ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 8467 283999 191457 2022-08-07T11:22:28Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:en:Special:Redirect/revision/1098113914|Mes Aynak]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement}} '''میس عینک''' ( [[پښتو]] / [[پاړسي ژبه|فارسي]] : {{Lang|ps|مس عينک}} ، چې معنی یې د '''مس عینک''' یا '''مس''' عینک په نوم هم یادیږي ، د "مسو کوچنۍ سرچینه" ده ، د {{Convert|40|km}} د بودیزم یو لوی میشت ځای و. د [[کابل]] سویل ختیځ، [[افغانستان]] ، د [[لوګر ولایت]] په یوه ناامنه سیمه کې موقعیت لري. دا لرغونې سیمه د افغانستان د [[تامبه|مسو]] تر ټولو لوی زیرمې هم موقعیت لري. د میس عینک ساحه د {{Convert|40|ha|-1}} پراخه ساحه لري چې په کې د بودا خانقاه کمپلیکس، کورونه، له 400 څخه زیات د بودا مجسمې، سټوپې او د بازار ساحې شتون لري. په دې سایټ کې د برونزو د دور څخه ترلاسه شوي اثار شامل دي، او ځینې ترلاسه شوي اثار د 3000 کلونو څخه زیات تاریخ لري. د میس عینک د اوسیدونکو شتمني د ساحې په پراخه اندازه او په ښه توګه ساتل شوي احاطه کې ښه استازیتوب کوي. لرغونپوهانو یوازې د بودا د کچې لاندې د 5,000 کلن زوړ [[د برونزو دوره|برونزو د دورې]] د پاتې شونو په موندلو پیل کړی، په شمول د مسو لرغونې ویلې کوونکې بټۍ هم شتون لري. د ساحې لاندې د مسو موندلو لپاره د افغانستان لیوالتیا د دې ځای د ساتنې پرځای د ویجاړولو لامل کیږي. لرغونپوهانو د دې ځای انځور اخیستی او اثار یې ایستل شوي دي. <ref>{{Cite web |title=Rescuing Mes Aynak - Photo Gallery |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/norfolk-photography |access-date=2015-08-19 |website=National Geographic}}</ref> == ایتمولوژي == د ''میس عینک'' کلمه ({{Lang|ps|مس عينک}} عینک) په لفظي معنی د "د مسو کوچنۍ سرچینه"؛ ''mis'' ( {{Lang|fa|مس}}) "مسو" دی، په داسې حال کې چې ''عینک'' ( {{Lang|ps|عينک}} ) د ''عین'' ( {{Lang|ar|عين}} ) یوه کمه بڼه ده )، چې معنی یې "سرچینه" ده. == تاریخ == [[دوتنه:Statue_of_standing_bodhisattva,_schist,_Mes_Aynak,_3rd-6th_century_CE.165042.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Statue_of_standing_bodhisattva%2C_schist%2C_Mes_Aynak%2C_3rd-6th_century_CE.165042.jpg/220px-Statue_of_standing_bodhisattva%2C_schist%2C_Mes_Aynak%2C_3rd-6th_century_CE.165042.jpg|ښي|بټنوک| د بودا مجسمه، میس عینک، درېیمه- شپږمه پیړۍ.]] لکه څنګه چې د نوم څخه څرګندیږي، په میس عینک کې د مسو شتون د څه مودې لپاره پیژندل شوی، په داسې حال کې چې د سیمې لرغونپېژندنې شتمنۍ د روسیې او افغان ځمکپوهانو لخوا په 1973-4 کې کشف شوي. <ref>[http://www.bgs.ac.uk/afghanminerals/docs/tenders/Aynak/PartI_Aynak_Information_Package.pdf Aynak Information Package], Afghanistan Geological Survey and the British Geological Survey, 2005</ref> میس عینک د پنځمې او اوومې پیړۍ تر منځ د خپل سوکالۍ په اوج کې و. دلته د الچون هون د واکمنانو خینګیلا او مهاما سکې موندل شوي چې د 450-500 عیسوي په شاوخوا کې پدې سیمه کې د الچون شتون تاییدوي. ددې سیمې د ورو زوال دوره په اتمه پیړۍ کې پیل شوه، او په پای کې 200 کاله وروسته میشته شو. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> [[دوتنه:Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak,_3rd_-_6th_century_CE.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak%2C_3rd_-_6th_century_CE.jpg/220px-Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak%2C_3rd_-_6th_century_CE.jpg|بټنوک| د بسپنه ورکوونکې مجسمه. پولی کروم سټکو د خټو په کور کې. میس عینک، دریمه - شپږمه پیړۍ]] <nowiki></br></nowiki>د ۲۰۲۰ کال د می په ۱۷مه [[طالبان|طالبانو]] د میس عینک کان ته څېرمه پر یوې امنیتي پوستې برید وکړ. اته امنيتي ساتونکي ووژل شول او پنځه نور ټپيان شول. <ref>{{Cite web |date=17 May 2020 |title=Insurgents kill guards of Logar copper mine |url=https://menafn.com/1100175881/Insurgents-kill-guards-of-Logar-copper-mine |via=http://www.menafn.com/}}</ref> <ref>{{Cite web |date=17 May 2020 |title=Militants attacks kill 8 Afghan security personnel in Logar province |url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-05/17/c_139063942.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819224058/http://www.xinhuanet.com/english/2020-05/17/c_139063942.htm |archive-date=19 August 2020 |via=http://www.xinhuanet.com/}}</ref> == د کان کیندنې کرایه! == د 2007 کال په نومبر کې، د مسو کان د 30 ملیارد ډالرو په بدل کې د چین میټلرجیکل ګروپ (MCC) ته د 30 کلونو په اجاره ورکړل شو، چې دا د افغانستان په تاریخ کې ترټولو لویه بهرنۍ پانګه اچونه او خصوصي سوداګریزه پانګه جوړوي. <ref>{{Cite web |last=Trakimavicius |first=Lukas |date=22 March 2021 |title=Is China really eyeing Afghanistan's mineral resources? |url=https://energypost.eu/is-china-really-eyeing-afghanistans-mineral-resources/ |access-date=30 September 2021 |publisher=Energy Post}}</ref> د وخت په چارواکو تورونه دوام لري چې د کانونو پخواني وزیر د قرارداد په پروسه کې خنډ جوړ کړی او په داوطلبۍ کې د شاملو نورو شرکتونو د له منځه وړلو لپاره یې لوی رشوت اخیستی دی. د افغانستان د کانونو وزارت اټکل کوي چې دغه کان شاوخوا شپږ میلیونه ټنه مس (۵.۵۲ میلیونه مټریک ټنه) لري. تمه کېږي چې دا کان د لسګونو ملیارد ډالرو په ارزښت، او د هېواد لپاره د کار او اقتصادي فعالیتونو د رامنځته کولو لپاره، مګر د ساحې لرغون پیژندنې ته ګواښ کوي. <ref>Vogt, Heidi (14 November 2010) [http://www.huffingtonpost.com/2010/11/14/chinese-copper-mine-afghanistan-mes-aynak-_n_783315.html Chinese Copper Mine In Afghanistan Threatens 2,600-Year-Old Buddhist Monastery] The Huffington Post</ref> <ref>Huffman, Brent (17 May 2012)[http://asiasociety.org/blog/asia/are-chinese-miners-destroying-2000-year-old-buddhist-site-afghanistan-images Are Chinese Miners Destroying a 2,000-Year-Old Buddhist Site in Afghanistan?] http://asiasociety.org</ref> سایټ ته د {{Convert|15|km}} له لارې لاسرسی کېږي د کابل او [[گردېز|ګردیز]] ترمنځ د سرک شوي سړک څخه د موټرو وړ لار. <ref name="bgs1">{{Cite web |year=2005 |title=Aynak Information Package Part I Introduction |url=http://www.bgs.ac.uk/afghanminerals/docs/tenders/Aynak/PartI_Aynak_Information_Package.pdf |publisher=Afghanistan Geological Survey and the British Geological Survey}}</ref> د کانونو اجاره اخیستونکي وړاندیز کوي چې د مسو کان د خدمت لپاره د اورګاډي پټلۍ جوړه کړي. <ref>{{Cite news|URL=http://www.railwaygazette.com/nc/news/single-view/view/agreement-signed-for-north-south-corridor.html|Title=Agreement signed for north-south corridor|Publisher=[[Railway Gazette International]]}}</ref> == د لرغون پېژندنې کار == [[دوتنه:Mes_Aynak_stupa.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Mes_Aynak_stupa.jpg/220px-Mes_Aynak_stupa.jpg|بټنوک| نوی کیندل شوی بودایی سټوپه]] [[دوتنه:Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg/220px-Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg|کيڼ|بټنوک| د لرغونپوهانو کمپ د یوې خانقا لاندې ناست دی.]] [[دوتنه:Mes_Aynak_archeologists.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Mes_Aynak_archeologists.jpg/220px-Mes_Aynak_archeologists.jpg|کيڼ|بټنوک| لرغونپوهان د خانقاو کیندنې په حال کې.]] لرغونپوهان په دې آند دي چې میس عینک یو مهم تاریخي میراث دی. دا د فرانسوي لرغونپوه فیلیپ مارکیس لخوا "د [[د ورېښمو لار|ورېښمو]] د لارې په اوږدو کې یو له خورا مهم ټکو څخه" بلل شوی. <ref>{{Cite web |date=15 November 2010 |title=Ancient treasures on shaky ground as Chinese miners woo Kabul |url=https://www.smh.com.au/world/ancient-treasures-on-shaky-ground-as-chinese-miners-woo-kabul-20101115-17uc8.html}}</ref> داسې انګیرل کیږي چې په دره کې 19 جلا لرغون پیژندنې ځایونه شتون لري چې پکې دوه کوچنۍ کلا، یوه قلعه، څلور قلعه شوي خانقاهونه، څو بودايي سټوپاونه او د [[زرتشتیان|زرتشتیانو]] د اور وژنې معبد ، او همدارنګه د لرغونو مسو کارخانې، د بوی کولو ورکشاپونه، یو منبع ، او د کانونو استوګنځایونه شامل دي. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> د بودايي دورې د بودايي خانقاهونو او نورو جوړښتونو سربیره چې دمخه پیژندل شوي دي، میس عینک د پخوانیو تمدنونو پاتې شوني هم لري چې احتمال یې د دریمې پیړۍ BC پورې بیرته ځي. تاریخ پوهان په ځانګړي ډول د دې سایټ په سپړلو سره د فلزاتو او کان کیندنې د لومړني ساینس په اړه د لا زیاتو زده کړې امکاناتو څخه خوښ دي. په دې کې سکې، شیشې او د دې جوړولو لپاره وسایل شامل دي، چې زرګونه کاله مخکې ځي. === د ژغورنې کیندنې === د 2010 کال د می او 2011 د جولای تر منځ لرغونپوهانو نږدې 400 توکي استخراج کړل. [[د افغانستان ملي لرغونتون|د افغانستان ملي موزیم]] تر جګړې مخکې ساتل شوی و. دا سایټ شاوخوا {{Convert|400000|m2}} ، څو جلا خانقاهونه او سوداګریزه ساحه په کې شامله ده. داسې ښکاري چې بودایانو چې نږدې دوه ملیونه دمخه یې په سیمه کې میشته کول پیل کړل د مسو د شتون له امله رامینځته شوي. <ref>{{Cite|title=Deciding Between Heritage and Hard Cash in Afghanistan}}</ref> په دې وروستیو کې، د ډبرې یوه مجسمه، یا سټیل ، چې په 2010 کې وموندل شوه د شهزاده سدھارتا د انځور په توګه پیژندل شوې وه مخکې له دې چې هغه د بودیزم بنسټ ایښودلی وي او د دې نظر مالتړ لپاره اخیستل شوی و چې د سدھارتا د روښانتیا څخه مخکې ژوند ته وقف یو لرغونی خانقاه و. <ref>Jarus, Owen (6 June 2012) [http://www.livescience.com/20799-ancient-statue-reveals-prince-buddha.html Ancient Statue Reveals Prince Who Would Become Buddha] livescience.com</ref> === وروستي پرمختګونه === په کابل کې د امریکا سفارت د بودایانو د کنډوالو د ژغورلو لپاره د یو میلیون ډالرو په ارزښت د امریکا پوځي مرسته کړې ده. د 2013 کال د جون تر میاشتې پورې په ساحه کې د 67 لرغونپوهانو یوه نړیواله ډله شتون لري، چې په کې فرانسوي، انګلیسي، افغانان او تاجکان شامل دي. همداشان نږدې 550 محلي کارګران شتون لري، چې ټاکل شوې په دوبي کې 650 ته لوړ شي. کله چې دا پیښ شي میس عینک به "د نړۍ په هر ځای کې ترټولو لوی ژغورونکي کیندني" شي. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> دا ټول پرسونل د 200 وسله والو ساتونکو لخوا ساتل کیږي. ټیم د کنډوالو پراخه ډیجیټل نقشه چمتو کولو لپاره د ځمکې لاندې رادار ، جیوریکفایډ انځور اخیستونکي او هوایی 3D انځورونه کاروي. <ref name="Dalrymple_1" /> == د سایټ عمومي کتنه - د لرغون پېژندنې کیندنې ګالري == <gallery mode="packed"> دوتنه:Mes Aynak temple.JPG|د مس عینک سټوپا دوتنه:Mes Aynak temple overview.JPG|د مس عینک خانقاه ته کتنه دوتنه:Mes Aynak temple overview 2.JPG|د مس عینک خانقاه ته کتنه دوتنه:Mes Aynak temple structure.JPG|د مس عینک خانقاه جوړښت دوتنه:Mes Aynak north overview.JPG|د مس عینک شمال ته کتنه دوتنه:Mes Aynak structure 2.JPG|د مس عینک خانقاه جوړښت دوتنه:Mes Aynak overview.JPG|میس عینک ته لنډه کتنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation.JPG|د مس عینک غونډۍ کیندنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation 2.JPG|د مس عینک غونډۍ کیندنه ۲ دوتنه:Mes Aynak overview East hill.JPG|د مس عینک ختیځ غونډۍ ته کتنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation workers.JPG|د میس عینک غونډۍ د کیندنې کارګران دوتنه:Mes Aynak overview East 2.JPG|د میس عینک ختیځ ته کتنه ۲ </gallery> == اثار == == مستند == د ''میس عینک د ژغورلو'' په نوم یو مستند فلم چې د برنټ ای هفمن لخوا لارښود شوی <ref name="star">{{Cite news|URL=https://www.thestar.com/news/world/article/1302159--afghanistan-archeological-site-in-a-race-for-survival|Title=Afghanistan archeological site in a race for survival|Work=[[Toronto Star]]|Date=14 December 2012}}</ref> ، د لرغونپېژندنې ځای کیسه کوي، او همدارنګه هغه خطرناک چاپیریال چې کان یې د لرغونپېژندونکو، چینایي کارګرانو او ځایی افغانانو لپاره جوړ کړی دی. دا فلم ډیری اصلي کرکټرونه تعقیبوي، پشمول د فیلیپ مارکیس، یو فرانسوی لرغونپوه چې د بیړني محافظت هڅو مشري کوي؛ عبدالقدیر تیمور، د افغانستان د لرغونپېژندنې په ملي انستیتیوت کې یو افغان لرغونپوه؛ لیو وینمینګ، د چین د فلزي ګروپ کارپوریشن مدیر؛ او لورا ټیډیسکو، یو امریکایی لرغونپوه چې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزارت لپاره کار کوي. == هم وګوره == * [[منډيگک|منډیګک]] - په کندهار ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * [[هډه|هډې]] - په ننګرهار ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * سرخ کوتل – په بغلان ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * مهرګر — په بولان کې د لرغونپېژندنې ځای * شیری خان تره کی - په بنو کې د لرغونپېژندنې ځای * [[خروار ولسوالۍ|د خروار ولسوالی]] * په افغانستان کې بودیزم == حوالې == {{لړسرچينې|30em}} == مخ پر وړاندی لوستل == * {{Cite journal|title=A prolegomenon to the study of pottery stamps from Mes Aynak|date=2018}} == بهرنۍ اړیکې == * [https://web.archive.org/web/20130621171425/http://www.ghn.globalheritagefund.org/explore.php?id=1338 میس عینک] د نړیوال میراث په شبکه کې * [https://www.nytimes.com/2012/12/23/opinion/sunday/chinese-led-copper-mining-threatens-afghan-buddhist-monasteries.html ''لرغوني بودا، عصري خطر''] * [http://www.savingmesaynak.com/ د میس عینک ویب پاڼه خوندي کول] * په الجزیره کې د [http://www.aljazeera.com/programmes/witness/2015/06/saving-mes-aynak-150630122727625.html ''میس عینک مستند فلم خوندي کول''] * [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text "د میس عینک ژغورل".] [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text هانا بلوچ، د سایمن نورفولک لخوا عکسونه.] [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text نشنل جیوګرافیک] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] k37of6qioyjn0mvj8yq2fh9phihfwky 284003 283999 2022-08-07T11:39:32Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[عينک د تامبې کان]] مخ [[عينک د مېسو کان]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement}} '''میس عینک''' ( [[پښتو]] / [[پاړسي ژبه|فارسي]] : {{Lang|ps|مس عينک}} ، چې معنی یې د '''مس عینک''' یا '''مس''' عینک په نوم هم یادیږي ، د "مسو کوچنۍ سرچینه" ده ، د {{Convert|40|km}} د بودیزم یو لوی میشت ځای و. د [[کابل]] سویل ختیځ، [[افغانستان]] ، د [[لوګر ولایت]] په یوه ناامنه سیمه کې موقعیت لري. دا لرغونې سیمه د افغانستان د [[تامبه|مسو]] تر ټولو لوی زیرمې هم موقعیت لري. د میس عینک ساحه د {{Convert|40|ha|-1}} پراخه ساحه لري چې په کې د بودا خانقاه کمپلیکس، کورونه، له 400 څخه زیات د بودا مجسمې، سټوپې او د بازار ساحې شتون لري. په دې سایټ کې د برونزو د دور څخه ترلاسه شوي اثار شامل دي، او ځینې ترلاسه شوي اثار د 3000 کلونو څخه زیات تاریخ لري. د میس عینک د اوسیدونکو شتمني د ساحې په پراخه اندازه او په ښه توګه ساتل شوي احاطه کې ښه استازیتوب کوي. لرغونپوهانو یوازې د بودا د کچې لاندې د 5,000 کلن زوړ [[د برونزو دوره|برونزو د دورې]] د پاتې شونو په موندلو پیل کړی، په شمول د مسو لرغونې ویلې کوونکې بټۍ هم شتون لري. د ساحې لاندې د مسو موندلو لپاره د افغانستان لیوالتیا د دې ځای د ساتنې پرځای د ویجاړولو لامل کیږي. لرغونپوهانو د دې ځای انځور اخیستی او اثار یې ایستل شوي دي. <ref>{{Cite web |title=Rescuing Mes Aynak - Photo Gallery |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/norfolk-photography |access-date=2015-08-19 |website=National Geographic}}</ref> == ایتمولوژي == د ''میس عینک'' کلمه ({{Lang|ps|مس عينک}} عینک) په لفظي معنی د "د مسو کوچنۍ سرچینه"؛ ''mis'' ( {{Lang|fa|مس}}) "مسو" دی، په داسې حال کې چې ''عینک'' ( {{Lang|ps|عينک}} ) د ''عین'' ( {{Lang|ar|عين}} ) یوه کمه بڼه ده )، چې معنی یې "سرچینه" ده. == تاریخ == [[دوتنه:Statue_of_standing_bodhisattva,_schist,_Mes_Aynak,_3rd-6th_century_CE.165042.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Statue_of_standing_bodhisattva%2C_schist%2C_Mes_Aynak%2C_3rd-6th_century_CE.165042.jpg/220px-Statue_of_standing_bodhisattva%2C_schist%2C_Mes_Aynak%2C_3rd-6th_century_CE.165042.jpg|ښي|بټنوک| د بودا مجسمه، میس عینک، درېیمه- شپږمه پیړۍ.]] لکه څنګه چې د نوم څخه څرګندیږي، په میس عینک کې د مسو شتون د څه مودې لپاره پیژندل شوی، په داسې حال کې چې د سیمې لرغونپېژندنې شتمنۍ د روسیې او افغان ځمکپوهانو لخوا په 1973-4 کې کشف شوي. <ref>[http://www.bgs.ac.uk/afghanminerals/docs/tenders/Aynak/PartI_Aynak_Information_Package.pdf Aynak Information Package], Afghanistan Geological Survey and the British Geological Survey, 2005</ref> میس عینک د پنځمې او اوومې پیړۍ تر منځ د خپل سوکالۍ په اوج کې و. دلته د الچون هون د واکمنانو خینګیلا او مهاما سکې موندل شوي چې د 450-500 عیسوي په شاوخوا کې پدې سیمه کې د الچون شتون تاییدوي. ددې سیمې د ورو زوال دوره په اتمه پیړۍ کې پیل شوه، او په پای کې 200 کاله وروسته میشته شو. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> [[دوتنه:Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak,_3rd_-_6th_century_CE.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak%2C_3rd_-_6th_century_CE.jpg/220px-Statue_of_a_donator._Polychromed_stucco_on_a_clay_core._Mes_Aynak%2C_3rd_-_6th_century_CE.jpg|بټنوک| د بسپنه ورکوونکې مجسمه. پولی کروم سټکو د خټو په کور کې. میس عینک، دریمه - شپږمه پیړۍ]] <nowiki></br></nowiki>د ۲۰۲۰ کال د می په ۱۷مه [[طالبان|طالبانو]] د میس عینک کان ته څېرمه پر یوې امنیتي پوستې برید وکړ. اته امنيتي ساتونکي ووژل شول او پنځه نور ټپيان شول. <ref>{{Cite web |date=17 May 2020 |title=Insurgents kill guards of Logar copper mine |url=https://menafn.com/1100175881/Insurgents-kill-guards-of-Logar-copper-mine |via=http://www.menafn.com/}}</ref> <ref>{{Cite web |date=17 May 2020 |title=Militants attacks kill 8 Afghan security personnel in Logar province |url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-05/17/c_139063942.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819224058/http://www.xinhuanet.com/english/2020-05/17/c_139063942.htm |archive-date=19 August 2020 |via=http://www.xinhuanet.com/}}</ref> == د کان کیندنې کرایه! == د 2007 کال په نومبر کې، د مسو کان د 30 ملیارد ډالرو په بدل کې د چین میټلرجیکل ګروپ (MCC) ته د 30 کلونو په اجاره ورکړل شو، چې دا د افغانستان په تاریخ کې ترټولو لویه بهرنۍ پانګه اچونه او خصوصي سوداګریزه پانګه جوړوي. <ref>{{Cite web |last=Trakimavicius |first=Lukas |date=22 March 2021 |title=Is China really eyeing Afghanistan's mineral resources? |url=https://energypost.eu/is-china-really-eyeing-afghanistans-mineral-resources/ |access-date=30 September 2021 |publisher=Energy Post}}</ref> د وخت په چارواکو تورونه دوام لري چې د کانونو پخواني وزیر د قرارداد په پروسه کې خنډ جوړ کړی او په داوطلبۍ کې د شاملو نورو شرکتونو د له منځه وړلو لپاره یې لوی رشوت اخیستی دی. د افغانستان د کانونو وزارت اټکل کوي چې دغه کان شاوخوا شپږ میلیونه ټنه مس (۵.۵۲ میلیونه مټریک ټنه) لري. تمه کېږي چې دا کان د لسګونو ملیارد ډالرو په ارزښت، او د هېواد لپاره د کار او اقتصادي فعالیتونو د رامنځته کولو لپاره، مګر د ساحې لرغون پیژندنې ته ګواښ کوي. <ref>Vogt, Heidi (14 November 2010) [http://www.huffingtonpost.com/2010/11/14/chinese-copper-mine-afghanistan-mes-aynak-_n_783315.html Chinese Copper Mine In Afghanistan Threatens 2,600-Year-Old Buddhist Monastery] The Huffington Post</ref> <ref>Huffman, Brent (17 May 2012)[http://asiasociety.org/blog/asia/are-chinese-miners-destroying-2000-year-old-buddhist-site-afghanistan-images Are Chinese Miners Destroying a 2,000-Year-Old Buddhist Site in Afghanistan?] http://asiasociety.org</ref> سایټ ته د {{Convert|15|km}} له لارې لاسرسی کېږي د کابل او [[گردېز|ګردیز]] ترمنځ د سرک شوي سړک څخه د موټرو وړ لار. <ref name="bgs1">{{Cite web |year=2005 |title=Aynak Information Package Part I Introduction |url=http://www.bgs.ac.uk/afghanminerals/docs/tenders/Aynak/PartI_Aynak_Information_Package.pdf |publisher=Afghanistan Geological Survey and the British Geological Survey}}</ref> د کانونو اجاره اخیستونکي وړاندیز کوي چې د مسو کان د خدمت لپاره د اورګاډي پټلۍ جوړه کړي. <ref>{{Cite news|URL=http://www.railwaygazette.com/nc/news/single-view/view/agreement-signed-for-north-south-corridor.html|Title=Agreement signed for north-south corridor|Publisher=[[Railway Gazette International]]}}</ref> == د لرغون پېژندنې کار == [[دوتنه:Mes_Aynak_stupa.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Mes_Aynak_stupa.jpg/220px-Mes_Aynak_stupa.jpg|بټنوک| نوی کیندل شوی بودایی سټوپه]] [[دوتنه:Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg/220px-Mes_Aynak_archeologists_camp.jpg|کيڼ|بټنوک| د لرغونپوهانو کمپ د یوې خانقا لاندې ناست دی.]] [[دوتنه:Mes_Aynak_archeologists.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Mes_Aynak_archeologists.jpg/220px-Mes_Aynak_archeologists.jpg|کيڼ|بټنوک| لرغونپوهان د خانقاو کیندنې په حال کې.]] لرغونپوهان په دې آند دي چې میس عینک یو مهم تاریخي میراث دی. دا د فرانسوي لرغونپوه فیلیپ مارکیس لخوا "د [[د ورېښمو لار|ورېښمو]] د لارې په اوږدو کې یو له خورا مهم ټکو څخه" بلل شوی. <ref>{{Cite web |date=15 November 2010 |title=Ancient treasures on shaky ground as Chinese miners woo Kabul |url=https://www.smh.com.au/world/ancient-treasures-on-shaky-ground-as-chinese-miners-woo-kabul-20101115-17uc8.html}}</ref> داسې انګیرل کیږي چې په دره کې 19 جلا لرغون پیژندنې ځایونه شتون لري چې پکې دوه کوچنۍ کلا، یوه قلعه، څلور قلعه شوي خانقاهونه، څو بودايي سټوپاونه او د [[زرتشتیان|زرتشتیانو]] د اور وژنې معبد ، او همدارنګه د لرغونو مسو کارخانې، د بوی کولو ورکشاپونه، یو منبع ، او د کانونو استوګنځایونه شامل دي. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> د بودايي دورې د بودايي خانقاهونو او نورو جوړښتونو سربیره چې دمخه پیژندل شوي دي، میس عینک د پخوانیو تمدنونو پاتې شوني هم لري چې احتمال یې د دریمې پیړۍ BC پورې بیرته ځي. تاریخ پوهان په ځانګړي ډول د دې سایټ په سپړلو سره د فلزاتو او کان کیندنې د لومړني ساینس په اړه د لا زیاتو زده کړې امکاناتو څخه خوښ دي. په دې کې سکې، شیشې او د دې جوړولو لپاره وسایل شامل دي، چې زرګونه کاله مخکې ځي. === د ژغورنې کیندنې === د 2010 کال د می او 2011 د جولای تر منځ لرغونپوهانو نږدې 400 توکي استخراج کړل. [[د افغانستان ملي لرغونتون|د افغانستان ملي موزیم]] تر جګړې مخکې ساتل شوی و. دا سایټ شاوخوا {{Convert|400000|m2}} ، څو جلا خانقاهونه او سوداګریزه ساحه په کې شامله ده. داسې ښکاري چې بودایانو چې نږدې دوه ملیونه دمخه یې په سیمه کې میشته کول پیل کړل د مسو د شتون له امله رامینځته شوي. <ref>{{Cite|title=Deciding Between Heritage and Hard Cash in Afghanistan}}</ref> په دې وروستیو کې، د ډبرې یوه مجسمه، یا سټیل ، چې په 2010 کې وموندل شوه د شهزاده سدھارتا د انځور په توګه پیژندل شوې وه مخکې له دې چې هغه د بودیزم بنسټ ایښودلی وي او د دې نظر مالتړ لپاره اخیستل شوی و چې د سدھارتا د روښانتیا څخه مخکې ژوند ته وقف یو لرغونی خانقاه و. <ref>Jarus, Owen (6 June 2012) [http://www.livescience.com/20799-ancient-statue-reveals-prince-buddha.html Ancient Statue Reveals Prince Who Would Become Buddha] livescience.com</ref> === وروستي پرمختګونه === په کابل کې د امریکا سفارت د بودایانو د کنډوالو د ژغورلو لپاره د یو میلیون ډالرو په ارزښت د امریکا پوځي مرسته کړې ده. د 2013 کال د جون تر میاشتې پورې په ساحه کې د 67 لرغونپوهانو یوه نړیواله ډله شتون لري، چې په کې فرانسوي، انګلیسي، افغانان او تاجکان شامل دي. همداشان نږدې 550 محلي کارګران شتون لري، چې ټاکل شوې په دوبي کې 650 ته لوړ شي. کله چې دا پیښ شي میس عینک به "د نړۍ په هر ځای کې ترټولو لوی ژغورونکي کیندني" شي. <ref name="Dalrymple_1">Dalrymple, William (31 May 2013) [https://www.theguardian.com/books/2013/may/31/mes-aynak-afghanistan-buddhist-treasure Mes Aynak: Afghanistan's Buddhist buried treasure faces destruction] guardian.co.uk</ref> دا ټول پرسونل د 200 وسله والو ساتونکو لخوا ساتل کیږي. ټیم د کنډوالو پراخه ډیجیټل نقشه چمتو کولو لپاره د ځمکې لاندې رادار ، جیوریکفایډ انځور اخیستونکي او هوایی 3D انځورونه کاروي. <ref name="Dalrymple_1" /> == د سایټ عمومي کتنه - د لرغون پېژندنې کیندنې ګالري == <gallery mode="packed"> دوتنه:Mes Aynak temple.JPG|د مس عینک سټوپا دوتنه:Mes Aynak temple overview.JPG|د مس عینک خانقاه ته کتنه دوتنه:Mes Aynak temple overview 2.JPG|د مس عینک خانقاه ته کتنه دوتنه:Mes Aynak temple structure.JPG|د مس عینک خانقاه جوړښت دوتنه:Mes Aynak north overview.JPG|د مس عینک شمال ته کتنه دوتنه:Mes Aynak structure 2.JPG|د مس عینک خانقاه جوړښت دوتنه:Mes Aynak overview.JPG|میس عینک ته لنډه کتنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation.JPG|د مس عینک غونډۍ کیندنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation 2.JPG|د مس عینک غونډۍ کیندنه ۲ دوتنه:Mes Aynak overview East hill.JPG|د مس عینک ختیځ غونډۍ ته کتنه دوتنه:Mes Aynak hill top excavation workers.JPG|د میس عینک غونډۍ د کیندنې کارګران دوتنه:Mes Aynak overview East 2.JPG|د میس عینک ختیځ ته کتنه ۲ </gallery> == اثار == == مستند == د ''میس عینک د ژغورلو'' په نوم یو مستند فلم چې د برنټ ای هفمن لخوا لارښود شوی <ref name="star">{{Cite news|URL=https://www.thestar.com/news/world/article/1302159--afghanistan-archeological-site-in-a-race-for-survival|Title=Afghanistan archeological site in a race for survival|Work=[[Toronto Star]]|Date=14 December 2012}}</ref> ، د لرغونپېژندنې ځای کیسه کوي، او همدارنګه هغه خطرناک چاپیریال چې کان یې د لرغونپېژندونکو، چینایي کارګرانو او ځایی افغانانو لپاره جوړ کړی دی. دا فلم ډیری اصلي کرکټرونه تعقیبوي، پشمول د فیلیپ مارکیس، یو فرانسوی لرغونپوه چې د بیړني محافظت هڅو مشري کوي؛ عبدالقدیر تیمور، د افغانستان د لرغونپېژندنې په ملي انستیتیوت کې یو افغان لرغونپوه؛ لیو وینمینګ، د چین د فلزي ګروپ کارپوریشن مدیر؛ او لورا ټیډیسکو، یو امریکایی لرغونپوه چې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزارت لپاره کار کوي. == هم وګوره == * [[منډيگک|منډیګک]] - په کندهار ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * [[هډه|هډې]] - په ننګرهار ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * سرخ کوتل – په بغلان ولایت کې د لرغونپېژندنې ځای * مهرګر — په بولان کې د لرغونپېژندنې ځای * شیری خان تره کی - په بنو کې د لرغونپېژندنې ځای * [[خروار ولسوالۍ|د خروار ولسوالی]] * په افغانستان کې بودیزم == حوالې == {{لړسرچينې|30em}} == مخ پر وړاندی لوستل == * {{Cite journal|title=A prolegomenon to the study of pottery stamps from Mes Aynak|date=2018}} == بهرنۍ اړیکې == * [https://web.archive.org/web/20130621171425/http://www.ghn.globalheritagefund.org/explore.php?id=1338 میس عینک] د نړیوال میراث په شبکه کې * [https://www.nytimes.com/2012/12/23/opinion/sunday/chinese-led-copper-mining-threatens-afghan-buddhist-monasteries.html ''لرغوني بودا، عصري خطر''] * [http://www.savingmesaynak.com/ د میس عینک ویب پاڼه خوندي کول] * په الجزیره کې د [http://www.aljazeera.com/programmes/witness/2015/06/saving-mes-aynak-150630122727625.html ''میس عینک مستند فلم خوندي کول''] * [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text "د میس عینک ژغورل".] [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text هانا بلوچ، د سایمن نورفولک لخوا عکسونه.] [http://ngm.nationalgeographic.com/2015/09/mes-aynak/bloch-text نشنل جیوګرافیک] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] k37of6qioyjn0mvj8yq2fh9phihfwky 0 45654 283964 283892 2022-08-07T00:54:23Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki {{Infobox television/Wikidata|image=Prison-break-s1-intro.jpg}} [[دوتنه:Shagale molar.png|بټنوک|270x270px|د فراری سریال د اول فصل نه د مایکل اسکافیلډ تصویر.]] '''فراری سریال''' یاهم ((فراری ډرامه) په [[انګلیسي]] Prison Break) یوه مشهوره امریکایی تلویزیونی ډرامه ده چې له د [[پل شیورینګ]] له خوا جوړه شوی ده. ([[د فراری سریال د لوبغاړو نوملړ]]). یاد سریال له ۲۰۰۵ نه تر ۲۰۰۹ پوری له [[فاکس تلویزیون]] یوه امریکایی تلویزیونی شبکی لخوا په ۵ فصلونو کې خپره شوه. د یاد سریال موضوع په دوه ورونو [[ونتورت میلر|مایکل اسکافیل]] او [[دومینیک پرسل|لیکن باروز]] څرخي چې یو یې بي له کوم جرمه محکوم په [[اعدام]] دی او بل یې د نجات لپاره هره ممکنه لاره کاروی. د [[پاول شیورینګ]] ترڅنګه د یاد سریال په برابرولو کې [[مت اولمستند ]] ،[[کوین هوکس]]، [[مارتی آدلستین ډان پاورز]]، [[نیل اچ موریتز]] او [[برت رتنز]] هم همکاران وو. ==فصلونه== * [[فراری سریال اول فصل ^]] * [[فراری سریال دوهم فصل]] * [[فراری سریال دریم فصل]] * [[فراری سریال څلورم فصل]] * [[فراری سریال پنځم فصل]] * [[فراری سریال شپږم فصل]] فراری سریال یوه امریکایی تلویزیونی ډرامه ده چې له ۲۰۰۵ کال راهیسی په ۶ فصلونو او ۹۰ برخو کې چې هره برخه یې ۴۲ دقیقي ده بازار ته وړاندی شوه. ==لوبغاړي== # [[ونتورت میلر]] # [[پاول آډلسټین]] == وېشونکي == === کورنی رسنۍ === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |ډي وي ډي ! rowspan="2" |قسطونه<ref name="Prison Break">{{cite news|title=Prison Break|url=https://www.imdb.com/title/tt0455275/episodes|work=Releaselog|date=June 3, 2009|access-date=June 3, 2009|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090626070115/http://www.imdb.com/title/tt0455275/episodes|archive-date=June 26, 2009}}</ref> ! rowspan="2" |ډیسک ! colspan="3" |د خوشې کولو نیټه |- !سیمه ۱ !سیمه ۲ !سیمه ۴ |- |لومړی فصل | align="center" |۲۲ | align="center" |۶ | align="center" |۸ اګست ۲۰۰۶<ref>{{cite web |title=Prison Break&nbsp;– Season One (2005) |url=https://www.amazon.com/dp/B000FKO3GW |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905193527/https://www.amazon.com/dp/B000FKO3GW |archive-date=September 5, 2016 |access-date=May 25, 2007 |work=Amazon.com}}</ref> | align="center" |۱۸ سپتمبر ۲۰۰۶<ref>{{cite web |title=Prison Break – Season 1 – Complete (2006) |url=https://www.amazon.co.uk/dp/B000FS9FW6 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905193453/https://www.amazon.co.uk/dp/B000FS9FW6 |archive-date=September 5, 2016 |access-date=July 12, 2007 |work=Amazon.co.uk}}</ref> | align="center" |September 13, 2006<ref>{{cite web |title=Prison Break – Complete Season 1 (6 Disc Set) |url=http://www.ezydvd.com.au/item.zml/787335 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070601025457/http://www.ezydvd.com.au/item.zml/787335 |archive-date=June 1, 2007 |access-date=June 21, 2007 |work=EzyDVD |df=mdy-all}}</ref> |- |دوهم فصل | align="center" |۲۲ | align="center" |۶ | align="center" |۴ سپتمبر ۲۰۰۷<ref>{{cite web |date=May 18, 2007 |title=Prison Break DVD news: Season 2 delayed again... |url=http://www.tvshowsondvd.com/news/Prison-Break/7346 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070922152538/http://www.tvshowsondvd.com/news/Prison-Break/7346 |archive-date=September 22, 2007 |access-date=May 25, 2007 |work=TVShowsonDVD.com |df=mdy-all}}</ref> | align="center" |۲۰ اګست ۲۰۰۷<ref>{{cite web |title=Prison Break – Season 2 – Complete (2007) |url=https://www.amazon.co.uk/dp/B000QJMSK0 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905193310/https://www.amazon.co.uk/dp/B000QJMSK0 |archive-date=September 5, 2016 |access-date=July 12, 2007 |work=Amazon.co.uk}}</ref> | align="center" |September 17, 2007<ref>{{cite web |title=Prison Break – Complete Season 2 (6 Disc Set) |url=http://www.ezydvd.com.au/item.zml/794165 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070705114120/http://www.ezydvd.com.au/item.zml/794165 |archive-date=July 5, 2007 |access-date=June 21, 2007 |work=EzyDVD}}</ref> |- |دریم فصل | align="center" |۱۳ | align="center" |۴ | align="center" |۱۲ اګست ۲۰۰۸<ref>{{cite web |title=Prison Break – Season 3 |url=https://www.amazon.com/dp/B001934SNM |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905193152/https://www.amazon.com/dp/B001934SNM |archive-date=September 5, 2016 |access-date=January 18, 2009 |work=Amazon.com}}</ref> | align="center" |۱۹ می ۲۰۰۸<ref>{{cite web |title=Prison Break – Complete Season 3 (4 Disk Set) |url=https://www.amazon.co.uk/dp/B0015YBN9M |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905193021/https://www.amazon.co.uk/dp/B0015YBN9M |archive-date=September 5, 2016 |access-date=January 18, 2009 |work=Amazon.co.uk}}</ref> | align="center" |December 3, 2008<ref>{{cite web |title=Prison Break – Season 3 (4 Disc Set) |url=http://www.ezydvd.com.au/item.zml/800308 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081218001313/http://www.ezydvd.com.au/item.zml/800308 |archive-date=December 18, 2008 |access-date=December 3, 2008 |work=EzyDVD |df=mdy-all}}</ref> |- |څلورم فصل | align="center" |۲۴ | align="center" |۶/۷ | align="center" |۲ جون ۲۰۰۹<ref>{{cite web |title=Prison Break: Season Four |url=https://www.amazon.com/dp/B0024F08RO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905192841/https://www.amazon.com/dp/B0024F08RO |archive-date=September 5, 2016 |access-date=October 13, 2010 |work=Amazon.com}}</ref> | align="center" |۶ جولای ۲۰۰۹<ref>{{cite web |title=Prison Break – Season 4 (plus Final Break) – Complete DVD |url=https://www.amazon.co.uk/dp/B0023NVA3S |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160905192806/https://www.amazon.co.uk/dp/B0023NVA3S |archive-date=September 5, 2016 |access-date=October 13, 2010 |work=Amazon.co.uk}}</ref> | align="center" |July 16, 2009<ref>{{cite web |title=Prison Break 4 – The Final Season (7 Disc Box Set) |url=http://www.ezydvd.com.au/DVD/prison-break-4-the-final-season-6-disc-set/dp/816188 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130718212601/http://www.ezydvd.com.au/DVD/prison-break-4-the-final-season-6-disc-set/dp/816188 |archive-date=July 18, 2013 |access-date=October 13, 2010 |work=EzyDVD |df=mdy-all}}</ref> |} ==موضوع== [[اکشن فلم]] له بند خونې د خپل ورور آزادی. 20x4iainq2m2vxakg7wk9umu8zvakch 3 55536 283962 267911 2022-08-06T18:02:35Z Pathoschild 292 add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]]) wikitext text/x-wiki {{User talk:MdsShakil/header}} {{ښه راغلئ|realName=|name=MdsShakil}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۳:۳۲, ۱۸ مې ۲۰۲۱ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) m3xejeh8m0gb1rbaappl7rz6muddbc9 3 63357 283959 2022-08-06T13:36:40Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Astronomer Abbas khan}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۳:۳۶, ۶ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 2ln6qox48cruqv933kgyi1ryppmllf2 3 63358 283960 2022-08-06T16:28:51Z Pathoschild 292 create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]]) wikitext text/x-wiki <div style="display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;"> <div style="padding: 12px;">[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]</div> <div style="flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;"> <div style="font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'">Welcome to my talk page!</div> <div style="max-width: 700px">Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]</div> </div> </div> 6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio 3 63359 283961 2022-08-06T17:02:04Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=SofiaChanUwU}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۷:۰۲, ۶ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 3krlqkwv4fpjkdpzezyppvr6uymkbrw 3 63360 283963 2022-08-06T21:16:09Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Shahpoor Ahmadzai}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۱۶, ۶ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) cv2by570wd7fn3xurxjps54v8bmqbee 6 63361 283965 2022-08-07T00:54:42Z Jimmy&Friends 2 27531 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3 63362 283966 2022-08-07T03:16:15Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Rizwanul966}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۳:۱۶, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) tk39ej4pjkyqt5tpp16n4sdded9wf3r 0 63363 283967 2022-08-07T05:00:46Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34305629|هندو و سکهای افغان]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] qcohnxbg58bd88ur8l8p5qlhmhcdv42 283968 283967 2022-08-07T05:06:16Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34305629|هندو و سکهای افغان]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. د افغانستان په سویل کې هندو او هندویزم تر ۳۰۰۰ زره کاله وړاندې تاریخ لري. ۶۰۰۰ کاله وړاندې لومړی کډوال چې له منځنۍ اسیا څخه افغانستان او بیا هند ته کډه شول د ویدي یا [[دراوړ|دراوډیان خلک وو]] . ویدیانو د ویدیک مذهب، بیا [[هندويزم|هندویزم]] ، او وروسته بودیزم تاسیس کړ. د افغانستان د جنوبي ښارونه د موریانو د سلطنت پر مهال هندو مذهب درلود. د چندر ګوپت موریا زوی [[اشوک|اشوکا]] په وخت کې په افغانستان کې د هندویزم ځای [[بوديزم|بودیزم]] خپل کړ خو بیا هم په افغانستان کې ډېر هندوان اوسېدل. د عربو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې بودييزم له منځه ولاړ، خو هندوييزم پاتې شو. چې تر نن ورځې پورې د دې ډلې یو شمیر په دې خاوره کې ژوند کوي. د هند تاریخ پوهان د هند د تاریخ سره یوځای د سویلي هندوکش سیمې مطالعه کوي. . ځکه د هندوکش غرونه ډېر پخوانی نوم دی. [[هرودت|هیروډوټس]] یا د تاریخ پلار په خپل کتاب کې لس ځله د هندوکش د غره نوم یاد کړی دی. ویدیان، نورستانیان، یونانیان او د منځنۍ اسیا نور قومونه د بدخشان ، پنجشیر، کاپیسا، نجراب ، تګاب ، سروبي، لغمان او کنړ او یا د نورستان بدخشان له لارې هند ته ننوتل. [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم څلور کاله د هندوکش څخه د تېرېدو لپاره د یوې لارې په لټه کې و، تر هغه چې هغه د بدخشان له لارې سفر پیل کړ. د بلخ او بامیان – کابل لاره وروسته کشف شوه. د هندو کلمه د هند یا انډیس یا د کابل سیند څخه اخیستل شوې ده. چې د هند بحر ته بهیږي. د هینډس خلک د هندوییزم په نوم د دین ګروهمن ول. د هندویزم ریښې د نوولیتیک دورې او دورې (5500 څخه تر 2600 قبل مسیح) ته ځي. په ټوله نړۍ کې پخوانیو خلکو د شمنیزم په نوم عقیده درلوده (د روحونو سره اړیکه)، او هند - اروپایان هیڅ استثنا نه وه. په هند کې د آریایي څانګې شمنیزم ځان د عقیدې په بڼه څرګند کړ (تنترا، چې عملي اړخ لري)، او تانترونه د هندویزم سرچینې ګڼل کیږي. دې ابتدايي عقايدو وروسته د آريايانو په منځ کې نوې بڼه خپله کړه او يو دود يې رامنځته کړ چې د ويدي دود په نامه يادېږي او دا دود په ليکنو کې د ويدونو په نامه يادېږي. او داه د هندي کلتور د دریو لویو مذهبونو، هندویزم، بودیزم او جینیزم په جوړولو کې هم بنسټیز رول لوبوي. [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] ghubkw6lfovk8hsy9duoz8o4tj32bns 283969 283968 2022-08-07T05:08:07Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34305629|هندو و سکهای افغان]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. د افغانستان په سویل کې هندو او هندویزم تر ۳۰۰۰ زره کاله وړاندې تاریخ لري. ۶۰۰۰ کاله وړاندې لومړی کډوال چې له منځنۍ اسیا څخه افغانستان او بیا هند ته کډه شول د ویدي یا [[دراوړ|دراوډیان خلک وو]] . ویدیانو د ویدیک مذهب، بیا [[هندويزم|هندویزم]] ، او وروسته بودیزم تاسیس کړ. د افغانستان د جنوبي ښارونه د موریانو د سلطنت پر مهال هندو مذهب درلود. د چندر ګوپت موریا زوی [[اشوک|اشوکا]] په وخت کې په افغانستان کې د هندویزم ځای [[بوديزم|بودیزم]] خپل کړ خو بیا هم په افغانستان کې ډېر هندوان اوسېدل. د عربو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې بودييزم له منځه ولاړ، خو هندوييزم پاتې شو. چې تر نن ورځې پورې د دې ډلې یو شمیر په دې خاوره کې ژوند کوي. د هند تاریخ پوهان د هند د تاریخ سره یوځای د سویلي هندوکش سیمې مطالعه کوي. . ځکه د هندوکش غرونه ډېر پخوانی نوم دی. [[هرودت|هیروډوټس]] یا د تاریخ پلار په خپل کتاب کې لس ځله د هندوکش د غره نوم یاد کړی دی. ویدیان، نورستانیان، یونانیان او د منځنۍ اسیا نور قومونه د بدخشان ، پنجشیر، کاپیسا، نجراب ، تګاب ، سروبي، لغمان او کنړ او یا د نورستان بدخشان له لارې هند ته ننوتل. [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم څلور کاله د هندوکش څخه د تېرېدو لپاره د یوې لارې په لټه کې و، تر هغه چې هغه د بدخشان له لارې سفر پیل کړ. د بلخ او بامیان – کابل لاره وروسته کشف شوه. د هندو کلمه د هند یا انډیس یا د کابل سیند څخه اخیستل شوې ده. چې د هند بحر ته بهیږي. د هینډس خلک د هندوییزم په نوم د دین ګروهمن ول. د هندویزم ریښې د نوولیتیک دورې او دورې (5500 څخه تر 2600 قبل مسیح) ته ځي. په ټوله نړۍ کې پخوانیو خلکو د شمنیزم په نوم عقیده درلوده (د روحونو سره اړیکه)، او هند - اروپایان هیڅ استثنا نه وه. په هند کې د آریایي څانګې شمنیزم ځان د عقیدې په بڼه څرګند کړ (تنترا، چې عملي اړخ لري)، او تانترونه د هندویزم سرچینې ګڼل کیږي. دې ابتدايي عقايدو وروسته د آريايانو په منځ کې نوې بڼه خپله کړه او يو دود يې رامنځته کړ چې د ويدي دود په نامه يادېږي او دا دود په ليکنو کې د ويدونو په نامه يادېږي. او داه د هندي کلتور د دریو لویو مذهبونو، هندویزم، بودیزم او جینیزم په جوړولو کې هم بنسټیز رول لوبوي. * په افغانستان کې هندویزم * په افغانستان کې بودیزم * انارکلي هنریار * پنجابیان په افغانستان کی * سېک == سرچینه == [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] 0aixfg1t6juyhl2awczhex0u3k22rdl 283970 283969 2022-08-07T05:09:37Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Indians in Afghanistan]] مخ [[افغان هندوان او سېکان]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. د افغانستان په سویل کې هندو او هندویزم تر ۳۰۰۰ زره کاله وړاندې تاریخ لري. ۶۰۰۰ کاله وړاندې لومړی کډوال چې له منځنۍ اسیا څخه افغانستان او بیا هند ته کډه شول د ویدي یا [[دراوړ|دراوډیان خلک وو]] . ویدیانو د ویدیک مذهب، بیا [[هندويزم|هندویزم]] ، او وروسته بودیزم تاسیس کړ. د افغانستان د جنوبي ښارونه د موریانو د سلطنت پر مهال هندو مذهب درلود. د چندر ګوپت موریا زوی [[اشوک|اشوکا]] په وخت کې په افغانستان کې د هندویزم ځای [[بوديزم|بودیزم]] خپل کړ خو بیا هم په افغانستان کې ډېر هندوان اوسېدل. د عربو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې بودييزم له منځه ولاړ، خو هندوييزم پاتې شو. چې تر نن ورځې پورې د دې ډلې یو شمیر په دې خاوره کې ژوند کوي. د هند تاریخ پوهان د هند د تاریخ سره یوځای د سویلي هندوکش سیمې مطالعه کوي. . ځکه د هندوکش غرونه ډېر پخوانی نوم دی. [[هرودت|هیروډوټس]] یا د تاریخ پلار په خپل کتاب کې لس ځله د هندوکش د غره نوم یاد کړی دی. ویدیان، نورستانیان، یونانیان او د منځنۍ اسیا نور قومونه د بدخشان ، پنجشیر، کاپیسا، نجراب ، تګاب ، سروبي، لغمان او کنړ او یا د نورستان بدخشان له لارې هند ته ننوتل. [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم څلور کاله د هندوکش څخه د تېرېدو لپاره د یوې لارې په لټه کې و، تر هغه چې هغه د بدخشان له لارې سفر پیل کړ. د بلخ او بامیان – کابل لاره وروسته کشف شوه. د هندو کلمه د هند یا انډیس یا د کابل سیند څخه اخیستل شوې ده. چې د هند بحر ته بهیږي. د هینډس خلک د هندوییزم په نوم د دین ګروهمن ول. د هندویزم ریښې د نوولیتیک دورې او دورې (5500 څخه تر 2600 قبل مسیح) ته ځي. په ټوله نړۍ کې پخوانیو خلکو د شمنیزم په نوم عقیده درلوده (د روحونو سره اړیکه)، او هند - اروپایان هیڅ استثنا نه وه. په هند کې د آریایي څانګې شمنیزم ځان د عقیدې په بڼه څرګند کړ (تنترا، چې عملي اړخ لري)، او تانترونه د هندویزم سرچینې ګڼل کیږي. دې ابتدايي عقايدو وروسته د آريايانو په منځ کې نوې بڼه خپله کړه او يو دود يې رامنځته کړ چې د ويدي دود په نامه يادېږي او دا دود په ليکنو کې د ويدونو په نامه يادېږي. او داه د هندي کلتور د دریو لویو مذهبونو، هندویزم، بودیزم او جینیزم په جوړولو کې هم بنسټیز رول لوبوي. * په افغانستان کې هندویزم * په افغانستان کې بودیزم * انارکلي هنریار * پنجابیان په افغانستان کی * سېک == سرچینه == [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] 0aixfg1t6juyhl2awczhex0u3k22rdl 0 63364 283971 2022-08-07T05:09:37Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Indians in Afghanistan]] مخ [[افغان هندوان او سېکان]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[افغان هندوان او سېکان]] qveodart7mmydqiqtywqufujh9tfcv5 283972 283971 2022-08-07T05:20:03Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34305629|هندو و سکهای افغان]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. د افغانستان په سویل کې هندو او هندویزم تر ۳۰۰۰ زره کاله وړاندې تاریخ لري. ۶۰۰۰ کاله وړاندې لومړی کډوال چې له منځنۍ اسیا څخه افغانستان او بیا هند ته کډه شول د ویدي یا [[دراوړ|دراوډیان خلک وو]] . ویدیانو د ویدیک مذهب، بیا [[هندويزم|هندویزم]] ، او وروسته بودیزم تاسیس کړ. د افغانستان د جنوبي ښارونه د موریانو د سلطنت پر مهال هندو مذهب درلود. د چندر ګوپت موریا زوی [[اشوک|اشوکا]] په وخت کې په افغانستان کې د هندویزم ځای [[بوديزم|بودیزم]] خپل کړ خو بیا هم په افغانستان کې ډېر هندوان اوسېدل. د عربو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې بودييزم له منځه ولاړ، خو هندوييزم پاتې شو. چې تر نن ورځې پورې د دې ډلې یو شمیر په دې خاوره کې ژوند کوي. د هند تاریخ پوهان د هند د تاریخ سره یوځای د سویلي هندوکش سیمې مطالعه کوي. . ځکه د هندوکش غرونه ډېر پخوانی نوم دی. [[هرودت|هیروډوټس]] یا د تاریخ پلار په خپل کتاب کې لس ځله د هندوکش د غره نوم یاد کړی دی. ویدیان، نورستانیان، یونانیان او د منځنۍ اسیا نور قومونه د بدخشان ، پنجشیر، کاپیسا، نجراب ، تګاب ، سروبي، لغمان او کنړ او یا د نورستان بدخشان له لارې هند ته ننوتل. [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم څلور کاله د هندوکش څخه د تېرېدو لپاره د یوې لارې په لټه کې و، تر هغه چې هغه د بدخشان له لارې سفر پیل کړ. د بلخ او بامیان – کابل لاره وروسته کشف شوه. د هندو کلمه د هند یا انډیس یا د کابل سیند څخه اخیستل شوې ده. چې د هند بحر ته بهیږي. د هینډس خلک د هندوییزم په نوم د دین ګروهمن ول. د هندویزم ریښې د نوولیتیک دورې او دورې (5500 څخه تر 2600 قبل مسیح) ته ځي. په ټوله نړۍ کې پخوانیو خلکو د شمنیزم په نوم عقیده درلوده (د روحونو سره اړیکه)، او هند - اروپایان هیڅ استثنا نه وه. په هند کې د آریایي څانګې شمنیزم ځان د عقیدې په بڼه څرګند کړ (تنترا، چې عملي اړخ لري)، او تانترونه د هندویزم سرچینې ګڼل کیږي. دې ابتدايي عقايدو وروسته د آريايانو په منځ کې نوې بڼه خپله کړه او يو دود يې رامنځته کړ چې د ويدي دود په نامه يادېږي او دا دود په ليکنو کې د ويدونو په نامه يادېږي. او داه د هندي کلتور د دریو لویو مذهبونو، هندویزم، بودیزم او جینیزم په جوړولو کې هم بنسټیز رول لوبوي. په سنسکرت کې ویدونه د آریایی ترټولو پخوانی کتابونه او په هند-اروپایی ژبو کې ترټولو زاړه لیکنې دي، چې باور کیږي د 1750 او 600 BC ترمنځ لیکل شوي. ویدا څلور کتابونه لري: رګ وید یا دعا، یاجورودا یا د لمانځه کتاب، سمویدا یا د حمدونو کتاب او اتارودا. چې رګ وید په افغانستان کې لیکل شوی. له نن نه تقریباً څلور زره کاله مخکې د اندیس سیند په غاړه اوسیدونکو د هندو په نوم مذهب درلود او جنوبي افغانستان هم یو له دغو خلکو څخه وو. . د سیلابونو او د اوبو په اهمیت پوهیدلو وروسته، دغو خلکو د دې اوبو سرچینه لټوله. هندوان پوه شول چې کابل د اندیس سیند سرچینه ده. دوی کابل ته د جنت، خوشبویي او په لوړ غږ ویل. په همدې ډول د کابل تازه هوا او د کابل ښکلي طبیعت د هندوانو پاچاهان په زړه پورې کړل. دوی د کابل سیند په غاړه مذهبي ودانۍ جوړې کړې. د اشوکا په دوره کې په کابل کې د اسمايي په نوم یو معبد و. د اسمايي ارزښت دې حد ته ورسېد چې د هند پاچاهانو د اسمايي بت په پښو کې سجده وکړه. تر څو چې یو هندو پاچا دې معبد ته نه وي تللی، د دې پاچاهي به رسمي نه وي. د افغانستان په جنوب کې ناګارهارا (ننګرهار) او ګندهارا (۵۵۰ ق-م – ۱۰۰۵ م) د غزني د محمود تر پاچاهۍ پورې په خپلواکه توګه هندو – بودايي دینونه موجود وو. د مسلمانانو تر بریدونو وروسته (۶۵۵-۹۷۱ م) د ۳۱۶ کلونو په موده کې په تدریجي ډول د هندوانو او ترکانو یو زیات شمیر مسلمانان اسلام ته مخه کړه، د غزنویانو په دوره کې له کابل څخه بودایي دین له منځه ولاړه، خو ځینې خلک په هندویزم کې پاتې شول، چې په افغانستان کې د اقلیت په توګه ژوند کوي. د افغانستان په سوېل کې پر هندوانو سربېره د اچینیانو، ساسانیانو، یفتليانو، کوشانیانو، ترکانو، مغولو، بابریانو، تیموریانو او اریایانو لکه پښتانه تاجک، پشه یې، نورستاني او داسې نور هم په بدل کې مېشت شول. دا ټول د منځنۍ اسیا کډوال دي. د محمد داود خان د واکمنۍ پر مهال د هندوانو او سېکانو شمېر سل زرو ته رسېده، له جګړو وروسته يې شمېر بهر ته لاړ او شاوخوا دېرش زره يې په کابل، جلال اباد او پکتيا کې اوسېدل. اوس شاوخوا ۷۰۰ کورنۍ شته چې ټولټال شمېر یې ۴۰۰۰ تنو ته رسېږي. دوی د مسلمانانو تر فشار لاندې بد ژوند تېروي. تر دې مخکې دوی د افغانستان په پارلمان کې دوه استازي درلودل. اوس دوی په پارلمان کې استازی نه لري. == سپېڅلي ځایونه == د هغه احصایو له مخې چې د هندوانو او سیکانو له سپیڅلو مرکزونو څخه د "موږ د دې خاورې لرغوني اوسیدونکي یو" د کتاب لیکوال اېشور داس له خوا راټول شوي ، لاندې لیست شوي دي. * په کابل کې ۱۵ معبدونه او زیارتونه شته * په کندهار کې ۱۸ قطعې * 10 واحدونه په ننګرهار، لوګر او لغمان کې * 1 واحد په جلال آباد کې * په غزني کې څلور واحدونه شتون لري. او په باميانو کې هم د دغه ښار بودا د عبادت د سرچينې په توګه يادوي. د عربو له راتګ وروسته هندوانو په انزوا او بې عدالتۍ کې ژوند کاوه، څو کلونه تېر شول، امیر عبدالرحمن خان په ۱۹۰۰ میلادي کال کې هندوانو ته اجازه ورکړه چې د اسمايي غره په لمنه کې د معبد د بیا جوړولو اجازه ورکړي، چې د هغه په نوم نومول شوی و. ښاغلی » دوني چند د کابل هندوانو یو مسلمان د ښاروالۍ په دفتر کې تیر او ثبت شو. دغه کار د دې لامل شو چې د هندوانو معبدونه او افغاني سکې د قانوني بنسټونو په توګه نه بلکې د شخصي ملکیت په توګه وپېژندل شي. د مذهبي تعصب له امله، د هندو مندرونه د جوماتونو او عالي کورونو په څیر ورته حق نلري. او دوی د برښنا، د څښاک پاکو اوبو او روغتیا ساتنې محصولاتو په برخه کې مساوي امتیازات نه لري. د اسمايي او شيوکي معبدونه په افغانستان کې د هندوانو ډېر تاريخي معبدونه دي. * په افغانستان کې هندویزم * په افغانستان کې بودیزم * انارکلي هنریار * پنجابیان په افغانستان کی * سېک == سرچینه == [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] hptgppic70jppdsyc5tswsz5r920a9w 283973 283972 2022-08-07T05:20:45Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/34305629|هندو و سکهای افغان]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki   '''افغان هندوان او سېکان''' ( {{Lang-en|Afghan Hindus and Sikhs}} ) ټولنه د افغانستان یو له هغو اقلیتونو څخه ده چې په [[غزني|غزني،]] کابل، [[پکتيا ولايت|پکتیا]] ، [[لغمان ولايت|لغمان]] ، ننګرهار ولایتونو کې ژوند کوي. په افغان هندوانو کې سېکان او هندوان شامل دي. د افغانستان زیاتره هندوان تجارت او ازادې دندې لري، چې لږ شمېر یې د کرنې کارګران، دوکانداران او داسې نور دي. دوی په پنجابی، سندی ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، لیهندا، تیراهی، جگاتی، سرائیکی ژبو خبرې کوی. == مخېنه == د افغانستان په سویل کې هندو او هندویزم تر ۳۰۰۰ زره کاله وړاندې تاریخ لري. ۶۰۰۰ کاله وړاندې لومړی کډوال چې له منځنۍ اسیا څخه افغانستان او بیا هند ته کډه شول د ویدي یا [[دراوړ|دراوډیان خلک وو]] . ویدیانو د ویدیک مذهب، بیا [[هندويزم|هندویزم]] ، او وروسته بودیزم تاسیس کړ. د افغانستان د جنوبي ښارونه د موریانو د سلطنت پر مهال هندو مذهب درلود. د چندر ګوپت موریا زوی [[اشوک|اشوکا]] په وخت کې په افغانستان کې د هندویزم ځای [[بوديزم|بودیزم]] خپل کړ خو بیا هم په افغانستان کې ډېر هندوان اوسېدل. د عربو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې بودييزم له منځه ولاړ، خو هندوييزم پاتې شو. چې تر نن ورځې پورې د دې ډلې یو شمیر په دې خاوره کې ژوند کوي. د هند تاریخ پوهان د هند د تاریخ سره یوځای د سویلي هندوکش سیمې مطالعه کوي. . ځکه د هندوکش غرونه ډېر پخوانی نوم دی. [[هرودت|هیروډوټس]] یا د تاریخ پلار په خپل کتاب کې لس ځله د هندوکش د غره نوم یاد کړی دی. ویدیان، نورستانیان، یونانیان او د منځنۍ اسیا نور قومونه د بدخشان ، پنجشیر، کاپیسا، نجراب ، تګاب ، سروبي، لغمان او کنړ او یا د نورستان بدخشان له لارې هند ته ننوتل. [[مقدوني سکندر|سکندر]] اعظم څلور کاله د هندوکش څخه د تېرېدو لپاره د یوې لارې په لټه کې و، تر هغه چې هغه د بدخشان له لارې سفر پیل کړ. د بلخ او بامیان – کابل لاره وروسته کشف شوه. د هندو کلمه د هند یا انډیس یا د کابل سیند څخه اخیستل شوې ده. چې د هند بحر ته بهیږي. د هینډس خلک د هندوییزم په نوم د دین ګروهمن ول. د هندویزم ریښې د نوولیتیک دورې او دورې (5500 څخه تر 2600 قبل مسیح) ته ځي. په ټوله نړۍ کې پخوانیو خلکو د شمنیزم په نوم عقیده درلوده (د روحونو سره اړیکه)، او هند - اروپایان هیڅ استثنا نه وه. په هند کې د آریایي څانګې شمنیزم ځان د عقیدې په بڼه څرګند کړ (تنترا، چې عملي اړخ لري)، او تانترونه د هندویزم سرچینې ګڼل کیږي. دې ابتدايي عقايدو وروسته د آريايانو په منځ کې نوې بڼه خپله کړه او يو دود يې رامنځته کړ چې د ويدي دود په نامه يادېږي او دا دود په ليکنو کې د ويدونو په نامه يادېږي. او داه د هندي کلتور د دریو لویو مذهبونو، هندویزم، بودیزم او جینیزم په جوړولو کې هم بنسټیز رول لوبوي. په سنسکرت کې ویدونه د آریایی ترټولو پخوانی کتابونه او په هند-اروپایی ژبو کې ترټولو زاړه لیکنې دي، چې باور کیږي د 1750 او 600 BC ترمنځ لیکل شوي. ویدا څلور کتابونه لري: رګ وید یا دعا، یاجورودا یا د لمانځه کتاب، سمویدا یا د حمدونو کتاب او اتارودا. چې رګ وید په افغانستان کې لیکل شوی. له نن نه تقریباً څلور زره کاله مخکې د اندیس سیند په غاړه اوسیدونکو د هندو په نوم مذهب درلود او جنوبي افغانستان هم یو له دغو خلکو څخه وو. . د سیلابونو او د اوبو په اهمیت پوهیدلو وروسته، دغو خلکو د دې اوبو سرچینه لټوله. هندوان پوه شول چې کابل د اندیس سیند سرچینه ده. دوی کابل ته د جنت، خوشبویي او په لوړ غږ ویل. په همدې ډول د کابل تازه هوا او د کابل ښکلي طبیعت د هندوانو پاچاهان په زړه پورې کړل. دوی د کابل سیند په غاړه مذهبي ودانۍ جوړې کړې. د اشوکا په دوره کې په کابل کې د اسمايي په نوم یو معبد و. د اسمايي ارزښت دې حد ته ورسېد چې د هند پاچاهانو د اسمايي بت په پښو کې سجده وکړه. تر څو چې یو هندو پاچا دې معبد ته نه وي تللی، د دې پاچاهي به رسمي نه وي. د افغانستان په جنوب کې ناګارهارا (ننګرهار) او ګندهارا (۵۵۰ ق-م – ۱۰۰۵ م) د غزني د محمود تر پاچاهۍ پورې په خپلواکه توګه هندو – بودايي دینونه موجود وو. د مسلمانانو تر بریدونو وروسته (۶۵۵-۹۷۱ م) د ۳۱۶ کلونو په موده کې په تدریجي ډول د هندوانو او ترکانو یو زیات شمیر مسلمانان اسلام ته مخه کړه، د غزنویانو په دوره کې له کابل څخه بودایي دین له منځه ولاړه، خو ځینې خلک په هندویزم کې پاتې شول، چې په افغانستان کې د اقلیت په توګه ژوند کوي. د افغانستان په سوېل کې پر هندوانو سربېره د اچینیانو، ساسانیانو، یفتليانو، کوشانیانو، ترکانو، مغولو، بابریانو، تیموریانو او اریایانو لکه پښتانه تاجک، پشه یې، نورستاني او داسې نور هم په بدل کې مېشت شول. دا ټول د منځنۍ اسیا کډوال دي. د محمد داود خان د واکمنۍ پر مهال د هندوانو او سېکانو شمېر سل زرو ته رسېده، له جګړو وروسته يې شمېر بهر ته لاړ او شاوخوا دېرش زره يې په کابل، جلال اباد او پکتيا کې اوسېدل. اوس شاوخوا ۷۰۰ کورنۍ شته چې ټولټال شمېر یې ۴۰۰۰ تنو ته رسېږي. دوی د مسلمانانو تر فشار لاندې بد ژوند تېروي. تر دې مخکې دوی د افغانستان په پارلمان کې دوه استازي درلودل. اوس دوی په پارلمان کې استازی نه لري. == سپېڅلي ځایونه == د هغه احصایو له مخې چې د هندوانو او سیکانو له سپیڅلو مرکزونو څخه د "موږ د دې خاورې لرغوني اوسیدونکي یو" د کتاب لیکوال اېشور داس له خوا راټول شوي ، لاندې لیست شوي دي. * په کابل کې ۱۵ معبدونه او زیارتونه شته * په کندهار کې ۱۸ قطعې * 10 واحدونه په ننګرهار، لوګر او لغمان کې * 1 واحد په جلال آباد کې * په غزني کې څلور واحدونه شتون لري. او په باميانو کې هم د دغه ښار بودا د عبادت د سرچينې په توګه يادوي. د عربو له راتګ وروسته هندوانو په انزوا او بې عدالتۍ کې ژوند کاوه، څو کلونه تېر شول، امیر عبدالرحمن خان په ۱۹۰۰ میلادي کال کې هندوانو ته اجازه ورکړه چې د اسمايي غره په لمنه کې د معبد د بیا جوړولو اجازه ورکړي، چې د هغه په نوم نومول شوی و. ښاغلی » دوني چند د کابل هندوانو یو مسلمان د ښاروالۍ په دفتر کې تیر او ثبت شو. دغه کار د دې لامل شو چې د هندوانو معبدونه او افغاني سکې د قانوني بنسټونو په توګه نه بلکې د شخصي ملکیت په توګه وپېژندل شي. د مذهبي تعصب له امله، د هندو مندرونه د جوماتونو او عالي کورونو په څیر ورته حق نلري. او دوی د برښنا، د څښاک پاکو اوبو او روغتیا ساتنې محصولاتو په برخه کې مساوي امتیازات نه لري. د اسمايي او شيوکي معبدونه په افغانستان کې د هندوانو ډېر تاريخي معبدونه دي. * په افغانستان کې هندویزم * په افغانستان کې بودیزم * انارکلي هنریار * پنجابیان په افغانستان کی * سېک == سرچینه == [[وېشنيزه:د افغانستان توکمونه]] 0zywshxc07n9ytpg23zaosohds1q492 0 63365 283974 2022-08-07T06:51:16Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:en:Special:Redirect/revision/1089020857|Edicts of Ashoka]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki    د '''اشوکا فرمانونه''' په ستنو او همدارنګه د ډبرو او غار دیوالونو باندې له دېرشو څخه د زیاتو لیکنو مجموعه ده چې د موریان امپراتورۍ امپراتور [[اشوک|اشوکا]] ته منسوب شوي چې له 268 BCE څخه تر 232 BCE پورې یې واکمني کړې. [1] اشوکا د [[دهرما|دھما]] ''لپي'' ( پراکرت په برهمي رسم الخط کې: [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺|𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺]] ، "د مذهب لیکنې") د خپلو اثارو بیانولو لپاره کارولې. <ref>{{Cite book|last=Singh|first1=Upinder|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=9788131711200|page=351|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&pg=PA351|language=en}}</ref> دا لیکونه د [[بنګله دیش]] ، [[هند]] ، [[نیپال]] ، [[افغانستان]] او [[پاکستان]] په ټولو سیمو کې ویشل شوي، او د [[بوديزم|بودیزم]] لومړنی ثبوت وړاندې کوي. فرمانونه د دمام په اړه د اشوکا نظر په تفصیل سره بیانوي، د ځینو ستونزو د حل لپاره یوه جدي هڅه چې یوه پیچلې ټولنه ورسره مخ وه. <ref>{{Cite web |title=The Ashokan rock edicts are a marvel of history |url=http://www.rediff.com/news/special/the-ashokan-rock-edicts-are-a-marvel-of-history/20170808.htm?sc_cid=twshare}}</ref> د احکامو له مخې، په دې دوره کې د بودا د تبلیغ کچه د [[د مدیترانې سمندرګی|مدیترانې سمندر]] ته رسېدلې وه، او د بودا ډیری اثار جوړ شوي وو. دا لیکنې د بودا فلسفې ته د اشوکا پیروۍ اعلانوي. لیکنې د هغه هڅې ښیي چې د هغه په پاچاهۍ کې د بودا دین د پراختیا لپاره هڅې کوي. که څه هم بودیزم او همدارنګه د [[گوتاما بودا|ګوتم بودا]] یادونه شوې، فرمانونه د ځانګړو مذهبي کړنو یا د بودیزم د فلسفې اړخ پر ځای په ټولنیزو او اخلاقي اصولو تمرکز کوي. دا په عامه ځایونو کې موقعیت درلود او د خلکو لوستلو لپاره و. په دې لیکنو کې، اشوکا ځان ته د "د خدایانو محبوب" ( ''دیوانمپیا'' ) په توګه اشاره کوي. د اشوکا سره د دیوانمپیا پیژندنه په 1915 کې د کرناټکا د رایچور ولسوالۍ په یوه کلي مسکي کې د سرو زرو د کان کیندنې انجینر C. [[کرناټک|Beadon]] لخوا په 1915 کې کشف شوې. د ډبرې یو بل کوچنی فرمان چې د [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|مدهیا]] [[مدهيه پرديش|پردیش]] د دتیا ولسوالۍ په ګوجرا کلي کې موندل شوی؛ د اشوکا نوم هم د خپلو لقبونو سره یوځای کارولی دی: " ''دیوانمپیا پیاداسی اسوکاراجا'' ". <ref name="Encyclopaedia of Buddhism">{{Cite book|last=Malalasekera|first1=Gunapala Piyasena|title=Encyclopaedia of Buddhism|year=1990|publisher=Government of Ceylon|page=16|url=https://books.google.com/books?id=OdwKAAAAYAAJ|language=en}}</ref> د هند په مرکزي او ختیځو برخو کې موندل شوي لیکونه په مګادي پراکرت کې د براهمي رسم الخط په کارولو سره لیکل شوي، په داسې حال کې چې پراکرت د [[خروشتي]] لیکدود په کارولو سره، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي په شمال لویدیز کې کارول شوي. دا فرمانونه د برتانوي [[لرغونپوهنه|لرغونپوه]] او تاریخ پوه جیمز پرنسپ لخوا تشریح شوي. [5] ihaizdp44o8f83j815vz6t2t5arjlgm 283975 283974 2022-08-07T06:52:23Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Edicts of Ashoka]] مخ [[د اشوک فرمانونه]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki    د '''اشوکا فرمانونه''' په ستنو او همدارنګه د ډبرو او غار دیوالونو باندې له دېرشو څخه د زیاتو لیکنو مجموعه ده چې د موریان امپراتورۍ امپراتور [[اشوک|اشوکا]] ته منسوب شوي چې له 268 BCE څخه تر 232 BCE پورې یې واکمني کړې. [1] اشوکا د [[دهرما|دھما]] ''لپي'' ( پراکرت په برهمي رسم الخط کې: [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺|𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺]] ، "د مذهب لیکنې") د خپلو اثارو بیانولو لپاره کارولې. <ref>{{Cite book|last=Singh|first1=Upinder|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=9788131711200|page=351|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&pg=PA351|language=en}}</ref> دا لیکونه د [[بنګله دیش]] ، [[هند]] ، [[نیپال]] ، [[افغانستان]] او [[پاکستان]] په ټولو سیمو کې ویشل شوي، او د [[بوديزم|بودیزم]] لومړنی ثبوت وړاندې کوي. فرمانونه د دمام په اړه د اشوکا نظر په تفصیل سره بیانوي، د ځینو ستونزو د حل لپاره یوه جدي هڅه چې یوه پیچلې ټولنه ورسره مخ وه. <ref>{{Cite web |title=The Ashokan rock edicts are a marvel of history |url=http://www.rediff.com/news/special/the-ashokan-rock-edicts-are-a-marvel-of-history/20170808.htm?sc_cid=twshare}}</ref> د احکامو له مخې، په دې دوره کې د بودا د تبلیغ کچه د [[د مدیترانې سمندرګی|مدیترانې سمندر]] ته رسېدلې وه، او د بودا ډیری اثار جوړ شوي وو. دا لیکنې د بودا فلسفې ته د اشوکا پیروۍ اعلانوي. لیکنې د هغه هڅې ښیي چې د هغه په پاچاهۍ کې د بودا دین د پراختیا لپاره هڅې کوي. که څه هم بودیزم او همدارنګه د [[گوتاما بودا|ګوتم بودا]] یادونه شوې، فرمانونه د ځانګړو مذهبي کړنو یا د بودیزم د فلسفې اړخ پر ځای په ټولنیزو او اخلاقي اصولو تمرکز کوي. دا په عامه ځایونو کې موقعیت درلود او د خلکو لوستلو لپاره و. په دې لیکنو کې، اشوکا ځان ته د "د خدایانو محبوب" ( ''دیوانمپیا'' ) په توګه اشاره کوي. د اشوکا سره د دیوانمپیا پیژندنه په 1915 کې د کرناټکا د رایچور ولسوالۍ په یوه کلي مسکي کې د سرو زرو د کان کیندنې انجینر C. [[کرناټک|Beadon]] لخوا په 1915 کې کشف شوې. د ډبرې یو بل کوچنی فرمان چې د [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|مدهیا]] [[مدهيه پرديش|پردیش]] د دتیا ولسوالۍ په ګوجرا کلي کې موندل شوی؛ د اشوکا نوم هم د خپلو لقبونو سره یوځای کارولی دی: " ''دیوانمپیا پیاداسی اسوکاراجا'' ". <ref name="Encyclopaedia of Buddhism">{{Cite book|last=Malalasekera|first1=Gunapala Piyasena|title=Encyclopaedia of Buddhism|year=1990|publisher=Government of Ceylon|page=16|url=https://books.google.com/books?id=OdwKAAAAYAAJ|language=en}}</ref> د هند په مرکزي او ختیځو برخو کې موندل شوي لیکونه په مګادي پراکرت کې د براهمي رسم الخط په کارولو سره لیکل شوي، په داسې حال کې چې پراکرت د [[خروشتي]] لیکدود په کارولو سره، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي په شمال لویدیز کې کارول شوي. دا فرمانونه د برتانوي [[لرغونپوهنه|لرغونپوه]] او تاریخ پوه جیمز پرنسپ لخوا تشریح شوي. [5] ihaizdp44o8f83j815vz6t2t5arjlgm 283977 283975 2022-08-07T06:54:06Z عثمان منصور انصاري 200 wikitext text/x-wiki د '''اشوکا فرمانونه''' په ستنو او همدارنګه د ډبرو او غار دیوالونو باندې له دېرشو څخه د زیاتو لیکنو مجموعه ده چې د موریان امپراتورۍ امپراتور [[اشوک|اشوکا]] ته منسوب شوي چې له 268 BCE څخه تر 232 BCE پورې یې واکمني کړې. [1] اشوکا د [[دهرما|دھما]] ''لپي'' ( پراکرت په برهمي رسم الخط کې: [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺|𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺]] ، "د مذهب لیکنې") د خپلو اثارو بیانولو لپاره کارولې. <ref>{{Cite book|last=Singh|first1=Upinder|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=9788131711200|page=351|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&pg=PA351|language=en}}</ref> دا لیکونه د [[بنګله دیش]] ، [[هند]] ، [[نیپال]] ، [[افغانستان]] او [[پاکستان]] په ټولو سیمو کې ویشل شوي، او د [[بوديزم|بودیزم]] لومړنی ثبوت وړاندې کوي. فرمانونه د دمام په اړه د اشوکا نظر په تفصیل سره بیانوي، د ځینو ستونزو د حل لپاره یوه جدي هڅه چې یوه پیچلې ټولنه ورسره مخ وه. <ref>{{Cite web |title=The Ashokan rock edicts are a marvel of history |url=http://www.rediff.com/news/special/the-ashokan-rock-edicts-are-a-marvel-of-history/20170808.htm?sc_cid=twshare}}</ref> د احکامو له مخې، په دې دوره کې د بودا د تبلیغ کچه د [[د مدیترانې سمندرګی|مدیترانې سمندر]] ته رسېدلې وه، او د بودا ډیری اثار جوړ شوي وو. دا لیکنې د بودا فلسفې ته د اشوکا پیروۍ اعلانوي. لیکنې د هغه هڅې ښیي چې د هغه په پاچاهۍ کې د بودا دین د پراختیا لپاره هڅې کوي. که څه هم بودیزم او همدارنګه د [[گوتاما بودا|ګوتم بودا]] یادونه شوې، فرمانونه د ځانګړو مذهبي کړنو یا د بودیزم د فلسفې اړخ پر ځای په ټولنیزو او اخلاقي اصولو تمرکز کوي. دا په عامه ځایونو کې موقعیت درلود او د خلکو لوستلو لپاره و. په دې لیکنو کې، اشوکا ځان ته د "د خدایانو محبوب" ( ''دیوانمپیا'' ) په توګه اشاره کوي. د اشوکا سره د دیوانمپیا پیژندنه په 1915 کې د کرناټکا د رایچور ولسوالۍ په یوه کلي مسکي کې د سرو زرو د کان کیندنې انجینر C. [[کرناټک|Beadon]] لخوا په 1915 کې کشف شوې. د ډبرې یو بل کوچنی فرمان چې د [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|مدهیا]] [[مدهيه پرديش|پردیش]] د دتیا ولسوالۍ په ګوجرا کلي کې موندل شوی؛ د اشوکا نوم هم د خپلو لقبونو سره یوځای کارولی دی: " ''دیوانمپیا پیاداسی اسوکاراجا'' ". <ref name="Encyclopaedia of Buddhism">{{Cite book|last=Malalasekera|first1=Gunapala Piyasena|title=Encyclopaedia of Buddhism|year=1990|publisher=Government of Ceylon|page=16|url=https://books.google.com/books?id=OdwKAAAAYAAJ|language=en}}</ref> د هند په مرکزي او ختیځو برخو کې موندل شوي لیکونه په مګادي پراکرت کې د براهمي رسم الخط په کارولو سره لیکل شوي، په داسې حال کې چې پراکرت د [[خروشتي]] لیکدود په کارولو سره، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي په شمال لویدیز کې کارول شوي. دا فرمانونه د برتانوي [[لرغونپوهنه|لرغونپوه]] او تاریخ پوه جیمز پرنسپ لخوا تشریح شوي. [5] amiwvy6jzhmm8by0nnqs777al5pfm08 0 63366 283976 2022-08-07T06:52:23Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Edicts of Ashoka]] مخ [[د اشوک فرمانونه]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[د اشوک فرمانونه]] ojuej21z1nxxtsi12e5hir52ppudg1m 283978 283976 2022-08-07T07:34:46Z عثمان منصور انصاري 200 د "[[:en:Special:Redirect/revision/1089020857|Edicts of Ashoka]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki    د '''اشوکا فرمانونه''' په ستنو او همدارنګه د ډبرو او غار دیوالونو باندې له دېرشو څخه د زیاتو لیکنو مجموعه ده چې د موریان امپراتورۍ امپراتور [[اشوک|اشوکا]] ته منسوب شوي چې له 268 BCE څخه تر 232 BCE پورې یې واکمني کړې. [1] اشوکا د [[دهرما|دھما]] ''لپي'' ( پراکرت په برهمي رسم الخط کې: [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺|𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺]] ، "د مذهب لیکنې") د خپلو اثارو بیانولو لپاره کارولې. <ref>{{Cite book|last=Singh|first1=Upinder|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=9788131711200|page=351|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&pg=PA351|language=en}}</ref> دا لیکونه د [[بنګله دیش]] ، [[هند]] ، [[نیپال]] ، [[افغانستان]] او [[پاکستان]] په ټولو سیمو کې ویشل شوي، او د [[بوديزم|بودیزم]] لومړنی ثبوت وړاندې کوي. فرمانونه د دمام په اړه د اشوکا نظر په تفصیل سره بیانوي، د ځینو ستونزو د حل لپاره یوه جدي هڅه چې یوه پیچلې ټولنه ورسره مخ وه. <ref>{{Cite web |title=The Ashokan rock edicts are a marvel of history |url=http://www.rediff.com/news/special/the-ashokan-rock-edicts-are-a-marvel-of-history/20170808.htm?sc_cid=twshare}}</ref> د احکامو له مخې، په دې دوره کې د بودا د تبلیغ کچه د [[د مدیترانې سمندرګی|مدیترانې سمندر]] ته رسېدلې وه، او د بودا ډیری اثار جوړ شوي وو. دا لیکنې د بودا فلسفې ته د اشوکا پیروۍ اعلانوي. لیکنې د هغه هڅې ښیي چې د هغه په پاچاهۍ کې د بودا دین د پراختیا لپاره هڅې کوي. که څه هم بودیزم او همدارنګه د [[گوتاما بودا|ګوتم بودا]] یادونه شوې، فرمانونه د ځانګړو مذهبي کړنو یا د بودیزم د فلسفې اړخ پر ځای په ټولنیزو او اخلاقي اصولو تمرکز کوي. دا په عامه ځایونو کې موقعیت درلود او د خلکو لوستلو لپاره و. په دې لیکنو کې، اشوکا ځان ته د "د خدایانو محبوب" ( ''دیوانمپیا'' ) په توګه اشاره کوي. د اشوکا سره د دیوانمپیا پیژندنه په 1915 کې د کرناټکا د رایچور ولسوالۍ په یوه کلي مسکي کې د سرو زرو د کان کیندنې انجینر C. [[کرناټک|Beadon]] لخوا په 1915 کې کشف شوې. د ډبرې یو بل کوچنی فرمان چې د [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|مدهیا]] [[مدهيه پرديش|پردیش]] د دتیا ولسوالۍ په ګوجرا کلي کې موندل شوی؛ د اشوکا نوم هم د خپلو لقبونو سره یوځای کارولی دی: " ''دیوانمپیا پیاداسی اسوکاراجا'' ". <ref name="Encyclopaedia of Buddhism">{{Cite book|last=Malalasekera|first1=Gunapala Piyasena|title=Encyclopaedia of Buddhism|year=1990|publisher=Government of Ceylon|page=16|url=https://books.google.com/books?id=OdwKAAAAYAAJ|language=en}}</ref> د هند په مرکزي او ختیځو برخو کې موندل شوي لیکونه په مګادي پراکرت کې د براهمي لیکدود په کارولو سره لیکل شوي، په داسې حال کې چې پراکرت د [[خروشتي]] لیکدود په کارولو سره، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي په شمال لویدیز کې کارول شوي. دا فرمانونه د برتانوي [[لرغونپوهنه|لرغونپوه]] او تاریخ پوه جیمز پرنسپ لخوا تشریح شوي. [5] دا لیکنې د څو تکراري موضوعاتو په شاوخوا کې ګرځي: بودیزم ته د اشوکا ور اووښتنه، د بودیزم د خپرولو لپاره د هغه د هڅو توضیحات، د هغه اخلاقي او مذهبي احکام، او د هغه ټولنیز او حيواني هوساینې پروګرام. دا فرمانونه د اشوکا د افکارو پر بنسټ ولاړ وو چې د ادارې او خلکو د یو بل او مذهب په وړاندې چلند و. == درک کول == [[دوتنه:Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg/400px-Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg|بټنوک|400x400px| د براهمي رسم الخط کنزونټونه، او د دوی ارتقاء عصري [[دېوناگري|دیوناگري]] ته، د جیمز پرنسپ په وینا، لکه څنګه چې د بنګال د آسیایی ټولنې په ژورنال کې، د مارچ په 1838 کې خپور شو. ټول توري په سمه او ښه توګه تشریح شوي، پرته له دې چې په ښي خوا کې دوه ورک شوي دي: 𑀰(ś) او 𑀱(ṣ). <ref>{{Cite book|title=Journal of the Asiatic Society of Bengal.|year=1838|publisher=Calcutta : Printed at the Baptist Mission Press [etc.]|url=https://archive.org/stream/journalofasiatic775asia#page/n101}}</ref>]] په [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي ژبو کې د یو څو لیکنو سربیره (چې یوازې په شلمه پیړۍ کې کشف شوي) ، فرمانونه اکثرا په براهمي لیکدود کې لیکل شوي او ځینې وختونه په شمال لویدیز کې په [[خروشتي|خروشتي لیکدود]] کې لیکل شوي ، دوه هندي لیکدود چې دواړه د پنځمې پیړۍ په شاوخوا کې ورک شوي. CE، او په هغه وخت کې چې په 19 پیړۍ کې فرمانونه کشف او څېړل شوي و، تر دې دمه یې په رمزونو او پټو اسرارو څوک نه پوهیده. [7] <ref name="RHP">{{Cite book|last=Ray|first1=Himanshu Prabha|title=Buddhism and Gandhara: An Archaeology of Museum Collections|date=2017|publisher=Taylor & Francis|isbn=9781351252744|page=181|url=https://books.google.com/books?id=MiBBDwAAQBAJ&pg=PT181|language=en}}</ref> == فرمانونه == [[دوتنه:AsokaKandahar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/AsokaKandahar.jpg/220px-AsokaKandahar.jpg|بټنوک|د اشوکا لخوا لومړی پیژندل شوی لیکنه، د کندهار دوه ژبی ډبرې لیکنه ، په یوناني او آرامي ژبه، د هغه د واکمنۍ په لسم کال (260 BCE) کې لیکل شوې. <ref name="DC">India: An Archaeological History: Palaeolithic Beginnings to Early ... by Dilip K. Chakrabarty [https://books.google.com/books?id=wPQtDwAAQBAJ&pg=PT395 {{p.|395}}]</ref> [18] <ref name="Valeri P. Yailenko 1990, p.243">Valeri P. Yailenko [https://www.persee.fr/doc/dha_0755-7256_1990_num_16_1_1467 ''Les maximes delphiques d'Aï Khanoum et la formation de la doctrine du dharma d'Asoka''] Dialogues d'histoire ancienne vol.16 n°1, 1990, p.243</ref>]] ددې فرمان لیکنه په څلورو کټګوریو ویشل شوي ده، د دوی د اندازې (کوچني یا لوی) او د دوی د منځني (راک یا ستون) له مخې. په تاریخي لحاظ، کوچني لیکنې د لویو لیکو څخه مخکې دي، پداسې حال کې چې د ډبرې لیکنې عموما داسې ښکاري چې د ستنې لیکنې څخه مخکې پیل شوي دي: * د کوچنیو ډبرو فرمانونه : د اشوکا د واکمنۍ په پیل کې لیکل شوي ایتونه؛ په پراکرېټ ، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي ژبو . * د وړو ستنو فرمانونه: د شیزم فرمان، د ملکې فرمان، د رومینډي فرمان، د نګالي ساګر فرمان ؛ په پراکرت کې * د راک لوی فرمانونه : 14 فرمانونه (د لومړۍ څخه تر 14 پورې) او 2 جلا جلا په [[اوړېشه|اوډیشا]] کې موندل شوي؛ په پراکرت او [[يوناني ژبه|یوناني ژبه]] . * د اساسي ستنې تصنيفات : 7 فرمانونه، چې د اشوکا د واکمنۍ په پای کې ليکل شوي؛ په پراکرېټ کې ; عمومي محتوا د کوچنیو ډبرو فرمانونه (په کوم کې چې اشوکا کله ناکله په شخصی ډول نومول کیږي، لکه په مسکي او [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|ګوجره]] کې) او همدارنګه د کوچنیو ستنو ایتونه د دوی په مینځپانګه کې خورا مذهبي دي: دوی په پراخه کچه د [[گوتاما بودا|بودا]] یادونه کوي (او حتی پخوانی بودا لکه څنګه چې د نګالي ساګر په لیکنه کې) )، سنګه ، بودیزم او بودایی صحیفې (لکه څنګه چې د بیرات په فرمان کې) یادونه کړې. <ref name="SDK">{{Cite journal|last1=Kulkarni|first1=S. D.|title=Inscriptions of Ashoka: A Reappraisal|journal=Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute|volume=71|issue=1/4|date=1990|pages=305–309}}</ref> === د کوچنیو ډبرلیک فرمانونه === <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:442px;max-width:442px"><div class="trow"><div class="theader">د کوچنیو ډبرو فرمانونه</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:242px;max-width:242px"><div class="thumbimage" style="height:179px;overflow:hidden">[[File:Rock_edict-_closer_look.JPG|alt=|240x240px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د [[Maski|مسکي]] کوچني راکډ برلیک فرمان.</div></div><div class="tsingle" style="width:196px;max-width:196px"><div class="thumbimage" style="height:179px;overflow:hidden">[[File:Map_of_the_Minor_Rock_Edicts.jpg|alt=|194x194px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د کوچنیو ډبرلیک فرمانونو نقشه</div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption"> د کوچني راک فرمانونه اکثرا د بودایايي شخصیتونه دي، او ځینې یې په ځانګړې توګه د "اشوکا" نوم یادوي ([[File:Ashoka_in_Brahmi_script.jpg|30x30px]]</img> ، د پورتنۍ کرښې مرکز) د سرلیک "دیوانامپریا" (د خدایانو محبوب) سره په ګډه.</div></div></div></div> [[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]] <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:377px;max-width:377px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:271px;max-width:271px"><div class="thumbimage">[[File:Brahmi_script_on_Ashoka_Pillar,_Sarnath.jpg|alt=|269x269px]]</img></div></div><div class="tsingle" style="width:102px;max-width:102px"><div class="thumbimage">[[File:Sarnath_capital.jpg|alt=|178x178px]]</img></div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption"> د اشوکا د [[Sarnath|سارنات]] [[Pillar of Ashoka|ستنې په اړه د کوچني ستنې فرمان، او د اشوکا]] د زمري [[Lion Capital of Ashoka|پلازمینه]] چې تاج یې پر سرایښی دی.</div></div></div></div> === د راک لوی فرمانونه === <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:442px;max-width:442px"><div class="trow"><div class="theader">د راک لوی فرمانونه</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:243px;max-width:243px"><div class="thumbimage" style="height:180px;overflow:hidden">[[File:Kalsi01.jpg|alt=|241x241px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">[[Rock edicts of Khalsi|د خالصي ډبریک فرمانونه]]</div></div><div class="tsingle" style="width:195px;max-width:195px"><div class="thumbimage" style="height:180px;overflow:hidden">[[File:Map_of_the_Major_Rock_Edicts.jpg|alt=|193x193px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د لوی راک ډبرلیک فرمان نقشه</div></div></div></div></div> [[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]] د [[اشوک|اشوکا]] لوی ډبرې فرمانونه 14 جلا جلا لوی ایتونو ته اشاره کوي، کوم چې د پام وړ مفصل او پراخ دي. <ref>{{Cite web |date=2016-08-05 |title=This excerpt from a new book demolishes Emperor Ashoka's reputation as a pacifist |url=http://www.hindustantimes.com/books/this-excerpt-from-a-new-book-demolishes-emperor-ashoka-reputation-as-a-pacifist/story-puxXlUpPsDy4TqELZ3UonN.html}}</ref> دا فرمانونه د سلطنت په چلولو کې د عملي لارښوونو سره تړاو لري لکه د اوبو لګولو سیسټمونو ډیزاین او په سوله ایز اخلاقي چلند کې د اشوکا د عقیدې توضیحات. دوی د هغه د ژوند په اړه لږ شخصي توضیحات لري. <ref name="colostate">{{Cite web |title=The Edicts of King Ashoka |url=http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/ashoka.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070314160034/http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/ashoka.html |archive-date=14 March 2007 |access-date=2007-03-15}}</ref> دا فرمانونه په تاریخي ډول د کوچني ډبرلیک فرمان په توګه وړاندې شوي. درې ژبې کارول شوې، پراکرېټ ، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي . فرمانونه د پراکرتېټ په غیر معیاري او لرغوني ډولونو کې جوړ شوي دي. د پراکرت لیکنې په برهمي او [[خروشتي|خروشتي رسم الخط]] کې لیکل شوي، چې حتی یو عام وګړی یې لوستلی او پوهیدلای شي. د پاکستان په سیمه کې موندل شوي لیکونه په [[خروشتي]] رسم الخط کې دي. نور فرمانونه په یوناني یا آرامي لیکل شوي دي. د اشوکا د کندهار یوناني فرمان (د اډیټ نمبر 13 او 14 نمبر برخې په شمول) یوازې په یوناني ژبه کې دی، او په اصل کې ممکن د 1-14 ټول لوی ډبرې ایډیکټونه ولري. <ref name="persee.fr">Une nouvelle inscription grecque d'Açoka, Schlumberger, Daniel, Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres Année 1964 Volume 108 Numéro 1 pp. 126-140 </ref> د اشوکا د لویو ډبرلیک اثار په لویو ډبرو لیکل شوي دي، پرته له دې چې په یوناني کې د کندهار نسخه ( د اشوکا د کندهار یوناني نسخه)، د یوې ودانۍ پورې اړوند د تیږو تختې باندې لیکل شوي. لوی فرمانونه د موریانو د واکمنۍ سیمې په زړه کې موقعیت نلري، بلکه په دودیز ډول د [[بهار|بېهار]] په مرکز کې موقعیت لري، مګر د هغې سیمې په سرحدونو کې چې د اشوکا لخوا کنټرول کیږي. <ref>"Fourteen Major Rock Edicts have been discovered at seven places along the borders of the territory that Asoka controlled" {{Cite book|last=Hirakawa|first1=Akira|title=A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna|date=1993|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=9788120809550|page=96|url=https://books.google.com/books?id=XjjwjC7rcOYC&pg=PA96|language=en}}</ref> د اشوکا د سترو ستنو اثار په خاصه توګه د اشوکا په ستنو یا د هغې په ټوټو، په کاسمبي (اوس د اله آباد ستون )، توپرا کلان ، میروت ، لوریا-اراراج ، لوریا نندنګر ، رامپوروا ( چمپاران ) او د دې په ټوټو کې لیکل شوي وو. د کندهار، ۷ فرمان او د پل دارونیت، په [[افغانستان]] کې فرمان نمبر ۵ یا نمبر ۷) <ref>Inscriptions of Asoka de D.C. Sircar [https://books.google.com/books?id=1_omDwAAQBAJ&pg=PT30 p.30]</ref> <ref>Handbuch der Orientalistik de Kurt A. Behrendt [https://books.google.com/books?id=C9_vbgkzUSkC&pg=PA39 p.39]</ref> خو څو ستنې، لکه د رامپوروا د بیل ستون، یا د ویشالي ستنه نه لري. لیکنې، چې د مناسبو بنسټ ډبرو نشتوالي او د دوی ځانګړي سټایل سره یوځای، ځینې لیکوالان د دې لامل شوي چې دا په حقیقت کې د اشوکن څخه مخکې پېر پورې اړوندې وښایي. <ref name="JI1983">{{Cite journal|last1=Irwin|first1=John|title=The True Chronology of Aśokan Pillars|journal=Artibus Asiae|volume=44|issue=4|date=1983|pages=247–265|doi=10.2307/3249612}}</ref> <ref>{{Cite journal|last1=Irwin|first1=John|title='Aśokan' Pillars: A Re-Assessment of the Evidence - III: Capitals|journal=The Burlington Magazine|volume=117|issue=871|pages=631–643|date=1975}}</ref> د اساسي ستنې فرمانونه (د ژباړې د دوو برخو پرته چې په اوسمهالي [[افغانستان]] کې موندل شوي) ټول په مرکزي هند کې موقعیت لري. <ref>{{Cite book|last=Hirakawa|first1=Akira|title=A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna|date=1993|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=9788120809550|page=96|url=https://books.google.com/books?id=XjjwjC7rcOYC&pg=PA96|language=en}}</ref> == د فرمانونو ژبې == د فرمانونو د لیکنې لباره درې ژبې کارول شوې وې: اشوکان پراکرت ، [[يوناني ژبه|یوناني]] (د ګاونډ ګریکو-باکتریايي پاچاهۍ ژبه او د اشوکا په سیمه کې د یوناني ټولنو ژبه) او ارامیک (د پخواني [[د هخامنشیانو ټولواکمني|اکیمینید امپراتورۍ]] رسمي ژبه). پراکریت په شمال لویدیز کې د ګندهاري له پیل څخه په ختیځ کې تر زاړه اردماګادي پورې سیمه ایز توپیرونه ښودلي، چیرې چې دا د محکمې "چانسري ژبه" وه. [45] د پراکریت د لیکنو د ژبې کچه غیر رسمی او یا هم ژبنی دی. [46] [[دوتنه:The_four_scripts_of_Ashoka.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/The_four_scripts_of_Ashoka.jpg/220px-The_four_scripts_of_Ashoka.jpg|ښي|بټنوک| د اشوکا لخوا په خپلو اثارو کې څلور رلیکدودونه کارول شوي: براهمي (پورته کیڼ)، [[خروشتي]] (پورته ښۍ)، [[يوناني ژبه|یوناني]] (لاندې کیڼ) او آرامي (لاندې ښۍ).]] د فرمانونو لیکلو لپاره څلور لیکدودونه کارول شوي. د پراکرت لیکنې په برهمي او [[خروشتي|خروستي رسم الخط]] کې لیکل شوې وې، چې وروستنۍ د عصري پاکستان د سیمې لپاره وې. یوناني او آرامي لیکونه د اشوکا د سیمې په شمال لویدیز سیمو کې، په عصري [[پاکستان]] او [[افغانستان]] کې د دوی اړوند رسم الخطونه کاروي. په داسې حال کې چې ډیری فرمانونه په اشوکان پراکرت کې وو، ځینې یې په یوناني یا آرامي کې لیکل شوي. د کندهار د ډبرې لیکنه دوه ژبي یوناني-ارامیک ده. د اشوکا د کندهار یوناني فرمان یوازې په یوناني کې دی، او په اصل کې شاید د 1-14 ټول لوی ډبرې ایډیکټونه ولري. په لیکنه کې کارول شوې یوناني ژبه خورا لوړه ده او د فلسفي اصالحاتو ښودنه کوي. دا په دریمه پیړۍ BCE کې د هیلینیک نړۍ د سیاسي ژبې ژوره پوهه هم ښیې. دا په هغه وخت کې په کندهار کې د یونان خورا کلتوري شتون څرګندوي. <ref>Une nouvelle inscription grecque d'Açoka, Schlumberger, Daniel, Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres Année 1964 Volume 108 Numéro 1 pp. 136-140 </ref> == د فرمانونو منځپانګه == د اشوکا لخوا تبلیغ شوی مذهب په عمده توګه د اخلاقي احکامو په اصطلاح کې تشریح شوی، د نیکو کارونو، نورو ته درناوي، سخاوت او پاکوالي پر بنسټ. د اشوکا لخوا د مذهب د څرګندولو لپاره د پراکریټ کلمه ''[[دهرما|داما]]'' ، یوناني کلمه ''Eusebeia'' (د کندهار دوه ژبني ډبرې لیکنې او د اشوکا د کندهار یوناني فرمان کې)، او د آرامي کلمه ''Qsyt'' ("حقیقت") (په کندهار کې) وه. دوه ژبی راک لیکنه ). <ref>{{Cite book|last=Hiltebeitel|first1=Alf|title=Dharma: Its Early History in Law, Religion, and Narrative|year=2011|publisher=Oxford University Press, USA|isbn=9780195394238|pages=36–37|url=https://books.google.com/books?id=U4NF8pYxdvIC&pg=PA36|language=en}}</ref> [[دوتنه:Dhamma_inscription.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Dhamma_inscription.jpg/220px-Dhamma_inscription.jpg|بټنوک| د پراکریت کلمه "ده ''[[دهرما|-م-ما]]'' " ( [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫|𑀥𑀁𑀫]], سنسکرت: [[دهرما|Dharma]] ) په براهمي رسم الخط کې، لکه څنګه چې اشوکا په خپلو ایډیکټونو کې لیکلی. د توپرا کلا ستون، په [[نوی ډیلي|اوسني نوي ډیلي]] کې.]] {{دوراشې کامه|Dharma is good. And what is Dharma? It is having few faults and many goods deeds, mercy, charity, truthfulness and purity. (Major Pillar Edict No.2)<ref>{{cite web|url=http://www.learn.columbia.edu/indianart/pdf/asoka_thapar.pdf|year=1997|publisher=Oxford University Press|location=Delhi|title= Asoka and the Decline of the Mauryas|author=Romila Thapar|access-date=12 July 2018}}</ref>}} [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] spjh8m8kjc2cgruybdx3s5zt9rxfmho 283979 283978 2022-08-07T07:36:08Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Edicts of Ashoka]] مخ [[د اشوکا فرمانونه]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki    د '''اشوکا فرمانونه''' په ستنو او همدارنګه د ډبرو او غار دیوالونو باندې له دېرشو څخه د زیاتو لیکنو مجموعه ده چې د موریان امپراتورۍ امپراتور [[اشوک|اشوکا]] ته منسوب شوي چې له 268 BCE څخه تر 232 BCE پورې یې واکمني کړې. [1] اشوکا د [[دهرما|دھما]] ''لپي'' ( پراکرت په برهمي رسم الخط کې: [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺|𑀥𑀁𑀫𑀮𑀺𑀧𑀺]] ، "د مذهب لیکنې") د خپلو اثارو بیانولو لپاره کارولې. <ref>{{Cite book|last=Singh|first1=Upinder|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=9788131711200|page=351|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&pg=PA351|language=en}}</ref> دا لیکونه د [[بنګله دیش]] ، [[هند]] ، [[نیپال]] ، [[افغانستان]] او [[پاکستان]] په ټولو سیمو کې ویشل شوي، او د [[بوديزم|بودیزم]] لومړنی ثبوت وړاندې کوي. فرمانونه د دمام په اړه د اشوکا نظر په تفصیل سره بیانوي، د ځینو ستونزو د حل لپاره یوه جدي هڅه چې یوه پیچلې ټولنه ورسره مخ وه. <ref>{{Cite web |title=The Ashokan rock edicts are a marvel of history |url=http://www.rediff.com/news/special/the-ashokan-rock-edicts-are-a-marvel-of-history/20170808.htm?sc_cid=twshare}}</ref> د احکامو له مخې، په دې دوره کې د بودا د تبلیغ کچه د [[د مدیترانې سمندرګی|مدیترانې سمندر]] ته رسېدلې وه، او د بودا ډیری اثار جوړ شوي وو. دا لیکنې د بودا فلسفې ته د اشوکا پیروۍ اعلانوي. لیکنې د هغه هڅې ښیي چې د هغه په پاچاهۍ کې د بودا دین د پراختیا لپاره هڅې کوي. که څه هم بودیزم او همدارنګه د [[گوتاما بودا|ګوتم بودا]] یادونه شوې، فرمانونه د ځانګړو مذهبي کړنو یا د بودیزم د فلسفې اړخ پر ځای په ټولنیزو او اخلاقي اصولو تمرکز کوي. دا په عامه ځایونو کې موقعیت درلود او د خلکو لوستلو لپاره و. په دې لیکنو کې، اشوکا ځان ته د "د خدایانو محبوب" ( ''دیوانمپیا'' ) په توګه اشاره کوي. د اشوکا سره د دیوانمپیا پیژندنه په 1915 کې د کرناټکا د رایچور ولسوالۍ په یوه کلي مسکي کې د سرو زرو د کان کیندنې انجینر C. [[کرناټک|Beadon]] لخوا په 1915 کې کشف شوې. د ډبرې یو بل کوچنی فرمان چې د [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|مدهیا]] [[مدهيه پرديش|پردیش]] د دتیا ولسوالۍ په ګوجرا کلي کې موندل شوی؛ د اشوکا نوم هم د خپلو لقبونو سره یوځای کارولی دی: " ''دیوانمپیا پیاداسی اسوکاراجا'' ". <ref name="Encyclopaedia of Buddhism">{{Cite book|last=Malalasekera|first1=Gunapala Piyasena|title=Encyclopaedia of Buddhism|year=1990|publisher=Government of Ceylon|page=16|url=https://books.google.com/books?id=OdwKAAAAYAAJ|language=en}}</ref> د هند په مرکزي او ختیځو برخو کې موندل شوي لیکونه په مګادي پراکرت کې د براهمي لیکدود په کارولو سره لیکل شوي، په داسې حال کې چې پراکرت د [[خروشتي]] لیکدود په کارولو سره، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي په شمال لویدیز کې کارول شوي. دا فرمانونه د برتانوي [[لرغونپوهنه|لرغونپوه]] او تاریخ پوه جیمز پرنسپ لخوا تشریح شوي. [5] دا لیکنې د څو تکراري موضوعاتو په شاوخوا کې ګرځي: بودیزم ته د اشوکا ور اووښتنه، د بودیزم د خپرولو لپاره د هغه د هڅو توضیحات، د هغه اخلاقي او مذهبي احکام، او د هغه ټولنیز او حيواني هوساینې پروګرام. دا فرمانونه د اشوکا د افکارو پر بنسټ ولاړ وو چې د ادارې او خلکو د یو بل او مذهب په وړاندې چلند و. == درک کول == [[دوتنه:Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg/400px-Brahmi_script_consonants_according_to_James_Prinsep_March_1838.jpg|بټنوک|400x400px| د براهمي رسم الخط کنزونټونه، او د دوی ارتقاء عصري [[دېوناگري|دیوناگري]] ته، د جیمز پرنسپ په وینا، لکه څنګه چې د بنګال د آسیایی ټولنې په ژورنال کې، د مارچ په 1838 کې خپور شو. ټول توري په سمه او ښه توګه تشریح شوي، پرته له دې چې په ښي خوا کې دوه ورک شوي دي: 𑀰(ś) او 𑀱(ṣ). <ref>{{Cite book|title=Journal of the Asiatic Society of Bengal.|year=1838|publisher=Calcutta : Printed at the Baptist Mission Press [etc.]|url=https://archive.org/stream/journalofasiatic775asia#page/n101}}</ref>]] په [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي ژبو کې د یو څو لیکنو سربیره (چې یوازې په شلمه پیړۍ کې کشف شوي) ، فرمانونه اکثرا په براهمي لیکدود کې لیکل شوي او ځینې وختونه په شمال لویدیز کې په [[خروشتي|خروشتي لیکدود]] کې لیکل شوي ، دوه هندي لیکدود چې دواړه د پنځمې پیړۍ په شاوخوا کې ورک شوي. CE، او په هغه وخت کې چې په 19 پیړۍ کې فرمانونه کشف او څېړل شوي و، تر دې دمه یې په رمزونو او پټو اسرارو څوک نه پوهیده. [7] <ref name="RHP">{{Cite book|last=Ray|first1=Himanshu Prabha|title=Buddhism and Gandhara: An Archaeology of Museum Collections|date=2017|publisher=Taylor & Francis|isbn=9781351252744|page=181|url=https://books.google.com/books?id=MiBBDwAAQBAJ&pg=PT181|language=en}}</ref> == فرمانونه == [[دوتنه:AsokaKandahar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/AsokaKandahar.jpg/220px-AsokaKandahar.jpg|بټنوک|د اشوکا لخوا لومړی پیژندل شوی لیکنه، د کندهار دوه ژبی ډبرې لیکنه ، په یوناني او آرامي ژبه، د هغه د واکمنۍ په لسم کال (260 BCE) کې لیکل شوې. <ref name="DC">India: An Archaeological History: Palaeolithic Beginnings to Early ... by Dilip K. Chakrabarty [https://books.google.com/books?id=wPQtDwAAQBAJ&pg=PT395 {{p.|395}}]</ref> [18] <ref name="Valeri P. Yailenko 1990, p.243">Valeri P. Yailenko [https://www.persee.fr/doc/dha_0755-7256_1990_num_16_1_1467 ''Les maximes delphiques d'Aï Khanoum et la formation de la doctrine du dharma d'Asoka''] Dialogues d'histoire ancienne vol.16 n°1, 1990, p.243</ref>]] ددې فرمان لیکنه په څلورو کټګوریو ویشل شوي ده، د دوی د اندازې (کوچني یا لوی) او د دوی د منځني (راک یا ستون) له مخې. په تاریخي لحاظ، کوچني لیکنې د لویو لیکو څخه مخکې دي، پداسې حال کې چې د ډبرې لیکنې عموما داسې ښکاري چې د ستنې لیکنې څخه مخکې پیل شوي دي: * د کوچنیو ډبرو فرمانونه : د اشوکا د واکمنۍ په پیل کې لیکل شوي ایتونه؛ په پراکرېټ ، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي ژبو . * د وړو ستنو فرمانونه: د شیزم فرمان، د ملکې فرمان، د رومینډي فرمان، د نګالي ساګر فرمان ؛ په پراکرت کې * د راک لوی فرمانونه : 14 فرمانونه (د لومړۍ څخه تر 14 پورې) او 2 جلا جلا په [[اوړېشه|اوډیشا]] کې موندل شوي؛ په پراکرت او [[يوناني ژبه|یوناني ژبه]] . * د اساسي ستنې تصنيفات : 7 فرمانونه، چې د اشوکا د واکمنۍ په پای کې ليکل شوي؛ په پراکرېټ کې ; عمومي محتوا د کوچنیو ډبرو فرمانونه (په کوم کې چې اشوکا کله ناکله په شخصی ډول نومول کیږي، لکه په مسکي او [[c:Category:Ashoka Minor Rock Edict, Gujarra|ګوجره]] کې) او همدارنګه د کوچنیو ستنو ایتونه د دوی په مینځپانګه کې خورا مذهبي دي: دوی په پراخه کچه د [[گوتاما بودا|بودا]] یادونه کوي (او حتی پخوانی بودا لکه څنګه چې د نګالي ساګر په لیکنه کې) )، سنګه ، بودیزم او بودایی صحیفې (لکه څنګه چې د بیرات په فرمان کې) یادونه کړې. <ref name="SDK">{{Cite journal|last1=Kulkarni|first1=S. D.|title=Inscriptions of Ashoka: A Reappraisal|journal=Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute|volume=71|issue=1/4|date=1990|pages=305–309}}</ref> === د کوچنیو ډبرلیک فرمانونه === <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:442px;max-width:442px"><div class="trow"><div class="theader">د کوچنیو ډبرو فرمانونه</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:242px;max-width:242px"><div class="thumbimage" style="height:179px;overflow:hidden">[[File:Rock_edict-_closer_look.JPG|alt=|240x240px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د [[Maski|مسکي]] کوچني راکډ برلیک فرمان.</div></div><div class="tsingle" style="width:196px;max-width:196px"><div class="thumbimage" style="height:179px;overflow:hidden">[[File:Map_of_the_Minor_Rock_Edicts.jpg|alt=|194x194px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د کوچنیو ډبرلیک فرمانونو نقشه</div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption"> د کوچني راک فرمانونه اکثرا د بودایايي شخصیتونه دي، او ځینې یې په ځانګړې توګه د "اشوکا" نوم یادوي ([[File:Ashoka_in_Brahmi_script.jpg|30x30px]]</img> ، د پورتنۍ کرښې مرکز) د سرلیک "دیوانامپریا" (د خدایانو محبوب) سره په ګډه.</div></div></div></div> [[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]] <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:377px;max-width:377px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:271px;max-width:271px"><div class="thumbimage">[[File:Brahmi_script_on_Ashoka_Pillar,_Sarnath.jpg|alt=|269x269px]]</img></div></div><div class="tsingle" style="width:102px;max-width:102px"><div class="thumbimage">[[File:Sarnath_capital.jpg|alt=|178x178px]]</img></div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption"> د اشوکا د [[Sarnath|سارنات]] [[Pillar of Ashoka|ستنې په اړه د کوچني ستنې فرمان، او د اشوکا]] د زمري [[Lion Capital of Ashoka|پلازمینه]] چې تاج یې پر سرایښی دی.</div></div></div></div> === د راک لوی فرمانونه === <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:442px;max-width:442px"><div class="trow"><div class="theader">د راک لوی فرمانونه</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:243px;max-width:243px"><div class="thumbimage" style="height:180px;overflow:hidden">[[File:Kalsi01.jpg|alt=|241x241px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">[[Rock edicts of Khalsi|د خالصي ډبریک فرمانونه]]</div></div><div class="tsingle" style="width:195px;max-width:195px"><div class="thumbimage" style="height:180px;overflow:hidden">[[File:Map_of_the_Major_Rock_Edicts.jpg|alt=|193x193px]]</img></div><div class="thumbcaption text-align-center">د لوی راک ډبرلیک فرمان نقشه</div></div></div></div></div> [[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]] د [[اشوک|اشوکا]] لوی ډبرې فرمانونه 14 جلا جلا لوی ایتونو ته اشاره کوي، کوم چې د پام وړ مفصل او پراخ دي. <ref>{{Cite web |date=2016-08-05 |title=This excerpt from a new book demolishes Emperor Ashoka's reputation as a pacifist |url=http://www.hindustantimes.com/books/this-excerpt-from-a-new-book-demolishes-emperor-ashoka-reputation-as-a-pacifist/story-puxXlUpPsDy4TqELZ3UonN.html}}</ref> دا فرمانونه د سلطنت په چلولو کې د عملي لارښوونو سره تړاو لري لکه د اوبو لګولو سیسټمونو ډیزاین او په سوله ایز اخلاقي چلند کې د اشوکا د عقیدې توضیحات. دوی د هغه د ژوند په اړه لږ شخصي توضیحات لري. <ref name="colostate">{{Cite web |title=The Edicts of King Ashoka |url=http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/ashoka.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070314160034/http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/ashoka.html |archive-date=14 March 2007 |access-date=2007-03-15}}</ref> دا فرمانونه په تاریخي ډول د کوچني ډبرلیک فرمان په توګه وړاندې شوي. درې ژبې کارول شوې، پراکرېټ ، [[يوناني ژبه|یوناني]] او آرامي . فرمانونه د پراکرتېټ په غیر معیاري او لرغوني ډولونو کې جوړ شوي دي. د پراکرت لیکنې په برهمي او [[خروشتي|خروشتي رسم الخط]] کې لیکل شوي، چې حتی یو عام وګړی یې لوستلی او پوهیدلای شي. د پاکستان په سیمه کې موندل شوي لیکونه په [[خروشتي]] رسم الخط کې دي. نور فرمانونه په یوناني یا آرامي لیکل شوي دي. د اشوکا د کندهار یوناني فرمان (د اډیټ نمبر 13 او 14 نمبر برخې په شمول) یوازې په یوناني ژبه کې دی، او په اصل کې ممکن د 1-14 ټول لوی ډبرې ایډیکټونه ولري. <ref name="persee.fr">Une nouvelle inscription grecque d'Açoka, Schlumberger, Daniel, Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres Année 1964 Volume 108 Numéro 1 pp. 126-140 </ref> د اشوکا د لویو ډبرلیک اثار په لویو ډبرو لیکل شوي دي، پرته له دې چې په یوناني کې د کندهار نسخه ( د اشوکا د کندهار یوناني نسخه)، د یوې ودانۍ پورې اړوند د تیږو تختې باندې لیکل شوي. لوی فرمانونه د موریانو د واکمنۍ سیمې په زړه کې موقعیت نلري، بلکه په دودیز ډول د [[بهار|بېهار]] په مرکز کې موقعیت لري، مګر د هغې سیمې په سرحدونو کې چې د اشوکا لخوا کنټرول کیږي. <ref>"Fourteen Major Rock Edicts have been discovered at seven places along the borders of the territory that Asoka controlled" {{Cite book|last=Hirakawa|first1=Akira|title=A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna|date=1993|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=9788120809550|page=96|url=https://books.google.com/books?id=XjjwjC7rcOYC&pg=PA96|language=en}}</ref> د اشوکا د سترو ستنو اثار په خاصه توګه د اشوکا په ستنو یا د هغې په ټوټو، په کاسمبي (اوس د اله آباد ستون )، توپرا کلان ، میروت ، لوریا-اراراج ، لوریا نندنګر ، رامپوروا ( چمپاران ) او د دې په ټوټو کې لیکل شوي وو. د کندهار، ۷ فرمان او د پل دارونیت، په [[افغانستان]] کې فرمان نمبر ۵ یا نمبر ۷) <ref>Inscriptions of Asoka de D.C. Sircar [https://books.google.com/books?id=1_omDwAAQBAJ&pg=PT30 p.30]</ref> <ref>Handbuch der Orientalistik de Kurt A. Behrendt [https://books.google.com/books?id=C9_vbgkzUSkC&pg=PA39 p.39]</ref> خو څو ستنې، لکه د رامپوروا د بیل ستون، یا د ویشالي ستنه نه لري. لیکنې، چې د مناسبو بنسټ ډبرو نشتوالي او د دوی ځانګړي سټایل سره یوځای، ځینې لیکوالان د دې لامل شوي چې دا په حقیقت کې د اشوکن څخه مخکې پېر پورې اړوندې وښایي. <ref name="JI1983">{{Cite journal|last1=Irwin|first1=John|title=The True Chronology of Aśokan Pillars|journal=Artibus Asiae|volume=44|issue=4|date=1983|pages=247–265|doi=10.2307/3249612}}</ref> <ref>{{Cite journal|last1=Irwin|first1=John|title='Aśokan' Pillars: A Re-Assessment of the Evidence - III: Capitals|journal=The Burlington Magazine|volume=117|issue=871|pages=631–643|date=1975}}</ref> د اساسي ستنې فرمانونه (د ژباړې د دوو برخو پرته چې په اوسمهالي [[افغانستان]] کې موندل شوي) ټول په مرکزي هند کې موقعیت لري. <ref>{{Cite book|last=Hirakawa|first1=Akira|title=A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna|date=1993|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=9788120809550|page=96|url=https://books.google.com/books?id=XjjwjC7rcOYC&pg=PA96|language=en}}</ref> == د فرمانونو ژبې == د فرمانونو د لیکنې لباره درې ژبې کارول شوې وې: اشوکان پراکرت ، [[يوناني ژبه|یوناني]] (د ګاونډ ګریکو-باکتریايي پاچاهۍ ژبه او د اشوکا په سیمه کې د یوناني ټولنو ژبه) او ارامیک (د پخواني [[د هخامنشیانو ټولواکمني|اکیمینید امپراتورۍ]] رسمي ژبه). پراکریت په شمال لویدیز کې د ګندهاري له پیل څخه په ختیځ کې تر زاړه اردماګادي پورې سیمه ایز توپیرونه ښودلي، چیرې چې دا د محکمې "چانسري ژبه" وه. [45] د پراکریت د لیکنو د ژبې کچه غیر رسمی او یا هم ژبنی دی. [46] [[دوتنه:The_four_scripts_of_Ashoka.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/The_four_scripts_of_Ashoka.jpg/220px-The_four_scripts_of_Ashoka.jpg|ښي|بټنوک| د اشوکا لخوا په خپلو اثارو کې څلور رلیکدودونه کارول شوي: براهمي (پورته کیڼ)، [[خروشتي]] (پورته ښۍ)، [[يوناني ژبه|یوناني]] (لاندې کیڼ) او آرامي (لاندې ښۍ).]] د فرمانونو لیکلو لپاره څلور لیکدودونه کارول شوي. د پراکرت لیکنې په برهمي او [[خروشتي|خروستي رسم الخط]] کې لیکل شوې وې، چې وروستنۍ د عصري پاکستان د سیمې لپاره وې. یوناني او آرامي لیکونه د اشوکا د سیمې په شمال لویدیز سیمو کې، په عصري [[پاکستان]] او [[افغانستان]] کې د دوی اړوند رسم الخطونه کاروي. په داسې حال کې چې ډیری فرمانونه په اشوکان پراکرت کې وو، ځینې یې په یوناني یا آرامي کې لیکل شوي. د کندهار د ډبرې لیکنه دوه ژبي یوناني-ارامیک ده. د اشوکا د کندهار یوناني فرمان یوازې په یوناني کې دی، او په اصل کې شاید د 1-14 ټول لوی ډبرې ایډیکټونه ولري. په لیکنه کې کارول شوې یوناني ژبه خورا لوړه ده او د فلسفي اصالحاتو ښودنه کوي. دا په دریمه پیړۍ BCE کې د هیلینیک نړۍ د سیاسي ژبې ژوره پوهه هم ښیې. دا په هغه وخت کې په کندهار کې د یونان خورا کلتوري شتون څرګندوي. <ref>Une nouvelle inscription grecque d'Açoka, Schlumberger, Daniel, Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres Année 1964 Volume 108 Numéro 1 pp. 136-140 </ref> == د فرمانونو منځپانګه == د اشوکا لخوا تبلیغ شوی مذهب په عمده توګه د اخلاقي احکامو په اصطلاح کې تشریح شوی، د نیکو کارونو، نورو ته درناوي، سخاوت او پاکوالي پر بنسټ. د اشوکا لخوا د مذهب د څرګندولو لپاره د پراکریټ کلمه ''[[دهرما|داما]]'' ، یوناني کلمه ''Eusebeia'' (د کندهار دوه ژبني ډبرې لیکنې او د اشوکا د کندهار یوناني فرمان کې)، او د آرامي کلمه ''Qsyt'' ("حقیقت") (په کندهار کې) وه. دوه ژبی راک لیکنه ). <ref>{{Cite book|last=Hiltebeitel|first1=Alf|title=Dharma: Its Early History in Law, Religion, and Narrative|year=2011|publisher=Oxford University Press, USA|isbn=9780195394238|pages=36–37|url=https://books.google.com/books?id=U4NF8pYxdvIC&pg=PA36|language=en}}</ref> [[دوتنه:Dhamma_inscription.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Dhamma_inscription.jpg/220px-Dhamma_inscription.jpg|بټنوک| د پراکریت کلمه "ده ''[[دهرما|-م-ما]]'' " ( [[wiktionary:𑀥𑀁𑀫|𑀥𑀁𑀫]], سنسکرت: [[دهرما|Dharma]] ) په براهمي رسم الخط کې، لکه څنګه چې اشوکا په خپلو ایډیکټونو کې لیکلی. د توپرا کلا ستون، په [[نوی ډیلي|اوسني نوي ډیلي]] کې.]] {{دوراشې کامه|Dharma is good. And what is Dharma? It is having few faults and many goods deeds, mercy, charity, truthfulness and purity. (Major Pillar Edict No.2)<ref>{{cite web|url=http://www.learn.columbia.edu/indianart/pdf/asoka_thapar.pdf|year=1997|publisher=Oxford University Press|location=Delhi|title= Asoka and the Decline of the Mauryas|author=Romila Thapar|access-date=12 July 2018}}</ref>}} [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] spjh8m8kjc2cgruybdx3s5zt9rxfmho 0 63367 283980 2022-08-07T07:36:09Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[Edicts of Ashoka]] مخ [[د اشوکا فرمانونه]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[د اشوکا فرمانونه]] pnsoq4mr76ofz0qt2yvnh61nxyjx578 3 63368 283981 2022-08-07T08:09:46Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=月 樱 雪}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۸:۰۹, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) cak8krqxhc56co1g369hfw1yi9m7856 0 63369 283982 2022-08-07T10:22:28Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د څارويو ازمايښت چې د څاريو د ازمويلو، د څارويو د څېړنې او د بدن دننه ازمايښت په توګه هم پېژندل کېږي، ازمايښت کې د نا انساني څارويو کارونې ته وايي، چې د هغه بدلېدونکو د اداره کولو غوښتنه کوي، چې تر څېړنې لاندې کړو وړو يا بيولوژيکي سيستم باندې اغېزه کوي. دا لاره چاره له ساحوي څېړنو سره توپير لري، چې په کې څاروي د هغوی په طبيعي چاپيريالونو يا د استوګنې ځايونو کې کتل کېږي. له څارويو سره ازمايښتی څېړنه په عمومي ډول پوهنتونونو، طبي ښوونځيو، د دوا جوړونې شرکتونو، د ساتندويۍ يا دفاع رامنځته کولو او سوداګريزو اسانتياوو برخو کې تر سره کېږي، چې صنعت ته د څارويو د ازمايښت خدمات چمتو کوي. د څاريو د ازمايښت تمرکز له خالص څېړنې څخه (چې د يو ژوندي موجود د بنسټيزې پوهې پر وده باندې تمرکز کوي) تر تطبيقي څېړنې (چې ښايي د ستر عملي اهميت د ځينو پوښتنو پر ځواب باندې تمرکز وکړي. لکه: يوې ناروغۍ لپاره د درملنې موندل) پورې توپير لري. د عملي يا تطبيقي څېړنې بېلګې د ناروغۍ د درملو ازمويل، د مثل توليد، دفاعي څېړنه او د سينګار توکو د ازمايښت په ګډون زهر پوهنه يا توکسيکولوژي رانغاړي. د زده کړې په برخه کې د څارويو ازمايښت ځيني وختونه د بيولوژي يا فزيولوژي مضامينو يوه جوړونکې برخه ده. دا عمل په بېلابېلو هېوادونو کې په بېلابېلو درجو تنظيم شوی دی. <ref name="selectcommintro">{{cite web |title="Introduction", Select Committee on Animals in Scientific Procedures Report |url=https://publications.parliament.uk/pa/ld200102/ldselect/ldanimal/150/15004.htm#a7 |access-date=2012-07-13 |publisher=UK Parliament}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Hajar|first=Rachel|date=2011|title=Animal Testing and Medicine|journal=Heart Views|volume=12|issue=1|pages=42|doi=10.4103/1995-705X.81548|issn=1995-705X|pmc=3123518|pmid=21731811}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Festing|first1=Simon|last2=Wilkinson|first2=Robin|date=June 2007|title=The ethics of animal research. Talking Point on the use of animals in scientific research|journal=EMBO Reports|volume=8|issue=6|pages=526–530|doi=10.1038/sj.embor.7400993|issn=1469-221X|pmc=2002542|pmid=17545991}}</ref> په ۲۰۱۰ ز کال کې اټکل شوې وه، چې (له خر ماهي څخه تر نا انساني تي لرونکو ژويو پورې) د ملا تير لرونکو څاريو کلنۍ کارونه له لسګونو څخه تر له سلو څخه زياتو ميليونو پورې دي. په اروپايي اتحاديه کې د ستون فقرې يا ملا تير لرونکې نوعې څېړنه کې د څارويو ۹۳٪ وړاندې کوي او په ۲۰۱۱ زکال په کې ۱۱،۵ ميليونه څارويو څخه ګټه اخېستل شوې وه. د يو اټکل له مخې په ۲۰۰۱ ز کال يوازې متحده ايالتونو کې د کارول شويو موږکانو مږو شمېر ۸۰ ميليونه و. په ۲۰۱۳ ز کال کې راپور ورکړل شوی و، چې تي لرونکي ژوي (موږکان او مږې)، کبان، دوه ژوند لرونکي يا ذوحياتين ژوي او خزندو په ګډه د څېړنې اړوند څاريو له ٪۸۵ څخه زياته سلنه جوړه کړه. <ref name="cohn10">Meredith Cohn (26 August 2010). "[http://articles.baltimoresun.com/2010-08-26/health/bs-hs-animal-testing-20100826_1_animal-testing-animal-welfare-act-researchers Alternatives to Animal Testing Gaining Ground]," ''The Baltimore Sun''.</ref><ref name="Taylor Alvarez 2019 pp. 196–213">{{cite journal|last1=Taylor|first1=Katy|last2=Alvarez|first2=Laura Rego|title=An Estimate of the Number of Animals Used for Scientific Purposes Worldwide in 2015|journal=Alternatives to Laboratory Animals|publisher=SAGE Publications|volume=47|issue=5–6|year=2019|issn=0261-1929|doi=10.1177/0261192919899853|pages=196–213|pmid=32090616|s2cid=211261775}}</ref><ref name="Carbone26">Carbone, Larry. (2004). What Animals Want: Expertise and Advocacy in Laboratory Animal Welfare Policy.</ref><ref name="eurlex13">{{cite news|title=REPORT FROM THE COMMISSION TO THE COUNCIL AND THE EUROPEAN PARLIAMENT Seventh Report on the Statistics on the Number of Animals used for Experimental and other Scientific Purposes in the Member States of the European Union|url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52013DC0859|issue=Document 52013DC0859|publisher=EUR-Lex|date=12 May 2013}}</ref><ref name="EUstatistics2013">{{cite web |year=2013 |title=EU statistics show decline in animal research numbers |url=http://speakingofresearch.com/2013/12/12/eu-statistics-show-decline-in-animal-research-numbers/ |access-date=24 January 2016 |publisher=Speaking of Research}}</ref> == پېژندنې == د څارويو د ازمايښت، د څارويو تجربه، د څاروي څېړنه، د بدن دننه ازمايښت او ويوسيکشن اصطلاحګانې ورته معناګانې، مګر بېلابېل مفهومونه لري. ويوسيکشن په لفظي ډول د يو څاروي د «ژوندۍ ټوټه يا برخه کولو) معنا لري او په تاریخي ډول يوازې هغو ازمايښتونو ته وايي، چې د ژونديو څاريو نا راضه کول رانغاړي. ياده اصطلاح ځيني وختونه په سپکونکي يا تحقيري ډول هر هغه ازمايښت ته هم کارول کېږي، چې له ژونديو څارويو څخه په کې ګټه اخېستل کېږي؛ د بېلګې په ډول: انسايکلوپيډيا بريتانيکا ويويسيکشن داسې راپېژني: «د رغونې د موخو په پرتله د ازمايښتي موخو لپاره د ژوندي څاروي عمليات يا په يو څه پراخ ډول «پر څارويو باندې ټول ازمايښت» ته ويويسيکشن وايي، که څه هم قاموسونو په ګوته کوي چې د يادې اصطلاح يو څه پراخه پېژندنه يوازې د هغو خلکو له لورې کارول کېږي، چې د دې کار مخالف دي. ياد ويی منفي مفهوم لری، چې د ځورونې، کړولو او مړينې معناګانې ترېنه تر لاسه کېږي. د ويويسيکشن ويي ته د دې څېړنې د مخالفينو له لورې لومړيتوب ورکول کېږي، په داسې حال کې چې ساينس پوهان په عمومي ډول د څاروي د ازمايښت “animal experimentation” اصطلاح کاروي. <ref name="croce">Croce, Pietro (1999). ''Vivisection or Science? An Investigation into Testing Drugs and Safeguarding Health''. Zed Books, {{ISBN|1-85649-732-1}}.</ref><ref>[https://www.britannica.com/ebc/article-9382118?query=Vivisection&ct= "Vivisection"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080101153454/https://www.britannica.com/ebc/article-9382118?query=Vivisection&ct=|date=1 January 2008}}, ''Encyclopædia Britannica'', 2007.</ref><ref name="buavfaq">{{cite web |title=Vivisection FAQ |url=http://www.buav.org/pdf/VivisectionFAQs.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150513021651/http://www.buav.org/pdf/VivisectionFAQs.pdf |archive-date=13 May 2015 |publisher=British Union for the Abolition of Vivisection}}</ref><ref>Definitions in: * [http://www.encyclopedia.com/doc/1O999-vivisection.html Oxford Pocket Dictionary] * [http://www.merriam-webster.com/dictionary/vivisection Merriam-Webster Dictionary]</ref><ref name="Carbone22">Carbone, p. 22.</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Paixão RL, Schramm FR|title=Ethics and animal experimentation: what is debated?|journal=Cadernos de Saúde Pública|volume=15|issue=Suppl 1|pages=99–110|year=1999|pmid=10089552|doi=10.1590/s0102-311x1999000500011|doi-access=free}}</ref><ref>Yarri, Donna (2005). ''The Ethics of Animal Experimentation'', Oxford University Press U.S., {{ISBN|0-19-518179-4}}.</ref> راتلونکی متن د شونتيا تر بريده د بدن دننه د وترنري جراحي اړوند هغه لارې چارې نه رانغاړي، چې د ويويسيکشن بحت ته پاتې دي. == تاريخچه == د څارويو د ازمايښت تر ټولو لرغونۍ يا لومړنۍ سرچينې له ميلاد څخه د مخکې دويمې او څلورمې پېړيو په يوناني ليکنو موندل کېږي. ارستو او ايراسيستراتس “Erasistratus” له هغو لومړنيو اشخاصو څخه وو، چې پر ژونديو څارويو باندې يې ازمايښتونه تر سره کړل. ګالين چې د دويمې پېړۍ رومي ډاکتر و، د خوګانو او اوزو له مړينې څخه وروسته يې د هغوی د بدن څېرل “Post-mortem” تر سره کړ. اوينزور “Avenzoar” چې په مراکشي هسپانيه کې د ۱۲ پېړۍ عرب ډاکتر و، مخکې له دې چې انساني ناروغانو باندې پلی شي، د جراحي پروسيجرونو يا تګلارو د ازمويلو يو ازمايښتي مېتود وړاندې کړ. <ref>Cohen and Loew 1984.</ref><ref name="lpag">{{cite web |title=History of nonhuman animal research |url=http://www.lpag.org/layperson/layperson.html#history |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061013110949/http://www.lpag.org/layperson/layperson.html |archive-date=13 October 2006 |publisher=Laboratory Primate Advocacy Group}}</ref><ref name="Rabie2005">{{cite journal|author=Abdel-Halim RE|title=Contributions of Ibn Zuhr (Avenzoar) to the progress of surgery: a study and translations from his book Al-Taisir|journal=Saudi Medical Journal|volume=26|issue=9|pages=1333–39|year=2005|pmid=16155644}}</ref><ref name="Rabie2006">{{cite journal|author=Abdel-Halim RE|title=Contributions of Muhadhdhab Al-Deen Al-Baghdadi to the progress of medicine and urology. A study and translations from his book Al-Mukhtar|journal=Saudi Medical Journal|volume=27|issue=11|pages=1631–41|year=2006|pmid=17106533}}</ref> څاروي د حياتي طبي څېړنې د تاريخ په اوږدو کې په پرله پسې ډول کارول شوي دي. په ۱۸۳۱ ز کال کې د دوبلين ژوبڼ “Dublin Zoo” بنسټګران د طبي مسلک غړي وو، چې د مړينې او ژوند دواړو حالتونو کې يې د څارويو د څېړنې لېوالتيا درلوده. په ۱۸۸۰ ز لسيزه کې لوی پاستور پسونو کې د انترکس ناروغۍ په هڅولو سره په قانع کونکي ډول د طبابت د مکروب نظريه “germ theory” وښودله. په ۱۸۸۰ ز لسيزه کې روبرت کوچ “Robert Koch” موږکان او خوګان په انترکس او نري رنځ اخته کړل. په ۱۸۹۰ ز لسيزه کې ايوان پاولوف “Ivan Pavlov” د کلاسيکي حالت ښه کولو “classical conditioning” د تشرېح کولو په موخه په څرګند ډول له سپانو څخه ګټه پورته کړه. الماني استازو (جاسوسانو) په لومړۍ نړيواله جګړه کې روسيې لپاره ټاکلې سيمه يا بريد کې پسونه په انترکس ککړ يا اخته کړل او د فرانسوي عسکرو اسونو او قچرو ته يې د اس وزمه ګلېنډر ناروغۍ ستنۍ وکړي. المانيانو د ۱۹۱۷ او ۱۹۱۸ ز کالونو تر منځ امريکايي ځواکونو لپاره د ارجنټاين پوله کې کچرې په ناروغيو مبتلا کړې، چې په پایله کې يې ۲۰۰ کچرې مړې شوې. انسولين په لومړي ځل ۱۹۲۲ ز کال کې له سپيانو څخه رابېل شو او وروسته يې د شکر ناروغۍ درملنه کې اوښتون رامنځته کړ. د ۱۹۵۷ ز کال د نومبر په ۳ نېټه د لايکا “Laika” په نوم يو شوروي سپي د هغو زياتو څارويو له ډلې لومړنی هغه شو، چې د ځمکې ګردچاپېر يې مدار وکړ (وګرځېد). په ۱۹۷۰ ز لسيزه کې د ارماډيلوس “armadillos” څاروي په کارونې سره د جذام ناروغۍ لپاره انتي بيوتيک درمل او واکسينونه رامنځته او وروسته انسانانو ته ورکړل شول. د انسانانو د ارثي ځانګړتيا يا جنيټيک د بلون په موخه د انسانانو وړتيا د ۱۹۷۴ز کال هغه مهال ستر ګام پورته کړ، چې رډولف جاينيش “Rudolf Jaenisch” له بيزوګانو څخه د موږکانو جينوم ته د دای اکسي ريبونيوکليک اسيد “DNA” د بشپړونې په واسطه په ارثي ډول لومړنی بدل شوی تی لرونکی ژوی توليد کړای شو. جنيټيکي څېړنې په چټکۍ سره وده وکړه او په ۱۹۹۶ ز کال کې “Dolly the Sheep” وزېږېد، چې له يوې بالغې حجرې څخه دوه نسخه يي شوی لومړنی تی لرونکی ژوی و. <ref>{{cite news|url=http://www.independent.ie/lifestyle/the-great-zoos-who-2669960.html|work=Irish Independent|first=John|last=Costello|title=The great zoo's who|date=9 June 2011}}</ref><ref name="pmid11544370">{{cite journal|vauthors=Mock M, Fouet A|title=Anthrax|journal=Annu. Rev. Microbiol.|volume=55|pages=647–71|year=2001|pmid=11544370|doi=10.1146/annurev.micro.55.1.647}}</ref><ref name="pmid3309839">{{cite journal|author=Windholz G|title=Pavlov as a psychologist. A reappraisal|journal=Pavlovian J. Biol. Sci.|volume=22|issue=3|pages=103–12|year=1987|doi=10.1007/BF02734662|pmid=3309839|s2cid=141344843}}</ref><ref name="maczulak">{{citation|first=Anne|last=Maczulak|entry=bioweapon|title=Encyclopedia of Microbiology|year=2011|publisher=Facts On File|pages=127–35|isbn=978-0-8160-7364-1}}</ref><ref name="pmid9285027">{{cite journal|author=Gorden P|title=Non-insulin dependent diabetes – the past, present and future|journal=Ann. Acad. Med. Singap.|volume=26|issue=3|pages=326–30|year=1997|pmid=9285027}}</ref><ref name="pmid7242665">{{cite journal|author=Walgate R|title=Armadillos fight leprosy|journal=Nature|volume=291|issue=5816|page=527|year=1981|pmid=7242665|doi=10.1038/291527a0|bibcode=1981Natur.291..527W|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Scollard DM, Adams LB, Gillis TP, Krahenbuhl JL, Truman RW, Williams DL|title=The Continuing Challenges of Leprosy|journal=Clin. Microbiol. Rev.|volume=19|issue=2|pages=338–81|year=2006|pmid=16614253|pmc=1471987|doi=10.1128/CMR.19.2.338-381.2006}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Jaenisch R, Mintz B|title=Simian Virus 40 DNA Sequences in DNA of Healthy Adult Mice Derived from Preimplantation Blastocysts Injected with Viral DNA|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=71|issue=4|pages=1250–54|year=1974|pmid=4364530|pmc=388203|doi=10.1073/pnas.71.4.1250|bibcode=1974PNAS...71.1250J|doi-access=free}}</ref><ref name="Wilmut">{{cite journal|vauthors=Wilmut I, Schnieke AE, McWhir J, Kind AJ, Campbell KH|title=Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells|journal=Nature|volume=385|issue=6619|pages=810–13|year=1997|pmid=9039911|doi=10.1038/385810a0|bibcode=1997Natur.385..810W|s2cid=4260518}}</ref><ref>{{Cite web |title=History of animal research |url=http://www.understandinganimalresearch.org.uk/resources/animal-research-essay-resources/history-of-animal-research/ |access-date=2016-04-08 |website=www.understandinganimalresearch.org.uk}}</ref> د زهر پوهنې يا توکسيکولوژي ازمايښت ۲۰ پېړۍ کې مهم شو. په ۱۹ پېړۍ کې د درملو تنظيمونکي قوانين يو څه زيات نرم وو. په متحده ايالتونو کې حکومت يوازې هغه درمل بندولی شول، چې جوړونکی شرکت به يې د درملو له کارونې څخه وروسته د پېرودونکي د زیانمنولو له امله محاکمه کړی و. که څه هم د ۱۹۳۷ زکال الکسير سلفانېلامايد “Elixir Sulfanilamide” ناورين په غبرګون کې، چې ايپينيموس “eponymous” درملو په کې له ۱۰۰ څخه زيات کارونکي ووژل، د متحده ايالتونو کانګرس هغه قوانين تصويب کړل، چې بازار ته د درملو له وړاندې کولو څخه وړاندې يې پر څارويو باندې د هغې د خوندې ازمايښت غوښتنه کوله. نورو هېوادونو هم ورته قوانين تصويب کړل. په ۱۹۶۰ ز لسيزه کې د تاليدومايد “Thalidomide” غميزې په غبرګون کې نور قوانين هم تصويب شول، چې د درملو له پيرلو څخه وړاندې يې پر امينداورو څارويو باندې د خوندي ازمايښت غوښتنه کوله. <ref name="afda2">{{cite web |date=June 1981 |title=Taste of Raspberries, Taste of Death. The 1937 Elixir Sulfanilamide Incident |url=https://www.fda.gov/AboutFDA/WhatWeDo/History/ProductRegulation/SulfanilamideDisaster/default.htm |work=FDA Consumer magazine}}</ref><ref name="Burkholz">{{Cite news|first=Herbert|last=Burkholz|title=Giving Thalidomide a Second Chance|url=https://www.fda.gov/fdac/features/1997/697_thal.html|work=FDA Consumer|publisher=US [[Food and Drug Administration]]|date=1 September 1997}}</ref> === تاريخی مناظره === پر څارويو باندې د ازمايښتونو او په ځانګړي ډول د ويويسيکشن له زياتېدلو سره يو ځای نيوکې او مخالفت هم زيات شو. په ۱۶۵۵ز کال کې د ګاليني فزيالوژۍ ګټندوی (مدافع) ايډمنډ اوميرا “Edmund O’Meara” وويل، چې: «د ويويسيکشن د اندازې وړ ځورونه بدن په يو غير طبيعي حالت کې ځای کوي». اوميرا او نورو بحث وکړ، چې د ويويسيکشن پر مهال درد د څاروي فزيالوژي اغېزمنولی شي، چې تر لاسه کېدونکې پايلې يې د باور وړ نه دي. په اخلاقي ډول هم ځيني نيوکې وې، چې له مخې يې انسانانو ته ګټه رسول بايد څارويو ته زيان رسول عادلانه نه وو. د څارويو د ازمايښت پر وړاندې لومړنۍ نيوکې له يوې بلې زاويې څخه هم راپورته شوې؛ زياتره خلکو باور درلود چې څاروي د انسانانو په پرتله ټيټ او دومره بېل يا متفاوت دي، چې له څارويو څخه تر لاسه کېدونکې پايلې پر انسانانو باندې نه شي پلې کېدلی. <ref name="Ryder54">[[Richard D. Ryder|Ryder, Richard D.]] (2000). ''Animal Revolution: Changing Attitudes Towards Speciesism''. Berg Publishers, p. 54 {{ISBN|1-85973-330-1}}.</ref><ref name="ANZCCART">[https://web.archive.org/web/20090327033757/http://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/resources/AnimalExperimentation.pdf "Animal Experimentation: A Student Guide to Balancing the Issues"], Australian and New Zealand Council for the Care of Animals in Research and Teaching (ANZCCART), accessed 12 December 2007, cites original reference in Maehle, A-H. and Tr6hler, U. ''Animal experimentation from antiquity to the end of the eighteenth century: attitudes and arguments''. In N. A. Rupke (ed.) Vivisection in Historical Perspective. Croom Helm, London, 1987, p. 22.</ref><ref name="ANZCCART2">[https://web.archive.org/web/20090327033757/http://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/resources/AnimalExperimentation.pdf "Animal Experimentation: A Student Guide to Balancing the Issues"], Australian and New Zealand Council for the Care of Animals in Research and Teaching (ANZCCART), accessed 12 December 2007, cites original reference in Maehle, A-H. and Tr6hler, U. ''Animal experimentation from antiquity to the end of the eighteenth century: attitudes and arguments''. In N. A. Rupke (ed.) Vivisection in Historical Perspective. Croom Helm, London, 1987, p. 22.</ref> د مناظرې په بل اړخ کې هغوی چې د څارويو د ازمايښت پلوي دي، په پام کې نيسي چې د طبي او بيولوژيکي پوهې د ودې په موخه څارویو باندې ازمايښتونه اړين وو. کلاوډي بيرنارد “Claude Bernard” چې ځينې وختونه د ويويسيکتورانو شهزاده او د فزيالوژي د پلار په توګه پېژندل کېږي او مېرمن يې ماري فرانکويسي مارتين په ۱۸۸۳ ز کال فرانسه کې د ويويسيکشن ضد لومړنۍ ټولنه جوړه کړه. دوی په نامتو ډول ۱۸۶۵ز کال کې وليکل چې: «د ژوند پوهه برم لرونکي او برېښېدونکي رڼه لويه خونه ده، چې يوازې د يو اوږد او وېرونکي پخلنځي د تېرېدنې په واسطه ښايي ورسېږي». دا استدلال چې پر څارويو باندې ازمايښتونه د يو انسان د توکسولوژي او د روغتيا ساتنې پوهې لپاره په بشپړ ډول پرېکنده دي. پر انسانانو باندې د دې مادو اغېزې پر څارويو د دوی د اغېزو په څېر دي، پرته له دې چې د درجې له مخې توپير ولري. بيرنارد د څارويو ازمايښت د معياري پوهنيز مېتود د مېتود د برخې په توګه رامنځته کړ. <ref name="Croce11">Croce, Pietro. ''Vivisection or Science? An Investigation into Testing Drugs and Safeguarding Health''. Zed Books, 1999, {{ISBN|1-85649-732-1}} p. 11.</ref><ref>Rudacille, Deborah (2000). ''The Scalpel and the Butterfly: The Conflict'', University of California Press, p. 19 {{ISBN|0-520-23154-6}}.</ref><ref name="LaFollette">LaFollette, H., Shanks, N., [http://www.hughlafollette.com/papers/BERNARD.HTM Animal Experimentation: the Legacy of Claude Bernard] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200110205729/http://www.hughlafollette.com/papers/BERNARD.HTM|date=10 January 2020}}, ''International Studies in the Philosophy of Science'' (1994) pp. 195–210.</ref><ref name="Bernard">[[Claude Bernard|Bernard, Claude]] ''An Introduction to the Study of Experimental Medicine'', 1865. First English translation by Henry Copley Greene, published by Macmillan & Co., Ltd., 1927; reprinted in 1949, p. 125.</ref><ref name="TelegraphNov2003">[https://web.archive.org/web/20080213180427/http://www.telegraph.co.uk/health/main.jhtml?xml=%2Fhealth%2F2003%2F11%2F24%2Fhsick23.xml "In sickness and in health: vivisection's undoing"], ''The Daily Telegraph'', November 2003</ref> == سرچينې == lm13n89lrt1iatk6iw3563edoh5033f 0 63370 283983 2022-08-07T10:24:09Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki ايوبي کورنۍ (عربي: الايوبيون al-Ayyubiyun؛ کردي: نه يووبيه کان Eyubiyan) د مصر د منځنيو پېړيو د سلطنت “Sultanate of Egypt” بنسټ ايښودونکې کورنۍ وه، چې په ۱۱۷۱ ز کال کې د صلاح الدين له لورې د مصر د فاطمي خلافت “Fatimid Caliphate of Egypt” له ړنګولو وروسته رامنځته شوه. د کردي اصل يو سني مسلمان صلاح الدين په اصل کې د سوريې د نورالدين په توګه خدمت کړی و، چې په فاطمي مصر کې يې د صليبيانو پر وړاندې جګړه کې د نورالدين د لښکر مشري کوله؛ نوموړی په همدې ځای يعنې فاطمي مصر کې وزير شوی و. د نورالدين له مړينې څخه وروسته صلاح الدين د مصر د لومړي سلطان په توګه اعلان شو او د حجاز، يمن، شمالي نبيا، طرابلس، سیرينيکا، سويلي اناتوليا او شمالي عراق تر څنګ چې د نوموړي د کردي کورنۍ ټاټوبی و، (د نورالدين د پخوانيو سيمو په ګډون) يې نوی سلطنت په چټکۍ سره د ختيځ يا مشرق د ډېری برخو د نيولو يا رانغاړلو په موخه د مصر د پولو تر شا پراخه کړ. د حجاز او د مکې او مدينې د سپېڅلو اسلامي ښارونو د درک په ګډون د نوموړي د سلطنت د غوره والي له امله هغه لومړنی واکمن و، چې د دوه سپېڅلو جوماعتونو د ساتونکي “Custodian of the Two Holy Mosques” په توګه يې هرکلی کېږي او دا هغه وړ نوم و، چې د ۱۵۱۷ ز کال تر عثماني بريا يا فتحې پورې د مصر د ټولو راتلونکو سلطانانو له لورې په پام کې نيول کېده. د صلاح الدين د واکمنۍ په لومړه لسيزه کې يې د فوځ مبارزو د صليبيانو پر وړاندې په بېلابېلو عربي او اسلامي دولتونو کې د مسلماناتو يو ځای (متحد) کول په نښه کړل او د خپل شتون له نږدې درې نيمو پېړيو لپاره يې د مصر د سلطنت عمومي پولې او د اغېز سيمې وټاکلې. د اورشليم پاچاهۍ په ګډون زياتره صليبي دولتونه په ۱۱۸۷ز کال د حطين جګړه “Battle of Hattin” کې د صلاح الدين له بريا څخه وروسته د نوموړي پر وړاندې مات شول. که څه هم صليبيانو په ۱۱۹۰ زلسيزه کې د فلسطين ساحل يو ځل بيا ونيو. {{sfn|Jackson|1996|page=36}}<ref name="Humphreys1987">{{harvnb|Humphreys|1987}}</ref><ref name="Ozoglu46">{{harvnb|Özoğlu|2004|p=46}}</ref><ref name="Bosworth73">{{harvnb|Bosworth|1996|p=73}}</ref><ref name="ArabNews">{{cite web |last=Fakkar |first=Galal |date=27 January 2015 |title=Story behind the king's title |url=http://www.arabnews.com/saudi-arabia/news/695351 |access-date=27 June 2016 |website=[[Arab News]] |location=[[Jeddah]]}}</ref><ref name="Eiselen89">{{harvnb|Eiselen|1907|p=89}}</ref> په ۱۱۹۳ ز کال کې د صلاح الدين له مړينې څخه وروسته يې زامنو د واک تر لاسه کولو کې سيالي وکړه، مګر په ۱۲۰۰ ز کال کې د صلاح الدين ورور العادل په ناڅاپي ډول سلطان شو. د مصر نور ټول وروستي ايوبي پاچاهان د نوموړي له نسل څخه وو. په ۱۲۳۰ ز لسيزه کې د سوريې امير له مصر څخه د خپلې خپلواکۍ تر لاسه کولو هڅه وکړه او ايوبي پاچاهي تر هغې وخته پورې وېشلې پاتې شوه، چې سلطان الصالح ايوب په ۱۲۴۷ ز کال کې له اليپو “Aleppo” يا حلب څخه پرته د سوريې د ډېری برخې نيولو سره بېرته خپل يووالی ورغوه. له هغې څخه وروسته ځايي مسلمان کورنيو له يمن، حجاز او د بين النهرين له ځينو برخو څخه ايوبيان وېستلي وو. په ۱۲۴۹ز کال کې د الصالح ايوب له مړينې څخه وروسته يې مصر کې زوی المعظم تورانشاه ځايناستی شو. که څه هم وروستی سلطنت ډېر ژر د هغه مملوک جنرالانو له لورې ړنګ شو، چې د نيل دلتا “Nile Delta” د يو صليبي بريد مخه يې نيولې وه. دې حالت په اغېزناک ډول مصر کې ايوبي واک پای ته ورساوه. د سوريې د اميرانو له لورې د مصر د بېرته نيولو هغه هڅې بې پايلې شوې، چې مشري يې د حلب الناصر يوسف کوله. په ۱۲۶۰ ز کال کې مغلو د حلب ښار لوټ کړ او ډېر ژر يې د ايوبيانو پاتې سيمې فتحه کړې. مملوکيان چې مغل يې له سيمې څخه شړلي وو، په ۱۳۴۱ ز کال کې د خپل وروستي واکمن له واکه لرې کېدلو پورې د حما ايوبي سلطنت وساته. د دوی د يو څه لنډمهاله دورې سره سره ايوبي کورنۍ په سيمه او په ځانګړي ډول مصر باندې د بدلون اغېز درلود. د ايوبي پاچاهانو تر واکمنۍ لاندې مصر چې وار له مخه په رسمي ډول شيعه خلافت و، د واکمن سني سياسي او فوځي ځواک او د سيمې اقتصادي او کلتوري مرکز شو او دا دريځ يې د ۱۵۱۷ ز کال تر هغې مودې پورې وساته، چې د عثمانيانو له لورې فتحه يا ونيول شو. ايوبي واکمنۍ د سلطنت په ټوله موده کې د اقتصادي سوکالۍ دوره کې پرمخ ولاړه او د ايوبيانو له لورې چمتو شوې اسانتياوې او ملاتړ اسلامي نړۍ کې د فکري فعاليت د بيا راپورته کېدنې لامل شول. دا دوره د دوی په سترو ښارونو کې د ګڼ شمېر مدرسو د جوړولو له مخې سيمه کې په سختۍ سره د سني مسلمانانو د پياوړي کېدونکې واکمنۍ د ايوبي بهير په واسطه هم په نښه کېږي. ان د مملوکيانو له لورې له نسکورېدلو څخه وروسته هم د صلاح الدين او ايوبيانو له لورې جوړ شوي سلطنت د نورو ۲۶۷ کالونو لپاره په مصر، مشرق او حجاز کې دوام وکړ. پر صليبيانو باندې د نوموړي د وياړلې بريا له امله چې د هغه تاج لاسته راوړونه وه، چې ۹۹ کالونه وروسته له هغې د بين النهرين بېرته نيونکی و، چې صليبيانو په خپله ياد ښار له فاطمي مصر څخه ونيو، صلاح الدين نن ورځ په بېلابېلو هغو هېوادونو کې د يو ملي اتل په توګه ستايل کېږي، چې د نوموړي د سلطنت برخه وو، چې په ځانګړي ډول مصر، سوريه، فلسطين او عراق کې د نوموړي د زېږېدنې ځای، چې له هر هېوتد سره د سوريې لپاره خوندي دي، د دوی د فوځيانو د ملي کورتۍ په توګه د صلاح الدين د نسب نامې عقاب لري. == تاريخچه == === اصليت === د ايوبي کورنۍ غور نيکه نجم الدين ايوب ابن شدهي چې د کردي راواديا ټبر پورې يې اړه درلوده، چې ياد ټبر په خپله د هادهاباني قبيلې يوه څانګه وه. د ايوب نيکونه د شمالي ارمنستان په ډوين “Dvin” ښارګوټي کې استوګن شول. راواديان په ډوين سيةه کې واکمنه کردي ډله وه، چې د ښارګوټي د سياسي او فوځي ممتازې پرګنې برخه يې جوړوله. <ref>The biographer [[Ibn Khallikan]] wrote, "Historians agree in stating that [Saladin's] father and family belonged to [[Dvin (ancient city)|Duwin]]. ... They were Kurds and belonged to the Rawādiya [sic], which is a branch of the great tribe al-Hadāniya": Minorsky (1953), p. 124.</ref><ref name="Humphreys19872">{{harvnb|Humphreys|1987}}</ref> ډوين کې حالتونه هغه وخت خراب شول، چې ترکي جنرالانو له کردي شهزاده څخه ياد ښارګوټی ونيو. شدهي د ايوب او اسد الدين شېرکوه په نوم دوه ززامن درلودل. د نوموړي ملګری مجاهد الدين بهروز چې د سلجوقيانو د واکمنۍ پر مهال د شمالي بين النهرين فوځي والي و، نوموړي ته هرکلی وکړ او هغه يې د تکريت “Tikrit” د والي په توګه وټاکه. د شدهي له مړينې څخه وروسته ايوب د خپل ورور شېرکوه په مرسته نوموړی د ښار په اداره کې بریالی کړ. دوی په ګډه د ښار چارې په ښه ډول اداره کړې، چې د ځايي اوسېدونکو له لورې يې نوم يا شهرت ور په برخه کړ. په ورته وخت کې د موصل واکمن عمادالدين زنګي د خليفه المسترشيد او بهروز په مشرۍ د عباسيانو له لورې ماتې وخوړه. د تکرت سیمې له لارې موصل ته د جګړې له ډګر څخه د نوموړي د تېښتې په هڅه کې زنګي له ايوب سره پناه واخېستله او په دې دنده کې يې د نوموړي د مرستې غوښتنه وکړه. ايوب له تګرس سيند څخه د تېرېدنې او په خوندي ډول موصل ته د رسېدلو په موخه زنګي او د هغه پلويانو ته کښتۍ ومنل او چمتو کړې. <ref name="Humphreys19873">{{harvnb|Humphreys|1987}}</ref><ref name="Ali28">{{harvnb|Ali|1996|p=28}}</ref><ref name="Ali27">{{harvnb|Ali|1996|p=27}}</ref> زنګي سره د مرستې په پايله کې عباسي چارواکو د ايوب پر وړاندې د جزايي معيارونو غوښتنه وکړه. په ورته وخت کې په يوه بېله پېښه کې شېرکوه د بهروز يو نږدې ملګری په دې تور وواژه، چې تکريت کې يې يوې ښځې باندې جنسي تېری کړی و. عباسي محکمې د ايوب او شېرکوه دواړو د نيولو فرمانونه ورکړل، مګر مخکې له دې چې ياد ورونه ونيول شي، ۱۱۳۸ز کال کې يې تکريت پرېښود او موصل ته لاړل. کله چې موصل ته ورسېدل، زنګي ورته ټولې اړينې اسانتياوې چمتو کړې او دواړه ورونه يې په خپل خدمت کې وګومارل. ايوب د بالبيک قوماندان کړای شو او شېرکوه د زنګي د زوی نورالدين په خدمت کې وګومارل شو. د تاريخپوه عبدالعلي له نظره د ايوبي کورنۍ نومياليتوب يا لوړوالي ته رسېدنه د رنګي تر څار او ملاتړ لاندې وه. <ref name="Ali282">{{harvnb|Ali|1996|p=28}}</ref> == سرچينې == prsoyamf6mvdjlhxrqoqqx9c42p8if6 0 63371 283984 2022-08-07T10:26:27Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki دوه پښیزتوب یو ډول ځمکنی حرکت دی چې په هغه کې یو ژوندی موجود له خپلو دوه شاتنیو اندامونو یا پښو په کارونې سره حرکت کوي. یو حیوان یا ماشین چې په دوه پښو حرکت وکړي، د دوه پښيز / ˈbaɪpɛd / په توګه پېژندل کېږي، د «دوه پښو» په مانا (له لاتیني bis «دوه» او pes «پښو» اخیستل شوی). په دوه پښیز حرکتونو کې په لاره تلل، منډې وهل او خیز وهل شامل دي. اوسني ډېر کم ډولونه معمولي دوه پښیز دي چې د هغوی عادي تګ په دوه پښو دی. د ټریاسیک په دوره کې، د آرکوسورانو ځینو ډلو (د تمساح ګانو او ډایناسورانو په شمول ډلو) دوه پښیزتوب ته وده ورکړه؛ د ډایناسورانو په منځ کې، ټولې لومړنۍ بڼې او ډېری وروستۍ ډلې، انحصاري یا معمولي دوه پښیز وو؛ مرغان هم د ځانګړو دوه پښیزو ډایناسورانو، ټروپوډانو یوه ډله ده. په تی لرونکو کې، عادتي دوه پښیز توب څو ځلې تکامل موندلی دی، لکه ماکروپوډان، کانګرو موږکان او صحرایي موږکان، فنري سوی، خیز وهونکي موږکان، پانګولینان او هومینیان بیزوګانې (آسټرالوپېتیسین او انسانان) او همدارنګه ځینې ورکې شوې بڼې چې په خپلواک ډول دې ځانګړنې ته تکامل ورکوي. د مډرنو ډولونو ګڼ شمېر په متناوب یا لنډ وخت کې د دوه پښيز حرکت څخه کار اخلي. د مارمولکانو ډېری بڼې د منډې په وخت کې په معمول ډول کله چې له ګواښونو څخه تښتي له دوه پښيز حرکت څخه د تېښتې لپاره کار اخلي. د تی لرونکو ډېری ډولونه او خنځیران خوړو ته د رسېدو لپاره او په خپل چاپېریال کې د څېړنې لپاره، دوه پښيز حرکت غوره کوي، که څه هم لږ شمېر موارد شتون لري چې هغوی یوازې په خپلو شاتني اندامونو سره حرکت کوي. د ونې تی لرونکو څو ډولونه، لکه ګیبونان او اینډریډان، هغه لږه موده چې د ځمکې په سر تېروي، په ځانګړې توګه په دوه پښیز توګه په لار ځي. ډېری څاروي د مبارزې په وخت کې یا د جوړه کېدو په وخت کې په خپلو دوه شاتنۍ پښو ولاړېږي. ځینې حیوانات په خپلو شاتنۍ پښو درېږي ترڅو خوړو ته ورسېږي، په ځان پام وکړي، خپل سیال یا ښکاري وګواښي یا یو ښکلی حرکت ترسره کړي، خو په دوه پښو حرکت نه کوي.<ref>{{Cite journal|last1=Heglund|first1=NC|last2=Cavagna|first2=GA|last3=Taylor|first3=CR|year=1982|title=Energetics and mechanics of terrestrial locomotion. III. Energy changes of the centre of mass as a function of speed and body size in birds and mammals|journal=Journal of Experimental Biology|volume=97|pages=41–56|doi=10.1242/jeb.97.1.41|pmid=7086349}}</ref><ref name="Stewart2006">{{Cite web |last=Stewart |first=D. |date=2006-08-01 |title=A Bird Like No Other |url=http://www.nwf.org/News-and-Magazines/National-Wildlife/Birds/Archives/2006/A-Bird-Like-No-Other.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209033650/http://www.nwf.org/News-and-Magazines/National-Wildlife/Birds/Archives/2006/A-Bird-Like-No-Other.aspx |archive-date=2012-02-09 |access-date=2014-05-30 |work=[[National Wildlife]] |publisher=[[National Wildlife Federation]]}}</ref><ref name="Davies">{{Cite encyclopedia|last=Davies|first=S.J.J.F.|editor-last=Hutchins|editor-first=Michael|encyclopedia=Grzimek's Animal Life Encyclopedia|title=Birds I Tinamous and Ratites to Hoatzins|edition=2nd|year=2003|publisher=Gale Group|volume=8|location=Farmington Hills, MI|isbn=978-0-7876-5784-0|pages=99–101}}</ref> == ریښه پېژنونه == دا ویی د bi(s) «دوه» او Ped- «پښې» لاتینو وییو څخه اخیستل شوی دی چې له څلورپښیزتوپ «څلور پښې» سره په تضاد کې دی. == ګټې == محدودشوی او ځانګړی دوه پښیزتوب کولی شي د یوې بڼې لپاره ګڼې ګټې ولري. دوه پښیزتوب سر لوړوي؛ دا حیوان ته اجازه ورکوي چې پراخه سیمه ولیدلی شي او لېرې ګواښونه او سرچینې تشخیص کړي، د حرکت په حال کې حیواناتو ته د ژورو اوبو لاسرسی اسانه کوي او حیواناتو ته اجازه ورکوي چې د خپلې خولې له لارې لوړو خوراکي سرچینو ته ځان ورسوي. په داسې حال کې چې په ولاړه کې، غیر متحرک اندامونه د نورو کارونو لپاره آزادېږي، له هغې جملې څخه لاس وهنه (په تی لرونکو او روډنټانو کې)، الوتنه (په مرغانو کې)، کېندنه (په لوی پانګولین کې)، جګړه (په خنځیرانو، لویو بیزوګانو او لویو مارمولکانو کې) یا هم پټېدنه. داسې ښکاري چې دوه پښیزو لوړ سرعت به د څلورپښیزو چې انعطاف پذیره ملا لري په پرتله کم وي – شترمرغ او سور کانګرو دواړه کولی شي په هرساعت کې د ۷۰ کیلومټرو (۴۳ مایله په ساعت کې) سرعت ته ورسېږي، په داسې حال کې چې پړانګ کولی شي په هرساعت کې له ۱۰۰ کیلومټرو (۶۲ مایله په ساعت کې) سرعت څخه هم تیز شي. که څه هم دوه پښیز حیوانات په لومړیو کې په اوږدو لارو کې ورو‌ دي، خو د استقامتي منډې فرضیې له مخې، انسان ته دا امکان برابروي چې له نورو حیواناتو څخه مخکې شي. په کانګرو موږکانو کې دوه پښیزتوب د حرکتي کړنې د ښه توب لپاره اټکل شوی چې له ښکاریانو څخه د تېښتې په وخت کې ورسره مرسته کوي.<ref name="Garland_1983_JZL2">{{Cite journal|last=Garland|first=T. Jr.|author-link=Theodore Garland Jr.|year=1983|title=The relation between maximal running speed and body mass in terrestrial mammals|url=http://www.biology.ucr.edu/people/faculty/Garland/Garl1983_JZL.pdf|journal=Journal of Zoology, London|volume=199|issue=2|pages=157–170|doi=10.1111/j.1469-7998.1983.tb02087.x|access-date=2010-04-11|archive-date=2018-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20180831160355/http://www.biology.ucr.edu/people/faculty/Garland/Garl1983_JZL.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="Sharp_19972">{{Cite journal|last=Sharp|first=N.C.C.|year=1997|title=Timed running speed of a cheetah (''Acinonyx jubatus'')|journal=Journal of Zoology|volume=241|issue=3|pages=493–494|doi=10.1111/j.1469-7998.1997.tb04840.x|title-link=cheetah}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Bramble|first1=Dennis M.|last2=Lieberman|first2=Daniel E.|date=2004-11-18|title=Endurance running and the evolution of Homo|journal=Nature|volume=432|issue=7015|pages=345–352|doi=10.1038/nature03052|issn=1476-4687|pmid=15549097|bibcode=2004Natur.432..345B|s2cid=2470602}}</ref><ref name="Djawdan_1993">{{Cite journal|last=Djawdan|first=M|year=1993|title=Locomotor performance of bipedal and quadrupedal heteromyid rodents|jstor=2389887|journal=Functional Ecology|volume=7|issue=2|pages=195–202|doi=10.2307/2389887}}</ref><ref name="Djawdan_and_Garland_1988">{{Cite journal|last1=Djawdan|first1=M.|author2=Garland, T. Jr.|author2-link=Theodore Garland Jr.|year=1988|title=Maximal running speeds of bipedal and quadrupedal rodents|url=http://www.biology.ucr.edu/people/faculty/Garland/DjawGa88.pdf|journal=Journal of Mammalogy|volume=69|issue=4|pages=765–772|doi=10.2307/1381631|jstor=1381631|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100616080116/http://www.biology.ucr.edu/people/faculty/Garland/DjawGa88.pdf|archive-date=2010-06-16}}</ref> == اختیاري او اجباري دوه پښیزتوب == ځناورپېژندونکي ډېری وخت د دوه پښیزتوب په شمول چلندونه د «اختیاري» (یعنې په خپل زړه) یا «اجباري» (حیوان بل معقول بدیل نه لري) په توګه نوموي. ان دا توپیر هم واضح ندی – د بېلګې په توګه، انسانان له نوي زېږېدلو پرته ټول په دوه پښو حرکت کوي او منډه وهي، خو کابو ټول کولی شي د اړتیا په وخت کې په لاسونو او زنګنو پروت او حرکت وکړي. ان د انسانانو څخه داسې رپوټونه هم شته دي چې هغوی په معمول ډول په ټولو څلورو لاسو او پښو حرکت کوي، خو خپل زنګنونه په ځمکه نه لګوي، خو دا موارد د Uner Tan سنډروم په شان ناروغیو له امله رامنځته کېږي – جنیټیکي عصبي اختلالات چې ډېر نادر دي او له طبیعي رفتار سره سمون نه لري. ان که د ناروغۍ یا زیان له امله رامنځته شوي استثنایي حالتونه له پامه وغورځوو، ډېر نامشخص شوي موارد شتون لري چې دا حقیقت څرګندوي چې «عادي» انسانان کولی شي په لاسونو او زنګنونو حرکت وکړي. له همدې کبله دا مقاله د «اختیاري» او «اجباري» اصطلاحاتو څخه ډډه کوي او په هغو حرکتي سبکونو چې په معمول ډول د بېلابېلو حیواناتو ډلو لخوا کارول کېږي، تمرکز کوي. معمولي انسانان کولی شو «مجبور» دوه پښیز په توګه په پام کې ونیسو، ځکه بدیل حرکتونه دوی لپاره ډېر ناراحت کوونکي دي او یوازې هغه وخت ترې کار اخلي چې عادي لاره تګ ورته ناممکن وي.<ref name="HumphreyEtAl2005HumanHandWalkers">{{Cite web |author1=Humphrey, N. |author2=Skoyles, J.R. |author3=Keynes, R. |year=2005 |title=Human Hand-Walkers: Five Siblings Who Never Stood Up |url=http://www.lse.ac.uk/collections/CPNSS/pdf/DP_withCoverPages/DP77/DP7705.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080910205939/http://www.lse.ac.uk/collections/CPNSS/pdf/DP_withCoverPages/DP77/DP7705.pdf |archive-date=2008-09-10 |publisher=Centre for Philosophy of Natural and Social Science, London School of Economics}}</ref> == حرکت == ځینې حرکتي حالتونه شتون لري چې په معمول ډول له دوه پښیز توب سره تړاو لري. # ولاړېدل. په دوه پښو پاتې کېدل. په ډېری دوه پښیزو کې دا یوه فعاله پروسه ده چې د تعادل دوامداره تنظیم ته اړتیا لري. # قدم وهل. یوه پښه له بلې پښې څخه مخکې، لږ ترلږه یوه پښه باید په هرګام اخیستو کې په ځمکه وي. # منډه وهل. یوه پښه له بلې پښې څخه مخکې، له داسې دورو سره چې کېدای شي دواړه پښې له ځمکې څخه پورته وي. # خیز وهل/جمپ کول. د دواړو پښو له حرکت سره سم د جمپونو یوې لړۍ سره حرکت کول. == دوه پښیز حیوانات == ډېری ځمکني ژوندي فقاریه حیوانات څلورپښيز دي او د ژوندیو ډلو ډېر لږ یې دوه پښیزتوب ښکاروي. انسانان، ګیبونان او لوی مرغان په یوه وخت کې د یوې پښې پورته کولو سره په لاره ځي. له بلې خوا، ډېری ماکروپوډان، کوچني مرغان، لموران او دوه پښیز روډنټان په یوه وخت کې د دواړو پښو پورته کولو سره حرکت کوي. د ونې کانګروګان د قدم وهلو او خیز وهلو وړتیا لري، په معمول ډول د بوټو منځ کې چې حرکت کوي خپلې پښې په متناوب ډول ژر ژر سره بدلوي او کله چې د ځمکې په سر وي په یوه وخت کې د دواړو پښو په سر خیز وهي. === پاتې خزندګان === د مارمولکانو ډېری بڼې په لوړ سرعت سره د حرکت په اوږدو کې دوه پښیز کېږي، لکه د نړۍ په کچه ترټولو تیز مارمولک، (د Ctenosaura نسل څخه) د ازغي لرونکې لکۍ سره ایګوانای په شان.<ref>{{Cite news|title=Upright lizard leaves dinosaur standing|date=2000-11-03|work=cnn.com|access-date=2007-10-17|url=http://archives.cnn.com/2000/NATURE/11/03/germany.dinosaur/index.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031005956/http://archives.cnn.com/2000/NATURE/11/03/germany.dinosaur/index.html <!-- Bot retrieved archive -->|archive-date=2007-10-31}}</ref><ref>{{Cite journal|author=Berman, David S.|title=Early Permian Bipedal Reptile|journal=[[Science (journal)|Science]]|year=2000|volume=290|issue=5493|pages=969–972|doi=10.1126/science.290.5493.969|pmid=11062126|bibcode=2000Sci...290..969B|display-authors=etal}}</ref> ==== لومړني خزندګان او مارمولکان ==== لومړنی پېژندل شوی دوه پښیز بولوسوریډ ایوډیباموس دی چې د فوسیلونو لرغونتیا یې ۲۹۰میلیون کاله پخوا ته رسېږي. د هغه شاتنۍ لوړې پښې، مخکنۍ لنډې پښې او ځانګړي مفصلونه، ټول د هغوی د دوه پښیز توب ښکارندویي کوي. دا بڼه د پرمیان دورې په لومړیو کې ورکه شوه. == سرچينې == b7c8acf3stqcql9bylwwnmqo96e9bvq 0 63372 283985 2022-08-07T10:27:56Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د عثماني سترواکۍ کلاسيکي پړاو، په ۱۴۵۳ز کال کې د قسطنطنيې له فتحې نيولې د شپاړسمې پېړۍ تر نيمايي د عثماني سترواکۍ د تاریخ په اړوند موده ده چې تقريباً د ستر سليمان (۱۵۲۰) د واکمنۍ تر پای پورې ۱۵۱۶رسېږي. په دې پړاو کې د سلطان د مطلقې واکمنۍ پر بنسټ د هېوادپالنې نظام خپل اوج ته ورسېد او دې سترواکۍ داسې اداري بنسټونه جوړ کړل چې په اصلاح شوې بڼه يې د څو پېړيو لپاره پر ځای وساتل. د عثماني سترواکۍ د واکمنۍ سیمه ډېره پراخه شوه او له همدې امله ځينو تاريخ پوهانو دې سترواکۍ ته د « Pax Ottomana» نوم ورکړ. له ۱۴۵۳ز کال مخکې د سترواکۍ له خوا د مرکزيت پروسه د دويم محمد په واکمنۍ کې بشپړه شوه.<ref>{{Cite book|last=Şahin|first=Kaya|title=Empire and Power in the reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World|publisher=Cambridge University Press|year=2013|isbn=978-1-107-03442-6|pages=4–5}}</ref> == سيمه == په کلاسيکي پړاو کې عثماني سترواکۍ د خپلې سيمې هيښونکې پراختيا تجربه کړه. دا پړاو په ۱۴۵۳ز کال کې د محمد الثاني (۱۴۵۱-۱۴۸۱ز) له خوا د قسطنطنيې په نيولو سره پيل شو. محمد الثاني په بالکان او اناتوليا کې د سترواکۍ حيثيت غښتلی کړ، په ۱۴۵۴-۵ کې يې سربيا، په ۱۴۵۸-۹ کې يې پيلوپوني، په ۱۴۶۱ز کال کې يې تريبيزانډ او په ۱۴۶۳ز کال کې يې بوسنيا ونيول. د ۱۴۶۳-۷۹ د عثماني-وينزي جګړې پر مهال په يونان کې ډېرې وينيزي سيمې فتحه شوې وې. تر ۱۴۷۴ز کال پورې عثمانيانو خپل اناتولي سيال قرامنيان فتح کړي، په ۱۴۷۵ز کال کې يې په کریميايي ټاپپوزمه کې «کافه» ونیوله او په دې ډول يې کريميايي خانات د يو تابع دولت په توګه جوړ کړ. په ۱۴۸۰ز کال کې د ايټاليې په «اوترانتو» بريد وشو، خو په راتلونکي کال کې د محمد الثاني مړينه د عثمانيانو د شاتګ لامل وګرځېده.<ref>{{Cite book|last=Heywood|first=Colin|editor-last=Ágoston|editor-first=Gábor|editor2=Bruce Masters|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|chapter=Mehmed II|date=2009|pages=364–8}}</ref> د بايزيد الثاني مهال (۱۴۸۱-۱۵۱) د پخواني پړاو د چټکو فتوحاتو څخه وروسته د پیاوړتيا يو پړاو و او ددې سترواکۍ سيمې يواځې تر يو بریده پراخه شوې. په ۱۴۸۴ز کال کې بايزيد د مالداوي پر ضد د يوې جګړې مشري وکړه، دې سيمې ته يې تابع حيثيت ورکړ او د «کليا» او «اکرمين» ستراتيژيک بندرونه يې له خپلو سيمو سره يوځای کړل. د ۱۴۹۹-۱۵۰۳ جګړو پر مهال په يونان او البانيا کې د وينزي سترې بندرګاوې ونیول شوې چې تر ټولو مهمې يې د موډون، کورون او دورازو وې. په هر حال، د هغه د واکمنۍ تر پايه، عثماني سيمې په ختيځ کې د نوې جوړې شوې صفوي سترواکۍ له ګواښ سره مخ شوې.<ref>{{Cite book|last=Ágoston|first=Gábor|editor-last=Ágoston|editor-first=Gábor|editor2=Bruce Masters|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|chapter=Bayezid II|date=2009|pages=82–4}}</ref> د سليم اول (۱۵۱۲-۱۵۲۰) د واکمنۍ پر مهال يو ځل بيا په چټکۍ سره پراختيا پيل شوه، چا چې په ۱۵۱۴ز کې د «چالديران» په جګړه کې صفويانو ته ماتې ورکړه، د اناتوليې ډېره برخه يې له خپلې خاورې سره يو ځای کړه او د لنډې مودې لپاره يې تبريز هم ونيو. په ۱۵۱۶ز کال کې هغه د مملوکي سترواکۍ په وړاندې د جګړې مشري وکړه، راتلونکی کال يې لمړی سوريا ونيوله او ورپسې يې مصر فتح کړ. په دې ډول د عثماني سترواکۍ په لوري کې هېښونکی بدلون منځ ته راغی، ځکه چې اوس دې سترواکۍ د منځني ختيځ په اسلامي مرکزي سيمو واکمني کوله، تر څنګ يې سپېڅلي ښارونه مکه او مدينه هم د دوي تر حمايت لاندې راغلل. دې چارې د سترواکۍ پر حکومت د اسلامي فعاليتونو اغېز زيات کړ او په عربي خبرې کونکې نړۍ او اناتوليه او بالکان کې يې د عثماني مرکزي سيمو تر منځ تعامل زيات اسانه کړل. د سليم د واکمنۍ پر مهال د دې سترواکۍ خاوره له شا اوخوا ۳۴۱۱۰۰ ميل مربع (۸۸۳۰۰۰ کيلو متر مربع) څخه ۵۷۶۹۰۰ ميل مربع (۱۴۹۴۰۰ کيلو متر مربع) پورې پراخه کړه.<ref>{{Cite book|last=Ágoston|first=Gábor|editor-last=Ágoston|editor-first=Gábor|editor2=Bruce Masters|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|chapter=Selim I|date=2009|pages=511–3}}</ref> د سليمان اول (۱۵۲۰-۱۵۶۶) د واکمنۍ په لومړۍ نيمايي کې پراختيا دوام پيدا کړ، چا چې مخکې تر دې چې په ۱۵۲۶ز کال کې په هنګري بريد وکړي، لومړی بلګراد (۱۵۲۱) او «روډز» ونيول، د «موهکس» په جګړه کې يې دويم وليس پاچا ته ماتې ورکړه او هغه يې وواژه او د لنډې مودې لپاره يې «بوډا» ونيو. د پاچا د نه شتون له امله په هنګري کې د ځای ناستي پر سر کورنۍ جګړه پیل شوه او عثمانيانو د يو تابع شهزاده په توګه د «جان زپوليا» ملاتړ وکړ. کله چې د  دوی سيال «هبسبرګ» د برياوو په تر لاسه کولو پيل وکړ، سلیمان نېغ په نېغه مداخله وکړه، «بوډا» يې ونيو او په ۱۵۴۱ز کال کې يې دا سيمه له خپلې سترواکۍ سره يو خای کړه. په نورو سيمو کې، سليمان د ايران د صفويانو پر ضد سترې جګړې رهبري کړې، په ۱۵۳۴ز کال کې يې بغداد ونيو او عراق يې له خپلې سترواکۍ سره ونښلاوه. د شمالي افريقا د ډېرې برخې په يو ځای کېدو سره، په ۱۵۳۸ز کال کې د ساحلي يمن په نيولو او له هغې وروسته د داخلي برخې په الحاق سره عثماني واکمني لا پسې پراخه شوه. په ۱۵۴۱ز کال کې د «بوډا»  له الحاق وروسته د عثماني سترواکۍ د پراختيا یون سست شو، سترواکۍ د خپلو پراخو ګټو د پياوړي کولو هڅه وکړه او په درې محاذونو کې په استعماري جګړه کې ښکېل شوه: په هنګري، ايران او په مديترانه کې. اضافي فتحې يې معمولې وې او د عثماني دريځ له پياوړي کېدو سره يې مرسته وکړه. پر هنګري د عثماني واک په يو لړ جګړو کې پراخه شو او په ۱۵۵۲ز کال کې د «تيميشور» په نيولو سره د هنګري دويم ولايت بنسټ کېښودل شو. په ۱۵۵۱ز کال کې د طرابلس په نيولو سره په شمالي افريقا واکمني زیاته شوه، په داسې حال کې چې عثمانيانو په سور سمندرګي کې د «ماساوا» (۱۵۵۷) له الحاق او د ساحلي اريتريا او جبوتي پر ډېرو سيمو د عثماني واکمنۍ په پراختيا سره خپل دريځ لا پياوړی کړ. د سليمان د واکمنۍ تر پای پورې د دې سترواکۍ سيمې شا اوخوا ۱۵۰۰۰۰۰۰ کيلو متر مربع (۵۸۰۰۰۰۰ ميل مربع) پورې پراخه شوې وې.<ref>{{Cite book|last=Ágoston|first=Gábor|editor-last=Ágoston|editor-first=Gábor|editor2=Bruce Masters|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|chapter=Süleyman I|date=2009|pages=541–7}}</ref> == سياسي تاریخ == === ۱۴۵۱-۱۴۸- محمد الثاني === د قسطنطنيې نيولو له محمد الثاني سره مرسته وکړه چې خپل پام د اناتوليې پر لور واړوي. محمد الثاني په اناتوليه کې د يوې واحدې سياسي هستې د منځ ته راولو هڅه وکړه، په دې ډول چې د « Beyliks» په نوم ترکي دولتونه يې ونيول، په شمال ختيځه اناتوليا کې يې د يوناني سترواکۍ « Trebizond» ونيو او له کريميايي خانات سره متحد شو. د اناتوليايي « Beyliks» يو ځای کول له محمد الثاني څخه له پنځوس کاله زيات مخکې، تر ټولو لومړی سلطان بايزيد اول پيل کړي و، خو په ۱۴۰۲ز کال کې د انقرې د ويجاړونکې جګړې څخه وروسته، نوی جوړ شوی اناتوليايي اتحاد ختم شوی و. محمد الثاني په ترکي دولتونو عثماني ځواک بيا پر ځای کړ. دې فتوحاتو هغه ته فرصت ورکړ چې په اروپا کې مخ په وړاندې ولاړ شي. يوه بله مهمه سياسي هسته د «سپين ګډ» په نوم ترکمنان وو، کومو چې د محمد الثاني ختيځې تګلارې جوړې کړې. د «اوزون حسن» په مشرۍ کې، دې ترکمنې پاچايۍ په ختيځ کې واک تر لاسه کړ، خو د «ټريبيزانډ» او وينس جمهوريت له مسيحي طاقتونو سره د پیاوړو اړيکو او د ترکمني او کرماني قبيلو د اتحاد له امله، محمد هغوی ته د خپل واک په وړاندې د يو ګواښ په توګه کتل. نوموړي په ۱۴۷۳ز کال کې د اوزون حسن پر ضد د يوې بريالۍ جګړې مشري وکړه، د کوم په پايله کې چې د «اوټلوکبيلي» په جګړه کې عثماني سترواکۍ پرېکنده بريا تر لاسه کړه. د قسطنطنيې له سقوط وروسته، محمد په ۱۴۶۰ز کال کې په «پيلوپونيس» کې د موريا د مستبد او په ۱۴۶۱ز کال کې په شمال ختيځه اناتوليه کې د «ټريبيزنډ» سترواکي هم ونيول. په دې ډول د بيزانس واکمنۍ وروستي دوه پاتې شوني په عثماني سترواکۍ کې ضم شول. د قسطنطنيې فتتحې دې هېواد ته خورا زيات درناوی او شهرت ورکړ. == سرچينې == 821o1hj0i9o6p1rechbl8m2th67lpe7 0 63373 283986 2022-08-07T10:29:47Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د روم د وروستۍ سترواکۍ اساسي قانون د لارښوونو او اصولو يوه ناليکل شوې ټولګه وه، چې په اصل کې د دود يا تعامل له لارې تصويب شوې وه او هغه کړه وړه يې تعريف کړل، چې د روم وروستۍ سترواکي په کې اداره کېده. د تاريخي تړون د موضوع په توګه د روم وروستۍ سترواکي په ۲۸۴ ز کال کې د ديوکليتين “Diocletian” لاسرسي سره له رومي پاچاهۍ (د روم لرغونې سترواکۍ) څخه راپورته شوه؛ د نوموړي دوره د سترواکۍ د څلور ګونو څانګو “Tetrarchy” پيل په نښه کوي. د واک لرلو اساسي قانون شاهي دولت په څرګند ډول د واک د رښتينې سرچينې په توګه وپېژنده او په همدې ډول يې د ديارشي باندنۍ بڼه پای ته ورسوله، چې سترواک او د مشرانو جرګې په کې په ګډه سترواکي اداره کوله. <ref name="byrd">{{cite book|last=Byrd|first=Robert|year=1995|title=The Senate of the Roman Republic|publisher=U.S. Government Printing Office Senate Document 103-23|page=161}}</ref><ref name="abbott">{{cite book|last1=Abbott|first1=Frank Frost|title=A History and Description of Roman Political Institutions|date=1963|publisher=Biblo and Tannen|location=New York|page=334}}</ref>{{sfn|Abbott|1963|p=337}} د سترواک حکومت په اړه د ډيوکليتين سمونونو په پای کې هغې دورې ته د پای ټکی کېښود، چې پخوانيو جمهوري غوښتونکو قاضيانو (لکه: استازو او سالارانو) په کې رښتيني واکونه درلودل. له همغه وخته استازو د مشرانو جرګې د ناستو له رياست کولو څخه پرته نږدې رښتينې دندې نه درلودې او د ټيټو قاضيانو دندې په ګټور ډول د دوه ارابه يي وسيلې د ځغلونې په څېر يوازې د بېلابېلو لوبو کوربه توب کاوه. نور ډېری کوچني قضات په اسانۍ سره ورک شول. {{sfn|Abbott|1963|p=337}} ديوکليتين هڅه وکړه چې په خپله د سترواکۍ نظام په داسې يو جوړښت کې بيا ورغوي، چې له دوه اګوسټي او دوه قيصاريانو څخه جوړ څلور سترواکان هر يو په کې د سترواکۍ څلورمه برخه اداره کوي. د سترواکۍ د څلور ګونو څانګو يا “Tetrarchy” په نوم پېژندل شوی دا اساسي جوړښت که څه هم ان د ديوکليتين د مودې تر پايه هم دوام ونه کړ؛ نوموړی د خپل نظام د ړنګېدلو او کورنيو جګړو شاهد و، چې په ۳۰۵ ز کال کې له ګوښه کېدنې څخه وروسته د نوموړي د استعفا لامل شول. {{sfn|Abbott|1963|pp=335-336}} نوموړي د سترواکۍ لپاره ستر اداري سمونونه هم پلي قانوني کړل. په ختيځ او لويديځ باندې د نوموړي د سترواکۍ وېش چې هره نيمه يې د يو بېل سترواک تر امر لاندې وه، د سياسي يووالي په کوټلو خنډونو سره پاتې شو. که څه هم د روم ښار تر هغې وخته پورې يوازينۍ پلازمېنه پاتې شو، چې قسطنطنيه په ۳۵۹ ز کال کې دې دريځ پورته شوې وه، مګر د سترواکۍ حکومت څوکۍ پاتې شوه، چې لويديځ په کې په عمومي ډول ميډيولانيوم (نني ميلان) کې يا ځيني وختونه د سترواک د استوګنې حالت کې اګوستا تريويروريوم (نني تراير) کې يا هغه ځای کې و، چې له څلورمې پېړۍ سترواکانو راهيسې په کې سترواک رامنځته کېدلو د دوی په پاچاهيو کې حرکت وکړ، که څه هم روم تر اوسه پر نورو ټولو ښاري واليانو او ښاروالانو او همدا راز د نورو ټولو ښاري شوراګانو (له ۳۵۹ ز څخه له قسطنطنيې پرته) څخه پورته په سترواکه کچه د خپلو مشرانو جرګې “Praefectus urbi” لرلی دی، چې د رسمي پلازمېنې دريځ يې ساته. {{sfn|Abbott|1963|pp=335-339}} د ايټاليا د سالاري يا پرايتورين رئيس “Praetorian Prefect of Italy” له مخې يو نايب يا خليفه او وروسته دوه نايبانو د ايټاليا د سترواکې ادارې مشري وکړه، چې يو يې سبربيکارين ايټاليا (اپينينيس سويل او تاپوګان) کې او بل يې انونارين ايټاليا (د اپينينيس او رايشيا شمال) کې و. سنا او اجرائيه قاضيانو د هغه څه له مخې خپلو دندو ته دوام ورکړ، چې په اصل کې د ديوکليتين اساسي قانون مشخص کړي وو. د دیوکليتين له لورې د سترواکۍ ملکي او فوځي څانګې په لږ بدلون سره په اغېزه کې [په خپل حال] پاتې شو، که څه هم پورتنی مصر “Upper Egypt” د پنځوسمې له نيمايي څخه د ډکس جنرال له لورې اداره کېده، چې پر نفوس باندې ملکي واک يې هم پلی کړ. وروستي کنستانتين سترواکان ښايي د چارواکو د يو څه اصولو په بدلولو سره د ديوکليتين اساسي قانون کې بدلون راولي، مګر اداري چارچوکاټ يې نه بدلوي. سترو بدلونونه د لومړي جستينين “Justinian I” تر وخته (۵۲۷ – ۵۶۵ز)  پورې د چارواکو د سيمه ييز پوړ راتلونکې د له منځه تلنې او د زېرمه تون (sacrae largitones) او د تاج ملکيتونو د سختې کمزورې کېدنې شاهد نه وو.{{sfn|Abbott|1963|p=340}} == د ديوکلوتين د نوي اساسي قانون == د ديوکلوتين د نوي اساسي قانون له مخې واک د اګوسټي په نوم د دوه سترواکانو تر منځ شريک شوی و. د دوه برابرو اګوسټي واکونو رامنځته کېدنې د برابرښت يا “Collegiality” د پخواني جمهوري غوښتونکي اصل بيا راپورته کېدنه په نښه کړه، لکه ټول قوانين، فرمانونه او ګومارنې چې د يو اګوسټي له لورې تر سره کېدلې، په يو ځای ډول د دواړو له لورې تر سره شوې ګڼل کېدلې. ټاکل شوې وه چې يو اګوسټس به د سترواکۍ لويديځه نيمه برخه او بل به يې ختيځه نيمه برخه باندې واکمني کوي. ديوکليتين مګزيمين خپل مرستيال اګوسټس وټاکه او لويديځه سترواکي يې ورکړه، په داسې حال کې چې په خبله يې ختيځه سترواکي واخيسته. ديوکليتين نيکوميديا سيمه او مګزيمين د ميلان سيمه خپلې پلازمېنې وټاکلې. د دې لپاره چې دواړه نیمې برخې داسې جوړې کړي، چې په نښه ييز يا سمبوليک ډول د يو په څير ښکاره شي، ديوکليتين خپله سيمه “patres Oreintis” او مګزيمين خپله سيمه “patres Occidentis” وبلله. اګوسټي په قانوني ډول له پخواني پرينسيپونو “Princeps” (د پاچاهۍ يا د شهزاده تر لاس لاندې سيمو له مخې رومي سترواکان) څخه څرګند يا روښانه وو، ځکه چې د پرېنسيپېټ له مخې رومي سترواکانو د پخوانيو جمهوري غوښتونکو قاضيانو ځای ونيو. کله به چې يو پرينسيپس يو فرمان ورکړ، نو فرمان به يې يوازې د سترواکۍ تر مودې پورې د قانوني چلند وړ و، په داسې حال کې چې د دې خلاف د جمهوريت له مخې د اجرائيه يا قضائيه قوې د مشر له لورې هر ورکړل شوی فرمان به د واک کې د هغه د اوسېدلو تر مودې پورې د اعتبار وړ و. د جمههوريت او پرېنسيپېټ له مخې يوازې د مشرانو او مقننه جرګې تل پاتې بنسټونه وو او په دې ډول يوازې همدوی هغه قوانين تصويبولی شول، چې تر نامعلومې نېټې به واکمن وو. د ديوکليتين د سترواکۍ د نوي څلور ګونې بڼې يا ‘Tetrarchy’ له مخې اګوسټي د سنا او جرګو ځای ونيو او په دې ډول د يو اګوسټس فرمان به په واک کې [په خپل حال] پاتې کېده، ان که ځانګړي سترواک به دنده هم پرېښوده. دا ډول قانون يوازې د يو راتلونکوي سترواک له لورې بې اعتباره کېدلی شو. د دې مفهوم منطقي پراختيا دا معنا، چې د اجرائيه يا قضائيه قوې مشر قاضي، جرګو او د مشرانو جرګې هيڅ يو هم په قانوني ډول د سترواک مخه نه شوه نيولی. پخوانيو جمهوري غوښتونکو قاضيانو او همدا راز پرېنسيپونو دواړو حقوقي دريځ درلود. د جمهوريت له مخې دولت قاضيانو ته واک ورکړی و، چې خپلې دندې ته دوام ورکړي، په داسې حال کې چې د پرېنسيپېټ له مخې دولت پرېنسيپونو ته د سترواک اوسېدلو قانوني واک ورکړی و. هر اګوسټي د دوی خلاف د سترواک اوسېدلو لپاره د دولت له لورې واک ته اړتيا ځکه نه درلوده، چې اګوسټي په خپله دولت و. د اګوسټي لوړ واک د دوی د پوښاک يا جامې اغوستلو (چې په قيمتي تيږو سره به ښکلې شوې وې) او د سترواکۍ د تاج او همدارنګه د نوموړي د پېژندنې د هغو مراسمو له مخې تشرېح کېدل، چې دوی سره له نږدې کېدونکي هر شخص څخه غوښتل کېدل. د پخوانيو پرېنسيپونو خلاف اګوسټي د له منځه تلونکي يا فاني په پرتله د ډېر عمر لرونکو په سترګه کتل کېدل، چې د دوی د تر لاسه کړيو درنښتونو [سر ورته ټيټول] له مخې تشرېح شوي وو. دا درنښتونه پخوا يوازې د خدايانو لپاره په پام کې نيول کېدلې. په داسې حال کې چې سترواکانو په تېر کې دا ډول درنښتونه تر لاسه کړې وو، دوی يوازې له خپلې مړينې څخه وروسته دا درنښتونه تر لاه کړل او اګوسټي تر اوسه دا ډول درنښتونه ان د خپل ژوند پر مهال تر لاسه کولی شول. <ref>{{Cite book|last1=Piganiol|first1=André|title=L'empire chrétien|last2=Chastagnol|first2=André|date=1973|publisher=Presses Universitaires de France|doi=10.3917/puf.piga.1973.01|isbn=978-2-13-032125-5}}</ref> == سرچينې == l0elcwzbiyffofj08ve3z4edpsodb8n 0 63374 283987 2022-08-07T10:31:20Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د رومي پاچاهۍ اساسي قانون د لارښوونو او اصولو يوه ناليکلې ټولګه وه، چې په اصل کې د د دود يا تعامل له لارې رامنځته شوې وه. د رومي پاچاهۍ د کالونو پر مهال د اساسي قانون برابرونه پر پاچا باندې متمرکز وه، چې د مرستيالانو د ټاکلو او هغوی ته د ځانګړو واکونو د ورکولو واک يې درلود. د روم د مشرانو جرګه يا سنا چې اشراف پر واکمن وو، پاچا ته د سلاکارې شورا په توګه خدمت وکړ. پاچا به د بېلابېلو مسئلو په اړه زياتره وخت له مشرانو جرګې څخه د رايې ورکولو غوښتنه کوله، مګر د هغوی له لورې د هر ډول ورکړل شوې سلا په منلو يا نه منلو کې خپلواک و. پاچا له نامتو يا ولسي جرګې څخه هم د بېلابېلو مسائلو په اړه د رايې غوښتنه کولی شوه، چې د دلته يې هم د منلو يا نه منلو پوره واک درلود. ولسي جرګې د هغې وسيلې په توګه دنده تر سره کړه، چې په واسطه يې د روم خلکو “People of Rome” خپلې مفکورې څرګندولی شوې. په دې جرګه کې خلک د د خپلې اړوند زمرې له مخې ډلبندي شوي وو. که څه هم ولسي جرګې بايد ده چې نورې دندې هم درلودې. د بېلګې په ډول: دا د څرګندونو د اورېدلو لپاره د عوامو د راټولېدلو جرګه ځای و. دې جرګې د مدني او جرمي دواړو مسئلو لپاره د محکمې په توګه هم خدمت کولی شو. <ref name="Byrd, 161">Byrd, 161</ref> == د پاچاهۍ دوره == د پاچاهۍ دوره د افسانو يا نکلونو پر بنسټ په دوه دورو باندې وېشل کېدلی شي. په داسې حال کې چې ځانګړې افسانې ښايي سمې نه وې، مګر د شونتيا تر بريد د تاريخي حقيقت پر بنسټ وو. شوني ده چې روم د جمهوريت له رامنځته کېدنې څخه وړاندې په رښتيني ډول د پاچاهانو د ځايناستي د اصل له مخې اداره شوی دی. لومړنی افسانوي دور د لومړنيو څلور افسانوي پاچاهانو پاچاهۍ رانغاړي. د دې دورې پر مهال د ښار سياسي بنسټونه ايښودل شوي وو، ښار په کيورای “curiae” کې تنظيم شوی و، مذهبي بنسټونه جوړ شوي وو او د مشرانو جرګې او نورو جرګو د رسمي بنسټونو په توګه تکامل وکړ. ښار د بريا بېلابېلې جګړې وکړې، د اوستيا “Ostia” بندر جوړ کړای شو او پر ټايبر سيند “Tiber River” باندې پل جوړ شو. لرغوني روميان په درې توکميزو ډلو رامنيس “Ramnes” (لاتينيان “Latins”)، ټايتايس “Tities” (سابيان “Sabines”) او ليوسیريس “Luceres” (ايتروسکانيان “Etruscans”) وېشل شوي وو. اصلي اشرافي کورنيو په همدې توکميزو ډلو پورې تړاو درلود. ښار سره د سازمان د کچې د زياتولو يوه هڅه کې، يادې اشرافي کورنۍ د کيورای “curiae” په نوم واحدونو باندې ووېشل شوې. هغه وسيله چې په واسطه يې لرغونو روميانو خپل ديموکراتيک تمايلات څرګندول، د کمېټې (comitia يا جرګې “assembly”) په نوم يادېده. دوه جوړې شوې اصلي جرګې يا ټولنې د کيوريېټ اسمبلي “Curiate Assembly” او کالېټ اسمبلي “Calate Assembly” په نومونو يادېدلې. يادې دوه جرګې د ښار د توکميزو څانګو د منعکس کولو په موخه جوړې شوې وې او په همدې ډول د اشرافي کورنۍ د کوچني واحد له مخې برابرې شوې وې. هغه وسيله چې په واسطه يې لرغوني روميانو خپلې اشرافي انګېزې يا تمايلات څرګندول، د ښار د مشرانو شوری وه، چې د روم په مشرانو جرګې “Rome Senate” بدله شوه. د دې شورا مشران د پاټرس (پلارونو “Fathers”) په نوم يادېدل او د همدې له امله تاريخ کې د روم د لومړنيو سناتورانو په توګه پېژندل کېږي. پاپيولس (خلکو) او مشرانو په پای کې د يو سياسي مشر اړتيا حس کړه او په دې ډول يې ريکس (پاچا) غوره کړ. پاچا به د خلکو له لورې ټاکل کېده او مشرانو به ورته سلا ورکوله. <ref name="Abbott, 6">Abbott, 6</ref><ref name="Abbott, 3">Abbott, 3</ref><ref name="Abbott, 5">Abbott, 5</ref> دويمه دوره د وروستيو درې افسانوي پاچاهانو پاچاهۍ رانغاړي. دا دوره د لومړۍ دورې په پرتله تر يوې اندازې پورې د ځمکنۍ پېښې شوې پراختيا د پام وړ کچې له امله زياته اغېزناکه وه. د دې په پام کې نه نيولو سره چې ايا دا افسانې سمې دي، شونې ده لکه څرنګه چې افسانې ادعا کوي، د وروستۍ پاچاهۍ پر مهال يو لړ سوبې يا برياوې ضرور پېښې شوې. د دې برياوو په پايله کې د هغه څه مشخص کول اړين شول، چې له فتحه شويو خلکو سره کېدل. زياتره وخت ځيني هغه اشخاص چې ښارګوټي يې نيول شوي (فتحه) شوي وو، په يادو ښارګوټو کې پاتې شول، حال دا چې ځيني نور روم ته راغلل. د قانوني او اقتصادي دريځ تر لاسه کولو په موخه دې نويو راغلو وګړو د پلوې کورنۍ يا پاچا (چې په خپله هم پاتيزان يا پلوی و) تر لاس لاندې والي يا انحصار حالتونه غوره کړل. په پای کې هغو اشخاصو چې پر پاچا تکيه وو، د خپلې تکيې يا انحصار له حالت څخه ازاد کړای شول او لومړني «ولسي وګړي يا عوام» شول. د روم په ودې سره يې د فتحه شويو سيمو د ساتلو لپاره زياتو سرتېرو ته اړتيا وه. کله چې عوام د هغوی له انحصار څخه ازاد شول، له خپل اشرافي واحد [د اشرافي کورنۍ برخه] څخه هم ازاد کړای شوي وو. د دې په پېښېدلو سره دوی په فوځ کې د خدمت کولو له غوښتنې څخه ازاد کړای شوي وو، مګر خپل اقتصاد ياو سياسي دريځ يې هم له لاسه ورکړ. فوځ ته د دې عوامو د بېرته راګرځولو په موخه پارتيزان د امتيازونو ورکولو ته اړ وو. په داسې حال کې چې روښانه نه ده، چې کوم امتيازونه ورکړل شول، مګر حقيقت دا دی چې دوی ته هيڅ سياسي واک ور نه کړل شو او هغه جوړ کړ، چې تاريخ يې د حکمونو د شخړې “Conflict of the orders” په توګه پېژني. <ref name="Abbott, 7">Abbott, 7</ref><ref name="Abbott, 62">Abbott, 6</ref><ref name="Abbott, 7-8">Abbott, 7-8</ref><ref name="Abbott, 8">Abbott, 8</ref> فوځ ته د عوامو د بېرته راوړلو په موخه فوځ بېرته منظم شو. افسانې د دې بيا برابرونې امتياز پاچا سرويیس توليوس “Servius Tullius” ته ورکوي. د افسانو له مخې توليوس هغه پخوانی سيستم له منځه وېوړ، چې له مخې يې فوځ د وراثت پر بنسټ برابر شوی و او د دې پر ځای يې هغه سيستم يا نظام راوړ، چې د ځمکې د مالکيت پر بنسټ و. د نوموړي د بيا برابرښت د برخې په توګه د واحدونو دوه نوي ډولونه جوړ شول؛ فوځ په سل کسيزو ډلو يا سليزو باندې ووېشل شو او وروستيو بيا سنبالونو فوځ د قبيلو د کارونې له لارې نور هم اغېزناک کړ. سليزې د ملکيت د څښتنولۍ يا مالکيت پر بنسټ برابرې شوې وې او هر وګړي، پارتيزان يا پلوي يا عام وګړي  کولی شول د سليزې غړی شي. دا سليزې د “Centuriate Assembly” په نوم د نوې جرګې يا مجلس بنسټ جوړ کړ، که څه هم جرګې ته په سمدستي ډول هيڅ سياسي واک نه و ورکړل شوی. د دې خلاف څلور ټبرونه يا قبيلې جوړې شوې، چې د روم ټول ښار يې راونغاړه او په داسې حال کې چې نوې قبېلې وروسته د جوړېدلو په حال کې وې، چې ښايي د روم د ښار د باندې سيمه راونغاړي. په يو ټبر کې غړيتوب د اشرافي د کوچني واحد يا کريا خلاف د ملکيت معيار په پام کې نه نيولو سره د پلويو او عوامو دواړو پر مخ پرانيستی و. <ref name="Abbott, 20">Abbott, 20</ref><ref name="Abbott, 9">Abbott, 9</ref><ref name="Abbott, 202">Abbott, 20</ref><ref name="Abbott, 4">Abbott, 4</ref><ref name="Abbott, 21">Abbott, 21</ref> == سرچينې == sv8csvy7wkfkfs5k2c5tsd6117w7lfg 0 63375 283988 2022-08-07T10:34:23Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki بوتان هېواد چې د همالیا په څنډو کې موقعیت لري، پر خپلې جغرافیایي انزوا باندې يې ددې لپاره تکیه کړې ترڅو د بهرنیو کلتورونو له اغېزو نه په امان کې پاتې شي. بوتان چې د لږ نفوس درلودونکی هېواد دی په جنوب کې له هند سره او شمال کې له چین سره ګډه پوله لري، دې هېواد له اوږدې مودې راهیسې له کلتوري او اقتصادي پلوه د خپل کلتوري میراث او خپلواکۍ د ساتلو په موخه د انزوا غوښتنې سخت سیاست ساتلی دی. یوازې د شلمې پیړۍ په وروستیو لسیزو کې بهرنیانو ته ددې هېواد د لیدو یا سفر کولو اجازه ورکړل شوه، او تر هغه وروسته هم یوازې محدود شمېر ته اجازه ورکړل شوې ده. په دې توګه، بوتان په ډېر بریالیتوب سره د خپل کلتور هغه اړخونه چې په مستقیمه توګه د ۱۷ پېړۍ تر اواسطو پورې رسېږي، ساتلي دي. د بوتان عصري یا ماډرن کلتور له پخواني کلتور نه سرچینه اخیستې. دې کلتور د دې هیواد پر لومړنۍ ودې اغېز کړې. د بوتان اصلي ژبې Dzongkha او Sharchop، له تبتی ژبې سره نږدې تړاو لري، او بوتاني راهبان د تبتی ژبې پر لرغوني ډول چې د چوکي په نوم یادیږي لوستل او لیکل کوي. بوتانیان له فزیکي اړخه له تبتیانو سره ورته دي، خو تاریخ دا چې کله دوی له همالیا نه تېر شوي او د بوتان په سویل وچو درو کې میشت شوي نه دي ثبت کړي. تبتیان او بوتانیان tantric guru، Padmasambhava ته چې په اتمې پېړۍ کې یې د همالیا د بودیزم بنسټ ایښودونکی و درناوی کوي. == دین == بوتاني ټولنه د بودیزم دین په شاوخوا کې، چې اصلي دین دی متمرکزه شوې ده. دیني عقیدې د ژوند په ټولو برخو کې څرګندېږي. د عبادت یا دعا بیرغونه په غرونو کې ځوړند دي. د هر کور پر بام باندې کوچنی سپین بیرغ ځوړند وي، چې دا ددې ښکارندويي کوي چې مالک د ځایي خدای د خوښۍ لپاره خپل وړاندیز شوي تادیات ترسره کړي. هره دره یا ناحیه د لوی ''dzong'' یا د لوړ دیوال لرونکې کلا تر تسلط لاندې وي چې د سیمې مذهبي او اداري مرکز ته خدمت کوي. نږدې ۲۳ سلنه نفوس یې هندوان دي. په بوتان کې د مسلمانانو لږ نفوس شتون لري چې د ټول هیواد ۰،۲ سلنه نفوس په برکې نیسي. په ټولیز ډول، ۷۵ سلنه نفوس یې بودایی، او ۰،۴ سلنه نور ادیان دي. === مذهبي جشنونه === په هر کال کې یو ځل، dzong یا ډېر مهم کلی کولای شي مذهبي جشن یا ''Tsechu'' ترسره کړي. د سیمې یا ناحیې شاوخوا کلیوال د څو ورځو مذهبي مراسمو لپاره راځي او په ورته وخت کې د فیستیوال یا جشن لاما یا خانقاه ته نېکمرغه ډالۍ وړاندې کوي. مرکزي فعالیت د مذهبي ماسک نڅا یا ''cham'' یوه ټاکلې ټولګه ده، چې په لوی انګړ کې ترسره کېږي. د هرې انفرادي نڅا بشپړېدل څو ساعته وخت نیسي او ښايي ټوله ټولګه له دوو نه تر څلورو ورځو پورې دوام وکړي. په مستقیم ډول د نڅاوو لیدل لیدونکو ته برکت او نېکمرغي وربښي او کلیوالو ته د تانتریک بودیزم د اصولو په لېږد کې هم مرسته کوي. په مستقیم ډول د یو شمېر نڅاګانو وخت د بوتان بنسټ ایښودونکي Shabdrung Ngawang Namgyal پورې رسېږي، چې اساساً د ۱۷ پېړۍ له نیمایي راهیسې له کوم بدلونه پرته لېږدول شوې دي. == موسیقۍ == بوتاني موسیقۍ دودیز ژانرونه لري لکه Zhungdra، Boedra، او یو عصري ژانر چې د Rigsar په نوم یادیږي. د بوتاني سازنده ګانو له ډلې Jigme Drukpa دی، چې د بوتاني موسیقۍ مخکښ هم دی. == نارینه او ښځینه په ټولنه کې == نارینه او ښځینه یوځای په کروندو کې کار کوي، او کولای شي چې دواړه کوچني دوکانونه یا کاروبار ولري. د کور په مدیریت کې نارینه پوره برخه اخلي، ډېر کله پخلی کوي، او په دودیز ډول جامې جوړوي (خو ټوکر نه اوبدي). په ښارونو کې، د کورنۍ جوړښت په «لوېدیځ» ډول راڅرګند شوی دی، چې خاوند د ډوډۍ راوړونکي په توګه او ښځه د کور جوړونکې په توګه کار کوي. دواړه جنسونه کولای شي چې راهبان وي، که څه هم په عمل کې نسبتا د ښځینه راهبانو شمېر لږ دی. ودونه د دواړو خواوو په خوښه کېږي او طلاق بیا غیر معمول نه دی. د واده په مراسمو کې د سپینو شالونو یا پړونو تبادله او د پیالې شریکول شامل دي. کله چې جوړه یا زوجین تر شپږو میاشتو زیات یوځای ژوند وکړي، نو کولای شي په رسمي ډول ودونه ثبت کړي. په دودیز ډول زوم د ناوې د کورنۍ کور ته ځي، خو نوي واده شوي کولای شي پرېکړه وکړي، هغه کورنۍ چې کار ته ډېره اړتیا لري هغوئ سره ژوند وکړي.<ref name="Stange, Mary Zeiss, and Carol K. Oyster, Jane E. Sloan 2011 149">{{cite book|author1=Stange, Mary Zeiss|author2=Carol K. Oyster|author3=Jane E. Sloan|title=Encyclopedia of Women in Today's World, Volume 1|year=2011|publisher=SAGE|isbn=9781412976855|pages=149}}</ref> == بوتاني نومونه == له شاهي نسبونو پرته، په بوتاني نومونو کې کورنۍ نوم نه شاملېږي. پرځای یې د ماشوم د زیږون پرمهال دوه نېکمرغه دودیز نومونه د ځایی لاما یا د ماشوم د والدینو یا نیکه او انا له خوا غوره کیږي. معمولاً د سر نومونه یا لومړني نومونه هیڅ د نوم مذکر یا مونث ته اشاره نه کوي؛ ښايي په ځینو برخو کې دویم نوم  ګټور وي.  څنګه چې د منلو وړ محدود نومونه شتون لري، نو له ناچارۍ ډیری خلک لومړي او دویم نومونه سره ترکیبوي یا یوځای کوي. ددې ابهام د حل لپاره یو غیر رسمي د نوم مستعار سیسټم کارول کېږي چې دا معلوموي چې څوک د کوم ځای څخه دی. که چیرې پلانی «چونګ کینلي» د پارو په درې کې د چوزوم له کلي څخه وي، نو کله چې هغه له درې نه بهر سفر کوي هغه د «پارو کینلي» په نوم یادیږي. پخپله د پارو په دره کې هغه د خپل کلي په نوم پېژندل کېږي، په دې توګه «چونګ کینلي چوزوم». په ډېرې حیرانتیا سره، ښايي په یوه کوچني کلي کې د څو کورونو ډېری ماشومان ورته نوم ولري، چې دا له ځایي لاما نه د الهام اخیستنې څرګندويي کوي. په دې حالت کې، هغه د هغه کور په نوم په کوم کې چې زېږېدلی دی پیژندل کېږي، لکه داسې «چیمسارپو» کینلي.   == رسنۍ == د ۱۹۶۰ لسیزې په لومړیو کې، د بوتان درېیم پاچا د منځنیو پیړیو سلطنت ته د عصري ټیکنالوژۍ د معرفي کولو تدریجي بهیر پیل کړ. لومړنی راډیویي خدمت د دېرشو دقیقو لپاره د یکشنبې په ورځ خپور شو (چې اوس د بوتان نشراتي خدمت په نوم یادېږي). په ۱۹۹۹ کې لومړنۍ تلویزیوني خپرونې پیل شوې، که څه هم د پخوا په څېر یو څو شتمنو کورنیو سپوږمکۍ یا سټلایټ دېش اخیستی و. په ۲۰۰۰ کال کې د انټرنیټ خدمت رامنځته شو. == سپورټ == د بوتان ملي سپورټ غشي ویشتل دي، چې په ډېریو کلیو کې په منظمه توګه یې سیالۍ ترسره کیږي. دا لوبه د اولمپیک له معیارونو سره په تخنیکي توضیحاتو کې توپیر لري. دلته دوه نښې د ۱۰۰ متره واټن په درلودلو سره ځای پر ځای شوې وي او ټیمونه د میدان له یوې خوا نه بلې خواته یعنې د نښې پر لور غشي ولي. د ټیم هر غړی په هر پړاو کې دوه غشي ولي. دودیز بوتاني غشي ویشتل یوه ټولنیزه پېښه ده، او سیالۍ د کلیو، ښارګوټو او اماتور یا غیر حرفوي ټیمونو ترمنځ تنظیمېږي. معمولا دلته ډېری خواړه او څښاک د سندرو ویلو او نڅا سره شتون لري. د مخالف لوري د پام اړولو لپاره د نښې په شاوخوا کې ودریدل او د غشي ویشتونکي د وړتیاوو مسخره کولو هڅې په کې شاملې دي. ډارټ (کورو) په ازادې فضا کې یو مشهور ټیمي سپورټ دی. یو بل دودیز سپورټ دیګور دی. په بوتان کې ترټولو مشهوره لوبه فوټبال ده. په ۲۰۰۲ کې، د بوتان د فوټبال ملي ټیم د مونټسیرات سره لوبه وکړه، چې د The Other Final په نوم ثبت شوې ده؛ لوبه په هغې ورځ چې برازیل د نړیوال جام په فاینل کې له جرمني سره لوبه وکړه ترسره شوه او په هغه وخت کې بوتان او مونسیرت د نړۍ د ترټولو ټیټې درجې لوبډلې وې. دا لوبه د تیمفو په Changlimithang لوبغالي کې ترسره شوه، او بوتان په ۰-۴ لوبه وګټله. په بوتان کې کرکټ هم شهرت ترلاسه کړی. د بوتان کرکټ ملي لوبډله په سیمه کې یو له ډیرو بریالیو لوبډلو څخه ده.   == سرچينې == 0hpxq91nt2oda5x9pbm90n6bfm26ww4 0 63376 283989 2022-08-07T10:37:04Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د ارجنټاین کلتور د دې هېواد د جغرافیه په څیر مختلف او د قومي ډلو ترکیب دي. همداراز د ارجنټاین عصري کلتور د ايټالوي، اسپانوي او ځینو نورو اروپايي کډوالۍ  له امله په لویه کچه اغیزمن شو. په داسې حال کې چې د امریکايي ــ هندي او افریقايي عناصرو ریښې او نفوذ لا هم په لږه اندازه د موسیقۍ او هنر په څانګو کې موجود دي. بونیس ایرس د دوی کلتوري پلازمینه په لویه کچه د اروپايي وګړو د رواج او په معماري کې د اروپايي سبکونو له امله پيژندل کېـږي. موزیمونه، سینماګانې او ګالري په ټولو لویو ښاري مرکزونو کې شتون لري. په تیره بیا دودیز تاسیاست لکه : ادبي بنرونه ، یا داسې بنرونه چې د موسیقۍ د بیلابېلو ژانرونو ژوندۍ موسیقۍ خپروي. <ref name="frommer">Luongo, Michael. ''Frommer's Argentina''. Wiley Publishing, 2007.</ref> ارجنټايني لیکوال د ارجنټاین د کلتور طبیعت داسې منعکس ښکاروي: <blockquote>د لاپلاتا په سیمه کې د ابتدایه اسپانوي امریکایانو اصلیت د کډوالي له امله ټوټه ټوټه شو، همدارنګه د دې سیمې اوسیدونکي د هغه حالت د ټولو خطرونو او ګټو سره سره یو څه دوه ګوني شول. د اروپايي ریښو له امله، موږ ملت د لرغونۍ نړۍ د تلپاتې ارزښتونو سره تړو، ځکه چې زموږ د امریکایانو د حالت له کبله موږ خپل ځانونه د پاتې کرې پورې اړوند بولو. د داخلي فولکور او زاړه کاسټلین له لارې چې موږ متحد کوي ، داسې حس کوو چې د پټریا ګراندي سن مارتین او بولیوار مسلک یو وخت د تصور وړ و. <ref name="LAR2">Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AR Online version: Languages of Argentina], Retrieved on 2 January 2007.</ref> —  ''ارنستو ساباتو د دوی د هغه وخت ( ۱۹۷۶ م کال ) ملي کلتور و.''</blockquote> == ژبـه == که څه هم په ارجنټاین کې اسپانوي ژبه واکمنه ده خو د ارجنټاین د ویونکو ژبو شمېر لږ تر لږه ۴۰ دي. نورې پکې زیاتره قومي او د کډوالو ژبي شاملې دي. همداراز ځینې ژبې یې له منځه تللي او نورې هغه یې له خطر سره مخ دي چې د دوی مشرانو لخوا خبرې پرې کېدي خو د دوی اولاده په دې ژبو خبرې نه کوي. <ref name="LAR2" /> د دوي تر منځ تر ټولو مروجه لهجه ریوپلاتنسه ده چې د ارجنټایني اسپانیايي په نوم هم پيژندل کېـږي، د دې ژبې ویونکي وګړي تر ډېره د ( ریو دیلاپلتا ) په حوزه کې پراته دي. ارجنټایني ( ژبه ) د څو محدودو اسپانوي ــ خبري کوونکو هېوادونو تر منځ ده لکه ( یورګی، نیکارګوا، ایلسلوډر او هندوراس ) چې تقریبا په نړیواله توګه هغه څه چې د ( ویسو ) په نامه پيـژندل کېـږي کاروي، چې د ( ټو) پرځای (ویس) ضمیر کاروي. د هېواد په ډېرو منځنیو او شمال ختیځو سیمو کې ټولېدونکي (R) تر ډېره د ډبل ( l ) او ( y )  غږ اخلي ( '''ژژ''' ــ یو اصطکاکي غږ چې د غاښو سره تړلي ده او د انګلیسې ژبې په دې لغت کې ( لید )  د (s) سره ورته ده) د سویلي بولییو کېچوا ژبه یو کېچوای ژبه ده، چې کابو اته سوه زره وګړي خبرې پرې کوي او زیاتره هغه کډوال دي څوک چې په تېرو کلونو کې دې سیمې ته راغلي دي. داسې انګېرل کېږي چې د سلتا په ولایت کې هم د دې ژبې اویا زره ویونکي شتون لري، دا ژبه همداراز د منځني بولییو کېچوا په نوم هم پيژندل کېـږي چې شپـږ لهجې لري. چې د ایل ایل کېچوا ژبې په توګه طبقه بندي شوي ده او ژبپوهانو ورته ایل ایل سي کېچوا ژبه وايي. <ref name="LAR2" /> په دې سیمه کې په ګوارانی ژبه هم خبرې کېـږي  چې په تيره بیا په بین النهرین کې ډېره کارول کېـږي او د کورینټس ولایت یوه رسمي ژبه ده. <ref>[http://www.romanistik.uni-mainz.de/guarani/texte/Ley5598.pdf Ley Nº 5598] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229101008/http://www.romanistik.uni-mainz.de/guarani/texte/Ley5598.pdf|date=29 February 2012}} Poder Legislativo de Corrientes, 28 September 2004 {{in lang|es}}</ref> == ادبیـات == ارجنټاین په ادبیاتو کې یو مفصل تاریخ لري، په تیره بیا په سیمه کې د خپاروي ډېري فعالې کارخانې لري. له هغه وخت راهېسي چې په ۱۸۵۰ م لسیزه کې ، ارجنټاین یو متحد نهاد شو او د یو قوی اساسي قانون او د ملت ـ جوړونې د یوه تعریف شوي پلان درلودونکي شو نو ارجنټایني لیکوالان په لاتیني امریکايي ادبیاتو کې د نامتو شخصیتونو په توګه وپیژندل شول. د فډرالیستانو ( چا چې د کلیوالي محافظه کاري په اساس د ولایتونو یو نرم کنفدراسیون خوښاوه ) او یونیتارستانو ( د لیبراليزم پلوه او د داسې یو قوی مرکزي حکومت ملاتړ یې کاوه چې اروپايي کډوالي یې تشویقوله ) تر منځ مبارزه د هغه وخت د ارجنټاین د ادبیاتو طرز وټاکه.<ref>{{cite book|last=Prieto|first=Martín|year=2006|title=Breve historia de la literatura argentina|language=Spanish|publisher=Taurus|isbn=978-9870403371}}</ref><ref name="wilson">Wilson, Jason. ''Cultural Guide to the City of Buenos Aires'. Oxford, England: Signal Books, 1999.''</ref> همدارنګه د جوز هرناندز لخوا د ( مارتین فیرو) کایچو حماسي او د ډومینګو فیسټنو سیرمینتو ( فیکنوډو ) تر منځ ایډیالوژیکي ویش یې ښه مثال دي. هرناندز چې یو فډرالیسټ و ، د مرکزي کېدو، عصري کېدو او د اروپايي کېدو د تمایلاتو مخالف و. سیرمینتو د کډوالي په ملاتړ کې لیکي چې دا یوازیني لاره ده تر څو ارجنټاین د یو کم شمېر دیکتاتورو کورنیو ( کاډیلو ) ته د تابع کېدو څخه وژغوري. همداراز استدلال کوي چې دا کډوالي به ارجنټاین له عصري کړي او د لویدیځ اروپايي نفوذ ته به لاره هواره کړي نو له همدې امله به یوه سوکاله ټولنه ولرو. <ref>e-libro.net. Free digital books. {{cite web |title=''Facundo'' |url=http://www.e-libro.net/E-libro-viejo/gratis/facundo.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325041250/http://www.e-libro.net/E-libro-viejo/gratis/facundo.pdf |archive-date=25 March 2009 |df=dmy-all}}&nbsp;{{small|(638&nbsp;KB)}}</ref><ref>Levene, Ricardo. '' A history of Argentina''. University of Noerth Carolina Press, 1937.</ref> د ارجنټاین ادبیات په هغه دور کې په کلکه ملتپاله و، چې وروسته بیا د عصري کېدلو د خوځښت لخوا تعقیب شول او د نولسمې پيړۍ په وروستیو کې په فرانسه کې راڅرکند شول. همدارنګه دا دوره په خپل نوبت سره د پرمختګ سره ملګري شوه او ریکاردو ګویزالدس ورته د یو مهم ماخذ په توګه اشاره وکړه. جورج لویس بورجیس چې ډېر مشهور لیکوال و، په استعاره او فلسفې بحث کې د عصري نړۍ د لیدلو نوې لارې وموندلي نو له همدې امله د هغه نفوذ د نړۍ په ګوټ ګوټ کې لیکوالان ته وغځيد. بورجیس تر ډېره په لنډو کیسو کې د خپلو اثارو له امله مشهور و لکه : فیکنوس او الفا. د دې هېواد ځینې نامتو لیکوالان، شاعران او روڼ اندان عبارت دي له : جوان بوتیستا البیردي، جورج لویس بورجیس، رابرټو آراټ، اینریکو بنچژ، اډولفو بایوکاساریس، سلوینا بولریچ، یوجینیو کمبیسیریس، جولیو کورتزر، ایسټبین ایچهیري، لیوپولدو لوګونس، ایدرودو ملیه، ایزکویل مارتییز ایسټرډا، ټوماس ایلی مارتینز، ویکټوریا واکمپو، مانیول پیوګ، ارنیسټو سابتو، اوسواله سوریانو، الفونسینا سټورني، ماریا ایلنا والش او اولیوریو ګیرونډو. == د لیدلو وړ هنرونه == === نقاشي او مجسمې === ارجنټایني انځورګران او مجسمه جوړونکي یو بډای تاریخ لري، چې هم د نولسمې پيړۍ په وروستیو کې د عصري ارجنټاین د پرمختګ څخه مخکې او هم له همدې وخت څخه پیل کېـږي. په ۱۸۵۲ م کال کې د جوهان مونایل دی روزیس ظالمانه رژیم تر ختمیدو پورې، هنري تولیدات په خپله معنا منځته رانغلل. او ځینې کډوالو لکه اداردو شیافینو، اداردو سیوري، رینالدو ګیوډیسي، ایمیلو کارفا او ارنیستو دیلا کارکوا داسې شخصیتونه په میراث کې پريښودل چې تر نن ورځې پورې یې اغیزه پاتې ده. د انځورګرۍ ځوځښت تر ۱۹۰۰ م کال پورې ځان د ارجنټایني انځورګرانو تر منځ ښکاره نکړ، که څه هم د ارجنټایني رسامي په انځورګرانو لکه مارتین میلارو، رومن سیلوا، کلتو چیوکیني، فیرناندو فیادر، پیو کولیویدینو او کیسرو بیرنالده دی کویرس  باندې یې ډېر تاثیرات درلودل خو بیا هم هیڅکله هغه شانته خپور نشو لکه څنګه چې په اروپا کې خپور شو، ریالیزم او ښکلي هنرونو د ارجنټاین په رسامۍ او مجسمه جوړونه کې د اجندا جوړولو ته دوام ورکړ، د یادولو وړ ده چې په دې دور کې مجسمه جوړونکې ( لورا مورا ) چې د اګسټي روډین زده کوونکې وه یو ناڅاپه شهرت ترلاسه کړ. لکه څنګه چې لورا مورا د سیمه ييزي ټولنې د پام وړ نوره ونه ګرځیده نو د ۱۹۰۰ م کال وروسته د تاریخي مجسمه جوړونکو څخه په ډېره لوړه کچه تقاضا کېده، په ځانګړې توګه ښاري حکومتونو او شتمنو کورنیو له یو بل سره د خپلو خپلوانو لپاره د یادګارانو جوړولو مقبرو د جوړولو پر سر سیالي کوله. خو بیا هم د ډېریو فرانسوي او ایټالوي مجسمه جوړونکو اثار ډېر داسې ترجیح کېـږي لکه د محلي کسانو : ارمینو بولتا، انجیل ماریا دی روزا او روګیلیو یوروتیا اثار چې مجسمي ته د روحاني کولو بڼه ورکړه او د دوي کارونه یې تلپاتې کړل. په مجسمه جوړونه کې د هغه بیلي ــ ایپوکو پرمختګ رښتیا ښودونکي نه و. د یورتیا غني امپرسونیسم د ارجنټاین ځینې زده کوونکي لکه انتونیو پوجیا وهڅول، چا چې د ښځې نیمه تنې ته د نړیوال ارزښت ورکولو سره سره داسې ونګېرل چې هغوي هر وخت د عجیبو، غریبو او سوریالي لمس کولو په واسطه خپل ستایوونکي حیرانوي په داسې حال کې چې د فابلو کوراتلا مانس مجسمه جوړونکي بیا د کوبیزم څخه کار اخلي. == سرچينې == o9psrayw0fhnmasu7e73jxzmgbqspwm 0 63377 283990 2022-08-07T10:46:04Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki سوریه یوه دودیزه ټولنه ده، چې یو اوږد کلتوري تاریخ لري. کورنۍ، مذهب، زده کړو او خپلې روزنې او درناوي ته ارزښت ورکول کېږي. د دودیزو هنرونو لپاره د سوریانو ذوق په نڅا کې ښکاره کېږي؛ لکه د السماح نڅا، دابکیه له ټولو بڼو سره یې او د تورو نڅا. د واده مراسم د عامیانه رسومو او ادابو د ښکارونې لپاره یو مناسبت دی. <ref>{{cite book|last=Hopwood|first=Derek|author-link=Derek Hopwood|title=Syria 1945–1986: Politics and Society|publisher=[[Routledge]]|year=1988|isbn=0-04-445039-7|url=https://archive.org/details/syria19451986pol0000hopw}}</ref><ref name="traditional">{{cite book|last=Salamandra|first=Christa|author-link=Derek Hopwood|title=A New Old Damascus: Authenticity and Distinction in Urban Syria|publisher=[[Indiana University Press]]|year=2004|isbn=0-253-21722-9|page=103}}</ref> د اوګاریټ (نننی راس شمرای) کاتبانو له میلاد نه مخکې په څلورمه پېړۍ کې مېخي الفبا رامنځته کړه. دغه الفبا د انګلیسي ژبې په اوسني پېژندل شوي ترتیب سره لیکل شوې، خو توري یې توپیر لري. <ref>{{cite book|author=Gordon, Cyrus Herzl|title=The Ancient Near East|publisher=W.W. Norton & Company Press|year=1965|isbn=0-393-00275-6|author-link=Cyrus Herzl Gordon|url=https://archive.org/details/ancientneareast0000gord}}</ref> لرغونپېژندونکو په لرغوني تاریخي ښار ابلا (نننی تل مردیخ) او د هغه په شاوخوا کې د عراق او مصر له سیال کلتور سره ډېری لیکنې او شواهد موندلي دي. وروسته بیا سوري پوهانو او هنرمندانو له هلنیستي او رومي کلتور او فکر سره مرسته وکړه. سیسرو په اتن کې د انتیوخوس اسکالون زده کوونکی و او د پوزیدونیوس اپامیا لیکنو پر لیوي او پلوتارک اغېز وښېنده. <ref>An up-to-date account for the layman, written by the head of the archaeological team that uncovered Ebla is Paolo Matthiae, ''The Royal Archives of Ebla'' (Skira) 2007.</ref><ref name="Britannica">{{cite EB1911|wstitle=Posidonius|volume=22|page=172}}</ref><ref>Plutarch, ''Cicero'', c. 4; ''Lucullus'', c. 4; Cicero, ''Academica'', ii. 19.</ref> == ادبیات == سوریانو له پېړیو راهیسې د عربي ژبې له ادبیاتو سره مرسته کړې او سوري لیکوالانو په ۱۹مه پېړۍ کې د عربي کلتور او ادب په بیا راژوندي کولو کې مهمه ونډه لرلې ده. د سوریې د اوسنیو غوره لیکوالانو له ډلې؛ آدونیس، محمد مغوت، حیدر حیدر، غاده السمان، نزار قباني او زکریا تامر دي.<ref>{{Cite web |title=OCA » Syrian Arab Republic |url=https://ocasia.org/noc/countries/57-syr-syrian-arab-republic.html |access-date=2021-08-10 |website=ocasia.org}}</ref> په ۱۹۴۸ز کال کې د ګاونډي فلسطین وېش او د اسراییلو رامنځته کېدل د سوریې د لیکلو په سیسټم کې نوې د بدلون نقطه وه. ادب اللتزم (د سیاسي تعهد ادبیات)، چې تر ډېره له ټولنیز ریالیزم سره سمون لري، په ټوله کې د مخکینیو پېړیو د رومانټیک بهیر ځایناستی شو. حنا مینا، چې هنر د هنر لپاره یې نه مانه او د خپل دور له سیاسي او ټولنیزو مسایلو سره مخ وه، نو په دغې دوره کې د سوریې له تر ټولو غوره ناول لیکوونکو نه شمېرل کېدله. په ۱۹۶۷ز کال کې تر شپږ ورځینۍ جګړې وروسته ادب النسکا (د ماتې ادبیات) د اعرابو له ماتې سره لاس او ګرېوان وو. د تاریخي ناول ژانر، چې د نبیل سلیمان، فواز حدید، خیری الذهبي او د سیریس بنسټ له خوا مشهور شو، ځینې وخت د  یوې وسیلې په توګه د حال زمانې د نقد لپاره د تېر وخت د انځورنې له لارې ترې کار اخیستل کېده. د سوریې عامیانه روایت، چې د تاریخي داستان یو فرعي ژانر دی، له جادویي ریالیزم سره ګډ دی او د حال زمانې د پټ انتقاد لپاره ترې د یوې وسیلې په توګه کار اخیستل کېږي. سلیم برکات په سویډن کې سوریي کډوال دی، چې د دغه ژانر غوره څېره ده. د سوریې په معاصرو ادبیاتو کې علمي تخییلي او راتلونکې ارمان ښاري (نوحاد شریف، طالب عمران) شامل دي، چې ښایي د مخالفت لپاره د یوې رسنۍ په توګه کار وکړي.  === شاعري === سوریه تل د عربي شعر د نوښت له پلازمېنو نه وه او د شفاهي او لیکني شعر ویاړ لري. دغه شعر د عربي په کلاسیکو او دودیزو ژانرونو کې د فرانسوي رومانټیکو اثارو تر اغېز لاندې و، چې د فرانسې د حکومت پرمهال دغه هېواد ته راغلی و او ورسره یې مرسته وکړه. د سوریې یو له غوره شاعرانو نه بدوي الجبل دی او د هغه شعري سبک د عربي کلاسیک نثر دی، چې د عباسيانو د منسوخو روایاتو پر اساس و. اثار یې تر ډېره د خپلې جلاوطنۍ، فقر او سیاسي فعالیتونو تر اغېز لاندې وو. بدوي الجبل د «لرغوني مکتب تر ټولو لوی شاعر» ګڼل کېږي. <ref name="parker">{{cite book|first=W. H.|last=Auden|editor1=Alan Parker|editor2=Mark Willhardt|chapter=Al-Badawi, Jabal|title=Who's Who in Twentieth Century World Poetry|url=https://books.google.com/books?id=u7auqXpVwY0C&dq=badawi+jabal&pg=PA1|publisher=Routledge|year=2005|isbn=9781134713769}}</ref> == موسیقي == د سوریې پلازمېنه دمشق، له ډېر وخت راهیسې د عربي نړۍ د کلتوري او هنري نوښتونو پلازمېنه ده په ځانګړې توګه د عربو په کلاسیکه موسیقي کې یې مهمه ونډه لرلې ده. سوریې هم د پان عرب څو ستوري تولید کړي دي؛ لکه: اسماهان، فرید الاطرش او سندرغاړی لنا چمامیان. د حلب ښار د مووششاه، چې د اندلس د شعر یوه بڼه ده او د صبري مدالل له خوا دود شوی دی او همدارنګه د نامتو ستورو لکه د صباح فخري له امله مشهور دی. <ref>{{Cite web |title=Традиционное искусство пения в контексте современного музыкального образования сирии |url=https://cyberleninka.ru/article/n/traditsionnoe-iskusstvo-peniya-v-kontekste-sovremennogo-muzykalnogo-obrazovaniya-sirii/viewer |access-date=2022-07-25 |website=cyberleninka.ru}}</ref><ref>{{Cite web |title=المعهد العالي للموسيقا |url=https://him-damascus.com/ |access-date=2022-07-25 |website=him-damascus.com}}</ref> د سوریې فولکلوریکه موسیقي زیاتره پر عود، نی او لاسي ډولونو ولاړه ده او ورسره لږ غږېزه بڼه هم لري. په کوچیاني سیمو کې بیډوین موسیقي دود ده، چې پر میزمار او رباب ولاړه ده. <ref name="coleman">{{cite book|title=Syria|first1=Coleman|last1=South|first2=Leslie|last2=Jermyn|year=2005|isbn=9780761420545|page=[https://archive.org/details/syria0000sout/page/102 102]|url=https://archive.org/details/syria0000sout/page/102}}</ref> == معماري == د لرغونو ښارونو دودیز کورونه په دمشق، حلب او د سوريې په نورو ښارونو کې ساتل شوي دي او په بېلابېلو سیمو کې په دودیز ډول د ژوند کولو لپاره ځایونه جوړ شوي دي، چې په مینځ کې یې یوه فواره ده، چې د چینې له اوبو نه سرچینه اخلي او د سیټروس پر ونو، انګورو او ګلانو ډیزاین شوي دي. <ref name="traditional2">{{cite book|last=Salamandra|first=Christa|author-link=Derek Hopwood|title=A New Old Damascus: Authenticity and Distinction in Urban Syria|publisher=[[Indiana University Press]]|year=2004|isbn=0-253-21722-9|page=103}}</ref> == رسنۍ == په ۱۹۶۰ز کال کې په سوریه کې تلویزیون جوړ شو دا هغه مهال و، چې سوریه او مصر(چې په هماغه کال کې یې تلویزیون ومانه) د متحده عربي جمهوریت برخې وې. تر ۱۹۷۶ز کال پورې د تور او سپین په بڼه ښودل کېده. د عربو اتحادیې په رسمي ډول د سپوږمکۍ له اپرېټرانو عربسات او نیلست نه وغوښتل، چې په ۲۰۱۲ز کال کې د سوریې رسنۍ بندې کړې. <ref>{{cite web |title=Blocking of Syrian television is justified |url=http://www.thenational.ae/thenationalconversation/comment/blocking-of-syrian-television-is-justified |access-date=26 August 2012 |work=The National}}</ref><ref>{{Cite web |title=Syrian president to address parliament in 1st speech since January - 6/3/2012 2:36:55 AM {{!}} Newser |url=http://www.newser.com/article/d9v5h8581/syrian-president-to-address-parliament-in-1st-speech-since-january.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304112450/https://www.newser.com/ |archive-date=2021-03-04 |access-date=2012-12-12}}</ref> د ۱۹۷۰ لسیزې تر پایه، د سوریې د سینما په برخه کې خصوصي سکټور و، خو خصوصی پانګې اچونې په هغه مهال کې د ګټورو تلویزیوني سریالونو سوداګرۍ ته غوره والی ورکړ. سوریي سریالونه په بېلابېلو سبکونو کې (خو ټول میلوډراماټیک) په ټوله ختیځه عربي نړۍ کې ښه بازار لري.<ref>{{cite book|last=Salti|first=Rasha|title=Insights Into Syrian Cinema: Essays and Conversations with Contemporary Filmmakers|publisher=[[ArteEast]]|year=2006|isbn=1-892494-70-1}}</ref> لوړپوړي بېلابېل استخباراتي سازمانونه اداره کوي؛ لکه: شعبت المخبره العسکریه، چې زیاتره کارکوونکي ګماري. <ref>hundreds of thousands of mukhabarat" according to dissident [[Riad Seif]] source: Wright, Robin, ''Dreams and shadows, the Future of the Middle East'', Penguin Press, 2008, p.230</ref><ref>"more than one dozen intelligence agencies" source: Wright, Robin, ''Dreams and shadows, the Future of the Middle East'', Penguin Press, 2008, p.214</ref> == خواړه == سوریي خواړه د اولیه موادو له نظره غني او جلا دي او د سوریې له یوې سیمې نه چې یو ډول ځانګړي خواړه ترې سرچینه اخلي، اړه لري. سوري خواړه زیاتره د سویلي مدیترانې، یونان او د لوېدیځې سویلي اسیا له خوړو جوړ شوي دي. ځینې سوري خواړه له ترکي او فرانسوي خوړو نه هم رامنځته شوي دي؛ لکه شیشلیک کباب، شین کدو، یبرا (د انګورو پاڼې، د یاپرا کلیمه له ترکي کلیمې یاپراک نه اخیستل شوې، چې د پاڼې معنا لري). د سوریې اصلي خواړه دا دي: کیبه، حمص، تبوله، فتوش، لبنه، شاورما، مجدره، شنکلیش، پاستیرمه، سوجوک او باقلوا. باقلوا له فیلو شیریني نه ډک شوي خواړه دي، چې له مغز لرونکو مېوو او شاتو نه جوړېږي. == سپورټ == په سوریه کې نامتو سپورټ فوټبال، بسکېټبال، لامبو او ټینیس دي. دمشق د پان عرب د پینځم او اووم دور د لوبو کوربه و. په داسې حال کې، چې لاذقیه ښار د سوریې اصلي بندر د مدیترانه یي لوبو د لسم دور کوربه و. که څه هم په دمشق کې د عباسین لوبغالی د سوریې د فوټبال د ملي لوبډلې کوربه دی؛ نو زیاتره ځایي ټیمونه په نورو ښارونو او سټېډیمونو کې مېشت دي. د سوریې ملي ټيم د حضور د جواز په اخیستو سره د اسیا د ملتونو د جام په څلورو لوبو کې بریاوې خپلې کړې. د دغه ټیم لومړۍ لوبه د ۱۹۴۹ز کال د نومبر په ۲۰مه وه، چې ترکیې ته یې د 7–0 وبایلله. د سوریې لویه بریا د مالدیف پر وړاندې وه، چې د ۱۹۹۴ز کال د جون په ۴مه یې هغوی ته 12-0 ماتې ورکړه. دغه لوبډله له ۲۰۱۸ز کال را په دېخوا د فیفا له خوا په نړیواله کچه ۷۵ مقام لري. == سرچينې == 9v24m7g72kcktzw7tegn3f7qhcu85so 0 63378 283991 2022-08-07T10:49:09Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د ویتنام کلتور خورا څو کلتوري دی. په ویتنام کې لومړنی کلتور د برونزو په دورې کې د Đông Sơn له کلتور سره راپیل شو چې د ویتنام د لرغوني تاریخ لپاره د ډېرو مهمو نیکونو له ډلې شمیرل کیږي. د ویتنام کلتور د شمالي حکومت د ۱۰۰۰ کلونو واکمنۍ له امله د چینایي کلتور له خوا ډېر اغیزمن شوی. په دې دورې کې ویتنامي ژبه د چینایی رسم الخط په Chữ Hán سره لیکل کېده، او وروسته بیا د ویتنامي رسم الخط (Chữ Nôm) چې د چینایی ژبې پر بنسټ رامنځته شوی و، خو په کې د اصلي ویتنامي کلیمو د ښودلو لپاره هم حروف رامنځته شوي وو، لیکل کېدل. د ویتنام په کلتور باندې دا لویه اغېزه دا معنا لري چې ویتنام ډېری د ختیځې اسیا (د چین، سویلي کوریا، شمالي کوریا او جاپان سره) د کلتوري حوزې برخه ګڼل کېږي. <ref>{{Cite web |date=2012-09-15 |title=Mission Atlas Project: VIETNAM |url=http://worldmap.org/maps/other/profiles/vietnam/VM.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915171445/http://worldmap.org/maps/other/profiles/vietnam/VM.pdf |archive-date=2012-09-15 |access-date=2020-06-06}}</ref><ref name="vnembassy">{{cite web |author=Embassy of Vietnam in the United States of America |title=Evolution of culture |url=http://www.vietnamembassy-usa.org/learn_about_vietnam/culture/evolution/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809085324/http://www.vietnamembassy-usa.org/learn_about_vietnam/culture/evolution/ |archive-date=August 9, 2011 |access-date=2010-05-16}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Liu|first1=Dang|last2=Duong|first2=Nguyen Thuy|last3=Ton|first3=Nguyen Dang|last4=Phong|first4=Nguyen Van|last5=Pakendorf|first5=Brigitte|last6=Hai|first6=Nong Van|last7=Stoneking|first7=Mark|date=2019-11-28|title=Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity|journal=bioRxiv|volume=37|issue=9|language=en|pages=2503–2519|doi=10.1101/857367|pmid=32344428|pmc=7475039}}</ref> په لسمې پېړۍ کې له چین نه د خپلواکۍ د ترلاسه کولو وروسته، ویتنام د سویل پر لور پراخوالی پیل کړ او هغه سیمې چې پخوا چمپا او خمیر پورې تړلې وې، له ویتنام سره یې ضمیمه کړې، چې په پایله کې یې پر ویتنامیانو باندې بېلابېلې اغېزې وښندلې. د فرانسې د استعمار په دورې کې، کاتولیک او لاتیني الفبا (ویتنامي لاتین) چې د Chữ Quốc Ngữ (ملي ژبې رسم الخط) یا Tiếng Việt Latinh (لاتین ویتنامي) په نوم یادېږي، په ویتنام کې یې د رومانیزم ژبه معرفي کړه.<ref name="CultEvol2019">{{Cite journal|last1=Vuong|first1=Quan-Hoang|last2=Bui|first2=Quang-Khiem|last3=La|first3=Viet-Phuong|last4=Vuong|first4=Thu-Trang|last5=Ho|first5=Manh-Toan|last6=Nguyen|first6=Hong-Kong T.|last7=Nguyen|first7=Hong-Ngoc|last8=Nghiem|first8=Kien-Cuong P.|last9=Ho|first9=Manh-Tung|year=2019|title=Cultural evolution in Vietnam's early 20th century: A Bayesian networks analysis of Hanoi Franco-Chinese house designs|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S2590291119300014|journal=Social Sciences & Humanities Open|language=en|volume=1|issue=1|pages=100001|doi=10.1016/j.ssaho.2019.100001|arxiv=1903.00817|s2cid=203239554}}</ref> هغه ځینې عناصر چې د ویتنام د کلتور د ځانګړتیاوو له ډلې ګڼل کیږي دا دي: د نیکونو درناوی، ټولنې او کورنۍ ته درناوی، لاسي کار او د طبیعت سره په همغږۍ کې ژوند کول.<ref>{{Cite journal|last=CUC|first=Le Trong|date=1999-01-01|title=Vietnam: Traditional Cultural Concepts of Human Relations with the Natural Environment|url=https://doi.org/10.1080/10225706.1999.9684048|journal=Asian Geographer|volume=18|issue=1–2|pages=67–74|doi=10.1080/10225706.1999.9684048|issn=1022-5706}}</ref> == ژبه == په سویل ختیځې اسیا کې ویتنام د خورا ژبنيو هیوادونو له ډلې نه دی. که څه هم ویتنامي ژبه د ویتنام رسمي ژبې په توګه ټاکل شوې، اوس مهال په دې هیواد کې له ۱۰۰ نه زیاتو ژبو باندې خبرې کېږي. دوی په پنځو لویو بېلابېلو ژبنیو کورنیو پورې اړه لري: اتریشي، استرالیايي، هونګ-میین، چیني- تبتي او کراـ دای دي. <ref name="Liu2020">{{cite journal|vauthors=Liu D, Duong NT, Ton ND, Van Phong N, Pakendorf B, Van Hai N, Stoneking M|title=Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity|journal=Molecular Biology and Evolution|date=April 2020|volume=37|issue=9|pages=2503–2519|pmid=32344428|doi=10.1093/molbev/msaa099|pmc=7475039|url=|doi-access=free}}</ref> ویتنامي ژبه یوه اسټرالیايي ژبه ده چې د یوه څپه ییز او اهنګي ځانګړتیاوو درلودونکې ده، چې د شمالي اسټرالیا له ځینو ژبو سره لکه بولیو ورته والی لري. په ۱۳ پیړۍ کې د ویتنام لیکنه او د ویتنام رسم الخط (Chữ Nôm) پیل شو، چې د اوسني لاتیني تکرار (Chữ Quốc Ngữ) لپاره چیني رسم الخط د بنسټ په توګه کارول کیږي. == ادبیات == په ویتنام کې د لیک لومړني شواهد د هان له خوا د نانیو (۱۱۱ مخکې له میلاد) له فتحې وروسته په نني شمالي او مرکزي ویتنام کې د زړو چینایي او کلاسیکو چینایي ژبو له معرفي کولو سره راڅرګند شوو. په هرحال، هغه یوازې د ټوټو، لنډو جملو په بڼه په خښتو او سکو کې کیندل شوي وو. په ویتنام کې لومړني ژوندي پاتې شوي ادبیات Nha Trang ته نږدې د سنسکریت Võ Cạnh کتیبه یا لیکنه (د څلورمې وروسته له میلاد پیړۍ) ده، چې د Funan یا Chamic کلتور پورې اړه لري. له Võ Cạnh وروسته Trà Kiệu ته نږدې د Cham Đông Yên Châu کتیبه ده چې د څلورمې پیړۍ په وروستیو پورې اړه لري، د Champa د پاچا لومړي بھدراورمن له خوا رامنځته شوې، او په زاړه سویلي برهمي رسم الخط لیکل شوې ده. نن ورځ دا کتیبه د سویل ختیځې اسیا د هرې ژبې ترټولو زړه او تصدیق شوې کتیبه ګڼل کېږي. <ref>{{cite book|last1=Sidwell|first1=Paul|last2=Jenny|first2=Mathias|title=The Languages and Linguistics of Mainland Southeast Asia: A Comprehensive Guide|year=2021|publisher=De Gruyter|isbn=978-3-11055-814-2|page=626}}</ref> په تاریخي لحاظ په پیل کې د ویتنام ادبيات په Chữ Hán او بیا وروسته په Chữ Nôm خط لیکل شوي. په ۱۰ مې پیړۍ کې د Nôm رسم الخط کارول پیل شو. تر ۲۱ مې پیړۍ پورې، په یوه وخت کې دوو برخو شتون درلود: هغه اثار چې په ادبي چینایي ژبې لیکل شوي وو (شعرونه او نثر چې د ویتنام تاریخ او واقعیتونه څرګندوي؛ نو په دې توګه، هغه اثار د ویتنامی ادبیاتو له ډلې ګڼل کیږي) او هغه اثار چې په Nôm خط لیکل شوي چې (ډېری یې شعرونه) دي. == لیدیز یا بصري هنرونه == د ویتنام دودیز هنر د هنر هغه برخه ده چې په ویتنام کې یا د ویتنام د هنرمندانو له خوا له لرغونو وختونو نه (دĐông Sơn  ډُهل په ګډون) تمرین کیږي، چې د چین له واکمنۍ وروسته چینایي بودایی هنر د تائوئیسم او کنفوسیوسیسم له خوا خورا اغیزمن شوی و. د چمپا او فرانسې هنر هم وروسته یو کوچنی رول لوبولی دی. د ويتنام پر هنر باندې د چين د هنرونو اغېزې د ويتنامي خاورینو لوښو او کلالۍ، خطاطۍ او دوديزې معمارۍ کې څرګندېږي. اوس وخت کې دا روښانه شوې چې  ویتنامي نقاشۍ له لاک سره خورا مشهورې دي. == نڅا == ویتنام ۵۴ بېلابېل توکمونه لري چې هر یو یې خپل ځانګړي دودونه لري. د ویتنام په دې ډېریو توکمونو کې، څو دودیزې نڅاوې شتون لري چې په پراخه کچه په جشنونو او نورو ځانګړو مراسمو کې لکه د زمري نڅا ترسره کېږي. په شاهي دربار کې، د پیړیو په اوږدو کې د پیچلو درباري نڅاګانو لړۍ هم رامنځته شوې چې ډېر مهارت ته اړتیا لري. د نورو نڅاګانو په منځ کې تر ټولو پېژندل شوې نڅاوې imperial lantern dance ، د fan dance او د platter dance  دي. == ویښ پاتې کېدل یا څارنه == کله چې په یوې ویتنامي کورنۍ کې مړی کېږي، د مړه شوي کس د کورنۍ غړي د بیدارۍ مراسم یا څارنه ترسره کوي چې معمولا له پنځو ورځو نه نیولې تر شپږو ورځو پورې دوام کوي. په هرحال، که چیرې کورنۍ د خپل کوم غړي چې په بهر کې وي د راتګ تمه ولري، نو ښايي د مراسمو موده نوره هم وغځول شي. مړی په ځمکه یا چمن کې ایښودل کېږي د دې وینا له مخې چې «له ځمکې نه زیږیدلی، باید ځمکې ته ستون شي». مړی په سپین رخت کې پوښل کېږي، lễ khâm niệm، او په تابوت کې ایښودل کېږي، lễ nhập quan. په پای کې، د جنازې مراسم، lễ thành phục، په رسمي توګه ترسره کیږي. == دودیزې جامې == په فیوډالي ویتنام کې، د ټولنیز دریځ یو له ډېرو مهمو نښو څخه جامې وې او د جامو قوانین سخت پلي شوي وو. د چین او ویتنام تر منځ د تېرو پېړیو جګړو ته په کتو سره، د مینګ مدیرانو وویل چې د دوی دنده د غیر ارتودوکس ویتنامي «بربریانو» د «متمدن کېدو» لپاره هڅه ده.<ref name="TVR">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=YtFuAAAAMAAJ|page=35|title=The Vietnam Review: VR., Volume 3|publisher=Vietnam Review|date=1997}}</ref> د Nguyễn د سلطنت نه دمخه، غیر اصیلو خلکو کولای شوای چې په ازاده ډول جامې واغوندي، خو  یوازې یې په سټایلونو کې لږ محدودیتونو درلودل. د بېلګې په توګه، په لي سلطنت کې د ژیړ رنګ اغوستل د زغملو یا منلو وړ و ځکه چې سلطنتي قبیلې به سور او سپین رنګ اغوسته. په هرحال، د Nguyễn سلطنت په پیل کې هر څه بدل شوو. عامو خلکو د ورځنۍ کارونې لپاره د ساده جامو په ټاکلو کې محدودیتونه درلودل، په بیله بیا په هغو رنګونو کې چې ددوی لپاره یې کارونې جواز درلود هم محدودیتونو شتون درلود. د بېلګې په توګه: عامو خلکو ته اجازه نه وه چې د تور، نسواري یا سپینو رنګونو پرته (د ځانګړو وختونو لکه جشنونو په استثنا) د نورو رنګونو جامې واغوندي، خو په حقیقت کې دا مقررات ډېری د اوسني واکمن د غوښتنو پربنسټ بدلیدلای هم شوای.<ref name="THUYVU">{{Citation|last=Vu|first=Thuy|title=Đi tìm ngàn năm áo mũ|newspaper=Tuoi Tre|year=2014|url=http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/phong-su-ky-su/20141007/di-tim-ngan-nam-ao-mu/654967.html|access-date=June 16, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150617124135/http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/phong-su-ky-su/20141007/di-tim-ngan-nam-ao-mu/654967.html|archive-date=June 17, 2015|url-status=dead}}</ref><ref name="TVAN">{{Citation|last=Unknown|first=T.Van|title=Ancient costumes of Vietnamese people|newspaper=Vietnamnet|year=2013|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/vietnam-in-photos/78314/ancient-costumes-of-vietnam.html|access-date=June 16, 2015}}</ref> == رخصتۍ او نورې مهمې ورځې == ویتنام ډیرې رخصتۍ نمانځي، د هغو دودیزو رخصتیو په ګډون چې د زرګونو کلونو راهیسې په ویتنام کې نمانځل کیږي، او سره د هغو عصري رخصتیو چې له لویدیځو هیوادونو نه ور دننه شوې دي. د دودیزو رخصتیو په ډله کې، دوه خورا مهم او په پراخه کچه نمانځل شوي جشنونه، د نوي قمري کال (Tết)، او ورپسې د مني په نیمايي کې جشن (Tết Trung Thu) دی، که څه هم دا دویم ډول یې په دې وروستیو کلونو کې خپل ځای له لاسه ورکړی دی. == سرچينې == oocf2pq1aqobswhk4xw9efdbdff1brt 0 63379 283992 2022-08-07T10:51:03Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki اټکل کېږي چې د سېټاسیانو تکامل د هند په کوچني براعظم کې ۵۰ میلیون کاله پخوا (mya) د هموارو انګولېټانو څخه پیل شوی دی او لږ ترلږه ۱۵ میلیون کاله یې دوام موندلی دی. سېټاسیان په بشپړ ډول اوبیز سمندري تی لرونکي دي چې د آرټیوډاکټېلا کورنۍ پورې تړاو لري او له نورو آرټیوډاکټیلا څخه کابو ۵۰ میلیون کاله پځوا جلا شوي دي. اټکل کېږي چې سېټاسیانو د ائوسېن په اوږدو کې یا له هغه څخه مخکې تکامل موندلی دی او له سمندري اس سره ترټولو نږدې وروستنی ګډ پلار لري. له هغه ځایه چې دوی تی لرونکي دي، د هوا تنفس لپاره سطحې ته راځي؛ هغوی د ګوتو پنځه هډوکي (هموار) په خپلو بالونو کې لري؛ هغوی له خپلو بچیانو څخه ساتنه کوي؛ او، د هغوی د بشپړ اوبیز ژوند سربېره، د خپلو ځمکنیو پلرونو ډېری اسکلیټي ځانګړتیاوې یې ساتلي دي. هغه څېړنې چې د ۱۹۷۰مې لسیزې په وروستیو کې په پاکستان کې ترسره شوې، له وچې څخه سمندر ته د تی لرونکو لېږد لپاره یې څو مرحلې څرګندې کړې. اټکل کېږي چې د سېټاسیانو دوه مډرنه پاروورډران – Mysticeti (بالیني نهنګان) او Odontoceti (غاښ لرونکي نهنګان) – کابو ۲۸ تر ۳۳ میلیون کاله پخوا د سېټاسیانو دوهمه وړانګه کې له یوبل څخه جلا شوي دي، لومړۍ وړانګه په آرکیوسېټانو کې ترسره شوې وه. په غاښ لرونکو نهنګانو کې د حیواناتو ایکولوکېشن تطابق هغوی په بشپړ ډول اوبیزو آرکیوسېټانو او لومړنیو بالیني نهنګانو څخه جلا کړل. د بالین شتون په بالیني نهنګانو کې په تدریجي ډول رامنځته شو، پخوانۍ بڼې د ډېر لږ بالین درلودونکې وې او د هغوی اندازه بالیني انحصار (او ورپسې فلټري تغذیه کې زیاتوالي) پورې تړلې ده.<ref>{{Cite journal|last1=Nikaido|first1=M.|last2=Matsuno|first2=F.|title=Retroposon analysis of major cetacean lineages: The monophyly of toothed whales and the paraphyly of river dolphins|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=13|pages=7384–9|bibcode=2001PNAS...98.7384N|year=2001|doi=10.1073/pnas.121139198|pmid=11416211|pmc=34678|doi-access=free}}</ref> == لومړنی تکامل == د سېټاسیانو اوبیز ژوند سټایل د لومړي ځل لپاره کابو ۵۰ میلیون کاله پخوا او لږ تر لږه ۱۵ میلیون کالو په دوره کې د هند په کوچني براعظم کې پیل شو، خو په آنټراکټیکا کې د زنې یو کشف شوی هډوکی کېدای شي هغه ۵ میلیون کالو ته راکم کړي. آرکیوسېټي د سېټاسیا یوه ورکه شوې بڼه ده چې لرغوني نهنګان په کې شامل وو. د سېټاسیانو تکامل دودیزه فرضیه، چې په ۱۹۶۶م کال کې د لومړي ځل لپاره د وان والن لخوا وړاندې شوه، دا وه چې نهنګان له مېزونیشیډانو سره تړاو درلود، چې د زهرجنو غوښه خوړونکو کبانو (تېز غاښ لرونکي حیوانات) یوه ورکه شوې کورنۍ چې لېوانو ته ورته وو او د آرټیوډاکټیلانو (همواره انګولېټانو) د خور ګروپ وو. دا فرضیه د میزونیکیډانو او لومړنیو نهنګانو د مثلثي غیر معمولو غاښونو ورته والي له امله مطرح شوه. که څه هم، مالیکولي فایلوجني ډاټا څرګندوي چې نهنګان له آرټیوډاکټیلانو سره نږدې اړیکې لري او سمندري اسونه د هغوی ترټولو نږدې ژوندي خپلوانو په توګه پېژندل کېږي. د دې مشاهداتو له امله، سېټاسیان او سمندري اسونه د ویپومورفا په نوم یوه فرعي طبقه کې راځي. سېټارسیوډاکټیلا (چې د سېټاسیا او آرټیوډاکټیلا وییو څخه جوړ شوی) د هغې کورنۍ لپاره سپارښت شوی نوم دی چې هم سېټاسیان او هم آرټیوډاکټیلان په کې شامل دي. په هرحال، ترټولو پخواني آنټراکوټېران، د سمندري اسونو نیکونه، تر منځني ائوسینه یانې له پاکیسېټوس څخه میلیونونه کاله وروسته، په فوسیلونو کې نه لیدل کېږي، په داسې حال کې چې د نهنګ لومړنی پېژندل شوی نیکه د ائوسین په اوږدو کې څرګند شو. په وختونو کې دا توپیر دا ښکاروي چې دا دوه ډلې له ائوسین څخه مخکې له یوبل څخه جلا شوي دي. مالیکولي ارزونه ښکاروي چې آرتیوډاکټیلان سېټاسیانو ته ډېر نږدې دي، له همدې کبله مېزونیکیډا په لوړ ګومان د آرټیوډاکټیلا یوه برخه ده، او سېټاسیان په مستقیم ډول له مېزونیکیډانو څخه نه دي اخیستل شوي، خو دا دوه ډلې کېدای شي ګډ نیکونه ولري.<ref>{{cite newsgroup|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2011/11/111116-antarctica-whales-oldest-evolution-animals-science/|title=Oldest Antarctic Whale Found; Shows Fast Evolution|last=Roach|first=John|year=2011|access-date=3 January 2018}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://www.ivpp.cas.cn/cbw/gjzdwxb/xbwzxz/201504/P020150420393427001650.pdf|first1=Gao|last1=Hong-Yan|first2=Ni|last2=Xi-Jun|year=2015|title=Diverse stem cetaceans and their phylogenetic relationships with mesonychids and artiodactyls|journal=Vertebrata PalAsiatica|volume=53|issue=2|page=165}}</ref><ref name="science_news_3">{{cite newsgroup|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2005/02/050205103109.htm|title=UC Berkeley, French Scientists Find Missing Link Between The Whale And Its Closest Relative, The Hippo|access-date=21 December 2007|author=University Of California, Berkeley (7 February 2005)}}</ref><ref name="Carroll">{{cite book|chapter-url={{Google books|plainurl=yes|id=ntSspji0LYC|page=547}}|first1=Carroll|last1=L. Fenton|first2=Pat|last2=V. Rich|first3=Mildred|last3=A. Fenton|first4=Thomas|last4=H. V. Rich|year=1996|title=The Fossil Book: A Record of Prehistoric Life|chapter=The Early Mammals|publisher=Dover Publishing|pages=[https://archive.org/details/fossilbookrecor00rich/page/547 547–548]|isbn=978-0-486-29371-4|url=https://archive.org/details/fossilbookrecor00rich/page/547}}</ref> له مالیکولي ډاټا څخه د پاکيسېټوس، ترټولو لرغونی آرکیوسېټ، کشف سره ملاتړ کېږي. د پاکیسېټوس اسکلیټونه ښکاروي چې نهنګان په مستقیم ډول له مېزونیکیډانو څخه ندي مشتق شوي. پرځای یې، هغوی هغه آرټیوډاکټیلان دي چې له میزونیکیډانو څخه د آرټیوډاکټیلانو جلا کېدو پسې سمدستي اوبو ته ځي. آرکیوسېټانو له خپلو نیکونو څخه هغه ځانګړتیاوې (لکه مثلثي غاښونه) ساتلي دي چې اوسنیو آرټیوډاکټيلانو او اوسنیو نهنګانو له لاسه ورکړي دي. د ټولو تی لرونکو لومړني نیکونه په لوړ ګومان لږ ترلږه غوښه خوړونکي یا لاش خوړونکي وو او ننني آرټیوډاکټیلان او پریسوډاکټیلان وروسته د خپل تکامل په اوږدو کې بوټي خوړونکو ته بدل شول. په هرحال، نهنګانو خپل غوښه خوړونکی رژیم وساته، ځکه دا خوراک ورته د لاسرسی لپاره اسانه وو او هغوی د لوړې کالوري لرونکو خوړو ته اړتیا لرله ترڅو وکولی شي د سمندري انډوټرمانو (ګرمې وینې لرونکو) په توګه ژوند وکړي. مېزونیکیډان هم په تخصصي غوښه خوړونکو بدل شول، خو په لوړ ګومان دا د هغوی د ضعف یو ټکی وو ځکه چې لوی ښکار ورته غیر معمول وو. کېدای شي همدا یې لامل وي چې هغوی له سیالۍ وتلې حیواناتو لکه هیانوډونټیډانو او وروسته له کارنیوورا څخه مخکې شول.<ref name="Carroll2">{{cite book|chapter-url={{Google books|plainurl=yes|id=ntSspji0LYC|page=547}}|first1=Carroll|last1=L. Fenton|first2=Pat|last2=V. Rich|first3=Mildred|last3=A. Fenton|first4=Thomas|last4=H. V. Rich|year=1996|title=The Fossil Book: A Record of Prehistoric Life|chapter=The Early Mammals|publisher=Dover Publishing|pages=[https://archive.org/details/fossilbookrecor00rich/page/547 547–548]|isbn=978-0-486-29371-4|url=https://archive.org/details/fossilbookrecor00rich/page/547}}</ref> === ''اینډوهایوس'' === اینډوهایوس شوروټاین ته ورته کوچنی حیوان وو چې کابو ۴۸ میلیون کاله پخوا یې په اوسني کشمیر کې ژوند کاوه. دا د آرټیوډاکټیل راولیډای کورنۍ پورې تړلی دی چې باور پر دې دی چې د سېټاسیا ډلې ته ترټولو نږدې خور ډله ده. اینډوهایوس د یوه آرټیوډاکټیل په توګه پېژندل کېږي ځکه چې د ستوني دوه پیپونه لري چې د آرټیوډاکټیلانو یوه خاصه ځانګړنه ده. دا هرڅه خوړونکی موجود چې کابو د یوه راکون یا کورنۍ پیشي په اندازه ده، د اوسنیو نهنګانو ځینې ځانګړتیاوې له ځان څخه ښکاروي، په ځانګړې توګه د انولوکروم، د هډوکي د ودې نمونه چې د سېټاسیا تشخیصي ځانګړنه ده، دا په هیڅ بل ډول کې نه پیدا کېږي. همدارنګه سمندري ژوو سره د سازګارۍ نښې، لکه د اندام کلک هډوکي څرګندوي چې د لامبو وړتیا کموي ترڅو وکولی شي د اوبو لاندې پاتې شي، او هغو ځانګړتیاوو سره ورته ده چې د سمندري اس په شان اوسنیو اوبیزو تی لرونکو کې شتون لري. دا ښکاروي چې دوی د افریقایي موږکانو یا اوبیزو شوروټاینو په شان ورته سټراټیژي لري چې کله یوه ښکاري مارغه دوی وګواښي په اوبو کې لاندې ځي او تر څلورو دقو د سطحې لاندې ځان پټوي.<ref name="science_news_2">{{cite newsgroup|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2007/12/071220220241.htm|title=Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors|access-date=21 December 2007|author=Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy|year=2007}}</ref><ref name="science_news_32">{{cite newsgroup|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2005/02/050205103109.htm|title=UC Berkeley, French Scientists Find Missing Link Between The Whale And Its Closest Relative, The Hippo|access-date=21 December 2007|author=University Of California, Berkeley (7 February 2005)}}</ref><ref name="science_news_1">{{cite newsgroup|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2001/09/010920072245.htm|title=New Fossils Suggest Whales And Hippos Are Close Kin|access-date=21 December 2007|author=University Of Michigan|year=2001}}</ref><ref name="GuardianIndohyus">{{cite newsgroup|url=https://www.theguardian.com/science/2007/dec/19/whale.deer?gusrc=rss&feed=networkfront|title=Whales may be descended from a small deer-like animal|access-date=21 December 2007|author=Ian Sample|year=2007}}</ref><ref name="indohyus">{{cite journal|last=[[Hans Thewissen|Thewissen]]|first=J. G. M.|author2=Cooper, Lisa Noelle|author3=Clementz, Mark T.|author4=Bajpai, Sunil|author5=Tiwari, B. N.|title=Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India|journal=Nature|date=20 December 2007|volume=450|issue=7173|pages=1190–1194|doi=10.1038/nature06343|pmid=18097400|bibcode=2007Natur.450.1190T|s2cid=4416444}}</ref><ref name="radiations">{{cite journal|last=Thewissen|first=J. G. M.|author2=Williams, E. M.|title=The Early Radiation of Cetacea (Mammalia): Evolutionary Pattern and Developmental Correlations|journal=Annual Review of Ecology and Systematics|date=1 November 2002|volume=33|issue=1|pages=73–90|doi=10.1146/annurev.ecolsys.33.020602.095426}}</ref> د اینډوهایوس لومړني فوسیلونه د هندي ځمک پېژندونکي اې رانګا رائو لخوا کشف شول. هغه د هغو ډبرو په منځ کې چې راټولې کړې یې وې، څو غاښونه او د زنې یو هډوکی پیدا کړ. د هغه له مړینې وروسته، د هغه کونډې لیلاواتي رائو دا ډبرې پروفیسور هانس ټېویسیان ته ورکړې. د هغه ټکنېشن په تصادفي ډول ځېنې ورکړل شوې ډبرې ماتې کړې او د اېنډوهایوس لا ډېر فوسیلونه یې کشف کړل.<ref>{{Cite news|last1=Sample|first1=Ian|last2=correspondent|first2=science|date=20 December 2007|title=From Bambi to Moby-Dick: How a small deer evolved into the whale|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/science/2007/dec/20/sciencenews.evolution|access-date=16 May 2020|issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Citation|title=Hans Thewissen|date=4 March 2020|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hans_Thewissen&oldid=943922985|work=Wikipedia|language=en|access-date=16 May 2020}}</ref> == سرچينې == dpn1qs0sw3ss5f1e90gqm06s50ny8wy 0 63380 283993 2022-08-07T10:53:10Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د روم په دوره کې یونان د رومیانو په لاس د نوموړي هیواد نیواک ته اشاره کوی. همدارنګه د یونان د تاریخ هغې برخې ته اشاره کوي، چې په ترڅ کې یې لومړی د روم جمهوریت او بیا د روم سترواکۍ تر واکمنۍ لاندې راغۍ. د یونان په تاریخ کې د روم دوره ۱۴۶ کاله مخکې له میلاد نه د کورنټ جګړه کې د کورنتیانو له ماتې سره پیل شوه. دغه راز د اچین جګړې نه دمخه، د روم جمهوریت په دوامداره توګه د مقدونیې د جګړو په لړۍ کې د مقدونیې سلطنت ته په ماتې ورکولو سره د یونان د اصلي ټاټوبي کنټرول ترلاسه کړ. د مقدونیې څلورمه جګړه ۱۴۸ کاله مخکې له میلاد نه د پیډنا په جګړه کې د مقدونیې د تخت دعوه کوونکي اندریسوس په ماتې سره پای ته ورسېده.<ref>{{Cite book|last=M.|first=Austin, M.|url=http://worldcat.org/oclc/813628501|title=The Hellenistic world from Alexander to the Roman conquest : a selection of ancient sources in translation|date=2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-82860-4|oclc=813628501}}</ref><ref>{{Cite book|last=Waterfield|first=Robin|url=http://worldcat.org/oclc/972308960|title=Taken at the flood: the Roman conquest of Greece|isbn=978-0-19-876747-3|oclc=972308960|year=2014}}</ref><ref>{{Citation|title=Until the Roman Conquest, 272–146|date=2014|url=http://dx.doi.org/10.5040/9780755694549.ch-012|work=A Short History of Ancient Greece|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-78076-593-8|access-date=2021-07-11}}</ref><ref>{{Cite book|last=Verfasser|first=Finlay, George|url=http://worldcat.org/oclc/1189729109|title=A history of Greece, from its conquest by the Romans to the present time B.C. 146 to A.D. 1864|isbn=978-3-337-11847-1|oclc=1189729109}}</ref> په یوناني نړۍ کې د روم پرېکنده اشغال د اکتیوم (۳۱ کاله مخکې له میلاد) له جګړې وروسته رامنځته شو، په کوم کې چې اووم اګسټس کلیوپاترا، د مصر یوناني ملکه بطلمیوس او رومي جنرال مارک انتوني ته ماتې ورکړه او وروسته یې اسکندریه فتح کړه (۳۰ کاله مخکې له میلاد نه) چې له یونان نه وروسته لوی ښار بلل کېده. <ref>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/260307/Hellenistic-Age Hellenistic Age.] [[Encyclopædia Britannica]], 2013. Retrieved 27 May 2013. [https://web.archive.org/web/20130514031055/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/260307/Hellenistic-Age Archived here.]</ref> == د روم جمهوریت == د یونان ټاپووزمه د کورنټ د جګړې په لړ کې د روم جمهوریت تر واک لاندې راغله. په ورته مهال، سویلي یونان هم د روم تر واکمنۍ لاندې راغی، خو ځینې کلیدي یوناني قطبونه یو څه خپلواکه پاتې شول او د مستقیم رومن مالیاتو نه یې ډډه کوله. ۸۸ کاله مخکې له میلاد نه اتن او نورو یوناني ښاري دولتونو د روم پر وړاندې پاڅون وکړ، خو د جنرال لوسیوس کورنیلیس سولا له خوا وځپل شول. د روم د کورنیو جګړو په اوږدو کې یونان په فزیکي او اقتصادي توګه ویجاړ شوی و تر هغه چې اګسټس مخکې له میلاد نه ۲۷ کال کې د اچیا ولایت په توګه ټاپووزمه تنظیم کړه. په پیل کې د روم له خوا د یونان فتحې اقتصاد ته زیان ورساوه، خو له جګړې وروسته د روم د ادارې لاندې اقتصاد په اسانۍ سره وده وکړه. برسېره پر دې، د کوچنۍ اسيا يوناني ښارونه د يونان د ټاپو وزمې د ښارونو په پرتله چې د سولا سره په جګړه کې ډېر زيانمن شوي وو، په چټکۍ سره د روم له فتحې نه روغ شول. د یوې سترواکۍ په توګه روم د یونان د ښارونو پر بیا رغونې پانګونه وکړه، کورنټ یې د اچیا ولایت د پلازمینې په توګه ونوماوه او اتنس د فلسفې، تعلیم او زده کړې د کلتوري مرکز په توګه وپیژندل شو. == د روم سترواکۍ پیل == په یونان کې د روم سترواکۍ تر واکمنۍ لاندې ژوند د پخوا په څېر دوام درلود. د روم کلتور د یونانیانو له خوا ډېر اغېزمن شوی و، پدې هکله د هورس هغه وینا چې ویل به يې (یونان خپل بې رحمه فاتح یرغمل کړی) د یادې ادعا ښه مصداق یادیدلی شي. همدارنګه ځینې لیکوالانو لکه ځوان سینیکا د یوناني سبک په کارولو سره لیکنې کولې، ځینو رومي پاچاهانو به یونانیان وروسته پاتي ګڼل خو ډېرو نورو یې بیا د یوناني ادب او فلسفې هرکلی کاوه. یوناني ژبه د روم د تعلیم یافته او اشرافو پام ځان ته راواړوه لکه د سکیپیو افریقایوس، چې د فلسفې مطالعې ته یې لیوالتیا درلوده او د یونان کلتور او ساینس یې د ځان لپاره الګو ګڼل او سپارښتنه یې کوله تر څو نور هم یاد کلتور وڅاري.<ref>{{Cite web |title=Horace – Wikiquote |url=https://en.wikiquote.org/wiki/Horace |access-date=2018-04-27 |website=en.wikiquote.org |language=en}}</ref> د روم سترواک، نیرو مخکې له میلاد نه په ۶۶ کال کې یونان ته سفر وکړ او د المپیک په لرغونو لوبو کې یې په داسې حال کې ګډون وکړ چې د قانون له مخې یونانیانو ته په یادو لوبو کې د ګډون اجازه نه ورکول کېده. هغه په هره سیالۍ کې د بریا ویاړ تر لاسه کړ او راتلونکی کال یې د کورنټ په استمیان لوبو کې د یونانیانو د ازادۍ اعلان وکړ. دغه راز په یونان کې ډېری معبدونه او عامه ودانۍ د شتمنو رومن سترواکانو او اشرافو له خوا په ځانګړې توګه په اتن کې جوړ شوي. Pax Romana د یونان په تاریخ کې د سولې تر ټولو اوږده دوره وه او یونان د روم او د یوناني ژبو سترواکۍ د ختیځې نیمایي ترمنځ د سمندري سوداګرۍ لویه لاره وه. یوناني په ختیځو ولایتونو او ایټالیا کې د ګډې ژبې (''lingua franca'') په توګه کارول کېده. په دې وخت کې یونان او د روم  ختیځ ډېری برخه عیسویت له خوا اغېزمنه شوې وه. ترسوس رسول پاول په فیلیپي، کورنټ او اتن کې د عیسویت لپاره پراخ تبلیغ کاوو،چې له امله یې یونان ډیر ژرد عیسويانو په ګڼ مېشته سیمه بدل شو. == د روم سترواکۍ وروستۍ تاریخ == د دویمې او درېیمې پېړۍ په اوږدو کې یونان په ځینو ولایتونو لکه اچیا، مقدونیه، ایپیروس او تریس ووېشل شو. یونان د قسطنطین په وخت کې (چې د مسیحیت ادعا یې کوله) د مقدونیې او تریس ولایتونو برخه وه، چې وروسته تیوډوسیوس د مقدونیې ولایت په کریټ، اچایا، تیسالي، ایپیرس ویتوس، ایپیروس نووا او مقدونیه باندې ووېشه. یونان د روم له سقوط نږدې زر کاله وروسته د ختیځ روم سترواکۍ (اوس په تاریخي ډول د بیزانس سترواکۍ په نوم یادیږي) د روم سترواکۍ د پاتې نسبي او قوي ختیځ نیمې برخې مرکز شو. . یو ښار چې یو ځل یې فتح کړ. د وروستي لرغونې زمانې د مفکورو برخلاف د یونان ټاپو وزمه احتمالا د روم سترواکۍ یو له خورا سوکاله سیمو نه وه. د بې وزلۍ، د نفوس کمېدو، د بربرانو ویجاړي او د مدني تخریب پخوانۍ سناریوګانې د وروستیو لرغون پېژندنې کشفونو په رڼا کې بیاکتنه شوې. معاصر متنونه لکه د هایروکلس سنډیکموس دا تاییدوي، چې یونان د لرغوني زمانې خورا ډېره ښاري سیمه وه، چې شاوخوا اتیا ښارونه په کې شامل وو. د خورا سوکالۍ دا نظر نن ورځ په پراخه کچه منل شوی او داسې انګېرل کېږي، چې د ۴مې او ۷مې پېړۍ ترمنځ یونان ممکن په ختیځه مدیترانې کې یو له خورا اقتصادي پلوه فعالو سیمو نه و.<ref name="corinth">Rothaus, p. 10. "The question of the continuity of civic institutions and the nature of the ''polis'' in the late antique and early Byzantine world have become a vexed question, for a variety of reasons. Students of this subject continue to contend with scholars of earlier periods who adhere to a much-outdated vision of late antiquity as a decadent decline into impoverished fragmentation. The cities of late-antique Greece displayed a marked degree of continuity. Scenarios of barbarian destruction, civic decay, and manorialization simply do not fit. In fact, the city as an institution appears to have prospered in Greece during this period. It was not until the end of the 6th century (and maybe not even then) that the dissolution of the city became a problem in Greece. If the early 6th century ''Syndekmos'' of Hierocles is taken at face value, late-antique Greece was highly urbanized and contained approximately eighty cities. This extreme prosperity is born out by recent archaeological surveys in the Aegean. For late-antique Greece, a paradigm of prosperity and transformation is more accurate and useful than a paradigm of decline and fall."</ref> د روم سترواک هیراکلیوس د اوومې پېړۍ په لومړیو کې د سترواکۍ رسمي ژبه له لاتیني نه یوناني ته بدله کړه. د راتلونکو پیړیو په اوږدو کې د یونان پر اصلي خاوره زیاتره د روم سترواکۍ او بلغاریا ترمنځ سیالي روانه وه.همدارنګه د سلاویک قومونو او نورمنانو له خوا د بریدونو سره مخ وه  او پر کریټ او قبرص باندې د رومیانو او عربانو تر منځ سیالي روانه وه، چې وروسته د صلیبیانو له خوا ونیول شول او په ۱۲۰۴ز کال کې د قسطنطنیه له سقوط وروسته په توریس او یونان کې یې لاتیني سترواکۍ جوړه کړه. رومیانو قسطنطنیه بېرته ونیوله او د یونان په ډېری ټاپوګانو باندې یې بیا کنټرول ترلاسه کړ، خو ایپیرس د ۱۴مې پېړۍ تر پیل پورې یو خپلواک دولت پاتې شو که څه هم د روم کنټرول بیا ترلاسه شوی وه. لکه څنګه چې په سترواکۍ کې کورنۍ جګړه پیل شوه، د سربیا سترواکۍ فرصت ترلاسه کړ چې د یونان ډېره برخه فتح کړي، پداسې حال کې چې د بلغاریا سترواکۍ له شمال نه برید وکړ. په راتلونکې پېړۍ کې عثماني سترواکۍ په سیمه کې خپله واکمني رامنځته کړه او ټولې درې سترواکۍ یې سره یوځای کړې او په ۱۴۶۰ز کال کې د موریا له سقوط سره یې د یونان فتح پای ته ورسوله. == سرچينې == 1kagna00t8bzo0go2kqmrhwn0qiglie 0 63381 283994 2022-08-07T10:54:57Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki نیکول اورېسمې (په فرانسوي: [nikɔl ɔʁɛm]، یا نیکول اوغیم، له شاوخوا ۱۳۲۰ – ۱۳۲۵ څخه د ۱۳۸۲ کال د جولای تر ۱۱)، چې د نیکولاس اورېسمې، یا نیکولاس دي اورېسمې په نوم هم پېژندل کېږي، د منځنیو پېړیو فرانسوی فیلسوف و. نوموړي د اقتصاد، ریاضیاتو، فزیک، طالع پوهنې او ستورپوهنې، فلسفې او خدای پېژندنې په اړه اغېزمن اثار لیکلي. همدارنګه نوموړی د د لیزیوکس کشیش، ژباړن، د فرانسې د پاچا پنځم چارلز سلاکار او د ۱۴ پېړۍ د اروپا له برلاسو اندیالانو و.  <ref name="Wallace">{{cite book|last=Wallace|first=William A.|title=Prelude to Galileo: essays on medieval and sixteenth-century sources of Galileo's thought|year=1981|publisher=Springer Science & Business|isbn=978-9027712158|url=https://books.google.com/books?id=2Ix6kR6iN-UC&pg=PA42}}</ref><ref>{{cite book|author=Léon Warnant|title=Dictionnaire de la prononciation française dans sa norme actuelle|edition=3rd|year=1987|publisher=J. Duculot, S. A.|location=Gembloux|language=fr|isbn=978-2-8011-0581-8}}</ref> == ژوند == نیکول اورېسمې چې د نورماندي کان سیمې ته نږدې د بایو کلیسا په سیمه کې د الیماګنیس په کلي کې (د نن ورځې فلیغی-سیغ-اوغنه) شاوخوا ۱۳۲۰ – ۱۳۲۵ کلونو کې زیږېدلی. تقریباً د هغه د کورنۍ په اړه هېڅ معلومات نشته. دا حقیقت چې اورېسمې د ناوارې په شاهي تمویل شوي او سبسایډي کالج کې، چې د پاریس په پوهنتون کې د ډېرو بېوزلو زده کونکو لپاره یو انستیتیوت و، درس لوستلی، دا شونتیا په ګوته کوي چې نوموړي له کومې کلیوالې بزګرې کورنۍ و. <ref>Edward Grant, ed., ''De proportionibus proportionum and Ad pauca respicientes,'' (Madison: University of Wisconsin Pr., 1966), p. 4.</ref> اورېسمې په پاریس کې د ژان بوریډان (چې د طبیعي فلسفې د فرانسوي ښوونځي بنسټ ایښودونکی دی)، د ساکسوني له البرت او ممکن د انګین له مارسیلیس سره یوځای "هنرونه" ولوستل، او هلته یې هنرونو په برخه کې ماسټري ترلاسه کړه. نوموړي له وړاندې په ۱۳۴۲ کال کې د اوکام د ویلیام د طبیعي فلسفې په اړه د پېښو په اوږدو کې د هنرونو په برخه کې کادري ماسټر و. <ref>William J. Courtenay, The Early Career of Nicole Oresme, ''Isis'', Vol. 91, No.3 (Sept. 2000), pp 542–548.</ref> نوموړی په ۱۳۴۸ کال کې په پاریس کې د خدای پېژندنې په برخه کې محصل و. هغه په ۱۳۵۶ کال کې دوکتورا تر لاسه کړه او په همدې کال د ناوارې په کالج کې لوی ماسټر شو. نوموړي په ۱۳۶۴ کال کې د روان د جامع کلیسا رئیس وټاکل شو. شاوخوا په ۱۳۶۹ کال کې، نوموړي د پنځم چارلز له غوښتنې سره سم د ارسطو د اثارو د ژباړې لړۍ پیل کړه. چارلزهغه ته په ۱۳۷۱ کال کې تقاعد منظور کړ او هغه یې په ۱۳۷۷ کال کې د لیزېیو کشیش وټاکه. نوموړي په ۱۳۸۲ کال کې په لیزېیو کې مړ شو.  <ref>Edward Grant, ed., ''De proportionibus proportionum and Ad pauca respicientes,'' (Madison: University of Wisconsin Pr., 1966), pp. 4–10.</ref> == علمي کار == === کیهان پوهنه === نوموړي په خپل Livre du ciel et du monde Oresme اثر کې په خپل محور باندې د ځمکې د ورځنۍ څرخېدنې په اړه او دهغې په ضد په یو لړ شواهدو بحث وکړ. د ستورپوهنې له اړخه، هغه دا ثابته کړه چې که ځمکه حرکت کولای او نورو آسماني کرو حرکت نه کولای، ټول هغه حرکتونه چې موږ یې په اسمانونو کې ګورو او د ستورپوهانو له خوا محاسبه کېږي، به کټ مټ داسې ښکارېدل چې ګواکي نورې کرې له ځمکې چاپېره حرکت کوي. هغه دا فزيکي استدلال رد کړ چې که ځمکه حرکت کوي، نو هوا به شاته پاتې شي چې له ختيځ څخه لويدېځ ته د لویو بادنو لامل کېږي. د نوموړي په ​​اند، ځمکه، اوبه او هوا ټول یوځای حرکت کوي. د روحاني لیکنو په اړه چې د لمر د حرکت په اړه خبرې کوي، نوموړی دې پایلې ته ورسېد چې "دا لیکنې دودیزو مشهورو ویناوو ته ورته دي" او نه باید کره وګڼل شي. هغه دا یادونه هم وکړه چې دا به د کوچنۍ ځمکې لپاره خورا آسانه وي چې په خپل محور حرکت وکړي، نه دا چې د ستورو پراخه ساحه له ځمکې چاپېره حرکت وکړي. په هر حال، هغه دې پایلې ته ورسېد چې د دې دلیلونو څخه هېڅ یو قطعي نه دی او لکه څنګه چې زه په دې اند یم "هرڅوک په دې اند دي چې اسمانونه حرکت کوي، نه ځمکه."<ref>Edward Grant, ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages'', (Cambridge: Cambridge University Press, 1996), pp. 114–16.</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', pp. 521–3</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 531</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 535</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 537</ref> === په ستورپونه نیوکې === په خپل ریاضیاتي کار کې، اورېسمې د نامتناسبو کسرونو اند ته وده ورکړه. دا هغه کسرونه دي چې د یو بل د توانونو په توګه نه شي ښودل کېدای، او احتمالاتي، احصایوي دلیلونه یې د دوی د نسبي فریکونسۍ په توګه وړاندې کړل. له دې څخه، هغه استدلال وکړ چې پراخ احتمال شته چې د ورځې او کال اوږدوالی نامتناسب (غیر ناطق) وي، چې په همدې ډول به په حقیقت کې د سپوږمۍ او نورو سیارو د حرکتونو دورې وي. د دې پر بنسټ، هغه یادونه وکړه چې د سیاروي تقارن او تقابل به هېڅکله هم په ورته ډول تکرار نشي. اورېسمې ټینګار وکړ چې دا د هغو ستورپوهانو ادعاوې ردوي چې فکر کوي "دوی د حرکتونو، مسیر، تقارن او تقابل د دقت په اړه پوهېږي ... او د راتلونکو پیښو په اړه په بيړه او غلطۍ [قضاوت کوي]." <ref name="Franklin">{{cite book|last=Franklin|first=James|author-link=James Franklin (philosopher)|date=2001|title=The Science of Conjecture, Evidence and Probability before Pascal|url=https://www.google.com.au/books/edition/The_Science_of_Conjecture/1zDECQAAQBAJ|location=Baltimore|publisher=Johns Hopkins University Press|pages=140–145|isbn=9780801865695}}</ref><ref>Oresme, ''Ad pauca respicientes'', p. 383.</ref> د ستورپوهنې په اړه په نیوکه کې اورېسمې په خپل Livre de divinacions  اثر کې وویل چې دا شپږ برخې لري. لومړی، اساسي ستورپوهنه، چې د آسماني اجسامو حرکتونه دي، هغه غوره پوهه ګڼي، خو په کره توګه یې د پوهې وړ نه بولي. دوهمه برخه هغه دي چې په ټولو کچو کې په ځمکنیو پیښو باندې د آسماني اجسامو اغېزو تر بحث لاندې راولي. اورېسمې دا ډول اغېزې نه ردوي، خو عامه نظریاتو سره سم وایي چې یا دا کېدای شي په خالص سمبولیک ډول د آسماني اجسامو نظم دا پېښې په ګوته کړي، یا دا چې دوی حقیقت کې په قطعي ډول د داسې پېښو لامل کېږي. د منځنیو پېړیو پوه چاونسي ووډ څرګندوي چې دا لویه نظریه "دا ډېره ستونزمنه کوي ​​چې دا معلومه کړي چې څوک د ستورپوهنې په اړه څه باور لري".<ref name="Coopland">{{cite book|title=Nicole Oresme and the Astrologers: A Study of his Livre de Divinacions|publisher=Harvard University Press; Liverpool University Press|author=Coopland, G. W.|year=1952|pages=53–57}}</ref><ref name="Wood9">Wood, 1970. p. 9</ref> دریمه برخه د وړاندوینې په اړوند دي، چې پیښې په دریو بېلابېلو کچو کې تر پوښښ لاندې راولي: یعني د انسان په طبعیت باندې له اغېزو سره، یعنې د بدن په څلورو ارسطويي مایعاتو باندې له اغېزو سره، لویې پیښې لکه وبا، لوږه، سیلابونه او جګړې؛ هوا، بادونه او طوفان؛ او طب تر پوښښ لاندې راولي. اورېسمې دا ټول د بېلاره کوونکو په توګه تر نیوکه لاندې راولي، که څه هم هغه مني چې وړاندوینه د مطالعې مشروع ساحه ده، او استدلال کوي چې په هوا باندې اغېزه، په لویو پیښو د اغېزو په پرتله لږ شهرت لري. نوموړي مشاهده کړه چې ماڼوګان او بزګران د ستورپوهانو په پرتله د هوا په وړاندوینه کې برلاسي دي او په ځانګړې توګه د ستوپوهنې په بنسټ وړاندوینه تر نیوکه لاندې راولي. نوموړی په کره توګه یادونه کوي چې، له هغه وخته چې دایره البروج په لومړی ځل پخوا وړاندې شو، دایره البروج (د میاشتو دوران) د ثابتو ستورو په نسبت (د اعتدال د دقت له امله) حرکت کړی. دا لومړۍ دری برخې هغه څه دي چې اورېسمې په ځمکه کې د ستورو او سیارو (د لمر او سپوږمۍ په ګډون) فزیکي اغېزې په پام کې نیسي، او پداسې حال کې چې نوموړي په هغوی نیوکې وړاندې کوي، خو مني چې اغېزې شتون لري. وروستۍ درې برخې هغه څه دي چې اورېسمې یې د (ښه یا بد) بخت اړوند بولي. دا پوښتنې دي، پدې معنی چې د ستورو څخه پوښتنه کېږي چې کوم وخت کارونه ترسره کړي، لکه سوداګریزې راکړې ورکړې. بل ځینې ټاکنې دي، پدې معنی چې د چارو د ترسره کولو لپاره، لکه واده یا جګړه، کوم وخت غوره وخت غوره دی. او بل یې زیږون دی، په دې معنې چې د زیږون د ستورپوهنه چې د زیږون جدولونه لري، د عصري ستورپوهنې ډیری برخه جوړوي. اورېسمې دا پوښتنې او ټاکنې د "بشپړو ناسمو" هنرونو په توګه طبقه بندي کوي، خو د زیږون په اړه د نوموړي نیوکې په پراخه کچه په اند کې نیول کېږي. هغه دا ردوي چې هر ډول لاره د آسماني اجسامو له لوري له مخکې ټاکل شوې ده، ځکه چې انسانان آزاد تقدیر لري، خو هغه دا مني چې آسماني اجسام کولای شي د هر انسان د طبعیت د جوړښت له لارې د هغه په چلند او عادت اغېزه وکړي. په ټولیز ډول، د اورېسمې شکاکیت په بنسټیزه توګه د ستورپوهنې د ساحې په اړه د هغه د پوهېدو پر بنسټ رامنځ ته شوی. نوموړی هغه شیان مني چې عصري شکاکیت یې ردوي، او ځینې شیان ردوي - لکه د سیاریوي حرکتونو د پوهې وړتیا، او په هوا باندې اغېزې - چې د عصري ساینس لخوا منل شوي دي. <ref name="Wood8">Wood, 1970. pp. 8–11</ref> == سرچينې == cdenm26mcx74o5zz5neuxl610hw7a5u 283997 283994 2022-08-07T11:10:44Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}نیکول اورېسمې (په فرانسوي: [nikɔl ɔʁɛm]، یا نیکول اوغیم، له شاوخوا ۱۳۲۰ – ۱۳۲۵ څخه د ۱۳۸۲ کال د جولای تر ۱۱)، چې د نیکولاس اورېسمې، یا نیکولاس دي اورېسمې په نوم هم پېژندل کېږي، د منځنیو پېړیو فرانسوی فیلسوف و. نوموړي د اقتصاد، ریاضیاتو، فزیک، طالع پوهنې او ستورپوهنې، فلسفې او خدای پېژندنې په اړه اغېزمن اثار لیکلي. همدارنګه نوموړی د د لیزیوکس کشیش، ژباړن، د فرانسې د پاچا پنځم چارلز سلاکار او د ۱۴ پېړۍ د اروپا له برلاسو اندیالانو و.  <ref name="Wallace">{{cite book|last=Wallace|first=William A.|title=Prelude to Galileo: essays on medieval and sixteenth-century sources of Galileo's thought|year=1981|publisher=Springer Science & Business|isbn=978-9027712158|url=https://books.google.com/books?id=2Ix6kR6iN-UC&pg=PA42}}</ref><ref>{{cite book|author=Léon Warnant|title=Dictionnaire de la prononciation française dans sa norme actuelle|edition=3rd|year=1987|publisher=J. Duculot, S. A.|location=Gembloux|language=fr|isbn=978-2-8011-0581-8}}</ref> == ژوند == نیکول اورېسمې چې د نورماندي کان سیمې ته نږدې د بایو کلیسا په سیمه کې د الیماګنیس په کلي کې (د نن ورځې فلیغی-سیغ-اوغنه) شاوخوا ۱۳۲۰ – ۱۳۲۵ کلونو کې زیږېدلی. تقریباً د هغه د کورنۍ په اړه هېڅ معلومات نشته. دا حقیقت چې اورېسمې د ناوارې په شاهي تمویل شوي او سبسایډي کالج کې، چې د پاریس په پوهنتون کې د ډېرو بېوزلو زده کونکو لپاره یو انستیتیوت و، درس لوستلی، دا شونتیا په ګوته کوي چې نوموړي له کومې کلیوالې بزګرې کورنۍ و. <ref>Edward Grant, ed., ''De proportionibus proportionum and Ad pauca respicientes,'' (Madison: University of Wisconsin Pr., 1966), p. 4.</ref> اورېسمې په پاریس کې د ژان بوریډان (چې د طبیعي فلسفې د فرانسوي ښوونځي بنسټ ایښودونکی دی)، د ساکسوني له البرت او ممکن د انګین له مارسیلیس سره یوځای "هنرونه" ولوستل، او هلته یې هنرونو په برخه کې ماسټري ترلاسه کړه. نوموړي له وړاندې په ۱۳۴۲ کال کې د اوکام د ویلیام د طبیعي فلسفې په اړه د پېښو په اوږدو کې د هنرونو په برخه کې کادري ماسټر و. <ref>William J. Courtenay, The Early Career of Nicole Oresme, ''Isis'', Vol. 91, No.3 (Sept. 2000), pp 542–548.</ref> نوموړی په ۱۳۴۸ کال کې په پاریس کې د خدای پېژندنې په برخه کې محصل و. هغه په ۱۳۵۶ کال کې دوکتورا تر لاسه کړه او په همدې کال د ناوارې په کالج کې لوی ماسټر شو. نوموړي په ۱۳۶۴ کال کې د روان د جامع کلیسا رئیس وټاکل شو. شاوخوا په ۱۳۶۹ کال کې، نوموړي د پنځم چارلز له غوښتنې سره سم د ارسطو د اثارو د ژباړې لړۍ پیل کړه. چارلزهغه ته په ۱۳۷۱ کال کې تقاعد منظور کړ او هغه یې په ۱۳۷۷ کال کې د لیزېیو کشیش وټاکه. نوموړي په ۱۳۸۲ کال کې په لیزېیو کې مړ شو.  <ref>Edward Grant, ed., ''De proportionibus proportionum and Ad pauca respicientes,'' (Madison: University of Wisconsin Pr., 1966), pp. 4–10.</ref> == علمي کار == === کیهان پوهنه === نوموړي په خپل Livre du ciel et du monde Oresme اثر کې په خپل محور باندې د ځمکې د ورځنۍ څرخېدنې په اړه او دهغې په ضد په یو لړ شواهدو بحث وکړ. د ستورپوهنې له اړخه، هغه دا ثابته کړه چې که ځمکه حرکت کولای او نورو آسماني کرو حرکت نه کولای، ټول هغه حرکتونه چې موږ یې په اسمانونو کې ګورو او د ستورپوهانو له خوا محاسبه کېږي، به کټ مټ داسې ښکارېدل چې ګواکي نورې کرې له ځمکې چاپېره حرکت کوي. هغه دا فزيکي استدلال رد کړ چې که ځمکه حرکت کوي، نو هوا به شاته پاتې شي چې له ختيځ څخه لويدېځ ته د لویو بادنو لامل کېږي. د نوموړي په ​​اند، ځمکه، اوبه او هوا ټول یوځای حرکت کوي. د روحاني لیکنو په اړه چې د لمر د حرکت په اړه خبرې کوي، نوموړی دې پایلې ته ورسېد چې "دا لیکنې دودیزو مشهورو ویناوو ته ورته دي" او نه باید کره وګڼل شي. هغه دا یادونه هم وکړه چې دا به د کوچنۍ ځمکې لپاره خورا آسانه وي چې په خپل محور حرکت وکړي، نه دا چې د ستورو پراخه ساحه له ځمکې چاپېره حرکت وکړي. په هر حال، هغه دې پایلې ته ورسېد چې د دې دلیلونو څخه هېڅ یو قطعي نه دی او لکه څنګه چې زه په دې اند یم "هرڅوک په دې اند دي چې اسمانونه حرکت کوي، نه ځمکه."<ref>Edward Grant, ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages'', (Cambridge: Cambridge University Press, 1996), pp. 114–16.</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', pp. 521–3</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 531</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 535</ref><ref>Oresme, ''Le Livre du ciel et du monde'', p. 537</ref> === په ستورپونه نیوکې === په خپل ریاضیاتي کار کې، اورېسمې د نامتناسبو کسرونو اند ته وده ورکړه. دا هغه کسرونه دي چې د یو بل د توانونو په توګه نه شي ښودل کېدای، او احتمالاتي، احصایوي دلیلونه یې د دوی د نسبي فریکونسۍ په توګه وړاندې کړل. له دې څخه، هغه استدلال وکړ چې پراخ احتمال شته چې د ورځې او کال اوږدوالی نامتناسب (غیر ناطق) وي، چې په همدې ډول به په حقیقت کې د سپوږمۍ او نورو سیارو د حرکتونو دورې وي. د دې پر بنسټ، هغه یادونه وکړه چې د سیاروي تقارن او تقابل به هېڅکله هم په ورته ډول تکرار نشي. اورېسمې ټینګار وکړ چې دا د هغو ستورپوهانو ادعاوې ردوي چې فکر کوي "دوی د حرکتونو، مسیر، تقارن او تقابل د دقت په اړه پوهېږي ... او د راتلونکو پیښو په اړه په بيړه او غلطۍ [قضاوت کوي]." <ref name="Franklin">{{cite book|last=Franklin|first=James|author-link=James Franklin (philosopher)|date=2001|title=The Science of Conjecture, Evidence and Probability before Pascal|url=https://www.google.com.au/books/edition/The_Science_of_Conjecture/1zDECQAAQBAJ|location=Baltimore|publisher=Johns Hopkins University Press|pages=140–145|isbn=9780801865695}}</ref><ref>Oresme, ''Ad pauca respicientes'', p. 383.</ref> د ستورپوهنې په اړه په نیوکه کې اورېسمې په خپل Livre de divinacions  اثر کې وویل چې دا شپږ برخې لري. لومړی، اساسي ستورپوهنه، چې د آسماني اجسامو حرکتونه دي، هغه غوره پوهه ګڼي، خو په کره توګه یې د پوهې وړ نه بولي. دوهمه برخه هغه دي چې په ټولو کچو کې په ځمکنیو پیښو باندې د آسماني اجسامو اغېزو تر بحث لاندې راولي. اورېسمې دا ډول اغېزې نه ردوي، خو عامه نظریاتو سره سم وایي چې یا دا کېدای شي په خالص سمبولیک ډول د آسماني اجسامو نظم دا پېښې په ګوته کړي، یا دا چې دوی حقیقت کې په قطعي ډول د داسې پېښو لامل کېږي. د منځنیو پېړیو پوه چاونسي ووډ څرګندوي چې دا لویه نظریه "دا ډېره ستونزمنه کوي ​​چې دا معلومه کړي چې څوک د ستورپوهنې په اړه څه باور لري".<ref name="Coopland">{{cite book|title=Nicole Oresme and the Astrologers: A Study of his Livre de Divinacions|publisher=Harvard University Press; Liverpool University Press|author=Coopland, G. W.|year=1952|pages=53–57}}</ref><ref name="Wood9">Wood, 1970. p. 9</ref> دریمه برخه د وړاندوینې په اړوند دي، چې پیښې په دریو بېلابېلو کچو کې تر پوښښ لاندې راولي: یعني د انسان په طبعیت باندې له اغېزو سره، یعنې د بدن په څلورو ارسطويي مایعاتو باندې له اغېزو سره، لویې پیښې لکه وبا، لوږه، سیلابونه او جګړې؛ هوا، بادونه او طوفان؛ او طب تر پوښښ لاندې راولي. اورېسمې دا ټول د بېلاره کوونکو په توګه تر نیوکه لاندې راولي، که څه هم هغه مني چې وړاندوینه د مطالعې مشروع ساحه ده، او استدلال کوي چې په هوا باندې اغېزه، په لویو پیښو د اغېزو په پرتله لږ شهرت لري. نوموړي مشاهده کړه چې ماڼوګان او بزګران د ستورپوهانو په پرتله د هوا په وړاندوینه کې برلاسي دي او په ځانګړې توګه د ستوپوهنې په بنسټ وړاندوینه تر نیوکه لاندې راولي. نوموړی په کره توګه یادونه کوي چې، له هغه وخته چې دایره البروج په لومړی ځل پخوا وړاندې شو، دایره البروج (د میاشتو دوران) د ثابتو ستورو په نسبت (د اعتدال د دقت له امله) حرکت کړی. دا لومړۍ دری برخې هغه څه دي چې اورېسمې په ځمکه کې د ستورو او سیارو (د لمر او سپوږمۍ په ګډون) فزیکي اغېزې په پام کې نیسي، او پداسې حال کې چې نوموړي په هغوی نیوکې وړاندې کوي، خو مني چې اغېزې شتون لري. وروستۍ درې برخې هغه څه دي چې اورېسمې یې د (ښه یا بد) بخت اړوند بولي. دا پوښتنې دي، پدې معنی چې د ستورو څخه پوښتنه کېږي چې کوم وخت کارونه ترسره کړي، لکه سوداګریزې راکړې ورکړې. بل ځینې ټاکنې دي، پدې معنی چې د چارو د ترسره کولو لپاره، لکه واده یا جګړه، کوم وخت غوره وخت غوره دی. او بل یې زیږون دی، په دې معنې چې د زیږون د ستورپوهنه چې د زیږون جدولونه لري، د عصري ستورپوهنې ډیری برخه جوړوي. اورېسمې دا پوښتنې او ټاکنې د "بشپړو ناسمو" هنرونو په توګه طبقه بندي کوي، خو د زیږون په اړه د نوموړي نیوکې په پراخه کچه په اند کې نیول کېږي. هغه دا ردوي چې هر ډول لاره د آسماني اجسامو له لوري له مخکې ټاکل شوې ده، ځکه چې انسانان آزاد تقدیر لري، خو هغه دا مني چې آسماني اجسام کولای شي د هر انسان د طبعیت د جوړښت له لارې د هغه په چلند او عادت اغېزه وکړي. په ټولیز ډول، د اورېسمې شکاکیت په بنسټیزه توګه د ستورپوهنې د ساحې په اړه د هغه د پوهېدو پر بنسټ رامنځ ته شوی. نوموړی هغه شیان مني چې عصري شکاکیت یې ردوي، او ځینې شیان ردوي - لکه د سیاریوي حرکتونو د پوهې وړتیا، او په هوا باندې اغېزې - چې د عصري ساینس لخوا منل شوي دي. <ref name="Wood8">Wood, 1970. pp. 8–11</ref> == سرچينې == delgdcs06pspi23rhydqg97h6c7acdc 0 63382 283995 2022-08-07T10:59:29Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki مذهبي جګړه یا د دین جګړه، چې کله ناکله د مقدسې جګړې په نوم هم یادیږي هغه جګړه ده چې په اصل کې د مذهب د توپیر له امله رامنځته کېږي. په اوسنۍ دوره کې پرله پسې بحثونه کېږي چې په یوه جګړه کې تر کوم کچې مذهبي، اقتصادي، قومي او د جګړې نور اړخونه واکمن دی. هغه درجې چې یوه جګړه مذهبي وګڼل شي په ډېرو بنستیزو پوښتنو پورې اړه لري، لکه د مذهب تعریف د مذهبي جګړې تعریف (د تاوتریخوالی په اړه مذهبي دودونه لکه 'مقدس جنګ' په پام کې نیول). د دې پوښتنو ځوابونه په پراخه کچه په دې پایلې اغېزه کوي ،چې تر کوم کچه د جګړو د نورو ډولونو په څېر مذهبي جګړې څومره واکمنې دي. د جیفري برټن رسل په څېر د پوهانو په وینا، تاوتریخوالي ممکن په مذهب کې ریښې ونه لري او پرځای یې کېدای شي، چې د سیکولري ځواک د ساتلو لپاره وي او یا هم قومي، ټولنیز، سیاسي او اقتصادي لاملونو ولري. نور پوهانو بیا داسې استدلال کوي، چې تش په نامه «مذهبي جګړې» تر ډېره حده د «لوېدېځ دوه اړخیزه» او د تېرو څو پېړیو عصري اختراع ده. همدارنګه استدلال کوي چې ټولې هغه جګړې چې  مذهبي بڼه لري زیاتره سیکولري (اقتصادي یا سیاسي) لاملونه لري. په ځینو شخړو کې لکه د اسراییلو او فلسطین جګړه، د سوریې کورنۍ جګړه او په افغانستان او عراق کې د جګړو په شمول مذهبي عناصر په ښکاره توګه شتون لري، خو په بېلابېلو ډولونو د بنسټپالنې یا مذهبي افراطیت په توګه تشریح شوي. په هر حال د دې قضیو په اړه څیړنې ډېری وختونه دې نتیجې ته رسیدلي، چې توکمیز یا قومي دښمنۍ د ډېری جګړو لامل دې.<ref name="Jeffrey Russell">{{cite book|last1=Russell|first1=Jeffrey Burton|title=Exposing Myths about Christianity|url=https://archive.org/details/exposingmythsabo0000russ|url-access=registration|date=2012|publisher=IVP Books|location=Downers Grove, Ill.|isbn=9780830834662|pages=[https://archive.org/details/exposingmythsabo0000russ/page/56 56]}}</ref><ref name="Cavanaugh">{{cite book|last1=Cavanaugh|first1=William T.|title=The Myth of Religious Violence : Secular Ideology and the Roots of Modern Conflict|date=2009|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-538504-5}}</ref><ref name="50 great1">{{cite book|last1=Morreall|first1=John|last2=Sonn|first2=Tamara|title=50 Great Myths of Religion|date=2013|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=9780470673508|pages=39–44}}</ref><ref name="p. 110">John Entick, ''The General History of the [[Seven Years' War|Later War]]'', Volume 3, 1763, [https://books.google.com/books?id=21pSAAAAcAAJ&pg=PA110&dq=%22religious+war%22&hl=en&sa=X&ei=COoAUrOGNoGJ4ASK14HYAQ&redir_esc=y#v=onepage&q=%22religious%20war%22&f=false p. 110] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200217083953/https://books.google.com/books?id=21pSAAAAcAAJ&pg=PA110&dq=%22religious+war%22&hl=en&sa=X&ei=COoAUrOGNoGJ4ASK14HYAQ&redir_esc=y#v=onepage&q=%22religious%20war%22&f=false|date=17 February 2020}}.</ref><ref name="Omar">{{cite book|editor1-last=Omar|editor1-first=Irfan|editor2-last=Duffey|editor2-first=Michael|title=Peacemaking and the Challenge of Violence in World Religions|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=9781118953426|page=1|ref=Omar Peacemaking|chapter=Introduction|date=22 June 2015|quote=This book does not ignore violence committed in the name of religion. Analyses of case studies of seeming religious violence often conclude that violence is strongly driven by ethnic animosities.}}</ref> د جګړو د دایرت المعارف پر بنسټ د ټولو ۱،۷۶۳ پېژندل شوو او ثبت شوو تاریخي جګړو نه ۱۲۱یا ۶.۸۷ سلنې یې مذهبي لاملونه درلود. د میتیو وایټ چې د وحشتناکو شیانو لوی کتاب دې د نړۍ د ۱۰۰ ترټولو سترو ظلمونو نه د ۱۱ اصلي لامل  مذهب په ګوته کوي.<ref name="Axelrod vol3">{{cite book|editor1-last=Axelrod|editor1-first=Alan|editor2-last=Phillips|editor2-first=Charles|title=Encyclopedia of Wars (Vol.3)|date=2004|publisher=Facts on File|isbn=0816028516|pages=1484–1485 "Religious wars"}}</ref><ref name="White">{{cite book|title=The Great Big Book of Horrible Things|author1=Matthew White|date=2011|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-08192-3|pages=544}}</ref><ref>Andrew Holt, Ph.D. Religion and the 100 Worst Atrocities in History. https://apholt.com/2018/11/08/religion-and-the-100-worst-atrocities-in-history/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201010062737/https://apholt.com/2018/11/08/religion-and-the-100-worst-atrocities-in-history//|date=10 October 2020}}</ref> == په مذهبي عقایدو کې د مقدسې جګړې مفهوم == === عیسویت  === د تاریخ پوه اډوارډ پیټرز په وینا له ۱۱ پېړۍ نه دمخه عیسویانو د مقدسې جګړ ې (bellum sacrum) مفهوم نه پېژنده، نو جګړه پخپله د توقیف او روحاني عمل په توګه ګڼل کیده. د ۹ او ۱۰ پېړیو په اوږدو کې ډېری یرغلونه وشول چې ځینو سیمو د خپل ځان د دفاع لپاره پوځونه جوړ کړل او دا ورو ورو په ۱۱ پېړۍ کې د صلیبی جګړو د «مقدس جګړې» مفهوم او نورو اصطلاحاتو لکه «د خدای دښمنان» د رامنځته کېدو لامل شول. <ref name="Peters First">{{cite book|last1=Peters|first1=Edward|title=The First Crusade: The Chronicle of Fulcher of Chartres and Other Source Materials|date=1998|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia, PA|isbn=0812216563|edition=2|chapter=Introduction|chapter-url=https://books.google.com/books?id=PSOSJWG3E2MC&pg=PA8|access-date=10 September 2017|archive-date=18 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818180508/https://books.google.com/books?id=PSOSJWG3E2MC&pg=PA8|url-status=live}}</ref><ref name="Levine War">{{cite web |last1=Levine |first1=David |title=Conflicts of Ideology in Christian and Muslim Holy War |url=https://www.binghamton.edu/history/resources/journal-of-history/david-levine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160625153222/https://www.binghamton.edu/history/resources/journal-of-history/david-levine.html |archive-date=25 June 2016 |access-date=2 June 2016 |publisher=Binghamton University}}</ref><ref name="usna">{{cite web |last1=Abels |first1=Richard |title=Timeline for the Crusades and Christian Holy War |url=http://www.usna.edu/Users/history/abels/hh315/crusades_timeline.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160602143411/http://www.usna.edu/Users/history/abels/hh315/crusades_timeline.htm |archive-date=2 June 2016 |access-date=2 June 2016 |website=US Naval Academy}}</ref> د صلیبی جګړو په لړ کې ځینې صلیبیان چې د خدای په نوم جنګیدل د سرتېرو یا د مسیحي اتلانو په نوم پېژندل کېدل. صلیبی جګړې د مسلمانانو د فتوحاتو په وړاندې د مبارزې لړۍ وه، چې د ۱۱ پېړۍ له وروستیو نه تر ۱۳ پېړۍ پورې دوام درلود. په اصل کې د صلیبیانو موخه له مسلمانانو نه د بیت المقدس او سپېڅلې خاورې بېرته نیول و او له ځپل شوي عیسوي بیزانسي امپراتورۍ نه ملاتړ و، چې په کوچنۍ اسیا او په ځانګړې توګه اروپا کې د مسلمان سلجوقیانو پر وړاندې مبارزه روانه کړې وه تر څو یادو سیمو کې مسلمانان پراختیا و نه مومي، خو وروسته صلیبی جګړې د نورو موخو یا د مذهبي دلایلو لپاره پیل شوې لکه د البیژن صلیبي جګړې، شمالي صلیبي جګړې یا د سیاسي تاوتریخوالو له امله لکه د اراګونیز صلیبي جګړې. <ref>[[Tyerman, Christopher]]. ''The Crusades: A Very Short Introduction''. Oxford University Press, London, 2004. PP. 63.</ref><ref>{{cite web |title=Christian Jihad: The Crusades and Killing in the Name of Christ |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/ChurchHistory/Crusades_CanerChristianJihad0505.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080709000007/http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/ChurchHistory/Crusades_CanerChristianJihad0505.asp |archive-date=9 July 2008 |access-date=20 October 2014 |publisher=Cbn.com}}</ref> === مسلمانانو === د مسلمانانو فتوحات په بې ساري توګه نظامي پراختیا وه، چې د محمد (ص) په ژوند کې پیل شوې او په اروپا کې د عثماني جګړو پورې پېړۍ پېړۍ دوام درلود. تر دیارلسمې پیړۍ پورې د مسلمانانو فتوحات د یوې لږې یا ډېرې همغږې امپراتورۍ پورې اړه درلوده، خو د مغولو له يرغلونو نه وروسته په ختيځ کې د مغولو امپراتورۍ او په لوېديځ کې د عثماني امپراتورۍ تر وروستي سقوط پورې چې د عصري دور پيل و پراخوالى په ټولو محاذونو کې د بلې نيمې پېړۍ لپاره دوام وکړ. د مسلمانانو تر منځ ځینې کورنۍ جګړې دورې هم وې، چې د فتنې په اصطلاح پېژندل شوي او ډېری یې د اسلام په لومړیو دورو له ۷مې پېړۍ نه تر ۱۱ پېړۍ پورې دوام درلود، چې دا د خلافت له ړنګېدو او وروسته د بېلابېلو اسلامي امپراتورۍ له راټوکېدو نه مخکې و. د پوځي جهاد لومړنۍ بڼه له مکې نه مدینې ته د محمد (ص)او د هغه د پیروانو د یوې کوچنۍ ډلې له هجرت او د ښار د یو شمېر اوسیدونکو اسلام ته له منلو وروسته رامنځته شوه. <ref>James Turner Johnson, ''The Holy War Idea in Western and Islamic Traditions'', Pennsylvania State University Press, 1997, {{ISBN|9780271042145}}, chapter 1, esp. [https://books.google.com/books?id=IoEjpRsvuzUC&pg=PA2%200 pp. 20–25] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160107223621/https://books.google.com/books?id=IoEjpRsvuzUC&pg=PA2%200|date=7 January 2016}}.</ref><ref>{{cite book|last1=Khadduri|first1=Majid|title=War and Peace in the Law of Islam|publisher=Johns Hopkins Press|year=1955|pages=55–56}}</ref><ref>William M. Watt: ''Muhammad at Medina'', p.4; q.v. the [[Tafsir]] regarding these verses</ref>  == عصري دوره == === د اسراییل او فلسطین شخړه  === د اسراییل-فلسطین شخړه په ابتدايي توګه د دوو ګوندونو ترمنځ د توکمیز شخړې په توګه لیدل کیدی شي، په کوم کې چې یو اړخ اکثرا د یو واحد توکمیز-مذهبي ګروپ په توګه انځور شوی چې یوازې د یهودي اکثریت نه جوړ دی او غیر یهودي اقلیت له پامه غورځوي. <ref>https://www.ft.com/content/365747cc-07c4-11e6-a623-b84d06a39ec2 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180103011751/https://www.ft.com/content/365747cc-07c4-11e6-a623-b84d06a39ec2|date=3 January 2018}} Financial Times - Samaritans form bridge of peace between Israelis and Palestinians</ref><ref>http://journals.openedition.org/bcrfj/5911 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180103172618/http://journals.openedition.org/bcrfj/5911|date=3 January 2018}} In search of a lost time, construction of identity in the Circassian diaspora in Israel p.24</ref><ref>https://www.huffingtonpost.com/jonathan-adelman/the-druze-of-israel-hope-_b_8265050.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170301060818/http://www.huffingtonpost.com/jonathan-adelman/the-druze-of-israel-hope-_b_8265050.html|date=1 March 2017}} The Druze of Israel: Hope for Arab-Jewish Collaboration</ref><ref>https://english.alarabiya.net/en/perspective/profiles/2013/04/24/Bedouin-army-trackers-scale-Israel-social-ladder-.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402113045/http://english.alarabiya.net/en/perspective/profiles/2013/04/24/Bedouin-army-trackers-scale-Israel-social-ladder-.html|date=2 April 2019}} Al Arabiya - Muslim Arab Bedouins serve as Jewish state's gatekeepers</ref><ref name="segev">{{cite book|last=Segev|first=Tom|author-link=Tom Segev|title=One Palestine, Complete|year=1999|publisher=Metropolitan Books|isbn=0-8050-4848-0|pages=[https://archive.org/details/onepalestinecomp00sege/page/295 295–313]|url-access=registration|url=https://archive.org/details/onepalestinecomp00sege/page/295}}</ref> په ۱۹۴۷زکال کې د فلسطین واک د وېشلو لپاره د ملګرو ملتونو پریکړه د اسراییلو او اردن د دولتونو د رامنځته کېدو لامل شوه، چې لوېدیځه غاړه یې د خپل برخه ضمیمه کړه او په دې ډول دا سیمه له هغه وخت راهیسې د شخړو سره مخ ده. په ۱۹۴۸ زکال کې د فلسطینیانو اخراج چې د نکبا (عربي: النكبة‎) په نوم هم یادیږي، هغه وخت رامنځ ته شو کله چې د ۱۹۴۸ زکال د عرب – اسرائیلو د جګړې او مخکینۍ کورنۍ جګړې په ترڅ کې د اټکل له مخې له ۷۱۱۰۰۰ نه تر ۷۲۶۰۰۰ فلسطینیان له خپلو کورونو نه وتښتیدل. که څه هم د کره شمېره په اړه اختلاف شتون لري، خو د فلسطیني کډوالو او د دوی د بېځایه شوو ماشومانو شمېر چې د UNRWA سره ثبت شوي له ۴.۳ میلیون نه ډېر دي او لاملونه یې هم د فلسطینیانو او اسراییلو ترمنځ د بنسټیزو اختلافونو موضوع ده. یهودان او فلسطینیان دواړه په دې خاوره قومي او تاریخي دعوې لري او یهودیان هم مذهبي دعوې لري.<ref>Stern, Yoav. [http://www.haaretz.com/hasen/spages/982390.html "Palestinian refugees, Israeli left-wingers mark Nakba"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723232047/http://www.haaretz.com/hasen/spages/982390.html|date=23 July 2008}}, ''Ha'aretz'', Tel Aviv, 13 May 2008; [http://www.badil.org/Publications/badil-nakba-60-info-packet/index.html Nakba 60] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080612162136/http://www.badil.org/Publications/badil-nakba-60-info-packet/index.html|date=12 June 2008}}, BADIL Resource Center for Palestinian Residency and Refugee Rights; Cleveland, William L. ''A History of the Modern Middle East'', Boulder, CO: Westview Press, 2004, p. 270. {{ISBN|978-0-8133-4047-0}}</ref><ref>{{cite web |title=The United Nations and Palestinian Refugees |url=http://www.unrwa.org/userfiles/2010011791015.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423164536/https://www.unrwa.org/userfiles/2010011791015.pdf |archive-date=23 April 2021 |access-date=20 October 2014 |publisher=Unrwa.org}}</ref><ref name="Crenshaw2010">{{cite book|editor-last=Crenshaw|editor-first=Martha|title=The Consequences of Counterterrorism|chapter-url=https://books.google.com/books?id=eqrbWrjrvDAC&pg=PA356|year=2010|publisher=Russell Sage Foundation|location=New York|isbn=978-0-87154-073-7|page=356|last1=Pedahzur|first1=Ami|last2=Perliger|first2=Arie|chapter=The Consequences of Counterterrorist Policies in Israel|access-date=12 October 2015|archive-date=17 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417233821/https://books.google.com/books?id=eqrbWrjrvDAC&pg=PA356|url-status=live}}</ref><ref>Carter, Jimmy. ''[[Palestine: Peace Not Apartheid]]''. Simon & Schuster, 2006. {{ISBN|0-7432-8502-6}}</ref><ref>{{cite book|last1=McDowall|first1=David|title=The Palestinians|year=1987|publisher=Minority Rights Group Report no 24|isbn=0-946690-42-1|author2=Claire Palley|page=10}}</ref>  === د پاکستان او هند شخړه  === ال انډیا مسلم لیګ (AIML) په ۱۹۰۶ز کال کې په ډاکا کې د مسلمانانو له خوا رامنځته شو، چې د هندو اکثریت هندي ملي کانګرس باندې شکمن وو. دوی شکايت کاوه چې مسلمان غړي د هندو غړو په څېر برابر حقوق نه لري او په دې ډول په لومړي ځل چا چې د جلا دولت غوښتنه وکړه لیکوال او فیلسوف علامه اقبال و، چې د مسلم لیګ ۱۹۳۰ز کال کنوانسیون ته یې په خپله صدارتي وینا کې وویل چې د هندوانو تر واکمنۍ لاندې برصغیر کې د مسلمانانو لپاره یو جلا ملت اړین دی.   په ۱۹۴۷ز کال کې د برتانوي راج له منځه تللو وروسته برتانوي هند په دوو نوو خپلواکو هېوادونو هند او پاکستان ووېشل شو. د ۱۹۴۷ او ۱۹۴۸ز کلونو تر منځ د هند او پاکستان د جګړې په پایله کې تر ۱۲.۵ میلیونو پورې خلک بې ځایه شوو او د اټکل له مخې له څو سوه زرو نه تر یو میلیون پورې خلکو خپل ژوند له لاسه ورکړ. په دې ډول هند د یو سیکولر هندو اکثریت هېواد په توګه او پاکستان د یو اسلامي جمهوریت په توګه د اکثریت مسلمان نفوس په توګه رامنځته شو.<ref>{{Harvnb|Metcalf|Metcalf|2006|pp=221–222}}</ref><ref name="Indian Census">{{cite web |title=Census of India : Religious Composition |url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/India_at_glance/religion.aspx |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160430075312/http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/India_at_glance/religion.aspx |archive-date=30 April 2016 |access-date=20 October 2014 |publisher=Censusindia.gov.in}}</ref><ref>[http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/area_pop/area_pop.html] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101222185234/http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/area_pop/area_pop.html|date=22 December 2010}}</ref> == سرچينې == 5ckxo3flcf2cufsvv85j1qhdftvu55s 0 63383 283996 2022-08-07T11:01:59Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki توماس بیویک (زوکړه: د ۱۷۵۳ زکال د اګست ۱۱ مه – مړینه: د ۱۸۲۸ زکال د نومبر ۸ مه) انگلیسي د لرگیو حکاک او طبیعي تاریخ لیکونکی و. نوموړي د خپل کاري ژوند په پیل کې په هر ډول چارو لکه د قاشغو او پنجو په حکاکۍ، د تبلیغاتو لپاره د لرګینو قطعاتو په جوړولو او همدارنګه د ماشومانو د کتابونو لپاره په رسامیو لاس پورې کاوه. په تدریج سره نوموړي د خپلو کتابونو رسامۍ، لیکنو او خپرولو ته مخه کړه او د «څلور پښو لرونکو حیوانانو د تاریخ» په نامه خپل غوره کتاب لپاره یې ګڼ شمېر لویان مخاطبین وموندل. د نوموړي کار هغه مهال پیل شو چې د نیوکسل په آپون ټاین کې یې د رالف بیلبي سره د حکاکۍ په برخه کې شاګردي وکړه. نوموړی په دغه سوداګرۍ کې شریک شو او بالاخره یې خپله کړه. په هغه کار زده کوونکو کې چې بیویک روزلي و جان اندرسون، لوک کلنل او ویلیام هاروی شامل و چې هر یو په خپل نوبت سره په مخکښو نقاشانو او حکاکانو واوښتل. بیویک تر ډېره پورې د بریتانیا د مرغانو د تاریخ په نامه خپل اثر له امله پېژندل کېږي؛ هغه چې نن ورځ په لرګیو باندې د حکاکۍ په ځانګړې توګه د کوچنیو، واضحو او تر ډېره پورې د طنزي انځورونو لرلو له امله د لکیو د قطعاتو په توګه ستایل کېږي. دغه کتاب د ټولو معاصرو میداني لارښودونو مخکښ دی. نوموړي د خپل ژوند پر مهال د ایسوب افسانو یو شمېر نسخې په انځور کې وکښلې. هغه په لرګیو کې د انځورونو د کنستو اړوند د فني نوښت کریدت خپل کړی. == بیویک == بیویک د ۱۷۵۳ زکال د اګست په ۱۰ مه یا ۱۱ مه نیوکسل ته څېرمه د نورث امبرلنډ د مایکلي کلي په چري بورن کور کې وزېږېد؛ په داسې حال کې چې د هغه د زیږون ورځ د اګست په ۱۲ مه لمانځل کېږي. والدین یې د کرنیزو توکو سوداګر وو؛ پلار یې له جین سره له یوځای کېدو وړاندې واده کړی و او په څلوېښت کلنۍ کې و چې د هغه د اتو ماشومانو مشر زوی؛ توماس وزېږېد. جان په  بانک میکلي کې یو کوچنۍ د ډبرو سکرو کان اجاره کړی و چې نږدې شپږو تنو په کې کار کاوه. بیویک اوینګهام ته په څېرمه کلي کې ښوونځي ته تله. <ref>{{cite web |title=Cherryburn |url=http://www.nationaltrust.org.uk/cherryburn/ |access-date=21 May 2013 |publisher=National Trust}}</ref><ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=2334|title=Bewick, Thomas (1753–1828), wood-engraver|date=26 May 2005|first=Iain|last=Bain|author-link=Iain Bain|freearticle=y}}</ref><ref>Uglow, 2006. p. 7.</ref><ref>This was less than a year after the calendar was reformed, a time when there was some confusion about dates.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 6, 9.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 10–11.</ref> بیویک په ښوونځي که کومه وړتیا له ځانه وه نه ښووله خو په ډېر لږ عمر کې یې د طراحۍ په برخه کې خپله وړتیا څرګنده کړه. هغه د هنر په برخه کې هېڅ زده کړې نه وې کړې. په ۱۴ کلنۍ کې یې نیوکسل ته څېرمه د رالف بیلبي په نوم حکاک سره شاګردي وکړه، همالته یې زده کړل چې څه ډول په لرګیو او فلز کې حکاکي وکړي؛ د بېلګې په توګه هغه زده کړل چې څه ډول په جواهراتو او یا هم قاشغو او پنجو کې نښان ووهي او یا هم نوم پرې ولیکي. د بیلبي په ورکشاپ کې بیویک د چارلز هاتون لپاره د لرګیو یو ډیاګرام حکاکي کړ چې د اندازه کولو په اړه یې معلومات وړاندې کول. له دې وروسته داسې څرګندېده چې هغه ځان په بشپړ ډول په لرګیو باندې حکاکۍ ته وقف کړی؛ همدا و چې په ۱۷۷۵ زکال کې یې په لرګي باندې د مړ شوي جان ګی د «ښکاري او پخواني ښکاري تازي» د نقاشۍ په حکاکۍ سره د سلطنتي ټولنې د هنرونو، تولیداتو او سوداګرۍ اړوند جایزه ترلاسه کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 12–13.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 39–44.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 47–48.</ref><ref>Uglow, 2006. p. 92.</ref> په ۱۷۷۶ زکال کې بیویک د بیلبي په ورکشاپ کې شریک شو؛ د هغوی کسب او کار وده وکړه او د لوړ کیفیت او غوره خدماتو لرونکي ورکشاپ په توګه د نیوکاسل د حکاکۍ د خدمتونو په مخکښ وړاندې کوونکي واوښت. د ۱۷۷۶ زکال په سپټمبر میاشت کې د اتو میاشتو لپاره لندن ته لاړ او دغه ښار یې یو بې ادبه، له چلوټیو ډک او ظالم ښار وموند چې د پریمانه شتمنۍ په خوا کې بېوزلۍ شتون درلود. هغه ډېر ژر بېرته د خپل خوښې وړ نیوکسل ته راستون شو؛ خو په پلازمینه کې د استوګنې پر مهال هغه زیات شهرت، سوداګریزه تجربه او په هنر کې له نویو بدلونونو څخه آګاهي ترلاسه کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 106–107.</ref><ref name="Dixon265">Dixon, 2010. p. 265.</ref><ref name="Dixon263">Dixon, 2010. pp. 263–264.</ref> په ۱۷۸۶ زکال کې هغه مهال چې هغه له مالي پلوه په خپلو پښو ودرېد د اوینګهام له ایزابلا الیوټ سره یې واده وکړ؛ دوی دواړه په ماشومتوب کې سره ملګري و. دوی د رابرټ، جین، ایزابیلا او الیزابت په نومونو څلور ماشومان لرل؛ د هغې لورانو د خپل پلار له مړینې وروسته د خپل پلار په خاطراتو کار وکړ. د هغه د ژوند پر مهال د نیوکسل هنرمند توماس سوارډ ګوډ نوموړي داسې توصیف کړ «پیاوړي نارینه، چې نږدې ۶ فوټه قد او مناسب اندام لري. د ځوانۍ پر مهال د شخصي شجاعت په لرلو سره یې د توهین پر وړاندې غبرګون چټک غبرګون ښود او مقابل لوری یې په خپله تنبیه کاوه. په یوه مورد کې له چریبورن څخه له را ګرځېدو وروسته د دوه کسانو له خوا ورباندې برید وشو، خو هغه ورسره مقابله وکړه او د هغه په خپله خبره 'هغوی ته یې ښه حق ورکړ'». <ref>Quoted in ''Notes by Mr. A.G. Stephens on Thomas Bewick illustrating a loan collection of his Drawings and Woodcuts'' (Fine Art Society's Galleries, London, 1880)</ref><ref name="Dixon264">Dixon, 2010. p. 264.</ref> بیویک همدارنګه قوي اخلاقي احساس درلود او له حیواناتو سره د منصفانه چلن له لومړنیو مبارزینو څخه و. هغه د اسونو په لکیو کې په وزن تړلو، د خرس په څېر له نورو حیواناتو سره په ناسم چلن او همدارنګه په سپیانو باندې په ظلم اعتراض درلود. له ټولو مهمه دا چې هغه جګړه په بشپړ ډول بیهوده ګڼله. ټول دغه مضامین د هغه په حکاکیو کې څرګند شوي چې اخلاقي مضامینو ته د هوګارت د پام منعکس کوونکي دي. د بېلګې په توګه هغه په خپله یوه حکاکي کې له جګړې را ستانه شوي ټپي سرتېري د لرګینو پښو په لرلو او همدارنګه د هغو په بګرونډ کې یې راځوړند شوي حیوانات انځور کړي. <ref name="Dixon273">Dixon, 2010. p. 273.</ref> بیویک لږ تر لږه ۳۰ شاګردان لرل چې د ده او بیلبي سره یې د کار زده کوونکو په توګه کار کاوه؛ د دوی لومړنی شاګرد د بیویک کشر ورور جان و. له دې ډلې څو تنه یې چې د هغه زوی رابرټ الیوټ بیویک چې بیا یې شریک هم شو؛ جان اندرسون، لوک کلنل، چارلټون نسبین، ویلیام هاروې او رابرټ جانسون په کې شاملېږي د پام وړ حکاکانو په توګه وپېژندل شول. <ref>Uglow, 2006. pp. 407–408.</ref><ref name="Dixon2642">Dixon, 2010. p. 264.</ref> دغو شریکانو د څلور پښو لرونکو د تاریخچې (History of Quadrupeds) په نامه اثر په ۱۷۹۰ زکال کې د ماشومانو لپاره خپور کړ خو د لویانو لاس ته ورسېد او د هغوی د هڅونې لامل وګرځېد څو د طبیعي تاریخ په برخه کې لا جدي کار ته مخه کړي. د دغه اثر لپاره د چمتووالي په موخه بیویک د لنډ برډز (Land Birds) تر عنوان لاندې د بریتانیا د الوتونکو مرغانو د تاریخچې د لومړي ټوک لپاره ګڼ شمېر کلونه د لرګینو قطعاتو په حکاکۍ تېر کړل. بیویک د نورث آمبرلنډ له مرغانو څخه کره اطلاعاتو ته په پام د هغو انځورونه برابرول او بیلبي هم د هغو د متن د مونتاژ مسئولیت پر غاړه درلود چې خپله بشپړه هڅه یې په کې کوله. بیویک هم د متن ډېری برخه بشپړه کړه چې د لیکوال پر سر باندې یې د اختلاف لامل وګرځېده. بیویک د لیکوال په توګه د بیلبي له معرفي کولو ډډه وکړه؛ بیویک په پای کې د دغه اثر په لومړۍ پاڼه کې د خپل نوم په لیکلو سره د یو کوچني توضیحي پاراګراف سره هغه وړاندې وکړ. <ref name="BSmajorpubs">{{cite web |title=Major Publications |url=http://www.bewicksociety.org/galleries/publications.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025013656/http://www.bewicksociety.org/galleries/publications.html |archive-date=25 October 2012 |access-date=21 May 2013 |publisher=The Bewick Society |df=dmy-all}}</ref><ref name="ODNB2">{{Cite ODNB|id=2334|title=Bewick, Thomas (1753–1828), wood-engraver|date=26 May 2005|first=Iain|last=Bain|author-link=Iain Bain|freearticle=y}}</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 153–186.</ref><ref name="Dixon2652">Dixon, 2010. p. 265.</ref><ref name="Uglow242to261">Uglow, 2006. pp. 242–261.</ref> دغه کتاب هغه مهال چې خپله د بیلبي او بیویک له خوا په ۱۷۹۷ زکال کې خپور شو ډېر ژر بریالیتوب ته ورسېد. د هغو له خپرېدو لږ وړاندې بیویک په ۱۷۹۵ زکال کې د انګلستان د پاچا او ملکې د شخصیت اړوند مختصره لیکنه خپره کړه. په ۱۷۹۷ زکال کې د الوتونکو مرغانو د نقاشیو په بریالیتوب سره بیویک د اوبو د مرغانو په نامه د هغه په دویم ټوک کار پیل کړ؛ خو د لیکوال پر سر د جنجال له امله له بیلبي څخه جلا شو. بیویک په پټه خوله د خپلو احساساتو د کنټرول وړتیا نه لرله؛ له همدې امله دغه شراکت په ډېر جنجالي او ستونزمن ډول پای ته ورسېد او بیلبي، بیویک ته خپل ورکشاپ پرېښود. بیویک اړ شو څو وکیل ته د هغه ۲۰ پونډه کار مزد چې په ۲۰۱۱ زکال کې نږدې ۲۰۰۰۰ پونډه کېږي ورکړي او همدارنګه بیلبي ته په ورکشاپ کې د هغه د تجهیزاتو لپاره ۲۱ پونډه ورکړي. <ref name="Uglow242to2612">Uglow, 2006. pp. 242–261.</ref><ref>Bewick, Thomas: ''Characters of the Kings and Queens of England; selected from the best historians. To which is added a table of succession of each, from Alfred to the present time''. Newcastle, 1795.</ref><ref name="UglowBB">Uglow, 2006. pp. 262–279 and 293–305.</ref><ref>{{cite web |last=Officer |first=Lawrence H. |year=2009 |title=Five Ways to Compute the Relative Value of a UK Pound Amount, 1270 to Present |url=http://www.measuringworth.com/ppoweruk/index.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091124192556/http://www.measuringworth.com/ppoweruk/index.php |archive-date=24 November 2009 |access-date=25 November 2012 |publisher=MeasuringWorth}}</ref> بیویک د خپلو شاګردانو په مرسته د اوبو د مرغانو په نوم د دغه اثر دویم ټوک په ۱۸۰۴ زکال کې په خپله د یوازني لیکوال په توګه خپور کړ. هغه به تل د چاپ خونو د مدیریت دنده مشکل جوړونکې بلله؛ خو دویم ټوک یې هم د لومړي ټوک په څېر بریالی شو. <ref name="UglowBB2">Uglow, 2006. pp. 262–279 and 293–305.</ref> د ۱۸۲۷ زکال په اپرېل میاشت کې امریکايي طبیعت پوه او د الوتونکو نقاش جان جیمز اډوبون بریتانیا ته راغی څو د امریکا د مرغانو په نامه د خپل اثر لپاره مناسب چاپ کوونکی ومومي. بیویک چې دغه مهال ۷۴ کلن و خپله هغه حکاکي چې په کې په تیاره کې یو سپی د ونو له کندو څخه ویرېږي، اډوبون ته وښوده او د هغه زامنو ته یې د خپل اثر څلور پښو لرونکو حیواناتو د تاریخ یوه کاپي هم ډالۍ کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 388–389.</ref> == سرچينې == pkfoncopblftjaq4jla4x8cfwqzr90m 283998 283996 2022-08-07T11:10:47Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}توماس بیویک (زوکړه: د ۱۷۵۳ زکال د اګست ۱۱ مه – مړینه: د ۱۸۲۸ زکال د نومبر ۸ مه) انگلیسي د لرگیو حکاک او طبیعي تاریخ لیکونکی و. نوموړي د خپل کاري ژوند په پیل کې په هر ډول چارو لکه د قاشغو او پنجو په حکاکۍ، د تبلیغاتو لپاره د لرګینو قطعاتو په جوړولو او همدارنګه د ماشومانو د کتابونو لپاره په رسامیو لاس پورې کاوه. په تدریج سره نوموړي د خپلو کتابونو رسامۍ، لیکنو او خپرولو ته مخه کړه او د «څلور پښو لرونکو حیوانانو د تاریخ» په نامه خپل غوره کتاب لپاره یې ګڼ شمېر لویان مخاطبین وموندل. د نوموړي کار هغه مهال پیل شو چې د نیوکسل په آپون ټاین کې یې د رالف بیلبي سره د حکاکۍ په برخه کې شاګردي وکړه. نوموړی په دغه سوداګرۍ کې شریک شو او بالاخره یې خپله کړه. په هغه کار زده کوونکو کې چې بیویک روزلي و جان اندرسون، لوک کلنل او ویلیام هاروی شامل و چې هر یو په خپل نوبت سره په مخکښو نقاشانو او حکاکانو واوښتل. بیویک تر ډېره پورې د بریتانیا د مرغانو د تاریخ په نامه خپل اثر له امله پېژندل کېږي؛ هغه چې نن ورځ په لرګیو باندې د حکاکۍ په ځانګړې توګه د کوچنیو، واضحو او تر ډېره پورې د طنزي انځورونو لرلو له امله د لکیو د قطعاتو په توګه ستایل کېږي. دغه کتاب د ټولو معاصرو میداني لارښودونو مخکښ دی. نوموړي د خپل ژوند پر مهال د ایسوب افسانو یو شمېر نسخې په انځور کې وکښلې. هغه په لرګیو کې د انځورونو د کنستو اړوند د فني نوښت کریدت خپل کړی. == بیویک == بیویک د ۱۷۵۳ زکال د اګست په ۱۰ مه یا ۱۱ مه نیوکسل ته څېرمه د نورث امبرلنډ د مایکلي کلي په چري بورن کور کې وزېږېد؛ په داسې حال کې چې د هغه د زیږون ورځ د اګست په ۱۲ مه لمانځل کېږي. والدین یې د کرنیزو توکو سوداګر وو؛ پلار یې له جین سره له یوځای کېدو وړاندې واده کړی و او په څلوېښت کلنۍ کې و چې د هغه د اتو ماشومانو مشر زوی؛ توماس وزېږېد. جان په  بانک میکلي کې یو کوچنۍ د ډبرو سکرو کان اجاره کړی و چې نږدې شپږو تنو په کې کار کاوه. بیویک اوینګهام ته په څېرمه کلي کې ښوونځي ته تله. <ref>{{cite web |title=Cherryburn |url=http://www.nationaltrust.org.uk/cherryburn/ |access-date=21 May 2013 |publisher=National Trust}}</ref><ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=2334|title=Bewick, Thomas (1753–1828), wood-engraver|date=26 May 2005|first=Iain|last=Bain|author-link=Iain Bain|freearticle=y}}</ref><ref>Uglow, 2006. p. 7.</ref><ref>This was less than a year after the calendar was reformed, a time when there was some confusion about dates.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 6, 9.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 10–11.</ref> بیویک په ښوونځي که کومه وړتیا له ځانه وه نه ښووله خو په ډېر لږ عمر کې یې د طراحۍ په برخه کې خپله وړتیا څرګنده کړه. هغه د هنر په برخه کې هېڅ زده کړې نه وې کړې. په ۱۴ کلنۍ کې یې نیوکسل ته څېرمه د رالف بیلبي په نوم حکاک سره شاګردي وکړه، همالته یې زده کړل چې څه ډول په لرګیو او فلز کې حکاکي وکړي؛ د بېلګې په توګه هغه زده کړل چې څه ډول په جواهراتو او یا هم قاشغو او پنجو کې نښان ووهي او یا هم نوم پرې ولیکي. د بیلبي په ورکشاپ کې بیویک د چارلز هاتون لپاره د لرګیو یو ډیاګرام حکاکي کړ چې د اندازه کولو په اړه یې معلومات وړاندې کول. له دې وروسته داسې څرګندېده چې هغه ځان په بشپړ ډول په لرګیو باندې حکاکۍ ته وقف کړی؛ همدا و چې په ۱۷۷۵ زکال کې یې په لرګي باندې د مړ شوي جان ګی د «ښکاري او پخواني ښکاري تازي» د نقاشۍ په حکاکۍ سره د سلطنتي ټولنې د هنرونو، تولیداتو او سوداګرۍ اړوند جایزه ترلاسه کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 12–13.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 39–44.</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 47–48.</ref><ref>Uglow, 2006. p. 92.</ref> په ۱۷۷۶ زکال کې بیویک د بیلبي په ورکشاپ کې شریک شو؛ د هغوی کسب او کار وده وکړه او د لوړ کیفیت او غوره خدماتو لرونکي ورکشاپ په توګه د نیوکاسل د حکاکۍ د خدمتونو په مخکښ وړاندې کوونکي واوښت. د ۱۷۷۶ زکال په سپټمبر میاشت کې د اتو میاشتو لپاره لندن ته لاړ او دغه ښار یې یو بې ادبه، له چلوټیو ډک او ظالم ښار وموند چې د پریمانه شتمنۍ په خوا کې بېوزلۍ شتون درلود. هغه ډېر ژر بېرته د خپل خوښې وړ نیوکسل ته راستون شو؛ خو په پلازمینه کې د استوګنې پر مهال هغه زیات شهرت، سوداګریزه تجربه او په هنر کې له نویو بدلونونو څخه آګاهي ترلاسه کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 106–107.</ref><ref name="Dixon265">Dixon, 2010. p. 265.</ref><ref name="Dixon263">Dixon, 2010. pp. 263–264.</ref> په ۱۷۸۶ زکال کې هغه مهال چې هغه له مالي پلوه په خپلو پښو ودرېد د اوینګهام له ایزابلا الیوټ سره یې واده وکړ؛ دوی دواړه په ماشومتوب کې سره ملګري و. دوی د رابرټ، جین، ایزابیلا او الیزابت په نومونو څلور ماشومان لرل؛ د هغې لورانو د خپل پلار له مړینې وروسته د خپل پلار په خاطراتو کار وکړ. د هغه د ژوند پر مهال د نیوکسل هنرمند توماس سوارډ ګوډ نوموړي داسې توصیف کړ «پیاوړي نارینه، چې نږدې ۶ فوټه قد او مناسب اندام لري. د ځوانۍ پر مهال د شخصي شجاعت په لرلو سره یې د توهین پر وړاندې غبرګون چټک غبرګون ښود او مقابل لوری یې په خپله تنبیه کاوه. په یوه مورد کې له چریبورن څخه له را ګرځېدو وروسته د دوه کسانو له خوا ورباندې برید وشو، خو هغه ورسره مقابله وکړه او د هغه په خپله خبره 'هغوی ته یې ښه حق ورکړ'». <ref>Quoted in ''Notes by Mr. A.G. Stephens on Thomas Bewick illustrating a loan collection of his Drawings and Woodcuts'' (Fine Art Society's Galleries, London, 1880)</ref><ref name="Dixon264">Dixon, 2010. p. 264.</ref> بیویک همدارنګه قوي اخلاقي احساس درلود او له حیواناتو سره د منصفانه چلن له لومړنیو مبارزینو څخه و. هغه د اسونو په لکیو کې په وزن تړلو، د خرس په څېر له نورو حیواناتو سره په ناسم چلن او همدارنګه په سپیانو باندې په ظلم اعتراض درلود. له ټولو مهمه دا چې هغه جګړه په بشپړ ډول بیهوده ګڼله. ټول دغه مضامین د هغه په حکاکیو کې څرګند شوي چې اخلاقي مضامینو ته د هوګارت د پام منعکس کوونکي دي. د بېلګې په توګه هغه په خپله یوه حکاکي کې له جګړې را ستانه شوي ټپي سرتېري د لرګینو پښو په لرلو او همدارنګه د هغو په بګرونډ کې یې راځوړند شوي حیوانات انځور کړي. <ref name="Dixon273">Dixon, 2010. p. 273.</ref> بیویک لږ تر لږه ۳۰ شاګردان لرل چې د ده او بیلبي سره یې د کار زده کوونکو په توګه کار کاوه؛ د دوی لومړنی شاګرد د بیویک کشر ورور جان و. له دې ډلې څو تنه یې چې د هغه زوی رابرټ الیوټ بیویک چې بیا یې شریک هم شو؛ جان اندرسون، لوک کلنل، چارلټون نسبین، ویلیام هاروې او رابرټ جانسون په کې شاملېږي د پام وړ حکاکانو په توګه وپېژندل شول. <ref>Uglow, 2006. pp. 407–408.</ref><ref name="Dixon2642">Dixon, 2010. p. 264.</ref> دغو شریکانو د څلور پښو لرونکو د تاریخچې (History of Quadrupeds) په نامه اثر په ۱۷۹۰ زکال کې د ماشومانو لپاره خپور کړ خو د لویانو لاس ته ورسېد او د هغوی د هڅونې لامل وګرځېد څو د طبیعي تاریخ په برخه کې لا جدي کار ته مخه کړي. د دغه اثر لپاره د چمتووالي په موخه بیویک د لنډ برډز (Land Birds) تر عنوان لاندې د بریتانیا د الوتونکو مرغانو د تاریخچې د لومړي ټوک لپاره ګڼ شمېر کلونه د لرګینو قطعاتو په حکاکۍ تېر کړل. بیویک د نورث آمبرلنډ له مرغانو څخه کره اطلاعاتو ته په پام د هغو انځورونه برابرول او بیلبي هم د هغو د متن د مونتاژ مسئولیت پر غاړه درلود چې خپله بشپړه هڅه یې په کې کوله. بیویک هم د متن ډېری برخه بشپړه کړه چې د لیکوال پر سر باندې یې د اختلاف لامل وګرځېده. بیویک د لیکوال په توګه د بیلبي له معرفي کولو ډډه وکړه؛ بیویک په پای کې د دغه اثر په لومړۍ پاڼه کې د خپل نوم په لیکلو سره د یو کوچني توضیحي پاراګراف سره هغه وړاندې وکړ. <ref name="BSmajorpubs">{{cite web |title=Major Publications |url=http://www.bewicksociety.org/galleries/publications.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025013656/http://www.bewicksociety.org/galleries/publications.html |archive-date=25 October 2012 |access-date=21 May 2013 |publisher=The Bewick Society |df=dmy-all}}</ref><ref name="ODNB2">{{Cite ODNB|id=2334|title=Bewick, Thomas (1753–1828), wood-engraver|date=26 May 2005|first=Iain|last=Bain|author-link=Iain Bain|freearticle=y}}</ref><ref>Uglow, 2006. pp. 153–186.</ref><ref name="Dixon2652">Dixon, 2010. p. 265.</ref><ref name="Uglow242to261">Uglow, 2006. pp. 242–261.</ref> دغه کتاب هغه مهال چې خپله د بیلبي او بیویک له خوا په ۱۷۹۷ زکال کې خپور شو ډېر ژر بریالیتوب ته ورسېد. د هغو له خپرېدو لږ وړاندې بیویک په ۱۷۹۵ زکال کې د انګلستان د پاچا او ملکې د شخصیت اړوند مختصره لیکنه خپره کړه. په ۱۷۹۷ زکال کې د الوتونکو مرغانو د نقاشیو په بریالیتوب سره بیویک د اوبو د مرغانو په نامه د هغه په دویم ټوک کار پیل کړ؛ خو د لیکوال پر سر د جنجال له امله له بیلبي څخه جلا شو. بیویک په پټه خوله د خپلو احساساتو د کنټرول وړتیا نه لرله؛ له همدې امله دغه شراکت په ډېر جنجالي او ستونزمن ډول پای ته ورسېد او بیلبي، بیویک ته خپل ورکشاپ پرېښود. بیویک اړ شو څو وکیل ته د هغه ۲۰ پونډه کار مزد چې په ۲۰۱۱ زکال کې نږدې ۲۰۰۰۰ پونډه کېږي ورکړي او همدارنګه بیلبي ته په ورکشاپ کې د هغه د تجهیزاتو لپاره ۲۱ پونډه ورکړي. <ref name="Uglow242to2612">Uglow, 2006. pp. 242–261.</ref><ref>Bewick, Thomas: ''Characters of the Kings and Queens of England; selected from the best historians. To which is added a table of succession of each, from Alfred to the present time''. Newcastle, 1795.</ref><ref name="UglowBB">Uglow, 2006. pp. 262–279 and 293–305.</ref><ref>{{cite web |last=Officer |first=Lawrence H. |year=2009 |title=Five Ways to Compute the Relative Value of a UK Pound Amount, 1270 to Present |url=http://www.measuringworth.com/ppoweruk/index.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091124192556/http://www.measuringworth.com/ppoweruk/index.php |archive-date=24 November 2009 |access-date=25 November 2012 |publisher=MeasuringWorth}}</ref> بیویک د خپلو شاګردانو په مرسته د اوبو د مرغانو په نوم د دغه اثر دویم ټوک په ۱۸۰۴ زکال کې په خپله د یوازني لیکوال په توګه خپور کړ. هغه به تل د چاپ خونو د مدیریت دنده مشکل جوړونکې بلله؛ خو دویم ټوک یې هم د لومړي ټوک په څېر بریالی شو. <ref name="UglowBB2">Uglow, 2006. pp. 262–279 and 293–305.</ref> د ۱۸۲۷ زکال په اپرېل میاشت کې امریکايي طبیعت پوه او د الوتونکو نقاش جان جیمز اډوبون بریتانیا ته راغی څو د امریکا د مرغانو په نامه د خپل اثر لپاره مناسب چاپ کوونکی ومومي. بیویک چې دغه مهال ۷۴ کلن و خپله هغه حکاکي چې په کې په تیاره کې یو سپی د ونو له کندو څخه ویرېږي، اډوبون ته وښوده او د هغه زامنو ته یې د خپل اثر څلور پښو لرونکو حیواناتو د تاریخ یوه کاپي هم ډالۍ کړه. <ref>Uglow, 2006. pp. 388–389.</ref> == سرچينې == bo89ihx27k9pdd3iimuvizeuftop61a 0 63384 284000 2022-08-07T11:29:26Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/5023030|کوہ سیناء]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{Infobox mountain|name=کوہ سیناء<br/>Mount Sinai ({{کلمه نويسی|ar|ALA|جبل موسیٰ}})|photo=Mount Sinai Egypt.jpg|photo_caption=سيناء غر|photo_size=250|elevation_m=2,285|location=[[سينټ کیتھرین، مصر|سينټ کیتھرین]]، [[جنوبي سینا ولایت]]، {{مصر}}|map=|map_caption=[[د سينا جزيره کې]] د سينا غر سيمه|map_size=150}} [[زمرہ:کوئی مقامی تصویر نہیں تاہم ویکی ڈیٹا پر موجود]] [[دوتنه:El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg/220px-El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg|بټنوک|سينا سيمه]] [[دوتنه:جبل_موسى.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%D8%AC%D8%A8%D9%84_%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89.jpg/220px-%D8%AC%D8%A8%D9%84_%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89.jpg|بټنوک| د سینا د غره یوه منظره]] '''''سینا''''' غر یا '''جبل موسی''' یا '''جبل''' '''سینا''' يا طور غر(کوه طور، هغه غر چې په موسی عليه السلام باندې پکې لومړی ځل وحې شوې وه) د [[مصر]] د سینا د ټاپو وزمې مشهور غر دی چې پر هغه باندې خدای تعالی په حضرت موسی علیه السلام باندې وحی نازله کړه چې له امله یې حضرت موسی علیہ السلام بې هوښه شو او غر وسوځېد او رنجو په څېر تور وګرځېده. دا هغه غر دی چې الله جل جلاله پکې له حضرت موسی علیه السلام سره خبرې کړې وې. د سینا په اړه مختلف اقوال شتون لري: * (۱) ضحاک وايي سينين د نبطي ژبې کلممه ده چې د ښکلې او ښه په مانا ده. * (۲) مقاتل ويلي دي چې هغه غر چې په کې مېوه لرونکي ونې وي په نبطي ژبه کې سينين او سينا وايي. * (۳) عکرمه وايي هغه ځای ته چې خط وي هغه ته سينين او سينا وايي. * (۴) ځینو ورته سریاني کلمه ویلې ده چې مانا یې د ونو غره ده. * (۵) څوک وايي چې د حبشي ژبې کلمه ده. * (۶) کلبي ويلي دي چې دې نه مراد يوه ونه ده. يانې د ونو والا غر * (۷) ځینو ویلي دي چې دا یوه ځانګړې ډبره ده، دا ډول ډبره غره ته نږدې وي. له همدې امله، د طور پرځای سينين ته اشاره شوې. زما په اند د عکرمه کلمه په هغه سيمه کې زياته صحيح ده چې په کومه سيمه کې غر واقع وي او د نحوې اضافه کولو له مخې د سنين د غره په مانا به د سنين په سيمه کې غر وي. سینین بوجه له جهالت او پوهې څخه بې برخې دی. همدا غر په قرآن <ref>انوار البیان فی حل لغات القرآن جلد4 صفحہ792 ،علی محمد، سورۃ التین2،مکتبہ سید احمد شہید لاہور</ref> د "طور سینا" او "طور سینین" په نومونو هم یاد شوی اوس دا سيمه د مصر پورې تړلې ده، د سینا دښتې په نوم یادیږي. <ref>تفسیر مدنی کبیر مولانا اسحاق مدنی ،سورۃ التین</ref> سورة المؤمنون په شلمه آيت کي تور سينا ته تور سينا ويل سوي دي. او نن هم د سینا نوم سینا دی. دا یو لوړ غر دی چې له مصر څخه مدین یا مدین څخه مصر ته په لاره کې راغورځیږي. دا د همدې غره د یوې څوکې نوم دی. او د همدې غره په څنډه کې د دره نوم طوی دی چې په قرآن کې ورته سپېڅلې دره او البقات المبارکه هم ویل شوې ده. په همدې ځای کې موسی (ع) ته نبوت ورکړل شو او دوه ځله یې د خدای سره د خبرو کولو ویاړ ترلاسه کړ. <ref>تفسیر تیسیر القرآن مولانا عبد الرحمن کیلانی سورۃ التین</ref> سعید بن منصور له ابو حبیب الحارث بن محمد څخه روایت کړی چې څلور غرونه د الله جل جلاله په نزد حرمت دي، تور زیتا، تور سینا، تور تینا او تور تیما، او دا د الله جل جلاله ارشاد دی: آیت وال طین، والزیتون، وطور سینین، او هغه البلاد الامین. د انځر په ونې او د زيتونو په ونې او د سينا په وسيله او د دې امن ښار په واسطه. تور زیتا بیت المقدس دی، تور سینا د تور غر دی، طور تینا دمشق دی، تور تیمه مکه ده. <ref>تفسیر در منثور جلال الدین سیوطی سورۃ التین</ref> == هوا == <div style="width:75%"> 15<br /><br /><br /><br />{{Weather box|location=طور غر|single line=Yes|metric first=Yes|Jan high F=69|Feb high F=71|Mar high F=76|Apr high F=82|May high F=88|Jun high F=92|Jul high F=93|Aug high F=94|Sep high F=89|Oct high F=84|Nov high F=79|Dec high F=72|Jan low F=48|Feb low F=49|Mar low F=55|Apr low F=61|May low F=68|Jun low F=74|Jul low F=76|Aug low F=76|Sep low F=73|Oct low F=65|Nov low F=58|Dec low F=51|Jan precipitation inch=0.1|Feb precipitation inch=0.1|Mar precipitation inch=0.1|Apr precipitation inch=0|May precipitation inch=0|Jun precipitation inch=0|Jul precipitation inch=0|Aug precipitation inch=0|Sep precipitation inch=0|Oct precipitation inch=0|Nov precipitation inch=0.1|Dec precipitation inch=0.1|source 1=Weatherbase <ref name=Weatherbase>{{cite web |url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=95426&refer=wikipedia |title=Weatherbase: Historical Weather for At Tur, Egypt |publisher=Weatherbase |year=2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190107041938/http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=95426&refer=wikipedia%20 |archivedate=2019-01-07 |access-date=2012-06-26 |url-status=live }} Retrieved on November 24, 2011.</ref>|date=November 2011}} (0.5) </div> == نور وګوره == * [[سورة الطور|د]] طور سورت * [[موسی علیه السلام|موسی علیه السلام.]] == حوالې == {{لړسرچينې}} == بېرونۍ تړنې == * [http://www.egypttoday.com/article.aspx?ArticleID=6855 مصر نن ورځ] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) [[وېشنيزه:مصري فيلسوفان]] [[وېشنيزه:کوه طور]] [[وېشنيزه:سينا غر]] [[وېشنيزه:سينا ولايت]] [[وېشنيزه:سينا سيمه]] [[وېشنيزه:ب]] [[وېشنيزه:بني اسرائيل]] [[وېشنيزه:يهود]] fo1k2gn36jps714ibdouuobelshxyw1 284001 284000 2022-08-07T11:30:02Z شاه زمان پټان 26102 یس wikitext text/x-wiki {{Infobox mountain|name=کوہ سیناء<br/>Mount Sinai ({{کلمه نويسی|ar|ALA|جبل موسیٰ}})|photo=Mount Sinai Egypt.jpg|photo_caption=سيناء غر|photo_size=250|elevation_m=2,285|location=[[سينټ کیتھرین، مصر|سينټ کیتھرین]]، [[جنوبي سینا ولایت]]، {{مصر}}|map=|map_caption=[[د سينا جزيره کې]] د سينا غر سيمه|map_size=150}} [[دوتنه:El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg/220px-El-Tor._South_Sinai._Egypt_03.jpg|بټنوک|سينا سيمه]] [[دوتنه:جبل_موسى.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/%D8%AC%D8%A8%D9%84_%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89.jpg/220px-%D8%AC%D8%A8%D9%84_%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89.jpg|بټنوک| د سینا د غره یوه منظره]] '''''سینا''''' غر یا '''جبل موسی''' یا '''جبل''' '''سینا''' يا طور غر(کوه طور، هغه غر چې په موسی عليه السلام باندې پکې لومړی ځل وحې شوې وه) د [[مصر]] د سینا د ټاپو وزمې مشهور غر دی چې پر هغه باندې خدای تعالی په حضرت موسی علیه السلام باندې وحی نازله کړه چې له امله یې حضرت موسی علیہ السلام بې هوښه شو او غر وسوځېد او رنجو په څېر تور وګرځېده. دا هغه غر دی چې الله جل جلاله پکې له حضرت موسی علیه السلام سره خبرې کړې وې. د سینا په اړه مختلف اقوال شتون لري: * (۱) ضحاک وايي سينين د نبطي ژبې کلممه ده چې د ښکلې او ښه په مانا ده. * (۲) مقاتل ويلي دي چې هغه غر چې په کې مېوه لرونکي ونې وي په نبطي ژبه کې سينين او سينا وايي. * (۳) عکرمه وايي هغه ځای ته چې خط وي هغه ته سينين او سينا وايي. * (۴) ځینو ورته سریاني کلمه ویلې ده چې مانا یې د ونو غره ده. * (۵) څوک وايي چې د حبشي ژبې کلمه ده. * (۶) کلبي ويلي دي چې دې نه مراد يوه ونه ده. يانې د ونو والا غر * (۷) ځینو ویلي دي چې دا یوه ځانګړې ډبره ده، دا ډول ډبره غره ته نږدې وي. له همدې امله، د طور پرځای سينين ته اشاره شوې. زما په اند د عکرمه کلمه په هغه سيمه کې زياته صحيح ده چې په کومه سيمه کې غر واقع وي او د نحوې اضافه کولو له مخې د سنين د غره په مانا به د سنين په سيمه کې غر وي. سینین بوجه له جهالت او پوهې څخه بې برخې دی. همدا غر په قرآن <ref>انوار البیان فی حل لغات القرآن جلد4 صفحہ792 ،علی محمد، سورۃ التین2،مکتبہ سید احمد شہید لاہور</ref> د "طور سینا" او "طور سینین" په نومونو هم یاد شوی اوس دا سيمه د مصر پورې تړلې ده، د سینا دښتې په نوم یادیږي. <ref>تفسیر مدنی کبیر مولانا اسحاق مدنی ،سورۃ التین</ref> سورة المؤمنون په شلمه آيت کي تور سينا ته تور سينا ويل سوي دي. او نن هم د سینا نوم سینا دی. دا یو لوړ غر دی چې له مصر څخه مدین یا مدین څخه مصر ته په لاره کې راغورځیږي. دا د همدې غره د یوې څوکې نوم دی. او د همدې غره په څنډه کې د دره نوم طوی دی چې په قرآن کې ورته سپېڅلې دره او البقات المبارکه هم ویل شوې ده. په همدې ځای کې موسی (ع) ته نبوت ورکړل شو او دوه ځله یې د خدای سره د خبرو کولو ویاړ ترلاسه کړ. <ref>تفسیر تیسیر القرآن مولانا عبد الرحمن کیلانی سورۃ التین</ref> سعید بن منصور له ابو حبیب الحارث بن محمد څخه روایت کړی چې څلور غرونه د الله جل جلاله په نزد حرمت دي، تور زیتا، تور سینا، تور تینا او تور تیما، او دا د الله جل جلاله ارشاد دی: آیت وال طین، والزیتون، وطور سینین، او هغه البلاد الامین. د انځر په ونې او د زيتونو په ونې او د سينا په وسيله او د دې امن ښار په واسطه. تور زیتا بیت المقدس دی، تور سینا د تور غر دی، طور تینا دمشق دی، تور تیمه مکه ده. <ref>تفسیر در منثور جلال الدین سیوطی سورۃ التین</ref> == هوا == <div style="width:75%"> 15<br /><br /><br /><br />{{Weather box|location=طور غر|single line=Yes|metric first=Yes|Jan high F=69|Feb high F=71|Mar high F=76|Apr high F=82|May high F=88|Jun high F=92|Jul high F=93|Aug high F=94|Sep high F=89|Oct high F=84|Nov high F=79|Dec high F=72|Jan low F=48|Feb low F=49|Mar low F=55|Apr low F=61|May low F=68|Jun low F=74|Jul low F=76|Aug low F=76|Sep low F=73|Oct low F=65|Nov low F=58|Dec low F=51|Jan precipitation inch=0.1|Feb precipitation inch=0.1|Mar precipitation inch=0.1|Apr precipitation inch=0|May precipitation inch=0|Jun precipitation inch=0|Jul precipitation inch=0|Aug precipitation inch=0|Sep precipitation inch=0|Oct precipitation inch=0|Nov precipitation inch=0.1|Dec precipitation inch=0.1|source 1=Weatherbase <ref name=Weatherbase>{{cite web |url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=95426&refer=wikipedia |title=Weatherbase: Historical Weather for At Tur, Egypt |publisher=Weatherbase |year=2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190107041938/http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=95426&refer=wikipedia%20 |archivedate=2019-01-07 |access-date=2012-06-26 |url-status=live }} Retrieved on November 24, 2011.</ref>|date=November 2011}} (0.5) </div> == نور وګوره == * [[سورة الطور|د]] طور سورت * [[موسی علیه السلام|موسی علیه السلام.]] == حوالې == {{لړسرچينې}} == بېرونۍ تړنې == * [http://www.egypttoday.com/article.aspx?ArticleID=6855 مصر نن ورځ] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی) [[وېشنيزه:مصري فيلسوفان]] [[وېشنيزه:کوه طور]] [[وېشنيزه:سينا غر]] [[وېشنيزه:سينا ولايت]] [[وېشنيزه:سينا سيمه]] [[وېشنيزه:ب]] [[وېشنيزه:بني اسرائيل]] [[وېشنيزه:يهود]] nl8hmupbvjdt51x0zv4rdf1sloo7ve8 3 63385 284002 2022-08-07T11:37:45Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Idress Ismail Khail}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۳۷, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 5hgxq7o8bkq410ua4hrecnikc7qgf9s 284007 284002 2022-08-07T11:51:34Z Idress Ismail Khail 28037 /* School */ نوې برخه wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Idress Ismail Khail}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۳۷, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) == School == We should make our school beautiful by education p [[کارن:Idress Ismail Khail|Idress Ismail Khail]] ([[د کارن خبرې اترې:Idress Ismail Khail|خبرې اترې]]) ۱۱:۵۱, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) l4x1ozten16wwb3g5ra0nuzz7bu9zjh 0 63386 284004 2022-08-07T11:39:33Z عثمان منصور انصاري 200 عثمان منصور انصاري د [[عينک د تامبې کان]] مخ [[عينک د مېسو کان]] ته ولېږداوه wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[عينک د مېسو کان]] punzwaq3pm1yrrso9ub2in4noh5jc1a 0 63387 284005 2022-08-07T11:45:16Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4759730|شیر سنگھ]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت|شیر سنگھ=}} '''مهاراجا شېر سنګ''' ( [[پنجابي ژبه]] : ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ) (زېږون: [[4 ډيسمبر|۴ دسمبر]] ۱۸۰۷ – [[15 سپټمبر|۱۵ سپتمبر]] ۱۸۴۳ ) د سېکه امپراتورۍ څلورم واکمن وو. په 1841 کې هغه د چاند کور څخه تخت واخیست او د 1843 تر [[سپټمبر]] پورې مهاراجا پاتې شو. هغه د [[رنجيت سېنگ|رنجیت سنګ]] او مهتاب کور زوی و. '''مهاراجه شېر سنګ د لاهور د ډوګرا پرور ملاتړ ترلاسه کړی و، نو دهان سنګ او د هغه ملګري د الحاق په وخت کې په لوړو څوکیو ساتل شوي وو، خو د سندیانوالا سکان وتښتېدل، ځکه چې دوی د چاند کور ملاتړي وو، ځکه یې سخت مخالفت کاوه. د لومړي وزير په توګه، ديان سنګهـ شېر سنګهـ ته مشوره ورکړه، چې د سنديانووالا له سردارانو څخه دې لرې پاتې شي، ځکه چې هغوى سازشي طبيعت درلود، خو څه موده وروسته د لاهور د دربار څو سردارانو او د شېر سنګهـ حرم د سنديانووالا په سپارښتنه نه يوازې دا، سردارانو ته بښنه وکړه. بلکې خپل مقامونه يې هم بېرته هغوى ته ورکړل، چې له امله يې ډوګرا کورنۍ له شېر سنګ څخه کرکه کوله.''' '''د مهاراني چاندکور نونهال سینګ له مړینې وروسته هغه د لاهور په یوه ماڼۍ کې اوسېده، مهاراجا ورسره ژمنه کړې وه چې بیا به په زوره واده نه کوي، خو د وخت په تېرېدو سره مهاراجا دا ژمنه هېره کړه او چاندکور ته یې پېغامونه ولېږل چې شېر سنګ سره واده وکړي. خو مهاراني په کلکه انکار وکړ او مهاراجه ډېر په غوسه شو، مهاراني چاند کور د خپلو کنيزو له خوا په ډبرو وویشتل شوه او مړه کړای شوه چې وروسته له هغې وتښتېدې، خو په وخت اقدام وشو او هغوی ونیول شوې، په دې ورځو کې مهاراجا له لاهور څخه بهر و. نيول شويو نوکرانو په وار وار ويل چې ملکه د شېر سنګ په امر وژل شوې ده، خو ديان سنګ د دوى خبره ونه منله او د نوکرانو پوزې او غوږونه يې پرې کړل او د راوي سيند ته يې وغورځول.''' '''شېر سنګهـ د لاهور نه څه فاصله د شاه بلاول په ځاې کې خپله محکمه جوړه کړه، یوه ورځ سردار شېر سنګهـ ته ورغی او له هغه نه یې وعده واخيسته، چې د ده مالومات به پټ ساتي، هغه شېرسنګ ته يوه فرضي واقعه بيان کړه او ويې ويل چې ديان سنګ غواړي چې د سندهيانولا سرداران شېرسنګ ووژني او د شېرسنګ له مړينې وروسته دليپ سنګ په تخت کېنوي. مهاراجا د دې فرضيې په اورېدلو بې له کومې پوښتنې او ګروېږنې سنديانوالا سکانو ته اجازه ورکړه چې دهيان سنګ ووژني، سازشي فطرت والا سنديانوالا سکانو له دهيان سنګ سره وليدل، دهيان سنګ چې د مهاراجا شېرسنګ وفادار و، د خپل ژوند او مرګ نه ناخبره سندهيانوالا سکانو ته پرته شرطه د ملاتړ يقين ورکړ.''' '''په ۱۸۴۳ م کې مهاراجه شېر سنګ شاه د بلاول په باړه دره کې یوه دربار ته ناسته وه چې په ترڅ کې یې د کشتۍ کشتۍ ولیدلې او انعامونه یې ورکول، له مهاراجا څخه یې لاهور ته د تلو اجازه وغوښته چې هغه ته یې د ورتګ وروسته اجازه ورکړه. د سیندانوالا سردار دیان سنګ له خپلو پوځیانو سره د شاه بلاول د باړې درې ته ورسېدو، له مهاراجا څخه یې د لښکر د معاینې غوښتنه وکړه، یو عصري ټوپک یې وښود، کله چې مهاراجا د ټوپک په کتلو بوخت شو، نو سردار د ټوپک په اسونه کېناست. ټوپک روان شو او مهاراجه وتښتېد او ویې ویل: "تاسو دوکه کړې ده." دوی هم هغه په دې ټوټه شوي سر سره وواژه او لاهور ته ننوتل، دوی د دیان سینګ ډوګرا ولید، سر یې پرې کړ او د کلا کارمندانو ته یې وښوده، مهاراجا., راجکمار او نور د لومړي وزیر د مات شوي سر په لیدلو سره خلک ویریدل.'''{{Start box}} {{Succession box}} {{s-end}} [[وېشنيزه:1843 مړينې]] [[وېشنيزه:1807 زېږېدنې]] 1x0vxklfbk75faqlov3lgyyf90099t4 284006 284005 2022-08-07T11:45:37Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4759730|شیر سنگھ]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شخصیت|شیر سنگھ=}} {{خانہ معلومات شخصیت|شیر سنگھ=}} [[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|شیر سنگھ]] '''مهاراجا شېر سنګ''' ( [[پنجابي ژبه]] : ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ) (زېږون: [[4 ډيسمبر|۴ دسمبر]] ۱۸۰۷ – [[15 سپټمبر|۱۵ سپتمبر]] ۱۸۴۳ ) د سېکه امپراتورۍ څلورم واکمن وو. په 1841 کې هغه د چاند کور څخه تخت واخیست او د 1843 تر [[سپټمبر]] پورې مهاراجا پاتې شو. هغه د [[رنجيت سېنگ|رنجیت سنګ]] او مهتاب کور زوی و. '''مهاراجه شېر سنګ د لاهور د ډوګرا پرور ملاتړ ترلاسه کړی و، نو دهان سنګ او د هغه ملګري د الحاق په وخت کې په لوړو څوکیو ساتل شوي وو، خو د سندیانوالا سکان وتښتېدل، ځکه چې دوی د چاند کور ملاتړي وو، ځکه یې سخت مخالفت کاوه. د لومړي وزير په توګه، ديان سنګهـ شېر سنګهـ ته مشوره ورکړه، چې د سنديانووالا له سردارانو څخه دې لرې پاتې شي، ځکه چې هغوى سازشي طبيعت درلود، خو څه موده وروسته د لاهور د دربار څو سردارانو او د شېر سنګهـ حرم د سنديانووالا په سپارښتنه نه يوازې دا، سردارانو ته بښنه وکړه. بلکې خپل مقامونه يې هم بېرته هغوى ته ورکړل، چې له امله يې ډوګرا کورنۍ له شېر سنګ څخه کرکه کوله.''' '''د مهاراني چاندکور نونهال سینګ له مړینې وروسته هغه د لاهور په یوه ماڼۍ کې اوسېده، مهاراجا ورسره ژمنه کړې وه چې بیا به په زوره واده نه کوي، خو د وخت په تېرېدو سره مهاراجا دا ژمنه هېره کړه او چاندکور ته یې پېغامونه ولېږل چې شېر سنګ سره واده وکړي. خو مهاراني په کلکه انکار وکړ او مهاراجه ډېر په غوسه شو، مهاراني چاند کور د خپلو کنيزو له خوا په ډبرو وویشتل شوه او مړه کړای شوه چې وروسته له هغې وتښتېدې، خو په وخت اقدام وشو او هغوی ونیول شوې، په دې ورځو کې مهاراجا له لاهور څخه بهر و. نيول شويو نوکرانو په وار وار ويل چې ملکه د شېر سنګ په امر وژل شوې ده، خو ديان سنګ د دوى خبره ونه منله او د نوکرانو پوزې او غوږونه يې پرې کړل او د راوي سيند ته يې وغورځول.''' '''شېر سنګهـ د لاهور نه څه فاصله د شاه بلاول په ځاې کې خپله محکمه جوړه کړه، یوه ورځ سردار شېر سنګهـ ته ورغی او له هغه نه یې وعده واخيسته، چې د ده مالومات به پټ ساتي، هغه شېرسنګ ته يوه فرضي واقعه بيان کړه او ويې ويل چې ديان سنګ غواړي چې د سندهيانولا سرداران شېرسنګ ووژني او د شېرسنګ له مړينې وروسته دليپ سنګ په تخت کېنوي. مهاراجا د دې فرضيې په اورېدلو بې له کومې پوښتنې او ګروېږنې سنديانوالا سکانو ته اجازه ورکړه چې دهيان سنګ ووژني، سازشي فطرت والا سنديانوالا سکانو له دهيان سنګ سره وليدل، دهيان سنګ چې د مهاراجا شېرسنګ وفادار و، د خپل ژوند او مرګ نه ناخبره سندهيانوالا سکانو ته پرته شرطه د ملاتړ يقين ورکړ.''' '''په ۱۸۴۳ م کې مهاراجه شېر سنګ شاه د بلاول په باړه دره کې یوه دربار ته ناسته وه چې په ترڅ کې یې د کشتۍ کشتۍ ولیدلې او انعامونه یې ورکول، له مهاراجا څخه یې لاهور ته د تلو اجازه وغوښته چې هغه ته یې د ورتګ وروسته اجازه ورکړه. د سیندانوالا سردار دیان سنګ له خپلو پوځیانو سره د شاه بلاول د باړې درې ته ورسېدو، له مهاراجا څخه یې د لښکر د معاینې غوښتنه وکړه، یو عصري ټوپک یې وښود، کله چې مهاراجا د ټوپک په کتلو بوخت شو، نو سردار د ټوپک په اسونه کېناست. ټوپک روان شو او مهاراجه وتښتېد او ویې ویل: "تاسو دوکه کړې ده." دوی هم هغه په دې ټوټه شوي سر سره وواژه او لاهور ته ننوتل، دوی د دیان سینګ ډوګرا ولید، سر یې پرې کړ او د کلا کارمندانو ته یې وښوده، مهاراجا., راجکمار او نور د لومړي وزیر د مات شوي سر په لیدلو سره خلک ویریدل.'''{{Start box}} {{Succession box}} {{s-end}} [[وېشنيزه:1843 مړينې]] [[وېشنيزه:1807 زېږېدنې]] 42d5u99t4r4k5azbdbejlabxu272qae