موهن لال

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ps">
  <siteinfo>
    <sitename>ويکيپېډيا</sitename>
    <dbname>pswiki</dbname>
    <base>https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">رسنۍ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ځانگړی</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">کارن</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">د کارن خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ويکيپېډيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">د ويکيپېډيا خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">دوتنه</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">د دوتنې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ميډياويکي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">د ميډياويکي خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">کينډۍ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">د کينډۍ خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">لارښود</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">د لارښود خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">وېشنيزه</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">د وېشنيزې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">تانبه</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">د تانبې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>موهن لال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8943</id>
    <revision>
      <id>284043</id>
      <parentid>259498</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:11:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4798153|موہن لال]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="666" xml:space="preserve">پوجاپوره جمیت موهانان د ۱۹۵۷ کال د می په ۲۱ نېټه په پوني کې زېږېدلی دی، هغه په کیرالا او ټوله نړۍ کې پېژندل شوی دی، پوجاپوره جمیت اوس ۶۴ کلن سړی دی، مخ يې ډېر ګونځې شوی دی او د بوډا توب نښې پکې له ورايه ښکاري.
[[وېشنيزه:1960 زېږېدنې]]
[[وېشنيزه:ماليالم سينما]]
[[وېشنيزه:بهارتي فلمي ستوري]]
[[وېشنيزه:هندوان]]
[[وېشنيزه:هندو مذهبي لارښودان]]
[[وېشنيزه:هند او پاکستان]]
[[وېشنيزه:هند]]</text>
      <sha1>s5sr080w4i5xc5xmmlztx7mab0mbysn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284044</id>
      <parentid>284043</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4798153|موہن لال]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="683" xml:space="preserve">پوجاپوره جمیت موهانان  موهن لال د ۱۹۵۷ کال د می په ۲۱ نېټه په پوني کې زېږېدلی دی، هغه په کیرالا او ټوله نړۍ کې پېژندل شوی دی، پوجاپوره جمیت اوس ۶۴ کلن سړی دی، مخ يې ډېر ګونځې شوی دی او د بوډا توب نښې پکې له ورايه ښکاري.
[[وېشنيزه:1960 زېږېدنې]]
[[وېشنيزه:ماليالم سينما]]
[[وېشنيزه:بهارتي فلمي ستوري]]
[[وېشنيزه:هندوان]]
[[وېشنيزه:هندو مذهبي لارښودان]]
[[وېشنيزه:هند او پاکستان]]
[[وېشنيزه:هند]]</text>
      <sha1>0wdfk7vohtt42wnkz8dy8xlbcfbxq0y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>يزيد بن معاويه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14049</id>
    <revision>
      <id>284034</id>
      <parentid>193116</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T20:27:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RussellBufalino</username>
        <id>23657</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1170" xml:space="preserve">'''يزيد''' يا يزيد بن معاويه (زېږون 645; مړينه 683)(په [[عربي ژبه|عربي]]: يزيد بن معاوية بن أبي سفيان)‎د اوموي خلافت دويم خليفه و. هغه درې کاله خلافت وکړ چې د خلافت موده يې له 680 عيسوي پېر نه تر د هغه مړينې په 683 عيسوي پېر پورې وغځېدله. ډېری مسلمانان د يزيد د واکمنۍ وخت په اسلامي خلافت کې د ظلم او بې عدالتۍ نه ډک وخت گڼي. يزيد د ټاکنو له مخې او يا هم د شورا له مخې خلافت ته نه و رسېدلی بلکه هغه په زوره خپل ځان د خپل د پلار د مرگ وروسته واکمن کړی و. هغه د معاويه زوی و. په دې ډول هغه تړون چې د معاويه او حسن بن علي تر مېنځ شوی و د هغه تړون په خلاف يې ځان واکمن کړ او د کربلا په جگړه کې يې حسین بن علي د هغه د کورنۍ او پلويانو سره په ۱۰ د محرم په شهادت ورسول.

[[وېشنيزه:امویان]]</text>
      <sha1>8s629ksnrtyjmsmg03zpxxurlfdsg2o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د روم جمهوريت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14634</id>
    <revision>
      <id>284022</id>
      <parentid>149860</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:56:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13212" xml:space="preserve">[[دوتنه:Republica Romana.svg|thumb]]
'''د روم جمهوريت''' د يوې تاريخي سياسي جغرافيې نوم و چې په هغه کې اوسنۍ [[فرانسه]]، [[اېټاليا]]، [[اسپانيا]]، [[يونان]]، او د [[ترکيه|تورکيې]] او [[مصر]] ځينې برخې شاملې وې.

د روم جمهوريت د لرغوني رومي تمدن يو دولت و، چې د رومي وګړو د عامه استازولۍ له لارې پر مخ تله. د روم اداره يا کنترول چې د رومي پاچاهۍ يا سلطنت (په دوديز ډول يې نېټه له ميلاد څخه مخکې ۵۰۹ کال ته رسېږي) په ړنګېدلو سره پيل او له ميلاد څخه مخکې ۲۷ کې د رومي سترواکۍ په رامنځته کېدنې سره پای ته ورسېد، د دې دورې پر مهال په چټکۍ سره د ښار له منځنيو شا او خوا سيمو څخه د مديترانې پر ټوله سيمه باندې واکمنۍ ته وغځېده. 

رومي ټولنه د جمهوريت له مخې په بنسټيز ډول د لاتين او ايتروسکان ټولنو او همدا راز د سابين، اوسکان او يوناني کلتوري عناصرو يوه کلتوري يو ځای کېدنه يا ګډوله وه، چې په رومي زيارتګاه “Roman Pantheon” کې په ځانګړي ډول تر سترګو کېږي. د ټولنې سياسي ادارې نږدې په ورته کې لرغونې يونان کې د مستقيمې ديموکراسۍ په بڼه وده وکړه، چې ډله ييز او کالنۍ محکمې به يې درلودې چې د مشرانو جرګې له لورې به يې څارنه کېدله. لوړ پوړي قاضيان په اصل کې دوه کنسلان يا استازي وو، چې په پراخه کچه اجرائيه، قضائيه، مقننه، فوځي او مذهبي واکونه يې درلودل. که څه هم په کوچنۍ کچه پياوړو کورنيو (چې جينټيس يې بولي) اصلي محکمې انحصار کړې، مګر بيا هم رومي جمهوريت په عمومي ډول د استازولۍ ديموکراسۍ له لرغونو بېلګو څخه ګڼل کېږي. رومي بنسټونو د هغو ستونزو په حل کولو کې د پام وړ بدلونونه وزغمل، چې د جمهوریت په دوران کې ورسره مخامخ شول. لکه: د خپلو نيول شويو ولايتونو د اداره کولو په موخه د پروماجيستراسيو “promagistracies” [د ځايي محکمو، چې د اصل محکمو پلوې وې] رامنځته کول يا د مشرانو جرګې جوړښت. &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-07-06 |title=Roman Republic |url=http://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/roman-republic/ |access-date=2020-11-05 |website=National Geographic Society}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;eb2020-rrep&quot;&gt;{{Cite web |title=Roman Republic |url=https://www.britannica.com/place/Roman-Republic |access-date=2020-11-05 |website=Britannica}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Momigliano|1989|pp=110–11}}

جمهوريت د رومي سترواکۍ د پاکس رومانا “Pax Romana” دورې خلاف د خپل شتون په ټوله کې پرله پسې جګړې ته ورته حالت کې و. لومړني دښمنان يې يې خپل لاتيني او ايترسکان ګاونډيان او همدا راز ګاولس “Gauls” نومي توکم و، چې ان له ميلاد څخه مخکې ۳۸۷ کال کې يې ښار لوټ کړ. جمهوريت بيا هم پراخه غځېدنه ثابته کړه او که څه هم د بدبختۍ زېږنده وو، مګر تل يې له لاسه وتلو سيمو بېرته لاندې کول اداره کړل. له ګاليک لوټ “Gallic Sack” څخه وروسته روم په يوه پېړۍ کې ټوله ايټالوي ټاپو وزمه ونيوله، چې جمهوريت يې په مديترانه کې پر يو ستر ځواک باندې بدل کړ. د جمهوريت تر ټولو ستر ستراتيژيک سيال کارتاژ “Carthage” و، چې جمهوريت يې پر وړاندې درې جګړې وکړې. پيونيک جنرال هانيبل “Hannibal” له الپ غرونو څخه په تېرېدنې سره په څرګند ډول ايټاليا باندې بريد وکړ او په تراسيمين جهيل او کانای سيمو کې يې د دوه ويجاړونکو ماتو په ورکولو سره روم باندې جګړه وکړه، مګر جمهوريت له ميلاد څخه مخکې ۲۰۲ کال کې د زاما جګړه “Battle of Zama” کې له سکايپيو افريقانس “Scipio Africanus” څخه په مننې يو ځل بيا ورغېده او جګړه يې وګټله. کارتاژ ته په ماتې ورکولو سره روم د مديترانې د لرغونې نړۍ واکمن ځواک شو. روم وروسته د پينځم فليپ او د مقدوني پيرسيوس، د سيليوسېد سترواکۍ د درېيم انتيوچس، د لوزيتانيا د ويرياتس، د نوميديا د جوګورتا، د پونتيک پاچا مېترېدېتس، د ګاول د ويرسينګيتورېکس او د مصر د ملکې کليوپاترا له لورې د پام وړ ماتو څخه وروسته د ستونزمنو برياوو پر يوه اوږده لړۍ سپور شو. 

د هېواد دننه جمهوريت په ورته ډول د ټولنيزو او سياسي کړکېچونو يوه اوږده لړۍ تجربه کړه، چې په بېلابېلو سختو کورنيو جګړو سره پای ته ورسېده. په لومړي سر کې د حکمونو شخړې “Conflict of Orders” د خورا ګڼ شمېر عوامو پر وړاندې د پارتيزيانو مخالفت وکړ، چې نږدې اوليګارشي ممتازه پرګنه وه او عوامو په پای کې له ميلاد څخه مخکې د څلورمې پېړۍ پر مهال بېلابېلو ګامونو کې سياسي برابري تر لاسه کړه. وروسته د جمهوريت پراخه برياوو يې ټولنه ماته کړه، ځکه چې د دوی له لورې د غلامانو راوړل شوي پراخه نفوذ ارستوکراسي غني کړه، مګر بزګر او کليوالي کارګران يې بې ارزښته کړل. د دې موضوع په نښه کولو لپاره د پاپيولاريس “Populares” په نوم بېلابېلو ټولنيزو سمون راوړونکو د کرنيزو قوانينو د تصويبولو هڅه وکړه، مګر ګراکچي ورونو ساتيوناينس “Saturninus” او کلوديس پولچر “Clodius Pulcher” ټول د “Optimates” په نوم خپلو سيالانو له لورې ووژل شول، چې د دوديز ارستوکراسي نظم ساتونکي وو. غلامي هم د غلامۍ د درې جګړو “Servile Wars” لامل شوه، چې د وروستۍ جګړې مشري سپارتاکس “Spartacus” کوله؛ نوموړی يو تښتېدلی ګلادياتور پياوړی شخص و، چې ايټاليا يې ړنګه کړه او روم يې له ميلاد څخه مخکې ۷۱ کال کې تر خپلې ماتې پورې بې وسه پرېښوده. په دې برخه کې د جمهوريت وروستۍ لسيزې د سترو جنرالانو د راپورته کېدنې له مخې په نښه شوې وې، چې د سياسي نظام د واک تر لاسه کولو په موخه يې له خپلو فوځي سوبو او ډله ييز يا ګوندي حالت څخه ګټه پورته کړه. ماريس له ميلاد څخه مخکې د ۱۰۵ او ۸۶ کالونو تر منځ او سولا له ميلاد څخه مخکې د ۸۲ او ۷۸ کالونو تر منځ په نوبت جمهوريت کې واکمني وکړه؛ دواړو د خپلو سيالانو د له منځه وړلو په موخه له ځانګړو پياوړتياوو څخه ګټه واخېسته. 

ګڼ کړکېچونه د کورنيو جګړو د يوې لړۍ لامل شول، چې لومړۍ جګړه د دوه جنرالانو جوليوس کايسار او پمپي تر منځ وه. کايسا د خپلې بريا او د ټول ژوند لپاره د يو زورواکي يا ديکتاتور په توګه له ګومارنې سربېره له ميلاد څخه مخکې ۴۴ کال کې ووژل شو. د نوموړي وارث اوکتاوين او دويم بريدمن مارک انتوني له ميلاد څخه مخکې ۴۲ کال کې د کايسار قاتلينو بريوټس او کاسييس ته ماتې ورکړه، مګر دوی هم په پای کې له دې وروسته سره بېل شول. له ميلاد څخه مخکې ۳۱ کال کې د اکتيوم جګړه ‘Battle of Actium’ کې د خپلې ملګرې او معشوقې کليوپاترا تر څنګ د مارک انتونۍ وروستۍ ماتې او د سنا له لورې له ميلاد څخه مخکې ۲۷ کال کې د اګسټس په توګه اوکتاوين ته د ځانګړو واکونو ورکولو (چې نوموړی يې اغېزناک ډول د روم لومړنی سترواک کړ) په دې ډول جمهوريت پای ته ورساوه. 

== تاريخچه ==

=== بنسټ ايښودنه ===
روم له خپلې بنسټ ايښودنې راهيسې د پاچاهانو له لورې اداره شوی و. دا پاچاهان د هغو خلکو له لورې د ټول عمر لپاره ټاکل شوي وو، چې د روم د مشرانو جرګه يا “Roman Senate” يې جوړوه. وروستی رومي پاچا ليوکيس تارکيونييس سوپربس “Lucius Tarquinius Superbus” نومېده، چې په عاميانه ژبه “Tarquin the Proud” پېژندل کېده او په دوديزو تاريخونو کې تارکوين له ميلاد څخه مخکې ۵۰۹ کال کې له روم څخه د دې له امله شړل شوی و، چې زوی يې سيکټس تارکيونييس د لوکريشيا په نوم شريفې ښځې باندې جنسي تېری وکړ، چې تېري څخه وروسته يې د خپلې مېرمنې په توګه غوره کړه. د لوکريشيا مېړه لوکييس تراکيونييس کولاتينس د تارکوينييس سوپربس له وراره لوسيس جونيس بريوتس سره يو ځای له مشرانو جرګې او رومي فوځ څخه د ملاتړ غوښتنه وکړه او پخوانی پاچا يې ايتروريا ته شړنې (تبعيد) ته اړ کړ. &lt;ref&gt;{{harvnb|Cornell|1995|pp=215–18|ps=. Cornell offers a summary of &quot;Livy's prose narrative&quot; and derived literary works relating to the expulsion of the kings.}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Dion. Hal. ''Ant. Rom.''|loc=iv.64–85}}{{sfn|Livy|loc=1.57–60}}

له دې پېښې څخه وروسته مشرانو جرګې د پاچاتوب له منځه وړلو هوکړه وکړه. د پاچا زياتره پخوانۍ دندې په خپل وار دوه بېلو کونسلانو يا استازو ته ولېږدول شوې. دا استازي د يو کال لپاره ټاکل کېدل، چې هر يو يې د ويټو واک له لارې (د اړتيا حالت کې) د خپل همکار د څارونکي په توګه د عمل کولو توان درلود؛ پخوانيو پاچاهانو د وېټو حق له ځان سره ساتلی و. د دې تر څنګ که چېرې به کوم استازي په دنده کې له خپلو واکونو څخه ناسمه ګټه پورته کوله، د خپلې دورې له پای ته رسېدلو څخه وروسته محاکمه کېدلی شو. لوکييس جونييس بريوتس او لوکييس تارکيونييس کولاتينس د رومي جمهوريت لومړني استازي يا کونسلان شول (د جمهوريت په رامنځته کېدنه کې د کولاتينس د ونډې سربېره نوموړي د پخواني پاچا په ورته کورنۍ پورې تړاو درلود او له همدې امله اړ و، چې له خپلې دندې څخه لاس واخلي او روم پرېږدي. نوموړی له دې وروسته د پبلييس واليرييس پبليکولا “Pulius Valerus Publicola” له لورې د مرستيال استازي په توګه وګومارل شو. {{sfn|Cornell|1995|pp=226–228}}

زياتره معاصرې پوهې دا پېښې د تارکوين د خپلې کورنۍ دننه د يوې ارستوکراسيکي کودتا د نامتو اوښتون په پرتله د موهوماتو ته ورته تفصيل ورکونې په توګه څرګندوي. دوی د نوموړي د نسکورېدلو د لامل مستبد يا ظالم پر وړاندې د يو شخصي غچ نکل يادوي، چې په يوناني ښارونو کې عام و او د سياسي غچ د دې ډول نمونې نظريه ارستو ورکړې وه. {{sfn|Cornell|1995|pp=215–218, 377–378}}{{sfn|Drummond|1989a|p=178}}{{sfn|Aristotle|loc=5.1311a}}

== سرچينې ==
[[وېشنيزه:د روم جمهوريت]]</text>
      <sha1>rzunzpcit9zdb5xzemjyush2ns8pqf4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>آټوکراسي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19157</id>
    <revision>
      <id>284027</id>
      <parentid>162729</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:26:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Amherst99</username>
        <id>18658</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="571" xml:space="preserve">'''آټوکراسي''' ''([[انگرېزي ژبه|په انگرېزي]]: autocracy)'' يوکسواکي ته وايي. دا د [[يوناني ژبه|يوناني]] ژبې لغت دی چې د آټو چې خپل او کراتيه چې د حکومتولي مانا لري. آټوکراسي د حکومتولۍ هغه ډول وي چې ټول واک او قدرت د يوه کس په لاس کې وي. په عربي ورته مطلق العنان حکومت وايي ځينې خلک ورته شخصي حکومت وايي.


[[وېشنيزه:د حکومتولۍ ډولونه]]</text>
      <sha1>6c1rkq2vm5wmyyj77m5ke1jffrnwc1r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ایلان ماسک</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53827</id>
    <revision>
      <id>284057</id>
      <parentid>272994</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:30:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>19397</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Elon Musk Signature.png]] → [[File:Elon Musk Signature.svg]] vva</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24505" xml:space="preserve">
{{Infobox person
|name        = ایلان ماسک
|image       = Elon Musk 2015.jpg
|caption     = ماسک په ۲۰۱۵ تسلا موتورز د ونډه لرونکو کلنۍ ناسته
| size       =
|birth_name=ایلان ریو ماسک
|birth_date  = {{Birth date and age|mf=yes|1971|6|28}}
|birth_place = [[پریتوریا]], [[ترانسوال]], سویلي افریقا
|nationality = سویلي افریقا, کاناډا, امریکا 
|residence   = [[بل آیر, لاس انجلس|بل آیر]], لاس انجلس, کلیفرنیا, امریکا&lt;ref name=forbesbuyshome.com&gt;{{cite news|title=Billionaire Tesla CEO Elon Musk Buys Neighbor's Home in Bel Air For $۶.۷۵ Million|work=[[Forbes]]|url=http://www.forbes.com/sites/trulia/2013/11/01/billionaire-tesla-ceo-elon-musk-buys-home/|accessdate=November 1, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=bloombergbuyshome&gt;{{cite news|title=Inside Elon Musk's $۱۷M Bel Air Mansion|work=[[Bloomberg News]]|url=http://www.bloomberg.com/news/videos/b/6e27fcba-309d-494e-b87d-c73fb8bb1750|accessdate=August 21, ۲۰۱۳}}&lt;/ref&gt;
|known_for   = [[SpaceX]], [[پای پال]], [[تسلا موتورز]], [[هیپرلوپ]], [[سولار سیټي]], [[وپنAI]]
|education   = [[واترلوف د کور چمتوالی ښونځی]]&lt;br/&gt; [[پریتوریا د هلکانو عالی لیسه]]
|alma mater  = [[د ملکې بریا]]&lt;br/&gt;[[ورسیټي پنسلوانیا]]&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.mercurynews.com/business/ci_25541448/timeline-elon-musk-accomplishments|title=Timeline: Elon Musk's accomplishments|last=Hull|first=Dana|date=April ۱۱, ۲۰۱۴|accessdate=June 11, ۲۰۱۵|via=[[مرکوری نیوز]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.csq.com/2013/01/elon-musk-patriarchs-and-prodigies/#|title=Elon Musk: Patriarchs and Prodigies|year=2013|accessdate=June 11, 2015|website=CSQ|publisher=C-Suite Quarterly|last=Zanerhaft|first=Jaron}}http://www.csq.com/2013/01/elon-musk-patriarchs-and-prodigies/&lt;/ref&gt;
|occupation  = متشبث, انجینر, اختراع کونکی 
|title       = CEO an [[Chief technology officer|CTO]] o [[سپس اکس]]&lt;br/&gt; CEO an Product airchitect o [[تسلا موتورز]]&lt;br/&gt; Chairman o [[سولار ښار]]&lt;br/&gt; Co-chairman o [[وپنAI]]
|salary      = '''تسلا موتورز'''&lt;ref name=bloomberg140424&gt;{{Cite news|url      = http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-04-24/musk-s-tesla-income-plummets-99-9-to-less-than-70-000|title=Tesla Pays CEO Musk $۷۰,۰۰۰ Following $78 میلیونه Year|date=April 25, 2014|accessdate=June 11, 2015|website=Bloomberg Business|publisher=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|last=Ohnsman|first=Alan}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;$۷۸.۲ میلیونه (۲۰۱۲)&lt;br/&gt;$۶۹,۹۸۹ (۲۰۱۳)&lt;br/&gt; [[انی-ډالر salary|$۱]] (۲۰۱۴)
|networth    = US$۱۲.۲&amp;nbsp;میلیارده (ډسمبر ۲۰۱۵)&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.bloomberg.com/billionaires/profile/elon-r-musk|title=Profile: Elon Musk|accessdate=ډسمبر ۱۱, ۲۰۱۵|website = Bloomberg Billionaires|publisher=[[بلومبرګ L.P.|]]}}&lt;/ref&gt;
|spouse      = {{Plainlist|
* {{ماریاګ|[[جوستن Musk]]|2000|2008|reason=divorced}}
* {{Marriage|[[تالولا ریلي]]|2010|2012|reason=divorced}}
* {{Marriage|تالولا ریلي|۲۰۱۳|}}&lt;ref name=&quot;withdrawn&quot;&gt;http://www.dailymail.co.uk/news/article-3185591/Elon-Musk-withdraws-divorce-papers-against-wife-Talulah-Riley-one-month-pair-spotted-holding-hands-Allen-Company-conference.html&lt;/ref&gt;
}}
|children    = ۶ زامن (۱ مړ)&lt;ref name=Starter&gt;{{cite journal|last=Musk|first=Justine|date=September ۱۰, ۲۰۱۰|title='I Was a Starter Wife': Inside America's Messiest Divorce|magazine=[[Marie Claire]]|url=http://www.marieclaire.com/sex-love/relationship-issues/millionaire-starter-wife|accessdate=November 28, 2012}}&lt;/ref&gt;
|signature   = Elon Musk Signature.svg
|signature_alt = Elon Musk
|website     = {{official website}}
|parents     = مای ماسک &lt;small&gt;(مور)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;ایرول ماسک &lt;small&gt;(پلار)&lt;/small&gt;
|relatives = [[توسکا ماسک]] &lt;small&gt;(خور)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[کیمبال ماسک]] &lt;small&gt;(ورور)&lt;/small&gt;
}}
ایلان ریو ماسک(Elon Reeve Musk) (زیږون:جون ۲۸ مه،  ۱۹۷۱ ز) کارزېږوونکی او د سوداګرۍ په برخه کې له مخکښانوڅخه دی. هغه د سپېس اېکس (SpaceX) اجرائیوي مشر او اصلي انجینر، د تسلا کمپنۍ (Tesla, Inc) اجرائیوي مشر او د هغو د تولیداتو طرح کوونکی، د بورینګ کمپنۍ بنسټ اېښودونکی(The Boring Company)، او د نیورالینګ (Neuralink) او اوپن اې آی (OpenAI) شریک بنسټګر دی. میلیاردر ماسک د ۲۰۲۱ ز کال په سپټمبر میاشت کې د نړۍ تر ټولو بډایه کس ښودل شوی دی.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Cai|first=Kenrick|date=September 27, 2021|title=Elon Musk Eclipses $200 Billion To Become Richest Person In The World Again|url=https://www.forbes.com/sites/kenrickcai/2021/09/27/elon-musk-200-billion-richest-person-in-the-world/|url-status=live|access-date=September 28, 2021|website=Forbes|language=en}}&lt;/ref&gt;

ماسک د کاناډایي مور او سویلي افریقايي پلار څخه زېږیدلی او د سویلي افریقا په پرتوریا (Pretoria) کې را لوی شوی دی. د لنډ مهال لپاره یې وړاندې له دې چې په ۱۷ کلنۍ کې د زده کړو په موخه د کاناډا کووینز پوهنتون (Queen's University) ته لاړ شي، په پرتوریا پوهنتون (University of Pretoria) کې زده کړې وکړې. هغه دوه کاله وروسته پنسلوانیا پوهنتون (University of Pennsylvania) ته لاړ، چېرې چې هغه د اقتصاد او فزیک په برخه کې خپل لېسانس ترلاسه کړ. نوموړی په ۱۹۹۵ زکال کې کالیفورنیا ته لاړ، څو په سټنفورډ پوهنتون (Stanford University) کې زده کړې وکړي، خو پریکړه یې وکړه چې سوداګري پیل کړي، له خپل ورور کېمبل (Kimbal) سره یې په ګډه د زیپ ۲ (Zip2) په نوم د انټرنټي سافټویرونو شرکت جوړ کړ. دغه نوی په پښو ولاړ شرکت په ۱۹۹۹ زکال کې د کامپک (Compaq) شرکت له خوا په ۳۰۷ میلیونه امریکايي ډالرو وپېرل شو. ماسک هماغه کال، د شراکت په ډول د اېکس.کام (X.com) په نامه انلاین بانک جوړ کړچې په ۲۰۰۰ زکال کې له کانفینتي (Confinity) سره یوځای شو او پی پل (PayPal) یې رامنځ ته کړ. دغه شرکت په ۲۰۰۲ زکال کې د اي بې (eBay) له خوا په ۱.۵ میلیارده ډالرو وپېرل شو.

په ۲۰۰۲ زکال کې، ماسک د سپېس اکس (SpaceX) په نامه، د فضایي لېږد وسایلو تولید کوونکي شرکت او د فضایي لېږد رالېږد د خدمتونو کمپنۍ بنسټ کېښود، چې په خپله یې اجرائیوي مشر او لوړ پوړی تخنیکي مسئول و. هغه په ۲۰۰۴ زکال کې د برېښنایي موټرو د جوړونکې کمپنۍ تسلا موتورز (Tesla Motors, Inc) (اوس تسلا کمپنۍ) سره د هغې د رئیس او د تولیداتو د طرح کوونکي په توګه یوځای شو چې په ۲۰۰۸ زکال کې یې د هغې اجرائیوي مشري هم پر غاړه واخیسته. په ۲۰۰۶ زکال کې یې د سولر سیتي په نامه، د لمریزې برېښنا د خدمتونو وړاندې کوونکې کمپنۍ په جوړېدو کې مرسته وکړه، چې بیا وروسته د تسلا له خوا وپېرل شوه او په تسلا انرژي واوښته. نوموړی په ۲۰۱۵ زکال کې د شراکت په ډول د دوستانه مصنوعي هوش (friendly artificial intelligence) غیر انتفاعي څېړنیز شرکت  اوپن اې آی (OpenAI) بنسټ کېښود. په ۲۰۱۶ زکال یې په شراکت سره د نېورالینک (Neuralink) په نامه،  د عصبي تکنالوژي کمپنۍ چې د مغز – کمپیوټر په نښلېدو تمرکز لري، جوړه او د بورېنګ کمپنۍ په نامه یې د تونل جوړولو د ودانیز شرکت بنسټ کېښود. ماسک د هایپرلوپ (Hyperloop) په نوم د لېږد رالېږد لپاره د چټک ریل سیستم هم طرح کړی دی.

ماسک په یو شمېر بحث جوړوونکو او ډېرو عمومي غیر معمول او غیر علمي موضوعاتو کې د هغه د دریځ نیولو له امله، تر نیوکو لاندې هم راغلی. په ۲۰۱۸ ز کال کې یې یو بریتانوي تونل ایستونکي د تام لوآنګ تونل (Tham Luang cave rescue) د ژغورنې په عملیاتو کې ، پرهغه د درغلي کولو تور پورې کړ؛ د کالیفورنیا قضايي پلاوي د ماسک په پلوي پریکړه وکړه. په همدغه کال کې د امریکا د متحده ایالاتو د بورس او اسهامو کمیسیون (US Securities and Exchange Commission)  د هغه د دروغجن ټویټ له امله، چې څرګنده کړې یې وه، هغه د تسلا د خپلولو لپاره بودیجه برابره کړې، له ده شکایت وکړ. نوموړی د (SEC) سره هوکړې ته ورسېد او د لنډ مهال لپاره له ریاست ګوښه او همدارنګه یې د ټویټر په کارولو کې پر ځان محدودیتونه ومنل. ماسک د کوېډ ۱۹ ټول شموله ناروغۍ اړوند ناسم معلومات خپاره کړي او د مصنوعي هوش او عمومي لېږد رالېږد اړوند یو شمېر موضوعاتو په ګډون د ده نورنظریات هم د کارپوهانو له نیوکو سره مخامخ شوي دي. 

== سوداګریز ژوند ==

=== زیپ ۲ ===
په ۱۹۹۵ ز کال کې ماسک، کېمبل (Kimbal) او ګرېګ کوري(Greg Kouri) د انټرنټي سافټوېر شرکت زیپ ۲ د انجل پانګوالو (angel investors) څخه د پانګې په اخیستو تاسیس کړ. دوی دغه پانګونه په پالو آلټو (Palo Alto ) کې په یوه کوچني کرایي دفتر کې وکړه. دغه شرکت د ورځپاڼو خپروونکو لپاره انټرنټي ښاري لارښود، د نقشو په لرلو، لارو ښودلو او ژېړو پاڼو په لرلو سره جوړ او بازار ته وړاندې کړ. ماسک وایي: وړاندې له دې چې شرکت یې بریالۍ شي، نه یې شو کولای کور وپېري، پر ځای مو دفتر په کرایه نیولی و، په کوچ به ویده کېدم، په YMCA کې به مې حمام کاوه او له خپل ورور سره مې په ګډه له یوه کمپیوټر څخه کار اخیست. د ماسک په وینا: ویب پاڼه به د ورځې له مخې فعاله وه او د شپې به مې په کې کوډېنګ کاوه، په اونۍ کې اووه ورځې، هره شېبه.، د ماسک ورور له نیویارک تایمز او شیکاګو تریبیون سره هوکړه لاسلیک کړه، د شرکت مدیره پلاوی یې قانع کړ، څو له سیټي سرچ (CitySearch) سره د یوځای کېدو له پلانه تېر شي. ماسک هڅې وکړې څو اجرائیوي مشر شي، خو هغه څوکۍ د کمپنۍ له رئیس ریچ سورکین (Rich Sorkin) سره وه او د مدیره پلاوي له خوا یې هڅې شنډې شوې. کمپک (Compaq) د ۱۹۹۹ زکال په فبروري میاشت کې، په ۳۰۷ میلیونه ډالرو زیپ ۲ وپېرله. ماسک هم د خپلې ۷ سلنې ونډې له مخې ۲۲ میلیونه ډالر ترلاسه کړل.&lt;ref name=&quot;rollingstone20171115&quot;&gt;{{cite news|last1=Strauss|first1=Neil|title=Elon Musk: The Architect of Tomorrow|url=https://www.rollingstone.com/culture/features/elon-musk-inventors-plans-for-outer-space-cars-finding-love-w511747|access-date=November 15, 2017|work=Rolling Stone|date=November 15, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200817165150/https://www.rollingstone.com/culture/culture-features/elon-musk-the-architect-of-tomorrow-120850/|archive-date=August 17, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;shower&quot;&gt;{{cite news|last=Huddlestone|first=Tom Jr.|date=June 19, 2018|title=Elon Musk slept on his office couch and 'showered at the YMCA' while starting his first company|url=https://www.cnbc.com/2018/06/19/how-elon-musk-founded-zip2-with-his-brother-kimbal.html|work=CNBC|access-date=September 4, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200818205314/https://www.cnbc.com/2018/06/19/how-elon-musk-founded-zip2-with-his-brother-kimbal.html|archive-date=August 18, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Entrepreneur of the Year, 2007: Elon Musk|date=December 1, 2007|first=Max|last=Chafkin|work=Inc.|url=http://www.inc.com/magazine/20071201/entrepreneur-of-the-year-elon-musk.html|access-date=December 13, 2020|archive-date=February 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180218001705/https://www.inc.com/magazine/20071201/entrepreneur-of-the-year-elon-musk.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Zip2 Founder Launches 2nd Firm: Readies Financial Supersite. – Free Online Library|url=https://www.thefreelibrary.com/Zip2+Founder+Launches+2nd+Firm:+Readies+Financial+Supersite.-a055603529|access-date=April 12, 2021|website=www.thefreelibrary.com|archive-date=April 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210412062317/https://www.thefreelibrary.com/Zip2+Founder+Launches+2nd+Firm:+Readies+Financial+Supersite.-a055603529|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Kidder|Kidder (2013)]], pp. 224–228.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Cooper|first=Charles|title=CitySearch, Zip2 to merge in $300&amp;nbsp;million deal|url=https://www.zdnet.com/article/citysearch-zip2-to-merge-in-300-million-deal/|access-date=March 25, 2021|website=ZDNet|archive-date=October 27, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027131824/https://www.zdnet.com/article/citysearch-zip2-to-merge-in-300-million-deal/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 67.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 14.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.cnet.com/Compaq+buys+Zip2/2100-1023_3-221675.html|title=Compaq buys Zip2|first=Sandeep|last=Junnarkar|website=CNET|date=February 16, 1999|access-date=December 13, 2020|archive-date=October 21, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021004422/http://news.cnet.com/Compaq+buys+Zip2/2100-1023_3-221675.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite web|last=Hartmans|first=Matt Weinberger, Avery|title=How billionaire Tesla and SpaceX CEO Elon Musk went from getting bullied as a child to becoming one of the most successful and provocative men in tech|url=https://www.businessinsider.com/the-rise-of-elon-musk-2016-7|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323155539/https://www.businessinsider.com/the-rise-of-elon-musk-2016-7|archive-date=March 23, 2020|access-date=April 3, 2020|website=Business Insider}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Vance109&quot;&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 109.&lt;/ref&gt;

=== اېکس.کام او پې پال ===
په ۱۹۹۹ زکال کې، ماسک په مشترک ډول د پر لیکه (آنلاین) مالي خدمتونو او برېښنالیک له لارې د پیسو د ورکړې شرکت اېکس.کام (X.com) بنسټ کېښود، چې د فدرال بیمې لرونکی لومړنی آنلاین بانک و. په څو میاشتو کې یې له ۲۰۰ زره زیات پېرودونکي (مشتریان) پیدا کړل. د دغه شرکت پانګوالو ماسک بې تجربې ولید او د کال تر پایه یې د هغه پر ځای بېل هاریس (Bill Harris) د اجرائیوي مشر په توګه وټاکه. په راتلونکي کال کې، اېکس.کام له کانفینټي (Confinity) آنلاین بانک سره، چې د مکس لیوچین (Max Levchin) او پیټر ټایل (Peter Thiel) له خوا جوړ شوی و، یوځای شو، څو د غیر ضروري سیالۍ مخه ونیسي. کانفینیټي د پې پال (PayPal)  په نامه د پیسو د لېږد خپل ځانګړی خدمت درلود، چې د اېکس.کام له خدمت څخه ډېر مشهور و. په یوځای شوي شرکت کې، ماسک یوځل بیا د اجرائیوي مشر دنده ترلاسه کړه. له هغې چې ماسک د مایکروسافټ سافټوېر له لینوکس (Linux) غوره وګاڼه، په شرکت کې یې درز رامنځته کړ او هغه  د دې لامل وګرځېد، څو ټایل (Thiel) استعفا ورکړي. په شرکت کې د یو شمېر تخنیکي ستونزو د رامنځته کېدو او منسجم سوداګریز موډل د نشتوالي له امله، مدیره پلاوي ماسک له اجرائیوي مدیریت څخه لرې او پر ځای یې ټایل د ۲۰۰۰ زکال په سپټمبر کې وټاکه. د ټایل تر مدیریت لاندې شرکت، په پې پال خدمتونو ډېر پام وکړ او په ۲۰۰۱ ز.کال کې، د شرکت نوم پې پال (PayPal) ته واښت. په ۲۰۰۲ زکال کې، پې پال د اي بې (eBay) شرکت له خوا، د ۱.۵ میلیارد ډالرو په ارزښت وپېرل شو، چې ماسک په کې د ۱۱.۷ سلنه ونډې په لرلوسره چې تر ټولو زیاته ونډه یې لرله – له ۱۰۰ میلیونه ډالرو زیات ترلاسه کړل.&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 78.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 84.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vance86&quot;&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 86.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Jackson|Jackson (2004)]], pp. 40, 69, 130, 163.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], p. 85.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], pp. 85–86.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], pp. 86–87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], pp. 87–88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ft.com/content/86432398-4897-11e4-9d04-00144feab7de|title=Timeline: The rise of PayPal|website=ft.com|access-date=April 3, 2020|archive-date=June 22, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200622163106/https://www.ft.com/content/86432398-4897-11e4-9d04-00144feab7de|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1103415/000091205702009834/a2073071z10-k405.htm|publisher=PayPal|title=SEC 10-K|date=December 31, 2001|archive-url=https://web.archive.org/web/20200825231531/https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1103415/000091205702009834/a2073071z10-k405.htm|archive-date=August 25, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], pp. 116.&lt;/ref&gt;

په ۲۰۱۷ ز.کال کې ماسک له پې پال څخه د اېکس.کام برخه په نامعلومه بیه وپېرله، او څرګنده یې کړه چې هغه ورته له احساسي پلوه ارزښت لري.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://qz.com/1026167/elon-musk-just-bought-x-com-the-domain-he-once-owned-from-paypal/|title=Elon Musk bought a web domain worth millions with &quot;sentimental value&quot; to him|last=Huang|first=Echo|website=Quartz|access-date=April 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200625174509/https://qz.com/1026167/elon-musk-just-bought-x-com-the-domain-he-once-owned-from-paypal/|archive-date=June 25, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Statt|first=Nick|date=July 10, 2017|title=Elon Musk now owns X.com, the defunct domain of his second startup|url=https://www.theverge.com/2017/7/10/15949862/elon-musk-x-com-paypal-tesla-spacex-domain-name|work=[[The Verge]]|access-date=September 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200625193958/https://www.theverge.com/2017/7/10/15949862/elon-musk-x-com-paypal-tesla-spacex-domain-name|archive-date=June 25, 2020}}&lt;/ref&gt;

=== سپیس اېکس ===
په ۲۰۰۱ ز کال کې، ماسک د مریخ له غیر انتفاعي ټولنې (nonprofit Mars Society) سره یوځای شو، هغه ته دا فکر پیدا شو چې مریخ ته د بوټو د ودې یوه خونه ولېږي، له همدې امله د خپلې پروژې لپاره د مالي امکاناتو د برابرلو په موخه لاس په کار شو. د ۲۰۰۱ ز کال په اکټوبر کې ماسک مسکو ته سفر وکړ، تر څو قاره وهونکي بالیستیک توغندي (ICBMs) وپیري او وکولای شي، شنې خونې فضا ته ولیږي. هغه له NPO Lavochkin او Kosmotras شرکتونو سره ولیدل، په داسې حال کې چې په دې برخه کې تازه کاره او نوی و. ان یوه روسي انجینر هغه ته دومره ارزښت ورنه کړ. وروسته دغه ډله خالي لاس امریکا ته راوګرځېدله. د ۲۰۰۲ ز.کال په فبروري میاشت کې یو ځل بیا دغه ډله روسیې ته د درېو ICBMs د موندلو په موخه لاړه. دوی له Kosmotras سره بله کتنه وکړه چې په دې لیدنه کې یې دوی ته یو توغندی په ۸ میلیونه ډالرو بیه کړ، چې ماسک و نه منله. ماسک پریکړه وکړه چې داسې یو شرکت جوړ کړي، څو وکولای شي، په لږ لګښت سره میزایلونه جوړ کړي. ماسک د ۲۰۰۲ ز.کال په مۍ میاشت کې، په خپلې ۱۰۰ میلیونه ډالري لومړنۍ پانګې سره Space 

Exploration Technologies Corp د اکتشافي تکنالوژي سپېس اېکس جوړ کړچې تر ۲۰۲۱ ز کال پورې، هغه د دغې کمپنۍ اجرائیوي مشر او د سرانجینر په توګه یادېږي.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Koren|first1=Marina|title=Elon Musk Is Maybe, Actually, Strangely, Going to Do This Mars Thing|url=https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/05/elon-musk-spacex-starship-launch/618781/|work=The Atlantic|date=May 6, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation|title=California Business Search (C2414622 – Space Exploration Technologies Corp)|url=https://businesssearch.sos.ca.gov/|access-date=December 13, 2020|archive-date=February 23, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180223134214/https://businesssearch.sos.ca.gov/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/02/05/business/yourmoney/05rocket.html|title=A Bold Plan to Go Where Men Have Gone Before|date=February 5, 2006|first=Leslie|last=Wayne|work=[[The New York Times]]|access-date=February 16, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412130718/https://www.nytimes.com/2006/02/05/business/yourmoney/a-bold-plan-to-go-where-men-have-gone-before.html|archive-date=April 12, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/graphics/2015-elon-musk-spacex/|title=Elon Musk's space dream almost killed Tesla|date=May 14, 2015|access-date=June 7, 2015|website=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]L.P.|last=Vance|first=Ashlee|archive-date=February 23, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170223011256/https://www.bloomberg.com/graphics/2015-elon-musk-spacex/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[User:حجاوي (بيت الحكمة)/sandbox#Vance|Vance (2015)]], pp. 99, 102—103.&lt;/ref&gt;

له درې ځله ناکامه توغولو وروسته، سپیس ایکس وتوانېد چې په ۲۰۰۸ ز کال کې، د فالکان ۱ په نوم توغندي په توغولو باندې بریالي شي. دا په مایع سون توکو باندې لومړنی خصوصي توغندی و چې د ځمکې مدار ته ورسېد.

== سرچينې او ياداښتونه ==</text>
      <sha1>19ggvfq16mxk0r35jlsiimx0ecx2idj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>شېر سنګ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63387</id>
    <revision>
      <id>284008</id>
      <parentid>284006</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:08:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>اا</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5154" xml:space="preserve">
'''مهاراجا شېر سنګ''' ( [[پنجابي ژبه]] : ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ) (زېږون: [[4 ډيسمبر|۴ دسمبر]] ۱۸۰۷ – [[15 سپټمبر|۱۵ سپتمبر]] ۱۸۴۳ ) د سېکه امپراتورۍ څلورم واکمن وو. په 1841 کې هغه د چاند کور څخه تخت واخیست او د 1843 تر [[سپټمبر]] پورې مهاراجا پاتې شو. هغه د [[رنجيت سېنگ|رنجیت سنګ]] او مهتاب کور زوی و. '''مهاراجه شېر سنګ د لاهور د ډوګرا پرور ملاتړ ترلاسه کړی و، نو دهان سنګ او د هغه ملګري د الحاق په وخت کې په لوړو څوکیو ساتل شوي وو، خو د سندیانوالا سکان وتښتېدل، ځکه چې دوی د چاند کور ملاتړي وو، ځکه یې سخت مخالفت کاوه. د لومړي وزير په توګه، ديان سنګهـ شېر سنګهـ ته مشوره ورکړه، چې د سنديانووالا له سردارانو څخه دې لرې پاتې شي، ځکه چې هغوى سازشي طبيعت درلود، خو څه موده وروسته د لاهور د دربار څو سردارانو او د شېر سنګهـ حرم د سنديانووالا په سپارښتنه نه يوازې دا،  سردارانو ته بښنه وکړه. بلکې خپل مقامونه يې هم بېرته هغوى ته ورکړل، چې له امله يې ډوګرا کورنۍ له شېر سنګ څخه کرکه کوله.'''

'''د مهاراني چاندکور نونهال سینګ له مړینې وروسته هغه د لاهور په یوه ماڼۍ کې اوسېده، مهاراجا ورسره ژمنه کړې وه چې بیا به په زوره واده نه کوي، خو د وخت په تېرېدو سره مهاراجا دا ژمنه هېره کړه او چاندکور ته یې پېغامونه ولېږل چې شېر سنګ سره واده وکړي. خو مهاراني په کلکه انکار وکړ او مهاراجه ډېر په غوسه شو، مهاراني چاند کور د خپلو کنيزو  له خوا په ډبرو وویشتل شوه او مړه کړای شوه چې وروسته له هغې وتښتېدې، خو په وخت اقدام وشو او هغوی ونیول شوې، په دې ورځو کې مهاراجا له لاهور څخه بهر و. نيول شويو نوکرانو په وار وار ويل چې ملکه د شېر سنګ په امر وژل شوې ده، خو ديان سنګ د دوى خبره ونه منله او د نوکرانو پوزې او غوږونه يې پرې کړل او د راوي سيند ته يې وغورځول.'''

'''شېر سنګهـ د لاهور نه څه فاصله د شاه بلاول په ځاې کې خپله محکمه جوړه کړه، یوه ورځ سردار شېر سنګهـ ته ورغی او له هغه نه یې وعده واخيسته، چې د ده مالومات به پټ ساتي، هغه شېرسنګ ته يوه فرضي واقعه بيان کړه او ويې ويل چې ديان سنګ غواړي چې د سندهيانولا سرداران شېرسنګ ووژني او د شېرسنګ له مړينې وروسته دليپ سنګ په تخت کېنوي. مهاراجا د دې فرضيې په اورېدلو بې له کومې پوښتنې او ګروېږنې سنديانوالا سکانو ته اجازه ورکړه چې دهيان سنګ ووژني، سازشي فطرت والا سنديانوالا سکانو له دهيان سنګ سره وليدل، دهيان سنګ چې د مهاراجا شېرسنګ وفادار و، د خپل ژوند او مرګ نه ناخبره سندهيانوالا سکانو ته پرته شرطه د ملاتړ يقين ورکړ.'''

'''په ۱۸۴۳ م کې مهاراجه شېر سنګ شاه د بلاول په باړه دره کې یوه دربار ته ناسته وه چې په ترڅ کې یې د کشتۍ کشتۍ ولیدلې او انعامونه یې ورکول، له مهاراجا څخه یې لاهور ته د تلو اجازه وغوښته چې هغه ته یې د ورتګ وروسته اجازه ورکړه. د سیندانوالا سردار دیان سنګ له خپلو پوځیانو سره د شاه بلاول د باړې درې ته ورسېدو، له مهاراجا څخه یې د لښکر د معاینې غوښتنه وکړه، یو عصري ټوپک یې وښود، کله چې مهاراجا د ټوپک په کتلو بوخت شو، نو سردار د ټوپک په اسونه کېناست. ټوپک روان شو او مهاراجه وتښتېد او ویې ویل: &quot;تاسو دوکه کړې ده.&quot; دوی هم هغه په دې ټوټه شوي سر سره وواژه او لاهور ته ننوتل، دوی د دیان سینګ ډوګرا ولید، سر یې پرې کړ او د کلا کارمندانو ته یې وښوده، مهاراجا., راجکمار او نور د لومړي وزیر د مات شوي سر په لیدلو سره خلک ویریدل.'''{{Start box}}
{{Succession box}}
{{s-end}}

[[وېشنيزه:1843 مړينې]]
[[وېشنيزه:1807 زېږېدنې]]</text>
      <sha1>b8lp5g8mk93vqqsu9onlq4xx3t24lxa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اسماعيليه (ښار)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63388</id>
    <revision>
      <id>284009</id>
      <timestamp>2022-08-07T12:59:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4050336|اسماعیلیہ (شہر)]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3438" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|&lt;!-- Politics ----&gt;|name=اسماعيليه ښار|other_name=|native_name={{lang|ar|الإسماعيلية}}|nickname=د ښکلا او حيرانتياوو ښار|settlement_type=|motto=&lt;!-- images and maps ----&gt;|image_skyline=IsmailiaAdminBldg.jpg|imagesize=350px|image_caption=اداري ودانۍ|image_map=|mapsize=|map_caption=|pushpin_map=Egypt&lt;!-- the name of a location map as per http://en.wikipedia.org/wiki/Template:Location_map --&gt;|pushpin_label_position=bottom|pushpin_mapsize=300|pushpin_map_caption=Location in Egypt
&lt;!-- Location ----&gt;|coordinates_region=EG|subdivision_type=هېواد|subdivision_name={{flag|Egypt}}|subdivision_type1=[[د مصر واليان|والي]]|subdivision_name1=[[د اسماعیلیه ولایت والي]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=|subdivision_name3=|government_footnotes=|government_type=|leader_title=|leader_name=|leader_title1=&lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;|leader_name1=|established_title=&lt;!-- Settled --&gt;|established_date=&lt;!-- Area ----&gt;|area_magnitude=|area_footnotes=|area_total_km2=210|area_land_km2=&lt;!--See table @ Template:Infobox settlement for details on automatic unit conversion--&gt;
&lt;!-- Population ----&gt;|population_as_of=2012|population_footnotes=|population_note=|population_total=366669|population_density_km2=auto|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_blank1_title=Ethnicities|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|population_demonym=Ismailiata
&lt;!-- General information ----&gt;|timezone=[[مصري معياري وخت]]|utc_offset=+2|timezone_DST=|utc_offset_DST=|latd=30|latm=35|lats=|latNS=N|longd=32|longm=16|longs=|longEW=E|elevation_footnotes=&lt;!--for references: use tags--&gt;|elevation_m=13|elevation_ft=&lt;!-- Area/postal codes &amp; others ----&gt;|postal_code_type=&lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;|postal_code=|area_code=+69 +64|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website=|footnotes=}}
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longmاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|coordinates_regionاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longEWاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latNSاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longdاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latmاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latdاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|ω]]

[[وېشنيزه:کوشنۍ ليکنې]]</text>
      <sha1>tv1agezgixmqgrygvqtipxpzdlritni</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284010</id>
      <parentid>284009</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:04:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4050336|اسماعیلیہ (شہر)]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5050" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|&lt;!-- Politics ----&gt;|name=اسماعيليه ښار|other_name=|native_name={{lang|ar|الإسماعيلية}}|nickname=د ښکلا او حيرانتياوو ښار|settlement_type=|motto=&lt;!-- images and maps ----&gt;|image_skyline=IsmailiaAdminBldg.jpg|imagesize=350px|image_caption=اداري ودانۍ|image_map=|mapsize=|map_caption=|pushpin_map=Egypt&lt;!-- the name of a location map as per http://en.wikipedia.org/wiki/Template:Location_map --&gt;|pushpin_label_position=bottom|pushpin_mapsize=300|pushpin_map_caption=Location in Egypt
&lt;!-- Location ----&gt;|coordinates_region=EG|subdivision_type=هېواد|subdivision_name={{flag|Egypt}}|subdivision_type1=[[د مصر ولايتونه|ولايت]]|subdivision_name1=[[اسماعيليه]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=|subdivision_name3=|government_footnotes=|government_type=|leader_title=|leader_name=|leader_title1=&lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;|leader_name1=|established_title=&lt;!-- Settled --&gt;|established_date=&lt;!-- Area ----&gt;|area_magnitude=|area_footnotes=|area_total_km2=210|area_land_km2=&lt;!--See table @ Template:Infobox settlement for details on automatic unit conversion--&gt;
&lt;!-- Population ----&gt;|population_as_of=2012|population_footnotes=|population_note=|population_total=366669|population_density_km2=auto|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_blank1_title=Ethnicities|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|population_demonym=Ismailiata
&lt;!-- General information ----&gt;|timezone=[[مصري معياري وخت]]|utc_offset=+2|timezone_DST=|utc_offset_DST=|latd=30|latm=35|lats=|latNS=N|longd=32|longm=16|longs=|longEW=E|elevation_footnotes=&lt;!--for references: use tags--&gt;|elevation_m=13|elevation_ft=&lt;!-- Area/postal codes &amp; others ----&gt;|postal_code_type=&lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;|postal_code=|area_code=+69 +64|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website=|footnotes=}}
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longmاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|coordinates_regionاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longEWاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latNSاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|longdاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latmاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|latdاسماعیلیہ (شہر)]]
[[زمرہ:خانہ معلومات آباد مقام کا استعمال کرنے والے صفحات مع غلط پیرامیٹر|ω]]
اسماعيليه ( [[عربي ژبه|عربي]] : '''الإسماعيلية''' ) د [[مصر]] په شمال ختيځ کې يو ښار دی. دا په مصر کې د &quot;ښکلا او جادو ښار&quot; په نوم پېژندل کیږي. '''اسماعیلیه''' د سویز کانال په لوېدیځه غاړه کې موقعیت لري، دا د '''اسماعیلیه''' ولایت مرکز دی. د ښار نفوس (د شاوخوا کلیوالي سیمو په شمول) نږدې 750,000 وګړي دي. دا ښار په شمال کې د پورټ سعید او سویل په سویل کې د سویز ترمنځ نیمه لار پروت دی ↵ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین |date= |title=Ismaïlia |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ismaïlia&amp;redirect=no&amp;oldid=597909527}}&lt;/ref&gt;

== جزیات ==
اسماعیلیه ۲۱۰ کیلومتره مربع مساحت لري او ټول نفوس یې ۳۶۶۶۶۹ تنه دی او له بحر څخه په ۱۳ متره لوړوالی کې پروت دی.

== نور وګوره ==

* [[مصر]]
* په مصر کې د ښارونو لیست

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}{{نابشپړ}}
[[وېشنيزه:کوشنۍ ليکنې]]
[[وېشنيزه:مصري فيلسوفان]]
[[وېشنيزه:مصري شخصيات]]
[[وېشنيزه:مصري دعوتگران]]
[[وېشنيزه:مصري خبریالان]]
[[وېشنيزه:مصري اسلامپال]]
[[وېشنيزه:مصري اديبان]]
[[وېشنيزه:مصري ادبپوهان]]
[[وېشنيزه:مصري سياستوال]]
[[وېشنيزه:مصرفي توکي]]
[[وېشنيزه:مصري ښارونه]]</text>
      <sha1>idf2fefs2tfpmmqv3sk4gk0tkx7g56w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284011</id>
      <parentid>284010</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:04:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>بحرين</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3741" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|&lt;!-- Politics ----&gt;|name=اسماعيليه ښار|other_name=|native_name={{lang|ar|الإسماعيلية}}|nickname=د ښکلا او حيرانتياوو ښار|settlement_type=|motto=&lt;!-- images and maps ----&gt;|image_skyline=IsmailiaAdminBldg.jpg|imagesize=350px|image_caption=اداري ودانۍ|image_map=|mapsize=|map_caption=|pushpin_map=Egypt&lt;!-- the name of a location map as per http://en.wikipedia.org/wiki/Template:Location_map --&gt;|pushpin_label_position=bottom|pushpin_mapsize=300|pushpin_map_caption=Location in Egypt
&lt;!-- Location ----&gt;|coordinates_region=EG|subdivision_type=هېواد|subdivision_name={{flag|Egypt}}|subdivision_type1=[[د مصر ولايتونه|ولايت]]|subdivision_name1=[[اسماعيليه]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=|subdivision_name3=|government_footnotes=|government_type=|leader_title=|leader_name=|leader_title1=&lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;|leader_name1=|established_title=&lt;!-- Settled --&gt;|established_date=&lt;!-- Area ----&gt;|area_magnitude=|area_footnotes=|area_total_km2=210|area_land_km2=&lt;!--See table @ Template:Infobox settlement for details on automatic unit conversion--&gt;
&lt;!-- Population ----&gt;|population_as_of=2012|population_footnotes=|population_note=|population_total=366669|population_density_km2=auto|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_blank1_title=Ethnicities|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|population_demonym=Ismailiata
&lt;!-- General information ----&gt;|timezone=[[مصري معياري وخت]]|utc_offset=+2|timezone_DST=|utc_offset_DST=|latd=30|latm=35|lats=|latNS=N|longd=32|longm=16|longs=|longEW=E|elevation_footnotes=&lt;!--for references: use tags--&gt;|elevation_m=13|elevation_ft=&lt;!-- Area/postal codes &amp; others ----&gt;|postal_code_type=&lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;|postal_code=|area_code=+69 +64|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website=|footnotes=}}

اسماعيليه ( [[عربي ژبه|عربي]] : '''الإسماعيلية''' ) د [[مصر]] په شمال ختيځ کې يو ښار دی. دا په مصر کې د &quot;ښکلا او جادو ښار&quot; په نوم پېژندل کیږي. '''اسماعیلیه''' د سویز کانال په لوېدیځه غاړه کې موقعیت لري، دا د '''اسماعیلیه''' ولایت مرکز دی. د ښار نفوس (د شاوخوا کلیوالي سیمو په شمول) نږدې 750,000 وګړي دي. دا ښار په شمال کې د پورټ سعید او سویل په سویل کې د سویز ترمنځ نیمه لار پروت دی ↵ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین |date= |title=Ismaïlia |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ismaïlia&amp;redirect=no&amp;oldid=597909527}}&lt;/ref&gt;

== جزیات ==
اسماعیلیه ۲۱۰ کیلومتره مربع مساحت لري او ټول نفوس یې ۳۶۶۶۶۹ تنه دی او له بحر څخه په ۱۳ متره لوړوالی کې پروت دی.

== نور وګوره ==

* [[مصر]]
* په مصر کې د ښارونو لیست

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}{{نابشپړ}}
[[وېشنيزه:کوشنۍ ليکنې]]
[[وېشنيزه:مصري فيلسوفان]]
[[وېشنيزه:مصري شخصيات]]
[[وېشنيزه:مصري دعوتگران]]
[[وېشنيزه:مصري خبریالان]]
[[وېشنيزه:مصري اسلامپال]]
[[وېشنيزه:مصري اديبان]]
[[وېشنيزه:مصري ادبپوهان]]
[[وېشنيزه:مصري سياستوال]]
[[وېشنيزه:مصرفي توکي]]
[[وېشنيزه:مصري ښارونه]]</text>
      <sha1>fvk8x1fwo6idfb25hfjpdtoxaf03sf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بحرين، سوات</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63389</id>
    <revision>
      <id>284012</id>
      <timestamp>2022-08-07T13:14:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5014396|بحرین، سوات]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2776" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|official_name=بحرين، سوات|name=بحرين|settlement_type=[[زده کړې]]|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_map=|mapsize=280px|map_alt=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_alt1=|map_caption1=Location within [[پاکستان]]|subdivision_type=[[هېواد]]|subdivision_name={{flag|Pakistan}}|subdivision_type1=[[د پاکستان اداري وېش]]|subdivision_name1=[[خيبر پښتونخوا]]|subdivision_type2=[[د پاکستان اداري وېش]]|subdivision_name2=[[سوات ولسوالۍ]]|population_total=|population_as_of=1998|population_est=|pop_est_as_of=|population_footnotes=|area_total_km2=|leader_title=|leader_name=|leader_title1=|leader_name1=|blank_name_sec1=Number of [[قصبہ]]s|blank_info_sec1=ADD HERE|blank_name_sec2=Number of [[د پاکستان ټولنيز ګوندونه]]|blank_info_sec2=ADD HERE|timezone1=[[پاکستان معياري وخت]]|utc_offset1=+5|website=|footnotes=}}
[[دوتنه:Waterfall_at_village_Bahrain_district_swat_kpk.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Waterfall_at_village_Bahrain_district_swat_kpk.jpg/220px-Waterfall_at_village_Bahrain_district_swat_kpk.jpg|بټنوک]]
[[دوتنه:Bahrain_swatvalley_x001.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Bahrain_swatvalley_x001.JPG/250px-Bahrain_swatvalley_x001.JPG|کيڼ|بټنوک|250x250px| د بحرین، پاکستان څخه یو لید]]
'''بحرین، سوات'''  يوه دره ده چې  د [[پاکستان]] د [[خېبر پښتونخوا|خیبر پښتونخوا]] ايالت د سوات ولسوالۍ د سوات سيند ترڅنګ پرته ده د خيبر پښتونخوا له مینګورې څخه ۶۰ کیلومتره لرې پرته ده. &lt;ref&gt;{{Cite web |last=انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین |date= |title=Bahrain, Swat |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahrain,_Swat&amp;redirect=no&amp;oldid=689617113}}&lt;/ref&gt; بحرین یو سیاحتي ځای دی. د بحرین نوم د دوو سیندونو، سوات سیند او دارال سیند له امله ونومول شو. ځکه چې سیند په عربي کې بحر بلل کیږي، د بحرین کلمه د دوو سیندونو لپاره کارول شوې. په دې سیمه کې توروالی ژبه ویل کیږي.

== نور وګوره ==

* [[پاکستان|پاکیستان]]
* د پاکستان د ښارونو لیست

== بېرونۍ تړنې ==

* [http://tourswat.com/bahrain/ بحرین]

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}{{متعدد سانچے|پاکستان-نامکمل|پاکستان-جغرافیہ-نامکمل}}
[[وېشنيزه:بحرين]]
[[وېشنيزه:سوات]]
[[وېشنيزه:سوات ولسوالۍ]]</text>
      <sha1>l4nxca9v0bd1881jbdzb1doe5en1iek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قرامطيان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63390</id>
    <revision>
      <id>284013</id>
      <timestamp>2022-08-07T14:10:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4113161|قرامطہ]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31440" xml:space="preserve">
قرامطيان (اسماعيلي شیعه مذهب) ته باطینیه هم ویل کیږي. دوی په مختلفو سیمو کې په مختلفو نومونو پېژندل شوي. په حلب او مصر کې دوی اسماعیلیان بلل کېدل، په قم، کاشان او طبرستان کې یې سبا، په بغداد او د مارواءالنهر سیند په اوږدو کې او غزني کې ورته قرامطيان ویل کېدل، په کوفه کې یې مبارکي ویل کېدل، په بصره کې په روندي او برقعي ویل کېدل. په ری کې دوی خلقي او باطني، ګرګان کې په محمره ، په سوريه کې مبيضه، په لويديځ کې سعيدي، په لحساء او بحرين کې جنابي، په اصفهان کې باطاني. دوی په خپله خپل ځانونه تعليمي ګڼل {{سرچینه}}

== حمدان بن اشعث ==
قرامطه جمع لفظ دی مفرد لفظ يې قرامطي دی. ویل کیږي چې قرمط د حمدان بن اشعث لقب دی چې د دې فرقې بنسټ اېښودونکی دی. په عربي کې د قرمط مانا نږدې تګ ته وايي. دا سړی د ټيټ قدی و له همدې کبله يې څنګ پرڅنګ ګامونه اخيستل، نو ځکه ورته خلکو د قرمط په نوم ياداوه. دا هم ویل کیږي چې د قرمط اصل قرامطیه دی چې نبطي ژبې کلمه ده. یانې د سرو سترګو لرونکی سړی. ځکه د حمدان بن اشعث سترګې ډېرې سرې وې. له همدې امله عربانو ورته قرمط ویل.

ځینې تاریخپوهان په دې باور دي چې اسماعیلیان له قرامطه څخه راغلي دي. خو اسماعيليان وايي، چې د اسماعيليانو ډېرې څانګې وې، چې اصلي څانګه يې قرامط ده. ځکه چې د اسماعیلي فرقه د اسماعیل بن جعفر صادق له مړینې وروسته پیل شوه. تاریخ چې ۱۳۳ هجری قمری دی او قرامطه احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل چې په ۲۴۲ هجری قمری کال کښې وفات شو د حسین د زوی په دوره کښې له اسماعیلیانو څخه جدا شو. دا دواړه فرقې د عقیدې له مخې متفق دي او د دې دواړو فرقو تر منځ یوازېنی اختلاف د صدارت دی. خو قرموط د فاطمیون د سلطنت له پیله پنځوس کاله مخکې سیاسي ډګر ته راغی، نو ځینې خلک په دې باور دي چې اسماعیلیان له قرموط څخه منځته راغلي دي.

== له اسماعيليانو څخه د قرامطيانو بېلوالی ==
حمدان بن اشعث چې د قرامطي ګروهې بنسټګر و، د احمد بن عبدالله (مستور) له خوا د کوفې سیمې کې دعوت کاوه او په کوفه او سلمیه کې یې په مساوي توګه اړیکې روانې وې. احمد په ۲۴۲ هجري کې وفات شو. د هغه ځای ناستی حسین حمدان ته یو لیک ولیکه چې موضوع یې د حمدان د روایت له مخې له پخوانیو لیکونو سره توپیر درلود. له همدې امله یې خپل مرستیال دای عبد العان سلمیه ته ولېږه چې حقیقت معلوم کړي. کله چې عبدالعان سلميه ته ورسېد، پوه شو چې احمد وفات شوى او زوی يې حسين د ده ځاى ناستى دى. عبدالعزيز له حسين څخه وپوښتل چې حجت او امام څوک دی؟ حسین ورته برعکس پوښتنه وکړه. ته راته ووایه چې دا امام څوک دی؟ عبدوان وویل: هغه امام محمد بن اسماعیل بن جعفر صاحب الزمان دی. حسین وویل زما له پلاره پرته بل امام نشته او زه یې جانشین یم. د دې خبرې په اورېدو سره عبد الحمدان (قرامط) راغی او د سليمې له پېښې يې خبر کړ. حمدان خپل ټول پیروان راټول کړل او امر یې وکړ چې د سلمیه له بلنې څخه جلا شي. دغو مرسته کوونکو په خپلو ځايونو کې د هغه امر منلى و، خو په نورو ځايونو کې يې هيڅ نه شواى کولاى. ځکه دعوت د کوفې ټولو سیمو ته خپور شوی و.

== د قرامطه حرکت پیل ==
حمدان په ۲۶۸ هجري قمري کال کې د سلمیه سلسله ماتوله او خپله یوه جلا دعوه یې صادره کړه. اوس د دعوت قرمط شروع شو. د کوفې ناباطين او عربو قبيلو په کثرت سره دې دعوت ته داخلېدل پيل کړل. حمدان د هغه د مرستې لپاره یو شمېر مرستندویه غوښتونکي چمتو کړل. هر داعي او د هغه مرستندوی به د خپلې وظیفې سره سم خپل ځای ته ورځي او د دعوت څارنه به کوي. په تدریج سره، د حمدان ځواک زیات شو او هغه د شتمنیو د راټولولو لامل شو. له لنډې مودې وروسته په شهيدانو باندې ډول ډول مهرونه وضع شول او د فطره، حجره، بلغة، خمس او الفا په نومونو ونومول شول. د هر یوه ثبوت د قران کریم څخه اخیستل شوی. د الفح شرح له مخې ټولو مریدانو ته یې امر وکړ چې خپل منقول او غیر منقول مال د ټولو دعوا کوونکو په خزانه کې جمع کړي. هیڅوک هیڅ ملکیت نه لري. تر څو په مالي لحاظ یو بل ته لومړیتوب نه وي. هر کس ته به د دعوې له خزانې څخه د هغه د اړتیا سره سم پیسې ورکول کیږي. ټول به یو شان ژوند کوي او د عیش او عشرت څخه به ډډه کوي. د دې چلند لپاره له قرآن کریم څخه سند را اخيستل شوی او خلکو ته ویل شوي چې د دوی مال ساتلو ته اړتیا نشته ځکه چې دوی د ځمکې مالکان دي. دا د دوی د امتحان وخت دی ترڅو د دوی اخلاص او صداقت و ارزول شي. دوی ته یوازې د وسلو اخیستلو او په کور کې د ساتلو اجازه ورکړل شوې وه. یو باوري داعي د کلیوالو د عایداتو د راټولولو لپاره وټاکل شو. په دې پيسو به وږو ته ډوډۍ ورکوله، بربنډو ته جامې ورکول کېدې او له معيوبينو سره مرسته کېده، تر څو دا طريقه په داسې ښه ډول پرمخ ولاړه شي، چې هيڅوک غريب او محتاج پاتې نه شي. ټولو اوسېدونکو خپله دنده په دقت سره ترسره کړه. حتی غریبو ښځو به په خوشحالۍ سره د خپلو تکلونو عاید د دعوت خزانې ته جمع کاوه او کوچني ماشومان به په خوښۍ سره د مرغیو د ساتنې مزد هم د دعوت خزانې ته ورکاوه.

== عصري زده کړه ==
کله چې حمدان ولیدل چې پیروان یې په ټولو شیانو کې د هغه اطاعت کولو ته چمتو دي، نو په تدریج سره یې خپلو پیروانو ته د تناویه فرقې ښوونه پیل کړه. له دې امله د دوی هغه پرهیزګاري او سپېڅلتيا چې دوی ته مخکې ښوول شوې وه په بشپړه توګه ورکه شوه او دوی په فسق کې شول. دوی ته څرګنده شوه چې د ټاکلي حد تر رسېدو وروسته د شريعت ظاهري عملونه بندېږي. اوس لمونځ او روژې ته ضرورت نشته. د امام الحق یعني محمد اسماعیل بن جعفر صادق علم کافي دی. دا هغه مهدي دي چې په اخرت کې به راڅرګند شي او خپل حق به واخلي. دا د هغو کسانو لپاره راټولیږي چې د بیعت ادعا کوي. دوی ژوندي دي او هیڅکله نه مري، دوی اصلي هدف دی. د داسې امام د پوهې له ترلاسه کولو وروسته، د کومې ګناه او له عذاب څخه د وېرې اړتیا نشته.

== پایلې ==
د داسې زده کړو پایله هغه څه ده چې باید وي. د کرامت اخلاقي حالت دومره خراب او بدتر شو چې هغه په هر ډول بد اخلاقۍ اخته شو. دوی ته دا هم وویل شول چې ستاسو د مخالفینو وینه ستاسو لپاره حلاله ده. جزیه باید د هغو کسانو څخه واخیستل شي چې ستاسو مخالفت نه کوي مګر نه غواړي چې ستاسو دین ته ننوځي. دوی ته لارښوونه شوې وه چې مخکې وسلې ترلاسه کړئ. دومره وینه بهېدله چې ګاونډیانو چیغې وهلې. هغه دومره ځواک ترلاسه کړ چې په 279 هجري کې یې د مهاباد په کلي کې یو زیارت جوړ کړ او په یو قوي دېوال سره یې ساتنه وکړه او شاوخوا یې خندق وکينده. اوس د والیان ایالت هم د دوی څخه په وېره کې و. د هغه سیاسي ژوند له دې ځایه پیل شو.

== د عباسیانو کمزوري ==
د دې حیرانوونکي پرمختګ اصلي لامل د عباسي خلافت ضعف و. د سرحدونو مدیریت ښه نه و او په هیواد کې ناکراري وه. هغه اعرابیان چې په بصره کې د سپاهیانو په توګه اوسیدل. دوی لوټ کړل. اصلي ناباطین بزګران له دې ظلمونو ستړي شول او بغاوت یې وکړ. د عربو ځنې قومونه چې له عباسيانو سره يې دښمني درلوده هم ورسره يو ځای شول. په داسې یوه تیاره فضا کې قرمطه خپل تبلیغ پیل کړ او د خپلو نه ستړي کیدونکو هلو ځلو له لارې د عراق او بحرین خلک له قرمته سره یوځای شول. ځکه چې دا دوی ته هیله پیدا کړه چې د مهدي د ظهور وخت نږدې دی. هغه به دوی له اوسنیو ستونزو څخه خلاص کړي. د مهدي د ظهور خبر په داسې کړکېچن وخت کې د خپرېدو ښه فرصت و. د مهدي انتظار د قرمتا د سیاسي پرمختګ دویم مهم لامل دی.

== ذکرويه ==
د حمدان بلنه په کوفه کې اعلان شوه، خو نورو ښارونو ته یې خبر نه و رسېدلی. هلته ادعا کوونکي په دې باور وو چې له سلمیا سره یې اړیکې دوام لري. یو له دوی څخه دای تالقان ته ولاړ. کله چې دې داعي وليدل چې د کوفې قرمت د خطونو ليکل بند کړي دي. نو له تالقان څخه ووت او د قرمته په لټه کې شو، عبد ورته ورسېد او د هغه د چوپتیا په خاطر یې ملامت کړل. عبد العان وويل چې د سلميې امامانو د امام محمد بن اسماعيل له بلنې ډډه کړې ده، نو له هغوى سره يې اړيکې پرې کړې دي. له هغه وروسته دغه داعي له زکراويه بن محروية سره وليدل او هغه يې وهڅول چې د دعوت سلسله بيا پيل کړي. هغه وویل: عبد، دا په ژوند کې ناشونی دی. بيا يې وړانديز وکړ چې که عبد الله په يو ډول ووژل شي، نو دعوت دې پيل شي. ځينو نورو مدعيانو هم له دې نظر سره موافق و او عبد په ۲۸۶ هجري کې يې وواژه. د دې په لیدلو سره د هغه لخوا ټاکل شوی عبد الداعي او د هغه پیروان د ذکرویا سره د مقابلې لپاره چمتو شول. له دې ځايه په قرمته كې يوه فرقه ولوستل شوه او په دوو ډلو ووېشل شوه، د عبد د دوى ډله پياوړې وه، نو زكراويه په يوه څاه كې پټ شو.

== د ذکرويه بیا تنظیمول ==
د دوو کلونو لپاره، زکراویا او د هغه پلویان په پټه کې پاتې شول. عباسي خلیفه معتزد د دوی د ماتولو لپاره لښکر واستاوه او څو جنګونه وشول چې ډېر قرمطین ووژل شول. له همدې امله د عبدان ګوند ضعیف شو او غړو یې د ذکراویه هېره کړه. خو زکراویا په پټه خپل کار ته دوام ورکړ او په تدریج سره یې خپل واک زیات کړ. اوس زکراویه خپل پام هغو ښارونو ته واړوه چې کوفې ته نږدې وو. هڅه یې وکړه چې د دې ښارونو اوسیدونکي تر خپل نفوذ لاندې راولي. خو هغه په دې هڅه کې ناکام شو. نو په 289 هجري کې يې خپل درې زامن يحيى، حسين او علي بلاد شام ته ولېږل او هغوى ته يې امر وکړ چې لاړ شي او په بنو قلب کې کار وکړي او ادعا وکړي چې دوى د اسماعيل بن صادق له اولادې دي. يحيى په خپل تبليغ کې ډېر بريالى و او ډېر سوريان يې پيروان شول. هغه په شیخ مشهور شو او د محمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق دعوه یې وکړه. په دې توګه قرمته خپله سکه په بلاد شام کې خوندي کړه. پر دوی د عباسي خلیفه معتزد د غلام شبل رفاصه له خوا برید وشو. شیبل ووژل شو. قرامطه د رفاصه جامع جومات وسوځاوه او لوټماري يې پيل کړه. له دې وروسته احمد بن محمد طي له هغوى سره مخامخ شو او د هغوى مشر ابو الفروس يې ونيوه او په بغداد کې يې معتزد ته ولېږه. معتزد هغه په ستر عذاب سره وواژه.

== د دمشق پر لور د قرامطيانو خوځښت ==
په ۲۹۰ هجري قمري کال کې قرمته د دمشق پر لور حرکت وکړ. د جهان احمد بن طولون غلام 'تباغ' و. هغه د مصر د پوځ په مرسته د قرمتا سره څو جنګونه وکړل. په وروستۍ جګړه کې یحیی او د هغه ډېر ملګري ووژل شول. هغه کسان چې ژوندي پاتې شول د یحیی ورور حسین چې خپل نوم یې احمد بدل کړی و د خپل مشر په توګه وټاکه. د هغه په خوله کې داغ وو، نو هغه د صاحب الشام په نوم مشهور شو. هغه خلکو ته قناعت ورکړ چې دا مقام ورته د خدای لخوا د شناخت په توګه ورکړل شوی او هغه پخپله مهدي امیرالمومنین دی. له هغه څخه د هغه د تره زوی عیسی بن مهدي راغلی. چا خپل نوم عبدالله بن احمد بن محمد بن اسماعیل بدل کړ او د مدثر لقب یې ونیو او ادعا یې وکړه چې د الله په کلام کې ذکر شوی مدثر زما نفس دی. ډېر بدويان ورسره ملګري شول او د هغوی په مرسته يې دمشق محاصره کړ. د دمشق خلکو هغه ته د یو څه ملکیت په ورکولو سره سوله وکړه. بیا هغه د حمص، حما، مارات النعمان او بعلبک په لور روان شو. چیرې چې د هغه په نوم خطبه ولوستل شوه. د دغو ځايونو له فتحه کولو وروسته يې سليمه ته مخه کړه او د بنو هاشم ډېر کسان يې په توره ووهل.

== په قرامطيانو د خليفه کتفي لښکرکشي ==
قرامطيانو د شام په ښارونو کې دومره وحشتونه او فسادونه رامنځته کړل چې عباسي خلیفه مکتفي خپل سپه سالار محمد بن سلیمان له یوه لوی لښکر سره د جګړې لپاره ولېږه او پخپله هم ورسره رقه ته ولاړ. دا ځل قرامطيان له سختې ماتې سره مخ شول. صاحب الشام احمد (حسین) او د هغه څو ملګري ونیول شول او په شکنجه ووژل شول. له همدې امله د ذکراویا درې زامن ووژل شول. له دې پېښې یو کال هم تېر نه و، چې قرامطيانو بیا د پخوا په پرتله په ډېر قوت سره د خپلو بریدونو لړۍ پیل کړه.

== د حاجيانو لوټل او وژل ==
کله چې زکراویه ولیدل چې د هغه پیروان سوریې ته په شا شوي او درې زامن یې په جګړه کې وژل شوي دي، هغه په عراق کې له خپل پټنځای څخه راووت، چیرې چې هغه شل کاله پټ و، او د الهام په توګه یې ادعا وکړه چې د هغه زامن په جګړه کې وژل شوي دي. جګړه او اوس د صاحب الزمان د ظهور وخت نږدې دی. د هغه عراقی داعی ورته راغی او په اوږو یې پورته کړ او په یوه جلوس کې یې راوویست او ویې ویل چې دا د امام الزمان مرستیال دی. په زرگونو قرمته کسان ورسره ملګري شول. مفتي يو ځل بيا د هغوى پر ضد لښکر ولېږه، خو دا ځل يې لښکر مات کړ. قرمطه کوفې، بصرې او بغداد ته ورغلل او لوټماران یې پیل کړل. په لاره کې له مکې څخه د حاجیانو پر دریو کاروانونو سخت برید وشو. په دغو بریدونو کې شاوخوا شل زره کسان ووژل شول او څو سوه زره دیناره د قرمطه لاس ته ورغلل. په بغداد کې داسې کور نشته چې غم یې نه وي خوړلی او له هغه څخه چیغې نه وي پورته شوې.

== د زکرويه ماتې ==
کله چې د حاجيانو د هلاکت خبر بغداد ته ورسېد، خلیفه مکتفي د دریم ځل لپاره د خپل سالار واصف په مشرۍ یو لوی لښکر ولېږه. زکراویه ورسره وجنګیده خو ماتې يې وخوړه، ټپي شو او ونیول شو. واصف هغه بغداد ته ولېږه خو په لاره کې د زخمونو له کبله مړ شو. د هغه جسد په بغداد کې د خلکو د نندارې او وېرولو په موخه په بغداد کې په سولۍ وځړول شو. کله چې زکراویه مړ شو، په عراق کې د قرامطيانو نفوذ کم شو. قرامطیان چې په دې جګړه کې ژوندي پاتې شول د سوریې په لور وتښتېدل. چیرته چې د سوریې واکمن حسین بن حمدان هڅه وکړه چې دوی بېرته ونیسي.

== د بحرین بنو جنابي ==
د قرمتا پاڅون یوازې په عراق او سوریه کې محدود نه و. په بحرین کې ډیر وحشتناک فسادونه په 281 هجري قمري کال کې د قرمته څخه یو مبلغ یحیی بن مهدي د قطیف (بحرین) موزې ته ورسید او ادعا یې وکړه چې هغه د مهدي پیغمبر دی او د مهدي د ظهور وخت نږدې دی. . کلیوال د هغه تر اغیز لاندې راغلل. د قيس په قبيلو کې يې څو ورځې پاتې کيدې او په مختلفو لارو يې له خپلو عزادارانو څخه مالونه راټول کړل. د هغه له وتلو وروسته د هغه ایرانی مرستیال حسن بن بهرام په کوفه کې میشت شو او د بنو قصر له کورنۍ سره یې واده وکړ چې د اسماعیلیانو بلنه یې منلې وه. دیني زده کړې یې له عبد ان یا همدان څخه ترلاسه کړې. څرنګه چې د کلي اوسېدونکی و، په دې ابو سعید جنبي مشهور شو. اوس په 286 هجري کې هغه بدوی عربان وهڅول چې د هیواد فتحه کړي او پخپله دعوه دار شي. د بنو کلاب او بنو عقيل زياتره برخه يې ورسره مله وه او ډېر ژر د بحرين زياتره کلي د ده تر ولکې لاندې راغلل. لکه څنګه چې د هغه ځواک زیات شو، هغه یو لوی لښکر راټول کړ او احسا یې خپل مرکز جوړ کړ. له دې وروسته قرمت له بحرین څخه ووت او بصرې ته نږدې شو. عباسي خلیفه معتزد عباس بن عمرو غنوي د دوی پر ضد واستاوه. خو ابو سعید جنبي عباس ونیوه او د هغه ډېر لښکر یې ووژل. بیا یې حجره چې د بحرین تخت و، د څو بریدونو په کولو سره فتح کړ. هغه بیا د بحرین د ښارونو ساتنه وکړه او د رعیت د ګټو ساتنه یې وکړه. هغه په ځانګړې توګه د کرنې د ودې او هوساینې سره علاقه درلوده. تنکیو هلکانو ته یې په عسکري روزنه ورکړه او ډېر جنګي وسایل یې راټول کړل. بنو زبا ته يې په ډېرو جګړو کې ماتې ورکړه. له پنځلسو کلونو واکمنۍ وروسته په ۳۰۱ هجري قمري کال کې د خپل غلام چې د عباس په لښکر کې بندي و، ووژل شو.

د جنبي له وژنې وروسته د هغه مشر زوی ابو القاسم سعید د هغه ځای ناستی شو. تر درې کلنې واکمنۍ وروسته یې کشر ورور ابو طاهر سلیمان پاڅون وکړ او هغه یې وواژه. په 403 هجري کې ابو طاهر په بحرین کې د قرمته ولسمشر شو. د 311 هجري او 325 هجري کلونو تر منځ د بحرین قرمته په بصره، کوفه او د عراق په نورو ښارونو کې د خپلو وروڼو په پرتله ډیر فسادونه وکړل. ځینې روایتونه ښیی چې مهدی چې د فاطمی نسل لومړنی امام و، هڅه وکړه چې له قرمته سره اتحاد وکړی. مهدي د ابوطاهر والي په رسمیت وپېژندل. ابوطاهر لا دمخه کافي ځواک ترلاسه کړی و. کله چې یې د مهدي ملاتړ ترلاسه کړ، د بصرې پر لور یې حرکت وکړ او لس ورځې یې وینه توی کړه او ولی سبک مفلمی یې وواژه. هغه ښار ته له راستنېدو وروسته، هغه ټوله شتمني چې ده ترلاسه کړې وه، خپل استوګنځي ته ولېږه. دوی نیول شوي بندیان د غلامانو په توګه وپلورل.

په ۳۱۵ هجري قمري کال کې قرامطیان کوفې ته ننوتل او د بصرې نه زیات ښار یې محاصره کړ. د هغه لښکرې بیا په عراق کې پراخې شوې او څو ځله یې عباسي خلافتونه مات کړل. بالاخره مقتدر د لښکر دوه مشران هارون بن غریب او صفیه بصرې ته ولېږل. هغه قرامطيانو ته ماتې ورکړه. له هغه وروسته قرامطيانو بيا په عراق کې سر پورته نه کړ.

== د بیت الله بې حرمتي او د حجر اسود انتقال ==
تر اوسه پورې قرامطيانو د حاجيانو کاروانونه لوټل، خو په ۳۱۷ هـ ق کې قرامطيان له عراقه وتښتېدل او مکې ته ورسېدل. سږ کال منصور دیلامي د حاجیانو مشر و. هغه خلک له ځانه سره یوړل او له بغداد څخه مکې ته روان شو. په مکه مکرمه کې د عین ترویا په ورځ ناڅاپه قرامطيانو په دوی برید وکړ او مالونه یې لوټ کړل. په بیت الله او مسجد الحرام کې یې ډېر حاجيان ووژل. حجر اسود يې له خپل ځای څخه وويست او له ځانه سره يې يوړ. د مکې امير ډېر اميران له ځانه سره بوتلل او هڅه يې کوله چې قرامطيان له خپلو اعمالو راوګرځوي. خو د دوی هڅې ناکامې شوې. له دې وروسته د بيت الله دروازه او محراب ونړول شو او د قربانيانو جسدونه يې د زمزم څاه ته وغورځول  او ځينې يې پرته له غسل او کفن څخه په مسجد الحرام کې ښخ کړل. د مکې په خلکو باندې سخت مصیبتونه نازل شول. کله چې د دې پېښې خبر قیروان ته ورسېد، مهدي د قرامطيه په مشر ابوطاهر لعنت وکړ او د تورې ډبرې د بېرته راوړلو  لپاره یې ولیکل. له مهدي نه وروسته د هغه زوی او جانشین قایم هم ابو طاهر ته یو لیک ولیکه. ابوطاهر په 339 هجري کې دا تور ډبره بېرته راوړله. دا چې موږ یې په امر اخیستې او په امر یې بیرته راګرځوو. حجر اسود څه د پاسه دولس کاله له قرامطيانو سره په هجرت کې پاتې شو او په دې موده کې قرامطيانو په مکه کې قبضه وکړه. په تور ډبره کې چې کومې د ماتېدو او ګرېدو نښې ليدل کيږي، هغه د قرامطيانو په وسيله له خپله ځايه د ويستلو او لرې کولو له کبله دي.

== پهسوریې او مصر د تسلط هڅه ==
په ۳۶۱ هجري قمري کې کله چې فاطمي خلیفه معاذ خپل مشر حسن ته لیک ولیکه نو قرامطيان د دمشق او مصر پر لور د تګ لپاره تیار شول. په دې کار سره هغه ډېر وډار شو، خو حسن پروا ونه کړه او د جګړې لپاره تيار شو. معاذ حسن له دندې ګوښه کړ او د هغه د قبیلې یو خپلوان یې د قرامطيه د والي په توګه وټاکه. د حسن په نه شتون کې، نوی والي د اوول ټاپو ته لاړ او احساء یې لوټ کړ. خو طلع الله عباسي خلیفه د دوی ترمنځ سوله وکړه. حسن ډېره هڅه وکړه چې سوريه او مصر فتح کړي خو ناکام شو.

== سقوط ==
په ۳۶۶ هجري کې حسن له افتاګین سره وکتل او له بنو عباس سره یې بیعت وکړ. تر څو د عباسیانو په مرسته بنو فاطمه سره جګړه وکړي. خو کله چې هغه ماتې وخوړه او وتښتېد، نو قرامطيانو له هغه څخه مخ واړاوه او د هغه د ګوښه کولو او د جنابي د کورنۍ د مشر د ټاکلو لپاره يې موافقه وکړه او د سردارۍ لپاره يې يو نه بلکې دوه تنه جعفر او اسحاق وټاکل. څو ورځې وروسته د دوی تر منځ اختلاف پیدا شو او تر څنګ یې د جنابي په کورنۍ کې هم کورنۍ جګړې پیل شوې. له دې امله د قرامطه ځواک مات شو او اصغر بن ابي الحسن طغلبي په ۳۹۸ هجري کې دوی فتح کړل او د موجه الاحساء په فتح کولو سره یې د دوی دولت پای ته ورساوه.

== تبصره ==
هرڅوک حیران دي چې قرامطيان څنګه ثابت او په خپل غږ کې ریښتینی و. په یوه وخت کې به یې ماته وخوړه، بیا به په بل ځای راپورته شول. له همدې امله دوی خپل هدف ته د رسېدو لپاره د خپل سر له ورکولو هم ډډه نه کوله. تل د مهدي په تمه او انتظار کې دي، کله  یو کس مهدي ګڼي او کله بل. د دوی د ادعا کونکو انګېزه عموما خود غرضه وه. ډېر بې وزله او بې وزله عربان د لوټمارۍ په لالچ کې له دوی سره یوځای شول. خو د داسې ناروا انګېزو تر څنګ باید یو څه معنوي ځواک هم وي، چې دومره ګڼ ګوندونه په واک کې وساتي او هغوی ته دا ځواک ورکړي، چې له خطرناکو وحشیانو سره د بغاوت په مالونو مقابله وکړي. نارینه او ښځینه هم په جګړو کې برخه اخیستې وه.

بې له شکه د لوټمارۍ تر څنګ د قرامطيانو مذهبي لېوالتیا دوی دې ته وهڅول چې که څه هم په شمېر کې لږ وو، خو د عباسیانو د ملخانو له لښکرو سره په مقابله کې یې هېڅ شرم نه کاوه. د دوی په سپین بیرغ باندې د قرآن کریم یو آیت لیکل شوی و او د مهدي د ظهور او ظهور په تمه د دوی لیوالتیا نوره هم زیاته شوه. ځینې وختونه دوی بیرته راګرځول شوي. مګر د بریا الهی وعدې د دوی زړورتیا نه پریږدي. حتی د عباسیانو غوره مشران هم په خپلو سیالیو کې ناکام ثابت شول. زیاته یې کړه چې دا کسان یو ځل بغداد ته نږدې شول. خلیفه مقتدر ډېر په غوسه شو او په حیرانۍ یې وپوښتل: آیا د قرمته لښکر له ۲۷۰۰ څخه زیات نه دی؟ زموږ اتیا زره پوځ ته ماتې ورکړه.

هېره دې نه وي چې محمود غزنوي هم د خپلو سيالانو ( پښتنو لوديانو ) د ماتولو لپاره په سند کې واکمنه لودي کورنۍ قرامطيان وبلل او د هغوی ټولوژنه يې وکړه، چې بې له شکه هدف يې يوازې او يوازې د پښتنو کمزوري کول و، ترڅو په افغانستان کې د ده پر وړاندې څوک راپانسي، نو له همدې کبله و، چې د غور سوري پښتانه ( محمد سوري) او د هغه لښکر يې په غور کې او لودي کورنۍ يې په ملتان کې قتل عام کړل.

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}ډاکټر زاهد علي. د مصر د فاطمیون تاریخ

ابن خلدون. د ابن خلدون تاریخ

د اسلامي نړۍ مشهوره حلقه
[[وېشنيزه:قرامطيان]]
[[وېشنيزه:اسماعيليان]]
[[وېشنيزه:شيعه ګان]]
[[وېشنيزه:اسلام]]
[[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>lmm2l8pazdnf26on5p3dy96firzzf22</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ملا دوپيازه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63391</id>
    <revision>
      <id>284014</id>
      <timestamp>2022-08-07T14:22:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4914478|ملا دو پیازہ]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3857" xml:space="preserve">'''ملا دو پیازه''' د [[جلال الدين محمد اکبر|جلال الدین اکبر]] له نهو ټوکيانو څخه یو و.

== نوم ==
اصلي نوم یې ابوالحسن بن ابو المحسین بن ابو المکرم و. يو مورخ حافظ محمد شېراني وايي چې د ملادوپيازه اصلي نوم عبدالمومن و.

== زېږون ==
ملا دوپیازه په ۱۵۴۰ کال کې مکې ته نږدې په طائف کې زیږیدلی و.

== هندوستان ته رسېدل ==
پلار یې له ميرنۍ مور سره د اختلاف له امله کور پرېښود او د هغې په لټه کې په کاروانونو کې [[ايران|ایران]] ته ورسېد. له هغه ځايه د مغولو له پوځ سره د اړيکو له امله [[هندوستان|هند]] ته راغی او په يوه جومات کې پاتې شو، په ۱۵۸۲ کال کې له هند څخه ايران ته ولاړ او له ۳۶ کلونو وروسته بېرته راستون شو.

== د ملا دوپيازه د نومونې لامل ==
کله چې له ډېرې خوش خلقۍ او ټوکمارۍ د ده شهرت زيات شو، نو بېلابېلو خلکو به ورته د مېلمستياوو دعوت ورکاوه، يوه ورځ يې په يوه مېلمستيا کې خواړه ډېر خوښ شول، نو له کوربه يې وپوښتل دا خواړه څه نوميږي، نو هغه ورته په ځواب کې وويل چې دوپيازه، نو ده وويل چې له دې وروسته ماته هرڅوک مېلمستا کوي، نو زما هيله دا ده چې دا خواړه دې پکې وي، له همدې کبله د ده نوم په ملا دوپيازه مشهور شو.

د بېربل په څېر ملا دوپيازه په اړه هم ډېری واقعات په تاريخونو کې راغلې دي چې دواړو د اکبر په دربار کې د خلکو د خندولو او ساتېرۍ کې پوره پوره ونډه اخيستې ده، ځينې تاريخ ليکونکي دده کردار افسانوي ګڼي(يانې په حقيقت کې دا شخص هيڅ نه دی تېر شوی يوازې خلکو پسې له ځانه کيسې او ټوکې جوړې کړې دي).


یو مورخ وايي چې ملا دوپیازه عرف ابوالحسن له همایون سره له [[ايران|ایران]] څخه [[هندوستان|هند]] ته راغلی و. او د اکبر ملګری شو. دوپیازه يې ډېره خوښه وه او هغه به دوپيازه ته سيدالطعام ویل. له همدې امله هغه د ملا دوپیازه په نوم مشهوره شو. هغه به یوازې هغه وخت میلمستیا منله کله چې به په ډوډۍ کې دوه پیازه وه.

== مړينه ==
ابوالحسن عرف ملا دوپیازه ۶۰ کلن و، چې وفات شو. مغل اعظم د احمد نگر له محاصرې څخه د راستنېدو په حال کې و چې ملا دوپیازه په لاره کې ناروغه شو او له یوې میاشتې ناروغۍ وروسته په ۱۶۲۰ کال کې د هندیا په ښار کې وفات &lt;ref&gt;[https://tehreemtariq.wordpress.com/2011/09/23/ملاّ-دو-پیازہ/ ملاّ دو پیازہ | ارتقاِ حيات]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://tehreemtariq.wordpress.com/2011/09/23/ملاّ-دو-پیازہ/ ملاّ دو پیازہ | ارتقاِ حيات]&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:مغولو پاچايي]]
[[وېشنيزه:ملا دوپيازه]]
[[وېشنيزه:مغولي ودانۍ]]
[[وېشنيزه:مغولي واکمني]]
[[وېشنيزه:مغولي واکمن]]
[[وېشنيزه:مغولستان]]
[[وېشنيزه:مغولي پاچاهان]]
[[وېشنيزه:جلال الدين اکبر]]</text>
      <sha1>18ei08tka7m87aepovm6cjkmbrnn9km</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لاهور کلا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63392</id>
    <revision>
      <id>284015</id>
      <timestamp>2022-08-07T14:31:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4925273|قلعہ لاہور]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13672" xml:space="preserve">{{Coord|31|35|25|N|74|18|35|E|display=title}}{{Infobox World Heritage Site|WHS=قلعہ لاہور|Image=[[فائل:Lahore Fort view from Baradari.jpg|270px]]|State Party=[[پاکستان]]|Type=ثقافتی|Criteria=i, ii, iii|ID=171|Region=[[پنجاب]]|Year=1981|Session=پانچواں|Danger=2000–'''تا حال'''|Link=http://whc.unesco.org/en/list/171}}
د '''لاهور کلا''' چې په سیمه يیزه توګه د شاهي کلا په نوم هم پېژندل کیږي، د [[پاکستان]] د [[پنجاب (پاکستان)|پنجاب ایالت]] په [[لاهور]] ښار کې موقعیت لري. دا کلا د ښار په شمال لوېدیځ کونج کې موقعیت لري. که څه هم د دې کلا تاریخ پخوانیو وختونو پورې اړه لري، دا د مغل امپراتور [[جلال الدين محمد اکبر|اکبر اعظم]] ( 1605-1556 ) له خوا جوړه شوې وه ، په داسې حال کې چې د اکبر څخه وروسته نسلونو بیا رغولو ته دوام ورکړ. له همدې امله، دې کلا ته د مغلو د دود د خورا ښه مثال په توګه کتل کیږي. &lt;ref&gt;محمد طاہر(1997) اسلامی ثقافت کا تجزیاتی جائزہ۔ انمول پبلیکیشنز۔ ISBN 81-7488-487-4&lt;/ref&gt; د کلا دننه ځینې مشهور ځایونه د شیش محل، عالمګیري دروازه ، نولکھا محل او موتي مسجد شامل دي. په 1981 کې، [[يونيسکو|یونیسکو]] دا کلا د شالامار باغ سره یوځای د [[د یونېسکو نړیوال میراث|نړیوال میراث ځای]] په توګه اعلان کړه.

== تاریخ ==
د لاهور د کلا د جوړولو په اړه بېلابېل مبهم او دوديز روايتونه شته. &lt;ref&gt;جی جانسن، سی اے بیلے اور جے ایف رچرڈ (1988) نئی کیمبرج تاریخ {{زیر}} انڈیا، ناشر جامعہ کیمبرج ISBN 0-521-40027-9&lt;/ref&gt; هرصورت، د 1959 د دیوان عام مخې ته د ریاست له خوا د کیندنې په ترڅ کې، د [[سلطان محمود غزنوي|محمود غزنوي]] د دورې 1025 د سرو زرو سکه وموندل شوه. کوم چې د باغ د خاورې څخه د 62.7 مترو په ژوروالي کې وموندل شو. په داسې حال کې چې د پنځو مترو په اوږدوالي د نورې کيندلو له لارې موندل شوي قوي شواهد ښيي چې د1021 ميلادي کال په شاوخوا کې د محمود غزنوي له خوا د لاهور تر فتحې مخکې هم دلته نفوس موجود وو. سربېره پردې، د &lt;ref&gt;[http://www.dawn.com/2007/04/28/nat42.htm قلعہ لاہور کی تین فرشی تہوں کا انکشاف۔ روزنامہ ڈان 28 اپریل 2007]&lt;/ref&gt; کلا نښې د [[شهاب الدين محمد غوري|شهاب الدین غوري]] له دورې څخه موندل کیدی شي، کله چې هغه د 1180 څخه تر 1186 پورې په لاهور برید وکړ.

== د لاهور د کلا ودانۍ ==

=== د ذواربعه شاه برج ودانۍ ===

==== د دېوال انځورګري ====
[[دوتنه:Old_lahore_pattern.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Old_lahore_pattern.jpg/250px-Old_lahore_pattern.jpg|بټنوک|250x250px| د د یوال انځورګري]]

==== تور برج ====
[[دوتنه:Kala_Burj_Lahore_Fort_(WCLA).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Kala_Burj_Lahore_Fort_%28WCLA%29.jpg/257px-Kala_Burj_Lahore_Fort_%28WCLA%29.jpg|بټنوک|257x257px| د کلا برج داخلي ودانۍ]]
[[دوتنه:Lahore_Fort_pavilion.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Lahore_Fort_pavilion.jpg/250px-Lahore_Fort_pavilion.jpg|بټنوک|250x250px| ]]

=== د ودانۍ شاه جهاني جوړښت ===

==== دېوان خاص شاهجهاني ====
[[دوتنه:Dewan-e-Khas_(Hall_of_Special_Audience).JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Dewan-e-Khas_%28Hall_of_Special_Audience%29.JPG/248px-Dewan-e-Khas_%28Hall_of_Special_Audience%29.JPG|بټنوک|248x248px| دیوان خاص په شاه جهاني کې، د مغل امپراتور [[شاه جهان]] له خوا جوړه شوې ودانۍ]]

== موتي جومات ==
{{بشپړه ليکنه|موتی مسجد}}
[[دوتنه:Moti_Masjid_lahore_fort.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Moti_Masjid_lahore_fort.jpg/248px-Moti_Masjid_lahore_fort.jpg|بټنوک|248x248px| موتي جومات]]

== د لاهور د کلا دروازې ==

==== عالمګيري دروازه ====
{{بشپړه ليکنه|عالمگیری دروازہ}}
[[دوتنه:Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg/242px-Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg|بټنوک|242x242px| عالمګيري دروازه]]
[[دوتنه:Lahore_Fort_3.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Lahore_Fort_3.jpg/220px-Lahore_Fort_3.jpg|بټنوک| عالم ګيري دروازه]]
د '''عالمګيري''' دروازه د کلا اصلي دروازه ده. دا دروازه په لاهور کې د [[پادشاهی جومات|بادشاهي جومات]] لویدیځ ته جوړه شوې وه او د مغل امپراتور [[اورنگزیب عالمگیر|اورنګزیب عالمګیر]] لخوا جوړه شوې وه. د دې دروازې اصلي دروازه ډېره لوړه او پراخه جوړه شوې وه، چې د ځانګړي شاهي پوځ اړوند هاتیانو د تېرېدو لپاره هم کارول کېده. له دې دروازې څخه د ننوتلو سره، ختیځ لوري ته یو مربع تالار جوړ شوی و او پورتنۍ پوړ ته یې زینې جوړې شوې وې. سویل ته د ننوتلو دا دروازه د کلا داخلي برخو ته ځي.

== ناګ مندر ==
[[دوتنه:Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg/220px-Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg|بټنوک| ناګ مندر]]

== حویلی مايي جندان ==

* نور ولولئ: '''مهاراني جند کور''' ، '''مهاراني چاند کور'''

حویلی مايي جندان د سیکه امپراتورۍ وروستی مهاراجا دلیپ سینګ د واکمنۍ پرمهال جوړ شوی و. د وخت په تیریدو سره، دا ماڼۍ نور شتون نلري او اوس د هغې موقعیت نشي ټاکل کیدی. دا دوه پوړیزه ماڼۍ وه چیرې چې مهاراني چند کور ووژل شو. څیړونکي پدې باور دي چې دا هماغه ودانۍ ده چې اوس د سکه امپراتورۍ لرغوني اثار لري او د سکه ګالري په نوم پیژندل کیږي.

== د لاهور کلا په بېلابېلو وختونو او شرايطو کې ==
دا په یقین سره نه شي ویل کیدی چې د لاهور قلعه کله او د چا لخوا تاسیس شوې ځکه چې دا معلومات د تاریخ په پاڼو کې ښخ شوي دي، شاید د تل لپاره، مګر د ِ څانګې لخوا د کیندنو په ترڅ کې موندل شوي نښې څرګندوي چې دا د 1025 میلادي کال څخه ډیر وخت مخکې جوړ شوی و. ، چې جزئیات یې په لاندې ډول دي:

* 1241 - د [[مغول قوم|منګولانو]] لخوا ویجاړ شو.
* 1267 - د سلطان غیاث الدین بلبن لخوا بیا جوړ شو.
* ۱۳۹۸ هـ ش – د [[گوډ تېمور|امیر تیمور]] د ځواکونو له خوا ویجاړ شو.
* 1421ع – سلطان مبارک شاه سید په خټو سره بیا ودان کړ.
* ۱۴۳۲ زیږدیز کال – د [[کابل]] د شیخ علي له خوا کلا ونیول شوه او د شیخ کھوکھر د واکمنۍ پر مهال یې د کلا هغه زیانونه ترمیم کړل.
* ۱۵۶۶ – د مغل امپراتور اکبر دا په خپلو پخوانیو بنسټونو کې د خښتو په جوړولو سره بیا جوړ کړ او شاید په ورته وخت کې یې د راوی سیند په لور پراخ کړ. ( تر ً ، راوي د لاهور د کلا د شمالي دېوال په اوږدو کې بهېدل.) اکبر هم د دولت کده خاص وعام جوړ کړی و، چې د جهروکه درشن په نوم مشهور دی او د دروازي جومات او داسې نور هم جوړ کړي وو.
* 1618 - [[نورالدین جهانګیر|جهانګیر]] &quot;دولت کدا جهانګیر&quot; اضافه کړه.
* ۱۶۳۱ – [[شاه جهان]] شیش محل جوړ کړ.
* ۱۶۳۳ – شاه جهان “خوابګاه”، “حمام”، “خلوت خانه” او “موتی مسجد” جوړ کړل. &lt;ref&gt;ناتھ ر۔(1982) تاریخ مغلیہ فن تعمیر، ناشرابھینیو ISBN 81-7017-414-7. p. 422&lt;/ref&gt;
* ۱۶۴۵ زیږدیز کال – شاه جهان &quot;دیوان خاص&quot; جوړ کړ.
* په 1674 میلادي کال کې اورنګ زیب تر ټولو لویه [[اورنگزیب عالمگیر|عالمګیري]] دروازه جوړه کړه.
* 1799 یا 1839 - په دې دوره کې، شمالي دیوال چې د خندق په څنګ کې موقعیت لري، د مرمر &quot;هت دیره&quot;، &quot;حویلی مای جندان&quot;، &quot;د باړه دری راجا دیان سینګ&quot; د [[رنجيت سېنگ|رنجیت سنګ]] لخوا جوړ شوی و، یو سکه واکمن چې له 1799 څخه یې حکومت کاوه. تر 1839 پورې
* ۱۸۴۶ – [[بریتانیا|د برتانیې]] اشغال
* 1927 - د کلا سویلي دیوال ړنګ شو ، د یوې قوي کلا په توګه یې خپل حیثیت پای ته ورساوه او د انګلیس لخوا د ِ څانګې ته وسپارل شو.
* یو روایت وايي چې دا کلا د ملک ایاز لخوا جوړه شوې وه چې د لاهور والي سلطان [[سلطان محمود غزنوي|محمود غزنوي]] لخوا ټاکل شوی و. {{سرچینه}}

== د لاهور د کلا ښکلي انځورونه ==
&lt;gallery&gt;
دوتنه:Alamgiri Gate2.jpg|[[عالمگیری دروازہ|عالمګیري دروازه]] (اصلي دروازه)
دوتنه:Gateway Ramparts.jpg|د رام برخو دروازه
دوتنه:Khangah Lahore Fort.jpg|د کلا دننه زوړ کور
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-A gate from the backside.jpg|د روشن دروازه - بله دروازه
دوتنه:Naulakha 3.jpg|لیکل
دوتنه:Naulakha Detail.jpg|نولکھا، داخلي لید
دوتنه:Jharoka Diwan-i-Aam.jpg|جهاروکا &quot;دیوان عام&quot;
دوتنه:The Hazuri Bagh Pavilion(1870).jpg|عالمګیری دروازه – ۱۸۷۰
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-Front center view of hall of special audience.jpg|دیوان خاص
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-Another sideview of Naulakha pavillion.jpg|نولاکه، بله صحنه
&lt;/gallery&gt;

== جوړښت ==
[[دوتنه:Lahore_Fort_4.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Lahore_Fort_4.jpg/220px-Lahore_Fort_4.jpg|بټنوک]]
د [[د مغولو واکمني|مغلو په امپراتورۍ]] کې د کابل، [[ملتان]] او [[کشمير|کشمیر]] د واکمنانو د یرغل له امله د لاهور جغرافیایي اهمیت ته په د لاهور قلعه د خښتو په کارونې سره یوه قوي کلا جوړه شوې وه. &lt;ref&gt;[http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=3991 قلعہ لاہور کی عمارت] {{wayback|url=http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=3991|date=20080507070803}}۔ آرک نیٹ ڈیجیٹل لائبریری۔&lt;/ref&gt; د دې معمارۍ پارسي رنګ لري چې د مختلفو پاچاهانو له فتوحاتو سره ژور شو. &lt;ref&gt;این اے چوہدری (1999) قلعہ لاہور- تاریخ کا گواہ، ناشر سنگ میل ISBN 969-35-1040-2&lt;/ref&gt; کلا په ښکاره توګه په دوو برخو ویشل شوې، اداري برخه چې د ټولو دروازو سره ښه تړلې ده او ټول باغونه او د شاهي لیدونکو لپاره عام دیوان لري. په داسې حال کې چې دویمه برخه د شخصي او پټو استوګنځایونو څخه جوړه ده چې په شمالي لوري کې د انګړونو او دهلیزونو په اوږدو کې خپره شوې، چې د &quot;فیل دروازې&quot; له لارې ورته رسیدلي. پدې کې شیش محل، پراخه آرامۍ خونې او کوچني باغونه هم شامل دي. &lt;ref&gt;کیتھرین ای جی اصغر (1992) انڈیا میں مغلیہ فن تعمیر، ناشرجامعہ کیمبرج ISBN 0-521-26728-5&lt;/ref&gt; بهرنۍ دیوالونه د نیلي پارسي ټایلنګ یوه ښه بیلګه ده. د هغې اصلي دروازه د &quot;مریم زمانی جومات&quot; مخې ته ده پداسې حال کې چې د عالمګیر لویه دروازه د حضوري باغ په لور پرانیزي، چیرې چې لوی [[پادشاهی جومات|بادشاهي مسجد]] هم موقعیت لري. &lt;ref&gt;اے این خان (1997)پاکستان کے اسلامی آثار{{زیر}} قدیمہ کا مطالعہ، ناشر سنگ میل&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==
{{لړسرچينې|2}}
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:لاهور]]</text>
      <sha1>tsidgme3ch7po8xu8jvfmvw9sns9f1u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284016</id>
      <parentid>284015</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T14:32:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>شس</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13310" xml:space="preserve">
د '''لاهور کلا''' چې په سیمه يیزه توګه د شاهي کلا په نوم هم پېژندل کیږي، د [[پاکستان]] د [[پنجاب (پاکستان)|پنجاب ایالت]] په [[لاهور]] ښار کې موقعیت لري. دا کلا د ښار په شمال لوېدیځ کونج کې موقعیت لري. که څه هم د دې کلا تاریخ پخوانیو وختونو پورې اړه لري، دا د مغل امپراتور [[جلال الدين محمد اکبر|اکبر اعظم]] ( 1605-1556 ) له خوا جوړه شوې وه ، په داسې حال کې چې د اکبر څخه وروسته نسلونو بیا رغولو ته دوام ورکړ. له همدې امله، دې کلا ته د مغلو د دود د خورا ښه مثال په توګه کتل کیږي. &lt;ref&gt;محمد طاہر(1997) اسلامی ثقافت کا تجزیاتی جائزہ۔ انمول پبلیکیشنز۔ ISBN 81-7488-487-4&lt;/ref&gt; د کلا دننه ځینې مشهور ځایونه د شیش محل، عالمګیري دروازه ، نولکھا محل او موتي مسجد شامل دي. په 1981 کې، [[يونيسکو|یونیسکو]] دا کلا د شالامار باغ سره یوځای د [[د یونېسکو نړیوال میراث|نړیوال میراث ځای]] په توګه اعلان کړه.

== تاریخ ==
د لاهور د کلا د جوړولو په اړه بېلابېل مبهم او دوديز روايتونه شته. &lt;ref&gt;جی جانسن، سی اے بیلے اور جے ایف رچرڈ (1988) نئی کیمبرج تاریخ {{زیر}} انڈیا، ناشر جامعہ کیمبرج ISBN 0-521-40027-9&lt;/ref&gt; هرصورت، د 1959 د دیوان عام مخې ته د ریاست له خوا د کیندنې په ترڅ کې، د [[سلطان محمود غزنوي|محمود غزنوي]] د دورې 1025 د سرو زرو سکه وموندل شوه. کوم چې د باغ د خاورې څخه د 62.7 مترو په ژوروالي کې وموندل شو. په داسې حال کې چې د پنځو مترو په اوږدوالي د نورې کيندلو له لارې موندل شوي قوي شواهد ښيي چې د1021 ميلادي کال په شاوخوا کې د محمود غزنوي له خوا د لاهور تر فتحې مخکې هم دلته نفوس موجود وو. سربېره پردې، د &lt;ref&gt;[http://www.dawn.com/2007/04/28/nat42.htm قلعہ لاہور کی تین فرشی تہوں کا انکشاف۔ روزنامہ ڈان 28 اپریل 2007]&lt;/ref&gt; کلا نښې د [[شهاب الدين محمد غوري|شهاب الدین غوري]] له دورې څخه موندل کیدی شي، کله چې هغه د 1180 څخه تر 1186 پورې په لاهور برید وکړ.

== د لاهور د کلا ودانۍ ==

=== د ذواربعه شاه برج ودانۍ ===

==== د دېوال انځورګري ====
[[دوتنه:Old_lahore_pattern.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Old_lahore_pattern.jpg/250px-Old_lahore_pattern.jpg|بټنوک|250x250px| د د یوال انځورګري]]

==== تور برج ====
[[دوتنه:Kala_Burj_Lahore_Fort_(WCLA).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Kala_Burj_Lahore_Fort_%28WCLA%29.jpg/257px-Kala_Burj_Lahore_Fort_%28WCLA%29.jpg|بټنوک|257x257px| د کلا برج داخلي ودانۍ]]
[[دوتنه:Lahore_Fort_pavilion.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Lahore_Fort_pavilion.jpg/250px-Lahore_Fort_pavilion.jpg|بټنوک|250x250px| ]]

=== د ودانۍ شاه جهاني جوړښت ===

==== دېوان خاص شاهجهاني ====
[[دوتنه:Dewan-e-Khas_(Hall_of_Special_Audience).JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Dewan-e-Khas_%28Hall_of_Special_Audience%29.JPG/248px-Dewan-e-Khas_%28Hall_of_Special_Audience%29.JPG|بټنوک|248x248px| دیوان خاص په شاه جهاني کې، د مغل امپراتور [[شاه جهان]] له خوا جوړه شوې ودانۍ]]

== موتي جومات ==
{{بشپړه ليکنه|موتی مسجد}}
[[دوتنه:Moti_Masjid_lahore_fort.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Moti_Masjid_lahore_fort.jpg/248px-Moti_Masjid_lahore_fort.jpg|بټنوک|248x248px| موتي جومات]]

== د لاهور د کلا دروازې ==

==== عالمګيري دروازه ====
{{بشپړه ليکنه|عالمگیری دروازہ}}
[[دوتنه:Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg/242px-Lahore_Fort_Main_Entrance_Angle.jpg|بټنوک|242x242px| عالمګيري دروازه]]
[[دوتنه:Lahore_Fort_3.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Lahore_Fort_3.jpg/220px-Lahore_Fort_3.jpg|بټنوک| عالم ګيري دروازه]]
د '''عالمګيري''' دروازه د کلا اصلي دروازه ده. دا دروازه په لاهور کې د [[پادشاهی جومات|بادشاهي جومات]] لویدیځ ته جوړه شوې وه او د مغل امپراتور [[اورنگزیب عالمگیر|اورنګزیب عالمګیر]] لخوا جوړه شوې وه. د دې دروازې اصلي دروازه ډېره لوړه او پراخه جوړه شوې وه، چې د ځانګړي شاهي پوځ اړوند هاتیانو د تېرېدو لپاره هم کارول کېده. له دې دروازې څخه د ننوتلو سره، ختیځ لوري ته یو مربع تالار جوړ شوی و او پورتنۍ پوړ ته یې زینې جوړې شوې وې. سویل ته د ننوتلو دا دروازه د کلا داخلي برخو ته ځي.

== ناګ مندر ==
[[دوتنه:Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg/220px-Moti_Masjid_in_Lahore_Fort.jpg|بټنوک| ناګ مندر]]

== حویلی مايي جندان ==

* نور ولولئ: '''مهاراني جند کور''' ، '''مهاراني چاند کور'''

حویلی مايي جندان د سیکه امپراتورۍ وروستی مهاراجا دلیپ سینګ د واکمنۍ پرمهال جوړ شوی و. د وخت په تیریدو سره، دا ماڼۍ نور شتون نلري او اوس د هغې موقعیت نشي ټاکل کیدی. دا دوه پوړیزه ماڼۍ وه چیرې چې مهاراني چند کور ووژل شو. څیړونکي پدې باور دي چې دا هماغه ودانۍ ده چې اوس د سکه امپراتورۍ لرغوني اثار لري او د سکه ګالري په نوم پیژندل کیږي.

== د لاهور کلا په بېلابېلو وختونو او شرايطو کې ==
دا په یقین سره نه شي ویل کیدی چې د لاهور قلعه کله او د چا لخوا تاسیس شوې ځکه چې دا معلومات د تاریخ په پاڼو کې ښخ شوي دي، شاید د تل لپاره، مګر د ِ څانګې لخوا د کیندنو په ترڅ کې موندل شوي نښې څرګندوي چې دا د 1025 میلادي کال څخه ډیر وخت مخکې جوړ شوی و. ، چې جزئیات یې په لاندې ډول دي:

* 1241 - د [[مغول قوم|منګولانو]] لخوا ویجاړ شو.
* 1267 - د سلطان غیاث الدین بلبن لخوا بیا جوړ شو.
* ۱۳۹۸ هـ ش – د [[گوډ تېمور|امیر تیمور]] د ځواکونو له خوا ویجاړ شو.
* 1421ع – سلطان مبارک شاه سید په خټو سره بیا ودان کړ.
* ۱۴۳۲ زیږدیز کال – د [[کابل]] د شیخ علي له خوا کلا ونیول شوه او د شیخ کھوکھر د واکمنۍ پر مهال یې د کلا هغه زیانونه ترمیم کړل.
* ۱۵۶۶ – د مغل امپراتور اکبر دا په خپلو پخوانیو بنسټونو کې د خښتو په جوړولو سره بیا جوړ کړ او شاید په ورته وخت کې یې د راوی سیند په لور پراخ کړ. ( تر ً ، راوي د لاهور د کلا د شمالي دېوال په اوږدو کې بهېدل.) اکبر هم د دولت کده خاص وعام جوړ کړی و، چې د جهروکه درشن په نوم مشهور دی او د دروازي جومات او داسې نور هم جوړ کړي وو.
* 1618 - [[نورالدین جهانګیر|جهانګیر]] &quot;دولت کدا جهانګیر&quot; اضافه کړه.
* ۱۶۳۱ – [[شاه جهان]] شیش محل جوړ کړ.
* ۱۶۳۳ – شاه جهان “خوابګاه”، “حمام”، “خلوت خانه” او “موتی مسجد” جوړ کړل. &lt;ref&gt;ناتھ ر۔(1982) تاریخ مغلیہ فن تعمیر، ناشرابھینیو ISBN 81-7017-414-7. p. 422&lt;/ref&gt;
* ۱۶۴۵ زیږدیز کال – شاه جهان &quot;دیوان خاص&quot; جوړ کړ.
* په 1674 میلادي کال کې اورنګ زیب تر ټولو لویه [[اورنگزیب عالمگیر|عالمګیري]] دروازه جوړه کړه.
* 1799 یا 1839 - په دې دوره کې، شمالي دیوال چې د خندق په څنګ کې موقعیت لري، د مرمر &quot;هت دیره&quot;، &quot;حویلی مای جندان&quot;، &quot;د باړه دری راجا دیان سینګ&quot; د [[رنجيت سېنگ|رنجیت سنګ]] لخوا جوړ شوی و، یو سکه واکمن چې له 1799 څخه یې حکومت کاوه. تر 1839 پورې
* ۱۸۴۶ – [[بریتانیا|د برتانیې]] اشغال
* 1927 - د کلا سویلي دیوال ړنګ شو ، د یوې قوي کلا په توګه یې خپل حیثیت پای ته ورساوه او د انګلیس لخوا د ِ څانګې ته وسپارل شو.
* یو روایت وايي چې دا کلا د ملک ایاز لخوا جوړه شوې وه چې د لاهور والي سلطان [[سلطان محمود غزنوي|محمود غزنوي]] لخوا ټاکل شوی و. {{سرچینه}}

== د لاهور د کلا ښکلي انځورونه ==
&lt;gallery&gt;
دوتنه:Alamgiri Gate2.jpg|[[عالمگیری دروازہ|عالمګیري دروازه]] (اصلي دروازه)
دوتنه:Gateway Ramparts.jpg|د رام برخو دروازه
دوتنه:Khangah Lahore Fort.jpg|د کلا دننه زوړ کور
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-A gate from the backside.jpg|د روشن دروازه - بله دروازه
دوتنه:Naulakha 3.jpg|لیکل
دوتنه:Naulakha Detail.jpg|نولکھا، داخلي لید
دوتنه:Jharoka Diwan-i-Aam.jpg|جهاروکا &quot;دیوان عام&quot;
دوتنه:The Hazuri Bagh Pavilion(1870).jpg|عالمګیری دروازه – ۱۸۷۰
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-Front center view of hall of special audience.jpg|دیوان خاص
دوتنه:July 9 2005 - The Lahore Fort-Another sideview of Naulakha pavillion.jpg|نولاکه، بله صحنه
&lt;/gallery&gt;

== جوړښت ==
[[دوتنه:Lahore_Fort_4.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Lahore_Fort_4.jpg/220px-Lahore_Fort_4.jpg|بټنوک]]
د [[د مغولو واکمني|مغلو په امپراتورۍ]] کې د کابل، [[ملتان]] او [[کشمير|کشمیر]] د واکمنانو د یرغل له امله د لاهور جغرافیایي اهمیت ته په د لاهور قلعه د خښتو په کارونې سره یوه قوي کلا جوړه شوې وه. &lt;ref&gt;[http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=3991 قلعہ لاہور کی عمارت] {{wayback|url=http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=3991|date=20080507070803}}۔ آرک نیٹ ڈیجیٹل لائبریری۔&lt;/ref&gt; د دې معمارۍ پارسي رنګ لري چې د مختلفو پاچاهانو له فتوحاتو سره ژور شو. &lt;ref&gt;این اے چوہدری (1999) قلعہ لاہور- تاریخ کا گواہ، ناشر سنگ میل ISBN 969-35-1040-2&lt;/ref&gt; کلا په ښکاره توګه په دوو برخو ویشل شوې، اداري برخه چې د ټولو دروازو سره ښه تړلې ده او ټول باغونه او د شاهي لیدونکو لپاره عام دیوان لري. په داسې حال کې چې دویمه برخه د شخصي او پټو استوګنځایونو څخه جوړه ده چې په شمالي لوري کې د انګړونو او دهلیزونو په اوږدو کې خپره شوې، چې د &quot;فیل دروازې&quot; له لارې ورته رسیدلي. پدې کې شیش محل، پراخه آرامۍ خونې او کوچني باغونه هم شامل دي. &lt;ref&gt;کیتھرین ای جی اصغر (1992) انڈیا میں مغلیہ فن تعمیر، ناشرجامعہ کیمبرج ISBN 0-521-26728-5&lt;/ref&gt; بهرنۍ دیوالونه د نیلي پارسي ټایلنګ یوه ښه بیلګه ده. د هغې اصلي دروازه د &quot;مریم زمانی جومات&quot; مخې ته ده پداسې حال کې چې د عالمګیر لویه دروازه د حضوري باغ په لور پرانیزي، چیرې چې لوی [[پادشاهی جومات|بادشاهي مسجد]] هم موقعیت لري. &lt;ref&gt;اے این خان (1997)پاکستان کے اسلامی آثار{{زیر}} قدیمہ کا مطالعہ، ناشر سنگ میل&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==
{{لړسرچينې|2}}
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:لاهور]]</text>
      <sha1>iezq6rf4o8jm0ehgfe655p8s9j9vv1r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کانګو کړکېچ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63393</id>
    <revision>
      <id>284017</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:45:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8086" xml:space="preserve">

د کانګو کړکېچ د کانګو جمهوريت (نني د کانګو ديموکراتيک جمهوريت) کې د ۱۹۶۰ او ۱۹۶۵ ز کالونو تر منځ د سياسي پاڅون او شخړې يوه دوره وه. کړکېچ نږدې وروسته له هغې سمدستي پيل شو، چې کانګو په بلجيم څخه خپلواکه شوه او په نارسمي ډول په داسې حال کې پای ته ورسېد، چې ټول هېواد د جوزف ډيزاير موبيوتو تر واکمنۍ لاندې و. د کانګو کړکېچ چې د يو لړ کورنيو جګړو رامنځته کونکی و، په سړه جګړه کې يوه نيابتي جګړه هم وه، چې شوروي اتحاد او متحده ايالتونو په کې د مخالفو ډلو ملاتړ وکړ. باور کېږي چې د کړکېچ پر مهال نږدې ۱۰۰۰۰۰ تنه وژل شوي دي. 

د بلجيم کانګو “Belgian Congo” کې يو ملتپال خوځښت د استعماري حکومت د پای ته رسېدلو غوښتنه وکړه، چې د ۱۹۶۰ ز کال د جون په ۳۰ د هېواد د خپلواکۍ لامل شوه. په ټيټه کچه چمتووالي نيول شوي وو او زياتره موضوعګانې لکه د فدرالي حکومت پلوي يا فدراليزم، قوم پالنه يا ټرابليزم او توکميز ملتپالنه يا ايتنيک نېشنليزم بې ځوابه پاتې شوې دي. د جولای په لومړۍ اونۍ کې په فوځ کې يوه اله ګوله پيل شوه او د تور پوستو او سپين پوستو ملکي وګړو تر منځ تاوتريخوالی رامات شو. بلجيم له تېښتې څخه د سپين پوستو د مخنيوي په موخه سرتېري واستول. کاتانګا “Katanga” او سويلي کاسای “South Kasai” د بلجيمي وګړو په ملاتړ ځان وويست. د پرله پسې ګډوډۍ او تاوتريخوالي په منځ کې ملګرو ملتونو سوله ساتي ځواکونه چمتو کړل، مګر د ملګرو ملتونو سرمنشي ډاګ هامارسکجولد د دې سرتېرو کارونه ونه منله او له دې کار څخه يې موخه دا وه، چې له مرکزي سره مرسته وکړي چې په ليوپولډوېلي کې د بېلتون غوښتونکو پر وړاندې وجنګېږي. لومړي وزير پاترايس لوممبا چې د تر ټولو لويې ملتپال ډلې کاريزماتيک مشر و، له شوروي اتحاد څخه په مرستې غوښتلو سره غبرګون څرګند کړ، چې شوروي هم په چټکۍ سره فوځي سلاکاران او نور ملاتړ ورواستوه. 

د شورويانو ښکېلتيا د کانګوليانو “Congolese” حکومت ووېشه او د لوممبا او ولسمشر جوزف کاسا ويوبو “Joseph Kasa-Vubu” تر منځ د کړکېچ لامل شو. موبيوټو د فوځ په امر يوې کودتا سره دا ځنډ مات کړ، شوروي سلاکاران يې وشړل او په اغېزناک ډول يې تر خپل واک لاندې يو نوی حکومت رامنځته کړ. لوممبا ونيول شو او په راتلونکي ۱۹۶۱ز کال کې اعدام شو. د لوممبا د پلويانو له لورې د سټانليويلي “Stanleyville” ختيځ ښار کې د کانګو د ازاد جمهوريت يو سيال حکومت جوړ شو، چې مشري يې انتوني ګيزينګا کوله. نوی حکومت د شوروي ملاتړ تر لاسه کړ، مګر د ۱۹۶۲ ز کال په لومړيو کې ړنګ شو. په ورته وخت کې ملګرو ملتونو د بېلتون غوښتونکو پر وړاندې له هغې وروسته يو څه زيات تېری کونکی دريځ غوره کړ، چې د ۱۹۶۱ز کال په وروستيو کې هامارسکجولد د الوتکې ټکر کې ووژل شو. ليوپولډويل چې د ملګرو ملتونو سرتېرو يې ملاتړ کاوه، د ۱۹۶۳ز کال په پيل کې کاتانګا او سويلي کاسای کې بېلتون غوښتونکو خوځښتونو ته ماته ورکړه. 

کاتانګا او سويلي کاسای بېرته د حکومت تر واک لاندې په راتللو سره يو د پخلاينې يا روغې جوړې اساسي قانون تصويب شو او د کاتانګي شړل شوي مشر مويسي شومبي “Moise Tshombe” څخه د انتقالي ادارې د مشرۍ کولو غوښتنه شوې وه، په داسې حال کې چې تازه ټاکنې برابرې شوې وې. که څه هم د دې هر څه په پام کې نيولو څخه مخکې ماوېسټ هڅول شويو فوځيانو په خپله له دوی څخه د هېواد په ختيځ کې د سيمباس “Simbas” راپورته کېدنې غوښتنه کوله. سېمباس د سيمې د پام وړ برخې واک تر لاسه کړ او ستانليويلي کې يې د کانګو د خلق کمونيست جمهوريت اعلان کړ. حکومتي ځواکونو په پرله پسې يا تدريجي ډول سيمه بېرته ونيوله او د ۱۹۶۴ز کال نومبر کې بلجيم او متحده ايالتونو د سيمبا له بنديتوب يا اسارت څخه د يرغملو د بېرته خوشې کولو په موخه ستانليويلي کې فوځي منځګړتوب يا مداخله وکړه. سيمباس ماتې وخوړه او لږه موده وروسته ړنګ شو. د ۱۹۶۵ز کال په مارچ کې له ټاکنو څخه وروسته د شومي او کاسا يوبيو تر منځ يوه نوې سياسي بې خوندي رامنځته شوه، چې حکومت يې نږدې فلج کېدلو ته اړ کاوه. موبيوتو د ۱۹۶۵ ز کال نومبر کې يوه بله کودتا راپورته کړه، چې د هېواد شخصي واک يې تر لاسه کاوه. د موبيوتو د حکومت له مخې کانګو (چې په ۱۹۷۱ز کال کې يې نوم زېرو شو) يوه استبدادي بڼه خپله کړه، چې په ۱۹۹۷زکال کې تر خپلې معزولتيا پورې به له دا حالت وزغمي. 

== شاليد ==
کانګو کې استعماري حکومت د ۱۹ پېړۍ په پای کې پيل شو. د بلجيم پاچا دويم ليوپولډ چې د بلجيم د نړيوال ځواک او اعتبار د نه شتون له امله يې زړه مات شوی و، د بلجيم حکومت د هڅولو کوښښ وکړ، چې د هغه وخت په لويه کچه ناسپړل شوې کانګو بېسين “Congo Basin” سيمې ته نږدې د استعماري پراختيا ملاتړ وکړي. د يادې نظريې په اړه د بلجيم د حکومت مزاج د دې لامل شو، چې ليوپولډ په پای کې د خپل دليل پر بنسټ مستعمره جوړه کړي. د يو شمېر لويديځو هېوادونو په ملاتړ سره چې ليوپولډ يې د سيالو استعماري ځواکونو تر منځ يو ګټور ډال ګڼه، ليوپولډ د کانګو ازاد دولت “Congo Free State” په نوم يوې شخصي مستعمرې لپاره ۱۸۸۵ز کال کې نړيواله رسميت پېژندنه تر لاسه کړه. د پېړۍ په بدلېدلو سره که څه هم د کانګو د اصلي اوسېدونکو او اقتصادي استخراج د بې پرې نظام پر وړاندې د ازاد دولت د چارواکو تاوتريخوالی په بلجيم باندې د پياوړي ديپلوماتيک فشار لامل شوی و، چې د هېواد رسمي واک تر لاسه کړي، چې په ۱۹۰۸ز کال کې يې د بلجيم کانګو “Belgian Congo” په رامنځته کولو سره همداسې وکړل. {{sfn|Pakenham|1992|pp=588–89}}{{sfn|Pakenham|1992|pp=253–55}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>l5ea8lynb7j4kw1rw6ufk5umy06f488</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ټولنيزه نابرابري</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63394</id>
    <revision>
      <id>284018</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:46:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13879" xml:space="preserve">

ټولنيزه نابرابري هغه وخت پېښېږي، چې په يوه ټولنه کې سرچينې په نمونه يي ډول د معيارونو ځانګړي کولو له لارې په نابرابر ډول وېشل کېږي، چې په ټولنيز ډول د اشخاصو د پېژندل شويو ډولونو په اوږدو کې مشخصو نمونو ته وده ورکوي. دا په ټولنه کې د ټولنيزو توکو د لاسرسي د لومړيتوب توپير دی، چې د ځواک، مذهب، خپلوۍ، نوم يا اعتبار، نژاد، توکم، جنډر، عمر، جنسيتي تمايل او پوړ يا ټولګي له مخې منځته راغلی دی. ټولنيزه نابرابري په عمومي ډول د وتنۍ د برابرۍ د نه شتون معنا لري، مګر ښايي موکې يا فرصت ته د لاسرسي د برابرۍ د نه شتون په اصطلاحاتو کې هم په نوبتي ډول د يو بل پر ځای نظر کې ونيول شي. ټولنيز حقونه د کار بازار، د دننۍ سرچينه، روغتيا پالنه او د بيان، زده کړو، سياسي استازولۍ او ګډون ازادۍ دي. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Encyclopedia of the City|last=Caves|first=R. W.|publisher=Routledge|year=2004|isbn=9780415252256}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal|last1=Wade|first1=Robert H.|title=The Piketty phenomenon and the future of inequality|journal=Real World Economics Review|date=2014|issue=69–7|pages=2–17|url=http://www.paecon.net/PAEReview/issue69/Wade69.pdf|access-date=26 June 2017}}&lt;/ref&gt;

ټولنيزه نابرابري په اقتصادي نابرابرۍ پورې تړلې ده، چې په عمومي ډول د شتمنۍ يا وتنۍ د نابرابر وېش پر بنسټ روښانه شوې ده او د ټولنيزې نابرابرۍ پرله پسې څېړل شوی ډول دی. که څه هم د اقتصاد او ټولنپوهنې لارې چارې د اقتصادي نابرابرۍ د تشرېح کولو او ازمايلو په موخه په عمومي ډول له بېلابېلو نظرياتي لارو څخه کار اخلي، دواړه برخې د دې نابرابرۍ څېړنه کې په فعال ډول ښکېلې دي. که څه هم د سوچه اقتصادي سرچينو په پرتله ټولنيزې او طبيعي سرچينې هم په زياتره ټولنو کې په نابرابر ډول وېشل شوي دي او ښايي ټولنيز دريځ سره مرسته وکړي. د ځانګړي کولو اصول هم د حقوقو او امتيازاتو، ټولنيز ځواک، عمومي يا دولتي توکو لکه زده کړو يا قضايي نظام ته د لاسرسی، د مناسب کور لرلو، لېږد رالېږد، کرېدت يا اعتبار او مالي خدمتونه لکه بانکولۍ او نورو ټولنيزو توکو او خدمتونو وېش اغېزمنولی شي. 

په نړيواله کچه زياتره ټولنې د وړ اشخاصو پر لاس د چارو د اداره کولو يا مېرېتوکراس اوسېدلو ادعا کوي؛ په دې معنا چې د دوی ټولنې په ځانګړي ډول د وړتيا پر بنسټ سرچينې وېشي. د ميرېتوکراسۍ “meritocracy” اصطلاح په ۱۹۵۸ز کال کې د “Michael Young” له لورې د «د غوريزواکۍ راپورته کېدنه: The Rise of the Meritocracy» تر سرليک لاندې ديستروفي مقاله کې وکارول شوه، چې موخه يې د هغو ټولنيزو نيمګړتياوو په ګوته کول وو، چې د نوموړي د تمې له مخې په هغو ټولنو کې راپورته کېږي، چې روښانفکران په کې باور لري چې دوی د وړتيا پر بنسټ په بشپړ ډول بريالي دي؛ نو له منفي مفهوم څخه پرته انګليسي ژبه کې د دې اصطلاح خپلول پيغور بخښونکي دي. يانګ “Young” اندېښمن و چې د زده کړو د درې اړخيز نظام “Tripartite System” چې د نوموړي د مقاله ليکنې پر مهال انګليستان کې پلی کېده، وړتيا يا لياقت داسې بولي: «ځېرکتيا او هڅه چې د دې درلودونکي په کم عمر کې مشخص شوي او د مناسبو پياوړو زده کړو لپاره غوره شوي وي» او دا چې «د ځانګړتياوو له مشخص کولو، ازموينه کې د نمرو اخېستلو او تحصيلي وړتياوو سره د نوموړي اندېښنه چې دا يې ملاتړ کوي، د کارګر پوړ د زده کړې په لګښت به يوه لوست منځنی پوړ ممتازه پرګنه جوړه کړي، چې په اړين ډول د عدالت او په پای کې د اوښتون پايله لري. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/politics/2001/jun/29/comment|title=Down with meritocracy|last=Young|first=Michael|date=28 June 2001|newspaper=The Guardian|issn=0261-3077|access-date=1 February 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Todd|first=D. D.|date=1 December 1984|title=The Fontana Dictionary of Modern ThoughtBullockAllan and StallybrassOliver, editors London: Fontana/Collins, 1978. Pp. xix, 684. $12.95 C.F|url=https://www.cambridge.org/core/journals/dialogue-canadian-philosophical-review-revue-canadienne-de-philosophie/article/div-classtitlethe-fontana-dictionary-of-modern-thoughtbullockallan-and-stallybrassoliver-editors-london-fontanacollins-1978-pp-xix-684-1295-cfdiv/BDA69DAB300AC76916E24D3B6497DDC6|journal=Dialogue: Canadian Philosophical Review|volume=23|issue=4|pages=738–740|doi=10.1017/S0012217300046461|s2cid=170868907|issn=1759-0949}}&lt;/ref&gt;

که څه هم وړتيا په زياتو ټولنو کې تر يوې کچې اهميت لري، مګر څېړنه ښيي چې ټولنو کې د سرچينو وېش زياتره وخت تر هغې کچې د اشخاصو د ټولنيزو ډلبنديو د مراتبو سلسله څاري، چې دې ټولو ته د ميريتروکراتيک ويلو د باوري کولو لپاره خورا مهم دي، ځکه چې ان استثنايي هوښيارتيا، وړتيا او د وړتيا نورې بڼې ښايي د هغو ټولنيزو زيانونو لپاره زیان رسونکي نه وي، چې خلک ورسره مخامخ کېږي. په زياتو حالتونو کې ټولنيزه نابرابري په نژادي او توکميزې نابرابرۍ، د جنډر له مخې نابرابرۍ او د ټولنيز دريځ له نورو بڼو سره تړلې ده او دا بڼې په فساد پورې تړاو درلودلی شي. په بېلابېلو هېوادونو کې د ټولنيزې نابرابرۍ د پرتلنې لپاره د اندازه کولو عمومي واحد د ګيني “Gini” ضريب دی، چې په يو هېواد کې له صفر (په عادلانه ډول وېشل شوې شتمنۍ او وتنۍ) څخه تر ۱ (يو شخص ټوله شتمني او وتنۍ لري) پورې د شتمنۍ تمرکز اندازه کوي. دوه هېوادونه ښايي کټ مټ ګیني ضريب ولري، مګر د نکل په توګه به بېل اقتصاد (وتنۍ) او يا د ژوند کيفيت لري؛ نو ګيني ضريب  ته بايد د ګټورو پرتله کولو په موخه له حالتونو سره سم سمون ورکړل شي. &lt;ref name=&quot;AP-20140127&quot;&gt;{{cite news|last1=Rugaber|first1=Christopher S.|last2=Boak|first2=Josh|title=Wealth gap: A guide to what it is, why it matters|url=http://apnews.excite.com/article/20140127/DABJ40P00.html|date=27 January 2014|work=[[AP News]]|access-date=27 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Reports {{!}} Human Development Reports |url=http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2010/chapters |access-date=1 February 2017 |website=hpr.undp.org}}&lt;/ref&gt;

== ټولنيزه ==
ټولنيزه نابرابري نږدې هره ټولنه کې موندل کېږي. دا نابرابري له يو لړ جوړښتي عواملو لکه جغرافيوي موقعيت يا د تابعيت دريځ څخه بڼه غوره کوي او زياتره وختونه يې د کلتوری خبرو اترو او پېژندنو په واسطه (لکه: ايا بې وسه يا غريب مستحق دي او که نه) ملاتړ کېږي. په ساده ټولنو کې هغوی چې لږې ټولنيزې ونډې او دريځونه يې د غړو له لورې نيول شوي وي، ټولنيزه نابرابره په کې ښايي خورا ټيټه وي. په قبيلوي ټولنو کې د بېلګې په ډول يو قومي مشر ښايي ځيني امتيازونه ولري، ځيني وسايل وکاروي يا د دندې يا دفتر هغه لباس واغوندي، چې نور ورته لاسرسی نه لري، مګر د دې قومي مشر ورځنی ژوند د قوم د بل هر غړي له ژوند سره خورا ورته دی. انسان پېژندونکي دا ډول لوړ برابري غوښتونکي کلتورونه د «خپلوۍ ته مايل» په توګه مشخص کوي، چې د شتمنۍ يا دريځ په پرتله ټولنيزې همغږې ته ارزښت ورکونکي ښکاري. دا کلتورونه په مادي ډول د متمايلو کلتورونو سره توپير لري، چې دريځ او شتمني په کې ستايل کېږي او سيالي او نښته په کې عامه ده. خپلوۍ ته متمايل کلتورونه ښايي له پرمختګ څخه د ټولنيز سلسله مراتبو د مخنيوي لپاره کار وکړي او دا ځکه چې دوی باور لري، چې دا به ښايي د نښتې او بې ثباتۍ لامل شي. په ننۍ نړۍ کې زموږ ډېری نفوس د ساده ټولنو په پرتله په يو څه پېچلو ټولنو ژوند کوي. دا چې ټولنيزه پېچلتيا ورځ تر بلې زياتېږي، ټولنيزه برابري هم د ټولنې د خورا بې وسه او خورا شتمنو غړو تر منځ له پراخېدونکي درز سره يو ځای د زياتېدلو هڅه کوي. د ټولنيزو ټولګيو او مليتونو ځانګړي ډولونه ځانونه په سخته سيمه کې مومي، چې پر مټ يې دوی په يو ټولنيز نظام کې برابرېږي او د همدې له امله ټولنيزه نابرابري ازمايي (تجربه کوي). &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Walker |first=Dr. Charles |title=New Dimensions of Social Inequality |url=http://www.ceelbas.ac.uk/research/socialinequality |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180121084725/http://www.ceelbas.ac.uk/research/socialinequality |archive-date=21 January 2018 |access-date=22 September 2015 |website=www.ceelbas.ac.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Gender and Rural Development|publisher=LIT Verlag Münster|author=Deji, Olanike F.|year=2011|location=London|page=93|isbn=978-3643901033}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Intersectionality|last=Collins|first=Patricia|year=2016}}&lt;/ref&gt;

ټولنيزه نابرابري په برابرۍ غوښتونکو ټولنو، ډلبندي شويو ټولنو او ډلبندي شويو ټولنو او د ايدګار واتسن په پيرسي مکتب “Perse School” باندې وېشل کېدلی شي. د برابرۍ غوښتونکې ټولنې هغه دي، چې د برابرو موکو او حقونو او په پای کې د نه توپيري چلند له لارې د ټولنيزې برابرۍ ګټندويي کوي. د ځانګړو مهارتونو درلودونکي وګړي د پاتې وګړو په پرتله غوره نه ګڼل کېدل. مشران د واک پر ځای يوازې نفوذ لري. هغه اصول او باورونه چې برابري غوښتونکې ټولنې يې په پام کې نيسي، په برابر ډول او برابر ګډون لپاره دي. په ساده ډول پوړونه يا ټولګي نه لري. درجه ورکړل شوې ټولنه زياتره وخت هغه کرنيزې ټولنې دي، چې د سلسله مراتبو له مخې د هغه مشر له لورې ډله يا ګروپ شوي دي، چې په ټولنه کې د دريځ درلودونکی ګڼل کېږي.  په دې ټولنه کې خلک واک او سرچينو ته د لاسرسي پر ځای دريځ او نوم يا حيثيت ته په پام سره ډله شوي دي. مشر په کې تر ټولو اغېزناک شخص دی، چې خپل خپلوان او کورنۍ يې پيروي کوي او هغوی چې لرې اړيکه ورسره لري، ټيټه رتبه ورکول کېږي. ډلبندي شوې ټولنې هغه دي، چې په ولاړ ډول په پورتنۍ ډله، منځنۍ ډله او ښکتنۍ ډله وېشل شوې دي. ياده ډلبندي شتمنۍ، ځوړاک او نوم يا حيثيت ته په پام سره شوې ده. پورتنۍ طبقه يا ډله زياتره وخت د ټولنې مشران او تر نورو زيات نفوذ لرونکې وي. دې ډول ټولنه کې د يو شخص لپاره له يو پوړ يا رتبې څخه بل ته تګ شونی دی. ټولنيز دريځ هم په کې له يو نسل څخه بل يا راتلونکي نسل ته د ميراث وړ دی. &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|title=Economic inequality in the United States|last=Osberg|first=L.|publisher=Routledge|year=2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{cite journal|last1=Wade|first1=Robert H.|title=The Piketty phenomenon and the future of inequality|journal=Real World Economics Review|date=2014|issue=69–7|pages=2–17|url=http://www.paecon.net/PAEReview/issue69/Wade69.pdf|access-date=26 June 2017}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>ly4fdwl72ue59jopkqcc617yq4girnn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>صفوي ګرجستان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63395</id>
    <revision>
      <id>284019</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10947" xml:space="preserve">

د جورجيا ولايت (فارسي: ولايت ګرجستان) د صفوي سترواکۍ ولايت و، چې د نني ګرجستان سيمه کې پروت و. د ولايت سيمه په اصل کې د کارتلي (فارسي: کارتيل) او کاکيتي (فارسي: کاخت) له دوه تر لاس لاندې لويديځو ګرجستاني پاچاهيو او لږ غوندې د سمتسخي پاچاهۍ “Principality of Samtskhe” له ځينو برخو څخه جوړه شوې وه.د تېفليس ښا (ننی تبيليسي) يې اداري مرکز، ولايت کې د صفوي واک بنست او د کارتيل د واکمنانو د ناستې ځای و، چې د صفويانو د سکې وهلو مهم چار ځای هم دې سيمه کې و. {{sfn|Matthee|Floor|Clawson|2013|pages=17–18}}

صفوي حکومت په اصل د باګراشني کورنۍ “Bagrationi dynasty” د ګرجستاني شاهانه تصويب يا ګومارنې له لارې پلی کېده، چې د وخت په تېرېدلو سره د واليانو يا خانانو يه توګه شيعه اسلام ته واوښت. لويديځې ګرجستانۍ پاچاهۍ د ۱۶ پېړۍ په لومړيو کې تر لاسه لاندې شوې وې او واکمنانو يې په عام عقيدوي ډول بدلون ونه کړ. تېفلیس د لومړي اسماعيل د پاچاهۍ په لومړيو کې د ايراني ځواک له لورې لښکرکوټ شوی و، مګر صفويانو او ګرجستانيانو تر منځ اړيکو هغه وخت زياتره د دوديز مرييتوب يا تابعيت بڼې وزېږولې. يوولسم ډاوېد (داود خان) لومړنی ټاکل شوی صفوي واکمن و، چې په ۱۵۶۲ زکا کې يې د ګدۍ ځای پر ځای کېدنې د ايرانيانو له لورې د لويديځ ګرجستان د نږدې دوه نيمو پېړيو د واک پيل په نښه کړ. د همدې دورې پر مهال ايراني کلتور اغېز پر لويديځ ګرجستان باندې واکمني وکړه. 

د لومړي تاهماسپ له دورې (۱۵۲۴ – ۱۵۷۶ز) څخه راپدېخوا ياد ولايت د ستر ستراتيژيک اهميت څښتن و. زياتره توکمي ګرجستانيان چې په عمومي ډول له کاتيل او کاخت څخه وو، صفوي دولت کې د امتياز تر کچې پورته شول. يادو اشخاصو په ملکي او فوځي اداره کې خورا لوړ دندې وساتلې او زياتې ښځې د واکمنې پرګنې حرمسرای ته ننوتې. د صفوي دورې په وروستيو کې ګرجستانيانو د صفوي فوځ تکيه ځای هم جوړ کړی و. ايران کې د پراخه ګرجستانۍ ټولنې د رامنځته کېدنې نېټه ګرجستان کې د صفوي ملوک الطوايفې يا خانۍ دورې ته ورګرځي. دا چې ولايت يو سرحدي وجود و، د ګرجستان ولايت د صفوي سترواکۍ د نورو ولایتونو په پرتله يو څه زياته خپلواکي درلوده؛ دا ولايت د همدې له امله د سترواکۍ په سويل لويديځ کې له عربستان ولايت (نني قزاقستان ولايت) سره پرتله کېدلی شو. د جورجيا يا ګرجستان ولايت د صفويانو د څلورو ادري سيمو له ډلې هغه يوازينۍ سيمه وه، چې واليانو ته په کې په ټينګار سره د والي وړ نوم ورکول کېده. {{sfn|Matthee|Floor|Clawson|2013|pages=17–18}}

== تاريخچه ==

=== ۱۶ پېړۍ ===
لومړني صفوي پاچا (شاه) لومړی اسماعيل (۱۵۰۱ – ۱۵۲۴ز) د ۱۵۱۰ ز لسيزې لومړيو کې تر لاس لاندې سيمه کې د کارتيل او کاخت دوه پاچاهۍ جوړې کړې. که څه هم ايران کې د رامنځته کېدونکي ځواک د دندې له مخې وهڅول شو، مګر نوموړي پر ګرجستان باندې يې خپل حاکميت ټينګ نه کړل. نوموړي ګرجستان باندې ضرور څو ځله بريد کړی دی، چې د ۱۵۱۸ او ۱۵۲۲ ز کالونو بريدونه يې د يادونې ور دي؛ لومړني بريد د رعيت په توګه د نوموړي دريځ بيا تاييد کړ او دويم بريد د دې لامل شو، چې د پراخه صفوي فوځ په واسطه لښکرکوټ شو، مګر يوازې د نوموړي د زوی او ځايناستي لومړي تاهماسپ (۱۵۲۴ – ۱‍۵۷۶ز) تر واکمنۍ لاندې د صفوي ګومارل شويو واکمنانو په درلودلو سره يو رښتيني ولايت بڼه غوره کول [رامنځته کېدل] پيل کړل. {{sfn|Rayfield|2012|pages=164, 166}}{{sfn|Rayfield|2012|page=166}}{{sfn|Hitchins|2001|pages=464–470}}

لومړي تاهماسپ په صفوي قلمرو کې د ګرجستان کې د يو ځای کولو په موخه فعال ګامونه پورته کړل. د کاتيل د لومړي لوارساب “Luarsab I of Kartli” (۱۵۴۰ – ۱۵۴۱، ۱۵۴۶-۱۵۴۷ او ۱۵۵۳-۱۵۵۴ز) پر وړاندې يې څلور مبارزو د کاتيل د بيا نيونې يا اشغال پايله درلوده او هم په ۱۵۵۱ ز کال تيفليس کې يو صفوي ځواک په تل پاتې ډول تم شو. د دې هلو ځلو کليدي وتنۍ دا وه، چې دوی ايران ته د جګړې په پراخ شمېر ګرجستاني بنديان راوړل. د دې تر شا د پاو وړ ګرجستانيانو زامن په پرله پسې ډول له صفويانو سره د دوی د کومکي اړيکې د برخې په توګه د شا محکمې ته راوړل شوي وو. ګرجستانيان به له صفوي ټولنې سره په ستر ډول مرسته کوي او په ملکي او فوځي اداره کې به يې ستره ونډه لوبوي، چې د مرستې دا لړۍ د لومړي تاهماسپ په واکمنۍ سره پيل شوې وه. صفوي دولت کې دا نوی ورپېژندل شوی توکميز عنصر به وروسته په تاريخ لي:نه کې د صفوي دولت د دوه بنسټ جوړونکو عناصرو فارسيانو او ترکمنانو تر څنګ د درېيم ځواک په توګه وپېژندل شي. {{sfn|Hitchins|2001|pages=464–470}}{{sfn|Babaie|Babayan|Baghdiantz-McCabe|Farhad|2004|page=28}}{{sfn|Floor|2008|pages=295–296}}

په ۱۵۵۱ز کال کې صفويانو د سامتسخي شاهزادګۍ لويديځه برخه ونيوله. په ۱۵۵۵ ز کال کې د لومړي تاهماسپ د پاچاهۍ پر مهال له ګاونډۍ عثماني سترواکۍ سره د اماسيا سوله “Peace of Amasya” په نوم تړون لاسليک شو. د تړون د اصولو له مخې ختيځ ګرجستان د ختيځ سامتسخي په ګډون د ايرانيانو تر واک لاندې پاتې شو، په داسې حال کې چې لويديځ ګرجستان د لويديځ سامتسخي په ګډون د ترکانو لاسونو ته پرېوت. سترواکۍ کې د يو ځای کېدنې بهير د چټکوالي په موخه لومړي تاهماسپ يو شمېر ايراني سياسي او ټولنيز بنسټونه لکه د ګرجستاني او فارسي دواړو ژبو فرمانونه تحميل کړل، چې نښه يې د صفوي ګرجستان د رسمي اداري ژبې په توګه د فارسي رامنځته کول وه. د شاهي کورنۍ لومړنی ګرجستاني غړی، چې اسلام ته په اوښتلو سره يې نوم داود خان شو (۱۵۶۹ -۱۵۷۸ز)، د نوموړي د پاچاهۍ پر مهال تيفليس کې پر لاسپوڅې ګدۍ يا واکمنۍ باندې کېنول شوی و. دې پېښو د ختيځ ګرجستان پر سر د يو څو لنډو دمو يا ځنډونو په درلودلو سره، د نږدې ۲۵۰ کالونو ايرانۍ سياسي واکمنۍ پيل په نښه کړ. {{sfn|Hitchins|2001|pages=464–470}}{{sfn|Floor|2008|page=85}}{{sfn|Suny|1994|page=48}}{{sfn|Mikaberidze|2015|page=xxxi}}{{sfn|Rayfield|2012|page=173}}

په ۱۵۵۹ ز کال کې لومړنی ولايتي وزير اذربايجان ولايت ته وګومارل شو، چې پر ګرجستان ولايت او همدا راز د شاکي “Shakki” په ګډون شيروان باندې يې واک درلود. دې ولايتي وزيرانو چې د شاهي وزيرانو په نوم هم يادېږي، د وزير کل وړ نوم وساته او د ځايي والي پر ځای يې شاهي پلازمېنه کې له پروت مرکزي حکومت څخه لارښوونې تر لاسه کولې. د ختيځ قفقاز د صفوي ملکيت په ننګولو سره عثمانيانو په ۱۵۷۸ز کال په يوه بريالۍ مبارزه کې ګرجستاني حکومت باندې بريد وکړ. د بريد په پايله کې صفويانو د ګرجستان سرکښ واکمن شاهنواز خان (د کاتيل لومړی سايمون) له بنديتوبه خوشې کړ او له دې کاره يې موخه د عثمانيانو پر وړاندې جګړې سره د نوموړي يو ځای کول وه. که څه هم سايمون په کارتيل کې د پام وړ بريا تر لاسه کړه، مګر په پای کې د عثماني سرتېرو له لورې ونيول شو او قسطنطنيه کې د بنديتوب په حال کې مړ شو. د ۱۵۸۰-۱۵۸۱ ز کالونو دوره کې صفوي حکومت ګرجستان ته د توپچي باشي مراد خان په ملتيا يو فوځ واستوه، چې يو شمېر توپ جوړونکي او د توپ قالب کولو لپاره اړين توکي هم ورسره وو. په ۱۵۸۲ ز کال کې عثمانيان د سامتسخي د ختيځ صفوي برخې تر لاس لاندې وو. د سامتسخي دويم مانوچر جاقيلي چې د عثماني بريد پر وړاندې يې د مقاومت وړتيا درلوده، ايرانۍ باداري يې هم ومنله او صفوي محکمې ته لاړه، چې تر خپلې مړينې (۱۶۱۴زکال) پورې يې هملته ژوند وکړ. ۱۵۹۰ ز کال کې د قسطنطيې د تړون “Treaty of Constantinople” له مخې صفويانو پر ګرجستان باندې خپل واک ځکه له لاسه ورکړ، چې دوی اړ و چې ټول ولايت د عصماني ملکيت په توګه وپېژني. {{sfn|Hitchins|2001|pages=464–470}}{{sfn|Mikaberidze|2015|page=379}}{{sfn|Floor|2001|page=85}}{{sfn|Floor|2001|page=233}}{{sfn|Floor|2001|pages=108-109}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>97cfh39wwxsa7esysscsshzas5b4nce</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>البانيان کې عام وژنه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63396</id>
    <revision>
      <id>284020</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:51:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13602" xml:space="preserve">

البانيان کې عام وژنه له هغو جرمونو څخه جوړه شوې ده، چې البانيا کې د يهودانو پر واندې ترسره شوي دي، په داسې حال کې چې دا سيمه د دويمې نړيوالې جګړې پر مهال تر ايتالوي او الماني اشغال لاندې وه. د جګړې په موده کې نږدې ۲۰۰۰ يهودانو البانيا کې د پناه غوښتنه وکړه. له دې ډېری يهودي کډوالو سره د ځايي اوسېدونکو له خوا ښه چلند وشو، له دې حقيقت سره سره چې البانيا لومړی د فاشيست ايټاليا او وروسته د نازي المان له لورې نيول شوې وه. البانيايانو زياتره وختونه يهودي کډوالو ته په غرنيو کليو کې پناه ځايونه ورکړل او دوی يې ادرياتيک بندرونو ته ولېږدول، چې له هغې ځايه ايټاليا ته وتښتېدل. نور يهودان په ټول هېواد کې د مقاومت له خوځښتونو سره يو ځای شول. 

د هغو ۵۰۰ يهودانو لپاره چې کوسو کې يې ژوند وکړ، ياد ازمايښت بېخي بېل و او نږدې ۴۰ سلنه يې له جګړې څخه ژوندي پاتې نه شول. د ۱۹۴۳ زکال سپټمبر کې د ايټاليا په کلابندۍ سره، المان البانيا ونيوله. په ۱۹۴۴ ز کال کې يوه البانيايي “Waffen-SS” فوځي ډله يا فرقه د اس اس سکندربېګ د وافين غر ۲۱ فرقه (21st Waffen Mountain Division of the SS ''Skanderbeg'') په نوم جوړه شوه، چې د کوسو هغه ۲۸۱ يهودان يې ونيول او المانيانو ته يې ورکړل، چې په وروستيو کې د بيرګين-بيلسين په نوم د تمرکز پنډغالي ته ولېږدول او زياتره يې هملته ووژل شول. د ۱۹۴۴ زکال وروستيو کې المانيان له البانيا څخه ووېستل شول او هېواد د اينور هوګزا “Enver Hoxha” تر مشرۍ لاندې يو کمونيستي دولت شو. نږدې ورته وخت کې متفقينو له البانيا سره د کوسو په يو ځای شويو سيمو او لويديځه مقدونيه کې د يوګوسلاويا پارتيزانو له لورې ماتې وخوړه، چې وروسته يې دا سيمې بېرته له يوګوسلاويا سره يو ځای کړې. 

د عام وژنې پر مهال د متفقينو تر لاس لاندې البانيا کې نږدې ۶۰۰ يهودان وژل شوي وو. البانيا کې د المانيانو له لورې د يوې کورنۍ پينځه يهودان وژل شوي وو، چې دا د جګړې په دوره کې وژل شوي يوازيني اصلي يهودان وو. البانيا له جګړې څخه د يهود وګړو په درلودلو سره د پيل په پرتله يوولس برابره لويه راپورته شوه، چې د شمېر له مخې يې نږدې ۱۸۰۰ يهودان درلودل. ډېری دا يهودان په وروستيو کې اسرائيل ته کډوال شول. څو سوه تنه مخکې له دې چې دوی هم اسرائيلو ته کډوال شي، د ۱۹۹۰ ز لسيزې په لومړيو کې د کمونيزم تر نسکورېدنې پورې البانيا کې پاتې شول. په دې اړه هيڅ يوه پوهنيزه سرشمېرنه نه شته، چې ولې البانيا کې د يهودي ژوندي پاتې شويو کچې د کوسو په پرتله په خورا چټکۍ سره توپير درلود. ځينو پوهانو استدلال کړی دی، چې د بيسا په نوم د درنښت دوديز کود يا د قوانينو ټولګې ونډه ولوبوله، چې د البانيا د کتلور مهمه برخه ده. نورو پوهانو وړانديز کړی دی، چې د توپير لاملونه ۱۹۴۱ – ۱۹۴۳ ز کالونو کې د ايټاليا د اشغالګر چارواکو د خپلوۍ نرمي يا زړه سوی، ۱۹۴۳ – ۱۹۴۴ زکالونو کې البانيا کې د نورو هېوادونو په پرتله په بشپړ ډول د يهودانو پلټلو کې د الماني پاتې راتلل او همدا راز پر باندنيو وګړو باندې د کوسو د البانيايانو بې باوري وو. تر ۲۰۱۸ ز کال پورې د البانيا ۷۵ اتباع د ياد ياشيم “Yad Yashem” له لورې د ملتونو منځ کې د رښتيني وګړو “Righteous Among the Nations” په توګه پېژندل شوي دي. 

== شاليد ==

=== له عثماني دورې څخه مخکې ===
د البانيا د ۱۹۳۰ زکال سرشمېرنې له مخې البانيا کې ۲۴ يهودانو ژوند کاوه. په ۱۹۳۷ز کال کې يهودي ټولنې ته چې وروسته يې شمېر نږدې ۳۰۰ تنو ته ورسېد، د پاچا زوګ “Zog” له لورې هېواد کې په رسميت وپېژندل شول. له جګړې څخه وړاندې البانيايي يهودانو په پراخه کچه د هېواد سويلي برخه کې ژوند وکړ، چې زياتره يې د فلوري ‘Vlore’ ښار کې وو، چې د ۱۶ پېړۍ نږدې درېیمه برخه يهودان وو. د يهودي ټولنې شمېر په البانيايي ډېره کي کوسو کې، چې د ګاونډ يوګوسلاويا برخه وه، نږدې ۵۰۰ تنو ته ورسېد. د عثماني دورې په وروستيو کې د البانيا ملي نظريې په داسې ډول وده کړې وه، چې له هيڅ يو مذهب سره يې د نه تړون ادعا وکړه او هېواد کې د بېلابېلو عقيدو يا باورونو تر منځ يې پخلاينه په نښه کړه. ۱۹۱۲ زکال کې د البانيا له خپلواکۍ څخه وروسته د هېواد حکومت د مذهبي پخلاينې د يوې نظريې پلي کول پيل کړل او دا د زوګ تر واکمنۍ لاندې هغه مهال په نښه شوه، چې د «ټولو باورونو» برابري په قانوني ډول ومنل شوه او ستر مذهبي راز راز والي (تنوع) وده وکړه. {{sfn|Fischer|2007|pp=95–101}}{{sfn|Duijzings|2002|pp=61–62}}{{sfn|Mojzes|2011|p=93}}{{sfn|Scheib}}

د ۱۹۳۰ ز لسيزې پر مهال يهودي ټولنه په زياتېدونکي ډول البانيايي ټولنه کې يو ځای شوه او د ۱۹۳۷ زکال د اپرېل په ۲ نېټه د حکومت له لورې هم په رسميت وپېژندل شوه. زوګ نور هم مخکې لاړ او البانيا ته له يهودي کډوالۍ سره يې مرسته وکړه او او هم يې د يهودي نويو راتلونکو په يو ځای کېدنه کې مرسته وکړه. په ۱۹۳۴ز کال کې البانيا لپاره د امريکا سفير هيرمان بيرنسټين چې په خپله هم يهودي و، وکتل چې البانيا کې له يهودانو سره د دې له امله توپيري چلند نه کېږي، چې «دا د اروپا په کچه له خورا لږو سيمو څخه ده، چې مذهبي تبعيض او کرکه په کې نه شته. د نازيزم په راپورته کېدنې سره يو شمېر الماني او اتريشي يهودانو البانيا کې پناه واخېسته او برلين کې د البانيا سفارت د ۱۹۳۸ زکال تر پايه پورې يهودانو ته د و‎ېزو ورکولو ته دوام ورکړ؛ دا يو داسې وخت و چې بل هېڅ اروپايي هېواد د دې کار کولو ته زړه نه ښه کاوه. بيرنسټين د البانيا حکومت په هڅولو کې يوه ګواښونکې ونډه ولوبوه، چې يهودانو ته د ګرځندويې او سفر وېزې ورکړي. له ۱۹۳۳ ز کال څخه راوروسته د بيرنسټين هڅې د دې لامل شوې، چې زياتره يهودان له المان او اتريش څخه د دې له امله په تېښته شول، چې نازي ګوند واک پياوړی کړ، چې ځينو يې البانيا د سفر د يو ټکي په توګه کاروله، چې له همدې ځايه متحده ايالتونو، ترکيې يا سويلي امريکا ته تښتېدل. {{sfn|Elsie|2010|p=218}}{{sfn|Fischer|2007|pp=95–97}}{{sfn|Green 2 April 2013}}

=== ايټالوي نيونه (اشغال) ===
د اروپا لږ پرمختللی هېواد البانيا د ۱۹۳۰ز لسيزې په اوږدو کې د ايټاليا د اقتصادي او سياسي حاکميت تر لاس لاندې (تابع) و. د ۱۹۳۹ز کال د مارچ په ۲۵ ايټالوي ديکتاتور بينېټو موسوليني زوګ ته د اوربند وړانديز وکړ او ورڅخه يې پر البانيا باندې د يو ايټالوي فوځي قيموميت د منلو غوښتنه وکړه. زوګ ونه منله او د اپرېل په ۷ نېټه ايټاليا په البانيا باندې بريد وکړ او زوګ يې له دندې څخه ګوښه کړ. له دې څخه لږه موده وروسته يو نيمه حکومت ودرول (نصب) شو، چې مشري يې د البانيا تر ټولو شتمن او پياوړي ځمکوال شفقت ويرلاسي ‘Shefqet Verlaci” کوله. “Also formed” د البانيا «ملي جرګه» وه، چې په چټکۍ سره يې له ايټاليا سره د اقتصادي او سياسي اتحاديې په ګ؛ټه رايه وکاروله او په دې ډول يې هېواد د ايټاليا قيموميت جوړ کړ. د نائب السلطنة جنرال فرانسيسکو جېکوموني له لارښوونې سره سم د ايټاليا نيواکګرو چارواکو البانيا ته د يهودي کډوالۍ مخه نيونکي قوانين پلي کړل او په هېواد کې د اوسېدونکو ټولو باندنيو يهودانو د شړلو امر يې وکړ. {{sfn|Fischer|1999|pp=21–57}}{{sfn|Perez|2013|p=26}}{{sfn|Bideleux|Jeffries|2007|p=31}}{{sfn|Bideleux|Jeffries|2007|pp=30–31}}

د ايټاليا د نيونې په يوه مياشت کې دننه د البانيا فاشيست ګوند “Albanian Fascist Party” جوړ شو. دې ګوند هغه قوانين پلي کړل، چې ګوند سره د يهودانو د يو ځای کېدلو مخنيوی يې کاوه او هغوی يې د زده کړو په څېر مسلکونو څخه بې برخې کړل. ياد ګوند چې له توکميزو البانيايانو او البانيا کې له استوګن ايټالويانو څخه جوړ شوی و، د ايټاليا د فاشيست ګوند د څانګې په توګه و او له غړو څخه يې غوښتل کېدل، چې موسوليني ته د ژمنتيا لوړه وکړي. له ټولو البانيايي ملکي خدمت کونکو څخه ګوند سره د يو ځای کېدلو غوښتنه کېدله او ياد ګوند په ټول هېواد کې يوازينی قانوني سياسي ګوند شو. د دويمې نړيوالې جګړې په پرمختګ سره ايټاليا نيول شوې البانيا ته اجازه ورکړه، چې د البانيا ګاوند البانيايي مېشتې سيمې ځان سره وتړي (يو ځای کړي) او ستره البانيا “Greater Albania” جوړه کړي، چې دا هم تر څار یا قيموميت لاندې هغه سيمه وه، چې د کوسو زياتره برخه او د لويديځ مقدونيه هغه برخه يې راونغاړله، چې د ۱۹۴۱ ز کال په اپرېل کې يوګوسلاويا باندې د متفقينو له بريد څخه وروسته له ياد هېواد څخه بېله شوې وه. که څه هم په رسمي ډول تر ايټالوي واکمنۍ لاندې کوسو کې البانيايي وګړو ته د سيمې واک ورکړل شوی و او د البانيايي ښوونځيو پرانېستلو ته هڅول شوي وو، چې د يوګوسلاويا حکومت له لورې يې مخه نيول شوې وه. دوی ته د ايټالوي چارواکو له لورې تابعيت او د البانيا بېرغ د پورته کولو اجازه هم ورکړل شوې وه. ايټالويانو په سلګونو زره سرتيري په سترې البانيا کې ځای پر ځای يا تم کړل. نږدې ۲۰۰۰۰ ايټالوي سرتېري او ۵۰۰۰ پولیس او پوله ساتي ځواکونه يوازې کوسو کې ځای پر ځای شوي وو. د دې تر څنګ ۱۲۰۰۰ سرتېرې او ۵۰۰۰ پوليس او پوله ساتې په البانیا پورې د ننۍ شمالي مقدونيه تړل شويو سيمو کې تم کړای شول. د ایټاليا نيواکګرو چارواکو خبرداری ورکړ، چې د يوګوسلاويا په نيول شويو سيمو کې به د يو ايټالوي سرتېري د وژلو يا ټپي کولو له امله لږ تر لږه لس يرغمل وويشتل شي. {{sfn|Rodogno|2006|p=345}}{{sfn|Tomasevich|2001|p=152}}{{sfn|Ramet|2006|p=141}}{{sfn|Judah|2002|pp=27–28}}{{sfn|Fischer|1999|pp=45–46}}{{sfn|Frank|2010|p=97}}{{sfn|Lemkin|2008|p=102}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>q5q7ixvik1ff5x6vl3dg5fcg8cz6p44</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د روم جمهوريت اساسي قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63397</id>
    <revision>
      <id>284021</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:54:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11552" xml:space="preserve">

د روم جمهوريت اساسي قانون د ناتدوين شويو نورمونو او دودونو يوه ټولګه، چې د بېلابېلو ليکلو قوانينو سره يو ځای يې د روم جمهوريت کړنلاريزه يا اجراتي حکومتولي پرمخ وېوړه. ياد اساسي قانون د رومي پاچاهۍ له اساسي قانون څخه سرچينه واخېسته او د جمهموريت له نږدې ۵۰۰ کالونو څخه د زياتې مودې لپاره يې د پام وړ او په اغېزناک ډول نږدې د نه پېژندنې پړاو ته تکامل وکړ. له ميلاد څخه د مخکې ۱۳۳ کال څخه د جمهوري حکومت او معيارونو ماتې ښايي د اګسټس “Augustus” او د هغه د پاچاهۍ د راپورته کېدلو لامل شي. {{Sfn|Flower|2010|p=81}}{{sfn|Flower|2010|p=[https://archive.org/details/romanrepublics00flow/page/n25 9]}}{{sfn|Lintott|2003|p=2}}{{Sfn|Straumann|2011|p=281}}

د جمهوريت اساسي قانون په درې اصلي څانګو وېشل کېدلی شي: {{sfn|Lintott|2003|p=vii}}

* جرګې: له خلکو څخه جوړې شوې وې، چې د سیاسي واک د ستر ساتنځای په توګه يې خدمت وکړ او د اجرائيه يا قضائيه قوې د مشرانو ټاکلو، د قوانينو د منلو يا ردولو، عدالت اداره کولو او د جګړې يا سولې اعلانولو واک يې درلود. {{sfn|Lintott|2003|p=40}}
* سنا يا د مشرانو جرګه: د قوو مشرانو قاضيانو ته يې مشورې ورکولې، په اصل کې يې د قانون واک پر ځای يې د خپل نفوذ پر بنسټ عمل کاوه. {{sfn|Lintott|2003|p=66}}
* د قضائيه يا اجرائيه قوې مشران يا په لنډ ډول قاضيان: د خلکو له لورې د خپل نوم، مذهبي، فوځي او قضايي واکونو په کارونو سره د جمهوريت اداره کولو په موخه ټاکل کېدل، چې د دې سربېره يې د جرګو د بللو يا پرې د رياست کولو حق هم درلود. {{sfn|Abbott|1963|pp=157-65}}

د دې درې څانګو په منځ کې د چک او بېلانس يوه پېچلې ټولګه هم رامنځته شوه. د بېلګې په ډول: جرګو په نظرياتي ډول ټول واک درلود، مګر د قضائي يا اجرائي مشرانو له لورې اداره يا رابلل کېدلې، چې د بحث اداره کولو يې پر دوی باندې واکمن نفوذ پلی کاوه. نورو قاضيانو هم د جرګو مخې ته يو عملونه وېټو کولی شول، که څه هم تر وروستي جمهوريت پورې دا چاره خورا لږه تر سرترګو کېدله. په ورته ډول د قاضيانو د واک کتلو يا ارزولو په موخه هر قاضي خپل يو همکار وېټو کولی شو او عوامو د خپلو حقونو ساتندويان وټاکل، چې د يو قاضي عملونه يې ويټو کولی يا يې په کې منځګړتوب کولی شو. {{sfn|Abbott|1963|p=155}}{{Sfn|Flower|2010|p=83}}{{sfn|Lintott|2003|p=202}}

د جمهوريت اساسي قانون په داسې حال کې چې د سمون وړ او تکامل کونکی و، لا هم د پام وړ معيارونه درلودل. د استازوليو يا کنسلونو، د مشرانو جرګې يا سنا او د عوامو د ساتندويانو د ډلې په څېر بنسټونو د جمهوريت په لومړيو کې د پام وړ تکامل وکړ، مګر له ميلاد څخه مخکې له څلورمې پېړۍ څخه يو څه ثابت پاتې شول. د حکمونو شخړې “Conflict of Orders” چې د پلوې يا پارتيزان واکمنۍ له يوې دورې پيل شوه، په پای کې يې عام ولس ته برابر سياسي حقونه ورکړل، په داسې حال کې چې د ساتندويانو د ډلې د واک او د عوامو جرګې د پياوړتيا معلومولو په موخه يې قضا هم جوړه کړه، چې د روم له عوامو څخه جوړه شوې جرګه وه او د قانون جوړونې بشپړ واک يې درلود. {{sfn|Lintott|2003|pp=121-122}}

وروستی جمهوريت د ولايتي واکمنانو په لاسونو کې د واک په مرکزي کولو کې د زياتوالي، د سياسي بدلونونو د پياوړي کولو په موخه د فوځي ځواک د کاورنې (لکه: د سولان دېکتاتوري) او د تاوتريخوالي د کارونې شاهد و، چې برياليو قومندانانو ته د ستر واک ورکولو په موخه په مناسب ډول د بډو ورکړل شويو يا بې زړه شويو خپلواکو جرګو له ګټې اخېستنې سره یو ځای و. د تاوتريخوالي زياتېدونکی مشروعيت او په شمېر او محدودو کسانو ته د واک مرکزيت به د جمهوريت بنسټونو کې د باور په ماتې سره کورنۍ جګړې او په يو مطلق يا استبدادي نظام کې د اګسټس له لورې د هغې د بڼې بدلون ته لاره هواره کړي، چې په جمهوري خيال او مشروعت سره پوښل شوی دی. {{Sfn|Flower|2010|p=14}}{{sfn|Beard|2015|pp=353–355}}{{sfn|Lintott|2003|p=213}}{{sfn|Lintott|2003|p=212}}{{sfn|Abbott|1963|p=44}}

== د اساسي قانون پرمختګ ==
د جمهوري غوښتونکو لومړني اساسي قانون باندې پارتيزانو يا پلويو واک درلود، چې د قضاتو، مشرانو جرګې او د جرګو د رايه ورکونکو ډلو ټول واک يې د ځان (انحصار) کړی و. اساسي قانون په عمومي ډول د پاتيزان ټولګي په لګښت کې د سترې نامتو استازولۍ پر لور په تمايل درلودلو سره په بطي ډول پرمختګ وکړ. {{sfn|Lintott|2003|p=38}}

د روم د سياسي نظام د اصليت لپاره اصلي ادبي سرچينو ليوي “Livy” او د هاليکارناسس ډايونايزيس “Dionysius of Halicarnassus” په پياوړي ډول پر رومي تاريخچه ليکونکو باندې تکيه وکړه، چې هغه څه يې بشپړ کړل، چې په وييز يا شفاهي تاريخ په درلودلو سره د لږ ليکلي تاريخ په بڼه شته. د شواهدو دا نه شتون د جمهوريت د سرچينو د دوديز دليل د اعتبار لپاره ستونزې رامنځته کوي. که څه هم ډېری معاصر پوهان اوس په دې نظر دي، چې ليوين او د تاريخچه ليکنې دلايل چې د وروستي جمهوريت ادبي رامنځته کېدنه کېدای شي او دا چې دوی په پراخه ډول د لرغوني رومي تاريخچې د بيارغولو لپاره زيات ارزښت نه شي ساتلی. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/58043131|title=Social struggles in archaic Rome: new perspectives on the conflict of the orders|date=2005|publisher=Blackwell|editor-last=Rafflaub|editor-first=Kurt A|isbn=978-1-4051-0060-1|oclc=58043131|last=Ungern-Sternberg|first=J von|chapter=The formation of the 'annalistic tradition': the example of the decemvirate|page=75}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Drogula|2015|p=8}}{{sfn|Lintott|2003|p=27-28}}

د دې دوديز حساب له مخې روم د پاچاهانو د ځايناستي اصل له مخې اداره شوی و. روميانو باور درلود چې دا دوره، چې د رومي پاچاهۍ دوره وه، له ميلاد څخه مخکې ۷۵۳ کې پيل او ۵۱۰ کې پای ته ورسېده. د پاچاهۍ له نسکورېدلو او د جمهوريت له رامنځته کېدنې څخه وروسته روميانو هر کال د دوه کونسلانو يا استازو ټاکل پيل کړل. د کنسولر فاسټي “fasti” په نوم د استازو د لښتليک له مخې، چې پيدايښت يې د جمهوريت رامنځته کېدنې ته ورګرځي، لومړني استازي له ميلاد څخه مخکې ۵۰۹ کال کې غوره شوي وو. {{sfn|Lintott|2003|p=27}}{{sfn|Holland|2005|page=[https://archive.org/details/rubiconlastyears00holl/page/2 2]}}

معاصر پوهان که څه هم د پاچاهۍ او حکومت تر منځ پر يو څه روښانه تکامل باندې ټينګار کوي، چې مشري يې ټاکل شويو قاضيانو کوله. د تاريخپوهانو زياتېدونکی شمېر د کنسولر فاسټي پر اعتبار باندې هم شک کوي او دوی ته په لرغوني جمهوريت کې د کوچني کره والي په درلودلو سره د وروستي جمهوريت د توليد په سترګه ګوري. د پاچاهۍ پاتې يا معيارونه که څه هم په جمهوري غوښتونکو بنسټونو کې منعکس شوي وو. لکه: د ريکس ساکروريوم (د د ديني دود پاچا) مذهبي اداره او انټرريګنيوم (د وخت هغه دوره چې د استازي، سالار او دېکتاتور د ادارو د تشوالي په وخت کې يې د يو انټيريکس پر مټ اداره کېده). که څه هم په دې اړه شواهد شته دی، چې لرغونی جمهوريت د پراخه بدلون وخت و او د ريکس ويی د خپل سري يا ظالم او قوانيونو په څير مفاهيم وړاندې کوي، چې د هر هغه شخص ملکيت او ژوند ظبط اعلان کړ، چې د ظالم يا پاچا په توګه د ځان ټاکلو دسيسه يې جوړوله. {{sfn|Lintott|2003|p=28}}{{Sfn|Drogula|2015|p=18}}{{sfn|Lintott|2003|p=31}}

د جمهوريت لومړنۍ جرګې د پاچاهۍ پر مهال د قانوني ټاکنو د تصويبولو د وسيلو په توګه راپورته شوې او سل کسيزې کمېټې څخه وروسته بيا غوښتنه کېدله، چې لومړني استازي وټاکي. به دې لرغونې دوره کې استازولۍ تر اوسه خپله کلاسيک يا لرغونې بڼه نه وه اخېستې او هغه وخت د سالار ماکسيموس ګڼل کېده؛ ځيني پوهان د ليوين د لرغوني جمهوريت د استازولۍ په اړه د بدلون مننې نظر لري، چې پر لرغونو جمهوري غوښتونکو بنسټونو باندې د وروستي جمهوريت د دوه استازو، سالارانو او داسې نورو بڼه تحميلوي. لرغوني جمهوريت کې د فوځي واک تمرين بنسټيز شوي نه و او له زياتو اشرافو څخه جوړ شوی و، چې د قوماندانانو د صلاحيت د رسمي دولتي تصويب په پرتله يې د خصوصي تاړاک يا يرغلونو مشري کوله. استازولۍ دريځ تر هغه ځايه چې د قانوني فوځي صلاحيت په څېر لوړ عمومي يا د سترواکۍ و، يوازې له ميلاد څخه مخکې د درېيمې پېړۍ په پای کې په ښه ډول رامنځته کېږي. {{sfn|Drogula|2015|p=2}}{{sfn|Drogula|2015|p=33}}{{sfn|Drogula|2015|pp=33-34}}{{sfn|Drogula|2015|p=15}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>dreajek2f648btu7e4f87acrg0t8do2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اېبلا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63398</id>
    <revision>
      <id>284023</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:59:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16591" xml:space="preserve">اېبلا (په سومري ژبه: 𒌈𒆷 ''eb₂-laپه عربی اېبلا، اوسنی '''تل مردیخ''''') د سوریې له لومړنیو پاچاهیو څخه وه. پاتي شوني يې د حلب ښار د سویل لویديځې برخې په ۵۵ کیلومترۍ (۳۴ مایله) کې مرديخ کلي ته نږدې یوه کیسه جوړوي. اېبلا له ميلاد څخه مخکې په ټوله درېیمه زریزه او له میلاد څخه مخکې د دویمې زریزې په نیمايي برخه کې مهم مرکز و. د هغې کشف دا ثابته کړه چې شام له مصر او بین‌النهرین سره برابر د لرغوني او متمرکز تمدن مرکز و او دا نظریه یې رد کړه چې د برونز په لومړني دور کې دوه وروستي یاد شوي هېوادونه په منځني ختيځ کې یوازیني مهم مرکزونه وو. د اېبلیېت لومړنی پاچاهي د لومړني نړیوال ځواک په توګه ثبت او تشرېح شوی.  &lt;ref&gt;{{cite dictionary|dictionary=Sumerian Dictionary|title=Ebla|url=http://oracc.iaas.upenn.edu/epsd2/cbd/sux/E.html|via=oracc.iaas.upenn.edu|publisher=[[University of Pennsylvania]]}}&lt;/ref&gt;

اېبلا د برونزو د دور په لومړیو کې (له ميلاد څخه نږدې ۳۵۰۰ کاله مخکې) د یو کوچني ښار په توګه په یوه سوداګریزه امپراتورۍ او وروسته په یو پراختیاغوښتونکي ځواک بدله شوه چې خپله لوړتیاپالنه يې د شمالي او ختيځې سوریې پر ډېره برخه وروتپله. اېبلا  له میلاد څخه مخکې د ۲۳مې پېړۍ په بهیر کې له‌منځه لاړه. وروسته بیا ورغول شوه او د اور د درېیمې کرړې په ریکارډونو کې ذکر شوې. دویمه اېبلا په لومړۍ اېبلا پسې وه چې د یوې نوې سلطنتي لړۍ له‌خوا اداره کېده. له میلاد څخه مخکې د درېیمې زریزې په پای کې له‌منځه لاړه چې په ښار کې يې د اموري قبایلو د مشتېدو لپاره لار پرانیسته او درېیمه اېبلا يې جوړه کړه. درېیمه پاچاهي هم د یو سوداګریز مرکز په توګه وغوړېده. دا ښار د یمهاد (ننني حلب) تابع او متحد شو تر هغه چې له میلاد څخه مخکې نږدې په ۱۶۰۰ کال کې د هيټي پاچا لومړي مرسېلي له‌خوا له‌منځه لاړه. 

اېبلا خپله غوړېدا د یوې پراخې سوداګریزې شبکې له لارې خوندي کړه. د سمر، قبرس، مصر او ان د افغانستان اړوند اثار د دې ښار له ماڼیو څخه ترلاسه شوي. پاچاهۍ خپله ژبه درلوده چې اېبلایټ وه او د اېبلا سیاسي سازمان تر سومري موډل بېلې ځانګړنې لرلې. ښځو ځانګړی مقام درلود او ملکې په ایالتي او مذهبي چارو کې لوی نفوذ درلود. د خدایانو معبد په عمده ډول شمالي سامي و چې د اېبلا منحصر خدایان په‌کې شامل و. دا ښار په ۱۹۶۴ کال کې وکیندل شو او د اېبلا د تابلوګانو له امله اېبلا ونومول شو، هلته د ۲۰۰۰۰ تابلوګانو/لوحو یو ارشیف چې په میخي خط کښل شوې وې وموندل شو چې له ميلاد څخه مخکې نږدې په ۲۳۵۰ کال پورې يې تړاو درلود. دا ارشيف په دواړو سومري او اېبلایي ژبو له ميخي خط څخه په کار اخیستلو لیکل شوی دی. د سومري ژبې د ښه درک امکان يې چمتو کړی او په شام کې يې له میلاد څخه مخکې د درېیمې زریزې اړوند د سیاسي سازمان او تولنیز دود او دستور په اړه اړين معلومات وړاندې کړې.  

== تاریخچه ==
د اېبلا کلیمې احتمالي معنا «سپينه پرښه» دهو چې د چونې ډبرې هغې قشر ته اشاره کوي چې دا ښار پرې جوړ شوی. اېبلا د لومړي ځل لپاره له میلاد څخه مخکې په ۳۵۰۰ کال کې مېشته شوه؛ له ډېرو  چوپړي کرنیزو مېشت‌ځايونو سره يې د ودې ملاتړ وشو. دا ښار د یو پانګه‌وال په توګه د مخ پر ودې نړیوالې سوداګرۍ کې په احتمالي ډول په سومر کې د وړیو/پشم لپاره د تقاضا له لوړوالي سره له خپل رول څخه ګټه پورته کړه. د دې دورې لرغون‌پېژندونکي دا په «لومړي مردیخ» کې د مېشتېدو لومړنۍ دوره بولي؛ چې له ميلاد څخه مخکې نږدې په ۳۰۰۰ کال کې پای ته ورسېده. تر لومړي مرديخ وروسته له میلاد څخه مخکې د ۲۰۰۰ او ۳۰۰۰ کلونو تر منځ د لومړۍ او دويمې پاچاهي دوره د دویم مردیخ په نوم یاديږي. اي. جې. ګلب اېبلا د کېش تمدن یوه برخه ګڼله چې د ختيځو سامي ژبو ټولنو کلتوري ټولګه وه چې د بین النهرین له مرکز څخه يې تر لویديځ شام پورې دوام درلود. {{sfn|Leick|2009|p=[https://books.google.com/books?id=jhbSbuplQ28C&amp;pg=PA54 54]}}{{sfn|Matthiae|2013a|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA37 37]}}{{sfn|Van De Mieroop|2002|p=[https://books.google.com/books?id=6lDgYxV0DN8C&amp;pg=PA133 133]}}{{sfn|Shaw|1999|p=[https://books.google.com/books?id=8HKDtlPuM2oC&amp;pg=PA211 211]}}{{sfn|Hamblin|2006|p=[https://books.google.com/books?id=biyDDd0uKGMC&amp;pg=PT239 241]}}{{sfn|Mantellini|Micale|Peyronel|2013|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA182 182]}}{{sfn|Dolce|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA248 248]}}

=== لومړنۍ پاچاهي ===
له میلاد څخه مخکې د ۲۴۰۰ او نږدې ۲۳۰۰ کلونو تر منځ اېبلا د سوریې د دولتونو تر منځ په ځانګړي ډول له میلاد څخه مخکې د درېيمې زریزې په دویمه نیمایي کې چې د اېبلا تر تابلوګانو وروسته د ارشیف د دور په نوم پېژندل کېږي تر ټولو مخکښه پاچاهي وه. {{sfn|Matthiae|2013a|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA37 37]}}

==== ''لومړنۍ دوره'' ====
له میلاد څخه مخکې د ۲۴۰۰ او ۳۰۰۰ کلونو تر منځ لومړنۍ دوره د مردیخ IIA په نوم یادیږي. د ښار د پخواني تاریخ په اړه عمومي پوهه تر ارشیفی لیکنو د مخه د کېندنې له لارې ترلاسه شوې. د دویم اې مردیخ لومړني پړاوونه له «CC» ساختمانونو او داسې جوړښتونو سره چې د « G2 » ساختمان یوه برخه جوړوي مشخصیږي چې په ظاهري توګه له ميلاد څخه مخکې نږدې په ۲۷۰۰ کال کې د یوې سلطنتي ماڼۍ په توګه پېژندل کېږي. د دې دورې په پای کې له ماري سره سل کلنه جګړه پيل شوه. ماري د خپل پاچا سایومو د اقداماتو له لارې چې ډېری ښارونه يې فتحه کړل غوره‌والی پيدا کړ. له میلاد څخه مخکې د ۲۵مې پېړۍ په منځنۍ برخه کې پاچا کون-ډمو ماري ته ماته ورکړه، خو د هغه د واکمنۍ په دوام د ایالت ځواک راکم شو.  {{sfn|Matthiae|2013a|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA37 37]}}{{sfn|Hamblin|2006|p=[https://books.google.com/books?id=biyDDd0uKGMC&amp;pg=PT239 241]}}{{sfn|Dolce|2008|p=[https://books.google.com/books?id=J9eZToFfVJ0C&amp;pg=PA68 68]}}{{sfn|Liverani|2013|p=[https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&amp;pg=PA119 119]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA79 79]}}{{sfn|Nadali|2007|p=[https://www.academia.edu/619545/Davide_Nadali_2007_Monuments_of_war_war_of_monuments_Some_considerations_on_commemorating_war_in_the_Third_Millennium_BC 349]}}{{sfn|Dolce|2008|p=[https://books.google.com/books?id=J9eZToFfVJ0C&amp;pg=PA66 66]}}{{sfn|Dolce|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA246 246]}}{{sfn|Dolce|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA247 247]}}{{sfn|Dolce|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA250 250]}}{{sfn|Ökse|2011|p=[https://books.google.com/books?id=TY3t4y_L5SQC&amp;pg=PA268 268]}}

==== ''د ارشیف دوره'' ====
د ارشیف دور چې د مرديخ د دويمې بي یو (IIB1) په نوم یاديږي له میلاد څخه مخکې نږدې د ۲۳۰۰ او ۲۴۰۰ کلونو تر منځ وه. د دورې پای د «لومړني تخریب» په نوم یاديږي چې اساساً د سلطنتي مانۍ (چې د «G» ماڼۍ په نوم یاديږي او د پخوانۍ «G2 » پر سر رغول شوې) او تر ډېره د اکروسفيل (د یونان په اتن کې د یوې مشهورې ماڼۍ نوم، ژباړن) تخريب ته اشاره کوي. د ارشیف په دوره کې اېبلا په شمال او ختيځ کې د سوريې په ټولو ښارونو واک درلود چې په ارشیفونو کې یاد شوي. د هغې دورې اړوند ډېری تابلوګانې د اقتصادي مسایلو په اړه دي خو سلطنتي لیکونه او ديپلوماتیک اسناد هم په‌کې شاملېږي.  {{sfn|Matthiae|2013a|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA37 37]}}{{sfn|Bryce|2014|p=[https://books.google.com/books?id=q8Z7AgAAQBAJ&amp;pg=PA15 15]}}{{sfn|Pettinato|1981|p=[https://archive.org/details/archivesofeblaan00pett 105]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA74 74]}}{{sfn|Astour|1992|p=[https://books.google.com/books?id=rXcvrnUF36EC 19]}}{{sfn|Matthiae|2013a|p=[https://books.google.com/books?id=AaZg0ypYrnQC&amp;pg=PA38 38]}}

لیکل شوي ارشیفونه د اېګرېش-هالام تر واکمنۍ مخکې نه دي، چې ماري ته د اېبلا د درناوي او د منځني فرات په سیمه کې د ماريتو د پاچا دویم اېبل الایل په مشرۍ د اېبلي پر ښارونو د پراخ يرغل شاهد وو. اېبلا د ايرکاب-دامو د پاچاهۍ پر مهال له ميلاد څخه مخکې نږدې په ۲۳۴۰ کال کې په بریالۍ توګه ورغېده؛ او د ماري خلاف یې يو بریالی یرغل پيل کړ. اېرکاب-دامو له ابرسال سره د سولې او سوداګرۍ تړون لاس‌لیک کړ؛ دا په تاريخ کې له لومړنیو ثبت شویو تړونونو څخه  دی. {{sfn|Neff|2014|p=[https://books.google.com/books?id=u5DzAgAAQBAJ&amp;pg=PA14 14]}}{{sfn|Archi|2011|p=[https://www.jstor.org/discover/10.5615/jcunestud.63.0005 5]}}{{sfn|Cooper|2006|p=[https://books.google.com/books?id=ySjxzVWf120C&amp;pg=PA64 64]}}{{sfn|Podany|2010|p=[https://books.google.com/books?id=_ez3ih5JgzUC&amp;pg=PA24 24]}}{{sfn|Feliu|2003|p=[https://books.google.com/books?id=IN9_IRYKKUMC&amp;pg=PA40 40]}}{{sfn|Roux|1992|p=[https://books.google.com/books?id=klZX8B_RzzYC&amp;pg=PT200 200]}}{{sfn|Nadali|2007|p=[https://www.academia.edu/619545/Davide_Nadali_2007_Monuments_of_war_war_of_monuments_Some_considerations_on_commemorating_war_in_the_Third_Millennium_BC 350]}}{{sfn|Tonietti|2010|p=[https://books.google.com/books?id=-H3iYPUc97YC&amp;pg=PA69 69]}}

اېبلا په‌خپل عظمي حد کې د نننۍ سوریې په نیمايي کچه یوه سیمه وه او په شمال کې تر اورشوم په سویل کې د دمشق تر شاوخوا سیمې او په لویديځ کې تر فنیقیې (Phoenicia ) او کوسټال/ساحلي غرونو او په ختيځ کې يې د حدو (Haddu ) سیمې په واک کې وې. د پاچاهۍ لویه برخه د پاچا تر مستقیم کنترول لاندې وه او د حاکمانو له‌خوا اداره کېده؛ په پاتې برخه کې تابع پاچاهۍ (خانخاني) شاملې وې. یو له دغې خانخانیو څخه د ارمي پاچاهي وه چې تر ټولو زیاته د اېبلا په تابلوګانو/لوحو کې یاده شوې ده. اېبلا له شپېتو څخه زیاتې تابع پاچاهۍ او ښاري دولتونه لرل چې له ډلې يې هازووان، برمان، عمار، هالابیتو او سالابیتو یادولی شو. {{sfn|Cooper|2006|p=[https://books.google.com/books?id=ySjxzVWf120C&amp;pg=PA64 64]}}{{sfn|Cooper|2010|p=[https://books.google.com/books?id=46SmAwAAQBAJ&amp;pg=PT133 89]}}{{sfn|Pettinato|1991|p=[https://books.google.com/?id=K4JtAAAAMAAJ&amp;dq 135]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA66 66]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA83 83]}}{{sfn|Otto|Biga|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA486 486]}}{{sfn|Cooper|2010|p=[https://books.google.com/books?id=46SmAwAAQBAJ&amp;pg=PT133 89]}}{{sfn|Astour|1981|p=[https://books.google.com/books?id=1A0OgvXfHlQC&amp;pg=PA4 4]}}{{sfn|Aubet|2001|p=[https://books.google.com/books?id=B7SLWT2vpNcC&amp;pg=PA18 18]}}{{sfn|Tubb|1998|p=[https://books.google.com/books?id=GH-n4ctvlDYC&amp;pg=PA39 39]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA101 101]}}{{sfn|Hamblin|2006|p=[https://books.google.com/books?id=biyDDd0uKGMC&amp;pg=PT240 242]}}

وزیر د پاچا لوړ پوړی چارواکی و. د دې منصب خاوند ډېر صلاحیتونه لرل؛ تر ټولو ځواکمن وزیر ایبریوم و چې د خپل سلف اورکم په دوره کې یې د ابرسل پر وړاندې لښکرلېږد وکړ. اېبلا د ایسار-دامو د واکمنۍ په بهیر کې د ماري خلاف جګړې ته دوام ورکړ، چې د اېبلا متحد ناګار يې له ماتې سره مخ کړ او د برني/پورتني بین النهرین له لارې يې د اېبلا او د بین النهرین د سویل تر منځ سوداګریزې لارې وتړلې. اېبلا د لاس‌پوڅو یاغیانو خلاف منظم لښکر لېږدونه تر سره کړل، چې له ډلې يې پر ارامي برید او قطنا ته څېرمه د ابعل په سویلي سیمه لښکرلېږد یادولی شو. له ماري سره د جګړو د حل او فصل لپاره ایسار-دامو له ناګار او کېش سره متحد شو. د دغې لښکر لېږد مشري د اېبلي وزیر اېبي-سپېش پر غاړه وه چې  ترقا ته څېرمه جګړه کې يې ترکیبي پوځ بریا ته ورساوه. متحدینو هم په ارامي برید وکړ او هغه يې ولکه کړه او د اېبي-سپنېش زوی مالک یې واکمن وټاکل شو. اېبلا تر لښکرلېږد څو کاله وروسته په احتمالي ډول د ایساردامو تر مړینې وروسته له خپل لومړني ويجاړي سره مخ شوه.  {{sfn|Otto|Biga|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA486 486]}}{{sfn|Nadali|2007|p=[https://www.academia.edu/619545/Davide_Nadali_2007_Monuments_of_war_war_of_monuments_Some_considerations_on_commemorating_war_in_the_Third_Millennium_BC 350]}}{{sfn|Liverani|2013|p=[https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&amp;pg=PA123 123]}}{{sfn|Stieglitz|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA219 219]}}{{sfn|Biga|2014|p=[https://books.google.com/books?id=AcnmBQAAQBAJ&amp;pg=PA103 103]}}{{sfn|Podany|2010|p=[https://books.google.com/books?id=_ez3ih5JgzUC&amp;pg=PA57 57]}}{{sfn|Liverani|2013|p=[https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&amp;pg=PA121 121]}}{{sfn|Otto|Biga|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA485 485]}}{{sfn|Otto|Biga|2010|p=[https://books.google.com/books?id=9bbgJzacoJYC&amp;pg=PA484 484]}}{{sfn|Liverani|2013|p=[https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&amp;pg=PA123 123]}}{{sfn|Astour|2002|p=[https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&amp;pg=PA59 59]}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>h4jqniy2fxyxazbs9uyklhre98gsi8n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د پولينډ - ليتوانيا د ګډو ګټو دولت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63399</id>
    <revision>
      <id>284024</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24300" xml:space="preserve">

د پولينډ او ليتوانيا د ګډو ګټو دولت په رسمي ډول د پولينډ او د ليتوانيا د ستر ډچي پاچاهي “Kingdom of Poland and Grand Duchy of Lithuania” په نوم او له ۱۷۹۱ ز کال څخه وروسته د پولينډ د ګډو ګټو دولت په توګه د پولينډ او ليتوانيا يو هېواد او اتحاديه وه، چې اتحاديه کې يو ګډ يا عمومي مشر به پرې حکومت کاوه، چې د پولينډ پاچا او د ليتوانيا ستر ديوک دواړو دنده به يې درلوده. دا له ۱۶ تر ۱۷ پورې د اروپا يو له تر ټولو لويو او نامتو هېوادونو څخه و. د ګډو ګټو دولت د خپل ستر ځمکني پراخوالي له مخې د ۱۷ پېړۍ په لومړيو کې نږدې ۱۰۰۰۰۰۰ کېلو متر مربع (۴۰۰۰۰۰ ميل مربع) سيمه وپوښله او او تر ۱۶۱۸ ز کال پورې يې نږدې ۱۲ ميليون ګڼ توکميز نفوس درلود. پولينډي او لاتيني د دولت دوه ګډې رسمې ژبې وې. &lt;ref&gt;Zbigniew Pucek: ''Państwo i społeczeństwo 2012/1'', Krakow, 2012, p. 17.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Norman Davies, ''Europe: A History'', Pimlico 1997, p. 554: &quot;Poland–Lithuania was another country which experienced its 'Golden Age' during the sixteenth and early seventeenth centuries. The realm of the last Jagiellons was absolutely the largest state in Europe&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pogonowski&quot;&gt;Based on [http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg 1618 population map] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130217222629/http://homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg|date=17 February 2013}} (p. 115), 1618 languages map (p119), 1657–67 losses map (p. 128) and [http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg 1717 map] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130217222634/http://homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg|date=17 February 2013}} (p. 141) from [[Iwo Cyprian Pogonowski]], ''Poland a Historical Atlas'', Hippocrene Books, 1987, {{ISBN|0-88029-394-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;According to Panstwowe Przedsiebiorstwo Wydawnictw Kartograficznych: ''Atlas Historyczny Polski'', wydanie X, 1990, p. 16, just over 9 million in 1618.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;According to Panstwowe Przedsiebiorstwo Wydawnictw Kartograficznych: ''Atlas Historyczny Polski'', wydanie X, 1990, p. 16, 990.000 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;&lt;/ref&gt;

د ګډو ګټ، دولت د ۱۵۶۹ز کال جولای کې د لوبلېن اتحاديې “Union of Lublin” له لورې رامنځته شوی و، مګر د پولينډ د پاچاهۍ تاج “Crown of the Kingdom of Poland” او د ليتوانيا ستر ډچي “Grand Duchy of Lithuania” د پولينډي ملکې جادويګا “Jadwiga” (هيډوېګ) او د ليتوانيا د ستر ديوک جوګايلا “Jogaila” په کوژدنې سره، چې د پولينډ د پاچا دويم ولاديسلاو جاګيلو تاج ورپر سر شوی و، له ۱۳۸۶ ز کال راهيسې په رښتيني شخصي اتحاديه کې وو. په ۱۷۷۲ زکال کې لومړي وېش او په ۱۷۹۳زکال کې دويم وېش د دولت اندازه خورا کمه کړه او د ګډو ګټو دولت په ۱۷۹۵ز کال کې په درېيم وېش سره له شتون څخه پرته وېشل شوی و (دولت له منځه ولاړ). 

دې اتحاد د خپل وخت د نورو دولتونو له منځه زياتې بې جوړې بڼې درلودې. سياسي نظام يې پر شاهانه واک باندې د سختو څارنو له مخې مشخص شوی و. دا څارنې د دوه جرګه ييز پارلمان د يوې قانون ايښودونکې ډلې (سيجم) له لورې په قانوني ډول رامنځته شوې وې، چې د اشرافيت له مخې اداره کېده. د فردي ځانګړتيا دا نظام د ۱۷۹۱ز کال د اساسي قانوني له مخې تر پاچاهۍ او اتحاديې يا فدراسيون پورې د ديموکراسۍ معاصرو مفاهيمو لپاره لار ماتونکی و. که څه هم د ګډو ګټو دوه جوړونکي دولتونه په رسمي ډول برابر وو، مګر پولينډ په اتحاديه کې واکمن ملګری و. &lt;ref name=&quot;Janowski&quot;&gt;[[Maciej Janowski]], ''Polish Liberal Thought'', Central European University Press, 2001, {{ISBN|963-9241-18-0}}, Google Print: [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN9639241180&amp;id=ieF7NYaEqQYC&amp;pg=PA3&amp;lpg=PA3&amp;dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&amp;vq=4&amp;sig=ePKU45u4CTs4btOI8KKxV4nwxA4 p. 3], [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0887068332&amp;id=8keIXDyF_EoC&amp;pg=PA13&amp;lpg=PA13&amp;dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&amp;sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 p. 12]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schroeder&quot;&gt;[[Paul W. Schroeder]], ''The Transformation of European Politics 1763–1848'', Oxford University Press, 1996, {{ISBN|0-19-820654-2}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0198206542&amp;id=BS2z3iGPCigC&amp;pg=PA84&amp;lpg=PA84&amp;dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&amp;sig=VDTkfWKi5PAqIlCIKlGa6tha6lw Google print p. 84]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ludwikowski&quot;&gt;Rett R. Ludwikowski, ''Constitution-Making in the Region of Former Soviet Dominance'', Duke University Press, 1997, {{ISBN|0-8223-1802-4}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0822318024&amp;id=qw8o0_c0m74C&amp;pg=PA34&amp;lpg=PA34&amp;dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&amp;sig=tFj2eSPXILPkUodrTTGxQtj7X4w Google Print, p. 34]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sanford&quot;&gt;[[George Sanford (scholar)|George Sanford]], ''Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989'', Palgrave, 2002, {{ISBN|0-333-77475-2}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA11&amp;lpg=PA11&amp;dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&amp;sig=lnh18en73lGnEOdO0GkC-mh42z0 Google print p. 11 – constitutional monarchy], [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA3&amp;lpg=PA3&amp;dq=Poland+anarchy&amp;sig=wQoLBVyfoT7MaBQ_66fD0LS_Nf4 p. 3 – anarchy]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Gella&quot;&gt;Aleksander Gella, ''Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbors'', SUNY Press, 1998, {{ISBN|0-88706-833-2}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0887068332&amp;id=8keIXDyF_EoC&amp;pg=PA13&amp;lpg=PA13&amp;dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+%22federation%22+Gella&amp;sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 Google Print, p. 13]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EB_Lublin&quot;&gt;&quot;Formally, Poland and Lithuania were to be distinct, equal components of the federation&amp;nbsp;... But Poland, which retained possession of the Lithuanian lands it had seized, had greater representation in the diet and became the dominant partner.&quot;{{cite encyclopedia|year=2006|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|url=http://www.britannica.com/eb/article-9049222|article=Lublin, Union of}}[http://www.britannica.com/eb/article?tocId=9049222]&lt;/ref&gt;

د پولينډ او ليتوانيا د ګډو ګټو دولت د توکميز راز راز والي يا تنوع د لوړو کچو او د خپلوۍ د مذهبي زغم له مخې په نښه شوی و، چې د ۱۵۷۳ز کال د وارسا کنفدراسيون د قانون “Warsaw Confederation Act 1573” له لورې تضمين شوی و، که څه هم د مذهبي ازادۍ کچې په کې بېلابېلو وختونو کې توپير درلود. د ۱۷۹۱ز کال اساسي قانون د وارسا کنفدراسيون خلاف کاتوليک پلوي يا کاتوليسيزم د واکمن مذهب په توګه ومنه، مګر د مذهب ازادي لا هم کنفدراسيون سره ورکول کېده. &lt;ref name=&quot;Stephan&quot;&gt;Halina Stephan, ''Living in Translation: Polish Writers in America'', Rodopi, 2003, {{ISBN|90-420-1016-9}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN9042010169&amp;id=y6DiiTcheBsC&amp;pg=PA373&amp;lpg=PA373&amp;dq=%22Polish-Lithuanian+Commonwealth%22+%22religious+tolerance%22&amp;sig=7jfUlvptDx-pgOMmctVSJPY7i9s Google Print p. 373]. Quoting from [[Sarmatian Review]] academic journal mission statement: &quot;Polish–Lithuanian Commonwealth was&amp;nbsp;... characterized by religious tolerance unusual in premodern Europe&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Feliks Gross&quot;&gt;[[Feliks Gross]], ''https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0313309329&amp;id=I6wM4X9UQ8QC&amp;pg=PA122&amp;lpg=PA122&amp;dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+religious+tolerance Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution'', Greenwood Press, 1999, {{ISBN|0-313-30932-9}}, p. 122 (notes)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sanford2&quot;&gt;[[George Sanford (scholar)|George Sanford]], ''Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989'', Palgrave, 2002, {{ISBN|0-333-77475-2}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA11&amp;lpg=PA11&amp;dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&amp;sig=lnh18en73lGnEOdO0GkC-mh42z0 Google print p. 11 – constitutional monarchy], [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA3&amp;lpg=PA3&amp;dq=Poland+anarchy&amp;sig=wQoLBVyfoT7MaBQ_66fD0LS_Nf4 p. 3 – anarchy]&lt;/ref&gt;

له څو لسيزو هوساينې څخه وروسته ياد دولت د سياسي، فوځي او اقتصادي شاتګ اوږدې دورې ته ننوت. مخ پر وده کمزوري يې د ۱۸ پېړۍ د وروستيو پر مهال د خپلو ګاونډيانو (اتريش، پروس او روسيې) په منځ کې د وېش لامل شوه. د ګډو ګټو دولت له پای ته رسېدنې څخه لږه موده وړاندې د خورا لوی سمون هڅه تصويب او د می د ۳ اساسي قانون يې رامنځته کړ، چې د معاصرې اروپا په تاريخ کې لومړنی او د معاصرې نړۍ په تاريخ کې د متحده ايالتونو له اساسي قانون څخه وروسته دويم تدوين شوی اساسي قانون و. &lt;ref&gt;&quot;In the mid-1500s, united Poland was the largest state in Europe and perhaps the continent's most powerful state politically and militarily&quot;. &quot;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland Poland]&quot;. ''Encyclopædia Britannica''. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 26 June 2009.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sanford3&quot;&gt;[[George Sanford (scholar)|George Sanford]], ''Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989'', Palgrave, 2002, {{ISBN|0-333-77475-2}}, [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA11&amp;lpg=PA11&amp;dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&amp;sig=lnh18en73lGnEOdO0GkC-mh42z0 Google print p. 11 – constitutional monarchy], [https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0333774752&amp;id=tOaXi0hX1RAC&amp;pg=PA3&amp;lpg=PA3&amp;dq=Poland+anarchy&amp;sig=wQoLBVyfoT7MaBQ_66fD0LS_Nf4 p. 3 – anarchy]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Republicanism&quot;&gt;Martin Van Gelderen, [[Quentin Skinner]], ''[https://books.google.com/books?ie=UTF-8&amp;vid=ISBN0521807565&amp;id=sLO_aRQiDwgC&amp;pg=PA54&amp;lpg=PA54&amp;dq=Polish+anarchy&amp;sig=J0EJ6ZkLpycczRPDZ0brNKijzsM Republicanism: A Shared European Heritage]'', Cambridge University Press, 2002, {{ISBN|0-521-80756-5}} p. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Domar&quot;&gt;&quot;[http://www.j-bradford-delong.net/movable_type/2003_archives/001447.html The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis]&quot; {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071215054739/http://www.j-bradford-delong.net/movable_type/2003_archives/001447.html|date=15 December 2007}} (discussion and full online text) of [[Evsey Domar]] (1970). ''[[Economic History Review]]'' '''30''':1 (March), pp. 18–32.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;indylaw.indiana.edu&quot;&gt;Poland's 1997 Constitution in Its Historical Context; Daniel H. Cole, Indiana University School of Law, 22 September 1998 http://indylaw.indiana.edu/instructors/cole/web%20page/polconst.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Constitutions of the World|first=Albert|last=Blaustein|author-link=Albert Blaustein|publisher=Fred B. Rothman &amp; Company|date=1993|isbn=9780837703626|url=https://books.google.com/books?id=2xCMVAFyGi8C&amp;q=May+second+constitution+1791&amp;pg=PA15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Isaac Kramnick, ''Introduction'', {{cite book|title=The Federalist Papers|first=James|last=Madison|author-link=James Madison|url=https://archive.org/details/federalistpapers00madi|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/federalistpapers00madi/page/13 13]|quote=May second oldest constitution.|publisher=Penguin Classics|date=1987|isbn=0-14-044495-5}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Markoff&quot;&gt;[[John Markoff (professor)|John Markoff]] describes the advent of modern codified national constitutions as one of the milestones of democracy, and states that &quot;The first European country to follow the U.S. example was Poland in 1791.&quot; John Markoff, ''Waves of Democracy'', 1996, {{ISBN|0-8039-9019-7}}, p. 121.&lt;/ref&gt;

== نوم ==
د دولت رسمي نوم د پولينډ او د ليتوانيا د ستر ډچي پاچاهي “Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania” (پولينډي ژبه: ''Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie''؛ ليتوانيايي: ''Lenkijos Karalystė ir Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė''؛ لاتيني: ''Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae'') و او نړيوالو تړونونو او ديپلوماسۍ کې په عمومي ډول لاتيني اصطلاح کارول کېده. &lt;ref name=&quot;sjp&quot;&gt;{{Cite web |title=Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae – definicja, synonimy, przykłady użycia |url=http://sjp.pwn.pl/slowniki/Regnum%20Poloniae%20Magnusque%20Ducatus%20Lithuaniae.html |access-date=27 October 2016 |website=sjp.pwn.pl}}&lt;/ref&gt;

په ۱۷ پېړۍ او ورڅخه وروسته موده کې ياد دولت «د پولينډ د ګډو ګټو تر ټولو سوچه يا روڼ دولت» (پولينډي: ''Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska'' ؛ لاتيني: ''Serenissima Res Publica Poloniae'')، د پولينډي پاچاهۍ د ګډو ګټو دولت يا د پوليڼد د ګډو ګټو دولت په توګه هم پېژندل کېده. &lt;ref&gt;the name given by [[Marcin Kromer]] in his work ''Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et re publica regni Polonici libri duo'', 1577.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;the therm used for instance in ''Zbior Deklaracyi, Not I Czynnosci Głownieyszych, Ktore Poprzedziły I Zaszły Pod Czas Seymu Pod Węzłem Konfederacyi Odprawuiącego Się Od Dnia 18. Wrzesnia 1772. Do 14 Maia 1773''&lt;/ref&gt;

لويديځو اروپايانو زياتره وخت ياد نوم «پولينډ» ته ساده کړی دی او په خورا تېرو او معاصرو سرچينو کې ورته د پولينډ پاچاهي يا يوازې پوليند ويل شوی دی. د پولينډ د ګډو ګډو دولت “Commonwealth of Poland” او د دوه ملتونو د ګډو ګټو دولت “Commonwealth of Two Nations” (لاتيني: ''Res Publica Utriusque Nationis''؛ پولينډي: ''Rzeczpospolita Obojga Narodów'') اصطلاحګانې د دوه ملتونو دوه اړخيز تضمين ليک “Reciprocal Guarantee of Two Nations” کې کارول شوې وې. د انګليسي «د پولينډ او ليتوانيا د ګډو ګټو دولت» او الماني “Polen-Litauen” اصطلاحګانې د دوه هېوادونو د ګډو ګټو د بلې بڼې د ژباړې يا تفسير په توګه ګڼل کېږي. &lt;ref name=&quot;sjp2&quot;&gt;{{Cite web |title=Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae – definicja, synonimy, przykłady użycia |url=http://sjp.pwn.pl/slowniki/Regnum%20Poloniae%20Magnusque%20Ducatus%20Lithuaniae.html |access-date=27 October 2016 |website=sjp.pwn.pl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Name used for the common state, Henryk Rutkowski, Terytorium, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. II, Warszawa 1981, s. 398.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Richard Buterwick. ''The Polish Revolution and the Catholic Church, 1788–1792: A Political History''. [[Oxford University Press]]. 2012. pp. 5, xvii.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;1791 document signed by the King Stanislaw August &quot;Zareczenie wzaiemne Oboyga Narodow&quot; pp. 1, 5 [https://web.archive.org/web/20151223050234/http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=18498]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;sjp3&quot;&gt;{{Cite web |title=Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae – definicja, synonimy, przykłady użycia |url=http://sjp.pwn.pl/slowniki/Regnum%20Poloniae%20Magnusque%20Ducatus%20Lithuaniae.html |access-date=27 October 2016 |website=sjp.pwn.pl}}&lt;/ref&gt;

نور نارسمي نومونه «د اشرافو جمهوريت» او «د ګډو ګټو لومړنی دولت» دي، چې دويم نوم يې د پولينډ له دويم جمهوريت څخه د توپير کولو په موخه تاريخ ليکنه کې يو څه عام دی. 

== تاريخچه ==

=== پېژندګلوي (۱۳۷۰ – ۱۵۶۹ز) ===
د پولينډ پاچاهۍ او د ليتوانيا لوی ډچي د ۱۳ او ۱۴ پېړيو په اوږدو کې د جګړو او اتحاديو يوه پرله پسې يا متناوب لړۍ تېره کړه. د دواړو دولتونو تر منځ اړيکو په بېلابېلو وختونو کې ځکه توپير درلود، چې هر يو يې د سيمې د سياسي، اقتصادي او فوځي واکمنۍ لپاره هڅه او سيالي وکړه. پولينډ په خپل وار د خپل سويلي ګاونډي هنګري يو پياوړی متحد پاتې شوی و. وروستی پولينډي شاه ستر کاسيمير “Casimir the Great” چې له اصلي پياسټ “Piast” کورنۍ څخه و، د ۱۳۷۰ ز کال د نومبر په ۵ نېټه د قانوني نارينه وارث له پلارولۍ پرته مړ شو. په پايله کې تاج د نوموړي هنګريايي وراره د انجو لويس “Louis of Anjou” ته ورپر سر شو، چې له پولينډ سره په شخصي اتحاد کې يې د هنګري پاچاهۍ باندې واکمني وکړه. له ليتوانيا سره په مخ پر وده پراخه اړيکو کې يو بنسټيز ګام د ځايناستي کړکېچ و، چې په ۱۳۸۰ز لسيزه کې راپورته شو. لويس د ۱۳۸۲ز کال د سپټمبر په ۱۰ نېټه مړ شو او د خپل کاکا په څېر يې زوی ونه زېږاوه، چې د هغه ځايناستی شي. د نوموړي دوه لورګانې ماري او جادوېګا د پراخه دوه ګونې پاچاهۍ ادعاوې وکړې. پولينډي بادارانو د ماري د کشرې خور جادويګا په خوښه نوموړې رد کړه او وروسته يې د لوګزامبورک سيګيسمند “Sigismund of Luzembourg” ته په نوم کړه. راتلونکې ملکه سلطان له ځوان ويليم هابسبرګ “William Habsburg” سره واده کولو ته په پام کې نيول شوې وه، مګر د اشرافيت ځانګړو ډلو دا اندېښمن باور پرېښود، چې اتريشي ويليم به کورنۍ (د هېواد دننۍ) ګټې نه خپلوي. د نوموړي پر ځای يې د ليتوانيا لوی ديوک جوګېلا “Jogaila” ته مخه وکړه. نوموړی يو ژوندمهاله (د ټول عمر لپاره) کافر و او د ۱۳۸۵ز کال د اګسټ په ۱۴ نېټه يې د کريو اتحاديې “Union of Krewo” په لاسليک کولو د واده لپاره د کاتوليک پلوۍ د منلو سوګند وکړ. ياد قانون ليتوانيا کې عيسويت وتپه او پولينډ يې يو ديارشي “diarchy” ته واړوه، چې د دوه واکمنانو له لورې اداره کېدونکې پاچاهي وه؛ د دوی ميراثي او ځايناستو پاچاهانو په ترتيب سره د پاچا او لوی ديوک وړ نومونه درلودل. د قانون وروستۍ فقرې وکښل، چې ليتوانيا به په تل پاتې ډول د پولينډ له پاچاهۍ سره يو ځای کېږي؛ که څه هم دې فقرې تر ۱۵۶۹ز کال پورې اغېز ونه کړ. جوګېلا ته د ۱۳۸۶ز کال د مارچ په ۴ نېټه په واوېل لويه کليسا “Wawel Cathedral” کې د دويم ولادېسلاو جاګيلو ‘Wladyslaw II Jagiello” په توګه د پاچاهۍ تاج ورپه سر شو.  &lt;ref&gt;{{cite book|last=Jasienica|first=Paweł|date=1997|title=Polska Jagiellonów|location=Polska|publisher=Prószyński i Spółka|pages=30–32|isbn=9788381238816}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Jasienica|1997|pp=30–32}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Halecki 1991 52&quot;&gt;{{Harvnb|Halecki|1991|p=52}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Halecki|1991|p=71}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Engel|first=Pál|year=2001|title=The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526|publisher=I.B. Tauris Publishers|isbn=1-86064-061-3|page=170}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Halecki|first=Oscar|author-link=Oscar Halecki|year=1991|title=Jadwiga of Anjou and the Rise of East Central Europe|publisher=Polish Institute of Arts and Sciences of America|isbn=0-88033-206-9|pages=116–117}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Jasienica|1997|p=63}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Halecki|1991|p=155}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Bojtár|first=Endre|year=1999|others=translated by Walter J. Renfroe|title=Foreword to the Past: A Cultural History of the Baltic People|location=Budapest|url=https://books.google.com/books?id=Er1_CwAAQBAJ|publisher=Central European University Press|isbn=978-963-9116-42-9|page=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Manikowska|first=Halina|date=2005|title=Historia dla Maturzysty|location=Warszawa|publisher=Wydawnictwo Szkolne PWN|page=141|isbn=83-7195-853-6}}&lt;/ref&gt;

=== د لوبلين اتحاديه (۱۵۶۹ز کال) ===
له يو ځاي کېدنې څخه وړاندې بېلابېل کوچني تړونونه له منځه تللي وو، چې د کراکو او وېلنييس اتحاديه “Union of Krakow and Vilnius”، د ويلنييس او رادوم اتحاديه “Union of Vilnius and Radom” او د ګرودنو اتحاديه “Union of Grodno” يې د يادونې وړ دي. د ليتوانيا حساس دريځ او پر ختيځ اړ باندې يې راپورته کېدونکو کړکېچونو اشراف وهڅول، چې له پوليند سره د نږدې ملګرتيا غوښتونکي شي. د اتحاد يا فدراسيون نظريې غوره اقتصادي موکې وړاندې کړې، په داسې حال کې چې شمال، سويل او ختيځ کې يې له دښمن دولتونو څخه د ليتوانيا پولې هم خوندي کولې. د ليتوانيا يو څه ټيټ اشرافيت د هغو شخصي امتيازاتو او سياسي ازاديو د شريکولو لېوالتيا درلوده، چې پولينډي اشرافيت ورڅخه ګټه پورته کوله، مګر د خپلواکۍ د حس له درلودلو پرته يې پولينډ کې د يوازې ولايت په توګه د لوی ډچي د يو ځای کېدلو لپاره د پولينډ غوښتنې ونه منلې. سور [پوستی] مايکولاج رادزيويل “Mikolaj “the Red” Radziwill” (راډوېلا رډاسيس) او وراره يې تورپورستي مايکولاج رادزيويل “Mikolaj “the Red” Radziwill” چې د ليتوانيا دوه نامتو اشراف او فوځي قوماندانان وو، د غږ په پورته کولو (غږيز) ډول د اتحاديې مخالفت وکړ. &lt;ref&gt;{{Harvnb|Butterwick|2021|pp=12–14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Butterwick|2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Borucki|first=Marek|date=2009|title=Historia Polski do 2009 roku|url=https://www.google.com.au/books/edition/Historia_Polski_do_2009_roku/b9EsAQAAIAAJ?hl=en&amp;gbpv=0&amp;bsq=mikolaj%20radziwi%C5%82%C5%82%20rudy%20przeciwnik%20unii|location=Polska|publisher=Mada|page=57|isbn=9788389624598}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Butterwick|first=Richard|date=2021|title=The Polish-Lithuanian Commonwealth, 1733–1795|url=https://www.google.com.au/books/edition/The_Polish_Lithuanian_Commonwealth_1733/g2cOEAAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=0|publisher=Yale University Press|page=14|isbn=9780300252200}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>rjhfqvq3jg3pgjanzxerzko14tgfc6r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د انطاکيه د ځايناستي جګړه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63400</id>
    <revision>
      <id>284025</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:05:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12176" xml:space="preserve">

د انطاکيه د ځايناستي جګړه “War of the Antiochene Succession” د بريا يا ځايناستي پر سر د انطاکيه جګړې په نوم هم پېژندل کېږي، د ۱۲۰۱ او ۱۲۱۹ ز کالونو تر منځ شمالي سوريه کې د وسله والو شخړو يوه لړۍ رانغاړي او د انطاکيه په درېيم بوهيموند “Bohemond III” پسې کړکېچ راتګ يا ځايناستي پوړې تړلې ده. د انطاکيه پاچاهي “Principality of Antioch” د ۱۲ پېړۍ د وروستيو لسيزو پر مهال سيمه کې مخکښ عيسوي ځواک و، مګر ارمنستاني کليکيه “Armenian Cilicia” يې لوړوالی وننګوه. د کليکيه د دويم ليو “Leo II of Cilicia” له لورې سوریه کې د باګراس په نوم د مهم لښکر کوټ يا جنګي کلا نيولو وار له مخه د ۱۱۹۰ ز لسيزې لومړيو کې يوه تل پاتې يا دوام لرونکی ټکر راپورته کړی و. ليو د انطاکيه د نيولو هڅه وکړه، مګر يوناني او لاتيني وګړو يوه ټولنه جوړه کړه او د ښارګوټي له نيولو څخه يې د ارمنستاني سرتېرو مخه ونيوله. د درېيم بوهيموند تر ټولو مشر زوی رېموند “Raymond” په ۱۱۹۷ ز کال کې مړ شو او د فېموند-روپين “Raymond-Roupen” په نوم ماشوم زوی ترې پاتې شو. د هلک مور د ارمنيا اليس “Alice of Armenia” د لومړي ليو ورېره او وارثه وه. درېيم بوهيموند او د انطاکيې اشرافو د رېموند-روپين حق تاييد کړ، چې بايد انطاکيه کې د خپل پلار ځايناستی شي، مګر ټولنې د درېيم بوهيموند کشر زوی بوهيموند “Bohemond” ته لومړيتوب ورکاوه، چې د رېموند روپين کاکا او د طرابلس خان يا کنت ‘Count of Tripoli’ و. 

د طرابلس بوهيموند د ۱۲۰۱ ز کال په اپرېل کې د خپل پلار له مړينې څخه وروسته له مقاومت پرته انطاکيه ونيو، مګر زياتره اشرافو کليکيه کې د پناه غوښتلو په موخه سيمه پرېښوده. ليو د ۱۲۰۱ او ۱۲۰۸ ز کالونو تر منځ نږدې هر کال د انطاکيه پاچاهۍ باندې برېد وکړ، مګر هر ځل بايد بېرته خپلې پاچاهۍ ته ځکه ګرځېدلی وی، چې د حلب ايوبي امير الظاهر غازي يا د رم “Rum” سلجوقي سلطان لومړي کېکاوس “Kaykaus” د نوموړي په نه شتون کې کليکيه باندې بريدونه کول. درېيم معصوم پاپ “Pope Innocent III” په لومړيو کې د ليو ملاتړ وکړ. که څه هم د باګراس پر سر د ليو او نايټس ټيمپلر تر منځ نښته ۱۲۰۸ ز کال کې د ليو د شړلو لامل شوه. د راتلونکو کالونو پر مهال ليو سوريه کې نورې فوځي کلاګانې هم ونيولې، چې ۱۲۱۳ ز کال کې يې له سپيڅلي ليد “Holy See” سره د خپلې اړيکې د ښه کولو د هڅې د برخې په توګه بېرته پرېښودې. ليو د څلورم بوهيموند له ګوښه کېدنې څخه په ګټې اخېستلو سره انطاکيه ته ننوت او له رېموند روپين سره ۱۲۱۶ ز کال کې د پاچاهۍ نيولو کې مرسته وکړه. ليو ډېره موده وړاندې باګراس پريښی و او د تورس غرونو “Taurus Mountains” شمال ته ارمنستانۍ فوځي کلاګانې يې سلجوقيانو ته بايللې وې. رېموند-روپين ماليې لوړې کړې، چې انطاکيه کې د نوموړي د بې نومۍ لامل شوې. له ليو سره يې اړيکې هم ترينګلې شوې، چې دې حالت څلورم بوهيموند ته په ۱۲۱۹ ز کال کې د انطاکيې د بيا نيولو وړتيا ورکړه. جګړې په شمالي سوريه کې د عيسوي دولتونو په کمزوري کولو کې مرسته وکړه. 

== شاليد ==
د سوريې او مصر له ايوبي پاچا صلاح الدين څخه وروسته، چې د ۱۱۸۰ ز لسيزې په وروستيو کې يې د اورشليم پاچاهي ړنګه کړه، د انطاکيه پاچاهي يا د شهزاده تر واک لاندې سيمه د شمالي سوريې مخکښ عيسوي ځواک شو. په ۱۱۸۶ زکال کې د ارمنستاني کليکيه واکمن دويم ليو وار له مخه د انطاکيې د درېيم بوهيموند واکمني منلې وه، مګر اړيکه يې وروسته له هغې ترينګلې شوه، چې بوهيموند له ليو څخه پيسې پور کړې او بېرته ورکولو کې پاتې راغی. {{sfn|Runciman|1989|p=87}}{{sfn|Hardwicke|1969|p=526}}

ليو په ۱۱۹۱ ز کال باګراس ونيو او له سره يې ورغوه، چې په ستراتيژيک ډول هغه مهمه فوځي کلا وه، چې صلاح الدين له نايټس ټيمپلر “Knights Templar” څخه نيولې او له پرېښودلو څخه وړاندې ويجاړه کړې وه. بوهيموند ليو ته امر وکړ چې باګراس بېرته د معبد غړو “Templars” ته ورکړي، مګر ليو ونه منله او ويل يې چې د نوموړي د وروستۍ بريا حق د هغوی د ادعا په پرتله پياوړی و، خپل ملکيت يې له لاسه ورکړی و. وروسته له هغې چې بوهيموند په ۱۱۹۲ ز کال له صلاح الدين سره په خپل لنډ مهالي اوربند يا د اختلافاتو هوارولو ماموريت کې کليکيه شامله کړه، ليو نوموی باګراس ته د خبرو اترو پيل کولو په موخه راوبله. بوهيموند يې بلنه ومنله، مګر ليو نوموړی ونيو او د انطاکيه سپارلو ته يې اړ کړ. که څه هم هغه اشرافو چې له ارمنستاني اشرافو سره يې نږدې اړيکې درلودې، د ليو واکمنۍ منلو ته چمتو وو، مګر په عمومي ډول د يونان او لاتيني ښارونو خلکو يوه اتحاديه يا ټولنه جوړه کړه او د انطاکيې له نيولو څخه يې د ارمنستاني سرتيرو مخنيوی وکړ. {{sfn|Runciman|1989|p=87}}{{sfn|Runciman|1989|p=88}}{{sfn|Hardwicke|1969|p=527}}{{sfn|Burgtorf|2016|p=199}}{{sfn|Ghazarian|2000|p=126}}{{sfn|Burgtorf|2016|p=204}}

د اروشليم د لومړي هينري “Henry I of Jerusalem” په منځګړتوب سره سوله بېرته تامين شوې وه؛ نوموړي ليو او بوهيموند دواړه دې ته وهڅول چې پر يو بل باندې د حاکميت له ادعاوو څخه ډډه وکړي. د ليوس له لورې د باګراس اشغال يا نيونه تاييد شوه. د بوهيموند مشر زوی رېموند د ليو له ورېرې او د نوموړي له وارثې اليس “Alice” سره واده وکړ. رېموند په ۱۱۹۷ زکال کې مړ شو، مګر کونډې يې د نوموړي له مړينې څخه وروسته زوی (رېموند-روپين) وزېږاوه. نږدې شپېته کلن درېيم بوهيموند اليس او د هغې زوی ارمنستان ته واستول، چې څرګندوي چې نوموړي نه غوښتل چې د خپل لمسي دا حق ومني، چې له هغه څخه وروسته دې انطاکيه کې د نوموړي ځايناستی شي. {{sfn|Runciman|1989|p=99}}{{sfn|Ghazarian|2000|p=128}}{{sfn|Runciman|1989|p=89}}

ليو په ورته وخت کې له کليکيه کې له روم سره ارمنستانۍ کليسا يو ځای (متحد) کړې او د روم د مقدس سترواک شپږم هينري “Henry VI” حاکميت يې منلی و. د سترواک سياسي استازی او د مېنز ستر پادري ‘Archbishop of Mainz’ ويتيلسباخ کنراد “Conrad of Wittelsbach” هغه وخت حاضر و، چې ليو ته د ۱۱۹۸ ز کال د جنوري په ۶ نېټه د ارمنستاني کليکيه د لومړي پاچا په توګه تاج پر سر شو. موده وړاندې کنراد انطاکيې ته لاړه او بوهيموند او د هغه بېرونان [د بېرون په نوم د اشرافي وړ نوم لرونکي خلک] يې هڅول، چې د رېموند-روپين د حق منلو سوګند وکړي او نوموړي ته انطاکيه په ميراث ورکړي. {{sfn|Hardwicke|1969|p=529}}{{sfn|Runciman|1989|p=90}}

د درېيم بوهيموند کشر زوی (د رېموند-روپين کاکا) بوهيموند چې د طرابلس کنت “Count of Tripoli” و، د دوی د سوګند د اعتبار په اړه اختلاف درلود. نوموړي د هاسپېټالرانو “Hospitallers” په نوم ټيمپلرانو يا د معبد د غړو او ښاريانو د ټولنې په مرسته د ۱۱۹۸ زکال په وروستيو کې خپل پلار له انطاکيې څخه وشړه. درې مياشتې وروسته ليو د انطاکيه پاچاهۍ باندې بريد وکړ او ځوان بوهيموند يې اړ کړ، چې پلار ته يې بېرته انطاکيه ته د ستنېدلو اجازه ورکړي. درېيم معصوم پاپ ‘Pope Innocent III’ هم انطاکيه کې د درېيم بوهيموند د بيارغونې ملاتړ وکړ، مګر د ټيمپلرانو د غوښتنې په غبرګون يې له ليو څخه په ټينګه غوښتل پيل کړل، چې باګراس بېرته دوی ته وسپاري. {{sfn|Hardwicke|1969|p=528}}{{sfn|Runciman|1989|p=100}}

== جګړه ==

=== لومړی پړاو ===
کله چې په اپرېل کې درېيم بوهيموند مړ شو، د طرابلس بوهيموند په چټکۍ سره انطاکيه ته ځکه لاړه، چې نوموړی د وروستي شهزاده تر ټولو نږدې ژوندی خپلوان و. هغه د خپل پار د حق لرونکي وارث په توګه د ښاري اوسېدونکو د ټولنې له لورې په رسميت وپېژندل شو. هغو اشرافو چې رېموند-روپين (د درېيم بوهيموند د مشر زوی يوازينی زوی) يې قانوني شهزاده ګڼه، د کليکيه پاچاهۍ ته وتښتېدل. بوهيموند هغه پور بېرته ادا کړ، چې د طرابلس درېيم رېموند ډېر پخوا له “Knights Hospitaller” څخه اخېستی و او په همدې ډول يې هغوی د ځان پلوي کړل. {{sfn|Runciman|1989|p=100}}{{sfn|Burgtorf|2016|p=200}}{{sfn|Hardwicke|1969|p=533}}

ليو د رېموند-روپين ملاتړ ته دوام ورکړ، چې د جګړې په زياتو نندارو يا برخو سره د نښتې زغملو لامل شو. د جګړې پر مهال ليو او شپږم بوهيموند يو هم د پوره ځواکونو د نه شتون له امله دا وړتيا نه درلوده، چې په ورته وخت کې خپله سيمه (په ترتیب سره کليکيه او طرابلس) او انطاکيه اداره کړي.د حلب ايوبي امير الظاهر غازي او د اناتوليا سلجوقي واکمنان تل پر کليکيه باندې بريد کولو ته چمتو وو، په داسې حال کې چې د حما حمص ايوبي واکمنانو د انطاکيې او طرابلس تر منځ سيمه تر خپل واک لاندې راوستله او د دوه صليبي دولتونو تر منځ يې د بوهيموند د فوځونو د خوځښتونو مخه ونيوله. {{sfn|Burgtorf|2016|p=200}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>tfw5djimiuek1l69k7pxm61yqrvbuyf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د نړيوالتوب تاريخ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63401</id>
    <revision>
      <id>284026</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:06:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13106" xml:space="preserve">

د نړيوالتوب تاريخي سرچينې چې د تاريخي نړيوالتوب په نوم هم پېژندل کېږي، د روانې مناظرې یا بحث موضوعګانې دي. که څه هم زياتره پوهان د نړيوالتوب ريښې په معاصره دوره (نږدې ۱۹ پېړي) کې ځايوي، مګر ځيني نور يې د اوږد تاريخ درلودونکی بولي، چې نېټه يې د لرغوني نړيوالتوب په نوم زرګونو کالونه پخواني مفهوم ته ورګرځي. د نړيوالتوب په تاريخ کې دوره چې نږدې د ۱۶۰۰ او ۱۸۰۰ کالونو تر منځ موده رانغاړي، به خپل ځای د نړيوالتوب د لومړنۍ بڼې په توګه پېژندل کېږي. 

== لرغونی نړيوالتوب ==
نړيوالتوب لپاره د ژور تاريخي اصل خورا نامتو ښايي اندري ګوندير فرانک “Andre Gunder Frank” و، چې د تکيې تيوري د درلودلو تر څنګ يو اقتصادپوه و. فرانک استدلال وکړ چې د نړيوالتوب يوه بڼه له ميلاد څخه مخکې درېيمه زريزه کې د سومر او انډس تنګي د تمدن تر منځ د سوداګريو اړيکو له راپورته کېدنې راهيسې وه. د دې نظريې ګوته نيونکي مخالفت کوي، چې دا د نړيوالتوب پر يوه خورا پېژندنه باندې تکيه کوي. &lt;ref&gt;Andre Gunder Frank, &quot;Reorient: Global economy in the Asian age&quot; U.C. Berkeley Press, 1998.&lt;/ref&gt;

توماس ال فريدمېن “Thomas L. Friedman” د نړيوالتوب تاريخ په درې دورو باندې وېشي: لومړۍ دوره (۱۴۹۲- ۱۸۰۰ ز کال)، دويمه دوره نړيوالتوب (۱۸۰۰ – ۲۰۰۰ز ) او درېيمه دوره نړيوالتوب (۲۰۰۰ز کال څخه تر اوسه). نوموړی څرګندوي چې د نړيوالتوب لومړۍ دورې د هېوادونو نړيوالتوب راونغاړه، دويمې دورې د شرکتونو راونغاړه او درېيمه دورېه د اشخاصو نړيوالتوب رانغاړي. &lt;ref&gt;Thomas L Friedman, &quot;It's a Flat World, After All&quot;, New York Times Magazine; Apr 3, 2005&lt;/ref&gt;

ان له تاريخ څخه مخکې دوره کې هم د معاصر نړيوالتوب ريښې موندل کېدلی شي. زموږ د نيکونو له لورې ټولو پينځو لويو وچو ته ځمکنۍ پراختيا د نړيوالتوب رامنځته کولو کې يوه انتقادي برخه وه. د کرنې پرمختګ د ژوند استوګن ډول ته د نړۍ د نفوس د پراخه ډېره کي په بدلولو سره نړيوالتوب نو هم زيات کړ. که څه هم نړيوالتوب د اوږد واټن غبرګون او ټيکنالوژۍ د کمښت له امله ګړنديتوب کې پاتې راغی. د نړيوالتوب معاصر بهير ښايي نږدې د ۱۹ پېړۍ منځ کې پېښ شوی وي، ځکه چې زياته پانګه او کاري خوځښت د لېږد له کمو بيو سره جوړه شول، چې د کوچنۍ نړۍ لامل شول. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Globalization and Development |url=https://docs.google.com/viewer?a=v&amp;q=cache:ZFHDv4pYFl8J:www.eclac.org/publicaciones/xml/0/10030/globalization-chap1.pdf+&amp;hl=en&amp;gl=us&amp;pid=bl&amp;srcid=ADGEESjtYsgA84gWH29izNX6SFQg5uwYya3x0XPJ7wKbykrqYfTTIR2e3RX6X8i0mWAyNDXQktpeMqUyR9tOkc00vPX1v1KMMDhvQ-SiVOK1fudNgl6GZckEqpQza7d8SPKfttP52IHR&amp;sig=AHIEtbSzNBHw5sOtHJ4dsGvbnq6L0q4jFA |access-date=4 March 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Steger |first1=Manfred |year=2009 |title=Globalization: A Very Short Introduction |publisher=Oxford University Press}}&lt;/ref&gt;

د نړيوال شوي اقتصاد او کلتور يوه لومړنۍ بڼه چې د لرغوني نړيوالتوب په نوم يادېږي، د هيلينيستيک دورې پر مهال هغه وخت شتون درلود، چې سوداګريز شوي ښاري مرکزونه پر يوې پراخه لړۍ باندې د يوناني کلتور د محور شا او خوا متمرکز وو، چې په خپل مرکز کې د الکسندريا، اتن او انطاکيه غوندي ښارونو سره له هند څخه هسپانيې ته وغځېدل. د يادې دورې پر مهال سوداګري خپره شوې وه او دا لومړنی وخت دی، چې د نړيوال کلتور (له يوناني Cosmopolis څخه اخېستل شوې چې د «نړيوال ښار» معنا لري) نظريه راڅرګنده شوه. ځينو نورو د نړيوالتوب لرغونې بڼه د رومي سترواکۍ، د پارت سترواکۍ او هان کورنۍ “Han Dynasty” تر منځ سوداګريزو اړيکو کې درک کړې ده. د دې قدرتونو تر منځ زياتېدونکې تړلتيا د ورېښمو سړک “Silk Road” پرمختګ ولمسوه، چې په چين کې پيل شو ، د پارت سترواکۍ پولو ته ورسېد او د روم پر لور وغځيد. &lt;ref&gt;{{cite web |author=Silkroad Foundation, Adela C.Y. Lee |title=Ancient Silk Road Travellers |url=http://www.silk-road.com/artl/srtravelmain.shtml |access-date=2010-07-31 |publisher=Silk-road.com}}&lt;/ref&gt;

اسلامي طلايي دوره هم د نړيوالتوب يو مهم لومړنی پړاو و، چې يهود او مسلمان سوداګرو او سپړونکو په ټوله لرغونې نړۍ کې يو ثابت اقتصاد رامنځته کړ، چې د غلو دانو، سوداګرۍ، پوهې او ټيکنالوژۍ برخو کې د نړيوالتوب لامل شو. په نړيواله کچه د پام وړ غلې دانې لکه بوره او پنبه په دې دوره کې په ټوله اسلامي نړۍ کې په پراخه کچه وکرل شوې، په داسې حال کې چې د عربې ژبې زده کړې او د حج ادا کولو يو نړيوال کلتور رامنځته کړ. &lt;ref name=&quot;Hobson-29-30&quot;&gt;John M. Hobson (2004), ''[[The Eastern Origins of Western Civilisation]]'', pp. 29–30, Cambridge University Press, {{ISBN|0-521-54724-5}}.&lt;/ref&gt;

د مغلو د سترواکۍ راتګ که څه هم د منځني ختيځ او چين سوداګريز مرکزونه يې بې ثباته کول، مګر د ورېښمو لار په اوږدو کې سفر کول يې خورا اسانه کړل. دې چارې سوداګرو او مذهبي مبلغانو لکه مارکو پولو ته اجازه ورکړه، چې د يوروشيا له يوې څنډې څخه بلې ته په بريالي او ګټور ډول سفر وکړي. د ديارلسمې پېړۍ پاکس مانګوليکا د نړيوال کولو بېلابېلې نورې د پام وړ اغېزې درلودې. دا ځای د لومړۍ نړيوالې ډاګخانې د څانګې او همدا راز د ساري ناروغيو لکه د مرکزي اسيا په نويو يو ځای شويو سيمو کې بيوبونيک وبا “bubonic plague” په څېر د ساري ناروغيو د چټک لېږد ښاهد و. د نړيوال يا د نيمې کرې د بدلون له معاصر څخه وړاندې پړاوونه ځيني وختونه د لرغوني نړيوالتوب په نوم پېژندل کېږي. تر شپاړسمې پېړۍ پورې که څه هم د نړيوال بدلون ان تر ټولو پراخه سيستمونه هم يوازې په لرغونې نړۍ پورې تړلي وو. &lt;ref&gt;Jack Weatherford, ''Genghis Khan and the Making of the Modern World'', Crown, 2004&lt;/ref&gt;

== لومړنی يا برسېرن نړيوالتوب ==
دا پړاو د لومړني نړيوالتوب په توګه پېژندل کېږي. دا په ۱۵، ۱۶ او ۱۷ پېړيو کې د اروپايي سترواکيو (په لومړيو کې پرتګال او هسپانوي سترواکيو او وروسته د هالنډ او برتانيې سترواکيو) له سمندر څخه د ګټې اخېستنې په راڅرګندېدلو سره مشخص شوی و. نړيوالتوب په ۱۷ز پېړۍ کې هغه مهال يوه سوداګريزه پديده شوې وه، چې د سوداګرۍ يا استعمار په موخي د شاهي منشور له لورې حقوق ورکړل شوي شرکتونه “chartered companies&quot; لکه د ختيځ هند برتانوي شرکت (۱۶۰۰ کې جوړ شوی دی) چې زياتره وخت د لومړني ګڼ ملتي شرکت په توګه بيانېږي او همدا راز د ختيځ هند هالنډي شرکت (چې ۱۶۰۲ کې جوړ شوی دی) رامنځته شول. 

د موندنې دورې “Age of Discovery” نړيوالتوب کې پراخه بدلون راوړ او لومړۍ دوره ده، چې يوروشيا او افريقا په کې له نوې نړۍ سره د بنسټيزې کلتوري، مادي او بيولوژيکي تبادلې برخو کې بوخت شول. دا دوره د ۱۵ پېړۍ په وروستيو کې پيل شوه، چې د لايبريا ټاپووزمې او پرتګال او کاستيا دوه پاچاهيو په کې د “Cape of Good Hope” شا او خوا او امريکا ته لومړني سپړونکي سمندري سفرونه وکړل، چې امريکا په ۱۴۹۲ز کال د کرېستوفر کولمب له لورې وموند يا کشف شوه. د ۱۶ پېړۍ له تېرېدلو څخه لږه موده وړاندې پرتګال له افريقا څخه اسيا او برازيل ته د سوداګريزو ځايونو (فابريکو) رامنځته کول پيل کړل، چې موخه يې د غلامانو، سرو زرو، درملو او لرګيو غوندي سيمه ييزو توليداتو سره راکړه ورکړه وه او د هند ټاټوبی “House of India” په نوم يې تر شاهي انحصار لاندې نړيواله سوداګري راوپېژندله. &lt;ref&gt;House of India, Encyclopædia Britannica.&lt;/ref&gt;

نړيوالې بشپړونې د امريکا په اروپايي استعمار سره دوام وکړ، چې د ختیځې او لويديځې نيمې کرې تر منځ يې “Columbian Exchange”، د نباتاتو، ژويو، خوراکي توکو، د غلامانو په ګډون انساني وګړو، د لېږد وړ ناروغيو او کلتور پراخه تبادله رامنځته کړه. دا د تاريخ يو له هغو خورا مهمو نړيوالو پېښو څخه وه، چې په ايکالوژي، کرنې او کلتور پورې يې اړه درلوده. نوې غلې دانې چې ۱۶ ز پېړۍ کې د اروپايي سمندري ګرځندويانو له لورې له امريکا څخه راغلې وې، د نړۍ د نفوس په وده کې مرسته وکړهږ &lt;ref&gt;Crosby, Alfred W., &quot;The Columbian exchange: biological and cultural consequences of 1492&quot;, Greenwood Publishing Group, {{ISBN|0-275-98073-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;[http://www.learnnc.org/lp/editions/nchist-twoworlds/1866 The Columbian Exchange] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110812142620/http://www.learnnc.org/lp/editions/nchist-twoworlds/1866|date=2011-08-12}}&quot;. The University of North Carolina.&lt;/ref&gt;

== معاصر نړيوالتوب ==
۱۹ پېړۍ معاصر بنې ته د رسېدونکي نړيوالتوب د راپورته کېدنې شاهد وه. صنعتي کولو د ميزان اقتصاد په کارونې سره د کور توکو ارزانه توليد ته لاره هواره کړه، په داسې حال کې چې د نفوس چټکې ودې د توکو ثابته غوښتنه رامنځته کړه. نړيوالتوب دپه دې دوره کې د ۱۹ پېړۍ د امپرياليزم له مخې په پرېکنده ډول رامنځته شوې وه. د ترياکو له لومړۍ او دويمو جګړو څخه وروسته، چې چين يې د باندنۍ سوداګرۍ او انګليستان له لورې د هند د نيونې د بشپړتيا پر مخ پرانيست، د دې سيمو پراخه وګړي د اروپايي لېږدونو (صادراتو) چمتو مصرف کونکي شول. همدا دوره وه، چې د نيمه صحرايي افريقا سيمې او د ارام سمندر ټاپوګان په کې نړيوال سيستم کې يو ځای شول. ورته وخت کې د اروپايانو له لورې د نړۍ د برخو په ځانګړي ډول نيمه صحرايي افريقا نيولو د ربړ، الماسو او ډبرو سکارو په څېر د ارزښتناکو طبيعي سرچينو حاصل ورکړ او د اروپايي سترواکو ځواکونو، د هغوی د مستعمرو او متحده ايالتونو تر منځ د سون توکو سوداګرۍ او پانګونه کې يې مرسته وکړه. &lt;ref&gt;{{cite web |date=1929-10-24 |title=PBS.org |url=https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitext/tr_show01.html |access-date=2010-07-31 |publisher=PBS.org}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>qxj4cetamnb8chd07nf3pash4k4tezy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لومړۍ صليبي جګړه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63402</id>
    <revision>
      <id>284028</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:32:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13581" xml:space="preserve">لومړۍ صليبي جګړه (۱۰۹۶ – ۱۰۹۹ز) د مذهبي يا صليبي جګړو د لړۍ لومړنۍ جګړه وه، چې په منځنۍ دوره کې د لاتيني کليسا له لورې پيل شوه، همدوی يې ملاتړ او بېلابېلو وختونو کې مشري وکړه. موخه له اسلامي واکمنۍ څخه د مقدسې ځمکې “Holy Land” بېرته تر لاسه کول وه. په داسې حال کې چې بيت المقدس د سلګونو کالونو لپاه د مسلمانانو تر واکمنۍ لاندې و، په ۱۱ پېړۍ کې د سلجوق له لورې د سيمې نيول ځايي عيسوي وګړي، د لويديځ زيات کونکي او په خپله د ختيځ روم سترواکي وګواښله. لومړۍ صليبي جګړې لپاره لومړني نوښتونه په ۱۰۹۵ز کال کې هغه وخت پيل شول، چې د ختيځ روم سترواک لومړي الکسيوس کومنينوس “Alexios I Komnenos” د سلجوق په مشرۍ ترکانو سره د سترواکۍ په نښته کې د پياچنزا له شورا “Council of Piacenza” څخه د فوځي ملاتړ غوښتنه وکړه. دا غوښتنه په ورستيو کې د کليرمونټ شورا “Council of Clermont” له لورې وڅارل شوه، چې پر مهال يې دويم پاپا يوربان “Pope Urban II” د فوځي مرستې لپاره د ختيځ روم ملاتړ وکړ او له عقيدوي عيسويانو څخه يې په ټينګه وغوښتل، چې بيت المقدس ته د يو وسله وال سفر ژمنه وکړي.  

دا غوښتنه د لويديځې اروپا په ټولو ټولنيزو ټولګيو کې د لېوالتيا له نامتو غبرګون سره مخامخ شوه. د خورا بې وسه پارېدلو عيسويانو ډله چې ګڼه يې زرګونو ته رسېدله، لومړني خلک وو چې د فرانسوي پادري زاهد پيټر “Peter the Hermit” په مشرۍ يې غبرګون څرګند کړ. هغه څه چې د خلکو صليبي جګړې “People’s Crusade” په توګه پېژندل شوي دي، د المان له لارې تېر شول او د رينيلېنډ عام وژنو “Rhineland massacre” په ګډون يې د يهودي ضد فعاليتونو په پراخه لړۍ کې زياتی يا افراط وکړ. دوی په اناتوليا کې د ختيځ روم تر واک لاندې سيمې په پرېښودلو سره، د ۱۰۹۶ز کال اکتوبر کې د سيويټوټ جګړه “Battle of Civetot” کې د سلجوق کيليج ارسلان “Kilij Arsalan” په مشرۍ يو ترکي سنګر کې استوګن شول. 

د لوړ اشرافيت غړو او د هغوی پيروانو په هغه څه چې د شهزاده ګانو د صليبي جګړې په توګه پېژندل شوي دي، د ۱۰۹۶ زکال د اوړي په وروستيو کې پيل وکړ او د راتلونکي کال د نومبر او اپريل تر منځ قسطنطيې ته ورسېدل. دا د خلکو يوه لويه فيوډالي ډله وه، چې مشري يې د لويديځې اروپا اشرافو شهزاده ګانو کوله: د سويلي فرانسې ځواکونه د تولوز د څلورم رېموند “Raymond IV of Toulouse” او د لي پوی ادهيمار “Adhemar of Le Puy” تر مشرۍ لاندې وو؛ د پورتني او ښکتني لورين د خلکو مشري د بويلون ګوډفري “Godfrey of Bouillon” او د هغه ورور د بولوګني بالدوين “Baldwin of Boulogne” کوله؛ د ايټاليې او نورمن ځواکونو مشري د ترانتو بوهيموند “Bohemond of Taranto” او د هغه وراره تانکريد “Tancred” کوله؛ همدا راز د بېلابېلو لويو وچو اړوند وګړي چې د شمالي فرانسې او فلمنکي ځواکونو څخه جوړ شوي وو، د روبرت کرتوز (د نورماندي دويم روبرت)، د بلويس سټيفن، د وېرمندويس هګ او د فلارندرس د دويم روبرت تر مشرۍ لاندې وو. د ناجنګيالو په ګډون په ټوله کې د ځواکونو شمېر ۱۰۰۰۰۰ تنه اټکل شوی دی. 

صليبي ځواکونه په يو بل پسې (په تدريجي ډول) اناتوليا ته ورسېدل. د کېلېج ارسلان په نه شتون سره د ۱۰۹۷ز کال په جون کې د نايسيا د کلابندۍ “Siege of Nicea” پر مهال د ختيځ روم سمندري بريد او فرنګي “Frankish” بريد په پايله کې صليبيانو لومړۍ بريا تر لاسه کړه. په جولای کې صليبيانو په سپکو وسلو له سمبال لږ شمېر غشي ويشتونکو ترکانو سره د جګړې په پای کې د دوريلايوم جګړه “Battle of Dorylaeum” هم وګټله. له اناتوليا څخه د ستونزمنې تېرېدنې څخه وروسته صليبيانو د انطاکيه کلابندي ‘Siege of Antioch’ پيل کړه او د ۱۰۹۸ز کال په جون مياشت کې يې ښار ونيو. بيت المقدس ته د ۱۰۹۹ز کال په جون کې ورسېدل او کلابندۍ “Siege of Jerusalem” په پايله کې يې د ۱۰۹۹ ز کال د جون له ۷ څخه د جولای تر ۱۵ پورې د بريد له لارې ښار ونيو، چې د يادې مودې پر مهال يې ګټندويان (مدافعين) په بې رحمۍ سره قتل عام شول. د بيت المقدس پاچاهي د بويلون ګوډفري “Godfrey of Bouillon” تر واکمنۍ لاندې د يو بې دينه دولت په توګه رامنځته شوه، چې د «پاچا» وړ نوم يې له مخې لرې کړ. د همدې کال په وروستيو کې د اسکالون جګړه “Battle of Ascalon” کې د فاطميونو ځوابي بريد په شا وتمبول شو او په دې سره لومړۍ صليبي جګړه پای ته ورسېده. له دې څخه وروسته ډېری صليبيان بېرته خپل هېواد ته ستانه شول. 

د روم مقدسه خاوره کې د بيت المقدس پاچاهي “Kingdom of Jerusalem”، د ادسا ولايت “County of Edessa”، انطاکيه د شهزاده تر لاس لاندې سيمه “Principality of Antioch” او د طرابلس ولايت “County of Tripoli” په نومونو څلور صليبي دولتونه رامنځته شول. صليبيان په ۱۲۹۱ زکال کې د ايکر کلابندۍ “Siege of Acre” کې د صليبيانو د وروستۍ سترې جنګي کلا له لاسه ورکولو پورې په يو ډول په سيمه کې پاتې شول. د ختيځ خاوره يا مشرق کې د صليبيانو د ټولې سيمې له لاسه وتلو څخه وروسته د سپېڅلې خاورې د بېرته تر لاسه کولو نورې هيڅ ډول هڅې نه وې. 

== تاريخ ==
عيسويت او اسلام په ۷ پېړۍ کې د اسلام له رامنځته کېدنې راهيسې ټکر کې وو. په ۶۳۲ز کال کې د حضرت محمد صلی الله عليه وسلم له مړينې څخه د مسلمانانو له لورې د بيت المقدس او ختيځ تر نيونې (چې پيل يې ۶۳۸ز کال کې وشو) او هسپانيه کې د مسلمان بريدګرو تر رسېدنې پورې له يوې پېړۍ څخه لږ وخت تېر شو. په ۱۱ پېړۍ کې د هسپانيې اسلامي واک د «Reconquista» له لورې په وار وار ورژول شو، مګر سپېڅلې خاوره کې حالت خراب شوی و. فاطمي کورنۍ له ۹۶۹ز کال څخه پر شمالي افريقا او د لويديځې اسيا پر لړۍ واکمنۍ وکړه، چې د بيت المقدس، دمشق او د مديترانې د ساحلي ليکې ځينې برخې رانغاړي، مګر له لويديځ سره په يو څه سوله کې اوسېدله. دا هر څه په ۱۰۷۱ز کال کې د مازيکيرت جګړه “Battle of Manzikert” کې د ختيځ روم په ماتې او دوه کالونه وروسته سلجوق کورنۍ ته د بيت المقدس په بايللو سره بدل شول. {{sfn|Asbridge|2012|pp=19–23|loc=The Muslim World}}

په داسې حال کې چې اصلي لاملونه توپير کوي او بحث کول پرې دوام لري، مګر دا روښانه ده چې لومړۍ صليبي جګړه په اروپا او نږدې ختيځ دواړو سيمو کې په ۱۱ پېړۍ کې د عواملو له يو ځای کېدنې څخه رامنځته شوه. لويديځه اروپا کې بيت المقدس ته په زياتېدونکي ډول د توبه ييز زيارتونو د ارزښت په سترګه کتل کېدل. په داسې حال کې چې بيت المقدس باندې د سلجوق واکمني کمزورې وه او څه موده وروسته يې ښار فاطميونو ته پرېښود، بېرته راستنېدونکو حاجيانو يا سيلانيانو د سختيو او عيسوي ظلمونو په اړه معلومات ورکړل. فوځي ملاتړ ته د ختيځ روم اړتيا د پاپ فوځي غوښتنې منلو ته د لويديځې اروپا د جنګيالي پوړ په خوښه زياتوالي سره يو وخت کې رامنځته شوه. {{sfn|Asbridge|2012|p=28|loc=Islam and Christian Europe on the eve of the Crusades}}{{sfn|Riley-Smith|2005|pp=10–12|loc=The Birth of the Crusading Movement}}

=== د اروپا حالت ===
په ۱۱ پېړۍ کې د اروپا نفوس ځکه خورا زيات شوی و، چې تيکنالوژيکي او کرنيزو نوښتونو د سوداګرۍ غوړېدلو ته لاره هواره کړه. کاتوليک کليسا “Catholic Church” پر لويديځ تمدن باندې واکمن نفوذ درلود. ټولنه د شتمنۍ اصالت او فيوډاليزم او هغو سياسي جوړښتونو له مخې برابره شوې وه، چې په واسطه يې مخورو او نورو اشرافو له ځمکو او شتمنيو څخه د کرايې اخېستلو د حق په بدل کې د خپلو بادارانو فوځي خدمت کاوه. &lt;ref&gt;[[Sidney Painter|Painter, Sidney]] (1969). &quot;[http://images.library.wisc.edu/History/EFacs/HistCrus/0001/0001/reference/history.crusone.i0016.pdf Western Europe on the Eve of the Crusades]&quot;. In Setton, K., ''A History of the Crusades: Volume I''. pp. 3–30.&lt;/ref&gt;

له ۱۰۵۰ څخه تر ۱۰۸۰ز کال پورې دوره کې د ګريګوري د سمون “Gregorian Reform” خوځښت د خپل واک او نفوذ زياتولو په موخه په زياتېدونکي ډول پرېکنده تګلارې رامنځته کړې. دا چاره له ختيځ عيسويانو سره د نښتې لامل شوه، چې ريښه يې د پاپ د حاکميت په اصولو کې نغښتې ده. د ختيځ کليسا پاپ د الکسندريا، انطاکيې، قسطنطيې او بيت المقدس د سرپرستانو تر څنګ د کليسا له پينځو سرپرستانو څخه ګڼه. په ۱۰۵۴ز کال کې په دود، کليمه او عمل کې توپيرونو يوولسم پاپ لوی “Pope Leo IX” وهڅوه، د قسطنطنيې سرپرست يا د ټبر مشر ته استازی ولېږي، چې په دوه اړخيزو اړيکو او د ختيځ او لويديځ تر منځ بېلتون سره پای ته ورسېد. &lt;ref&gt;Adrian Fortescue (1912). &quot;[[wikisource:Catholic_Encyclopedia_(1913)/The_Eastern_Schism|The Eastern Schism]]&quot;. In ''Catholic Encyclopedia''. '''13.''' New York: Robert Appleton Company.&lt;/ref&gt;

لومړنيو يا لرغونو عيسويانو به د ټولنيزو موخو لپاره د تاوتريخوالي له کارونې څخه ګټه پورته کوله. د جګړې يوې عيسوي دينپوهنې په اړين ډول له هغه وخته تکامل وکړ، چې رومي تابعيت او عيسويت سره ونښلول شول. اتباع اړ وو چې د سترواک د دښمنانو پر وړاندې وجنګېږي. دينپوه د هيپو اګوسټين “Augustine of Hippo” د ۴ پېړۍ له کارونو څخه د سپېڅلې جګړې (جهاد) مفکوره رامنځته شوه. اګوسټين وليکل چې ظالمانه جګړه ګناه وه، مګر که چېرې د قانوني يا مشروع چارواکي لکه پاچا يا مسيحي ملا (اشقف) له لورې اعلان شوې وي، عادلانه ثابتېدلی شي، که څه هم دفاعي جګړه وي او يا د ځمکو د بېرته تر لاسه کولو، مګر پراخه تاوتريخوالی نه رانغاړي. لويديځه اروپا کې د کارولينګي سترواکۍ “Carolingian Empire” ماتېدلو يوه جنګيالۍ ډله رامنځته کړه، چې اوس يې په خپل منځ کې له جګړې کولو پرته د کولو لپاره نور څه نه درلودل. د شخړې د حل لپاره په عام ډول له تاوتريخوالي څخه کار اخېستل کېده او پاپانو يې د کمولو هڅه وکړه. {{sfn|Asbridge|2012|pp=14–15|loc=Warfare and Violence in Latin Europe}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>fo0da86uc8u5bug0o6iyfygq270b6u4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د فلاويا کورنۍ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63403</id>
    <revision>
      <id>284029</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:34:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13529" xml:space="preserve">د فلاويا کورنۍ د ۶۹ او ۹۶ز کالونو تر منځ د روم سترواکۍ باندې واکمني وکړه، چې د ويساپاسين “Vesapasian” (۶۹ -۷۹ز) او د هغه د دوه زامنو ټايټس (۷۹ -۸۱ز) او ډوميټين (۸۱ – ۹۶ز) واکمنۍ رانغاړي. فلاويان د ۶۹ز کال چې د څلور سترواکانو د کال “Year of the Four Emperors” په توګه پېژندل کېږي، د کورنۍ جګړې پر مهال واک ته ورسېدل. وروسته له هغې چې ګالبا او اوتو په بېړه په يو بل پسې مړه شول، ويتيليس “Vitellius” د ۶۹ ز کال نيمايي کې سترواک شوږ د تخت په اړه د نوموړي ادعا سره ختيځو ولايتونو کې د مېشتو عسکري غونډونو له لورې په چټکۍ سره وننګول شوه، چې خپل قوماندان ويسپاسين يې د هغه پر ځای سترواک اعلان کړ. د بدرياکم دويې جګړې “Second Battle of Bedriacum” ياد انډول په پرېکنده ډول د فلاويايي ځواکونو په ګټه اعلان کړ، چې د ډسمبر په ۲۰ نېټه روم ته ننوتل. بله ورځ د روم د مشرانو جرګې يا سنا ويسپاسين د رومي سترواکۍ رسمي سترواک اعلان کړ او په همدې ډول د فلاوين کورنۍ دوره پيل کېږي. که څه هم يادې کورنۍ خپله لنډمهالي ثابته کړه، مګر د واکمنۍ پر مهال يې د پام وړ بېلابېلې تاريخي، اقتصادي او فوځي پېښې وشوې. 

د ټايټس واکمني له ګڼو طبيعي ناورينونو سره مخ شوه، چې تر ټولو سخت يې ۷۹ز کا کې د ويسووييس په نوم اور غورځونکی غر “Mount Vesuvius” راخوټېدل وو. د پمپي او هيرکيولانيوم نږدې ښارونه تر ايرو او ويلي موادو يا لاوا لاندې په بشپړ ډول سوځېدلي وو. يو کال وروسته روم د اور او وبا يا طاعون تر بريد لاندې راغی. فلاوين کورنۍ په فوځي برخه کې د ۶۶ز کال له بې پايلې يهودي پاڅون څخه وروسته، په ۷۰ زکال کې د ټايټس له لورې د بيت المقدس د کلابندۍ او ويجاړۍ شاهد و.  د ۷۷ او ۸۳ز کالونو تر منځ سترې برتانيه کې د نايوس جوليس اګريکولا “Gnaeus Julius Agricola” په امر د يادونې وړ برياوې تر لاسه شوې، په داسې حال کې چې دوميتين د داکيانو “Dacians” پر وړاندې جګړه کې د پاچا ډيسيبالس “Decebalus” خلاف د پرکنده بریا ترلاسه کولو وړتيا درلوده. د دې تر څنګ سترواکۍ د “Limes Germanicus” په اوږدو کې د سنګرونو د پراختيا له مخې د خپلې پولې ساتنې پياوړې کړې. 

فلاويانو اقتصادي او کلتوري سمونونه هم پيل کړل. د ويسپاسين تر مشرۍ لاندې د سترواکۍ د مالي چارو د بيا رغونې په موخه نوې ماليې وټاکل شوې، په داسې حال کې چې دوميتين د روم سکې وهلو ته د هغې د نقرې په زياتولو سره يو ځل بيا ارزښت ورکړ. د ټايټس له لورې په قانوني ډول د ودانۍ يو لوی پروګرام رامنځته شو، چې د فلاوين کورنۍ د پرمختګ نمانځلو په موخه يې په روم ښار کې ګڼې تل پاتې نښې پرېښودې، چې د زيات په زړه پورې يې د ازادې فضا فلاويايي نندار ځای “Flavian Amphitheater” و، چې د کولوسيوم “Colosseus” په نوم ښه پېژندل کېږي. س

فلاوين واکمني د ۹۶ز کال د سپټمبر په ۱۸ نېټه هغه وخت پای ته ورسېده، چې دوميتين ووژل شو. د نوموړي پر ځای د فلاوين کورنۍ ملاتړ او سلاکار مارکس کوکسييس نيروا “Marcus Cocceius Nerva” کېناست، چې د نيروا-انتوناين په نوم د اوږدمهاله کورنۍ بنسټ يې کېښود. 

فلاوين کورنۍ د پرېنسېپېټ دورې “Principate Era” د څلورو کورنيو په منځ کې له دې امله ځانګړې وه، چې دا له يوې پراخې يا پالل شوې کورنۍ څخه پرته د يو شخص او د هغه د دوه زامنو کورنۍ وه. 

== تاريخچه ==

=== رامنځته کېدنه ===

==== د کورنۍ تاريخچه ====
له ميلاد څخه مخکې د لومړۍ پېړۍ پر مهال د کورنۍ جګړې لسيزو د روم د پخوانۍ ارستوکراسۍ په له منځه وړلو کې ستره ونډه درلوده، چې په وار وار سره يې ځای د ۱ ز پېړۍ د لومړۍ برخې پر مهال د ايټاليا نوي اشرافيت ونيو. دا ډول يوه کورنۍ د فلاويانو يا د فلاويا جنس په نوم وه، چې يوازې په څلور نسلونو کې له يو څه ناپېژندنې څخه نامتووالي ته پورته شوه او د جوليو-کلاودين کورنۍ د سترواکانو تر مشرۍ لاندې يې شتمني او دريځ تر لاسه کړ. د ويسپاسين نيکه ټايټس فلاويس پيټرو د قيصر د کورنۍ جګړې پر مهال د پمپي په مشرۍ د سلو تنو د مشر په توګه خدمت کړی و. د نوموړي فوځي دنده په رسوايۍ سره هغه مهال پای ته ورسېده، چې له ميلاد څخه مخکې ۴۸ز کال کې د فارسالس جګړه “Battle of Pharsalus” کې د جګړې له ډګره وتښتېد. سره له دې هم پيټرو له خورا شتمنې ټيرټولا سره د واده کولو په واسطه وکولی شول خپل دريځ ته وده ورکړي، چې د هغې بخت ورته د پيټرو د زوی لومړي ټايټس فلاويس سابېنس مخ پورته خوځښت ډاډمن يا تضمين کړ. سابينس اسيا کې د ماليه راټولونکي او هيلويشيا (نني سويس) کې د بانک د مامور په توګه د خپلو خدمتونو له لارې په خپله هم زياته شتمني او د اس ساتنې شونی دريځ ګټلي وو. له ويسپاسيا پولا “Vespasia Polla” سره په واده کولو سره يې ځان په يو څه زياتې پتمنې پارتيزاني جينس ويسپاسيا کورنۍ سره يو ځای کړ، چې د سناتورۍ رتبې ته د نوموړي د زامنو دويم ټايټس فلاويس سابېنس او ويسپاسين رسونه يې تضمينوله.&lt;ref name=&quot;jones-domitian-3&quot;&gt;[[Flavian dynasty#Jones|Jones (1992)]], p. 3&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jones-domitian-1&quot;&gt;[[Flavian dynasty#Jones|Jones (1992)]], p. 1&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jones-domitian-2&quot;&gt;[[Flavian dynasty#Jones|Jones (1992)]], p. 2&lt;/ref&gt;

له ميلاد څخه مخکې نږدې ۳۸ کال کې ويسپاسين له مشرې دوميتيلا “Domitilla the Elder” سره واده وکړ، چې د فيرينتيوم “Ferentium” د يو اس ساتونکي لور وه. دوی دوه زامن درلوده، چې ټايټس فلاويس ويسپاسيانس ۳۹ ز کال کې او ټايټس فلاويس دوميتينس ۵۱ز کال کې زېږېدلی و؛ يوه لور يې چې دوميتيلا نومېده، ۴۵ ز کال کې زېږېدلې وه. مشره دوميتيلا مخکې له دې چې ويسپاسين سترواک شي، مړه شوه. له دې څخه وروسته يې معشوقه کاينېس “Caenis” په ۷۴زکال کې د نوموړې تر مړينې پورې مېرمن وه. د ويسپاسين سياسي مسلک د محکمې د رئيس، aedile او سالار [له کونسل څخه ټيټه رتبه] په توګه دندې رانغاړي، چې په ۵۱ز کال کې استازيتوب يا کونسلۍ دندې ته پورته شو او دا د دومېتين د زوکړې کال و. نوموړي د يو فوځي قوماندان په توګه په ۴۳ زکال کې انګليستان باندې په رومي بريد “Roman invasion of Britain” کې د ګډون له مخې نوم يا شهرت تر لاسه کړ. سره له دې، لرغونې سرچينې د دوميتين د پالنې پر مهال د فلاوين کورنۍ د بې وسۍ ادعا کوي او ان ادعا کوي، چې ويسپاسين د کاليګيولا (۳۷ – ۴۱ز) او نيرو (۵۴ – ۶۸ز) تر سترواکيو لاندې بې اعتباره شوی و. معاصر تاريخ دا ادعاوې اعتباري کړي دي او وړانديز کوي، چې دا کيسې د جوليو- کلاوديين د لږې نامتو يا اعتباري کورنۍ تر سترواکۍ لاندې د بريا له منځه وړلو او د د کلاودييس (۴۱ – ۵۴ز) او د هغه د زوی برېتانيکس د سترواکيو د لاسته راوړنو د لوی ښودلو په موخه د تبليغاتي مبارزې د برخې په توګه د فلاوين واکمنۍ تر مشرۍ لاندې خپرې شوې وې. د ټولو ادعاوو په ښکاره کېدلو سره بيا هم د فلاويانو لپاره د سترواکۍ مينه يا لېوالتيا د ۴۰ او ۶۰ ز لسيزو په اوږدو کې لوړه وه. په داسې حال کې چې ټايټس د بريتانيکس شرکت کې د دربار يا محکمې زده کړې تر لاسه کړې، ويسپاسين بريالی سياسي او فوځي مسلک وڅاره. نوموړی د ۵۰ ز لسيزې پر مهال له دندې څخه د لاس اخېستنې (تقاعد) له يوې اوږدمهاله دورې څخه وروسته د نيرو په لارښوونه دولتي دندې ته راستون شو، چې په ۶۳ ز کال کې يې د افريقا ولايت “African province” د مرستيال کونسل په توګه خدمت پيل کړ او په ۶۶ ز کال کې يې له يونان څخه د رسمي کتنې پر مهال د سترواک ملتيا وکړه. &lt;ref&gt;Townend (1961), p. 62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology|author=Smith, William, Sir, ed. 1813–1893|location=Boston|publisher=Little, Brown and co.|year=1867|page=1248|url=http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/pageviewer-idx?c=moa;cc=moa;q1=caenis;rgn=full%20text;idno=ACL3129.0003.001;didno=ACL3129.0003.001;view=image;seq=00001256}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jones (1992), p. 8&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;suetonius-domitian&quot;&gt;Suetonius, Life of Domitian [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#1 1]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Suetonius, Life of Domitian [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vespasian*.html#4 4]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jones (1992), p. 7&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jones (1992), pp. 9&amp;#x2013;11&lt;/ref&gt;

ټایټس له ۵۷ څخه تر ۵۹ زکال پورې جرمنيا “Germania” کې فوځي استازی و او وروسته يې برېتاننيا کې خدمت وکړ. د نوموړي لومړۍ مېرمن اريسينا تيرتولا له واده څخه دوه کالونه وروسته ۶۵ز کال کې مړه شوه. ټايټس د مارسيا فرنيلا په نوم دويمه مېرمن وکړه، چې له يوې خورا نامتو کورنۍ څخه وه. که څه هم د مارسيا کورنۍ د سترواک نيرو له مخالفت سره نږدې اړيکې درلودې؛ يعنې خلاف يې وه. د نوموړې کاکا بريا سورانس او لور يې سرويليا د هغو خلکو له ډلې څخه وو، چې د ۶۵ زکال د زهرو ورکولو له بې پايلې دسيسې “Prisoning conspiracy” څخه وروسته وژل شوي وو. ځيني معاصر تاريخپوهان په دې نظر دي، چې ټايټس خپلې مېرمنې ته د دې له امله طلاق ورکړ، چې کورنۍ يې له دسيسې سره تړاو درلود. نوموړي بيا هيڅکله واده ونه کړ. داسې برېښې چې ټايټس ګڼې لورګانې درلودې، چې لږ تر لږه يوه يې د مارسيا فرنيلا څخه وه. يوازې يوه پېژندل شوې لور يې چې تر بلوغته پورې ژوندۍ پاتې شوه ده، جوليا فلاويا نومېده، چې ښايي دا له اريسينا څخه د نوموړي لوړر وه، چې مور يې هم جوليا نومېده. د دې دورې پر مهال ټايټس د قانون برخه کې هم کار وکړ او د محکمې د رئيس رتبه يې تر لاسه کړه. &lt;ref&gt;Jones &amp; Milns (2002), pp. 95&amp;#x2013;96&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jones-168&quot;&gt;Jones (1992), p. 168&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Townend (1961), p. 57&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jones-11&quot;&gt;[[Flavian dynasty#Jones|Jones (1992)]], p. 11&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jones-38&quot;&gt;Jones (1992), p. 38&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;suetonius-titus-4&quot;&gt;{{cite book|author=Suetonius|title=Life of Titus|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Titus*.html#4|chapter=44}}; with Jones and Milns, pp. 95&amp;#x2013;96&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>of1wc56gtcm1vyruw2r27qwv4x2l26n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د برازیل کلتور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63404</id>
    <revision>
      <id>284030</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:38:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17214" xml:space="preserve">


د برازیل کلتور په اصل کې غربي کلتور دی، چې له پرتګالي کلتور او همدارنګه د هغه کلتوري او توکمیز یوځای والي نه چې د بومي خلکو، پرتګالي استعمارګرانو او افریقیانو ترمنځ رامنځته شوی، اخیستل شوی دی. د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو او د شلمې پېړۍ په لومړیو کې ایټالویان، هسپانویان، جرمنان، اتریشیان، عربان، ارمنیان، جاپانیان، چینایان، کوریایان، یونانیان، پولنډیان، سویسیان، اوکراینیان او روسان په برازیل کې مېشت شوو، چې د برازیل په کلتور کې او د څو کلتوري او څو توکمیزې ټولنې په رامنځته کولو کې یې مهم رول ولوباوه. &lt;ref name=&quot;Meade2009&quot;&gt;{{cite book|author=Teresa A. Meade|title=A Brief History of Brazil|url=https://books.google.com/books?id=e6Jw-KNq2QUC&amp;pg=PA146|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-0-8160-7788-5|page=146}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=BRASIL CULTURA &amp;#124; O site da cultura brasileira&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://www.brasilcultura.com.br/conteudo.php?id=187&amp;menu=97&amp;sub=196 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090405071721/http://www.brasilcultura.com.br/conteudo.php?id=187&amp;menu=97&amp;sub=196 |archive-date=April 5, 2009}}&lt;/ref&gt;

د پرتګالي سترواکۍ د استعمار په پایله کې چې درې پېړۍ یې دوام وکړ، د برازیل د کلتور هسته یا اصلي بنسټ د پرتګال له کلتور نه واخیستل شو. د پرتګالي میراثونو په ډله کې ژبه، د خواړو توکي لکه وریجې، لوبیا او فیجوډا، غالب مذهب او د استعماري معمارۍ سبکونه شامل دي. په هرحال، دا اړخونه د افریقایي او بومي یا اصلي امریکایي د دودونو او همدارنګه د نورو لویدیځو اروپایي هیوادونو له خوا اغیزمن شوي. د برازیل د کلتور ځینې اړخونه د ایټالوي، هسپانوي، جرمني، جاپاني او نورو اروپایی مهاجرینو ونډه ده. امريکايانو او افريقايانو د برازيل د ژبې، خواړو، موسيقۍ، نڅا او مذهب په جوړولو کې ستر رول لوبولی دی. &lt;ref&gt;{{cite web |title=15th-16th Century |url=http://www.brasil.gov.br/ingles/about_brazil/history/xvi_cent/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20070615145847/http://www.brasil.gov.br/ingles/about_brazil/history/xvi_cent/ |archive-date=2007-06-15 |access-date=2008-06-08 |work=History |publisher=Brazilian Government official website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Encarta&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=People and Society|encyclopedia=Encarta|publisher=MSN|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_3/Brazil.html|access-date=2008-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029034959/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_3/Brazil.html|archive-date=2009-10-29|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Encarta 2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Population|encyclopedia=Encarta|publisher=MSN|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_3/Brazil.html|access-date=2008-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029034959/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_3/Brazil.html|archive-date=2009-10-29|url-status=dead}} {{Dubious|date=January 2010}}&lt;!-- tertiary source --&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Freyre|first=Gilberto|title=The Afro-Brazilian experiment – African influence on Brazilian culture|publisher=UNESCO|year=1986|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1310/is_1986_May-June/ai_4375022|access-date=2008-06-08}}&lt;/ref&gt;

دغه متنوع کلتوري شالید د هغو ډیریو جشنونو او مراسمو په ښودلو کې کې مرسته کړې، چې په ټولې نړۍ کې پیژندل شوي لکه: د برازیل کارنیوال او Bumba Meu Boi. دې رنګین کلتور د سیلانیانو لپاره داسې چاپیریال رامنځته کړی چې هر کال شاوخوا یو میلیون نه ډیر سیلانیان له برازیل نه لیدنه کوي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=The Culture of Brazil |url=http://www.kwintessential.co.uk/country/brazil/culture.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111193350/http://www.kwintessential.co.uk/country/brazil/culture.html |archive-date=11 January 2012 |access-date=20 September 2011}}&lt;/ref&gt;

== تاریخ ==
له درېیو پیړیو راهیسې برازیل د پرتګال مستعمره و. په دې دوره کې شاوخوا یو میلیون پرتګالي مهاجر راغلل او خپل کلتور یې مستعمرې ته راووړ. د برازیل بومي یا اصلي اوسیدونکو له استعمارګرانو سره ډیرې اړیکې درلودې. ډیری یې له منځه لاړل، ځینې نور له پرتګالیانو سره یوځای شوو. د همدې دلیل لپاره، برازیل په خپل کلتور کې په ځانګړې توګه په خپلو خواړو او ژبه کې امریکايي اغیزې هم لري. برازیلي پرتګالي په سلګونو داسې کلیمې لري چې له اصلي امریکايي نه یې سرچینه اخیستې ده.&lt;ref&gt;{{cite web |date=24 February 2013 |title=IBGE teen |url=http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/portugueses.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130224012534/http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/portugueses.html |archive-date=24 February 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=15 March 2008 |title=IBGE teen |url=http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/indios/vida.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080315161753/http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/indios/vida.html |archive-date=15 March 2008}}&lt;/ref&gt;

هغه تور افریقایان چې برازیل ته د غلامانو په توګه راوړل شوي وو، د برازیل د کلتور په جوړولو کې یې فعاله ونډه درلوده. که څه هم پرتګالي استعمارګرانو خپل غلامان دې ته اړ کول چې کاتولیکزم ته مخه کړي او په پرتګالي ژبې خبرې وکړي، خو د هغوئ کلتوري اغیزې د برازیل د ټولو توکمونو او &lt;ref&gt;{{cite web |date=15 March 2008 |title=IBGE teen |url=http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/negros/hercultural.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080315160944/http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/negros/hercultural.html |archive-date=15 March 2008}}&lt;/ref&gt; 

اصلي اوسیدونکو له خوا جذب شوې. د برازیل ځینې سیمې، په ځانګړې توګه باهیا، د موسیقۍ، خواړو، نڅا او ژبې په برخه کې د پام وړ افریقایي میراثونو درلودونکې دي.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=IBGE Educa |url=https://educa.ibge.gov.br/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071112013348/http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/italianos.html |archive-date=November 12, 2007 |website=IBGE - Educa}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=IBGE Educa |url=https://educa.ibge.gov.br/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071029075148/http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/povoamento/alemaes.html |archive-date=October 29, 2007 |website=IBGE - Educa}}&lt;/ref&gt;

== ژبه ==
د برازیل رسمي ژبه پرتګالي ده. شاوخوا ۹۹ سلنه نفوس په همدې ژبې خبرې کوي، چې دا ژبه یې د ملي هویت یو له پیاوړو عناصرو څخه ګرځولې ده. یوازې ځینې امریکايي ډلې او د مهاجرینو کوچنۍ ډلې شتون لري چې په پرتګالي ژبې خبرې نه کوي.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A guide to Brazil – etiquette, customs, clothing and more… |url=https://www.kwintessential.co.uk/resources/guide-to-brazil-etiquette-customs-culture-business |website=Kwintessential}}&lt;/ref&gt;

اقلیت ژبې په ټول هیواد کې ویل کیږي. په لیرې پرتو سیمو کې یو سل او اتیا امریکایی ژبې ویل کیږي او یو شمیر نورې ژبې د مهاجرینو او د دوی د ماشومانو له خوا ویل کېږي. د هیواد په سویل کې د الماني ژبې د پام وړ ټولنې شتون لري (ډېری د Hunsrückisch، د الماني ژبې لوړه لهجه ده) او ایټالیوي (ډېری د تالیان لهجه ده) خبرې کوي، چې دواړه د پرتګالي ژبې له خوا اغیزمنې شوې دي. د یادونې وړ ده چې سلاویکي ټولنې، اوکراینیان او پولنډیان هم ددې اقلیت ژبو برخې دي.  &lt;ref name=&quot;Naro2007&quot;&gt;{{Harvcoltxt|Naro|Scherre|2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4PEuAAAAYAAJ|title=Origens do português brasileiro|first1=Anthony Julius|last1=Naro|first2=Maria Marta Pereira|last2=Scherre|date=January 1, 2007|publisher=Parábola|via=Google Books|isbn=9788588456655}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Noll, Volker, ''&quot;Das Brasilianische Portugiesisch&quot;'', 1999.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=o portugues brasileiro: formaçao e contrastes - Livro |url=https://m.travessa.com.br/produtoAmp.aspx?codartigo=ddb98df7-bdbd-4b7c-929a-780431289d26 |website=m.travessa.com.br}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miscigenação da Língua Portuguesa |url=https://brasilescola.uol.com.br/cultura/miscigenacao-lingua-portuguesa.htm |website=Brasil Escola}}&lt;/ref&gt;

== دین ==
د برازیل د نفوس شاوخوا ۲/۳ برخه رومي کاتولیکان دي. کاتولیک د پرتګالي یسوعیونو له خوا چې په ۱۵۴۹ کې د استعمار پر مهال د بومي خلکو د مذهب د بدلولو په موخه راغلي وو، معرفي او خپور شو. د عیسی ټولنې د برازیل د مذهبي هویت په جوړولو کې لوی رول لوبولی دی، تر هغه چې په ۱۸ پیړۍ کې د مارکي پومبال له خوا له دې هیواد نه وشړل شو.   &lt;ref&gt;{{cite web |title=Jesuítas |url=http://www.suapesquisa.com/religiaosociais/jesuitas.htm |access-date=21 September 2011}}&lt;/ref&gt;

د برازیل ټولنه په دې وروستیو لسیزو کې د پروټیسټانټ د ودې شاهده وه. د ۱۹۴۰ او ۲۰۱۰ کلونو ترمنځ، د رومي کاتولیکانو سلنه له ۹۵٪ نه ۶۴،۶٪ ته راښکته شوه، په داسې حال کې چې د پروټیسټانټ بېلابېل مذهبونه له ۲،۶٪ نه ۲۲،۲٪ ته لوړ شوي دي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Censo |url=http://g1.globo.com/brasil/noticia/2012/06/numero-de-evangelicos-aumenta-61-em-10-anos-aponta-ibge.html |access-date=10 July 2012}}&lt;/ref&gt;

افریقایي-برازیلی مذهب Candomblé، د orixá  له خدایانو سره، چې د یوروبا له دودونو نه مشتق شوی دی، په عمومي ډول سلواډور او باهیا کې ځانګړی ارزښت لري.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Shirey|first=Heather|date=December 2009|title=Transforming the Orixás: Candomblé in Sacred and Secular Spaces in Salvador da Bahia, Brazil|url=http://dx.doi.org/10.1162/afar.2009.42.4.62|journal=African Arts|volume=42|issue=4|pages=62–79|doi=10.1162/afar.2009.42.4.62|issn=0001-9933}}&lt;/ref&gt;

== ادبیات ==
په برازیل کې د ادبیاتو تاریخ شپاړلسمې پیړۍ پورې رسېږي، په برازیل کې د لومړنيو پرتګالي سپړونکو لیکنو لکه Pêro Vaz de Caminha، چې د ژویو، نباتاتو او بومي خلکو توضیحات په کې شامل وو، هغه اروپایان یې حیران کړل چې برازیل ته تللي وو. کله چې برازیل د پرتګال مستعمره شو، هلته «یسوعي ادبیات» شتون درلود، چې اصلي نوم یې پلار انتونیو وییرا و، یو پرتګالي یسوعی و چې د پرتګالي ژبې د نامتو باروک لیکوالانو له ډلې څخه و. د دې دورې یو څو نورې څرګندې ادبي بېلګې لا ژوندۍ پاتې دي، چې له هغې ډلې د José Basílio da Gama's حماسي شعر دی چې دپرتګاليانو له خوا د ماموریتونو د فتحې په جشن کې، او د Gregório de Matos Guerra کار دی، چې په لویه کچه یې طنزي، مذهبي او سیکولر شعرونه رامنځته کړه. په برازیل کې د اتلسمې پیړۍ په نیمایي کې نیوکلاسیزم د ایټالوي سبک په پیروۍ دود و. &lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Literature|encyclopedia=Encarta|publisher=MSN|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_5/Brazil.html|access-date=2008-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029035012/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554342_5/Brazil.html|archive-date=2009-10-29|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BritanicaDias&quot;&gt;&quot;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/238315/Antonio-Goncalves-Dias Antonio Gonçalves Dias]&quot;. Article on [https://www.britannica.com Encyclopædia Britannica].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Caldwell, Helen (1970) ''Machado de Assis: The Brazilian Master and his Novels.'' Berkeley, Los Angeles and London, University of California Press.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Fernandez, Oscar Machado de Assis: The Brazilian Master and His Novels The ''Modern Language Journal'', Vol. 55, No. 4 (Apr., 1971), pp. 255–256&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;João Cezar de Castro Rocha, [http://www.plcs.umassd.edu/pdfs/plcs13_14_intro.pdf &quot;Introduction&quot;] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080625042658/http://www.plcs.umassd.edu/pdfs/plcs13_14_intro.pdf|date=June 25, 2008}}. ''Portuguese Literature and Cultural Studies'' 13/14 (2006): xxiv.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Bloom|first=Harold|url=https://books.google.com/books?id=xbSmQgAACAAJ|title=Genius: A Mosaic of One Hundred Exemplary Creative Minds|publisher=Warner Books|year=2002|isbn=978-0-446-52717-0|location=New York|page=674|oclc=49031283}}&lt;/ref&gt;

== ټلویزیون ==
د برازیل د معاصر مشهور کلتور په رغونې کې ټلویزیون لوی رول لوبولی دی. چې په ۱۹۵۰ کې د  Assis Chateaubriand  له خوا معرفي شو او د هیواد د ډله ییزو رسنیو په ډله کې ترټولو مهم عنصر پاتې دی.

Telenovelas د برازیل د تلویزیون یوه ځانګړتیا ده، چې معمولا په ډیریو لویو تلویزیوني شبکو کې په هغه وخت کې چې ډېر لیدونکي لري خپریږي. په انګلیسي ژبو هیوادونو کې Telenovelas د مفهوم له لحاظه تلویزیوني سریالونو ته ورته دی، خو د وخت له اړخه توپیر لري، telenovelas ډېر لنډ (معمولا شاوخوا ۱۰۰ نه تر ۲۰۰ برخې) وي. چې په پراخه کچه په ټول هیواد کې لیدل کیږي، تر دې حده چې د ملي هویت او یووالي په برخه کې د پام وړ عنصر ګڼل کېږي، او له ۱۲۰ نه زیاتو هیوادونو ته لېږدول شوي دي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Telenovela |url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/arts/features/latinamericanwords/brazil/telenovela.shtml |access-date=27 September 2011}}&lt;/ref&gt;

== ټولنیزې رسنۍ ==
په برازیل کې چې د سویلي امریکا یو هېواد دی ټولنیزې رسنۍ د ټولنیزو شبکو غوښتنلیکونه کاروي. دا د اقتصادي ودې او کمپیوټرونو او ځیرک مبایلونو ته د لاسرسۍ له امله دی. برازیل په نړۍ کې د ټویټر دویم لوی کارونکی هېواد دی (په ۴۱،۲ میلیون ټویټرونو کې) او د متحده ایالاتو نه بهر د یوټیوب ترټولو لوی بازار دی. په ۲۰۱۲ کې، په اوسط ډول په فیسبوک کې د مصرف شوي وخت ۲۰۸٪ زیاتوالی موندلی په داسې حال کې چې په نړیواله کچه په کارولو کې یې ۲٪ کموالی راغلی. په ۲۰۱۳ کې، برازیل د نړۍ په کچه د ۶۵ میلیونو خلکو په درلودلو سره د فیسبوک د کاروونکو په دویم لوړ شمیر کې ځای درلود. په دې موده کې، برازیل کې د ټولنیزو رسنیو کاروونکو په اوسط ډول په میاشت کې ۹،۷ ساعته انلاین تېر کړي دي.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal|last1=Joia|first1=Luiz Antonio|title=Social Media and the &quot;20 Cents Movement&quot; in Brazil: What Lessons Can Be Learnt from This?|journal=Information Technology for Development|date=2 July 2016|volume=22|issue=3|pages=422–435|doi=10.1080/02681102.2015.1027882}}&lt;/ref&gt;  

== سرچينې ==</text>
      <sha1>4qwqcuvpbqbjbcfhglb0f4y5ltfz6j4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د اندونیزیا کلتور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63405</id>
    <revision>
      <id>284031</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:41:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12430" xml:space="preserve">


د اندونیزیا کلتور د اصلي بومي دودونو او ګڼو بهرنیو تاثیراتو تر منځ د اوږد متقابل عمل له امله رامنځته شوی. اندونیزیا د لرې ختیځ، سویلي اسیا او منځني ختیځ ترمنځ د لرغونو سوداګریزو لارو په منځ کې پروت دی، د ډیریو کلتوري کړنو په پایله کې د بېلابېلو دینونو لکه بودیزم، عیسویت، کنفیوسیزم، هندویزم، او اسلام له خوا په کلکه اغیزمن شوی دی. لوی سوداګریز ښارونه د یوه پېچلي کلتوري یو ځای والي پایله ده، چې ډېری له اصلي بومي کلتورونو سره توپیر لري. 

له هندویزم سره د اسلام د یوځای کېدنې د بېلګو له ډلې د جاوې ابانګان عقیدې ته اشاره کولای شو. بالیايي نڅا د لرغونو بودایی او هندو پاچاهیو په اړه کیسې لري، په داسې حال کې چې اسلامي هنري او معمارۍ بڼې په سوماترا کې، په ځانګړې توګه د Minangkabau او Aceh سیمو کې شتون لري. دودیز هنر، موسیقۍ او سپورټ د پینکاک سیلات په نوم یوه جنګي هنر کې سره یوځای شوي دي.

غربي نړۍ پر اندونیزیا باندې د ساینس، ټیکنالوژۍ او عصري تفریح ​​یا ساعت تېریو لکه تلویزیوني خپرونو، فلم او موسیقۍ او همدارنګه سیاسي سیسټم او مسایلو په برخه کې اغېزې ښندلې دي. هند په ځانګړې توګه پر اندونیزیايي سندرو او فلمونو د پام وړ اغېز کړی. د سندرو یو مشهور ډول هندي-ریتمیک ډانګډوت دی، چې ډیری وختونه له عربي او مالایې دودیزې موسیقۍ سره یوځای کیږي.

د اندونیزیا ځینې لرې پرتې سیمې د بهرني کلتور له اغیزو سره سره، اوس هم د خپل بومي یا اصلي کلتور ساتنه کوي. بومي توکمیزې ډلې لکه منتاوای، عصمت، داني، داياک، توراجه او يو شمېر نور توکمونه اوس هم خپل توکميز مذهبي دودونه ترسره کوي او دوديزې جامې اغوندي. &lt;ref name=&quot;Indonesia-Taylor&quot;&gt;{{cite book|title=Indonesia peoples and Histories|year=2003|url=https://www.academia.edu/38060619|isbn=0-300-10518-5|last1=Taylor|first1=Jean Gelman}}&lt;/ref&gt;

== موسیقۍ ==
اندونیزیا د هغو کسانو د اوسېدو ځای دی چې په جاوا، سوماترا او بالي ټاپوګانو کې ژوند کوي. د لویدیځې، مرکزي او ختیځې جاوا او بالي دودیزه موسیقۍ ګامیلان ده (دودیزې وسیلې دا دي: ګامبانګ، بونانګ، سارون، کینونګ، ګونګ او ډېرې نورې). ګامیلان په ۲۰۲۱ کې د یونیسکو (د ملګرو ملتونو تعلیمي، ساینسي او کلتوري سازمان) له خوا د بشریت د شفاهي او غیر محسوس میراث د شاهکار په توګه وپېژندل شو.

د ۱۹۶۵ د جون په ۲۹، Koes Plus، چې په ۱۹۶۰، ۱۹۷۰ او ۱۹۸۰ کلونو کې د اندونیزیا د پاپ موسیقۍ یوه مخکښه ډله وه، د غربي موسیقۍ په سبک کې د موسیقۍ د غږولو له امله د لویدیځ جاکارتا په ګلدوک کې زنداني شوه. د ولسمشر سوکارنو له استعفا وروسته، دا قانون لغوه شو، او په ۱۹۷۰ لسیزې کې د ګلوډوک زندان له منځه لاړ او پرځای یې د اخیستلو یو لوی مرکز جوړ شو.

Kroncong د موسیقۍ یو ډول دی چې له ګیتار او یوکلل نه د موسیقۍ د اصلي وسایلو په توګه کار اخلي. ددې ډول یا ژانر ریښې په پرتګال کې وې او د پرتګالي سوداګرو له خوا په ۱۵ پیړۍ کې معرفي شوی دی. په شمالي جاکارتا کې د Keroncong Tugu  دودیزې موسیقۍ ډله شتون لري او په مالوکو کې د Keroncong دودیزې موسیقۍ نورې ډلې شتون لري چې پياوړي پرتګالي اغېزې لري. د موسيقۍ دغه ډول یا ژانر د شلمې پېړۍ په لومړۍ نيمايي کې مشهور شو. د Kroncong معاصره بڼه Pop Kroncong نومیږي.&lt;ref name=&quot;Angklung&quot;&gt;{{cite web |title=Indonesian Angklung |url=http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&amp;pg=00011&amp;RL=00393 |access-date=2017-08-21 |website=Unesco.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=UNESCO grants Indonesia's angklung cultural heritage title |url=http://news.xinhuanet.com/english2010/culture/2010-11/19/c_13613513.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130708170445/http://news.xinhuanet.com/english2010/culture/2010-11/19/c_13613513.htm |archive-date=8 July 2013 |access-date=21 August 2017 |website=News.xinhuanet.com}}&lt;/ref&gt;

=== نڅا ===
اندونیزیايي نڅا د توکمیزو ډلو د متنوع کلتور چې د اندونیزیا ملت یې جوړ کړی ښکارندويي کوي. دلته  اتریشي ریښې او د میلانیزیایي قبیلوي نڅا ډولونه د لیدو وړ دي، او د ګاونډیو اسیايي هیوادونو، لکه: هند، چین او منځني ختیځ ته د استعمار له لارې د اروپا لویدیځ سبکونو اغېزې هم له ورایه ښکاري. هره توکمیزه ډله خپلې ځانګړې نڅاوې لري، چې د اندونیزیا د اصلي نڅاګانو شمېر له ۳۰۰۰ نه زیات دی. په هرحال، د اندونیزیا نڅاوې په درېیو دورو: د ماقبل التارخ دوره، د هندو/بودايي دوره، او د اسلام دوره، او په دوو ژانرونو: د دربار نڅا او ولسي نڅا ویشلای شو.

په دودیزو نڅاګانو کې تسلسل شتون لري چې له هند نه د رامایانا او مهابھاراتا پیښې، او له تایلینډ نه تر بالي پورې انځوروي. که څه هم د یوګیاکارتا او سوراکارتا د دربار نڅاګانو او د دوی د مشهورو ډولونو ترمنځ د پام وړ توپیر شتون لري. په داسې حال کې چې د دربار نڅا وده کړې او ان په نړیواله کچه ترسره کیږي، د نڅا او ډرامې مشهور ډولونه باید ډېری په سیمه ییزه توګه وموندل شي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Archived copy |url=http://www.thejakartapost.com/news/2011/04/01/malaysia-clerics-ban-poco-poco-dance-muslims.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110404124821/http://www.thejakartapost.com/news/2011/04/01/malaysia-clerics-ban-poco-poco-dance-muslims.html |archive-date=4 April 2011 |access-date=2011-04-04}}&lt;/ref&gt;

== معمارۍ ==
له پیړیو راهیسې د اندونیزیا بومي یا اصلي معماریو په اندونیزیا کې د استوګنې داسې ځایونه رامنځته کړي، چې له لرګیو نه داسې جوړې شوي دي چې پایې لري او د لوی بام په واسطه پوښل شوي دي. د اندونیزیا پر معمارۍ باندې هندي معمارۍ ډېرې اغېزې ښندلي دي، پر دې سربېره د اروپا د معمارۍ اغیزې په ځانګړي توګه له ۱۹ پیړۍ راهیسې قوي دي او د اندونیزیا عصري معمارۍ په نړیواله کچه پراختیا موندلې ده.

د سویل ختیځې اسیا د ډیرو برخو په څېر، د اندونیزیا دودیزه بومي معمارۍ د جاوا او بالي په استثنا له لرګیو جوړه شوې ده. د لرګیو د پام وړ کورونه په بورنیو کې د دایاک خلکو ، د سوماترا په لویدیځ کې د میننګکاباو خلکو رومه ګدانګ، په شمالي سوماترا کې د باتک خلکو رومه بولون او په سولاویسي کې د توراجا خلکو تونګکونان کورونه دي. له لویو څنډو سره د زیني لویو بامونو بېلګې، د باټاک کورونه او د توراجا د تونګکون کورونه دي. د توراجان د کورونو مخې ډېری د غواګانو په ښکرونو سینګار شوې وي، چې د یو بل پر سر باندې ځای پر ځای شوي دي او د وضعیت ښکارندويي کوي. ډېری وختونه بهر دیوالونه یې هم ډېر ښکلي سینګار شوي وي. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Borobudur : A Wonder of Indonesian History |url=http://www.indonesia.travel/en/destination/233 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414141049/http://www.indonesia.travel/en/destination/233 |archive-date=14 April 2012 |access-date=5 April 2012 |publisher=Indonesia Travel}}&lt;/ref&gt;

== جامې ==
د اندونیزیا غوره پیژندل شوې ملي جامې باټیک او کبایا دي، که څه هم په پیل کې دا جامې له جاویاني او بالینی کلتورونو نه اخیستل شوې دي، چې په جاویاني، سنډاني او بالیني کلتورونو کې خورا مشهورې دي. ځکه چې جاوا د اندونیزیا سیاسي مرکز او نفوس ګرځیدلی، ددې ټاپو سیمه ییزو جامو د ملي جامو حیثیت ترلاسه کړی دی. اندونیزیا د ګڼ شمېر وګړو درلودونکي هیواد په توګه ۳۴ ولایتونه لري چې هر یو ولایت یې د بې ساري او بېلابېلو ډیزاینونو په درلودو سره د دودیزو جامو استازولۍ لري. ملي جامې په رسمي مراسمو او دودیزو مراسمو کې اغوستل کیږي. په اندونیزیا کې هر ولایت خپلې دودیزې جامې لري. په اندونیزیايي ژبې د دې سیمې جامې د Pakaian Tradisional یا Pakaian adat په نوم یادیږي، او د اندونیزیا د نساجۍ دودونو او صنایعو نه اخیستل شوي دي.

== ادبیات ==
د اندونیزیا لومړنيو ادبیاتو له مالایې ادبیاتو نه سرچینه اخیستې، چې تر شلمې پیړۍ پورې د دې ریښو اغیزې احساسېدلې. «اندونیزیايي ادبیات» د اندونیزیا ژبې ته اشاره کوي چې د اندونیزیا په هیواد کې لیکل شوي، خو هغه لیکل شوي ادبیات چې ددې ژبې په پخوانۍ بڼه کې لیکل شوي، لکه مالایی ژبه چې د هالنډ په ختیځ هند کې لیکل شوې هم په برکې نیسې. د اندونیزیا تر ټولو نامتو لیکوال Pramoedya Ananta Toer و چې په نړیواله کچه یې شهرت ترلاسه کړی و، او د Magsaysay جایزه چې د ادبیاتو نوبل جایزې لپاره په پام کې نیول شوې وه ترلاسه کړې ده. د نورو مهمو شخصیتونو له ډلې مرحوم چیریل انور، شاعر او د لیکوالانو د «۴۵ نسل» ډلې غړی، چې د اندونیزیا د خپلواکۍ په غورځنګ کې یې فعاله ونډه درلوده، یادولای شو. 

هالنډي لیکوال مولتاټولي په مکس هاولار کتاب کې له اندونیزیایانو سره د هالنډيانو پر چلند نیوکه کړې چې د نړیوالو پام یې ځان ته واړوو.

په عصري اندونیزیايي لیکوالانو کې سینو ګومیرا ادجیدرما، اندریا هیراتا، حبیب الرحمن ال شیرازي، ایو اوتامي، ګاس تاف ساکای، ایکا کورنیوان، راتیه کومالا، ډی، اوکا روسمیني شامل دي. د دوی ځینې اثار نورو ژبو ته ژباړل شوي دي. 

== سرچينې ==</text>
      <sha1>i1mq4gwcgv2pjvcdvgy4godup93f4yr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د المان او جاپان اړيکې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63406</id>
    <revision>
      <id>284032</id>
      <timestamp>2022-08-07T16:43:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11166" xml:space="preserve">

د المان او جاپان تر منځ اړيکې د پروس له لورې (چې په ۱۸۶۶/۱۸۷۰ز کالونو کې يې د الماني سترواکۍ جوړښت ولوټه) له جاپان څخه په لومړۍ سفارتي ليدنې سره ۱۸۶۱ز کال کې په رسمي ډول رامنځته شوې. جاپان د ۱۸۶۷ز کال له ميجي بيارغونې “Meifi Restoration” څخه وروسته په چټکۍ سره عصري شو، چې زياتره وختونه يې د سخت فکري او کلتوري بدلون له لارې له الماني موډلونو څخه ګټه پورته کوله. وروسته له هغې چې جاپان په ۱۹۰۰ کال کې ځان له انګليستان سره متحد کړ، المان او جاپان يې له امله په لومړۍ نړيواله جګړه کې دښمنان شول. جاپان په ۱۹۱۴ز کال کې الماني سترواکۍ باندې جګړه اعلان کړه او چين او ارام سمندر کې يې د المان مهم ملکيتونه ونيول. 

په ۱۹۳۰ز لسيزه کې دواړو هېوادونو د يو بل د سيمو پر وړاندې ظالمانه فوځي کړه وړه غوره کړل. دا چاره د اړيکو د بيا ټينګولو او په پای کې د سياسي او فوځي اتحاد لامل شوه، چې متحد هېواد «ايټاليا» يې په کې ځای ورکړ. د دويمې نړيوالې جګړې پر مهال که څه هم ياد اتحاد د متحدينو تر منځ د سترو واټنونو له امله ټاکلی يا محدود و، د ډېری برخې لپاره جاپان او المان بېلې بېلې جګړې وکړې او په پای کې يې په بېل يا ځانګړي ډول غاړه کېښوده. 

له دويمې نړيوالې جګړې څخه وروسته د دواړو هېوادونو اقتصاد چټکه بيارغونه وازمايله؛ دوه اړخيزې اړيکې چې اوس پر اقتصادي موضوعګانو باندې متمرکز وې، ژر بېرته جوړې شوې. نن ورځ جاپان او المان په ترتيب سره د نړۍ درېيم او څلورم لوی اقتصادونه دي او د سياسي، کلتوري، پوهنيزې او اقتصادي ملګرتيا له زياتو ډولونو څخه ستره ګټه تر لاسه کوي. 

د بيرتيلسمان فونډېشن پول “Bertelsmann Foundation Poll” يا د بيرتيلسمان بنسټ د ۲۰۱۲ز کال د وروستۍ رای شمېرنې له مخې المانيان جاپان ته په مثبت ډول په درنه سترګه ګوي او ياد ملت لږ سيال او زيات ملګری ګڼي. المان په اړه د جاپانيانو نظر هم مثبت دی او ۹۷٪ المان ته په مثبت او يوازې درې سلنه په منفي ډول ګوري. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Finanznachrichten – Börse &amp; Wirtschaft aktuell |url=https://www.wallstreet-online.de/nachrichten |website=www.wallstreet-online.de}}&lt;/ref&gt; 

== تاريخچه ==

=== لومړۍ اړيکې او د جاپان د ګوښه کېدنې يا انزوا پای (له ۱۸۷۱ز کال څخه وړاندې) ===
د جاپان او المان تر منځ اړيکې له توکيوګاوا شوګيونېټ ‘Tokugawa Shogunate’ (۱۶۰۳-۱۸۶۸زکال) څخه پيلېږي او دا هغه مهال و، چې المانيان د هالنډ په پلوۍ د ختيځ هند هالنډي شرکت لپاره د کار کولو په موخه جاپان ته ورسېدل. لومړني غوره مستند دليلونه په ترتيب سره ۱۶۹۰ او ۱۸۲۰ ز لسيزو کې د انګيلبيرټ کايمپفر “Engelbert Kaempfer” (۱۶۵۱-۱۷۱۶ز کال) او فيليپ فرانز بالتاسار اون سيبولډ “Philipp Franz Balthasar von Siebold” (۱۷۹۶-۱۸۶۶ز کال) ډاکترانو دي. دواړو ډيجيما کې د هالنډ د سوداګريزې پوستې له رئيس سره ايډو “Edo” ته د زور يا جبري سفر پر مهال شوګن “Shogun”’ ته د درناوي لپاره لاړل. سيبولډ د “Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan” (نيپون، د جاپان د تشرېح ارشيف) نومي کتاب ليکوال شو، چې شلمه پېړۍ کې د جاپان په اړه د معلوماتو له خورا ارزښتناکو سرچينو څخه دی؛ نوموړي له ۱۹۷۹ز کال راهيسې خپلې هغه لاسته راوړنې چې په خپل وياړ يې د المان له لورې د کالني انعام په ورکړې سره پېژندل شوې وې، جاپاني پوهانو ته ورکړې. له جاپان څخه د اون سيبولډ دويمه ليدنه (۱۸۶۲-۱۸۵۹زکال) يو ناورين ځکه شو، چې نوموړي جاپان کې د هالنډي سياست د اغېزمنولو هڅه وکړه او کوښښ يې وکړ، چې ياد هېواد کې د سياسي استازي په توګه يوه تل پاتې دنده تر لاسه کړي.&lt;ref&gt;Eberhard Friese: Philipp Franz von Siebold als früher Exponent der Ostasienwissenschaften. = Berliner Beiträge zur sozial- und wirtschaftswissenschaftlichen Japan-Forschung Bd. 15. Bochum 1983 {{ISBN|3-88339-315-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Siebold-Preis |url=http://tokyo.daad.de/german/de_scholarships_for_japanese_siebold.htm |access-date=9 February 2010 |publisher=Tokyo.daad.de}}&lt;/ref&gt; 

په ۱۸۵۴ز کال کې متحده ايالتونو کانګاوا کنوانسيون “Convention of Kangawa” کې جاپان باندې فشار راوړ، چې د جاپان ګوښه کېدنه يا بېلوالی يې پای ته ورسوله. دا د جاپاني ولس له لورې ځکه يو نابرابر تړون ګڼل شوی و، چې متحده ايالتونو د جاپان د زياتره امتيازونو په بدل کې ورته امتيازونه ورنه کړل. په زياتو حالتونو کې جاپان په اغېزناک ډول د خورا سيمه ييزتوب نظام ته اړ شوی و، چې باندنيو اوسېدونکو لپاره يې لاره هواره کړه، چې د جاپان د حقوقي نظام پر ځای د خپلې استازولۍ يا کونسلي محکمو ته غاړه کېږدي، سوداګرۍ لپاره بندرونه پرانيزي او وروسته ان عيسوي مذهبي مبلغانو ته هېواد ته د ننوتلو اجازه ورکړي. د جاپان د ګوښه کېدنې له پای ته رسېدلو څخه لږه موده وروسته د شوګيونېټ پای “End of Shogunate” په نوم دوره کې، لومړني الماني سوداګر جاپان ته ورسېدل. په ۱۸۶۰ ز کال کې کنت فريدريک البريکت زو ايولينبرګ د پروس د سفير په توګه جاپان ته د ايولينبرګ ټولګي يا هئيت “Eulenburg Expedition” مشري وکړه؛ پروس هغه وخت په الماني کنفدراسيون کې مخکښ سيمه ييز دولت و. له څلور مياشتو خبرو اترو څخه وروسته يو بل نابرابر تړون، چې په رمسي ډول دوستۍ او سوداګرۍ ته ځانګړی شوی و، ۱۸۶۱ز کال کې د پروس او جاپان تر منځ لاسليک شو. &lt;ref&gt;Bert Edström, Bert. (2000) [https://books.google.com/books?id=ltmXn9rUGD8C&amp;pg=PA101&amp;dq=unequal+treaty+japan&amp;lr=#PPA101,M1 ''The Japanese and Europe: Images and Perceptions'', p. 101]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Louis M. Cullen. ''A History of Japan 1582–1941: Internal and External Worlds'' (2003 ed.). Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-52918-2}}&lt;/ref&gt;

سره له دې چې د هغو ګڼو نابرابرو خبرو اترو له ډلې ګڼل کېدې، چې د يادې مودې پر مهال جاپان باندې تپل شوې وې، مګر بيا هم د ايولينبرګ ايسکپيډېشن په نوم هئيت او د دوستۍ او سوداګرۍ د تړون لندمهاله او اوږدمهاله دواړه پايلې نن ورځ د جاپان او المان د رسمي اړيکو د پيل په توګه ستايل کېږي. د خپلې ۱۵۰ کاليزې د يادولو په موخه د ۲۰۱۰ز کال له مني څخه د ۲۰۱۱ز کال تر مني پورې المان او او جاپان دواړو هېوادونو کې پېښې (نمانځونډې) تر سره شوې او هيله يې درلوده، چې د راتلونکي لپاره د يو پل جوړولو په موخه د دوی د عمومي تېر وخت خزانې يا سرچينو لوړې کړي. &lt;ref&gt;German Consulate General Osaka-Kobe: [http://www.osaka-kobe.diplo.de/Vertretung/osaka/en/00/Index.html 150 Years Germany-Japan: Friendship with Future]&lt;/ref&gt;

==== پروس کې د جاپان سياسي ماموريت ====
په ۱۸۶۳ز کال کې توکيو څخه د ايولينبرګ له کتنې څخه درې کالونه وروسته د پاچا لومړي ويليم پروسي محکمې ته يو شوګيونال Shogunal” استازی راورسېد او برلين کې يې په شاندارو مراسمو سره هر کلی وشو. وروسته له هغې چې تړون لاسليک شو، ماکس اون براندت “Max von Brandt” جاپان کې د پروس لومړنی سياسي استازی شو، چې له پروس څخه وړاندې ورته له ۱۸۶۶ز کال څخه وروسته شمالي المان کنفدراسيون او په ۱۸۷۱ز کال کې نوې رامنځته شوې الماني سترواکۍ هم خپل استازي استولی وو. &lt;ref&gt;Masako Hiyama: &quot;Max von Brandt (1835–1920)&quot;. In: Brückenbauer. ''Pioniere des japanisch-deutschen Kulturaustausches'' (Berlin: Iudicium, 2005). {{ISBN|3-89129-539-1}}&lt;/ref&gt;

په ۱۸۶۸ز کال کې توکيوګاما شوګيونېټ تړون له منځه ولاړ او د سترواک ميجي “Emperor Meiji” تر مشرۍ لاندې د جاپان سترواکي رامنځته شوه. ټينو کورنۍ ته د واک په لېږد سره جاپان له لويديځو قدرتونو سره د نابرابرو تړونونو د نه منلو غوښتنه وکړه او په پايله کې يې يوه کورنۍ جګړه رامنځته شوه. د دې نښتې پر مهال د وسلو الماني سوداګر هينري شنيل سلا وکړه او د ناکاوکا ډايميو “daimyo of Nagaoka” ته يې وسلې برابرې کړې، چې د د شوګيونېټ سيمې واکمن و. يو کال وروسته جګړه د توکيوکاوا په ماتې او د نابرابرو تړونونو په اړه له سره په خبرو اترو پای ته ورسېده. &lt;ref&gt;Donald Keene,  ''Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852–1912'' (Columbia UP, 2005). {{ISBN|0-231-12340-X}}; p. 142&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Adachi Yoshio 阿達義雄. Kaishō Suneru to Boshin Niigata kōbōsen 怪商スネルと戊辰新潟攻防戦. Niigata: Toyano Shuppan 鳥屋野出版, 1985&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>c5rauifi82wz12cw0ltyl80pbch24g9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Misaq Obaidi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63407</id>
    <revision>
      <id>284033</id>
      <timestamp>2022-08-07T18:23:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="477" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Misaq Obaidi}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۸:۲۳, ۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>1rstcjjbbmc7lt6vy37zzhag7czad3y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:عبد الله محمد الحسن</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63408</id>
    <revision>
      <id>284035</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="500" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=عبد الله محمد الحسن}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۲:۱۸, ۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>btoe30n1eeu0jne7rnwrn8xzjj4j75x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اټک</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63409</id>
    <revision>
      <id>284036</id>
      <timestamp>2022-08-08T03:10:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5015686|اٹک]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8398" xml:space="preserve">د اټک ښار کلا د هغه ځای نوم دی چې د سلپ د سیند په غاړه جوړه شوې، ويل کيږي کله چې امپراتور اکبر اعظم د خپل ورور میرزا چې  د کابل کندهار واکمن و ، بغاوت د خپل جنرال راجا مان سینګ په واسطه غلی کړ اود اټک د ساتنې او ابادونې لپاره يې، له بنارس څخه کب نيوونکي راوستل، ترڅو يې د اټک شاوخوا اباد کړي، هغوی ته يې جاګيرونه او ځمکې ورکړې او د بنګال څخه کشتۍ جوړوونکي هم راوستل شو او د دې سیند په غاړه میشت کړای شول، پهآيین اکبري کې راغلي دي چې په هغه وخت کې د کشمیر او قابل ديا کې څلوېښت زره کشتۍ موجودې وې.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
! colspan=&quot;2&quot; |اټک 
|-
|هېواد
|[[پاکستان]]
|-
|ايالت
|[[پنجاب (پاکستان)|پنجاب]]
|-
|سيمه
|[[ضلع اټک]]
|-
|پراخوالی
|2638.68
|-
|لوړوالی
|359 متره
|-
|ټول نفوس
|97374 تنه
|-
|پوستخونې نمبر
|43600
|}
{{معلومات مدينة}}
اټک د [[پنجاب (پاکستان)|پنجاب ایالت]] یو ښار دی او د [[اټک ولسوالۍ]] مرکزي دفتر دی.

اټک ضلعه پنځه تحصیلونه او یو سب تحصیل لري. بشپړ نوم یې اټک ښار دی په داسې حال کې چې په عام ډول د (اټک) په بڼه لیکل او ویل کیږي ځکه دا د اټک خورد په نوم یو ښار دی چې د سېند د سیند په غاړه پروت دی. د اټک بنارس کلا هلته ده. د اټک اوسنی ښار مخکې د کمپبل پور په نوم یاد شوی و، چې د برتانوي حکومت له خوا د کنټوننټ په توګه آباد شوی و. وروسته دا نوم د اټک په ښار او د اټک خورد په ښار بدل شو.

اټک ولسوالۍ لاندې تحصیلونه لري.

* تحصیل '''اټک'''
* تحصیل حسن ابدال
* تحصیل فتح جنګ
* تحصیل پنډي ګهيب  
* تحصیل جنډ
* تحصیل حضرو

د اټک ولسوالۍ په مهمو سیمو کې حسن ابدال ، جنډ ، د چچ دره او فتح جنګ شامل دي. اټک یو تاریخي ځای دی. اکبر پاچا دلته یوه کلا جوړه کړه چې د  بنارس اټک کلا په نامه یادیږي اوس هم لیدل کېدی شي. ګوردواره پنجه صاحب د سیکانو  عبادت ځای دی چې په حسن ابدال کې موقعیت لري. دا ولسوالي چې د پنځو سیندونو ځمکه ده د پنجاب د نورو وچو ولسوالیو په پرتله ډېره ښکلې ده. دا ولسوالي د پنجاب ایالت په شمال لوېدیځ کې د سېند د سیند په غاړه پرته ده. د دې ولسوالۍ په شمال کې د سېند سیند ۸۰ کیلومتره د یوې سرحدي پټۍ په توګه بهیږي او د پښتونخوا ایالت له اټک ولسوالۍ سره جلا کوي. په دې توګه دغه ولسوالي د پښتونخوا او پنجاب په ګډه پوله د موقعيت له امله د پنجاب وروستۍ ولسوالۍ بلل کېږي. په شمال کې دغه ولسوالۍ د پښتونخوا ايالت له هريپور او صوابۍ ولسواليو سره ګډه پوله لري. د هريپور مشهوره غرنۍ سلسله &quot;ګنډګر&quot; چې د &quot;راجا رسالو&quot; د کیسې یوه برخه ورسره تړاو لري، د اټک ولسوالۍ په شمال کې موقعیت لري. د اټک ولسوالۍ تر ټولو لویه او لوړه غرنۍ لړۍ &quot;کلاشت&quot; ده چې د اټک تحصیل په لویدیځ کې موقعیت لري. د دې غرنۍ لړۍ په شمال کې د تیږو رنګ سپین او په سویل کې تور سلیټ دی، په سیمه ایزو ژبو کې ورته &quot;کلا چټا&quot; ویل کیږي چې معنی یې تور او سپین دی. په جنوب کې د خیرمورت غرنۍ لړۍ ده، په داسې حال کې چې د کوهستان نمک سلسله هم په دې ولسوالۍ کې د سکیسر په سیمه کې موندل کیږي. د دې ولسوالۍ په لوېديځه برخه کې د سيند سيند ته څېرمه د مخجندل غونډۍ شته، چې غرنۍ دي او ډېرې لوړې نه دي. د دې ولسوالۍ لوېديځ ته د سيند پر غاړه د پښتونخوا ايالت د نوښار او کوهاټ ولسوالۍ پرتې دي. میانوالی په سویل کې د چکوال، په ختیځ کې د چکوال او په ختیځ کې د راولپنډۍ ولسوالۍ موقعیت لري، په دې توګه د دې ولسوالۍ سرحدونه اووه ولسوالۍ لري، چې له دې جملې څخه څلور ولسوالۍ د پښتونخوا او پاتې درې یې د پنجاب سره تړاو لري. د اټک ولسوالۍ ټول مساحت ۲۶۳۸.۶۸ مربع میله دی. ولسوالي د ځمکې د مساحت له مخې په څلورو برخو وېشل شوې ده.

شمالي ميدان: دا ميدان کوچنى خو چت دى، خاوره يې نرمه او حاصلخېزه ده او ښه کرل کېږي. د سیند سیند او تربیلا بند سره د نږدې کیدو له امله ، د دې سیمې ځمکې په سرو زرو بډایه دي.

د کلا چشته پرهار: د شمالي ميدان په جنوب کې د کلا چشته سلسله ده چې له ختيځ څخه تر لويديځ پورې غځېدلې ده، د دې غرنۍ سلسلې ډبرې او ډبرې په دوه رنګونو تور، نسواري او سپينې دي، له همدې امله د کلا چته په نوم يادېږي. د غرونو دغه سلسله د پستې په غټو ونو پوښل شوې، خو په بشپړه توګه له شنو ونو څخه بې برخي ښکاري. په دې غرنۍ لړۍ کې بېلابېلې ونې موندل کېږي، چې تر ټولو د پام وړ يې د ګنګهر يا ګنګور ونه ده، چې د فالسا په څېر توره مېوه لري، چې ډېره خوندوره وي، دغه ونه د پاکستان په بل هر ځای کې نه موندل کېږي. يوه بله ونه &quot;کاهو&quot; هم دلته موندل کېږي، ځايي خلک يې له پاڼو څخه د چای او قهوې په جوړولو کې کار اخلي، ځينې خلک وايي چې دا ونه د زيتون د ونې له کورنۍ سره تړاو لري. د غرونو په دې سلسله کې ډول ډول حیوانات موندل کیږي، په دې کې هرن، وحشی، وحشی او داسې نور، د مرغانو په منځ کې، تیتر، هاک او هاک دلته موندل کیږي.

د سوان دره: دا دره د سوان سیند په شمال کې موقعیت لري. په دې دره کې ډیری سیندونه او کانالونه تیریږي، چې ټول یې د سوان سیند سره یوځای کیږي. د کرنې وړ ځمکې ډېرې کمې دي.

د مکهډ جندال غونډۍ: د سیند د سیند په څنډه کې د مخ جندال غونډۍ د سویل لویدیز لور ته شتون لري. کوم چې د کټ، لنډ او بې پاڼو بوټو له امله ډیر ګټور ندي.

== د اټک مشهورې سیمې ==
کامره کینټ ګونډل_منډي فتوچک د کامره کلان اټک سره نږدې دی.

== د اټک مشهور کلي ==

* اکهوړي ¤ ګونډل منډی

¤ فټوچک

* غورغشتي
* شینکا
* ملک ماله
* ويسه
* حاجي شاه
* جټیال
* جلاليه
* ملهووالي
* (شاه ډير)

== نور وګوره ==

* د پاکستان ښارونه
* د پنجاب ښارونه
* لوی کوره
* عبدالله روهي
* محمد مسکین د سید عالم زوی ({1 خان افسر 2 زبیر افسر 3 ساجد محمود 4 ظهیر احمد 5 علی اختر }) (برید_ګوندل_فتچک)
* ګران غلام رباني
* ډاکټر مرزا حامد بېګ (اټک)

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}اردو ويکي پېډيا/اٹک</text>
      <sha1>q0c2yv6a0og5abfkiaftvak7w7epd4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284037</id>
      <parentid>284036</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:11:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سشظ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8369" xml:space="preserve">د اټک ښار کلا د هغه ځای نوم دی چې د سلپ د سیند په غاړه جوړه شوې، ويل کيږي کله چې امپراتور اکبر اعظم د خپل ورور میرزا چې  د کابل کندهار واکمن و ، بغاوت د خپل جنرال راجا مان سینګ په واسطه غلی کړ اود اټک د ساتنې او ابادونې لپاره يې، له بنارس څخه کب نيوونکي راوستل، ترڅو يې د اټک شاوخوا اباد کړي، هغوی ته يې جاګيرونه او ځمکې ورکړې او د بنګال څخه کشتۍ جوړوونکي هم راوستل شو او د دې سیند په غاړه میشت کړای شول، پهآيین اکبري کې راغلي دي چې په هغه وخت کې د کشمیر او قابل ديا کې څلوېښت زره کشتۍ موجودې وې.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
! colspan=&quot;2&quot; |اټک 
|-
|هېواد
|[[پاکستان]]
|-
|ايالت
|[[پنجاب (پاکستان)|پنجاب]]
|-
|سيمه
|[[ضلع اټک]]
|-
|پراخوالی
|2638.68
|-
|لوړوالی
|359 متره
|-
|ټول نفوس
|97374 تنه
|-
|پوستخونې نمبر
|43600
|}

اټک د [[پنجاب (پاکستان)|پنجاب ایالت]] یو ښار دی او د [[اټک ولسوالۍ]] مرکزي دفتر دی.

اټک ضلعه پنځه تحصیلونه او یو سب تحصیل لري. بشپړ نوم یې اټک ښار دی په داسې حال کې چې په عام ډول د (اټک) په بڼه لیکل او ویل کیږي ځکه دا د اټک خورد په نوم یو ښار دی چې د سېند د سیند په غاړه پروت دی. د اټک بنارس کلا هلته ده. د اټک اوسنی ښار مخکې د کمپبل پور په نوم یاد شوی و، چې د برتانوي حکومت له خوا د کنټوننټ په توګه آباد شوی و. وروسته دا نوم د اټک په ښار او د اټک خورد په ښار بدل شو.

اټک ولسوالۍ لاندې تحصیلونه لري.

* تحصیل '''اټک'''
* تحصیل حسن ابدال
* تحصیل فتح جنګ
* تحصیل پنډي ګهيب  
* تحصیل جنډ
* تحصیل حضرو

د اټک ولسوالۍ په مهمو سیمو کې حسن ابدال ، جنډ ، د چچ دره او فتح جنګ شامل دي. اټک یو تاریخي ځای دی. اکبر پاچا دلته یوه کلا جوړه کړه چې د  بنارس اټک کلا په نامه یادیږي اوس هم لیدل کېدی شي. ګوردواره پنجه صاحب د سیکانو  عبادت ځای دی چې په حسن ابدال کې موقعیت لري. دا ولسوالي چې د پنځو سیندونو ځمکه ده د پنجاب د نورو وچو ولسوالیو په پرتله ډېره ښکلې ده. دا ولسوالي د پنجاب ایالت په شمال لوېدیځ کې د سېند د سیند په غاړه پرته ده. د دې ولسوالۍ په شمال کې د سېند سیند ۸۰ کیلومتره د یوې سرحدي پټۍ په توګه بهیږي او د پښتونخوا ایالت له اټک ولسوالۍ سره جلا کوي. په دې توګه دغه ولسوالي د پښتونخوا او پنجاب په ګډه پوله د موقعيت له امله د پنجاب وروستۍ ولسوالۍ بلل کېږي. په شمال کې دغه ولسوالۍ د پښتونخوا ايالت له هريپور او صوابۍ ولسواليو سره ګډه پوله لري. د هريپور مشهوره غرنۍ سلسله &quot;ګنډګر&quot; چې د &quot;راجا رسالو&quot; د کیسې یوه برخه ورسره تړاو لري، د اټک ولسوالۍ په شمال کې موقعیت لري. د اټک ولسوالۍ تر ټولو لویه او لوړه غرنۍ لړۍ &quot;کلاشت&quot; ده چې د اټک تحصیل په لویدیځ کې موقعیت لري. د دې غرنۍ لړۍ په شمال کې د تیږو رنګ سپین او په سویل کې تور سلیټ دی، په سیمه ایزو ژبو کې ورته &quot;کلا چټا&quot; ویل کیږي چې معنی یې تور او سپین دی. په جنوب کې د خیرمورت غرنۍ لړۍ ده، په داسې حال کې چې د کوهستان نمک سلسله هم په دې ولسوالۍ کې د سکیسر په سیمه کې موندل کیږي. د دې ولسوالۍ په لوېديځه برخه کې د سيند سيند ته څېرمه د مخجندل غونډۍ شته، چې غرنۍ دي او ډېرې لوړې نه دي. د دې ولسوالۍ لوېديځ ته د سيند پر غاړه د پښتونخوا ايالت د نوښار او کوهاټ ولسوالۍ پرتې دي. میانوالی په سویل کې د چکوال، په ختیځ کې د چکوال او په ختیځ کې د راولپنډۍ ولسوالۍ موقعیت لري، په دې توګه د دې ولسوالۍ سرحدونه اووه ولسوالۍ لري، چې له دې جملې څخه څلور ولسوالۍ د پښتونخوا او پاتې درې یې د پنجاب سره تړاو لري. د اټک ولسوالۍ ټول مساحت ۲۶۳۸.۶۸ مربع میله دی. ولسوالي د ځمکې د مساحت له مخې په څلورو برخو وېشل شوې ده.

شمالي ميدان: دا ميدان کوچنى خو چت دى، خاوره يې نرمه او حاصلخېزه ده او ښه کرل کېږي. د سیند سیند او تربیلا بند سره د نږدې کیدو له امله ، د دې سیمې ځمکې په سرو زرو بډایه دي.

د کلا چشته پرهار: د شمالي ميدان په جنوب کې د کلا چشته سلسله ده چې له ختيځ څخه تر لويديځ پورې غځېدلې ده، د دې غرنۍ سلسلې ډبرې او ډبرې په دوه رنګونو تور، نسواري او سپينې دي، له همدې امله د کلا چته په نوم يادېږي. د غرونو دغه سلسله د پستې په غټو ونو پوښل شوې، خو په بشپړه توګه له شنو ونو څخه بې برخي ښکاري. په دې غرنۍ لړۍ کې بېلابېلې ونې موندل کېږي، چې تر ټولو د پام وړ يې د ګنګهر يا ګنګور ونه ده، چې د فالسا په څېر توره مېوه لري، چې ډېره خوندوره وي، دغه ونه د پاکستان په بل هر ځای کې نه موندل کېږي. يوه بله ونه &quot;کاهو&quot; هم دلته موندل کېږي، ځايي خلک يې له پاڼو څخه د چای او قهوې په جوړولو کې کار اخلي، ځينې خلک وايي چې دا ونه د زيتون د ونې له کورنۍ سره تړاو لري. د غرونو په دې سلسله کې ډول ډول حیوانات موندل کیږي، په دې کې هرن، وحشی، وحشی او داسې نور، د مرغانو په منځ کې، تیتر، هاک او هاک دلته موندل کیږي.

د سوان دره: دا دره د سوان سیند په شمال کې موقعیت لري. په دې دره کې ډیری سیندونه او کانالونه تیریږي، چې ټول یې د سوان سیند سره یوځای کیږي. د کرنې وړ ځمکې ډېرې کمې دي.

د مکهډ جندال غونډۍ: د سیند د سیند په څنډه کې د مخ جندال غونډۍ د سویل لویدیز لور ته شتون لري. کوم چې د کټ، لنډ او بې پاڼو بوټو له امله ډیر ګټور ندي.

== د اټک مشهورې سیمې ==
کامره کینټ ګونډل_منډي فتوچک د کامره کلان اټک سره نږدې دی.

== د اټک مشهور کلي ==

* اکهوړي ¤ ګونډل منډی

¤ فټوچک

* غورغشتي
* شینکا
* ملک ماله
* ويسه
* حاجي شاه
* جټیال
* جلاليه
* ملهووالي
* (شاه ډير)

== نور وګوره ==

* د پاکستان ښارونه
* د پنجاب ښارونه
* لوی کوره
* عبدالله روهي
* محمد مسکین د سید عالم زوی ({1 خان افسر 2 زبیر افسر 3 ساجد محمود 4 ظهیر احمد 5 علی اختر }) (برید_ګوندل_فتچک)
* ګران غلام رباني
* ډاکټر مرزا حامد بېګ (اټک)

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}اردو ويکي پېډيا/اٹک</text>
      <sha1>fvrk6iwiz2px47h9u7128lmxbn1n93h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سواتي (پښتانه)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63410</id>
    <revision>
      <id>284038</id>
      <timestamp>2022-08-08T03:21:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4593134|سواتی (پشتون قبیلہ)]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10326" xml:space="preserve">
'''سواتي''' پښتانه د یوسفزیو له قبیلې سره تعلق لري چې په سوات کې اوسیږي. په پخوانیو وختونو کې دا سیمه د پښتنو (اوس د سواتی پښتنو په نوم یادیږي) له خوا فتحه شوه او یو دولت یې جوړ کړ. له څه مودې وروسته يوسفزيو دغه پښتانه له دې سيمې وشړل، د سواتي پښتانه له يوې کورنۍ څخه نه وو، بلکې څو افغاني قبيلې وې چې له محمد غوري سره راغلې او په سوات کې مېشت شول. وروسته بیا بهرنیانو سوات ته د دوی د وطن دوستۍ له امله دوی د جلا قبیلې په توګه د ویلو پرځای سواتي پښتانه وبلل. دې خلکو د سلطان شهاب الدین محمد غوري د واکمنۍ پر مهال د هغه په امر د سوات او باجوړ لاره ونیوله او د پخوانيو اوسيدونکو چې کافران وو، له شړلو وروسته یې دغه سیمه ونیوله او شاوخوا څلور سوه کاله یې په خپل واک کې وساتله، یو له هغو څخه شاه میر بابا بټخېله ته لاړ او د کشمیر په نیولو سره یې خپل حکومت جوړ کړ، شیخ محمد اکرام د ابو کوثر له لیکوال سره اشغر ته راغی، چې دا خلک ځانونه یوسفزي بولي. د ګبري د نوم په اړه باید معلومه شي چې د بټني قوم پښتانه په اصل کې افغانان دي چې د افغانستان په ختیځه پوله کې د توچي سیند ته څېرمه د تورغر په سیمه کې چې بېټني افغانان اوسیږي. دا خلک هلته په یوه دره کې اوسېدل او له هغه ځایه د محمد غوري سره هجرت کړی وو. په سوات کې د اوسېدو له امله لومړی ګبري او وروسته سواتي وګڼل شول، په دې سواتي پښتنو کې د افغانستان بېلابېلې وړې قبيلې شاملې دي، چې په دې کې د بټني قبيلې يوه څانګه وه، چې د بټسوات مشر شاه مير و. په 1315 کې، هغه د کشمیر د راجا سینګ دیو لخوا په دنده وګمارل شو او د خدای لخوا ورکړل شوي وړتیا سره یې لوی ځواک ترلاسه کړ. د هغه زامنو ته هم د پاچا لخوا لوی واکونه ورکړل شول او د پاچا یو ځای ناستی یې د خپل مطلق وکیل په توګه وټاکه او بالاخره کله چې د هیواد نظام په سقوط سره په 1343 کال کې د شاه میر په نوم په تخت کېناست. شمس الدین شاه واعظ وکړ. د دوی په برکت په کشمیر کې اسلام خپور شو. شاه میر له کشمیر سره د اسلام د سیاسي اړیکو بنسټ کېښود، د شاه میر د پلار نوم شاه دین دی. د کیمبرج په تاریخ کې د شاه میر په اړه لیکل شوي دي &quot;نوي پاچا خپل واکونه په ښه نیت او درک سره وکارول. د کشمیر هندو پاچاهان ډېر ظالم وو. د هغه اعلان شوې پالیسي دا وه چې خلکو ته اجازه ورکړي چې له یوې لږې دال روټي پرته نور څه ونه لري. د نوي پاچا حکومت په لیبرال اصولو ولاړ و. هغه غیر ضروري دولتي محصولات او غیر عادلانه مالیات لرې کړل. د مالیاتو د راټولولو ظالمانه طریقې بندې شوې او د محصول په شپږمه برخه دولتي مالیه وضع شوه. په تاریخ فرشته کې راغلي دي چې: شاه میر په ۷۱۵ هجري کې کشمیر ته راغی او د پاچا ډېری رعایا او مامورین یې په مسلمانانو بدل کړل او دومره نفوذ یې پیدا کړ چې په ۷۴۷ هجري قمري کال کې یې پخپله حکومت په غاړه واخیست. حنفي مذهب د کشمیر په ولایت کې مشهور و. شاه میر څلور زامن درلودل چې مشر زوی یې جمشید او دوهم یې علي شیر و. درېیم یې میراثي او څلورم یې هندال و. دوی ټول تکړه او هوښیار وو. شاه میر د درې کالو په بریالیتوب سره د حکومت کولو وروسته مړ شو او مشر زوی جمشید په اتفاق سره په تخت کېناست او علي شیر د هغه وزیر وټاکل شو او د خپل پلار په څیر یې عادلانه حکومت جوړ کړ. ملا شاه محمد شهابادي ژباړه د شاه مير د اولادې يادونه په لاندې ډول ده: «سلطان شاه مير شاوخوا دوه سوه کاله په کاميابۍ سره پر کشمير حکومت وکړ. د دې سلطنت تر ټولو مشهور سلطان زین العابدین مشهور پاچا و. دا سلطان یو لوی عالم، لیکوال او شاعر و. په عربي او فارسي ژبو یې په زړه پورې شعرونه ویل. دغه سلطان د کشمیري ژبې کتابونه، خطاطۍ او عربي، فارسي او سنسکرت اثار راټول کړل او یو لوی کتابتون یې جوړ کړ. دا کتابتون د سلطان فتح شاه تر پادشاهۍ (۸۹۲-۸۹۸ هـ ق) پورې د [[سري نگر|سرینګر]] په ښار کې ساتل کیده، خو د سواتی پټانو د الغ بیګ او بابر له اطاعت څخه ډډه وکړه او په مرداره توګه یې جګړه وکړه، که څه هم د دوی له راتګ وروسته ماتې وخوړه. یوسفزیان چې کلونه کلونه یې پر دې سیمه قبضه کړې وه، د هزاره ګانو ولسوالۍ ته یې مخه کړه او هلته یې د سواتی پټان په نامه یادېدل. د سوات څخه د هزاره ګانو کومه سیمه چې دوی قبضه کړې وه د سلطان پاکل په نوم د فاکلي په نوم ونومول شوه. بیا په اتلسمه پیړۍ کې د سید جلال بابا په مشرۍ دغه قبیله د هزاره ګانو له شمالي سیمې څخه ترکانو وشړله او ټولې غرنۍ او وچې سیمې یې ونیولې. دا قبیله په څو فرعي څانګو ویشل شوې ده. د بېلګې په توګه، جبري، مميالي، علي، متروي ديشان او دودان، دودګان يا ديګان چې ورته نومونه دي او په هغه وخت کې د دو ديال په نامه يادېږي. د فتح البلدان لیکوال لیکي: دودان د سوریې په پوله (ارمینه) کې یو قوم و چې د بنو دودان بن خریمه څخه یې ادعا کوله. &quot;د تورات له مخې دودان بن یخشان بن ابراهیم علیه السلام.&quot; باید معلومه شي چې په ارمنستان کې د اسراییلو جلاوطنۍ یادونه شوې ده. په بني اسرائيلو کې ددودان کورنۍ هم وه، دا خلک له محمد غوري سره اشغر ته راغلي وو، د حافظ رحمت خاني په تاريخونو کې د متروي قبيلې يادونه شوې ده، چې دا خلک ځانونه يوسفزي بولي. د ګبري د نوم په اړه باید معلومه شي چې د بټني قوم پښتانه په اصل کې افغانان دي چې د افغانستان په ختیځه پوله کې د توچي سیند ته څېرمه د ورغر په سیمه کې چې بېټني افغانان اوسیږي. دا خلک هلته په یوه دره کې اوسېدل او له هغه ځایه د محمد غوري سره هجرت کړی وو. په سوات کې د اوسیدو له امله دوی د ګبري په نوم ونومول شول او وروسته په سوات کې د اوسیدو له امله په سواتی مشهور شو، په دې سواتی پټان کې مختلفې وړې افغاني قبيلې شاملې دي چې په دې کې د بټني قبیلې یوه څانګه وه چې بټخیله ده. دا د بټګرام او جنګ له نومونو څخه څرګندیږي. ځینې تاریخپوهان د دوی د نیکونو په اړه متضاد نظرونه لري، مګر دوی په حقیقت کې د افغان قومونو څخه دي. د دوی [[مورنۍ ژبه]] اوس هم [[پښتو]] ده. او په هغه وخت کې دا خلک جنګیدل. الي شنکياري، بټګرام، مانسهره، بافا، اوګي، بيليان ، ګړۍ حبيب الله او بالاکوټ وغيره کې ميشت دي او دا خلک ځانونه افغان او پښتون بولي. هغه د سکهانو او انګرېزانو سره سختې جګړې وکړې. په دوی کې د پښتونولۍ احساسات هم مهم دي.

نوید عالم خواجه خیل یوسفزۍ سواتی د سواتی قوم د ځینو فرعي څانګو په اړه وینا کوي، ابا خیل امیر خان خیل خواجه خیل غازي خیل وغیره، دا ثابته شوه چې سواتی قبیله د پښتون قوم سره تعلق لري. .

د سوات نوی سیاحتي ځای

دشت لیلا د څلورو ولسوالیو ښکلا د دې سيمې څخه ليدل کېدای شي.

سوات، دیر، بونیر، ملاکنډ.

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:سوات]]
[[وېشنيزه:سوات ولسوالۍ]]
[[وېشنيزه:خيبر پښتونخوا]]
[[وېشنيزه:پښتونخوا]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه درملگران]]
[[وېشنيزه:پښتانه خبريال]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه خبريالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تاريخپوهان]]</text>
      <sha1>matfjb3vyxe9wlsjx8nunv108ry5eju</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بياس سيند</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63411</id>
    <revision>
      <id>284039</id>
      <timestamp>2022-08-08T03:45:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4022744|دریائے بیاس]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1071" xml:space="preserve">[[دوتنه:Indus_river.svg|link=فائل:Indus_river.svg]] '''بیاس سیند''' له همالیه څخه سرچینه اخلي او د هند په ختیځ پنجاب ایالت کې د [[امريتسر|امرتسر]] او [[جلندر|جالندھر]] ولسوالیو ترمنځ بهیږي او فیروز پور ته نږدې د ستلج سیند سره یوځای کیږي . ټول اوږدوالی یې 470 کیلومتره دی. دا سیند د 20303 مربع کیلومتره مساحت خړوبوي. د پاکستان له جوړېدو مخکې دغه سیند د پنجاب د متحدو ایالتونو اوبه کولې، خو د پاکستان له جوړېدو وروسته د هند یوه برخه شوه، خو د ستلج سیند [[پاکستان]] ته ننوځي او په ۳۲۶ مخزېږديز کال دلته د لوی [[مقدوني سکندر|سکندر]] لښکرو مخه ونیوله. 
[[وېشنيزه:سارايي مڼه غونی]]
[[وېشنيزه:بياس سيند]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پنجاب، هند]]</text>
      <sha1>f9ro7ml8j11jvqfptlq9cendrjovwz1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284040</id>
      <parentid>284039</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4022744|دریائے بیاس]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1081" xml:space="preserve">[[دوتنه:Indus_river.svg|link=فائل:Indus_river.svg|495x495px]] '''بیاس سیند''' له همالیه څخه سرچینه اخلي او د هند په ختیځ پنجاب ایالت کې د [[امريتسر|امرتسر]] او [[جلندر|جالندھر]] ولسوالیو ترمنځ بهیږي او فیروز پور ته نږدې د ستلج سیند سره یوځای کیږي . ټول اوږدوالی یې 470 کیلومتره دی. دا سیند د 20303 مربع کیلومتره مساحت خړوبوي. د پاکستان له جوړېدو مخکې دغه سیند د پنجاب د متحدو ایالتونو اوبه کولې، خو د پاکستان له جوړېدو وروسته د هند یوه برخه شوه، خو د ستلج سیند [[پاکستان]] ته ننوځي او په ۳۲۶ مخزېږديز کال دلته د لوی [[مقدوني سکندر|سکندر]] لښکرو مخه ونیوله. 
[[وېشنيزه:سارايي مڼه غونی]]
[[وېشنيزه:بياس سيند]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پنجاب، هند]]</text>
      <sha1>gmv8f14h7bdw5as0hd5uw79vg4b0c5a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284041</id>
      <parentid>284040</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4022744|دریائے بیاس]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1081" xml:space="preserve">[[دوتنه:Indus_river.svg|link=فائل:Indus_river.svg|295x295px]] '''بیاس سیند''' له همالیه څخه سرچینه اخلي او د هند په ختیځ پنجاب ایالت کې د [[امريتسر|امرتسر]] او [[جلندر|جالندھر]] ولسوالیو ترمنځ بهیږي او فیروز پور ته نږدې د ستلج سیند سره یوځای کیږي . ټول اوږدوالی یې 470 کیلومتره دی. دا سیند د 20303 مربع کیلومتره مساحت خړوبوي. د پاکستان له جوړېدو مخکې دغه سیند د پنجاب د متحدو ایالتونو اوبه کولې، خو د پاکستان له جوړېدو وروسته د هند یوه برخه شوه، خو د ستلج سیند [[پاکستان]] ته ننوځي او په ۳۲۶ مخزېږديز کال دلته د لوی [[مقدوني سکندر|سکندر]] لښکرو مخه ونیوله. 
[[وېشنيزه:سارايي مڼه غونی]]
[[وېشنيزه:بياس سيند]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پنجاب، هند]]</text>
      <sha1>f44mcfj97k1ucln6emroivl8nrqf0th</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284042</id>
      <parentid>284041</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:04:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4022744|دریائے بیاس]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1085" xml:space="preserve">[[دوتنه:Indus_river.svg|link=فائل:Indus_river.svg|295x295px]]   

'''بیاس سیند''' له همالیه څخه سرچینه اخلي او د هند په ختیځ پنجاب ایالت کې د [[امريتسر|امرتسر]] او [[جلندر|جالندھر]] ولسوالیو ترمنځ بهیږي او فیروز پور ته نږدې د ستلج سیند سره یوځای کیږي . ټول اوږدوالی یې 470 کیلومتره دی. دا سیند د 20303 مربع کیلومتره مساحت خړوبوي. د پاکستان له جوړېدو مخکې دغه سیند د پنجاب د متحدو ایالتونو اوبه کولې، خو د پاکستان له جوړېدو وروسته د هند یوه برخه شوه، خو د ستلج سیند [[پاکستان]] ته ننوځي او په ۳۲۶ مخزېږديز کال دلته د لوی [[مقدوني سکندر|سکندر]] لښکرو مخه ونیوله. 
[[وېشنيزه:سارايي مڼه غونی]]
[[وېشنيزه:بياس سيند]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پنجاب، هند]]</text>
      <sha1>9us7jvzucaf9giphs7axxpde7gv27az</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پاڼيڼي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63412</id>
    <revision>
      <id>284045</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:19:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5025176|پانینی]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2528" xml:space="preserve">
{{Infobox philosopher|name=پانینی|era=fl. 6-4th century BCE|region=[[چارسدہ]]، Northwest [[برصغیر]]{{refn|group=note|According to George Cardonna, the tradition believes that Pāṇini came from Salatura in northwest part of the Indian subcontinent. This is likely to be ancient [[گندھارا]]۔}} (modern day Pakistan)|main_interests=[[قواعدِ زبان]]، [[لسانیات]]|notable_works=''{{IAST|Aṣṭādhyāyī}}'' ([[سنسکرت]])}}
'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>1bsifdyqqhakx3r134w3sl3tds7cbue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284046</id>
      <parentid>284045</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:23:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5025176|پانینی]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3494" xml:space="preserve">
{{Infobox philosopher|name=پانینی|era=fl. 6-4th century BCE|region=[[چارسدہ]]، Northwest [[برصغیر]]{{refn|group=note|According to George Cardonna, the tradition believes that Pāṇini came from Salatura in northwest part of the Indian subcontinent. This is likely to be ancient [[گندھارا]]۔}} (modern day Pakistan)|main_interests=[[قواعدِ زبان]]، [[لسانیات]]|notable_works=''{{IAST|Aṣṭādhyāyī}}'' ([[سنسکرت]])}}{{صندوق معلومات شخص}}
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|signature_size]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|module]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|child]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|notable_works]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|birth_name]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|image_size]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|name]]
'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>45y5x6kq2mx05jby4j90a8x35q7fdm8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284047</id>
      <parentid>284046</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:24:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>یسظ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">
{{Infobox philosopher|name=پانینی|era=fl. 6-4th century BCE|region=[[چارسدہ]]، Northwest [[برصغیر]]{{refn|group=note|According to George Cardonna, the tradition believes that Pāṇini came from Salatura in northwest part of the Indian subcontinent. This is likely to be ancient [[گندھارا]]۔}} (modern day Pakistan)|main_interests=[[قواعدِ زبان]]، [[لسانیات]]|notable_works=''{{IAST|Aṣṭādhyāyī}}'' ([[سنسکرت]])}}{{صندوق معلومات شخص}}

'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>9wkxaxke2picb3lqqdtob2lloki2r4y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284048</id>
      <parentid>284047</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:25:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>طیظ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2058" xml:space="preserve">

'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>0zot033avzxuyzuq2rsl1i0figvq8an</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284049</id>
      <parentid>284048</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:25:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سش</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{Infobox philosopher|name=پانینی|era=fl. 6-4th century BCE|region=[[چارسدہ]]، Northwest [[برصغیر]]{{refn|group=note|According to George Cardonna, the tradition believes that Pāṇini came from Salatura in northwest part of the Indian subcontinent. This is likely to be ancient [[گندھارا]]۔}} (modern day Pakistan)|main_interests=[[قواعدِ زبان]]، [[لسانیات]]|notable_works=''{{IAST|Aṣṭādhyāyī}}'' ([[سنسکرت]])}}{{صندوق معلومات شخص}}


'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>rsc9y0sjai9taftavrmgxtubyajbqde</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284050</id>
      <parentid>284049</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:29:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سش</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2514" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}


'''پانیني''' د [[گندهارا|ګندهارا]] په هېواد کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] ماسټر و. هغه د سنسکرت قواعد او ګرامر په تفصیل سره لیکلي و. ویل کیږي چې هغه د 520-460 مخزېږديزو کلونو ترمنځ ژوند کاوه. خو په دقيقه توګه دا دعوه نشو کولای، البته د هغه دوره د څلورم او اوومې پېړۍ تر منځ ده. هغه د لرغوني پنجاب په شالاتولا ښار کې زېږیدلی و، چې د سېند سیند په غاړه پروت دی.

پانیني په صوابۍ ضلع کې، موجوده تحصیل لاهور کې زېږیدلی. پاڼيڼي په تاکسلا پوهنتون کې استاد و - هغه د سنسکرت ګرامر کتاب &quot;سمکرتیا&quot; لیکلی و. کوم چې د پښتو کلمې &quot;سم&quot; او &quot;کرت&quot; ترکیب دی. په پښتو کې 'سم' مستقیم ته  او 'کرت' خبرې ته ویل کیږي. يانې خبره سمه کړه.

ويل کيږي چې پاڼيڼي له اره پښتون و، او د يوسفزو( اسپزو) ټبر پورې اړوند و، له همدې کبله چې ده کله د سانسکريټ ژبې لومړنی ګرامر وليکه، په هغه کې زياتره خبرې پښتو وې، دا هم ويل کيږي چې پښتو ژبه شايد هغه وخت تر سانسکريت ژبې ښه ګرامر درلود يا دا چې د سانسکريټ په څېر د نورو ژبو مور هم وي او لرغونې ترې هم وي.

له پاڼيڼي نه روايت شوی، چې پښتانه يو قوم نه دی، بلکې د قومونو ګډوله ده. دا خبره به سمه نه وي؛ خو د قومي يووالي پر وړاندې د پښتنو سخت قبيلوي غبرګون دا مبالغه امېزه خبره واقعيت ډوله کوي.
== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
&lt;references group=&quot;note&quot; /&gt;
پښتانه، سراولف کيرو The Pathans
https://www.nunn.asia/81474/%d9%82%d8%a8%d9%8a%d9%84%d9%87-%d9%be%d8%b1%d8%b3%d8%aa%d9%8a/
[[وېشنيزه:پښتانه روهي]]
[[وېشنيزه:پښتانه دینپوهان]]
[[وېشنيزه:پښتانه جنرالان]]
[[وېشنيزه:پښتانه تانبې]]
[[وېشنيزه:پښتانه ادیبان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
[[وېشنيزه:لاهور]]
[[وېشنيزه:لاهور کلا]]
[[وېشنيزه:سانسکريت]]</text>
      <sha1>nirzoxdlyhjmrex5mt75f0wz4o1pvzd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سنهالي ژبه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63413</id>
    <revision>
      <id>284051</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5012974|سنہالی زبان]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1550" xml:space="preserve">{{Infobox language|name=سنہالی|image=Word Sinhala in Yasarath font.svg|nativename=සිංහල ''{{IAST|siṁhala}}''|region=[[&amp;lrm;سری لنکا]]|speakers=15.6 &amp;lrm;ملین|date=2007ء|familycolor=ہند یورپی|fam2=[[ہند ایرانی زبانیں|ہند-ایرانی]]|fam3=[[ہند۔آریائی زبانیں|ہند-آریائی]]|fam4=[[ہند-آریائی زبانوں کی فہرست|جنوبی ہند-آریائی]]|fam5=[[ہند-آریائی زبانوں کی فہرست|جزیری ہند-آریائی]]|script=[[&amp;lrm;سنہالی رسم خط]] (developed from the [[Brahmic family|Brahmi]])|nation={{flag|سری لنکا&amp;lrm;}}|iso1=si|iso2=sin|iso3=sin|map=|notice=Indic|notice2=IPA}}
{{ژبې مالومات|name=سنهالا يا سنهالي ژبه|familycolor=هندو-اروپايي|nativename=සිංහල ''{{IAST|siṁhala}}''|region=[[&amp;lrm;سری لنکا]]|speakers=15.6 &amp;lrm;مېلونه|fontcolor=‌‌‌Blue|nation=سريلانکا}}

'''سنهالا''' یا  سنهالي د سريلانکا هېواد د ژبو څخه'''&amp;#x200E;''' '''یوه مهمه ژبه ده''' . سریلانکایان د دې ژبې '''نوم''' سنهالا بولي. د نوم برخه 'سنګ' د سنسکرت کلمه ده چې مانا یې 'شیر' ده. د سنسکرت او نورو هندي ژبو په لیکونو کې، د دې کلمې سمه املا 'سېنه' ده او په انګلیسي کې د 'sinh' په توګه ژباړل کیږي. مګر په عصري هندي ژبو کې يې، تلفظ سنګ دی.</text>
      <sha1>gexzvc1fxjkcdxhda9zruromfnpzao2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284052</id>
      <parentid>284051</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:56:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/5012974|سنہالی زبان]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1520" xml:space="preserve">{{Infobox language|name=سنہالی|image=Word Sinhala in Yasarath font.svg|nativename=සිංහල ''{{IAST|siṁhala}}''|region=[[&amp;lrm;سری لنکا]]|speakers=15.6 &amp;lrm;ملین|date=2007ء|familycolor=ہند یورپی|fam2=[[ہند ایرانی زبانیں|ہند-ایرانی]]|fam3=[[ہند۔آریائی زبانیں|ہند-آریائی]]|fam4=[[ہند-آریائی زبانوں کی فہرست|جنوبی ہند-آریائی]]|fam5=[[ہند-آریائی زبانوں کی فہرست|جزیری ہند-آریائی]]|script=[[&amp;lrm;سنہالی رسم خط]] (developed from the [[Brahmic family|Brahmi]])|nation={{flag|سری لنکا&amp;lrm;}}|iso1=si|iso2=sin|iso3=sin|map=|notice=Indic|notice2=IPA}}
{{ژبې مالومات|name=سنهالا يا سنهالي ژبه|familycolor=هندو-اروپايي|nativename=සිංහල ''{{IAST|siṁhala}}''|region=[[&amp;lrm;سری لنکا]]|speakers=15.6مېلونه|nation=سريلانکا}}

'''سنهالا''' یا  سنهالي د سريلانکا هېواد د ژبو څخه'''&amp;#x200E;''' '''یوه مهمه ژبه ده''' . سریلانکایان د دې ژبې '''نوم''' سنهالا بولي. د نوم برخه 'سنګ' د سنسکرت کلمه ده چې مانا یې 'شیر' ده. د سنسکرت او نورو هندي ژبو په لیکونو کې، د دې کلمې سمه املا 'سېنه' ده او په انګلیسي کې د 'sinh' په توګه ژباړل کیږي. مګر په عصري هندي ژبو کې يې، تلفظ سنګ دی.</text>
      <sha1>fxms7ksyrcbftspw9u2gkrescw94gax</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284053</id>
      <parentid>284052</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سش</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1271" xml:space="preserve">{{Infobox language|name=سنهالي|image=Word Sinhala in Yasarath font.svg|nativename=සිංහල ''{{IAST|siṁhala}}''|region=[[&amp;lrm;سريلنکا]]|speakers=15.6 &amp;lrm;ميلونه|date=2007ء|familycolor=هندو-اروپايي|fam2=[[هنديايرانۍ ژبې|هندي-ایرانۍ]]|fam3=[[هندو۔اريايي ژبې|هندي-اريايي]]|fam4=[[هندي-اريايي ژبو نوملړ|سوېلي هند-اريايي]]|fam5=[[هندي-اريايي ژبو نوملړ|هند جزيره-اريايي]]|script=[[&amp;lrm;سنهالي ليکدود]] (developed from the [[Brahmic family|Brahmi]])|nation={{flag|سری لنکا&amp;lrm;}}|iso1=si|iso2=sin|iso3=sin|map=|notice=Indic|notice2=IPA}}


'''سنهالا''' یا  سنهالي د سريلانکا هېواد د ژبو څخه'''&amp;#x200E;''' '''یوه مهمه ژبه ده''' . سریلانکایان د دې ژبې '''نوم''' سنهالا بولي. د نوم برخه 'سنګ' د سنسکرت کلمه ده چې مانا یې 'شیر' ده. د سنسکرت او نورو هندي ژبو په لیکونو کې، د دې کلمې سمه املا 'سېنه' ده او په انګلیسي کې د 'sinh' په توګه ژباړل کیږي. مګر په عصري هندي ژبو کې يې، تلفظ سنګ دی.</text>
      <sha1>a5smjm1gllektprm0285mjxbaju7tzb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اگیا بیتال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63414</id>
    <revision>
      <id>284054</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:05:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4187037|اگیا بیتال]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2016" xml:space="preserve">[[دوتنه:Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg/220px-Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg|بټنوک]]
'''اګیا بیتال''' یا '''چیهلوا''' د [[اوردو ژبه|اردو]] یوه عامه کلمه ده چې د بد ، ناوړه او ګډوډي فوق العاده وجود لپاره کارول کيږي. لندبلونه یا قبرونه معمولا یو ډول ګاز خارجوي، کله چې هوا ته ورسیږي، اور اخلي او یو لمبه خپروي چې عام خلک يې شيطان ( بوت پرېت) ګڼي.

په اردو کې د چهلاو کلمې شتون په خپل شالید کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] کلمې چهلانګ ته نږدې والی لري. په عموم کې، اردو ژبي مسلمانان چهلاوا ته پېری يا بوت وايي، په کوم کې چې د لومړي ذکر شوې کلمې نښلول له ژبني او لغوي پلوه غلط دي، ځکه چې په اسلام کې [[پېرى|جن]] او تناسخ يو له بل سره هيڅ تړاو نه لري او د چهلاو کلمه جن ده. د ډول سره تړل کیدی نشي. کیموفلاج یو ناوړه او اوږد کودونکی مخلوق ته ویل کیږي چې انسانان د خپلو حرکتونو سره ګډوډوي؛ په اصل کې د کیموفلاج مفهوم د سنسکرت له کلمې جمپ څخه راوتلی دی او په سنسکرت لغتونو کې د کیموفلاج معنی یو فوق العاده وجود دی او همدارنګه د لیپ او وینش مانا هغه څوک چې ورک شي یا له سترګو پنا شي د دې مفهوم له امله په اردو کې دا کلمه هم ده. د بد کار او د هغه چا لپاره کارول کیږي چې دوکه یا دوکه شوی وي.

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}</text>
      <sha1>j63xs91zxoniz721rcpunv3505fyjq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اګيا بېتال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63415</id>
    <revision>
      <id>284055</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4187037|اگیا بیتال]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2027" xml:space="preserve">[[دوتنه:Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg/220px-Will-o-the-wisp_and_snake_by_Hermann_Hendrich_1823.jpg|بټنوک|انځور]]
'''اګیا بیتال''' یا '''چیهلوا''' د [[اوردو ژبه|اردو]] یوه عامه کلمه ده چې د بد ، ناوړه او ګډوډي فوق العاده وجود لپاره کارول کيږي. لندبلونه یا قبرونه معمولا یو ډول ګاز خارجوي، کله چې هوا ته ورسیږي، اور اخلي او یو لمبه خپروي چې عام خلک يې شيطان ( بوت پرېت) ګڼي.

په اردو کې د چهلاو کلمې شتون په خپل شالید کې د [[سانسکرېټ|سنسکرت]] کلمې چهلانګ ته نږدې والی لري. په عموم کې، اردو ژبي مسلمانان چهلاوا ته پېری يا بوت وايي، په کوم کې چې د لومړي ذکر شوې کلمې نښلول له ژبني او لغوي پلوه غلط دي، ځکه چې په اسلام کې [[پېرى|جن]] او تناسخ يو له بل سره هيڅ تړاو نه لري او د چهلاو کلمه جن ده. د ډول سره تړل کیدی نشي. کیموفلاج یو ناوړه او اوږد کودونکی مخلوق ته ویل کیږي چې انسانان د خپلو حرکتونو سره ګډوډوي؛ په اصل کې د کیموفلاج مفهوم د سنسکرت له کلمې جمپ څخه راوتلی دی او په سنسکرت لغتونو کې د کیموفلاج معنی یو فوق العاده وجود دی او همدارنګه د لیپ او وینش مانا هغه څوک چې ورک شي یا له سترګو پنا شي د دې مفهوم له امله په اردو کې دا کلمه هم ده. د بد کار او د هغه چا لپاره کارول کیږي چې دوکه یا دوکه شوی وي.

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}</text>
      <sha1>lidbyo7dxoxptn8y35y3dtppd7adnfk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>الهند</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63416</id>
    <revision>
      <id>284056</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/3772090|الہند]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3192" xml:space="preserve">[[دوتنه:Indies.PNG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Indies.PNG/400px-Indies.PNG|کيڼ|بټنوک|400x400px|
{{Legend|#1E90FF|'''[[غرب الہند]] ([[وېسټ انډیز]])'''}}]]
[[دوتنه:1801_Cary_Map_of_the_East_Indies_and_Southeast_Asia_(_Singapore,_Borneo,_Sumatra,_Java,_Philippines)_-_Geographicus_-_EastIndies-cary-1801.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/1801_Cary_Map_of_the_East_Indies_and_Southeast_Asia_%28_Singapore%2C_Borneo%2C_Sumatra%2C_Java%2C_Philippines%29_-_Geographicus_-_EastIndies-cary-1801.jpg/220px-1801_Cary_Map_of_the_East_Indies_and_Southeast_Asia_%28_Singapore%2C_Borneo%2C_Sumatra%2C_Java%2C_Philippines%29_-_Geographicus_-_EastIndies-cary-1801.jpg|بټنوک| د ختیځ هند ټاپوګان]]
'''الهند، انډيز''' يا ا'''يسټ''' '''انډيز''' هغه اصطلاح ده چې د جنوبي اسيا او سوېل ختيځې اسيا د '''ځمکې''' د پراخوالي لپاره کارول کېږي، &lt;ref name=&quot;Oxford&quot;&gt;Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, East Indies/East India&lt;/ref&gt; چې د اوسني [[هند]] ، [[پاکستان]] ، [[بنګله دیش|بنګله دېش]] ، [[ميانمار]] ، [[نیپال|نيپال]] ، [[بوتان]] ، [[سریلانکا|سريلانکا]] ، [[مالدیف|مالديف]] ، د [[اندونيزيا]] ، [[تایلنډ|تايلند]] ، [[کمبودیا|کمبوډيا]] زياتره برخه پکې شامله ده., [[لاووس|لاوس]], [[ویتنام]], [[برونای]], [[سنګاپور]], [[فلیپین|فیلیپین]], [[ختيځ تيمور|ختیځ تیمور]] او [[مالیزیا هیواد|مالیزیا]] . په ډیر محدود معنی کې، '''انډیز''' د سویل ختیځ آسیا ټاپوګانو ته د راجع کولو لپاره هم کارول کیدی شي، په ځانګړې توګه د '''مالیزیا ګروپ، الجزایر''' . &lt;ref name=&quot;حوالہ 1&quot;&gt;Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, ''&quot;East Indies/East India&quot;''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/176713/East-Indies Britannica.com ''&quot;East Indies&quot;'']&lt;/ref&gt;

د [[اندونيزيا|اندونیزیا]] د خپلواکۍ څخه دمخه، د هالنډ تر نفوذ لاندې سیمه کې یو نوی میشت ځای رامینځته شو چې د هالنډ ختیځ انډیز په نوم یادیږي. په ورته ډول، د [[فلیپین|فیلیپین]] د خپلواکۍ دمخه، په سیمه کې د هسپانوي ختیځ انډیز کالونی هم تاسیس شوی و. د یو تعریف له مخې په ختیځ هند کې کیدای شي اندوچینا ، [[فلیپین|د فیلیپین ټاپوګان]] ، [[برونای]] ، [[سنګاپور]] او [[ختيځ تيمور|ختیځ تیمور]] شامل وي، مګر لویدیځ نیو ګیني شامل نه دي ځکه چې دا د ماليزيا برخه ده.

== نور وګوره ==

* د مالیزیا ټولګه الجیرز
* هالنډ ختیځ انډیز
* اسپانیا ختیځ انډیز
* لویدیځ هند

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}</text>
      <sha1>c7ldiihjyx98x7ntws18g6xt2sju3yj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>هندکو يا انکو ژبه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63417</id>
    <revision>
      <id>284058</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:31:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4922010|ہندکو]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5623" xml:space="preserve">{{Infobox language|name=ہندکو|altname=Hindko&lt;br/&gt;Panjistani|nativename={{Lang|hnd|{{اردو نستعلیق|ہندکو}}}}|image=Hindko.svg|imagesize=200px|imagecaption=''ہندکو''  [[شاہ مکھی]] میں|states=[[پاکستان]]|region=[[ضلع پشاور]]، [[ضلع کوہاٹ]]، [[ہزارہ]]، [[خیبر پختونخوا]]، [[سطح مرتفع پوٹھوہار]]، [[پنجاب، پاکستان]]، [[آزاد کشمیر]]|speakers={{Significant figures|30.69|2}} لاکھ|date=2016|ref=&lt;ref&gt;{{e20|hnd|Hindko}}, citing the 2014 World Factbook.&lt;/ref&gt;|familycolor=Indo-European|fam2=[[ہند ایرانی زبانیں|ہند ایرانی]]|fam3=[[ہند۔آریائی زبانیں|ہند۔آریائی]]|fam4=[[ہند۔آریائی زبانیں|شمال مغربی]]|fam5=[[پنجابی کے لہجے|پنجابی]]|fam6=[[لہندا زبانیں|لہندا]] (مغربی پنجابی)|dia1=پشاوری|dia2=[[Kohati]]|dia3=[[Awankari]], [[گھیبی لہجہ]], [[چھاچھی]]|dia4=ہزارہ ہندکو|dia5=Tanauli{{citation needed|date = November 2016}}|script=[[شاہ مکھی]]|lc1=hnd|ld1=جنوبی ہندکو|lc2=hno|ld2=شمالی ہندکو|glotto=hind1271|glottorefname=Hindko
&lt;!--|notice=Indic--&gt;}}
{{Infobox language|name=انکو|altname=Hindko&lt;br/&gt;Panjistani|nativename={{Lang|hnd|{{اردو نستعلیق|انکو}}}}|image=Hindko.svg|imagesize=200px|imagecaption='هندکو''  [[شاہ مکھی]]|states=[[پاکستان]]|region=[[پېښور]]، [[کوهاټ]]، [[هزاره]]، [[خیبر پښتونخوا]]، [[پلوټه پوټوهر]]، [[پنجاب، پاکستان]]، [[آزاد کشمیر]]|speakers={{Significant figures|30.69|2}}لکه|date=2016|ref=&lt;ref&gt;{{e20|hnd|Hindko}}, citing the 2014 World Factbook.&lt;/ref&gt;|familycolor=Indo-European|fam2=[[هندوايرانۍ ژبې|هندو ايراني]]|fam3=[[هنداريايي ژبې|هند۔اریايي]]|fam4=[[هنداريايي ژبې|شمال لوېديځې]]|fam5=[[پنجابي لهجې|پنجابي]]|fam6=[[هندي ژبې|لہندا]] (مغربي پنجابي)|dia1=پېښورۍ|dia2=[[کوهاټي]]|dia3=[[Awankari]], [[ګهيبي لهجه]], [[چهاچهي]]|dia4=هزاره انکو|dia5=Tanauli{{citation needed|date = November 2016}}|script=[[شاہ مکھي]]|lc1=hnd|ld1=سوېلي انکو|lc2=hno|ld2=شمالي انکو|glotto=hind1271|glottorefname=Hindko
&lt;!--|notice=Indic--&gt;}}

'''هیندکو''' ، یا د هندکو ژبه، د ځینو کارپوهانو له خوا د هندکو ژبې په نوم یادیږي. کوم چې د هند - آریایي ژبو کورنۍ لنده فرعي کټګورۍ پورې اړه لري. د دې ژبې ویونکو ته هندوکوان ویل کیږي. دا ژبه د [[پاکستان]] ، شمالي [[هندوستان|هند]] او [[افغانستان]] په هندي سیمو کې ویل کیږي  د هندوکو کلمه په لفظي توګه د هند غرونو مانا لري، یو نوم چې په پارسي سیمو کې د همالیا د سلسلې لپاره کارول کیږي. په [[پاړسي ژبه|فارسي]] ژبه کې د هند کلمه [[اباسين (سيند)|د سېند سیند]] پورې اړوند سیمې او کوه مانا [[غر|غرونه]] دي. هنديکو په همدې تناسب د هند ژبه ویل کیږي. د هندکو اصطلاح د لرغوني یونان په علمي حلقو کې هم موندل شوې چې د اوسني شمالي پاکستان او ختیځ افغانستان غرونو لړۍ ته اشاره کوي. دا ژبه په پاکستان کې په [[اېبوټ آباد|ایبټ اباد]] ، مانسهره ، هري پور ، بټګرام ، [[پېښور]] ، [[کوهاټ]] ، د [[خېبر پښتونخوا|خیبر پښتونخوا]] ، د پنجاب صوبې [[اټک]] او پوټوهر سیمو او د [[آزاد کشمير|آزاد کشمیر]] په ډېرو سیمو لکه پونچ ، باغ ، مظفرآباد او نورو کې ویل کېږي. د اټکل له مخې څلور میلیونه خلک کولای شي په دې ژبه خبرې او پوه شي. د دې ژبې ویونکو ته کومه ځانګړې اشاره نشته. دوی په مختلفو قومونو او سیمو پورې اړه لري او معمولا په لویو قومونو ویشل شوي. خو د هزاره ډویژن ، هري پور ، [[اېبوټ آباد|ایبټ آباد]] او مانسهره په سیمو کې دوی د هزاره وال هزاره ډویژن په نوم یادیږي. د [[پېښور]] په ښار کې د دې ژبې ويونکي د پېښوري يا خرې په نامه يادېږي، چې د پېښور ښار اصلي هندوان دي، ويل کېږي چې د پاکستان تر خپلواکۍ مخکې د امب ايالت د تنولي قبيلې واکمن و. دلته 100% خبرې کیږي، تنولي اوس هم په [[خېبر پښتونخوا|خیبر پښتونخوا]] کې تر ټولو لویه هندي ژبه ده.

== انکو ژبې لهجې ==
هندي ديارلس ژبې لري

=== شمالي انکو ===
1. ایبټ آباد هندکو

2. ګالیتیا هندکو

3. هریپور هندکو

4. مانسهره هندکو (ټیکس، میکس)

5. تنولي هندکو

6. اسلام آباد هندکو

=== جنوبي هند ===
7. پېښور

۸. تڼۍ

۹. غیبلي

10. کوهاتی هندکو

11. د پېښور کليوالي هندوکو

12. بډایه

13. اونکاری

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:پنجابي ژبه]]
[[وېشنيزه:د پاکستان ژبې]]</text>
      <sha1>o0e8xmji02nie9uhnz5war7xa5cka6s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284059</id>
      <parentid>284058</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:33:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4922010|ہندکو]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5568" xml:space="preserve">{{Infobox language|name=ہندکو|altname=Hindko&lt;br/&gt;Panjistani|nativename={{Lang|hnd|{{اردو نستعلیق|ہندکو}}}}|image=Hindko.svg|imagesize=200px|imagecaption=''ہندکو''  [[شاہ مکھی]] میں|states=[[پاکستان]]|region=[[ضلع پشاور]]، [[ضلع کوہاٹ]]، [[ہزارہ]]، [[خیبر پختونخوا]]، [[سطح مرتفع پوٹھوہار]]، [[پنجاب، پاکستان]]، [[آزاد کشمیر]]|speakers={{Significant figures|30.69|2}} لاکھ|date=2016|ref=&lt;ref&gt;{{e20|hnd|Hindko}}, citing the 2014 World Factbook.&lt;/ref&gt;|familycolor=Indo-European|fam2=[[ہند ایرانی زبانیں|ہند ایرانی]]|fam3=[[ہند۔آریائی زبانیں|ہند۔آریائی]]|fam4=[[ہند۔آریائی زبانیں|شمال مغربی]]|fam5=[[پنجابی کے لہجے|پنجابی]]|fam6=[[لہندا زبانیں|لہندا]] (مغربی پنجابی)|dia1=پشاوری|dia2=[[Kohati]]|dia3=[[Awankari]], [[گھیبی لہجہ]], [[چھاچھی]]|dia4=ہزارہ ہندکو|dia5=Tanauli{{citation needed|date = November 2016}}|script=[[شاہ مکھی]]|lc1=hnd|ld1=جنوبی ہندکو|lc2=hno|ld2=شمالی ہندکو|glotto=hind1271|glottorefname=Hindko
&lt;!--|notice=Indic--&gt;}}
{{Infobox language|name=انکو|altname=Hindko&lt;br/&gt;Panjistani|nativename=|image=Hindko.svg|imagesize=200px|imagecaption='هندکو''  [[شاہ مکھی]]|states=[[پاکستان]]|region=[[پېښور]]، [[کوهاټ]]، [[هزاره]]، [[خیبر پښتونخوا]]، [[پلوټه پوټوهر]]، [[پنجاب، پاکستان]]، [[آزاد کشمیر]]|speakers=3.6 مېلونه وګړي|date=2016|ref=&lt;ref&gt;{{e20|hnd|Hindko}}, citing the 2014 World Factbook.&lt;/ref&gt;|familycolor=Indo-European|fam2=[[هندوايرانۍ ژبې|هندو ايراني]]|fam3=[[هنداريايي ژبې|هند۔اریايي]]|fam4=[[هنداريايي ژبې|شمال لوېديځې]]|fam5=[[پنجابي لهجې|پنجابي]]|fam6=[[هندي ژبې|لہندا]] (مغربي پنجابي)|dia1=پېښورۍ|dia2=[[کوهاټي]]|dia3=[[اوانکري]], [[ګهيبي لهجه]], [[چهاچهي]]|dia4=هزاره انکو|dia5=Tanauli{{citation needed|date = November 2016}}|script=[[شاہ مکھي]]|lc1=hnd|ld1=سوېلي انکو|lc2=hno|ld2=شمالي انکو|glotto=hind1271|glottorefname=Hindko
&lt;!--|notice=Indic--&gt;}}

'''هیندکو''' ، یا د هندکو ژبه، د ځینو کارپوهانو له خوا د هندکو ژبې په نوم یادیږي. کوم چې د هند - آریایي ژبو کورنۍ لنده فرعي کټګورۍ پورې اړه لري. د دې ژبې ویونکو ته هندوکوان ویل کیږي. دا ژبه د [[پاکستان]] ، شمالي [[هندوستان|هند]] او [[افغانستان]] په هندي سیمو کې ویل کیږي  د هندوکو کلمه په لفظي توګه د هند غرونو مانا لري، یو نوم چې په پارسي سیمو کې د همالیا د سلسلې لپاره کارول کیږي. په [[پاړسي ژبه|فارسي]] ژبه کې د هند کلمه [[اباسين (سيند)|د سېند سیند]] پورې اړوند سیمې او کوه مانا [[غر|غرونه]] دي. هنديکو په همدې تناسب د هند ژبه ویل کیږي. د هندکو اصطلاح د لرغوني یونان په علمي حلقو کې هم موندل شوې چې د اوسني شمالي پاکستان او ختیځ افغانستان غرونو لړۍ ته اشاره کوي. دا ژبه په پاکستان کې په [[اېبوټ آباد|ایبټ اباد]] ، مانسهره ، هري پور ، بټګرام ، [[پېښور]] ، [[کوهاټ]] ، د [[خېبر پښتونخوا|خیبر پښتونخوا]] ، د پنجاب صوبې [[اټک]] او پوټوهر سیمو او د [[آزاد کشمير|آزاد کشمیر]] په ډېرو سیمو لکه پونچ ، باغ ، مظفرآباد او نورو کې ویل کېږي. د اټکل له مخې څلور میلیونه خلک کولای شي په دې ژبه خبرې او پوه شي. د دې ژبې ویونکو ته کومه ځانګړې اشاره نشته. دوی په مختلفو قومونو او سیمو پورې اړه لري او معمولا په لویو قومونو ویشل شوي. خو د هزاره ډویژن ، هري پور ، [[اېبوټ آباد|ایبټ آباد]] او مانسهره په سیمو کې دوی د هزاره وال هزاره ډویژن په نوم یادیږي. د [[پېښور]] په ښار کې د دې ژبې ويونکي د پېښوري يا خرې په نامه يادېږي، چې د پېښور ښار اصلي هندوان دي، ويل کېږي چې د پاکستان تر خپلواکۍ مخکې د امب ايالت د تنولي قبيلې واکمن و. دلته 100% خبرې کیږي، تنولي اوس هم په [[خېبر پښتونخوا|خیبر پښتونخوا]] کې تر ټولو لویه هندي ژبه ده.

== انکو ژبې لهجې ==
هندي ديارلس ژبې لري

=== شمالي انکو ===
1. ایبټ آباد هندکو

2. ګالیتیا هندکو

3. هریپور هندکو

4. مانسهره هندکو (ټیکس، میکس)

5. تنولي هندکو

6. اسلام آباد هندکو

=== جنوبي هند ===
7. پېښور

۸. تڼۍ

۹. غیبلي

10. کوهاتی هندکو

11. د پېښور کليوالي هندوکو

12. بډایه

13. اونکاری

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:پنجابي ژبه]]
[[وېشنيزه:د پاکستان ژبې]]</text>
      <sha1>7g1wqfgid8uriptypuy8lsu0jdsrjms</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سېنګ(سنگھ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63418</id>
    <revision>
      <id>284060</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:43:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4176583|سنگھ]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3610" xml:space="preserve">'''سنګ''' یوه کلمه یا سرلیک دی چې د مستعار نوم، منځنی نوم یا وروستی نوم په توګه کارول کیږي چې په [[هندوستان|هند]] کې اختراع شوی. دا د سنسکرت کلمه ده چې مانا یې [[پړانگ|پړانګ]] ده. په [[هندوستان|هند]] کې دا نومځری(لقب) د مختلفو جنګیالیو قومونو له خوا منل شوی. د دې لقب کارول په ډېرو نورو ذاتونو کې موندل کیږي، مګر د سیکانو په منځ کې د هغې کارول ډېر عام دي. په هرصورت، په اوسني وخت کې دا یوازې په سکهانو پورې محدود نه دی بلکې دا په هند کې د ډېرو ټولنیزو او مذهبي ټولنو لخوا منل شوی او کارول شوی لقب دی. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=bfAMAQAAMAAJ|title=Communities, segments, synonyms, surnames and titles|publisher=[[Anthropological Survey of India]]|last=[[Kumar Suresh Singh]]|year=1996|isbn=9780195633573|page=32|quote=Going by the usage, Singh is more a title than a surname, cutting across communities and religious groups.}}&lt;/ref&gt;

== تنوع ==
د سېنګ کلمه د سانسېکرېت له کلمې سنهه څخه اخیستل شوې ده (सिंह  تلفظ: siṃha) چې د [[پړانگ|پړانګ]] په مانا ده. دا په مختلفو ژبو کې په مختلفو لارو لیکل کیږي، د بېلګې په توګه:

* په ګورموکي او شاهمکي پنجابي کې دا په ਸਿੰਘ / سنګه ليکل کیږي. د ژبې له مخې دې ته سنګ ویل کیږي.
* [[بنګالي ژبه|په بنګالي ژبه]] کې ورته সিংহ (شنګوه) ویل کیږي.
* په هندي کې دا په لفظي ډول सिंह (سنه) لیکل کیږي مګر په لغت کې یې سنګ تلفظ کیږي.
* په مراټي کې دا د सिंह په نوم لیکل کیږي او د سنها په توګه لوستل کیږي.
* په ګجراتي کې د સિંહ (سنها) په نوم لیکل کیږي. په ګجرات کې، د سینهجي کلمه کارول کیږي، د درناوي ښودلو لپاره سینه ته جی اضافه کوي.
* په [[تېلوګو]] کې، సింహం (سېمهه) کارول کیږي.
* ملیالم د سمهم یا سنهام (സിംഹം)(سنګم) کلمه کاروي، کوم چې په حقیقت کې د سنګ بدیل دی.
* [[تامیلي ژبه|تاميلي ژبه]] د سنګهم (சிங்கம்)(سنګهم) کلمه کاروي، کوم چې د سنګ بدیل هم دی.
* په [[سنهالي ژبه]] کې د සිංහ (سنها) په نوم هم ویل کېږي او لوستل کېږي، خو د سینهالي ژبې نوم هم له همدې څخه دی، سنها د زمري په مانا دی او  لي د وينې په مانا، چې سنهالیز مانا د زمري په وینه سره یو کس. د زمري په څېر) زړور اوسئ).
* په برمايي کې دا د สิงห์ (سېنګ) په توګه لیکل کیږي او لوستل کیږي.
* په [[تاي ژبه|تایلندي ژبه]](تايي ژبه) کې سانګا (สิงห์)  دی. همدا ډول سنګا په اندونیزیا او مالیزیا کې لیکل او لوستل کیږي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:سکان]]
[[وېشنيزه:سنګه]]
[[وېشنيزه:سېنګ]]
[[وېشنيزه:سنګ]]
[[وېشنيزه:(สิงห์)]]</text>
      <sha1>e1570a1nn51qqr9aszvhjhpmzkv15nj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ولټېج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63419</id>
    <revision>
      <id>284061</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:50:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4208784|وولٹیج]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3327" xml:space="preserve">{{برقناطیسیت}}
'''بریښنایي''' پوټینشيل(Electric potential)، د '''برېښنا احتمالي توپیر''' یا '''ولتاژ''' هم په ساده ډول '''احتمالي''' توپیر (لنډیز PD) په نوم هم یادیږي او په ایټالو کې د ''V'' لخوا اشاره کیږي. دا هغه فشار دی چې د برېښنا د جریان لامل کیږي یا په ساده الفاظو کې دا فشار دی چې [[اېلېکټرون|بریښنایی]] جریان ته اړوي. په تیرو وختونو کې، د دې لپاره د بریښنا '''فشار''' او فشار اصطلاحات کارول شوي. د فشار کلمه لاهم ځینې وختونه نن ورځ د لوړ فشار تارونو ته راجع کولو لپاره کارول کیږي.
[[دوتنه:ISO_7010_W012.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/ISO_7010_W012.svg/220px-ISO_7010_W012.svg.png|کيڼ|بټنوک| نړیوال سمبول د لوړ ولتاژ څخه د شاک خطر په ګوته کولو لپاره]]
لکه څنګه چې فاصله تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، ولتاژ تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، د بېلګې په توګه د دوو تارونو تر منځ یا د تار او ځمکې ترمنځ یا د باد او ځمکې ترمنځ. یوازې د یو تار په ولتاژ کې داسې انګېرل کیږي چې بل ځای ځمکه ده. ولټاژ په ولټ اندازه کیږي او ولټ په V نښه ښودل کیږي.
[[دوتنه:Digital_Multimeter_Aka.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Digital_Multimeter_Aka.jpg/220px-Digital_Multimeter_Aka.jpg|بټنوک| ولتاژ د ملټي میټر په مرسته اندازه کېدی شي.]]

== تعریف ==
{{اقتباس|{{ٹ}}[[برقی میدان]] میں ابتدائی نقطے سے اختتامی نقطے تک اکائی [[برقی بار]] منتقل کرنے کے لیے درکار توانائی کو ابتدائی نقطے کے حوالے سے اختتامی نقطے کی برقی جُہدی فرق (Electric Potential Difference) کہا جاتا ہے{{ن}}}}
هغه انرژي چې یو واحد [برقی چارج] ته اړتیا لري په بریښنایی ډګر کې له ابتدايي نقطې څخه پای ټکي ته حرکت وکړي د لومړني نقطې په اړه د پای ټکي بریښنایی احتمالي توپیر ته ویل کیږي. 

&lt;ref&gt;کتاب: برقی ادوار، باب 1، صفحہ 6، مصنف: خالد خان یوسفزئی&lt;/ref&gt;

== برېښنايي ځواک ==
الیکټروموټیو ځواک ( emf ) هغه ځواک دی چې په برېښنایی سرکټ کې جریان چلوي. الیکټروموټیو ځواک د [[برېښنایي بټرۍ|بیټرۍ]] یا جنراتور ولټاژ ته اشاره کوي کله چې کرنټ نه عرضه کوي ځکه چې د برېښنایی جریان چمتو کولو سره سم د داخلي مقاومت له امله emf راټیټیږي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}

== نور وګوره ==

* برېښنایی مقاومت
* برقي جریان
* د اوم قانون
* د قانون لینز
* کولمب
* د پوستکي اغېز
* ولتاژ زیات کړئ
* د تار ګېج</text>
      <sha1>mp9rsbyrmwblxy70e8c75cb4oafbb9p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284062</id>
      <parentid>284061</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:50:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4208784|وولٹیج]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3352" xml:space="preserve">{{برقناطیسیت}}
{{برقناطیسیت}}
'''بریښنایي''' پوټینشيل(Electric potential)، د '''برېښنا احتمالي توپیر''' یا '''ولتاژ''' هم په ساده ډول '''احتمالي''' توپیر (لنډیز PD) په نوم هم یادیږي او په ایټالو کې د ''V'' لخوا اشاره کیږي. دا هغه فشار دی چې د برېښنا د جریان لامل کیږي یا په ساده الفاظو کې دا فشار دی چې [[اېلېکټرون|بریښنایی]] جریان ته اړوي. په تیرو وختونو کې، د دې لپاره د بریښنا '''فشار''' او فشار اصطلاحات کارول شوي. د فشار کلمه لاهم ځینې وختونه نن ورځ د لوړ فشار تارونو ته راجع کولو لپاره کارول کیږي.
[[دوتنه:ISO_7010_W012.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/ISO_7010_W012.svg/220px-ISO_7010_W012.svg.png|کيڼ|بټنوک| نړیوال سمبول د لوړ ولتاژ څخه د شاک خطر په ګوته کولو لپاره]]
لکه څنګه چې فاصله تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، ولتاژ تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، د بېلګې په توګه د دوو تارونو تر منځ یا د تار او ځمکې ترمنځ یا د باد او ځمکې ترمنځ. یوازې د یو تار په ولتاژ کې داسې انګېرل کیږي چې بل ځای ځمکه ده. ولټاژ په ولټ اندازه کیږي او ولټ په V نښه ښودل کیږي.
[[دوتنه:Digital_Multimeter_Aka.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Digital_Multimeter_Aka.jpg/220px-Digital_Multimeter_Aka.jpg|بټنوک| ولتاژ د ملټي میټر په مرسته اندازه کېدی شي.]]

== تعریف ==
{{اقتباس|{{ٹ}}[[برقی میدان]] میں ابتدائی نقطے سے اختتامی نقطے تک اکائی [[برقی بار]] منتقل کرنے کے لیے درکار توانائی کو ابتدائی نقطے کے حوالے سے اختتامی نقطے کی برقی جُہدی فرق (Electric Potential Difference) کہا جاتا ہے{{ن}}}}
هغه انرژي چې یو واحد [برقی چارج] ته اړتیا لري په بریښنایی ډګر کې له ابتدايي نقطې څخه پای ټکي ته حرکت وکړي د لومړني نقطې په اړه د پای ټکي بریښنایی احتمالي توپیر ته ویل کیږي. 

&lt;ref&gt;کتاب: برقی ادوار، باب 1، صفحہ 6، مصنف: خالد خان یوسفزئی&lt;/ref&gt;

== برېښنايي ځواک ==
الیکټروموټیو ځواک ( emf ) هغه ځواک دی چې په برېښنایی سرکټ کې جریان چلوي. الیکټروموټیو ځواک د [[برېښنایي بټرۍ|بیټرۍ]] یا جنراتور ولټاژ ته اشاره کوي کله چې کرنټ نه عرضه کوي ځکه چې د برېښنایی جریان چمتو کولو سره سم د داخلي مقاومت له امله emf راټیټیږي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}

== نور وګوره ==

* برېښنایی مقاومت
* برقي جریان
* د اوم قانون
* د قانون لینز
* کولمب
* د پوستکي اغېز
* ولتاژ زیات کړئ
* د تار ګېج</text>
      <sha1>3xneqr6aywva9a3ierv17tilg7fs3vl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284063</id>
      <parentid>284062</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>یسظ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3303" xml:space="preserve">
'''بریښنایي''' پوټینشيل(Electric potential)، د '''برېښنا احتمالي توپیر''' یا '''ولتاژ''' هم په ساده ډول '''احتمالي''' توپیر (لنډیز PD) په نوم هم یادیږي او په ایټالو کې د ''V'' لخوا اشاره کیږي. دا هغه فشار دی چې د برېښنا د جریان لامل کیږي یا په ساده الفاظو کې دا فشار دی چې [[اېلېکټرون|بریښنایی]] جریان ته اړوي. په تیرو وختونو کې، د دې لپاره د بریښنا '''فشار''' او فشار اصطلاحات کارول شوي. د فشار کلمه لاهم ځینې وختونه نن ورځ د لوړ فشار تارونو ته راجع کولو لپاره کارول کیږي.
[[دوتنه:ISO_7010_W012.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/ISO_7010_W012.svg/220px-ISO_7010_W012.svg.png|کيڼ|بټنوک| نړیوال سمبول د لوړ ولتاژ څخه د شاک خطر په ګوته کولو لپاره]]
لکه څنګه چې فاصله تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، ولتاژ تل د دوو ځایونو ترمنځ وي، د بېلګې په توګه د دوو تارونو تر منځ یا د تار او ځمکې ترمنځ یا د باد او ځمکې ترمنځ. یوازې د یو تار په ولتاژ کې داسې انګېرل کیږي چې بل ځای ځمکه ده. ولټاژ په ولټ اندازه کیږي او ولټ په V نښه ښودل کیږي.
[[دوتنه:Digital_Multimeter_Aka.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Digital_Multimeter_Aka.jpg/220px-Digital_Multimeter_Aka.jpg|بټنوک| ولتاژ د ملټي میټر په مرسته اندازه کېدی شي.]]

== تعریف ==
{{اقتباس|{{ٹ}}[[برقی میدان]] میں ابتدائی نقطے سے اختتامی نقطے تک اکائی [[برقی بار]] منتقل کرنے کے لیے درکار توانائی کو ابتدائی نقطے کے حوالے سے اختتامی نقطے کی برقی جُہدی فرق (Electric Potential Difference) کہا جاتا ہے{{ن}}}}
هغه انرژي چې یو واحد [برقی چارج] ته اړتیا لري په بریښنایی ډګر کې له ابتدايي نقطې څخه پای ټکي ته حرکت وکړي د لومړني نقطې په اړه د پای ټکي بریښنایی احتمالي توپیر ته ویل کیږي. 

&lt;ref&gt;کتاب: برقی ادوار، باب 1، صفحہ 6، مصنف: خالد خان یوسفزئی&lt;/ref&gt;

== برېښنايي ځواک ==
الیکټروموټیو ځواک ( emf ) هغه ځواک دی چې په برېښنایی سرکټ کې جریان چلوي. الیکټروموټیو ځواک د [[برېښنایي بټرۍ|بیټرۍ]] یا جنراتور ولټاژ ته اشاره کوي کله چې کرنټ نه عرضه کوي ځکه چې د برېښنایی جریان چمتو کولو سره سم د داخلي مقاومت له امله emf راټیټیږي.

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}

== نور وګوره ==

* برېښنایی مقاومت
* برقي جریان
* د اوم قانون
* د قانون لینز
* کولمب
* د پوستکي اغېز
* ولتاژ زیات کړئ
* د تار ګېج</text>
      <sha1>h64h07khcrivcqnhbqpsqzxfvchtcct</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>تنور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63420</id>
    <revision>
      <id>284064</id>
      <timestamp>2022-08-08T05:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4928008|تندور]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4325" xml:space="preserve">تنور (/tænˈdʊər/ یا /tɑ:nˈdʊər/)، چې تندور هم ورته ویل کیږي، یو خټين یا فلزي جوړښت دی چې د ډوډۍ او خوړو پخولو لپاره کارول کیږي. دا تنور په سوېلي ، [[منځنۍ آسيا|مرکزي]] او [[لويديځه اسيا|لوېدیځه اسیا]] او همدارنګه په جنوبي قفقاز کې. &lt;ref name=&quot;Raichlen&quot;&gt;{{Cite news|Title=A Tandoori Oven brings India's heat to the backyard|URL=https://www.nytimes.com/2011/05/11/dining/a-tandoor-oven-brings-indias-heat-to-the-backyard.html|Work=New York Times|Date=10 May 2011}}&lt;/ref&gt;کې د ډوډۍ پخولو لپاره کارول کیږي &lt;ref name=&quot;nytimes.com&quot;&gt;{{Cite news|URL=https://www.nytimes.com/2011/05/11/dining/a-tandoor-oven-brings-indias-heat-to-the-backyard.html?pagewanted=all&amp;_r=0|Work=The New York Times|Title=A Tandoor Oven Brings India's Heat to the Backyard|Date=10 May 2011}}&lt;/ref&gt; 
[[دوتنه:Making_of_Chapati_in_chulha.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Making_of_Chapati_in_chulha.jpg/220px-Making_of_Chapati_in_chulha.jpg|alt=تنور|بټنوک| تنور]]

== د نوم ريښه ==
دا کلمه د هندي / اردو تندور (تنور / تندور) څخه راځي، چې په عربي ژبه کې کارول کیږي. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=قرآن، سورۂ ہود، آیت نمبر : 40 |url=https://irfan-ul-quran.com/urdu/Surah-Hud-with-urdu-translation/40 |access-date=6 May 2022}}&lt;/ref&gt; په فارسي کې د تنور مانا تندور ده (د خټو ټوټې). د ده خدا فارسي لغتونو له مخې، دا فارسي کلمه د اکاډین کلمې تانارو (𒋾𒂟) څخه اخیستل شوې ده، چې د &quot;خټې&quot; او (نورو / نورا) &quot;اور&quot; څخه جوړه شوې ده او د ګیلګامش په اکاډین نسخه کې یادونه شوې، (په سنسکرت کې، تنور ته کنډو ویل کیده.)

د تندور سره تړلي او ورته کلمې په مختلفو ژبو کې کارول کیږي، د بیلګې په توګه درې فارسي کلمې تاندور او تنویر، ارمني تنور (تونیر)، جورجی تون (تون)، عربي تنور (تنور)، عبراني تنور (تنور)، ترکي تندر، ازبکان ورته تندر، آذربایجاني تندر او کرد ټینور وايي.


البته هېره دې نه وي د تنور لفظ په پښتو ژبه کې له دوه لفظونو ترکيب دی چې لومړی يې (تن)او دوهم يې (اور) يانې هغه تن يا بدن چې هلته اور وي، ملطب د اوربلولو ځای.

== کارول ==
د تنور لپاره تودوخه معمولا د چارکول (ډبرو سکرو) یا د لرګیو له اور څخه رامینځته کیږي چې پخپله تندور کې سوځي ، نو دا اور د روټیو پخولو لپاره کارول کیږي. خواړه د دې اور د تودوخې په واسطه پخیږي چې ګرمه هوا، د پخلی کولو او څاڅکو او د خوړو جوس او نور د ډبرو سکرو ته لیږدول کیږي.

یو تنور چې د تودوخې درجه یې 480 درجې سانتي ګراد (900&amp;nbsp;°F) او دا معمول دی چې تنور د اوږدې مودې لپاره سوځول ترڅو د پخلي لوړه تودوخه وساتي. تنور معمولا په ځمکه کې کیندل شوي سوري کې نصب کیږي.

== ډولونه ==

* '''افغاني تنور'''&lt;br /&gt; دا د خښتو څخه جوړ شوی چې د ځمکې لاندې ایښودل شوی.
* '''پنجابي تنور'''&lt;br /&gt;د خټو یا فلزاتو څخه جوړ شوی تنور په ځمکه کې د سوري په کیندلو یا د ځمکې څخه پورته ایښودلو او شاوخوا دیوال جوړولو سره نصب کیږي.
* '''ارمني تنور'''
* '''آذربایجاني تنور'''

== لوښي ==
په تنور کې ډول ډول تندوري خواړه پخیږي چې له هغې جملې څخه تندوري روټي، تندوري نان، تندوري لچا پراته، مسي روټي او تندوري کلچه او نور عام دي.

== حوالې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:پنجابي پخلي]]</text>
      <sha1>de8hnkrmtooa7u1su277hpywmex4lx4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:IranicaEditor</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63421</id>
    <revision>
      <id>284065</id>
      <timestamp>2022-08-08T06:27:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="478" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=IranicaEditor}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۶:۲۷, ۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>i5feyspoza7tk3ctd61idslw09euz5w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سکاټ لينډ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63422</id>
    <revision>
      <id>284066</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:03:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4954849|اسکاٹ لینڈ]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21981" xml:space="preserve">{{هېواد مالوماتبکس
| conventional_long_name = سکاټ لينډ{{spaces|2}}&lt;br/&gt;''البا''{{spaces|2}}{{resize|75%|([[سکاٹش گیلک]])}}
| common_name            = سکاټ لينډ
| image_flag             = Flag of Scotland.svg
| flag_width             = 127px
| image_coat             = Royal Standard of Scotland.svg{{!}}border
| symbol_width           = 125px
| symbol_type            = Royal Standard
| national_motto         = &lt;small&gt;''[[In My Defens God Me Defend]]'' ([[سکاټلنډي ژبه|Scots]])&lt;br/&gt;(ډېری په لنډ ډول '''''In Defens''''')&lt;/SMALL&gt;
| national_anthem        = None (''[[د قانون له مخې]]'')&lt;br/&gt;Various ''de facto'' – see [[National anthem of Scotland]] and note &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
| image_map              = Scotland in the UK and Europe.svg
| map_caption            = {{map caption|location_color=dark green|subregion=the United Kingdom|subregion_color=green|region=the European continent|region_color=darkgreen and dark grey}}
| capital                = [[ایډنبرا]]
| latd                   = 55
| latm                   = 57
| latNS                  = N
| longd                  = 3
| longm                  = 12
| longEW                 = W
| largest_city           = [[ګلاسګو]]
| official_languages     = [[انگریزي ژبه|انګریزي]]
| regional_languages     = [[سکايش ګیلک]], [[سکاټ]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| ethnic_groups          = 95.48% [[سپين برېتانوي]], 2.71% نور سپين, 1.8% نور&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gro-scotland.gov.uk/statistics/library/mid-2005-population-estimates/ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080215164521/http://www.gro-scotland.gov.uk/statistics/library/mid-2005-population-estimates/ |archivedate=2008-02-15 |title=Registrar-General's Mid-2005 Population Estimates for Scotland |publisher=Gro-Scotland |location=UK |date=16 February 2010 |accessdate=30 April 2010 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[سکايش یا اسکاټس]]&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
| government_type        = [[Scottish devolution|Devolved government]] within a [[شاهي قانون]]&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt;
| leader_title1          = [[پاچاهي]]
| leader_name1           = [[دوهم اېلېزبت|دوهم اېلېزبت]]&lt;!--The name of the current monarch is always &quot;Elizabeth II&quot; a consensus on this has been reached NUMEROUS times on the discussion page; please bring up any disagreements there. DO NOT EDITWAR--&gt;
| leader_title2          = [[لومړی وزير]]
| leader_name2           = [[Alex Salmond]] [[Members of the 4th Scottish Parliament|MSP]]
| leader_title4          = [[د متحده حکومت لومړی وزیر]]
| leader_name4           = [[ډېوېډ کیمرون]], [[List of MPs elected in the United Kingdom general election, 2010|MP]]
| legislature            = [[د سکاټ لينډ پارلمان]]
| sovereignty_type       = Establishment
| sovereignty_note       = [[Scotland in the Early Middle Ages|Early Middle Ages]]; exact date of establishment [[Origins of the Kingdom of Alba|unclear or disputed]]; [[national myth|traditional]] 843, by [[کینتھ مک ایلپن]]&lt;ref name=Lynch_359/&gt;
| area_km2               = 78,387
| area_rank              = 
| area_sq_mi             = 30,414
| percent_water          = 1.9
| population_estimate    = 5,254,800&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-18278974|title=Scottish population reaches record high|publisher=BBC|date=31 May 2012|accessdate=31 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212618/https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-18278974|archivedate=2018-12-24|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| population_census      = 5,062,011
| population_estimate_year = mid-2011
| population_estimate_rank = 
| population_census_year = 2001
| population_density_km2 = 65.9
| population_density_sq_mi = 170.8
| population_density_rank = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = 
| GDP_PPP_per_capita_rank = 
| GDP_nominal            = [[پاؤنڈ اسٹرلنگ|GBP]] 139.774 billion&lt;ref name=SNAP_GDP&gt;{{Cite document |title=Scottish National Accounts Project. Gross Domestic Product in Current Prices for Scotland, 2010 Q4 |publisher=Scottish Government |place=Edinburgh |date=11 August 2010 |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |accessdate=2 July 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212617/https://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated%20 |archivedate=2018-12-24 |url-status=live }} {{Cite web |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |title=آرکائیو کاپی |access-date=2012-09-10 |archive-date=2012-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119034415/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;
| GDP_nominal_year       = 2010
| GDP_nominal_rank       = 
| GDP_nominal_per_capita = 26,766
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
| HDI_rank               = 
| currency               = [[پاؤنڈ اسٹرلنگ]]
| currency_code          = GBP
| time_zone              = GMT
| utc_offset             = 0
| utc_offset_DST         = +1
| DST_note               = 
| time_zone_DST          = BST
| date_format            = dd/mm/yyyy ([[قبل مسیح|AD]] or [[قبل مسیح|CE]])
| drives_on              = left
| calling_code           = 44
| patron_saint           = [[اندریاس|St Andrew]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/history-tradition-and-roots/features/culture/st-andrews.html|title=''St Andrew—Quick Facts''|work=Scotland.org—The Official Online Gateway|accessdate=2 December 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212614/https://www.scotland.org/about-scotland/culture/scottish-traditions|archivedate=2018-12-24|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Andrew
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=109
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212611/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=109%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt; [[Saint Margaret of Scotland|St Margaret]]&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Margaret of Scotland
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=304
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212621/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=304%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;br/&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = Patron saints
 | url = http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=S
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212615/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=S%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt; [[Saint Columba|St Columba]]&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Columba
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=419
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212623/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=419%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt;
| cctld                  = [[مملکت متحدہ]]&lt;sup&gt;5&lt;/sup&gt;
| footnote1              = ''[[Flower of Scotland]]'', ''[[Scotland the Brave]]'' and ''[[Scots Wha Hae]]'' have been used in lieu of an official anthem.
| footnote2              = English is the official language of the United Kingdom.&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012519 | title=Directgov: English language – Government, citizens and rights | work=[[Directgov]] | accessdate=23 August 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212625/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012519%20 | archivedate=2018-12-24 | url-status=live }}&lt;/ref&gt; Both Scots and Scottish Gaelic are officially recognised as [[autochthonous language]]s under the [[European Charter for Regional or Minority Languages]];&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/ArtsCultureSport/gaelic/gaelic-english/17910/europeancharter | title=European Charter for Regional or Minority Languages | work=[[Scottish Government]] | accessdate=23 October 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212627/https://www.scotland.gov.uk/Topics/ArtsCultureSport/gaelic/gaelic-english/17910/europeancharter%20 | archivedate=2018-12-24 | url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[Bòrd na Gàidhlig]] is tasked, under the [[Gaelic Language (Scotland) Act 2005]], with securing Gaelic as an [[دفتری زبان|official language]] of Scotland, commanding &quot;equal respect&quot; with English.&lt;ref&gt;Macleod, Angus [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article384045.ece &quot;Gaelic given official status&quot;] (22 April 2005) ''[[لندن ٹائمز]]''. London. Retrieved 2 August 2007.&lt;/ref&gt;
| footnote3              = Historically, the use of &quot;[[Scotch (adjective)|Scotch]]&quot; as an adjective comparable to &quot;Scottish&quot; or &quot;Scots&quot; was commonplace, particularly outwith Scotland. However, the modern use of the term describes only ''products'' of Scotland, usually food or drink related.
| footnote4              = Scotland's head of state is the monarch of the United Kingdom, currently Queen Elizabeth II (since 1952). Scotland has limited self-government within the United Kingdom as well as representation in the UK Parliament. It is also [[سکاٹ لینڈ (یورپی پارلیمان انتخابی حلقہ)|a UK electoral region]] for the [[یورپی پارلیمان]]. Certain executive and legislative powers have been devolved to, respectively, the Scottish Government and the Scottish Parliament at Holyrood in Edinburgh.
| footnote5              = Also [[.eu]], as part of the [[یورپی اتحاد|European Union]]. [[آیزو 3166-1|ISO 3166-1]] is [[جزیرہ برطانیہ عظمی|GB]], but [[.gb]] is unused.
}}
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|longmاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|legislature2اسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|longEWاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|longdاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|latmاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|latNSاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|area_magnitudeاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|latdاسکاٹ لینڈ]]
[[زمرہ:علامت کیپشن یا ٹائپ پیرامیٹرز کے ساتھ خانہ معلومات ملک یا خانہ معلومات سابقہ ملک استعمال کرنے والے صفحات|Tاسکاٹ لینڈ]]
[[دوتنه:LocationScotland.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/LocationScotland.png/220px-LocationScotland.png|بټنوک| [[سکاټلنډ|سکاټلینډ]] د اروپا په نقشه کې نښه شوی]]
'''سکاټلینډ''' د انګلستان غړی هېواد دی. دا هېواد د [[بریتانیا|برېتانیا]] ټاپوګانو په دریمه برخه کې موقعیت لري. دا په سویل کې د انګلستان ، ختیځ ته شمالي بحر ، لویدیځ او شمال ته د شمالي چینل او آیرلینډ بحر سره ګډه پوله لري. د اصلي اصلي ځمکې سربیره، 790 کوچني ټاپوګان هم د سکاټلینډ برخه ده.

اډینبورګ د سکاټلینډ پلازمینه او دوهم لوی ښار دی. دا ښار د [[اروپا]] یو له مهمو سوداګریزو مرکزونو څخه دی. اډینبورګ پخوا د سکاټلینډ مرکز و خو اوس دا د سکاټلینډ ترټولو لوی ښار [[ګلاسګو|ګالسکو]] څخه تیر شوی دی. د ارکټیک سمندر یوه لویه برخه هم د سکاټلینډ په ځمکنیو اوبو کې راځي. سکاټلینډ په [[اروپایي ټولنه|اروپایی اتحادیه]] کې د تیلو ترټولو لوی زیرمې لري. د سکاټلینډ دریم لوی ښار ابرډین دی چې د [[اروپا]] د تیلو پلازمینه بلل کیږي.

د سکاټلینډ سلطنت تر 1707 پورې یو خپلواک دولت و چې وروسته د شخصي غوره توب له امله [[انګلستان]] او [[آیرلنډ|ایرلینډ]] سره یوځای شو. دا ځکه چې د سکاټلینډ شپږم جیمز هم په ورته وخت کې د دې دوه سلطنتونو پاچا و. د ۱۷۰۷ [[17 مې|کال د مې په ۱۷ نېټه]] سکاټلنډ هم له دې اتحادیې سره یو ځای شو او دا ټول ایالتونه یو هېواد شول. په دې اړه په ۱۷۰۶ کال کې د دواړو ایالتونو پارلمانونو یو قانون تصویب کړ. په هرصورت، په سکاټلینډ کې د دې ضمیمې پروړاندې عمومي لاریونونه شوي. حتی نن ورځ، د سکاټلینډ قضایی او حقوقي سیسټم او جرم او مجازات د [[انګلستان]] او [[ولز|ویلز]] او شمالي ایرلینډ څخه توپیر لري.

== لامل ==
د سکاټلینډ کلمه د لاتیني کلمې سکاټ څخه اخیستل شوې ده، کوم چې د سکاټلینډ او [[آیرلنډ|آیرلینډ]] خلکو لپاره کارول کیږي.

== تاريخ ==

=== مخکینی تاريخ ===
په اوسني سکاټلینډ کې، ګلیشیرونه جوړیدو او خړوبیدو ته دوام ورکوي، د ابتدايي انسانانو د استوګنې نښې له منځه وړي. اټکل کیږي چې ښکاریان او څاروي لومړی ځل 12,800 کاله دمخه دلته راغلل او د وروستي ګلیشیرونو له وتلو وروسته میشت شول. ۹۵۰۰ کاله وړاندې انسانانو دلته د دایمي استوګنځایونو په جوړولو پیل وکړ او ۶۰۰۰ کاله وړاندې دلته کلیو جوړ شو. د ونو د نشتوالي له امله، دلته ډیری جوړښتونه د سيمه ييزو ډبرو څخه جوړ دي.

په سکاټلینډ کې یو څلور زره کلن قبر موندل شوی چې ښخ شوي اثار هم پکې وو. په دې کې په سپینو تیږو او د ونې په پوټکي کې د مسو د لومړني واکمن پاتې شوي پاتې شوي. له دې څخه دا هم معلومه شوه چې د هغه وخت خلکو د خپلو خپلوانو په قبرونو ګلونه ايښودل.

=== د روم اغېزې ===
لومړنی لیکل شوی تاریخ د روم امپراتورۍ له راتګ سره پیل کیږي کله چې رومیانو [[انګلستان]] او [[ولز|ویلز]] فتح کړل. په هغه وخت کې روميانو دا د [[بریتانیا|برتانيې]] د ولايت نوم کېښود.

د رومي تاریخ لیکونکي تاسیتوس په وینا، د سکاټلینډ اصلي خلکو د رومیانو په وړاندې پراخه مبارزه پیل کړه. دې خلکو د روم په کلاګانو حملې کولې او د پوځ سره په وسله والو نښتو کې ښکیل وو.

په 83-84 میلادي کال کې د جنرال جولیوس اګریکولا تر مشرۍ لاندې رومیان بریالي شول.

رومیانو یو دېوال جوړ کړ تر څو دا قبیلې تر خپل کنټرول لاندې وساتي.

د سکاټلینډ کومه مهمه سیمه د 40 کلونو څخه زیات د رومیانو لخوا اشغال نه وه.

=== منځنۍ دورې ===
د ۱۲۸۶ کال د [[مارچ]] په میاشت کې د دریم الکساندر له مړینې وروسته د هغه لمسۍ هم مړه شوه چې د شاهي کورنۍ دوه سوه کلن تسلسل یې مات کړ. له همدې امله، د انګلستان پاچا اډوارډ I وغوښتل شو چې نوی پاچا غوره کړي. جان بلیویل د نوي پاچا په توګه وټاکل شو. ټولټاکنې [[17 نومبر|د نومبر په 17،]] 1292 کې ترسره شوې او تاجپوښتنه [[30 نومبر|د نومبر په 30،]] 1292 کې د سینټ اندریو په ورځ ترسره شوه. په هرصورت، د [[انګلستان]] پاچا اډوارډ I د نوي پاچا د ارادې په پوهیدو کې تېروتنه وکړه. څو کاله وروسته، نوي پاچا او د هغه مرستیالانو د فرانسې په وړاندې په جګړه کې د انګلیسي پوځ سره یوځای کیدو څخه انکار وکړ. برسېره پر دې، د سکاټلینډ پارلمان فرانسې ته پلاوي واستول ترڅو د فرانسې سره اتحاد جوړ کړي. د 1295 [[23 اکتوبر|کال د اکتوبر په 23]] د فرانسې او سکاټلینډ ترمنځ یو تړون لاسلیک شو. دا تړون له 1295 څخه تر 1560 پورې اعتبار درلود. جګړه پیل شوه او اډوارډ جان مجبور کړ او سکاټلینډ یې اشغال کړ. اندریو موری او ویلیم ویلیس د سکاټلینډ د خپلواکۍ په جګړه کې د مقاومت د مشرانو په توګه راڅرګند شول چې له 1296 څخه تر 1328 پورې یې دوام وکړ.

د [[انګلستان]] سره جګړه څو لسیزې دوام وکړ. د 1496 کال د ښوونې او روزنې قانون له تصویب وروسته، سکاټلینډ د لرغوني روم د سپارټا هیواد څخه وروسته لومړی هیواد شو چې د عامه زده کړې سیسټم پلي کوي. په دې موده کې د [[فرانسه|فرانسې]] او سکاټلنډ اړیکې ژورې شوې.

سکاټلنډ په ۱۶ پېړۍ کې خپلواک شو. پاچا جیمز IV د دې خپلواکۍ تر شا و. په 1502 کې، جیمز د [[انګلستان]] له هینري VII سره د سولې دوه اړخیز تړون لاسلیک کړ. هغه د جیمز لور سره هم واده وکړ. په دې توګه د دواړو سلطنتونو د یووالي بهیر پیل شو.

=== د عصري دورې په پیل کې ===
په 1603 کې، د سکاټلینډ پاچا جیمز VI د [[انګلستان]] سلطنت په میراث کې واخیست. په دې توګه هغه د [[انګلستان]] پاچا جیمز I شو. د 1690 لسیزې په وروستیو کې، د هیواد په ډیری برخو کې د نفوس پنځمه برخه د قحط له امله مړه شوه.

په 1698 کې، ټولو سکاټانو خپل ټول سپما په پاناما کې د سوداګرۍ په جوړجاړي کې ولګول، چې د سکیم ناکامه کیدو سره د ټول هیواد د افلاس لامل شو. د پایلې په توګه، دوی باید د بریتانیا څخه مرسته وغواړي.

[[22 جولای|د جولای په 22،]] 1706، د اتحادیې تړون د سکاټلینډ او [[انګلستان]] د پارلمانونو ترمنځ لاسلیک شو. راتلونکی کال دواړو پارلمانونو په ورته وخت کې د اتحادیې قانون تصویب کړ او د لوی بریتانیا سلطنت د [[1 مې|می په]] 1707 کې په وجود کې راغی.

=== 18 پېړۍ ===
د [[بریتانیا|برتانیې]] سوداګریز مالیات اوس لغوه شوي، نو تجارت، په ځانګړې توګه د امریکا سره، وده وکړه. په 1776 کې د امریکا د خپلواکۍ تر جګړې پورې، د [[ګلاسګو|ګالسکو]] بندر د نړۍ د تنباکو د سوداګرۍ په سر کې و.

د صنعتي انقلاب څخه مننه، سکاټلینډ د استخباراتو، سوداګرۍ او صنعتي ځواک مرکز شو.

=== ۱۹ پېړۍ ===
سکاټلینډ د خپل انجینرۍ تخصص لکه د اورګاډي انجنونو او کښتیو لپاره په نړۍ کې مشهور و. په هند، جنوبي امریکا او استرالیا کې د اوسپنې جوړ شوي کورونه اوس هم کارول کیږي. ډیویډ ډیل، جوزف بلیک، توماس ټیلفورډ، رابرټ سټیونسن، جیمز ویټ، جیمز نیسمیت، رابرټ اډم او جان مک اډم او نور د دې دورې مشهور ساینس پوهان، انجینران او معماران دي.

=== د سکاټلنډ مهاجر ===
په سکاټلینډ کې زیږیدلي خلک د امریکا، کاناډا، آسټرالیا او [[نیوزیلنډ|نیوزیلینډ]] په تاسیس او جوړولو کې مهم رول لوبولی.
[[وېشنيزه:د اروپا هېوادونه]]
[[وېشنيزه:برطانيه]]
[[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>t9qgq6voaeaho6572bujbnh9l5rjasu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284067</id>
      <parentid>284066</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:04:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20502" xml:space="preserve">{{هېواد مالوماتبکس
| conventional_long_name = سکاټ لينډ{{spaces|2}}&lt;br/&gt;''البا''{{spaces|2}}{{resize|75%|([[سکاٹش گیلک]])}}
| common_name            = سکاټ لينډ
| image_flag             = Flag of Scotland.svg
| flag_width             = 127px
| image_coat             = Royal Standard of Scotland.svg{{!}}border
| symbol_width           = 125px
| symbol_type            = Royal Standard
| national_motto         = &lt;small&gt;''[[In My Defens God Me Defend]]'' ([[سکاټلنډي ژبه|Scots]])&lt;br/&gt;(ډېری په لنډ ډول '''''In Defens''''')&lt;/SMALL&gt;
| national_anthem        = None (''[[د قانون له مخې]]'')&lt;br/&gt;Various ''de facto'' – see [[National anthem of Scotland]] and note &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
| image_map              = Scotland in the UK and Europe.svg
| map_caption            = {{map caption|location_color=dark green|subregion=the United Kingdom|subregion_color=green|region=the European continent|region_color=darkgreen and dark grey}}
| capital                = [[ایډنبرا]]
| latd                   = 55
| latm                   = 57
| latNS                  = N
| longd                  = 3
| longm                  = 12
| longEW                 = W
| largest_city           = [[ګلاسګو]]
| official_languages     = [[انگریزي ژبه|انګریزي]]
| regional_languages     = [[سکايش ګیلک]], [[سکاټ]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| ethnic_groups          = 95.48% [[سپين برېتانوي]], 2.71% نور سپين, 1.8% نور&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gro-scotland.gov.uk/statistics/library/mid-2005-population-estimates/ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080215164521/http://www.gro-scotland.gov.uk/statistics/library/mid-2005-population-estimates/ |archivedate=2008-02-15 |title=Registrar-General's Mid-2005 Population Estimates for Scotland |publisher=Gro-Scotland |location=UK |date=16 February 2010 |accessdate=30 April 2010 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| ethnic_groups_year     = 
| demonym                = [[سکايش یا اسکاټس]]&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
| government_type        = [[Scottish devolution|Devolved government]] within a [[شاهي قانون]]&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt;
| leader_title1          = [[پاچاهي]]
| leader_name1           = [[دوهم اېلېزبت|دوهم اېلېزبت]]&lt;!--The name of the current monarch is always &quot;Elizabeth II&quot; a consensus on this has been reached NUMEROUS times on the discussion page; please bring up any disagreements there. DO NOT EDITWAR--&gt;
| leader_title2          = [[لومړی وزير]]
| leader_name2           = [[Alex Salmond]] [[Members of the 4th Scottish Parliament|MSP]]
| leader_title4          = [[د متحده حکومت لومړی وزیر]]
| leader_name4           = [[ډېوېډ کیمرون]], [[List of MPs elected in the United Kingdom general election, 2010|MP]]
| legislature            = [[د سکاټ لينډ پارلمان]]
| sovereignty_type       = Establishment
| sovereignty_note       = [[Scotland in the Early Middle Ages|Early Middle Ages]]; exact date of establishment [[Origins of the Kingdom of Alba|unclear or disputed]]; [[national myth|traditional]] 843, by [[کینتھ مک ایلپن]]&lt;ref name=Lynch_359/&gt;
| area_km2               = 78,387
| area_rank              = 
| area_sq_mi             = 30,414
| percent_water          = 1.9
| population_estimate    = 5,254,800&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-18278974|title=Scottish population reaches record high|publisher=BBC|date=31 May 2012|accessdate=31 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212618/https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-18278974|archivedate=2018-12-24|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| population_census      = 5,062,011
| population_estimate_year = mid-2011
| population_estimate_rank = 
| population_census_year = 2001
| population_density_km2 = 65.9
| population_density_sq_mi = 170.8
| population_density_rank = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = 
| GDP_PPP_per_capita_rank = 
| GDP_nominal            = [[پاؤنڈ اسٹرلنگ|GBP]] 139.774 billion&lt;ref name=SNAP_GDP&gt;{{Cite document |title=Scottish National Accounts Project. Gross Domestic Product in Current Prices for Scotland, 2010 Q4 |publisher=Scottish Government |place=Edinburgh |date=11 August 2010 |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |accessdate=2 July 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212617/https://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated%20 |archivedate=2018-12-24 |url-status=live }} {{Cite web |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |title=آرکائیو کاپی |access-date=2012-09-10 |archive-date=2012-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119034415/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Statistics/Browse/Economy/SNAP/expstats/SNAPtables2010Q4updated |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;
| GDP_nominal_year       = 2010
| GDP_nominal_rank       = 
| GDP_nominal_per_capita = 26,766
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
| HDI_rank               = 
| currency               = [[پاؤنڈ اسٹرلنگ]]
| currency_code          = GBP
| time_zone              = GMT
| utc_offset             = 0
| utc_offset_DST         = +1
| DST_note               = 
| time_zone_DST          = BST
| date_format            = dd/mm/yyyy ([[قبل مسیح|AD]] or [[قبل مسیح|CE]])
| drives_on              = left
| calling_code           = 44
| patron_saint           = [[اندریاس|St Andrew]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/history-tradition-and-roots/features/culture/st-andrews.html|title=''St Andrew—Quick Facts''|work=Scotland.org—The Official Online Gateway|accessdate=2 December 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212614/https://www.scotland.org/about-scotland/culture/scottish-traditions|archivedate=2018-12-24|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Andrew
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=109
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212611/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=109%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt; [[Saint Margaret of Scotland|St Margaret]]&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Margaret of Scotland
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=304
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212621/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=304%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;br/&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = Patron saints
 | url = http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=S
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212615/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=S%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt; [[Saint Columba|St Columba]]&lt;ref&gt;{{cite web
 | work = Catholic Online
 | title = St Columba
 | url = http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=419
 | accessdate = 15 November 2011
 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20181224212623/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=419%20
 | archivedate = 2018-12-24
 | url-status = live
 }}&lt;/ref&gt;
| cctld                  = [[مملکت متحدہ]]&lt;sup&gt;5&lt;/sup&gt;
| footnote1              = ''[[Flower of Scotland]]'', ''[[Scotland the Brave]]'' and ''[[Scots Wha Hae]]'' have been used in lieu of an official anthem.
| footnote2              = English is the official language of the United Kingdom.&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012519 | title=Directgov: English language – Government, citizens and rights | work=[[Directgov]] | accessdate=23 August 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212625/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012519%20 | archivedate=2018-12-24 | url-status=live }}&lt;/ref&gt; Both Scots and Scottish Gaelic are officially recognised as [[autochthonous language]]s under the [[European Charter for Regional or Minority Languages]];&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/ArtsCultureSport/gaelic/gaelic-english/17910/europeancharter | title=European Charter for Regional or Minority Languages | work=[[Scottish Government]] | accessdate=23 October 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224212627/https://www.scotland.gov.uk/Topics/ArtsCultureSport/gaelic/gaelic-english/17910/europeancharter%20 | archivedate=2018-12-24 | url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[Bòrd na Gàidhlig]] is tasked, under the [[Gaelic Language (Scotland) Act 2005]], with securing Gaelic as an [[دفتری زبان|official language]] of Scotland, commanding &quot;equal respect&quot; with English.&lt;ref&gt;Macleod, Angus [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article384045.ece &quot;Gaelic given official status&quot;] (22 April 2005) ''[[لندن ٹائمز]]''. London. Retrieved 2 August 2007.&lt;/ref&gt;
| footnote3              = Historically, the use of &quot;[[Scotch (adjective)|Scotch]]&quot; as an adjective comparable to &quot;Scottish&quot; or &quot;Scots&quot; was commonplace, particularly outwith Scotland. However, the modern use of the term describes only ''products'' of Scotland, usually food or drink related.
| footnote4              = Scotland's head of state is the monarch of the United Kingdom, currently Queen Elizabeth II (since 1952). Scotland has limited self-government within the United Kingdom as well as representation in the UK Parliament. It is also [[سکاٹ لینڈ (یورپی پارلیمان انتخابی حلقہ)|a UK electoral region]] for the [[یورپی پارلیمان]]. Certain executive and legislative powers have been devolved to, respectively, the Scottish Government and the Scottish Parliament at Holyrood in Edinburgh.
| footnote5              = Also [[.eu]], as part of the [[یورپی اتحاد|European Union]]. [[آیزو 3166-1|ISO 3166-1]] is [[جزیرہ برطانیہ عظمی|GB]], but [[.gb]] is unused.
}}

[[دوتنه:LocationScotland.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/LocationScotland.png/220px-LocationScotland.png|بټنوک| [[سکاټلنډ|سکاټلینډ]] د اروپا په نقشه کې نښه شوی]]
'''سکاټلینډ''' د انګلستان غړی هېواد دی. دا هېواد د [[بریتانیا|برېتانیا]] ټاپوګانو په دریمه برخه کې موقعیت لري. دا په سویل کې د انګلستان ، ختیځ ته شمالي بحر ، لویدیځ او شمال ته د شمالي چینل او آیرلینډ بحر سره ګډه پوله لري. د اصلي اصلي ځمکې سربیره، 790 کوچني ټاپوګان هم د سکاټلینډ برخه ده.

اډینبورګ د سکاټلینډ پلازمینه او دوهم لوی ښار دی. دا ښار د [[اروپا]] یو له مهمو سوداګریزو مرکزونو څخه دی. اډینبورګ پخوا د سکاټلینډ مرکز و خو اوس دا د سکاټلینډ ترټولو لوی ښار [[ګلاسګو|ګالسکو]] څخه تیر شوی دی. د ارکټیک سمندر یوه لویه برخه هم د سکاټلینډ په ځمکنیو اوبو کې راځي. سکاټلینډ په [[اروپایي ټولنه|اروپایی اتحادیه]] کې د تیلو ترټولو لوی زیرمې لري. د سکاټلینډ دریم لوی ښار ابرډین دی چې د [[اروپا]] د تیلو پلازمینه بلل کیږي.

د سکاټلینډ سلطنت تر 1707 پورې یو خپلواک دولت و چې وروسته د شخصي غوره توب له امله [[انګلستان]] او [[آیرلنډ|ایرلینډ]] سره یوځای شو. دا ځکه چې د سکاټلینډ شپږم جیمز هم په ورته وخت کې د دې دوه سلطنتونو پاچا و. د ۱۷۰۷ [[17 مې|کال د مې په ۱۷ نېټه]] سکاټلنډ هم له دې اتحادیې سره یو ځای شو او دا ټول ایالتونه یو هېواد شول. په دې اړه په ۱۷۰۶ کال کې د دواړو ایالتونو پارلمانونو یو قانون تصویب کړ. په هرصورت، په سکاټلینډ کې د دې ضمیمې پروړاندې عمومي لاریونونه شوي. حتی نن ورځ، د سکاټلینډ قضایی او حقوقي سیسټم او جرم او مجازات د [[انګلستان]] او [[ولز|ویلز]] او شمالي ایرلینډ څخه توپیر لري.

== لامل ==
د سکاټلینډ کلمه د لاتیني کلمې سکاټ څخه اخیستل شوې ده، کوم چې د سکاټلینډ او [[آیرلنډ|آیرلینډ]] خلکو لپاره کارول کیږي.

== تاريخ ==

=== مخکینی تاريخ ===
په اوسني سکاټلینډ کې، ګلیشیرونه جوړیدو او خړوبیدو ته دوام ورکوي، د ابتدايي انسانانو د استوګنې نښې له منځه وړي. اټکل کیږي چې ښکاریان او څاروي لومړی ځل 12,800 کاله دمخه دلته راغلل او د وروستي ګلیشیرونو له وتلو وروسته میشت شول. ۹۵۰۰ کاله وړاندې انسانانو دلته د دایمي استوګنځایونو په جوړولو پیل وکړ او ۶۰۰۰ کاله وړاندې دلته کلیو جوړ شو. د ونو د نشتوالي له امله، دلته ډیری جوړښتونه د سيمه ييزو ډبرو څخه جوړ دي.

په سکاټلینډ کې یو څلور زره کلن قبر موندل شوی چې ښخ شوي اثار هم پکې وو. په دې کې په سپینو تیږو او د ونې په پوټکي کې د مسو د لومړني واکمن پاتې شوي پاتې شوي. له دې څخه دا هم معلومه شوه چې د هغه وخت خلکو د خپلو خپلوانو په قبرونو ګلونه ايښودل.

=== د روم اغېزې ===
لومړنی لیکل شوی تاریخ د روم امپراتورۍ له راتګ سره پیل کیږي کله چې رومیانو [[انګلستان]] او [[ولز|ویلز]] فتح کړل. په هغه وخت کې روميانو دا د [[بریتانیا|برتانيې]] د ولايت نوم کېښود.

د رومي تاریخ لیکونکي تاسیتوس په وینا، د سکاټلینډ اصلي خلکو د رومیانو په وړاندې پراخه مبارزه پیل کړه. دې خلکو د روم په کلاګانو حملې کولې او د پوځ سره په وسله والو نښتو کې ښکیل وو.

په 83-84 میلادي کال کې د جنرال جولیوس اګریکولا تر مشرۍ لاندې رومیان بریالي شول.

رومیانو یو دېوال جوړ کړ تر څو دا قبیلې تر خپل کنټرول لاندې وساتي.

د سکاټلینډ کومه مهمه سیمه د 40 کلونو څخه زیات د رومیانو لخوا اشغال نه وه.

=== منځنۍ دورې ===
د ۱۲۸۶ کال د [[مارچ]] په میاشت کې د دریم الکساندر له مړینې وروسته د هغه لمسۍ هم مړه شوه چې د شاهي کورنۍ دوه سوه کلن تسلسل یې مات کړ. له همدې امله، د انګلستان پاچا اډوارډ I وغوښتل شو چې نوی پاچا غوره کړي. جان بلیویل د نوي پاچا په توګه وټاکل شو. ټولټاکنې [[17 نومبر|د نومبر په 17،]] 1292 کې ترسره شوې او تاجپوښتنه [[30 نومبر|د نومبر په 30،]] 1292 کې د سینټ اندریو په ورځ ترسره شوه. په هرصورت، د [[انګلستان]] پاچا اډوارډ I د نوي پاچا د ارادې په پوهیدو کې تېروتنه وکړه. څو کاله وروسته، نوي پاچا او د هغه مرستیالانو د فرانسې په وړاندې په جګړه کې د انګلیسي پوځ سره یوځای کیدو څخه انکار وکړ. برسېره پر دې، د سکاټلینډ پارلمان فرانسې ته پلاوي واستول ترڅو د فرانسې سره اتحاد جوړ کړي. د 1295 [[23 اکتوبر|کال د اکتوبر په 23]] د فرانسې او سکاټلینډ ترمنځ یو تړون لاسلیک شو. دا تړون له 1295 څخه تر 1560 پورې اعتبار درلود. جګړه پیل شوه او اډوارډ جان مجبور کړ او سکاټلینډ یې اشغال کړ. اندریو موری او ویلیم ویلیس د سکاټلینډ د خپلواکۍ په جګړه کې د مقاومت د مشرانو په توګه راڅرګند شول چې له 1296 څخه تر 1328 پورې یې دوام وکړ.

د [[انګلستان]] سره جګړه څو لسیزې دوام وکړ. د 1496 کال د ښوونې او روزنې قانون له تصویب وروسته، سکاټلینډ د لرغوني روم د سپارټا هیواد څخه وروسته لومړی هیواد شو چې د عامه زده کړې سیسټم پلي کوي. په دې موده کې د [[فرانسه|فرانسې]] او سکاټلنډ اړیکې ژورې شوې.

سکاټلنډ په ۱۶ پېړۍ کې خپلواک شو. پاچا جیمز IV د دې خپلواکۍ تر شا و. په 1502 کې، جیمز د [[انګلستان]] له هینري VII سره د سولې دوه اړخیز تړون لاسلیک کړ. هغه د جیمز لور سره هم واده وکړ. په دې توګه د دواړو سلطنتونو د یووالي بهیر پیل شو.

=== د عصري دورې په پیل کې ===
په 1603 کې، د سکاټلینډ پاچا جیمز VI د [[انګلستان]] سلطنت په میراث کې واخیست. په دې توګه هغه د [[انګلستان]] پاچا جیمز I شو. د 1690 لسیزې په وروستیو کې، د هیواد په ډیری برخو کې د نفوس پنځمه برخه د قحط له امله مړه شوه.

په 1698 کې، ټولو سکاټانو خپل ټول سپما په پاناما کې د سوداګرۍ په جوړجاړي کې ولګول، چې د سکیم ناکامه کیدو سره د ټول هیواد د افلاس لامل شو. د پایلې په توګه، دوی باید د بریتانیا څخه مرسته وغواړي.

[[22 جولای|د جولای په 22،]] 1706، د اتحادیې تړون د سکاټلینډ او [[انګلستان]] د پارلمانونو ترمنځ لاسلیک شو. راتلونکی کال دواړو پارلمانونو په ورته وخت کې د اتحادیې قانون تصویب کړ او د لوی بریتانیا سلطنت د [[1 مې|می په]] 1707 کې په وجود کې راغی.

=== 18 پېړۍ ===
د [[بریتانیا|برتانیې]] سوداګریز مالیات اوس لغوه شوي، نو تجارت، په ځانګړې توګه د امریکا سره، وده وکړه. په 1776 کې د امریکا د خپلواکۍ تر جګړې پورې، د [[ګلاسګو|ګالسکو]] بندر د نړۍ د تنباکو د سوداګرۍ په سر کې و.

د صنعتي انقلاب څخه مننه، سکاټلینډ د استخباراتو، سوداګرۍ او صنعتي ځواک مرکز شو.

=== ۱۹ پېړۍ ===
سکاټلینډ د خپل انجینرۍ تخصص لکه د اورګاډي انجنونو او کښتیو لپاره په نړۍ کې مشهور و. په هند، جنوبي امریکا او استرالیا کې د اوسپنې جوړ شوي کورونه اوس هم کارول کیږي. ډیویډ ډیل، جوزف بلیک، توماس ټیلفورډ، رابرټ سټیونسن، جیمز ویټ، جیمز نیسمیت، رابرټ اډم او جان مک اډم او نور د دې دورې مشهور ساینس پوهان، انجینران او معماران دي.

=== د سکاټلنډ مهاجر ===
په سکاټلینډ کې زیږیدلي خلک د امریکا، کاناډا، آسټرالیا او [[نیوزیلنډ|نیوزیلینډ]] په تاسیس او جوړولو کې مهم رول لوبولی.
[[وېشنيزه:د اروپا هېوادونه]]
[[وېشنيزه:برطانيه]]
[[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>qkgjuzm6exz6ywbhcqv8mm5hcd8av9l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>موريا سلطنت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63423</id>
    <revision>
      <id>284068</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:08:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4855810|موریا سلطنت]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42060" xml:space="preserve">  {{هېواد مالوماتبکس
| conventional_long_name = موريا واکمني&lt;br/&gt;Maurya Empire
| common_name            = Maurya Empire&lt;br/&gt;موريا واکمني
| native_name            = मौर्यसाम्राज्यम् ([[پراکرت]])
| image_coat             = 
| image_map              = Maurya Empire, c.250 BCE 2.png &lt;!-- Sources are listed on the file's description page. --&gt;
| capital                = [[پاټلي پوترا]] (اوسنۍ [[پټنه]])
| religion               = [[هندوييزم]]&lt;br/&gt;[[بوداييزم]]&lt;br/&gt;[[جین مت]]&lt;br/&gt;[[آجیویکا]]
| government_type        = [[مطلقه شاهي]] ذکر شوی له [[ارت شاستر]]
| currency               = [[Pana (Currency)|Panas]]
| year_end               = 185&amp;nbsp;مخزېږديز
| year_start             = 322&amp;nbsp;قمخزېږديز
| image_map_caption      = د موریا امپراتورۍ په خپل اعظمي حد کې
| common_languages       = [[هندو - اريايي ژبې]] (لکه [[مګدھي پراکرت]]، [[پراکرت]]، [[سنسېکرېت ژبه]])
| title_leader           = شہنشاہ
| year_leader1           = 320–298&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader1                = [[چندرګپت موریا]]
| year_leader2           = 298–272&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader2                = [[هندوسارا]]
| year_leader3           = 268–232&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader3                = [[لوی اشوک]]
| year_leader4           = 232–224&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader4                = &lt;nowiki&gt;[[دشرته موريا]&lt;/nowiki&gt;
| year_leader5           = 224–215&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader5                = [[Samprati]]
| year_leader6           = 215–202&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader6                = [[Shalishuka|Shalishuka Maurya]]
| year_leader7           = 202–195&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader7                = [[دیوا ورمن]]
| year_leader8           = 195–187&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader8                = [[Shatadhanvan]]
| year_leader9           = 187–185&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader9                = [[برهدراته موريا|برهدراته]]
| stat_area1             = 4000000
| p1                     = ناندا امپراتوري
| s1                     = Mahameghavahana dynasty
| flag_p1                = Nanda Empire, c.325 BCE.png
| flag_p2                = Magadha.GIF
| p2                     = Mahajanapada
| flag_s1                = 
| flag_s2                = Sunga-Border.jpg
| s2                     = Shunga Empire
| flag_s3                = SatavahanaMap.jpg
| s3                     = Satavahana dynasty
| flag_s4                = Indo-ScythiansMap.jpg
| s4                     = Indo-Scythians
| today                  = {{پرچم|افغانستان}}{{سطر}} {{پرچم|بنگلہ دیش}}{{سطر}} {{پرچم|پاکستان}}{{سطر}}{{پرچم|بھارت}}
}}
[[زمرہ:خانہ معلومات ملک میں غیر متعین پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات|continentموریا سلطنت]]


'''موریا د هند په تاریخ کې لومړۍ او ستره امپراتوري''' وه. د دې بنسټ ایښودونکی چندراګپتا موریا و. د عامو رواياتو له مخې هغه د ناندا د کورنۍ يو ناجايز غړى و، چې د پاچا د ناخوښۍ له وېرې پنجاب ته وتښتېد. په پنجاب کې، چندراګپتا د پنجاب او پولې د ناراضه قومونو مشر شو. هغه د خپل وزیر چکنیا یا کوتلیا په مرسته د یونان د تسلط پر ضد پاڅون وکړ او د یو کال په دننه کې یې د یونان حکومت ړنګ کړ او یوه نوې کورنۍ یې جوړه کړه. هغه د موریانو په تاریخ کې د مور په توګه پیژندل شوی. چندرګوپتا د یونان د نفوذ له منځه وړلو وروسته د مګدا په سلطنت برید وکړ. په دې جګړه کې د ناند د کورنۍ وروستی واکمن هم ووژل شو. جين روايات د موريا په اړه وايي چې دوی د چرګانو ساتونکي وو. د بودايي رواياتو له مخې کله چې د شاکيا څانګه موريا له مګدا څخه وتښتېده، دوی يوې غرنۍ سيمې ته لاړل چې چرګان پکې ډېر وو. هلته هغوئ يو ښار جوړ کړو ځکه چې د ښار د ماڼوګانو خښتې د مور د غاړې رنګ وو. له همدې امله دا خلک د مور په نوم یادیدل او ښار یې د موریا نګر په نوم پېژندل شوی. د نندن ګړ ستنې، د سبچي سټوپا او داسې نور د مور عکسونه لري. مور د پټالیپوترا د موریا ماڼۍ په باغونو کې پالل کیدل. له همدې امله فوچر، جان مارشال او ګرونویډیل دې پایلې ته ورسیدل چې مور د موریانو د کورنۍ ملي سمبول و. حتی کله چې مها بهارت د ګوپتا په دوره کې بیاکتنه وشوه ، دې ته د مایورا کا (د مور قبیلې مانا) د سنسېکرېت تلفظ ورکړل شو. (مور رکه د مور ساتونکی) په اړه ویل کیږي چې چندراګپتا د نندا کورنۍ یو ناقانونه زوی و او د موریا کورنۍ د هغه د مور په نوم نومول شوې وه. بي ايس داهيا وايي چې دا ټول روايتونه بې بنسټه دي او هيڅ حقيقت نه لري. دا ټولې کیسې فرضي دي او هیڅ حقیقت نلري، د موریا کورنۍ د مور سره هیڅ تړاو نه لري او نه مور د دوی کورنۍ یا د خوښې نښه ده. د اشوکا شاهي فرمان نمبر 5، چې په ستون کې لیکل شوی، د هغو حیواناتو او مرغانو لیست کوي چې وژل یې منع دي، مګر مور پکې شامل نه دي. هغه حیوانات چې د اشوکا په غذا کې شامل وو دا خلک د مور خوړونکي وو نه د مور ساتونکي. دا څنګه ممکنه ده چې د مرغانو د ساتونکي زوی (چندرا ګوپتا) په ټکسيلا کې زده کړې وکړي، د شهزادهانو لوی ښوونځی، چې زر میله لرې دی. په یوناني تاریخونو کې هیڅ داسې نه ښکاري چې موریا د نندا کورنۍ پورې اړه لري. موریا څوک وو؟ چانکیا په خپل کار ارته شاسترا کې د دې په اړه یوه کلمه نه ده ویلي. پران د موریا واکمنانو په اړه هیڅ معلومات نه ورکوي. 'مدرا رکشا' سنسکرت ډرامه لیکونکی ویشاک دت موریا ته د سپکاوی سره د شودرا، ورشال او کمینو په توګه اشاره کوي، او چندراګپتا پخپله کلاهان (مجاه الاصل) بولي. په داسې حال کې چې یوګ پران دوی بې خدایه او ظاهرا مذهبي بللي دي. وشنو پران وايي چې د ناندا د کورنۍ له پای ته رسېدو وروسته به موریا واکمن شي او دوی به شودرا بولي. په مارکنډیا پران کې دوی د های اسورا په نوم یادیږي. موږ مجبور یو چې حیران شو چې د دې نفرت لامل څه دی؟ په عمومي توګه د ټولنې او په ځانګړې توګه د برهمني رسمونو په وړاندې د موریا د چلند نښه ده. موریا ټول برهمني رسمونه له منځه یوړل. هغه په رسمي توګه د برهمنيزم مخالفت وکړ او برعکس یې د کونډې واده ملاتړ وکړ. د دې دلیل روښانه دی چې موریا بهرنیان وو. له همدې امله، دوی د برهمنانو په حاکمیت باور نه درلود. هغه د هندویزم د دودیزو، ټولنیزو-مذهبي او سیاسي مفکورو مخالفت وکړ او په ذات باندې باور نه درلود. او بیا دوی دا حقیقت هم وايي چې د منځنۍ آسیا کلمه &quot;مور&quot; چې معنی یې تاج دی، هماغه کلمه ده چې موډ هم ورته ویل کیږي، دا هغه تاج دی چې د واده په وخت کې د ناوې لخوا اغوستل کیږي. د دې حقیقت له امله چې خلک هم د د او د کلمې سره تلفظ کوي، دا د سنسکرت &quot;مود&quot; په توګه اخیستل شوی، چې د خوښۍ او خوښۍ معنی لري. هغه په دې کلمه په تفصیل سره بحث کړی دی، هغه وايي چې کردستان وايي چې په سند کې د پتالا پاچاهانو هم دا کلمه په خپلو نومونو کې اضافه کړې ده او دا کلمه هماغه ده چې یونانیانو ورته مویس ویل، دا کلمه په اسیا کې یوه قبیله هم ده. درلودل او اوس هم شتون لري او ورته نوم لري. د موریا تر څنګ ختن، ترکستان او نورې سیمې هم د کشمیر واکمنې وې. د پاپا I څخه مخکې، موریا د راجستان په جاتورا کې واکمن وو، پخپله د مورا پاچا د لور زوی و. په دې توګه په چچنامه کې ذکر شوي مهات راجا چتور د مور یا موري قبیلې یوه څانګه وه او د سند د رای ساسي خپلوان و. د نیلګیري په غرونو کې د ځینو لرغونو مجسمو په حواله، پلار [[تر تر|میتز]] وايي چې دوی د موریا ریمان (موریا غرانه) په نوم یادیدل.

== چندراګوپتا موریا ==
د هند د تاريخ يوه نوې دوره د چندراګپتا موریا سره پیل شوه. کوم چې د شمالي هند د یووالي او د هندوانو د واکمنۍ د سیسټم د پراختیا او د برهمنزم د نفوذ په برخه کې ځانګړی اهمیت لري. هغه لومړنی واکمن دی چې د شمالي هند ټول ایالتونه یې لاندې کړل او یو متحد حکومت یې تاسیس کړ او خپل سلطنت یې د بنګال له خلیج څخه تر [[عربو سمندر|عرب سمندر]] پورې وغزاوه. هغه د خپلې څلورویشت کلنې واکمنۍ (۳۲۲-۲۹۸ ق م) په اوږدو کې سترې جګړې وکړې، چې تر ټولو مهمې یې د سکندر د واکمن سیلیوکس پر وړاندې وې. سلووس هڅه وکړه چې د سکندر سیمې فتح کړي. په 305 ق م کې سلوکا د پاک وند په لور پرمختګ وکړ، خو له ناکامۍ سره مخامخ شو او د پنجاب په خاوره کې له ماتې وروسته د سپکاوي تړون ته اړ شو. له همدې امله یې نه یوازې د هند له فتوحاتو څخه بلکې له کابل، کندهار، هرات او بلوچستان څخه هم شاتګ وکړ. همدارنګه، د اړیکو د دوستانه کولو لپاره، هغه خپله لور د چندرګپتا سره واده کړه. چندراګوپتا د خپلې خبرې د ساتلو لپاره پنځه سوه هاتیان ډالۍ کړل. سلووس خپل یو سفیر، مګاستینس، خپلې محکمې ته واستاوه، چې د ښکیلتیا شرایط یې په تفصیل سره ثبت کړل. له دې جګړې وروسته د موریا امپراتورۍ پولې مکران او افغانستان ته پراخې شوې. د جين دودونو له مخې، چندراګوپتا په وروستيو ورځو کې جينيت ته مخه کړه او تخت يې لغوه کړ او حکومت يې خپل زوی بندوسارا ته وسپاره. خو له نورو رواياتونو څخه نه تائيديږي.

== بندوسارا ==
باندوسارا په ۲۹۸ مخزېږديز کې پر تخت کېناست. هغه شاوخوا پنځه ویشت کاله حکومت وکړ. د بندو سارا د دورې حالات مالوم نه دي، مګر د هغه لقب امیر غتا (د دښمن قاتل) و. له دې څخه څرګندېږي چې هغه يو جنګي واکمن و. ځینې تاریخپوهان په دې باور دي چې ده دکن فتحه کړی وه. ځکه چې دا بالکل رېښتیا ده چې اشوکا یوازې کلینګ فتح کړ. هغه له Slocus Nectar سره دوستانه اړيکې لرلې، سلووس خپل سفیر ډیماچس خپلې محکمې ته واستاوه.

د تاریخ یو زده کونکی دې نتیجې ته رسېدلی چې که څه هم بندوسارا د خپل وخت لوی واکمن و، هغه د خپل لوی پلار (چندراګپتا) او د هغه د تکړه زوی (اشوکا) تر منځ تر ځور لاندې ښکاري چې له ډېرو ستونزو سره مخامخ و.

== اشوک ==
بندوسارا په 273 مخزېږديز کې د هغه زوی اشوکا د هغه ځای ناستی شو. دا حالت په خپله د هغه په کتابونو او کتابونو کې موندل کیږي. د هغه تاجپوښتنه څلور کاله وروسته په 269 ق م کې وشوه. خو د هغه د واکمنۍ د لومړیو څلورو کلونو حالات په دقیق ډول نه دي معلوم او هغه څه چې په دیني کتابونو کې موندل شوي دي مذهبي رنګ لري. د همدې مذهبي رواياتو له مخې اشوکا خپل ۹۹ وروڼه ووژل او تخت يې ترلاسه کړ. خو نور روايات ښيي چې د ده وروڼه د ده د پاچاهۍ تر اوولسم يا اتلسمې کاله پورې ژوندي وو او د هغوى په اړه يې اورېدل. بیا هم دا لیرې نه ده چې د جانشینۍ د عامو کنوانسیونونو له مخې، هغه باید د خپلو وروڼو سره جګړه وکړي او د څو تنو وینه توی کړي، لکه څنګه چې د هغه پنځمه برخه وړاندیز کوي. نو ځکه د هغه د واکمنۍ لومړني شرایط معلوم نه دي. له الحاقه وروسته دولس کاله بې اهمیته ژوند تېر کړ او غالباً یې خپل وخت اداري چارو ته وقف کړ او په ۲۶۱ ق م کې یې د مهندي او ګوادري تر منځ د کولنګا غیر آریايي ایالت اشغال او فتح کړ. په دې توګه موریا جنوبي هند ته پراختیا ورکړه. د کالینګ فتح د اشوکا په ذهن ژور تاثیر وکړ. ځکه په دې جګړه کې په لکونو انسانان ووژل شول. اشوکا د جګړې د ویجاړۍ له امله ژور خفه شو او پریکړه یې وکړه چې هيڅکله به جګړه ونه کړي. له دې پېښې وروسته يې ټول عمر د اخلاقي تعليماتو په خپرولو، د بديو په مخنيوي او د نېکيو په معرفي کولو کې تېر کړ. اشوکا خپل مغلان لرې پرتو هېوادونو لکه لنکا، برما، صیام، سوماترا، سوریه، مقدونیه او مصر ته ولېږل. هغه په سویلي هېوادونو کې لوی بریالیتوب ترلاسه کړ. اشوکا دوی د ډبرو په سلیبونو کې کښل او په لویو لارو کې یې ځای پرځای کړل ترڅو د بودا اخلاقي تعلیمات مشهور کړي. د هغه تعلیمات، چې د بودا څخه اخیستل شوي، په عدم تشدد، د ژونديو موجواتو عدم تشدد، د نورو سره مهربانۍ، د مور او پلار او ښوونکو درناوی، ریښتیا، عمومي رحم او سخاوت ټینګار کوي. هغه په مختلفو ځایونو کې میلمستونونه، څاه ګانې او سینټوریمونه جوړ کړل. د څارويو وژل هم حرام دي. د خپلې واکمنۍ په څلورویشتم کال کې اشوکا د سپېڅلو ځایونو څخه لیدنه وکړه او د لمبیني باغ ته نږدې د ګوتم په یاد کې یې یو منار جوړ کړ، چیرې چې ګوتاما زیږیدلی و. برسېره پردې، اشوکا د بودايي فرقو ترمنځ د اختلافاتو د حل لپاره یوه شورا جوړه کړه. اشوکا د ودانیو له جوړولو سره مینه درلوده. هغه په مختلفو ځایونو کې عالي ماڼۍ، خانقاهونه او سټوپاونه جوړ کړل، چې نور یې نښې نښانې نه لیدل کیږي. د سنتو د عبادت لپاره، ګیا ته نږدې د پروا په غرونو کې یې ډبرې پرې کړې او ښکلې او پاکې خانقاې یې جوړې کړې چې لاهم ولاړې دي. خو د هغه په ټولو اثارو کې تر ټولو مهم د هغه لیکنې دي چې شمېر یې دېرش دی. دا لیکنې زیاتره د ډبرې په سلیبونو، غار دیوالونو او ستنو باندې لیکل شوي دي چې د برصغیر په ډیری برخو کې موندل کیږي. د دوی ژبه پراکرت ده، یعنی دوی په محلی ژبو کی دی. د دغو دوو کتابونو رسم الخط هغه څه دي چې نن ورځ د کوروشتي په نوم پیژندل کیږي. دا رسم الخط د لرغوني آرامي رسم الخط څخه اخیستل شوی او له ښي خوا څخه کیڼ ته لیکل شوی. پاتې لیکنې د برهمي تورو په بڼه لیکل شوي دي. یعني په هغه لیکونو کې چې اوسنۍ دیوناگري رسم الخط ترې اخیستل شوی دی. دا لیکونه له ښي څخه کیڼ لور ته لیکل شوي وو. دا متنونه شاهي فرمانونه دي او ډیری اخلاقي احکام د بودا عمومي تعلیمات، مدیریت او د امپراتورۍ اصول لري.

== د موریا امپراتورۍ سقوط ==
دا يو حقيقت دی چې د سولې د ټينګښت لپاره حکومتونه رامنځته شوي، حکومت په خپله له جګړې او پوځي ځواک پرته نه شي رامنځته کېدای. اشوکا د خپل ژوند په اوږدو کې د عدم تشدد تبلیغ وکړ او په سیاسي او ټولنیز ژوند کې یې د اصولو د پلي کولو او پلي کولو هڅه وکړه. پایله دا شوه چې په څو ورځو کې د سلطنت نظامي ځواک له لاسه ورکړ او د پوځ جګړه ییزه روحیه سړه شوه، د حکومت نظام کمزوری شو او د خلکو له زړونو څخه ویره را پورته شوه. په ورته وخت کې، د بودا د تبلیغ له امله، برهمنزم بیدار شو او د ټیټ ذات د بودایی واکمنانو د راپرځولو هوډ یې وکړ. د زور له کارونې وېره نه وه، نو له همدې امله د لوړو او ټيټو مسايلو په راپورته کولو سره مذهبي احساسات راپارول کېدل. له یوې خوا د اشوکا زامنو او لمسیانو برخه ویشله او له بلې خوا ځینو زړورو خلکو ځینې ځایونه ونیول او دا ستونزمنه شوه چې ووایو له اشوکا وروسته څوک د هغه ځای ناستی شو. په قدیم روایت کې کنال کنک د اشوکا زوی وو چې د لومړي جانشین په توګه یادیږي. خو د کشمیر تاریخ لیکونکي د جلوکا په نوم یو سړی خپل زوی او جانشین بولي. دريم، داسې بودايي روايات شته چې ښيي په زوړ عمر کې مذهب ته د اشوکا لېوالتيا دومره زياته شوه چې د حکومت په دندو کې يې غفلت پيل کړ. د پایلې په توګه، د هوا امپراتورۍ ټولې برخې لوڅې شوې او عواید ضایع شول. د دې حالت په لیدو، وزیرانو د اشوکا واکونه لیرې کړل او د هغه لمسی سمپري سمپرتي چې د کنال زوی و، په تخت کېښود. د دې روایتونو له مخې، د موریا د کورنۍ څلور نور واکمنان برشیسین، پشیدرمان او پشیدرمان له سمپرتی وروسته په تخت ناست وو. د جین روایت هم تاییدوي چې سمپرتي د اشوکا ځای ناستی شو. د دې دودونو تر څنګ د ناګارجوني غرونو په غارونو کې د اشوکا د لمسي داسرتا لخوا نقاشي شوي لیکونه دي. دا غارونه د بربر هیل غارونو ته نږدې موقعیت لري چې د اشوکا له خوا استخراج شوي. دا لیکنې ښیې چې داسارته د اشوکا له مړینې وروسته په تخت کېناست او یا لږ تر لږه په ختیځو ولایتونو کې د هغه ځای ناستی شو. دشارتا د تیورا زوی و، د اشوکا یو له زامنو څخه و، چې شاید د خپل پلار په ژوند کې مړ شوی وي، ځکه چې د اشوکا وروسته یې یادونه نه ده شوې. په هرصورت، اشوکا یوازې یو زوی درلود چې په کتابونو کې یې یادونه شوې ده. د وشنو پرانا د روایتونو له مخې، د موریا د کورنۍ څلور واکمنان، سالیسوکا، دیواورمان، دیواورمان، ستمډمس او برهدرته د پتلي په تخت ناست وو. هر نوی واکمن د پخواني واکمن په پرتله کمزوری و. په پای کې، د پادا د لښکر مشر، پوشیامیترا، پاچا (براهدرات) وواژه او د موریا کورنۍ ته یې د پای ټکی کېښود.

== حکومتي نظام ==
د هند د دورې د نورو حکومتونو په څیر د موریا حکومت شخصي، میراثي او مطلقه شاهي وو. پاچا د ديوتا مرستيال او د هغه د قدرت څرګندونکی و. ټول قضايي، اداري او نظامي واک یوازې د هغه په لاس کې و. خو هغه په یوازیتوب سره ټولې چارې نشي ترسره کولای. له همدې امله هغه د مشاورینو یوه شورا جوړه کړه چې د منتري شورا په نوم یادیږي ترڅو هغه ته په چارو کې مشوره ورکړي. د دې مجلس تر څنګ د لوړو احكامو يوه طبقه هم وه چې د حكومت وظيفه يې اجرا كوله. په دې ټولګي کې د منترین مانترین معنی ده چې مشاور ځانګړی پرهيتا پروهتا مانا لري چې د مذهبي چارو څارونکی دی. Uparika یا Prado-Prvivaka یا قاضي، سیناپتي یا جنرال او راجوکا یا ولسوال شامل وو. د اشوکا د واکمنۍ په جریان کې، د محتسب پوسټ، داما منمترا یوه نوې پوسته جوړه شوه. د هغه دنده د دیني چارو پلي کول وو. دا ټول چارواکي میراثي وو. د اداري چارو له نظره، سلطنت په ولایتونو، ولسوالیو او پرګنو ویشل شوی و. څوک چې د پاچا لخوا ټاکل شوي امرونو لخوا اداره کیدل. د دې نه علاوه ګڼ ریاستونه او جایدادونه وو. کوم چې د پاچا برتری پیژني. د دوی واکمنان د راجا، اډیراجا او مهاسمانتا په نوم یادیدل. دوی په خپلو بادارانو کې آزاد وو او پاچا ته به یې یوه ټاکلې پیسې ورکولې. پاچا به وخت په وخت خپل لښکر راوغوښت. د جشن په مناسبت د پاچا په خدمت کې قیمتي نذرانې وړاندې شوې. د هغه زامن اکثرا د پاچا په دربار کې روزل شوي. د دغو واکمنانو څخه ځینې چې د واسل په نامه یادیږي، ډیر ځواکمن وو او کولی شي د پاچا په وړاندې بغاوت وکړي، ځکه چې دوی جلا جلا پوځونه او خپل نظام درلود. له همدې امله، دوی د خپلو لوړ پوړو پوځونو او تر سختې څارنې لاندې ساتل شوي وو. د ښارونو د مدیریت په اړه د یونان د سفیر میګاشترا د وینا له مخې یو وضاحت موندل کیږي. هغه وايي چې د پاتاليپوترا د پلازمېنې د ادارې لپاره يوه شورا وه چې له دېرشو غړو جوړه وه او نور په شپږو فرعي شوراګانو وېشل شوې وه. یو صنعت د پوهې څارنه کوي. نورو د مسافرو او بهرنیو سوداګرو څارنه کوله. دریم د زیږون او مړینې ثبت کوي. څلورم د تجارت سره تړاو درلود. پنځم د محصول ساتنه وه. رخصتي په هغه عاید پورې اړه درلوده چې د پلورل شوي توکو څخه راټول شوي. خو د هغه دا خبره کومې بلې سرچینې نه ده تایید کړې. که د مګشتارکا خبره سمه وي، نو ګومان کېدی شي چې د نورو لویو ښارونو مدیریت به همدغسې بڼه ولري. د کلیو نظام په مستقیم ډول له حکومت سره تړاو نه درلود، مګر د ګرام او پنچایت سیسټم له پخوانیو وختونو څخه په عمل کې و او د موریانو په دوره کې دوام درلود. په پنچایت کې، ټولې مسلې د کلي د مشر، ګرمني یا ګنبوجاکا په لارښوونه پریکړه شوې.

== مالیه ==
یو پاچا په قانوني توګه په خپل سلطنت کې د ټولو ځمکو او اوبو مالک و. د موروګا او غیر مروګا د ځمکې ټول مالکین د ده تابع و. نو له همدې امله به يې د کرهڼې په توګه له کروندګرو څخه د کرنيزو محصولاتو يوه ټاکلې برخه اخيستله او دا د ده د عايد تر ټولو مهمه برخه وه. د ځمکې کرایه بهګا بلل کیده او د تولید څلورمه یا دریمه برخه وه. د دې محصول سره د اوبو لګولو عواید هم اخیستل شوي. نرخ د حاصلاتو د پنځمې او دریمې برخې ترمنځ و. په ځینو مواردو کې، نور فصلونه هم د ځمکې څخه راټول شوي. په دې توګه، د ټولو مالیاتو له ورکولو وروسته، بزګرانو ته د محصول نیمایي برخه پاتې شوه. د پورتنیو مالیاتو او اوبولګولو سربیره، په څارویو، کورونو، د مالونو تجارت، اوبولګولو، مالګه جوړونه، [[د کانونو استخراج|کان کیندنې]] او قمار باندې مالیه وه. د دوی د هرکلي لپاره مختلف چارواکي ګمارل شوي وو. د سيند په غاړو کې دولتي کښتۍ هم وې چې مالونه به يې په دولتي خزانه کې راټولېدل. په ښار کې د زیږون او مړینې مالیه اخیستل شوې وه. دا د دولت د عوایدو سرچینه هم وه. د جریمې اندازه هم مناسبه وه. جریمې اکثره په مجرمینو لګول شوي. له دې عوايدو سربيره د عايداتو عايد هم وو چې د دولتونو له خوا راټوليدل. هغه مالونه چې په جنګونو کې کارول کیده او هغه نذرانې چې سرداران په مختلفو وختونو کې د پاچا د خدمت لپاره چمتو کوي. د دې نه علاوه د ضرورت په وخت به غیر معمولي مالیه هم لګولې شوې وه. د دولت عوايد په نغدو او هم ډول ډول راټولېدل. په عموم کې، په ترلاسه کولو کې سختی کارول کیده. ډیری وختونه داسې ذکرونه او حوالې شتون لري چې دا څرګندوي چې کاشکرانو ځمکه پریښوده او ځنګلونو ته تښتیدلي، د اجنټانو له ظلمونو او تیریو څخه ستړي شوي. بیګار یو عادي کار و، هر ماهر کسبګر او هنرمند باید په میاشت کې دوه ورځې رسمي کار کاوه. د کوم لپاره چې دوی معاش نه اخلي.

== پوځ ==
د دې دورې په څیر، موریا هم یو نیم پوځي حکومت و او واک په اردو کې پاتې شو. هغه د خپل پوځ په لګښت خپل حکومت جوړ کړ او د خلکو په زړونو کې یې خپل هویت ساتلی و. د موریا په دوره کې د پوځ شمیر زیات شو او شمیر یې له شپږ لکو څخه واوښت. د پلیني د وینا له مخې، د چندراګوپتا په پوځ کې ۶۶۰۰۰۰۰ پیاده سرتیري، ۳۰۰۰۰ او ۳۰۰۰۰ سپاره او ۹۹۰۰ هاتیان شامل وو. د مګشان په وینا د دې ستر لښکر د څارنې چارې یوې شورا ته سپارل شوې وې چې له دېرشو غړو څخه وې او بیا په شپږو فرعي شوراګانو وېشل شوې وې. هر فرعي شورا د اردو خپله برخه درلوده. د لومړي سیند بیړۍ ساتنه. د دوهم پیاده ځواک مدیریت. د دریمې کیولري مدیریت. د څلورم کریسټ ترتیب. د پنځم هاتیو مدیریت. شپږم د پورونو، ډرامه کوونکو، ساسي، غشيرانو او کارګرانو پالنه وه. د مغشنز بیان له کومې بلې منبع نه تأیید شوی، خو دا په ډاګه کوي چې پوځي څانګه د موریا په دوره کې منظم او باثباته وه. اشوکا د عدم تشدد اصول خپل کړل او دغه څانګه یې له پامه وغورځوله. د دې نه جبرانېدونکې پایله دا شوه چې هېواد له پوځي پلوه کمزوری شو او د ډېر وخت لپاره له داخلي ګډوډۍ سره د بهرنیانو له بریدونو سره مخ شو. د مذهبي ویش له مخې، د هیواد نفوس په څلورو قومونو ویشل شوی و: برهمن، کشتری، دیس او شودر. یوازې دوی د نظامي خدمت لپاره مناسب ګڼل کیده، مګر موریا شاید له پامه غورځول. هغه هم پوځي کار کاوه. هغه به په وینو کې برخه اخیسته او په جنګ او جګړه کې به یې د عسکرو برخه اخیسته، د جنګ میدان ته به یې په ګاډۍ یا هاتۍ سپاره راتلل. په ارتشاسترا کې هغه ته لارښوونه شوې چې شاته پاتې شي ترڅو هغه د دښمنانو له نارګا څخه وتښتي. د پادشاه په غیاب کې د سیناپتي په نامه جنرال د پوځ د مشر په توګه کار کاوه. سېناپتي ډېر اغېزمن و. هغه په عملي توګه د ټول پوځ مشر و. پاچا به په دې مقام کې خپل یو عزیز یا یو ځانګړی باوري کس ټاکل. د هغه لاندې د نایک نایکا او ډنډا نایکا په نوم ډیری نور نظامي قوماندانان وو. د جوړښت له مخې، په پوځ کې پیاده، سپرو، چورلکو او هاتیانو شامل وو. فیلانو ډیر باور درلود. د موریانو په دوره کې کریت اهمیت ترلاسه کړ. د موریانو په دوره کې د جنګي وسایلو او وسلو د پراختیا لپاره هیڅ هڅه نه وه شوې. دوی نېشې، نېزې، ډالونه، صلیبونه، خنجرونه او کمانونه درلودل؛ دوی زغره او ځان نه درلود. د دوی دفاعي تجهیزات کمزوري وو.

== محکمه او قوانین ==
د قضائيه قوې ټول لوړ واک د واکمنانو په لاس کې وو. هغه د هېواد تر ټولو ستر قاضي و. هیڅوک حق نه درلود چې د هغه پریکړه بیاکتنه وکړي. په هغه محکمه کې به ما د قضیو قضاوت کاوه او خپلې پریکړې به یې کولې. د هغه په پریکړه کې د غلطۍ لپاره هیڅ ځای نه و. ځکه چې هغه د خدای د ارادې څرګندونه نه وه. له هغه څخه تمه کیده چې د مذهبي اساساتو او قوانینو پر بنسټ پریکړې وکړي. مګر هغه د دې پابند نه و. په ارسطو کې د هغه حکم له ټولو قوانینو پورته بیان شوی دی. د پاچا له درباره وروسته د ولایتونو او ولسوالیو محکمې وې. چيرته چې د ښار واکمن مهامان، مهاماتسا، اوپريکا، والي، پرديوکا، قاضي او راجوک، د ولسوالۍ واکمن قضيې اوري. قضايي نظام له ادارې جلا نه و. له دې امله، په دې کې ډیری نیمګړتیاوې وې. ډیری وخت یوه مجلس چې له دریو یا پنځو قاضیانو څخه جوړه وی قضایی دندې ترسره کوی. خو په داسې مجلسونو کې محلي سیٹھ او کایستا هم وو چې خپل مسوولیتونه یې په بشپړه توګه نه وو درک کړي. له دې څخه څرګندېږي چې دغه رياست په خپل لومړني حالت کې و. په کلیو کې پنچایتونه د قضیو پریکړه کوي، مګر خلک حق درلود چې محکمو ته مراجعه وکړي. مانو اسمرتی د اشوکا تر واکمنۍ پورې تالیف شوی نه و او تر هغه وخته پورې د مذهب سوترا تعقیب شوی و. په دې کې هم د ذات تبعیض په بشپړه توګه لیدل شوی او ټول د قانون په نظر کې یو شان نه وو. بیا هم شدت نه و. اشوکا دا توپیر خوښ نه کړ او د هغه په دوره کې د هندوانو د لوړ ذات حیثیت هغه څه نه و چې په درمشاترا او درمشاستر کې و. اشوکا واکمنانو ته امر وکړ چې په قضایي اجرااتو کې مساوات وڅاري. که څه هم دا په ندرت سره تمرین شوی. د موریا په دوره کې، د مختلفو جرمونو لپاره مختلف سزاګانې ورکړل شوې وې په شمول جریمه، قطع کول، جلاوطني، د ملکیت ضبط کول او قتل. د وژلو مختلف طریقې عملي شوې. د مثال په توګه ځړول، وژل، ډوبول او سوځول. خو دغه سزاګانې د اشوکا د واکمنۍ پر مهال هم دوام درلود. خو نوموړي [[د مرګ سزا (اعدام)|د اعدام سزا]] مجرمینو ته وروستی رعایت ورکړی و چې دا سزا درې ورځې وروسته اجرا شوه.

== ساختماني او معماري ==
د ودانولو لړۍ د موریا په دوره کې پیل شوه. په دې موده کې ډیری ودانۍ جوړې شوې. مګر دوی ډیری د لرګیو څخه جوړ شوي او له همدې امله د وخت په تیریدو سره ورک شوي. یوازې د اشوکا د ځینو ودانیو کنډوالې پاتې دي. خو د دغو ودانيو په تړاو د دوو بهرنيو سيلانيانو مقتضي او فهيان څرګندونې بې بنسټه دي. له دې څخه داسې ښکاري چې پتلیپوترا یو ډیر بارونیز ښار و او ډیری شاهي ودانۍ او کلاګانې وې. د مګستیز په وینا، دا ښار 99 میله اوږد او 12 میله پلنوالی لري او د 64 دروازو او 5005 برجونو سره د لرګیو قوي دیوال سره محاصره و. د دیوال نه بهر یو پراخه او ژور کنډک و چې د سون سیند له اوبو ډک و. د ښار دننه د چندراګوپتا موریا ماڼۍ وه، چې د لرګیو څخه جوړه شوې وه او ډیره عالي وه. د هغې ستنې او دېوالونه د سرو زرو سره ایښودل شوي وو او د سرو زرو په تاکونو او د سپینو زرو مرغیو سره کښل شوي وو. چينايي سيلاني فاهيان هم له دغه ښار څخه ليدنه وکړه. هغه هم د هغې د ښکلا مينه وال و. د اشوکا ماڼۍ د هغه تر وخته پورې جوړه شوې وه. هغه وايي چې شاهي ماڼۍ او ماڼۍ د شاهي ښار په مرکز کې موقعيت لري. دا د هغو قدرتونو (غیر انساني) لخوا جوړ شوی و چې د اشوکا لخوا ګمارل شوي و. همدا دوی وو چې دا یې له ډبرو څخه ایستلي وو او دیوالونه او دروازې یې جوړې کړې وې او داسې ښکلې معماري چې د انسان له وس څخه بهر وه. فاهیان د هغو خانقاو او سټوپاونو یادونه هم کوي چې اشوکا په ښار کې جوړ کړي دي. د اشوکا دورې د ډبرو نقاشي اوس هم د ستنو او غارونو په شکل کې شتون لري. د پروا غره د اشوکا غارونه د ډبرو د نقاشۍ غوره مثالونه دي. د دوی دېوالونه او فرشونه دومره پاک او نرم دي چې دوی به روښانه شي. د دې ستنو په منځ کې، د سارت ستون په ځانګړې توګه د پام وړ دی. د هغې په سر کې د څلورو لویو کوفناک زمریانو مجسمې نقشې شوې، چې شا او خوا یې یو اړخ ته ولاړ دي. د دوی د پښو لاندې د نورو حیواناتو کوچني ارقام نقش شوي دي. په دې توګه د اشوکا ستنې د یوې ډبرې څخه جوړ شوي. د ډبرو د نقاشۍ غوره مثالونه شتون لري. ځینې یې پنځوس فوټه لوړ او پنځوس ټنه وزن لري. اشوکا د خپلې واکمنۍ پر مهال ډېر سټوپاونه جوړ کړل. د هغو په منځ کې یوازې د نیپال سټوپا په خپل اصلي بڼه پاتې ده. داخلي برخه یې له خړوبونو څخه جوړه شوې ده او بهرنۍ برخه یې له کلکو برخو څخه جوړه شوې ده او په غټو ګنډلو پوښل شوې ده. داسې انګیرل کیږي چې د سانچي ایالت بهوپال سټوپا د اشوکا لخوا جوړه شوې وه. په لومړي سر کې دا کوچنی و، وروسته پراخ شو. قطر یې ۱۲۱ فوټه او لوړوالی یې ۷۰ فوټه دی. دا د یوې لویې څلور دیوالونو په واسطه محاصره شوی، څلور دروازې لري، د پورته ذکر شوي سټوپا سربیره، په دې ځای کې څلور نورې سټوپا شتون لري چې په بوډ کې جوړ شوي.

== کرنه ==
د هند تمدن یو کرنیز تمدن دی، نو د موریا په دوره کې د هغې پراختیا په کښت تمرکز درلود. په دې تړاو د چندر ګپتا د یوه ډګروال پوشي ګوپتا نوم هم موندل کېږي، چې د کټیاوار په یوه سیمه ګورنار کې یې د ونو په پرې کولو سره یو ښکلی جهيل جوړ کړی و. چې د سدراسنا جهيل په نوم مشهور شو. د اشوکا د واکمنۍ پر مهال پر دې نور کار وشو او ډېر کانالونه جوړ شول. له هغې څخه شاوخوا پراخې سیمې د اوبو ترلاسه کول پیل کړل. د معین انصاري لخوا ترتیب شوی

== سرچینه ==

* ډاکټر معین الدین، لرغونی نژدی ختیځ دوهم ټوک
* B.S. جټ
* وینسنټ اې سمیت د هند لرغونی تاریخ

{| class=&quot;wikitable&quot;
!اوسنۍ سيمې يې
|-
|هند
|-
|{{پرچم|افغانستان}}
|-
|بنګله دېش
|-
|بوتان
|-
|ايران
|-
|[[نیپال|نيپال]]
|-
|پاکستان
|-
|[[سریلانکا|سريلانکا]]
|}

== نور وګوره ==

* د مګدا امپراتورۍ
* [[د هند پېښليک|د هند تاریخ]]
* چندراګوپتا موریا

== بېرونۍ تړنې ==

* [http://www.allempires.com/article/index.php?q=mauryan_empire د موریانو امپراتورۍ] په ټولو امپراتوریو کې
* [http://www.britannica.com/eb/article-9051518 د موریان امپراتورۍ له بریتانیکا څخه] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)  
* د [http://www.buddhistcouncil.org/Asoka.htm اشوکا او بودیزم] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)  
[[وېشنيزه:د هند تاريخ]]
[[وېشنيزه:د افغانستان پېښليک]]
[[وېشنيزه:مخزېږديز]]
[[وېشنيزه:موريا امپراتوري]]
[[وېشنيزه:افريقا]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پاکستان سوپر لیګ]]
[[وېشنيزه:افغانستان]]
[[وېشنيزه:پخوانی افغانستان]]
[[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>c5b39uu9qkaxo763o6u269v2jff0hra</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284069</id>
      <parentid>284068</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:09:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>سب</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41900" xml:space="preserve">  {{هېواد مالوماتبکس
| conventional_long_name = موريا واکمني&lt;br/&gt;Maurya Empire
| common_name            = Maurya Empire&lt;br/&gt;موريا واکمني
| native_name            = मौर्यसाम्राज्यम् ([[پراکرت]])
| image_coat             = 
| image_map              = Maurya Empire, c.250 BCE 2.png &lt;!-- Sources are listed on the file's description page. --&gt;
| capital                = [[پاټلي پوترا]] (اوسنۍ [[پټنه]])
| religion               = [[هندوييزم]]&lt;br/&gt;[[بوداييزم]]&lt;br/&gt;[[جین مت]]&lt;br/&gt;[[آجیویکا]]
| government_type        = [[مطلقه شاهي]] ذکر شوی له [[ارت شاستر]]
| currency               = [[Pana (Currency)|Panas]]
| year_end               = 185&amp;nbsp;مخزېږديز
| year_start             = 322&amp;nbsp;قمخزېږديز
| image_map_caption      = د موریا امپراتورۍ په خپل اعظمي حد کې
| common_languages       = [[هندو - اريايي ژبې]] (لکه [[مګدھي پراکرت]]، [[پراکرت]]، [[سنسېکرېت ژبه]])
| title_leader           = شہنشاہ
| year_leader1           = 320–298&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader1                = [[چندرګپت موریا]]
| year_leader2           = 298–272&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader2                = [[هندوسارا]]
| year_leader3           = 268–232&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader3                = [[لوی اشوک]]
| year_leader4           = 232–224&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader4                = &lt;nowiki&gt;[[دشرته موريا]&lt;/nowiki&gt;
| year_leader5           = 224–215&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader5                = [[Samprati]]
| year_leader6           = 215–202&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader6                = [[Shalishuka|Shalishuka Maurya]]
| year_leader7           = 202–195&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader7                = [[دیوا ورمن]]
| year_leader8           = 195–187&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader8                = [[Shatadhanvan]]
| year_leader9           = 187–185&amp;nbsp;مخزېږديز
| leader9                = [[برهدراته موريا|برهدراته]]
| stat_area1             = 4000000
| p1                     = ناندا امپراتوري
| s1                     = Mahameghavahana dynasty
| flag_p1                = Nanda Empire, c.325 BCE.png
| flag_p2                = Magadha.GIF
| p2                     = Mahajanapada
| flag_s1                = 
| flag_s2                = Sunga-Border.jpg
| s2                     = Shunga Empire
| flag_s3                = SatavahanaMap.jpg
| s3                     = Satavahana dynasty
| flag_s4                = Indo-ScythiansMap.jpg
| s4                     = Indo-Scythians
| today                  = {{پرچم|افغانستان}}{{سطر}} {{پرچم|بنگلہ دیش}}{{سطر}} {{پرچم|پاکستان}}{{سطر}}{{پرچم|بھارت}}
}}


'''موریا د هند په تاریخ کې لومړۍ او ستره امپراتوري''' وه. د دې بنسټ ایښودونکی چندراګپتا موریا و. د عامو رواياتو له مخې هغه د ناندا د کورنۍ يو ناجايز غړى و، چې د پاچا د ناخوښۍ له وېرې پنجاب ته وتښتېد. په پنجاب کې، چندراګپتا د پنجاب او پولې د ناراضه قومونو مشر شو. هغه د خپل وزیر چکنیا یا کوتلیا په مرسته د یونان د تسلط پر ضد پاڅون وکړ او د یو کال په دننه کې یې د یونان حکومت ړنګ کړ او یوه نوې کورنۍ یې جوړه کړه. هغه د موریانو په تاریخ کې د مور په توګه پیژندل شوی. چندرګوپتا د یونان د نفوذ له منځه وړلو وروسته د مګدا په سلطنت برید وکړ. په دې جګړه کې د ناند د کورنۍ وروستی واکمن هم ووژل شو. جين روايات د موريا په اړه وايي چې دوی د چرګانو ساتونکي وو. د بودايي رواياتو له مخې کله چې د شاکيا څانګه موريا له مګدا څخه وتښتېده، دوی يوې غرنۍ سيمې ته لاړل چې چرګان پکې ډېر وو. هلته هغوئ يو ښار جوړ کړو ځکه چې د ښار د ماڼوګانو خښتې د مور د غاړې رنګ وو. له همدې امله دا خلک د مور په نوم یادیدل او ښار یې د موریا نګر په نوم پېژندل شوی. د نندن ګړ ستنې، د سبچي سټوپا او داسې نور د مور عکسونه لري. مور د پټالیپوترا د موریا ماڼۍ په باغونو کې پالل کیدل. له همدې امله فوچر، جان مارشال او ګرونویډیل دې پایلې ته ورسیدل چې مور د موریانو د کورنۍ ملي سمبول و. حتی کله چې مها بهارت د ګوپتا په دوره کې بیاکتنه وشوه ، دې ته د مایورا کا (د مور قبیلې مانا) د سنسېکرېت تلفظ ورکړل شو. (مور رکه د مور ساتونکی) په اړه ویل کیږي چې چندراګپتا د نندا کورنۍ یو ناقانونه زوی و او د موریا کورنۍ د هغه د مور په نوم نومول شوې وه. بي ايس داهيا وايي چې دا ټول روايتونه بې بنسټه دي او هيڅ حقيقت نه لري. دا ټولې کیسې فرضي دي او هیڅ حقیقت نلري، د موریا کورنۍ د مور سره هیڅ تړاو نه لري او نه مور د دوی کورنۍ یا د خوښې نښه ده. د اشوکا شاهي فرمان نمبر 5، چې په ستون کې لیکل شوی، د هغو حیواناتو او مرغانو لیست کوي چې وژل یې منع دي، مګر مور پکې شامل نه دي. هغه حیوانات چې د اشوکا په غذا کې شامل وو دا خلک د مور خوړونکي وو نه د مور ساتونکي. دا څنګه ممکنه ده چې د مرغانو د ساتونکي زوی (چندرا ګوپتا) په ټکسيلا کې زده کړې وکړي، د شهزادهانو لوی ښوونځی، چې زر میله لرې دی. په یوناني تاریخونو کې هیڅ داسې نه ښکاري چې موریا د نندا کورنۍ پورې اړه لري. موریا څوک وو؟ چانکیا په خپل کار ارته شاسترا کې د دې په اړه یوه کلمه نه ده ویلي. پران د موریا واکمنانو په اړه هیڅ معلومات نه ورکوي. 'مدرا رکشا' سنسکرت ډرامه لیکونکی ویشاک دت موریا ته د سپکاوی سره د شودرا، ورشال او کمینو په توګه اشاره کوي، او چندراګپتا پخپله کلاهان (مجاه الاصل) بولي. په داسې حال کې چې یوګ پران دوی بې خدایه او ظاهرا مذهبي بللي دي. وشنو پران وايي چې د ناندا د کورنۍ له پای ته رسېدو وروسته به موریا واکمن شي او دوی به شودرا بولي. په مارکنډیا پران کې دوی د های اسورا په نوم یادیږي. موږ مجبور یو چې حیران شو چې د دې نفرت لامل څه دی؟ په عمومي توګه د ټولنې او په ځانګړې توګه د برهمني رسمونو په وړاندې د موریا د چلند نښه ده. موریا ټول برهمني رسمونه له منځه یوړل. هغه په رسمي توګه د برهمنيزم مخالفت وکړ او برعکس یې د کونډې واده ملاتړ وکړ. د دې دلیل روښانه دی چې موریا بهرنیان وو. له همدې امله، دوی د برهمنانو په حاکمیت باور نه درلود. هغه د هندویزم د دودیزو، ټولنیزو-مذهبي او سیاسي مفکورو مخالفت وکړ او په ذات باندې باور نه درلود. او بیا دوی دا حقیقت هم وايي چې د منځنۍ آسیا کلمه &quot;مور&quot; چې معنی یې تاج دی، هماغه کلمه ده چې موډ هم ورته ویل کیږي، دا هغه تاج دی چې د واده په وخت کې د ناوې لخوا اغوستل کیږي. د دې حقیقت له امله چې خلک هم د د او د کلمې سره تلفظ کوي، دا د سنسکرت &quot;مود&quot; په توګه اخیستل شوی، چې د خوښۍ او خوښۍ معنی لري. هغه په دې کلمه په تفصیل سره بحث کړی دی، هغه وايي چې کردستان وايي چې په سند کې د پتالا پاچاهانو هم دا کلمه په خپلو نومونو کې اضافه کړې ده او دا کلمه هماغه ده چې یونانیانو ورته مویس ویل، دا کلمه په اسیا کې یوه قبیله هم ده. درلودل او اوس هم شتون لري او ورته نوم لري. د موریا تر څنګ ختن، ترکستان او نورې سیمې هم د کشمیر واکمنې وې. د پاپا I څخه مخکې، موریا د راجستان په جاتورا کې واکمن وو، پخپله د مورا پاچا د لور زوی و. په دې توګه په چچنامه کې ذکر شوي مهات راجا چتور د مور یا موري قبیلې یوه څانګه وه او د سند د رای ساسي خپلوان و. د نیلګیري په غرونو کې د ځینو لرغونو مجسمو په حواله، پلار [[تر تر|میتز]] وايي چې دوی د موریا ریمان (موریا غرانه) په نوم یادیدل.

== چندراګوپتا موریا ==
د هند د تاريخ يوه نوې دوره د چندراګپتا موریا سره پیل شوه. کوم چې د شمالي هند د یووالي او د هندوانو د واکمنۍ د سیسټم د پراختیا او د برهمنزم د نفوذ په برخه کې ځانګړی اهمیت لري. هغه لومړنی واکمن دی چې د شمالي هند ټول ایالتونه یې لاندې کړل او یو متحد حکومت یې تاسیس کړ او خپل سلطنت یې د بنګال له خلیج څخه تر [[عربو سمندر|عرب سمندر]] پورې وغزاوه. هغه د خپلې څلورویشت کلنې واکمنۍ (۳۲۲-۲۹۸ ق م) په اوږدو کې سترې جګړې وکړې، چې تر ټولو مهمې یې د سکندر د واکمن سیلیوکس پر وړاندې وې. سلووس هڅه وکړه چې د سکندر سیمې فتح کړي. په 305 ق م کې سلوکا د پاک وند په لور پرمختګ وکړ، خو له ناکامۍ سره مخامخ شو او د پنجاب په خاوره کې له ماتې وروسته د سپکاوي تړون ته اړ شو. له همدې امله یې نه یوازې د هند له فتوحاتو څخه بلکې له کابل، کندهار، هرات او بلوچستان څخه هم شاتګ وکړ. همدارنګه، د اړیکو د دوستانه کولو لپاره، هغه خپله لور د چندرګپتا سره واده کړه. چندراګوپتا د خپلې خبرې د ساتلو لپاره پنځه سوه هاتیان ډالۍ کړل. سلووس خپل یو سفیر، مګاستینس، خپلې محکمې ته واستاوه، چې د ښکیلتیا شرایط یې په تفصیل سره ثبت کړل. له دې جګړې وروسته د موریا امپراتورۍ پولې مکران او افغانستان ته پراخې شوې. د جين دودونو له مخې، چندراګوپتا په وروستيو ورځو کې جينيت ته مخه کړه او تخت يې لغوه کړ او حکومت يې خپل زوی بندوسارا ته وسپاره. خو له نورو رواياتونو څخه نه تائيديږي.

== بندوسارا ==
باندوسارا په ۲۹۸ مخزېږديز کې پر تخت کېناست. هغه شاوخوا پنځه ویشت کاله حکومت وکړ. د بندو سارا د دورې حالات مالوم نه دي، مګر د هغه لقب امیر غتا (د دښمن قاتل) و. له دې څخه څرګندېږي چې هغه يو جنګي واکمن و. ځینې تاریخپوهان په دې باور دي چې ده دکن فتحه کړی وه. ځکه چې دا بالکل رېښتیا ده چې اشوکا یوازې کلینګ فتح کړ. هغه له Slocus Nectar سره دوستانه اړيکې لرلې، سلووس خپل سفیر ډیماچس خپلې محکمې ته واستاوه.

د تاریخ یو زده کونکی دې نتیجې ته رسېدلی چې که څه هم بندوسارا د خپل وخت لوی واکمن و، هغه د خپل لوی پلار (چندراګپتا) او د هغه د تکړه زوی (اشوکا) تر منځ تر ځور لاندې ښکاري چې له ډېرو ستونزو سره مخامخ و.

== اشوک ==
بندوسارا په 273 مخزېږديز کې د هغه زوی اشوکا د هغه ځای ناستی شو. دا حالت په خپله د هغه په کتابونو او کتابونو کې موندل کیږي. د هغه تاجپوښتنه څلور کاله وروسته په 269 ق م کې وشوه. خو د هغه د واکمنۍ د لومړیو څلورو کلونو حالات په دقیق ډول نه دي معلوم او هغه څه چې په دیني کتابونو کې موندل شوي دي مذهبي رنګ لري. د همدې مذهبي رواياتو له مخې اشوکا خپل ۹۹ وروڼه ووژل او تخت يې ترلاسه کړ. خو نور روايات ښيي چې د ده وروڼه د ده د پاچاهۍ تر اوولسم يا اتلسمې کاله پورې ژوندي وو او د هغوى په اړه يې اورېدل. بیا هم دا لیرې نه ده چې د جانشینۍ د عامو کنوانسیونونو له مخې، هغه باید د خپلو وروڼو سره جګړه وکړي او د څو تنو وینه توی کړي، لکه څنګه چې د هغه پنځمه برخه وړاندیز کوي. نو ځکه د هغه د واکمنۍ لومړني شرایط معلوم نه دي. له الحاقه وروسته دولس کاله بې اهمیته ژوند تېر کړ او غالباً یې خپل وخت اداري چارو ته وقف کړ او په ۲۶۱ ق م کې یې د مهندي او ګوادري تر منځ د کولنګا غیر آریايي ایالت اشغال او فتح کړ. په دې توګه موریا جنوبي هند ته پراختیا ورکړه. د کالینګ فتح د اشوکا په ذهن ژور تاثیر وکړ. ځکه په دې جګړه کې په لکونو انسانان ووژل شول. اشوکا د جګړې د ویجاړۍ له امله ژور خفه شو او پریکړه یې وکړه چې هيڅکله به جګړه ونه کړي. له دې پېښې وروسته يې ټول عمر د اخلاقي تعليماتو په خپرولو، د بديو په مخنيوي او د نېکيو په معرفي کولو کې تېر کړ. اشوکا خپل مغلان لرې پرتو هېوادونو لکه لنکا، برما، صیام، سوماترا، سوریه، مقدونیه او مصر ته ولېږل. هغه په سویلي هېوادونو کې لوی بریالیتوب ترلاسه کړ. اشوکا دوی د ډبرو په سلیبونو کې کښل او په لویو لارو کې یې ځای پرځای کړل ترڅو د بودا اخلاقي تعلیمات مشهور کړي. د هغه تعلیمات، چې د بودا څخه اخیستل شوي، په عدم تشدد، د ژونديو موجواتو عدم تشدد، د نورو سره مهربانۍ، د مور او پلار او ښوونکو درناوی، ریښتیا، عمومي رحم او سخاوت ټینګار کوي. هغه په مختلفو ځایونو کې میلمستونونه، څاه ګانې او سینټوریمونه جوړ کړل. د څارويو وژل هم حرام دي. د خپلې واکمنۍ په څلورویشتم کال کې اشوکا د سپېڅلو ځایونو څخه لیدنه وکړه او د لمبیني باغ ته نږدې د ګوتم په یاد کې یې یو منار جوړ کړ، چیرې چې ګوتاما زیږیدلی و. برسېره پردې، اشوکا د بودايي فرقو ترمنځ د اختلافاتو د حل لپاره یوه شورا جوړه کړه. اشوکا د ودانیو له جوړولو سره مینه درلوده. هغه په مختلفو ځایونو کې عالي ماڼۍ، خانقاهونه او سټوپاونه جوړ کړل، چې نور یې نښې نښانې نه لیدل کیږي. د سنتو د عبادت لپاره، ګیا ته نږدې د پروا په غرونو کې یې ډبرې پرې کړې او ښکلې او پاکې خانقاې یې جوړې کړې چې لاهم ولاړې دي. خو د هغه په ټولو اثارو کې تر ټولو مهم د هغه لیکنې دي چې شمېر یې دېرش دی. دا لیکنې زیاتره د ډبرې په سلیبونو، غار دیوالونو او ستنو باندې لیکل شوي دي چې د برصغیر په ډیری برخو کې موندل کیږي. د دوی ژبه پراکرت ده، یعنی دوی په محلی ژبو کی دی. د دغو دوو کتابونو رسم الخط هغه څه دي چې نن ورځ د کوروشتي په نوم پیژندل کیږي. دا رسم الخط د لرغوني آرامي رسم الخط څخه اخیستل شوی او له ښي خوا څخه کیڼ ته لیکل شوی. پاتې لیکنې د برهمي تورو په بڼه لیکل شوي دي. یعني په هغه لیکونو کې چې اوسنۍ دیوناگري رسم الخط ترې اخیستل شوی دی. دا لیکونه له ښي څخه کیڼ لور ته لیکل شوي وو. دا متنونه شاهي فرمانونه دي او ډیری اخلاقي احکام د بودا عمومي تعلیمات، مدیریت او د امپراتورۍ اصول لري.

== د موریا امپراتورۍ سقوط ==
دا يو حقيقت دی چې د سولې د ټينګښت لپاره حکومتونه رامنځته شوي، حکومت په خپله له جګړې او پوځي ځواک پرته نه شي رامنځته کېدای. اشوکا د خپل ژوند په اوږدو کې د عدم تشدد تبلیغ وکړ او په سیاسي او ټولنیز ژوند کې یې د اصولو د پلي کولو او پلي کولو هڅه وکړه. پایله دا شوه چې په څو ورځو کې د سلطنت نظامي ځواک له لاسه ورکړ او د پوځ جګړه ییزه روحیه سړه شوه، د حکومت نظام کمزوری شو او د خلکو له زړونو څخه ویره را پورته شوه. په ورته وخت کې، د بودا د تبلیغ له امله، برهمنزم بیدار شو او د ټیټ ذات د بودایی واکمنانو د راپرځولو هوډ یې وکړ. د زور له کارونې وېره نه وه، نو له همدې امله د لوړو او ټيټو مسايلو په راپورته کولو سره مذهبي احساسات راپارول کېدل. له یوې خوا د اشوکا زامنو او لمسیانو برخه ویشله او له بلې خوا ځینو زړورو خلکو ځینې ځایونه ونیول او دا ستونزمنه شوه چې ووایو له اشوکا وروسته څوک د هغه ځای ناستی شو. په قدیم روایت کې کنال کنک د اشوکا زوی وو چې د لومړي جانشین په توګه یادیږي. خو د کشمیر تاریخ لیکونکي د جلوکا په نوم یو سړی خپل زوی او جانشین بولي. دريم، داسې بودايي روايات شته چې ښيي په زوړ عمر کې مذهب ته د اشوکا لېوالتيا دومره زياته شوه چې د حکومت په دندو کې يې غفلت پيل کړ. د پایلې په توګه، د هوا امپراتورۍ ټولې برخې لوڅې شوې او عواید ضایع شول. د دې حالت په لیدو، وزیرانو د اشوکا واکونه لیرې کړل او د هغه لمسی سمپري سمپرتي چې د کنال زوی و، په تخت کېښود. د دې روایتونو له مخې، د موریا د کورنۍ څلور نور واکمنان برشیسین، پشیدرمان او پشیدرمان له سمپرتی وروسته په تخت ناست وو. د جین روایت هم تاییدوي چې سمپرتي د اشوکا ځای ناستی شو. د دې دودونو تر څنګ د ناګارجوني غرونو په غارونو کې د اشوکا د لمسي داسرتا لخوا نقاشي شوي لیکونه دي. دا غارونه د بربر هیل غارونو ته نږدې موقعیت لري چې د اشوکا له خوا استخراج شوي. دا لیکنې ښیې چې داسارته د اشوکا له مړینې وروسته په تخت کېناست او یا لږ تر لږه په ختیځو ولایتونو کې د هغه ځای ناستی شو. دشارتا د تیورا زوی و، د اشوکا یو له زامنو څخه و، چې شاید د خپل پلار په ژوند کې مړ شوی وي، ځکه چې د اشوکا وروسته یې یادونه نه ده شوې. په هرصورت، اشوکا یوازې یو زوی درلود چې په کتابونو کې یې یادونه شوې ده. د وشنو پرانا د روایتونو له مخې، د موریا د کورنۍ څلور واکمنان، سالیسوکا، دیواورمان، دیواورمان، ستمډمس او برهدرته د پتلي په تخت ناست وو. هر نوی واکمن د پخواني واکمن په پرتله کمزوری و. په پای کې، د پادا د لښکر مشر، پوشیامیترا، پاچا (براهدرات) وواژه او د موریا کورنۍ ته یې د پای ټکی کېښود.

== حکومتي نظام ==
د هند د دورې د نورو حکومتونو په څیر د موریا حکومت شخصي، میراثي او مطلقه شاهي وو. پاچا د ديوتا مرستيال او د هغه د قدرت څرګندونکی و. ټول قضايي، اداري او نظامي واک یوازې د هغه په لاس کې و. خو هغه په یوازیتوب سره ټولې چارې نشي ترسره کولای. له همدې امله هغه د مشاورینو یوه شورا جوړه کړه چې د منتري شورا په نوم یادیږي ترڅو هغه ته په چارو کې مشوره ورکړي. د دې مجلس تر څنګ د لوړو احكامو يوه طبقه هم وه چې د حكومت وظيفه يې اجرا كوله. په دې ټولګي کې د منترین مانترین معنی ده چې مشاور ځانګړی پرهيتا پروهتا مانا لري چې د مذهبي چارو څارونکی دی. Uparika یا Prado-Prvivaka یا قاضي، سیناپتي یا جنرال او راجوکا یا ولسوال شامل وو. د اشوکا د واکمنۍ په جریان کې، د محتسب پوسټ، داما منمترا یوه نوې پوسته جوړه شوه. د هغه دنده د دیني چارو پلي کول وو. دا ټول چارواکي میراثي وو. د اداري چارو له نظره، سلطنت په ولایتونو، ولسوالیو او پرګنو ویشل شوی و. څوک چې د پاچا لخوا ټاکل شوي امرونو لخوا اداره کیدل. د دې نه علاوه ګڼ ریاستونه او جایدادونه وو. کوم چې د پاچا برتری پیژني. د دوی واکمنان د راجا، اډیراجا او مهاسمانتا په نوم یادیدل. دوی په خپلو بادارانو کې آزاد وو او پاچا ته به یې یوه ټاکلې پیسې ورکولې. پاچا به وخت په وخت خپل لښکر راوغوښت. د جشن په مناسبت د پاچا په خدمت کې قیمتي نذرانې وړاندې شوې. د هغه زامن اکثرا د پاچا په دربار کې روزل شوي. د دغو واکمنانو څخه ځینې چې د واسل په نامه یادیږي، ډیر ځواکمن وو او کولی شي د پاچا په وړاندې بغاوت وکړي، ځکه چې دوی جلا جلا پوځونه او خپل نظام درلود. له همدې امله، دوی د خپلو لوړ پوړو پوځونو او تر سختې څارنې لاندې ساتل شوي وو. د ښارونو د مدیریت په اړه د یونان د سفیر میګاشترا د وینا له مخې یو وضاحت موندل کیږي. هغه وايي چې د پاتاليپوترا د پلازمېنې د ادارې لپاره يوه شورا وه چې له دېرشو غړو جوړه وه او نور په شپږو فرعي شوراګانو وېشل شوې وه. یو صنعت د پوهې څارنه کوي. نورو د مسافرو او بهرنیو سوداګرو څارنه کوله. دریم د زیږون او مړینې ثبت کوي. څلورم د تجارت سره تړاو درلود. پنځم د محصول ساتنه وه. رخصتي په هغه عاید پورې اړه درلوده چې د پلورل شوي توکو څخه راټول شوي. خو د هغه دا خبره کومې بلې سرچینې نه ده تایید کړې. که د مګشتارکا خبره سمه وي، نو ګومان کېدی شي چې د نورو لویو ښارونو مدیریت به همدغسې بڼه ولري. د کلیو نظام په مستقیم ډول له حکومت سره تړاو نه درلود، مګر د ګرام او پنچایت سیسټم له پخوانیو وختونو څخه په عمل کې و او د موریانو په دوره کې دوام درلود. په پنچایت کې، ټولې مسلې د کلي د مشر، ګرمني یا ګنبوجاکا په لارښوونه پریکړه شوې.

== مالیه ==
یو پاچا په قانوني توګه په خپل سلطنت کې د ټولو ځمکو او اوبو مالک و. د موروګا او غیر مروګا د ځمکې ټول مالکین د ده تابع و. نو له همدې امله به يې د کرهڼې په توګه له کروندګرو څخه د کرنيزو محصولاتو يوه ټاکلې برخه اخيستله او دا د ده د عايد تر ټولو مهمه برخه وه. د ځمکې کرایه بهګا بلل کیده او د تولید څلورمه یا دریمه برخه وه. د دې محصول سره د اوبو لګولو عواید هم اخیستل شوي. نرخ د حاصلاتو د پنځمې او دریمې برخې ترمنځ و. په ځینو مواردو کې، نور فصلونه هم د ځمکې څخه راټول شوي. په دې توګه، د ټولو مالیاتو له ورکولو وروسته، بزګرانو ته د محصول نیمایي برخه پاتې شوه. د پورتنیو مالیاتو او اوبولګولو سربیره، په څارویو، کورونو، د مالونو تجارت، اوبولګولو، مالګه جوړونه، [[د کانونو استخراج|کان کیندنې]] او قمار باندې مالیه وه. د دوی د هرکلي لپاره مختلف چارواکي ګمارل شوي وو. د سيند په غاړو کې دولتي کښتۍ هم وې چې مالونه به يې په دولتي خزانه کې راټولېدل. په ښار کې د زیږون او مړینې مالیه اخیستل شوې وه. دا د دولت د عوایدو سرچینه هم وه. د جریمې اندازه هم مناسبه وه. جریمې اکثره په مجرمینو لګول شوي. له دې عوايدو سربيره د عايداتو عايد هم وو چې د دولتونو له خوا راټوليدل. هغه مالونه چې په جنګونو کې کارول کیده او هغه نذرانې چې سرداران په مختلفو وختونو کې د پاچا د خدمت لپاره چمتو کوي. د دې نه علاوه د ضرورت په وخت به غیر معمولي مالیه هم لګولې شوې وه. د دولت عوايد په نغدو او هم ډول ډول راټولېدل. په عموم کې، په ترلاسه کولو کې سختی کارول کیده. ډیری وختونه داسې ذکرونه او حوالې شتون لري چې دا څرګندوي چې کاشکرانو ځمکه پریښوده او ځنګلونو ته تښتیدلي، د اجنټانو له ظلمونو او تیریو څخه ستړي شوي. بیګار یو عادي کار و، هر ماهر کسبګر او هنرمند باید په میاشت کې دوه ورځې رسمي کار کاوه. د کوم لپاره چې دوی معاش نه اخلي.

== پوځ ==
د دې دورې په څیر، موریا هم یو نیم پوځي حکومت و او واک په اردو کې پاتې شو. هغه د خپل پوځ په لګښت خپل حکومت جوړ کړ او د خلکو په زړونو کې یې خپل هویت ساتلی و. د موریا په دوره کې د پوځ شمیر زیات شو او شمیر یې له شپږ لکو څخه واوښت. د پلیني د وینا له مخې، د چندراګوپتا په پوځ کې ۶۶۰۰۰۰۰ پیاده سرتیري، ۳۰۰۰۰ او ۳۰۰۰۰ سپاره او ۹۹۰۰ هاتیان شامل وو. د مګشان په وینا د دې ستر لښکر د څارنې چارې یوې شورا ته سپارل شوې وې چې له دېرشو غړو څخه وې او بیا په شپږو فرعي شوراګانو وېشل شوې وې. هر فرعي شورا د اردو خپله برخه درلوده. د لومړي سیند بیړۍ ساتنه. د دوهم پیاده ځواک مدیریت. د دریمې کیولري مدیریت. د څلورم کریسټ ترتیب. د پنځم هاتیو مدیریت. شپږم د پورونو، ډرامه کوونکو، ساسي، غشيرانو او کارګرانو پالنه وه. د مغشنز بیان له کومې بلې منبع نه تأیید شوی، خو دا په ډاګه کوي چې پوځي څانګه د موریا په دوره کې منظم او باثباته وه. اشوکا د عدم تشدد اصول خپل کړل او دغه څانګه یې له پامه وغورځوله. د دې نه جبرانېدونکې پایله دا شوه چې هېواد له پوځي پلوه کمزوری شو او د ډېر وخت لپاره له داخلي ګډوډۍ سره د بهرنیانو له بریدونو سره مخ شو. د مذهبي ویش له مخې، د هیواد نفوس په څلورو قومونو ویشل شوی و: برهمن، کشتری، دیس او شودر. یوازې دوی د نظامي خدمت لپاره مناسب ګڼل کیده، مګر موریا شاید له پامه غورځول. هغه هم پوځي کار کاوه. هغه به په وینو کې برخه اخیسته او په جنګ او جګړه کې به یې د عسکرو برخه اخیسته، د جنګ میدان ته به یې په ګاډۍ یا هاتۍ سپاره راتلل. په ارتشاسترا کې هغه ته لارښوونه شوې چې شاته پاتې شي ترڅو هغه د دښمنانو له نارګا څخه وتښتي. د پادشاه په غیاب کې د سیناپتي په نامه جنرال د پوځ د مشر په توګه کار کاوه. سېناپتي ډېر اغېزمن و. هغه په عملي توګه د ټول پوځ مشر و. پاچا به په دې مقام کې خپل یو عزیز یا یو ځانګړی باوري کس ټاکل. د هغه لاندې د نایک نایکا او ډنډا نایکا په نوم ډیری نور نظامي قوماندانان وو. د جوړښت له مخې، په پوځ کې پیاده، سپرو، چورلکو او هاتیانو شامل وو. فیلانو ډیر باور درلود. د موریانو په دوره کې کریت اهمیت ترلاسه کړ. د موریانو په دوره کې د جنګي وسایلو او وسلو د پراختیا لپاره هیڅ هڅه نه وه شوې. دوی نېشې، نېزې، ډالونه، صلیبونه، خنجرونه او کمانونه درلودل؛ دوی زغره او ځان نه درلود. د دوی دفاعي تجهیزات کمزوري وو.

== محکمه او قوانین ==
د قضائيه قوې ټول لوړ واک د واکمنانو په لاس کې وو. هغه د هېواد تر ټولو ستر قاضي و. هیڅوک حق نه درلود چې د هغه پریکړه بیاکتنه وکړي. په هغه محکمه کې به ما د قضیو قضاوت کاوه او خپلې پریکړې به یې کولې. د هغه په پریکړه کې د غلطۍ لپاره هیڅ ځای نه و. ځکه چې هغه د خدای د ارادې څرګندونه نه وه. له هغه څخه تمه کیده چې د مذهبي اساساتو او قوانینو پر بنسټ پریکړې وکړي. مګر هغه د دې پابند نه و. په ارسطو کې د هغه حکم له ټولو قوانینو پورته بیان شوی دی. د پاچا له درباره وروسته د ولایتونو او ولسوالیو محکمې وې. چيرته چې د ښار واکمن مهامان، مهاماتسا، اوپريکا، والي، پرديوکا، قاضي او راجوک، د ولسوالۍ واکمن قضيې اوري. قضايي نظام له ادارې جلا نه و. له دې امله، په دې کې ډیری نیمګړتیاوې وې. ډیری وخت یوه مجلس چې له دریو یا پنځو قاضیانو څخه جوړه وی قضایی دندې ترسره کوی. خو په داسې مجلسونو کې محلي سیٹھ او کایستا هم وو چې خپل مسوولیتونه یې په بشپړه توګه نه وو درک کړي. له دې څخه څرګندېږي چې دغه رياست په خپل لومړني حالت کې و. په کلیو کې پنچایتونه د قضیو پریکړه کوي، مګر خلک حق درلود چې محکمو ته مراجعه وکړي. مانو اسمرتی د اشوکا تر واکمنۍ پورې تالیف شوی نه و او تر هغه وخته پورې د مذهب سوترا تعقیب شوی و. په دې کې هم د ذات تبعیض په بشپړه توګه لیدل شوی او ټول د قانون په نظر کې یو شان نه وو. بیا هم شدت نه و. اشوکا دا توپیر خوښ نه کړ او د هغه په دوره کې د هندوانو د لوړ ذات حیثیت هغه څه نه و چې په درمشاترا او درمشاستر کې و. اشوکا واکمنانو ته امر وکړ چې په قضایي اجرااتو کې مساوات وڅاري. که څه هم دا په ندرت سره تمرین شوی. د موریا په دوره کې، د مختلفو جرمونو لپاره مختلف سزاګانې ورکړل شوې وې په شمول جریمه، قطع کول، جلاوطني، د ملکیت ضبط کول او قتل. د وژلو مختلف طریقې عملي شوې. د مثال په توګه ځړول، وژل، ډوبول او سوځول. خو دغه سزاګانې د اشوکا د واکمنۍ پر مهال هم دوام درلود. خو نوموړي [[د مرګ سزا (اعدام)|د اعدام سزا]] مجرمینو ته وروستی رعایت ورکړی و چې دا سزا درې ورځې وروسته اجرا شوه.

== ساختماني او معماري ==
د ودانولو لړۍ د موریا په دوره کې پیل شوه. په دې موده کې ډیری ودانۍ جوړې شوې. مګر دوی ډیری د لرګیو څخه جوړ شوي او له همدې امله د وخت په تیریدو سره ورک شوي. یوازې د اشوکا د ځینو ودانیو کنډوالې پاتې دي. خو د دغو ودانيو په تړاو د دوو بهرنيو سيلانيانو مقتضي او فهيان څرګندونې بې بنسټه دي. له دې څخه داسې ښکاري چې پتلیپوترا یو ډیر بارونیز ښار و او ډیری شاهي ودانۍ او کلاګانې وې. د مګستیز په وینا، دا ښار 99 میله اوږد او 12 میله پلنوالی لري او د 64 دروازو او 5005 برجونو سره د لرګیو قوي دیوال سره محاصره و. د دیوال نه بهر یو پراخه او ژور کنډک و چې د سون سیند له اوبو ډک و. د ښار دننه د چندراګوپتا موریا ماڼۍ وه، چې د لرګیو څخه جوړه شوې وه او ډیره عالي وه. د هغې ستنې او دېوالونه د سرو زرو سره ایښودل شوي وو او د سرو زرو په تاکونو او د سپینو زرو مرغیو سره کښل شوي وو. چينايي سيلاني فاهيان هم له دغه ښار څخه ليدنه وکړه. هغه هم د هغې د ښکلا مينه وال و. د اشوکا ماڼۍ د هغه تر وخته پورې جوړه شوې وه. هغه وايي چې شاهي ماڼۍ او ماڼۍ د شاهي ښار په مرکز کې موقعيت لري. دا د هغو قدرتونو (غیر انساني) لخوا جوړ شوی و چې د اشوکا لخوا ګمارل شوي و. همدا دوی وو چې دا یې له ډبرو څخه ایستلي وو او دیوالونه او دروازې یې جوړې کړې وې او داسې ښکلې معماري چې د انسان له وس څخه بهر وه. فاهیان د هغو خانقاو او سټوپاونو یادونه هم کوي چې اشوکا په ښار کې جوړ کړي دي. د اشوکا دورې د ډبرو نقاشي اوس هم د ستنو او غارونو په شکل کې شتون لري. د پروا غره د اشوکا غارونه د ډبرو د نقاشۍ غوره مثالونه دي. د دوی دېوالونه او فرشونه دومره پاک او نرم دي چې دوی به روښانه شي. د دې ستنو په منځ کې، د سارت ستون په ځانګړې توګه د پام وړ دی. د هغې په سر کې د څلورو لویو کوفناک زمریانو مجسمې نقشې شوې، چې شا او خوا یې یو اړخ ته ولاړ دي. د دوی د پښو لاندې د نورو حیواناتو کوچني ارقام نقش شوي دي. په دې توګه د اشوکا ستنې د یوې ډبرې څخه جوړ شوي. د ډبرو د نقاشۍ غوره مثالونه شتون لري. ځینې یې پنځوس فوټه لوړ او پنځوس ټنه وزن لري. اشوکا د خپلې واکمنۍ پر مهال ډېر سټوپاونه جوړ کړل. د هغو په منځ کې یوازې د نیپال سټوپا په خپل اصلي بڼه پاتې ده. داخلي برخه یې له خړوبونو څخه جوړه شوې ده او بهرنۍ برخه یې له کلکو برخو څخه جوړه شوې ده او په غټو ګنډلو پوښل شوې ده. داسې انګیرل کیږي چې د سانچي ایالت بهوپال سټوپا د اشوکا لخوا جوړه شوې وه. په لومړي سر کې دا کوچنی و، وروسته پراخ شو. قطر یې ۱۲۱ فوټه او لوړوالی یې ۷۰ فوټه دی. دا د یوې لویې څلور دیوالونو په واسطه محاصره شوی، څلور دروازې لري، د پورته ذکر شوي سټوپا سربیره، په دې ځای کې څلور نورې سټوپا شتون لري چې په بوډ کې جوړ شوي.

== کرنه ==
د هند تمدن یو کرنیز تمدن دی، نو د موریا په دوره کې د هغې پراختیا په کښت تمرکز درلود. په دې تړاو د چندر ګپتا د یوه ډګروال پوشي ګوپتا نوم هم موندل کېږي، چې د کټیاوار په یوه سیمه ګورنار کې یې د ونو په پرې کولو سره یو ښکلی جهيل جوړ کړی و. چې د سدراسنا جهيل په نوم مشهور شو. د اشوکا د واکمنۍ پر مهال پر دې نور کار وشو او ډېر کانالونه جوړ شول. له هغې څخه شاوخوا پراخې سیمې د اوبو ترلاسه کول پیل کړل. د معین انصاري لخوا ترتیب شوی

== سرچینه ==

* ډاکټر معین الدین، لرغونی نژدی ختیځ دوهم ټوک
* B.S. جټ
* وینسنټ اې سمیت د هند لرغونی تاریخ

{| class=&quot;wikitable&quot;
!اوسنۍ سيمې يې
|-
|هند
|-
|{{پرچم|افغانستان}}
|-
|بنګله دېش
|-
|بوتان
|-
|ايران
|-
|[[نیپال|نيپال]]
|-
|پاکستان
|-
|[[سریلانکا|سريلانکا]]
|}

== نور وګوره ==

* د مګدا امپراتورۍ
* [[د هند پېښليک|د هند تاریخ]]
* چندراګوپتا موریا

== بېرونۍ تړنې ==

* [http://www.allempires.com/article/index.php?q=mauryan_empire د موریانو امپراتورۍ] په ټولو امپراتوریو کې
* [http://www.britannica.com/eb/article-9051518 د موریان امپراتورۍ له بریتانیکا څخه] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)  
* د [http://www.buddhistcouncil.org/Asoka.htm اشوکا او بودیزم] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)  
[[وېشنيزه:د هند تاريخ]]
[[وېشنيزه:د افغانستان پېښليک]]
[[وېشنيزه:مخزېږديز]]
[[وېشنيزه:موريا امپراتوري]]
[[وېشنيزه:افريقا]]
[[وېشنيزه:هند]]
[[وېشنيزه:پاکستان سوپر لیګ]]
[[وېشنيزه:افغانستان]]
[[وېشنيزه:پخوانی افغانستان]]
[[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>cpp22a1yh3rz6hp3kt4agocjbf58n6u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Mme12345</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63424</id>
    <revision>
      <id>284070</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:12:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="473" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Mme12345}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۸:۱۲, ۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>k2a20kdopbqupy620me17hr9rrueqld</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سبا قوم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63425</id>
    <revision>
      <id>284071</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:35:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/3960012|قوم سبا]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3236" xml:space="preserve">'''سبا  د''' [[يمن]] يوه [[سيمه]] ده چې د [[صنعا]] او حضرموت تر منځ پرته ده، اصلي ښار يې معارب و ، دا چې دې سيمې ته ولې سبا وايي، د نومونې لامل يې دا دی چې د سبا بن يشجب بن يراب بن قحطان يوه څانګه په دې سيمه کې اوسېده.  په سبا قوم په يمن کې اوسېدل، د تبع قوم هم له دې قوم څخه ګڼل کيږي، بلقیس هم دلته اوسېده، دلته خلک په ډېرو نعمتونو او راحتونو کې وو، رسول الله صلی الله علیه وسلم هغوی ته راغی او هغوی ته یې د شکر کولو نصیحت وکړ او هغوی ته یې بلنه ورکړه. د الله جل جلاله یوازېنی شریک ومنئ او د الله تعالی د عبادت طریقې یې ورته بیان کړې، تر څو چې الله تعالی وغواړي همداسې یې وکړل، بیا یې د الله تعالی له احکامو څخه مخ واړوه، نو په دوی باندې یو لوی سېلاب راغی، چې ټول باغونه یې له منځه یوړل. ځمکې او هېوادونه یې ویجاړ کړل. له ابن عباس رضي الله عنهما څخه روایت دی چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وشوه چې سبا سړی دی که ښځه یا د کوم هېواد نوم؟ ويې فرمايل: سبا يو سړى و، چې لس زامن يې درلودل، شپږ يې يمن او څلور يې سوريې ته ولاړل. &lt;ref&gt;مسند احمد ج 1 ص 613 طبع قدیم، مسند احمد رقم الحدیث : 92، مطبوعہ دارالحدیث قاہرہ، 1431 ھ&lt;/ref&gt; د دوی دواړو خواو ته غرونه وو، چې له هغې څخه یې سیندونه او چینې د دوی ښارونو ته راتلې، همدارنګه له دې ځایه او له هغه ځایه ویالې او [[سيند|سیندونه]] جوړ شول، د سیندونو دواړو غاړو ته یې باغونه او کروندې کرل شوې وې، چې د کثرت له امله یې د سیند په دواړو غاړو کې باغونه کرل شوي وو. د اوبو او زرغونتيا له امله دا سيمه ډېره شنه وه، له وتلو وروسته يې له مېوو ډکه شوه، له ونو څخه دومره مېوې راښکته شوې، چې د لاسونو د را ايستلو اړتيا يې نه درلوده، په مارب کې يو دېوال و، چې درې وو. د [[صنعا]] پورته کیسې چې د صمدراب په نامه یادیدې، زهرجن حیوانات وو، مچۍ او مچۍ نه وې، دا ټول د الله جل جلاله نعمتونه د دې لپاره وو چې الله تعالی ته وفادار پاتې شي او په اخلاص سره د هغه عبادت وکړي &lt;ref&gt;تفسیر تبیان القرآن،غلام رسول سعیدی،سورہ السبا، آیت15 فرید بکسٹال لاہور&lt;/ref&gt; .

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:سبا قوم]]
[[وېشنيزه:صنعا]]
[[وېشنيزه:يمن]]</text>
      <sha1>f3fzmy8xw424vq8o6qyacqd7osivjzr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قوالي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63426</id>
    <revision>
      <id>284072</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:44:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4919179|قوالی]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24935" xml:space="preserve">
'''قوالی''' د [[موسیقي|موسیقۍ]] یو ډول دی

== نومونې لامل ==
قوالي اسم مبالغه دی، چې  ریښه یې &quot;قول&quot; دی، چې مانا يې ويل دي. د یوې خبرې په تکرار سره تکرار ته '''قوالی''' وایي.

== تاریخ ==
په چشتیه لړۍ کې قوالی ته ځانګړی اهمیت ورکول کیږي. د رواياتو له مخې قوالي د حضرت امير خسرو په وينا پيل شوه. لرغوني دودیز کلامونه تر ډېره په [[اوردو ژبه|لرغونې اردو]] کې موندل کېږي، خو اوس مهال په [[پاړسي ژبه|فارسي]] ، [[اوردو ژبه|اردو]] ، [[پنجابي ژبه|پنجابي]] ، [[پښتو]]، سرائیکي او نورو ژبو کې ډېرې قوالي شته. د قوالي د اصل په اړه کوم مستند روایت نشته. په اسلام کې ډېری فرقې د &quot;محفل سماع&quot; سره اختلاف لري. دوی هم د دې روایت پر ضد قوي دلیلونه لري.

=== په اسلام کې ذکر او محفل ===
د &quot;ذکر&quot; دود زرګونه کاله پخوانی دی. دا دود له اسلام نه مخکې هم موجود و. مګر &quot;سماع&quot; په خپل اټومي بڼه کې خالص د اسلام سره تړاو لري. امام غزالي په ډېر تفصیل سره بیان کړی دی. هغه د &quot;ذکر&quot; او &quot;سماع&quot; ترمنځ توپیر هم روښانه کړ. په برصغیر کې د &quot;صوفیه&quot; په برکت اسلام عامو خلکو ته ورسید. د صوفیا فضیلت دا و چې هغې زموږ دین د خلکو لپاره اسانه او اسانه کړ. صوفيا په دې پوهه وه چې موسیقي د برصغیر په خلکو ژوره اغېزه لري. له همدې امله دغو سترو خلکو ډېره هڅه وکړه چې دا دود په ځان کې شامل کړي. د قوالی تاریخ: د قوالی کلمه د عربی کلمی &quot;قوال&quot; څخه اخیستل شوی. قوال معنی لري &quot;خبرې کول&quot; یا &quot;تشریح کول&quot;. په دې توګه قوالی د هغه څه په معنی راغله چې په تکرار سره تکرار کیږي. په هرصورت، د قوالی کلمه په هند او په ټول برصغیر کې د سندرې د یو ځانګړي ژانر لپاره د نوم په توګه کارول کیږي. قوالی هغه سندرو ته ویل کیږی چی په هغه کی د الله جل جلاله حمد او ثنا ویل کیږی، د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) ثنا ویل شوی وی او یا د صوفیانو او د الله تعالی د بندګانو ذکر وی. د دې لپاره موسیقي اړینه ده، د موسیقۍ له وسایلو پرته د قوالی تصور نه شي کېدای. د پخوانیو روایتونو، صوفیانه ذکرونو او تاریخي کتابونو له مخې په دې سیمه کې له لرغونو زمانو راهیسې په صوفیانو خانقاه کې قوالی رواج دی. که څه هم د هغه اصل د حضرت نظام الدین اولیاء له شاګرد حضرت امیر خسرو څخه ګڼل کیږي، چې د خپل وخت مشهور شاعر او د موسیقۍ په هنر کې هم مهارت درلود، خو د سماع مجلسونه تر دې مخکې هم رواج و او سره له دې هم وه. د علماوو یوه برخه موسیقي غیر اسلامي بولي او مخالفت یې کوي. د محفل سماع په ځانګړې توګه د برصغیر د چشتي مشائخ په ذکرونو کې ذکر شوی دی. حضرت خواجه معین الدین چشتي پخپله یو ښه شاعر وو او د هغه په خانقاه کې به مجلسونه کیدل. د ده د مريد او خليفه حضرت قطب الدين بختيار کاکي په ډهلي کې وه او د ده په اوریدلو یې دومره زړه راښکونکی شو چې په هغه حالت کې هغه د خپګان په حالت کې راغی او څو ورځې په همدې حالت کې پاتې شو او مړ شو. د ځينو علماوو له مخالفت سره سره بيا هم چشتي مشائخ په دې خبره ټينګار کاوه او په زړه پورې خبره يې دا وه چې د اسلام په تبليغ کې يې له ستراتيژيکي پلوه کارولې، ځکه دلته خلک له موسيقي سره مينه لري او موسيقي دلته له زرګونو کلونو راهيسې دود ده. روانه وه په لرغوني مذهبي گران ویداس کې پدې اړه ډیر څه شتون لري. دلته په سندرو کې موسیقي کارول کیده. تان سین ، چې د اکبر له پاچاهانو څخه یو د هند په تاریخ کې د موسیقۍ په برخه کې د پام وړ شهرت لري، د ګوالیار د مشهور صوفي حضرت محمد غوث ګولیاري په خانقاه کې لوی شوی او د هغه لخوا یې د موسیقۍ زده کړې هم کړې وې. نن هم د تان سین قبر ستا څنګ ته دی. دا ډول پېښې د دې ګواهي لپاره کافي دي چې دلته صوفيانو له موسيقۍ سره ځانګړې مينه درلوده او د هېواد په موسيقۍ کې يې ډېره ونډه درلوده، چې يوه يې قوالي ده، د دې اختراع او شهرت سوفيا ته دی. د منځنۍ اسیا څخه صوفیا هم له موسیقۍ سره ځانګړې مینه لري او هند ته له راتګ مخکې یې هم له موسیقۍ سره اړیکه درلوده. په ډېرو وختونو کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم په مخ کې موسيقې غږول کېده او هغه به یې منع نه کاوه. خو په دې اړه هم علماء کرام مختلف تفسيرونه وړاندې کوي چې په اسلام کې د موسيقۍ کوم ځای لري. د رسول الله (ص) په زمانه کې د تیمور په غږولو سره سندرې ویل عام وو چې په احادیثو کې ثابت دی.

=== د قوالی اختراع کوونکی امیر خسرو ===
حضرت امير خسرو د قوالۍ بنسټګر ګڼل کېږي او دا د هغه د هنر د صداقت ثبوت دی چې د پېړيو په تېرېدو سره هم دغه هنر ژوندی دی او د خوښونکو يوه برخه هم شته. یو روایت دی چې یو ځل امیر خسرو د خپل مرشد حضرت نظام الدین اولیاء په خدمت کې حاضر شو او غوښتنه یې وکړه چې د ده په شعر کې دې داسې خوږه وي چې بې مثاله وي. مرشد د پيروان غوښتنه واوريده او ورته ويې ويل چې تر بستره لاندې بوره ده، راواخله. پخپله یې وخورئ او په حاضرینو یې وویشئ. امير خسرو هم همداسې وکړل او بيا يې په ژبه کې داسې خوږه راغله چې نن د اووه سوه کلونو په تېرېدو سره هم د هغې خوږوالۍ کمه شوې نه ده. خسرو ته د خپل وخت د یوه پاچا له خوا د ملک الشعراء لقب ورکړل شو، خو هغه د کشور سخنوري امپراتور ثابت شو چې تر ننه پورې یې امپراتورۍ له ننګونو سره مخ نه ده. غالباً دا د هماغه احسان برکت و چې د نظامی دربار خسرو ته ورکړی و. يوازې شعر نه، بلکې د موسيقۍ په هنر کې هم بې ساري و او ځينې نوي اختراعات او اختراعات يې هم سر ته رسولي دي. خسرو خپل شعر او موسيقۍ ته خالص هندي لمس ورکړ چې په کثرت کې د يووالي بېلګه بلل کېدای شي او د وروسته هنرمندانو لخوا تقليد شو. امير خسرو د اترپرديش ايالت د پتالي په ښارګوټي کې چې له متورا څخه ايتا ته پر لاره د ګنګا په څنډه کې پروت دى، په ٦٥١ هجري قمري کال کې په ١٢٥٢ ميلادي کال کې په يوه شتمنه کورنۍ کې زېږېدلى دى. دا د سلطان ناصرالدین محمود د واکمنۍ وخت و. د پلار نوم امیر سیف الدین محمود او د مور نوم دولت ناز و. پلار یې ترکي مهاجر و او مور یې د (هندو) نو مسلم، تور هندي سیاستوال لور وه. هغه د دریو وروڼو او یوې خور لخوا محاصره شوی و. د خسرو اصلي نوم یامین الدین محمود و، خو په خپل قلمي نوم یې شهرت وموند. امیر، د هغه میراثي لقب و. هغه په خپل شعر او موسیقۍ کې خالص هندي بڼه غوره کړه، له همدې امله هغه خورا مشهور شو. د ده په هنر کې هېوادوالو د دې خاورې بوی احساس کړ. د امیر خسرو نوم د موسیقۍ په برخه کې د هغه د حیرانتیاو تجربو له امله تر نن ورځې پورې ژوندی دی. هغه د نظام الدین اولیاء شاګرد شو. د رواياتو له مخې هغه د “فني الشيخ” منزل ته رسېدلی و. د قوالی ژانر د امیر خسرو د خپل مرشد په اطاعت او اراده د ارزښت وړ و. هغه مختلف نوي راګونه جوړ کړل. د نن سبا سیتار او طبله یوازې د دغه ستر انسان هڅې او اختراع دي. هغه خپل زیاتره قوالونه په بهګیشري، سوهني، بهار او بسنت راګونو کې جوړ کړل. د نظام الدین اولیا په امر یې د دولسو سندرغاړو یوه ډله جوړه کړه. دوی ته د اوریدلو ټول نازک توضیحات ور زده کړئ. له دې جملې څخه یوازې پنځه نومونه نن ساتل شوي دي. په دې دولسو کسانو کې ميا سمات، حسن ساونت، بهلول، تاتار او فغاني شامل وو. دا هنر د ډیلي له سلطانانو څخه مغلو ته په اسانۍ سره سفر وکړ. د شاه جهان د واکمنۍ پر مهال دوه مشهور قوالان رامنځته شول. د دوی نومونه &quot;رضا&quot; او &quot;کبیر&quot; وو. له &lt;nowiki&gt;''چاپ تلک سب چیني ری'' څخه چې حضرت امیر خسرو ته منسوب دی، له ''ای ری سخي ری مور خواجه غار آی'' څخه تر ''بهردو جهولی مری یا محمد'' پورې، ''سجده می سر کتادی محمد کی لال نه''&lt;/nowiki&gt; پورې. د دې ډول قوالانو لوی شمیر شتون لري چې شهرت یې د وخت او ځای له محدودیتونو پورته دی. د برصغیر سیمه د &quot;قوالی&quot; زیږون ځای دی. دا یو خالص هندي هنر دی چې له دې خاورې راوتلی دی. دا په خانقاه کې زیږیدلی او هلته وده کړې. خو وخت او حالاتو پرې اغېز وکړ او ډېر بدلونونه يې را منځ ته کړل. په پيل کې يې ژبه فارسي وه، خو ورو ورو يې ژبه هندي يا اردو شوه، د محمد په ښار کې دامام مست قلندر په عامو خلکو کې ډېر مشهور شو. له دې وروسته په سيمه ييزو ژبو کې هم قوالي ويل پيل شول، په قوالي کې د بدلون دوره راغله، د قوالي هنر دومره مشهور شو، چې له خانقاه راوتلى او عامو خلکو ته ورسيد او په کليو کې يې ويل پيل شول. عامه غونډې. دا نور په خانقاهونو او زیارتونو پورې محدود نه و بلکې د عامو خلکو انتخاب ګرځیدلی و. په هره جلسه کې به د زرګونو او لکونو خلک راټولېدل او قوالۍ سندرغاړي به په شپه کې د شهرت اوج ته رسېدل. په هند کې د سینما له راتګ مخکې د قوالۍ محفلونه د عامو خلکو د تفریح یوه بڼه وه او کله چې دلته سینما جوړه شوه نو قوالۍ ته هم دلته ځای ورکړل شو. خو یو لوی بدلون دا و چې د قوالی موضوعات بدل شول. په داسې حال کې چې د خالص حمد، مناقبت او نصیحت او نصیحت موضوعګانې به یې یوه برخه وه، اوس د عشق موضوع هم په کې شامله شوې ده. لکه څنګه چې په غزل کې ښکلا او مینه بیان شوې، همداسې هم پیل شوه. په داسې حال کې چې فلمي قوالانو د دې هنر د مشهورولو لپاره کار کړی، خو په سوداګریزه بڼه یې د هغې حرمت او حرمت هم تر پښو لاندې کړی دی. قوالی له اخلاقو وتلی او د تصوف موضوع یې د سقان خیال ته اړولې ده. د نارینه او ښځینه قوالانو ترمنځ سیالۍ پیل شوې. د ورته فلم قوالی چې ډیره مشهوره شوه عشق عشق هی، که څه هم په ۱۹۸۰ لسیزه کې د نیکه فلم قوالی، ریشا چیچا لیا ده، د شهرت ټول ریکارډونه مات کړل. د مغل اعظم د فلم هغه اقتباس چې د انارکلي او بهار تر منځ د سیالۍ په بڼه ترسره کیږي، &quot;تیری محفل می غم ازمیک هم بهی دین دی&quot; هیر نشی. د دې تر څنګ به د &quot;انسان تو لوټ لیا مل کی حسن ویل&quot; او &quot;جھم پر جهم شرابي&quot; په څېر قوالۍ د مشهورو قوالانو په لیست کې شاملې شي. د قوالۍ پخوانۍ سټایل بیا راژوندي کول پکار دي

په هغه وخت کې چې د قوالی هنر د بدلون په حال کې و او دا د پیسو ښه سرچینه ګڼل کیده، په دې وخت کې د پاکستان صابري برداران راڅرګند شول چې هڅه یې وکړه چې خپل پخوانی رنګ بیرته راژوندي کړي او د پخوا په څیر یو مهم رول ولوبوي. په لیږد کې رول. دا د قوالی د بیا ژوندی کولو دوره وه. که څه هم په یوه وخت کې په هند او پاکستان کې زیات شمیر قوالان وو، خو له صابري وروڼو سره یې هیڅ سیالي نه درلوده. وروسته له دې چې دغو وروڼو صوفيانه قوالۍ ته رنګ او همغږي ورکړه، هره قوالي چې د دوی له خوا غږول شوې، د هنر يوه برخه ده او تر اوسه د زرګونو قوالانو ډوډۍ د همدغو قواليانو په ويلو روانه ده. دا قوالونه بې له شکه په زرګونو لخوا ریمکس شوي او د بې شمیره سندرغاړو لخوا ویل شوي. خو د صابري وروڼو په لاس کې یې هیڅ هم نه دي توانیدلي. تاجدار حرم، زه له تا پرته بل څوک نه لرم، یا محمد (صلی الله علیه وسلم) د رڼا مجسمه، یا حبیبي یا مولايي، د الله په حضور کې سر ټیټ کړه. د قوالۍ تحرک او د زړه احساس د ډرم، طبلې، هارمونیم او تالی په ځواکمن غږ سره خورا زیات شوی دی. د یوې څیړنې له مخې، یو څوک د ډرم د وهلو په اوریدلو سره یو ځانګړی ډول خوښي یا د بدن او ذهن همغږي احساسوي. د څېړنو له مخې، په دې کې یو لوی عامل د مور د زړه ضربان دی، چې ماشوم یې په رحم کې د اورېدو حس تر زېږون پورې په دوامداره توګه اوري. دا ټوپ په خپل لاشعور کې دومره بډای کیږي چې د دې ټوپ او تال په اوریدلو سره غواړي د ځان هیرولو حالت ته لاړ شي چې دې نړۍ ته د هغه له راتګ دمخه د هغه ټوله کاینات وه. ماشومان د چت کولو په وخت کې ویده کیږي. دلته هم همدا علت کارول شوی دی چې کله د ماشوم په شا، سینه یا اوږه باندې د لاس په واسطه ټک وهل کیږي، د هغه په بدن او غوږونو کې هم ورته ټکان احساسیږي او ارامیږي. په قوالۍ کې چې کله دا په زوره د ډرامې وهل کېږي او ورسره د هغه ذاتونو نومونه او یا د الله تعالی د صفاتو نومونه چې د انسان روحي او احساساتي احترام او تړاو لري، څو ځلې تکرارېږي، د انسان په زړه او ذهن کې تکرارېږي. .اثر لري او اوریدونکي خوشاله کیږي کله چې دا حالت په بشپړ ډول غالب شي نو هغه حالت ته ویل کیږي چې په هغه کې انسان له شعور او حواس څخه په بشپړه توګه لیرې وي. د دې خبرې ثبوت دا دی چې اکثره هغه خلک چې د قوالی په ژبه یا د هغو کلمو په معنی نه پوهیږی چې د قوالی له اوریدو وروسته په زړه پوری وی. د صابري وروڼو د بهرنيو سفرونو په ترڅ کې په سلګونو که نه په زرګونو غيرمسلمانو د قوالۍ تر اغېز لاندې اسلام قبول کړ. په قوالی کې نوښت او د عصری قوالی بنسټ ایښودونکی: په پاکستان کې، نصرت فتح علی خان په لومړی ځل خپلو لومړنیو قوالیونو ته ور وپیژندل شو چې د خپلې کورنۍ په دودیز رنګ کې یې ویل. د هغه مشهوره قوال علي مولا علي د هغو ورځو یادونه ده. وروسته يې په خپل ځانګړي انداز کې د ولسي شعرونو او د خپلو معاصرو شاعرانو د کلامونو په ويلو سره په هېواد کې د بريا بيرغونه اوچت کړل او په دې دوره کې يې د &quot;سن چرخي ميتي ميتي کوک ماهي مينو ياد اوندا&quot; او &quot;سانسو کي مالا پر سمر&quot; مېن پی کا نام هم هغه خلک راجلب کړل چې په عمومي ډول له قوالی سره علاقه نه لري او په دې توګه د نصرت فتح علي خان د [[د نفوذ سيمه|نفوذ حلقه]] پراخه شوه، استاد نصرت فتح علي خان په قوالي کې د عصري زمانې له غوښتنو سره سم اختراع وکړه. هغه قوالۍ مشهوره کړه او د امیر خسرو فن یې نړۍ ته روښانه کړ. دا د هغه کرشمه وه چې حتی د آسیایی موسیقۍ څخه ناخبره او اردو، فارسي، پنجابي او نور سره نا اشنا خلک به د الله په غږ سندرې او نڅا کوله. خو خان ډېر ژر له دې نړۍ لاړ. هغه اکثره د پي ټي وي د محفل سماع په پروګرام کې په دوديزه انداز کې قوالۍ سندرې کولې، هغه د شوکت خانم سرطان روغتون لپاره له [[بھین چود|عمران]] خان سره ډېر نږدې و، هغه په ۱۹۹۷ کال کې له عمران خان سره ډېر نژدې وم. اوس د هغه وراره استاد راحت فتح علي خان مشهور دی او غږ یې له درګاه څخه تر فلمونو پورې اورېدل کېږي. خو راحت فتح علي د دودیزو قوالونو په پرتله ډیرې غزلې او فلمي سندرې وايي. د هغه د غږ او سندرو شهرت ډیری مشهور او نامتو سندرغاړو ته وده ورکړه. د هندو افراطیانو له سخت مخالفت سره سره بیا هم په هند کې د دوی توطې خبرې کوي. د هغه هرې سندرې او غزل د شهرت ریکارډ مات کړ. دا یو حقیقت دی چې استاد راحت د هند مشهورو فلمي سندرغاړو ته د تل لپاره کور ورکړی دی. په هند او پاکستان کې د داسې خلکو کمښت نشته چې نن هم له دې هنر سره بلد دي، خو ډېری خلک دې ته د یوه نیمګړي کار په سترګه ګوري، ځکه چې دا د یو څو کسانو پرته نور له مالي پلوه ګټور نه دی. د درګاه په شاوخوا کې زياتره قوال چې ليدل کيږي له هنر څخه ناخبره دي او داسې کسان هم زيات دي چې د ورځې په شاوخوا کې ناريني کارونه کوي او ماښام مهال په ډرم او هارمونيم سره ناست وي. هغه څه چې نن اړتیا ده په رسمي توګه د دې هنر ملاتړ کول او خپل دودیز پخوانی سټایل بیرته خلکو ته راوړل دي. دا زموږ له کلتور سره تړلی هنر دی او د خپل کلتور ساتنه زموږ مسوولیت دی.

== قوالي او د اسلام تبلیغ ==
قوالي په برصغیر کې د اسلام په خپراوي کې خورا مهم رول لوبولی دی. په برصغیر کې د اسلام د تبلیغ په وخت کې، د هغه دور صوفیانو ولیدل چې موسیقي د هندوانو په دود کې مینځ ته شوې وه. نو له موسیقۍ سره یې د اسلامي شعرونو بېلابېل ډولونه وړاندې کول پیل کړل، چې وروسته بیا د قوالی د هنر په توګه راڅرګند شو. په موسیقۍ سره د الله او د هغه د رسول خبرې خلکو ته رسول ثواب ګڼل کیږي.

== قوالي او حضره ==
په عربي نړۍ کې د موسیقۍ سره د اسلامي کلمو د وړاندې کولو دود هم شتون لري. ګډونوال ودریږي او د سماع په جریان کې چې د '''هزاره کارنا''' په نوم یادیږي پیل کوي. قوالی پوهان په برصغیر کې موجود قوالی ته د اجی هزاره په سترګه ګوری. موسيقي په اسلام کې حرامه ده

== په پاکستان کې قوالی ==
[[پاکستان]] ډېر داسې قوال پیدا کړي چې په ټوله نړۍ کې یې شهرت موندلی دی. په ځانګړې توګه، [[نصرت فتح علي خان]](چې له اره نيازي پښتانه دي) ، عزیز میان او صابري وروڼه له مخکښو څخه دي.

== قوال ==

=== د تېرې زمانې خبرې ===

* ګرانه ښځه
* بدر ميا داد
* [http://www.emipakistan.com/album/Moin-Niazi-669 معین نیازی]
* بهاء الدین قطب الدین
* [[فتح علي خان]]
* حبیب انځورګر
* منشي رضی الدین
* [[نصرت فتح علي خان]]
* صابري وروڼه
* امجد فرید صابری
* راحت نصرت فتح علي خان
* حاجي محمد ياسين فريدي

=== اوسنی دلیل ===

* عتیق حسین حان
* عبدالله منظور نیازی
* عابده پروین
* فیض علي فیض
* فرید ایاز
* راحت نصرت فتح علي خان
* د ریحان معظم قوالی ګروپ
* وحید او نوید چشتي
* تاج محمد شاد محمد نیازی
* وارثی ورونه
* قطبي وروڼه
* اصف علي سنتو خان

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}

== بېرونۍ تړنې ==

* [http://www.bbc.co.uk/programmes/p005xm48 د بي بي سي راډیو ۳ آډیو (۴۵ دقیقې): په ډیلي کې د نظام الدین زیارت.] د نومبر 25، 2010 ته رسیدلی.
* [http://www.bbc.co.uk/programmes/p005xm4c د بي بي سي راډیو ۳ آډیو (۴۵ دقیقې): په کراچۍ کې د صوفيانو یوه محفل.] د نومبر 25، 2010 ته رسیدلی.
* [http://www.osa.co.uk/qawwali_history.html ''د قوالی اصلیت او تاریخ''] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)   ادم نیر ، د لوک ورثه څیړنیز مرکز، [[اسلام اباد|اسلام آباد]] . ۱۹۸۸.
* د قوالی صفحه د [http://chandrakantha.com/articles/indian_music/kawali.html اسلامی دیوانی میوزیک] آرکائیو شدہ (تاریخ ورک شوی)   د ډیویډ کورټني لخوا، پی ایچ ډي</text>
      <sha1>1guifrqcbvet5yttjhcrx8am709gafu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Hajiahmadshahbarakzai</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63427</id>
    <revision>
      <id>284073</id>
      <timestamp>2022-08-08T10:24:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="486" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Hajiahmadshahbarakzai}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۰:۲۴, ۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>hcmq7m97dfp5wu48zd58bi03bq5jugj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د بیت المقدس معبد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63428</id>
    <revision>
      <id>284074</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:29:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:fa:Special:Redirect/revision/26211733|پرستش‌گاه اورشلیم]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2222" xml:space="preserve">'''د بيت المقدس معبد''' (په [[عبري ژبه|عبراني]]: בֵּית־הַמִּקְדָּשׁ‬, نوې عبراني کې: Beit HaMikdash, طبري: Beit HamMiqdāš, [[اشکنازی]]: Beis HaMikdosh; [[د ګیز ژبه|گعزی]]: ቤተ መቅደስ: Betä Mäqdäs) چې تلفظ يې «بِت همیقداش» دی د سپېڅلي کور په مانا دی چې د [[عربي ژبه|عربي ژبې]] له بيت المقدس سره سمون خوري. دا معبد د يهودي مذهب او [[يهودان|یهودیانو]] د سپېڅلو ځايونو ټولګه ده چې د هغې له جملې [[د سلیمان مجسمه|هیکل سلیمان]] د [[د مندر غر|مندر غر]] په بر کې نيسي، چې د [[بيت المقدس|بیت المقدس]] ([[بيت المقدس|اورشلیم]])په لرغوني ښار کې موقعیت لري.  د یهودانو په وینا، د بیت المقدس معبد د خدای د دایمي حضور ځای دی چې معبد یې دی، او د هغه الهي ځواک تل د معبد په سپېڅلي ځای کې خپور وي.

== انځورتون ==
&lt;gallery&gt;
دوتنه:Jerusalem Ugglan 1.jpg|[[هیکل سلیمان|د بیت المقدس لومړی معبد]] (د سلیمان معبد) د زاړه عهد نامې د دودونو له مخې
دوتنه:Jerusalem Modell BW 3.JPG|[[معبد دوم اورشلیم|د بیت المقدس دوهم معبد د]] سپیڅلي ښار په [[ماکت|نقل]] کې (1:50) ، دا نقل [[موزه اسرائیل|د اسراییل میوزیم]] کې [[حرم کتاب|د کتاب زیارت]] ته نږدې موقعیت لري.
دوتنه:Visionary Ezekiel Temple.jpg| [[معبد سوم اورشلیم|د بیت المقدس دریم معبد]] ؛ د [[شارل شیپیه|ایزکیل معبد (د چارلس شپیر]] لخوا ډیزاین شوی، 19 پیړۍ)
&lt;/gallery&gt;

== اړوند پوښتنې ==

* د سلیمان معبد یا معبد

== پای ليکونه ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:بيت المقدس]]
[[وېشنيزه:اورشليم]]
[[وېشنيزه:يهودان]]
[[وېشنيزه:عبراني ژبه]]
[[وېشنيزه:عربي ژبه]]</text>
      <sha1>nxbkutrxtz0u84y8vu3ifu9gd84djx0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>روهيلکنډ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63429</id>
    <revision>
      <id>284075</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:41:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4995952|روہیل کھنڈ]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3969" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;2&quot; style=&quot;width:250px; border-collapse:collapse; font-size:95%;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;margin-left:inherit; background:pink; text-align:center; font-size:medium;&quot; |'''روهیلکنډ'''Rohilkhand
|- style=&quot;text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;div style=&quot;position:relative; margin:0; border-collapse:collapse; border=;&quot;&gt;[[دوتنه:The_mausoleum_of_Hafiz_Rahmat_Khan_at_Bareilly,_1814-15.jpg|link=فائل:The_mausoleum_of_Hafiz_Rahmat_Khan_at_Bareilly,_1814-15.jpg|alt=An old Painting of the dargah of ruler of Rohilkhand, Sardar Hafiz Rahmat Khan|250x250px|د روهیل خند د واکمن سردار حافظ رحمت خان د دربار یو پخوانی انځور]]&lt;/div&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''ځای'''
| [[اتر پرديش|اترپردیش]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''تاسیس شوی دولت:'''
| 1690
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''ژبې'''
| [[اوردو ژبه|اردو]] ، [[انګلیسي]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''شاهي کورنۍ'''
| پنچالا ( د مها بهارت دور)&lt;br /&gt; [[د مغولو واکمني|مغل]] (۱۵۲۶-۱۷۳۶)&lt;br /&gt; [[روهيله پښتانه]]  (۱۷۳۶-۱۸۵۸)
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''تاریخي [[پلازمېنه|پلازمینه]]'''
| [[بريلي|بریلي]] ، بدايو(سهار مو پخیر)
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| '''ولایتونه'''
| [[بريلي|بریلي]] ، رامپور ، رودارپور ، چمپاوت ، پیلیبیت ، خوتر ، شاهجهان پور ، بدایون ، کاکرالا .
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|}
د [[آگره|اګرا]] او اوده شمالي سیمه کې روهيله پښتانه واکمن و، چې د پښتنو [[پښتانه|/]] [[روهيله پښتانه|یوسفزي]] قبیله وه. دغه يوسفزي قبيله د [[پېښور]] په شاوخوا او شاوخوا سيمو کې مېشته وه .ددې يو شمېر سردارانو چې د مغلو په پوځ کې يې لوړ مقامونه درلودل د اتلسمې مېلادي پېړۍ په پيل کې د [[بريلي|بریلي]] ، بدايان ، سنبله او نورې ولسوالۍ ونيولې . چې دا سيمې اوس د روهیل کنډ په نامه یادیږي. په ۱۷۷۲ م کې د روهېلانو سردار حافظ رحمت خان یوسفزي چې د مرهټهانو له ورځني ځورونې څخه ستړی شوی و، د اوده له نواب شجاع الدوله سره یې تړون وکړ چې د روهیلانو د برید په صورت کې به د مرهټهانو له خوا د روهېلانو پر خاوره د برید په صورت کې به  نواب شجاع الدوله به د مرهټيانو د يرغل پرمهال د روهيله پښتنو سره مرسته کوي او   په بدل کې به روهيله نواب ته څلوېښت لکه روپۍ وري.

په 1773 کې، مراټيانو  په روهیل کنډ برید وکړ، د اوده د نواب او انګرېزانو ګډو ځواکونو د روهيله  ملاتړ وکړ او مراټيان په شا شول. د اوده نواب له حافظ رحمت خان يوسفزي څخه د پيسو غوښتنه وکړه، نو د مهلت غوښتنه يې وکړه، چې نواب ونه منله او د بنارس د تړون له مخې يې د انګرېزانو مرسته وغوښته. نواب حافظ رحمت خان یوسفزی په ژمنه ماتولو تورن کړ او د انګریزي پوځ په مرسته یې روهیل کنډ اشغال کړ او د ۱۷۷۴ کال د [[23 اپرېل|اپریل په ۲۳ نېټه]] یې په میرانپور کټره کې روهیله ځواکونو ته ماتې ورکړه. حافظ رحمت خان له هوښيارۍ کار واخيست  او روهیل کنډ يې د اوده په سلطنت پورې وتاړه.
[[وېشنيزه:د هند تاريخ]]</text>
      <sha1>asf9ld6fig7ohfcvw3zmyj7fynun0bj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايشا ګپتا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63430</id>
    <revision>
      <id>284076</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:58:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>شاه زمان پټان</username>
        <id>26102</id>
      </contributor>
      <comment>د &quot;[[:ur:Special:Redirect/revision/4950418|ایشا گپتا]]&quot; مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18823" xml:space="preserve">{{Infobox pageant titleholder|name=ایشا گپتا|image=Esha Gupta promotes 'Jannat 2' (2).jpg|caption=|occupation={{hlist|[[اداکارہ]]|[[ماڈل (فرد)|ماڈل]]}}|title=[[فیمینا مس انڈیا|فیمینا مس انڈیا بین الاقوامی 2007]]|competitions=[[مینا مس انڈیا|فیمینا مس انڈیا 2007]]&lt;br&gt;[[مس انٹرنیشنل 2007]]|birth_place=[[نئی دہلی]]، بھارت&lt;ref name=Bio&gt;{{cite web|last1=Hooli|first1=Shekhar H|title=Esha Gupta to Compete with Anushka Shetty in 'Size Zero'|url=http://www.ibtimes.co.in/esha-gupta-compete-anushka-shetty-size-zero-627712|website=International Business Times|access-date=29 May 2016|date=31 March 2015|archive-date=3 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403164315/http://www.ibtimes.co.in/esha-gupta-compete-anushka-shetty-size-zero-627712|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Birthday special: Things you may not know about Esha Gupta|url=http://www.mid-day.com/photos/birthday-special-things-you-may-not-know-about-esha-gupta/4218|website=Mid Day|access-date=29 May 2016|archive-date=10 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160610135228/http://www.mid-day.com/photos/birthday-special-things-you-may-not-know-about-esha-gupta/4218|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|birth_date={{birth date and age|1985|11|28|df=y}}&lt;ref name=&quot;dob1&quot;&gt;{{cite web|title=Birthday Special: Esha Gupta's Knockout Looks!|url=http://www.rediff.com/movies/report/birthday-special-esha-guptas-knockout-looks/20141128.htm|website=[[ریڈف ڈاٹ کوم]]|access-date=29 May 2016|date=28 November 2014|archive-date=3 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160803170450/http://www.rediff.com/movies/report/birthday-special-esha-guptas-knockout-looks/20141128.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dob2&quot;&gt;{{cite web|title=Esha Gupta's birthday wish: To do a 'masala 'film|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-esha-gupta-s-birthday-wish-to-do-a-masala-film-1770865|website=[[زی نیوز]]|access-date=29 May 2016|date=28 November 2012|archive-date=14 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160814000647/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-esha-gupta-s-birthday-wish-to-do-a-masala-film-1770865|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|years_active=2007–تاحال|relatives=|website=}}
{{صندوق معلومات شخص|birth_date={{birth date and age|1985|11|28|df=y}}&lt;ref name=&quot;dob1&quot;&gt;{{cite web|title=Birthday Special: Esha Gupta's Knockout Looks!|url=http://www.rediff.com/movies/report/birthday-special-esha-guptas-knockout-looks/20141128.htm|website=[[ریڈف ڈاٹ کوم]]|access-date=29 May 2016|date=28 November 2014|archive-date=3 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160803170450/http://www.rediff.com/movies/report/birthday-special-esha-guptas-knockout-looks/20141128.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dob2&quot;&gt;{{cite web|title=Esha Gupta's birthday wish: To do a 'masala 'film|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-esha-gupta-s-birthday-wish-to-do-a-masala-film-1770865|website=[[زی نیوز]]|access-date=29 May 2016|date=28 November 2012|archive-date=14 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160814000647/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-esha-gupta-s-birthday-wish-to-do-a-masala-film-1770865|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|image=Esha Gupta promotes 'Jannat 2' (2).jpg|birth_place=[[نوی ډيلی]]، هند&lt;ref name=Bio&gt;{{cite web|last1=Hooli|first1=Shekhar H|title=Esha Gupta to Compete with Anushka Shetty in 'Size Zero'|url=http://www.ibtimes.co.in/esha-gupta-compete-anushka-shetty-size-zero-627712|website=International Business Times|access-date=29 May 2016|date=31 March 2015|archive-date=3 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403164315/http://www.ibtimes.co.in/esha-gupta-compete-anushka-shetty-size-zero-627712|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Birthday special: Things you may not know about Esha Gupta|url=http://www.mid-day.com/photos/birthday-special-things-you-may-not-know-about-esha-gupta/4218|website=Mid Day|access-date=29 May 2016|archive-date=10 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160610135228/http://www.mid-day.com/photos/birthday-special-things-you-may-not-know-about-esha-gupta/4218|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|occupation={{hlist|[[فلمي ستورې]]|[[ماډل (فرد)|ماډل]]}}|years_active=2007–تراوس}}
[[زمرہ:صفحات مع کثیر میڈیا]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label25]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label12]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label27]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data26]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label6]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data25]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data27]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label22]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data9]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label17]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label8]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label11]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label24]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data23]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label23]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label21]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data24]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label10]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|child]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data21]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label19]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data22]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|name]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data11]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data20]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label1]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data15]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data19]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label20]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data8]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|image_size]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label13]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data14]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data17]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label18]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label5]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|class8]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data16]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label16]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label15]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data7]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data10]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label4]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data6]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data13]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label3]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label14]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|class11]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label7]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data12]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label9]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|label2]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|data18]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|class21]]
[[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|class2]]
'''ایشا ګپتا''' (   زېږېدنه: 28 نومبر 1985) یوه [[باليووډ|هندي فلمي اداکاره]] ، ماډله او د 2007 کال د مس انډیا نړیوالې جایزې ګټونکې ده. هغه په بالیووډ فلمونو کې خپل مسلک جوړ کړ. &lt;ref&gt;{{Cite web |date=13 اگست 2012 |title=Planet glamour Act II |url=http://www.financialexpress.com/news/planet-glamour-act-ii/987462/0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131215120420/http://www.financialexpress.com/news/planet-glamour-act-ii/987462/0 |archive-date=15 December 2013 |access-date=2 November 2012 |publisher=Financialexpress.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |last=انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین |date= |title=Esha Gupta |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Esha_Gupta&amp;redirect=no&amp;oldid=598264034}}&lt;/ref&gt;

== لومړنی ژوند ==
ایشا ګوپتا د ۱۹۸۵ کال د نومبر په ۲۸ مه د هند په نوي ډیلي کې زېږېدلې ده. پلار یې د هوايي ځواک متقاعد افسر او مور یې د کور مېرمن ده. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Celeb Fitness Mantras: Esha Gupta |url=http://idiva.com/news-health/celeb-fitness-mantras-esha-gupta/12861 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121014063216/http://idiva.com/news-health/celeb-fitness-mantras-esha-gupta/12861 |archive-date=14 October 2012 |access-date=14 December 2012 |publisher=iDiva}}&lt;/ref&gt; هغه د نېها په نوم یوه خور لري. ایشا ګپتا د خپل ماشومتوب ډېره برخه په [[دهرادون]] ، [[حيدراباد، هند|حیدراباد]] او [[ډېلي|ډیلي]] کې تېره کړه. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Esha and Neha Gupta at the launch of Omega's 'Ladymatic' watch at Taj Palace, Delhi on November 23, 2011 |url=http://photogallery.indiatimes.com/events/delhi/Omega-Ladymatic-launch/articleshow/10882814.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130219074710/http://photogallery.indiatimes.com/events/delhi/Omega-Ladymatic-launch/articleshow/10882814.cms |archive-date=19 February 2013 |access-date=10 April 2013 |publisher=Photogallery.indiatimes.com}}&lt;/ref&gt; هغې د مني پال پوهنتون د مخابراتو له ښوونځي څخه د ډله ييزو اړيکو او د فیمینا مس انډیا لپاره د ازموینې دمخه د نیو کاسل پوهنتون کې د قانون پوهنځی ولوست ، مګر د اداکارۍ سره د هغې علاقه د دې لامل شوه چې په بالیووډ کې د اداکارۍ مسلک تعقیب کړي. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |title=Acting over education - Lesser known facts about Esha Gupta |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/photo-features/lesser-known-facts-about-esha-gupta/Acting-over-education/photostory/60361028.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201012020949/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/photo-features/lesser-known-facts-about-esha-gupta/Acting-over-education/photostory/60361028.cms |archive-date=12 October 2020 |access-date=2019-11-18 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |title=Acting over education - Lesser known facts about Esha Gupta |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/photo-features/lesser-known-facts-about-esha-gupta/Acting-over-education/photostory/60361028.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201012020949/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/photo-features/lesser-known-facts-about-esha-gupta/Acting-over-education/photostory/60361028.cms |archive-date=12 October 2020 |access-date=2019-11-18 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 جنوری 2013 |title=Bollywood wasn’t Esha Gupta's first choice |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/bollywood-wasn-t-esha-gupta-s-first-choice/story-iMVBTECfWq22p0apVmeEQI.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180427044735/https://www.hindustantimes.com/bollywood/bollywood-wasn-t-esha-gupta-s-first-choice/story-iMVBTECfWq22p0apVmeEQI.html |archive-date=27 April 2018 |access-date=10 April 2013 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt;

== جایزې او نومونې ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!کال
! جایزې
! ډول / درجه
! فلم
! پایله
|-
| ۲۰۱۲
| د ETC بالیوډ سوداګرۍ جایزې
| تر ټولو لوړ ګټونکی لومړی (ښځینه)
| راز ۳ |{{nom}}&lt;ref&gt;{{cite video|url=https://www.youtube.com/watch?v=DRWFUBFVTxQ&amp;t=28m1s|title=Bollywood Business Awards 2012|quote=Event occurs at 28:01|publisher=[[ETC Bollywood Business]]|date=7 January 2013|access-date=3 February 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;5&quot; | ۲۰۱۳
| د فلم فیئر جایزې
| د غوره نوي اداکار لپاره د فلم فیر جایزه
| جنت ۲ |{{nominated}}
|-
| د MTA صنم جایزه
| غوره نوې اداکاره
| ''جنت ۲'' |{{Won}}
|-
| د سټارډسټ جایزه
| د سبا لپاره د سټارډسټ جایزه سبا سوپر سټار ښځې
| راز 3/جنت 2 |{{nom}}
|-
| د سټارډسټ جایزه
| د غوره اداکارې لپاره د سټارډسټ جایزه
| ''لیونی'' |{{nom}}
|-
| د زی سین جایزه
| غوره نوې اداکاره
| ''جنت ۲'' | {{Nom}}
|-
| 2014
| د سټار سکرین جایزه
| غوره اداکاره (مشهور انتخاب)
| ''ورته مخ'' |{{nom}}
|-
| 2016
| د لوکس گولډن روز جایزه
| غوره ملاتړی اداکاره
| رستم |{{nom}}
|-
| 2017
| د BIGZ تفریحی جایزه
|
| ''رستم''|{{Nom}}&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bizasialive.com/big-zee-entertainment-awards-nominations-list/|title=Big ZEE Entertainment Awards: Nominations list|date=22 July 2017|access-date=10 April 2018|archive-date=26 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626215355/https://www.bizasialive.com/big-zee-entertainment-awards-nominations-list/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|}

== نور ویاړونه ==

* 2013: د FHM نړۍ 100 ترټولو ښکلې مېرمنې: #55
* 2013: ټایمز آف انډیا ترټولو مطلوب میرمنې، په 50 کې 13 درجه بندي
* 2014: ټایمز آف انډیا ترټولو مطلوب میرمنې، په 50 کې په 8 درجه کې
* 2015: ټایمز آف انډیا ترټولو مطلوب میرمنې، په 50 کې 15 درجه بندي

== اړونده لینکونه ==

* [[د هندي فلمونو لوبگراني|د هندي فلمي لوبغاړو لیست]]
* هندي سینما

== سرچينې ==
{{لړسرچينې}}
[[وېشنيزه:1985 زېږېدنې]]
[[وېشنيزه:هندي ستوري]]
[[وېشنيزه:هندي ساينسپوهان]]
[[وېشنيزه:هندي رسنۍ]]
[[وېشنيزه:هندي راجاگان]]
[[وېشنيزه:هندي دین]]
[[وېشنيزه:هندي جلا وطنه حکومت]]
[[وېشنيزه:هندي تصوف]]
[[وېشنيزه:هندي تاريخپوهان]]
[[وېشنيزه:هندي انجنيران]]
[[وېشنيزه:هندي سندرغاړي]]</text>
      <sha1>htbgocsosusl8hdeaxlhr7uyz0z2ds8</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>