د کورنۍ ډېری غړو له طبیعي علومو سره لیوالتیا لرله. هغه مهال چې کارولین په راټګرز کې وه له ستور پوهنې سره یې لیوالتیا پیدا کړه او د هغې مېړه او ماشومانو ته اجازه ورکړل شوه څو د تلسکوپ څخه په ګټنې فلکي جوړښتونو او کسوفونو ته وګوري. میریام یو مهال خپله عمه هلن بګ د خپلې کورنۍ د «بوټو پېژندونکې» په توګه یاده کړه. له دې سره هغه مهال چې پلار یې په ۱۸۷۰ زکال کې د لویو وچو ترمنځ د لومړنۍ اوسپنۍ پټلۍ په واسطه کالیفورنیا ته سفر وکړ له طبیعت سره یې لیوالتیا پیدا کړه. کلینټون له یخبندان سره لیوالتیا لرله چې دغه لیوالتیا یې یوسمیت درې ته د سفر له امله رامنځته شوې وه؛ له همدې امله هغه په دې اړوند له طبیعت پېژندونکي جان مویر سره په دې اړوند اوږدې لیکنې تبادله کړې. {{sfn|Oehser|1952|p=19}}{{sfn|Kofalk|1989|p=9}}{{sfn|Bonta|1991|p=187}}{{sfn|Kofalk|1989|p=4}} د هوم ووډ په نامه د میریام کورنی جایداد د آدیرونداک غرونو ته څېرمه موقعیت درلود چې له امله یې نوموړې د سیمه ئیز ځنګلي ژوند د موندنو لپاره پریمانه وخت درلود. میریام به له خپل پلار او ورور سره په خپلو ځمکو کې قدم واهه او په دغه سیمه کې به یې د ژوندیو موجوداتو د ډولونو اړوند خپله پوهه زیاتوله. د هغې لومړنۍ لیوالتیا له الوتونکو سره وه چې د هغو عادتونه، غږونه او ډولونه یې د خپلې کوټې له کړکۍ څخه د سهارنۍ پر مهال تشخیص کول. هغه مهال چې ۹ کلنه وه میریام له خپل پلار او مشر ورور کلینټون هارټ میریام سره فلوریدا ته په چکر لاړه. کلینټون هارټ هماغه ډول چې د خپل لویوالي پر مهال یې دوام ورکړ له طبیعي علومو سره یې لیوالتیا لرله او د خپلې نوې ځوانۍ دوره یې د خپلې کورنۍ په جایداد کې د الوتونکو په مطالعه او تاکسیډرمي تېره کړه. په کانګرس کې یې د پلار دنده د واشنګټن له طبیعي صحنې سره د هغوی د اړیکې لامل وګرځېده؛ همدا وه چې مشر میریام وکولای شول د سمیت سونین انیستیتوت د مرستیال منشي سپنسر فولرټون بیرډ سره ناسته تنظیم کړي او پر هغه باندې په ۱۸۷۲ زکال کې سي. هارټ په یلوسټون نومي پارک کې د الوتونکو پېژندونکي په توګه مقرر کړي. {{sfn|Kofalk|1989|p=9}}{{sfn|Wolfe|2019}}{{sfn|Kofalk|1989|p=14}}{{sfn|Bonta|1991|p=186}}{{sfn|Holmes|2004|p=39}}{{sfn|Kofalk|1989|p=3}} د میریام ډیری لومړنۍ زده کړې په خپل کور کې وې، چې هغه د خپلې کورنۍ د غړو د علمي او طبیعي علایقو په توګه توصیف کړې. هغې خپلې لومړۍ رسمي زده کړې د نیویارک په سیراکوز کې پیل کړې، چېرې چې میریام د عمومي ناروغۍ له امله د درمنلې په موخه لېږل شوې وه. نوموړې یوکال د خپل ډاکټر له کورنۍ سره ژوند وکړ او د هماغه ځای په سیمه ئیز دولتي ښوونځي کې یې زده کړې وکړې. له دغې تجربې وروسته میریام د نیویاک ښار په اوټیکا کې چې کورنۍ به یې د ژمي پر مهال هلته کډه کوله د میرمن پیات خصوصي ښوونځي ته لاړه. {{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Kofalk|1989|p=21}} == وروستی ژوند == هغه مهال چې دوی نور سفر ته تلل بس کړل د بېلي کورنۍ په واشنګټن ډي سي کې مېشت شوه او د خپل ژوند وروستي کلونه یې د کلاروما په ۱۸۴۳ سړک کې په خپل کور کې تېر کړل. د دغه کور لیدونکو یاده کړې چې هغوی خپل کور په هغو توکو باندې تزئین کړی و چې په خپلو سفرونو کې یې د یادګار په توګه راغونډ کړي و. د کور په منځنۍ برخه کې یې د بنګالي پړانګ مجمسه وه چې هغه مهال یې په ملي پارک کې ژوند کاوه. د دوی د واشنګټن کور د طبیعت پالونکو د ډېری ماښامنیو کوربه و چې د میلمنو په ډله کې یې الیس ایسټووډ، کلارنس برډسي او طبیعت پالونکې جوړه اولا او مارګاریت موري شاملېدل. {{sfn|Oehser|1952|p=24}}{{sfn|Creese|Creese|1998|p=125}}{{sfn|Kofalk|1989|p=116}}{{sfn|Oehser|1952|p=23}}{{sfn|Kofalk|1989|pp=143, 158, 161}}{{sfn|Oehser|1952|p=22}} د بیلي کورنۍ هېڅکله ماشوم پیدا نه کړ ځکه میریام وروسته واده کړی و او د هغې امیدواري د جنین په سقط سره پای ته رسېدلې وه، خو هغې له ماشومانو سره مینه لرله او د بېلابېلو سیمه ئیزو او ملي بنسټونو په ځانګړې توګه د Boy Scouts of America په نامه د ځوانانو د ټولنې، د Playground and Recreation ټولنې، د کور جوړونې د ملي کمېتې، د کارګري ماشومانو د ملي کمېتې او په واشنګټن کې د کاریګرو هلکانو د کور په نامه بنسټ په مرسته یې له هغو سره کار کاوه. میریام همدارنګه خپلو دوه ویرورونو فلودي او ډیرډری ته فداکاره عمه وه او له هغوی سره یې مرسته وکړه چې په جورج واشنګټن پوهنتون کې شامل شي؛ وروسته له هغه چې وه یې نشو کولای په سمیت پوهنتون کې خپل نومونه ثبت کړي. {{sfn|Creese|Creese|1998|p=125}}{{sfn|Oehser|1952|p=23}}{{sfn|Barrow, Jr.|1998|p=130}}{{sfn|Holmes|2004|p=46}}{{sfn|Oehser|1971|p=83}}{{sfn|Kofalk|1989|pp=179–187}}{{sfn|Kofalk|1989|p=179}} == سرچينې == cwqe2ode766xr2ez7ik0rl5izordesq 283542 283529 2022-07-29T09:41:50Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} فلورنس اګوستا میریام بیلي (زوکړه: د ۱۸۶۳ زکال د اګست ۸ مه – مړینه: د ۱۹۴۸ زکال د سپټمبر ۲۲ مه) د الوتونکو مرغانو پېژندونکې، الوتونکو لیدونکې او د طبیعت اړوند لیکواله وه. د ۱۸۹۰ او ۱۹۳۹ زکال ترمنځ نوموړې په شمالي امریکا کې د الوتونکو د ژوندانه په اړه د لارښوونو ټولګه خپره کړه. په دغو لارښوونو کې تر ډېره پورې د الوتونکو مرغانو اړوند د اماتور لیکوالانو لیکنې په پام کې نیول شوې وې چې د الوتونکو د خوځښت د شهرت لامل وګرځېدلې. میریام د ډېرو لږ رسمي زده کړو په لرلو د یو ماشومې په توګه په آدیرونداک غرونو کې چې د لوی کېدو سیمې ته یې نږدې و د پلټنو او همدارنګه د خپلې کورنۍ په ځانګړې توګه د خپل مشر ورور کلینټون هارټ میریام د علمي لیوالتیا له امله له طبیعي علومو سره لیوالتیا پیدا کړه. د طبیعت اړوند د هغې لیکوالي او فعالیت په ۱۸۸۲ زکال کې په سمیت کالج کې پیل شو چېرې چې نوموړې د یوې ځانګړې زده کوونکې په توګه نوم ثبت کړی و. نوموړې وروسته د ۵۸ کلنۍ په عمر د خپلو فعالیتونو او لیکنو له امله د زده کړو سند ترلاسه کړ. هغه مهال چې په دې ځای کې وه له فاني هارډي اکسټروم سره یې په ګډه د اوډوبون ټولنې یوه څانګه رامنځته کړه څو خپلو ټولګیوالو ته د الوتونکو پېژندنې په برخه کې روزنه ورکړي او هغوی د بڼکو لرونکو خولیو له اغوستلو منع کړي. هغه مهال چې په ۱۸۸۶ زکال کې میریام د سمیت کالج پرېښود د ټولو زده کړیالانو نږدې دریمه برخه په دغه ټولنه کې ښکېل وه. په ۱۸۹۰ زکال کې میریام د الوتونکو د ځانګړنو اړوند یو لړ مقالې چې په اوډوبون مجلې کې یې خپرې کړې وې د Birds Through a Looking-Glass په نامه کتاب کې یې خپرې کړې. د الوتونکو پېژندنې د نورو ټولو اثارو پر خلاف چې په قفس کې دننه داخلي چاپېریال یې کې یې الوتونکي مرغان مطالعه کول؛ د میریام لیکونو په پرانیستې فضا کې په طبیعي ډول د الوتونکو مطالعه هڅوله. د هغې نور اثار لکه د کلي او صحرا الوتونکي (Birds of Village and Field) د هغې له لومړنیو اثارو څخه ډېر تخصصي و خو له دې سره یې په کې په چاپېریال پوهنه خپل تمرکز درلود. میریام په ۱۸۹۹ زکال کې له ویرنون اورلانډو بیلي سره چې د متحده ایالاتو د بیولوژیکي سروې د بنسټ غړی و؛ واده وکړ. له ۱۹۰۲ زکال څخه تر ۱۹۱۹ زکال پورې نوموړې د خپلو لیدنو پر بنسټ له ۵۰ زیاتې مقالې د The Condor  په څېر مهالیزو ته ولیکلې. د هغې تر ټولو لوی اثر د نیومکسیکو د الوتونکو په نامه و چې د ویلز کوک له مړینې وروسته یې د متحده ایالاتو د بیالوژیکي سروې د بنسټ په غوښتنه بشپړ کړ. په پیل کې هغه او کوک د دغه اثر د مشترکو لیکوالانو په توګه په پام کې نیول شوي و خو میریام له دغه بنسټ وغوښتل څو د خپلې ډېرې ونډې له مخې هغه د دغه اثر د یوازنې لیکوالې په توګه معرفي شي، چې په خپله غوښتنه کې بریالۍ شوه. میریام او مېړه یې په واشنګټن ډي سي کې ژوند کاوه؛ چېرې چې نوموړې په حیواني ملي پارک کې د الوتونکو د څارنې په ټولګیو کې درس ورکاوه. نوموړې لومړنۍ مېرمن وه چې د امریکا د الوتونکو پېژندونکو په ټولنه کې یې غړیتوب ته لار ومونده او ورسره یې د بروسټر مډال ترلاسه کړ. په ۱۹۴۲ زکال کې د خپل مېړه له مړینې وروسته مریام په ۸۵ کلنۍ کې د خپلې مړینې تر مهاله له عامه ژوند څخه ځان شاته کړ او یوازې توب ته یې مخه کړه. == لومړنی ژوند او زده کړې == فلورنس اګوستا میریام د ۱۸۶۳ زکال د اګست په اتمه د نیویارک په لوکاسټ ګرو سیمه کې وزېږېده؛ نوموړې د کلینټون لیوي او کارولین (کورنی نوم یې هارټ) میریام د څلورو ماشومانو کوچنۍ وه. پلار یې چې مرکانټلېست و لوکاسټ ګرو ته له کډه کولو وړاندې په یوټیکا او نیویارک ښار کې بانکوال و او د دې له زیږون ډېر لږ مهال وړاندې دلته میشت شو. د ۱۸۷۱ او ۱۸۷۵ زکالونو ترمنځ کلینټون میریام د نیویارک له لیویس ټاکنیزې حوزې څخه د متحده ایالاتو په کانګرس کې د جمهوري غوښتونکي غړي په توګه خدمت وکړ. مور یې کارولین میریام د راټګرز ښځینه کالج څخه فارغه شوې وه او د نیویارک د قاضي او همدارنګه له کالینزویل څخه د نیویارک د ایالتي شورا د غړي لیوي هارټ لور وه.  {{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Oehser|1952|p=19}}{{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Creese|Creese|1998|p=123}} د میریام د کورنۍ ډېری غړو له طبیعي علومو سره لیوالتیا لرله. هغه مهال چې کارولین په راټګرز کې وه له ستور پوهنې سره یې لیوالتیا پیدا کړه او د هغې مېړه او ماشومانو ته اجازه ورکړل شوه څو د تلسکوپ څخه په ګټنې فلکي جوړښتونو او کسوفونو ته وګوري. میریام یو مهال خپله عمه هلن بګ د خپلې کورنۍ د «بوټو پېژندونکې» په توګه یاده کړه. له دې سره هغه مهال چې پلار یې په ۱۸۷۰ زکال کې د لویو وچو ترمنځ د لومړنۍ اوسپنۍ پټلۍ په واسطه کالیفورنیا ته سفر وکړ له طبیعت سره یې لیوالتیا پیدا کړه. کلینټون له یخبندان سره لیوالتیا لرله چې دغه لیوالتیا یې یوسمیت درې ته د سفر له امله رامنځته شوې وه؛ له همدې امله هغه په دې اړوند له طبیعت پېژندونکي جان مویر سره په دې اړوند اوږدې لیکنې تبادله کړې. {{sfn|Oehser|1952|p=19}}{{sfn|Kofalk|1989|p=9}}{{sfn|Bonta|1991|p=187}}{{sfn|Kofalk|1989|p=4}} د هوم ووډ په نامه د میریام کورنی جایداد د آدیرونداک غرونو ته څېرمه موقعیت درلود چې له امله یې نوموړې د سیمه ئیز ځنګلي ژوند د موندنو لپاره پریمانه وخت درلود. میریام به له خپل پلار او ورور سره په خپلو ځمکو کې قدم واهه او په دغه سیمه کې به یې د ژوندیو موجوداتو د ډولونو اړوند خپله پوهه زیاتوله. د هغې لومړنۍ لیوالتیا له الوتونکو سره وه چې د هغو عادتونه، غږونه او ډولونه یې د خپلې کوټې له کړکۍ څخه د سهارنۍ پر مهال تشخیص کول. هغه مهال چې ۹ کلنه وه میریام له خپل پلار او مشر ورور کلینټون هارټ میریام سره فلوریدا ته په چکر لاړه. کلینټون هارټ هماغه ډول چې د خپل لویوالي پر مهال یې دوام ورکړ له طبیعي علومو سره یې لیوالتیا لرله او د خپلې نوې ځوانۍ دوره یې د خپلې کورنۍ په جایداد کې د الوتونکو په مطالعه او تاکسیډرمي تېره کړه. په کانګرس کې یې د پلار دنده د واشنګټن له طبیعي صحنې سره د هغوی د اړیکې لامل وګرځېده؛ همدا وه چې مشر میریام وکولای شول د سمیت سونین انیستیتوت د مرستیال منشي سپنسر فولرټون بیرډ سره ناسته تنظیم کړي او پر هغه باندې په ۱۸۷۲ زکال کې سي. هارټ په یلوسټون نومي پارک کې د الوتونکو پېژندونکي په توګه مقرر کړي. {{sfn|Kofalk|1989|p=9}}{{sfn|Wolfe|2019}}{{sfn|Kofalk|1989|p=14}}{{sfn|Bonta|1991|p=186}}{{sfn|Holmes|2004|p=39}}{{sfn|Kofalk|1989|p=3}} د میریام ډیری لومړنۍ زده کړې په خپل کور کې وې، چې هغه د خپلې کورنۍ د غړو د علمي او طبیعي علایقو په توګه توصیف کړې. هغې خپلې لومړۍ رسمي زده کړې د نیویارک په سیراکوز کې پیل کړې، چېرې چې میریام د عمومي ناروغۍ له امله د درمنلې په موخه لېږل شوې وه. نوموړې یوکال د خپل ډاکټر له کورنۍ سره ژوند وکړ او د هماغه ځای په سیمه ئیز دولتي ښوونځي کې یې زده کړې وکړې. له دغې تجربې وروسته میریام د نیویاک ښار په اوټیکا کې چې کورنۍ به یې د ژمي پر مهال هلته کډه کوله د میرمن پیات خصوصي ښوونځي ته لاړه. {{sfn|Oehser|1971|p=82}}{{sfn|Kofalk|1989|p=21}} == وروستی ژوند == هغه مهال چې دوی نور سفر ته تلل بس کړل د بېلي کورنۍ په واشنګټن ډي سي کې مېشت شوه او د خپل ژوند وروستي کلونه یې د کلاروما په ۱۸۴۳ سړک کې په خپل کور کې تېر کړل. د دغه کور لیدونکو یاده کړې چې هغوی خپل کور په هغو توکو باندې تزئین کړی و چې په خپلو سفرونو کې یې د یادګار په توګه راغونډ کړي و. د کور په منځنۍ برخه کې یې د بنګالي پړانګ مجمسه وه چې هغه مهال یې په ملي پارک کې ژوند کاوه. د دوی د واشنګټن کور د طبیعت پالونکو د ډېری ماښامنیو کوربه و چې د میلمنو په ډله کې یې الیس ایسټووډ، کلارنس برډسي او طبیعت پالونکې جوړه اولا او مارګاریت موري شاملېدل. {{sfn|Oehser|1952|p=24}}{{sfn|Creese|Creese|1998|p=125}}{{sfn|Kofalk|1989|p=116}}{{sfn|Oehser|1952|p=23}}{{sfn|Kofalk|1989|pp=143, 158, 161}}{{sfn|Oehser|1952|p=22}} د بیلي کورنۍ هېڅکله ماشوم پیدا نه کړ ځکه میریام وروسته واده کړی و او د هغې امیدواري د جنین په سقط سره پای ته رسېدلې وه، خو هغې له ماشومانو سره مینه لرله او د بېلابېلو سیمه ئیزو او ملي بنسټونو په ځانګړې توګه د Boy Scouts of America په نامه د ځوانانو د ټولنې، د Playground and Recreation ټولنې، د کور جوړونې د ملي کمېتې، د کارګري ماشومانو د ملي کمېتې او په واشنګټن کې د کاریګرو هلکانو د کور په نامه بنسټ په مرسته یې له هغو سره کار کاوه. میریام همدارنګه خپلو دوه ویرورونو فلودي او ډیرډری ته فداکاره عمه وه او له هغوی سره یې مرسته وکړه چې په جورج واشنګټن پوهنتون کې شامل شي؛ وروسته له هغه چې وه یې نشو کولای په سمیت پوهنتون کې خپل نومونه ثبت کړي. {{sfn|Creese|Creese|1998|p=125}}{{sfn|Oehser|1952|p=23}}{{sfn|Barrow, Jr.|1998|p=130}}{{sfn|Holmes|2004|p=46}}{{sfn|Oehser|1971|p=83}}{{sfn|Kofalk|1989|pp=179–187}}{{sfn|Kofalk|1989|p=179}} == سرچينې == n09u1msknik8c53aotnj3o1q5edb7lc 0 63159 283530 2022-07-29T09:06:17Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د ژواک په چاپېریال باندې له انسانانو څخه سرچینه اخیستونکی اغېز (یا بشري اغېز) په بایوفزیکي چاپېریالونو، اېکوسېستمونو، د استوګنې په تنوع، او طبیعي سرچینو کې د داسې بدلونونو راتګ ته ویل کېږي چې په مستقیمه یا غیر مستقیمه بڼه د انسانانو په واسطه رامنځته شوي دي. د ژواک په چاپېریال کې په داسې بڼه بدلون راوستل چې د ټولنې له اړتیاوو سره سمون ولري، د نړیوالې تودوخې، چاپېریال تخریب (لکه د سمندرونو تېزابي کېدلو)، په لویه پیمانه انقراض، چاپېریالي بحران، او د چاپېریال د له منځه تللو په ګډون د ډېرو خطرناکو اغېزو لامل کېږي. ځینې بشري فعالیتونه چې د ژواک په چاپېریال باندې په نړیواله کچه (په مستقیمه یا غیر مستقیمه بڼه) اغېز کوي، د نفوس وده، له اندازې نه زیات مصرف، له اندازې نه زیاته ګټه اخیستنه، ککړتیا او د ځنګلونو له منځه وړل شاملوي. له نوموړو څخه ځینې مسئلې لکه نړیواله تودوخه یا اقلیمي بدلون او د استوګنې د تنوع له منځه تلل، د انسانانو د نوعو د ژوندي پاتې کېدو پر وړاندې د مخکښو وېروونکو خطرونو په توګه وړانیز شوي دي.<ref name="CSSR2017">{{cite document|url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/executive-summary/|title=Climate Science Special Report – Fourth National Climate Assessment (NCA4), Volume I, Executive Summary|pages=1–470|publisher=U.S. Global Change Research Program|quote=This assessment concludes, based on extensive evidence, that it is extremely likely that human activities, especially emissions of greenhouse gases, are the dominant cause of the observed warming since the mid-20th century. For the warming over the last century, there is no convincing alternative explanation supported by the extent of the observational evidence. In addition to warming, many other aspects of global climate are changing, primarily in response to human activities. Thousands of studies conducted by researchers around the world have documented changes in surface, atmospheric, and oceanic temperatures; melting glaciers; diminishing snow cover; shrinking sea ice; rising sea levels; ocean acidification; and increasing atmospheric water vapor.|access-date=2 December 2017|archive-date=14 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190614150544/https://science2017.globalchange.gov/chapter/executive-summary/|url-status=live}}</ref><ref name="SahneyBentonFerry2010LinksDiversityVertebrates">{{cite journal|author=Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A.|year=2010|title=Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land|journal=Biology Letters|doi=10.1098/rsbl.2009.1024|volume=6|pages=544–547|issue=4|pmid=20106856|pmc=2936204}}</ref><ref>{{cite book|title=Biodiversity and Conservation in Europe|author1=Hawksworth, David L.|author2=Bull, Alan T.|page=3390|publisher=Springer|year=2008|isbn=978-1402068645}}</ref><ref>{{cite journal|url=https://www.wired.com/2015/04/biggest-threat-earth-many-kids/|title=The Biggest Threat to the Earth? We Have Too Many Kids|last=Stockton|first=Nick|date=22 April 2015|journal=[[Wired.com]]|access-date=24 November 2017|archive-date=18 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191218185510/https://www.wired.com/2015/04/biggest-threat-earth-many-kids/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Ripple|first1=William J.|last2=Wolf|first2=Christopher|last3=Newsome|first3=Thomas M|last4=Barnard|first4=Phoebe|last5=Moomaw|first5=William R|date=5 November 2019|title=World Scientists' Warning of a Climate Emergency|url=https://academic.oup.com/bioscience/advance-article/doi/10.1093/biosci/biz088/5610806|journal=[[BioScience]]|doi=10.1093/biosci/biz088|access-date=8 November 2019|author-link1=William J. Ripple|quote=Still increasing by roughly 80 million people per year, or more than 200,000 per day (figure 1a–b), the world population must be stabilized—and, ideally, gradually reduced—within a framework that ensures social integrity. There are proven and effective policies that strengthen human rights while lowering fertility rates and lessening the impacts of population growth on GHG emissions and biodiversity loss. These policies make family-planning services available to all people, remove barriers to their access and achieve full gender equity, including primary and secondary education as a global norm for all, especially girls and young women (Bongaarts and O’Neill 2018).|hdl=1808/30278|hdl-access=free|archive-date=3 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103103553/https://academic.oup.com/bioscience/advance-article/doi/10.1093/biosci/biz088/5610806|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Cook|first1=John|date=13 April 2016|title=Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming|journal=[[Environmental Research Letters]]|volume=11|issue=4|page=048002|bibcode=2016ERL....11d8002C|doi=10.1088/1748-9326/11/4/048002|quote=The consensus that humans are causing recent global warming is shared by 90%–100% of publishing climate scientists according to six independent studies|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 August 2016 |title=Increased Ocean Acidity |url=https://www3.epa.gov/climatechange//kids/impacts/signs/acidity.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110623075211/https://www3.epa.gov/climatechange//kids/impacts/signs/acidity.html |archive-date=23 June 2011 |access-date=23 November 2017 |website=[[Epa.gov]] |publisher=[[United States Environmental Protection Agency]] |quote=Carbon dioxide is added to the atmosphere whenever people burn fossil fuels. Oceans play an important role in keeping the Earth's carbon cycle in balance. As the amount of carbon dioxide in the atmosphere rises, the oceans absorb a lot of it. In the ocean, carbon dioxide reacts with seawater to form carbonic acid. This causes the acidity of seawater to increase.}}</ref><ref>Leakey, Richard and Roger Lewin, 1996, ''The Sixth Extinction : Patterns of Life and the Future of Humankind'', Anchor, {{ISBN|0-385-46809-1}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Ceballos|first1=Gerardo|last2=Ehrlich|first2=Paul R.|author-link2=Paul Ehrlich|last3=Barnosky|first3=Anthony D.|author-link3=Anthony David Barnosky|last4=Garcia|first4=Andrés|last5=Pringle|first5=Robert M.|last6=Palmer|first6=Todd M.|year=2015|title=Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction|journal=[[Science Advances]]|volume=1|issue=5|page=e1400253|bibcode=2015SciA....1E0253C|doi=10.1126/sciadv.1400253|pmc=4640606|pmid=26601195}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Pimm|first1=S. L.|last2=Jenkins|first2=C. N.|last3=Abell|first3=R.|last4=Brooks|first4=T. M.|last5=Gittleman|first5=J. L.|last6=Joppa|first6=L. N.|last7=Raven|first7=P. H.|last8=Roberts|first8=C. M.|last9=Sexton|first9=J. O.|date=30 May 2014|title=The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection|url=http://static.squarespace.com/static/51b078a6e4b0e8d244dd9620/t/538797c3e4b07a163543ea0f/1401395139381/Pimm+et+al.+2014.pdf|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=344|issue=6187|page=1246752|doi=10.1126/science.1246752|pmid=24876501|archive-url=https://web.archive.org/web/20200107225045/http://static.squarespace.com/static/51b078a6e4b0e8d244dd9620/t/538797c3e4b07a163543ea0f/1401395139381/Pimm+et+al.+2014.pdf|archive-date=7 January 2020|access-date=15 December 2016|quote=The overarching driver of species extinction is human population growth and increasing per capita consumption.|s2cid=206552746}}</ref><ref name="Ceballos-Ehrlich-2017-05">{{cite journal|last1=Ceballos|first1=Gerardo|last2=Ehrlich|first2=Paul R|last3=Dirzo|first3=Rodolfo|date=23 May 2017|title=Biological annihilation via the ongoing sixth mass extinction signaled by vertebrate population losses and declines|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|volume=114|issue=30|pages=E6089–E6096|doi=10.1073/pnas.1704949114|quote=Much less frequently mentioned are, however, the ultimate drivers of those immediate causes of biotic destruction, namely, human overpopulation and continued population growth, and overconsumption, especially by the rich. These drivers, all of which trace to the fiction that perpetual growth can occur on a finite planet, are themselves increasing rapidly.|pmc=5544311|pmid=28696295|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite news|last=Perkins|first=Sid|date=11 July 2017|title=The best way to reduce your carbon footprint is one the government isn't telling you about|url=https://www.science.org/content/article/best-way-reduce-your-carbon-footprint-one-government-isn-t-telling-you-about|work=[[Science (journal)|Science]]|access-date=29 November 2017|archive-date=1 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201030527/http://www.sciencemag.org/news/2017/07/best-way-reduce-your-carbon-footprint-one-government-isn-t-telling-you-about|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Nordström|first1=Jonas|last2=Shogren|first2=Jason F.|last3=Thunström|first3=Linda|date=15 April 2020|title=Do parents counter-balance the carbon emissions of their children?|journal=[[PLOS One]]|volume=15|issue=4|pages=e0231105|doi=10.1371/journal.pone.0231105|pmid=32294098|pmc=7159189|bibcode=2020PLoSO..1531105N|quote=It is well understood that adding to the population increases CO2 emissions.|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web |date=14 September 2017 |title=New Climate Risk Classification Created to Account for Potential "Existential" Threats |url=https://scripps.ucsd.edu/news/new-climate-risk-classification-created-account-potential-existential-threats |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170915210037/https://scripps.ucsd.edu/news/new-climate-risk-classification-created-account-potential-existential-threats |archive-date=15 September 2017 |access-date=24 November 2017 |website=[[Scripps Institution of Oceanography]] |publisher=[[Scripps Institution of Oceanography]] |quote=A new study evaluating models of future climate scenarios has led to the creation of the new risk categories "catastrophic" and "unknown" to characterize the range of threats posed by rapid global warming. Researchers propose that unknown risks imply existential threats to the survival of humanity.}}</ref><ref>{{Cite web |last=Torres |first=Phil |date=11 April 2016 |title=Biodiversity loss: An existential risk comparable to climate change |url=https://thebulletin.org/biodiversity-loss-existential-risk-comparable-climate-change9329 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160413235655/https://thebulletin.org/biodiversity-loss-existential-risk-comparable-climate-change9329 |archive-date=13 April 2016 |access-date=24 November 2017 |website=[[Thebulletin.org]] |publisher=[[Taylor & Francis]]}}</ref> د ''بشري '' کلیمې مفهوم د انسان د فعالیتونو څخه په یوې راوتلې اغېزې یا څیز باندې دلالت کوي. دغه مفهوم په خپلې تخنیکي بڼې سره د لومړي ځل لپاره د روسي جیولوجي پوه الکسي پاولوف له خوا او په انګلیسي کې د لومړي ځل لپاره د برتانوي چاپېریال پېژندونکي ارتور تانسلي له خوا د نباتاتو د اوج له ټولنو سره په تړاو وکارول شو. د اتموسفیري ساینس پوه پاول کروتزن د ۱۹۷۰یمې لسیزې په نیمایي کې د "انتروپوسین" اصطلاح معرفي کړه. دغه اصطلاح د کرنیز انقلاب له پیل څخه راهیسې زیاتره وخت د هغې ککړتیا لپاره قرینه ګڼل کېږي چې د انسانانو له فعالیتونو څخه تولید شوې وي، اما همداراز په پراخه کچه په چاپېریال باندې د انسانانو په ټولو لویو اغېزو باندې هم د پلې کېدو وړه ده. د انسانانو په واسطه په تر سره شویو اقداماتو کې زیاتره هغه یې چې د چاپېریال په ګرمېدو کې ونډه لري، د بېلابېلو منابعو له فوسیلي سوَن توکو له سوځېدو څخه سرچینه اخلي لکه: له برښنا، موټرونو، الوتکو، د فضا له ګرموونکو، تولیدي فابریکو څخه یا د ځنګلونو له منځه وړلو له لارې.<ref>Bampton, M. (1999) [https://books.google.com/books?id=Y0iX2z48qkUC&pg=PA22 "Anthropogenic Transformation"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922074051/https://books.google.com/books?id=Y0iX2z48qkUC&pg=PA22|date=22 September 2020}} in Encyclopedia of Environmental Science, D. E. Alexander and R. W. Fairbridge (eds.), Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands, {{ISBN|0412740508}}.</ref><ref>Crutzen, Paul and [[Eugene F. Stoermer]]. "The 'Anthropocene'" in International Geosphere-Biosphere Programme Newsletter. 41 (May 2000): 17–18</ref><ref>{{cite journal|last=Scott|first=Michon|title=Glossary|journal=[[NASA Earth Observatory]]|year=2014|url=http://earthobservatory.nasa.gov/Library/glossary.php3?mode=all|access-date=3 November 2008|archive-date=17 September 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917063754/http://earthobservatory.nasa.gov/Library/glossary.php3?mode=all|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Syvitski|first1=Jaia|last2=Waters|first2=Colin N.|last3=Day|first3=John|display-authors=etal.|date=2020|title=Extraordinary human energy consumption and resultant geological impacts beginning around 1950 CE initiated the proposed Anthropocene Epoch|journal=Communications Earth & Environment|volume=1|issue=32|page=32|doi=10.1038/s43247-020-00029-y|bibcode=2020ComEE...1...32S|s2cid=222415797|doi-access=free}}</ref><ref name="Elhacham2020">{{cite journal|last1=Elhacham|first1=Emily|last2=Ben-Uri|first2=Liad|display-authors=etal.|date=2020|title=Global human-made mass exceeds all living biomass|journal=Nature|volume=588|issue=7838|pages=442–444|doi=10.1038/s41586-020-3010-5|pmid=33299177|bibcode=2020Natur.588..442E|s2cid=228077506}}</ref><ref>{{cite journal|last=Scott|first=Michon|title=Glossary|journal=[[NASA Earth Observatory]]|year=2014|url=http://earthobservatory.nasa.gov/Library/glossary.php3?mode=all|access-date=3 November 2008|archive-date=17 September 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917063754/http://earthobservatory.nasa.gov/Library/glossary.php3?mode=all|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Syvitski|first1=Jaia|last2=Waters|first2=Colin N.|last3=Day|first3=John|display-authors=etal.|date=2020|title=Extraordinary human energy consumption and resultant geological impacts beginning around 1950 CE initiated the proposed Anthropocene Epoch|journal=Communications Earth & Environment|volume=1|issue=32|page=32|doi=10.1038/s43247-020-00029-y|bibcode=2020ComEE...1...32S|s2cid=222415797|doi-access=free}}</ref><ref name="Elhacham20202">{{cite journal|last1=Elhacham|first1=Emily|last2=Ben-Uri|first2=Liad|display-authors=etal.|date=2020|title=Global human-made mass exceeds all living biomass|journal=Nature|volume=588|issue=7838|pages=442–444|doi=10.1038/s41586-020-3010-5|pmid=33299177|bibcode=2020Natur.588..442E|s2cid=228077506}}</ref> == د انسانانو د اضافي بیا رغونې تقاضا == === له اندازې نه زیات مصرف === له اندازې نه زیات مصرف هغه حالت ته ویل کېږي چې د سرچینو کارول د اېکوسېستم له خوا  له زغمل کېدونکي ظرفیت څخه ووځي. یاد مصرف د چاپېریال پوهنې د کرښپل (ecological footprint) په واسطه اندازه کېدای شي، چې نوموړی کرښپل د سرچینو یو محاسبوي مېتود دی کوم چې په اېکوسېستمونو باندې د انسانانو تقاضا د سیاره یي مادي د نوي کېدو له وړ مقدار سره پرتله کوي. اټکلونه^{[''\ د چا له خوا اټکلونه؟]''} د دې ښودنه کوي چې د انسانانو اوسنۍ تقاضا، په ګډه سره د ځمکې د سیارې د ټولو اېکوسېستمونو د بیا ترمیم د میزان څخه ٪۷۰ لوړه ده. د حد نه د زیات مصرف یوه اوږد محاله نمونه د ژواک د چاپېریال د تخریب او په نهایت کې د سرچینو د بنسټونو د له منځه تللو لامل کېږي.  <ref>{{Cite web |title=Open Data Platform |url=http://data.footprintnetwork.org/#/countryTrends?cn=5001&type=BCtot,EFCtot |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808050235/http://data.footprintnetwork.org/#/countryTrends?cn=5001&type=BCtot,EFCtot |archive-date=8 August 2017 |access-date=16 November 2018 |website=Data.footprintnetwork.org}}</ref> د ځمکې په سیاره باندې د انسانانو په ټولییزه توګه اغېزه، نه یواځې د خلکو له ساده شمېر څخه بلکې د زیات شمېر عواملو په واسطه اغېزمنېږي. د هغوی د ژوند کولو بڼه (په ټولییز ډول د اغېزو او سرچینو د کارولو په ګډون) او هغه ککړتیا چې دوی یې تولیدوي (د کاربن د کرښپل په ګډون) په مساویانه ډول دواړه د اهمیت وړ دي. په ۲۰۰۸ز کال کې، ''نیو یارک ټایمز ورځپاڼې'' اظهار کړه چې د پرمختللې نړۍ د هېوادونو اوسېدونکي د نفتو او فلزاتو په څېر سرچینې د مخ پرودې نړۍ له هغو څخه کوم چې د نړۍ د انسانانو د نفوس اکثریت تشکیلوي، په ۳۲ ځله جګ میزان سره مصرفوي.<ref name="NYTimes_Diamond">Diamond, Jared: (2 January 2008). [https://www.nytimes.com/2008/01/02/opinion/02diamond.html "What's Your Consumption Factor?"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161226011223/http://www.nytimes.com/2008/01/02/opinion/02diamond.html|date=26 December 2016}} ''[[The New York Times]]''</ref> د انسانانو مدنیت د ٪۸۳ ټولو وحشي تي لرونکو او نیمو نباتاتو د له منځه تلو لامل شوی دی. د نړۍ چرګان د ټولو وحشي مرغانو د وزن پرتله درې چنده دي، په داسې حال کې چې اهلي غوایان او خنزیران د ټولو وحشي تي لرونکو پرتله له ۱۴ پر ۱ څخه هم درنېږي. په نړيواله کچه د غوښې مصرف په ۲۰۵۰ز کال کې له دوه چنده څخه زیات، ان ٪۷۶ ښودل شوی دی، ځکه د نړۍ نفوس ۹ میلیارده ته جګېږي، کوم به چې په راتلونکي کې د استوګنې د تنوع د لا نور له منځه تلو او د شین کوریزو ګازونو د خپراوي د ډېرښت لامل شي. <ref name="loss">{{cite web |last=Carrington |first=Damian |date=21 May 2018 |title=Humans just 0.01% of all life but have destroyed 83% of wild mammals – study |url=https://www.theguardian.com/environment/2018/may/21/human-race-just-001-of-all-life-but-has-destroyed-over-80-of-wild-mammals-study |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911035201/https://www.theguardian.com/environment/2018/may/21/human-race-just-001-of-all-life-but-has-destroyed-over-80-of-wild-mammals-study |archive-date=11 September 2018 |access-date=23 May 2018 |website=[[TheGuardian.com]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Borenstein |first=Seth |date=21 May 2018 |title=Humans account for little next to plants, worms, bugs |url=https://apnews.com/72a5dd80a5004804ba1c458b6a438ec3 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180522213156/https://apnews.com/72a5dd80a5004804ba1c458b6a438ec3 |archive-date=22 May 2018 |access-date=22 May 2018 |website=[[APNews.com]]}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Pennisi|first1=Elizabeth|date=21 May 2018|title=Plants outweigh all other life on Earth|url=https://www.science.org/content/article/plants-outweigh-all-other-life-earth|access-date=22 May 2018|journal=|archive-date=23 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180523011114/http://www.sciencemag.org/news/2018/05/plants-outweigh-all-other-life-earth|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|last=Best|first=Steven|date=2014|title=The Politics of Total Liberation: Revolution for the 21st Century|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|page=160|isbn=978-1137471116|author-link=Steven Best|quote=By 2050 the human population will top 9 billion, and world meat consumption will likely double.}}</ref><ref name="Devlin2018">{{cite news|last=Devlin|first=Hannah|date=19 July 2018|title=Rising global meat consumption 'will devastate environment'|url=https://www.theguardian.com/environment/2018/jul/19/rising-global-meat-consumption-will-devastate-environment|work=The Guardian|access-date=13 August 2018|archive-date=9 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191009022501/https://www.theguardian.com/environment/2018/jul/19/rising-global-meat-consumption-will-devastate-environment|url-status=live}}</ref> === د نفوس وده او اندازه === یو شمېر څېړونکو، چاپېریال پوهانو او د نړۍ د نفوس د ودې مدافعینو د انسانانو د نفوس ودې یا د نفوس اندازې ته د چاپېریالي مسئلو د عامل په توګه تړاو ورکړی دی چې د هغوی له جملې څخه ځینې یې وړاندیز کوي چې دا تړاو له اندازې نه د زیات نفوس د یوې سناریو ښودنه کوي. په ۲۰۱۷ز کال کې د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه له ۱۵۰۰۰ څخه زیاتو ساینس پوهانو انسانیت ته دویم نمبر خبرداري صادر کړ، کوم چې د انسانانو د نفوس چټکه وده د زیات شمېر چاپېریالي او ان ټولنیزو تهدیدونو تر شا یواځینی عامل ونوماوه. د استوګنې د تنوع او اېکوسېستم د خدمتونو په اړه د نړیوالې ارزونې د راپور له مخې کوم چې په ۲۰۱۹ز کال کې د ملګرو ملتونو له خوا د استوګنې په تنوع او د اېکوسېستم په خدمتونو باندې د بین الدولتي ساینس او پالیسۍ د چوکاټ تر نامه لاندې خپور شوي دی، د انسانانو د نفوس وده د استوګنې د تنوع په معاصره له منځه تلنه کې یو د پام وړ فکتور بلل شوی دی. ''په تحفظي ساینس کې پولې (Frontiers in Conservation Science)'' په نوم ژورنال د خپل ۲۰۲۱ز کال په یو راپور کې وړاندیز کړی دی چې د نفوس اندازه او وده د استوګنې د تنوع په له منځه تللو، د خاورې په تخریب او د ککړتیا په رامنځته کېدو کې د پام وړ فکتورونه دي.<ref name="WorldScientists">{{cite journal|vauthors=Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF|title=World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice|journal=[[BioScience]]|date=13 November 2017|volume=67|issue=12|pages=1026–1028|doi=10.1093/biosci/bix125|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stokstad |first=Erik |date=5 May 2019 |title=Landmark analysis documents the alarming global decline of nature |url=https://www.science.org/content/article/landmark-analysis-documents-alarming-global-decline-nature |access-date=29 October 2021 |website=[[Science (journal)|Science]] |publisher=[[American Association for the Advancement of Science|AAAS]] |language=en |quote="Driving these threats are the growing human population, which has doubled since 1970 to 7.6 billion, and consumption. (Per capita of use of materials is up 15% over the past 5 decades.)"}}</ref><ref>{{cite news|last=Weston|first=Phoebe|date=13 January 2021|title=Top scientists warn of 'ghastly future of mass extinction' and climate disruption|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/13/top-scientists-warn-of-ghastly-future-of-mass-extinction-and-climate-disruption-aoe|work=[[The Guardian]]|location=|access-date=13 January 2021|archive-date=13 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210113050606/https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/13/top-scientists-warn-of-ghastly-future-of-mass-extinction-and-climate-disruption-aoe|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bradshaw|first1=Corey J. A.|last2=Ehrlich|first2=Paul R.|last3=Beattie|first3=Andrew|last4=Ceballos|first4=Gerardo|last5=Crist|first5=Eileen|last6=Diamond|first6=Joan|last7=Dirzo|first7=Rodolfo|last8=Ehrlich|first8=Anne H.|last9=Harte|first9=John|last10=Harte|first10=Mary Ellen|last11=Pyke|first11=Graham|last12=Raven|first12=Peter H.|last13=Ripple|first13=William J.|last14=Saltré|first14=Frédérik|last15=Turnbull|first15=Christine|last16=Wackernagel|first16=Mathis|last17=Blumstein|first17=Daniel T.|date=2021|title=Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future|journal=Frontiers in Conservation Science|volume=1|issue=|pages=|doi=10.3389/fcosc.2020.615419|doi-access=free}}</ref> د پینټي لېنکولا، جارد ډایمونډ او اي. او. ویلسون په ګډون ځینو ساینس پوهانو او چاپېریال پوهانو دا فرضیه وړاندې کړې ده چې د انسانانو د نفوس وده د استوګنې د تنوع لپاره ویجاړوونکې ده. د بېلګې په توګه ویلسون څرګنده کړې ده چې د عاقلو انسانونو (''Homo sapiens'') نفوس شپږو میلیاردو ته په رسېدو سره د هغوی بیولوژیکي کتله په ځمکه د اوسېدونکو ټولو ژوو د هغو نوعو څخه چې تر اوسه موندل شوي دي له ۱۰۰ چندو څخه زیاته ده. <ref>Pentti Linkola, "Can Life Prevail?", Arktos Media, 2nd Revised ed. 2011. pp. 120–121. {{ISBN|1907166637}}.</ref><ref name="978-0820343853 p83">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=heOrAAAAQBAJ&pg=PA83|title=Life on the Brink: Environmentalists Confront Overpopulation|date=2012|publisher=[[University of Georgia Press]]|isbn=978-0820343853|editor1-last=Crist|editor1-first=Eileen|location=|page=83|editor2-last=Cafaro|editor2-first=Philip}}</ref> په هر ترتیب، د انسانانو د اندازې نه زیات نفوس ته د چاپېریالي مسایلو د یو لامل په توګه نسبت ورکول یوه د بحث وړ موضوع ده. د نفوس شمېرنې په اړوندو طرحو کې ښودل شوې ده چې د نفوس وده په ورو کېدو ده او د نړۍ نفوس به په ۲۱مې زېږدیزې پېړۍ کې خپل اوج ته ورسېږي، زیاتره څېړونکي په دې باور دي چې نړیوالې سرچینې دغه مخ پر ډېرېدو تقاضا پوره کولی شي، او دا وړاندویز کوي چې په نړیواله کچه د نفوس له اندازې نه زیاتېدل یوه له شونتیا نه لرې خبره ده. نورې طرحې ښیي چې د نفوس وده به په راتلونکې پېړۍ کې هم روانه وي.  په داسې حال کې چې د برتانیې د حکومت د ۲۰۲۱ د استوګنې د تنوع د اقتصادي اړخ د بیاکتنې په شمول ځینې نورې څېړنې په دې باور دي چې د نفوس وده او له اندازې نه زیات مصرف یو له بل سره تړلي دي، منتقدین وړاندیزوي چې د چاپېریالي مسایلو په تړاو د اندازې نه د زیات نفوس پړه کیدای شي وچ په وچه د نړۍ په سوېل کې په بېوزلو جمیعتونه واچول شي، او یا ډېر پېچلي عوامل له حد نه زیات ساده کړي، په دې توګه به ځینې دغه عوامل د دې سبب شي چې ځینې کسان له اندازې نه له زیات مصرف سره د یوې جلا قضیې په توګه چلند وکړي.<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Roser|first1=Max|last2=Ritchie|first2=Hannah|last3=Ortiz-Ospina|first3=Esteban|date=2013-05-09|title=World Population Growth|url=https://ourworldindata.org/world-population-growth|journal=Our World in Data}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bradshaw|first1=Corey J. A.|last2=Ehrlich|first2=Paul R.|last3=Beattie|first3=Andrew|last4=Ceballos|first4=Gerardo|last5=Crist|first5=Eileen|last6=Diamond|first6=Joan|last7=Dirzo|first7=Rodolfo|last8=Ehrlich|first8=Anne H.|last9=Harte|first9=John|last10=Harte|first10=Mary Ellen|last11=Pyke|first11=Graham|last12=Raven|first12=Peter H.|last13=Ripple|first13=William J.|last14=Saltré|first14=Frédérik|last15=Turnbull|first15=Christine|last16=Wackernagel|first16=Mathis|last17=Blumstein|first17=Daniel T.|date=2021|title=Response: Commentary: Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future|journal=Frontiers in Conservation Science|volume=2|issue=|pages=|doi=10.3389/fcosc.2021.700869|doi-access=free|quote=On the contrary, we devoted an entire section to the interacting and inter-dependent components of overpopulation and overconsumption, which are, for instance, also central tenets of the recent Economics of Biodiversity review (Dasgupta, 2021). Therein, the dynamic socio-ecological model shows that mutual causation drives modern socio-ecological systems. Just as it is incorrect to insist that a large global population is the sole underlying cause of biodiversity loss, so too is it naïve and incorrect to claim that high consumption alone is the cause, and so forth.}}</ref><ref>{{cite web |last=Dasgupta |first=Partha |author-link=Partha Dasgupta |date=2021 |title=The Economics of Biodiversity: The Dasgupta Review Headline Messages |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/957629/Dasgupta_Review_-_Headline_Messages.pdf |access-date=December 15, 2021 |website= |publisher=UK government |page=3 |quote=Growing human populations have significant implications for our demands on Nature, including for future patterns of global consumption.}}</ref><ref>{{cite news|last=Carrington|first=Damian|date=February 2, 2021|title=Economics of biodiversity review: what are the recommendations?|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/feb/02/economics-of-biodiversity-review-what-are-the-recommendations|work=[[The Guardian]]|location=|access-date=15 December 2021}}</ref><ref>{{Cite web |last=Piper |first=Kelsey |date=2019-08-20 |title=We've worried about overpopulation for centuries. And we've always been wrong. |url=https://www.vox.com/future-perfect/2019/8/20/20802413/overpopulation-demographic-transition-population-explained |access-date=2021-10-23 |website=Vox |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Welle (www.dw.com) |first=Deutsche |title=What fewer people on the planet would mean for the environment {{!}} DW {{!}} 31.08.2020 |url=https://www.dw.com/en/overpopulation-climate-change-emissions/a-54725928 |access-date=2021-10-23 |website=DW.COM |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pearce |first=Fred |date=8 March 2010 |title=The overpopulation myth |url=https://www.prospectmagazine.co.uk/magazine/the-overpopulation-myth |website=[[Prospect Magazine]]}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Gerland|first1=P.|last2=Raftery|first2=A. E.|last3=Ev Ikova|first3=H.|last4=Li|first4=N.|last5=Gu|first5=D.|last6=Spoorenberg|first6=T.|last7=Alkema|first7=L.|last8=Fosdick|first8=B. K.|last9=Chunn|first9=J.|last10=Lalic|first10=N.|last11=Bay|first11=G.|date=September 18, 2014|title=World population stabilization unlikely this century|journal=Science|publisher=AAAS|volume=346|issue=6206|pages=234–7|bibcode=2014Sci...346..234G|doi=10.1126/science.1257469|issn=1095-9203|pmc=4230924|pmid=25301627|last12=Buettner|first12=T.|last13=Heilig|first13=G. K.|last14=Wilmoth|first14=J.}}</ref> == کب نیونه او کرنه == د کرنې چاپېریالي اغېزې په نړۍ کې په پراخې کچې سره د پلي کېدونکو کرنیزو دودونو پر بنسټ بېلابېلې دي. چاپېریالي اغېزه په نهایت کې د کروندګرو له خوا په کارېدونکو د تولید په مېتودونو پورې اړه لري. چاپېریال ته د خپراوي او د کرنیزو سېستمونو تر منځ اړیکه غیر مستقیمه ده، ځکه چې نوموړي همداراز د اقلیم په نورو متحولینو لکه ورښت او د هوا حالاتو پورې تړلي دي. د چاپېریالي اغېزو دوه ډوله شاخصونه موجود دي: "د وسیلې پر بنسټ شاخصونه"، کوم چې د کروندګر د تولید په مېتودونو پورې تړلي دي، او "د اثر پر بنسټ شاخصونه"، کوم چې هغه اغېزې دي چې د کرنې مېتودونه یې د کرنې په سېستم باندې یا چاپېریال ته په خپراوي سره اچوي. د وسیلې پر بنسټ د شاخص یوه بېلګه  د ځمکنیو اوبو کیفیت دی کوم چې خاورې ته د ورکړل شوي نایتروجن تر اثر لاندې دی. هغه شاخص چې ځمکنیو اوبو ته د نایترېت له لاسه ورکول منعکس کوي یو د اثر پر بنسټ ولاړ شاخص دی.<ref name="sciencedirect.com">{{cite journal|last1=van der Warf|first1=Hayo|last2=Petit|first2=Jean|title=Evaluation of the environmental impact of agriculture at the farm level: a comparison and analysis of 12 indicator-based methods|journal=Agriculture, Ecosystems and Environment|date=December 2002|volume=93|issue=1–3|pages=131–145|doi=10.1016/S0167-8809(01)00354-1}}</ref> د کرنې اړوندې چاپېریالي اغېزې له خاورې څخه نیولې تر اوبو، هوا، د ژوو او خاورې تنوع، نباتاتو، او پخپله خوړو پورې فکتورونه شاملوي. ځینې هغه چاپېریالي مسئلې چې له کرنې سره تړاو لري د اقلیم له بدلون، د ځنګلونو له منځه وړلو، جنیتیک انجنیرۍ، د خړوبولو اړوندو ستونزو، ککړوونکو، د خاورې له تخریبېدو او کثافاتو څخه عبارت دي. === کب نیونه === د کب نیونې چاپېریالي اغېزې په هغو مسئلو باندې وېشل کېدای شي چې د نیولو لپاره د کبانو شتون پکې شاملېږي، لکه له اندازې نه زیاته کب نیونه، پایداره کب نیونه، او د کب نیونې مدیریت؛ او په هغو مسئلو باندې چې د چاپېریال په نورو عناصرو باندې د کب نیونې اغېزې شاملوي، لکه د یوې نوعې نا غوښتي نیول کېدل، او د استوګنځي لکه د مرجاني صخرو ویجاړېدل. د استوګنې په تنوع او د اېکوسېستم په خدمتونو باندې د بین الدولتي ساینس او پالیسۍ د چوکاټ تر عنوان لاندې د ۲۰۱۹ز کال راپور له مخې، له اندازې نه زیاته کب نیونه په سمندرونو کې په لویه پیمانه د نوعو د انقراض اصلي عامل بلل شوې ده.<ref>{{Cite book|title=Food Choice and Sustainability|last=Oppenlander|first=Richard|publisher=Langdon Street Press|year=2013|isbn=978-1-62652-435-4|location=Minneapolis, MN|pages=120–123}}</ref><ref>{{Cite web |last=Borenstein |first=Seth |date=6 May 2019 |title=UN report: Humans accelerating extinction of other species |url=https://apnews.com/aaf1091c5aae40b0a110daaf04950672 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210301192840/https://apnews.com/aaf1091c5aae40b0a110daaf04950672/ |archive-date=1 March 2021 |access-date=25 March 2021 |website=AP News}}</ref> == سرچينې == jh64fh5dj604qsceozp68g88i69cyxv 0 63160 283531 2022-07-29T09:08:15Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki لومړی جورج (جورج لوئیز؛ په جرمني ژبه: ګئورګ لودویګ؛ ۲۸ مۍ ۱۶۶۰ – ۱۱ جون ۱۷۲۷ زکال) د ۱۷۱۴ زکال د اګست له لومړۍ نېټې څخه د لویې بریتانیا او ایرلنډ پاچا او همدارنګه د ۱۶۹۸ زکال د جنوري له ۲۳ مې نیټې څخه په ۱۷۲۷ زکال کې د خپلې مړینې تر مهاله د روم په سپېڅلې سترواکۍ کې د برانشوایک لونبورګ د انتخابي دوک میشتو (هانوفر) له واکمنانو څخه و. نوموړی د هانوفر کورنۍ څخه لومړی بریتانوی پاچا و.   جورج چې په هانوفر کې د ارنست اګوستوس او د هانوفر د سوفیا په کورنۍ کې وزېږېد د برانشوایک لونبورګ دوک میشتو القاب او قلمرو ورته له خپل پلار او ترونو په میراث پاتې شول. په اورپا کې د پرله پسې جګړو په پایله کې هغه د خپل ژوند پر مهال خپل جرمنی قلمرو پراخ کړ. نوموړی په ۱۷۰۸ زکال کې د هانوفر د انتخابي شاهزاده په توګه ومنل شول شو. په ۱۷۱۴ زکال کې د خپلې مور او د خپلې خاله لور له مړینې وروسته چې د لویې بریتانیا ملکه آن وه؛ جورج د هغې د تر ټولو نږدې ژوندي پروتستانت خپلوان په توګه د ۱۷۰۱ زکال د حل او فصل د قانون له مخې د بریتانیا سلطنت ته ورسېد. ژاکوبیانو (یعقوب پالو) ډېره هڅه وکړه جورج له واکه بې برخې کړي او د ملکې میرنی کاتولیک ورور جیمز فرانسیس اډوارډ ستورات د هغې ځای ناستي کړي خو هڅو یې نتیجه ور نه کړه. د جورج د واکمنۍ پر مهال د سلطنت واکونه را کم شول او بریتانیا، د لومړي وزیر په مشرۍ د کابینې نوي سیسټم ته مخه کړه. د هغه د واکمنۍ په وروستیو کې واقعي سیاسي واک د رابرټ والپول په لاس کې و چې د بریتانیا د لومړي ډي فکټو (بالفعل) لومړي وزیر په توګه پېژندل کېده. جورج خپل زېږون ځای هانوفر ته د سفر پر مهال د سکتې له امله ومړ او همالته خښ کړای شو. هغه تر ټولو وروستی بریتانوی پاچا دی چې له بریتانیا بهر خاورو ته سپارل شوی. == لومړی ژوند == جورج د ۱۶۶۰ زکال د مۍ په ۲۸ مه د روم په سپېڅلې سترواکۍ کې د هانوفر ښار په برانشوایک – لونبورګ دوک میشته سیمه کې وزېږېد. هغه د برانشوایک – لونبورګ د دوک ارنست اګوستوس او هغه د مېرمنې سوفیا پالاتینیتي مشر زوی و. سوفیا د خپلې مور الیزابت ستورات له لوري چې د بوهمیا ملکه وه د انګلنډ د پاچا لومړي جیمز لمسۍ وه. <ref name="weir">{{Cite book|last=Weir|first=Alison|title=Britain's Royal Families: The Complete Genealogy, Revised edition|publisher=Random House|year=1996|isbn=978-0-7126-7448-5|pages=272–276|author-link=Alison Weir (historian)}}</ref> جورج د خپل ژوند په لومړي کال کې د خپل پلار او دریو بې اولاده ترونو د جرمني قلمرو یوازنی وارث و. د جورج ورور اګوستوس په ۱۶۶۱ زکال کې وزېږېد دغه دوه ماشومان (کورنۍ یې ورته د ګئورګن او ګوستچن نومونه کارول) یوځای را لوی شول. مور یې د څه کم یو کال لپاره (۱۶۶۴ – ۱۶۶۵ زکال) له یوې ناروغۍ څخه د خلاصون په موخه په ایټالیا کې د یوې اوږدې رخصتۍ په تېرولو سره له دوی څخه لرې وه؛ خو په منظم ډول یې د خپلو زامنو له پالونکي سره لیکونه تبادله کول او د هغوی له تربیې سره یې ډېره لیوالتیا لرله؛ همدا وه چې بېرته راوګرځېده. سوفیا د ارنست اګوستوس څخه څلور نور زامن او یوه لور هم وزېږوله. سوفیا په خپلو لیکونو کې جورج د مسئولیت منونکي او وظیفه پېژندونکي ماشوم په توګه یادوه چې د خپلو کوچنیو خویندو او وروڼو لپاره یوه نمونه ګرځېدلی و. <ref>Hatton, pp. 26–28.</ref><ref name="p29">Hatton, p. 29.</ref> په ۱۶۷۵ زکال د جورج مشر تره له کومې ستونزې لرلو پرته ومړ، خو دوه نورو ترونو یې واده وکړ او د جورج ارث یې له ګواښ سره مخ کړ ځکه امکان یې درلود چې د ترونو املاک یې د تره زامنو ته پاتې شي که چېرې هغوی په کورنۍ کې له جورج پرته ماشومان لرلي وای. د جورج پلار هغه ښکار او اس زغلونې ته له ځان سره بوتله او هغه ته یې نظامي مسائل ورزده کول. ارنست اګوستوس چې له خپلې نامالومې راتلونکې باخبره و پنځلس کلن جورج یې په جګړه کې د ارزونې او روزنې په موخه د فرانسې او هالنډ جګړې ته له ځان سره یووړ.  <ref>Hatton, p. 34.</ref> په ۱۶۷۹ زکال کې د هغه بل تره په ناڅاپي ډول له کوم ماشوم لرلو پرته ومړ او پلار یې ارنست اګوستوس د کالنبرګ – ګوتینګن د دوک میشتې سیمې او هانوفر سلطنت ته ورسېد. د جورج ژوندی تره، جورج ویلیام سل له خپلې معشوقې سره واده وکړ څو خپلې یوازنۍ لور سوفیا دوروتیا ته مشروعیت وبخښي، خو دا لرې وه چې هغه دې بل ماشوم ولري. نو له دې امله چې د سالیک قانون له مخې د قلمرو ارث یوازې نارینه نسل ته پاتې کېده د پلار او ترونو پر ځای د جورج او د هغه د وروڼو ځای ناستوب خوندي شو. په ۱۶۸۲ زکال کې کورنۍ هوکړه وکړه چې د لومړیتوب اصل باید ومني، دا په دې معنی و چې جورج ته د خپل پلار ټول قلمرو په میراث پاتې کېده او اړ نه و څو هغه له خپلو وروڼو سره وویشي. <ref>Hatton, p. 30.</ref> == جګړې او پاڅونونه == واک ته د جورج له رسېدو څخه په څه کم یو کال کې د ۱۷۱۵زکال په عمومي ټاکنو کې ویګ ډلې په غوڅ اکثریت ټاکنې وګټلې. د ټوري ماتې خوړلي ګوند غړو له یعقوب پالو سره همدردي وکړه؛ هغو چې هڅه کړې وه د جورج پر ځای د ملکې آن میرنی کاتولیک ورور جیمز فرانسیس اډوارډ ستورات د واک ګدۍ ته ورسوي. د ټوري ګوند یو شمېر ناخوښه غړي د یعقوب پالو له بغاوت سره مل شول چې بیا د پنځلسو ډلې « The Fifteen» په توګه پېژندل کېدل. د جیمز ملاتړو د لارډ مار په مشرۍ چې سکاټلنډي اشرافي و او وړاندې یې د بهرنیو چارو د وزیر په توګه خدمت کړی و په سکاټلنډ کې، چېرې چې له یعقوب پالنې څخه د انګلستان په پرتله ډېر ملاتړ کېده؛ پاڅون ته لمن ووهله. له دې سره یادې ډلې له دې امله سخته ماته وخوړه چې د مار جنګي طرحه ډېره کمزورې وه او جیمز هم له ډېرو لږ پیسو او وسلو سره ناوخته راورسېد. د کال په وروستیو کې دغه پاڅون وپاشل شو. د ۱۷۱۶ زکال په فبروري میاشت کې جیمز او لارډ له ماتې سره مخ شول او اړ شول فرانسې ته وتښتي. د پاڅون له ماتېدو وروسته له دې سره چې یو شمېر اعدامونو او د اموالو مصادرو شتون درلود؛ جورج د دولت د غبرګون د بدلون په موخه اقدام وکړ، نرمي یې وښوده او له مصادره شوو املاکو څخه ترلاسه کېدونی عاید یې په سکاټلنډ کې ښوونځیو او د ملي پورونو د یوې برخې د ورکړې لپاره ځانګړی کړ. <ref>Hatton, pp. 174–179.</ref> په ټوریانو باندې د جورج ناباوري ویګانو ته د واک له لېږد سره مرسته وکړ. د جورج د واکمنۍ پر مهال د ویګانو واک دومره پراختیا ومونده چې ټوریانو تر نیمې نورې پېړۍ پورې ونشو کولای واک ته ورسېږي. له ټاکنو وروسته د ویګانو تر واکمنۍ لاندې پارلمان د اووه کلنې دورې د ۱۷۱۵ زکال قانون تصویب کړ چې د پارلمان کاري دوره یې اووه کلونو ته وغزوله (له دې سره چې حاکم کولای شو هغه منحل کړي). له همدې امله هغه ویګان چې وړاندې په دولت کې و کولای یې شو د اوږد مهال لپاره په خپل ځایګي پاتې شي. <ref>Williams, pp. 151–152.</ref><ref>{{Cite web |title=Septennial Act 1715 (c.38) |url=https://www.statutelaw.gov.uk/content.aspx?LegType=All+Primary&PageNumber=104&NavFrom=2&parentActiveTextDocId=1516478&ActiveTextDocId=1516478&filesize=5567 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070930035654/https://www.statutelaw.gov.uk/content.aspx?LegType=All%2BPrimary&PageNumber=104&NavFrom=2&parentActiveTextDocId=1516478&ActiveTextDocId=1516478&filesize=5567 |archive-date=30 September 2007 |access-date=20 August 2007 |website=UK Statute Law Database, Ministry of Justice}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lease, Owen C.|date=1950|title=The Septennial Act of 1716|journal=[[The Journal of Modern History]]|volume=22|pages=42–47|doi=10.1086/237317|s2cid=143559342}}</ref> په لویه بریتانیا کې واک ته له رسېدو وروسته د جورج اړیکه له خپل زوی سره (چې تل کمزوری و) خرابه شوه. د ولز شهزاده جورج اګستوس د خپل پلار له سیاستونو سره چې په کې په بریتانیا کې د مذهبي آزادیو زیاتوالی او د سویډن په لګښت باندې د هانوفر جرمني قلمرو پراختیا شاملېدله؛ مخالفتونو ته لمن ووهله. په ۱۷۱۷ زکال کې د یوه لمسي زیږون د جورج او د ولز د شهزاده ترمنځ د لوی جنجال لامل وګرځېد. پاچا د دود له مخې، لارډ چمبرلین (توماس پلهام هولز – د نیوکسل لومړی دوک) دغه ماشوم ته د تعمید غسل ورکولو په موخه وټاکه. له دې امله چې د ولز شهزاده له نیوکسل څخه کرکه لرله د تعمید په مراسمو کې یې دوک ته سپکاوی وکړ؛ دغې چارې پاچا په غصه کړ ځکه دوک دغه سپکاوی د دوه په دوه سیالۍ په توګه درک کړی و. شهزاده ته وویل شول چې د سنټ جیمز ماڼۍ خوشې کړي. د شهزاده نوی کور یا لسټر کور د پاچا د سیاسي مخالفینو په ملاقات ځای واوښت. پاچا او زوی یې وروسته د رابرټ والپول په ټینګار او د ولز د شهزاده د ښځې په غوښتنې سره چې له خپل مېړه سره کډه شوې وه خو په خپلو ماشومانو پسې خواشینې وه، بېرته سره په خوله شول. خو له دې سره د پلار او زوی اړیکې نور هېڅکله پخوانی صمیمیت نه درلود. <ref>Hatton, pp. 199–202.</ref><ref>Hatton, pp. 207–208.</ref><ref>Dickinson, p. 49.</ref><ref>{{Cite journal|last=Arkell|first=R. L.|date=1937|title=George I's Letters to His Daughter|journal=[[The English Historical Review]]|volume=52|pages=492–499|doi=10.1093/ehr/LII.CCVII.492}}</ref> == سرچينې == mbvrfa5tn67ns2zo65oe150ysz2d98f 283543 283531 2022-07-29T09:41:57Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} لومړی جورج (جورج لوئیز؛ په جرمني ژبه: ګئورګ لودویګ؛ ۲۸ مۍ ۱۶۶۰ – ۱۱ جون ۱۷۲۷ زکال) د ۱۷۱۴ زکال د اګست له لومړۍ نېټې څخه د لویې بریتانیا او ایرلنډ پاچا او همدارنګه د ۱۶۹۸ زکال د جنوري له ۲۳ مې نیټې څخه په ۱۷۲۷ زکال کې د خپلې مړینې تر مهاله د روم په سپېڅلې سترواکۍ کې د برانشوایک لونبورګ د انتخابي دوک میشتو (هانوفر) له واکمنانو څخه و. نوموړی د هانوفر کورنۍ څخه لومړی بریتانوی پاچا و.   جورج چې په هانوفر کې د ارنست اګوستوس او د هانوفر د سوفیا په کورنۍ کې وزېږېد د برانشوایک لونبورګ دوک میشتو القاب او قلمرو ورته له خپل پلار او ترونو په میراث پاتې شول. په اورپا کې د پرله پسې جګړو په پایله کې هغه د خپل ژوند پر مهال خپل جرمنی قلمرو پراخ کړ. نوموړی په ۱۷۰۸ زکال کې د هانوفر د انتخابي شاهزاده په توګه ومنل شول شو. په ۱۷۱۴ زکال کې د خپلې مور او د خپلې خاله لور له مړینې وروسته چې د لویې بریتانیا ملکه آن وه؛ جورج د هغې د تر ټولو نږدې ژوندي پروتستانت خپلوان په توګه د ۱۷۰۱ زکال د حل او فصل د قانون له مخې د بریتانیا سلطنت ته ورسېد. ژاکوبیانو (یعقوب پالو) ډېره هڅه وکړه جورج له واکه بې برخې کړي او د ملکې میرنی کاتولیک ورور جیمز فرانسیس اډوارډ ستورات د هغې ځای ناستي کړي خو هڅو یې نتیجه ور نه کړه. د جورج د واکمنۍ پر مهال د سلطنت واکونه را کم شول او بریتانیا، د لومړي وزیر په مشرۍ د کابینې نوي سیسټم ته مخه کړه. د هغه د واکمنۍ په وروستیو کې واقعي سیاسي واک د رابرټ والپول په لاس کې و چې د بریتانیا د لومړي ډي فکټو (بالفعل) لومړي وزیر په توګه پېژندل کېده. جورج خپل زېږون ځای هانوفر ته د سفر پر مهال د سکتې له امله ومړ او همالته خښ کړای شو. هغه تر ټولو وروستی بریتانوی پاچا دی چې له بریتانیا بهر خاورو ته سپارل شوی. == لومړی ژوند == جورج د ۱۶۶۰ زکال د مۍ په ۲۸ مه د روم په سپېڅلې سترواکۍ کې د هانوفر ښار په برانشوایک – لونبورګ دوک میشته سیمه کې وزېږېد. هغه د برانشوایک – لونبورګ د دوک ارنست اګوستوس او هغه د مېرمنې سوفیا پالاتینیتي مشر زوی و. سوفیا د خپلې مور الیزابت ستورات له لوري چې د بوهمیا ملکه وه د انګلنډ د پاچا لومړي جیمز لمسۍ وه. <ref name="weir">{{Cite book|last=Weir|first=Alison|title=Britain's Royal Families: The Complete Genealogy, Revised edition|publisher=Random House|year=1996|isbn=978-0-7126-7448-5|pages=272–276|author-link=Alison Weir (historian)}}</ref> جورج د خپل ژوند په لومړي کال کې د خپل پلار او دریو بې اولاده ترونو د جرمني قلمرو یوازنی وارث و. د جورج ورور اګوستوس په ۱۶۶۱ زکال کې وزېږېد دغه دوه ماشومان (کورنۍ یې ورته د ګئورګن او ګوستچن نومونه کارول) یوځای را لوی شول. مور یې د څه کم یو کال لپاره (۱۶۶۴ – ۱۶۶۵ زکال) له یوې ناروغۍ څخه د خلاصون په موخه په ایټالیا کې د یوې اوږدې رخصتۍ په تېرولو سره له دوی څخه لرې وه؛ خو په منظم ډول یې د خپلو زامنو له پالونکي سره لیکونه تبادله کول او د هغوی له تربیې سره یې ډېره لیوالتیا لرله؛ همدا وه چې بېرته راوګرځېده. سوفیا د ارنست اګوستوس څخه څلور نور زامن او یوه لور هم وزېږوله. سوفیا په خپلو لیکونو کې جورج د مسئولیت منونکي او وظیفه پېژندونکي ماشوم په توګه یادوه چې د خپلو کوچنیو خویندو او وروڼو لپاره یوه نمونه ګرځېدلی و. <ref>Hatton, pp. 26–28.</ref><ref name="p29">Hatton, p. 29.</ref> په ۱۶۷۵ زکال د جورج مشر تره له کومې ستونزې لرلو پرته ومړ، خو دوه نورو ترونو یې واده وکړ او د جورج ارث یې له ګواښ سره مخ کړ ځکه امکان یې درلود چې د ترونو املاک یې د تره زامنو ته پاتې شي که چېرې هغوی په کورنۍ کې له جورج پرته ماشومان لرلي وای. د جورج پلار هغه ښکار او اس زغلونې ته له ځان سره بوتله او هغه ته یې نظامي مسائل ورزده کول. ارنست اګوستوس چې له خپلې نامالومې راتلونکې باخبره و پنځلس کلن جورج یې په جګړه کې د ارزونې او روزنې په موخه د فرانسې او هالنډ جګړې ته له ځان سره یووړ.  <ref>Hatton, p. 34.</ref> په ۱۶۷۹ زکال کې د هغه بل تره په ناڅاپي ډول له کوم ماشوم لرلو پرته ومړ او پلار یې ارنست اګوستوس د کالنبرګ – ګوتینګن د دوک میشتې سیمې او هانوفر سلطنت ته ورسېد. د جورج ژوندی تره، جورج ویلیام سل له خپلې معشوقې سره واده وکړ څو خپلې یوازنۍ لور سوفیا دوروتیا ته مشروعیت وبخښي، خو دا لرې وه چې هغه دې بل ماشوم ولري. نو له دې امله چې د سالیک قانون له مخې د قلمرو ارث یوازې نارینه نسل ته پاتې کېده د پلار او ترونو پر ځای د جورج او د هغه د وروڼو ځای ناستوب خوندي شو. په ۱۶۸۲ زکال کې کورنۍ هوکړه وکړه چې د لومړیتوب اصل باید ومني، دا په دې معنی و چې جورج ته د خپل پلار ټول قلمرو په میراث پاتې کېده او اړ نه و څو هغه له خپلو وروڼو سره وویشي. <ref>Hatton, p. 30.</ref> == جګړې او پاڅونونه == واک ته د جورج له رسېدو څخه په څه کم یو کال کې د ۱۷۱۵زکال په عمومي ټاکنو کې ویګ ډلې په غوڅ اکثریت ټاکنې وګټلې. د ټوري ماتې خوړلي ګوند غړو له یعقوب پالو سره همدردي وکړه؛ هغو چې هڅه کړې وه د جورج پر ځای د ملکې آن میرنی کاتولیک ورور جیمز فرانسیس اډوارډ ستورات د واک ګدۍ ته ورسوي. د ټوري ګوند یو شمېر ناخوښه غړي د یعقوب پالو له بغاوت سره مل شول چې بیا د پنځلسو ډلې « The Fifteen» په توګه پېژندل کېدل. د جیمز ملاتړو د لارډ مار په مشرۍ چې سکاټلنډي اشرافي و او وړاندې یې د بهرنیو چارو د وزیر په توګه خدمت کړی و په سکاټلنډ کې، چېرې چې له یعقوب پالنې څخه د انګلستان په پرتله ډېر ملاتړ کېده؛ پاڅون ته لمن ووهله. له دې سره یادې ډلې له دې امله سخته ماته وخوړه چې د مار جنګي طرحه ډېره کمزورې وه او جیمز هم له ډېرو لږ پیسو او وسلو سره ناوخته راورسېد. د کال په وروستیو کې دغه پاڅون وپاشل شو. د ۱۷۱۶ زکال په فبروري میاشت کې جیمز او لارډ له ماتې سره مخ شول او اړ شول فرانسې ته وتښتي. د پاڅون له ماتېدو وروسته له دې سره چې یو شمېر اعدامونو او د اموالو مصادرو شتون درلود؛ جورج د دولت د غبرګون د بدلون په موخه اقدام وکړ، نرمي یې وښوده او له مصادره شوو املاکو څخه ترلاسه کېدونی عاید یې په سکاټلنډ کې ښوونځیو او د ملي پورونو د یوې برخې د ورکړې لپاره ځانګړی کړ. <ref>Hatton, pp. 174–179.</ref> په ټوریانو باندې د جورج ناباوري ویګانو ته د واک له لېږد سره مرسته وکړ. د جورج د واکمنۍ پر مهال د ویګانو واک دومره پراختیا ومونده چې ټوریانو تر نیمې نورې پېړۍ پورې ونشو کولای واک ته ورسېږي. له ټاکنو وروسته د ویګانو تر واکمنۍ لاندې پارلمان د اووه کلنې دورې د ۱۷۱۵ زکال قانون تصویب کړ چې د پارلمان کاري دوره یې اووه کلونو ته وغزوله (له دې سره چې حاکم کولای شو هغه منحل کړي). له همدې امله هغه ویګان چې وړاندې په دولت کې و کولای یې شو د اوږد مهال لپاره په خپل ځایګي پاتې شي. <ref>Williams, pp. 151–152.</ref><ref>{{Cite web |title=Septennial Act 1715 (c.38) |url=https://www.statutelaw.gov.uk/content.aspx?LegType=All+Primary&PageNumber=104&NavFrom=2&parentActiveTextDocId=1516478&ActiveTextDocId=1516478&filesize=5567 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070930035654/https://www.statutelaw.gov.uk/content.aspx?LegType=All%2BPrimary&PageNumber=104&NavFrom=2&parentActiveTextDocId=1516478&ActiveTextDocId=1516478&filesize=5567 |archive-date=30 September 2007 |access-date=20 August 2007 |website=UK Statute Law Database, Ministry of Justice}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lease, Owen C.|date=1950|title=The Septennial Act of 1716|journal=[[The Journal of Modern History]]|volume=22|pages=42–47|doi=10.1086/237317|s2cid=143559342}}</ref> په لویه بریتانیا کې واک ته له رسېدو وروسته د جورج اړیکه له خپل زوی سره (چې تل کمزوری و) خرابه شوه. د ولز شهزاده جورج اګستوس د خپل پلار له سیاستونو سره چې په کې په بریتانیا کې د مذهبي آزادیو زیاتوالی او د سویډن په لګښت باندې د هانوفر جرمني قلمرو پراختیا شاملېدله؛ مخالفتونو ته لمن ووهله. په ۱۷۱۷ زکال کې د یوه لمسي زیږون د جورج او د ولز د شهزاده ترمنځ د لوی جنجال لامل وګرځېد. پاچا د دود له مخې، لارډ چمبرلین (توماس پلهام هولز – د نیوکسل لومړی دوک) دغه ماشوم ته د تعمید غسل ورکولو په موخه وټاکه. له دې امله چې د ولز شهزاده له نیوکسل څخه کرکه لرله د تعمید په مراسمو کې یې دوک ته سپکاوی وکړ؛ دغې چارې پاچا په غصه کړ ځکه دوک دغه سپکاوی د دوه په دوه سیالۍ په توګه درک کړی و. شهزاده ته وویل شول چې د سنټ جیمز ماڼۍ خوشې کړي. د شهزاده نوی کور یا لسټر کور د پاچا د سیاسي مخالفینو په ملاقات ځای واوښت. پاچا او زوی یې وروسته د رابرټ والپول په ټینګار او د ولز د شهزاده د ښځې په غوښتنې سره چې له خپل مېړه سره کډه شوې وه خو په خپلو ماشومانو پسې خواشینې وه، بېرته سره په خوله شول. خو له دې سره د پلار او زوی اړیکې نور هېڅکله پخوانی صمیمیت نه درلود. <ref>Hatton, pp. 199–202.</ref><ref>Hatton, pp. 207–208.</ref><ref>Dickinson, p. 49.</ref><ref>{{Cite journal|last=Arkell|first=R. L.|date=1937|title=George I's Letters to His Daughter|journal=[[The English Historical Review]]|volume=52|pages=492–499|doi=10.1093/ehr/LII.CCVII.492}}</ref> == سرچينې == h3wuj10p80pbu13xu8ah4gq32sttxid 0 63161 283533 2022-07-29T09:10:39Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki نوري فایبر (یا په بریتانوي انګلیسي کې فایبر) یو انعطاف منونکی او روڼ فایبر دی چې د انسان له وېښته څخه په لږ ډبل قطر لرونکي پلاستیک کې د شیشې (سیلیکان ډای اکساید) له کشولو څخه جوړوېږي. نوري فایبر تر ډېره پورې د فایبر تر دواړو سرونو پورې د نور د انتقال په موخه کارول کېږي چې د نوي فایبر په اړیکو کې پراخه استفاده ترې کېږي او په لرې فواصلو کې د برېښنا د کیبلونو په پرتله په لوړ ظرفیت (د ډاټا د انتقال د کچې له مخې) انتقال ته لار برابروي. فایبر د فلزي سیمونو پر ځای کارول کېږي ځکه سیګنالونه د لږو تلفاتو په لرلو په هغو کې حرکت کوي؛ له دې سربېره فایبرونه د الکترومقناطیسي تداخل پر وړاندې مقاوم دي، هغه موضوع چې فلزي سیمونه ورسره مخ دي. له فایبرونو څخه همدارنګه د نورپردازۍ او انځور اخیستنې په موخه ګټنه کېږي او تر ډېره پورې له هغو څخه په محدوده فضا او له هغو بهر لکه د فایبرسکوپ په مورد کې د نور د انتقال په موخه ترې کار اخیستل کېږي. په ځانګړي ډول طراحي شوي فایبرونه هم د بېلابېلو نورو چارو لپاره کارول کېږي چې  نوري فایبري سینسورونه او فایبري لیزرونه دي.<ref>{{cite web |title=Optical Fiber |url=http://www.thefoa.org/tech/ref/basic/fiber.html |access-date=17 April 2015 |website=www.thefoa.org |publisher=[[The Fiber Optic Association]]}}</ref><ref>{{cite book|ref=Senior|last1=Senior|first1=John M.|last2=Jamro|first2=M. Yousif|title=Optical fiber communications: principles and practice|date=2009|publisher=Pearson Education|isbn=978-0130326812|pages=7–9}}</ref><ref>{{cite web |title=Birth of Fiberscopes |url=http://www.olympus-global.com/en/corc/history/story/endo/fiber/ |access-date=17 April 2015 |website=www.olympus-global.com |publisher=Olympus Corporation}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Lee|first1=Byoungho|title=Review of the present status of optical fiber sensors.|journal=Optical Fiber Technology|date=2003|volume=9|issue=2|pages=57–79|doi=10.1016/s1068-5200(02)00527-8|bibcode=2003OptFT...9...57L}}</ref> نوري فیبر په معمول ډول د یوې هستې لرونکي دي چې د یوې شفافې پوښ کوونکې مادې په واسطه چې د ماتېدو ټیټ ضریب لري پوښل شوي. نور د یوې بشپړې داخلي انعکاسي پدیدې له مخې چې لامل ګرځي فایبر د یو موج وړونکي په توګه عمل وکړي په هسته کې ساتل کېږي. هغه فایبرونه چې د انشتار له ډېرو مسیرونو ګټنه کوي او یا هم ډېر انتقالي ډولونه لري، څو حالت لرونکی فایبر ورته ویل کېږي؛ په داسې حال کې هغه چې یوازې یو حالت لري هغو ته بیا یو حالت لرونکي (SMF) فایبر ویل کېږي. څو حالته فایبرونه په عموم ډول د پراخو هستو لرونکي دي چې په لنډو فاصلو کې د ډېر ظرفیت د انتقال په موخه کارول کېږي. له یو حالت لرونکو فایبرونو څخه د اوږدو ارتباطي اړیکو لپاره چې اوږدوالی یې له ۱۰۰۰ مترو (۳۳۰۰ فوټو) څخه زیات وي؛ کار اخیستل کېږي. <ref>[[Optical fiber#Senior|Senior]], pp. 12–14</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Nrs6DwAAQBAJ&q=multimode+fiber+used+for+short+communication+or+high+power+transfer&pg=RA1-PA19|title=Photonic Devices and Systems|last=Hunsperger|date=2017-10-19|publisher=Routledge|isbn=9781351424844|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HFMiAQAAMAAJ&q=Multi-mode+fibers+generally+have+a+wider+core+diameter+and+are+used+for+short-distance+communication+links|title=The Optical Industry & Systems Purchasing Directory|date=1984|publisher=Optical Publishing Company|language=en}}</ref><ref name="pears1">{{cite book|last1=Pearsall|first1=Thomas|title=Photonics Essentials, 2nd edition|publisher=McGraw-Hill|date=2010|url=https://www.mheducation.com/highered/product/photonics-essentials-second-edition-pearsall/9780071629355.html|isbn=978-0-07-162935-5|access-date=2021-02-24|archive-date=2021-08-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210817005021/https://www.mheducation.com/highered/product/photonics-essentials-second-edition-pearsall/9780071629355.html|url-status=dead}}</ref> د لږ تلفاتو په لرلو سره د نوري فایبر د وصل کولو وړتیا د نوري فایبر په اړیکو کې ډېر مهم رول لري. د هغو وصلول د برېښنا د کیبل له وصلولو ډېر پیچلي دی چې په کې له هستې څخه په دقیقه توګه د پوښ لرې کول او د دواړو خواوو د هستو په مساوي ډول یوځای کول په کې شاملېږي. د داسې کارونو لپاره چې دایمي اتصال ته اړتیا لري، فیوژن اتصال یې مروج ډول دی. په دغه تخنیک کې برېښنايي جرقه د پوښ د ویلي کولو په موخه کارول کېږي. بل ډول یې هم میخانیکي اتصال دی چې په کې د پوښ پای د میخانیکي قوې په واسطه وصلول کېږي. موقت یا نیمه دایمي اتصالونه بیا د نوري فایبر د تخصصي وصلونکو یا کانېکټورونو څخه په کار اخیستنې ترسره کېږي.  <ref>[[Optical fiber#Senior|Senior]], p. 218</ref><ref>[[Optical fiber#Senior|Senior]], pp. 234–235</ref> د ساینس او اینجنرۍ هغه څانګه چې د نوري فایبر له طراحۍ او استفادې سره اړونده ده د ''fiber optics'' په نوم پېژندل کېږي. دغه اصطلاح د هندي الاصله امریکايي فزیک پوه نریندر سینګ کاپاني له خوا ابداع شوه چې په پراخه کچه د نوري فایبر د پلار په توګه پېژندل کېږي. <ref name="southasia.ucsc.edu">{{cite web |title=Narinder Singh Kapany Chair in Opto-electronics |url=http://southasia.ucsc.edu/endowed-chairs/narinder-singh-kapany.html |publisher=ucsc.edu}}</ref> == ګټنې == === ارتباطات === نوري فایبر د مخابراتي شبکو او کمپیوټري شبکو ترمنځ د منځګړي په توګه کارول کېږي، ځکه چې انعطاف منونکی دی او د لینونو په څېر ګټنه ترې کېږي. دا په ځانګړې توګه له لرې فاصلې څخه د ارتباطاتو په موخه ډېر ګټمن دی، ځکه ډېر کمزوری ماورا بنفش نور هم د فایبر پر مټ، په برېښنايي لینونو کې د برېښنا په پرتله په چټکۍ سره انتقالېږي. دغه چاره اجازه ورکوي چې ډېرې لرې فاصلې له څو ریپیټرونو څخه په ګټنې طی کړي.<ref>Yao, S. (2003) [http://www.generalphotonics.com/downloads/techpubs/Polarization-in-Fiber-Systems-Squeezing-out-More-Bandwidth.pdf "Polarization in Fiber Systems: Squeezing Out More Bandwidth"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711082842/http://www.generalphotonics.com/pdf/PSReprint.pdf|date=July 11, 2011}}, The Photonics Handbook, Laurin Publishing, p. 1.</ref><ref>[http://www.ciena.com/news/news_2007pr_6976.htm Ciena, ''JANET Delivers Europe’s First 40 Gbps Wavelength Service''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100114013532/http://ciena.com/news/news_2007pr_6976.htm|date=2010-01-14}} 07/09/2007. Retrieved 29 Oct 2009.</ref> د موج د اوږدوالي په تفکیک سره په مولټي فلیکس کارونو (WDM) کې، هر فایبر کولای شي په پریمانه کچه مستقل کانالونه انتقال کړي چې هر یو یې د جلا اوږدوالي لرونکی موج لري. د لنډې فاصلې په کارونو کې، لکه په یوې اداري ودانۍ کې د شبکې جوړولو په موخه د نوري فایبر له کیبلونو څخه کار اخیستل د لینونو د کشولو په ځای کې د کمې فضا د مصرف لامل ګرځي. دا له دې امله چې یو منفرد فایبر کولای شي د برېښنايي کیبلو پر ځای په پراخه کچه ډاټا انتقال کړي لکه یو ۵ کټګوري لرونکی سټنډرډ کیبل معمولا په یوه ثانیه کې له ۱۰۰ ام بي څخه تر ۱ جي بي ډاټا انتقال کولای شي. له فایبر څخه تر ډېره پورې د دستګاو ترمنځ د اړیکو په موخه هم کار اخیستل کېږي. د بېلګې په توګه، ډیری لوړ کیفیت لرونکي تلویزیونونه د یو ډیجیټل غږیز نوري اتصال شونتیا وړاندې کوي. === د برېښنا لېږد === نوري فایبر کولای شي له فوټوولټائیک حجرې څخه په ګټنې نور په برېښنا واړوي. په داسې حال کې چې د برېښنا د لېږد دغه ډول په معمول بڼه دود نه دی، خو په ځانګړې توګه هغه مهال ګټمن پریوزي چېرې چې فلزي نښلوونکي مطلوب نه وي لکه د MRI ماشینونو په خوا کې چې مقناطیسي ساحه جوړوي. <ref>{{cite web |author=Anna Basanskaya |date=1 October 2005 |title=Electricity Over Glass |url=https://spectrum.ieee.org/energy/the-smarter-grid/electricity-over-glass |work=IEEE Spectrum}}</ref><ref>{{cite web |date=2006-06-01 |title=Photovoltaic feat advances power over optical fiber - Electronic Products |url=http://www2.electronicproducts.com/Photovoltaic_feat_advances_power_over_optical_fiber-article-olap01-jun2006-html.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718095104/http://www2.electronicproducts.com/Photovoltaic_feat_advances_power_over_optical_fiber-article-olap01-jun2006-html.aspx |archive-date=2011-07-18 |access-date=2020-09-26 |website=ElectronicProducts.com}}</ref> === نورې کارونې === نوري فایبر د لارښوونکي نور په توګه په طبي او ورته نور چارو کې چې د هدف لیدلو په موخه روښانه نور ته پرته له دې چې مسیر یې ولیدل شي اړتیا وي، کارول کېږي. په ډېری مایکروسکوپونو کې د نوري فایبر له تېز نور څخه د څېړنو لاندو نمونو د مطالعې په موخه ګټنه کېږي. له نوري فایبر څخه همدارنګه د انځور اخیستنې په ځانګړو وسایلو کې کار اخیستل کېږي. د فایبر یو ډبله ټولګه ځینې مهال له لینزونو سره په ګډه د انځور اخیستنې په نازکې او اوږدې وسیلې کې کارول کېږي چې د انډسکوپ په نوم پېژندل کېږي، هغه وسیله چې له یو کوچني غار څخه د توکو د لیدنې په موخه کارول کېږي. طبي انډسکوپونه د اکتشافي او یا هم جراحي چارو په موخه کارول کېږي. صنعتي انډسکوپونه بیا د هر هغه شي د څېړنې په موخه چې لاسرسی ورته ستونزمن وي لکه د جټ د ماشین د داخلي فضا د کتو په موخه کارول کېږي. په یو شمېر ودانیو کې نوري فایبر د لمر رڼا له بام څخه د ودانۍ نورو برخو ته هدایت کوي. د نوري فایبر ګروپونه د تزئیني چارو په موخه لکه د علایمو او هنرونو د ښوولو، د لوبو په وسایلو او د کریسمس په مصنوعي ونو کې کارول کېږي. نوري فایبر همدارنګه کېدلای شي د جوړښتي سلامتیا په ارزونه کې وکارول شي. دغه ډول سنسور د هغو فشارونو د تشخیص وړتیا لري چې په جوړښت تل پاتی اغېز کوي. دغه چاره د اندازه ګیرۍ د انالوګ تضعیف د اصل پر بنسټ ده. په طیف لیدنه (spectroscopy) کې نوري فایبر نور له یو طیف سنجونکي (spectrometer) څخه هغه مادې ته چې نه شي کېدای په خپله په طیف سنجونکي کې کېښودل شي انتقال کوي څو د هغو ترکیب تجزیه او تحلیل کړي. یو طیف سنجونکی، مواد د نور په لوېدو سره د هغو د ننه تجزیه او تحلیل کوي. له فایبر څخه په ګټنې یو طیف سنجونکی کولای شي یو شی له لرې څخه تحلیل کړي.<ref>{{cite journal|title=In situ real-time monitoring of a fermentation reaction using a fiber-optic FT-IR probe|journal=Spectroscopy|date=June 2001|first=Zaid|last=Al Mosheky|author2=Melling, Peter J.|author3=Thomson, Mary A.|url=http://www.remspec.com/pdfs/SP5619.pdf|volume=16|issue=6|page=15}}</ref><ref>{{cite journal|title=Reaction monitoring in small reactors and tight spaces|first=Peter|last=Melling|author2=Thomson, Mary|journal=American Laboratory News|date=October 2002|url=http://www.remspec.com/pdfs/amlab1002.pdf}}</ref><ref>{{cite book|chapter=Fiber-optic probes for mid-infrared spectrometry|first=Peter J.|last=Melling|author2=Thomson, Mary|title=Handbook of Vibrational Spectroscopy|editor1=Chalmers, John M.|editor2=Griffiths, Peter R.|publisher=Wiley|year=2002|chapter-url=http://www.remspec.com/pdfs/2703_o.pdf}}</ref> == سرچينې == b6flq11srvl107f1f2q7y99lc2p8qny 0 63162 283537 2022-07-29T09:24:42Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د پرمیان – تریاسیک ورکېدو پېښه (P-T, P-Tr) چې د پرمیان پای ورکېدو په توګه او همدارنګه د لویې مړینې په توګه هم پېژندل کېږي، د پرمیان او ټریاسیک ځمک پېژندنو دورو ترمنځ سرحد او همدارنګه د پالئوزوئیک او میزوزوئیک ترمنځ سرحد جوړوي، کابو ۲۵۱.۹ میلیون کاله پخوا. دا په ځمکه کې د ورکېدو ترټولو شدیده پېښه ده، چې په کې د بیولوژیکي کورنیو ۵۷ سلنه، د نسلونو ۸۳ سلنه، د سمندري بڼو ۸۱ سلنه او د ځمکني مهره لرونکو ۷۰ سلنه، ورک شول. دا د حشراتو ډله‌ییزې ورکېدنې ترټولو لویه پېژندل شوې پېښه وه.<ref>{{cite journal|url=https://www.astrobio.net/origin-and-evolution-of-life/the-p-t-extinction-was-a-slow-death/|title=The P–T Extinction was a Slow Death|first=Thomas J.|last=Algeo|journal=Astrobiology Magazine|date=5 February 2012}}</ref><ref>{{cite journal|title=The tectonic cause of mass extinctions and the genomic contribution to biodiversification|journal=Quantitative Biology|author=Li, Dirson Jian|date=18 December 2012|arxiv=1212.4229|bibcode=2012arXiv1212.4229L}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2011/11/111121-great-dying-permian-mass-extinction-science/|title="Great Dying" lasted 200,000&nbsp;years|newspaper=National Geographic|date=23 November 2011|access-date=1 April 2014}}</ref><ref name="NYT-20170216">{{cite news|last=St. Fleur|first=Nicholas|title=After Earth's worst mass extinction, life rebounded rapidly, fossils suggest|url=https://www.nytimes.com/2017/02/16/science/great-dying-permian-extinction-fossils.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=16 February 2017|access-date=17 February 2017}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Jurikova|first1=Hana|last2=Gutjahr|first2=Marcus|last3=Wallmann|first3=Klaus|last4=Flögel|first4=Sascha|last5=Liebetrau|first5=Volker|last6=Posenato|first6=Renato|last7=Angiolini|first7=Lucia|last8=Garbelli|first8=Claudio|last9=Brand|first9=Uwe|last10=Wiedenbeck|first10=Michael|last11=Eisenhauer|first11=Anton|display-authors=6|date=October 19, 2020|title=Permian–Triassic mass extinction pulses driven by major marine carbon cycle perturbations|journal=Nature Geoscience|language=en|volume=13|issue=11|pages=745–750|doi=10.1038/s41561-020-00646-4|bibcode=2020NatGe..13..745J|s2cid=224783993|issn=1752-0908|url=https://www.nature.com/articles/s41561-020-00646-4}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Stanley|first=Steven M.|date=2016-10-18|title=Estimates of the magnitudes of major marine mass extinctions in earth history|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|volume=113|issue=42|pages=E6325–E6334|doi=10.1073/pnas.1613094113|doi-access=free|issn=0027-8424|pmc=5081622|pmid=27698119|bibcode=2016PNAS..113E6325S}}</ref><ref name="Benton">{{cite book|author=Benton, M.J.|author-link=Michael Benton|year=2005|title=When Life Nearly Died: The greatest mass extinction of all time|publisher=Thames & Hudson|location=London|isbn=978-0-500-28573-2}}</ref><ref name="BergstromDugatkin2012">{{cite book|author1=Bergstrom, Carl T.|author2=Dugatkin, Lee Alan|year=2012|title=Evolution|url=https://books.google.com/books?id=SeaEZwEACAAJ|publisher=Norton|isbn=978-0-393-92592-0|page=515}}</ref><ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction">{{cite journal|author1=Sahney, S.|author2=Benton, M.J.|author-link2=Michael Benton|year=2008|title=Recovery from the most profound mass extinction of all time|journal=Proceedings of the Royal Society B|doi=10.1098/rspb.2007.1370|volume=275|pages=759–765|pmid=18198148|issue=1636|pmc=2596898}}</ref> د دې ورکېدو پېښې لپاره له یوه تر درې مرحلو یا فازونو د شتون شواهد شتون لري.<ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction2">{{cite journal|author1=Sahney, S.|author2=Benton, M.J.|author-link2=Michael Benton|year=2008|title=Recovery from the most profound mass extinction of all time|journal=Proceedings of the Royal Society B|doi=10.1098/rspb.2007.1370|volume=275|pages=759–765|pmid=18198148|issue=1636|pmc=2596898}}</ref><ref name="Jin2000">{{cite journal|title=Pattern of marine mass extinction near the Permian–Triassic boundary in south China|vauthors=Jin YG, Wang Y, Wang W, Shang QH, Cao CQ, Erwin DH|year=2000|journal=Science|volume=289|issue=5478|pages=432–436|pmid=10903200|doi=10.1126/science.289.5478.432|bibcode=2000Sci...289..432J}}</ref><ref name="YinGSSP">{{cite journal|vauthors=Yin H, Zhang K, Tong J, Yang Z, Wu S|year=2001|title=The global stratotype section and point (GSSP) of the Permian–Triassic boundary|journal=Episodes|volume=24|issue=2|pages=102–114|doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004|doi-access=free}}</ref><ref name="Yin1992">{{cite book|vauthors=Yin HF, Sweets WC, Yang ZY, Dickins JM|year=1992|chapter=Permo–Triassic events in the eastern Tethys – an overview|editor=Sweet WC|title=Permo–Triassic Events in the Eastern Tethys: Stratigraphy, classification, and relations with the western Tethys|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|pages=1–7|isbn=978-0-521-54573-0}}</ref> علمي اجماع پر دې ده چې د دې ورکېدو لامل لوړه تودوخه او په سیندیزو سیمو کې، د سمندرونو پراخ بې آکسیجن توب او د سمندرونو تېزابي کېدل دي چې د سایبريا جالونو چاودنو له امله د کاربن ډای اکسایډ ډېر مقدار له امله رامنځته کېږي. همدارنګه سپارښتنه شوې چې د سایبري جالونو له لورې د هایډروکاربني ذخایرو لکه تېل او سکرو، تجزیې له امله د تولید شوي کاربن ډای اکسایډ ډېر حجم خپرېدل او د میتانوجن مایکروارګانیزمونو لخوا د میټان خپرېدل دې ورکېدو پېښې سره مرسته کړې ده.<ref>{{Cite journal|last1=Kaiho|first1=Kunio|last2=Aftabuzzaman|first2=Md.|last3=Jones|first3=David S.|last4=Tian|first4=Li|date=2020-11-04|title=Pulsed volcanic combustion events coincident with the end-Permian terrestrial disturbance and the following global crisis|journal=Geology|volume=49|issue=3|pages=289–293|issn=0091-7613|doi=10.1130/G48022.1|doi-access=free}}</ref><ref name="Rothman2014">{{Cite journal|doi=10.1073/pnas.1318106111|title=Methanogenic burst in the end-Permian carbon cycle|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|date=2014-03-31|last1=Rothman|first1=D.H.|last2=Fournier|first2=G.P.|last3=French|first3=K.L.|last4=Alm|first4=E.J.|last5=Boyle|first5=E.A.|last6=Cao|first6=C.|last7=Summons|first7=R.E.|pmid=24706773|pmc=3992638|volume=111|issue=15|pages=5462–5467|bibcode=2014PNAS..111.5462R|doi-access=free}} – Lay summary: {{cite web |last=Chandler |first=David L. |date=March 31, 2014 |title=Ancient whodunit may be solved: Methane-producing microbes did it! |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2014/03/140331153608.htm |website=Science Daily}}</ref><ref name="lava/coal fires">{{cite journal|year=2011|doi=10.1073/pnas.1118675109|pmid=22184229|pmc=3252959|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|author1=Darcy E. Ogdena|author2=Norman H. Sleep|name-list-style=amp|title=Explosive eruption of coal and basalt and the end-Permian mass extinction|bibcode=2012PNAS..109...59O|volume=109|issue=1|pages=59–62|doi-access=free}}</ref> له ورکېدو څخه د بیارغېدو سرعت د بحث وړ دی. ځینې ساینس پوهان اټکل کوي چې ۱۰ میلیون کاله (تر منځني ټریاسیک) وغځېده، هم د ورکېدو د شدت له امله او هم له دې امله چې بد شرایط په دوره یي بڼه هر ۵ میلیون کاله وروسته بیا راګرځېدل. په هرحال، ترسره شوي مطالعات په Bear Lake County کې، پاریس ته نږدې، آیډاهو، او آیډاهو ته نږدې نور ځایونو او نواډا کې، د لومړني ټریاسیک سمندري ایکوسیسټم کې یو نسبتاً چټک بېرته راګرځېدنه ښکاره کړه چې کابو ۳ میلیون کاله وغځېده ترڅو بیا ورغول شي، او ښکاروي‌ چې د ورکېدو پېښې اغیزې کېدای شي په ځینو سیمو کې ډېر او په ځینو نورو کې کمه احساس شوې وي.<ref>{{cite news|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2012/05/120527153810.htm|title=It took Earth ten million years to recover from greatest mass extinction|newspaper=ScienceDaily|date=27 May 2012|access-date=28 May 2012}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2012/05/120527153810.htm|title=It took Earth ten million years to recover from greatest mass extinction|newspaper=ScienceDaily|date=27 May 2012|access-date=28 May 2012}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Smith|first1=Christopher P. A.|last2=Laville|first2=Thomas|last3=Fara|first3=Emmanuel|last4=Escarguel|first4=Gilles|last5=Olivier|first5=Nicolas|last6=Vennin|first6=Emmanuelle|last7=Goudemand|first7=Nicolas|last8=Bylund|first8=Kevin G.|last9=Jenks|first9=James F.|last10=Stephen|first10=Daniel A.|last11=Hautmann|first11=Michael|last12=Charbonnier|first12=Sylvain|last13=Krumenacker|first13=L. J.|last14=Brayard|first14=Arnaud|display-authors=6|title=Exceptional fossil assemblages confirm the existence of complex Early Triassic ecosystems during the early Spathian|journal=Scientific Reports|volume=11|issue=1|date=2021-10-04|page=19657|issn=2045-2322|doi=10.1038/s41598-021-99056-8|pmid=34608207|pmc=8490361|bibcode=2021NatSR..1119657S}}</ref> == تاریخ == له دې مخکې، اټکل کېده چې د ډبرو لړۍ چې د پرمیان-ټریاسیک سرحد په بر کې نیسي ډېر لږ وې او د ډېرو درزونو لرونکې دي چې ساینس پوهان نشي کولی د هغو په هکله جزیات په سمه توګه تعین کړي. په هرحال، اوس کولی شو د ورکېدو تاریخ د زرګونو کلونو په دقت سره تعین کړو. د U-Pb زیرکون د پرمیان-ټریاسیک سرحد لپاره په میشان، چین کې د نړیوال سټراټوټایپ برخې او ټکي څخه پنځه آتشفشاني ایرو بسترونه ښکاروي، چې د ورکېدو تاریخ له لوړ دقت سره په ډاګه کوي – همدارنګه اجازه ورکوي چې له زرکلن تاریخ مقیاس له بیارغونې سره د نړیوال چاپېریال ګډوډي، کاربن څرخې اختلال، او ډله‌ییزه ورکېدنې اړیکې راوسپړي. دا د ورکېدو پېښه د ۲۵۱.۹۴۱ ± ۰.۰۳۷ او ۲۵۱.۸۸۰ ± ۰.۰۳۱ میلیون کاله پخوا رامنځته شوې ده چې اوږدوالی یې ۴۸ ± ۶۰ زره کاله دی. د کاربن ۱۳ ایزوټوپ نسبت ناڅاپي نړیوال کمښت (کابو ۰.۹٪) کاربن ۱۲ ته له دې ورکېدو سره په یوه وخت کې ترسره شوی، او کله کله په هغو ډبرو کې چې د راډیومټري تاریخ ایښودنې لپاره نامناسبې دي، د پرمیان – ټریاسیک دورې سرحد پېژندلو لپاره کارول کېږي.<ref name="Erwin1993Paleozoic Crisis2">{{cite book|author=Erwin, D.H|year=1993|title=The Great Paleozoic Crisis: Life and Death in the Permian|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=978-0-231-07467-4}}</ref><ref name=":0">{{cite journal|title=High-precision timeline for Earth's most severe extinction|last1=Burgess|first1=S.D.|date=2014|journal=PNAS|doi=10.1073/pnas.1317692111|pmid=24516148|volume=111|issue=9|pages=3316–3321|pmc=3948271|bibcode=2014PNAS..111.3316B|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Magaritz M|year=1989|title=¹³C minima follow extinction events: A clue to faunal radiation|journal=Geology|volume=17|pages=337–340|doi=10.1130/0091-7613(1989)017<0337:CMFEEA>2.3.CO;2|issue=4|bibcode=1989Geo....17..337M}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Krull SJ, Retallack JR|year=2000|title=¹³C depth profiles from paleosols across the Permian–Triassic boundary: Evidence for methane release|journal=GSA Bulletin|volume=112|issue=9|pages=1459–1472|doi=10.1130/0016-7606(2000)112<1459:CDPFPA>2.0.CO;2|issn=0016-7606|bibcode=2000GSAB..112.1459K}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Dolenec T, Lojen S, Ramovs A|year=2001|title=The Permian–Triassic boundary in Western Slovenia (Idrijca Valley section): Magnetostratigraphy, stable isotopes, and elemental variations|journal=Chemical Geology|volume=175|issue=1|pages=175–190|doi=10.1016/S0009-2541(00)00368-5|bibcode=2001ChGeo.175..175D}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Musashi M, Isozaki Y, Koike T, Kreulen R|year=2001|title=Stable carbon isotope signature in mid-Panthalassa shallow-water carbonates across the Permo–Triassic boundary: Evidence for ¹³C-depleted ocean|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=193|issue=1–2|pages=9–20|doi=10.1016/S0012-821X(01)00398-3|bibcode=2001E&PSL.191....9M}}</ref><ref>{{cite web |title=Daily CO₂ |url=https://www.co2.earth/daily-co2 |publisher=Mauna Loa Observatory}}</ref><ref name="DolenecLojenRamovs2001PermianTriassicBoundary2">{{cite journal|year=2001|title=The Permian-Triassic boundary in Western Slovenia (Idrijca Valley section): magnetostratigraphy, stable isotopes, and elemental variations|journal=Chemical Geology|volume=175|issue=1–2|pages=175–190|vauthors=Dolenec T, Lojen S, Ramovs A|doi=10.1016/S0009-2541(00)00368-5|bibcode=2001ChGeo.175..175D}}</ref><ref name="DolenecLojenRamovs2001PermianTriassicBoundary">{{cite journal|year=2001|title=The Permian-Triassic boundary in Western Slovenia (Idrijca Valley section): magnetostratigraphy, stable isotopes, and elemental variations|journal=Chemical Geology|volume=175|issue=1–2|pages=175–190|vauthors=Dolenec T, Lojen S, Ramovs A|doi=10.1016/S0009-2541(00)00368-5|bibcode=2001ChGeo.175..175D}}</ref> سپارښتنه شوې چې د پرمیان – ټریاسیک سرحد د وچې او اوبو فنګسونو د شدید زیاتوالي سره یوځای ده، چې د هغو مړو بوټو او حیواناتو د کچې زیاتوالي له امله رامنځته شوي چې د فنګسونو خوراک کېدل. د یوې مودې لپاره له دې «فنګسي زیاتوالي» څخه د ځینو لرغون پوهانو لخوا د پرمیان – ټریاسیک دورې سرحد پېژندلو لپاره په هغو ډبرو کې د راډیومټري تاریخ ايښودنې لپاره نامناسبې دي یا مناسب شاخص فوسیلونه نلري، ګټه اخیستل کېده، خو ان د فنګسي زیاتوالي فرضیې سپارښت کوونکو اشاره وکړه چې «د فنګسونو زیاتوالی» کېدای شي په لومړني ټریاسیک کې له ورکېدو وروسته د ایکوسیسټمونو لخوا جوړه شوې تکرارېدونکې پدیده وي. د فنګسي زیاتوالي نظر باندې د بېلابېلو دلیلونو له امله نیوکه شوې، لکه: Reduviasporonites، د فنګسونو ترټولو عام اټکل شوی سپور، کېدای شي یو فوسیل شوی الجي وي؛ دا زیاتوالی په ټوله نړۍ کې ندی ښکاره شوی؛ او په دېرو ځایونو کې د پرمیان او ټریاسیک په سرحد کې ندی واقع شوې. Reduviasporonites ان کېدای شي د ټریاسیک نړۍ ته د ځمکني فوسیلي بسترونو ځینې ټریاسیک لومړنۍ نښې او مړینې پرځای د سیندونو تسلط په واسطه لېږدېدل څرګند کړي. کیمیاوي نوي شواهد د Reduviasporonites فنګسي سرچینې سره موافق دی او دا نیوکې لا کمزورې کوي.<ref name="VisscherBrinkhuisEtAl1996TerminalPaleozoicFungalEvent">{{cite journal|vauthors=Visscher H, Brinkhuis H, Dilcher DL, Elsik WC, Eshet Y, Looy CW, Rampino MR, Traverse A|year=1996|title=The terminal Paleozoic fungal event: Evidence of terrestrial ecosystem destabilization and collapse|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=93|issue=5|pages=2155–2158|doi=10.1073/pnas.93.5.2155|pmc=39926|pmid=11607638|bibcode=1996PNAS...93.2155V|doi-access=free}}</ref><ref name="FosterEtAl2002">{{cite journal|author1=Foster, C.B.|author2=Stephenson, M.H.|author3=Marshall, C.|author4=Logan, G.A.|author5=Greenwood, P.F.|year=2002|title=A revision of Reduviasporonites Wilson 1962: Description, illustration, comparison and biological affinities|journal=Palynology|volume=26|issue=1|pages=35–58|doi=10.2113/0260035}}</ref><ref>{{cite journal|author1=López-Gómez, J.|author2=Taylor, E.L.|name-list-style=amp|year=2005|title=Permian–Triassic transition in Spain: A multidisciplinary approach|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=229|issue=1–2|pages=1–2|doi=10.1016/j.palaeo.2005.06.028}}</ref><ref name="LooyEtAl2005EndPermianDeadZone">{{cite journal|vauthors=Looy CV, Twitchett RJ, Dilcher DL, ((van Konijnenburg-Van Cittert JH)), Visscher H|year=2005|title=Life in the end-Permian dead zone|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=4|pages=7879–7883|doi=10.1073/pnas.131218098|quote=See image 2|pmid=11427710|pmc=35436|bibcode=2001PNAS...98.7879L|doi-access=free}}</ref><ref name="wardetal">{{cite journal|vauthors=Ward PD, Botha J, Buick R, de Kock MO, Erwin DH, Garrison GH, Kirschvink JL, Smith R|year=2005|title=Abrupt and gradual extinction among late Permian land vertebrates in the Karoo Basin, South Africa|journal=Science|volume=307|issue=5710|pages=709–714|doi=10.1126/science.1107068|pmid=15661973|bibcode=2005Sci...307..709W|s2cid=46198018|url=http://www.gps.caltech.edu/users/jkirschvink/pdfs/WardKarooScienceFinal.pdf|citeseerx=10.1.1.503.2065}}</ref><ref name="RetallackEtAl2003VertebrateExtinctionInKaroo">{{cite journal|author1=Retallack, G.J.|author2=Smith, R.M.H.|author3=Ward, P.D.|year=2003|title=Vertebrate extinction across Permian-Triassic boundary in Karoo Basin, South Africa|journal=Bulletin of the Geological Society of America|volume=115|issue=9|pages=1133–1152|doi=10.1130/B25215.1|bibcode=2003GSAB..115.1133R}}</ref><ref name="Sephton2009">{{cite journal|last1=Sephton|first1=M.A.|last2=Visscher|first2=H.|last3=Looy|first3=C.V.|last4=Verchovsky|first4=A.B.|last5=Watson|first5=J.S.|year=2009|title=Chemical constitution of a Permian-Triassic disaster species|journal=Geology|volume=37|issue=10|pages=875–878|doi=10.1130/G30096A.1|bibcode=2009Geo....37..875S}}</ref> په لویه پروسه کې د بېلابېلو ډلو د ورکېدو وخت او زمان په هکله او د ټولیزې ورکېدنې اوږدوالي په هکله بې باوري شتون لري. ځینې شواهد داسې څرګندوي چې د ورکېدو څو مرحلو شتون درلودلی دی یا دا چې ورکېدنه د څو میلیونو کلونو په ترڅ کې وده کړې ده، چې د پرمیان په وروستیو میلیون کلونو کې چټک سرعت ونیوه. د چین په سوېل ختیځ د ژجیانګ ولایت په میشان کې د ډېرو فوسیلي طبقو آماري تجزیه او تحلیل څرګندوي چې اصلي ورکېدنه د یوې څوکې په شاوخوا کې راټوله شوې ده. وروستۍ څېړنې ښکاروي چې بېلابېلې ډلې په بېلابېلو وختونو کې ورکې شوې دي. د بېلګې په توګه، په داسې حال کې چې په مطلق ډول د تاریخ تعیین سخت کار دی، د اسټراکوډ او براخیوپوډ ورکېدل د ۶۷۰۰۰۰ تر ۱.۱۷ میلیون کالو پورې سره جلا کېږي. د ګرینلنډ په ختیځ کې په یوه ښه ساتل شوي ترتیب کې، د ځناورو کمېدل د ۱۰۰۰۰ تر ۶۰۰۰۰ کلونو په یوه دوره کې متمرکزه ده او بوټي څو سوه زره کاله وخت نیسي ترڅو د دې پېښې بشپړ اغیزه ښکاره کړي.<ref name="wardetal2">{{cite journal|vauthors=Ward PD, Botha J, Buick R, de Kock MO, Erwin DH, Garrison GH, Kirschvink JL, Smith R|year=2005|title=Abrupt and gradual extinction among late Permian land vertebrates in the Karoo Basin, South Africa|journal=Science|volume=307|issue=5710|pages=709–714|doi=10.1126/science.1107068|pmid=15661973|bibcode=2005Sci...307..709W|s2cid=46198018|url=http://www.gps.caltech.edu/users/jkirschvink/pdfs/WardKarooScienceFinal.pdf|citeseerx=10.1.1.503.2065}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Rampino MR, Prokoph A, Adler A|year=2000|doi=10.1130/0091-7613(2000)28<643:TOTEEH>2.0.CO;2|title=Tempo of the end-Permian event: High-resolution cyclostratigraphy at the Permian–Triassic boundary|journal=Geology|volume=28|issue=7|pages=643–646|issn=0091-7613|bibcode=2000Geo....28..643R}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Twitchett RJ, Looy CV, Morante R, Visscher H, Wignall PB|year=2001|title=Rapid and synchronous collapse of marine and terrestrial ecosystems during the end-Permian biotic crisis|journal=Geology|volume=29|issue=4|pages=351–354|doi=10.1130/0091-7613(2001)029<0351:RASCOM>2.0.CO;2|issn=0091-7613|bibcode=2001Geo....29..351T}}</ref><ref name="Wang2007">{{cite journal|author1=Wang, S.C.|author2=Everson, P.J.|year=2007|title=Confidence intervals for pulsed mass extinction events|journal=Paleobiology|volume=33|issue=2|pages=324–336|doi=10.1666/06056.1|s2cid=2729020|url=http://www.swarthmore.edu/NatSci/swang1/Publications/}}</ref> یوه پخوانۍ نظریه چې لا هم په ځینو مقالو کې ترې ملاتړ کېږي، دا ده چې د ورکېدو دې پېښې دوه اصلي مرحلې د ۹.۴ میلیون کالو په واټن سره رامنځته شوي دي چې د پس منظر کچې څخه د ورکېدو لوړې دورې په واسطه جلا کېږي او پایلنۍ ورکېدنې یوازې کابو ۸۰ سلنه سمندري بڼې چې په هغه وخت کې ژوندۍ وې له منځه وړي دي، په داسې حال کې چې نور تلفات د لومړنۍ مرحلې یا د مرحلو ترمنځ د واټن په وخت کې رامنځته شوي دي. د دې نظریې په اساس د ورکېدو یوه مرحله د ګوادالوپي پرمیان دورې په پای کې رامنځته شوې ده. د بېلګې په توګه، ټول ډایناسفالي نسلونه د ګواډالوپي دورې په پای کې له منځه لاړل، لکه څنګه چې Verbeekinidae، د لوی سایز لرونکو فوسولین فورامینیفیرا یوه کورنۍ، له منځه لاړل. داسې ښکاري چې د ګوادالوپي وروستنۍ دورې ورکېدو اغیزه پر سمندري موجوداتو په بېلابېلو ځایونو او بېلابېلو بڼو متفاوته وه – براخیوپوډانو او مرجان شدید تلفات لرل.<ref>{{cite journal|author1=Shen, S.|author2=Shi, G.R.|name-list-style=amp|title=Paleobiogeographical extinction patterns of Permian brachiopods in the Asian-western Pacific region|journal=Paleobiology|volume=28|pages=449–463|doi=10.1666/0094-8373(2002)028<0449:PEPOPB>2.0.CO;2|year=2002|issn=0094-8373|issue=4|s2cid=35611701}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Wang, X-D|author2=Sugiyama, T.|name-list-style=amp|title=Diversity and extinction patterns of Permian coral faunas of China|journal=Lethaia|volume=33|issue=4|pages=285–294|date=December 2000|doi=10.1080/002411600750053853}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Ota, A|author2=Isozaki, Y.|name-list-style=amp|title=Fusuline biotic turnover across the Guadalupian–Lopingian (Middle–Upper Permian) boundary in mid-oceanic carbonate buildups: Biostratigraphy of accreted limestone in Japan|journal=Journal of Asian Earth Sciences|volume=26|issue=3–4|date=March 2006|pages=353–368|doi=10.1016/j.jseaes.2005.04.001|bibcode=2006JAESc..26..353O}}</ref><ref name="Retallack2006">{{cite journal|author1=Retallack, G.J.|author2=Metzger, C.A.|author3=Greaver, T.|author4=Jahren, A.H.|author5=Smith, R.M.H.|author6=Sheldon, N.D.|date=November–December 2006|title=Middle-Late Permian mass extinction on land|journal=Bulletin of the Geological Society of America|volume=118|issue=11–12|pages=1398–1411|doi=10.1130/B26011.1|bibcode=2006GSAB..118.1398R}}</ref><ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction3">{{cite journal|author1=Sahney, S.|author2=Benton, M.J.|author-link2=Michael Benton|year=2008|title=Recovery from the most profound mass extinction of all time|journal=Proceedings of the Royal Society B|doi=10.1098/rspb.2007.1370|volume=275|pages=759–765|pmid=18198148|issue=1636|pmc=2596898}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Stanley SM, Yang X|year=1994|title=A double mass extinction at the end of the Paleozoic Era|journal=Science|volume=266|issue=5189|pages=1340–1344|doi=10.1126/science.266.5189.1340|pmid=17772839|bibcode=1994Sci...266.1340S|s2cid=39256134}}</ref> == سرچينې == e6999zbbo5p0hcfd7a0doe4ccp97c7j 0 63163 283538 2022-07-29T09:28:18Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki سمندري انجینري د بېړیو، اوبتلونو او بل هر ډول سمندري وسیلې انجینري ته ویل کېږي. په دغه انجینري کې هر ډول سمندري سیستمونه او جوړښتونه شاملېږي – چې په علمي غونډو کې د هغو ځانګړي مسلک ته «سمندري انجینري» ویل کېږي. په سمندري انجینري کې د انجینري علومو له ګڼ شمېر څانګو څخه چې میخانیکي انجینري، برېښنايي انجینري، الکترونیک انجینری او کمپیوټر ساینس په کې شاملېږي؛ د بېړیو او نورو سمندریزو سیسسټمونو په پراختیا، طراحي او ګټه اخیستنه کې کار اخیستل کېږي. <ref>MIT ADT University. [https://www.mituniversity.edu.in/difference-between-naval-architecture-and-marine-engineering/ Difference between Naval Architecture and Marine Engineering.]</ref> == اړوندې برخې == === سمندري معماري === د سمندري وسایلو په انجینري کې سمندري معماري د بېړیو ټولیز ډیزاین او په اوبو کې د هغو د ګرځېدنې ډول ته اړوندېږي، ورته مهال سمندري انجینري دا تضمین کوي چې د بېړۍ سیسټمونه د طراحۍ مطابق عمل کوي. په داسې حال کې چې دا دواړې له یو بل جلا برخې دي خو تر ډېره پورې سمندري معماران او سمندري انجینران د یو بل په څنګ کې کار کوي. <ref>MIT ADT University. [https://www.mituniversity.edu.in/difference-between-naval-architecture-and-marine-engineering/ Difference between Naval Architecture and Marine Engineering.]</ref> === سمندري انجینري === سمندري انجینري په سمندرونو کې هغو کاریدونکو جوړښتونو او سیسټمونو ته اړوندېږي چې د نفتو د استخراج جوړښتونه، سواحلي جوړښتونه لکه اسکله (هغه جوړښتونه چې سواحل د اوبو تر عمیقې ساحې پورې د تلو راتلو په موخه وصلوي) او بندرونه، نور سیسټمونه لکه د اوبو د موج د انرژۍ را کم کوونکي او همدارنګه په اوبو کې د ژوندانه ملاتړیز وسایل په کې شاملېږي. دغه موارد په واقعیت کې سمندري انجینري له سمندری معمارۍ څخه په جلا څانګه بدلوي چې په ځانګړې توګه د بېړیو د کارکولو د سیسټمونو له ډیزاین سره اړیکه لري. <ref>United States Naval Academy Department of Naval Architecture and Ocean Engineering. [https://www.usna.edu/NAOE/about-us/faq.php#panel1WhatisthedifferencebetweenNavalArchitectureandOceanEngineering Ocean Engineering: About.]</ref><ref>Student Scholarships Organization. [https://studentscholarships.org/salary/540/marine_engineers_and_naval_architects.php#:~:text=Naval%20architects%20work%20on%20the,and%20other%20systems%20of%20ships. Marine Engineers and Naval Architects: What They Do.]</ref> === سمندر پېژندنه === سمندر پېژندنه هغه علمي څانګه ده چې د سمندرونو د توصیف په موخه د معلوماتو له راغونډونې او تحلیل سره سروکار لري. له دې سره د سمندري انجینرۍ او سمندر پېژندنې جلا څانګې په یو بل کې سره داخلې دي: سمندریز انجینران تر ډېره د سمندر پوهانو له راغونډو شوو معلوماتو څخه د خپلو طراحیو او څېړنو په موخه ګټنه کوي او همدارنګه سمندر پېژندونکي (په ځانګړې توګه د سمندرپوهنې انجینران) بیا د سمندر د انجینرانو له خوا د طراحي شوو وسایلو څخه د خپلو څېړنو او کشفیاتو په برخه کې کار اخلي. <ref>National Geographic. [https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/oceanography/#:~:text=Oceanography%20is%20the%20study%20of,current%20condition%2C%20and%20its%20future.&text=It%20is%20the%20study%20of,interactions%20with%20the%20marine%20environment. Oceanography.]</ref> === میخانیکي انجینري === په سمندري انجینري کې د میخانیکي انجینرۍ ډېری اړخونه شاملېږي. یو له دغو اړیکو څخه هم د بېړۍ په محرکه سیسټم کې څرګندېږي. میخانیکي انجینران د بېړیو د محرکه قوې اصلي بنسټ ځای، قوه برابرول او نور میخانیکي اړخونه لکه شترینګ، لنګر اچول، د بار وړل، ګرمېدل، د هوا سیسټم، داخلي او خارجي ارتباطات او نورې اړتیاوې طراحي کوي. د برېښنا د تولید سیسټم او د برېښنا ویش تر ډېره پورې د هغو د تولید کوونکو له خوا طراحي کېږي؛ د طراحۍ په برخه کې د سمندري انجینرۍ مسئولیت یوازې نصب کول دي. له دې سربېره د یو سمندري انجینر په وړتیاو کې د یو شمېر انجینري مواردو لکه د مایعاتو د ډینامیک، مایعاتو د میخانیک، د خطي موج تیوري، د توکو مقاومت، جوړښتي میخانیک او جوړښتي ډینامیک اړوند؛ پوهه اړینه ده. دغه موضوعات او د میخانیکي انجینرۍ نور موضوعات د سمندري انجینرۍ په نصاب کې د نه جلا کېدونې برخې په توګه خدمت کوي. <ref>University of California Berkeley. Ocean Engineering home. [https://me.berkeley.edu/research-areas-and-major-fields/ocean-engineering/ See page.]</ref> === ساختماني انجینري === د ساختماني انجینري مفاهیم د سمندري انجینرۍ په ډېری پروژو لکه د سمندري جوړښتونو په ډیزاین او جوړولو، سمندري پلونو، تونلونو او همدارنګه د بنادرو په طراحي کې مهم رول لري. === برېښنایي او روباټیک === سمندري انجینري تر ډېره هم په ځانګړې توګه د سمندر لاندې کیبلونو او UUV په برخو کې له برېښنايي او روباټیک انجینرۍ سره سروکار لري. ==== د سمندر په لاندنۍ برخه کې کیبلونه ==== د سمندرونو په لاندنۍ برخه کې د نوري فایبر د کیبلونو ټولګه د اینټرنټ له لارې د نړیوالو ارتباطاتو مسئولیت پر غاړه لري چې د نړیوال انټرنټي او سیګنالي ترافیک ۹۹ سلنه برخه لېږدوي. دغه کیبلونه باید په داسې ډول طراحي شي چې د سمندر په تر ټولو لاندې برخو کې چې د لاسرسي وړ نه دي له فشار، تودوخې او همدارنګه د کب نیونې، جال اچونې او همدارنګه نور سمندریز ژوند سربېره مقاومت وکړي. === د نفتو انجینري === د سمندري انجینري پوهه د نفتي انجینري په برخه کې کارول کېدونې ده ځکه چې هایدروډینامیک او د سمندر په تل کې د مختلفو عناصرو شتون د سمندریزو نفت ویستونکو جوړښتونو په طراحي او خوندي پاتې کېدو کې د کلیدي عناصرو په توګه رول لوبوي. == کاري اډانه == === صنعت === سمندري انجینران د متنوعې انجینري مخینې په لرلو د بېلابېلو صنعتي چارو په برخه کې چې ریاضي، ساینس، ټکنالوژي او انجینري په کې شاملېږي کار کوي. یو شمېر شرکتونه لکه Oceaneering International او Van Oord د سمندري انجینري په برخه کې تخصصي شرکتونه دي، په داسې حال کې چې ډېری نور شرکتونه د ځانګړو پروژو په برخه کې له سمندري انجینرانو سره مشوره کوي. دغه ډول مشورې تر ډېره پورې د نفتو په صنعت کې دي؛ یو شمېر شرکتونه لکه Exxon Mobil او برېتش پټرولیم سمندري انجینران د خپلو سمندري کنستو لپاره استخدام کوي. === پوځي === سمندري انجینران تر ډېره پورې په یو شمېر پوځي چارو – تر ډېره پورې په سمندریزو ځواکونو کې په کار بوخت دي. د متحده ایالاتو د سمندري ځواک ساختماني برخه، د ساختماني انجینرانو ډله او د انجینري وظایفو لرونکي افسران تر ډېره پورې د سمندري اینجینرۍ چارې ترسره کوي. پوځي قراردادیان (په ځانګړې توګه هغه چې د سمندریز ځواک د بېړیو جوړولو په کارخونو کې دي) او د پوځ د انجینرانو ډلګۍ تر ډېره پورې د انجینرۍ په ځانګړو سمندري پروژو کې ونډه لري. === تمه کېدونې وده === په ۲۰۱۲ زکال کې په متحده ایالاتو کې د سمندري انجینرانو د کلني عاید منځنۍ کچه ۹۶۱۴۰ ډالر وه چې په ساعتي ډول یې عاید ۴۶.۲۲ ډالر کېده. وړاندوینه شوې چې سمندري انجینري به له ۲۰۱۶ زکال څخه تر ۲۰۲۶ زکال پورې ۱۲ سلنه وده وکړي. اوس مهال نږدې ۸۲۰۰ سمندري انجینران په کار بوخت دي چې تمه کېږي دغه شمېر به تر ۲۰۲۶ زکال پورې ۹۲۰۰ تنو ته ورسېږي (BLS, 2017). دغه چاره هم تر یوه بریده د نړیوال بازار د اړتیاو پوره کولو په برخه کې د بېړۍ چلونې د صنعت د حیاتي رول له امله ده؛ د نړۍ ۸۰٪ سوداګري د نږدې ۵۰ زره کشتیو په مټ ترسره کېږي چې ټولې دغې راکړې وکړې په سواحلو او سواحلو ته څېرمه برخو کې سمندري انجینرانو ته اړتیا لري(ICS, 2017). له دې سربېره فراساحلي انرژي ودې ته دوام ورکوي او د سمندرونو د سطحې په زیاتوالي سره سواحلي حل لارو ته اړتیا لا پسې زیاتېږي. <ref>Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor. (January 8, 2014) Marine Engineers and Naval Architects, Bureau of Labor Statistics. Retrieved April 2, 2014 http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/marine-engineers-and-naval-architects.htm</ref><ref>{{Cite web |date=October 24, 2017 |title=Occupational Handbook: Marine Engineers and Naval Architects |url=http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/marine-engineers-and-naval-architects.htm# |website=Bureau of Labor Statistics}}</ref><ref>{{Cite web |date=2017 |title=Shipping and World Trade |url=http://www.ics-shipping.org/shipping-facts/shipping-and-world-trade |website=International Chamber of Shipping}}</ref> == زده کړې == د سمندري چلن پوهنتونونه د سمندري مسلک په برخه کې د زده کړیالانو روزنې ته ځانګړي دي. سمندریز انجینران په ټولیز ډول د سمندري انجینرۍ، سمندري تکنالوژۍ او یا هم سمندري سیسټمونو په برخه کې د لیسانس تر کچې زده کړې لري. کار ورکوونکي د لیسانس سند په خوا کې عملي زده کړو ته هم ارزښت ورکوي. === حرفوي انستیتیوتونه === * د سمندري انجینرۍ، ساینس او تکنالوژۍ انستیتیوت * د اوبو لاندې ټکنالوژۍ ښوونیزه ټولنه * د سمندریزې انجینرۍ IEEE ټولنه * د سمندري انجینرۍ تحقیقاتي انستیتیوت * د سمندري معمارۍ سلطنتي انستیتیوت * د سمندري معمارانو او سمندري انجینرانو ټولنه (SNAME)؛ هغه نړیواله ټولنه چې د سمندري صنعت په پراختیا تمرکز لري او په ۱۸۹۳ زکال کې تاسیس شوې.<ref>Society of Naval Architects and Marine Engineers(2013) About SNAME, Society of Naval Architects and Marine Engineers. Retrieved April 2, 2014 http://www.sname.org/Membership1/AboutSNAME</ref> * د سمندريزو انجینرانو امریکايي ټولنه * د سمندري انجینرۍ کونجالي مارککر (Kunjali Marakkar) ښوونځی == مخکښ سمندري انجینران == === د صنعت په ډګر کې === * پیټر وان اورډ، د سلطنتي وان اورډ شرکت اجرایوي مشر === په علمي ډګر کې === * مایل ای. مک کورمیک؛ د متحده ایالاتو د سمندریزې اکاډمۍ د سمندریزې معمارۍ او انجینرۍ د ډیپارټمنټ متقاعد ښوونکی او او د امواجو د انرژي مخکښ څېړونکې. == سرچينې == 0c55ya8y53xh3jaet8njng4hgqj392r 0 63164 283539 2022-07-29T09:30:27Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د ټریاسیک – جوراسیک ورکېدو پېښه. (Tr-J) چې ځینې وخت د ټریاسیک پایلنۍ ورکېدنې په توګه هم نومول کېږي، د ټریاسیک او جوراسیک دورو ترمنځ سرحد، ۲۰۱.۳ میلیون کاله پخوا مشخص کوي او د فانوزوئیک عصر د ورکېدنو یوه اصلي پېښه ده چې پر ځمکني او سمندري ژوند یې ژوره اغیزه یې پرېښوده. په سیندونو کې د کونوډونټانو ټول کلاس او ۲۳ تر ۳۴ سلنه سمندري نسلونه ورک شول. په وچه کې، ټول آرکوسورومورفونه بغیر له کروکوډیلومورفان، پتروسوران او ډایناسوران ورک شول؛ ځینې ډلې چې له منځه لاړې پخوا یې شمېر ډېر زیات وو لکه، آیټوساوران، فایټوساوران او راویسوچیډان.<ref>Some sources (Whiteside et al 2010) give a date 181.8268 Ma.</ref><ref>{{cite web |title=The extinction of conodonts — in terms of discrete elements — at the Triassic–Jurassic boundary |url=http://www.ucm.es/BUCM/revistas/geo/16986180/articulos/JIGE9696120347A.PDF}}</ref> ځینې پاتې ټراپسیډ تی نه لرونکي او ډېری لوی ټمنوسپونډیل ذوحیاتین له جوراسیک مخکې هم ورک شوي وو. په هرحال، تراوسه د Tr-J سرحد او ځمکني مهره دارانو ترمنځ اړیکې ډېر قاطع شواهد شتون نلري، ځکه چې د ټریاسیک Rhaetian (پایلنۍ) مرحلې ځمکني فوسیلونه ډېر لږ دي. کوم څه ته چې کابو هیڅ زیان ونه رسېدل بوټي، ډایناسوران، پټروسوران او تی لرونکي وو. دې کار ډایناسورانو او پټروسورانو ته اجازه ورکړه ترڅو په راتلونکو ۱۳۵ میلیونو کلونو کې د ځمکې په غالبو حیواناتو بدل شي.<ref>{{cite book|author1=Graham Ryder|author2=David E. Fastovsky|author3=Stefan Gartner|title=The Cretaceous-Tertiary Event and Other Catastrophes in Earth History|date=1996|publisher=Geological Society of America|isbn=9780813723075|page=19|url=https://books.google.com/books?id=kAup0TOL09gC&pg=PA19}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sepkoski|first=J. John|date=1984|title=A kinetic model of Phanerozoic taxonomic diversity. III. Post-Paleozoic families and mass extinctions|journal=Paleobiology|volume=10|issue=2|pages=246–267|doi=10.1017/s0094837300008186|issn=0094-8373}}</ref><ref name="TannerLucas">{{cite journal|vauthors=Tanner LH, Lucas SG, Chapman MG|date=2004|title=Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions|url=http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|journal=Earth-Science Reviews|volume=65|issue=1–2|pages=103–139|bibcode=2004ESRv...65..103T|doi=10.1016/S0012-8252(03)00082-5|archive-url=https://web.archive.org/web/20071025225841/http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|archive-date=October 25, 2007|access-date=2007-10-22}}</ref> په دې زمانه کې د سمندري زیانونو احصایوي تجزیه او تحلیل ښکاروي چې د تنوع کموالي د ورکېدو زیاتوالي په پرتله د ډولونو پیدا کېدو کموالي له امله رامنځته شوی. سربېره پر دې، یو مشخص بدلون په نباتي سپورونو کې او د مرجاني صخرو ټولنې سقوط دا ښکاروي چې د ټریاسیک – جوراسیک په سرحد کې یو چاپېریالي ناورین رامنځته شوی دی. لا پخوانیو فرضیو د دې ورکېدنې په هکله سپارښتنه کړې چې د اقلیم یا سمندري سطحې تدریجي بدلېدل کېدای شي ملامت وي، یا کېدای شي د څو آسټروییډونو برخورد یې لامل وي. په هرحال، هغه نظریه چې د Tr-J ورکېدو پېښې لامل په هکله په ښه او پراخه توګه ملاتړ کېږي د مرکزي اتلانټیک سمندر ماګمایي ولایت (CAMP) کې د آتشفشاني چاودنو پیل دی. CAMP له جغرافیوي پلوه ترټولو لوی پېژندل شوی آذرین ولایت دی او د سمندرونو د تېزابي کېدو او د نړیوالې تودوخې رامنځته کولو لپاره د کاربن ډای اکسایډ د تولید مسئول وو.<ref>{{Cite journal|last1=Bambach|first1=R.K.|last2=Knoll|first2=A.H.|last3=Wang|first3=S.C.|title=Origination, extinction, and mass depletions of marine diversity|journal=[[Paleobiology (journal)|Paleobiology]]|volume=30|issue=4|pages=522–542|date=December 2004|url=http://www.bioone.org/perlserv/?request=get-document&issn=0094-8373&volume=30&page=522|doi=10.1666/0094-8373(2004)030<0522:OEAMDO>2.0.CO;2|s2cid=17279135|issn=0094-8373}}</ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=Colbert|first=Edwin H.|date=1958-09-15|title=Tetrapod Extinctions at the End of the Triassic Period|url=https://www.pnas.org/content/pnas/44/9/973.full.pdf|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=44|issue=9|pages=973–977|doi=10.1073/pnas.44.9.973|issn=0027-8424|pmid=16590299|pmc=528676|bibcode=1958PNAS...44..973C|doi-access=free}}</ref><ref name=":2">{{Cite journal|last1=Olsen|first1=P. E.|last2=Shubin|first2=N. H.|last3=Anders|first3=M. H.|date=1987-08-28|title=New early Jurassic tetrapod assemblages constrain Triassic–Jurassic tetrapod extinction event|url=https://www.ldeo.columbia.edu/~polsen/nbcp/olsen.et.al.87.pdf|journal=Science|language=en|volume=237|issue=4818|pages=1025–1029|doi=10.1126/science.3616622|issn=0036-8075|pmid=3616622|bibcode=1987Sci...237.1025O}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal|last1=Spray|first1=John G.|last2=Kelley|first2=Simon P.|last3=Rowley|first3=David B.|date=12 March 1998|title=Evidence for a late Triassic multiple impact event on Earth|url=https://geosci.uchicago.edu/~rowley/Rowley/Publications_files/Nature%201998%20Spray.pdf|journal=Nature|language=en|volume=392|issue=6672|pages=171–173|doi=10.1038/32397|bibcode=1998Natur.392..171S|s2cid=4413688|issn=1476-4687}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Hautmann|first1=Michael|title=Effect of end-Triassic CO2 maximum on carbonate sedimentation and marine mass extinction|journal=Facies|date=28 July 2004|volume=50|issue=2|pages=257–261|doi=10.1007/s10347-004-0020-y|s2cid=130658467}}</ref><ref name="blackburn2013">{{cite journal|last1=Blackburn|first1=Terrence J.|last2=Olsen|first2=Paul E.|last3=Bowring|first3=Samuel A.|last4=McLean|first4=Noah M.|last5=Kent|first5=Dennis V|last6=Puffer|first6=John|last7=McHone|first7=Greg|last8=Rasbury|first8=Troy|last9=Et-Touhami7|first9=Mohammed|year=2013|title=Zircon U-Pb Geochronology Links the End-Triassic Extinction with the Central Atlantic Magmatic Province|url=http://www.personal.kent.edu/~alisonjs/paleo/Blackburn_2013Tr-JExtinctionChronology.pdf|journal=Science|volume=340|issue=6135|pages=941–945|bibcode=2013Sci...340..941B|citeseerx=10.1.1.1019.4042|doi=10.1126/science.1234204|pmid=23519213|s2cid=15895416}}</ref> == اغیزې == دې پېښې د ځمکې ایکولوژیکي طاقونه تش کړل او ډایناسورانو ته یې اجازه ورکړه ترڅو په جوراسیک دوره کې غالب رول په غاړه واخلي. دا پېښه له ۱۰۰۰۰ کلونو څخه کم وخت کې پېښ شوه او د پانګایا تجزیې له پیل څخه مخکې سمدستي پېښ شوه. د توبینګن (آلمان) سیمه کې، کولی شو د ټریاسیک – جوراسیک هډوکو یو بستر پیدا کولی شو چې د دې سرحد ځانګړنه ده.<ref>Johannes Baier: [http://www.ogv-online.de/Publikationen/Jahresberichte/2011/nf93-1.html ''Der Geologische Lehrpfad am Kirnberg (Keuper; SW-Deutschland)''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002161424/http://www.ogv-online.de/Publikationen/Jahresberichte/2011/nf93-1.html|date=2011-10-02}}. - Jber. Mitt. oberrhein. geol. Ver, N. F. 93, 9–26, 2011.</ref> د ورکېدو پېښه د ګلانو یو بدلون هم څرګندوي. د مونوساکات او بایساکېټ متنوع ګلانو ټولګو کابو ۶۰ سلنه د Tr-J په سرحد کې ورکېږي چې د عمده نباتي ډولونو د ورکېدو ښکارندویي کوي. د لومړني جوراسیک ګرده ټولګې د کارولینا تر واک لاندې دي، یو نوی نسل چې د ورکېدو پېښې څخه پاتې شويو خالي طاقونو څخه یې ګټه واخیسته.<ref>{{Citation|last1=Fowell|first1=S. J.|title=Geologically rapid Late Triassic extinctions: Palynological evidence from the Newark Supergroup|date=1994|work=Geological Society of America Special Papers|pages=197–206|publisher=Geological Society of America|isbn=978-0813722887|last2=Cornet|first2=B.|last3=Olsen|first3=P. E.|doi=10.1130/spe288-p197}}</ref> === سمندري غیرفقاري حیوانات === د ټریاسیک – جوراسیک ورکېدو پېښې په آمونیټانو باندې د پام وړ اغیزه وکړه. سراتیتیدان، په ټریاسیک کې د آمونیټانو ترټولو نامتو ډله، په نوریان کې د هغوی تنوع د پام وړ کمېدو وروسته، د رتیان دورې په پای کې له منځه لاړل. نور آمونیټي ډلې لکه آمونیټینا، لایټوسراټینا او فایلوسراټینا له لومړني جوراسیک وروسته متنوع شوې. bivalves د لومړني او منځني رتیان دورو کې په لوړه کچه ورکېدو سره مخ شول. د پلانکټون او ګاسټروپوډ تنوع د Tr-J په سرحد کې په سختۍ سره تر اغیزې لاندې راغلل، که څه هم کېدای شي په راډیولاریانو کې ځایي ورکېدل شتون ولري. براخیوپوډان د ټریاسیک په وروستیو کې ورو ورو خپله تنوع راکمه کړه مخکې له دې چې په لومړنۍ جوراسیک کې نوې تنوع رامنځته کړي. داسې ښکاري چې کونولاریډان په بشپړ ډول د ټریاسیک دورې په پای کې له منځه لاړل. د صخرو ټولنې سقوط لپاره ښه شواهد شتون لري، ځکه مرجان په عملي بڼه د ټریاسیک دورې په پای کې د تېتیس سمندر څخه ورک شول او د سینموریان تر وروستیو (د جوراسیک له ۱۱ دورو څخه دوهمه مرحله) پورې به خپل ډېروالی بېرته ترلاسه نکړي. د صخرو دا سقوط په لوړ ګومان د CO2 له امله د سمندرونو د تېزابي کېدو له امله رامنځته شوی وي کوم چې د CAMP چاودنو لخوا فضا ته وړاندې کېږي.<ref>{{Cite journal|last1=Hönisch|first1=Bärbel|author-link=Bärbel Hönisch|last2=Ridgwell|first2=Andy|last3=Schmidt|first3=Daniela N.|last4=Thomas|first4=Ellen|last5=Gibbs|first5=Samantha J.|last6=Sluijs|first6=Appy|last7=Zeebe|first7=Richard|last8=Kump|first8=Lee|last9=Martindale|first9=Rowan C.|last10=Greene|first10=Sarah E.|last11=Kiessling|first11=Wolfgang|date=2012-03-02|title=The Geological Record of Ocean Acidification|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.1208277|journal=Science|language=en|volume=335|issue=6072|pages=1058–1063|bibcode=2012Sci...335.1058H|doi=10.1126/science.1208277|issn=0036-8075|pmid=22383840|hdl=1874/385704|s2cid=6361097}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Greene|first1=Sarah E.|last2=Martindale|first2=Rowan C.|last3=Ritterbush|first3=Kathleen A.|last4=Bottjer|first4=David J.|last5=Corsetti|first5=Frank A.|last6=Berelson|first6=William M.|date=2012-06-01|title=Recognising ocean acidification in deep time: An evaluation of the evidence for acidification across the Triassic-Jurassic boundary|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012825212000463|journal=Earth-Science Reviews|language=en|volume=113|issue=1|pages=72–93|doi=10.1016/j.earscirev.2012.03.009|bibcode=2012ESRv..113...72G|issn=0012-8252}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Greene|first1=Sarah E.|last2=Bottjer|first2=David J.|last3=Corsetti|first3=Frank A.|last4=Berelson|first4=William M.|last5=Zonneveld|first5=John-Paul|date=2012-11-01|title=A subseafloor carbonate factory across the Triassic-Jurassic transition|url=https://pubs.geoscienceworld.org/geology/article-abstract/40/11/1043/130752/A-subseafloor-carbonate-factory-across-the|journal=Geology|language=en|volume=40|issue=11|pages=1043–1046|doi=10.1130/G33205.1|bibcode=2012Geo....40.1043G|issn=0091-7613}}</ref> === سمندري فقاري حیوانات === د ټریاسیک دورې پای کې کبان د ډله‌ییزې ورکېدنې سره مخامخ نشول. وروستنۍ‌ ټریاسیک په ټولیز ډول په منځنۍ ټریاسیک کې د یوه تکاملي چاودنې وروسته، د اکتینوپتریژي تنوع تدریجي کمېدل تجربه کړل. که څه هم کېدای شي د سمندر کچې ټیټېدو له امله یا د پلوویال کارني پېښې له امله وي، خو کېدای شي د نمونه اخیستنې غلطه پایله وي، ځکه چې د منځنۍ ټریاسیک دورې کبان د وروستني ټریاسیک دورې کبانو په پرتله په پراخه توګه مطالعه شوي دي. د تنوع ښکاره کمېدو سربېره، نئوپتریژیان (چې ډېری مډرن هډوکي لرونکي کبان په کې شاملېږي) د اکټینوپتریژیانو په پرتله له ډېر څخه لږ زیان ولید، چې د بیولوژیکي بدلون ښکارندویي کوي چېرته چې د کبانو مډرنو ډلو د پخوانیو ډلو ځای نیونه باندې پیل وکړ. کونوډونټان چې په ټول پالئوزوئیک او ټریاسیک کې ښکاره شاخص فوسیلونه وو، بلآخره د Tr-J په سرحد کې د تنوع کمېدو وروسته له منځه لاړل.<ref>{{Cite journal|last1=Romano|first1=Carlo|last2=Koot|first2=Martha B.|last3=Kogan|first3=Ilja|last4=Brayard|first4=Arnaud|last5=Minikh|first5=Alla V.|last6=Brinkmann|first6=Winand|last7=Bucher|first7=Hugo|last8=Kriwet|first8=Jürgen|date=27 November 2014|title=Permian–Triassic Osteichthyes (bony fishes): diversity dynamics and body size evolution|url=https://www.researchgate.net/publication/268810424|journal=Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society|volume=91|issue=1|pages=106–147|doi=10.1111/brv.12161|issn=1469-185X|pmid=25431138|s2cid=5332637}}</ref><ref name="TannerLucas2">{{cite journal|vauthors=Tanner LH, Lucas SG, Chapman MG|date=2004|title=Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions|url=http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|journal=Earth-Science Reviews|volume=65|issue=1–2|pages=103–139|bibcode=2004ESRv...65..103T|doi=10.1016/S0012-8252(03)00082-5|archive-url=https://web.archive.org/web/20071025225841/http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|archive-date=October 25, 2007|access-date=2007-10-22}}</ref> د کب په شان، سمندري خزندګانو هم د منځنۍ ټریاسیک او جوراسیک تنوع په منځ کې د پام وړ کموالی تجربه کړ. په هرحال، په ټریاسیک – جوراسیک سرحد کې د هغوی د ورکېدو کچه لوړه نه وه. د ورکېدو ترټولو لوړه کچه د مزوزوئیک سمندري خزندګانو کې د لاډینیان مرحلې په پای کې رامنځته شوې چې د منځنۍ ټریاسیک پای پورې تړاو لري. د سمندري خزندګانو یوازنۍ کورنۍ چې د ټریاسیک – جوراسیک په سرحد کې یا له هغه څخه لږ مخکې له منځه لاړل، پلاکوچلیډان (د پلاکوډونټانو وروستنۍ کورنۍ) او لوی ایکټیوسوران لکه شستازوریډان او شونیسوریډان وو. سربېره پر دې، ځینې لیکوالانو استدلال کړی دی چې د ټریاسیک پای د ایکټیوسورانو لپاره د یوه جنیټیکي «خنډ» په توګه عمل وکړ، چې هیڅکله یې د تنوع او اناټومیکي نابرابرۍ هغه کچه چې د ټریاسیک په اوږدو کې یې لرله، بیا لاس ته رانوړه.<ref>{{Cite journal|last=Bardet|first=Nathalie|date=1994-07-01|title=Extinction events among Mesozoic marine reptiles|journal=Historical Biology|volume=7|issue=4|pages=313–324|doi=10.1080/10292389409380462|issn=0891-2963}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Thorne|first1=Philippa M.|last2=Ruta|first2=Marcello|last3=Benton|first3=Michael J.|date=2011-05-17|title=Resetting the evolution of marine reptiles at the Triassic–Jurassic boundary|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|volume=108|issue=20|pages=8339–8344|doi=10.1073/pnas.1018959108|issn=0027-8424|pmid=21536898|pmc=3100925|bibcode=2011PNAS..108.8339T|doi-access=free}}</ref> === ځمکني فقاري حیوانات === د وروستنۍ ټریاسیک دورې ورکېدنو یو له لومړنیو شواهدو څخه د ځمکني ټټراپوډانو لکه ذوحیاتینو، خزندګانو او سیناپسیډانو عمده بدلون وو. آډوین اچ کولبرټ د ټریاسیک – جوراسیک او کرېټیسوس – پالیوجین سرحدونو ترمنځ د ورکېدو سیسټم او تطابق یو ورته والی رسم کړ. د هغه پام شو چې څنګه ډایناسورانو، لپیډوسپورانو (مارمولکانو او د هغوی خپلوانو) او تمساح ګانو (کروکوډیلانو او د هغوی خپلوانو) د لرغونو ذوحیاتینو او خزندګانو ډلو طاقونه ډک کړل چې د جوراسیک دورې له پیل سره له منځه تللي وو. اولسن (۱۹۸۷) د خپلو مطالعو په اساس د ځناورو بدلونونو په هکله د شمالي امریکا په ختیځ کې د نېوآرک لوی ګروپ کې اټکل وکړ چې د ټولو ځمکني ټټراپوډانو ۴۲ سلنه د ټریاسیک دورې په پای کې له منځه تللي دي. نویو مطالعو په دې هکله بحث کړی دی چې آیا د ټریاسیک ټټراپوډانو بدلون د ټریاسیک دورې په پای کې ناڅاپي وو یا هم په تدریجي ډول رامنځته شوی.<ref name=":23">{{Cite journal|last1=Olsen|first1=P. E.|last2=Shubin|first2=N. H.|last3=Anders|first3=M. H.|date=1987-08-28|title=New early Jurassic tetrapod assemblages constrain Triassic–Jurassic tetrapod extinction event|url=https://www.ldeo.columbia.edu/~polsen/nbcp/olsen.et.al.87.pdf|journal=Science|language=en|volume=237|issue=4818|pages=1025–1029|doi=10.1126/science.3616622|issn=0036-8075|pmid=3616622|bibcode=1987Sci...237.1025O}}</ref><ref name=":32">{{Cite journal|last=Colbert|first=Edwin H.|date=1958-09-15|title=Tetrapod Extinctions at the End of the Triassic Period|url=https://www.pnas.org/content/pnas/44/9/973.full.pdf|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=44|issue=9|pages=973–977|doi=10.1073/pnas.44.9.973|issn=0027-8424|pmid=16590299|pmc=528676|bibcode=1958PNAS...44..973C|doi-access=free}}</ref> == سرچينې == jl90iu7gt2s1hf8lndn4jvwjmezjo10 0 63165 283540 2022-07-29T09:32:53Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki تراکيان په انډو-اروپايي ژبه غږېدونکي خلک وو چې په لرغوني تاریخ کې يې د اروپا په ختيځ او سويل ختيځو پراخو برخو کې ژوند کړی. تراکيان په عموم کې په بالکان (تر ډېره بريده اوسنۍ بلغاريا، ترکيه او یونان) کې اوسېدل، خو په اناتولیا (کوچنۍ اسیا) او د ختيځې اروپا په نورو سیمو کې يې هم ژوند کاوه. <ref name="Webber_Definition">{{harvnb|Webber|2001|p=3}}. "The Thracians were an Indo-European people who occupied the area between northern Greece, southern Russia, and north-western Turkey. They shared the same language and culture... There may have been as many as a million Thracians, diveded among up to 40 tribes."</ref><ref>{{harvnb|Modi|Nesheva|Sarno|Vai|2019}}. "One of the best documented Indo-European civilizations that inhabited Bulgaria is the Thracians..."</ref> د تراکيانو کره اصليت نه دی معلوم، خو باور دا دی چې پروټو-تراکيان د پروټو-اندو-اروپايي او لومړيو اروپايي کروندګرو له اټکلي ترکيب څخه منځ ته راغلي دی، کوم چې د نورې اسيا او افريقا څخه د کوچنۍ اسيا (اناتوليا) له لارې دې سيمو ته رسېدلي وو. پروټو-تراکي کلتور په «ډيشي، ګيټي» او ګڼو نورو کوچنیو تراکيايی کلتورونو کې منځ ته راغلی دی.{{sfn|Modi|Nesheva|Sarno|Vai|2019}} روميانو او یونانيانو د تراکي کلتور قبايلي بللی دی. دوی تر ډېره بريده وېشل شوي پاتې شوي دي، د دوی لمړی خپلواکه پاچايي په پنځمه مخزېږديزه پېړۍ کې د «اودريسي» پاچايي وه. دوی د همدې وخت په شا اوخوا کې د هخامنشي سترواکۍ له خوا د محکوميت سره مخ شول. تراکيانو د لنډې مودې لپاره سوله تجربه کړه او دا له هغې وروسته چې په پارسي جګړو کې يونانيانو پارسیانو ته ماتې ورکړه. «اودرسي» پاچايۍ د څلورمې مخزېږديزې پېړۍ په وروستيو کې خپلواکي له لاسه ورکړه او د ستر سکندر له مړينې وروسته يې کله هم بشپړه خپلواکي تر لاسه نه کړه. د دویمې مخزېږديزې پېړۍ په نيمايي کې تراکیان د رومیانو له نيواک سره مخ شول، د کومې واکمنۍ لاندې چې دوی د کورنۍ لانجو سره مخ شول. دوی تر درېيمې مقدونيايي جګړې پورې له مقدونيايانو سره د روميانو په وړاندې د بغاوتونو سترې برخې جوړې کړې. تراکيان په رومي ټولنه کې ضم شول او وروسته يې مسيحيت ومانه. په وروستي ځل تراکيايي ژبه په شپږمه پېړۍ کې د مسيحي راهبانو له خوا کارول شوې وه. یونانيانو او روميانو تراسيان د «جنګياليو» او «وحشيانو» په توګه تشريح کړي دي او دوی د جنګياليو پوځيانو په توګه خوښېدل. د شريرو خلکو لرغونې څرګندونې د اختلاف ښکار دي او د هغوی په اړوند د لا زياتې پېژندګلو لپاره د شلمې پېړۍ له منځ څخه په سويلي بلغاريه کې د لرغونو اثارو کارول روان و. له دې امله چې دوی نه روميان وو او نه يونانيان وو، تر څنګ يې  د دوی کلتور وروسته پاتې و، روميانو او يونانيانو دوی وحشيان (يا غېريونانيان) بلل. د پېژندل شوي قدامت اړيکه په پرانيستو کليو کې د هغوی د ساده ژوند تېرولو سره کېدای شي. ځينو ليکوالانو موندلې چې د لاتيني ژبې له متعارف کېدو وروسته هم هغوی خپلې وحشيانه طريقې پر ځای وساتلې. په داسې حال کې چې تراکيان د هغوی هم عصرو بې تهذيبه بلل، خو په څرګند ډول د هغوی په حقيقت کې تر ډېره بريده پرمختللی کلتور موجود و، کوم چې په ځانګړي ډول د دوی د شاعرۍ او موسيقۍ لپاره مشهور و.<ref name="britannica-Thrace">{{cite web |title=Thrace |url=https://www.britannica.com/place/Thrace |archive-url=https://archive.today/20210418224807/https://www.britannica.com/place/Thrace |archive-date=18 April 2021 |access-date=18 April 2021 |publisher=[[Britannica]]}}</ref><ref name="duruy">{{cite book|author=[[Victor Duruy]]|url=https://www.google.com/books/edition/History_of_Rome/Gk0yAQAAMAAJ?hl|title=History of Rome And of the Roman People, from Its Origin to the Invasion of the Barbarians · Volume 4, Part 1|pages=3–4|publisher=Dana, Estes & Company|year=1886|isbn=}}</ref> تراکیانو په ورکه شوې تراکي ژبه خبرې کولې او يو شريک کلتور يې درلود. تراکيانو له هغو خلکو سره کلتوري اړيکې درلودې چې د دوی په شا اوخوا کې پراته وو، لکه يونانيان، فارسيان، سيتيان، سيلټيان او وروسته بيا ترکيان، خو سره له دې چې په حقيقت کې دوی د دې کلتورونو تر اغېز لاندې وو، دې اغېز يواځې په اشرافیه کړيو اغېز پرېښود او په ټوليز ډول يې په ټول تراکي کلتور اغېز نه درلود. د دوی په رواج کې پر بدن د نقوشو (ټيټو) ايستل موجود و چې د نارينه او ښځينه وو په منځ کې عام و. دوی د مشرک مذهب پيروي کوله. د تراکيانو مطالعه د «تراکولوژي» په نوم پېژندل کېږي.<ref>{{cite book|last1=Vlassopoulos|first1=Kostas|title=Greeks and Barbarians|date=2013|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-24426-9|pages=124–125}}</ref><ref name="shchuk">{{cite book|last1=Shchukin|first1=M. B.|title=Rome and the Barbarians in Central and Eastern Europe: 1st Century B.C.-1st Century A.D.|date=1989|publisher=B.A.R.|isbn=978-0-86054-690-0|page=79}}</ref><ref name="Webber_Definition2">{{harvnb|Webber|2001|p=3}}. "The Thracians were an Indo-European people who occupied the area between northern Greece, southern Russia, and north-western Turkey. They shared the same language and culture... There may have been as many as a million Thracians, diveded among up to 40 tribes."</ref> == د نوم رېښې == د تراکيانو لومړی تاریخي ثبت په «الیاد» کې موندل شوی دی، چېرته چې دوی د لرغونو يونانيانو په وړاندې په «تروجن» جګړه کې د «تروجن» د متحدينو په توګه ښودل شوي دي. د « Thracian» نسلي نوم د لرغوني يوناني ژپې له « Θρᾷξ» ټکي يا « Θρᾴκιος » څخه اخستل شوی دی او د ځای نوم « Thrace» يې د يوناني ټکي « Θρᾴκη»  څخه اخستل شوی دی. د دې ټکي دا بڼې ټولې هماغه ډول مشهور دي، کم ډول چې یونانيانو کار ځينې اخيست.<ref>{{Cite book|last1=Boardman|first1=John|title=The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 1|publisher=Cambridge University Press|year=1970|page=836|isbn=0-521-85073-8}}</ref><ref>[http://www.gottwein.de/Grie/lyr/LyrAnakr01.php Navicula Bacchi – Θρηικίη] (Accessed: October 13, 2008).</ref>{{sfn|Garašanin|1982|loc=p. 597. "We have no way of knowing what the Thracians called themselves and if indeed they had a common name… Thus the name of Thracians and that of their country were given by the Greeks to a group of Hellenic tribes occupying the territory…"}} == افسانوي بنسټ == په یوناني افسانو کې، «تراکس» (چې په ساده ډول د تراکايي په توګه کارول شوی) د «اريس» خدای د پېژندل شويو زامنو څخه د يو زوی په نوم پېژندل کېدو. «يوريپايډس» په «السيسټس» کې يادونه کړې چې خپله د «اريس» يو نوم «تراکس» و، ځکه دا د «تريس» ملاتړی (سرپرست) بلل کېدو (د هغه د سرو زرو يا زرين سپر د بسټونيا په معبد کې اېښودل شوی و)<ref>Lemprière and Wright,{{full citation needed|date=November 2021}} p. 358. "Mars was father of Cupid, Anteros, and Harmonia, by the goddess Venus. He had Ascalaphus and Ialmenus by Astyoche; Alcippe by Agraulos; Molus, Pylus, Euenus, and oThestius, by Demonice the daughter of Agenor. Besides these, he was the reputed father of Romulus, Oenomaus, Bythis, Thrax, Diomedes of Thrace, &c."</ref><ref>Euripides, ''[[Alcestis (play)|Alcestis]]'' p. 95. "[Line] 58. 'Thrace's golden shield' – One of the names of Ares was Thrax, he being the Patron of Thrace. His golden or gilded shield was kept in his temple at Bistonia there. Like the other Thracian bucklers, it was of the shape of a half-moon ('Pelta'). His 'festival of Mars Gradivus' was kept annually by the Latins in the month of March, when this sort of shield was displayed."</ref> == اصليت == د ليکليو تاریخي اسنادو د نه شتون له امله، د تراکيانو اصليت روښانه نه دی. له تاريخ مخکې پړاو کې د پروټو-تراکي شواهد د مادي کلتور په اثارو متکي دی. «ليو کليجن» د تراکيانو پېژندګلو د ګڼو نښو د لباس د کلتور له لارې کوي، کوم چې د لرګينو قبرونو يا سرابنايا کلتور په پرمختګ سره له اوکراين لرې شوي وو. عموماً وړانديز شوی چې د ژيړو د عصر په لومړيو کې پروټو-اندو-اروپايي د پراختيا له مهاله د اصلي اوسېدونکو او اندو-اروپايانو له مرکب څخه پروټو-تراکيان خلک منځ ته راغلي دي، دا هغه مهال و چې وروستي يې د ۱۵۰۰ مخزېږديز په شا اوخوا کې له اصلي خلکو سره ګډ شول. په وسپنيز عصر کې (شا اوخوا ۱۰۰۰ مخزېږديز) داشیان او تراکيان له پروټو-تراکيانو څخه وده وکړه.{{sfn|Casson|1977|p=3}}{{sfn|Dumitrescu|1982|loc=p. 53. "Yet we cannot identify the Thracians at that remote period, because we do not know for certain whether the Thracian and Illyrian tribes had separated by then. It is safer to speak of Proto-Thracians from whom there developed in the Iron Age…"}}{{sfn|Hoddinott|1981|p=27}} لرغونو یوناني او رومي تاريخ پوهانو موافقه کړې چې لرغوني تراکيان، څوک چې انډو-اروپايی توکمي او د همدې ژبې ويونکي وو، دوی پیاوړي جنګيالي وو؛ يواځې د دوی پرله پسې سیاسي وېش دوی د شمال ختيځې مديترانې په شا اوخوا کې د ځمکو د نيولو څخه راګرځولي وو. که څه هم دې تاريخ پوهانو تراکيان تر يو بریده پخواني بللي دي، ځکه چې دوی په ساده، پرانيستو کليو کې اوسېدل، په حقيقت کې تراکيانو يو پرمختللی کلتور درلود، کوم چې په ځانګړي دول د خپلې شاعرۍ او موسيقۍ له امله مشهور و. د دوی پوځيانو ته د سرتېرو په توګه ارزښت ورکول کېدو، په ځانګړي ډول د مقدونيايانو او روميانو له خوا. == پېژندنه او وېش == په بېلا بېلو قبيلو کې وېشل شوي، تراکيان تر هغه وخته د کوم پاېيدلي سياسي ګوند په جوړولو کې بريالي نه شول، تر څو چې په پنځمه مخززېږديزه پېړۍ کې د «اورډيشين» دولت بنسټ نه و اېښودل شوی. پیاوړی «ډيشين» دولت په لومړۍ مخزېږديزه پېړۍ کې د «بوريبسټا» پاچا پر مهال راڅرګند شو. دا غره ييزه سيمه د ګڼو خلکو استوګنځای و، په دوی کې «ايليرين» هم شامل وو، کومې چې د جنګياليو او پیاوړيو تراکي قبيلو په توګه پېژندل کېدې، په داسې حال کې چې په اوارو سيمو کې ميشت خلک په څرګند ډول ډېر سوله خوښي بلل کېدل. تراکيان په لرغونو ولايتونو «تريس، مويشيا، ميسيډونيا، بيوټيا، اټيکا، ډيسيا، سيتيا، ماينر، سارماټيا، بيټينيا، ميسيا، پينونيا» او بلکان او اناتوليا په نورو سيمو کې اباد وو. دا سيمه د بلکان سيمې په ډېره برخه او د ډينيوب په شمال کې تر ګيټا پورې وېړه وه، ان د «بګ» څخه ور هاخوا چې په لوېديځ کې «پينونيا» هم پکې شاملې وې. په دې سيمو کې شا اوخوا دوه سوه تراکي قبيلې ابادې وې.<ref>{{cite book|last1=Eliade|first1=Mircea|last2=Culianu|first2=Ioan Petru|last3=Wiesner|first3=Hillary S|title=Dicţionar al religiilor|trans-title=Dictionary of religions|language=ro|date=1993|publisher=Humanitas|isbn=978-973-28-0394-3|page=267|oclc=489886127}}</ref><ref>The catalogue of [[Kimbell Art Museum]]'s 1998 exhibition ''Ancient Gold: The Wealth of the Thracians'' indicates a historical extent of Thracian settlement including most of the [[Ukraine]], all of [[Hungary]] and parts of [[Slovakia]]. ([http://www.kimbellart.org/exhibitions/past_gold.cfm Kimbell Art – Exhibitions])</ref> == تاريخ == === د هومر پړاو === د هومر په الياد کې د تراکيانو يادونه شوې ده، دا معنا چې دوی په اتمه مخزېږديزه پېړۍ کې هم موجود وو.<ref>Homer. The Iliad with an English Translation by A.T. Murray, Ph.D. in two volumes. Cambridge, MA., Harvard University Press; London, William Heinemann, Ltd. 1924: at [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0012.tlg001.perseus-eng1:2.581-2.614 2.581]</ref><ref>{{cite journal|last1=Altschuler|first1=Eric Lewin|last2=Calude|first2=Andreea S.|last3=Meade|first3=Andrew|last4=Pagel|first4=Mark|title=Linguistic evidence supports date for Homeric epics|journal=BioEssays|date=May 2013|volume=35|issue=5|pages=417–420|doi=10.1002/bies.201200165|pmid=23417708|pmc=3654165}}</ref> === لرغونی پړاو === دتراکي ساحلونو په اوږدو کې لومړۍ يوناني مستعمرې (لمړی ايجين، بيا مارمارا او تورسمندرګی) په اتمه مخزېږديزه پېړۍ کې جوړې شوې وې. تراکيان او يونانيان څنګ په څنګ اوسېدلي دي. لرغونو سرچينو په ايجين ټاپوګانو او هيلس (پراخه هليني ځمکې) کې د تراکيايي شتون ثبت کړی دی.{{sfn|Cormack|Wilkes|2015}}{{sfn|Marinov|2015|p=11}} == سرچينې == kwg4w03xc68xb7cp5xk8bqksftwkxdz 0 63166 283541 2022-07-29T09:34:30Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki ټلګرافي له لرې څخه پیغام لېږلو ته وايي چې لېږونکی په کې له هغو کوډونو څخه کار اخلي چې اخیستونکی په هغو پوهېږي د دې پر ځای چې پیغام لرونکې فزیکې تبادله ترسره کړي. له دې امله د بیرغ په واسطه پیغام لېږل هم د ټلګرافي په ډول کې راځي په داسې حال کې چې د کفترې په واسطه پیغام لېږل په هغو کې نه راځي. ورته مهال د سیګنال لېږولو پخواني سیسټمونه، لکه د چین ډېر پیچلي، خو عام و؛ چې ځینې مهال یې نه شو کولای متني پیغامونه په سمه توګه ولېږدوي. له دې امله چې احتمالي پیغامونه تر ډېره ثابت او له وړاندې ټاکل شوي و، نو دغه ډول سیسټمونه د تلګراف په واقعي ډولونو کې نه راتلل. لومړنی واقعي ټلګراف چې په پراخه کچه ترې ګټنه وشوه د کلود کپه نوري ټلګراف و چې د اتلسمې پېړۍ په وروستیو کې یې اختراع کړ. له دغه سیسټم څخه په پراخه کچه په فرانسه او د ناپلیون د واکمنۍ پر مهال د فرانسې تر اشغال لاندې اروپايي هېوادونو کې کار واخیستل شو. په ۱۹ مه پېړۍ کې برېښنايي ټلګراف د نوري ټلګراف ځای ونیو. د لومړي ځل لپاره د کوک او ویټسټون له ټلګراف څخه په بریتانیا کې ګټنه شوه چې په پیل کې د اوسپنې د پټلۍ لپاره د مرسته کوونکي سېګنال ورکوونکي په توګه کارول کېده. دغه سیسټم په چټکۍ سره په متحده ایالاتو کې د ساموئل مورس له خوا د یو توپیر لرونکي سیسټم په مرسته پراختیا ومونده. په فرانسې کې د برېښنايي ټلګراف پراختیا د نوري ټلګراف له امله کراره وه، خو د کپه له نوري ټلګراف سره د برابر کوډ لرونکي برېښنايي ټلګراف څخه کار واخیستل شو. د مورس سیسټم ته په ۱۸۴۸ زکال کې په جرمني کې د مورس له اصلاح شوو کوډونو څخه په ګټنې پراختیا ورکړل شوه او په ۱۸۶۵ زکال کې د نړیوال معیار په توګه ومنل شو.  <ref>{{cite web |title=History and technology of Morse Code |url=https://www.edinformatics.com/inventions_inventors/morse_code.htm}}</ref> هلیوګراف هم د ټلګراف سیسټم و چې د لمر د انعکاس کېدونې رڼا څخه یې د سګنال ورکولو په موخه ګټنه کوله. له دغه سیسټم څخه تر ډېره په هغو ځایونو کې ګټنه کېدله چې هلته برېښنايي ټلګراف شتون نه درلود خو له مشابه کوډونو څخه یې ګټنه کوله. تر ټولو لګښتمنه د هلیوګراف شبکه د اپاچي جګړو پر مهال په اریزونا او نیو مکسیکو کې رامنځته شوه. هلیوګراف د دویمې نړیوالې جګړې تر وروستیو پورې د معیاري پوځي تجهیزاتو په کتار کې راتله. بې سیمه پرمختللی تلګراف بیا د شلمې پېړۍ په لومړیو کې د سمندري چلن لپاره مهم شو چې د برېښنايي تلګراف په سیال واوښت او د نړیوالو اړیکو په موخه یې د سمندر لاندې ټلګرافي لینونو څخه ګټنه کوله. هغه مهال چې د ټلګراف بیه په کافي اندازه راولوېده، ټلګرام د پیغام لېږلو پر تر ټولو مشهورې وسیلې واوښت. بیروبار یې تر دې کچې زیات و چې د ټلي پرینټر او پنچ پیتې د اتوماتیک سیسټم پراختیا یې تحریک کړه. دغه سیسټمونه د ټلګراف د نوو کوډونو لامل وګرځېدل چې پیل یې له بودوت کوډ څخه وشو. له دې سره تلګرام د لګښت په برخه کې له پستي لیک سره سیالي نه شوی کولای او تلیفون هم د هغو د چټکتیا ځانګړنه له منځه یووړه او له ۱۹۲۰ زکال وروسته ټلګراف د زوال پر لور شو. د ټلګراف د پاتې شوو محدودو پروګرامونو ځای د شلمې پېړۍ تر پایه پورې په اینټرنټ کې د هغو د ځای نیونکو سیسټمونو له خوا ونیول شو. == لومړنۍ سیګنالي تبادلې == د سیګنال ورکولو له لارې د پیغام لېږل یوه لرغونې چاره ده. د هغو له لرغونو نمونو څخه یوه هم د چین د لوی دیوال د سګنالونو برچونه دي. له میلاد څخه ۴۰۰ کاله وړاندې سیګنالونه د اور لګولو او همدارنګه د ډول وهلو په مرسته لېږل کېدل. له میلاد څخه په وړاندنی ۲۰۰ کال کې د بیرغ کارونې پیچلې سګنالي تبادلې د هان لړۍ (له میلاد څخه وړاندې ۲۰۰ کاله څخه تر ۲۲۰ زکال پورې) د سګنال تبادله کوونکو له خوا د څراغ، بیرغ او یا له ډز څخه په کار اخیستو وده وکړه. د تانګ لړۍ (۶۱۸-۹۰۷ زکال) د واکمنۍ پر مهال په ۱۱۰۰ کیلومتره (۷۰۰ مایل) فاصله کې پیغام په ۲۴ ساعتونو کې رسېد. د مینګ لړۍ (۱۳۶۸-۱۶۴۴ زکال) بیا توپخانه هم په احتمالي سیګنالونو کې ور زیاته کړه. په داسې حال کې چې د سیګنالونو تبادله پېچلې وه (د بېلګې په توګه د مختلف رنګ لرونکي بیرغ څخه د دښمن د ځواک ښوولو په موخه ګټنه کېدله)، خو یوازې له وړاندې ټاکل شوي پیغامونه لېږل کېدلای شول. په چین کې د سیګنالونو د تبادلې سیسټم د چین له دیوال وړاندې پراختیا موندلې وه. له دیوال څخه لرې د سیګنال ورکولو برج د برید د لومړني خبر ورکولو په موخه کارول کېده؛ یو شمېر نور د سوداګریزو مسیرونو په ځانګړې توګه د ورېښمو د لارې څخه د ساتنې په موخه جوړ شوي و. <ref>Christopher H. Sterling, "Great Wall of China", pp. 197–198 in, Christopher H. Sterling (ed), ''Military Communications: From Ancient Times to the 21st Century'', ABC-CLIO, 2008 {{ISBN|1851097325}}.</ref><ref>Morris Rossabi, ''From Yuan to Modern China and Mongolia'', p. 203, Brill, 2014 {{ISBN|9004285296}}.</ref> له سیګنال ورکوونکي اور څخه تر ډېره پورې په اروپا او نورو ځایونو کې د پوځي اهدافو په موخه کار اخیستل کېده. د روم پوځ او د هغو دښمنانو په مکرر ډول له هغو ګټنه کوله چې تر اوسه پورې یې د ځینو مرکزونه شتون لري. د اروپايي/مدیترانه یي سیګنالي تبادلې د سیسټمونو او د هغو د ثبت شو احتمالي پیغامونو اړوند ډېر لږ جزیات شتون لري. یو له هغو معدودو مواردو چې جزیات یې شتون لري هغه سیسټم دی چې د ائنئاس تاکتیکوس له خوا اختراع شوی (له میلاد څخه په وړاندنۍ څلورمه پېړۍ کې). د تاکتیکوس په سیسټم کې د سیګنال ورکولو په دوه مرکزونو کې له اوبو ډک دوه ګلدانونو شتون درلود چې هم مهاله به خالي کېدل. د یو لوري د اوبو درېدل به په دې معنی و چې پیغام لېږل شوی یا رسېدلی. لېږل شوی سیګنال به بیا د رڼا په واسطه ښوول کېده چې څه مهال تخلیه پیل او څه مهال ودرول شي. <ref name="Woods">David L. Woods, "Ancient signals", pp. 24–25 in, Christopher H. Sterling (ed), ''Military Communications: From Ancient Times to the 21st Century'', ABC-CLIO, 2008 {{ISBN|1851097325}}.</ref> هیڅ یو له دغو سیسټمونو څخه په پورتني بحث کې د ټلګراف په واقعي معنی نه و چې وکولای شي په خوښې وړ فاصله کې پیغام ولېږدوي. د سیګنالونو د ریلي کولو مراکزو کولای شول په هره فاصله کې چې اړتیا وه پیغام ولېږي، خو ټول دغه سیسټمونه یوازې د هغو پیغامونو په محدوده کې چې کېدلای شو ولېږل شي تر یوه بریده محدود و. د بیرغ سمافور سیسټم د یو الفبايي کوډ په لرلو سره کولای شول هر پیغام واستوي خو دغه سیسټم د دوه نفرو ترمنځ د نږدې ارتباط لپاره طراحي شوی و. د ماشین د تنظیم تلګراف چې د بېړۍ د چلونکي له ځای څخه یې د ماشین خونې ته پیغام رساوه، خو دواړه شرایط یې نه شوای پوره کولای؛ په لنډه فاصله کې یې پیغام ووړ او یوازې د ډېرو ساده پیغامونو لپاره تنظیم شوی و.د سګنال د تبادلې په لرغونو سیسټمو کې یوازنی سیسټم چې دغه دوه شرایط یې پوره کولای شو؛ هغه سیسټم و چې د پولیبیوس د مربع له مخې د الفبا له کوډونو څخه یې ګټنه کوله. پولیبوس (له میلاد څخه په وړاندنۍ دویمه پېړۍ کې) د رڼا له دوه ټولګو څخه د انتقال په حالت کې د الفبا حروفو د مختصاتو د پېژندنې په موخه د ګټنې وړاندیز وکړ. له یادو شوو رڼاوو څخه هغو چې په پورته کې یې ځای درلود د شبکه یي مربع څرګندولو په موخه کار اخیستل کېده چې پیغام یې درلود. له دغه سیسټم څخه د ګټې اخیستنې هېڅ مشخص سوابق شتون نه لري خو په لرغونو متنونو کې څو موارد شتون لري چې یو شمېر باور لري په دغه سیسټم دلالت کوي. <ref name="Holzmann">Gerard J. Holzmann; Björn Pehrson, ''The Early History of Data Networks'', IEEE Computer Society Press, 1995 {{isbn|0818667826}}.</ref> == د ډول وهنې ټلګراف == د نړۍ په ډېرو برخو کې له یوه کلي څخه بل کلي ته د پیغام رسولو په موخه د ډول وهلو سیسټم پراختیا ومونده. دغه سیسټم په ځانګړې توګه په افریقا کې ډېره وده لرله. په افریقا کې د دغه سیسټم د کشف پر مهال له دغه سیستم څخه په ګټنې د پیغام د لېږد چټکتیا د اروپايي نوري ټلګراف له چټکتیا زیاته وه. د افریقايي ډول وهلو سیسټم الفبايي نه و، بلکه د ډول ضرباتو د ژبې له ټون څخه پیروي کوله. دغې چارې پیغامونه پېچلي کول او د هغو سم تفسیر ته یې اړتیا رامنځته کوله. <ref>James Gleick, "Drums that talk", ch. 1 in, ''The Information: A History, a Theory, a Flood'', Fourth Estate, 2011 {{isbn|9780007225736}}.</ref> == سرچينې == igy4qj5l0e3vu7qxaytqaxccgfso4fs