عمران دانش

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ps">
  <siteinfo>
    <sitename>ويکيپېډيا</sitename>
    <dbname>pswiki</dbname>
    <base>https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">رسنۍ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ځانگړی</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">کارن</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">د کارن خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ويکيپېډيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">د ويکيپېډيا خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">دوتنه</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">د دوتنې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ميډياويکي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">د ميډياويکي خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">کينډۍ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">د کينډۍ خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">لارښود</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">د لارښود خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">وېشنيزه</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">د وېشنيزې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">تانبه</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">د تانبې خبرې اترې</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>عمران دانش</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56046</id>
    <revision>
      <id>284590</id>
      <parentid>269280</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>180.94.91.34</ip>
      </contributor>
      <comment>معلومات مې اپډيټ کړل.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1035" xml:space="preserve">[[دوتنه:Imran Dabish.jpg|thumb|Imran Dabish|بټنوک|عمران دانش]]

عمران دانش افغان خبریال او ليکوال دی. له شاوخوا اته کلونو راهيسې د ژورنالېزم په ډګر کې فعاليت کوي او اوسمهال په کابل کې د طلوع نيوز خبريال دی.

دانش له خیبرنوښت راډيو، رغون راډيو، کاوون غږ خپلواکه راډيو، ژوندون تلوېزيون، زاويه مېډيا او يو شمېر نورو رسنیو سره د کار تجربه لري.

هغه د لغمان پوهنتون له ژورنالېزم پوهنځي څخه فارغ دی. مورنۍ ژبه يې پښتو ده؛ خو په دري او انګليسي هم پوهېږي.

عمران دانش اوسمهال په کابل کې د طلوع نيوز لپاره په بېلابېلو مسايلو راپورونه او خبرونه جوړوي.&lt;ref&gt;[https://kpcaf.com/archives/904]  د کابل پريس کلب خبري ويب سايټ &lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>1x3q68vaafzy7f05b74d1sb81b76qo5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د شمالي افریقا تاریخ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63638</id>
    <revision>
      <id>284577</id>
      <parentid>284504</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T04:19:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>عثمان منصور انصاري</username>
        <id>200</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15855" xml:space="preserve">شمالي [[افریقا]] د ځمکې نسبتآ هغه نرۍ برخه ده  چې د صحارا دښتې او د مدیترانې سمندر تر منځ پرته ده او د مراکش د اتلانتیک ساحل نه تر مصر پورې غځېدلې ده، چې اوس مهال له لوېدیځ نه تر ختیځه پورې پنځه هېوادونه (مراکش، الجزایر، تونس، لیبیا او مصر) په کې شامل دي. دا سیمه د بېلابېلو کلتورونو له خوا اغېزمنه شوې. همدارنګه د سمندري تګ راتګ پراختیا په ځانګړې توګه د کلاسیک دورې په لړ کې سیمه د مدیترانې نړۍ ته راوړه. په لومړۍ ميلادي پېړۍ کې صحارا د سوداګرۍ لپاره مهمه سيمه وه، ځکه چې د اوښانو کاروان له جنوب نه مالونه او خلک راوړل. دغه راز دغه سیمه له منځني ختیځ سره یو کوچنی خو حیاتي ځمکنۍ اړیکه هم لري او دې سیمې د شمالي افریقا په [[تاریخ]] کې هم مهم رول لوبولی دی.&lt;ref&gt;[http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm According to UN country classification]. [[Western Sahara]] (formerly [[Spanish Sahara]]) is disputed mostly administered by Morocco. The [[Polisario Front]] claims the territory in militating for the establishment of an independent republic, and exercises limited control over rump border territories.&lt;/ref&gt;

== مخکې له تاریخ نه ==
لومړني پېژندل شوي انسانان شاوخوا ۲۶۰،۰۰۰کال مخکې له میلاد نه په شمالي افریقا کې ژوند کاوه. دغه راز د ډبرې د دورې په ډېرو وختونو کې د دې سیمې اقلیم د نن ورځې په پرتله ډېر توپیر درلود، ځکه یاده دښته ډېره لنده او د سوانا په څېر وه. &lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Hublin|first1=Jean-Jacques|last2=Ben-Ncer|first2=Abdelouahed|last3=Bailey|first3=Shara E.|last4=Freidline|first4=Sarah E.|last5=Neubauer|first5=Simon|last6=Skinner|first6=Matthew M.|last7=Bergmann|first7=Inga|last8=Le Cabec|first8=Adeline|last9=Benazzi|first9=Stefano|date=2017-06-07|title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens|journal=Nature|language=En|volume=546|issue=7657|pages=289–292|doi=10.1038/nature22336|pmid=28593953|bibcode=2017Natur.546..289H|issn=0028-0836|url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf}}&lt;/ref&gt;

د ډبرې دوري منځني تاریخ (Mesolithic) په اوږدو کې د کاپسي (Capsian) کلتور د شمالي افریقا په ختیځه برخه واکمنه وه.  د دې دورې په لړ کې د صحارا سیمه په دوامداره توګه وچه شوه او په دې ډول یې د شمالي افریقا او پاتې افریقا ترمنځ خنډ رامنځته کړ. دغه راز په شمالي نایجریا،  سویلي الجزایر او د لیبیا په ګاونډیو برخو د څړځایونو بېلابېلو نفوسو د پراخه ځنګلي ژوند، کورني څارویو، کښتیو او پیچلي کلتور نښې پریښي چې لږترلږه ۱۰،۰۰۰ کاله مخکې له میلاده تاریخ لري. همدارنګه په شمالي نایجیریا کې ډېری پخواني لرغوني کلي او سیمې د ۷۰۰۰-۷۵۰۰ نه تر ۳۰۰۰-۳۵۰۰ کاله مخکې له میلاد نه د شنې صحارا دورې پورې تړاو لري.

د لرغون پېژندنې شواهد ښیي چې په نوبیا کې د انسانانو مېشتیدل د وروستي پلیسټوسین (Pleistocene) په لومړۍ دوره کې واقع شوي، پداسې حال کې چې د دې دورې په اوږدو کې بیا د مصر په نیل دره کې د انسانانو د مېشتیدو «هېڅ یا لږ شواهد» شتون نه لري. لکه څنګه چې د نیل دره د شمالي افریقا په ختیځه څنډه کې د نړۍ یو له خورا بډایه کرنیزو سیمو نه ده. داسې انګېرل کېږي چې د صحارا د وچېدو له امله د نیل په دره کې د نفوس زیاتوالۍ او د لویو ښارونو پراختیا زیاته شوه، چې په پای کې لرغونی مصر د نړۍ له لومړیو تمدنونو نه وګڼل شو.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Gatto |first1=Maria C. |title=The Nubian Pastoral Culture as Link between Egypt and Africa: A View from the Archaeological Record |url=https://www.academia.edu/545582}}&lt;/ref&gt;

== کلاسیک دوره ==
د لیبیا د صحرا پراخوالی، مصر د شمالي افریقا له پاتې برخو نه جلا کوي. دغه راز مصري کښتۍ چې د نیل لپاره مناسبه وه، د مدیترانې په خلاص سمندر کې د کارولو وړ نه وې. 

له [[اروپا]] نه یونانیان او له اسیا نه فونیشیان د شمالي افریقا په ساحل کې میشت شول، چې دواړو ټولنو به خپله ګټه له سمندر او د سمندر له لارې سوداګرۍ نه لاس ته راوړله، خو دوی له ځایي اوسېدونکو سره یوازې د سوداګرۍ محدود فرصتونه وموندل او پرځای یې استعمار ته مخه کړه. د یونان سوداګرۍ زیاتره د ایجین، اډریاټیک، تور او سور سمندرونو کې و او دوی یوازې د سویلي یونان په سیرینیکا کې سیمه لوی ښارونه جوړ کړل. له میلاد نه ۳۳۲ کاله مخکې سکندر مقدوني مصر فتح کړ او په دې ډول د دریو پېړیو لپاره د Ptolemaic یوناني کورنۍ هلته واکمني وکړه.

دغه راز فونیشیانو د شمالي افریقا د طرابلس نه تر اتلانتیک سمندر پورې د استعمارونو په رامنځته کولو سره پراخه شتون درلود. د فونیشیانو یو له خورا مهم ښارونو نه کارتیج و، کوم چې په سیمه کې یو له سترو قدرتونو نه شو. د خپل ځواک په په اوج کې کارتیج د لوېدیځ مدیترانې او د شمالي افریقا ډېری برخې له مصر نه بهر کنټرول کولې، خو په شمال کې د کارتیج اصلي سیال روم هغه ته په یو لړ جګړو کې چې د پونیک جګړو په نوم یادېدې ماتې ورکړه. په پایله کې ۱۴۶کاله مخکې له میلاد نه کارتیج ویجاړ شو او د رومیانو د سترواکۍ لاندې راغۍ. همدارنګه ۳۰ کاله مخکې له میلاد نه د روم امپراتور اوکتویان مصر فتح کړ او په رسمي ډول یې له خپلې امپراتورۍ سره ضمیمه کړ او په دې ډول د لومړي ځل لپاره د شمالي افریقا ساحل د یو واحدې واکمنۍ لاندې یو ځای شوې. 

د کارتاجیانو ځواک په صحارا کې ژور نفوذ کړی و، ځکه دوی په سیمه کې د کوچیانو قومونو چپتیا تضمینوله. دغه راز د روم امپراتورۍ تر ډېره بریده د شمالي افریقا ساحل پورې محدوده وه، په داسې حال کې چې دوی په منظمه توګه د رومي بزګرانو لپاره ځمکې غضبولي. همدارنګه دوی له سویل نه په پرله پسې توګه ګواښ سره مخ وو نو ځکه د سویلي پولو په اوږدو کې د کلاګانو او دیوالونو جوړولو باندې پیل وکړ او په پای کې سیمه د محلي ګارنیزیونونو لپاره د سترواکۍ له پراخه ملاتړ نه پرته د کنټرول لپاره ښه خوندي کړه. 

لکه څنګه چې د روم سترواکۍ په ړنګېدو وه شمالي افریقا ۴۲۹ کال وروسته له میلاد نه د وانډالانو یرغل پورې له ډېری ګډوډۍ نه ژغورل شوې وه. وانډالانو په شمالي افریقا کې تر هغه وخته پورې حکومت وکړ تر څو جسټینین په شپږمه پېړۍ کې له ختیځې سترواکۍ نه دا سیمې بېرته ونیولې. دغه راز مصر هېڅ کله د وانډالانو له خوا تر برید لاندې رانغې  ځکه چې په صحارا دښته کې یو زر میله خنډ شتون درلود او د ختیځې روم سترواکۍ ښه دفاع یې کوله. د روميانو، وانډالانو، بیزانسیانو، کارتاګيجيانو او عثمانيانو د واکمنۍ پر مهال د کابیل (Kabyle) خلکو وکولای شول چې خپله خپلواکي وساتي. په داسې حال کې چې پر شمالي افریقا د عربو له فتحې وروسته د کابیل خلکو د خپلو غرونو ملکیت ساتلی و.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=4CfBKvsiWeQC&amp;pg=PA156#v=onepage&amp;q&amp;f=true The Middle East and North Africa: Pg 156]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=83koAAAAYAAJ&amp;pg=PA118 Sketches of Algeria During the Kabyle War By Hugh Mulleneux Walmsley: Pg 118]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=wqF8CgAAQBAJ&amp;pg=PT167 The Kabyle People By Glora M. Wysner]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=GI5CAAAAcAAJ&amp;pg=PA45 The art journal London, Volume 4: Pg 45]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=JU5CAAAAIAAJ&amp;pg=PA93 The Barbary Coast By Henry Martyn Field: Pg 93]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.co.uk/books?id=pv80AQAAMAAJ&amp;dq=on+the+mountains+of+Kabylia+and+on+the+plains+of+the+High+Plateaus%2C+the+Berbers+remained+independent&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Kabylia The Encyclopedia Americana, Volume 1: Pg 568]&lt;/ref&gt;

== د اسلام راتګ ==
پر لوېدیځ باندې د عربو يرغل په ۶۴۲ ميلادي کال کې هغه مهال پيل شو چې د مصر والي عمرو بن العاص په سيرينيکا بريد وکړ او له میلاد نه وروسته ۶۴۵ کال کې طرابلس ته ورسېد. په داسې حال کې چې  شمالي افریقا کې د نورو فتوحاتو پراخول د لومړي فتنې له امله شل کاله په ځڼډ شو. همدارنګه له میلاد نه وروسته ۶۷۰ کال کې عقبه بن نافع الفهري له  بیزانسي سترواکۍ نه د اوسني تونس د نیولو په هڅه کې برید وکړ چې  یو څه بریالی هم شو، خو په ۶۷۴ میلادي کال کې ابوالمهاجر دینارد عقبه ځایناستۍ شو او ابوالمهاجر په بریالیتوب سره ختیځې لوري ته چې اوس الجزایر دی پرمختګ وکړ او د بربرانو اتحاد چې د کوسایلا تر مشري لاندې و د اسلامي نفوذ تر سیوري لاندې راوست.&lt;ref name=&quot;Abun-Nasr&quot;&gt;''A History of the Maghrib in the Islamic Period'', Cambridge University Press, 1987.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=sm0BfUKwct0C&amp;pg=PA248&amp;dq=kairouan+oldest+mosque+north+africa&amp;hl=fr&amp;ei=iXU9TduZCsGr8AOn56HfCA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;sqi=2&amp;ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&amp;q=kairouan%20oldest%20mosque%20north%20africa&amp;f=false Hans Kung, ''Tracing the Way : Spiritual Dimensions of the World Religions'', Continuum International Publishing Group, 2006, page 248]&lt;/ref&gt; 

په ۶۸۱ میلادي کال کې عقبه ته بیا د عربو ځواکونو قومنده ورکړل شوه او په ۶۸۲ میلادي کال کې یې بیا د لوېدیځ په لور پرمختګ وکړ او کوسیا یې د یرغمل په توګه ونیوله. هغه لوېدیځ لوري ته تر اتلانتیک سمندر پورې پرمختګ وکړ او د دارا سیند دره اوسني مراکش کې د سوس سیمې ته ننوتل، خو کوسیا د عملیاتو په لړی کې وتښتید او بېرته یې په عقبه برید وکړ او د اوسني الجزایر په بسکرا سیمه کې یې عقبه وواژه. د عقبه له مرګه وروسته د عربو لښکر له قایروان سیمې نه شاتګ وکړ په دې ډول کوسایلا دا سیمه د خپلې پلازمینې په توګه وټاکله. هغه هلته تر هغه وخته حکومت وکړ چې د زهیر بن قیس تر قوماندې لاندې د عربو لښکر له ماتې سره مخ کړ. زهیر په ۶۸۸ میلادي کال کې کله چې سیرینیکا بیزانسیانو بېرته نیولې وه او دی په تونس کې بوخت و د بیزانسي امپراتورۍ سره د جګړې په مهال ووژل شو.&lt;ref name=&quot;Abun-Nasr2&quot;&gt;''A History of the Maghrib in the Islamic Period'', Cambridge University Press, 1987.&lt;/ref&gt; 

په ۶۹۳ میلادي کال کې خلیفه عبدالمالک بن مروان د حسن بن نعمان تر قوماندې لاندې څلویښت زره کسیزه لښکر سیرینیکا او طرابلس ته واستوله تر څو په شمالي افریقا کې د امویانو د پرمختګ په وړاندې د بیزانسانو ګواښ له منځه یوسي په دې ډول هغوی هېڅ مقاومت سره مخ نه شو تر هغه چې تونس ته ورسیدل او کارتیج یې ونیوه او د بیزرت په شاوخوا کې یې بیزانسانو او بربرانو ته ماتې ورکړه.&lt;ref name=&quot;Abun-Nasr3&quot;&gt;''A History of the Maghrib in the Islamic Period'', Cambridge University Press, 1987.&lt;/ref&gt;

لږ وروسته د النعمان ځواکونو د جروا قبیلې له ځایي بربرانو سره چې مشري یې د دوی ملکې الکهینه کوله په جګړه کې شو په پای کې بربرانو النعمان ته په دوو جګړو کې ماتې ورکړه، چې لومړی یې د نیني سیند او دویمه یې د ګابیس سره نږدې وه او وروسته د النعمان ځواکونه د مرستو په تمه سیرینیکا کې په شا شول. په ۶۹۷ میلادي کال کې مرستې ورسېدلې او النعمان اوسني تونس ته لاړ او ګابیس کې نږدې بیا الکهینه سره مخامخ شو. دا ځل هغه بریالی شو او الکهینه توبنه ته شاتګ وکړ په دې توګه هلته د هغې پوځونه مات شول او هغه ووژل شوه.&lt;ref name=&quot;Abun-Nasr4&quot;&gt;''A History of the Maghrib in the Islamic Period'', Cambridge University Press, 1987.&lt;/ref&gt;

النعمان وروسته د بیزانسانو نه کارتیج بېرته ونیوه، دغه راز هلته نږدې یې د تونس ښار جوړ کړ او په مدیترانه کې یې د امویانو د سمندري اډې په توګه وکارول. په دې توګه بیزانسیان دې ته اړ شول چې له لوېدیځ نه ووځي او د مدیترانې بحیرې ټاپوګانو ته شاتګ وکړي. په هر حال په ۷۰۵ میلادي کال کې موسی بن ناصر د النعمان ځایناستۍ وټاکل شو، چې د مصر د هغه وخت د والي عبدالعزیز بن مروان معاون و. ناصر په اوسني مراکش برید وکړ تانګیر یې ونیولو او په درې کلن عملیاتو کې یې د سوس سیند  لوري ته تر تیفلالټ نخلستان پورې پرمختګ وکړ.&lt;ref name=&quot;Abun-Nasr4&quot; /&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>3f8ejweg6aktnhr0willbdal8eihkin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Zzdemon</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63684</id>
    <revision>
      <id>284571</id>
      <timestamp>2022-08-17T12:17:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="474" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Zzdemon}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۲:۱۷, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>jtk707bww3i267rhn113zpfs3g4ln9j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Kouprvita</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63685</id>
    <revision>
      <id>284572</id>
      <timestamp>2022-08-17T13:49:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Kouprvita}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۳:۴۹, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>jfr7x4wuakcac2za2n0oicegyomge00</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Karold2032JC</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63686</id>
    <revision>
      <id>284573</id>
      <timestamp>2022-08-17T19:10:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="479" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Karold2032JC}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۹:۱۰, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>pfff269wfmgm133qhusaniw2xh11hs0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Sakyz</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63687</id>
    <revision>
      <id>284574</id>
      <timestamp>2022-08-17T19:45:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="472" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Sakyz}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۹:۴۵, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>drsl3xx8gqopijs6vnqnvnanzuliydi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Jmanlucas</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63688</id>
    <revision>
      <id>284575</id>
      <timestamp>2022-08-17T22:06:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Jmanlucas}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۲۲:۰۶, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>ljir5v0vpjnjui4i9tmdisec8io3q6c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Faysal Ansari</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63689</id>
    <revision>
      <id>284576</id>
      <timestamp>2022-08-17T23:08:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="480" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Faysal Ansari}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۲۳:۰۸, ۱۷ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>hwvyuy4da6csye4zmfbmf4jlg509luu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اګوست رودن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63690</id>
    <revision>
      <id>284578</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:07:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12318" xml:space="preserve">فرانسوا اګوست رنه رودن (زوکړه: د ۱۸۴۰ زکال د نومبر ۱۲ مه – مړینه: د ۱۹۱۷ زکال د نومبر ۱۷ مه) فرانسوی مجسمه جوړونکی و چې تر ډېره پورې د معاصرې مجسمه جوړونې د بنسټ ګر په توګه ګڼل کېږي. هغه په سنتي ډول په دغه برخه کې روزل شوی و او د یو صنعتګر په توګه یې خپلو چارو ته دوام ورکاوه. رودن له رس خاورې څخه د یوې پېچلې، ستونزمنې او عمیقې سطحې په جوړولو کې ځانګړی مهارت درلود. نوموړی د خپلو یو شمېر مجسمو لکه د مفکر (The Thinker)، د بالزاک د یادګاري مجسمې (Monument to Balzac)، مچي (The Kiss)، برګر کالیه (The Burghers of Calais) او د دوزخ د دروازې (The Gates of Hell) د جوړولو له امله پېژندل کېږي. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199920105/obo-9780199920105-0018.xml|title=Auguste Rodin – Art History|work=Oxford Bibliographies|access-date=24 March 2018|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;William Tucker, ''Early Modern Sculpture: Rodin, Degas, Matisse, Brancusi, Picasso, Gonzalez'', 16.&lt;/ref&gt;

د رودن ګڼ شمېر پام وړ مجسمې له انتقاد سره هم مخ شوې ځکه چې د فیګوراټیو مجسمې جوړولو له سنتونو سره چې تر ډېره په کې تزئیني، فرمولي او یا هم په لوړه کچه مضمون لرونکي اثار شامل و په تضاد کې وې. د رودن تر ټولو اصیلو اثرونو د تمثیل او افسانه پوهنې له مضامینو څخه فاصله لرلې. نوموړي په خپلو مجسمو کې تر ډېره پورې د انسان بدن د هغو د طبیعي ډول له مخې کښلی او د هغو فردي شخصیت او جسم یې نندارې ته وړاندې کړی. په داسې حال کې چې رودن د خپل کار پر وړاندې د راولاړېدونکو ستونزو سره حساس و خو د خپل سبک له بدلون څخه یې ډډه وکړه او د فعالیتونو دوام یې له ده سره د دولت او هنري ټولنې د زیاتېدونکې لیوالتیا لامل وګرځېد. 

د رودن اصلي شخصیت له ناڅاپي طبیعت پالنې څخه - چې په ۱۸۷۵ زکال کې یې ایټالیا ته د هغه له سفر الهام اخیست – تر هغو نامتعارفو یادګارونو پورې چې نوموړی وروسته د هغو اړوند د سپارښتونو د موندلو په لټه کې و؛ شهرت وموند او رودن د خپل مهال په مخکښ فرانسوي مجسمه جوړونکي واوښت. تر ۱۹۰۰ زکال پورې هغه یو مشهور نړیوال هنرمند و. بډایه خصوصي پېرودونکي د هغه له نړیوال نندارتون وروسته د نوموړي د آثارو په لټه کې و او ده هم له مخکښو روڼ آندو او هنرمندانو سره خپله همکاري وساتله. د هغه شاګرد کامیل کلودل چې د هغه همکار او پر ده مین و د ده په نوښتګر سیال واوښت. د رودن په نورو شاګردانو کې آنتوال بوردل، کنستانتین برانکوزي او چارلز دیسپیو شاملېږي. رودن او د هغه همیشنۍ ملګرې روز بیورټ د خپل ژوند په وروستي کال کې له یوبل سره واده وکړ. په ۱۹۱۷ زکال کې د ده له مړینې وروسته یې مجسمو خپل محبوبیت له لاسه ورکړ خو د څو راتلونکو لسیزو په ترڅ کې د هغه میراث تثبیت شو. رودن یو له هغو کم شمېر مجسمه جوړونکو څخه دی چې په پراخه کچه د تجسمي هنرونو له ټولنې بهر پېژندل کېږي. 

== بیوګرافي ==

=== د رودن د ودې کلونه ===
رودن په ۱۸۴۰ زکال کې د پاریس په یوه کارګري کورنۍ کې وزېږېد؛ هغه د ماري شفر او د پولیسو د ادارې د کارکوونکي ژان باتیست رودن دویم ماشوم و. نوموړي تر ډېره بریده هر څه له ځانه سره زده کړي و او په ۱۰ کلنۍ کې یې طراحۍ ته مخه کړه. له ۱۴ کلنۍ څخه یې تر ۱۷ کلنۍ پورې یې د Petite École په نامه ریاضي او هنر ته په ځانګړي شوي ښوونځي کې زده کړې وکړې؛ چېرې چې نوموړي رسامي او نقاشي زده کړه. د هغه د رسامي ښوونکي هوراس لیکوک دو بواسبودران په دې باور و چې باید لومړی د خپلو زده کوونکو شخصیت ورزوي په دې ډول چې هغوی هرڅه په خپلو سترګو وګوري او بیا د هغو له خاطراتو ګټنه وکړي؛ هغه چاره چې له امله یې رودن ډېر وروسته د خپل ښوونکي ستاینه وکړه. رودن هغه مهال چې په Petite École کې و له ژول دالو او الفونس لګروس سره بلد شو. &lt;ref&gt;{{cite magazine|magazine=[[The New Yorker]]|first=Peter|last=Schjeldahl|title=The Stubborn Genius of Auguste Rodin|url=https://www.newyorker.com/magazine/2017/10/02/the-stubborn-genius-of-auguste-rodin|quote=Rodin was a child of the working class. (His father was a police clerk.)|access-date=7 October 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;(François) Auguste (René) Rodin.&quot; ''International Dictionary of Art and Artists''. St. James Press, 1990. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. 2006.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 31.&lt;/ref&gt;

په ۱۸۵۷ زکال کې رودن خپل یو خټین موډل د اکول ده بوزار په نامه د ښکلو هنرونو کالج ته یووړ څو وکولای شي هلته شامل شي؛ هغه بریالی نه شو او دوه ځله نور یې هم ورته غوښتنلیک ولیکه خو وه نه منل شو.په داسې حال کې چې په ګرنډ اکول ښوونځي کې د شمولیت شرایط ډېر لوړ نه و، خو دلته هم د رودن رد کېدل د هغه د پام وړ ماتېدو لامل وګرځېدل. کېدای شي د رودن د نه منلو لامل هم د نیوکلاسیک انتخاب کوونکو د سلیقې له امله وي، ځکه چې رودن د اتلسمې پېړۍ په سبک مجسمه جوړونه زده کړې وه. هغه په ۱۸۵۷ زکال کې Petite École  پرېښود او په راتلونکې لسیزه کې یې تر ډېره د یو صنعتګر او تزئین کوونکي په توګه د تزئیني توکو او د معمارۍ د تزئینانو په جوړولو سره خپل ژوند چلاوه. &lt;ref name=&quot;nytobit&quot;&gt;{{cite news|title=Rodin, Famous Sculptor, Dead|work=The New York Times|page=E3|date=18 November 1917}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hale, 40.&lt;/ref&gt;

د رودن خور، ماریا چې دوه کاله له هغه څخه لویه وه په ۱۸۶۲ زکال کې د خېټې د پوستکي د التهاب له امله په یوه صومعه کې مړه شوه؛ رودن د هغې له مړینې وروسته ځان ګنهګار باله ځکه هغه نوموړې د مذهبي مواردو اړوند بې وفا غوښتونکې بللې وه. هغه هنر ته شا کړه او له کاتولیکې ډلګۍ سره مل شو. سنټ پیټر جولیان ایمار چې د دغې ډلې بنسټګر او مشر و، د رودن استعداد ته یې پام شو، هغه یې د دیني چارو د ترسره کولو لپاره مناسب وه نه باله او وه یې هڅاوه څو بېرته خپلې مجسمې جوړونې ته دوام ورکړي. رودن د حیواناتو د مجسمه جوړونکي انتوان لوئیس باری په ټولګیو کې ونډه واخیسته او د طراح په توګه یې بېرته خپل کار ته مخه کړه. د حیوانانو جزیاتو او د هغوی حرکت لرونکو ماهیچو ته د هغه د ښوونکي پام په پام وړ توګه په رودن اغېز وکړ. &lt;ref name=&quot;morey&quot;&gt;{{cite journal|last=Morey|first=C. R.|title=The Art of Auguste Rodin|journal=The Bulletin of the College Art Association of America|volume=1|issue=4|year=1918|pages=145–54|doi=10.2307/3046338|jstor=3046338}}&lt;/ref&gt;

په ۱۸۶۴ زکال رودن د روز بیورټ (زیږون: د ۱۸۴۴ زکال جون میاشت) په نامه له یوې ځوانې خیاطې سره ژوند کول پیل کړل چې د ژوند تر پایه له هغې سره د بېلابېلو ژمنو په کولو پاتې شو. دغې جوړې د اګوست اوژن بوره (۱۸۶۶-۱۹۳۴ زکال) په نامه یو زوی وزېږاوه. همدغه کال رودن خپله لومړۍ مجسمه نندارتون ته وړاندې کړه او په دې سره یې د هنري توکو د بریالي جوړونکي البرت ارنست کریر – بلوز کاري سټوډیو ته لار ومونده. رودن تر ۱۸۷۰ زکال پورې د کریر – بلوز د همکار په توګه کار وکړ او د چت، د زینو او د دورازې د لارو په تزئینانو کې یې ورسره مرسته کوله. د فرانسې او پروس د جګړې په پیلېدو سره رودن د فرانسې په ملي ګارد کې خدمت ته وغوښتل شو خو د خدمت دوره یې په لید کې د ستونزې لرلو له امله لنډه وه. دغه مهال د جګړې له امله د طراحانو کار هم کم شوی و او رودن د خپلې کورنۍ ملاتړ ته اړتیا لرله، ځکه غریبي ورته تر ۳۰ کلنۍ پورې دوامداره ستونزه وه. کریر – بلوز ډېر ژر له هغه وغوښتل په بلجیم کې له هغه سره یوځای شي چېرې چې نوموړي د بروکسل د ارزښت لرونکو پاڼو پر تزئین کار کاوه. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Auguste Rodin – Biography |url=http://www.rodin-web.org/bio/bio_long_1.htm |access-date=14 March 2017 |work=rodin-web.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Date of death from Elsen, 206.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tabhhj&quot;&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 35.&lt;/ref&gt;

رودن هوډ درلود چې د څو میاشتو لپاره په بلجیم کې پاتې شي، خو هغه له فرانسې بهر شپږ کلونه تېر کړل. دغه دوره د هغه په ژوند کې تر ټولو مهمه دوره وه. هغه د یو صنعتګر په توګه مهارت او تجربه ترلاسه کړه، خو لا تر دې مهاله چا د هغه هنر نه و لیدلی ځکه په خپل کار ځای کې به و او لا یې هم د ریخته ګرۍ په برخه کې وړتیا نه لرله. له کریر – بلوز سره د هغه اړیکه هم مخ پر خرابېدو وه، همدا و چې نوموړي په بروکسل کې ځانته بله دنده پیدا کړه او یو شمېر خپل اثار یې په هنري سالونونو کې نندارې ته وړاندې کړل؛ د هغه مېرمن روز هم ډېر ژر ورسره یوځای شوه. دوی په کافي کچه د سفر لپاره د پیسو په غونډولو سره په ۱۸۷۵ زکال کې د دوه میاشتو لپاره ایټالیا ته ولاړل. رودن په ایټالیا کې د دوناتلو او میکل آنژ له کار سره لېوالتیا پیدا کړه او د هغه چارو د ده هنر ته په لوري ورکولو سره ژور اغېز وکړ. رودن بیا خپله وویل: «دا میکل انژ و چې زه یې له اکاډمیکې مجسمې جوړونې څخه خلاص کړم». هغه بلجیم ته په راګرځېدو سره د برونزو د دورې په نامه مجسمه باندې کار پیل کړ. &lt;ref name=&quot;tabhhj2&quot;&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 35.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hale, 49–50.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Taillandier, 91.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>tlb9usqud6wfwqhpr36vec9jaxgubc2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284617</id>
      <parentid>284578</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12336" xml:space="preserve">{{Infobox person}}فرانسوا اګوست رنه رودن (زوکړه: د ۱۸۴۰ زکال د نومبر ۱۲ مه – مړینه: د ۱۹۱۷ زکال د نومبر ۱۷ مه) فرانسوی مجسمه جوړونکی و چې تر ډېره پورې د معاصرې مجسمه جوړونې د بنسټ ګر په توګه ګڼل کېږي. هغه په سنتي ډول په دغه برخه کې روزل شوی و او د یو صنعتګر په توګه یې خپلو چارو ته دوام ورکاوه. رودن له رس خاورې څخه د یوې پېچلې، ستونزمنې او عمیقې سطحې په جوړولو کې ځانګړی مهارت درلود. نوموړی د خپلو یو شمېر مجسمو لکه د مفکر (The Thinker)، د بالزاک د یادګاري مجسمې (Monument to Balzac)، مچي (The Kiss)، برګر کالیه (The Burghers of Calais) او د دوزخ د دروازې (The Gates of Hell) د جوړولو له امله پېژندل کېږي. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199920105/obo-9780199920105-0018.xml|title=Auguste Rodin – Art History|work=Oxford Bibliographies|access-date=24 March 2018|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;William Tucker, ''Early Modern Sculpture: Rodin, Degas, Matisse, Brancusi, Picasso, Gonzalez'', 16.&lt;/ref&gt;

د رودن ګڼ شمېر پام وړ مجسمې له انتقاد سره هم مخ شوې ځکه چې د فیګوراټیو مجسمې جوړولو له سنتونو سره چې تر ډېره په کې تزئیني، فرمولي او یا هم په لوړه کچه مضمون لرونکي اثار شامل و په تضاد کې وې. د رودن تر ټولو اصیلو اثرونو د تمثیل او افسانه پوهنې له مضامینو څخه فاصله لرلې. نوموړي په خپلو مجسمو کې تر ډېره پورې د انسان بدن د هغو د طبیعي ډول له مخې کښلی او د هغو فردي شخصیت او جسم یې نندارې ته وړاندې کړی. په داسې حال کې چې رودن د خپل کار پر وړاندې د راولاړېدونکو ستونزو سره حساس و خو د خپل سبک له بدلون څخه یې ډډه وکړه او د فعالیتونو دوام یې له ده سره د دولت او هنري ټولنې د زیاتېدونکې لیوالتیا لامل وګرځېد. 

د رودن اصلي شخصیت له ناڅاپي طبیعت پالنې څخه - چې په ۱۸۷۵ زکال کې یې ایټالیا ته د هغه له سفر الهام اخیست – تر هغو نامتعارفو یادګارونو پورې چې نوموړی وروسته د هغو اړوند د سپارښتونو د موندلو په لټه کې و؛ شهرت وموند او رودن د خپل مهال په مخکښ فرانسوي مجسمه جوړونکي واوښت. تر ۱۹۰۰ زکال پورې هغه یو مشهور نړیوال هنرمند و. بډایه خصوصي پېرودونکي د هغه له نړیوال نندارتون وروسته د نوموړي د آثارو په لټه کې و او ده هم له مخکښو روڼ آندو او هنرمندانو سره خپله همکاري وساتله. د هغه شاګرد کامیل کلودل چې د هغه همکار او پر ده مین و د ده په نوښتګر سیال واوښت. د رودن په نورو شاګردانو کې آنتوال بوردل، کنستانتین برانکوزي او چارلز دیسپیو شاملېږي. رودن او د هغه همیشنۍ ملګرې روز بیورټ د خپل ژوند په وروستي کال کې له یوبل سره واده وکړ. په ۱۹۱۷ زکال کې د ده له مړینې وروسته یې مجسمو خپل محبوبیت له لاسه ورکړ خو د څو راتلونکو لسیزو په ترڅ کې د هغه میراث تثبیت شو. رودن یو له هغو کم شمېر مجسمه جوړونکو څخه دی چې په پراخه کچه د تجسمي هنرونو له ټولنې بهر پېژندل کېږي. 

== بیوګرافي ==

=== د رودن د ودې کلونه ===
رودن په ۱۸۴۰ زکال کې د پاریس په یوه کارګري کورنۍ کې وزېږېد؛ هغه د ماري شفر او د پولیسو د ادارې د کارکوونکي ژان باتیست رودن دویم ماشوم و. نوموړي تر ډېره بریده هر څه له ځانه سره زده کړي و او په ۱۰ کلنۍ کې یې طراحۍ ته مخه کړه. له ۱۴ کلنۍ څخه یې تر ۱۷ کلنۍ پورې یې د Petite École په نامه ریاضي او هنر ته په ځانګړي شوي ښوونځي کې زده کړې وکړې؛ چېرې چې نوموړي رسامي او نقاشي زده کړه. د هغه د رسامي ښوونکي هوراس لیکوک دو بواسبودران په دې باور و چې باید لومړی د خپلو زده کوونکو شخصیت ورزوي په دې ډول چې هغوی هرڅه په خپلو سترګو وګوري او بیا د هغو له خاطراتو ګټنه وکړي؛ هغه چاره چې له امله یې رودن ډېر وروسته د خپل ښوونکي ستاینه وکړه. رودن هغه مهال چې په Petite École کې و له ژول دالو او الفونس لګروس سره بلد شو. &lt;ref&gt;{{cite magazine|magazine=[[The New Yorker]]|first=Peter|last=Schjeldahl|title=The Stubborn Genius of Auguste Rodin|url=https://www.newyorker.com/magazine/2017/10/02/the-stubborn-genius-of-auguste-rodin|quote=Rodin was a child of the working class. (His father was a police clerk.)|access-date=7 October 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;(François) Auguste (René) Rodin.&quot; ''International Dictionary of Art and Artists''. St. James Press, 1990. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. 2006.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 31.&lt;/ref&gt;

په ۱۸۵۷ زکال کې رودن خپل یو خټین موډل د اکول ده بوزار په نامه د ښکلو هنرونو کالج ته یووړ څو وکولای شي هلته شامل شي؛ هغه بریالی نه شو او دوه ځله نور یې هم ورته غوښتنلیک ولیکه خو وه نه منل شو.په داسې حال کې چې په ګرنډ اکول ښوونځي کې د شمولیت شرایط ډېر لوړ نه و، خو دلته هم د رودن رد کېدل د هغه د پام وړ ماتېدو لامل وګرځېدل. کېدای شي د رودن د نه منلو لامل هم د نیوکلاسیک انتخاب کوونکو د سلیقې له امله وي، ځکه چې رودن د اتلسمې پېړۍ په سبک مجسمه جوړونه زده کړې وه. هغه په ۱۸۵۷ زکال کې Petite École  پرېښود او په راتلونکې لسیزه کې یې تر ډېره د یو صنعتګر او تزئین کوونکي په توګه د تزئیني توکو او د معمارۍ د تزئینانو په جوړولو سره خپل ژوند چلاوه. &lt;ref name=&quot;nytobit&quot;&gt;{{cite news|title=Rodin, Famous Sculptor, Dead|work=The New York Times|page=E3|date=18 November 1917}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hale, 40.&lt;/ref&gt;

د رودن خور، ماریا چې دوه کاله له هغه څخه لویه وه په ۱۸۶۲ زکال کې د خېټې د پوستکي د التهاب له امله په یوه صومعه کې مړه شوه؛ رودن د هغې له مړینې وروسته ځان ګنهګار باله ځکه هغه نوموړې د مذهبي مواردو اړوند بې وفا غوښتونکې بللې وه. هغه هنر ته شا کړه او له کاتولیکې ډلګۍ سره مل شو. سنټ پیټر جولیان ایمار چې د دغې ډلې بنسټګر او مشر و، د رودن استعداد ته یې پام شو، هغه یې د دیني چارو د ترسره کولو لپاره مناسب وه نه باله او وه یې هڅاوه څو بېرته خپلې مجسمې جوړونې ته دوام ورکړي. رودن د حیواناتو د مجسمه جوړونکي انتوان لوئیس باری په ټولګیو کې ونډه واخیسته او د طراح په توګه یې بېرته خپل کار ته مخه کړه. د حیوانانو جزیاتو او د هغوی حرکت لرونکو ماهیچو ته د هغه د ښوونکي پام په پام وړ توګه په رودن اغېز وکړ. &lt;ref name=&quot;morey&quot;&gt;{{cite journal|last=Morey|first=C. R.|title=The Art of Auguste Rodin|journal=The Bulletin of the College Art Association of America|volume=1|issue=4|year=1918|pages=145–54|doi=10.2307/3046338|jstor=3046338}}&lt;/ref&gt;

په ۱۸۶۴ زکال رودن د روز بیورټ (زیږون: د ۱۸۴۴ زکال جون میاشت) په نامه له یوې ځوانې خیاطې سره ژوند کول پیل کړل چې د ژوند تر پایه له هغې سره د بېلابېلو ژمنو په کولو پاتې شو. دغې جوړې د اګوست اوژن بوره (۱۸۶۶-۱۹۳۴ زکال) په نامه یو زوی وزېږاوه. همدغه کال رودن خپله لومړۍ مجسمه نندارتون ته وړاندې کړه او په دې سره یې د هنري توکو د بریالي جوړونکي البرت ارنست کریر – بلوز کاري سټوډیو ته لار ومونده. رودن تر ۱۸۷۰ زکال پورې د کریر – بلوز د همکار په توګه کار وکړ او د چت، د زینو او د دورازې د لارو په تزئینانو کې یې ورسره مرسته کوله. د فرانسې او پروس د جګړې په پیلېدو سره رودن د فرانسې په ملي ګارد کې خدمت ته وغوښتل شو خو د خدمت دوره یې په لید کې د ستونزې لرلو له امله لنډه وه. دغه مهال د جګړې له امله د طراحانو کار هم کم شوی و او رودن د خپلې کورنۍ ملاتړ ته اړتیا لرله، ځکه غریبي ورته تر ۳۰ کلنۍ پورې دوامداره ستونزه وه. کریر – بلوز ډېر ژر له هغه وغوښتل په بلجیم کې له هغه سره یوځای شي چېرې چې نوموړي د بروکسل د ارزښت لرونکو پاڼو پر تزئین کار کاوه. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Auguste Rodin – Biography |url=http://www.rodin-web.org/bio/bio_long_1.htm |access-date=14 March 2017 |work=rodin-web.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Date of death from Elsen, 206.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tabhhj&quot;&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 35.&lt;/ref&gt;

رودن هوډ درلود چې د څو میاشتو لپاره په بلجیم کې پاتې شي، خو هغه له فرانسې بهر شپږ کلونه تېر کړل. دغه دوره د هغه په ژوند کې تر ټولو مهمه دوره وه. هغه د یو صنعتګر په توګه مهارت او تجربه ترلاسه کړه، خو لا تر دې مهاله چا د هغه هنر نه و لیدلی ځکه په خپل کار ځای کې به و او لا یې هم د ریخته ګرۍ په برخه کې وړتیا نه لرله. له کریر – بلوز سره د هغه اړیکه هم مخ پر خرابېدو وه، همدا و چې نوموړي په بروکسل کې ځانته بله دنده پیدا کړه او یو شمېر خپل اثار یې په هنري سالونونو کې نندارې ته وړاندې کړل؛ د هغه مېرمن روز هم ډېر ژر ورسره یوځای شوه. دوی په کافي کچه د سفر لپاره د پیسو په غونډولو سره په ۱۸۷۵ زکال کې د دوه میاشتو لپاره ایټالیا ته ولاړل. رودن په ایټالیا کې د دوناتلو او میکل آنژ له کار سره لېوالتیا پیدا کړه او د هغه چارو د ده هنر ته په لوري ورکولو سره ژور اغېز وکړ. رودن بیا خپله وویل: «دا میکل انژ و چې زه یې له اکاډمیکې مجسمې جوړونې څخه خلاص کړم». هغه بلجیم ته په راګرځېدو سره د برونزو د دورې په نامه مجسمه باندې کار پیل کړ. &lt;ref name=&quot;tabhhj2&quot;&gt;Jianou &amp; Goldscheider, 35.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hale, 49–50.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Taillandier, 91.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>35mykaw0ls7zmjsxkp8aioys07myb0s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ایمیلي سټنارډ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63691</id>
    <revision>
      <id>284579</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:11:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12981" xml:space="preserve">ایمیلي سټنارډ (کورنۍ نوم یې ایمیلي کوپین؛ زوکړه: د ۱۸۰۲ زکال د فبروري ۸ مه – مړینه: د ۱۸۸۵ زکال د جنوري ۶ مه) چې له ۱۸۲۶ زکال څخه یې (آن د هغې د اوږد مهاله کونډتوب پرمهال) ځانته مېرمن جوزف سټنارډ ویل؛ د بې روحه شیانو بریتانوۍ نقاشه وه. نوموړې د نورویچ د نقاشۍ مکتب ته چې د بریتانیا لومړی ایالتي هنري خوځښت و، اړوند وه. نوموړې د خپل مېړه له ورېرې الویز هریت سټنارډ سره یوځای په ۱۹ مه پېړۍ کې د بې روحه شیانو له مخکښو نقاشانو څخه وه. 

سټنارډ د نورویج په یوه هنرمنده کورنۍ کې وزېږېده. نوموړې په ۱۸۲۰ زکال کې له خپل پلار ډانیل کوپین سره هالنډ ته سفر وکړ څو د ین فن هایسوم او نورو هالنډي نقاشانو نقاشۍ وګوري؛ هغه چاره چې د نوموړې په هنري سبک یې اغېز وکړ. نوموړې په ۱۸۲۶ زکال کې له نورویچي هنرمند جوزف سټنارډ سره واده وکړ، خو څلور کاله وروسته کونډه شوه. هغې د خپل ژوند تر اتیایمې لسیزې پورې نقاشي کوله او تر ډېره پورې یې ګلان، مېوې او ښکار کېدوني حیوانات نقاشي کول. هغې خپل آثار په نورویچ او لندن کې نندارې ته وړاندې کول چې په ۱۸۲۰ زکال کې یې له ګلانو څخه د یوې اصیلې نقاشۍ په کولو د سروزرو یو لوی مډال او همدارنګه یې په راتلونکو کلونو کې دوه نور د سرو زرو مډالونه هم ترلاسه کړل. نوموړې په ۱۸۳۱ زکال کې د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ افتخاري غړیتوب ترلاسه کړ. د هغې اثار د دې د ژوند پر مهال د سیمه ئېزو رسنیو له خوا وستایل شول او د ژوند په وروستیو لسیزو کې یې د هنر برخې تاریخ پوهانو د هغې نقاشیو ته د ډېرو ښکلو نقاشیو او همدارنګه د غوره رنګ کارونې ویاړ ورکړ. 

د سټنارډ د آثارو تر ټولو لویه مجموعه په نورویچ ماڼۍ کې د نورفولک موزیم د هنري اثارو په برخه کې ساتل کېږي. د نوموړې آثار د هغې د کورنۍ د غړو د نقاشیو په نندارتون کې چې په ۱۹۳۴ زکال کې جوړ شو؛ نندارې ته وړاندې شول. له دې سره نوموړې په ۲۰۱۸ او ۲۰۱۹ زکال کې د نورویچ ماڼۍ په نندارتونونو کې د پام وړ ښځینه هنرمندانو په کتار کې ځای وموند. 

== مخینه ==
سټنارډ د نورویچ د نقاشۍ مکتب ته اړونده وه چې د هنر د تاریخ لیکونکي اندرو موري په خبره: «په ۱۹ مه پېړۍ کې د بریتانیا د هنر په تاریخ کې یوازنۍ ښکارنده وه». نورویچ له لندن بهر لومړنی انګلیسي ښار و چې د هنرونو ځانګړی مکتب یې درلود. د دغه مکتب په غړو کې د هنري خوځښت مخکښ هنرمندان او د هغو بنسټ اېښودونکي جان کروم او جان سل کاټمن شامل و؛ همدارنګه جوزف سټنارډ، جیمز سټارک، جورج وینسنټ، رابرټ لدبروک او اډواراډ توماس ډانیال هم د دغه مکتب غړیتوب درلود چې د دیوالونو مخکښ نقاشان و. د نورویچ مکتب هنرمندان له جفرافیايي پلوه، د نورویچ او کلیوالي نورفولک د ډول او همدارنګه د نږدې شخصي او حرفوي اړیکو له مخې له یو بل سره تړلي و. د نوولسمې پېړۍ په وروستیو کې د هغوی نقاشۍ چې یو مهال معاصرې او مترقي بلل کېدلې، تېرې دورې ته اړوندې وبلل شوې؛ هغه لیدلوری چې اندرو همینګوې یې له مخې دغه آثار «د کلیوالي انګلیسي توب افسانو» ته چې د شلمې پېړۍ په پیل کې دود وې؛ اړوند وبلل.{{sfn|Hemingway|1988|p=30}}{{sfn|Walpole|1997|p=158}}{{sfn|Clifford|1965|p=22}}{{sfn|Cundall|1920|p=3}}{{sfn|Clifford|1965|p=45}}{{sfn|Cundall|1920|p=1}}{{sfn|Moore|1985|p=9}}

په ۱۸۰۳ زکال کې د نورویچ د هنرمندانو بنسټ تاسیس شو. د سټنارډ د کورنۍ غړو خپل انځورونه د دغې ټولنې په نندارتون کې نندارې ته واړندې کړل، خو هغوی له خپلو نورویچ همنوعانو سره ډېره لږ هنري اړیکه لرله. ایمیلي سټنارډ په ۱۸۳۱ زکال کې د دغه بنسټ افتخاري غړیتوب ترلاسه کړ چې په دې سره له دغه کورنۍ څخه یوازې دې له دغه بنسټ سره رسمي اړیکې لرلې. {{sfn|Moore|1985|p=95}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=13}}

== ژوند ==
ایمیلي کوپین د ۱۸۰۲ زکال د فبروري په اتمه په نورویچ کې وزېږېده؛ هغه د ډانیل کوپین او د هغه د مېرمنې الیزابت کلېټ لور وه. د هغې مور او پلار اماتور هنرمندان و. ډانیل کوپین د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ یو له بنسټګرو غړو او د آثارو له راغونډونکو څخه و. الیزابت کوپین یوه تکړه کاپي لیکونکې وه چې د نورویچ بنسټ ورته دوه ځلې مډال ورکړ. د کوپین د ماشومتوب او یا زده کړو اړوند ډېر لږ معلومات شتون لري. په ۱۸۲۰ زکال کې نوموړې له خپل پلار سره هالنډ ته سفر وکړ څو هالنډۍ نقاشۍ وګوړي چې دغې چارې بیا د هغې په هنري سبک ډېر اغېز وکړ. د دغه سفر پرمهال هغې اجازه ترلاسه کړه د امستردام په ټریپون هوس کې د هالنډي نقاش ین فن هایسوم نقاشۍ کاپي کړي؛ چې کار یې د ډېر دقت له امله وستایل شو. &lt;ref name=&quot;OBIT&quot;&gt;{{cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |year=2018 |title=Norfolk Chronicle and Norwich Gazette – Saturday 17 January 1885 |url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk |access-date=7 December 2018 |website=The British Newspaper Archive |publisher=[[British Library]]}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Moore|1988|p=144}}{{sfn|Dickes|1905|p=526}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Walpole|1997|p=58}}

کوپین په ۱۸۲۰ زکال کې له هنرمند جوزف سټنارډ سره چې وروسته یې د ژوند ملګری شو هغه مهال ولیدل چې دواړو د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ په ناسته کې ګډون کړی و؛ هغه په ۱۸۲۶ زکال کې له ایمیلي سره چې پېژندل شوې هنرمنده وه او آثار یې نندارې ته وړاندې شوي و، د نورویج د ټامبلنډ سیمې په سنټ جورج کلیسا کې واده وکړ. د دوی جوړه ډېره له یوبل سره برابره وه ځکه دواړو هنري مخینه لرله. په ۱۸۲۷ زکال کې د هغوی لور ایمیلي وزېږېده. د دوی دویم ماشوم هریټ اګوستا د ۱۸۳۰ زکال په مارچ میاشت کې چې یوازې ۹ میاشتې عمر یې درلود ومړ. د دوی د ګډ ژوند موده ډېره لنډه وه ځکه چې جوزف سټنارډ په ۱۸۳۰ زکال کې د ۳۳ کلونو په عمر له توبرکلوز ناروغۍ څخه په داسې حال کې ومړ چې ډاکټرانو او مېرمنې یې د هغه په درملنه کې ډېرې هڅې وکړې. {{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Walpole|1997|pp=58{{ndash}}59}}{{sfn|Day|1966|loc=Introduction}}{{sfn|Day|1966|p=13}}{{sfn|Walpole|1997|p=54}}

د هغوی لور ایمیلي ښوونکې او د بې روحه موجوداتو نقاشه وه چې خپل اثار یې د نورفولک او نورویچ ټولنې د ۱۸۵۶ زکال په نندارتون او همدارنګه په ۱۸۶۷ زکال کې د نورویچ په صنعتي نندارتون کې نندارې ته وړاندې کړل. د هغې (د کوچنۍ ایمیلي) د تره لور الویز هریت سټنارډ او د الویز کوچنی ورور الفرد جورج سټنارډ دواړه مخکښ هنرمندان و، هماغه ډول چې د جوزف کوچنی ورور پیاوړی هنرمند و. سټنارډ په نورویچ کې له ۵۰ کلونو څخه د زیاتې مودې لپاره د یوې ښوونکې او هنرمندې په توګه پاتې شوه. په دغه مهال کې په مطبوعاتو کې د هغې د نقاشۍ اړوند ګڼ شمېر ملاتړیزې بیاکتنې خپرې شوې. {{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Cundall|1920|p=31}}

سټنارډ په رزلین ښار کې یوه کاري سټوډیو لرله. هغې د خپل ژوند په وروستیو کلونو کې له خپلې مجردې لور ایمیلي سره د کلیسا په ۱۲ واټ کې ژوند کاوه او د ۱۸۸۵ زکال د جنوري په ۶ مه هلته مړه شوه. &lt;ref name=&quot;OBIT2&quot;&gt;{{cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |year=2018 |title=Norfolk Chronicle and Norwich Gazette – Saturday 17 January 1885 |url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk |access-date=7 December 2018 |website=The British Newspaper Archive |publisher=[[British Library]]}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Dickes|1905|p=540}}

== چارې ==
د سټنارډ لومړنۍ نقاشۍ د هالنډي نقاشانو د کار څخه اغېزمنې وې؛ چې د ګلدانونو او هم د ګلانو اړوند د هغې نقاشیو د هایسوم له نقاشیو څخه رنګ اخیستی و چې ځینې مهال د هغې بې لاسلیکه اثار د ۱۸ مې پېړۍ هالنډي نقاشانو ته اړوند بلل کېږي. {{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Moore|1988|p=144}}{{sfn|Mitchell|1973|pp=242{{ndash}}244}}{{sfn|Moore|1985|p=104}}

سټنارډ د خپلو هنرو چارو پر مهال چې د هغې له مړینې څخه تر لږ مهال وړاندې یې دوام درلود، د ګلو ګېډۍ یې په ګلدانونو او همدارنګه د یو شمېر بې روحه طبیعي شیانو نقاشۍ د خوړو په لوښو او همدارنګه د میوو او ښکار کېدو حیواناتو نقاشۍ په ساده بګرونډ کې کښلې. هغې د لومړي ځل لپاره په ۱۸۱۶ زکال کې خپل اثار نندارې ته وړاندې کړل. په ۱۸۲۱ زکال کې هغه مهال چې اوولس کلنه وه د نورویچ د هنرمندانو له بنسټ څخه یې د ګلانو د نقاشیو اړوند د سرو زرو مډال ترلاسه کړ. په ۱۸۲۴ زکال هغې ځان د بې روحه شیانو د مخکښې نقاشې په توګه تثبیت کړ. په ۱۸۲۲ زکال کې هغې د مېوو څخه د خپلو نقاشیو د ټولګې اړوند دویم مډال او همدارنګه یې په ۱۸۲۸ زکال کې د ښکار کېدونکو حیواناتو اړوند خپلو نقاشیو له امله دریم مډال د نورویچ د هنرمندانو له بنسټ څخه ترلاسه کړ. هغې له ۱۸۱۶ زکال څخه تر ۱۸۲۵ زکال پورې ۲۲ نقاشۍ د نورویچ د هنرمندانو په بنسټ کې نندارې ته وړاندې کړې. د هغې نقاشۍ د نورفولک او سوفولک په بنسټ، د نورویچ او نورفولک د هنرونو په اتحادیه، د نورویچ او نورفولک په ټولنه، د نورویچ د هنرونو په نندارتون او د نورویچ د غوره هنرونو په ټولنه کې نندارې ته وړاندې شوې. له دې سره هغې به په معمول ډول خپل اثار په نورفولک کې نندارې ته وړاندې کول، خو له ۱۸۲۳ زکال څخه یې تر ۱۸۲۵ زکال پورې خپلې یو شمېر نقاشۍ په لندن کې د سلطنتي ټولنې د بریتانوي هنرمندانو په بنسټ کې نندارې ته وړاندې کړې. {{sfn|Walpole|1997|pp=58{{ndash}}59}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=87}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Burbidge|1974|p=36}}{{sfn|Moore|1988|p=104}}{{sfn|Mackie|1901|p=354}}{{sfn|Vincent|1992}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=87}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>i6ye3nson8tneyr1kpgupubgaya04vt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284610</id>
      <parentid>284579</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12999" xml:space="preserve">{{Infobox person}}ایمیلي سټنارډ (کورنۍ نوم یې ایمیلي کوپین؛ زوکړه: د ۱۸۰۲ زکال د فبروري ۸ مه – مړینه: د ۱۸۸۵ زکال د جنوري ۶ مه) چې له ۱۸۲۶ زکال څخه یې (آن د هغې د اوږد مهاله کونډتوب پرمهال) ځانته مېرمن جوزف سټنارډ ویل؛ د بې روحه شیانو بریتانوۍ نقاشه وه. نوموړې د نورویچ د نقاشۍ مکتب ته چې د بریتانیا لومړی ایالتي هنري خوځښت و، اړوند وه. نوموړې د خپل مېړه له ورېرې الویز هریت سټنارډ سره یوځای په ۱۹ مه پېړۍ کې د بې روحه شیانو له مخکښو نقاشانو څخه وه. 

سټنارډ د نورویج په یوه هنرمنده کورنۍ کې وزېږېده. نوموړې په ۱۸۲۰ زکال کې له خپل پلار ډانیل کوپین سره هالنډ ته سفر وکړ څو د ین فن هایسوم او نورو هالنډي نقاشانو نقاشۍ وګوري؛ هغه چاره چې د نوموړې په هنري سبک یې اغېز وکړ. نوموړې په ۱۸۲۶ زکال کې له نورویچي هنرمند جوزف سټنارډ سره واده وکړ، خو څلور کاله وروسته کونډه شوه. هغې د خپل ژوند تر اتیایمې لسیزې پورې نقاشي کوله او تر ډېره پورې یې ګلان، مېوې او ښکار کېدوني حیوانات نقاشي کول. هغې خپل آثار په نورویچ او لندن کې نندارې ته وړاندې کول چې په ۱۸۲۰ زکال کې یې له ګلانو څخه د یوې اصیلې نقاشۍ په کولو د سروزرو یو لوی مډال او همدارنګه یې په راتلونکو کلونو کې دوه نور د سرو زرو مډالونه هم ترلاسه کړل. نوموړې په ۱۸۳۱ زکال کې د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ افتخاري غړیتوب ترلاسه کړ. د هغې اثار د دې د ژوند پر مهال د سیمه ئېزو رسنیو له خوا وستایل شول او د ژوند په وروستیو لسیزو کې یې د هنر برخې تاریخ پوهانو د هغې نقاشیو ته د ډېرو ښکلو نقاشیو او همدارنګه د غوره رنګ کارونې ویاړ ورکړ. 

د سټنارډ د آثارو تر ټولو لویه مجموعه په نورویچ ماڼۍ کې د نورفولک موزیم د هنري اثارو په برخه کې ساتل کېږي. د نوموړې آثار د هغې د کورنۍ د غړو د نقاشیو په نندارتون کې چې په ۱۹۳۴ زکال کې جوړ شو؛ نندارې ته وړاندې شول. له دې سره نوموړې په ۲۰۱۸ او ۲۰۱۹ زکال کې د نورویچ ماڼۍ په نندارتونونو کې د پام وړ ښځینه هنرمندانو په کتار کې ځای وموند. 

== مخینه ==
سټنارډ د نورویچ د نقاشۍ مکتب ته اړونده وه چې د هنر د تاریخ لیکونکي اندرو موري په خبره: «په ۱۹ مه پېړۍ کې د بریتانیا د هنر په تاریخ کې یوازنۍ ښکارنده وه». نورویچ له لندن بهر لومړنی انګلیسي ښار و چې د هنرونو ځانګړی مکتب یې درلود. د دغه مکتب په غړو کې د هنري خوځښت مخکښ هنرمندان او د هغو بنسټ اېښودونکي جان کروم او جان سل کاټمن شامل و؛ همدارنګه جوزف سټنارډ، جیمز سټارک، جورج وینسنټ، رابرټ لدبروک او اډواراډ توماس ډانیال هم د دغه مکتب غړیتوب درلود چې د دیوالونو مخکښ نقاشان و. د نورویچ مکتب هنرمندان له جفرافیايي پلوه، د نورویچ او کلیوالي نورفولک د ډول او همدارنګه د نږدې شخصي او حرفوي اړیکو له مخې له یو بل سره تړلي و. د نوولسمې پېړۍ په وروستیو کې د هغوی نقاشۍ چې یو مهال معاصرې او مترقي بلل کېدلې، تېرې دورې ته اړوندې وبلل شوې؛ هغه لیدلوری چې اندرو همینګوې یې له مخې دغه آثار «د کلیوالي انګلیسي توب افسانو» ته چې د شلمې پېړۍ په پیل کې دود وې؛ اړوند وبلل.{{sfn|Hemingway|1988|p=30}}{{sfn|Walpole|1997|p=158}}{{sfn|Clifford|1965|p=22}}{{sfn|Cundall|1920|p=3}}{{sfn|Clifford|1965|p=45}}{{sfn|Cundall|1920|p=1}}{{sfn|Moore|1985|p=9}}

په ۱۸۰۳ زکال کې د نورویچ د هنرمندانو بنسټ تاسیس شو. د سټنارډ د کورنۍ غړو خپل انځورونه د دغې ټولنې په نندارتون کې نندارې ته واړندې کړل، خو هغوی له خپلو نورویچ همنوعانو سره ډېره لږ هنري اړیکه لرله. ایمیلي سټنارډ په ۱۸۳۱ زکال کې د دغه بنسټ افتخاري غړیتوب ترلاسه کړ چې په دې سره له دغه کورنۍ څخه یوازې دې له دغه بنسټ سره رسمي اړیکې لرلې. {{sfn|Moore|1985|p=95}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=13}}

== ژوند ==
ایمیلي کوپین د ۱۸۰۲ زکال د فبروري په اتمه په نورویچ کې وزېږېده؛ هغه د ډانیل کوپین او د هغه د مېرمنې الیزابت کلېټ لور وه. د هغې مور او پلار اماتور هنرمندان و. ډانیل کوپین د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ یو له بنسټګرو غړو او د آثارو له راغونډونکو څخه و. الیزابت کوپین یوه تکړه کاپي لیکونکې وه چې د نورویچ بنسټ ورته دوه ځلې مډال ورکړ. د کوپین د ماشومتوب او یا زده کړو اړوند ډېر لږ معلومات شتون لري. په ۱۸۲۰ زکال کې نوموړې له خپل پلار سره هالنډ ته سفر وکړ څو هالنډۍ نقاشۍ وګوړي چې دغې چارې بیا د هغې په هنري سبک ډېر اغېز وکړ. د دغه سفر پرمهال هغې اجازه ترلاسه کړه د امستردام په ټریپون هوس کې د هالنډي نقاش ین فن هایسوم نقاشۍ کاپي کړي؛ چې کار یې د ډېر دقت له امله وستایل شو. &lt;ref name=&quot;OBIT&quot;&gt;{{cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |year=2018 |title=Norfolk Chronicle and Norwich Gazette – Saturday 17 January 1885 |url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk |access-date=7 December 2018 |website=The British Newspaper Archive |publisher=[[British Library]]}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Moore|1988|p=144}}{{sfn|Dickes|1905|p=526}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Walpole|1997|p=58}}

کوپین په ۱۸۲۰ زکال کې له هنرمند جوزف سټنارډ سره چې وروسته یې د ژوند ملګری شو هغه مهال ولیدل چې دواړو د نورویچ د هنرمندانو د بنسټ په ناسته کې ګډون کړی و؛ هغه په ۱۸۲۶ زکال کې له ایمیلي سره چې پېژندل شوې هنرمنده وه او آثار یې نندارې ته وړاندې شوي و، د نورویج د ټامبلنډ سیمې په سنټ جورج کلیسا کې واده وکړ. د دوی جوړه ډېره له یوبل سره برابره وه ځکه دواړو هنري مخینه لرله. په ۱۸۲۷ زکال کې د هغوی لور ایمیلي وزېږېده. د دوی دویم ماشوم هریټ اګوستا د ۱۸۳۰ زکال په مارچ میاشت کې چې یوازې ۹ میاشتې عمر یې درلود ومړ. د دوی د ګډ ژوند موده ډېره لنډه وه ځکه چې جوزف سټنارډ په ۱۸۳۰ زکال کې د ۳۳ کلونو په عمر له توبرکلوز ناروغۍ څخه په داسې حال کې ومړ چې ډاکټرانو او مېرمنې یې د هغه په درملنه کې ډېرې هڅې وکړې. {{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Walpole|1997|pp=58{{ndash}}59}}{{sfn|Day|1966|loc=Introduction}}{{sfn|Day|1966|p=13}}{{sfn|Walpole|1997|p=54}}

د هغوی لور ایمیلي ښوونکې او د بې روحه موجوداتو نقاشه وه چې خپل اثار یې د نورفولک او نورویچ ټولنې د ۱۸۵۶ زکال په نندارتون او همدارنګه په ۱۸۶۷ زکال کې د نورویچ په صنعتي نندارتون کې نندارې ته وړاندې کړل. د هغې (د کوچنۍ ایمیلي) د تره لور الویز هریت سټنارډ او د الویز کوچنی ورور الفرد جورج سټنارډ دواړه مخکښ هنرمندان و، هماغه ډول چې د جوزف کوچنی ورور پیاوړی هنرمند و. سټنارډ په نورویچ کې له ۵۰ کلونو څخه د زیاتې مودې لپاره د یوې ښوونکې او هنرمندې په توګه پاتې شوه. په دغه مهال کې په مطبوعاتو کې د هغې د نقاشۍ اړوند ګڼ شمېر ملاتړیزې بیاکتنې خپرې شوې. {{sfn|Moore|1985|p=96}}{{sfn|Cundall|1920|p=31}}

سټنارډ په رزلین ښار کې یوه کاري سټوډیو لرله. هغې د خپل ژوند په وروستیو کلونو کې له خپلې مجردې لور ایمیلي سره د کلیسا په ۱۲ واټ کې ژوند کاوه او د ۱۸۸۵ زکال د جنوري په ۶ مه هلته مړه شوه. &lt;ref name=&quot;OBIT2&quot;&gt;{{cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |year=2018 |title=Norfolk Chronicle and Norwich Gazette – Saturday 17 January 1885 |url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk |access-date=7 December 2018 |website=The British Newspaper Archive |publisher=[[British Library]]}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Dickes|1905|p=540}}

== چارې ==
د سټنارډ لومړنۍ نقاشۍ د هالنډي نقاشانو د کار څخه اغېزمنې وې؛ چې د ګلدانونو او هم د ګلانو اړوند د هغې نقاشیو د هایسوم له نقاشیو څخه رنګ اخیستی و چې ځینې مهال د هغې بې لاسلیکه اثار د ۱۸ مې پېړۍ هالنډي نقاشانو ته اړوند بلل کېږي. {{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Moore|1988|p=144}}{{sfn|Mitchell|1973|pp=242{{ndash}}244}}{{sfn|Moore|1985|p=104}}

سټنارډ د خپلو هنرو چارو پر مهال چې د هغې له مړینې څخه تر لږ مهال وړاندې یې دوام درلود، د ګلو ګېډۍ یې په ګلدانونو او همدارنګه د یو شمېر بې روحه طبیعي شیانو نقاشۍ د خوړو په لوښو او همدارنګه د میوو او ښکار کېدو حیواناتو نقاشۍ په ساده بګرونډ کې کښلې. هغې د لومړي ځل لپاره په ۱۸۱۶ زکال کې خپل اثار نندارې ته وړاندې کړل. په ۱۸۲۱ زکال کې هغه مهال چې اوولس کلنه وه د نورویچ د هنرمندانو له بنسټ څخه یې د ګلانو د نقاشیو اړوند د سرو زرو مډال ترلاسه کړ. په ۱۸۲۴ زکال هغې ځان د بې روحه شیانو د مخکښې نقاشې په توګه تثبیت کړ. په ۱۸۲۲ زکال کې هغې د مېوو څخه د خپلو نقاشیو د ټولګې اړوند دویم مډال او همدارنګه یې په ۱۸۲۸ زکال کې د ښکار کېدونکو حیواناتو اړوند خپلو نقاشیو له امله دریم مډال د نورویچ د هنرمندانو له بنسټ څخه ترلاسه کړ. هغې له ۱۸۱۶ زکال څخه تر ۱۸۲۵ زکال پورې ۲۲ نقاشۍ د نورویچ د هنرمندانو په بنسټ کې نندارې ته وړاندې کړې. د هغې نقاشۍ د نورفولک او سوفولک په بنسټ، د نورویچ او نورفولک د هنرونو په اتحادیه، د نورویچ او نورفولک په ټولنه، د نورویچ د هنرونو په نندارتون او د نورویچ د غوره هنرونو په ټولنه کې نندارې ته وړاندې شوې. له دې سره هغې به په معمول ډول خپل اثار په نورفولک کې نندارې ته وړاندې کول، خو له ۱۸۲۳ زکال څخه یې تر ۱۸۲۵ زکال پورې خپلې یو شمېر نقاشۍ په لندن کې د سلطنتي ټولنې د بریتانوي هنرمندانو په بنسټ کې نندارې ته وړاندې کړې. {{sfn|Walpole|1997|pp=58{{ndash}}59}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=87}}{{sfn|Gray|2009|p=249}}{{sfn|Burbidge|1974|p=36}}{{sfn|Moore|1988|p=104}}{{sfn|Mackie|1901|p=354}}{{sfn|Vincent|1992}}{{sfn|Rajnai|Stevens|1976|p=87}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>pu5170t586767ytn3cv8xoou7r7g0w4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کریمیا د تاتاریانو شړنه/تبعید</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63692</id>
    <revision>
      <id>284580</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:14:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13568" xml:space="preserve">د کریمیې د تاتاریانو شړنه (په تاتاري ژبه: Qırımtatar halqınıñ sürgünligi په سیریلیکي ژبه: Къырымтатар халкъынынъ сюргюнлиги) یا '''Sürgünlik'''  (شړنه) قومیتي پاکونه او لږ تر لږه د کریميې ۱۹۱۰۴۴ شمېر فرهنګي نسل‌وژنه وه، چې د ۱۹۴۴ کال د مې میاشتې په ۲۰مه د شوروي دولت د امنیت رییس لارونتي بریا په امر د شوروي د دولت او پټو پولیسو په واسطه د ستالین له‌خوا ترسره شوه. NKVD  (په کورنیو چارو کې د خلکو کمېشنري) د درې ورځو په ترڅ کې د غواګانو له قطارونو څخه څوکیلو متره لرې تر ډېره د اوزبېکستان سوسیالیستي شوروي جمهوریت (Uzbek SSR) ته د ډېرو ښځو ماشومانو، لوړ عمرلرونکوکسانو ان کمونیستانو او د سره پوځ غړو د شړلو لپاره کار واخیست.هغوی د څو قومیتونو له ډلې څخه یو قومیت و چې شوروي اتحاد ته د ستالین د نفوس د لېږد سیاست له مخې محاصره شول.      &lt;ref name=&quot;g1&quot;&gt;{{cite book|last=Williams|first=B. G.|title=The Crimean Tatars: From Soviet genocide to Putin's conquest|date=2016|publisher=Oxford University Press|location=New York}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;g2&quot;&gt;{{Cite journal|doi=10.5038/1911-9933.9.1.1273|volume=9|issue=1|pages=3–17|last1=Uehling|first1=Greta|last2=University of Michigan|title=Genocide's Aftermath: Neostalinism in Contemporary Crimea|journal=Genocide Studies and Prevention|access-date=2021-01-06|date=2015|url=http://scholarcommons.usf.edu/gsp/vol9/iss1/4/|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;g3&quot;&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/00220094020370030101|volume=37|issue=3|pages=323–347|last=Glyn Williams|first=Brian|title=The Hidden Ethnic Cleansing of Muslims in the Soviet Union: The Exile and Repatriation of the Crimean Tatars|journal=Journal of Contemporary History|access-date=2021-01-06|date=2002|s2cid=220874696|url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/00220094020370030101}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;g4&quot;&gt;{{cite book|last=Applebaum|first=A.|title=Gulag: A History|date=2003|publisher=Doubleday|location=New York|chapter=Chapter 20: Stangers}}&lt;/ref&gt;

دا تبعید په رسمي توګه له نازي المان سر د کریمیې د ځينې تاتاریانو د درک شوې همکارۍ پر وړاندې د یوې عمومي سزا په توګه په پام کې نیول شوی و. مدرنې سرچینې داسې نظر وړاندې کوي چې تبعید داردانل‌یانو او د ترکیې خاورې ته چې تاتاریانو په‌کې ترکي قومیت درلود د لاس‌رسي په موخه د شوروي اتحاد د برنامې یوه برخه وه. &lt;ref&gt;{{cite journal|first1=Anastasia|last1=Bezverkha|date=2017|title=Reinstating Social Borders between the Slavic Majority and the Tatar Population of Crimea: Media Representation of the Contested Memory of the Crimean Tatars' Deportation|journal=Journal of Borderlands Studies|volume=32|issue=2|pages=127–139|doi=10.1080/08865655.2015.1066699|s2cid=148535821}}&lt;/ref&gt;

نږدې ۸۰۰۰ د کریمیې تاتاریان د تبعید په بهیر کې مړه شول، حال دا چې ورپسې لسګونه زره نور کسان د تبعید د سختو شرایطو له امله مړه شول. د کریميې د تاتارایانو شړنه د ۸۰۰۰۰ کورونو او ۳۶۰۰۰۰ جریبه ځمکې د پرېښودلو لامل شوه. د کریمیې له تاتاریانو څخه د پاتې اثارو د له‌منځه وړلو لپاره شدید کمپاین وڅارل شو. په ۱۹۵۶ کال کې د شوروي نوي مشر نیکیتا خروشچف د قومي ډلو د تبعید په ګډون د ستالین پالیسۍ وغندلې، له دې سره سره چې ډېری نورو تبعید شویو ډلو ته یې اجازه ورکړه خو د کریمیې د تاتاریانو د بېرته راستنېدو فرمان یې لغوه نه‌کړ. هغوی څو لسیزې نور په مرکزي اسیا کې پاتې شول تر هغه چې د ۱۹۸۰ لسیزې په وروستیو کې ۲۶۰۰۰۰ د کریمیې تاتاریان بېرته کریمیې ته راستانه شول. د هغوی جلا وطنۍ ۴۵ کاله دوام وکړ. د هغوی د راستنېدو ممنوعیت په رسمي ډول باطل اعلان شو او د کریمیې عالي شورا د ۱۹۸۹ کال د نوامبر په ۱۴مه اعلان وکړ چې دا تبعیدونه/شړنې جرم و.   {{sfn|Rywkin|1994|p=67}}

تر ۲۰۰۴ کال پورې د کریمیې د تاتاریانو کافي شمېر بېرته کریمیې ته راستون شو چې د ټاپوزمې د نفوس ۱۲ سلنه برخه يې جوړوله. د شوروي اتحاد چارواکو نه د هغوی په راستنېدلو کې مرسته وکړه نه یې د هغوی د بایللو ځمکو لپاره غرامت ورکړ. د سوسیالیستي شوروي اتحاد ځای ناستي هېواد د روسیې فېدراسیون غرامت وړاندې نه کړ د شړل شویو افرادو لپاره يې نه د لاسه تللو اموالو هېڅ غرامت ورکړ نه یې د جبري بې‌ځایه کولو د لاملینو پر وړاندې هېڅ قانوني ګام اوچت کړ. تبعید او ورپسې يې په اسیا کې د منحل کولو هڅې د کریمیې د تاتاریانو په تاریخ کې مهمې پېښې وې. د ۲۰۱۵-۲۰۱۹ کلونو تر منځ د اوکراین او درېیو نورو هېوادونو له‌خوا د دې هېواد اخراج په رسمي ډول د نسل وژنې په توګه وپېژندل شول. 

== مخینه ==
د کریمیې تاتاریانو هغه مهال چې کریمیه د روسیې امپراتورۍ د پراختیا په موخه له روسیې سره ضمیمه شوه له ۱۴۴۱ څخه تر ۱۷۸۳ پورې یې د کریمیې خانات په نوم دولت واکمني په لاس کې لرله. په ۱۴مه پېړۍ کې د کریمیې ډېری ترکي ژبی نفوس له طلایي هورډ ډلې څخه د اوزبېګ خان د دین د بدلون په لټه اسلام ومانه. دا د طلایي ترکانو له ډلې څخه پاتې شوی تر ټولو اوږد ولایت و. هغوی غالباً له مسکو سره په نښته کې ښکېل وو – له ۱۴۶۸ کال څخه تر ۱۷مې پېړۍ پورې د کریمیې تاتاریان د روسیې له نوي رامنځته شوي حکومت څخه بېزار وو. په دې توګه د کریميې تاتاریانو په څو څپو کې د کریميې د پرېښولو په تکل مهاجرت پيل کړ. د ۱۷۸۴ او ۱۷۹۰ کلونو تر منځ له ټول نفوس څخه نږدې یو میلیون کسان شاوخوا ۳۰۰۰۰۰ د کریمیې تاتار د عثماني امپراتورۍ پر لور روان شول. {{sfn|Potichnyj|1975|pp=302–319}}{{sfn|Spring|2015|p=228}}

د کریمیې جګړه له کریمیې څخه د کریميې د تاتاریانو د بل ډله‌ییز مهاجرت لامل شوه. د ۱۸۵۵ او ۱۸۶۶ کلونو تر منځ نږدې ۵۰۰۰۰۰ مسلمانان او په احتمالي توګه تر ۹۰۰۰۰۰ مسلمانانو د روسیې امپراتوري پرېښوده او عثماني امپراتورۍ ته کډه شول. له هغه شمېر څخه لږ تر لږه یو پر درېيمه برخه یې له کریمیې څخه وو، حال دا چې نور يې له قفقاز څخه وو. دې کډوالو له ۱۵ څخه تر ۲۳ سلنه د کریمې د ټول نفوس برخه جوړوله. د روسیې امپراتورۍ له دې واقعیت څخه د روسي کولو لپاره تر ډېره «نوې روسیې» د اېډیولوژیک بېخ‌بنا په توګه کار واخیست. په پای کې د کریمیې تاتاریان په کریمه کې لږکي شول؛ هغوی د نفوس ۹۸ سلنه برخه جوړوله خو په ۱۸۹۷ کال کې دا کچه ۳۴.۱ سلنې ته راټيټه شوه. کله چې د کریميې تاتاریان د مهاجرت په حال کې وو د روسیې دولت د ټاپووزمې روسي کول وهڅول او هغه يې له روسانو، اوکراین‌یانو او نورو [[د کریمیا د تاتاریانو شړنه/تبعید#%20ftn1|[1]]]سلاو قومي ډلو سره ډکه کړه. دې روسي کولو د شوروي تر دور دوام وکړ. &lt;ref name=&quot;Vardys 101&quot;&gt;[[Deportation of the Crimean Tatars#Vardys|Vardys (1971)]], p. 101&lt;/ref&gt;{{sfn|Tanner|2004|p=22}}{{sfn|Fisher|1987|pp=356–371}}

د ۱۹۱۷ کال د اکتوبر تر انقلاب وروسته کریمیې د ۱۹۲۱ کال د اکتوبر په ۱۸مه په شوروي اتحاد کې خپلواک وضعیت وموند، خو په ۱۹۲۰ لسیزه کې ټولیزه/اشتراکي کرنه د شدیدي قحطۍ لامل شوه چې له امله يې ۱۰۰۰۰۰ کسه کریمیه‌یان هغه مهال مړه شول چې کرنیز محصولات یې د شوروي ډېرو مهمو سیمو ته ولېږل شول. د یو اټکل له مخې د قحطۍ د قربانیانو درې پر څلورمه برخه د کریميې تاتاریان وو. وروسته له‌دې چې ژوزوف ستالین د شوروي مشر شو او هغه ځپنې چې د ۱۹۲۷ او ۱۹۳۸ کلونو تر منځ د لږ تر لږه د ۵.۲ میلیون ښاريانو د وژلو لامل شوې د هغوی وضعیت لا خراب شو. {{sfn|Rosefielde|1997|pp=321–331}}{{sfn|Smele|2015|p=302}}{{sfn|Olson|Pappas|Pappas|1994|p=185}}

=== دویمه نړیواله جګړه ===
په ۱۹۴۰ کال کې د کریميې خپلواک سوسیالیستي شوروي جمهوریت نږدې ۱۱۲۶۸۰۰ اوسېدونکي لرل چې له دې شمېر څخه ۲۱۸۰۰۰ کسان یا د نفوس ۱۹.۴ سلنه د کریمیې تاتاریان وو. په ۱۹۴۱ کال کې نازي الکان پر ختيځه اروپا برید وکړ او د شوروي اتحاد د لويديځ ډېره برخه يې خپله ضمیمه کړه. د کریمیې تاتاریانو په لومړیو کې جرمنیانو ته د استالینیزم د ژوغورونکو په سترګه کتل او همدرانګه جرمنیانو هم په لومړۍ نړیواله جګړه کې له دوی سره مثبت چلند درلود.  &lt;ref name=&quot;Williams 2015 p 92&quot;&gt;[[Deportation of the Crimean Tatars#Williams|Williams (2015)]], p. 92&lt;/ref&gt;{{sfn|Parrish|1996|p=104}}

ډېری نیول شوي کریمیه‌يي تاتاریان چې په سره پوځ کې يې خدمت کاوه وروسته له‌دې چې رومانیایان او نازیان د کریمیې د لویې برخې د اشغال لپاره راغلل د POW[[د کریمیا د تاتاریانو شړنه/تبعید#%20ftn2|[2]]] کمپونو ته ولېږل شول. که څه هم نازي المان په لومړیو کې غوښتل ټول «لاس‌لاندې اسیایان» قتل او د کریميه‌يي تاتاریانو جنګي اسیران چې د «مغولو د فرعي بشریت» په توګه پېژندل کېدل نندارې ته وړاندې کړي. خو د سره پوځ له مقاومت سره مخ شول او دا پالیسي يې سمه/اصلاح کړه. د ۱۹۴۲ په پیل کې جرمنیانو د شوري جنګي اسیران د ملاتړي پوځ د رامنځته کولو لپاره وګمارل. فاضل اولکوسال، تاتار ملي‌پال دوبروجان او لیپکا تاتار اېډېج کريمال د جرمني له د جنګي اسیرانو له کمپونو څخه د کریميې د تاتاریانو په خوشي کولو او د ورماخت لپاره د کریمیې په خپلواک پوځي غونډ کې د خدمت لپاره د هغوی په ګمارلوکې مرسته وکړه. په پای کې په دې پوځي غونډ کې ۸ کنډک شامل وو، له دې سره چې ډېری غړي يې له نورو ملتونو څخه وو. د ۱۹۴۱ کال له نوامبر څخه جرمني چارواکو د کریمیې تاتاريانو ته اجازه ورکړه چې په بېلابېلو ښارونو کې د ځینې سیمه‌ییزو دولتي چارواکو د تش په نوم رسمیت لپاره د مسلمانانو کمېټې جوړې کړي، حال دا چې هېڅ سیاسي واک نه و ورکړل شوی.  &lt;ref&gt;{{Cite book|last=Burleigh|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=q3BfUcJIYtQC&amp;pg=PA748|title=The Third Reich: A New History|date=2001|publisher=Macmillan|isbn=978-0-8090-9326-7|pages=748|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Deportation of the Crimean Tatars#Williams|Williams (2001)]], p. 377&lt;/ref&gt;{{sfn|Fisher|2014|p=157}}{{sfn|Fisher|2014|pp=151–152}} 

== سرچينې ==
----[[د کریمیا د تاتاریانو شړنه/تبعید#%20ftnref1|[1]]]  یوه لویه اروپايي قومي ډله، ژباړن 

[[د کریمیا د تاتاریانو شړنه/تبعید#%20ftnref2|[2]]]  د جګړې اسیران، بشپړه لیکنه يې Prisoner of war ده، ژباړن</text>
      <sha1>gik9b16rfsuf3axio9t3jjh7u3xh0vc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د ګېني-بېساو د ۲۰۱۲ کال کودتا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63693</id>
    <revision>
      <id>284581</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:17:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21801" xml:space="preserve">د ۲۰۱۲ کال د اپرېل په ۱۲مه د کارلوس ګومز جونیر او کومبا ایلا تر منځ د ولسمشرۍ ټاکنو تر دويم پړاو نږدې دوه اونۍ مخکې د وسله‌والو پوځي عناصرو له‌خوا په ګېني-بیساو کې یوه کودتا وشوه. کودتا ماښام مهال پیل شوه او پوځي تجهیزات او پرسونل سړکونو ته ووتل او ورپسې دولتي رسنۍ غلې/خاموشې شوې. &lt;ref name=&quot;ap&quot;&gt;{{cite web |title=Military: Guinea-Bissau prime minister arrested |url=https://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121204074918/http://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |archive-date=4 December 2012 |access-date=17 September 2012 |publisher=Yahoo! |df=dmy}}&lt;/ref&gt;

په لومړیو کې هم برحال ولسمشر او هم د دویم دور نوماندان د پوځي حکومت له‌خوا ونیول شول. د پوځي شورا غړو چې د اپرېل په ۱۵مه د ملي انتقالي شورا تر رامنځته کېدو پورې هېواد اداره کاوه، وویل چې د کودتا له لاملونو څخه یو د پوځ د سمونې/اصلاح لپاره د اوسني غیرنظامي دولت له‌خوا له انګولا څخه د مرستې غوښتنه وه. د نظامي حکومت د مشرانو پر ضد تر نړیوالو غندونو او بندیزونو وروسته یو پرېکړه‌لیک لاسلیک شو چې د درېیم موقف لرونکي نوماند د ټاکنې لامل شو، مانوئیل سریفو نامادجو د موقت/لنډمهالي ولسمشر په توګه وټاکل شو. ولسمشریزې ټاکنې لغوه شوې او لږ تر لږه د راتولونکو دوو کلونو لپاره وځنډېدلې او موقتې ادارې تر یو وخت پورې د ګېني- بیسائو اداره پر غاړه واخیسته.   

== مخینه ==
رسنیو او نړیوالو فکري-خونو د هېواد بې ثباتي مخکښه کړه او هغه يې يو مخدر دولت ونوماوه. دا هېواد د خپلواکۍ له پیل راهیسې په پرلپسې ډول په مدني اداره کې له پوځي لاس‌وهنې سره مخ و. په دې توګه هغه پېښې چې د ۲۰۱۲ کال د کودتا لامل شوې د ۲۰۱۰ کال پوځي ناکرارۍ او د ۲۰۱۱ کال نابریالۍ کودتا وه چې د هېواد د سمندري ځواک او پوځ تر منځ د کورنۍ جګړې لامل شوه. له لاتینې امريکا څخه اروپا ته د مخدره موادو د خپراوي د ترازیت ټکي په توګه د کېني-بیساو بې ثباتي لا زیاته شوه او ادعا کېږي چې د دولت وزیرانو او پوځي پرسونل ته رشوت ورکول کېده تر څو چوپه خوله وي. &lt;ref name=&quot;fate&quot;&gt;{{cite web |title=Guinea-Bissau detains journalist amid unrest |url=http://ktar.com/46/1527523/Fate-of-GuineaBissau-leaders-unknown |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014181406/http://ktar.com/46/1527523/Fate-of-GuineaBissau-leaders-unknown |archive-date=14 October 2013 |access-date=15 April 2012 |publisher=KTAR.com |df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=West Africa's 'cocaine coast' |url=http://www.iiss.org/publications/strategic-comments/past-issues/volume-17-2011/may/west-africas-cocaine-coast/?locale=en |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130415041411/http://www.iiss.org/publications/strategic-comments/past-issues/volume-17-2011/may/west-africas-cocaine-coast/?locale=en |archive-date=15 April 2013 |access-date=19 January 2013 |publisher=Iiss.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;washingtonpost1&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.thenigerianvoice.com/nvnews/87404/1/military-seizes-guinea-bissaus-capital-possible-co.html|title=Military Seizes Guinea-Bissau's Capital, Possible Coup; Leader's Whereabouts Unknown|work=The Nigerian Voice|access-date=17 September 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |author=Birgit Embalo |title=Civil–military relations and political order in Guinea-Bissau |url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&amp;aid=8587241 |access-date=19 January 2013 |publisher=Journals.cambridge.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=4 October 2011 |title=Country profile: Guinea-Bissau |url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/201241354816571581.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120418093747/http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/201241354816571581.html |archive-date=18 April 2012 |access-date=15 April 2012 |publisher=Al Jazeera English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;washingtonpost12&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.thenigerianvoice.com/nvnews/87404/1/military-seizes-guinea-bissaus-capital-possible-co.html|title=Military Seizes Guinea-Bissau's Capital, Possible Coup; Leader's Whereabouts Unknown|work=The Nigerian Voice|access-date=17 September 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|author=Geoffrey York|url=https://www.theglobeandmail.com/news/world/worldview/coup-in-guinea-bissau-shines-a-light-on-powerful-west-african-drug-trade/article2401364/|title=Coup in Guinea-Bissau shines a light on powerful West African drug trade|work=The Globe and Mail|date=10 September 2012|access-date=17 September 2012|location=Toronto|archive-date=16 January 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130116115534/http://www.theglobeandmail.com/news/world/worldview/coup-in-guinea-bissau-shines-a-light-on-powerful-west-african-drug-trade/article2401364/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۲ کال د جنوري په ۹مه د ولسمشر مالم باکای سنها تر مړینې وروسته، تکل دا و چې له اساسي قانون سره سم په ۹۰ ورځو کې نوې ټاکنې ترسره شي. د یو سوله‌ییز کمپاین سره سره د احتمالي تاوتریخوالي یا کودتا بهرنۍ وېره شته وه. په همدې برخه کې د ملګرو ملتونو سرمنشي د سوله‌ییزو، منظمو او رڼو ټاکنو غوښتونکی شو. یوازې تر برید لږ مخکې د ولسمشرۍ نوماند کومبا اېلا ادعا کوله چې له خپلې بالانتا قومي ډلې سره چې په پوځ کې ترټولو لوی قومیت و په اړیکه کې دی، د ټاکنو د دويم پړاو لپاره د کمپاین په حالت کې يې خبرداری ورکړ ځکه د ټاکنو په لومړي پړاو کې د درغلۍ اړوند د هغه ادعا بې‌ځوابه پاتې وه. د لومړي پړاو پایلې له ۹ نوماندانو څخه د پنځه له‌خوا رد شوې. تکل دا و چې د ټاکنو دویم پړاو د اپرېل په ۱۳مه پيل شي خو تر هغه وخته د کودتا په پایله کې له اختلاف سره مخ شو.    &lt;ref&gt;{{cite web |date=9 January 2012 |title=Guinea-Bissau leader Malam Bacai Sanha dies in Paris |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jQ_g50A9P12C5ScvEpONCJS7PTZQ?docId=CNG.f8db5baad7ae448fa2cbc149e29e6ae8.01 |url-status=live |archive-url=https://www.webcitation.org/6AidFB3gD?url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jQ_g50A9P12C5ScvEpONCJS7PTZQ?docId=CNG.f8db5baad7ae448fa2cbc149e29e6ae8.01 |archive-date=16 September 2012 |access-date=13 April 2012 |df=dmy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;news24&quot;&gt;{{cite web |date=16 March 2012 |title=Guinea-Bissau wraps up poll campaign |url=http://www.news24.com/Africa/News/Guinea-Bissau-wraps-up-poll-campaign-20120316 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810204010/http://www.news24.com/Africa/News/Guinea-Bissau-wraps-up-poll-campaign-20120316 |archive-date=10 August 2014 |access-date=13 April 2012 |publisher=News24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;reuters2&quot;&gt;{{cite news|author=Alberto Dabo|url=https://www.reuters.com/article/us-bissau-idUSBRE83C0JW20120413|title=Bissau soldiers control capital in apparent coup|work=Reuters|access-date=15 April 2012|date=13 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;un&quot;&gt;{{cite web |date=30 April 2012 |title=Special report of the Secretary-General on the situation in Guinea-Bissau |url=http://uniogbis.unmissions.org/LinkClick.aspx?fileticket=K5TByBubU6k%3d&amp;tabid=9879&amp;mid=12844&amp;language=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304000153/http://uniogbis.unmissions.org/LinkClick.aspx?fileticket=K5TByBubU6k%3D&amp;tabid=9879&amp;mid=12844&amp;language=en-US |archive-date=4 March 2016 |access-date=19 January 2013 |publisher=United Nations |df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Guinea-Bissau second round vote delayed to 29 April |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gvbgLiOwMBZ7IjjF0ZAVFJ31-qhw?docId=CNG.4950c0f67e13086fe38f02331e0333bb.6b1 |url-status=live |archive-url=https://www.webcitation.org/6AidGXx8I?url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gvbgLiOwMBZ7IjjF0ZAVFJ31-qhw?docId=CNG.4950c0f67e13086fe38f02331e0333bb.6b1 |archive-date=16 September 2012 |access-date=15 April 2012 |df=dmy}}&lt;/ref&gt;

تر کودتا څو ورځې مخکې پورتګالي‌ژبی هېواد انګولا د اروپايي ټولنې د ورته ناکامو هڅو په دوام د ملګروملتونو د سولې‌رغونې او اتحاد سازمان (UNIOGBIS) د یوې برخې په توګه اعلان وکړ چې پوځ به یې په ګېني-بیساو کې د انګولا دوه کلن پوځي ماموریت (MISSANG) ته د پای ټکی کېږدي. د انګولا دولتي خبري اژانس (ANGOP) وویل چې انګولايي ځواکونه د ۲۰۱۱ کال په مارچ کې د وسله‌والو ځواکونو د اصلاح لپاره د دوه‌اړخيز پوځي پرېکړه‌لیک پر بنسټ ګېني-بیساو ته ولېږل شول. د اپرېل په ۱۶ د ګېني –بیساو د دفاع وزیر حورحه تولنتینو ارایوحو غوښتل چې انګولا ته ورسي او له خپل سیال کاندیدو پریرا دوس سانتوس ون دونم او د پوځ رییس جرالدو ساچیچنګو نوندا سره وويني. هغه همدارنګه تمه لرله چې د جګړې له عالي ښوونځي (ESG) او د پوځي زده‌کړو له مسلکي مؤسسې (ISTM) څخه هم لیدنه وکړي. په هم‌هغه د کودتا په ورځ دوه لوزوفون (پورتګالي‌ژبي هېوادونه) انګولا او کيپ‌وېرد هوکړه وکړه چې د خپلو همکاریو تړونونه وارزوي. د ولسمشرۍ نوماند او پخواني لومړي وزیر کارلوس ګومز جونیر هم د دې بنسټ د سمون/اصلاح لپاره د خپلو هڅو له امله د پوځ د خوښې‌وړ کس نه و. &lt;ref name=&quot;nyt2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2012/04/14/world/africa/guinea-bissau-coup-removes-presidential-front-runner.html|work=The New York Times|author=Adam Nossiter|title=Guinea-Bissau Coup Removes Presidential Front-Runner|date=13 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;reuters22&quot;&gt;{{cite news|author=Alberto Dabo|url=https://www.reuters.com/article/us-bissau-idUSBRE83C0JW20120413|title=Bissau soldiers control capital in apparent coup|work=Reuters|access-date=15 April 2012|date=13 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;fari&quot;&gt;{{cite web |title=Military: Guinea-Bissau prime minister arrested |url=https://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121204074918/http://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |archive-date=4 December 2012 |access-date=15 November 2012 |publisher=Yahoo! News |df=dmy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=15 March 2012 |title=Angola and Cape Verde agree to review cooperation in defence sphere |url=http://www.portalangop.co.ao/motix/en_us/noticias/politica/2012/3/15/Angola-and-Cape-Verde-agree-review-cooperation-defence-sphere,8bd79401-67ef-4648-ad0f-0030f330d3f2.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414000149/http://www.portalangop.co.ao/motix/en_us/noticias/politica/2012/3/15/Angola-and-Cape-Verde-agree-review-cooperation-defence-sphere,8bd79401-67ef-4648-ad0f-0030f330d3f2.html |archive-date=14 April 2012 |access-date=15 April 2012 |work=Angola Press}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Guinea Bissau Defence minister expected Monday in Luanda |url=http://www.portalangop.co.ao/motix/en_us/noticias/politica/2012/3/14/Guinea-Bissau-Defence-minister-expected-Monday-Luanda,9664f700-28ec-4402-9516-81e17bcdea05.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515204248/http://www.portalangop.co.ao/motix/en_us/noticias/politica/2012/3/14/Guinea-Bissau-Defence-minister-expected-Monday-Luanda,9664f700-28ec-4402-9516-81e17bcdea05.html |archive-date=15 May 2013 |access-date=15 April 2012 |work=Angola Press}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;euro&quot;&gt;{{cite news|url=https://af.reuters.com/article/worldNews/idAFBRE83D00S20120414|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053223/http://af.reuters.com/article/worldNews/idAFBRE83D00S20120414|url-status=dead|archive-date=4 March 2016|title=Bissau army hold president, former premier in coup|work=Reuters|access-date=19 September 2012|date=14 April 2012}}&lt;/ref&gt;

== بنسټ اېښونه/انګېزه ==
د سېک‌ناټېش په نوم د پورتګالي تلویزیوني شبکې د راپور پر بنسټ تر کودتا یوه ورځ مخکې یو ناپېژانده پوځي قوماندان ادعا وکړه چې ګومز جونیر په هېواد کې انګولایی سرتېرو ته دننه کېدو اجازه ورکوي. هغه همدارنګه ادعا وکړه چې سرتېري پټ اسناد لري چې د ګېني بیساو دولت ته اجازه ورکوي چې د ګېني بیساو پر پوځ د انګولا د برید پخلی وکړي. د پوځي حکومت مشرانو نه‌لاس‌لیک شوې بیانیه خپره کړه. چې په هغه کې لیکل شوي وو هغوی «د واک جاه‌طلبي نه‌لري» او کودتا له انګولا سره د هوکړې د ادعا پر وړاندې غبرګون و ځکه ۲۰۰ پوځي روزونکي به د ګېني بیساو وسله‌وال پوځ له منځه یوسي. د پوځي حکومت ویاند دویم بریدمل-ډګروال داهابانا والنا چې تر کودتا وروسته يې واک ترلاسه کړ، وروسته وويل چې ګومز جونیر او پرېرا د ټاکنو په اړه د وسله‌وال پوځ د ناررضایتي له امله ګوښه شوي دي، دا هغه احساسات وو چې د ديپلوماتانو له‌خوا منعکس شول. د الېکس واینز په وینا د [[د ګېني-بېساو د ۲۰۱۲ کال کودتا#%20ftn1|[1]]]چاتمن هاوز (Chatham House) مدیر ګومز جونیر هم په ټاکنو کې د انګولا د نوماند په توګه په پام کې ونیول شو. هغه همدارنګه وویل چې هغه میاشتې چې د دغو پېښو لامل شوې د انګولا پر وړاندې د دوښمنۍ سره مل رسانه‌يي تبصرې وې. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Guinea Bissau Soldiers Acted to Stop Angola Aggression, SIC Says |url=http://www.businessweek.com/news/2012-04-13/guinea-bissau-soldiers-acted-to-stop-angola-aggression-sic-says |access-date=15 April 2012 |work=Businessweek}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aljazpostcoup&quot;&gt;{{cite web |date=4 October 2011 |title=Guinea-Bissau coup leaders consolidate power |url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/2012413232852260513.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414235947/http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/2012413232852260513.html |archive-date=14 April 2012 |access-date=15 April 2012 |publisher=Al Jazeera English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;voa&quot;&gt;{{cite web |author=Anne Look |date=19 March 2012 |title=Guinea Bissau Soldiers Launch Coup Attempt |url=http://www.voanews.com/english/news/Soldiers-Take-Over-in-Suspected-Guinea-Bissau-Coup--147285225.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120415181852/http://www.voanews.com/english/news/Soldiers-Take-Over-in-Suspected-Guinea-Bissau-Coup--147285225.html |archive-date=15 April 2012 |access-date=15 April 2012 |publisher=Voanews.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ap2&quot;&gt;{{cite web |title=Military: Guinea-Bissau prime minister arrested |url=https://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121204074918/http://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |archive-date=4 December 2012 |access-date=17 September 2012 |publisher=Yahoo! |df=dmy}}&lt;/ref&gt;

== کودتا ==
د اپرېل په ۱۲مه یاغي ځواکونو د بیساو د پلازمېنې پر مرکز دکنترول ترلاسه کولو هڅه وکړه تر څو دولت نسکور کړي، نږدې د ۱۹: ۰۰ تر ۲۱:۰۰ بجو شاوخوا د ډزو غږونه اورېدل کېدل. په هېواد کې د ديپلوماتانو له‌خوا خپاره شوي راپورنه وايي چې د ولسمشرۍ نوماند ګومز جونیر او موقت ولسمشر رایموندو پرېرا ورک شوي دي. یاغیانو د ګېني او کيپ د خپلواکۍ لپاره د افریقايي ګوند د دفترونو (PAIGC) او رادیويي چينلونو کنترول ترلاسه کړ. هغوی همدارنګه د دولت له وفادارو پوځيانو سره جګړه وکړه او تر ار.پي.جي (RPGs) ډزو وروسته یې شاتګ ته اړ کړل. سرتېرو پلامينې ښار ته دننه کېدلو او له ښار څخه د وتلو ټولې لارې وتړلې او ملي رادیو تلویزون په ۲۰:۰۰ بجو غلی/خاموش شو. &lt;ref&gt;{{cite news|author=Alberto Dabo|url=https://www.reuters.com/article/us-bissau-idUSBRE83C08N20120413|title=Bissau soldiers attack home of poll front-runner|work=Reuters|access-date=15 April 2012|date=13 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;washingtonpost13&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.thenigerianvoice.com/nvnews/87404/1/military-seizes-guinea-bissaus-capital-possible-co.html|title=Military Seizes Guinea-Bissau's Capital, Possible Coup; Leader's Whereabouts Unknown|work=The Nigerian Voice|access-date=17 September 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ap3&quot;&gt;{{cite web |title=Military: Guinea-Bissau prime minister arrested |url=https://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121204074918/http://news.yahoo.com/military-guinea-bissau-prime-minister-arrested-125048259.html |archive-date=4 December 2012 |access-date=17 September 2012 |publisher=Yahoo! |df=dmy}}&lt;/ref&gt;

د کودتا لاملونو د ګومز جونیر استوګنځی موخه وګرځاوه چې د ځواکونو له‌خوا محاصره او له لاسي بمونو سره يې پرې برید وکړ، لکه څنګه چې د ډزو غږونه ډېر نږدې اورېدل کېدل. خبریالانو ته هم اجازه نه ورکول کېده چې د پېښې ځای ته نږدې شي. کامیلو لیما داکوستا د ار. ډي پي افریقا په نوم یوې رادیویي رسنۍ ته چې لا هم خپرونې لري وویل چې یاغیانو د دوی کور چور کړی و خو مور او پلار يې دواړه روغ رمټ وو. سرتېرو تر یرغل لاندې هغه نور کورنه هم لوټ او چور کړل. سرتېرو همدارنګه له بهرنیو ديپلوملتانو سره د دولت د غړو له تېښتې او پټېدلو څخه د مخنیوي په موخه سفارتونه وتړل. پوځ د شپې له‌خوا څو ناپېژانده سیاستوال ونیول. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Guinea-Bissau: Home of Prime Minister Carlos Gomes Júnior attacked in coup attempt |url=http://www.globalpost.com/dispatch/news/regions/africa/120413/guinea-bissau-army-seizes-parts-capital-attempted-coup |access-date=15 April 2012 |work=GlobalPost}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2012/04/13/MN6H1O32K0.DTL|title=Guinea-Bissau prime minister arrested by soldiers|work=San Francisco Chronicle|access-date=15 April 2012|date=14 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bissau-idUSBRE83B1J520120412|title=Heavy weapons fire heard in Guinea-Bissau capital|work=Reuters|access-date=13 April 2012|date=12 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aljaz&quot;&gt;{{cite web |date=4 October 2011 |title='Attempted coup' in Guinea-Bissau |url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/2012412211055817993.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120412215517/http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/2012412211055817993.html |archive-date=12 April 2012 |access-date=13 April 2012 |publisher=Al Jazeera English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;euro2&quot;&gt;{{cite news|url=https://af.reuters.com/article/worldNews/idAFBRE83D00S20120414|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053223/http://af.reuters.com/article/worldNews/idAFBRE83D00S20120414|url-status=dead|archive-date=4 March 2016|title=Bissau army hold president, former premier in coup|work=Reuters|access-date=19 September 2012|date=14 April 2012}}&lt;/ref&gt; 

== سرچينې ==
----[[د ګېني-بېساو د ۲۰۱۲ کال کودتا#%20ftnref1|[1]]] د نړیوالو چارو سلطنتي مؤسسه، ژباړن. </text>
      <sha1>2ppgbxw2n1dklhf9giocnrqasswysgu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اتم میکائیل پالایولوګوس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63694</id>
    <revision>
      <id>284582</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:19:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15555" xml:space="preserve">د اتم میکائیل پالایولوګوس (په یوناني ژبه: Μιχαὴλ Δούκας Ἄγγελος Κομνηνὸς Παλαιολόγος، رومي بڼه: Mikhaēl Doukas Angelos Komnēnos Palaiologos؛ له ۱۲۲۳ کال – د ۱۲۸۲ د ډسمبر تر ۱۱) له ۱۲۵۹ کال څخه تر ۱۲۶۱ کال پورې د نیکیا سترواکۍ د مرستیا سترواک په توګه او له ۱۲۶۱ کال څخه تر خپلې مړینې پورې د بیزانس د سترواک په توګه واکمني وکړه. اتم میکائیل د پالایولوګوس کورنۍ بنسټ ایښودونکی و. دې کورنۍ په ۱۴۵۳ کال کې د قسطنطنیې تر سقوط پورې د بیزانس سترواکۍ واکمني وکړه. نوموړي په ۱۲۶۱ کال کې له لاتین سترواکۍ څخه قسطنطنیه بېرته ونیوله او د نیکیا سترواکي یې د بیزانس په بیا راپورته شوې سترواکۍ بدله کړه.د هغه په واکمنۍ کې د بیزانس ځواک، د بیزانس پوځ او سمندري ځواک د پراختیا په ګډون، په پراخه کچه بیا ورغول شول. په دې کې د قسطنطنیې د ښار بیارغونې او د نفوسو زیاتوالي هم ګډون درلود. د دې ترڅنګ، نوموړی د قسطنطنیې پوهنتون بیا تاسیس کړ، چې د ۱۳ او ۱۵ پېړیو ترمنځ د پالایولوګان رینسانس په توګه مشهور و.  &lt;ref name=&quot;Late Byzantine Army&quot;&gt;{{cite book|last=Bartusis|first=Mark C.|date=1 January 1997|title=The Late Byzantine Army|url=https://books.google.com/books?id=rUs-hHd89xAC|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0812216202}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Michael VIII&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;{{sfn|PLP|loc=21528. Παλαιολόγος, Μιχαὴλ VIII. Δούκας Ἄγγελος Κομνηνὸς}}

په همدې وخت کې د بیزانسي پوځ تمرکز د بلغاريا پر وړاندې بالکان ته واوښت او د اناتولیا پوله له پامه غورځول شوه. د نوموړي ځایناستو د تمرکز دا بدلون جبران نشو کړای، او د ارسنیت مذهبي بېلوالي او دوه کورنیو جګړو چې د ۱۳۲۱ – ۱۳۲۸ کلونو او ۱۳۴۱ – ۱۳۴۷ کلونو ترمنځ پیښې شوي د ځمکنۍ بشپړتیا او بیا رغونې لپاره نورې هڅې کمزورې کړې، د سترواکۍ ځواک یې کم کړ، اقتصاد او سرچینې یې وچې کړې. د بیزانس د ځایناستو دولتونو لکه د تیسالونیکا سترواکۍ، ټریبزونډ، ایپیروس او سربیا ترمنځ منظمې شخړې د پخوانۍ بیزانس سیمې د دوامداره تجزیې او د سلجوقي وروسته د اناتولي بیګانو له لوري د پراخو سیمو د بریالیو فتحو لپاره، په ځانګړې توګه د عثمان لپاره چې ورسته د عثماني سترواکۍ په نوم یاد شو، فرصت برابر کړ. &lt;ref name=&quot;Michael VIII2&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;

== لومړی ژوند ==
اتم میکائیل پالیولوګوس د سر اعلی قومندان اندرونیکوس پالیولوګوس، د سترواک دریم الیکزیوس انجلوس او د افروسینه دوکینا کاماترینا د لمسۍ، د تیوډورا انجیلینا پالیولوګینا زوی و. د ډینو جان ګیاناکوپلوس له قوله، د میکائیل نسب په ټولو دریو هغو سترواکو کورونو کې موندل کېدای شي چې د ۱۲۰۴ کال کې په صلیبي جګړه کې د قسطنطنیې له لوټ مخکې یې د پېړیو په اوږدو کې په سترواکۍ کې واکمني کوله. داسې نه برېښي چې د نوموړي مور د هغه په لومړني ژوند کې د پام وړ ونډه لوبولې وي. بلاخره هغه د یو وخت لپاره د خپلې مشرې خور، مارتا تر پام لاندې لوی شو. مارتا د سر اعلی قوماندان نیکفوروس تورچینیوټس مېرمن وه، که څه هم دا له هغه یوازې لس کاله مشره وه.  &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;18f.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Emperor Michael Palaeologus and the West'' (Harvard University Press, 1959), p.&amp;nbsp;17.&lt;/ref&gt;

== واک ته رسېدل ==
میکائیل په کوچینوالي کې ځانګړې څېره شوه، چې د خپل پلار اندرونیکوس تر امر لاندې یې د میلنک او سیریس د تراسیان ښارونو د والي په توګه دنده پر مخ وړه. خو د ۱۲۵۳ کال په مني کې، میکائیل د سترواک دریم جان واتزز په مخکې د تخت په وړاندې په دسیسه تورن شو. د میکائیل د بیګاهۍ د ثبوت لپاره یوازینۍ اجازه دا وه چې د بیګاهنۍ سخت آزمایښت تېر کړي، یعني ګرمه سره اوسپنه په لاس کې ونیسي. کله چې سترواک هغه ته امر وکړ چې ګرمه اوسپنه ونیسي، ځوان میکائیل (د ګیاناکوپلوس د کلمو کارولو لپاره) &quot;په هوښیارۍ سره ځواب ورکړ چې د سترواک په توګه د نوموړي د راتلونکې دندې ځانګړتیا وه&quot;: که د فلاډیلفیا مشر کشیش فوکاس، چې په ښکاره یې د دې وړاندیز ملاتړ وکړ، هوډ درلود چې په خپلو لاسونو له محراب څخه اوسپنه راواخلي او د میکائیل لاسونو کې یې کېږدې، نوموړي هوډ درلود به په خوښۍ سره په دې باور اوسپنه ونیسي چې حقیقت څرګند شي. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;23f.&lt;/ref&gt;

که څه هم میکائیل د مجازاتو څخه ډډه وکړه، او وروسته یې د سترواک د ورور له لمسي سره واده وکړ او د لاتیني اجیرو پوځي ډلو چې د د نیکیا د سترواکانو په چوپړ کې وې، لوی افسر و ګمارل شو، په هغه لاهم باوره نه و. د جان واتز له مړینې وروسته، میکائیل د څو نږدې ملګرو سره د سنګاریوس سیند څخه تېر شو او د روم سلجوقي سلطنت سره یې خدمت پیل کړ. د ۱۲۵۶ کال څخه تر ۱۲۵۸ کال پورې هغه د عیسوي اجیرو ډلو د قوماندان په توګه دنده ترسره کوله چې د سلطان دوهم کیکاوس لپاره یې جګړه کوله. په هغه کال کې سترواک دوهم تیوډور دوکاس لاسکاریس میکائیل وغوښت او وروسته له دې چې دواړو د وفادارۍ قسمونه او د خوندیتوب تضمینونه تبادله کړل، میکائیل د سترواک خدمت ته راستون شو.&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;26–30.&lt;/ref&gt;

میکائیل پالیولوګوس په ۱۲۵۸ کال کې د سترواک تیوډور لاسکاریس له مړینې څو ورځې وروسته، د متنفذ بیوروکراټ جورج موزالون پر وړاندې کودتا وکړه او له هغه څخه یې د اته کلن سترواک څلورم جان دوکاس لاسکاریس ساتنه واخیستله. میکائیل د ۱۲۵۸ کال د ډسمبر په ۱۳ د سر اعلی قومندان او حاکم په لقبونه ترلاسه کړل. د ۱۲۵۹ کال د جنوري به ۱ نېټه، اتم میکائیل پالیولوګوس په نیمفایون کې ، په ډېر احتمال په نیمفایون کې د څلورم جان پرته، د مرستیال سترواک (بیسیلیس) په توګه اعلان شو. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;39–46.&lt;/ref&gt;

== قسطنطنیه ==
په ۱۲۵۹ کال کې اتم میکائیل پیلاګونیا په جګړه کې د اچیا شهزاده، ولیهاردوین ولیم، او د ایپیرس دوهم میکائیل کومنینوس دوکاس یوالي ته ماتې ورکړه. د ګیاناکوپلوس په وینا، &quot;په ۱۲۶۱ کال کې د قسطنطنیې د نیکین له فتحې لږ دمخه په پیلګونیا کې د میکائیل پالیولوګس له بریا څخه هیڅ کومه پیښه خورا مهمه نه وه.&quot; دې کار نه یوازې په لویدیځو پولو کې د دښمنانو لخوا برید شنډ کړ، همدارنګه د میکائیل مشروعیت یې هم ښه کړ او هغه یې د یو وړ مشر په توګه وښود.  &lt;ref&gt;A detailed account and analysis of the Battle of Pelagonia can be found in Deno John Geanakoplos, [https://www.jstor.org/stable/1291057 &quot;Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia-1259&quot;], ''Dumbarton Oaks Papers'', '''7''' (1953), pp.&amp;nbsp;99–141. Geanakoplos' chapter in his ''Michael Palaeologus'' offers little new on his earlier paper.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;47.&lt;/ref&gt;

د دې سترې بریا سره سره، یوازې یوه پیښه کولی شي د هغه د رعیت له سترګو څخه د غاصب بدنامۍ په بشپړه توګه لیرې کړي - پخپله د قسطنطنیه بیا رغونه. په 1260 کې میکائیل په شخصي توګه د ښار د نیولو لپاره ناکامه هڅه وکړه. د ځپل شوي ښار لپاره د پیاوړتیا اوازې میکائیل دې ته اړ کړ چې د اګست په میاشت کې د لاتیني سترواک بالډوین II سره یو کلن اوربند لاسلیک کړي. په دې پوهیدل چې هغه د قسطنطنیه په اغیزمنه توګه د محاصره کولو لپاره بحریانو ته اړتیا لري، میکائیل د راتلونکي کال په مارچ کې د جینوا سره د نیمفیم تړون پای ته ورساوه. د جینوس مرستې هغه وخت بې ځایه ثابتې شوې کله چې د اتم میکائیل جنرال الیکسیوس ستراتیګوپولوس د 25 جولای 1261 کې د خیانت له لارې د بالډوین II څخه قسطنطنیه ونیوله.&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;78.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Late Byzantine Army3&quot;&gt;{{cite book|last=Bartusis|first=Mark C.|date=1 January 1997|title=The Late Byzantine Army|url=https://books.google.com/books?id=rUs-hHd89xAC|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0812216202}}&lt;/ref&gt;

د نیول شوي ښار خبر لومړی د میکائیل خور یولوجیا پالیولوجینا ته ورسید، چې خپل ورور یې سهار له خوبه راویښ کړ. هغه تر هغه پورې قانع نه شو چې د ستراتیګوپولوس څخه یو قاصد راغی او هغه تاج او توره یې درلوده چې بالډوین له خپلې ماڼۍ څخه په تېښته پریښي وو. اتم میکائیل د اګست په ۱۵ ښار ته ننوت او د سترواکۍ تاج یې په سر کېښود. کله چې ښار د قسطنطنیې کنټرول ته راغی، میکائیل ټول لاتیني دودونه لغوه کړل او د بیزانس ډېری هغه مراسم او بنسټونه یې د هغوی پر ځای وټاکل چې د د څلورمې صلیبي جګړې دمخه موجود وو. هغه پلازمینه بیا آباده کړه، د خپل واک تر پای پورې یې نفوس له ۳۵۰۰۰ څخه ۷۰۰۰۰ ته پورته کړ. ویجاړې کلیساګانې، عبادت ځایونه او عامه ودانۍ یې بېرته ورغولې. هغه د دې احتمال له امله چې لاتیني لوېدیځ په ځانګړې توګه په ایټالیا کې د هغه ګاونډیان به د نوموړي په ​​وړاندې یوموټی شي او په قسطنطنیه کې به د لاتیني واکمنۍ د بیا رغولو هڅه وکړي، په کلکه باخبر و. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;119.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Michael VIII3&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Akropolites|first=George|url=https://books.google.com/books?id=8CeQDwAAQBAJ&amp;pg=PA383|title=The History|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2007|isbn=9780191568718|pages=383–384|translator-last=[[Ruth Macrides]]|author-link=George Akropolites|orig-year={{circa}} 1261}}&lt;/ref&gt;

څلورم جان چې په نیکیا کې پاتې شوی و، په پراخه بڼه د میکائیل تر سیوري لاندې راغلی و. د اکروپولیټس له قوله، خلکو په حقیقي بڼه هېڅکله جان ته د سترواک په سترګه نه کتل، - یعنې د نوموړي نوم په حقیقت کې خپل د پلار، دوهم تیوډور له مړینې وروسته له دولتي چارو څخه ړنګ شوی و او د مرستیال واکمن په توګه د میکائیل د تاج اېښودنې په مراسمو کې څرګند نه شو. د ۱۲۶۱ کال په ډسمبر کې اتم میکائیل د جان د ړندولو لپاره وروستی ګام پورته کړ او یو هغه یې یو عبادت ځای ته وټاکه او د تل لپاره د تخت لپاره نا اهل کړ. میکائیل په چټکۍ سره د جان خویندې دوو ایټالوي او یو بلغاریایی اشرافو ته واده کړې، نو د دوی اولادونو نشو کولای د سترواکۍ د ځایناستۍ لپاره د هغه د ماشومانو حق ته ګواښ را منځ ته کړي. میکائیل هڅه وکړه چې د جان ړوندوالی پټ وساتي، داسې بهانه یې وکړه چې د هلک رسمي تاج اېښودنه یوازې ځنډول شوې ده. خو بلآخره خبر خپور شو، او مشر کشیش ارسینیوس آتوریانوس اتم میکائیل تکفیر کړ. دا بنديز تر شپږ کلونو وروسته (۱۲۶۸) پورې د مشر کشیش اول جوزف تر ټاکلو لرې نه شو.  &lt;ref&gt;Donald Nicol, ''The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453'', second edition (Cambridge: University Press, 1993), pp. 44f&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>7v6arbbqvcf84xf8hdfv9j2dcffh7pe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284614</id>
      <parentid>284582</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15573" xml:space="preserve">{{Infobox person}}د اتم میکائیل پالایولوګوس (په یوناني ژبه: Μιχαὴλ Δούκας Ἄγγελος Κομνηνὸς Παλαιολόγος، رومي بڼه: Mikhaēl Doukas Angelos Komnēnos Palaiologos؛ له ۱۲۲۳ کال – د ۱۲۸۲ د ډسمبر تر ۱۱) له ۱۲۵۹ کال څخه تر ۱۲۶۱ کال پورې د نیکیا سترواکۍ د مرستیا سترواک په توګه او له ۱۲۶۱ کال څخه تر خپلې مړینې پورې د بیزانس د سترواک په توګه واکمني وکړه. اتم میکائیل د پالایولوګوس کورنۍ بنسټ ایښودونکی و. دې کورنۍ په ۱۴۵۳ کال کې د قسطنطنیې تر سقوط پورې د بیزانس سترواکۍ واکمني وکړه. نوموړي په ۱۲۶۱ کال کې له لاتین سترواکۍ څخه قسطنطنیه بېرته ونیوله او د نیکیا سترواکي یې د بیزانس په بیا راپورته شوې سترواکۍ بدله کړه.د هغه په واکمنۍ کې د بیزانس ځواک، د بیزانس پوځ او سمندري ځواک د پراختیا په ګډون، په پراخه کچه بیا ورغول شول. په دې کې د قسطنطنیې د ښار بیارغونې او د نفوسو زیاتوالي هم ګډون درلود. د دې ترڅنګ، نوموړی د قسطنطنیې پوهنتون بیا تاسیس کړ، چې د ۱۳ او ۱۵ پېړیو ترمنځ د پالایولوګان رینسانس په توګه مشهور و.  &lt;ref name=&quot;Late Byzantine Army&quot;&gt;{{cite book|last=Bartusis|first=Mark C.|date=1 January 1997|title=The Late Byzantine Army|url=https://books.google.com/books?id=rUs-hHd89xAC|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0812216202}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Michael VIII&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;{{sfn|PLP|loc=21528. Παλαιολόγος, Μιχαὴλ VIII. Δούκας Ἄγγελος Κομνηνὸς}}

په همدې وخت کې د بیزانسي پوځ تمرکز د بلغاريا پر وړاندې بالکان ته واوښت او د اناتولیا پوله له پامه غورځول شوه. د نوموړي ځایناستو د تمرکز دا بدلون جبران نشو کړای، او د ارسنیت مذهبي بېلوالي او دوه کورنیو جګړو چې د ۱۳۲۱ – ۱۳۲۸ کلونو او ۱۳۴۱ – ۱۳۴۷ کلونو ترمنځ پیښې شوي د ځمکنۍ بشپړتیا او بیا رغونې لپاره نورې هڅې کمزورې کړې، د سترواکۍ ځواک یې کم کړ، اقتصاد او سرچینې یې وچې کړې. د بیزانس د ځایناستو دولتونو لکه د تیسالونیکا سترواکۍ، ټریبزونډ، ایپیروس او سربیا ترمنځ منظمې شخړې د پخوانۍ بیزانس سیمې د دوامداره تجزیې او د سلجوقي وروسته د اناتولي بیګانو له لوري د پراخو سیمو د بریالیو فتحو لپاره، په ځانګړې توګه د عثمان لپاره چې ورسته د عثماني سترواکۍ په نوم یاد شو، فرصت برابر کړ. &lt;ref name=&quot;Michael VIII2&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;

== لومړی ژوند ==
اتم میکائیل پالیولوګوس د سر اعلی قومندان اندرونیکوس پالیولوګوس، د سترواک دریم الیکزیوس انجلوس او د افروسینه دوکینا کاماترینا د لمسۍ، د تیوډورا انجیلینا پالیولوګینا زوی و. د ډینو جان ګیاناکوپلوس له قوله، د میکائیل نسب په ټولو دریو هغو سترواکو کورونو کې موندل کېدای شي چې د ۱۲۰۴ کال کې په صلیبي جګړه کې د قسطنطنیې له لوټ مخکې یې د پېړیو په اوږدو کې په سترواکۍ کې واکمني کوله. داسې نه برېښي چې د نوموړي مور د هغه په لومړني ژوند کې د پام وړ ونډه لوبولې وي. بلاخره هغه د یو وخت لپاره د خپلې مشرې خور، مارتا تر پام لاندې لوی شو. مارتا د سر اعلی قوماندان نیکفوروس تورچینیوټس مېرمن وه، که څه هم دا له هغه یوازې لس کاله مشره وه.  &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;18f.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Emperor Michael Palaeologus and the West'' (Harvard University Press, 1959), p.&amp;nbsp;17.&lt;/ref&gt;

== واک ته رسېدل ==
میکائیل په کوچینوالي کې ځانګړې څېره شوه، چې د خپل پلار اندرونیکوس تر امر لاندې یې د میلنک او سیریس د تراسیان ښارونو د والي په توګه دنده پر مخ وړه. خو د ۱۲۵۳ کال په مني کې، میکائیل د سترواک دریم جان واتزز په مخکې د تخت په وړاندې په دسیسه تورن شو. د میکائیل د بیګاهۍ د ثبوت لپاره یوازینۍ اجازه دا وه چې د بیګاهنۍ سخت آزمایښت تېر کړي، یعني ګرمه سره اوسپنه په لاس کې ونیسي. کله چې سترواک هغه ته امر وکړ چې ګرمه اوسپنه ونیسي، ځوان میکائیل (د ګیاناکوپلوس د کلمو کارولو لپاره) &quot;په هوښیارۍ سره ځواب ورکړ چې د سترواک په توګه د نوموړي د راتلونکې دندې ځانګړتیا وه&quot;: که د فلاډیلفیا مشر کشیش فوکاس، چې په ښکاره یې د دې وړاندیز ملاتړ وکړ، هوډ درلود چې په خپلو لاسونو له محراب څخه اوسپنه راواخلي او د میکائیل لاسونو کې یې کېږدې، نوموړي هوډ درلود به په خوښۍ سره په دې باور اوسپنه ونیسي چې حقیقت څرګند شي. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;23f.&lt;/ref&gt;

که څه هم میکائیل د مجازاتو څخه ډډه وکړه، او وروسته یې د سترواک د ورور له لمسي سره واده وکړ او د لاتیني اجیرو پوځي ډلو چې د د نیکیا د سترواکانو په چوپړ کې وې، لوی افسر و ګمارل شو، په هغه لاهم باوره نه و. د جان واتز له مړینې وروسته، میکائیل د څو نږدې ملګرو سره د سنګاریوس سیند څخه تېر شو او د روم سلجوقي سلطنت سره یې خدمت پیل کړ. د ۱۲۵۶ کال څخه تر ۱۲۵۸ کال پورې هغه د عیسوي اجیرو ډلو د قوماندان په توګه دنده ترسره کوله چې د سلطان دوهم کیکاوس لپاره یې جګړه کوله. په هغه کال کې سترواک دوهم تیوډور دوکاس لاسکاریس میکائیل وغوښت او وروسته له دې چې دواړو د وفادارۍ قسمونه او د خوندیتوب تضمینونه تبادله کړل، میکائیل د سترواک خدمت ته راستون شو.&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;26–30.&lt;/ref&gt;

میکائیل پالیولوګوس په ۱۲۵۸ کال کې د سترواک تیوډور لاسکاریس له مړینې څو ورځې وروسته، د متنفذ بیوروکراټ جورج موزالون پر وړاندې کودتا وکړه او له هغه څخه یې د اته کلن سترواک څلورم جان دوکاس لاسکاریس ساتنه واخیستله. میکائیل د ۱۲۵۸ کال د ډسمبر په ۱۳ د سر اعلی قومندان او حاکم په لقبونه ترلاسه کړل. د ۱۲۵۹ کال د جنوري به ۱ نېټه، اتم میکائیل پالیولوګوس په نیمفایون کې ، په ډېر احتمال په نیمفایون کې د څلورم جان پرته، د مرستیال سترواک (بیسیلیس) په توګه اعلان شو. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', pp.&amp;nbsp;39–46.&lt;/ref&gt;

== قسطنطنیه ==
په ۱۲۵۹ کال کې اتم میکائیل پیلاګونیا په جګړه کې د اچیا شهزاده، ولیهاردوین ولیم، او د ایپیرس دوهم میکائیل کومنینوس دوکاس یوالي ته ماتې ورکړه. د ګیاناکوپلوس په وینا، &quot;په ۱۲۶۱ کال کې د قسطنطنیې د نیکین له فتحې لږ دمخه په پیلګونیا کې د میکائیل پالیولوګس له بریا څخه هیڅ کومه پیښه خورا مهمه نه وه.&quot; دې کار نه یوازې په لویدیځو پولو کې د دښمنانو لخوا برید شنډ کړ، همدارنګه د میکائیل مشروعیت یې هم ښه کړ او هغه یې د یو وړ مشر په توګه وښود.  &lt;ref&gt;A detailed account and analysis of the Battle of Pelagonia can be found in Deno John Geanakoplos, [https://www.jstor.org/stable/1291057 &quot;Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia-1259&quot;], ''Dumbarton Oaks Papers'', '''7''' (1953), pp.&amp;nbsp;99–141. Geanakoplos' chapter in his ''Michael Palaeologus'' offers little new on his earlier paper.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;47.&lt;/ref&gt;

د دې سترې بریا سره سره، یوازې یوه پیښه کولی شي د هغه د رعیت له سترګو څخه د غاصب بدنامۍ په بشپړه توګه لیرې کړي - پخپله د قسطنطنیه بیا رغونه. په 1260 کې میکائیل په شخصي توګه د ښار د نیولو لپاره ناکامه هڅه وکړه. د ځپل شوي ښار لپاره د پیاوړتیا اوازې میکائیل دې ته اړ کړ چې د اګست په میاشت کې د لاتیني سترواک بالډوین II سره یو کلن اوربند لاسلیک کړي. په دې پوهیدل چې هغه د قسطنطنیه په اغیزمنه توګه د محاصره کولو لپاره بحریانو ته اړتیا لري، میکائیل د راتلونکي کال په مارچ کې د جینوا سره د نیمفیم تړون پای ته ورساوه. د جینوس مرستې هغه وخت بې ځایه ثابتې شوې کله چې د اتم میکائیل جنرال الیکسیوس ستراتیګوپولوس د 25 جولای 1261 کې د خیانت له لارې د بالډوین II څخه قسطنطنیه ونیوله.&lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;78.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Late Byzantine Army3&quot;&gt;{{cite book|last=Bartusis|first=Mark C.|date=1 January 1997|title=The Late Byzantine Army|url=https://books.google.com/books?id=rUs-hHd89xAC|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0812216202}}&lt;/ref&gt;

د نیول شوي ښار خبر لومړی د میکائیل خور یولوجیا پالیولوجینا ته ورسید، چې خپل ورور یې سهار له خوبه راویښ کړ. هغه تر هغه پورې قانع نه شو چې د ستراتیګوپولوس څخه یو قاصد راغی او هغه تاج او توره یې درلوده چې بالډوین له خپلې ماڼۍ څخه په تېښته پریښي وو. اتم میکائیل د اګست په ۱۵ ښار ته ننوت او د سترواکۍ تاج یې په سر کېښود. کله چې ښار د قسطنطنیې کنټرول ته راغی، میکائیل ټول لاتیني دودونه لغوه کړل او د بیزانس ډېری هغه مراسم او بنسټونه یې د هغوی پر ځای وټاکل چې د د څلورمې صلیبي جګړې دمخه موجود وو. هغه پلازمینه بیا آباده کړه، د خپل واک تر پای پورې یې نفوس له ۳۵۰۰۰ څخه ۷۰۰۰۰ ته پورته کړ. ویجاړې کلیساګانې، عبادت ځایونه او عامه ودانۍ یې بېرته ورغولې. هغه د دې احتمال له امله چې لاتیني لوېدیځ په ځانګړې توګه په ایټالیا کې د هغه ګاونډیان به د نوموړي په ​​وړاندې یوموټی شي او په قسطنطنیه کې به د لاتیني واکمنۍ د بیا رغولو هڅه وکړي، په کلکه باخبر و. &lt;ref&gt;Geanakoplos, ''Michael Palaeologus'', p.&amp;nbsp;119.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Michael VIII3&quot;&gt;{{cite web |last=Geanakoplos |first=Deno John |title=Michael VIII Palaeologus |url=https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722233027/https://www.britannica.com/biography/Michael-VIII-Palaeologus |archive-date=22 July 2018 |access-date=22 July 2018 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Akropolites|first=George|url=https://books.google.com/books?id=8CeQDwAAQBAJ&amp;pg=PA383|title=The History|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2007|isbn=9780191568718|pages=383–384|translator-last=[[Ruth Macrides]]|author-link=George Akropolites|orig-year={{circa}} 1261}}&lt;/ref&gt;

څلورم جان چې په نیکیا کې پاتې شوی و، په پراخه بڼه د میکائیل تر سیوري لاندې راغلی و. د اکروپولیټس له قوله، خلکو په حقیقي بڼه هېڅکله جان ته د سترواک په سترګه نه کتل، - یعنې د نوموړي نوم په حقیقت کې خپل د پلار، دوهم تیوډور له مړینې وروسته له دولتي چارو څخه ړنګ شوی و او د مرستیال واکمن په توګه د میکائیل د تاج اېښودنې په مراسمو کې څرګند نه شو. د ۱۲۶۱ کال په ډسمبر کې اتم میکائیل د جان د ړندولو لپاره وروستی ګام پورته کړ او یو هغه یې یو عبادت ځای ته وټاکه او د تل لپاره د تخت لپاره نا اهل کړ. میکائیل په چټکۍ سره د جان خویندې دوو ایټالوي او یو بلغاریایی اشرافو ته واده کړې، نو د دوی اولادونو نشو کولای د سترواکۍ د ځایناستۍ لپاره د هغه د ماشومانو حق ته ګواښ را منځ ته کړي. میکائیل هڅه وکړه چې د جان ړوندوالی پټ وساتي، داسې بهانه یې وکړه چې د هلک رسمي تاج اېښودنه یوازې ځنډول شوې ده. خو بلآخره خبر خپور شو، او مشر کشیش ارسینیوس آتوریانوس اتم میکائیل تکفیر کړ. دا بنديز تر شپږ کلونو وروسته (۱۲۶۸) پورې د مشر کشیش اول جوزف تر ټاکلو لرې نه شو.  &lt;ref&gt;Donald Nicol, ''The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453'', second edition (Cambridge: University Press, 1993), pp. 44f&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>92nryu6u622yjrssibym47g6rlxhh70</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د مصر اهرام</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63695</id>
    <revision>
      <id>284583</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:22:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19294" xml:space="preserve">مصري اهرام لرغونې ډبرینې ودانۍ دي چې په مصر کې موقعیت لري. سرچینې لږ تر لږه د ۱۱۸ پېژندل شوو هرمونو روایت کوي. نږدې ۸۰ هرمونه  چې په اوسني سوډان هېواد کې پراته دي، د کوش د ټولواکۍ پر مهال ودان شوي وو. د هغو هرمونو له جملې څخه چې په اوسني مصر کې پراته دي، زیاتره یې د زړې او منځنۍ دورې د ټولواکیو په بهیر کې د دې هېواد د فرعونانو او د هغوی د مېرمنو د مقبرو په توګه ودان شوي دي.&lt;ref&gt;{{cite news|last=Slackman|first=Michael|date=17 November 2008|title=In the Shadow of a Long Past, Patiently Awaiting the Future|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2008/11/17/world/middleeast/17cairo.html|access-date=1 May 2010|archive-date=6 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180106054739/http://www.nytimes.com/2008/11/17/world/middleeast/17cairo.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nNVsHwAACAAJ|author=Mark Lehner|title=The Complete Pyramids: Solving the Ancient Mysteries|page=34|publisher=Thames &amp; Hudson|isbn=978-0-500-28547-3|date=2008|access-date=1 July 2015|archive-date=12 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200212170226/https://books.google.com/books?id=nNVsHwAACAAJ|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;reuters1&quot;&gt;{{cite news|work=Reuters|date=11 November 2008|title=Egypt says has found pyramid built for ancient queen|url=https://www.reuters.com/article/us-egypt-pyramid/egypt-says-has-found-pyramid-built-for-ancient-queen-idUSTRE4AA3ID20081111|access-date=2 November 2017|quote=The pyramid, which Hawass said was the 118th found in Egypt, was uncovered near the world's oldest pyramid at Saqqara, a burial ground for the rulers of ancient Egypt.|archive-date=2 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171102194849/http://www.reuters.com/article/us-egypt-pyramid/egypt-says-has-found-pyramid-built-for-ancient-queen-idUSTRE4AA3ID20081111|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;shadow&quot;&gt;{{cite news|last=Slackman|first=Michael|date=16 November 2007|title=In the Shadow of a Long Past, Patiently Awaiting the Future|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2008/11/17/world/middleeast/17cairo.html|access-date=17 November 2008|quote=Deep below the Egyptian desert, archaeologists have found evidence of yet another pyramid, this one constructed 4,300 years ago to store the remains of a pharaoh’s mother. That makes 138 pyramids discovered here so far, and officials say they expect to find more.|archive-date=6 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180106054739/http://www.nytimes.com/2008/11/17/world/middleeast/17cairo.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ritter2003&quot;&gt;{{cite web |last=Ritter |first=Michael |date=2003 |title=Dating the Pyramids |url=http://www.uwsp.edu/geo/faculty/ritter/geog101/textbook/connections/connections_dating_pyramids.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080511163647/http://www.uwsp.edu/geo/faculty/ritter/geog101/textbook/connections/connections_dating_pyramids.html |archive-date=11 May 2008 |access-date=15 May 2008}}&lt;/ref&gt;

د مصر تر ټولو لومړني هرمونه د ممفس ښار په سقره سیمه کې موندل شوي دي، که څه هم چې په سقره کې د زینه ډوله هرم په څېر یو جوړښت موندل شوی دی چې تاریخ یې لومړنۍ سلسلې ته رسېږي: مصطبه ۳۸۰۸، د کومې نسبت چې انجېب فرعون ته ورکول کېږي، او د نوموړي د دورې څخه په ډبره لیکل شوې کتیبه او د ځمکپوهنې اړوند نور پاتې شوني ورسره موندل شوي دي چې د نورو دغه ډول جوړښتونو د شتون وړاندوینه کوي. له یاد احتمال پرته د نوموړو هرمونو په منځ کې تر ټولو لرغونی یې د زوسر هرم دی چې په شاوخوا ۲۶۳۰-۲۶۱۰م.ز کې د دریمې سلسلې په بهیر کې جوړ شوی دی. دغه هرم او د هغه چاپېره احاطه عموماً د نړۍ تر ټولو زاړه یادګاري ساختمانونه دي چې د د تیږې د نازکې نما (dressed masonry) په واسطه جوړ شوي دي.&lt;ref&gt;''Archaic Egypt'', Walter B. Emery, p. 144–145.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gardner|first=Helen|author-link=Helen Gardner (art historian)|title=[[Gardner's Art Through the Ages|Art through the Ages]]|publisher=Harcourt Brave Jovanovitch|location=New York|editor1-last=De La Croix|editor1-first=Horst|editor2-last=Tansey|editor2-first=Richard G.|edition=7th|year=1980|orig-year=1926|isbn=0-15-503758-7|page=68}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Lehner|1997|p=84}}

د مصر له اهرامو څخه تر ټولو مشهور یې هغه هرمونه دي چې د قاهرې په څنډو کې  په جیزه کې موندل شوي دي.  د جیزې څو هرمونه د هغو لویو ابادیو څخه شمېرل کېږي چې تر اوسه جوړې شوې دي. د خوفویا خئوپس هرم د مصر تر ټولو لوی هرم دی. نوموړی هرم د نړۍ د اووه ګونو عجایبو څخه یوازینی هغه دی چې تر اوسه موجود دی، سره له دې چې د ۲۰۰۰ کلونو په عمر سره د عجایبو په منځ کې تر ټولو زوړ هم دی.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Watkin|first=David|year=2005|title=A History of Western Architecture|edition=4th|publisher=Laurence King Publishing|page=14|url=https://books.google.com/books?id=39T1zElEBrQC&amp;q=giza+pyramids+largest+structures&amp;pg=PA14|isbn=978-1-85669-459-9|quote=The Great Pyramid...is still one of the largest structures ever raised by man, its plan twice the size of St. Peter's in Rome|access-date=17 October 2020|archive-date=12 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220112205540/https://books.google.com/books?id=39T1zElEBrQC&amp;q=giza+pyramids+largest+structures&amp;pg=PA14|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=The Place where Huni probably Buried|last=Xu|first=Bohai|date=2019-01-31|doi=10.31235/osf.io/gnw3k|url=http://osf.io/gnw3k/|journal=|access-date=25 August 2020|archive-date=31 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190131202553/https://osf.io/gnw3k/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== نوم ==
په مصري کې هرم د ''مېر'' (په انګلیسي تلفظ: ''myr'') په نامه بلل کېږي چې د ګارډنر د نښانو په لېست کې له '''O24''' علامې سره ښودل کېږي. مېر پخوا د دریو نورو نښو په واسطه د فونېټیک په توګه ښودل کېده. د مېر معنا څرګنده نه ده، ځکه چې یواځې جوړ شوي شي ته راجع کېږي. په پرتلیز ډول، د ورته جوړښتونو معماري لکه ، ''پېر-کا'' 'معبد' د 'کور' او د 'روح' یو ترکیب دی. داسې انګېرل کېږي چې ''مېر'' د کلیمو له یوې مجموعې سره تړاو لري لکه ''دجېد'' او ''انخ''، کوم چې هغه څیزونو ته راجع کېږي کوم چې مخکې له هغې چې مصري ژبه له افریقایي-آسیایي ژبو څخه جلا شي، موجود وو. د مېر یوه معموله معنا د 'لوړ ځای' په توګه یاده شوې ده. د ګرافیکي تحلیل پر بنسټ، د مېر لپاره د ''بن بن'' په څېر عین نښانه، O24 کارول کېږي. ''بن بن'' د پایښت هغه تپه ده چې د مصر د خلقت افسانه کې د راهبې په نامه وادي څخه رامنځته شوې ده. د ''مېر'' او ''بن بن'' تر منځ اړیکه د اهرامو او څلیو (اُبِلیسکونو) د تبۍ ډبرې د معمارۍ له عنصر سره لا واضح شوې ده، کومه چې د ''بن بن'' د تانیث په توګه د ''بن بنېت'' په نامه یاده شوه.

== تاریخي پراختیا ==
د مصر د اهرامو طرح، په ځانګړې توګه د تر ټولو زړو اهرامو زینه ډوله طرح ( په سقره کې د زوسر طرح چې تاریخ یې ۲۶۰م.ز ته رسېږي) ښایي په بین النهرین کې د زیګوراتونو له بڼې څخه چې لرغونتیا یې له ۴۰۰۰م.ز -۳۵۰۰م.ز ته رسېږي، تکامل کړی وي.&lt;ref&gt;&quot;The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.&quot; in {{cite book|last1=Held|first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-0-429-96199-1|page=63|url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&amp;pg=PA63|language=en|access-date=17 March 2021|archive-date=15 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415042218/https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&amp;pg=PA63|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Samuels|first1=Charlie|title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500|date=2010|publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP|isbn=978-1-4339-4137-5|page=23|url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&amp;pg=PA23|language=en|access-date=6 August 2020|archive-date=15 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415042226/https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&amp;pg=PA23|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

له دې څخه مخکې ښایي د نایجېریا په ساحاران سیمه کې د صحرا، د قبرونو پُښتې (tumuli ) د مېګالایتیکو (لویو تخته ډول ډبرو) یادګاري بناوو سره ان په ۴۷۰۰م.ز کال کې رامنځته شوې وي. دا هم ممکنه ده چې د نایجېریا په صحرایي سیمه  او ختیځه صحرا کې یادې مېګالایتیکې یادګاري بناوې د مصطبه ګانو او د لرغوني مصر د اهرامو لپاره یوه مخینه وي. د سلسلو له دورې څخه په مخکې مصر کې، د قبرونو پُښتې په بېلابېلو موقعیتونو (لکه، نقاده او حلوان)  کې موجودې وې.&lt;ref name=&quot;Hassan&quot;&gt;{{cite book|last1=Hassan|first1=F. A.|title=Droughts, Food and Culture|chapter=Palaeoclimate, Food And Culture Change In Africa: An Overview|page=17|chapter-url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/0-306-47547-2_2|website=SpringerLink|year=2002|publisher=Droughts, Food and Culture|doi=10.1007/0-306-47547-2_2|isbn=0-306-46755-0|access-date=25 May 2021|archive-date=12 May 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512161107/https://link.springer.com/chapter/10.1007/0-306-47547-2_2|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

د لومړنۍ سلسله یې دورې له وخته (شاوخوا له ۲۶۸۶م.زڅخه تر ۳۱۵۰م.ز کال پورې) مصریان په پوره معنا سره د یو مېز په څېر جوړښتونو کې چې مصطبه بلل کېدل، ښخېدل. په سقره کې ۳۸۰۸ شمېره مصطبه چې تاریخ یې د لومړنۍ سلسلې وروستیو ته رسېږي، په مستقله بڼه د جوړ شوي یو لوی زینه ډوله هرم  جوړښت یې درلود چې د مصطبې د بهرنۍ نما په واسطه چاپېر شوی و. د لرغون پوهنې پاتې شوني او کتیبې وړاندوینه کوي چې ښایي له دغې دورې سره تړلې نورې بناوې هم شتون ولري. &lt;ref&gt;[http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/mastaba.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110517063335/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/mastaba.html|date=17 May 2011}} Burial customs: mastabas. University College London (2001) Retrieved 14 April 2005.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Early Dynastic burial customs |url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/earlydynastic.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130722231319/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/earlydynastic.html |archive-date=22 July 2013 |access-date=2012-11-16 |publisher=Digitalegypt.ucl.ac.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Archaic Egypt, Walter B. Emery, pp. 144–145.&lt;/ref&gt;

په تاریخي لحاظ د دریمې سلسلې فرعون زوسر ته د مصر پېژندونکو له خوا د لومړني مستند شوي مصري هرم په توګه، نسبت کېږي. که څه هم مصر پېژندونکي د نوموړي فرعون وزیر امحوتپ د دغو بناوو معمار ګڼي، په داسې حال کې چې د سلسلې اړوند مصریان پخپله په هماغه وخت کې یا د وروسته دورو په لیکنو کې نوموړي شخصیت ته د زوسر د هرم یا د تیږو د معمارۍ د اختراع نسبت نه کوي. د زوسر هرم د لومړي ځل لپاره د یوې مصطبې په څېر د مربعي جوړښت په بڼه جوړ شوی و، کومې چې د اصولو له مخې په معمول ډول مستطیل ډوله جوړېدې، او څو څو ځله د یوې لړۍ لایه یي لوړولو په واسطه پراختیا ورکړل شوې ده تر څو د هغه زینه یي هرم بڼه غوره کړي چې موږ یې اوس وینو. مصر پېژندونکي په دې باور دي چې دغه ډیزاین د یوې داسې لویې زینه یي لارې په توګه عمل کاوه د کومې په واسطه چې د مړ شوي فرعون روح کولی شوای تر څو اسمانونو ته وخېژي.&lt;ref&gt;A History of Ancient Egypt: From the First Farmers to the Great Pyramid, John Romer, pp. 294–295.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''The Pyramids'', Miroslav Verner, pp. 109–124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Quirke, Stephen (2001). ''The Cult of Ra: Sun Worship in Ancient Egypt''. Thames &amp; Hudson, pp. 118–120.&lt;/ref&gt;

که څه هم چې نورو اهرامو ته له زوسر نه وروسته له دریمې سلسلې سره تړاو ورکړل شوی دی، خو هرمونو له زینه یي بڼې څخه د هرمونو سمې بڼې ته په څلورمه سلسله کې لېږد موندلی دی، په کومه کې چې مېدوم، دهشور او جېزه هرمونو ظهور وکړ. د څلورمې سلسلې وروستی فرعون سپسکاف کوم هرم جوړ نکړ او د پنځمې سلسلې له پیل سره، د بېلابېلو دلایلو له کبله، د ودانولو دقت او لوی مقیاس په د پام وړ توګه راښکته شو چې ورسره دغه وروستني هرمونه کوچیني، او له ودانیز پلوه کمزوري شول او د جوړولو وخت یې راکم شو. د شپږمې سلسلې په پای کې، د هرم جوړول تر ډېره پای ته رسېدلي وو تر هغې پورې چې منځنۍ ټولواکي پورې لوی اهرام بیا جوړ شول، که څه هم په دې دوره کې د تیږې پر ځای د خټو خښتې اصلي ساختماني مواد ګڼل کېدل.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Old Kingdom of Egypt |url=https://www.worldhistory.org/Old_Kingdom_of_Egypt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423193856/https://www.worldhistory.org/Old_Kingdom_of_Egypt/ |archive-date=23 April 2021 |access-date=2020-05-27 |website=[[World History Encyclopedia]]}}&lt;/ref&gt;

د مصر د خپلې هرم جوړونې له دورې څخه ډېر را په دې خوا، وروسته له هغې چې د مصر زیاته برخه چې هغه وخت په ناپاتا کې مستقره وه د کوش د ټولواکۍ تر واکمنۍ لاندې راغله، په هغه سیمه کې چې اوسنی سوډان دی د هرم جوړولو په برخه کې په اصطلاح یو انفجار رامنځته شو. ناپاتایي واکمني چې د ۲۵مې سلسلې په نامه مشهوره وه، له ۷۵۰م.ز څخه تر ۶۶۴ م.ز پورې پای ته ورسېده. هغه وخت چې د یادې ټولواکۍ پلازمېنه مرواه وه (تقریباً د ۳۰۰م.ز او ۳۰۰ز کلونو تر منځ)، د کوشیانو د تاریخ مرواهي دورې د هرم جوړولو پوره احیا تجربه کړه، په داسې توګه چې له مصر څخه د الهام اخیستل شویو ۱۸۰ ځايي سلطنتي هرمي شکله قبرونو شاهده وه چې د ټولواکۍ پلازمېنو ښارونو ته څېرمه جوړ شوي وو.{{Sfn|Lehner|1997|p=194}}

د صلاح الدین ایوبي د ودورې د مصر دویم ټولواک العزیز عثمان (له ۱۱۷۱-۱۱۹۸ز کال پورې) هڅه وکړه تر څو د جیزې د هرمونو مجموعه ونړوي. نوموړی یوازې د منکور هرم له ورانولو وروسته له دې کار څخه منصرف شو ځکه دا کار ورته یو ډېر لوی کار ثابت شو. {{Sfn|Lehner|1997|p=41}}

== د نښو په واسطه د اهرامو افاده کول ==
داسې انګېرل کېږي چې د مصر د اهرامو بڼه د هغې لومړنۍ تپې ښودنه کوي له کومې څخه چې د مصریانو په عقیده ځمکه پیدا شوې ده. د یو هرم د شکل په اړه داسې انګېرنه هم کېږي چې د لمر د راښکته کېدونکو وړانګو ښودنه د وکړي، او زیاتره هرمونو ته د پالش شوې ډېرې انعکاسي سپینې چونې نما ورکړل شوې وه، تر څو له یو واټن څخه ورته د کتلو پر مهال ځلاند وبرېښي. اهرامو ته کله نا کله داسې نومونه ورکولو کېدل چې د لمر ځلاندوالي ته اشاره وه. د بېلګې په توګه، په دهشور کې کوږ هرم سوېلي ځلاند هرم، او په اللاهون کې دویم سنوسریت هغه ''سنوسریت'' ''ځلا'' بلل کېده.&lt;ref name=&quot;Peeters&quot;&gt;{{cite book|first=Toby|last=Wilkinson|title=Egypt at its Origins. Studies in Memory of Barbara Adams Proceedings of the International Conference &quot;Origin of the State. Predynastic and Early Dynastic Egypt&quot;, Krakow, 28th August – 1st September 2002|date=2004|publisher=Peeters|isbn=978-90-429-1469-8|page=1142|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Z169xREnHQwC&amp;q=pyramids+%22resurrection+machine%22&amp;pg=PA1141|access-date=18 June 2015|chapter=Before the Pyramids|quote=A final echo of earlier practices is seen in the domain established by Djoser to supply his mortuary cult. He called it Hr-sb3-/mti-pt, &quot;Horus, the foremost star in the sky&quot;. We could not wish for a clearer statement of the belief underlying the Step Pyramid: that it was a resurrection machine designed to propel its royal owner, Horus, to the pre-eminent place among the undying stars.|archive-date=18 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173141/https://books.google.com/books?id=Z169xREnHQwC&amp;q=pyramids+%22resurrection+machine%22&amp;pg=PA1141|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>gt1f5nsy5z63p9svj3vibvvan21ugah</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پالایولوګوس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63696</id>
    <revision>
      <id>284584</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:24:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12378" xml:space="preserve">د پالایولوګوس ('''Palaiologos''') کورنۍ (جمع بڼه یې Palaiologoi؛ په یوناني ژبه: Παλαιολόγος, pl. Παλαιολόγοι، ښځینه بڼه یې Palaiologina؛ په یوناني ژبه: Παλαιολογίνα) چې د انګلیسي ژبې په ادبیاتو کې هم موندل کېږي لکه Palaeologus، یوه بیزانس یوناني کورنۍ وه چې اشرافي حیثیت یې ترلاسه کړ او د بیزانس د سترواکۍ وروستۍ او او تر ټولو اوږده واکمنه کورنۍ ګڼل کېږي. د سترواکانو او اشرافو په بڼه د دوی واکمني نږدې دوه سوه کاله یعنې له ۱۲۵۹ کال څخه په ۱۴۵۳ کال کې د قسطنطنيې تر سقوط پورې یې دوام وکړ. 

د دې کورنۍ ریښه ناڅرګنده ده. د دوی د منځنیو پېړیو اصلي کیسې د دوی ریښه د لرغونې رومي ایټالیا له یوې مخورې کورنۍ سره نښلوي، چې د هغو رومیانو له ډلې وه چې په ۳۳۰ کال کې یې لوی قسطنطین د قسطنطنیې په لور بدرګه کاوه. ډېر احتمال دا دی چې دوی وروسته په اناتولیا کې را څرګند شول، ځکه چې د دې د کورنۍ لومړی مشهور غړی، ښایي د هغې بنسټ ایښودونکی، نیکفوروس پالایولوګوس و چې په دې ځای کې یې د ۱۱ پېړۍ په دوهمه نیمایي کې د قوماندان په توګه دنده پر مخ وړه. د ۱۲ پېړۍ په اوږدو کې، د پالایولوګوس کورنۍ غړي زیاتره د پوځي اشرافو برخه وه، چې د اداري سیاسي چارو په برخه کې د دندې کوم ثبت شوي اسناد نه لري او دوی په دوامداره توګه د هغه وخت له واکمنې کومینوس کورنۍ سره ودونه کول تر څو خپل حیثیت لوړ کړي. کله چې په ۱۲۰۴ کال کې قسطنطنیه په څلورمه صلیبی جګړه کې سقوط شوه، د پالایولوګوس کورنۍ غړي د نیکیا سترواکۍ ته وتښتیدل، چې د بیزانس ځای ناستی دولت و چې د لسکریس کورنۍ لخوا اداره کېده. په دې ځای کې دوی فعال ونډه ولوبوله او ډېری لوړ رتبه دفترونه ترلاسه کړل.  

په ۱۲۵۹ کال کې، اتم میکائیل پالایولوګوس د کودتا له لارې د ځوان څلورم جان لاسکاریس مرستیال سترواک شو او په ۱۲۶۱ کال کې، د لاتینې سترواکۍ څخه د قسطنطنیه له بېرته نیولو وروسته، څلورم جان له دندې ګوښه او ړوند شو. د میکائیل ځایناستو د تاریخ په کمزوري پړاو کې د بیزانس سترواکۍ واکمني وکړه، او د پالایولوګوس د دورې زیاتره برخه، یو څه د بهرنیو دښمنانو لکه بلغاریایانو، سربیانو او عثماني ترکانو، او یو څه د پالایولوګوس کورنۍ د غړو ترمنځ د پرله پسې کورنیو جګړو له امله، د سیاسي او اقتصادي زوال مهال و. د ۱۵ پېړۍ په پیل کې، سترواکانو ټول واقعي ځواک له لاسه ورکړی و، چې سترواکي په پراخه کچه د نوې عثماني سترواکۍ لپاره یو وابسته دولت شو. د دوی سترواکۍ تر ۱۴۵۳ کال پورې دوام وکړ، کله چې عثماني سلطان محمد فاتح قسطنطنیه فتح کړه او وروستی سترواک یولسم قسطنطین پالایولوګوس د ښار په دفاع کې ژوند له لاسه ورکړ. د پالایولوګوس کورنۍ غړي د سترواکانو په توګه د خپلو د واکمنیو پرمهال، د خپلو د تابعینو له لوري،  ډېری یې د دوی د مذهبي لیدلوري له امله، نه خوښېدل. د سترواکانو مکررې هڅې چې د یونان ارتودوکس کلیسا د رومي کاتولیک کلیسا سره متحده کړي، او په دې توګه د بیزانس کلیسا د پاپ تر مشرۍ لاندې تابع کړي، د ارتداد او خیانت په توګه و انګېرل شو. که څه هم یولسم قسطنطین د روم سره په ملګرتیا او ښو اړیکو کې مړ شو (یعنې &quot;مرتد&quot;)، د عثمانیانو په وړاندې د قسطنطنیې د دفاع په جګړه کې د نوموړي مړینه، د یونانیان او د ارتودوکس کلیسا له لوري د اتل په توګه و ګڼل شو، چې د دې کورنۍ په وړاندې عمومي نظر بدلوي. په یوناني خاوره د پالایولوګوس کورنۍ د واکمنۍ ونډه، چې د وروستي عیسوي کورنۍ په توګه ګڼل کېږي، دوی یې د عثماني واکمنۍ په دوره کې د یونانیانو تر منځ ډېر مثبت یادګار په توګه پرېښودل.  

د پالایولوګوس کورنۍ د سترواکۍ کرښې وروستي ځینې غړي په ۱۶ پېړۍ کې مړه شول، خو د ښځینه لیکې اولاده یې تر نن ورځې ژوندي پاتې دي. پالایولوګوس-مونتفرات چې په ایټالیا کې د یوې پوځي کورنۍ غړی و، تر ۱۵۳۶ کال پورې یې په مونټفرات ساحلي سیمه واکمني وکړه او په ۱۵۶۶ کال کې مړ شو. دا کورنۍ چې د سترواکانو له وړاندې کولو مخکې لویه کورنۍ وه، د پالایولوګوس نوم په مشروع ډول یوازې د شاهي کورنۍ د لویانو له خوا نه کارول کېده. په پایله کې، زیاتره بیزانسی کډوالو چې د قسطنطنیې له سقوط وروسته لوېدیځې اروپا ته تښتیدلي وو، دا نوم د حیثیت د ترلاسه کولو لپاره کارو، چې ځینو یې د سترواکې کورنۍ سره نږدې اړیکو ادعا هم کوله. د عصري څېړونکو لخوا د شاهي کورنۍ د زیاتره پاتې څانګو شجره په پراخه کچه د خیال په توګه رد شوې. د غیر شاهي پالایولوګوس کورنۍ بېلابېلې ریښې، چې د منځنیو پېړیو د پالایولوګوس کورنۍ او یو بل سره یې تړاو روښانه نه دی، تر اوسنۍ دورې پاتې شوي او نن ورځ زرګونه خلک، په ځانګړې توګه په یونان کې، اوس هم د پالایولوګوس تخلص، یا د هغې ډولونه، کاروي.  

== ریښه ==
د پالایولوګوس کورنۍ اصل ناڅرګند دی. د څو ورستیو شفاهي دودونو پر بنسټ، دا کورنۍ له ایټالیا سرچینه اخلي، چې په لوی ګمان کېدای شي د ویتربو ښار وي. د دې بڼې پر بنسټ، د کورنۍ نوم پالایولوګوس (''Palaios logos'') لفظي معنی یې: &quot;زړه کلمه&quot;) د ویټوس ویربم (''vetus verbum'') یوناني ژباړه وه، چې د ویټربو یوه مشکوکه ریښه ګڼل کېږي. د پالایولوګوس د اصلي کیسې یوه بله بڼه داسې وایې چې دوی د لرغوني روم ریښه لري او دوی د هغو رومیانو اولاده دي چې د لوی قسطنطین سره یوځای قسطنطنیې ته هغه مهال لاړل چې دا ښار په ۳۳۰ کال کې د روم د سترواکۍ د نوي پلازمینې په توګه تاسیس او نومول شو. د نسب دا دوهمه کیسه د نورو بیزانسي اشرافي لړیو، لکه د دوکا یا فوکاس کورنۍ، کرونیو دودونو ته ورته دی چې دوی هم د لرغوني رومي نسل کیسې کارولې ترڅو خپل حیثیت پیاوړی او د بیزانس سترواکۍ تخت ته، چې د روم سترواکۍ د منځنیو پېړیو تسلسل و، د دوی ادعاوې قانوني کړي. {{Sfn|Nicol|1992|p=|pp=117–118}}{{Sfn|Encyclopaedia of the Hellenic World|p=}}

د نسب د دې لرغونو او نامتو کیسو په مقابل کې، د پالایولوګوس کورنۍ ښایي اصلاً په یو څه وروسته په اناتولیا کې، ممکن په اناتولیک بڼه کې را منځ ته شوې وي. د شوروي-امریکایي بیزانس څېړونکي الکساندر کازدان له قوله، د دوی د کورنۍ د نوم ریښه &quot;راګمان&quot; ګڼل کېده، چې ښایي د خاکساره کورنۍ اصل ته اشاره وکړي، پداسې حال کې چې فرانسوي بیزانس څېړونکی ژان فرانسوا وینیر په دې باور دی چې کره ایتمولوژي د &quot;لرغونو آثارو راټولونکی&quot; وي. د دې کورنۍ لومړی مشهور غړی، ښایي د هغې بنسټ ایښودونکی، نیکفوروس پالایولوګوس و، چې د ۱۱ پېړۍ په دوهمه نیمایي کې د سترواک اوم میکائیل دوکاس په واکمنۍ کې د میسوپوتامیا پوځي ډلې قوماندان (ښایي دوکس، یا جنرال) و. نیکفوروس د اوم میکائیل په وړاندې د دریم نیکفوروس بوټانیایټس د پاڅون ملاتړ وکړ، خو د هغه زوی، جورج پالایولوګوس، د انا دوکاینا سره واده وکړ او په دې توګه یې د بوټانیایټس په وړاندې د دوکاس کورنۍ او وروسته د انا د کشر لیور اول الیکزیوس کومینوس، ملاتړ وکړ. جورج د اول الیکسیوس په واکمنۍ کې د دیراکیوم د جنرال په توګه دنده ترسره کوله او د کوروپلېتس لقب ورکړل شو. {{Sfn|Encyclopaedia of the Hellenic World|p=}}{{Sfn|Vannier|1986|p=129}}{{Sfn|Kazhdan|1991|p=1557}}

په ۱۲ پېړۍ کې، د پالایولوګوس کورنۍ غړي په عمده توګه د نظامي اشرافو د غړو په توګه پېژنل کېدل، چې هېڅ اداري سیاسي واکونه یې په لاس کې نه درلودل. دوی ډېری وختونه د راهبانو د مرسته ورکونکو په توګه ثبت شوي، او د بیزانس سترواکۍ (۱۰۸۱ – ۱۱۸۵) کلونو پرمهال یې څو ځله د کومنینوس کورنۍ سره ودونه کړي. کله چې په ۱۲۰۴ کال کې د څلورمې صلیبي جګړې صلیبیانو قسطنطنیه ونیوله او د نوې، کاتولیک، لاتیني سترواکۍ په ګټه یې د بیزانس سترواکۍ ړنګه کړه، د پالایولوګوس کورنۍ غړي د اول تیوډور لاسکاریس په پیروي د نیکیا سترواکۍ ته لاړل، چې هلته دوی فعاله ونډه درلوده او لوړ رتبه اداري چارې یې په دوامداره توګه ترلاسه کړې. اندرونیکوس پالایولوګوس، چې د وروستي سترواک اتم میکائیل پلار و، د میګاس دومیستیکوس (سر قوماندان اعلی) په توګه، ښایي د سترواک دریم جان دوکاس واتاتز له خوا، اعلان شو. {{Sfn|Encyclopaedia of the Hellenic World|p=}}

د مشهورو بیزانسی کورنیو سره د د پالایولوګوس کورنۍ د غړو زیاتره ودونه د دوی د تخلصونو په ټاکلو کې را څرګند شوي، ځکه چې د شاهي کورنیو پخوانیو غړو د خپل مشروعیت د پیاوړتیا لپاره د څو پخوانیو واکمنو شاي کورنیو تخلصونه کارول. د مثال په توګه، د اتم میکائیل پالایولوګوس بشپړ نوم میکائیل کومنینوس دوکاس انجیلوس پالایولوګوس و.{{Sfn|Encyclopaedia of the Hellenic World|p=}}{{Sfn|Angelov|2019|p=121}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>8z68ub79zp2ztd6xazsfddw6t0kh4q5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د متحدې پاچاهۍ شهزادګۍ آلیس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63697</id>
    <revision>
      <id>284585</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:26:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12352" xml:space="preserve">د متحدې پاچاهۍ (بریتانیا) شهزادګۍ آلیس (آلیس موډ مری؛ زوکړه: د ۱۸۴۳ زکال د اپرېل ۲۵ مه – مړینه: د ۱۸۷۸ زکال د ډسمبر ۱۴ مه) د ۱۸۷۷ زکال د جون له ۱۳ مې نېټې څخه په ۱۸۷۸ زکال کې د خپلې مړینې تر مهاله د لوی دوک څلورم لوئیس د مېرمنې په توګه د راین له خوا د هسن لومړۍ مېرمن (دوشس) وه. هغه د بریتانیا د ملکې ویکټوریا او د ساکس – کوبرګ او ګوتا د شهزاده البرت دریم اولاد او دویمه لور وه. آلیس د ملکې ویکټوریا له ۹ اولادونو لومړۍ وه چې مړه شوه؛ او همدارنګه د ملکې له هغو دریو اولادونو څخه وه چې په ۱۹۰۱ زکال کې د ملکې له مړینې وړاندې مړه شوي و. نوموړې په ۱۸۶۱ زکال د خپل ملار له مړینې وروسته ویرجن ژوند درلود. 

آلیس ماشومتوب له خپل مور او پلار او خویندو او وروڼو سره تېر کړ او د بریتانیا سلطنتي استوګن ځایونو ته یې سفر کاوه. د هغې د روزنیزو چارو طراحي د شاهزاده البرت نږدې ملګري او د سټاکمار بارون فردریش کریسټین کړې وه چې په روزنیزو چارو کې یې د ستنې کارونه، په لرګیو کار او د فرانسوي او جرمني ژبو په څېر د نورو ژبو زده کول و. د ۱۸۶۱ زکال په سپټمبر میاشت کې هغه مهال چې پلار یې شدید ناروغ شو، آلیس یې د مړینې تر مهاله پالنه کړه. د هغه له مړینې وروسته ملکه ویکټوریا د ویر په شدیده دوره کې ښکېل شوه او آلیس هم شپږ میاشتې د خپلې مور غیررسمي منشي توب وکړ. د ۱۸۶۲ زکال د جولای په لومړۍ نېټه په داسې حال چې لا دربار د ویر په اوج کې و، آلیس له کوچني جرمني شاهزاده لویي هسن سره واده وکړ. دغه مراسم – چې په خصوصي او ویرجنه فضا کې په آزبورن ماڼۍ کې ترسره شول – د ملکې له خوا د یو واده پر ځای د جنازې د مراسمو په توګه توصیف شول. په دارمشتات کې د الیس ژوند د بېوزلۍ، کورنیو ستونزو او همدارنګه له مېړه او مور سره د اړیکو د خرابېدو له امله په ناخوښۍ تېرېده. 

آلیس له نرسنګ په ځانګړې توګه د فلورانس نایټینګل له چارو سره لېوالتیا پیدا کړه. هغه مهال چې هسن د اتریش او پروس په جګړه کې ښکېل شو، دارمشتات له ټپیانو ډک شو. آلیس چې د امیدوارۍ په وروستیو میاشتو کې وه، خپل ډېر وخت یې د جګړې میدانونو ته نږدې د روغتیايي مرکزونو په جوړولو تېر کړ. د شهزادګۍ الیس د ښځو د بنسټ په نامه د هغې یو بنسټ ورځ تر بلې د دغه ایالت د ډېری پوځي روغتونونو مسئولیت پر غاړه اخیست. د دغو فعالیتونو له امله ملکې ویکټوریا د طبي چارو په ځانګړې توګه د نسایي ولادي په برخو کې د آلیس هڅو اندېښمنه کړه. په ۱۸۷۱ زکال کې نوموړې د آلیس کوچنۍ خور شاهزادۍ لوئیز ته چې نوی یې واده کړی و لیک ولېږه او په کې یې لیکلي و: «اجازه مه ورکوۍ الیس تاسو پمپ کړي، د خپل وجود د داخل اړوند له ډېر احتیاط کار واخلۍ». په ۱۸۷۷ زکال کې پاچاهۍ ته د هغې د مېړه له رسېدو وروسته نوموړې په لویه دوشس یا لومړنۍ مېرمن واوښته؛ دندې یې زیاتې شوې او د هغې روغتیا یې تر فشار لاندې راوسته. د ۱۸۷۸ زکال په وروستیو کې دیفتري ناروغۍ د هسن دربار ته لار ومونده؛ آلیس چې له یوې میاشتې څخه زیاته موده یې د خپلې کورنۍ څخه په پالنې تېره کړه، خپله ناروغه شوه او د همدغه کال په وروستیو کې مړه شوه. &lt;ref&gt;{{cite book|last1=Dromi|first1=Shai M.|title=Above the fray: The Red Cross and the making of the humanitarian NGO sector|date=2020|publisher=Univ. of Chicago Press|location=Chicago|isbn=9780226680101|page=96|url=https://press.uchicago.edu/ucp/books/book/chicago/A/bo46479924.html}}&lt;/ref&gt;

شهزادګۍ الیس د متحدې پاچاهۍ د اووم اډوارډ او د جرمنۍ ملکې ویکټوریا (د دریم فریدریک ښځه) خور، د روسیې د ملکې الکساندرا فئودورونای مور (د دویم نیکولاس مېرمن)، د سویډن د ملکې لوئیس (د شپږم ګوسټاف اډولف دویمه ښځه) او د برما د مونټ باټن د لومړي ارل لوئیس مونټباټن (د هند د وروستي وایسرا) مورنۍ انۍ او د ایدنبورګ د دوک شاهزاده فیلیپ (د بریتانیا د دویمې الیزابت مېړه) نیا وه. د هغې بله لور الیزابت چې د روسیې له مشر دوک سرګی الکساندرویچ سره یې واده کړی و د الکسندرا او د هغې د کورنۍ په څېر په ۱۹۱۸ زکال کې د بلشویکانو له خوا ووژل شوه. 

== وروستۍ ناروغي او مړینه ==
د ۱۸۷۸ زکال په نومبر میاشت کې د لوی دوکال کورنۍ په دیفتري اخته شوه. د آلیس مشره لور ویکټوریا لومړنۍ وه چې ناروغه شوه او د نومبر د ۵مې نېټې پر ماښام یې د خپل ورمېږ له شخ کېدو شکایت وکړ. راتلونکی سهار د هغې ناروغي دیفتري وبلل شوه او دېر ژر دغې ناروغې د آلیس نور ماشومانو الیکس، ماری، ایرنه او ارنست ته هم سرایت وکړ. مېړه یې لوئیس له لږ مهال وروسته په دغه ناروغۍ اخته شو؛ د نوموړې په ماشومانو کې یوازې الیزابت جوړه پاتې شوه او مور یې هغه د خپلې خواښې شاهزادګۍ چارلز ماڼۍ ته ولېږله. &lt;ref&gt;Packard, p. 166&lt;/ref&gt;

ماري د نومبر په ۱۵ مه شدیده ناروغه شوه او آلیس یې خپل بستر ته راوغوښتله، هغه مهال چې آلیس دلته ورسېده ماري ژوند له لاسه ورکړی و. آلیس په ډېرې خواشینۍ سره خپلې مور ملکې ویکټوریا ته ولیکل چې «درد یې په کلماتو کې نه ځایږي». آلیس له خپلو نورو ماشومانو څخه د ماري د مړینې خبر د څو اونیو لپاره پټ وساته؛ خو هغې بالاخره د ډسمبر په لومړیو کې ارنست ته دا خبره وکړه. د هغه غبرګون له هغه څه ډېر بد و چې دې یې وړاندوینه کړې وه. په پیل کې هغه وه نه منله، خو په داسې حال کې چې هغه ناست و او ژړل یې آلیس له ناروغ سره د تماس نه لرلو اړوند خپل قانون مات کړ او هغه یې ښکل کړ. آلیس په پیل کې ناروغه نه شوه. هغه مهال چې خور یې ویکټوریا له دارمشتات څخه په تېرېدو انګلستان ته پر لار وه، له هغې سره یې ولیدل او خپل مور ته یې ولیکل «د روغتیا نښانې بېرته راپیدا شوې». له دې سره د ډسمبر په ۱۴ مه د شنبې په ورځ چې د پلار د مړینې کالیزه یې وه هغه د دیفتري ناروغۍ له امله چې له زوی څخه یې ورته سرایت کړی و شدیده ناروغه شوه. د هغې وروستی کلمه چې وه یې ویله؛ «زما ګران پلاره» و او د سهار په ۲:۳۰ بجو بېهوښه شوه او د سهار په ۸:۳۰ بجو مړه شوه. آلیس د ۱۸۷۸ زکال د ډسمبر په ۱۸ مه له دارمشتات څخه بهر په روزن هوهي (Rosenhöhe) کې د لوی دوک په هدیره کې په داسې حال کې خښه کړای شوه چې د اتحادیې بیرغ د هغې پر تابوت راځوړند و. د آلیس او د هغې د لور ماري د ځانګړي یادګار څلی په همدغه ځای کې د جوزف بوهم له خوا جوړ شو. &lt;ref name=&quot;Packard167&quot;&gt;Packard, p. 167&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Noel239&quot;&gt;Noel, p. 239&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Death of the Grand Duchess of Hesse|newspaper=[[The Times]]|date=16 December 1878}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Noel241&quot;&gt;Noel, p. 241&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ODNB1&quot;&gt;{{cite web |last=Reynolds |first=K. D. |date=August 2004 |title=Princess Alice |url=http://www.oxforddnb.com/view/article/347?docPos=1 |access-date=5 July 2008 |work=[[Oxford Dictionary of National Biography]] |publisher=[[Oxford University Press]]}}&lt;/ref&gt;

هغه د ملکې ویکټوریا د اولادونو څخه لومړۍ وه چې مړه شوه او مور یې هم له هغې شل کاله زیات عمر وکړ. ویکټوریا د البرت او الیس هم مهاله مړینه «تر ډېره نه باور کېدونکې او شکمنه» وګڼله. ملکې ویکټوریا د خپلو خاطراتو په کتابچه کې د خپلې کورنۍ د وروستیو غمونو اړوند لیکلي: «دغه وحشتناکه ورځ یو ځل بیا راغله!» هغې چې له ډېر غمه شوک لیدلی و خپلې لور ملکې ویکټوریا ته یې ولیکل: «زما ګرانه لور؛ چې اوولس کاله وړاندې د دغه ډول شدیدې او وژونکې ناروغۍ په خوا کې له ماسره ودرېده او له ما یې ملاتړ وکړ ... هغه د خپل ګران پلار خوی او همدارنګه د دندې پر وړاندې د هغه په څېر فداکارانه شخصیت او بې باک والی درلود!». له دې سره هغه ستونزه چې د الیس او د مور ترمنځ یې رامنځته شوې وه؛ نور یې شتون نه درلود. شاهزادګۍ ویکټوریا چې آلیس ته تر ټولو نږدې وه خپل غم یې مور ته په ۳۹ پاڼو خط کې ولیکه. له دې سره د جرمني سترواک چې د هغوی د روغتیا اندېښمن و اجازه یې ورنکړه چې هغه او مېړه یې د جنازې په مراسمو کې ګډون وکړي. &lt;ref&gt;Longford, p. 425&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;QVJ 1878&quot;&gt;{{cite web |date=14 December 1878 |title=Queen Victoria's Journals |url=http://www.queenvictoriasjournals.org/search/displayItemFromId.do?ResultsID=2738802076243&amp;FormatType=fulltextimgsrc&amp;QueryType=articles&amp;ItemID=qvj16747&amp;volumeType=PSBEA#zoomHolder |access-date=24 May 2013 |work=Princess Beatrice's copies |publisher=RA VIC/MAIN/QVJ (W)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Packard, p. 169&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Packard, p. 170&lt;/ref&gt;

== میراث ==
آلیس په ۱۸۶۹ زکال کې په دارمشتات کې د دغه ښار د ناروغانو او ټپیانو د درملنې په موخه د آلیس د بنسټ په نامه روغتون جوړ کړ. دغه بنسټ د آلیس له مړینې وروسته هم خپلې پراختیا ته دوام ورکړ او په ۱۹۵۳ زکال کې د هغې لمسي لوئیس چې د برما د مونټ باټن ارل و د دغه روغتون اړوند یې وینا وکړه. هغه د آلیس ستاینه وکړه او وه یې ویل: «[د هغې لپاره] تر ټولو مهمه چاره له هغه ناروغ انسان سره مرسته وه چې د سولې او یا جګړې پرمهال یې ورته اړتیا لرله».&lt;ref&gt;Quoted in Noel, p. 141.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Packard, p. 157&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>8by0lgt4ne69qy1hkr96i8jdubrdzh2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د روم د قضايه يا اجرائيه قوې مشر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63698</id>
    <revision>
      <id>284586</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11976" xml:space="preserve">د روم د قضائيه يا اجرائيه قوې مشران په لرغوني روم کې ټاکل شوي چارواکي وو. 

د روم د پاچاهۍ “Roman Kingdom” د دورې پر مهال د روم پاچا د اجرائيه قوې اصلي مشر و. په عمل کې يې بشپړ يا مطلق واک درلود. نوموړی به مشر پادري، قانون جوړونکی او د فوځ يوازينی قوماندان و. کله به چې پاچا مړ شو، واک به يې د روم سنا جرګې ته ورګرځېده، چې د نوي پاچا د ټاکنې د برابرولو لپاره به يې د انټيريکس په نوم “Interrex” يوه ځانګړې اداره غوره کوله. &lt;ref name=&quot;Abbott, 8&quot;&gt;Abbott, 8&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 15&quot;&gt;Abbott, 15&lt;/ref&gt;

له شاهي څخه جمهوريت ته د لېږد پر مهال د واک قانوني توازن له اجرائيه (رومي پاچا) څخه د روم د مشرانو جرګې “Roman Senate” ته ولېږدول شو. هغه وخت چې له ميلاد څخه مخکې ۵۰۹ کال کې رومي جمهوريت جوړ شوی و، د پاچا له لورې ساتل شوي واکونه رومي استازوليو ته لېږدول شوي وو، چې له ډلې يې دوه هر کال وټاکي. د جمهوريت د قوو (قضائيه يا اجرائيه) مشران د روم د خلکو له لورې ټاکل کېدل او هر يو ته يې د «سترو واکونو» په نوم يو لړ واک ورکړل شوی و. ديکتاتورانو د بل هر مشر په پرتله زيات «ستر واکونه» درولودل او وروسته ديکتاتور په پرله پسې ډول په سانسورچي مامور، استازي، له استازي يا کنسول څخه ټيټ رتبه، curule aediles او د محکمې رئيس ته بدل شو. د هرې قوې هر مشر يا قاضي د بل هر هغه قاضي د هر هغه عمل مخنيوی (وېټو) کولی شو، چې له دې سره به په قضايي واکونو کې برابر يا ورڅخه ښکته و. د پېژندنې له مخې د ټيټ پوړ يا عوامو د ازادۍ او حقونو ساتونکي او د عوامو ايډايليس “plebeian ediles” په تخنيکي ډول ځکه قاضيان نه وو، چې دوی يوازې د عوامو يا ولس له لورې ټاکل شوي وو او په دې ډول دوی د نورو ټولو پياوړو قاضيانو څخه خپلواک وو. &lt;ref name=&quot;Abbott, 151&quot;&gt;Abbott, 151&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 154&quot;&gt;Abbott, 154&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 196&quot;&gt;Abbott, 196&lt;/ref&gt;

له جمهوريت څخه د روم سترواکۍ ته د لېږد پر مهال د واک قانوني انډول د روم د مشرانو له جرګې “Roman Senate” څخه بېرته اجرائيه (د روم سترواک) مشر ته ولېږدول شو. په نظري ډول د مشرانو جرګې هر نوی سترواک ټاکه؛ په عمل کې هر سترواک خپل ځايناستی ټاکه، که څه هم ټاکنه به يې زياتره وخت د فوځ يا کورنۍ جګړې له لورې نه منل کېده. د يو سترواک (د هغه د سترواکۍ) واکونه د نوموړي د حقوقي دريځ د غوره والي له مخې لږ تر لږه نظريه يا تيوري کې وو. د يو سترواک د سترواکۍ دوه تر ټولو مهمې برخې «د خلکو د ګټندويۍ يا دفاع واکونه» او «د امر ورکولو يا استازيتوب واکونه» وو. په نظريه کې لږ تر لږه د خلکو د ګټندويۍ واکونو (چې د د پخواني جمهوريت له مخې د عوامو د حقوقو او ازاديو د ساتنو له واکونو سره ورته وو) سترواک ته پر ملکي حکومت باندې واک ورکړ، په داسې حال کې چې د امر ورکولو يا استازيتوب واکونو (چې د پخواني جمهوريت له مخې د فوځي واليانو يا د استازوليو د لوړ رتبه مامورينو له واکونو سره ورته وو) سترواک ته د روم پر فوځ باندې واک ورکړ. په داسې حال کې چې دا توپيرونه د لرغونې سترواکۍ پر مهال په روښانه ډول پېژندل شوي وو، مګر په پای کې يې له لاسه ووتل او د سترواک واکونه لږ قانوني او زيات پاچاهي (شاهانه) شول. هغه دوديز قضائيه ادارې چې د جمهوريت له ړنګېدلو څخه په خپل حال پاتې شول، استازولي، لښکر سالاري [د سياسي استازولۍ اړوند رتبه ده]، عوام، قضا، “aedileship”، د محکمې رياست او فوځي قضا وو. مارک انتوني “Mark Antony” له ميلاد څخه مخکې ۴۴ کال کې د خپلې سياسي استازولۍ پر مهال د ديکتاتور او د اس ماهر “Master of the Horse” ادارې له منځه وېوړې، په داسې حال کې چې د “Interrex” او د روم د سانسور ادارې له دې څخه لږه موده وروسته له منځه وېوړل شوې. &lt;ref name=&quot;Abbott, 342&quot;&gt;Abbott, 342&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 341&quot;&gt;Abbott, 341&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 374&quot;&gt;Abbott, 374&lt;/ref&gt;

== د رومي پاچاهۍ اجرائيه قاضيان ==
د رومي پاچاهۍ اجرائيه قوې مشران قاضيان [امرين] د لرغوني رومي پاچاهۍ ټاکل شوي چارواکي وو. د رومي پاچاهۍ د دورې پر مهال رومي پاچا اصلي اجرائيه قاضي و. نوموړی به اجرائيه رئيس، مشر پادري، مشر قانون جوړونکی، مشر قاضي او د فوځ يوازينی سر قوماندان و. د هغه واکونه د قانون او حقوقي دود له مخې ټاکل کېدل او ياد واکونه يې يوازې د يوې ټاکنې د سياسي بهير له لارې تر لاسه کولی شول. په عمل کې يې پر خپل واک باندې هيڅ رښتيني بنديزونه نه درلودل. کله به چې جګړه پيل شوه، نوموړي به د فوځونو د منظمولو، لښکر لپاره د مشرانو ټاکلو او د خپل فکر له مخې د سمې مبارزې تر سره کولو بشپړ واک درلود. د اجرائيه قوې دې مشر قاضي د دولت پر ټول ملکيت اداره کاوه، د ځمکې د وېش او جګړې د غنيمتونو د وېش بشپړ واک يې درلود، د نورو ټولنو له رئيسانو يا مشرانو سره د راکړې ورکړې پر مهال د ښار اصلي استازی و او په يو اړخيز ډول يې د هر نوي قانون حکم کولی شو. نوموړي به ځيني وختونه خپل اوامر د رسمي تصويب په موخه ولسي جرګې يا هم د مشرانو جرګې ته سپارل، مګر د هغوی له لورې نه منښت يا رد د يو فرمان د تصويب مخه نه نيوله. پاچا له هغه سره د مرستې په موخه ځيني لوړ رتبه مامورين ټاکل او په يو اړخيز ډول يې ورته واکونه ورکول. کله به چې پاچا ښار پرېښود، د ناسوب پاچا پر ځای به يو ښاري مشر د ښار مشري کوله. پاچا د عمومي مرستيالانو په توګه د محکمې د رياست دوه لوړپوړي مامورين هم درلودل، په داسې حال کې چې د درغلۍ يا خيانت د قضيو پر مهال به ورسره بېلابېلو نورو لوړ رتبه مامورينو هم مرسته کوله. د جګړې پر مهال به پاچا موکې ته په پام سره يوازې د پياده نظام او امر کاوه او د سپرو ځواکونو قومانده يې د خپلو شخصي ساتونکو قوماندان “Tribune of the Celeres” ته سپارلې وه. پاچا ځيني وختونه له عملي اړتيا پرته ځواکونه جګړې ته رابلل. په داسې حال کې چې پاچا په يو اړخيز ډول د جګړې فرمان ورکولی شو، د بېلګې په ډول نوموړي په نمونه يې ډول غوښتل د ولسي جرګې په واسطه دا ډول فرمانونه يا اعلاميې تصويب کړي. &lt;ref name=&quot;Abbott, 16&quot;&gt;Abbott, 16&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 82&quot;&gt;Abbott, 8&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 152&quot;&gt;Abbott, 15&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 19&quot;&gt;Abbott, 19&lt;/ref&gt;

د يو پاچا د مړينې او د نوي پاچا د ټاکنې تر منځ دوره د انټررېګنم “Interregnum” په نوم پېژندل کېده. د دې دورې پر مهال به مشرانو جرګې د نوي پاچا د ټاکنې چارو برابرولو په موخه د “Interrex” ادارې ته يو استازی يا سناتور غوره کاوه. يو ځل به چې انټيريکس د پاچاهۍ لپاره وړ نوماند وموند، د لومړني تاييد په موخه به يې د مشرانو جرګې ته وړاندې کاوه. که چېرې به مشرانو جرګې د نوماند په ګټه رايه وکاروله، نو ياد شخص به ولسي جرګه کې د روم د خلکو پر وړاندې رسمي ټاکنې لپاره ودرېده. د ولسي جرګې له لورې د نوماند له غوراوي څخه وروسته به د مشرانو جرګې د يو فرمان په تصويبولو سره ټاکنې تاييدولې. انټيريکس به له دې څخه وروسته نوماند د رسمي پاچا په توګه اعلانوه. نوي پاچا به له دې څخه وروسته له خدايانو څخه د فال يا شګون لپاره مذهبي پلټنه تر لاسه کړه او د ولسي جرګې له لورې به قانوني واک (سترواکي) ورکړل شوه. &lt;ref name=&quot;Abbott, 12&quot;&gt;Abbott, 12&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 14&quot;&gt;Abbott, 14&lt;/ref&gt;

== د روم جمهوريت د اجرائيه قوې مشران ==
د روم د اجرائيه قوې مشرانو د روم جمهوريت له لورې ټاکل شوي چارواکي وو. هر رومي اجرائيه مشر ته يو لړ واک ورکړل شوی و. ديکتاتورانو (د بېړنيو حالتونو لپاره لنډمهالې دنده) تر ټولو لوړه کچه واک درلود. وروسته دېکتاتور په کونسل (د بېړني حالت په نه شتون کې تر ټولو لوړه دنده) يا سياسي استازي او د لښکر سالار باندې او له هغې وروسته په “curule aedile” باندې او په پای کې د محکمې د رياست لوړ رتبه مامور باندې بدل شو. هر اجرائيه مشر يوازې هغه عمل وېټو يا رد کولی شو، چې د ورته يا ټيټ رتبه اجرائيه قاضي له لورې به ورکړل شوی و. دا چې د عوامو د ازادۍ او حقوقو ساتندويان (او همدا راز plebeian aediles) په تخنيکي ډول د اجرائيه قوې مشران نه وو، نو ځکه به يې د يو عمل د مخنيوي په موخه د خپل شخص پر سپېڅلتيا باندې تکيه کوله. که چېرې به کوم يو د يادو ساتندويانو اوامرو ته غاړه نه ايښودله، نو په فزيکي ډول د ياد ځانګړي عمل د مخنيوي په موخه يې د شخص په سپېڅلتيا کې مداخله کولی شوه. د ساتندويانو د ډلې پر وړاندې هر مقاومت يو ستر سپکاوی ګڼل کېده. &lt;ref name=&quot;Holland, 27&quot;&gt;Holland, 27&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Polybius, 136&quot;&gt;Polybius, 136&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Abbott, 1962&quot;&gt;Abbott, 196&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>l4bap5qtc0aftatr1ncwn9zb0h84rqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د پروس شهزادګۍ شارلوټ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63699</id>
    <revision>
      <id>284587</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:31:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12458" xml:space="preserve">د پروس شهزادګۍ ویکټوریا الیزابت اګوستا شارلوټ (زوکړه: د ۱۸۶۰ زکال د جولای ۲۴مه – مړینه: د ۱۹۱۹ زکال د اکتوبر لومړۍ نېټه) د وروستي دوک واکمن دریم برنارد د مېرمنې په توګه د ساکس – ماینینګن دوشس وه. نوموړې چې د پوستډام په نوې ماڼۍ کې وزېږېده د پروس د شاهزاده او د هوهنزولرن کورنۍ د غړي شاهزاده فریدریک دویم اولاد او مشره لور وه. پلار یې په ۱۸۶۱ زکال کې د پروس ولیعهد او په ۱۸۸۸ زکال کې د جرمني سترواک شو. شارلوټ د خپلې مور شهزادګۍ ویکټوریا له اړخه د بریتانوۍ واکمنې ملکې ویکټوریا او د هغې د مېړه، د ساکس – کوبورګ او ګوتا د شهزاده البرټ مشره لمسۍ وه. 

شهزادګۍ شارلوټ یوه سخت سرې ماشومه او د خپلو زده کړو پر وړاندې بې تفاوته زده کوونکې وه چې قهرجن خوی یې درلود. د هغې اړیکې له خپلې مور سره چې له دې یې ډېرې هیلې لرې ترینګلې شوې وې. په لویوالي کې شارلوټ له شایعاتو خپرولو او جنجال جوړولو سره لیوالتیا پیدا کړه. هغې چې لیوالتیا لرله له خپلو والدینو څخه وتښتي؛ په ۱۸۷۸ زکال کې هغه مهال چې اوولس کاله عمر یې درلود د ساکس او ماینینګن له شهزاده برنارد سره یې واده وکړ. د هغې د مېړه ضعیف شخصیت پر هغې چندان اغېز نه درلود. شهزادګۍ شارلوټ چې د شایعاتو خپرولو او همدارنګه خپل عجیب او غریب شخصیت له امله یې شهرت موندلی و د برلین له ټولنې یې خوند اخیست او ډېر مهال به یې خپله یوازنۍ ماشومه شاهزادګۍ فئودورا د خپلې کورنۍ سره یوازې پرېښوده. شارلوټ او فئودورا بیا په خپل نوبت سره له یو بل سره چندان ښه اړیکه نه لرله. 

د شارلوټ ورور په ۱۸۸۸ زکال کې د سترواک دویم ویلهلم په توګه د خپل پلار ځای ناستی شو او په دې سره د نوموړي ټولنیز نفوذ هم زیات شو. د خپل ورور د واکمنۍ پر مهال هغه د خپلو شیطانتیو له امله مشهوره وه او خپل ژوند یې په ناروغیو، بیهوده چارو او بې ځایه وخت تیرولو سره تېر کړ. نوموړې په ۱۹۱۴ زکال کې د ساکس – ماینینګن دوشس شوه، خو مېړه یې په ۱۹۱۸ زکال کې د لومړۍ نړیوالې جګړې له پای ته رسېدو وروسته خپل ځایګی له لاسه ورکړ. راتلونکی کال شارلوټ د زړه د سکتې له امله په بادن – بادن کې مړه شوه. هغه د ټول عمر پر مهال له ناروغۍ رنځېده او د اوس مهال ډیری تاریخ پوهان په دې باور دي چې هغه په پورفیري اخته وه، هغه ژنټیکي ناروغي چې د بریتانیا په سلطنتي کورنۍ کې یې شتون درلود. 

== لومړنی ژوند ==

=== زیږون او کورنۍ ===
شهزادګۍ ویکټوریا الیزابت اګوستا شارلوټ د ۱۸۶۰ زکال د جولای په ۲۴ مه د پوستډام په نوې ماڼۍ کې وزېږېده. نوموړې د پروس د شهزاده فریدریک ویلیام او د هغه د مېرمنې شهزادګۍ ویکټوریا چې په خپله کورنۍ کې په ویکي مشهوره وه؛ مشره لور او دویم اولاد و. هغه چې د یو ساده زیږون په ترڅ کې وزېږېده، یوه سالمه ماشومه وه چې د خپل مشر ورور شهزاده ویلیام له ستونزمن زیږون ۱۹ میاشتې وزېږېده. انۍ یې ملکې ویکټوریا هیله لرله چې په مشره لمسۍ یې د هغې نوم کېښودل شي. په داسې حال کې چې پروسیانو غوښتل چې په نوې شهزادګۍ چې د پروس شهزادګۍ شارلوټ وه د روسیې د ملکې الکساندار فئودوروانا نوم کېږدي. د جوړ راتلو په توګه د هغې لومړی نوم ویکټوریا کېښودل شو په داسې حال کې چې هغې ته تل شارلوټ ویل کېدل؛ همدارنګه د هغې په نوم کې د هغې د انۍ او د پروس د ملکې اګوستا نوم هم ور زیات شو. {{sfn|Packard|1998|p=106}}{{sfn|Van der Kiste|1999}}{{sfn|Van der Kiste|2012|loc=33}}{{sfn|Pakula|1997|p=138}}

د شارلوټ پلرنۍ کورنۍ هوهنزولرن کورنۍ ته اړونده وه؛ چې له ۱۷ مې پېړۍ څخه یې د پروس پر ایالت، جرمني واک چلاوه. د شارلوټ د ژوند د لومړني کال په پای کې د هغې پلار ولیعهد شو ځکه بابا یې د لومړي ویلهلم په توګه د پروس پاچاهۍ ته ورسېد. د شارلوټ مور ویکي د بریتانوۍ واکمنې ملکې ویکټوریا او د هغې د مېړه شهزاده البرټ لور وه. شارلوټ او ورور یې ویلهلم د البرټ یوازني لمسیان و چې د هغه د ژوند پر مهال وزېږېدل. هغه او ویکټوریا هغه مهال چې شارلوټ دوه میاشتنۍ وه د خپلې لور او لمسیانو لیدو ته ورغلي و. {{sfn|Pakula|1997|pp=153–59}}{{sfn|Röhl|1998|p=73}}{{sfn|Van der Kiste|2001}}{{sfn|Hibbert|2001|p=261}}{{sfn|Van der Kiste|2012|loc=47}}{{sfn|Pakula|1997|pp=94–101}}

=== لوی کېدل او زده کړې ===
د دوی مخ پر ودې کورنۍ چې د ماشومانو شمېر یې اتو تنو ته رسېد، ژمي یې په برلین او اوړي یې په پوتسډام کې تېرول؛ همدارنګه به یې د کال یوه موده په خپل هېواد کې هم تېروله څو ماشومان یې خوشاله شي. په ۱۸۶۳ زکال کې ویکټوریا او فریدریک ویلیام یوه ویجاړه ځمکه وپېرله او په هغو کې یې کرونده وکړه څو کورنۍ یې په دوره یې توګه کلیوالي ساده ژوند هم تجربه کړي. فریدریک ویلیام یو مینه ناک مېړه و، خو د پروس د پوځ د یو افسر په توګه د هغه دنده د دې لامل کېدله چې هغه ډېر مهال له خپلې کورنۍ لرې وي. ویکي له فکري پلوه داسې مور وه چې تمه یې لرله اولادونه یې له ځانه اخلاقي او سیاسي ځانګړتیاوې وښيي او د خپل مېړه په غیاب کې به یې د هغوی په ښوونه او روزنه نظارت درلود. ویکي خپل نوي هېواد ته له راستنېدو ډېر ژر وروسته دې ته متوجه شوه چې په سلطنتي کورنۍ کې جنجالونه او دوامدارې دسیسې شتون لري. دغې چارې د انګلیسي کلتور د غوره توب اړوند د هغې باور لا پسې پیاوړی کړ. هغې خپل ماشومان د انګلیسي کلتور له مخې تربیه کړل، په خپل کور کې یې د انګلیسي کلتور له لارو چارو کار اخیست او انګلستان ته یې د هغوی په مکرر وړلو سره په ډېرې بریا د هغوی په زړونو کې د خپل مورني هېواد سره مینه پیدا کړه. {{sfn|Gelardi|2005|pp=9–11}}{{sfn|Pakula|1997|pp=321–24}}{{sfn|Pakula|1997|p=323}}{{sfn|Ramm|2004}}

په داسې حال کې چې ویکي له خپلې مشرې لور سره صمیمي اړیکه لرله خو د لور په لویوالي سره یې دغه وضعیت تغیر وکړ. هغه مهال چې شارلوټ دوه کلنه وه د «خوږې کوچنۍ شیطانې» په نوم پېژندل کېدله او دا یې ثابتوله چې د کورنۍ د اتو ماشومانو ترمنځ سخت سرې ده. د یوې ځوانې نجلۍ په توګه هغې په عصبیت سره رفتار کاوه او په مکرره توګه یې یو شمېر غبرګون لرونکې چارې لکه د خپلو جامو ویستل، ترسره کولې. د هغې لومړنی عادت لکه د نوکانو خوړل د دې لامل وګرځېدل چې په هغې باندې په جبري ډول دستکش واغوندي خو په دې برخه کې هرې چارې لنډمهالی تسکین رامنځته کاوه. ملکې ویکټوریا خپلې لور ته ولیکل، «شارلوټ ته ووایه چې زه له دې څخه په خبرېدو چې هغه په یو شمېر شیانو خوله لګوي، ویرېدلې یم. د انۍ شیطان/شوخ ماشومان نه خوښېږي». په ۱۸۶۳ زکال ولیعهد د خپلو خاطراتو په کتاب کې ولیکل چې «د شارلوټ کوچنی ذهن د هغه د بدن پر وړاندې فعال ښکاري – هغه ډېره عصبي، حساسه او چټک خوی لرونکې ده. خوب یې هم په کافي کچه منظم نه دی او ډېره ډنګره ده». شارلوټ له تاوتریخوالي ډکه غصه لرله. دغې ځوانې نجلۍ لږ وزن درلود او د خوړو په هضمولو کې یې هم ستونزه لرله. {{sfn|Röhl|Warren|Hunt|1998|pp=183–84}}{{sfn|Röhl|1998|p=107}}{{sfn|Van der Kiste|2012|loc=87}}{{sfn|Pakula|1997|p=335}}{{sfn|Röhl|1998|p=106}}

شارلوټ یوه بې تفاوته زده کوونکې وه هغه چاره چې مور یې له امله ورته خواشینې وه ځکه هغې ته زده کړو ډېر ارزښت درلود. د شارلوټ د روزنیزو چارو مسئولینو څرګنده کړه چې هغوی هېڅکله د شهزادګۍ له خوا ورته د جوړو کړو ستونزو په پرتله زیاتې ستونزې تجربه کړې نه دي. آن تردې چې یوځل ویکي خپلې مور ته په یوه لیک کې د شارلوټ اړوند وویل «بې عقلي ګناه نه ده، خو زده کړې په یوې ستونزمنې چارې بدلوي». ولیعهد به هم په ډېر ندرت سره د هغو کسانو اړوند چې دا به یې خواشینې کوله د خپلو افکارو له څرګندولو دډه کوله او په صریح ډول یې خپلو نورو ماشومانو ته لارښوونه کوله چې هغه تشویق کړي او ورسره مرسته وکړي چې خپله دغه ټنبلي ورکه کړي. ملکې ویکټوریا له خپلې لور وغوښتل چې هغې ته د غصه کېدو پر ځای له هغې سرې هڅونکی چلن وکړي، ځکه باور یې درلود چې نه شي کولای له ځوانې شهزادګۍ څخه دا تمه ولري چې هغه دې د ویکي په ډول وي. {{sfn|Pakula|1997|p=335}}{{sfn|Van der Kiste|2012|loc=87}}{{sfn|Van der Kiste|2001}}{{sfn|Packard|1998|p=135}}{{sfn|Röhl|Warren|Hunt|1998|p=183}}

شارلوټ تر ډېره پورې د خپل پلرني نیکه او انۍ د علاقې وړ نجلۍ وه او دا به هم تر ډېره د هغوی لیدو ته ورتلله. پاچا ویلهلم او ملکې اګوستا به هغه د ولیعد او شاهزادګۍ (پلار او مور) پر وړاندې بغاوت ته هڅوله همدارنګه شارلوټ او ورور به یې هم تر ډېره په کورنۍ جنجالونو کې د خپل پلار او مور پر وړاندې د خپل بابا او انۍ لوری نیو. دغه بغاوت ته جرمني لومړي وزیر اتو فون بیسمارک هم لمن وهله ځکه هغه له لیبرال ولیعهد او شهزادګۍ سره سیاسي مخالفتونه لرل. {{sfn|Van der Kiste|2012|loc=60}}{{sfn|Van der Kiste|2001}}{{sfn|MacDonogh|2000|p=36}}{{sfn|Van der Kiste|2012|loc=60}}{{sfn|Röhl|1998|p=101}}{{sfn|Röhl|2014|p=13}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>67wpg9gbj7n5ifqzsc2ve8xxrxt0ym7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د ترکیې د خپلواکۍ جګړه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63700</id>
    <revision>
      <id>284588</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:34:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24757" xml:space="preserve">'''د ترکیې د خپلواکۍ جګړه''' (پیل، د ۱۹۱۹ز کال د مې ۱۹مه – پای، د ۱۹۲۳ز کال د جولای ۲۴مه) د یو لړ پوځي هلو-ځلو ټولګه وه، چې په ''لومړۍ نړیواله جګړه'' کې د ''عثماني سترواکۍ'' د ماتې له امله د یادې سترواکۍ د ځینو برخو له اشغال کېدو او وېشل کېدو وروسته ''د ترکانو ملي غورځنګ'' لخوا ترسره شوې. دغه هلې-ځلې په لوېدیځ کې د یونان، په ختیځ کې د ارمنستان، په سوېل کې د فرانسې، په بېلابېلو ښارونو کې د وفادارانو او بېلتون غوښتونکو، او د قسطنطنیې (استانبول) شاوخوا کې د برتانوي او عثماني پوځیانو پر وړاندې ترسره شوې. په هماغه وخت کې، د لومړۍ نړیوالې جګړې په اوږدو کې ''د ارمنیانو ټولوژنې'' او نورو ''توکمي اقلیتونو د تصفیه کولو'' عملیاتو د ادامي په لړ کې—د ترکیې ملي غورځنګ د ځایي عیسویانو د محوه کولو لپاره د دوی ټولوژنه او تبعید پیل کړ. د یادو هلو-ځلو په پایله کې ''د ترکیې جمهوریت'' جوړ شو.      &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{cite web |year=2007 |title=Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23 |url=http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey |access-date=29 October 2007 |publisher=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;* {{cite book|last1=Üngör|first1=Uğur Ümit|title=The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913–1950|title-link=The Making of Modern Turkey|date=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-965522-9|page=121|language=en|quote=As such, the Greco-Turkish and Armeno-Turkish wars (1919–23) were in essence processes of state formation that represented a continuation of ethnic unmixing and exclusion of Ottoman Christians from Anatolia.|author1-link=Uğur Ümit Üngör}}
* {{cite book|last1=Kieser|first1=Hans-Lukas|url=https://books.google.com/books?id=b53tAAAAMAAJ&amp;q=%22Turkish+war+of+independence%22+%22ethnic+cleansing%22|title=A Quest for Belonging: Anatolia Beyond Empire and Nation (19th-21st Centuries)|date=2007|publisher=Isis Press|isbn=978-975-428-345-7|page=171|language=en|quote=The Treaty of Lausanne in 1923 officially recognized the &quot; ethnic cleansing &quot; that had gone on during the Turkish War of Independence ( 1919 - 1922 ) for the sake of undisputed Turkish rule in Asia Minor .|author1-link=Hans-Lukas Kieser}}
* {{cite journal|last1=Avedian|first1=Vahagn|date=2012|title=State Identity, Continuity, and Responsibility: The Ottoman Empire, the Republic of Turkey and the Armenian Genocide|url=https://academic.oup.com/ejil/article/23/3/797/399905|journal=European Journal of International Law|language=en|volume=23|issue=3|pages=797–820|doi=10.1093/ejil/chs056|issn=0938-5428|quote=The 'War of Independence' was not against the occupying Allies – a myth invented by Kemalists – but rather a campaign to rid Turkey of remaining non-Turkish elements. In fact, Nationalists never clashed with Entente occupying forces until the French forces with Armenian contingents and Armenian deportees began to return to Cilicia in late 1919.|doi-access=free}}
* {{cite book|last1=Kévorkian|first1=Raymond|title=Collective and State Violence in Turkey: The Construction of a National Identity from Empire to Nation-State|date=2020|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-78920-451-3|editor1-last=Astourian|editor1-first=Stephan|page=165|language=en|chapter=The Final Phase: The Cleansing of Armenian and Greek Survivors, 1919–1922|quote=The famous 'war of national liberation', prepared by the Unionists and waged by Kemal, was a vast operation, intended to complete the genocide by finally eradicating Armenian, Greek, and Syriac survivors.|editor2-last=Kévorkian|editor2-first=Raymond|author-link=Raymond Kévorkian}}
* {{cite book|last1=Gingeras|first1=Ryan|title=Fall of the Sultanate: The Great War and the End of the Ottoman Empire, 1908-1922|date=2016|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-967607-1|page=288|language=en|quote=While the number of victims in Ankara's deportations remains elusive, evidence from other locations suggest that the Nationalists were as equally disposed to collective punishment and population politics as their Young Turk antecedents... As in the First World War, the mass deportation of civilians was symptomatic of how precarious the Nationalists felt their prospects were.|author-link=Ryan Gingeras}}
* {{cite book|last1=Kieser|first1=Hans-Lukas|title=[[Talaat Pasha: Father of Modern Turkey, Architect of Genocide]]|date=2018|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-8963-1|pages=319–320|quote=Thus, from spring 1919, Kemal Pasha resumed, with ex- CUP forces, domestic war against Greek and Armenian rivals. These were partly backed by victors of World War I who had, however, abstained from occupying Asia Minor. The war for Asia Minor— in national diction, again a war of salvation and independence, thus in- line with what had begun in 1913— accomplished Talaat's demographic Turkification beginning on the eve of World War I. Resuming Talaat's Pontus policy of 1916– 17, this again involved collective physical annihilation, this time of the Rûm of Pontus at the Black Sea.|author1-link=Hans-Lukas Kieser}}
* {{lay source|template=cite encyclopedia|last1=Kieser|first1=Hans-Lukas|entry=Pasha, Talat|url=https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/pasha_talat|encyclopedia=1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War}}
* {{cite journal|last1=Levene|first1=Mark|date=2020|title=Through a Glass Darkly: The Resurrection of Religious Fanaticism as First Cause of Ottoman Catastrophe|journal=Journal of Genocide Research|volume=22|issue=4|pages=553–560|doi=10.1080/14623528.2020.1735560|s2cid=222145177|quote=Ittihadist violence was as near as near could be optimal against the Armenians (and Syriacs) and in the final Kemalist phase was quantitively entirely the greater in an increasingly asymmetric conflict where, for instance, Kemal could deport &quot;enemies&quot; into a deep interior in a way that his adversaries could not..., it was the hard men, self-styled saviours of the Ottoman-Turkish state, and – culminating in Kemal – unapologetic génocidaires, who were able to wrest its absolute control.|author-link=Mark Levene}}
* {{Cite book|last1=Ze'evi|first1=Dror|title=The Thirty-Year Genocide: Turkey's Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924|last2=Morris|first2=Benny|publisher=[[Harvard University Press]]|year=2019|isbn=9780674916456|location=Cambridge, MA|pages=672|language=en}}
* [[Levon Marashlian]], &quot;Finishing the Genocide: Cleansing Turkey of Armenian Survivors, 1920-1923,&quot; in Remembrance and Denial: The Case of the Armenian Genocide, ed. Richard Hovannisian (Detroit: Wayne State University Press, 1999), pp. 113-45: &quot;Between 1920 and 1923, as Turkish and Western diplomats were negotiating the fate of the Armenian Question at peace conferences in London, Paris, and Lausanne, thousands of Armenians of the Ottoman Empire who had survived the massacres and deportations of World War I continued to face massacres, deportations, and persecutions across the length and breadth of Anatolia. Events on the ground, diplomatic correspondence, and news reports confirmed that it was the policy of the Turkish Nationalists in Angora, who eventually founded the Republic of Turkey, to eradicate the remnants of the empire's Armenian population and finalize the expropriation of their public and private properties.&quot;
* {{cite book|editor-last=Hovannisian|editor-first=Richard G.|title=Remembrance and Denial: The Case of the Armenian Genocide|date=1998|publisher=Wayne State University Press|location=Detroit|isbn=978-0-8143-2777-7|last=Marashlian|first=Levon|author-link=Levon Marashlian|chapter=Finishing the Genocide: Cleansing Turkey of Armenian Survivors, 1920-1923|pages=113–45|quote=Between 1920 and 1923, as Turkish and Western diplomats were negotiating the fate of the Armenian Question at peace conferences in London, Paris, and Lausanne, thousands of Armenians of the Ottoman Empire who had survived the massacres and deportations of World War I continued to face massacres, deportations, and persecutions across the length and breadth of Anatolia. Events on the ground, diplomatic correspondence, and news reports confirmed that it was the policy of the Turkish Nationalists in Angora, who eventually founded the Republic of Turkey, to eradicate the remnants of the empire's Armenian population and finalize the expropriation of their public and private properties.}}
* {{cite book|last1=Shirinian|first1=George N.|title=Genocide in the Ottoman Empire: Armenians, Assyrians, and Greeks, 1913-1923|date=2017|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-78533-433-7|page=62|language=en|quote=The argument that there was a mutually signed agreement for the population exchange ignores the fact that the Ankara government had already declared its intention that no Greek should remain on Turkish soil before the exchange was even discussed. The final killing and expulsion of the Greek population of the Ottoman Empire in 1920–24 was part of a series of hostile actions that began even before Turkey's entry into World War I.}}
* {{cite encyclopedia|title=Ataturk, Mustafa Kemal|encyclopedia=Encyclopedia of Genocide: A-H|publisher=[[ABC-CLIO]]|url=https://www.armenian-genocide.org/kemal.html|date=1999|author1-link=Rouben Paul Adalian|editor-last=Charny|editor-first=Israel W.|language=en|isbn=978-0-87436-928-1|quote=Mustafa Kemal completed what Talaat and Enver had started in 1915, the eradication of the Armenian population of Anatolia and the termination of Armenian political aspirations in the Caucasus. With the expulsion of the Greeks, the Turkification and Islamification of Asia Minor was nearly complete.|last1=Adalian|first1=Rouben Paul}}
* {{cite book|last1=Morris|first1=Benny|title=The Thirty-Year Genocide: Turkey's Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924|title-link=The Thirty-Year Genocide|last2=Ze'evi|first2=Dror|date=2019|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-91645-6|quote=The Greek seizure of Smyrna and the repeated pushes inland— almost to the outskirts of Ankara, the Nationalist capital—coupled with the largely imagined threat of a Pontine breakaway, triggered a widespread, systematic four- year campaign of ethnic cleansing in which hundreds of thousands of Ottoman Greeks were massacred and more than a million deported to Greece... throughout 1914–1924, the overarching aim was to achieve a Turkey free of Greeks.|author-link=Benny Morris|author2-link=Dror Ze'evi}}
* {{cite journal|last1=Meichanetsidis|first1=Vasileios Th.|date=2015|title=The Genocide of the Greeks of the Ottoman Empire, 1913–1923: A Comprehensive Overview|journal=Genocide Studies International|volume=9|issue=1|pages=104–173|doi=10.3138/gsi.9.1.06|s2cid=154870709|quote=The genocide was committed by two subsequent and chronologically, ideologically, and organically interrelated and interconnected dictatorial and chauvinist regimes: (1) the regime of the CUP, under the notorious triumvirate of the three pashas (Üç Paşalar), Talât, Enver, and Cemal, and (2) the rebel government at Samsun and Ankara, under the authority of the Grand National Assembly (Türkiye Büyük Millet Meclisi) and Kemal. Although the process had begun before the Balkan Wars, the final and most decisive period started immediately after WWI and ended with the almost total destruction of the Pontic Greeks ...}}&lt;/ref&gt; 

په داسې حال کې چې، لومړۍ نړیواله جګړه د عثماني سترواکۍ لپاره ''د مودروس اوربند'' سره پای ته ورسېده، ''متحدو ځواکونو'' د سیمو اشغالولو او تصرف کولو ته ادامه ورکړه. د عثماني سترواکۍ قوماندانانو د متحدینو او ''عثماني حکومت'' له امر څخه له دې امله چې ورته وویل شور تر څو خپل ځواکونه تسلیم او منحل کړي، سرغړاوی وکړ. یاد بحران هغه وخت خپل اوج ته ورسېد چې ''شپږم سلطان محمد''، یو معتبر او لوړ پوړی جنرال ''مصطفی کمال (اتاترک) پاشا''، د نظم د بېرته په ځای کولو لپاره ''اناتولیې'' ته ولېږه؛ خو مصطفی کمال د عثماني حکومت، متفقو ځواکونو او مسیحي اقلیتونو په وړاندې ''د ترکیي ملتپالانو مقاومت'' ته توان ورکوونکی او بیا یې مشر شو.

په اناتولیه کې د قدرت په خلا باندې د بیا کنټرول ترلاسه کولو په هڅه کې، متحدینو د یونان لومړی وزیر الفتریوس ونیزلوس وهڅاوه ترڅو یو لښکر اناتولیې ته ولېږي او سمیرنا (ازمیر) ونیسي، چې په غیر مستقیمه توګه د ترکیې د خپلواکۍ جګړې د پیل لامل شو. ډېر بېلابېل ملي کنګرې سره یوځای شوې چې، په انقره کې د ''لویې ملي جرګې'' (GNA) د رامنځته کېدلو لامل شوې، دا د مصطفی کمال په مشرۍ یو مخالف حکومت و چې، د اتحاد او پرمختګ کمېټې له پاتې غړو څخه جوړ شوی و. په عین حال کې، متحدو قدرتونو په عثماني حکومت فشار راوست ترڅو د اساسي قانون اجرا موقوفه کړي، د استازو جرګه وتړي او د ''سیوریس تړون'' چې د ترکیې د ګټو سره په ټکر کې و او د &quot;انقرې حکومت&quot; غیر قانوني اعلان کړی و، لاسلیک کړي.     &lt;ref&gt;Zürcher, Erik Jan. ''The Unionist Factor: The Role of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement, 1905-1926''. Leiden: E.J. Brill, 1984.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Avedian&quot;&gt;{{cite journal|last1=Avedian|first1=Vahagn|date=2012|title=State Identity, Continuity, and Responsibility: The Ottoman Empire, the Republic of Turkey and the Armenian Genocide|url=https://academic.oup.com/ejil/article/23/3/797/399905|journal=European Journal of International Law|language=en|volume=23|issue=3|pages=797–820|doi=10.1093/ejil/chs056|issn=0938-5428|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

په راتلونکي جنګ کې، د قوایې ملي (Kuva-yi Milliye) په نامه غیر منظمې ملېشې په سوېل کې فرانسوي ځواکونو ته ماتې ورکړه او د کاظم کارابکیر پاشا په مشرۍ غیر منظم واحدونه د بالشویک ځواکونو سره د ارمنستان د وېشلو لپاره لاړل، چې په پایله کې یې د ''کارس تړون'' (د ۱۹۲۱ز کال په اکتوبر میاشت کې) لاسلیک شو. د خپلواکۍ د جګړې لوېدیځه جبهه د ګریکو-ترکیې جګړې په نامه مشهوره وه، چې په لومړیو کې یې یوناني ځواکونه د غیر منظم مقاومت سره مخ شول. په هر صورت، په لومړۍ او دویمې انونو جګړو کې د یونانیانو سره د انقرې د ځواکونو د جنګېدلو په پایله کې د عصمت پاشا د قوایې ملي ملېشه په منظم پوځ بدله شوه. یوناني پوځ په کوتاهیا-ایسکیشهېر جګړه کې ښکاره بریا ترلاسه کړه او پرېکړه يې وکړه چې، د انقرې ملت پاله پلازمېنه باندې برید وکړي، ترڅو خپلو اکمالاتي لیکو ته پراختیا ورکړي. ترکان د ساکاریا په جګړه کې بریالي شول او د لوی یرغل په مقابل کې یې ځوابي برید وکړ، چې په ترڅ کې یې یوناني ځواکونه د درې اونیو په اوږدو کې له اناتولیې وشړل. جګړه په اغېزناکه توګه د ازمیر په بېرته نیونې او چاناک قلعې په بحران سره پای ته ورسېده، او په مودانیا کې د یو بل اوربند د لاسلیک لامل شوه.

په انقره کې لویه ملي جرګه (GNA) د ترکیې د مشروع حکومت په توګه وپېژندل شوه، چې د لوزان تړون یې (د ۱۹۲۳ز کال په جولای میاشت کې) لاسلیک کړ، دا تړون د سیوریس تړون په پرتله د ترکیې لپاره ګټمن و. متحدینو د اناتولیې او ختیځ تریس ښارونه تخلیه کړل، عثماني خلافت ړنګ شو او ټولواکي یا سلطنت منسوخ شو او د ترکیې ملي جرګې (چې تر ننه پورې د ترکیې بنسټیزه مقننه اداره ده) د ۱۹۲۳ز کال د اکتوبر په ۲۹ مه د ترکیې جمهوریت اعلان کړ. د جګړې، د عیسویانو تبعید، د عثماني سترواکۍ تجزیه کېدنې او ټولواکۍ یا سلطنت د منسوخېدنې سره، د عثماني خلافت دور پای ته ورسېد، او د اتاترک د اصلاحاتو په مرسته، ترکانو د ترکیې عصري، سیکولر ملي-حکومت جوړ کړ.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Suny|first1=Ronald Grigor|author-link=Ronald Grigor Suny|title=&quot;They Can Live in the Desert but Nowhere Else&quot;: A History of the Armenian Genocide|title-link=They Can Live in the Desert but Nowhere Else|date=2015|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-6558-1|pages=364–365}} The Armenian Genocide, along with the killing of Assyrians and the expulsion of the Anatolian Greeks, laid the ground for the more homogeneous nation-state that arose from the ashes of the empire. Like many other states, including Australia, Israel, and the United States, the emergence of the Republic of Turkey involved the removal and subordination of native peoples who had lived on its territory prior to its founding.

* {{lay source|template=cite encyclopedia|author=Ronald Grigor Suny|date=26 May 2015|title=Armenian Genocide|url=https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/armenian_genocide|encyclopedia=1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War}}&lt;/ref&gt;

== د لومړۍ نړیوالې جګړې پای: د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر له میاشتې څخه د ۱۹۱۹ز کال د مې تر میاشتې پورې ==
د ۱۹۱۸ز کال د اوړي په میاشتو کې، د محور قدرتونو مشران پوه شول چې، د عثماني سترواکۍ په ګډون یې په لومړۍ نړیواله جګړه کې ماتې خوړلې ده. تقریباً په هممهاله توګه، د سپتمبر په ورستیو او د اکتوبر په لومړیو کې، د فلسطین او بیا د مقدونیې جبهو سقوط وکړ. د فلسطین په جبهه کې عثماني پوځونو له برتانویانو کلکه ماتې وخوړله، چې اناتولیې ته یې لاره خلاصه کړله. په بالکان کې، د بلغارستان د اوربند د لاسلیک ناڅاپي پرېکړې، له قسطنطنیې (استانبول) څخه ویانا او برلین ته اړیکه پرې کړه او بې دفاع عثماني پلازمېنه یې برید ته پرانیستې پرېښوده.      

د سترو جبهو تر ماتېدو وروسته، ستر وزیر طلعت پاشا د یوه اوربند د لاسلیک کولو قصد وکړ او د دې لپاره چې د نوي حکومت سره د اوربند تړون په نسبتاً اسانه شرایطو لاسلیک شي، د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۸ مه نېټه یې استعفا ورکړه. د مودروس تړون د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۳۰ مه نېټه لاسلیک شو، چې د عثماني سترواکۍ لپاره یې لومړۍ نړیواله جګړه پای ته ورسوله. دوه ورځې وروسته د اتحاد او پرمختګ کمېټې (CUP) چې عثماني سترواکي یې له ۱۹۱۳ز کال راهیسې د یو-ګوندي دولت په توګه اداره کوله، خپله وروستۍ کنګره جوړه کړه، په کومه کې چې د دغه ګوند د منحلېدو پرېکړه وشوه. طلعت، انور پاشا، کمال پاشا او د اتحاد او پرمختګ کمېټې څلور نور لوړ پوړي غړي په هماغه شپه په یوه الماني توغندي ویشتونکې بېړۍ کې له عثماني سترواکۍ وتښتېدل او هېواد یې د قدرت په خلا کې پرېښود. &lt;ref&gt;{{cite web |title=MONDROS MÜTAREKESİ |url=https://islamansiklopedisi.org.tr/mondros-mutarekesi |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923182425/https://islamansiklopedisi.org.tr/mondros-mutarekesi |archive-date=23 September 2019 |access-date=15 March 2021 |publisher=TDV İslam Ansiklopedisi |language=Turkish}}&lt;/ref&gt; 

=== د مودروس اوربند او اشغال ===
د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۳۰ مه نېټه د عثماني سترواکۍ او د لومړۍ نړیوالې جګړې د متحدینو ترمنځ د مودروس د اوربند تړون لاسلیک شو، چې د لومړۍ نړیوالې جګړې د منځني ختیځ په ډګر کې یې دښمنۍ پای ته ورسولې. د تړون په بنسټ، عثماني پوځ باید منحل شوی وای، سمندري ځواکونه یې متحدینو ته سپارل شوي وای او په قفقاز او پارس کې اشغال کړې سیمې یې باید تخلیه کړې وای. سربېره پر دې، د تړون اوومې مادې متحدینو ته دا حق ورکړی و چې، هغه جنګي کلاوې چې د دردانیل او باسپورس تنګي یا ابنا ګانې ورڅخه کنټرولېدې، ونیسي؛ او د &quot;بې نظمۍ په صورت کې&quot; د هرې هغې سیمې نیول چې امنیت ته په کې ګواښ وي، په ځانګړې توګه شپږ ختیځ ولایتونه چې د اتحاد او پرمختګ کمېټې د حکومت لخوا په کې د عثماني ارمنیانو ټول وژنه ترسره شوې وه. د &quot;اوس لپاره&quot;، د هوهینزولرن، هابسبورګ او رومانوف په برخلیک اخته عثماني کورنۍ وتښتېدله ترڅو د خپلې سترواکۍ اداره کولو ته ادامه ورکړي، که څه هم چې، د پاتې حاکمیت په قیمت ورته پرېوته.    &lt;ref&gt;Mango, ''Atatürk'', chap. 10: Figures on a ruined landscape, pp. 157–85.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Edward J. Erickson|Erickson, Edward J.]], ''Ordered To Die'', chap. 1.&lt;/ref&gt;

د ۱۹۱۸ز کال د نوومبر په ۱۳ مه نېټه یوه فرانسوي لوا د عثماني پلازمېنې او ورته نږدې اړوندو سیمو د نیولو لپاره قسطنطنیې ته د ننه شوه. له دې وروسته، د جنګي بېړیو یوه ډله چې برتانوي، فرانسوي، ایټالوي او یونانی بېړۍ په کې شاملې وې، راتلونکې ورځ په قسطنطنیه کې ۵۰۰۰۰ پوځیان ځای پر ځای کړل. متحدو ځواکونو وضاحت ورکړ چې یاد اشغال لنډمهالی دی او موخه یې د ټولواکۍ، خلافت او اقلیتونو ساتنه ده. د مودروس اوربند برتانوي لاسلیک کوونکي- سومرسېت ارتر ګاف- کالتروف- د درې ګونو متحدینو د دریځ د واضح کولو په ترڅ کې وویل چې دوی هیڅ اراده نه لري چې عثماني حکومت وران کړي یا یې د &quot;قسطنطنیې د قبضه کولو&quot; له لارې تر پوځي اشغال لاندې راولی. په داسې حال کې چې، د حکومت ورانول او د متحدو هېوادونو ترمنځ د عثماني سترواکۍ وېشل، د لومړۍ نړیوالې جګړې له پیل څخه د متحدینو ستره موخه وه. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;Jowett, S. Philip, Kurtuluş Savaşı'nda Ordular 1919-22, çev. Emir Yener, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.&lt;/ref&gt;''Empire &lt;ref&gt;Nur Bilge Criss, ''Istanbul under Allied Occupation 1918–1923'', p. 1&lt;/ref&gt;''

== سرچينې ==</text>
      <sha1>but7pefr2cvu2up8t9sdyog34dhdfz9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د قفقاز جګړه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63701</id>
    <revision>
      <id>284589</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:36:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12771" xml:space="preserve">'''د قفقاز جګړه''' یا '''د قفقاز لښکر کشي''' (په انګلیسي: '''Caucasus campaign''') د ''روسیې سترواکۍ'' او ''عثماني سترواکۍ'' ترمنځ د وسلوالو نښتو ټولګه وه چې، وروسته ارمنستان، اذربایجان، ګرجستان، د شمالي قفقاز غرنی جمهوریت، د المان سترواکۍ، د مرکزي کسپین دیکتاورۍ او د برتانیې سترواکۍ هم د ''لومړۍ نړیوالې جګړې'' په اوږدو کې ''د منځني ختیځ جبهې'' د برخې په توګه په کې ګډون وکړ. د قفقاز جګړه له سویلي قفقاز څخه د ارمنستان تر لوړو سیمو پورې وغځېد او تر ترابزون، بیتلیس، موش او وان پورې ورسېده. د ځمکنیو جګړو سره په ''تور سمندر'' کې سمندریزې نښتې هم ملې وې.

د ۱۹۱۷ز کال په فبروري کې، ''د روسیې له انقلاب'' وروسته په سیمه کې د روسیې پرمختګ ودرېد. ''د روسیې قفقاز پوځ'' ډېر ژر تجزیه شو او د نوي ارمنستاني حکومت چې، له ''داوطلبو ارمني ځواکونو'' او ''غیر منظمو واحدونو'' سره''،'' چې مخکې د روسي پوځونو برخه وه، څخه تشکیل شوی و، تعویض شو. د ۱۹۱۸ز کال په اوږدو کې سیمه لاهم د مرکزي کسپین دیکتاتورۍ، د ''غرني ارمنستان جمهوریت'' او د ''دانسترفورس'' په مستعار نامه د متحدینو یو مداخله کوونکی ځواک، چې د بین النهرین او غرب له جبهو څخه رامنځته شوی و، د استقرار شاهد و.      

د ۱۹۱۸ز کال د مارچ په ۳ مه نېټه، د عثماني سترواکۍ او روسیې ترمنځ د ''برست-لیتوفسک تړون'' سره جګړه پای ته ورسېده او د ۱۹۱۸ز کال د جون په ۴ مه نېټه عثماني سترواکۍ د ارمنستان، آزربایجان او ګرجستان سره د ''باتوم تړون'' لاسلیک کړ. د دې سره-سره، نښتو دوام پیدا کړ ځکه چې عثماني سترواکي لاهم د مرکزي کسپین دیکتاتورۍ، د غرني ارمنستان جمهوریت او د برتانیې د سترواکۍ دانسترفورس سره ښکېله وه، تر هغه پورې چې د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۳۰مه نېټه د ''مودروس اوربند'' لاسلیک شو. د ارمنیانو ټولوژنه د یادې جګړې د بهیر په اوږدو کې ترسره شوه.

== مخینه ==
د عثماني سترواکۍ اصلي موخه په قفقاز کې د سیمو بېرته نیول وو، د هغو سیمو په ګډون چې ''د روسو-ترکیې، ۱۸۷۷-۷۸ز کلونو'' د جګړې په پایله کې د روسیې سترواکۍ ورځنې نیولې وې. د عثماني ځواکونو لپاره د قفقاز جګړې ستراتیژیکې موخې د ارتیین، اردهان، قارص او باتوم بندر بېرته نیول وو. په دې سیمه کې بریا له پولنډي او ګالېشیایي جبهو څخه دې جبهې ته د روسي ځواکونو د انحراف په معنا وه. قفقاز ته لښکر کشۍ به په روسي ځواکونو منحرفوونکی اغېز کړی وای. د عثماني سترواکۍ دغه پلان د المان د ګټو سره همغږي لرله. المان د سرچینو د کمښت تشه ډکه کړه او د عثماني پوځ دریم پوځي ځواک مطلوبې منحرفونې ته د رسېدو لپاره وکارول شو. د جګړې وزیر انور پاشا هیله لرله چې بریا به د قفقاز د مسلمانانو د بغاوت سره په ګډه، تفلس او هاخوا ته د لارې پرانیستل اسانه کړي. د عثماني سترواکۍ ستراتیژیکه موخه د روسیې له لاسه د کسپین سمندر شاوخوا د هایدروکاربن د سرچینو ویستل وو. &lt;ref name=&quot;caven 1&quot;&gt;{{cite book|last=Hinterhoff|first=Eugene|title=Persia: The Stepping Stone To India|series=Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of World War I|volume=4|publisher=Marshall Cavendish Corporation|year=1984|location=New York|isbn=0-86307-181-3|pages=499–503}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pollard&quot;&gt;{{cite book|author-link=A. F. Pollard|first=A. F.|last=Pollard|title=A Short History of the Great War|url=https://archive.org/details/ashorthistorygr00pollgoog|chapter=The first winter of the war|location=London|publisher=Methuen|year=1920}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;oilfactor&quot;&gt;{{cite book|title=The Encyclopedia Americana|year=1920|volume=28|page=403}}&lt;/ref&gt; 

روسیې د قفقاز جبهه د ختیځې (اروپایي) هغې په پرتله د لږ اهمیت وړ ګڼله. ختیځه جبهه د روسیې د تر ټولو ډېر انساني ځواک او سرچینو څخه برخمنه وه. روسیې په ۱۸۷۷ز کال کې د قارص ښار له ترکانو څخه نیولی و او د قارص او تورم بندر د بېرته نیولو په پار د قفقاز په لور د عثمانیانو پرمختګ ته اندیښمنه وه. د ۱۹۱۵ز کال په مارچ میاشت کې، د روسیې د باندنیو چارو وزیر، سرګي سازونوف، د برتانیې سفیر جورج بوچانان او د فرانسې سفیر وریس پالیولوګ سره په لیدنه کې وویل چې له جګړې وروسته د بادوامه توافق لپاره باید روسیه په قسطنطنیه (د عثماني سترواکۍ پلازمېنه)، د باسفوروس او دردانیل ابنا ګانو، د مرمرې سمندر، د انوس-میدیا تر لیکې پورې سویلي ترېس او همدارنګه د با سفوروس، ساکاریا سیند او د ازمیت خلیج ته نږدې نامشخصې نقطې ترمنځ د اناتولیې د تور سمندر ساحل ځینې برخو، بشپړ تسلط ولري. د روسیې تزاري ریژیم نیت درلود تر څو د شمالي اناتولیې او استانبول مسلمان نفوس د باور وړ قزاق مهاجرینو سره تعویض کړي.&lt;ref&gt;{{cite book|first=Ronald Park|last=Bobroff|title=Roads to glory – Late Imperial Russia and the Turkish Straits|location=London|publisher=I.B. Tauris|year=2006|isbn=1-84511-142-7|page=131}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=R. G.|last=Hovannisian|title=Armenia on the Road to Independence, 1918|url=https://archive.org/details/armeniaonroadtoi00hova|url-access=registration|publisher=University of California Press|location=Berkeley and Los Angeles|year=1967|page=[https://archive.org/details/armeniaonroadtoi00hova/page/59 59]}}&lt;/ref&gt;

برتانویانو د انور پاشا د خپلواک ماورای قفقاز د رامنځته کولو د موخې د مخنیوي لپاره د روس انقلابي ځواکونو سره یوځای شول. د انګلیس-ایران د نفتو شرکت د عثماني سترواکۍ د جاه طلبیو په وړاندیز شوې لاره کې واقع و او د ایران په ټوله سترواکۍ کې، پرته له اذربایجان، ګیلان، مازنداران، اسدراباد او خراسان ولایتونو څخه یې د پترولیمو ذخیرو د استخراج انحصاري حق درلود. د برتانیې حکومت په ۱۹۱۴ز کال کې، مخکې له جګړې، د سمندریزو ځواکونو د تیلو د اکمالاتو لپاره له یاد شرکت سره قرارداد کړی و.   &lt;ref name=&quot;oilfactor2&quot;&gt;{{cite book|title=The Encyclopedia Americana|year=1920|volume=28|page=403}}&lt;/ref&gt;

== ځواکونه ==

=== عثمانیان ===
عثمانیانو په سیمه کې د دریم پوځ په نامه یو مستقر پوځ درلود. په ۱۹۱۶ز کال کې یې مرستندوی ځواکونه ورته را ولېږل او دویم پوځ یې جوړ کړ. د نښتې په پیل کې د عثمانیانو د ترکیبي ځواکونو شمېر د ۱۰۰۰۰۰ څخه تر ۱۹۰۰۰۰ تنو رسېده. د دغو ځواکونو ډېرې برخې خورا کمزورې وسله لرله. 

=== روسیه ===
روسیې له جګړې وړاندې، د قفقاز لوی نایب ایلاریون ورونتسوف-داشکوف په قوماندانۍ، د روسیې قفقاز پوځ همالته مېشت کړی و، چې شمېر یې ۱۰۰۰۰ تنه و. حقیقي قوماندان د هغه د پرسونل رییس جنرال نیکولای یودینیچ و. د قفقاز جګړې په پیل کې، روسان مجبور شول ترڅو د تاننبرګ او ماسوري جهیلونو په جګړه کې د ماتې خوړلو له امله تقریباً خپل نیمایي ځواکونه بروس ته ولېږي او یوازې ۶۰۰۰۰ سرتېري د ځان سره پرېږدي. سربېره پر دې، دا پوځ د ارمني جنرالانو نظربکوف، سیلیکیان او پیروموف سره چې په قفقاز کې پاتې شول، له خورا ډېر ارمني ملاتړ څخه برخمن و. د روسیې قفقاز پوځ په ۱۹۱۷ز کال کې شو پشو شو، ځکه چې د روسیې پوځ منظمو واحدونو له انقلاب وروسته لومړۍ لیکه پرېښوده. تر ۱۹۱۷ ز کال پورې، هغه وخت چې د روسیې قفقاز پوځ تجزیه شو، په یاده جبهه کې د ارمني توکم ۱۱۰۰۰۰—۱۲۰۰۰۰ سرتېري موجود وو. ختیځ ته نږدې د عثماني ځواکونو سره د جګړې په وخت کې، د ارمنیانو مجموعي شمېر ۱۵۰۰۰۰ تنو ته ورسېده (د نورو متحدو ځواکونو په ګډون).&lt;ref&gt;{{cite book|first=Fridtjof|last=Nansen|title=Armenia and the Near East|series=Middle East in the Twentieth Century|location=New York|publisher=Da Capo Press|year=1976|page=310|isbn=0-306-70760-8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Kayaloff|first=Jacques|title=The Battle of Sardarabad|series=Near and Middle East Monographs|volume=10|location=Paris|publisher=Mouton|year=1973|page=73|isbn=3-11-169459-3}}&lt;/ref&gt;

=== ارمنستان ===
د ۱۹۱۴ز کال په دوبي کې، د روسیې د وسلوالو ځواکونو تر نظر لاندې د داوطلبو ارمنیانو واحدونه رامنځته شول. یاد واحدونه په لومړیو کې د قفقاز نایب السلطنه لخوا د پوځي واحدونو په توګه (نه د روسیي قفقاز د امر لاندې برخې په توګه) رامنځته شول. د یادو ځواکونو قومانداني اندرانیک اوزانین کوله. نور مشران یې درستامات کانایان، همازاسپ سروندزیتیان، ارشاک ګافایان او سارګیس مهرابیان وو. یو عثماني استازی کاریکین باسفیرمادجان (ارمین کارو) د دې ځواک سره متحد شوی و. په لومړیو کې، دوی ۲۰۰۰۰ تنه وو، خو د نښتې په اوږدو کې ریپوټ ورکړل شو چې شمېر یې زیات شوی دی. د ۱۹۱۶ز کال په وروستیو کې، نیکولای یودینیچ پریکړه وکړه چې، یا دا واحدونه د روسیې قفقاز پوځ سره ګډ کړي یا یې منحل کړي.

د یادو نښتو په اوږدو کې، د ارمنیانو د خپلواکۍ غورځنګ د ارمني فدایانو (په ارمني ژبه: Ֆէտայի ''Fētayi'') مشري کوله. یاد غیر نظامي ځواکونه د مشهورو مشرانو لکه د سباستیا مراد (په ارمني ژبه: Սեբաստացի Մուրատ ''Sebastats'i Murat'') لخوا تنظمېدل. دوی عموماً د ارمني پارتیزیان ډلو په نامه یادېدل. د ارمنستان د ملي جرګې رییس بوغوس نوبار د ۱۹۱۹ز کال د پاریس د سولې په کانفرانس کې اعلان وکړ چې، دوی د اصلي ارمني واحدونو ملتیا کوي. د روسیې دفاعي لیکه له وان څخه تر ازربایجان پورې د یادو واحدونو لخوا اداره کېدله.&lt;ref name=&quot;bogus&quot;&gt;[[Boghos Nubar]] the president of the &quot;[[Armenian National Assembly]]&quot; declared to [[Paris Peace Conference, 1919]] through a letter to French Foreign Office – December 3, 1918&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>bh0p6awgwkks4btne6addr9grae1bdu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Nick Moss</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63702</id>
    <revision>
      <id>284591</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:50:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Nick Moss}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۰۷:۵۰, ۱۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>nb62rwd5lzeyrldfjs2sm7dhncp4u0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واورین کېموپلاژ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63703</id>
    <revision>
      <id>284592</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:01:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17262" xml:space="preserve">'''واورین کېموپلاژ''' یا '''واورینه بڼه بدلونه''' (په انګلیسي: '''Snow camouflage''') په ژمي کې د نتیجه ورکوونکي کېموپلاژ [کېموپلاژ په انګلیسي camouflage: د یو حیوان یا جسم د پټونې یا کوم بل جسم ته د تغیر شکل ورکولو په خاطر د موادو، رنګ آمیزۍ یا د نښو د ترکیب کارولو ته ویل کېږي.] لپاره د رنګ آمیزۍ یا نقشو کارونه ده، چې ډېری د دوبي کېموپلاژ سره یو ځای وي. د دوبي بېلګې معمولاً د خړو او نسواري څخه تر تورو رنګونو د ترکیب کولو څخه په ګیچو,نکې ډول نقاشي کېږي، په داسې حال چې، په ژمنیو بېلګو کې سپین رنګ ډېر کارول کېږي ترڅو د واورینو منظرو سره تطابق پیدا کړي.

په حیواناتو کې، بدلېدونکی واورین کېموپلاژ د بیل ژمني وزر یا ورګ سره د موسمي پولیفینیزم (seasonal polyphenism) یو ډول دی. یاده بڼه بدلونه په الوتونکو لکه ډبریزې سیسۍ، سوی شکلو لکه قطبي سوی، د مسټلډای (mustelids) کورنۍ لکه یو ډول نولی (stoat) او د سپیو له کورنۍ (canid) یو حیوان، قطبي یا سپینه ګیدړه، کې موندل کېږي. څرنګه چې یادو ژویو په بیله توګه تکامل کړی دی، مشابه ظاهر یې د نږدې تکامل له امله دی. واورین کېموپلاژ د طبیعي انتخاب د لومړنیو شواهدو لپاره وکارول شو. سربېره پر دې، ځینې قطبي نوعي لکه واورین کونګ او قطبي اېږ د ټول کال په اوږدو کې سپین پاتې کېږي.  

په پوځي کارَوَنه کې، سرتېري ډېری یا د دوی د اوړي په ګیچ کوونکې ډول-نقاشي شوی یونیفورم د ژمني نسبتاً پېړ واورین کموپلاژ یونیفورم سره چې ډېره برخه یې سپین رنګ لري یا د تکو سپینو بالا پوښونو سره بدلوي، ترڅو یې د جامو رنګ د واورې سره تطابق پیدا کړي او د دښمن لخوا په اسانۍ په نښه نشي. ځینې پوځونه په مخ او څټ اغوستل کېدونکی یا دوه مخی یونیفورم کاروي چې په هر مخ یې د موسم مطابق نقاشي شوې وي. موټرو او وسلو ته ځینې وخت له سره سپین رنګ ورکول کېږي. کله-کله، الوتکې ته هم د واورین کېموپلاژ رنګ ورکول کېږي.     

== د حیواناتو تر منځ ==

=== سپین رنګ د کېموپلاژ په توګه ===
چارلز داروین په ۱۸۵۹ز کال کې &quot;''ژوندیو نوعو د اصل په اړه''&quot; تر عنوان لاندې د ده په چاپ شوي کتاب کې، د سیسیو د سپینې ژمنۍ رنګ آمیزۍ یادونه کړې ده:&lt;ref name=&quot;Origin&quot;&gt;{{cite book|author=Darwin, Charles|author-link=Charles Darwin|title=Origin of Species|publisher=Murray|year=1859|page=84|title-link=Origin of Species}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;کله چې موږ وینو... په ژمي کې غرنۍ سیسۍ سپینه، سور-ګروس (یو ډول الوتونکی دی) د سورساندي (یو ډول بوټی چې تل شین وي او ګلابي رنګ ګلان لري) په رنګ او تور-ګروس د تورې خټینې ځمکې په رنګ، موږ باید باور وکړو چې دا رنګونه د یادو الوتونکو د مرستې لپاره دي... له خطر څخه د دوی د ژغورنې لپاره.   &lt;ref name=&quot;Origin&quot; /&gt;&lt;/blockquote&gt;د قطبي حیواناتو سپین محافظتي رنګ د بڼې بدلونې د لومړني زده کوونکي، طبیعت پوه الفریډ رسل والېس په واسطه د ده د ۱۸۸۹ز کال چاپ کتاب ''داروینیزم'' کې وڅېړل شو؛ هغه قطبي اېږ، امریکایي قطبي سوی، واورینه ګیدړه او شنقار (gyr falcon) د ټول کال په اوږدو کې د سپین پاتې کېدونکو ژویو په لیست کې ثبت کړل، په داسې حال کې چې قطبي ګیدړ، قطبي سوی، ارمین (ermine) او سیسۍ خپل رنګ بدلوي او &quot;ښکاره توضیح&quot; ورته لري، هغه دا چې د پټېدنې په پار دا کړنه ترسره کوي، یاد کتاب د داروینیزم د زوال په پېر کې لیکل شوی. وروستنیو زولوژي پوهانو لکه هیو بي. کاټ د نوموړي مشاهدات تکرار کړي او زیاته کړې یې ده چې، د شمالي قطب نور حیوانات لکه د اوږدو ویښتو لرونکي غوایي (musk ox)، ګَوَزه (moose)، قطبي غرڅه، خېټور (یو ډول ژوی دی) او کارغه هیڅ وخت سپین رنګ نه خپلوي &quot;ان د دوی د سیمې په ډېرو یخو برخو برخو کې.&quot; کاټ متوجه شو، هم هغه حیوانات چې ښکار کوي لکه قطبي اېږ او نولی او هم هغه حیوانات چې ښکار کېږي لکه سیسۍ او غرنی سوی بڼې بدلولو ته اړتیا لري ترڅو، په ترتیب سره له ښکار او ښکاري پټ شي. سره د دې چې د الوتونکو عالم ډبلیو. ایل. این. ټیکل په مرغانو کې د سپین وزر لپاره د وړاندیز شوو وضاحتونو  له بیا کتنې وروسته لیکي &quot;په دې پایله سترګې پټول ستونزمن دي چې، د اوړي پټ خړ وزرونه (د سیسیو لپاره) په واوره کې په غیب بدلېږي او د دې لپاره یې سپین وزرونه د تطابق یوه بله پټه ځانګړنه ده.&quot; سربېره پر دې، دی یادونه کوي چې &quot; د ژمنیو وزرونو سره-سره په شمال ختیځ ایسلېنډ کې، په ژمي کې اکثره سیسۍ د شنقارانو په واسطه وژل کېږي&quot;، د پټېدنې په توګه د سپین رنګ د تطابق لپاره خورا لږ تجربوي شواهد وجود لري.       &lt;ref&gt;{{cite book|author=Alfred Russel Wallace|title=Darwinism - An Exposition Of The Theory Of Natural Selection - With Some Of Its Applications|url=https://books.google.com/books?id=VaV9CgAAQBAJ&amp;pg=PT180|year=2015|orig-year=1889|publisher=Read Books|isbn=978-1-4733-7510-9|page=180}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Cott, Hugh B.|author-link=Hugh B. Cott|date=1940|title=Adaptive Coloration in Animals|title-link=Adaptive Coloration in Animals|publisher=Methuen|pages=[https://archive.org/details/adaptivecolorati00cott/page/22 22–23]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Tickell|first1=W. L. N.|title=White Plumage|journal=Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology|date=March 2003|volume=26|issue=1|pages=1–12|jstor=1522461}}&lt;/ref&gt;

=== موسمي پوليفینیزم ===
د لرې شمال ځینې حیوانات لکه واورین پوندی سوی (showshoe) او قطبي سویان، قطبي ګیدړ، نولی او ډبریزه سیسۍ د خپل پوستکي رنګ ته د اوړي له نسواري یا خړ کېموپلاژ څخه په ژمي کې سپین رنګ ته بدلون ورکوي (د ورګ اچونې او بڼریژون او نوي پت یا بڼکو د ودې له لارې)؛ د سپیو له کورنۍ (dog family) قطبي ګیدړه یوازېنۍ نوعه ده چې دا کړنه ترسره کوي. سربېره پر دې هغه قطبي سویان چې د کاناډا په لرې شمال کې ژوند کوي، چېرې چې دوبی ډېر لنډ دی، د ټول کال په اوږدو کې سپین پاتې کېږي. څرنګه چې، یادو حیواناتو په بشپړه توګه بېلو ډلو کې، په بیله توګه تکامل کړی، د رنګ آمیزۍ ورته والی یې د نږدې تکامل له امله دی، د دې اټکل په بنسټ چې، طبیعي انتخاب په یوه ځانګړي چاپېریال کې، یوه ځانګړې رنګ آمیزي غوره کوي.  &lt;ref name=&quot;Churchill&quot;&gt;{{cite web |year=2011 |title=Arctic Wildlife |url=http://churchillpolarbears.org/churchill/arctic-wildlife |access-date=22 December 2011 |publisher=Churchill Polar Bears}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ParksCanada&quot;&gt;{{cite book|title=The Status of Arctic Hare (Lepus arcticus bangsii) in Insular Newfoundland|url=http://www.env.gov.nl.ca/env/wildlife/endangeredspecies/ssac/arctic_hare.pdf|publisher=Newfoundland Labrador Department of Environment and Conservation|author=Hearn, Brian|date=20 February 2012|access-date=3 February 2013|page=7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Rohwer|first1=Sievert|title=The Social Significance of Avian Winter Plumage Variability|journal=Evolution|date=1975|volume=29|issue=4|pages=593–610|url=https://www.researchgate.net/publication/248017268|doi=10.2307/2407071|pmid=28563094|jstor=2407071}}&lt;/ref&gt;

د ویلو ګروس د سکاټلنډي او سکندنویایي اوسېدونکو ترمنځ موسمي پولیفینیزم توپیر لري. په سکاټلنډ کې، ګروس دوه وزرونه لري (نسلي او غیر نسلي)، په داسې حال کې چې په سکندنویا سپین مورف (د یو حیوان یا نبات د بېلابېلو نوعو څخه یوه) کې یې درېیم وزر هم وجود لري. د دې امر لپاره جنیتیکي بنسټ په میلانین رنګ کې نه دی او احتمالاً لامل یې اصلاحي بدلونونه دي. په پسرلي کې یې د ښځینه جنس د پڼرېژۍ کړنه، د دوی د وزرونو په حالت پورې اړه لري: کله چې یې د وزرونو ډېره برخه سپینه وي په واوره کې مېشتېدلو ته میل لري، خو کله چې یې وزرونه تور وي د هستوګنې لپاره د لوڅې او واورینه ځمکې ترمنځه پوله ټاکي. داسې برېښي چې دوی د خوړو د څرنګوالي او کېموپلاژ ترمنځ ترټولو ښه انډول غوره کوي.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Skoglund|first1=Pontus|last2=Höglund|first2=Jacob|title=Sequence Polymorphism in Candidate Genes for Differences in Winter Plumage between Scottish and Scandinavian Willow Grouse (Lagopus lagopus)|journal=PLOS ONE|date=2010|volume=5|issue=4|pages=e10334|doi=10.1371/journal.pone.0010334|pmid=20428241|pmc=2859059|bibcode=2010PLoSO...510334S|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Steen|first1=Johan B.|last2=Erikstad|first2=Kjell Einar|last3=Høidal|first3=Karsten|title=Cryptic Behaviour in Moulting Hen Willow Ptarmigan Lagopus l. lagopus during Snow Melt|journal=Ornis Scandinavica|date=1992|volume=23|issue=1|pages=101–104|doi=10.2307/3676433|jstor=3676433}}&lt;/ref&gt;

د نړیوالې تودوخې له امله اقلیمي بدلونونه د ځمکې له مخه په تدریجي توګه د واورې کمېدنې او د قطبي حیواناتو د پوستکي د موسمي رنګ ترمنځ د عدم تطابق لامل کېږي. &lt;ref&gt;{{cite journal|author1=Mills, L. Scott|author2=Marketa Zimova|author3=Jared Oyler|author4=Steven Running|author5=John T. Abatzoglou|author6=Paul M. Lukacs|title=Camouflage mismatch in seasonal coat color due to decreased snow duration|journal=PNAS|year=2013|volume=110|issue=18|pages=7360–7365|doi=10.1073/pnas.1222724110|pmid=23589881|bibcode=2013PNAS..110.7360M|pmc=3645584|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== پوځي کاروَنه ==
په پوځونو کې د موسم د بدلېدو سره د بدلېدونکې رنګ آمیزۍ اصل کارول کېږي.

=== لومړۍ نړیواله جګړه ===
په لومړۍ نړیواله جګړه کې، د بڼه بدلوونکو (camoufleurs) په نامه مشهورو هنرمندانو په واسطه د مشاهدې او ویشتنې ځایونه په ګیچونکو بېلګو د لاس په وسیله نقاشي کېدل او دوی به کله-کله په موسمي توګه د دوی بېلګو ته بدلون ورکاوه. د پوځیانو یونیفورم به ډېری یو رنګ و، لکه د برتانیې خاکي (khaki)، خو واورینې کېموپلاژ جامې په ۱۹۱۷ز کال کې ځینو پوځونو وکارولې. د بېلګې په ډول، د اتریش-هنګري سرتېرو د ايټالیې په جبهه کې سکي (skis) کاروله او واورینې کېموپلاژ جامې یې په تن کولې او د خپل یونیفورم د پاسه یې بالاپوښونه اغوستل او د یونیفورم د خولۍ د پاسه یې سپینه ټوټه راکشوله.   &lt;ref&gt;{{cite book|last1=Newark|first1=Tim|title=Camouflage|date=2007|publisher=Thames &amp; Hudson|isbn=978-0-500-51347-7|pages=54–57}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Bull|first=Stephen|title=Encyclopedia of Military Technology and Innovation|url=https://books.google.com/books?id=HN3AUx_3Mn4C&amp;pg=PA53|year=2004|publisher=Greenwood|isbn=978-1-57356-557-8|page=53}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Englund|first=Peter|title=The Beauty And The Sorrow: An intimate history of the First World War|url=https://books.google.com/books?id=uyGO5hKCYhoC&amp;pg=PA211|year=2011|publisher=Profile Books|isbn=978-1-84765-430-4|page=211}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=The Austro-Hungarian Army on the Italian Front, 1915–1918 |url=http://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205355172 |access-date=13 April 2017 |publisher=Imperial War Museum |ref=Q 112613}}&lt;/ref&gt;

=== دویمه نړیواله جګړه ===
په دویمه نړیواله جګړه کې ډېرو پوځونو د شمالي اروپا په هېوادونو کې، بېلو ژمنیو جامو ته په بالاپوښونو ترجیح ورکوله. وافین ایس ایس (Waffen-SS) یو قدم وړاندې ولاړ، په مخ او څټ اغوستل کېدونکې جامې یې د ژمي او مني د بیلو طرحو سره او همدارنګه سپين ژمني بالاپوښونه یې ایجاد کړل. د المان نور واحدونه چې په ختیځه اروپا کې جنګېدل په لومړیو کې یې د ژمي لپاره تیاري کمزورې وه او مجبور وو ترڅو د دوبي په معمولي جامو اکتفا وکړي، خو د ۱۹۴۲-۱۹۴۳ز کلونو په ژمي کې نوي دوه-ټوټه یي خولۍ لرونکي سپین بالاپوښونه د اوږدو دستکشو سره ورته را ورسېدل. په اروپا کې  امریکایي سرتېرو د ۱۹۴۴-۱۹۴۵ز کلونو په ژمي کې، له سپین ټوکر څخه  واورین بالاپوښونه او د خولیو پوښونه، لکه له روجایي او د بالښتونو له پوښونو څخه، جوړ کړل. &lt;ref&gt;{{cite book|last=Brayley|first=Martin J.|title=Camouflage uniforms : international combat dress 1940–2010|year=2009|publisher=Crowood|location=Ramsbury|isbn=978-1-84797-137-1|url=https://books.google.com/books?id=PTEVDAAAQBAJ&amp;q=brayley+snow+camouflage&amp;pg=PA37|pages=37 and passim}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Peterson&quot;&gt;{{cite book|last=Peterson|first=D.|title=Waffen-SS Camouflage Uniforms and Post-war Derivatives|url=https://archive.org/details/waffensscamoufla00pete_549|url-access=limited|year=2001|publisher=Crowood.|isbn=978-1-86126-474-9|page=[https://archive.org/details/waffensscamoufla00pete_549/page/n64 64]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Rottman|first=Gordon L.|title=World War II Tactical Camouflage Techniques|url=https://books.google.com/books?id=eFWbCwAAQBAJ&amp;pg=PA32|year=2013|publisher=Bloomsbury|isbn=978-1-78096-275-7|pages=31–33}}&lt;/ref&gt;

سره پوځ (Red Army) د &quot;تاکتیکي او تخنیکي، ۱۷ مې شمېرې&quot; تر عنوان لاندې په ژمي کې د ټانګونو د کېموپلاژ په اړه د ۱۹۴۳ز کال په جنوري کې یو راپور ور کړ. په یاد راپور کې یې، د اوارو سیمو او خلاصو سیمو لپاره د تک سپین زینکي یا تک سپین تیتانیمي رنګ او د هغو سیمو لپاره چې ډېره تنوع لري لکه &quot;د ځنګلونو، بوټي لرونکو سیمو، د استوګنې کوچنیو سیمو او خټینې ځمکې&quot; لپاره یې د ګیچونکې د دوه-رنګه ژمني کېموپلاژ، توصیه کړې وه. یاد دوه رنګونه د بیا رنګونې په وخت کې د موټر د دوبي کېموپلاژ رنګ له څلورمې تر درېیمې برخې په پرېښودلو یا د خړو یا خړو-نسواري ټاپو سره په سپین رنګ د ټول موټر د بیا رنګونې له لارې ترلاسه کېدای شول.     &lt;ref&gt;{{cite book|last=Carruthers|first=Bob|title=Wehrmacht Combat Reports: The Russian Front|url=https://books.google.com/books?id=snKpBQAAQBAJ&amp;pg=PT62|year=2013|orig-year=28 January 1943|publisher=Pen and Sword|isbn=978-1-4738-4534-3|pages=62–64}}&lt;/ref&gt; 

== سرچينې   ==</text>
      <sha1>lyrzqfeakral740i6e92qklu50jgoww</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د انګلستان کليسا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63704</id>
    <revision>
      <id>284593</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:04:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14635" xml:space="preserve">د انګستان کليسا ('''C of E''') په انګلستان کې جوړه شوې کليسا او د نړيوالې انجليکي ټولنې مور کليسا ده. د دې کليسا تاريخ تر مسيحي کليساپورې رسېږي چې تر درېیمې پېړۍ پورې د برتانيې په رومي ايالت کې موجوده وه، همدا راز «کينټ» ته د کينټربري د «اګسټاين» په مشرۍ د شپږمې پېړۍ تر «ګريګورين» ماموريت پورې پورې يې شتون درلود.

انګريزي کليسا په ۱۵۳۴ز کال کې د پاپ واکونه هغه مهال له نظره وغورځول، کله چې «هنري» اتم د «اراګون» له «کاترين» سره د پاپ له خوا د خپل واده د لغوه کولو په تر لاسه کولو کې ناکام شو.د ملکې «ميري» لومړۍ او باچا «فلپ» د واکمنۍ پر مهال د يوې لنډې مودې لپاره د پاپ د واکونو د بېرته پر ځای کولو څخه مخکې،د شپږم ايډوارډ د نائب السلطنتۍ پر مهال په انګريزي اصلاحاتو کې تيزي راغله. د ۱۵۵۸ز کال د لوړواکۍ قانون همدا مخالفت تازه کړ او «اليزابتي» جوړجاړي داسې جريان جوړ کړ چې انګريزي کليسا يې وړ ګرځوله، څو خپل ځان هم د سمونپالې او هم د کاتولیکې په توګه تعريف کړي. د انګليسي سمون په لومړي پړاو کې، هم د رومي کاتولیک شهيدان او هم د سخت دريځي پروټسټان شهيدان موجود وو. په وروستیو پړاونو کې ولیدل شول چې د جزا قوانين رومي کاتولیک او غېر موافق پروټسټانټ ته سزا ورکوي. په اولسمه پېړۍ کې، «پيوريټان» او «پريسبيټيريان» څانګو د کليسا د مشرۍ ننګولو ته دوام ورکړ، کومو چې د «سټوارټانو» تر مشرۍ لاندې د «اليزابيتي» جوړجاړي د زيات کاتوليک تعريف لور ته مخه کړه، په ځانګړي ډول د ستر اسقف «لاود» او د رومي کاتولیکيزم او سخت دريځ پروټسټانټيزم تر منځ د منځنۍ لارې په توګه د انجليکيزم د تصور د راڅرګندېدو پر مهال. د پارلمانيانو تر بريا وروسته، د دعا کتاب له منځه يوړل شو او پريسبيټرينيان او خپلواک اړخونه غالب شول. په ۱۶۴۶ز کال کې د پادريانو ټولنه له منځه يوړل شوه، خو بيا رغولو د انګلستان کليسا، د پادريانوټولنه او د دعا کتاب بيا خپل حال ته ستانه کړل. په ۱۷۶۶ز کال کې د پاپ له خوا د جورج درېیم منلو زيات مذهبي زغم ته لاره هواره کړه.

له انګليسي سمون راوروسته څخه، د انګلستان کليسا په عبادت کې انګليسي ژبه کارولې ده. کليسا ګڼ نظرياتي معيارونه لري، درې مرکزي يې د انګلو-کاتوليک، انجليکي او ليبرال په نوم پېژندل کېږي. د مذهبي محافظه کارانو او پرمختګپالو تر منځ د مېرمنو او همجنسپرستۍ په اړوند بحثونو کې تاوتريخوالی زیات لېدل کېږي.

برتانوي پاچا (اوسنۍ اليزابت دويمه) لوړواکې مديره او د کانتربري اسقف اعظم (چې اوس جسټن ويلبي دی) تر ټولو مشر راهب دی. د کليسا د مديريت جوړښت پر څانګو د کليسا پر وېشلو ولاړ دی، د هرې يوې مشري يو اسقف کوي. په هره څانګه کې سيمه ييزې څانګې دي. د انګلستان د کليسا عمومي جلسه د کليسا لپاره قانون جوړونکې هسته ده چې له راهباانو، نورو مذهبي مشرانو او غېرروحانيونو عامو خلکو څخه جوړه ده. اقدامات يې بايد د انګلستان د پارلمان له خوا تايد شي.

== تاريخ ==

=== منځنۍ پېړۍ ===
د درېيمې پېړۍ په رومي برتانيه کې د مسيحيت شواهد شته. د رومي سترواکۍ له ړنګېدو وروسته، انګلستان انګلو-ساکسون ونيو، کوم چې بې دينه (کافر) و او سيلټک کليسا تر کارنوال او ويلز پورې محدوده پاتې شوه. په ۵۹۷ کې، پاپ ګريګوري اول انګلستان ته مبلغين واستول، څو انګلو-ساکسونان مسيحيان کړي. د دې ماموريت مشري اګوسټاين کوله، څوک چې د کانټربري لومړی مشر راهب وګرځېد. د انګلستان کليسا ۵۹۷ کال د خپل رسمي تاريخ پيل بولي.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Moorman|first=John R. H.|author-link=John Moorman|title=A History of the Church in England|publisher=Morehouse Publishing|edition=3rd|year=1973|url=https://books.google.com/books?id=TdnFzfzpOxsC|isbn=978-0819214065|pages=3–4 and 9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DetailedHistory&quot;&gt;{{cite web |title=History of the Church of England |url=https://www.churchofengland.org/news-and-media/media-centre/history-church-england |access-date=25 April 2022 |publisher=Church of England}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Study of Anglicanism|publisher=Fortress Books|year=1998|isbn=0-281-05175-5|location=London|page=477|authors=John E. Booty, Stephen Sykes, Jonathan Knight}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Delaney, John P.|url=https://archive.org/details/dictionaryofsain00dela/page/67|title=Dictionary of Saints|publisher=Doubleday|year=1980|isbn=978-0-385-13594-8|edition=Second|location=Garden City, NY|pages=[https://archive.org/details/dictionaryofsain00dela/page/67 67–68]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

په نارتمبريا کې، سيلټک مبلغينو له خپلو رومي سيالانو سره سيالي وکړه. سيلټک او رومي کليساوو د سپيڅلي اختر د تاريخ، د تعميد د غسل د دود او ادابو او د راهبانو له خوا د سرونو د کلولو په طريقه سره اختلاف درلود.د نارتمبريا پاچا «اوسويو» په ۶۶۴ کال کې د «وټبي» مجلس راجلب کړ. پاچا پرېکړه کړې وه چې نارتمبريا به د رومي دود پيروي کوي، ځکه چې «سينټ پيټر» او د هغه ځای ناستو، د روم راهب، د اسمان د پاچايۍ کليګانې له ځانه سره درلودې.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Synod of Whitby &amp;#124; English Church history |url=https://www.britannica.com/event/Synod-of-Whitby |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Moorman|1973|p=19}}

د منځنيو پېړيو تر پايه، کاتوليزم د انګلريزانو د ژوند او کلتور يوه مهمه برخه وه. د ۹۰۰۰ کليساګانو، چې ټول انګلستان يې پوښلی و، څارنه په ترتيب سره د مذهبي مشرانو، کليساوو د مسئولينو، د اسقفانو په مشرۍ مذهبي ځايونو کوله، او په پايله کې دا څارنه د پاپ له خوا کېده چې له روم څخه يې د کاتولیکې کليسا مشري په غاړه درلوده. د کاتوليک مذهب تعلیم دا و چې پښېمانه شخص د ښه کار په کولو سره د خپل ځان د ژغورلو لپاره له خدای سره مرسته کولای شي. د خدای رحمت د اوو مقدساتو په مټ ورکول کېدو. په سپېڅلو مراسمو کې، يو پادري خوراک او شراب سپېڅلي ګرځول، څو د بدلون له لارې د عيسی مسيح جسم او وينه وګرځي. د کليسا تعلیم دا و چې د عبادت په موخه د راټولېدو تر نوم لاندې، پادري خدای ته پر صليب د مسيح هماغه قرباني وړاندې کړه، کوم څه چې د انسانيت د ګناهونو کفاره وکړه. سپېڅلي مراسم هم د لمانځه يو وړانديز و، د کوم په واسطه چې د ژونديو روحونو په پاکولو کې مرسته کېدای شوه. کله چې توبې له ګناه سره تړلی جرم له منځه يوړ، د کاتوليزم مذهب تعلیم دا و چې اوس هم يوه سزا پاتې ده. باور دا و چې ډېر خلک به له دې سزاګانو څخه د ډاډ نه تر لاسه کولو له امله خپل ژوند ته د پای ټکی کېږدي او دوی به خپل وخت په پاکوالي کې تېر کړي. شونې ده چې په برزخ کې وخت مړو شويو ته په بښنې غوښتلو او دعاوو سره کم شي، کومه چې د وليانو په راټولېدو سره ممکنه شوه.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Marshall|first=Peter|author-link=|title=Heretics and Believers: A History of the English Reformation|publisher=Yale University Press|edition=|date=2017a|page=11|url=https://books.google.com/books?id=M7S_DgAAQBAJ|isbn=978-0300170627}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=MacCulloch|first=Diarmaid|author-link=Diarmaid MacCulloch|title=Thomas Cranmer: A Life|url=https://archive.org/details/thomascranmerlif0000macc|url-access=registration|publisher=Yale University Press|edition=revised|year=1996|location=London|isbn=9780300226577|page=210}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Hefling|first=Charles|title=The Book of Common Prayer: A Guide|publisher=Oxford University Press|series=Guides to Sacred Texts|year=2021|doi=10.1093/oso/9780190689681.001.0001|isbn=9780190689681|pages=97–98}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=MacCulloch|first=Diarmaid|title=The Later Reformation in England, 1547–1603|publisher=Palgrave|series=British History in Perspective|edition=2nd|year=2001|isbn=9780333921395|url=https://archive.org/details/laterreformation00macc|pages=1–2}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Marshall|2017a|pp=16–17}}{{Sfn|Marshall|2017a|pp=8–9}}{{Sfn|Marshall|2017a|p=7}}

=== سمون (اصلاح) ===
په ۱۵۲۷ز کال کې، هينري اتم د يو نارينه وارث په لټون کې و او له پاپ يې وغوښتل چې د اراګون له کاترين سره د هغه واده لغوه کړي. کله چې پاپ د هغه غوښتنه رد کړه، هينري د انګلستان پر کليسا د خپل شاهي واک د اعمال لپاره له پارلمان څخه کار واخيست. په ۱۵۳۳ز کال کې، پارلمان د استئناف د محدوديت قانون تصويب کړ او له انګلستان څخه دباندې د حقوقي قضيو د دايرلو مخه يې ونيوله. دې قانون د کانټربري مشر پادري سره مرسته وکړه چې روم ته له مراجعې پرته دا واده لغوه کړي. د ۱۵۳۴ز کال د نومبر په مياشت کې، د لوړواکۍ قانون په رسمي ډول د پاپ واک له منځه يوړ او هينري يې د انګلستان د کليسا تر ټولو پیاوړی مشر اعلان کړ.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Shagan|first=Ethan H.|chapter=The Emergence of the Church of England, c. 1520–1553|year=2017|title=The Oxford History of Anglicanism|volume=1: Reformation and Identity, c. 1520–1662|editor-last=Milton|editor-first=Anthony|pages=29–31|publisher=Oxford University Press|url=https://www.google.com/books/edition/The_Oxford_History_of_Anglicanism/1WfODQAAQBAJ|isbn=9780199639731}}&lt;/ref&gt;

د هينري مذهبي باورونه د هغه د ټولې واکمنۍ په اوږدو کې له دوديز کاتوليکيزم سره په سمون کې پاتې شول. په هر حال، په دې موخه چې پر کليسا شاهي واکمني دوامداره کړي، هينري له پروټسټانټ سره خپل ځان متحد کړ، له کومو سره چې تر دې وخت د بدعتيانو په توګه چلند کېدو. د پروټسټانټ د سمون بنسټيزه نظريه د ښو کارونو پر ځای يواځې د عقيدې په مټ توجيه کول و. د دې باور منطقي پايله دا ده چې د مذهبي مشرانو مجلس، مقدسات، د خېر ښېګڼې کارونه، پادريانو ته دعاوې، د مړو لپاره دعاوې، زيارتونه او د سپېڅلو ځايونو درناوی کول د الهي احسان تر منځ منځګړيتوب نه شي کولای. دا باور کول چې دا تر ټولو غوره وهم پرستي او تر ټولو بده بت پرستي کېدای شي.{{Sfn|Hefling|2021|p=97}}{{Sfn|Hefling|2021|p=96}}{{Sfn|Shagan|2017|p=32}}{{Sfn|Marshall|2017a|p=126}}

د ۱۵۳۶ او ۱۵۴۰ کلونو تر منځ، هينري د عبادتځايونو په له منځه وړلو کې مصروف و، کومو چې د شتمنې ځمکه ډېره برخه په واک کې درلوده. هغه مذهبي کورونه له منځه يوړل، د هغوی عايد يې په لاس کې واخيست، د دوی شتمنۍ يې ختمې کړې او پخوانيو استوګنو ته يې تقاعد ورکړ. دا شتمنۍ وپلورل شوې څو د جګړې لګښتونه تاديه کړي. تاريخ پوه «جارج ډبليو. برنارډ په لاندې ډول استدلال کړی:&lt;blockquote&gt;د ۱۵۳۰ز لسيزې په وروستيو کې د صومعو منحل کول د انګلستان د تاريخ يوه له تر ټولو انقلابي پېښو څخه وه. په انګلستان کې شا اوخوا ۹۰۰ مذهبي کورونه موجود و، شا اوخوا ۲۶۰ په صومعه کې د مېشتو راهبانو لپاره، ۳۰۰ د منظمو عبادتځايونو لپاره، ۱۴۲ د ښځينه راهبانو لپاره او ۱۸۳ د نارينه راهبانو لپاره؛ په ټوليز ډول شا اوخوا ۱۲۰۰۰ کسان وو، ۴۰۰۰ راهبان، ۳۰۰۰ پادريان، ۳۰۰۰ نارينه راهبان او ۲۰۰۰ ښځينه راهبانې....په پنځوسو بالغانو نارينه وو کې يو تن په مذهبي ترتيب کې موجود و.&lt;ref&gt;G. W. Bernard, &quot;The Dissolution of the Monasteries,&quot; ''History'' (2011) 96#324 p 390&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>lkpf6zlpi46elvi8vxrtt9lxfhpy2c5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د اقلیمي بدلون قضیه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63705</id>
    <revision>
      <id>284594</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:07:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26401" xml:space="preserve">'''د اقلیمي بدلون قضیه''' چې د اقلیمي قضیې یا دعوې په نامه هم پېژندل کېږي، د چاپېریالي قوانینو یوه نوې را څرګنده شوې ټولګه ده چې د قانوني لارو چارو او قضایي سابقې په کارولو سره د حکومتونو او شرکتونو په څېر عامه ادارې د اقلیمي بدلون راکمولو د هڅو دوام ته اړباسي. د اقلیمي بدلونونو د سست سیاست په مقابل کې چې د اقلیمي بدلون کمول له ځنډ سره مخ کوي، اړوندو فعالینو او وکیلانو خپلې هڅې زیاتې کړې دي تر څو له ملي او نړیوالو قضایي نظامونو څخه په کار اخیستنې سره د دغو هڅو دوام تضمین کړي. د اقلیم قضیه معمولاً له پنځه ډوله قانوني دعواوو څخه یوه یې رانغاړي: اساسي قانون (چې د دولت له‌خوا د اساسي قانون په سرغړونو تمرکز کوي)، اداري قانون (چې د اداري پرېکړې د کولو وړتیا ننګوي)، خصوصي قانون (چې شرکتونه یا نور سازمانونه د بې‌پروایۍ، زیانونو، او داسې نورو له کبله ننګوي)، درغلۍ یا د مصرفوونکو ملاتړ (چې کمپنۍ د اقلیم د اغېزو په اړه د ناسمو معلوماتو وړاندې کولو له کبله ننګوي)، او بشري حقونه (ادعا کوي چې د اقلیمي بدلون په اړه د اقدام نه کول د بشري حقونو په ساتنه کې ناکامي ده).&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal|last1=Orangias|first1=Joseph|title=Towards global public trust doctrines: an analysis of the transnationalisation of state stewardship duties|journal=Transnational Legal Theory|date=1 December 2021|pages=1–37|doi=10.1080/20414005.2021.2006030|s2cid=244864136|url=https://doi.org/10.1080/20414005.2021.2006030}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Viola2022&quot;&gt;{{cite book|author=Pasquale Viola|date=29 March 2022|title=Climate Constitutionalism Momentum: Adaptive Legal Systems|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-03-097336-0|url=https://books.google.com/books?id=kN5mEAAAQBAJ&amp;pg=PA103}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last1=King |last2=Mallett |first2=Wood Mallesons-Daisy |last3=Nagra |first3=Sati |date=27 February 2020 |title=Climate change litigation - what is it and what to expect? {{!}} Lexology |url=https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=03ba4171-3769-4b77-b355-c9cf63cccc24 |access-date=2020-09-20 |website=www.lexology.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۰۰مې لسیزې له پیل راهیسې د اقلیم له بدلون سره د مبارزې لپاره قانوني چوکاټونه په زیاتېدونکې توګه د قانون جوړونې د پروسو له لارې رامنځته شوي دي او د قضایي دوسیو ډېرېدونکي شمېر د نړیوالو قوانینو یوه داسې ټولګه رامنځته کړې ده چې د اقلیم اړوند اقدامات له اساسي قانون، اداري قانون، خصوصي قانون، د مصرفوونکي د ملاتړ قوانینو او په بشري حقونو پورې له اړوندو قانوني یا حقوقي ننګونو سره نښلوي. ډېری بریالیو قضیو او چلندونو د اقلیمي عدالت او د ځوانانو د اقلیمي غورځنګ اړتیاوو ته پر ودې ورکولو تمرکز کړی دی.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web |last1=King |last2=Mallett |first2=Wood Mallesons-Daisy |last3=Nagra |first3=Sati |date=27 February 2020 |title=Climate change litigation - what is it and what to expect? {{!}} Lexology |url=https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=03ba4171-3769-4b77-b355-c9cf63cccc24 |access-date=2020-09-20 |website=www.lexology.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Greenpeace Germany sues Volkswagen over carbon emissions targets|url=https://www.cnn.com/2021/11/09/business/volkswagen-climate-greenpeace-lawsuit/index.html|access-date=11 November 2021}}&lt;/ref&gt;

په لوړه کچه اقلیمي قضیو کې د هالنډ پر وړاندې د ارګینډا قضیه په ۲۰۱۹  کال کې او د متحدو ایالتونو پر وړاندې د جولیانا قضیه (په ۲۰۱۵ کې) د یادولو وړ دي. د پانګه اچوونکو اړوند د ډبرو سکرو، تېلو او ګازو شرکتونه ښایي په قانوني او اخلاقي توګه د اقلیم د اړوندو بشري حقونو د سرغړونو له کبله مسؤول وي، که څه هم سیاسي پرېکړې کولی شي په داسې سرغړونو کې د دوی د ښکېلتیا مخه ونیسي. قضایي دعوې اکثراً د هڅو او سرچینو د راټولولو له لارې ترسره کېږي لکه د ګرین پیس یا شنې سولې (Greenpeace) په څېر سازمانونو له لارې، چې په کې ګرین پیس-پولنډ یادولی شو چې د ډبرو د سکرو له یوه شرکت څخه یې شکایت کړی او یا هم ګرین پیس-جرمني یادولی شو چې د موټر جوړونې له یوه شرکت څخه یې شکایت کړی دی.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Science Hub for Climate Litigation {{!}} Union of Concerned Scientists |url=https://www.ucsusa.org/resources/science-hub-climate-litigation |access-date=7 November 2021 |website=www.ucsusa.org |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=12 December 2020 |title=As South Africa clings to coal, a struggle for the right to breathe |url=https://grist.org/justice/as-south-africa-clings-to-coal-a-struggle-for-the-right-to-breathe/ |access-date=7 November 2021 |website=Grist |language=en-us}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Beauregard|first1=Charles|last2=Carlson|first2=D'Arcy|last3=Robinson|first3=Stacy-ann|last4=Cobb|first4=Charles|last5=Patton|first5=Mykela|date=28 May 2021|title=Climate justice and rights-based litigation in a post-Paris world|journal=Climate Policy|volume=21|issue=5|pages=652–665|doi=10.1080/14693062.2020.1867047|issn=1469-3062|s2cid=233731449}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Marris|first1=Emma|date=3 November 2018|title=US Supreme Court allows historic kids' climate lawsuit to go forward|language=en|pages=163–164|work=Nature|url=https://www.nature.com/articles/d41586-018-07214-2/|access-date=7 November 2021|doi=10.1038/d41586-018-07214-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Viglione|first1=Giuliana|date=28 February 2020|title=Climate lawsuits are breaking new legal ground to protect the planet|language=en|pages=184–185|work=Nature|url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-00175-5/|access-date=7 November 2021|doi=10.1038/d41586-020-00175-5}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=29 November 2018 |title=Greenpeace threatens to sue coal utility in Poland |url=https://www.climatechangenews.com/2018/11/29/greenpeace-threatens-sue-coal-utility-poland/ |access-date=7 November 2021 |website=Climate Home News |language=en}}&lt;/ref&gt;

یو داسې مخ پر ودې جریان هم شته چې په کې د فعالینو قضیې په نړیوالو محکمو کې په بریالیتوب سره ګټل کېږي. د ملګرو ملتونو د ۲۰۱۷ کال د قضیو یا حقوقي دعواوو راپور په ۲۴ هېوادونو کې ۸۸۴ قضیې تشخیص کړې دي چې له جملې څخه یې یوازې په متحدو ایالتونو کې ۶۵۴ قضیې او په نورو ټولو هېوادونو کې په ګډه ۲۳۰ قضیې شاملېږي. د ۲۰۲۰ کال د جولای میاشتې تر لومړۍ نېټې پورې بیا د قضیو شمېر کابو دوه چنده ته پورته شوی او په ۳۸ هېوادونو کې د اقلیمي بدلون لږ تر لږه ۱۵۵۰ قضیو ته رسېدلی دی (چې ۳۹ یې د اروپایې اتحادیې محکمې هم رانغاړي) چې نږدې ۱۲۰۰ قضیې یې په متحدو ایالتونو کې ثبت شوې او څه باندې ۳۵۰ یې بیا په ګډه په نورو پاتې هېوادونو کې ثبت شوې دي. &lt;ref name=&quot;Greenpeace&quot;&gt;[http://www.greenpeace.org/seasia/ph/What-we-do/Demand-Climate-Justice/The-Climate-Justice-movement-across-the-globe/ &quot;The Climate Justice movement across the globe&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161106185936/http://www.greenpeace.org/seasia/ph/What-we-do/Demand-Climate-Justice/The-Climate-Justice-movement-across-the-globe/|date=6 November 2016}}, [[Greenpeace]], 19 August 2015 (page visited on 6 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite web |last=US EPA |first=OP |date=2013-02-22 |title=Summary of the Clean Air Act |url=https://www.epa.gov/laws-regulations/summary-clean-air-act |access-date=2021-11-23 |website=www.epa.gov |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CPI&quot;&gt;[[Center for Public Integrity]], [https://www.theguardian.com/environment/2017/dec/17/big-oil-climate-change-lawsuits-environment &quot;Venue of last resort: the climate lawsuits threatening the future of big oil &quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171217100815/https://www.theguardian.com/environment/2017/dec/17/big-oil-climate-change-lawsuits-environment|date=17 December 2017}}, ''[[The Guardian]]'', 17 December 2017 (page visited on 17 December 2017).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review |url=https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/34818/GCLR.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126145143/https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/34818/GCLR.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y |archive-date=2021-01-26 |website=UN environment programme.}}&lt;/ref&gt;

== د اقدام ډولونه ==
د اقلیم قضیه عموماً د لاندې پنځه ډوله حقوقي ادعاګانو څخه یو ډول یې رانغاړي:&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite web |last1=King |last2=Mallett |first2=Wood Mallesons-Daisy |last3=Nagra |first3=Sati |date=27 February 2020 |title=Climate change litigation - what is it and what to expect? {{!}} Lexology |url=https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=03ba4171-3769-4b77-b355-c9cf63cccc24 |access-date=2020-09-20 |website=www.lexology.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

* اساسي قانون – د دولت له‌خوا د اساسي قانون پر سرغړونو تمرکز کوي.
* اداري قانون – د موجوده قوانینو په چوکاټ کې د اداري پرېکړې کولو وړتیا ننګوي، لکه د لوړ انتشار د پروژو لپاره د جواز ورکول.
* خصوصي قانون – شرکتونه یا نور سازمانونه د بې‌پروایۍ، زیان رسونې، تېري، عامه باور او غیرعادلانه غني کولو له کبله ننګوي.
* درغلۍ یا د مصرفوونکو ملاتړ – معمولاً هغه شرکتونه ننګوي چې د اقلیم د اغېزو په اړه ناسم معلومات وړاندې کوي.
* بشري حقونه – ادعا کوي چې د اقلیمي بدلون په اړه په اقدام کولو کې پاتې راتلل یا د اړوندو طبیعي زېرمو لکه اتموسفیر یا باراني ځنګلونو په ساتنه کې پاتې راتلل، د بشري حقونو په ساتنه کې پاتې راتلل یا ناکامېدل دي.&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{cite journal|last1=Orangias|first1=Joseph|title=Towards global public trust doctrines: an analysis of the transnationalisation of state stewardship duties|journal=Transnational Legal Theory|date=1 December 2021|pages=1–37|doi=10.1080/20414005.2021.2006030|s2cid=244864136|url=https://doi.org/10.1080/20414005.2021.2006030}}&lt;/ref&gt;

== د هېوادونو له مخې ==

=== استرالیا ===
د ۲۰۲۰ کال تر فبرورۍ میاشتې پورې استرالیا په نړۍ کې دویم هېواد و چې ډېر شمېر قضیې یې لرلې او نږدې ۲۰۰ قضیو ته رسېدې.&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite web |last1=King |last2=Mallett |first2=Wood Mallesons-Daisy |last3=Nagra |first3=Sati |date=27 February 2020 |title=Climate change litigation - what is it and what to expect? {{!}} Lexology |url=https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=03ba4171-3769-4b77-b355-c9cf63cccc24 |access-date=2020-09-20 |website=www.lexology.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== بلجیم ===
د ۲۰۲۱ کال په جون میاشت کې له شپږ کلنې قانوني مبارزې وروسته لومړنۍ یا بدوي محکمې پرېکړه وکړه چې د بلجیم د حکومت اقلیمي اهداف خورا ټیټ دي او له همدې امله د بشري حقونو په اړه د اروپا د کنوانسیون &quot;د ژوند له حق (۲یمې مادې) او شخص او کورنۍ ته د درناوي له حق (۸مې مادې) څخه یې سرغړونه کړې ده.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Germanos|first1=Andrea|title=Belgium Court Deems Inadequate Climate Policy a Human Rights Violation|url=https://www.ecowatch.com/belgium-court-climate-crisis-human-rights-2653450597.html|access-date=28 June 2021|agency=Ecowatch|date=19 June 2021}}&lt;/ref&gt;

=== جرمني ===
په ۲۰۲۱ کال کې د جرمني د اساسي قانون سترې محکمې پرېکړه وکړه چې د حکومت د اقلیم ساتنې اقدامات د راتلونکو نسلونو د ساتنې لپاره کافي نه دي او دا چې حکومت د ۲۰۲۲ کال تر پایه پورې د اقلیم ساتنې قانون ته د او ودې ورکولو او ښه کولو وخت لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Connolly |first=Kate |date=2021-04-29 |title='Historic' German ruling says climate goals not tough enough |url=http://www.theguardian.com/world/2021/apr/29/historic-german-ruling-says-climate-goals-not-tough-enough |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210429134710/https://www.theguardian.com/world/2021/apr/29/historic-german-ruling-says-climate-goals-not-tough-enough |archive-date=2021-04-29 |access-date=2021-05-01 |website=The Guardian |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== د ایرلنډ جمهوریت ===
د ۲۰۲۰ کال په جولای میاشت کې د &quot;ایرلنډ چاپېریال ملګرو&quot; شبکې د ایرلنډ د حکومت پر وړاندې د اقلیم او ایکولوژیکي یا د ژوندانه د چاپېریال د بحران په حل کې د کافي اقدام نه کولو اړوند یوه مهمه قضیه وګټله. د ایرلنډ سترې محکمې پرېکړه وکړه چې د ایرلنډ حکومت د ۲۰۱۷ کال د ملي کمښت پلان ناکافي و او ویې ویل چې دغه پلان د ګلخانه‌يي ګازونو د انتشار راکمولو په اړه کافي توضېحات او جزئیات نه دي وړاندې کړي.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2020-08-01|title=Climate change: 'Huge' implications to Irish climate case across Europe|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-53619848|access-date=2021-01-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Frost |first=Rosie |date=2020-07-31 |title=Irish citizens win case to force government action on climate change |url=https://www.euronews.com/living/2020/07/31/irish-citizens-win-case-to-force-government-action-on-climate-change |access-date=2021-01-08 |website=living |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== هالنډ ===
هالنډ ژمنه کړې وه چې د خپل کاربن ډای اکسایډ انتشار به له بېلابېلو منځنیو اهدافو سره له ۱۹۹۰ کال څخه تر ۲۰۳۰ کال پورې ۴۹ سلنه راکم کړي. له دې سره سره، د هالنډ د چاپېریال ارزونې ادارې تشخیص کړه چې دا هېواد به د ۲۰۲۰ کال لپاره خپل اهداف له لاسه ورکړي.&lt;ref name=&quot;bloomberg dec19&quot;&gt;{{Cite web |last1=Akkermans |first1=Joost |last2=Proper |first2=Ellen |date=20 December 2019 |title=Dutch Supreme Court orders 25% cut in CO2 starting next year |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-12-20/dutch-supreme-court-upholds-landmark-greenhouse-ruling |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220161525/https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-12-20/dutch-supreme-court-upholds-landmark-greenhouse-ruling |archive-date=20 December 2019 |access-date=20 December 2019 |work=[[Bloomberg Businessweek]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Urgenda&quot;&gt;[http://www.urgenda.nl/en/climate-case/ Urgenda climate case] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161221110041/http://www.urgenda.nl/en/climate-case/|date=21 December 2016}}, Urgenda Foundation (page visited on 6 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Roger Cox, [https://www.theguardian.com/environment/2012/nov/14/judiciary-climate-change?guni=Article:in%20body%20link &quot;It is time for the judiciary to step in and avert climate catastrophe&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161106191600/https://www.theguardian.com/environment/2012/nov/14/judiciary-climate-change?guni=Article:in%20body%20link|date=6 November 2016}}, ''[[The Guardian]]'', 14 November 2012 (page visited on 6 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schiermeier&quot;&gt;Quirin Schiermeier, [http://www.nature.com/news/landmark-court-ruling-tells-dutch-government-to-do-more-on-climate-change-1.17841 &quot;Landmark court ruling tells Dutch government to do more on climate change&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170304225808/http://www.nature.com/news/landmark-court-ruling-tells-dutch-government-to-do-more-on-climate-change-1.17841|date=4 March 2017}}, ''[[Nature (journal)|Nature]]'', 24 June 2015 (page visited on 5 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Neslen&quot;&gt;Arthur Neslen, [https://www.theguardian.com/environment/2015/jun/24/dutch-government-ordered-cut-carbon-emissions-landmark-ruling &quot;Dutch government ordered to cut carbon emissions in landmark ruling&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191223054853/https://www.theguardian.com/environment/2015/jun/24/dutch-government-ordered-cut-carbon-emissions-landmark-ruling|date=23 December 2019}}, ''[[The Guardian]]'', 24 June 2015 (page visited on 5 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;It is also supported by the [http://globaljustice.macmillan.yale.edu/news/oslo-principles-global-climate-change-obligations Oslo Principles on Global Climate Change Obligations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170305193536/http://globaljustice.macmillan.yale.edu/news/oslo-principles-global-climate-change-obligations|date=5 March 2017}}. See Julia Powles and Tessa Khan, [https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/30/climate-change-paris-talks-oslo-principles-legal-obligations &quot;Climate change: at last a breakthrough to our catastrophic political impasse?&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161106191303/https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/30/climate-change-paris-talks-oslo-principles-legal-obligations|date=6 November 2016}}, ''[[The Guardian]]'', 30 March 2015 (page visited on 6 November 2016).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Schiermeier|first=Quirin|date=2018-10-10|title=Dutch court rules that government must help stop climate change|url=http://www.nature.com/articles/d41586-018-07007-7|journal=Nature|language=EN|doi=10.1038/d41586-018-07007-7|s2cid=158314143|access-date=1 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190401212249/https://www.nature.com/articles/d41586-018-07007-7|archive-date=1 April 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last=Boffey |first=Daniel |date=26 May 2021 |title=Court orders Royal Dutch Shell to cut carbon emissions by 45% by 2030 |url=https://www.theguardian.com/business/2021/may/26/court-orders-royal-dutch-shell-to-cut-carbon-emissions-by-45-by-2030 |work=[[The Guardian]] |accessdate=26 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Peel|first1=Jacqueline|last2=Neville|first2=Ben|last3=Markey-Towler|first3=Rebekkah|title=Four seismic climate wins show Big Oil, Gas and Coal are running out of places to hide|url=https://theconversation.com/four-seismic-climate-wins-show-big-oil-gas-and-coal-are-running-out-of-places-to-hide-161741|access-date=29 June 2021|agency=The Conversation|date=31 May 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ترکیه ===
په ۲۰۲۲ کال کې ګڼو چاپېریالي سازمانونو څه باندې ۳۰ داسې قضیې ثبت کړې دي چې په کې د ترکیې له ولسمشر څخه غوښتنه شوې وه چې د ډبرو سکرو ګڼ لوی برېښناکوټونه او څه باندې ۶۰۰ کانونه بند کړي. د اقلیمي بدلون د اړوندو استدلالونو تر څنګ هغوی ادعا کوي چې د سرطان پېښې هم ډېرې شوې دي او کوویډ-۱۹ وبا هم د دوی د هوا د ککړتیا له امله لا شدیده شوې ده. دوی استدلال کوي چې اساسي قانون وايي چې هېواد نه شي وېشل کېدای او دا په دې معنا هم ده چې هېواد ته زیان رسول د اساسي قانون خلاف او غیرقانوني چاره ده، همدارنګه د ټولنیز لګښت له امله دوی د ملي امنیت د ساتلو اړوند د ولسمشر دنده تر پښو لاندې کوي. د اساسي قانون په (۵۶مه) ماده کې هم راغلي چې هر څوک حق لري په سالم او متوازن چاپیریال کې ژوند وکړي او د طبیعي چاپېریال ښه والی، د چاپېریال روغتیا ساتنه او د چاپېریال د ککړتیا مخنیوی د دولت او اتباعو دنده ده. ترکیې د پاریس تړون تایید کړی او وایي چې تر ۲۰۵۳ کال پورې به د ګلخانه‌يي ګازونو اخراج یا انتشار خالص صفر ته ورسوي، خو حکومت یې لا هم د ډبرو سکرو د انرژۍ د تدریجي له منځه وړلو لپاره هېڅ پلان نه لري.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |date=2022-03-17 |title=Ekoloji Örgütleri, 37 Termik Santralın Kapatılması İçin Cumhurbaşkanı’na Dava Açtı |url=https://k2haber.com.tr/ekoloji-orgutleri-37-termik-santralin-kapatilmasi-icin-cumhurbaskanina-dava-acti/ |access-date=2022-05-10 |website=K2 Haber |language=tr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=34 termik santral ve 606 madene karşı açılan dava için Guinness başvurusu |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/34-termik-santral-ve-606-madene-karsi-acilan-dava-icin-guinness-basvurusu-1933621 |access-date=2022-05-10 |website=[[Cumhuriyet]] |language=tr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-03-17 |title=37 termik santrali kapatma davası görüldü: Avukatları 'Cumhurbaşkanının yetkisi yok' dedi |url=https://yesilgazete.org/37-termik-santrali-kapatma-davasi-goruldu-avukatlari-cumhurbaskaninin-yetkisi-yok-dedi/ |access-date=2022-05-10 |website=Yeşil Gazete |language=tr-TR}}&lt;/ref&gt;

=== انګلستان ===
د ۲۰۲۰ کال په ډسمبر میاشت کې درېیو بریتانوي وګړو «مارینا ټریکس»، «اډېټولا اوناماد»، «جیري اموکوانډوه» او د اقلیم د قضیې خیریه بنسټ &quot;پلان بي&quot; اعلان وکړ چې دوی د انګلستان د حکومت پر وړاندې د اقلیم او ایکولوژیکي یا د ژوند د چاپېریال د کړکېچ د حل لپاره د کافي اقدام په کولو کې د پاتې راتګ له کبله قانوني اقدام کوي. هغوی وویل چې ادعا به یې دا وي چې د حکومت له‌خوا هم په انګلستان او هم په نورو هېوادونو کې د فوسیلي سون‌توکو روان مالي ملاتړ د دوی د ژوند او د کورنۍ د ژوند له حقونو څخه سرغړونه ده او د پاریس تړون او د انګلستان د ۲۰۰۸ کال د اقلیمي بدلون له قانون څخه هم سرغړونه ده.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-12-11 |title='A quantum leap for climate action': UK pledges to end support for overseas oil and gas projects |url=https://www.businessgreen.com/news/4024895/quantum-leap-climate-action-uk-pledges-end-support-overseas-oil-gas-projects |access-date=2021-01-08 |website=www.businessgreen.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 December 2020 |title=New Youth Climate Lawsuit Launched Against UK Government on Five Year Anniversary of Paris Agreement |url=https://www.desmogblog.com/2020/12/12/youth-climate-lawsuit-uk-boris-johnson-five-year-anniversary-paris-agreement |access-date=2021-01-08 |website=DeSmog |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Young People v UK Government: Safeguard our Lives and our Families! |url=https://planb.earth/plan-b-v-government-bailouts-for-polluters/ |access-date=2021-04-14 |website=Plan B |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

=== متحد ایالتونه ===
د ۲۰۲۰ کال تر فبرورۍ میاشتې پورې متحدو ایالتونو د محکمو په سیسټم کې څه باندې ۱۰۰۰ قضیې لرلې. مثالونه یې د اېکسون‌موبي کورپ پر وړاندې د کونېکټېکوټ قضیه (Connecticut v. ExxonMobil Corp) او د چاپېریال ساتنې د ادارې پر وړاندې د ماساچوسیټس قضیه (Massachusetts v. Environmental Protection Agency) یادولی شو. په متحدو ایالتونو کې د اقلیم د بدلون قضیه د خپلې ادعا لپاره پر موجوده اصلي قوانینو بحث کوي چې ډېری یې پر خصوصي او اداري قانون تمرکز کوي. د کارونې لپاره بیا تر ټولو مشهور اصولي قوانین د ملي چاپېریال د پالیسۍ قانون (NEPA) دی چې ۳۲۲ یې تر قضایي واک لاندې درج شوې دي، همدا راز د پاکې هوا قانون دی چې ۲۱۵ قضیې یې تر قضایي صلاحیت لاندې درج شوې دي، او بل هم له خطر سره د مخ ژویو قانون دی چې ۱۶۳ قضیې یې تر واک لاندې درج شوې دي. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=U.S. Climate Change Litigation |url=http://climatecasechart.com/climate-change-litigation/us-climate-change-litigation/ |access-date=2021-11-18 |website=Climate Change Litigation |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>1xwa2wwkzu0ii4ur5bs9daedy1skb1o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ګوستاو فيچنر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63706</id>
    <revision>
      <id>284595</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16051" xml:space="preserve">

ګوستاو تيودور فيچنر “Gustav Theodor Fechner” ( ؛ الماني: ؛ زوکړه: ۱۸۰۱ د اپرېل ۱۹؛ مړينه: ۱۸۸۷ د نومبر ۱۸) يو الماني فزيکپوه، فيلسوف او ازمايښتي روانپوه و. په ازمايښتي روانپوهنه کې مخکښ او د روانپوهنياتو (د ذهن د اندازه کولو تخنيکونو) بنسټګر فيچنر د ۲۰ پېړۍ زيات پوهان او فيلسوفان ولمسول. نوموړي ته د S = K In I فرمول له لارې د يو محرک يا پارونکي د فزيکي زياتوالي او روانپوهنيز احساس تر منځ د ناخطي اړيکې د څرګندولو امتياز هم ورکول شوی دی، چې د وېبر او فيچنر “Weber-Fechner” د ګډ قانون په توګه وپېژندل شو. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Gustav Fechner - German psychologist and physicist |url=https://www.britannica.com/biography/Gustav-Fechner |access-date=18 January 2019 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Fancher|first=R. E.|year=1996|title=Pioneers of Psychology|edition=3rd|location=New York|publisher=W. W. Norton &amp; Company|isbn=0-393-96994-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|pmid=15171801|last=Sheynin|first=Oscar|publication-date=May 2004|year=2004|title=Fechner as a statistician.|volume=57|issue=Pt 1|periodical=[[British Journal of Mathematical and Statistical Psychology]]|pages=53–72|doi=10.1348/000711004849196}}&lt;/ref&gt;

== د ژوند لومړي وختونه او پوهنيز مسلک ==
فيچنر په “Lower Lusatia” کې موسکاو “Muskau” ته نږدې په (Groß Särchen) کې زېږېدلی دی، چې د نوموړي پلار، ماما او پلرني نيکه په کې کشيشان وو. د هغه مور جوهانا دوروتيا فيچنر (زوکړه: ۱۷۷۴)، چې کورنی نوم يې فيشر دی، هم له يوې مذهبي کورنۍ څخه وه. د دې مذهبي اغېزو سره سره فيچنر بيا هم د ژوند په وروستيو کې له خدای څخه منکر شو. &lt;ref name=&quot;Heidelberger2004&quot;&gt;{{cite book|title=Nature from within: Gustav Theodor Fechner and his Psychophysical Worldview|year=2004|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=9780822970774|page=21|author=Michael Heidelberger|chapter=1: Life and Work|quote=The study of medicine also contributed to a loss of religious faith and to becoming atheist.}}&lt;/ref&gt;

د فيچنر پلار سامويل تراوګوټ فيشر فيچنر “Samuel Traugott Fischer Fechner” (۱۷۶۵ – ۱۸۰۶ز) په بېلابېلو برخو کې ازاد فکره و. د بېلګې په ډول: خپل ماشومان واکسين کولو ته هڅول، هغوی ته لاتيني تدريسول او په لېوالتيا سره د مېوې کرل. نوموړی په ۱۸۰۶ ز کال کې له تمې پرته ومړ او کورنۍ يې ډېره غريبه پرېښوده. فيچنر د ايډوارډ کليمينس فيچنر “Eduard Clemens Fechner” (۱۷۹۹ – ۱۸۶۱ ز) په نوم يو مشر ورور او د ايميلي “Emilie”، کليمينټاين “Clementine” او ماتيلدي “Mathilde” په نومونو درې خويندې درلودې. هغه او ورور يې د پلار له مړينې څخه وروسته مخکې له دې چې په ډريسډن “Dresden” کې بېرته له خپلې مور او خويندو سره يو ځای شي، د يو څو کالونو لپاره د خپل پادري يا کشيش ماما له لورې وروزل شو. &lt;ref&gt;{{cite web |last1=Beiser |first1=Frederick C. |title=Gustav Theodor Fechner |url=https://plato.stanford.edu/entries/fechner/ |access-date=13 July 2022 |website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Heidelberger20042&quot;&gt;{{cite book|title=Nature from within: Gustav Theodor Fechner and his Psychophysical Worldview|year=2004|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=9780822970774|page=21|author=Michael Heidelberger|chapter=1: Life and Work|quote=The study of medicine also contributed to a loss of religious faith and to becoming atheist.}}&lt;/ref&gt;

فيچنر په لومړي ځل په سوراو “Sorau” (په لويديځ پولينډ کې اوسني زاري ‘Zary’) کې زده کړې وکړې. 

نوموړي په ۱۸۱۷ ز کال د ډريسډن په Medizinische Akademie Carl Gustav Carus کې د شپږ مياشتو لپاره او له ۱۸۱۸ ز کال څخه د ليپزيګ پوهنتون کې طب ولوست. ليپزيګ هغه ښار و چې نوموړي په کې خپل پاتې ژوند تېر کړ. نوموړي په ۱۸۲۳ زکال له ياد پوهنتون څخه د دوکتورا سند تر لاسه کړ. &lt;ref name=&quot;Meischner-Metge&quot;&gt;{{cite web |last1=Meischner-Metge |first1=Anneros |title=Chronological table to the life of Gustav Theodor Fechner |url=https://psychologie.lw.uni-leipzig.de/wundt/viewerz.htm |access-date=16 July 2022 |publisher=Leipzig University}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vlp.mpiwg-berlin.mpg.de/people/data?id=per68 Fechner, Gustav Theodor at vlp.mpiwg-berlin.mpg.de].&lt;/ref&gt;

هغه په ۱۸۳۴ زکال ليپزيګ کې د فزيک پروفيسور وټاکل شو، مګر په ۱۸۳۹ ز کال يې د رنګه ښيښو له لارې په لمر کې د ځير کتنې په واسطه له انځورونو څخه د وروسته پايلو په اړه څېړنه کې خپله سترګه ژوبل کړه، په داسې حال کې چې د رنګ او ليد ښکارندې يې څېړلې او له رنځېدلو څخه وروسته يې استعفا ورکړه. وروسته له رغېدلو څخه بېرته د ذهن او له بدن سره د هغه د اړيکو څېړلو ته وروګرځېد او د يادو موضوعګانو په اړه يې بېلابېل عمومي درسونه يا ويناوې ورکړې، چې نوموړي په خپلو کتابونو کې رانغاړلي دي. په داسې حال چې بستر کې پروت و، فيچنر د ذهني او مادي احساساتو تر منځ اړيکې ته ځير شو. دا ځيرکي د روانپوهنې په وده کې ځکه ارزښتناکه ثابته شوه، چې د ذهني او فزیکي نړيو تر منځ اوسمهال يوه کميتي اړيکه وه. &lt;ref&gt;Boring, E. G. (1950). ''A history of experimental psychology'' (2nd ed.). (pp. 284-295) Appleton-Century-Crofts.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Schultz, P.D., &amp; Schultz, S.E. (2008). ''A History of Modern Psychology.''(pp. 81-82).Thompson Wadsworth.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EB1911&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

== مرستې يا خدمتونه ==
فيچنر کيمياوي او فزيکې مقالې خپرې کړې او له فرانسوي ژبې څخه يې د “Jean-Baptiste Biot” او “Louis Jacques Thenard” له لورې ليکل شوي کيمياوي اثار وژباړل. نوموړي بېلابېل شعرونه او طنزيه ادبي ټوټې هم وليکلې. لکه: په ۱۸۲۵ ز کال کې د ''Vergleichende Anatomie der Engel'' په نوم طنزيه ټوټه، چې د “Dr. Mises” تر مستعار نوم لاندې يې ليکلی دی.&lt;ref name=&quot;EB19112&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

=== د فيچنر د دورې جوړونکی کار ===
د فيچنر د دورې جوړونکی کار د “Elemente der Psychophysik” تر سرليک لاندې د هغه د ۱۸۶۰ ز کال کتاب و. نوموړي له مونيسټيک “Monistic” فکر څخه پيل وکړ، چې له مخې يې جسمي او شعوري دواړه حقيقتونه که څه هم د يو بل پر وړاندې د کمېدلو وړ نه دي، مګر د يوې رښتينولۍ يا حقيقت بېلابېل اړخونه دي. د نوموړي د نوښت ځواک د هغوی تر منځ د يوې کره رياضيکي اړيکې د موندنې په هڅه کې پروت دی. د نوموړي د پلټنو تر ټولو نامتو وتنۍ د فيچنر د قانون “Fechner’s Law” په نوم پېژندل شوی قانون دی، چې ښايي په لاندې ډول روښانه شي: &lt;ref name=&quot;EB19113&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;«سره له دې چې د يو احساس زياتوالی يا سختي ښايي په په يو حسابي پرمختګ کې زياته شي، مګر محرک يا هڅونکی بايد په هندسي وده کې زيات شي». &lt;/blockquote&gt;پورتنی قانون په پراخ ډول ګټور، مګر په ورته وخت کې د هر کمزوري او هرو پياوړو احساساتو لپاره بې پايلې ثابت شوی دی. د فيچنر قانون په خپله ګټوره کړۍ کې په دې معنا دی، چې احساس د فزيکي زياتوالي يوه لوګاريتمي دنده ده. اس اس سټيوينس “S . S. Stevens” په ګوته کړې ده، چې دا ډول يو قانون د هغه حقيقت لپاره ځواب نه وايي، چې د انګېزو (لکه: تورې، تياره خړې، خړې، روښانه خړې او سپينې رنګ شوې پاڼې) په منځ کې درک شوې اړيکې په ټول زياتوالي (لکه: د پاڼو د ځلا په کچه کې) کې په بدلون سره بدلون نه کوي. نوموړي د “To Honor Fechner and Repeal His Law” تر سرليک لاندې د خپل ۱۹۶۱ زکال نامتو مقاله کې وړانديز وکړ، چې د محرک زياتوالی د يوې قوې د قانون له لارې په ادارک پورې تړاو لري. 

په هر ډول احساس کې د واحدونو په ګڼه کې د [پايلې؟] ترلاسه کولو لپاره د فيچنر عمومي فرمول (S = c log R) دی، چې S د احساس، R په عددي ډول د اټکل شويو انګېزو يا محرک او c د هغه ثابت په معنا سره دی، چې د حساسيت په هر ځانګړي ترتيب کې بايد د ازمايښت په واسطه په بېل ډول مشخص شوی وي. د فيچنر دليل په هغو برخو کې تر نيوکې لاندې راغلی دی، چې که څه هم محرک يا انګېزې يو له بل سره ترتيب يا يو ځای شوي دي، مګر احساسات نه دی يو ځای شوي. «ويليم جيمز “William James” وايي چې: «هر احساس خپل ځان د ناوېشونکي واحد په توګه څرګندوي او په دې فکر د هرې روښانه معنا لوستل بشپړ ناشوني دي، چې دوی د يو ځای شويو واحدونو کتلې دي». &lt;ref name=&quot;EB19114&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

=== د فيچنر د رنګ اغېز ===
فيچنر په ۱۸۳۸ ز کال کې د هغه څه ادراکي وهم يا خيال وڅېړه، چې لا هم روښانه نه دی او تر اوسه ورته د فيچنر د رنګ اغېز وايي او په واسطه يې رنګونه د تور اوسپين په خوځنده نمونه کې کتل کېږي. انګرېز ژورنالېست او اماتور پوه چارلس بينهام “Charles Benham” په ۱۸۹۴ ز کال کې د څرخېدونکي توکي [غزل] د اختراع له لارې انګليسي ويونکو ته د اغېزې د زده کولو وړتيا ورکړه، چې د نوموړي نوم “Benham’s top” په کې تکرارېږي. روښانه نه ده، چې فيچنر او بينهام دې کله هم د کوم دليل له امله په رښتيني ډول يو له بل سره مخامخ کتلي وي. 

=== مقاله خپره کړه ===
فيچنر په ۱۸۷۸ ز کال کې يوه مقاله خپره کړه، چې نوموړي په کې د منځني يا وسط نظريه رامنځته کړه. نوموړی وروسته په ازمايښتي ښکلا پېژندنه کې بوخت شو او فکر يې وکړ، چې په هنري ډول د خوښونکو شيانو بڼې او بعدونه يا اندازې معلومې کړي. هغه په اصل کې د نقاشۍ له اندازو څخه د خپلو معلوماتو د بنسټ په توګه ګټه پورته کړه. د فيچنر د ۱۸۷۶ زکال په ''Vorschule der Aesthetik نومي'' اثر کې نوموړي د موضوعي قضاوتونو لپاره د بې ساري ترتيبونو له مېتود څخه ګټه واخېستله. &lt;ref&gt;{{cite web |author=Michael Heidelberger |title=Gustav Theodor Fechner |url=http://statprob.com/encyclopedia/gustavtheodorfechner.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053646/http://statprob.com/encyclopedia/gustavtheodorfechner.html |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 January 2014 |publisher=/statprob.com}}&lt;/ref&gt;

فيچنر ته په عمومي ډول د معلوماتو رسمي شننې ته د وسط يا منځني د ورپېژندلو امتياز ورکول کېږي. &lt;ref name=&quot;keynesProb&quot;&gt;Keynes, John Maynard; ''A Treatise on Probability'' (1921), Pt II Ch XVII §5 (p 201).&lt;/ref&gt;

=== فيچنر ===
په ۱۸۷۱ ز کال کې فيچنر د ۷۳ synesthetes په منځ کې د رنګه توري د انځورونو د لومړۍ ازمايښتي سروې راپور ورکړ. فرانسيز ګالټون “Francis Galton” په ۱۸۸۰ ز لسيزه کې د نوموړي ياد کار وڅاره. &lt;ref&gt;Fechner, G. (1876) ''Vorschule der Aesthetik''. Leipzig: Breitkopf und Hartel. Website: [[iarchive:vorschulederaest12fechuoft|chuoft.pdf]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1880b&quot;&gt;{{cite journal|author=Galton F|title=Visualized Numerals|journal=Nature|volume=21|issue=543|pages=494–5|year=1880|doi=10.1038/021494e0|url=https://zenodo.org/record/1429243|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1880a&quot;&gt;{{cite journal|author=Galton F|title=Visualized Numerals|journal=Nature|volume=21|issue=533|pages=252–6|year=1880|doi=10.1038/021252a0|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1883&quot;&gt;{{cite book|author=Galton F.|title=Inquiries into Human Faculty and Its Development|publisher=Macmillan|year=1883|url=http://galton.org/books/human-faculty/|access-date=2008-06-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Campen, Cretien van (1996). De verwarring der zintuigen. Artistieke en psychologische experimenten met synesthesie. ''Psychologie &amp; Maatschappij'', vol. 20, nr. 1, pp. 10–26.&lt;/ref&gt;

=== د کارپس کالوسم وېش “Corpus callosum split” ===
د شعور په اړه د فيچنر د انګېرنو له ډله يوه يې هم په ماغزو پورې اړه لري. د نوموړي د وخت پر مهال باور روښانه وه، چې ماغزه په دوه اړخيز ډول متناسب يا انډول دي او دا چې د دواړو نيمو برخو تر منځ يو ژور وېش شته، چې د کارپس کالوسم په نوم د تارونو د يوې يو ځای کېدونکې کړۍ په واسطه سره تړلي دي. فيچنر وانګېرل چې که چېرې کارپس کولاسم ووېشل شی، د هوښيارۍ دوه بېل بهيرونه به يې په پايله کې تر لاسه شي؛ يعنې دوه دماغ به دوه شي. نوموړي تر اوسه باور درلود، چې د نوموړي نظريه به تر ازموينې لاندې ونه نيول شي؛ هغه ناسم و. د شلمې پېړۍ د نيمايي پر مهال روګر سپيري ‘Roger Sperry’ او مايکل ګازانيګا “Michael Gazzaniga” د وېشل شوي کارپس کولاسم لرونکو صرعي ناروغانو په اړه کار وکړ او ويې کتل، چې د فيچنر مفکوره سمه وه. &lt;ref&gt;[Gazzinga, M.S (1970). The bisected brain. New York: Appleton-Century-Crofts]&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>i7fanttvf0w11ttihdcmm0bhznxr3m5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284615</id>
      <parentid>284595</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16067" xml:space="preserve">{{Infobox person}}ګوستاو تيودور فيچنر “Gustav Theodor Fechner” ( ؛ الماني: ؛ زوکړه: ۱۸۰۱ د اپرېل ۱۹؛ مړينه: ۱۸۸۷ د نومبر ۱۸) يو الماني فزيکپوه، فيلسوف او ازمايښتي روانپوه و. په ازمايښتي روانپوهنه کې مخکښ او د روانپوهنياتو (د ذهن د اندازه کولو تخنيکونو) بنسټګر فيچنر د ۲۰ پېړۍ زيات پوهان او فيلسوفان ولمسول. نوموړي ته د S = K In I فرمول له لارې د يو محرک يا پارونکي د فزيکي زياتوالي او روانپوهنيز احساس تر منځ د ناخطي اړيکې د څرګندولو امتياز هم ورکول شوی دی، چې د وېبر او فيچنر “Weber-Fechner” د ګډ قانون په توګه وپېژندل شو. &lt;ref&gt;{{cite web |title=Gustav Fechner - German psychologist and physicist |url=https://www.britannica.com/biography/Gustav-Fechner |access-date=18 January 2019 |website=Encyclopedia Britannica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Fancher|first=R. E.|year=1996|title=Pioneers of Psychology|edition=3rd|location=New York|publisher=W. W. Norton &amp; Company|isbn=0-393-96994-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|pmid=15171801|last=Sheynin|first=Oscar|publication-date=May 2004|year=2004|title=Fechner as a statistician.|volume=57|issue=Pt 1|periodical=[[British Journal of Mathematical and Statistical Psychology]]|pages=53–72|doi=10.1348/000711004849196}}&lt;/ref&gt;

== د ژوند لومړي وختونه او پوهنيز مسلک ==
فيچنر په “Lower Lusatia” کې موسکاو “Muskau” ته نږدې په (Groß Särchen) کې زېږېدلی دی، چې د نوموړي پلار، ماما او پلرني نيکه په کې کشيشان وو. د هغه مور جوهانا دوروتيا فيچنر (زوکړه: ۱۷۷۴)، چې کورنی نوم يې فيشر دی، هم له يوې مذهبي کورنۍ څخه وه. د دې مذهبي اغېزو سره سره فيچنر بيا هم د ژوند په وروستيو کې له خدای څخه منکر شو. &lt;ref name=&quot;Heidelberger2004&quot;&gt;{{cite book|title=Nature from within: Gustav Theodor Fechner and his Psychophysical Worldview|year=2004|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=9780822970774|page=21|author=Michael Heidelberger|chapter=1: Life and Work|quote=The study of medicine also contributed to a loss of religious faith and to becoming atheist.}}&lt;/ref&gt;

د فيچنر پلار سامويل تراوګوټ فيشر فيچنر “Samuel Traugott Fischer Fechner” (۱۷۶۵ – ۱۸۰۶ز) په بېلابېلو برخو کې ازاد فکره و. د بېلګې په ډول: خپل ماشومان واکسين کولو ته هڅول، هغوی ته لاتيني تدريسول او په لېوالتيا سره د مېوې کرل. نوموړی په ۱۸۰۶ ز کال کې له تمې پرته ومړ او کورنۍ يې ډېره غريبه پرېښوده. فيچنر د ايډوارډ کليمينس فيچنر “Eduard Clemens Fechner” (۱۷۹۹ – ۱۸۶۱ ز) په نوم يو مشر ورور او د ايميلي “Emilie”، کليمينټاين “Clementine” او ماتيلدي “Mathilde” په نومونو درې خويندې درلودې. هغه او ورور يې د پلار له مړينې څخه وروسته مخکې له دې چې په ډريسډن “Dresden” کې بېرته له خپلې مور او خويندو سره يو ځای شي، د يو څو کالونو لپاره د خپل پادري يا کشيش ماما له لورې وروزل شو. &lt;ref&gt;{{cite web |last1=Beiser |first1=Frederick C. |title=Gustav Theodor Fechner |url=https://plato.stanford.edu/entries/fechner/ |access-date=13 July 2022 |website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Heidelberger20042&quot;&gt;{{cite book|title=Nature from within: Gustav Theodor Fechner and his Psychophysical Worldview|year=2004|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=9780822970774|page=21|author=Michael Heidelberger|chapter=1: Life and Work|quote=The study of medicine also contributed to a loss of religious faith and to becoming atheist.}}&lt;/ref&gt;

فيچنر په لومړي ځل په سوراو “Sorau” (په لويديځ پولينډ کې اوسني زاري ‘Zary’) کې زده کړې وکړې. 

نوموړي په ۱۸۱۷ ز کال د ډريسډن په Medizinische Akademie Carl Gustav Carus کې د شپږ مياشتو لپاره او له ۱۸۱۸ ز کال څخه د ليپزيګ پوهنتون کې طب ولوست. ليپزيګ هغه ښار و چې نوموړي په کې خپل پاتې ژوند تېر کړ. نوموړي په ۱۸۲۳ زکال له ياد پوهنتون څخه د دوکتورا سند تر لاسه کړ. &lt;ref name=&quot;Meischner-Metge&quot;&gt;{{cite web |last1=Meischner-Metge |first1=Anneros |title=Chronological table to the life of Gustav Theodor Fechner |url=https://psychologie.lw.uni-leipzig.de/wundt/viewerz.htm |access-date=16 July 2022 |publisher=Leipzig University}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vlp.mpiwg-berlin.mpg.de/people/data?id=per68 Fechner, Gustav Theodor at vlp.mpiwg-berlin.mpg.de].&lt;/ref&gt;

هغه په ۱۸۳۴ زکال ليپزيګ کې د فزيک پروفيسور وټاکل شو، مګر په ۱۸۳۹ ز کال يې د رنګه ښيښو له لارې په لمر کې د ځير کتنې په واسطه له انځورونو څخه د وروسته پايلو په اړه څېړنه کې خپله سترګه ژوبل کړه، په داسې حال کې چې د رنګ او ليد ښکارندې يې څېړلې او له رنځېدلو څخه وروسته يې استعفا ورکړه. وروسته له رغېدلو څخه بېرته د ذهن او له بدن سره د هغه د اړيکو څېړلو ته وروګرځېد او د يادو موضوعګانو په اړه يې بېلابېل عمومي درسونه يا ويناوې ورکړې، چې نوموړي په خپلو کتابونو کې رانغاړلي دي. په داسې حال چې بستر کې پروت و، فيچنر د ذهني او مادي احساساتو تر منځ اړيکې ته ځير شو. دا ځيرکي د روانپوهنې په وده کې ځکه ارزښتناکه ثابته شوه، چې د ذهني او فزیکي نړيو تر منځ اوسمهال يوه کميتي اړيکه وه. &lt;ref&gt;Boring, E. G. (1950). ''A history of experimental psychology'' (2nd ed.). (pp. 284-295) Appleton-Century-Crofts.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Schultz, P.D., &amp; Schultz, S.E. (2008). ''A History of Modern Psychology.''(pp. 81-82).Thompson Wadsworth.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EB1911&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

== مرستې يا خدمتونه ==
فيچنر کيمياوي او فزيکې مقالې خپرې کړې او له فرانسوي ژبې څخه يې د “Jean-Baptiste Biot” او “Louis Jacques Thenard” له لورې ليکل شوي کيمياوي اثار وژباړل. نوموړي بېلابېل شعرونه او طنزيه ادبي ټوټې هم وليکلې. لکه: په ۱۸۲۵ ز کال کې د ''Vergleichende Anatomie der Engel'' په نوم طنزيه ټوټه، چې د “Dr. Mises” تر مستعار نوم لاندې يې ليکلی دی.&lt;ref name=&quot;EB19112&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

=== د فيچنر د دورې جوړونکی کار ===
د فيچنر د دورې جوړونکی کار د “Elemente der Psychophysik” تر سرليک لاندې د هغه د ۱۸۶۰ ز کال کتاب و. نوموړي له مونيسټيک “Monistic” فکر څخه پيل وکړ، چې له مخې يې جسمي او شعوري دواړه حقيقتونه که څه هم د يو بل پر وړاندې د کمېدلو وړ نه دي، مګر د يوې رښتينولۍ يا حقيقت بېلابېل اړخونه دي. د نوموړي د نوښت ځواک د هغوی تر منځ د يوې کره رياضيکي اړيکې د موندنې په هڅه کې پروت دی. د نوموړي د پلټنو تر ټولو نامتو وتنۍ د فيچنر د قانون “Fechner’s Law” په نوم پېژندل شوی قانون دی، چې ښايي په لاندې ډول روښانه شي: &lt;ref name=&quot;EB19113&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;«سره له دې چې د يو احساس زياتوالی يا سختي ښايي په په يو حسابي پرمختګ کې زياته شي، مګر محرک يا هڅونکی بايد په هندسي وده کې زيات شي». &lt;/blockquote&gt;پورتنی قانون په پراخ ډول ګټور، مګر په ورته وخت کې د هر کمزوري او هرو پياوړو احساساتو لپاره بې پايلې ثابت شوی دی. د فيچنر قانون په خپله ګټوره کړۍ کې په دې معنا دی، چې احساس د فزيکي زياتوالي يوه لوګاريتمي دنده ده. اس اس سټيوينس “S . S. Stevens” په ګوته کړې ده، چې دا ډول يو قانون د هغه حقيقت لپاره ځواب نه وايي، چې د انګېزو (لکه: تورې، تياره خړې، خړې، روښانه خړې او سپينې رنګ شوې پاڼې) په منځ کې درک شوې اړيکې په ټول زياتوالي (لکه: د پاڼو د ځلا په کچه کې) کې په بدلون سره بدلون نه کوي. نوموړي د “To Honor Fechner and Repeal His Law” تر سرليک لاندې د خپل ۱۹۶۱ زکال نامتو مقاله کې وړانديز وکړ، چې د محرک زياتوالی د يوې قوې د قانون له لارې په ادارک پورې تړاو لري. 

په هر ډول احساس کې د واحدونو په ګڼه کې د [پايلې؟] ترلاسه کولو لپاره د فيچنر عمومي فرمول (S = c log R) دی، چې S د احساس، R په عددي ډول د اټکل شويو انګېزو يا محرک او c د هغه ثابت په معنا سره دی، چې د حساسيت په هر ځانګړي ترتيب کې بايد د ازمايښت په واسطه په بېل ډول مشخص شوی وي. د فيچنر دليل په هغو برخو کې تر نيوکې لاندې راغلی دی، چې که څه هم محرک يا انګېزې يو له بل سره ترتيب يا يو ځای شوي دي، مګر احساسات نه دی يو ځای شوي. «ويليم جيمز “William James” وايي چې: «هر احساس خپل ځان د ناوېشونکي واحد په توګه څرګندوي او په دې فکر د هرې روښانه معنا لوستل بشپړ ناشوني دي، چې دوی د يو ځای شويو واحدونو کتلې دي». &lt;ref name=&quot;EB19114&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Fechner, Gustav Theodor|volume=10|pages=231–232|first=Henry Cecil|last=Sturt}}&lt;/ref&gt;

=== د فيچنر د رنګ اغېز ===
فيچنر په ۱۸۳۸ ز کال کې د هغه څه ادراکي وهم يا خيال وڅېړه، چې لا هم روښانه نه دی او تر اوسه ورته د فيچنر د رنګ اغېز وايي او په واسطه يې رنګونه د تور اوسپين په خوځنده نمونه کې کتل کېږي. انګرېز ژورنالېست او اماتور پوه چارلس بينهام “Charles Benham” په ۱۸۹۴ ز کال کې د څرخېدونکي توکي [غزل] د اختراع له لارې انګليسي ويونکو ته د اغېزې د زده کولو وړتيا ورکړه، چې د نوموړي نوم “Benham’s top” په کې تکرارېږي. روښانه نه ده، چې فيچنر او بينهام دې کله هم د کوم دليل له امله په رښتيني ډول يو له بل سره مخامخ کتلي وي. 

=== مقاله خپره کړه ===
فيچنر په ۱۸۷۸ ز کال کې يوه مقاله خپره کړه، چې نوموړي په کې د منځني يا وسط نظريه رامنځته کړه. نوموړی وروسته په ازمايښتي ښکلا پېژندنه کې بوخت شو او فکر يې وکړ، چې په هنري ډول د خوښونکو شيانو بڼې او بعدونه يا اندازې معلومې کړي. هغه په اصل کې د نقاشۍ له اندازو څخه د خپلو معلوماتو د بنسټ په توګه ګټه پورته کړه. د فيچنر د ۱۸۷۶ زکال په ''Vorschule der Aesthetik نومي'' اثر کې نوموړي د موضوعي قضاوتونو لپاره د بې ساري ترتيبونو له مېتود څخه ګټه واخېستله. &lt;ref&gt;{{cite web |author=Michael Heidelberger |title=Gustav Theodor Fechner |url=http://statprob.com/encyclopedia/gustavtheodorfechner.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053646/http://statprob.com/encyclopedia/gustavtheodorfechner.html |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 January 2014 |publisher=/statprob.com}}&lt;/ref&gt;

فيچنر ته په عمومي ډول د معلوماتو رسمي شننې ته د وسط يا منځني د ورپېژندلو امتياز ورکول کېږي. &lt;ref name=&quot;keynesProb&quot;&gt;Keynes, John Maynard; ''A Treatise on Probability'' (1921), Pt II Ch XVII §5 (p 201).&lt;/ref&gt;

=== فيچنر ===
په ۱۸۷۱ ز کال کې فيچنر د ۷۳ synesthetes په منځ کې د رنګه توري د انځورونو د لومړۍ ازمايښتي سروې راپور ورکړ. فرانسيز ګالټون “Francis Galton” په ۱۸۸۰ ز لسيزه کې د نوموړي ياد کار وڅاره. &lt;ref&gt;Fechner, G. (1876) ''Vorschule der Aesthetik''. Leipzig: Breitkopf und Hartel. Website: [[iarchive:vorschulederaest12fechuoft|chuoft.pdf]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1880b&quot;&gt;{{cite journal|author=Galton F|title=Visualized Numerals|journal=Nature|volume=21|issue=543|pages=494–5|year=1880|doi=10.1038/021494e0|url=https://zenodo.org/record/1429243|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1880a&quot;&gt;{{cite journal|author=Galton F|title=Visualized Numerals|journal=Nature|volume=21|issue=533|pages=252–6|year=1880|doi=10.1038/021252a0|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;galton1883&quot;&gt;{{cite book|author=Galton F.|title=Inquiries into Human Faculty and Its Development|publisher=Macmillan|year=1883|url=http://galton.org/books/human-faculty/|access-date=2008-06-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Campen, Cretien van (1996). De verwarring der zintuigen. Artistieke en psychologische experimenten met synesthesie. ''Psychologie &amp; Maatschappij'', vol. 20, nr. 1, pp. 10–26.&lt;/ref&gt;

=== د کارپس کالوسم وېش “Corpus callosum split” ===
د شعور په اړه د فيچنر د انګېرنو له ډله يوه يې هم په ماغزو پورې اړه لري. د نوموړي د وخت پر مهال باور روښانه وه، چې ماغزه په دوه اړخيز ډول متناسب يا انډول دي او دا چې د دواړو نيمو برخو تر منځ يو ژور وېش شته، چې د کارپس کالوسم په نوم د تارونو د يوې يو ځای کېدونکې کړۍ په واسطه سره تړلي دي. فيچنر وانګېرل چې که چېرې کارپس کولاسم ووېشل شی، د هوښيارۍ دوه بېل بهيرونه به يې په پايله کې تر لاسه شي؛ يعنې دوه دماغ به دوه شي. نوموړي تر اوسه باور درلود، چې د نوموړي نظريه به تر ازموينې لاندې ونه نيول شي؛ هغه ناسم و. د شلمې پېړۍ د نيمايي پر مهال روګر سپيري ‘Roger Sperry’ او مايکل ګازانيګا “Michael Gazzaniga” د وېشل شوي کارپس کولاسم لرونکو صرعي ناروغانو په اړه کار وکړ او ويې کتل، چې د فيچنر مفکوره سمه وه. &lt;ref&gt;[Gazzinga, M.S (1970). The bisected brain. New York: Appleton-Century-Crofts]&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>imlf5f508h4tcxt0f8rfjmwgtrd5q7e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د ژویو سمندروالی/جهت موندنه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63707</id>
    <revision>
      <id>284596</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:28:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12193" xml:space="preserve">د ژویو سمندروالی د کومې وسیلې یا نقشې پرته د کره لارې/ مسیر په موندلو کې د ډېری ژویو وړتیا ده. د قطبي سپین رنګه مرغه په څېر الوتونکي، د شاهي پتنګ په څېر حشرات او د سالمون کب په څېر کباڼ د خپل تکثر له ځایه څخه په میلیونونه مایله لرې مهاجرت کوي او ډېری نور سمندري ژوي په لنډو فاصلو کې اغېزمن سمندروالی/جهت موندنه لري.&lt;ref name=&quot;DingleDrake&quot;&gt;{{cite journal|author1=Dingle, Hugh|author2=Drake, V. Alistair|year=2007|title=What is migration?|journal=BioScience|volume=57|issue=2|pages=113–121|doi=10.1641/B570206|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

د مړینې محاسبه (یوه پروسه چې په ترڅ کې يې د یو متحرک شي د مخکې ثابت تعین شوي موقیعت له مخې د اوسني موقعیت محاسبه او وروسته د تېر شوي مهال په بهیر کې د جهت، چټکتیا، حرکت او مسیر د ترکیب اټکل کېږي، ژباړن) له یو پېژندل شوي موقعیت څخه د خپل جهت او چټکتیا د معلوماتو له کارولو سره حرکت دی، چې په ۱۸۷۳ کال کې د چارلز داروين له‌خوا د یو ممکن میکانیزم په توګه وړاندیز شو. په ۲۰مه پېړۍ کې کارل وون فرېش وښوده چې د شاتو مچۍ د لمر، د شنه اسمان د قطبي بېلګو او د ځمکې د مقناطیسي ډګر په واسطه حرکت کوي؛ په دې توګه د امکان په صورت کې پر لمر تکیه کوي. وېلیم تینزلي کيټون وښوده چې کورنۍ کوترې کولی شي په ورته ډول د حرکت له نښو لکه لمر، د ځمکې مقناطیسي ډګر، بویولو او لیدلو څخه کار واخلي. رونالډ لاکلي وښوده چې د مانکس په نوم د شېیر واټر کورنۍ یو کوچنی سمندري الوتونکی خپله جهت‌ موندلی شي او کولی شي د ستورو یا لمر د لیدلو په حالت کې په پوره چټکتیا سره خپل کور ته والوزي. 

د حیواناتو څو ډولونه کولی شي د بېلابېلو ډولونو نښې د اغېزمن حرکت او جهت موندنې لپاره سره ترکیب کړي. حشرات او الوتونکي کولی شي زده کړل شوې نښې/څلي له حسي جهت (د ځمکې له مقناطیسي ډګر یا اسمان څخه) سره ترکیب کړي تر څو دا مشخصه کړي چې دوی چېرته دي او په همدې ترتیب سره حرکت وکړي. داخلي «نقشې» تر ډېره د لید له کارلو سره جوړیږي، خو ګن نور حواس لکه بویول او پژواک هم ښايي په‌کې وکارول شي. 

د جهت موندنې په برخه کې د وحشي ژویو وړتیا ښايي د انساني فعالیتونو د محصولاتو تر منفي اغېز لاندې راشي. د مثال په ډول، داسې شواهد شته چې ښيي افت وژونکي د شاتو د مچیو د جهت موندنې به برخه کې ګډوډي رامنځته کوي او روښنايۍ ښايي د کشپ په جهت موندنه کې خنډ پېښ کړي. 

== لومړنۍ څېړنې ==
په ۱۸۷۳ کال کې چارلز داروين د نېچر مجلې ته یو لیک ولیکه او استدلال یې وکړ چې د انسان په ګډون حیوانات له مړې محاسبې سره د حرکت کولو وړتیا لري، ان که د مقناطیسي قطب‌نما حس او د ستورو په واسطه د جهت‌موندنې وړتیا هم شته وي: &lt;ref name=&quot;DarwinNature&quot;&gt;{{cite journal|last=Darwin|first=Charles|author-link=Charles Darwin|date=24 April 1873|title=Origin of Certain Instincts|journal=Nature|volume=7|pages=417–418|doi=10.1038/007417a0|issue=179|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&amp;itemID=F1760&amp;pageseq=1|bibcode=1873Natur...7..417D|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;blockquote&gt;دې پوښتنې ته په پام سره چې حيوانات له لرې لارې څخه خپل کور ته لار کوي، د وون رانګل د سایبریا شمال ته سفر په نوم اثر په انګریزي ژباړه کې د پام‌وړ تشرېحات موندل کېږي. هغه هلته عالي طریقه تشرېح کوي چې په هغه کې لرغونو واقعي مسیر د یو ځانګړي ټکي پر لور ساته، حال دا چې د اوږدو فاصلو لپاره له لوړو ژورو کنګل شویو لارو څخه په مسیر کې د پرلپسې او له دمې پرته بدلونونو او له لارښوونې پرته په اسمان یا کنګل شوي سیند کې تېرېدل. هغه وايي (خو زه يوازې د څو ولاړو کلونو خاطرې رانقلوم) چې هغه د یو تجربه لرونکي سروې کوونکي په توګه د قطب‌نما له کارولو سره ونه شو کولی هغه کار تر سره کړي چې دې وحشي ژوو په ډېرې اسانۍ ترسره کړ. لا تراوسه به هېڅوک هم دا تصور ونه کړي چې هغوی د یو داسې ځانګړي حس لرونکي دي چې موږ ورڅخه په بشپړ ډول بې برخې یو. موږ باید دا په پام کې ولرو کله چې له یو مستقیم مسیر څخه ډېری انحرافات حتمي دي نه قطب‌نما، نه شمالي ستوری او نه هم دې نښو ته ورته هېڅ کومه نښه د یو پېچلي هېواد یا نریو کنګلونو له لارې یو ځانګړي ټکي ته د انسانانو د لارښوونې لپاره بسنه کوي، مګر دا چې انحرافاتو ته اجازه ورکړل شي یا د مړې محاسبې یو ډول خوندي کړل شي. ټول انسانان څه نا څه دا کار تر سره کوي خو د سایبریا لرغونې اوسېدونکي يې په احتمالي ډول په بې خبره توګه ظاهراً په حیرانووکي ډول ترسره کولی شي. دا چاره تر ډېره د لید له لارې تر سره کېږي، خو تر یوې کچې ښايي د عضلاتي حرکت له حس سره هغې طریقې ته ورته ترسره شي چې یو ړوند انسان کولی شي (او ځينې انسانان تر ځينې نورو ډېر ښه) په لنډو فاصلو کې په یوه مستقیمه کرښه یا په ښي اړخه  زاویو کې او یا هم بېرته د شا پر لور مخته لاړ شي. هغه طریقه چې ځينې وختونه په‌کې دکمزورو او بوډا وګړو د جهت موندنې حس په ناڅاپي ډول ګډوډيږي او د شديدې زړه‌تنګۍ احساس رامنځته کوي، څرنګه چې زه پوهېږم، یو کس دا هغه مهال تجربه کړې چې په ناڅاپي ډول يې دې ته پام شوی چې په بشپړ ډول د تمې خلاف او ناسم مسیر کې يې حرکت کړی، دا داسې ناسم پوهاوی رامنځته کوي چې د مغز یوه برخه د جهت موندنې د عمل لپاره اختصاص شوې.   &lt;/blockquote&gt;وروسته په ۱۸۷۳ کال کې جوزوف جان مورفي داروین ته ځواب ورکړ او بېرته یې طبیعت ته لیکل وکړل هغه دا تشرېح کړه چې مورفي څه ډول په دې باوري و چې ژوي مړه محاسبه ترسره کوي، هغه څه چې اوس‌مهال د اېنرشل نوېګېشن (د جهت موندنې یوه آله چې د کمپيوترله حسي سیستم څخه د چتګتیا، موقعیت او جهت د مړې محاسبې لپاره کارول کېږي، ژباړن) په نوم یادیږي. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Murphy|first1=J.J.|year=1873|title=Instinct: a Mechanical Analogy|url=https://zenodo.org/record/1429203|journal=Nature|volume=7|issue=182|page=483|doi=10.1038/007483b0|bibcode=1873Natur...7..483M|s2cid=22346811}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;که چېرې یو توپ په ازاد ډول د رېل ګاډي له چت څخه راځوړند شي، کله چې پټلۍ په حرکت راشي، هغه به د حرکت لپاره په کافي اندازه ضربه ترلاسه کړي: او د ضربې جهت او لوی‌والی ... د هغې قوې له لوی‌والي او جهت سره تړاو لري چې بګۍ په‌کې حرکت پيلوي... [او په همدې توګه] ... د بګۍ په حرکت کې ... هر بدلون ... به توپ ته په ورته اندازه جهت او ضربه ورکړي. اوس په بشپړ ډول دا ممکنه ده،  که څه هم دغه ډول ظرافتي میکانیزم ته هيله‌من کېدی نه‌شو، چې یو ماشین باید جوړ شي... د دغې ټولو ضربو د لوی‌والي او جهت د تثبیت لپاره، د هرې یوې د پېښېدو له وخت سره ... له دغو خامو معلوماتو څخه د بګۍ موقعیت ... ښايي هره شېبه محاسبه شي. &lt;/blockquote&gt;کارل فون فرېش (زوکړه، ۱۸۸۶- مړینه، ۱۹۸۲) اروپايي د شاتو مچۍ مطالعه کړې او ويې ښوده چې مچۍ د قطب‌نما د پام‌وړ جهت له درېیو بېلابېلو طریقو سره تشخیصولی شي: د لمر په واسطه، د شنه اسمان د قطبي بېلګو په واسطه او د ځمکې د مقناطیسي ډګر په واسطه. هغه دا وښوده چې لمر لومړیتوب لرونکې لومړنۍ قطب‌نما ده. نور ميکانیزمونه په ورېځ کې د شاتو په تیاره کندوانو کې کارول کېږي. {{sfn|von Frisch|1953|pp=93–96}}

وېلیم تېنزلي کیټون (زوکړه، ۱۹۳۳- مړینه ۱۹۸۰) کورنۍ کوترې مطالعه کړې او ويې ښوده چې هغوی د ځمکې د مقناطیسي ډګر، لمر او همدارنګه د بوی او لید د علایمو له کارولو سره د جهت موندنې وړتیا لري. &lt;ref&gt;[[William Keeton|Keeton, William]] (1974) ''The orientational and navigational basis of homing in birds''. pages 47–132 in ''Advances in the Study of Behavior'', Vol. 5. Academic Press.&lt;/ref&gt;

ډونالډ ګرېفین (زوکړه، ۱۹۱۵- مړینه ۲۰۰۳) په وينه څښونکي ښاپرک/ماښام څکلکی  کې پژواک/ایکالوکېشن مطالعه کړ او ویې ښوده چې دا امکان شته دی او ماښام څکلکي له دې ميکانیزم څخه د ښکار د څارلو او لیدلو او په پایله کې په ټوله نړۍ کې د جهت موندنې لپاره کار اخلي.   &lt;ref name=&quot;GriffinNYT&quot;&gt;Yoon, Carol Kaesuk. [https://www.nytimes.com/2003/11/14/nyregion/donald-r-griffin-88-dies-argued-animals-can-think.html ''Donald R. Griffin, 88, Dies; Argued Animals Can Think''], [[The New York Times]], 14 November 2003.&lt;/ref&gt;

رونالډ لاکلي (زوکړه ۱۹۰۳- مړینه ۲۰۰۰)، د الوتونکو په اړه تر ۵۰ څخه زیاتو کتابونو په ډېرو مطالعاتو کې د الوتونکو د مهاجرت مخکښ و. هغه د شېیر واټر (یو دول سمندري الوتونکی، ژباړن) لکه د مانکس شېیر واټر په اړه چې د سکوکولم په لرې پرته ټاپوزمه کې ژوند کوي ۱۲کلنه څېړنه وکړه. دا کوچني سمندري الوتونکي د الوتونکو تر منځ تر ټولو اوږد مهاجرت لري – ۱۰۰۰۰ کیلومتر- خو کال په کال سکوکولم ته بېرته د خپلې ځالې جوړونې اصلي غار ته راستنېږي. دې چلند دا پوښتنه رامنځته کړه چې دوی څه ډول جهت پيدا کوي.   {{sfn|Lockley|1967|pp=114–117}}{{sfn|Lockley|1942}} 

== سرچينې ==</text>
      <sha1>ox5ew8si4xw6mtbad9pnukqp78daxac</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د انګلستان کلتور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63708</id>
    <revision>
      <id>284597</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:31:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16247" xml:space="preserve">د برتانيې کلتور د شریکو ملتونو له تاريخ څخه اغېزمن شوی دی، له تاریخي اړخه د دې هېواد له مسيحي مذهبي ژوند، د اروپا له کلتورونو سره يې تعامل، د انګلستان، ويلز، سکاټلينډ او ايرلينډ دودونه او د برتانوي سترواکۍ له اغېز څخه. سره له دې چې د برتانيې کلتور يوه جلا هسته ده، د انګلستان، سکاټلينډ، ويلز او شمالي ايرلينډ انفرادي کلتورونه سره توپير او د همغاړيتوب او جلا والي جلا جلا درجې لري.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-44361867|title=Scotland and Britain 'cannot be mistaken for each other'|last=Little|first=Allan|date=6 June 2018|work=BBC News|access-date=6 June 2018|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

د برتانيې ادبيات په ځانګړي ډول د درناوي وړ دي. عصري ناول په برتانيه کې ايجاد شوی و او ډرامه ليکونکي، شاعران او ليکوالان د دې هېواد د تر ټولو پیاوړي کلتوري څېرو له منځه يو دي. برتانويانو همدا راز په موسيقۍ، سينما، هنر، د معمارۍ فن او تلويزيون کې د پام وړ ونډې درلودلې دي. انګلستان همدا راز د انګلستان د کليسا کور دی، کومه چې دولتي کليسا او د انجليکي ټولنې مور ده کومه چې درېیمه ستره مسيحي فرقه ده. برتانيه د نړۍ د يو شمېر لرغونو پوهنتونونو لرونکی هېواد دی، د فلسفې، ساينس، ټيکنالوژۍ او طب سره يې زياتې مرستې کړي او د ګڼو نومياليو ساينسپوهانو او مخترعينو د زېږېدو ځای دی. صنعتي انقلاب په برتانيه کې پيل شو او د نړۍ په کورني ټولنيز اقتصادي او کلتوري حالاتو يې ژور اغېز پرېښود. د برتانوي سترواکۍ د پايلې په توګه، د دې هېواد د پخوانيو مستعمرو په ژبه، قانون، کلتور او ادارو کې د برتانيې د پام وړ اغېز ليدل کېږي چې د دې مستعمرو ډېری يې د ټولګټو دولتونو غړي دي. د دې دولتونو يوه فرعي ډله «انګلوسفير» جوړوي او د برتانيې د نژدې متحدينو څخه دي. په مقابل کې د برتانيې مستعمرو او واکمنيو هم د برتانيې په کلتور اغېز شيندلی، په ځانګړي ډول په برتانوي خوراکونو. لوبې د برتانوي کلتور يوه مهمه برخه ده، د کرکټ، فوټبال او رګبي په ګډون ګڼې لوبې په دې هېواد کې پيل شوي دي.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The rise of the novel |url=https://www.bl.uk/restoration-18th-century-literature/articles/the-rise-of-the-novel |access-date=2019-06-15 |website=The British Library}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Swaine, Jon (13 January 2009) [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/barackobama/4226246/Barack-Obama-presidency-will-strengthen-special-relationship-says-Gordon-Brown.html Barack Obama presidency will strengthen special relationship, says Gordon Brown] ''[[The Daily Telegraph]]''. Retrieved 3 March 2010.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;E. J. Kirchner and J. Sperling, Global Security Governance: Competing Perceptions of Security in the 21st Century (London: Taylor &amp; Francis, 2007), p. 100.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/books/8801370/Jeremy-Paxman-what-empire-did-for-Britain.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220112/https://www.telegraph.co.uk/culture/books/8801370/Jeremy-Paxman-what-empire-did-for-Britain.html|archive-date=12 January 2022|url-access=subscription|url-status=live|title=Jeremy Paxman: what empire did for Britain|access-date=19 November 2011|newspaper=The Telegraph|date=2 October 2011|location=London}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt;

برتانيه د کلتوري زبرځواک په توګه تعريف شوی هېواد دی او لندن د نړۍ د کلتوري پلازمينې په توګه تعريف شوی دی. د بي بي سي لپاره يوه نړيواله ټولپوښتنه کې ولیدل شول چې برتانيه په ۲۰۱۳ او ۲۰۱۴ز کلونو کې په نړۍ کې (له المان او کاناډا وروسته) په درېيم شمېره کې هغه هېواد و چې تر ټولو زیات ورته په مثبت نظر کتل کېږي.&lt;ref&gt;[http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf &quot;The cultural superpower: British cultural projection abroad&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf|date=16 September 2018}}. Journal of the British Politics Society, Norway. Volume 6. No. 1. Winter 2011&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992|title=Cameron has chance to make UK great again|author=Sheridan, Greg|date=15 May 2010|work=The Australian|access-date=20 May 2012|location=Sydney}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=London is the world capital of the 21st century... says New York &amp;#124; News |url=http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23389580-london-is-the-world-capital-of-the-21st-century-says-new-york.do |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120125224024/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23389580-london-is-the-world-capital-of-the-21st-century-says-new-york.do |archive-date=25 January 2012 |access-date=10 February 2012 |work=Evening Standard |location=London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-capital-of-the-world-766661.html|title=London, capital of the world|last=Calder|first=Simon|date=22 December 2007|work=The Independent|location=London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-22624104|title=BBC poll: Germany most popular country in the world|date=23 May 2013|access-date=17 February 2018|work=BBC}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2014/world-service-country-poll|title=World Service Global Poll: Negative views of Russia on the rise|date=4 June 2014|work=BBC.co.uk|access-date=17 February 2018}}&lt;/ref&gt;

== ژبه ==
هغه انګليسي ژبه چې د منځنيو پېړيو په لومړيو کې ورباندې خبرې کېدې د انګلستان بالفعل رسمي ژبه ده او د  اټکل تر مخې د برتانيې ۹۵٪ وګړي ورباندې د يوې ژبې په توګه خبرې کوي. د سیمه ييزو او لږکيو د ژبو د اروپايي منشور تر مخې د برتانيې حکومت اوه نورې ژبې په رسميت پېژندلي  چې هغه دا دي: ويلزي، سکاټلينډي ګيلک، سکاټ، کورنيش، ايرلينډي، السټر سکاټس او برتانوي د اشارو ژبه.&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/uk.shtml BBC – Languages – United Kingdom] ''[[BBC]]''&lt;/ref&gt;

په ويلز کې، په دولتي ښوونځيو کې ټولو زده کوونکو ته يا خو بايد د ويلزي ژبې په واسطه تدريس وشي يا بايد ورته تر شپاړس کلنۍ پورې دا ژبه د يوې اضافي ژبې په توګه وښودل شي، همدا راز د ويلزي ژبې قانون ۱۹۹۳ او د ويلز حکومت قانون ۱۹۹۸ وايي چې ويلزي او انګليسي ژبو سره بايد په دولتي برخه کې برابر چلند وشي، تر هغې اندازې چې مناسب او د عمل وړ وي. ايرلينډي او السټر سکاټس په شمالي ايرلينډ کې د انګليسي تر څنګ په محدوده اندازه کارول کېږي، په بنسټيز ډول په هغو ژباړو کې چې په عام ډول سپارل شوي دي. ګيلک ژبې (سکاټلينډ) قانون، کوم چې په ۲۰۰۵ز کال کې د سکاټلينډ د پارلمان لخوا تصويب شوی، ګيلک ژبه د سکاټلينډ د رسمي ژبې په توګه منلې ده او د ګيلک ژبې د ودې لپاره د ستراتيژيک لوري د برابرولو په موخه د يوې ملي طرحې جوړولو غوښتنه يې کړې. کورنش ژبه يوه ژوندۍ شوې ژبه ده، کومه چې د اتلسمې پېړۍ په وروستيو کې په «کارن وال» کې د لومړۍ ورکې شوې ژبې په توګه پېژندل کېږي.

=== سيمه ييزې لهجې ===
د انګلستان د څلورو هېوادونو په منځ کې او خپله د هېوادونو په داخل کې لهجې او سيمه ييزې لهجې ډېرې مختلفې دي. دا په ځانګړي ډول انګلستان ته د کډوالۍ د اوږد تاريخ پايله ده، د بېلګې په ډول، د شمالي انګليسي ژبې لهجې د زړې نارس رېښو لرونکي ډېر ويي لري. سکاټلينډي انګليسي، ويلزي انګليسي او هايبرنو-ايرلينډي، د انګليسي او د دې هېوادونو د اصلي ژبو دواړو څخه د مختلفې انګليسي ژبې بڼې دي. معياري تلفظ په انګلستان او ويلز کې معياري انګليسي ده، په داسې حال کې چې په سکاټلينډ کې سکاټلينډي معياري انګليسي يوه جلا لهجه ده. که څه هم دا لهجې له لوړ ټولنيز درناوي څخه برخمنې دي، له ۱۹۶۰ز لسيزې وروسته، د سيمه ييزې انګليسي ژبې په اړوند په زده کړه کې زياته اسانتيا لېدل شوې ده.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Viking words |url=https://www.bl.uk/learning/langlit/changlang/activities/lang/vikings/vikinglang.html |access-date=2019-06-15 |website=www.bl.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation|last=McArthur|first=Tom|title=The Oxford Guide to World English|year=2002|publisher=Oxford University Press|page=43}}&lt;/ref&gt;

د برتانوي لهجو زيات تنوع د پام وړ ګرځېدلی دی، په نژدې سيمو کې ډېر ځل زياتې جلا جلا لهجې موجودې وي، د بېلګې په ډول، د ليور پول او مانچيسټر تر منځ يواځې پنځه دېرش ميله (۵۶ کيلو متره) واټن سره سره د سکاوس او مانکونين تر منځ زيات توپير شته. لهجوي انګليسي ډېر ځله په ادب کې موندل کېږي، د بېلګې په ډول، د « Wuthering Heights»  په نوم د «ايملي بروټني» ناول کې د يارکشاير لهجه شامله ده.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.grin.com/document/45274|title=GRIN – Yorkshire Dialect in 19th Century Fiction and 20 th Century Reality. A Study of Dialectal Change with the Example of Emily Bronte's Wuthering Heights and the Survey of English Dialects|website=www.grin.com|isbn=9783638427067|language=en|access-date=2019-06-15|last1=Nath|first1=Kirsten|date=12 October 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Braber |first=Natalie |title=Why does the UK have so many accents? |url=http://theconversation.com/why-does-the-uk-have-so-many-accents-88434 |access-date=2019-06-15 |website=The Conversation |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=The origins of Scous|url=https://www.bbc.co.uk/liverpool/content/articles/2005/01/11/voices_liverpoolaccent_feature.shtml|work=BBC|date=12 December 2016}}&lt;/ref&gt;

== هنرونه ==

=== ادب ===
برتانيې ته د انګلستان، سکاټلينډ او ويلز ادبي دودونه په ميراث کې پاتې شوي دي. په دې کې «ارتوري» ادب او د هغې ويلزي اصليت، د نورس تر اغېز لاندې زوړ انګليسي ادب، د انګليسي ليکوالانو «جيفري چوسر» او «وليام شکسپير»  اثار او د جان باربور « The Brus» په څېر سکاټلينډي اثار شامل دي.

د برتانوي ادب د اتلسمې پېړۍ د لومړيو پړاو د «اګسټن» عصر په نوم يادېږي او په دې کې د ناول پرمختګ شامل دی. د «ډانيل ډيفو» «Robinson Crusoe» (۱۷۱۹) او «مول فلانډرزس» (۱۷۲۲) ته د لومړيو انګليسي ناولونو په سترګه کتل کېږي، په هر حال، د ناول پرمختګ په يو پراخه ادبي ليدلوري کې منځ ته راغی، په کوم کې چې د نثري طنز (کيسۍ) عروج هم شامل دی – کوم چې د «ګليور» په «ټرول» سره خپلې لوړې درجې ته ورسېد – او له دې مخکې بهرني اثار لکه اسپانوي «ډان کويکسوټ». د «سمويل جانسن» د انګريزي ژبې يو قاموس هم د «اګسټن» پړاو سره اړوند دی. په ۱۷۵۵ز کال کې خپور شوی، دې قاموس ته يو سل او پنځوس کاله وروسته د اکسفورډ انګليسي قاموس تر بشپړېدو پورې د يو مخکښ برتانوي قاموس په سترګه کتل کېدل.&lt;ref&gt;Lynch, Jack (2003). &quot;Samuel Johnson's Dictionary&quot;. p. 1.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Oxford Companion to English Literature|publisher=Oxford University Press|year=1996|editor-last=Drabble|editor-first=Margaret|location=Oxford|pages=265|chapter=Defoe}}&lt;/ref&gt;

له دې وروسته رومانوي پړاو د ۲۰۰ کاله مخکې رنسانس په پرتله د شاعرۍ غوړېدا وليده او په سیمه ييز ادب کې يې لېوالتيا بيا راژوندۍ کړه. په سکاټلينډ کې د «رابرټ برنز» شاعرۍ په سکاټلينډي ادب کې لېوالتيا بيا ژوندۍ کړه او د «السټر» «ويور» شاعران د سکاټلينډ له ادب څخه اغېزمن و. په ويلز کې، د اتلسمې پېړۍ وروستي وختونه له «Iolo Morganwg» څخه په اغېزمن کېدو سره د « eisteddfod» روايت بیا راژوندی شو. په دې پړاو کې د «ميري ولسټون کرافټ» له خوا د ښځو له حقوقو څخه د دفاع کتاب هم خپور شو (۱۷۹۲)، کوم چې د ښځمنپالنې د فلسفې يو له لومړيو اثارو څخه دی.

د جورجي او ويکټوري پړاو پای پر ناول د نوې توجه د تمرکز شاهد و. د دې ناولونو مهمه موضوع ټولنيزه تبصره وه. د دې پړاو په لومړيو کې «جين اسټن» د اشرافو او نخبه ګانو د ژوند پر طرز او طريقه طنز کاوه، په داسې حال کې چې «چالس ډکنز» په وروستيو ناولونو کې پر بې وزلۍ او ټولنيزې ډلبندۍ نيوکې کولو لپاره ډېر ځله له ظرافت او ژورو مشاهدانو کار اخيستی. درې «Brontë » خوېندو او «جارج ايليټ» په ترتيب سره په شمالي انګلستان او مډلينډز تبصره کړې، په داسې حال کې چې دې څلورواړو مېرمنو د خپل ژوند په اوږدو کې د نارينه په مستعارو نومونو ليکل کړي دي، تر يو بريده د دې لپاره چې د ښځو پر حقوقو د نيوکو مخه ونيسي. له دې سره سره، په پرانيستي ډول ښځينه لیکوالانو په دې پړاو کې د پام وړ برياوې تر لاسه کړې، لکه د «البت بيرټ براوننګ» او «کرسټينا روزيټي» په بنسټيز ډول مذهبي شعرونه.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=Bck6oHB6_AwC&amp;pg=PA327 &quot;Films and British national identity: from Dickens to Dad's army&quot;]. p.327. Manchester University Press, 1997&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>ksixhn7vpstnqfjgckuluezmyognmvw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د اقلیم د بيړني حالت اعلان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63709</id>
    <revision>
      <id>284598</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:35:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30262" xml:space="preserve">'''د اقلیم د بيړني حالت اعلان''' یو داسې اقدام دی چې د حکومتونو او ساینس پوهانو له‌خوا کېږي او اعلانوي چې بشر د اقلیم له بیړني حالت سره مخ دی. دغه ډول لومړنی اعلان د ۲۰۱۶ کال په ډسمبر میاشت کې یوه محلي حکومت وکړ. له هغه راهیسې (د ۲۰۲۲ کال تر مې میاشت پورې) په ۳۹ هېوادونو کې څه باندې ۲۱۰۰ محلي حکومتونو د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړی دی. په هغو قضايي حوزو کې د مېشتو خلکو نفوس تر یو میلیارد اوړي چې د اقلیم بیړنی حالت په کې اعلان شوی دی.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Ripple|first1=William|last2=Wolf|first2=Christopher|last3=Newsome|first3=Thomas|last4=Barnard|first4=Phoebe|last5=Moomaw|first5=William|title=World Scientists' Warning of a Climate Emergency|journal=BioScience, Biz088, American Institute of Biological Science (Oxford Academic; Oxford University Press)|date=5 November 2019|url=https://academic.oup.com/bioscience/advance-article/doi/10.1093/biosci/biz088/5610806|accessdate=14 December 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CACE_history&quot;&gt;{{cite web |title=History of Climate Emergency Action by Councils |url=https://www.caceonline.org/history.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030013345/https://www.caceonline.org/history.html |archive-date=30 October 2020 |website=CACEonline.org |publisher=Council Action in the Climate Emergency}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=CEDAMIA list of global declarations |url=https://www.cedamia.org/global/ |website=CEDAMIA |publisher=Climate Emergency Declaration and Mobilisation In Action |accessdate=23 February 2020}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۹ کال د اپرېل میاشتې په ۲۹مه نېټه د وېلز حکومت د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړ چې وروسته د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې په لومړۍ نېټه د پارلمان او د وېلز د ملي شورا له‌خوا تصویب شو. دا په نړۍ کې لومړنی هېواد شو چې په رسمي ډول یې د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړ.&lt;ref name=&quot;ITV Consumer Limited&quot;&gt;{{cite news|title=Wales' first ever climate change conference set to take place in Cardiff|url=https://www.itv.com/news/wales/2019-10-16/wales-first-ever-climate-change-conference-set-to-take-place-in-cardiff|access-date=16 September 2021|agency=ITV News|publisher=ITV Consumer Limited|date=16 October 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Welsh Government&quot;&gt;{{cite web |title=Welsh Government makes climate emergency declaration |url=https://gov.wales/welsh-government-makes-climate-emergency-declaration |access-date=19 September 2021 |website=Welsh Government |publisher=Welsh Government}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC News, Wales&quot;&gt;{{cite news|title='Climate emergency' declared by Welsh Government|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-48093720|access-date=19 September 2021|agency=BBC News|date=29 April 2019}}&lt;/ref&gt;

کله چې یو حکومت بیړنی حالت اعلانوي، تر دې مخکې چې بیړني یا معادل حالت ته ننوځي بل ګام د اقلیمي بدلون د کمولو لپاره د لومړیتوبونو ټاکل دي. د اقلیم د بیړني حالت په اعلانولو کې یو حکومت دا تصدیقوي چې اقلیمي بدلون رامنځته شوی او تر دې مهاله شوي اقدامات د رامنځته شویو بدلونونو د محدودولو لپاره کافي نه دي. د دا ډول پرېکړې تمرکز پر دې وي چې د انساني فعالیتونو په پایله کې د رامنځته شوي اقلیمي بدلون د مخنیوي لپاره حکومتي تدابیر ونیول شي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=How a council can enter into full emergency mode |url=https://www.caceonline.org/entering-emergency-mode.html |website=CACE |publisher=Council and Community Action in the Climate Emergency |accessdate=5 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Gorey|first1=Colm|title=What Does Declaring a Climate Emergency Actually Mean?|url=https://www.siliconrepublic.com/innovation/climate-emergency-ireland-what-it-means|accessdate=12 December 2019|publisher=Silicon Republic|date=10 May 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Resolution |first1=Climate Emergency |title=What is a Climate Emergency Declaration |url=https://www.theclimatemobilization.org/climate-emergency-resolution |website=The Climate Mobilization |publisher=The Climate Mobilization |accessdate=12 December 2019}}&lt;/ref&gt;

د بیړني حالت اعلان ښايي په بېلابېلو ملي او محلي حکومتي کچو کې وي او ښايي کړنلارې یې متفاوتې وي. د اقلیم د بيړني حالت اصطلاح نه یوازې رسمي پرېکړو ته ویل کېږي، بلکې د اقلیمي ویجاړۍ د مخنیوي لپاره اقدامات هم په کې شامل دي. دا کار ښايي واکمن چارواکي د اقلیم په اړه د اقدام ته متوجه او متمرکز کړي. د بيړني حالت اصطلاح دغې موضوع ته د لومړیتوب ورکولو او د بيړني ذهنیت د رامنځته کولو لپاره کارول کېږي.

د بیړني اقلیم اصطلاح د اقلیمي فعالینو او اقلیم‌پلوه سیاستوالو له‌خوا په دې خاطر دود شوې ده چې اوږدمهالو ستونزو ته د رسیده‌ګۍ لپاره بیړنی احساس رامنځته کړي. د ملګرو ملتونو پراختیایي پروګرام په ۵۰ هېوادونو کې د عامه افکارو په اړه په یوې سروې کې موندلې چې له ۱.۲ میلیونو ځواب ورکوونکو څخه څلور شپېته سلنه په دې باور دي چې اقلیمي بدلون یو نړیوال بیړنی حالت دی.&lt;ref name=&quot;WashPost_20191105&quot;&gt;{{cite news|last1=Freedman|first1=Andrew|title=More than 11,000 scientists from around the world declare a 'climate emergency'|url=https://washingtonpost.com/science/2019/11/05/more-than-scientists-around-world-declare-climate-emergency/|accessdate=6 November 2019|newspaper=The Washington Post|date=5 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UNDP_20210126&quot;&gt;{{cite book|title=The Peoples' Climate Vote|url=https://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/climate-and-disaster-resilience-/The-Peoples-Climate-Vote-Results.html|website=UNDP.org|publisher=United Nations Development Programme|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128091326/https://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/climate-and-disaster-resilience-/The-Peoples-Climate-Vote-Results.html|archive-date=28 January 2021|date=26 January 2021|quote=64% of people said that climate change was an emergency – presenting a clear and convincing call for decision-makers to step up on ambition. &lt;br&gt;- The highest level of support was in SIDS (Small Island Developing States, 74%), followed by high-income countries (72%), middle-income countries (62%), then LDCs (Least Developed Countries, 58%). &lt;br&gt;- Regionally, the proportion of people who said climate change is a global emergency had a high level of support everywhere - in Western Europe and North America (72%), Eastern Europe and Central Asia (65%), Arab States (64%), Latin America and Caribbean (63%), Asia and Pacific (63%), and Sub-Saharan Africa (61%). &lt;br&gt;- Four climate policies emerged as the most popular globally: &lt;br&gt;1. Conservation of forests and land (54% public support); &lt;br&gt;2. Solar, wind and renewable power (53%); &lt;br&gt;3. Climate-friendly farming techniques (52%); and &lt;br&gt;4. Investing more in green businesses and jobs (50%).|url-status=live}} 

(Page has download link to 68-page PDF.)&lt;/ref&gt;

== اصطلاحات ==
د اقلیم د بيړني حالت اصطلاح تر ۲۰۱۰ کال مخکې د اقلیمي بدلون پر وړاندې په لاریونونو کې کارول کېده چې د ۲۰۰۹ کال په جون میاشت کې په مېلبورن کې &quot;د اقلیم په اړه بیړنی لاریون&quot; یې د بېلګې په توګه یادولی شو. په ۲۰۱۷ کې د ډاربین ښار شورا د &quot;ډاربین د اقلیم بیړنی پلان&quot; په نامه ډېری اقدامات تصویب کړل. د ۲۰۱۸ کال د ډسمبر میاشتې په ۴مه نېټه د روم کلب &quot;د اقلیم بیړني پلان&quot; وړاندې کړ چې د نړیوالې تودوخې د محدودولو لپاره ۱۰ لومړیتوبونه په کې شامل دي. د اقلیمي عدالت د بېلابېلو خوځښتونو په را څرګندېدو سره دې اندېښنې ته بېلابېلو حکومتونو پام اړولی دی.&lt;ref&gt;{{cite web |title=National Climate Emergency Rally Melbourne June 2009 |url=https://www.greenlivingpedia.org/National_Climate_Emergency_Rally_Melbourne_June_2009 |website=Greenlivingpedia |publisher=Greenlivingpedia |accessdate=12 December 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=The Club of Rome Climate Emergency Plan |url=https://www.clubofrome.org/project/the-club-of-rome-climate-emergency-plan/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191208083024/https://www.clubofrome.org/project/the-club-of-rome-climate-emergency-plan/ |archive-date=8 December 2019 |website=The Club of Rome |accessdate=12 December 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Extinction Rebellion Home |url=https://rebellion.earth/ |website=Extinction Rebelion |accessdate=12 December 2019}}&lt;/ref&gt;

ډېری هغه اروپايي ښارونه او ټولنې چې د اقلیم بيړني حالت یې اعلان کړی، په هم‌مهاله ډول د «کلیما بنډنس» شبکې غړي دي چې دغه شبکه دوی مکلفوي تر څو په هرو پنځو کلونو کې د کاربن ډای اکسایډ د انتشار یا خپرښت کچه ۱۰ سلنه کمه کړي.

اکسفورډ قاموس د اقلیم د بیړني حالت اصطلاح د ۲۰۱۹ کال د کلمې په توګه غوره کړه او دا اصطلاح یې د &quot;یوه داسې وضعیت په توګه تعریف کړې ده چې د اقلیمي بدلون د کمولو یا درولو او د احتمالي چاپېریالي زیانونو د مخنیوي لپاره په کې د بیړني اقدام اړتیا وي.&quot; د ۲۰۱۸ کال د سپټمبر او د ۲۰۱۹ کال د سپټمبر میاشتو تر منځ دا اصطلاح څه باندې ۱۰۰۰۰ ځله کارول شوې ده.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rice |first=Doyle |date=2019-11-21 |title='Climate emergency' is Oxford Dictionary's word of the year |url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2019/11/21/climate-emergency-oxford-dictionarys-word-year/4263945002/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191122162510/https://www.usatoday.com/story/news/nation/2019/11/21/climate-emergency-oxford-dictionarys-word-year/4263945002/ |archive-date=22 November 2019 |access-date=2019-12-03 |website=USA TODAY |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== تاریخچه ==

=== لومړني پړاوونه ===
په نړۍ کې د اقلیم د بيړني حالت لومړنی دولتي اعلان د اسټرالیا د مېلبورن ایالت په ډاربین ښار کې د اسټرالیا د ګرین کونسلر «ټرینټ مک کارتي» له‌خوا وشو. دغه ښار د ۲۰۱۶ کال د ډسمبر میاشتې په ۵مه نېټه د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړ. د ۲۰۱۷ کال په اګست میاشت کې ډاربین د اقلیم په بیړني پلان کې د اقداماتو پر کټګورۍ پرېکړه وکړه. د ډاربین تر اعلان وروسته د نیوجرسي ایالت په هابوکن او د کلفورنیا ایالت په بیرکیلي ښارونو کې هم ورته بیړني حالتونه اعلان شول.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Darebin City Council {{!}} cedamia |url=https://www.cedamia.org/darebin-city-council/ |access-date=2019-12-30 |website=cedamia.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;Julia Lagoutte, '[https://soundcloud.com/biggreenpoliticspodcast/what-next-after-declaring-a-climate-emergency What next after declaring a climate emergency?]', ''Big Green Politics Podcast'' (30 July 2019).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;'[https://greenworld.org.uk/article/change-starts-here-carla-denyer Change starts here: Carla Denyer]', ''Green World'' (9 August 2019).&lt;/ref&gt;

په ۲۰۱۸ کې تر دغو پرمختګونو وروسته د انګلستان د زرغون ګوند سیاستوالې «کارلا ډینیر» چې هغه مهال د بریسټول ښار د شورا غړې وه، د بریسټول ښار شورا له‌خوا د اقلیم د بيړني حالت په اعلانولو کې مخکښ رول ولوباوه. دا په اروپا کې لومړنی دا ډول اعلان و او د هغو ښارونو او ملي پارلمانونو لپاره بریالیتوب وبلل شو چې د اقلیم بيړني حالتونه یې اعلان کړي وو. د ډینیر دا طرحه د انګلستان په اېنډېپېننډنټ ورځپاڼه کې د &quot;لومړۍ تاریخي طرحې&quot; په توګه تشرېح شوه چې د ۲۰۱۹ کال په جولای میاشت کې د څه باندې ۴۰۰ ځايي چارواکو او پارلمانونو له‌خوا کاپي شوې وه.&lt;ref&gt;Matthew Taylor, '[https://www.theguardian.com/uk-news/2018/nov/14/bristol-plans-to-become-carbon-neutral-by-2030 Bristol plans to become carbon neutral by 2030]', ''The Guardian'' (14 November 2018).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Lindsay Brown, '[https://www.bbc.co.uk/news/newsbeat-47570654 Climate change: What is a climate emergency?]', ''BBC News'' (3 May 2019).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;James Ellsmoor, '[https://www.forbes.com/sites/jamesellsmoor/2019/07/20/climate-emergency-declarations-how-cities-are-leading-the-charge/#7352b8b64f14 Climate Emergency Declarations: How Cities Are Leading The Charge]', ''Forbes'' (20 July 2019).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:52&quot;&gt;Julia Lagoutte, '[https://soundcloud.com/biggreenpoliticspodcast/what-next-after-declaring-a-climate-emergency What next after declaring a climate emergency?]', ''Big Green Politics Podcast'' (30 July 2019).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:62&quot;&gt;'[https://greenworld.org.uk/article/change-starts-here-carla-denyer Change starts here: Carla Denyer]', ''Green World'' (9 August 2019).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Alex Morss, '[https://www.independent.co.uk/voices/bristol-carbon-emissions-extinction-rebellion-climate-change-a9012751.html If a city as green as Bristol will struggle to meet emissions targets, how can the rest of the country?]', ''The Independent'' (19 July 2019).&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۹ کال د اپرېل میاشتې په ۲۸مه نېټه د سکاټلینډ د حکومت لومړۍ وزیرې «نیکولا سټورجن» د سکاټلند د ملي ګوند په کنفرانس کې د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړ؛ د اقلیمي بدلون (د ګازونو د خپرښت د کمولو موخې) قانون د ۲۰۱۹ کال د سپټمبر میاشتې په ۲۵مه نېټه تصویب شو. بله ورځ د وېلز حکومت د اقلیم بیړنی حالت اعلان کړ چې سملاسي د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې په لومړۍ نېټه پارلمان تصویب کړ او لومړنی هېواد شو چې په رسمي ډول د اقلیم بیړنی حالت اعلانوي. تر دې وروسته په هماغه ورځ د بریتانیا پارلمان هم دغه کار وکړ.&lt;ref name=&quot;Pinset Masons&quot;&gt;{{cite web |title=The climate emergency will shape policy across the UK |url=https://www.pinsentmasons.com/out-law/analysis/the-climate-emergency-policy-uk |access-date=19 September 2021 |website=Pinset Masons |publisher=Pinset Masons}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 April 2019 |title=Nicola Sturgeon declares 'climate emergency' at SNP conference |url=https://www.bbc.com/news/uk-scotland-scotland-politics-48077802 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ITV Consumer Limited2&quot;&gt;{{cite news|title=Wales' first ever climate change conference set to take place in Cardiff|url=https://www.itv.com/news/wales/2019-10-16/wales-first-ever-climate-change-conference-set-to-take-place-in-cardiff|access-date=16 September 2021|agency=ITV News|publisher=ITV Consumer Limited|date=16 October 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Welsh Government2&quot;&gt;{{cite web |title=Welsh Government makes climate emergency declaration |url=https://gov.wales/welsh-government-makes-climate-emergency-declaration |access-date=19 September 2021 |website=Welsh Government |publisher=Welsh Government}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC News, Wales2&quot;&gt;{{cite news|title='Climate emergency' declared by Welsh Government|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-48093720|access-date=19 September 2021|agency=BBC News|date=29 April 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=1 May 2019 |title=UK Parliament declares climate emergency |url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-48126677 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;

== وروستي پرمختګونه: د هېوادونو او تحت الحمایه هېوادونو نوملړ ==

=== پارلماني یا حکومتي اعلانونه ===

* سکاټلنډ (د ۲۰۱۹ کال د اپرېل میاشتې ۲۸مه نېټه - نیکولا سټورجن)&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{cite web |date=2019-04-28 |title=Nicola Sturgeon declares 'climate emergency' at SNP conference |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-scotland-politics-48077802 |access-date=2019-11-29 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;
* وېلز (د ۲۰۱۹ کال د اپرېل میاشتې ۲۹مه نېټه - پارلمان)&lt;ref name=&quot;BBC_Wales&quot;&gt;{{cite web |date=2019-04-29 |title='Climate emergency' declared by Welsh Government |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-48093720 |access-date=2019-11-19 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;
* انګلستان (د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې لومړۍ نېټه - پارلمان)&lt;ref name=&quot;BBC_2019&quot;&gt;{{cite web |date=2019-05-01 |title=UK Parliament declares climate change emergency |url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-48126677 |access-date=2019-05-19 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;
* جرسي (د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې دویمه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-05-02 |title=Climate emergency declared in Jersey |url=https://www.itv.com/news/channel/2019-05-02/climate-emergency-declared-in-jersey/ |access-date=2019-05-19 |website=ITV.com}}&lt;/ref&gt;
* د ایرلینډ جمهوریت (د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې ۹مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-05-10 |title=Irish parliament declares climate emergency |url=https://www.theguardian.com/environment/2019/may/10/irish-parliament-declares-climate-emergency |access-date=2019-05-19 |website=[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt;
* من جزیره (د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې ۱۰مه نېټه – حکومت؛ د ۲۰۱۹ کال د جون میاشتې ۱۸مه نېټه – پارلمان)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-05-10 |title=This is a climate change emergency |url=http://www.iomtoday.co.im/article.cfm?id=48378&amp;headline=This%20is%20a%20climate%20change%20emergency&amp;sectionIs=NEWS&amp;searchyear=2019 |access-date=2019-05-19 |website=IOMToday}}&lt;/ref&gt;
* پرتګال (د ۲۰۱۹ کال د جون میاشتې ۷مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-06-07 |title=Parliament votes for government to declare &quot;state of climate emergency&quot; |url=https://www.portugalresident.com/2019/06/07/portuguese-parliament-votes-to-declare-state-of-climate-emergency/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190629181029/https://www.portugalresident.com/2019/06/07/portuguese-parliament-votes-to-declare-state-of-climate-emergency/ |archive-date=29 June 2019 |access-date=2019-10-27 |website=Portugal Resident}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-06-08 |title=Portuguese parliament declared climate emergency – and made sure it meant nothing |url=http://www.climaximo.pt/2019/06/08/portuguese-parliament-declared-climate-emergency-and-made-sure-it-meant-nothing/ |access-date=2019-10-27 |website=climaximo.pt}}&lt;/ref&gt;
* هولي سی (د ۲۰۱۹ کال جون میاشت)&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[[Pope Francis]] made a pledge for a climate emergency in June 2019, at a meeting with oil executives. {{cite web |year=2019 |title=Pope Francis declares 'climate emergency' and urges action |url=https://www.theguardian.com/environment/2019/jun/14/pope-francis-declares-climate-emergency-and-urges-action |publisher=BBC}}&lt;/ref&gt;
* کاناډا (د ۲۰۱۹ کال د جون میاشتې ۱۷مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-06-17 |title=VOTE NO. 1365, 42ND PARLIAMENT, 1ST SESSION |url=https://www.ourcommons.ca/Members/en/votes/42/1/1365 |website=ourcommons.ca}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=17 June 2019 |title=Canada's House of Commons has declared a national climate emergency |url=https://www.ctvnews.ca/politics/canada-s-house-of-commons-has-declared-a-national-climate-emergency-1.4470804 |website=ctvnews.ca}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-06-17 |title=National climate emergency declared by House of Commons |url=https://globalnews.ca/news/5401586/canada-national-climate-emergency/ |website=globalnews.ca}}&lt;/ref&gt;
* فرانسه (د ۲۰۱۹ کال د جون میاشتې ۲۷مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-06-27 |title=L'Assemblée nationale vote &quot;l'urgence écologique et climatique&quot; |url=http://www.lefigaro.fr/flash-eco/l-assemblee-nationale-vote-l-urgence-ecologique-et-climatique-20190627 |website=FIGARO |language=fr}}&lt;/ref&gt;
* ارجنټاین (د ۲۰۱۹ کال د جولای میاشتې ۱۷مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/argentina-declaro-emergencia-climatica-nid2268872|title=La Argentina declaró la emergencia climática y ecológica|last=Himitian|first=Evangelina|date=2019-07-18|website=[[La Nación]]|language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=2019-07-18 |title=Argentine senate approves historic climate change bill |url=https://www.bnamericas.com/en/news/argentine-senate-approves-historic-climate-change-bill |access-date=2019-10-07 |website=bnamericas.com}}&lt;/ref&gt;
* هسپانیا (د ۲۰۱۹ کال د سپټمبر میاشتې ۱۷مه نېټه – پارلمان؛ د ۲۰۲۰ کال د جنورۍ میاشتې ۲۱مه نېټه – حکومت)&lt;ref&gt;{{Cite web |last=dice |first=Chorche |date=17 September 2019 |title=El Congreso apoya la declaración de emergencia climática en España |url=https://www.lamarea.com/2019/09/17/el-congreso-declara-que-espana-esta-en-emergencia-climatica/ |website=lamarea.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&amp;CMD=VERLST&amp;BASE=IW13&amp;PIECE=IWC3&amp;FMT=INITXD1S.fmt&amp;FORM1=INITXLUS.fmt&amp;QUERY=%28I%29.ACIN1.+%26+%28EMERGENCIA+CLIMATICA%29.ALL.&amp;DOCS=4-4 [[Congress of Deputies]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rejón |first=Raúl |date=21 January 2020 |title=El Gobierno se compromete a poner en marcha en 100 días las medidas para eliminar las emisiones de CO2 en 2050 |url=https://www.eldiario.es/sociedad/emergencia-climatica_1_1070936.html |website=ElDiario.es |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* اتریش (د ۲۰۱۹ کال د سپټمبر میاشتې ۲۵مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite web |last=tagesschau.de |title=Österreich ruft Klimanotstand aus |url=https://www.tagesschau.de/ausland/osterreich-klimanotstand-101.html |access-date=2019-09-26 |website=tagesschau.de |language=de}}&lt;/ref&gt;
* مالټا (د ۲۰۱۹ کال د اکتوبر میاشتې ۲۲مه نېټه)&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Government, Opposition declare climate emergency - TVM News |url=https://www.tvm.com.mt/en/news/government-opposition-declare-climate-emergency/ |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* بنګله دېش (د ۲۰۱۹ کال د نومبر میاشتې ۱۳مه نېټه)&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 November 2019 |title=Bangladesh declares climate change a &quot;planetary emergency&quot; - World |url=https://reliefweb.int/report/world/bangladesh-declares-climate-change-planetary-emergency |website=ReliefWeb}}&lt;/ref&gt;
* ایټالیا (د ۲۰۱۹ کال د ډسمبر میاشتې ۱۲مه نېټه)&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 December 2019 |title=Il Parlamento impegna il Governo italiano a dichiarare emergenza climatica |url=https://www.greenreport.it/news/clima/il-parlamento-impegna-il-governo-italiano-a-dichiarare-emergenza-climatica/ |website=Greenreport: economia ecologica e sviluppo sostenibile |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* اندورا (د ۲۰۲۰ کال د جنورۍ میاشتې ۲۳مه نېټه)&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Andorra declara l'estat d'emergència ecològica &amp;#124; Sostenible |url=https://www.sostenible.cat/noticia/andorra-declara-lestat-demergencia-ecologica |website=www.sostenible.cat |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* مالدیپ (د ۲۰۲۰ کال د فبرورۍ میاشتې ۱۲مه نېټه)&lt;ref name=&quot;en.sun.mv&quot;&gt;{{Cite web |title=Parliament passes resolution to declare climate emergency in Maldives |url=https://en.sun.mv/58222 |website=SunOnline International |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* سوېلي کوریا (د ۲۰۲۰ کال د سپټمبر میاشتې ۲۴مه نېټه)&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 September 2020 |title=South Korea national assembly declares 'climate emergency' |url=https://www.businessgreen.com/news/4020801/south-korea-national-assembly-declares-climate-emergency |website=www.businessgreen.com |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* جاپان (د ۲۰۲۰ کال د نومبر میاشتې ۲۰مه نېټه)&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.jiji.com/jc/article?k=2020112000889&amp;g=pol|title=気候非常事態宣言を決議 参院|website=時事通信社|date=2020-11-20|accessdate=2020-11-22}}&lt;/ref&gt;
* نیوزیلینډ (د ۲۰۲۰ کال د ډسمبر میاشتې دویمه نېټه)&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite web |date=2 December 2020 |title=New Zealand declares a climate change emergency |url=http://www.theguardian.com/world/2020/dec/02/new-zealand-declares-a-climate-change-emergency |work=The Guardian |accessdate=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;
* سینګاپور (د ۲۰۲۱ کال د فبرورۍ میاشتې لومړۍ نېټه)&lt;ref name=&quot;channelnewsasia.com&quot;&gt;{{Cite web |last1=Mohan |first1=Matthew |last2=Co |first2=Cindy |last3=Ang |first3=Hwee Min |date=2021-02-01 |title=Raising carbon tax, improving public sector's sustainability standards among MPs' proposals to tackle climate change |url=https://www.channelnewsasia.com/news/singapore/climate-change-motion-parliament-carbon-tax-sustainability-14089372 |access-date=2021-02-18 |website=CNA |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2021-02-01|title=Singapore Parliament declares climate change a global emergency|url=https://www.straitstimes.com/singapore/politics/singapore-parliament-declares-climate-change-a-global-emergency|url-status=live|access-date=2021-02-18|website=The Straits Times|language=en|last1=Kurohi|first1=Rei}}&lt;/ref&gt;
* هاوايي (د ۲۰۲۱ کال د اپرېل میاشتې ۲۹مه نېټه – د ایالت مقننه)&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite web |last=Kelley |first=Alexandra |date=2021-04-29 |title=Hawaii to become the first state to declare climate emergency |url=https://thehill.com/changing-america/sustainability/climate-change/550916-hawaii-to-become-the-first-state-to-declare |access-date=2021-05-06 |website=TheHill |language=en}}&lt;/ref&gt;
* موریس (د ۲۰۲۱ کال د سپټمبر میاشتې ۲۸مه نېټه)&lt;ref name=&quot;facebook.com&quot;&gt;{{Citation|title=ION News - Conférence de presse de Kavy Ramano après la...|url=https://www.facebook.com/ionnews/videos/451230829545543/|language=en|access-date=2021-09-30}}&lt;/ref&gt;

=== د اروپايي ټولنې غړي هېوادونه ===
د ۲۰۱۹ کال د نومبر میاشتې په ۲۸مه نېټه اروپایي پارلمان د اقلیم بيړنی حالت اعلان کړ. په دې نېټه اروپايي اتحادیې د ۲۸ غړو هېوادونو استازیتوب کاوه چې اتریش، بلجیم، بلغاریا، کرواشیا، قبرس، چک جمهوریت، ډنمارک، استونیا، فنلنډ، فرانسه، جرمني، یونان، هنګري، ایرلنډ، ایټالیا، لاتویا، لیتوانیا، لوګزامبورګ، مالټا، هالنډ، پولنډ، پرتګال، رومانیا، سلواکیا، سلووینیا، هسپانیا، سویډن او انګلستان په کې شامل وو.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite web |date=2019-11-28 |title=The European Parliament declares climate emergency {{!}} News {{!}} European Parliament |url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20191121IPR67110/the-european-parliament-declares-climate-emergency |access-date=2019-11-28 |website=europarl.europa.eu |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/28/eu-parliament-declares-climate-emergency|title='Our house is on fire': EU parliament declares climate emergency|last=Rankin|first=Jennifer|date=2019-11-28|work=The Guardian|access-date=2019-11-29|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;

== هغه هېوادونه او قضايي حوزې چې د اقلیم بیړنی حالت یې اعلان کړی دی ==
دا مهال د داسې سوابقو د ثبتولو لپاره هېڅ نړیواله اداره نه‌شته چې کومو قضايي حوزو د اقلیم بيړنی حالت اعلان کړی دی. سي.اي.ډي.اې.اېم.ای.اې یوه ډله ده چې د اقلیم د بیړني حالت لپاره عدالت‌غوښتنه کوي او په ټوله نړۍ کې د ملي، دولتي او محلي قضايي حوزو په ګډون د هغو قضايي حوزو بشپړ لېست لري چې د اقلیم بیړنی حالت یې اعلان کړی دی. دا لېست په دوامدار ډول تازه کېږي، ځکه چې نورې قضايي حوزې هم د اقلیم بیړني حالتونه اعلانوي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Global Map of Climate Emergency Declarations |url=https://www.cedamia.org/global/ |access-date=29 December 2020 |website=CEDAMIA |publisher=CEDAMIA}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>72l045y1coxxsnezxekx7zy7tp8y120</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مانيلال ډويويډي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63710</id>
    <revision>
      <id>284599</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:37:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13036" xml:space="preserve">

مانيلال نابهوبهای ډويويډي “Manilal Nabhubhai Dwivedi” (تلفظ: [məɲilal nəbʰubʰai dvivedi]؛ زوکړه: ۱۸۵۸ د سپټمبر ۲۶؛ مړينه: ۱۸۹۸ د اکتوبر ۱) د ګجراتي ژبې ليکوالو فيلسوف او د برتانوي هند ټولنيز مفکر و، چې په عمومي ډول ورته په ادبي کړيو کې مانيلال وايي. نوموړی د ۱۹ پېړۍ ګجراتي ادبياتو کې يوه اغېزناکه څېره وه او د هغو بېلابېلو ګجراتي ليکوالانو او روزونکو له ډلې څخه و، چې د ټولنيزو سمونونو پر سر مناظرو کې شامل و او د ښخو د دریځ، د کوچينوالي واده او د دې پوښتنې په شان مسئلو باندې يې تمرکز کاوه، چې ايا کونډې بيا واده کولی شي او که نه. نوموړي ختيځ تمدن ته په درنه سترګه کتل او د لويديځ تمدن د نفوذ مخنيوی يې وکړ او دا هغه دريځ و، چې د ټولنيز سمون د لږ محافظه کار ليد لرونکو سره يې هغه په شخړه کې ښکېل کړ. نوموړي خپل ځان «د مذهبي ليکو په اوږدو کې سمون راوړونکی» وګڼه. {{sfn|Shukla|1995|p=90}}

د مانيلال ليکنې د پنډټ يوګا “Pundit Yuga” يا «پوه دورې» پورې تړاو لري او دا هغه وخت و، چې ګجراتي ليکوالانو په کې خپل دوديز ادبيات، کلتور او مذهب وسپړه، چې موخه يې د هغې معاصرې هندي پېژندنې يا شناخت بيا تعريفول وه، چې ياده پېژندنه تر استعماري حکومت لاندې د وړاندې شوي لويديځ موډل له اغېزې څخه د ننګونې تابع وه. د نوموړي اثار اتمانيماجان “Atmanimajjan” (د “Advaita” يعنې «نادوه ګوني توب» فلسفې برخه کې د مينې په اړه د شعرونو ټولګه ده)، کانټا “Kanta” (هغه لوبه ده، چې د سانسکرت او انګليسي ډراماتيک تخنيکونه يې په کې يو ځای کړي دي)، نروسينهاواتار “Nrusinhavatar” (د سانسکرت ډراماتيک دودونو پر بنسټ لوبه ده)، پراناوېنېمايا “Pranavinimaya” (د جوګ يا د هندوانو د ذهني رياضت او تصوف څېړنه ده) او سيدهانتاسارا “Siddhantasara” (د نړۍ د مذهبي فلسفو يوه تاريخي کره کتنه) دي. د شانکارا “Shankara” په اډوايټا ‘Advaita” فلسفه کې د نوموړي باور د نوموړي د فلسفي فکر لپاره بنسټيز تکيه چمتو کړه. نوموړي ته د نړيوالو دینونو په لومړني پارلمان “Parliament of World Religions” کې د مقالې وړاندې کولو بلنه ورکړل شوې وه، چې په ۱۸۹۳ ز کال شيکاګو کې جوړ شو، مګر مالي ملاحظاتو هلته د نوموړي ګډون ناشونی کړ. 

د مانيلال باورونه د دې لامل شول، چې نوموړی له نارينه او ښځينه وو سره خپله ملګرتيا کې د مینې او بشپړوالي پلټنه وکړي، سره له دې چې نوموړی زياتره وخت د خپلو ازمايښتونو له امله ناهيلی شو. نوموړي د ۱۳ کلنۍ په عمر واده وکړ او دوه ماشومان يې درلودل، مګر مېرمن يې هغه په ۱۸۹۰ ز کال کې پرېښود. هغه له ښځو سره ګنې جنسي اړیکې درلودې او له فاحشه خانو څخه يې هم ليدنه کوله، چې نوموړي په کې د بريج يو ډول لوبه «سفليس يا اتشک» وکړه. نوموړی د خپل ژوند په ټوله موده کې د سختې ناروغۍ له مکررو جوپو څخه ورنځېده او د ۴۰ کلنۍ په عمر له وخته مخکې مړ شو. نارماد “Narmad” چې د معاصر ګجراتي ادب بنسټګر دی، مانيلان خپل معنوي وارث وګڼه. مانيلال په پرېياموادا “Priyamvada” او سودرشان “Sudarshan” ورځپاڼو کې د خپلو ليکنو له لارې د نارماد د فکر پر ليکه باندې په پوه پام سره کار وکړ، چې نوموړي له ۱۸۸۵ ز کال څخه تر خپلې مړينې پوره خپرولو ته چمتو يا ايډېټ کړې. 

== ژوند ليک ==
مانيلال نابهوبهای ډويويډي د ۱۸۵۸ ز کال د سپټمبر پر ۲۶ نېټه د ګجرات په ناديد “Nadiad, Gujrat” کې د ساتودارا ناګار “Sathodara Nagar” کورنۍ کې وزېږېد. د نوموړي نيکه بهايلال ډېف “Bhailal Dave” د مانيلال پلار نابهوبهای ته يوولس زره روپۍ او يو کور په ميراث پرېښود، چې د پور ورکونکي او ځيني وختو د معبد د پادري په توګه يې کار وکړ. نابهوبهای لږې زده کړې درلودې، مګر هيله يې لرله چې زوی يې د يو کاتب په توګه د کار کولو تر کچې زده کړې وکړي او د همدې لپاره يې خپل زوی له څلور کلنۍ څخه ښوونځي کې ګډون ته اړ کړ. {{sfn|Thaker|1983|pp=14–15}}

هغه په دويمي (ثانوي) ښوونځي کې ښه پرمختګ وښود، د دويم معيار په کلنۍ ازمونيه کې يې دويم ځای خپل کړ او يو انعام يې وګټه. استاد يې هغه څلورم معيار ته وهڅاوه، مګر مانيلال په ياد پرمختګ سره خوښ نه و او درېيم معيار ته د بېرته ستنېدلو غوښتنه يې وکړه. نوموړی په سانسکرت او هندسه کې تکړه نه و او په ۱۸۷۵ زکال د عالي ښوونځي لپاره د غوراوي ازموينه کې سانسکرت کې بې پايلې (ناکام) شو. که څه هم راتلونکی کال يې په بمبی پوهنتون “Bombay University” کې د خپلو ازموينو پر مهال دویم شو او د جيمز ټايلر انعام “James Taylor Prize” يې وګټه. {{sfn|Thaker|1983|pp=15–16}}

نوموړی په ۱۸۷۷ ز کال کې له ايلفينسټون پوهنتون “Elphinstone College” سره يو ځای شو او په ۱۸۸۰ ز کال په تاريخ او سياست کې د هنرونو په لېسانس “Bachelor of Arts” سره ورځنې فارغ شو. د پلار له لورې د پيسو يا مزدورۍ ګټلو په موخه تر فشار لاندې و، ياد پوهنتون يې پرېښود او د يو خپل سري زده کړيال “Autodidact” په توګه يې د هنرونو برخه کې د خپلې ماسټرۍ زده کړې بشپړې کړي. نوموړی بېرته ناديد “Nadiad” ته راستون شو او د ۱۸۸۰ په جولای کې په دولتي عالي ښوونځي کې مرستيال ښوونکی شوږ په ۱۸۸۱ ز کال کې د نجونو د ښوونځيو د مرستيال زده کړه ييز څارونکي په توګه بمبی ته واستول شو. مانيلال په ۱۸۸۵ ز کال په بهاوناګر “Bhavnagar” کې له سامالداس کالج “Samaldas College” سره د سانسکرت پروفيسور په توګه يو ځای شو، مګر د روغتيايي ستونزو له امله يې په ۱۸۸۹ ز کال ورڅخه لاس واخيست. نوموړی د ۱۸۹۲ ز کال له نومبر څخه د ۱۸۹۳ ز کال تر جولای پورې د ګجرات په پټان سيمه کې پاتې شو او له جېن “Jain” کتابتونونو څخه له دوه زرو څخه د زياتو ليکل شويو نسخو ټوليز لښتليک يې چمتو کاوه. د دې چارې په پايله کې د بارودا ايالت د لرغون پېرندنې څانګه رامنځته شوه، چې نوموړي يې د ۱۸۹۳ له ډسمبر څخه د ۱۸۹۵ تر جولای پورې مشري وکړه. {{sfn|Thaker|1983|p=32}}{{sfn|Topiwala|Soni|Dave|1990|p=268}}{{sfn|Datta|1988|pp=1130–1131}}

مانيلال په ۱۸۸۹ ز کال کې له ناديد “Nadiad” څخه د هند د ملي کانګرس د بمبی مجلس يو استازی و. نوموړی په ۱۸۹۰ ز کال کې د خيدا “Kheda” سيمې د کانګرس کمېټې د منشي په توګه وټاکل شو او په همدې کال د بمبی او پنجاب پوهنتونونو له ولرې د هغوی د لېسانس او ماسترۍ ازموینو لپاهر د سانسکرت ازموینې د اخېستونکي په توګه هم وګومارل شو. نوموړي تر ۱۸۹۲ ز کال پورې دواړه دندې وساتلې او له ۱۸۹۱ څخه تر ۱۸۹۳ زکال پورې د ناديد ښاروالۍ “Nadiad Municipality” د ښوونځي کمېټې رئيس و. {{sfn|Thaker|1983|p=33}}

د دېروبهای تېکر “Dhirubhai Thaker” په نوم د مانيلال يو ژوند ليکونکي يادونه وکړه، چې مانيلال يو اغېزناک شخصيت درلود او بڼه يې لوړه او ښکلې وه. نوموړي د عادت له مخې اوږده کورتۍ، براهمي ډول لنګ، سره پګړۍ او يو اوږد نری د غاړې دستمال اغوسته، چې د نوموړي له اوږدو څخه به زنګېده. {{sfn|Thaker|1983|p=38}}

=== شخصي ژوند ===
په ۱۸۷۱ يا ۱۸۷۲ زکال کې مانيلال له ماهالکسمي “Mahalaxmi” سره واده وکړ؛ نوموړی هغه وخت ديارلس کلن و او مېرمن يې څلور کلنه وه. مېرمنې يې دوه زامن وزېږول، چې يو يې په ۱۸۸۲ او بل يې په ۱۸۸۷ ز کال کې و، مګر واده يې خوښمن نه و او مېرمن يې څو وار د خپل مور او پلار کور ته ستنه شوه، چې په پای کې يې په ۱۸۹۰ ز کال مانيلال په تل پاتې ډول پرېښود. مانيلال د يوې بشپړې مينې د اړيکې په فکر سره ځورول شوی و او له خپلو ملګرو څخه غوښتنه کوله، چې د خپلو نورو ملګرتياوو په پرتله له دې سره د يو څه مهمې ملګرتيا په توګه چلند وکړي. په ځينو حالتونو کې ملګرتيا شهواني غريزه هم رانغاړله، که څه هم نوموړی يې يو ځل بيا له پايلو څخه ناهيلی شو. هغه وخت چې نوموړی په بمبی کې و، د يو اشنا شخص له مېرمنې سره يې مينه پيدا شوه او هره ورځ يې ساعتونه له هغې سره تېر کړل. نوموړې هغط ته شعرونه وليکل، مګر د بهانواګر “Bhanvagar” لپاره له اړيکې څخه په شا شو او ترک يې کړه؛ دا هغه وخت و، چې نوموړي وموندله چې هغه يې يوازينی عاشق نه و. يوه بله چاره له ډيواليبای “Diwalibai” سره وه، چې د بمبی د نجونو ښوونځي کې ښوونکې وه. مانيلال په لومړيو کې نوموړې رد کړه، مګر هغې ټينګار وکړ، نوموړی ته يې يو لړ د مينې ليکونه واستول او نوموړي هم په پای کې ورته بېرته ليکونه وليکل، چې په همدې ډول يې د ليکنې له لارې د اړيکې په ساتلو هوکړه وکړه. که څه هم نوموړي له هغې سره په شخصي ډول ليدنه ونه منله او نوموړې د ۱۸۸۶ ز کال په جنوري کې د نري رنځ يا توبرکلوز له امله مړه شوه. هغې لپاره د مانيلال د مړينې خبر د نوموړي په (Priyamvada) مجله  کې احساساتي نه و، مګر د نوموړي ورځپاڼه د هغه خواشيني ثبتوي، چې مانيلال هغې ته ځواب [د ليک ځواب] ورنه کړ: «ته څومره کم عقل وې، نه دې ځواب راکړ او نه دې خوند واخېست». د ډيواليبای ليکونه په لومړي ځل د امبالال پوراني “Ambalal Purani” له لورې د کاومودي “Kaumudi” په نوم د ګجراتۍ مياشتنۍ د ۱۹۳۶ ز کال د نومبر ګنه کې خپاره شول. ياد ليکونه د يوې ضميمې په توګه د اتماوريتانتا “Atmavrittanta” تر سرليک لاندې د مانيلال په ژوند ليک کې يو ځل بيا خپاره شول. {{sfn|Suhrud|1999|p=193}}{{sfn|Thaker|1983|pp=33–36}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>jjiycdeb73a1djju9f0phs6kx6liap5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284612</id>
      <parentid>284599</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13052" xml:space="preserve">{{Infobox person}}مانيلال نابهوبهای ډويويډي “Manilal Nabhubhai Dwivedi” (تلفظ: [məɲilal nəbʰubʰai dvivedi]؛ زوکړه: ۱۸۵۸ د سپټمبر ۲۶؛ مړينه: ۱۸۹۸ د اکتوبر ۱) د ګجراتي ژبې ليکوالو فيلسوف او د برتانوي هند ټولنيز مفکر و، چې په عمومي ډول ورته په ادبي کړيو کې مانيلال وايي. نوموړی د ۱۹ پېړۍ ګجراتي ادبياتو کې يوه اغېزناکه څېره وه او د هغو بېلابېلو ګجراتي ليکوالانو او روزونکو له ډلې څخه و، چې د ټولنيزو سمونونو پر سر مناظرو کې شامل و او د ښخو د دریځ، د کوچينوالي واده او د دې پوښتنې په شان مسئلو باندې يې تمرکز کاوه، چې ايا کونډې بيا واده کولی شي او که نه. نوموړي ختيځ تمدن ته په درنه سترګه کتل او د لويديځ تمدن د نفوذ مخنيوی يې وکړ او دا هغه دريځ و، چې د ټولنيز سمون د لږ محافظه کار ليد لرونکو سره يې هغه په شخړه کې ښکېل کړ. نوموړي خپل ځان «د مذهبي ليکو په اوږدو کې سمون راوړونکی» وګڼه. {{sfn|Shukla|1995|p=90}}

د مانيلال ليکنې د پنډټ يوګا “Pundit Yuga” يا «پوه دورې» پورې تړاو لري او دا هغه وخت و، چې ګجراتي ليکوالانو په کې خپل دوديز ادبيات، کلتور او مذهب وسپړه، چې موخه يې د هغې معاصرې هندي پېژندنې يا شناخت بيا تعريفول وه، چې ياده پېژندنه تر استعماري حکومت لاندې د وړاندې شوي لويديځ موډل له اغېزې څخه د ننګونې تابع وه. د نوموړي اثار اتمانيماجان “Atmanimajjan” (د “Advaita” يعنې «نادوه ګوني توب» فلسفې برخه کې د مينې په اړه د شعرونو ټولګه ده)، کانټا “Kanta” (هغه لوبه ده، چې د سانسکرت او انګليسي ډراماتيک تخنيکونه يې په کې يو ځای کړي دي)، نروسينهاواتار “Nrusinhavatar” (د سانسکرت ډراماتيک دودونو پر بنسټ لوبه ده)، پراناوېنېمايا “Pranavinimaya” (د جوګ يا د هندوانو د ذهني رياضت او تصوف څېړنه ده) او سيدهانتاسارا “Siddhantasara” (د نړۍ د مذهبي فلسفو يوه تاريخي کره کتنه) دي. د شانکارا “Shankara” په اډوايټا ‘Advaita” فلسفه کې د نوموړي باور د نوموړي د فلسفي فکر لپاره بنسټيز تکيه چمتو کړه. نوموړي ته د نړيوالو دینونو په لومړني پارلمان “Parliament of World Religions” کې د مقالې وړاندې کولو بلنه ورکړل شوې وه، چې په ۱۸۹۳ ز کال شيکاګو کې جوړ شو، مګر مالي ملاحظاتو هلته د نوموړي ګډون ناشونی کړ. 

د مانيلال باورونه د دې لامل شول، چې نوموړی له نارينه او ښځينه وو سره خپله ملګرتيا کې د مینې او بشپړوالي پلټنه وکړي، سره له دې چې نوموړی زياتره وخت د خپلو ازمايښتونو له امله ناهيلی شو. نوموړي د ۱۳ کلنۍ په عمر واده وکړ او دوه ماشومان يې درلودل، مګر مېرمن يې هغه په ۱۸۹۰ ز کال کې پرېښود. هغه له ښځو سره ګنې جنسي اړیکې درلودې او له فاحشه خانو څخه يې هم ليدنه کوله، چې نوموړي په کې د بريج يو ډول لوبه «سفليس يا اتشک» وکړه. نوموړی د خپل ژوند په ټوله موده کې د سختې ناروغۍ له مکررو جوپو څخه ورنځېده او د ۴۰ کلنۍ په عمر له وخته مخکې مړ شو. نارماد “Narmad” چې د معاصر ګجراتي ادب بنسټګر دی، مانيلان خپل معنوي وارث وګڼه. مانيلال په پرېياموادا “Priyamvada” او سودرشان “Sudarshan” ورځپاڼو کې د خپلو ليکنو له لارې د نارماد د فکر پر ليکه باندې په پوه پام سره کار وکړ، چې نوموړي له ۱۸۸۵ ز کال څخه تر خپلې مړينې پوره خپرولو ته چمتو يا ايډېټ کړې. 

== ژوند ليک ==
مانيلال نابهوبهای ډويويډي د ۱۸۵۸ ز کال د سپټمبر پر ۲۶ نېټه د ګجرات په ناديد “Nadiad, Gujrat” کې د ساتودارا ناګار “Sathodara Nagar” کورنۍ کې وزېږېد. د نوموړي نيکه بهايلال ډېف “Bhailal Dave” د مانيلال پلار نابهوبهای ته يوولس زره روپۍ او يو کور په ميراث پرېښود، چې د پور ورکونکي او ځيني وختو د معبد د پادري په توګه يې کار وکړ. نابهوبهای لږې زده کړې درلودې، مګر هيله يې لرله چې زوی يې د يو کاتب په توګه د کار کولو تر کچې زده کړې وکړي او د همدې لپاره يې خپل زوی له څلور کلنۍ څخه ښوونځي کې ګډون ته اړ کړ. {{sfn|Thaker|1983|pp=14–15}}

هغه په دويمي (ثانوي) ښوونځي کې ښه پرمختګ وښود، د دويم معيار په کلنۍ ازمونيه کې يې دويم ځای خپل کړ او يو انعام يې وګټه. استاد يې هغه څلورم معيار ته وهڅاوه، مګر مانيلال په ياد پرمختګ سره خوښ نه و او درېيم معيار ته د بېرته ستنېدلو غوښتنه يې وکړه. نوموړی په سانسکرت او هندسه کې تکړه نه و او په ۱۸۷۵ زکال د عالي ښوونځي لپاره د غوراوي ازموينه کې سانسکرت کې بې پايلې (ناکام) شو. که څه هم راتلونکی کال يې په بمبی پوهنتون “Bombay University” کې د خپلو ازموينو پر مهال دویم شو او د جيمز ټايلر انعام “James Taylor Prize” يې وګټه. {{sfn|Thaker|1983|pp=15–16}}

نوموړی په ۱۸۷۷ ز کال کې له ايلفينسټون پوهنتون “Elphinstone College” سره يو ځای شو او په ۱۸۸۰ ز کال په تاريخ او سياست کې د هنرونو په لېسانس “Bachelor of Arts” سره ورځنې فارغ شو. د پلار له لورې د پيسو يا مزدورۍ ګټلو په موخه تر فشار لاندې و، ياد پوهنتون يې پرېښود او د يو خپل سري زده کړيال “Autodidact” په توګه يې د هنرونو برخه کې د خپلې ماسټرۍ زده کړې بشپړې کړي. نوموړی بېرته ناديد “Nadiad” ته راستون شو او د ۱۸۸۰ په جولای کې په دولتي عالي ښوونځي کې مرستيال ښوونکی شوږ په ۱۸۸۱ ز کال کې د نجونو د ښوونځيو د مرستيال زده کړه ييز څارونکي په توګه بمبی ته واستول شو. مانيلال په ۱۸۸۵ ز کال په بهاوناګر “Bhavnagar” کې له سامالداس کالج “Samaldas College” سره د سانسکرت پروفيسور په توګه يو ځای شو، مګر د روغتيايي ستونزو له امله يې په ۱۸۸۹ ز کال ورڅخه لاس واخيست. نوموړی د ۱۸۹۲ ز کال له نومبر څخه د ۱۸۹۳ ز کال تر جولای پورې د ګجرات په پټان سيمه کې پاتې شو او له جېن “Jain” کتابتونونو څخه له دوه زرو څخه د زياتو ليکل شويو نسخو ټوليز لښتليک يې چمتو کاوه. د دې چارې په پايله کې د بارودا ايالت د لرغون پېرندنې څانګه رامنځته شوه، چې نوموړي يې د ۱۸۹۳ له ډسمبر څخه د ۱۸۹۵ تر جولای پورې مشري وکړه. {{sfn|Thaker|1983|p=32}}{{sfn|Topiwala|Soni|Dave|1990|p=268}}{{sfn|Datta|1988|pp=1130–1131}}

مانيلال په ۱۸۸۹ ز کال کې له ناديد “Nadiad” څخه د هند د ملي کانګرس د بمبی مجلس يو استازی و. نوموړی په ۱۸۹۰ ز کال کې د خيدا “Kheda” سيمې د کانګرس کمېټې د منشي په توګه وټاکل شو او په همدې کال د بمبی او پنجاب پوهنتونونو له ولرې د هغوی د لېسانس او ماسترۍ ازموینو لپاهر د سانسکرت ازموینې د اخېستونکي په توګه هم وګومارل شو. نوموړي تر ۱۸۹۲ ز کال پورې دواړه دندې وساتلې او له ۱۸۹۱ څخه تر ۱۸۹۳ زکال پورې د ناديد ښاروالۍ “Nadiad Municipality” د ښوونځي کمېټې رئيس و. {{sfn|Thaker|1983|p=33}}

د دېروبهای تېکر “Dhirubhai Thaker” په نوم د مانيلال يو ژوند ليکونکي يادونه وکړه، چې مانيلال يو اغېزناک شخصيت درلود او بڼه يې لوړه او ښکلې وه. نوموړي د عادت له مخې اوږده کورتۍ، براهمي ډول لنګ، سره پګړۍ او يو اوږد نری د غاړې دستمال اغوسته، چې د نوموړي له اوږدو څخه به زنګېده. {{sfn|Thaker|1983|p=38}}

=== شخصي ژوند ===
په ۱۸۷۱ يا ۱۸۷۲ زکال کې مانيلال له ماهالکسمي “Mahalaxmi” سره واده وکړ؛ نوموړی هغه وخت ديارلس کلن و او مېرمن يې څلور کلنه وه. مېرمنې يې دوه زامن وزېږول، چې يو يې په ۱۸۸۲ او بل يې په ۱۸۸۷ ز کال کې و، مګر واده يې خوښمن نه و او مېرمن يې څو وار د خپل مور او پلار کور ته ستنه شوه، چې په پای کې يې په ۱۸۹۰ ز کال مانيلال په تل پاتې ډول پرېښود. مانيلال د يوې بشپړې مينې د اړيکې په فکر سره ځورول شوی و او له خپلو ملګرو څخه غوښتنه کوله، چې د خپلو نورو ملګرتياوو په پرتله له دې سره د يو څه مهمې ملګرتيا په توګه چلند وکړي. په ځينو حالتونو کې ملګرتيا شهواني غريزه هم رانغاړله، که څه هم نوموړی يې يو ځل بيا له پايلو څخه ناهيلی شو. هغه وخت چې نوموړی په بمبی کې و، د يو اشنا شخص له مېرمنې سره يې مينه پيدا شوه او هره ورځ يې ساعتونه له هغې سره تېر کړل. نوموړې هغط ته شعرونه وليکل، مګر د بهانواګر “Bhanvagar” لپاره له اړيکې څخه په شا شو او ترک يې کړه؛ دا هغه وخت و، چې نوموړي وموندله چې هغه يې يوازينی عاشق نه و. يوه بله چاره له ډيواليبای “Diwalibai” سره وه، چې د بمبی د نجونو ښوونځي کې ښوونکې وه. مانيلال په لومړيو کې نوموړې رد کړه، مګر هغې ټينګار وکړ، نوموړی ته يې يو لړ د مينې ليکونه واستول او نوموړي هم په پای کې ورته بېرته ليکونه وليکل، چې په همدې ډول يې د ليکنې له لارې د اړيکې په ساتلو هوکړه وکړه. که څه هم نوموړي له هغې سره په شخصي ډول ليدنه ونه منله او نوموړې د ۱۸۸۶ ز کال په جنوري کې د نري رنځ يا توبرکلوز له امله مړه شوه. هغې لپاره د مانيلال د مړينې خبر د نوموړي په (Priyamvada) مجله  کې احساساتي نه و، مګر د نوموړي ورځپاڼه د هغه خواشيني ثبتوي، چې مانيلال هغې ته ځواب [د ليک ځواب] ورنه کړ: «ته څومره کم عقل وې، نه دې ځواب راکړ او نه دې خوند واخېست». د ډيواليبای ليکونه په لومړي ځل د امبالال پوراني “Ambalal Purani” له لورې د کاومودي “Kaumudi” په نوم د ګجراتۍ مياشتنۍ د ۱۹۳۶ ز کال د نومبر ګنه کې خپاره شول. ياد ليکونه د يوې ضميمې په توګه د اتماوريتانتا “Atmavrittanta” تر سرليک لاندې د مانيلال په ژوند ليک کې يو ځل بيا خپاره شول. {{sfn|Suhrud|1999|p=193}}{{sfn|Thaker|1983|pp=33–36}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>3omwezp8gd2eosv948rqvbx0x04v6a0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>روډولف کارناپ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63711</id>
    <revision>
      <id>284600</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:39:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16070" xml:space="preserve">روډولف کارناپ (د ۱۸۹۱ کال د مې له ۱۸ – ۱۹۷۰ کال د سپټمبر تر ۱۴) د جرمني ژبې فیلسوف ؤ چې له ۱۹۳۵ کال وړاندې په اروپا کې او له هغه وروسته په متحده ایالاتو کې فعال ؤ. نوموړی د وین حلقې لوی غړی او د منطقی اثبات پالنې (logical positivism) مدافع ؤ.  نوموړی &quot;د شلمې پېړۍ یو له لویو فیلسوفانو څخه&quot; شمېرل کېږي.   &lt;ref&gt;[http://dictionary.reference.com/browse/carnap &quot;Carnap&quot;]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://texts.cdlib.org/view?docId=hb6h4nb3q7&amp;doc.view=frames&amp;chunk.id=div00004&amp;toc.depth=1&amp;toc.id= California Digital Library]&lt;/ref&gt;

== ژوندلیک  ==
د کارناپ پلار له بې وزل پیته اوبدونکي څخه د پیتې جوړونې کارخونې خاوند ته وده کړې وه. مور یې له یوې علمي کورنۍ څخه وه؛ د دې پلار تعلیمي اصلاح کونکی ؤ او مشر ورور یې لرغونپوه ویلهلم ډورپفلډ ؤ. کارناپ په لس کلنۍ یونان ته په سفر کې د ویلهلم ډورپفلډ سره ملتیا وکړه. کارناپ په یوه ټینګه دیني پروټسټان کورنۍ کې لوی شو، خو وروسته ملحد شو.   &lt;ref name=&quot;DCDVlife&quot;&gt;{{cite book|last=Quine, W.V. and Rudolf Carnap|title=Dear Carnap, Dear Van: The Quine-Carnap Correspondence and Related Work|url=https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin|url-access=limited|year=1990|publisher=University of California Press|location=Berkeley, CA|page=[https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin/page/n299 23]|isbn=9780520068476}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://depts.washington.edu/vienna/carnap/carnapbio.htm Biography – UW Departments Web Server]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Carnap had a modest but deeply religious family background, which might explain why, although he later became an atheist, he maintained a respectful and tolerant attitude in matters of faith throughout his life.&quot; Buldt, Bernd: &quot;Carnap, Paul Rudolf&quot;, ''Complete Dictionary of Scientific Biography'' Vol. 20 p. 43. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008.&lt;/ref&gt;

ده خپل رسمي تعلیم په ینا کې په بارمېن ښوونځۍ او کارولو - الکساندرینم ښوونځۍ کې پیل کړ. له ۱۹۱۰ کال څخه تر ۱۹۱۴ کال پورې د په جینا پوهنتون کې تحصیل وکړ او اراده یې درلوده چې په فزیک کې تېزس ولیکي. هغه د یوه کورس په جریان کې چې برونو باچ له خوا تدرس کېد، د ایمانویل کانټ خالص دلیل انتقاد (''Critique of Pure Reason'') کتاب په ځیر سره مطالعه کړ او یو له ډېرو کمو محصلینو څخه ؤ چې په ریاضي منطق کې یې د ګوتلوب فریګ په کورسونو کې برخه اخیسته.   &lt;ref&gt;Mormann 2000, p. 14.&lt;/ref&gt;

د پوهنتون په دوران کې د آلمان ځوانانو غورځنګ مجذوب شو.   &lt;ref name=&quot;SEP&quot;&gt;{{SEP|carnap|Rudolf Carnap|[[Hannes Leitgeb]], André Carus}}&lt;/ref&gt;

پداسې حال کې چې کارناپ د لومړۍ نړیوالې جګړې سره اخلاقي او سیاسي مخالفت درلود، خو مکلف ؤ چې د آلمان په اردو کې خدمت وکړي. کارناپ ته د درې کلن خدمت وروسته اجازه ورکړل شوه ترڅو په برلین پوهنتون کې چې البرټ انشټاین په کې تازه استاد ټاکل شوی ؤ، له ۱۹۱۷ – ۱۹۱۸ پورې د فزیک زده کړې وکړي. کارنپ وروسته ینا پوهنتون ته لاړ او هلته یې یو مقاله ولیکه چې د فضا او وخت د اکسیومي تیوری یې تعریف کوه. د فزیک څانګې وویل چې یاده مقاله زیاته فلسفه ده او د فلسفې څانګې څخه برونو باچ وویل چې خالص فزیک دی. کارناپ بیا په ۱۹۲۱ کال کې د باخ تر څارنې لاندې په زیاته ارتودوکس کانتي طریقه د فضا تیوري په اړه یو بله مقاله ولیکه او د ''Der Raum'' (فضا) سرلیک سره د کانټ سټوډین جورنال (۱۹۲۲) په ضمیموي موضوع کې خپره شوه.   

د فریګه کورس هغه د منطق او فلسفې په اړه د برټرانډ رسل آثارو تر اغېزې لاندې راوست، چې د هغه زده کړو ته یې د موخو احساس ورکړ. هغه په منطقي نوښتونو سره چې علومو سره مرسته کوي، له دودیزې فلسفې څخه د وړاندې کېدو هڅه ومنله. هغه رسل ته یو لیک ولیک، چې د کارناپ د ګټې لپاره یې د ریاضیاتو مبادي (''Principia Mathematica'') خپل کتاب څخه د لاسي اوږدو متنونو په کاپي کولو سره ځواب ورکړ، ځکه چې نه کارناپ او نه هم د هغه پوهنتون کولی شوی د دې عصري کار یوه کاپي برابره کړي. په ۱۹۲۴ او ۱۹۲۵ کلنو کې یې په هغو سیمینارونو کې ګډون وکړ چې د اډمونډ هوسرل، د پدیدې پېژندنې بنسټګر په مشرۍ پر مخ وړل کېدل او هغه د فزیک په اړه د منطقي اثبات پال لید له پلوه لیکنو ته دوام ورکړ.   &lt;ref&gt;Smith, D. W., and Thomasson, Amie L. (eds.), 2005, ''Phenomenology and Philosophy of Mind''. Oxford and New York: Oxford University Press, p. 8 n. 18.&lt;/ref&gt;

کارناپ کله چې د ۱۹۲۳ کال په کنفرانس کې له هانس رایشنباچ په نوم سره آشنا شو، یو مهربان کس یې وموند. رایشنباخ کارناپ د وین پوهنتون یوه استاد موریتز شلیک ته ور وپېژانده، هغه کارناپ ته په خپله څانګه کې د دندې وړاندیز وکړ او کارنپ په ۱۹۲۶ کې ومنله. له هغې وروسته کارناپ د ویني روڼ آندو له یوې نارسمي ډلې سره یو ځای شو چې د وین حلقې په نوم پېژندل کېده چې د تر ډېره حده د شلیک له لوري اداره کېده او هانس هان، فریدریش وایزمن، اوټو نیورات او هربرټ فیګل په کې شامل وو، د هان شاګرد کورت ګوډیل هم کله کله وتله. کله چې ویټګنشټاین وین ته لاړ، کارنپ به ورسره لیدل. هغه (د هان او نیورات سره) د حلقې د ۱۹۲۹ کال منشور ولیک او (د هانس رایشنباخ سره) یې د پوهه (''Erkenntnis'') په نوم فلسفې ژورنال پیل کړ.   

الفریډ تارسکي د ۱۹۳۰ کال په فبروري کې په وین کې وینا ورکړ او د ۱۹۳۰ کال په نومبر کې کارناپ وارسا ته لاړ. هغه په دې مودو کې د تارسکي د معني پېژندنې ماډل نظري میتود په هکله ډېر څه زده کړل. د وین حلقې یوه بل فیلسوف، روز رانډ، څرګنده کړه، &quot;د کارناپ تصور د تارسکي په کار کې د راغلي اساس څخه پیل کېږي، خو د منطقي او غیر منطقي ثابتونو او د منطقي او واقعي حقیقت ترمنځ یې توپیر کړی .... په ورته وخت کې هغه د معاني او مصداق په مفاهېمو کار وکړ او دا دوه مفاهېم یې د معنی پېژندنې د یوې نوې طریقې بنسټ په توګه وټاکل.   &lt;ref&gt;{{cite web |last=Rand |first=Rose |title=Reading Notes and Summaries on Works by Rudolph Carnap, 1932 and Undated |url=http://digital.library.pitt.edu/u/ulsmanuscripts/pdf/31735061817825.pdf |access-date=May 16, 2013 |work=Rose Rand Papers |publisher=Special Collections Department, University of Pittsburgh}}&lt;/ref&gt;

کارناپ په ۱۹۳۱ کال کې د آلمان په پراګ پوهنتون کې استاد وټاکل شو. دبلیو. وي. کواین په ۱۹۳۳ کال کې په پراګ کې د کارنیپ سره ولیدل او د وروستي کار په اړه یې یو اوږد بحث وکړ. په دې توګه د دوی عمري دوه اړخیز درناوی پیل شو، هغه درناوی چې د کارناپ له یو شمېر فلسفي پایلو سره د کواین له وروستي سخت اختلافونو څخه خوندي پر ځای پاتې شو.   

کارناپ د خپلو سوسیالیستي او سوله پاله عقایدو له لاسه په نازي جرمني کې له خطر سره مخ شو او په ۱۹۳۵ کال کې يې متحده ایالاتو ته کډه وکړه او په ۱۹۴۱ کال کې یې تابعیت ترلاسه کړ. په ضمن کې  شلیک په ۱۹۳۶ کال کې په ویانا کې ووژل شو. کارناپ له ۱۹۳۶ څخه تر ۱۹۵۲ پورې په شیکاګو پوهنتون کې د فلسفې استاد ؤ. کارناپ د ۱۹۳۰ کال لسیزې په وروستیو کې کارل ګوستاو همپل ته په فلسفه کې د مرستیال دنده وړاندیز کړه، هغه ومنله او د هغه یو له ډېرو مهمو فکري همکارانو څخه شو. تر یوه حده د کواین د مرستې له امله کارناپ د ۱۹۳۹ – ۱۹۴۱ کلونو په هاروارډ پوهنتون کې تیر کړل، په دې پوهنتون  د تارسکي سره بېرته یوځای شو. کارناپ (۱۹۶۳) وروسته په شیکاګو پوهنتون کې د خپل وخت په اړه یو خپګان څرګند کړ، په دې پوهنتون کې دی او چارلز ډبلیو. موریس د څانګې یوازینۍ غړي وو چې د ساینس او ​​​​منطق لومړیتوبونو ته ژمن وو. (د شیکاګو پوهنتون همکاران یې ریچارډ مک کیون، چارلز هارتشورن او مانلي تامپسون وو.) سره له دې په شیکاګو کې د کارناپ دوران ډېر ګټور او مثمر ؤ. هغه د معنی پېژندنې (کارناپ ۱۹۴۲، ۱۹۴۳، ۱۹۵۶) ماډل منطق او د احتمال او استقرايي منطق (کارناپ ۱۹۵۰، ۱۹۵۲) د فلسفي بنسټونو په اړه یې کتابونه ولیکل.   &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Carnap, Tarski, and Quine at Harvard: Conversations on Logic, Mathematics, and Science|last=Frost-Arnold|first=Greg|publisher=Open Court|year=2013|isbn=9780812698374|location=Chicago|page=27}}&lt;/ref&gt;

کارناپ په پرنسټون (۱۹۵۲ - ۱۹۵۴) کې د پرمختللو مطالعاتو په انسټیټیوټ کې د دندې وروسته، په ۱۹۵۴ کال کې د UCLA فلسفې څانګې سره یو ځای شو او هانس رایشنباخ تېر کال مړ شوی ؤ. هغه مخکې د برکلي په کالیفورنیا پوهنتون کې د ورته دندې وړاندیز رد کړی ؤ، ځکه چې د دې دندې منلو لپاره اړتیا وه چې د وفادارۍ لوړه لاسلیک کړي، هغه عمل چې اصولاً ورسره مخالف ؤ. کله  چې په UCLA کې ؤ، د ساینسي پوهې، تحلیلي - مصنوعي توپیر او د اثبات اصل په هکله یې لیکلنې وکړې. د ترموډینامیک او همدارنګه د احتمال او د استقرايي منطق د بنسټونو په اړه د هغه لیکنې، د ده له مړینې وروسته د کارناپ (۱۹۷۱، ۱۹۷۷، ۱۹۸۰) سرلیک سره خپرې شوې.   

کارناپ په ۱۴ کلنۍ کې ځان ته اسپرانتو ژبه زده کړه او ور سره حساس پاتې شو (کارناپ ۱۹۳۳). وروسته يې په ۱۹۰۸ او ۱۹۲۲ کال کې د اسپرانتو نړیواله ِغونډه کې ګډون وکړ او د سفر پرمهال یې له یادې ژبې کار واخیست.   

کارناپ له الیزابیت شونډوبه سره د خپل لومړي واده په پایله کې د څلور ماشومان خاوند شو، چې په ۱۹۲۹ کال کې په طلاق سره پای ته ورسېد. هغه په ۱۹۳۳ کال کې له خپلې دوهمې مېرمن الیزابت اینا سټوګر سره واده وکړ. انا په ۱۹۶۴ کال کې ځان وژنه وکړه.   &lt;ref name=&quot;DCDVlife2&quot;&gt;{{cite book|last=Quine, W.V. and Rudolf Carnap|title=Dear Carnap, Dear Van: The Quine-Carnap Correspondence and Related Work|url=https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin|url-access=limited|year=1990|publisher=University of California Press|location=Berkeley, CA|page=[https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin/page/n299 23]|isbn=9780520068476}}&lt;/ref&gt;

== فلسفي اثر  ==
لاندې د روډولف کارناپ د فلسفې د تکامل مهم موضوعات څېړو. دا څېړنه جامع نه ده، خو د کارناپ مهم آثار او په عصري پوهاوي او د منطق په فلسفه کې د هغه ونډې په لنډه ټوکه په ګوته کوي.   

=== در رام   ===
له ۱۹۱۹ کال څخه تر ۱۹۲۱ کال پورې، کارناپ د (''Der Raum''): ''Ein Beitrag zur Wissenschaftslehre'' (فضا: د ساینس تیوري په اړه یوه لیکنه، ۱۹۲۲) په نوم د ډوکتورا په تېزس باندې کار وکړ. کارناپ د هندسې د فلسفی اساساتو په هکله په دې تېزس کې هڅه وکړه چې په فزیک کې د فضا او وخت تیورۍ لپاره منطقي بنسټ برابر کړي. له خالص ریاضياتو، طبیعي علومو او فلسفې سره د کارناپ د لېوالتیا په پام کې نیولو سره، د هغه تېزس د مختلفو رشتو لکه هندسې، فزیک او فلسفې ترمنځ د پل جوړولو لپاره یوه هڅه ګڼل کېدی شي. د کارناپ فکر کاوه چې په زیات شمېر مواردو کې په دې رشتو کې ورته مفکورې، خو په بشپړ ډول د جلا معناګانو سره، کارل کېږي. د کارناپ د تېزس اصلي موخه دا وه چې وښيي، د فضا په اړه د نظریو ترمنځ تضاد یوازې له دې وجهې موجود دی، چې فیلسوفان، ریاضي پوهان او ساینس پوهان د بېلابېلو شیانو په اړه د خبرو په وخت د ورته &quot;فضا&quot; کلمه کاوري. له همدې امله کارناپ مشخصاً استدلال وکړ چې د فضا درې جلا مفکورې شته دي. &quot;رسمي&quot; فضا د ریاضیاتو په مفهوم کې فضا ده: فضا د اړیکو یو انتراعي سیسټم دی. &quot;شهودی&quot; فضا د شهود له ځانګړې محتوا څخه جوړ شوی دی چې د انفرادي تجربو څخه خپلواک وه. &quot;فزیکي&quot; فضا د فضا واقعي حقایقو څخه چې په تجربه کې وړاندې کېږي، جوړ شوی ده. پایله دا ده چې د &quot;فضا&quot; دا درې ډولونه د پوهې په دریو جلا ډولونو او په دې ټوګه د څېړنو په دریو جلا ډولونو باندې دلالت کوي. په زړه پورې خبره دا ده چې په دې تېزس کې د کارناپ د فلسفې اصلي موضوعات ښکاره کېږي، تر ټولو مهمه دا مفکوره چې زیاتره فلسفي تضادونه د ژبې د ناسمې کارونې او د وینا د رسمي او مادي طریقو د جلا کولو په اهمیت باندې د تینګار له امله څرګندېږي.   &lt;ref&gt;Christian Damböck (ed.), ''Influences on the Aufbau'', Springer, p. 55.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>1flcoavunfafltdmk6wng8hmhpidbh6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284616</id>
      <parentid>284600</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16088" xml:space="preserve">{{Infobox person}}روډولف کارناپ (د ۱۸۹۱ کال د مې له ۱۸ – ۱۹۷۰ کال د سپټمبر تر ۱۴) د جرمني ژبې فیلسوف ؤ چې له ۱۹۳۵ کال وړاندې په اروپا کې او له هغه وروسته په متحده ایالاتو کې فعال ؤ. نوموړی د وین حلقې لوی غړی او د منطقی اثبات پالنې (logical positivism) مدافع ؤ.  نوموړی &quot;د شلمې پېړۍ یو له لویو فیلسوفانو څخه&quot; شمېرل کېږي.   &lt;ref&gt;[http://dictionary.reference.com/browse/carnap &quot;Carnap&quot;]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://texts.cdlib.org/view?docId=hb6h4nb3q7&amp;doc.view=frames&amp;chunk.id=div00004&amp;toc.depth=1&amp;toc.id= California Digital Library]&lt;/ref&gt;

== ژوندلیک  ==
د کارناپ پلار له بې وزل پیته اوبدونکي څخه د پیتې جوړونې کارخونې خاوند ته وده کړې وه. مور یې له یوې علمي کورنۍ څخه وه؛ د دې پلار تعلیمي اصلاح کونکی ؤ او مشر ورور یې لرغونپوه ویلهلم ډورپفلډ ؤ. کارناپ په لس کلنۍ یونان ته په سفر کې د ویلهلم ډورپفلډ سره ملتیا وکړه. کارناپ په یوه ټینګه دیني پروټسټان کورنۍ کې لوی شو، خو وروسته ملحد شو.   &lt;ref name=&quot;DCDVlife&quot;&gt;{{cite book|last=Quine, W.V. and Rudolf Carnap|title=Dear Carnap, Dear Van: The Quine-Carnap Correspondence and Related Work|url=https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin|url-access=limited|year=1990|publisher=University of California Press|location=Berkeley, CA|page=[https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin/page/n299 23]|isbn=9780520068476}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://depts.washington.edu/vienna/carnap/carnapbio.htm Biography – UW Departments Web Server]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Carnap had a modest but deeply religious family background, which might explain why, although he later became an atheist, he maintained a respectful and tolerant attitude in matters of faith throughout his life.&quot; Buldt, Bernd: &quot;Carnap, Paul Rudolf&quot;, ''Complete Dictionary of Scientific Biography'' Vol. 20 p. 43. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008.&lt;/ref&gt;

ده خپل رسمي تعلیم په ینا کې په بارمېن ښوونځۍ او کارولو - الکساندرینم ښوونځۍ کې پیل کړ. له ۱۹۱۰ کال څخه تر ۱۹۱۴ کال پورې د په جینا پوهنتون کې تحصیل وکړ او اراده یې درلوده چې په فزیک کې تېزس ولیکي. هغه د یوه کورس په جریان کې چې برونو باچ له خوا تدرس کېد، د ایمانویل کانټ خالص دلیل انتقاد (''Critique of Pure Reason'') کتاب په ځیر سره مطالعه کړ او یو له ډېرو کمو محصلینو څخه ؤ چې په ریاضي منطق کې یې د ګوتلوب فریګ په کورسونو کې برخه اخیسته.   &lt;ref&gt;Mormann 2000, p. 14.&lt;/ref&gt;

د پوهنتون په دوران کې د آلمان ځوانانو غورځنګ مجذوب شو.   &lt;ref name=&quot;SEP&quot;&gt;{{SEP|carnap|Rudolf Carnap|[[Hannes Leitgeb]], André Carus}}&lt;/ref&gt;

پداسې حال کې چې کارناپ د لومړۍ نړیوالې جګړې سره اخلاقي او سیاسي مخالفت درلود، خو مکلف ؤ چې د آلمان په اردو کې خدمت وکړي. کارناپ ته د درې کلن خدمت وروسته اجازه ورکړل شوه ترڅو په برلین پوهنتون کې چې البرټ انشټاین په کې تازه استاد ټاکل شوی ؤ، له ۱۹۱۷ – ۱۹۱۸ پورې د فزیک زده کړې وکړي. کارنپ وروسته ینا پوهنتون ته لاړ او هلته یې یو مقاله ولیکه چې د فضا او وخت د اکسیومي تیوری یې تعریف کوه. د فزیک څانګې وویل چې یاده مقاله زیاته فلسفه ده او د فلسفې څانګې څخه برونو باچ وویل چې خالص فزیک دی. کارناپ بیا په ۱۹۲۱ کال کې د باخ تر څارنې لاندې په زیاته ارتودوکس کانتي طریقه د فضا تیوري په اړه یو بله مقاله ولیکه او د ''Der Raum'' (فضا) سرلیک سره د کانټ سټوډین جورنال (۱۹۲۲) په ضمیموي موضوع کې خپره شوه.   

د فریګه کورس هغه د منطق او فلسفې په اړه د برټرانډ رسل آثارو تر اغېزې لاندې راوست، چې د هغه زده کړو ته یې د موخو احساس ورکړ. هغه په منطقي نوښتونو سره چې علومو سره مرسته کوي، له دودیزې فلسفې څخه د وړاندې کېدو هڅه ومنله. هغه رسل ته یو لیک ولیک، چې د کارناپ د ګټې لپاره یې د ریاضیاتو مبادي (''Principia Mathematica'') خپل کتاب څخه د لاسي اوږدو متنونو په کاپي کولو سره ځواب ورکړ، ځکه چې نه کارناپ او نه هم د هغه پوهنتون کولی شوی د دې عصري کار یوه کاپي برابره کړي. په ۱۹۲۴ او ۱۹۲۵ کلنو کې یې په هغو سیمینارونو کې ګډون وکړ چې د اډمونډ هوسرل، د پدیدې پېژندنې بنسټګر په مشرۍ پر مخ وړل کېدل او هغه د فزیک په اړه د منطقي اثبات پال لید له پلوه لیکنو ته دوام ورکړ.   &lt;ref&gt;Smith, D. W., and Thomasson, Amie L. (eds.), 2005, ''Phenomenology and Philosophy of Mind''. Oxford and New York: Oxford University Press, p. 8 n. 18.&lt;/ref&gt;

کارناپ کله چې د ۱۹۲۳ کال په کنفرانس کې له هانس رایشنباچ په نوم سره آشنا شو، یو مهربان کس یې وموند. رایشنباخ کارناپ د وین پوهنتون یوه استاد موریتز شلیک ته ور وپېژانده، هغه کارناپ ته په خپله څانګه کې د دندې وړاندیز وکړ او کارنپ په ۱۹۲۶ کې ومنله. له هغې وروسته کارناپ د ویني روڼ آندو له یوې نارسمي ډلې سره یو ځای شو چې د وین حلقې په نوم پېژندل کېده چې د تر ډېره حده د شلیک له لوري اداره کېده او هانس هان، فریدریش وایزمن، اوټو نیورات او هربرټ فیګل په کې شامل وو، د هان شاګرد کورت ګوډیل هم کله کله وتله. کله چې ویټګنشټاین وین ته لاړ، کارنپ به ورسره لیدل. هغه (د هان او نیورات سره) د حلقې د ۱۹۲۹ کال منشور ولیک او (د هانس رایشنباخ سره) یې د پوهه (''Erkenntnis'') په نوم فلسفې ژورنال پیل کړ.   

الفریډ تارسکي د ۱۹۳۰ کال په فبروري کې په وین کې وینا ورکړ او د ۱۹۳۰ کال په نومبر کې کارناپ وارسا ته لاړ. هغه په دې مودو کې د تارسکي د معني پېژندنې ماډل نظري میتود په هکله ډېر څه زده کړل. د وین حلقې یوه بل فیلسوف، روز رانډ، څرګنده کړه، &quot;د کارناپ تصور د تارسکي په کار کې د راغلي اساس څخه پیل کېږي، خو د منطقي او غیر منطقي ثابتونو او د منطقي او واقعي حقیقت ترمنځ یې توپیر کړی .... په ورته وخت کې هغه د معاني او مصداق په مفاهېمو کار وکړ او دا دوه مفاهېم یې د معنی پېژندنې د یوې نوې طریقې بنسټ په توګه وټاکل.   &lt;ref&gt;{{cite web |last=Rand |first=Rose |title=Reading Notes and Summaries on Works by Rudolph Carnap, 1932 and Undated |url=http://digital.library.pitt.edu/u/ulsmanuscripts/pdf/31735061817825.pdf |access-date=May 16, 2013 |work=Rose Rand Papers |publisher=Special Collections Department, University of Pittsburgh}}&lt;/ref&gt;

کارناپ په ۱۹۳۱ کال کې د آلمان په پراګ پوهنتون کې استاد وټاکل شو. دبلیو. وي. کواین په ۱۹۳۳ کال کې په پراګ کې د کارنیپ سره ولیدل او د وروستي کار په اړه یې یو اوږد بحث وکړ. په دې توګه د دوی عمري دوه اړخیز درناوی پیل شو، هغه درناوی چې د کارناپ له یو شمېر فلسفي پایلو سره د کواین له وروستي سخت اختلافونو څخه خوندي پر ځای پاتې شو.   

کارناپ د خپلو سوسیالیستي او سوله پاله عقایدو له لاسه په نازي جرمني کې له خطر سره مخ شو او په ۱۹۳۵ کال کې يې متحده ایالاتو ته کډه وکړه او په ۱۹۴۱ کال کې یې تابعیت ترلاسه کړ. په ضمن کې  شلیک په ۱۹۳۶ کال کې په ویانا کې ووژل شو. کارناپ له ۱۹۳۶ څخه تر ۱۹۵۲ پورې په شیکاګو پوهنتون کې د فلسفې استاد ؤ. کارناپ د ۱۹۳۰ کال لسیزې په وروستیو کې کارل ګوستاو همپل ته په فلسفه کې د مرستیال دنده وړاندیز کړه، هغه ومنله او د هغه یو له ډېرو مهمو فکري همکارانو څخه شو. تر یوه حده د کواین د مرستې له امله کارناپ د ۱۹۳۹ – ۱۹۴۱ کلونو په هاروارډ پوهنتون کې تیر کړل، په دې پوهنتون  د تارسکي سره بېرته یوځای شو. کارناپ (۱۹۶۳) وروسته په شیکاګو پوهنتون کې د خپل وخت په اړه یو خپګان څرګند کړ، په دې پوهنتون کې دی او چارلز ډبلیو. موریس د څانګې یوازینۍ غړي وو چې د ساینس او ​​​​منطق لومړیتوبونو ته ژمن وو. (د شیکاګو پوهنتون همکاران یې ریچارډ مک کیون، چارلز هارتشورن او مانلي تامپسون وو.) سره له دې په شیکاګو کې د کارناپ دوران ډېر ګټور او مثمر ؤ. هغه د معنی پېژندنې (کارناپ ۱۹۴۲، ۱۹۴۳، ۱۹۵۶) ماډل منطق او د احتمال او استقرايي منطق (کارناپ ۱۹۵۰، ۱۹۵۲) د فلسفي بنسټونو په اړه یې کتابونه ولیکل.   &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Carnap, Tarski, and Quine at Harvard: Conversations on Logic, Mathematics, and Science|last=Frost-Arnold|first=Greg|publisher=Open Court|year=2013|isbn=9780812698374|location=Chicago|page=27}}&lt;/ref&gt;

کارناپ په پرنسټون (۱۹۵۲ - ۱۹۵۴) کې د پرمختللو مطالعاتو په انسټیټیوټ کې د دندې وروسته، په ۱۹۵۴ کال کې د UCLA فلسفې څانګې سره یو ځای شو او هانس رایشنباخ تېر کال مړ شوی ؤ. هغه مخکې د برکلي په کالیفورنیا پوهنتون کې د ورته دندې وړاندیز رد کړی ؤ، ځکه چې د دې دندې منلو لپاره اړتیا وه چې د وفادارۍ لوړه لاسلیک کړي، هغه عمل چې اصولاً ورسره مخالف ؤ. کله  چې په UCLA کې ؤ، د ساینسي پوهې، تحلیلي - مصنوعي توپیر او د اثبات اصل په هکله یې لیکلنې وکړې. د ترموډینامیک او همدارنګه د احتمال او د استقرايي منطق د بنسټونو په اړه د هغه لیکنې، د ده له مړینې وروسته د کارناپ (۱۹۷۱، ۱۹۷۷، ۱۹۸۰) سرلیک سره خپرې شوې.   

کارناپ په ۱۴ کلنۍ کې ځان ته اسپرانتو ژبه زده کړه او ور سره حساس پاتې شو (کارناپ ۱۹۳۳). وروسته يې په ۱۹۰۸ او ۱۹۲۲ کال کې د اسپرانتو نړیواله ِغونډه کې ګډون وکړ او د سفر پرمهال یې له یادې ژبې کار واخیست.   

کارناپ له الیزابیت شونډوبه سره د خپل لومړي واده په پایله کې د څلور ماشومان خاوند شو، چې په ۱۹۲۹ کال کې په طلاق سره پای ته ورسېد. هغه په ۱۹۳۳ کال کې له خپلې دوهمې مېرمن الیزابت اینا سټوګر سره واده وکړ. انا په ۱۹۶۴ کال کې ځان وژنه وکړه.   &lt;ref name=&quot;DCDVlife2&quot;&gt;{{cite book|last=Quine, W.V. and Rudolf Carnap|title=Dear Carnap, Dear Van: The Quine-Carnap Correspondence and Related Work|url=https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin|url-access=limited|year=1990|publisher=University of California Press|location=Berkeley, CA|page=[https://archive.org/details/dearcarnapdearva00quin/page/n299 23]|isbn=9780520068476}}&lt;/ref&gt;

== فلسفي اثر  ==
لاندې د روډولف کارناپ د فلسفې د تکامل مهم موضوعات څېړو. دا څېړنه جامع نه ده، خو د کارناپ مهم آثار او په عصري پوهاوي او د منطق په فلسفه کې د هغه ونډې په لنډه ټوکه په ګوته کوي.   

=== در رام   ===
له ۱۹۱۹ کال څخه تر ۱۹۲۱ کال پورې، کارناپ د (''Der Raum''): ''Ein Beitrag zur Wissenschaftslehre'' (فضا: د ساینس تیوري په اړه یوه لیکنه، ۱۹۲۲) په نوم د ډوکتورا په تېزس باندې کار وکړ. کارناپ د هندسې د فلسفی اساساتو په هکله په دې تېزس کې هڅه وکړه چې په فزیک کې د فضا او وخت تیورۍ لپاره منطقي بنسټ برابر کړي. له خالص ریاضياتو، طبیعي علومو او فلسفې سره د کارناپ د لېوالتیا په پام کې نیولو سره، د هغه تېزس د مختلفو رشتو لکه هندسې، فزیک او فلسفې ترمنځ د پل جوړولو لپاره یوه هڅه ګڼل کېدی شي. د کارناپ فکر کاوه چې په زیات شمېر مواردو کې په دې رشتو کې ورته مفکورې، خو په بشپړ ډول د جلا معناګانو سره، کارل کېږي. د کارناپ د تېزس اصلي موخه دا وه چې وښيي، د فضا په اړه د نظریو ترمنځ تضاد یوازې له دې وجهې موجود دی، چې فیلسوفان، ریاضي پوهان او ساینس پوهان د بېلابېلو شیانو په اړه د خبرو په وخت د ورته &quot;فضا&quot; کلمه کاوري. له همدې امله کارناپ مشخصاً استدلال وکړ چې د فضا درې جلا مفکورې شته دي. &quot;رسمي&quot; فضا د ریاضیاتو په مفهوم کې فضا ده: فضا د اړیکو یو انتراعي سیسټم دی. &quot;شهودی&quot; فضا د شهود له ځانګړې محتوا څخه جوړ شوی دی چې د انفرادي تجربو څخه خپلواک وه. &quot;فزیکي&quot; فضا د فضا واقعي حقایقو څخه چې په تجربه کې وړاندې کېږي، جوړ شوی ده. پایله دا ده چې د &quot;فضا&quot; دا درې ډولونه د پوهې په دریو جلا ډولونو او په دې ټوګه د څېړنو په دریو جلا ډولونو باندې دلالت کوي. په زړه پورې خبره دا ده چې په دې تېزس کې د کارناپ د فلسفې اصلي موضوعات ښکاره کېږي، تر ټولو مهمه دا مفکوره چې زیاتره فلسفي تضادونه د ژبې د ناسمې کارونې او د وینا د رسمي او مادي طریقو د جلا کولو په اهمیت باندې د تینګار له امله څرګندېږي.   &lt;ref&gt;Christian Damböck (ed.), ''Influences on the Aufbau'', Springer, p. 55.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>0ilef2g8tgs4ol1osfq6x4vd991ez03</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د متحده عربي اماراتو کلتور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63712</id>
    <revision>
      <id>284601</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:44:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20625" xml:space="preserve">د متحده عربي اماراتو کلتور د ختیځ عربستان د کلتور برخه ده. تاریخي نفوس یې یوه کوچنۍ قبیلوي ټولنه وه چې د شلمې پیړۍ په منځ کې یې د بهرنیو اتباعو په ورتګ سره بدلون وکړ. اماراتي کلتور د عربي، اسلامي او ایراني يا پاړسي کلتورونو ترکیب دی، چې د ختیځې افریقا او هندي شبه قارې کلتورونو پرې اغیزې کړی دي. پر سیمه ییزې معمارۍ، موسیقۍ، جامو، خوړو، او د ژوندانه ډول یا طرز باندې اسلام په خورا څرګند ډول اغیزې ښندلي دي.&lt;ref name=&quot;migrationinformation&quot;&gt;[http://www.shayaan.org/dataHub/GCMM/Dubaidatasheet.pdf &quot;Country and Metropolitan Stats in Brief]. MPI Data Hub&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=CDp9lDhHE0kC&amp;pg=PA184|title=Negotiating Change: The New Politics of the Middle East|work=Jeremy Jones|date=2007|pages=184–186|isbn=9781845112707|last1=Jones|first1=Jeremy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;folk&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UMldAgAAQBAJ&amp;pg=PA167|title=Folklore and Folklife in the United Arab Emirates|pages=167|isbn=9781136849077|last1=Hurriez|first1=Sayyid Hamid|date=16 December 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Culture of UAE - Traditions, Cuisine, Architecture, Customs &amp; More |url=https://www.holidify.com/pages/culture-of-uae-1999.html |access-date=2022-01-15 |website=www.holidify.com}}&lt;/ref&gt;

په متحده عربي اماراتو کې، د العین ښار چې په ابوظبۍ اماراتو کې موقعیت لري، د یونیسکو د نړیوال میراث په فهرست کې ځای شوی. د شارجه امارات په ۱۹۹۸ کې د یونیسکو له خوا «د عربي نړۍ کلتوري پلازمینه» په توګه او د OIC یا اسلامي همکارۍ سازمان له خوا «د ۲۰۱۴ کال د اسلامي کلتور پلازمینه» په توګه نومول شوی دی.&lt;ref&gt;[http://visitabudhabi.ae/en/explore/culture.and.heritage/unesco.sites.aspx Al Ain, a UNESCO World Heritage site].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Culture - The Official Portal of UAE Government |url=http://government.ae/en/culture |access-date=2016-06-30}}&lt;/ref&gt;

== تاریخ  ==
په متحده اماراتو کې کشف شوي اثار د انسانانو د استوګنې، مهاجرت او سوداګرۍ تاریخ د ۱۲۵۰۰۰ کلونو په شاوخوا کې په ګوته کوي. دا سیمه پخوا د مګان د خلکو د اوسېدو ځای و چې د سومریانو په نوم هم پیژندل کېده، چې هم یې له ساحلي ښارونو او هم د برونزو کان کیندونکو او د داخلي برخو ویلنځایونو سره یې سوداګري کوله. د سند په درې کې د هراپه له کلتور سره د سوداګرۍ بډایه تاریخ هم د ګاڼو او نورو شیانو په موندلو سره ثابت شوی دی او له باختر او پخواني شام سره هم د سوداګرۍ پراخ لومړني شواهد شتون لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2011-02-01 |title=Early human may have left Africa earlier {{!}} Human World {{!}} EarthSky |url=https://earthsky.org/human-world/new-timeline-for-first-early-human-exodus-out-of-africa/ |access-date=2021-08-10 |website=earthsky.org |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Digging in the Land of Magan - Archaeology Magazine Archive |url=https://archive.archaeology.org/9705/abstracts/magan.html |access-date=2021-08-10 |website=archive.archaeology.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/47140175|title=United Arab Emirates : a new perspective|date=2001|publisher=Trident Press|others=Ibrahim Abed, Peter Hellyer|isbn=1-900724-47-2|location=London|oclc=47140175}}&lt;/ref&gt;

په تاریخي لحاظ، هغه خلک چې نن ورځ د اماراتیانو په نامه یادېږي په منځنيو پیړیو کې د Trucial Coasters یا Trucials په نامه یادېدل. په لرغونې زمانې کې اماراتیان د Maganite په نوم یادېدل. د قوي قبیلوي وفادارۍ له امله، ډیری اماراتیان د قبیلوي تړاوونو له مخې ځانونه پیژني، په ځانګړې توګه که دوی د یوې اغیزمنې قبیلې له ډلې وي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Winder|first1=Bayly|title=Saudi Arabia in the Nineteenth Century|date=1965|page=33}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Unexceptional: America's Empire in the Persian Gulf, 1941-2007, Marc J. O'Reilly, page 66&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Curtiss, Richard H. &quot;The United Arab Emirates Today: Long UAE Archeological Record Shows Links to Earliest Civilizations.&quot; The Washington Report on Middle East Affairs 14.5 (1995): 56.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yumpu.com |title=The Tribal Society of the UAE and its Traditional ... - UAE Interact |url=https://www.yumpu.com/en/document/read/4650597/the-tribal-society-of-the-uae-and-its-traditional-uae-interact |access-date=2021-08-07 |website=yumpu.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

== عربي کلتور ==
عربي ژبه د متحده عربي اماراتو رسمي ژبه ده، خو انګلیسي ژبه د هیواد د متنوع طبیعت او ددې هېواد د نړیوال اقتصاد له امله په پراخه کچه ویل کیږي. فارسي، هندي، اردو، بنګالي او مانډارین هم په پراخه کچه د ایران، هند، پاکستان، بنګله دیش او چین نه د ورغلیو بهرنیانو له خوا ویل کېږي.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Al-Qassimi |first=Salem |date=2015-10-16 |title=Arabish: The Cultural Transformation of the UAE |url=https://medium.com/@salqass/arabish-arabic-and-english-the-cultural-transformation-of-the-uae-a9c678d5bc76 |access-date=2022-01-15 |website=Medium |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;britannica.com&quot;&gt;{{Cite web |title=United Arab Emirates - Languages and religion {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/United-Arab-Emirates/Languages-and-religion |access-date=2022-01-15 |website=www.britannica.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Arabic is the official language in the UAE |url=https://gulfnews.com/uae/arabic-is-the-official-language-in-the-uae-1.639876 |access-date=2022-01-15 |website=gulfnews.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=UAE - Language, Culture, Customs &amp; Etiquette |url=https://www.commisceo-global.com/resources/country-guides/uae-guide#c3 |access-date=2022-01-15 |website=www.commisceo-global.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=What Languages are Spoken in Dubai {{!}} Visit Dubai |url=https://www.visitdubai.com/en/articles/spoken-languages-in-dubai |access-date=2022-01-15 |website=www.visitdubai.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Most Spoken Languages In UAE |url=https://www.uaemoments.com/most-spoken-languages-in-uae-404668.html |access-date=2022-01-15 |website=UAE Moments |language=en}}&lt;/ref&gt;

د اماراتو اصلي اوسېدونکي په خلیج عربي ژبې خبرې کوي. &lt;ref name=&quot;britannica.com2&quot;&gt;{{Cite web |title=United Arab Emirates - Languages and religion {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/United-Arab-Emirates/Languages-and-religion |access-date=2022-01-15 |website=www.britannica.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=PWC |title=Doing business in the UAE |url=https://www.pwc.de/de/internationale-maerkte/assets/doing-business-in-the-uae.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210302050837/https://www.pwc.de/de/internationale-maerkte/assets/doing-business-in-the-uae.pdf |archive-date=2021-03-02 |website=PWC}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Migration and the Gulf |url=https://www.mei.edu/sites/default/files/publications/Migration%20Gulf_Viewpoints.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506163111/https://www.mei.edu/sites/default/files/publications/Migration%20Gulf_Viewpoints.pdf |archive-date=2021-05-06 |website=The Middle East Institute, Washington DC}}&lt;/ref&gt;

=== د نومولو تړونونه ===
له نوم وروسته د «ابن» یا «بنت» کلیمې راځي، چې په ترتیب سره د «زوی» یا «لور» معنا ورکوي، او د پلار له نوم وروسته د کورنۍ نوم ذکر کېږي.&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Cite web |title=UAE - Language, Culture, Customs &amp; Etiquette |url=https://www.commisceo-global.com/resources/country-guides/uae-guide#c3 |access-date=2022-01-15 |website=www.commisceo-global.com}}&lt;/ref&gt;

له واده وروسته ښځې د کورنۍ نومونه ساتي او ماشومان د پلار نوم اخلي.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Family law in the United Arab Emirates: overview |url=http://uk.practicallaw.thomsonreuters.com/4-612-5426?transitionType=Default&amp;contextData=(sc.Default)&amp;firstPage=true |access-date=2022-01-23 |website=Practical Law |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

== معمارۍ ==
د متحده عربي اماراتو معمارۍ له اسلامي او عربي معماریو نه اغیزمنه شوې ده. د بېلګې په توګه، «برجیل» د اماراتو د دودیزې معمارۍ د پېژندنې نښه ګرځېدلې.&lt;ref name=&quot;folk2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UMldAgAAQBAJ&amp;pg=PA167|title=Folklore and Folklife in the United Arab Emirates|pages=167|isbn=9781136849077|last1=Hurriez|first1=Sayyid Hamid|date=16 December 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;loc&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=SkCtS-n7GEEC&amp;pg=PA430|title=Handbook of Islamic Marketing|pages=430|isbn=9780857936028|language=en|quote=Arabian inspired architecture is part of the expression of a local identity.|last1=Sandıkcı|first1=Özlem|last2=Rice|first2=Gillian|date=January 2011}}&lt;/ref&gt;

د اماراتو معمارۍ د خلکو د دودیز ژوند او دود منعکس کوونکې ده. د ودانیو مواد ساده دي، خو د ځایي ژوند او اقلیم سره په ښه توګه سمون لري. په دودیز ډول د لېږد وړ خیمو د ژمي په موسم کې د مهاجرو توکمونو لپاره سرپناه چمتو کړې. په هېواد دننه، ډېر دایمي کورونه له ډبرو نه جوړ شوي او چتونه یې د خجورو د ونو په پاڼو پوښل شوي دي. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Zarooni |first=Mustafa Al |title=No place like home |url=https://www.khaleejtimes.com/national-day-2016/no-place-like-home |access-date=2021-04-29 |website=Khaleej Times |language=en}}&lt;/ref&gt;

== د ژوند ډول یا طرز ==

=== جامې ===
ډیری اماراتي نارینه او ښځې دودیزې اماراتي جامې: کنډورا او عبایا غوره کوي یا خوښوي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Clothing in the UAE |url=http://www.grapeshisha.com/UAE-National-clothing.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331230154/http://www.grapeshisha.com/UAE-National-clothing.html |archive-date=2009-03-31 |access-date=2009-07-15 |publisher=Grapeshisha.com}}&lt;/ref&gt;

دودیزې جامې په لوړه تودوخه کې د هوساینې لپاره او په هیواد کې د اسلامي دیني عقایدو سره سم جوړې شوې دي. هغوئ هغه جامې خوښوي چې د لمر له وړانګو نه یې د ځان ډېری برخې وپوښي. په دې سیمه کې مجلسي جامې دود دي. مجلسي جامې معمولا په سپینو زرو او سرو زرو سره سینګار کیږي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/766417819|title=Handbook of Islamic marketing|date=2011|publisher=Edward Elgar|others=Özlem Sandıkcı, Gillian Rice|isbn=978-0-85793-602-8|location=Cheltenham|oclc=766417819}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Yeoman|first=Ian|url=https://books.google.com/books?id=wPXJAwAAQBAJ&amp;pg=PA145|title=Tomorrow's Tourist: Scenarios &amp; Trends|date=2009-06-04|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-35489-2|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Yeoman|first1=Ian|title=Tomorrow's Tourist: Scenarios &amp; Trends|date=2009|pages=145}}&lt;/ref&gt;

د ودونو یا نڅاوو په مراسمو کې رنګارنګ خامک شوې جامې دود دي. په خلیجي عربي هیوادونو کې یوه عامه نڅا خلیجي ولسي نڅا ده، چې د میرمنو قطارونه یو بل ته نږدې جوړېږي چې په ورو ورو حرکت کوي په داسې حال کې چې په موزون ډول خپل ویښتان له یوې خوا بلې خوا ته څرخوي. جامې د دې نڅا یو مهم اړخ دی.  &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rvagQ_5vTLkC|title=Middle Eastern Dance|last1=Al Zayer|first1=Penni|publisher=Infobase Publishing|page=62|date=2010|isbn=9781604134827}}&lt;/ref&gt;

=== سلامونه او ټولنیز دودونه ===
کله چې مېلمانه مجلس ته ننوځي، نو د کوټې له ښي اړخ نه کیڼ اړخ ته په ښه راغلاست ویلو پیل کوي، خو که چېرې کوم مېلمه بوډا وي نو لومړی هغه ته سلام ورکوي. د نارینه وو دودیز اماراتي سلام خشمک دی، یا د پوزې لمس کول دي. میرمنې د لاسونو په ورکولو او د مخ په ښکلولو سره یو بل ته سلام ورکوي. د سر ښکلول هم په متحده عربي اماراتو کې د ښه راغلاست ویلو یوه عامه طریقه ده. د مخالف جنس غړي باید تر هغه چې په خپل منځ کې کورنۍ نږدې اړیکې ونه لري یو بل ته غېږ ورنه کړي.  &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |date=20 December 2019 |title=Six ways to master the art of Emirati etiquette |url=https://www.thenationalnews.com/uae/heritage/six-ways-to-master-the-art-of-emirati-etiquette-1.953541 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210521085736/https://www.thenationalnews.com/uae/heritage/six-ways-to-master-the-art-of-emirati-etiquette-1.953541 |archive-date=2021-05-21 |website=www.thenationalnews.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:23&quot;&gt;{{Cite web |title=UAE - Language, Culture, Customs &amp; Etiquette |url=https://www.commisceo-global.com/resources/country-guides/uae-guide#c3 |access-date=2022-01-15 |website=www.commisceo-global.com}}&lt;/ref&gt;

میلمنو ته تر ښه راغلاست ویلو وروسته، کوربه د کوټې له ښي اړخ نه تر کیڼ اړخه پورې مېلمنو ته اماراتي قهوه وړاندې کوي، دا هم معمول دي چې کوربه باید لومړی د زړو مېلمنو یا مهمو مېلمنو خدمت وکړي. د اماراتي ټولنیز دود یوه برخه دا هم ده چې هغه کس چې مېلمنو ته قهوه وړاندې کوي د قهوې پتنوس «دالا»  په خپل چپ لاس کې ونیسي او مېلمنو ته په ښي لاس د قهوې پیاله ورکړي. د نارینه وو په منځ کې هغه کس چې قهوه وېشي تر هغه وخته پورې ولاړ وي ترڅو چې مېلمه د خپلې قهوې پیاله وښوروي چې دا په دې معنا ده چې یعنې نوره قهوه نه غواړي، په داسې حال کې چې د مېرمنو په منځ کې هغه ښځه چې قهوه وړاندې کوي کولای شي د قهوې وړاندې کولو په وخت کې کښېني. د قهوې پیاله که له نیمایي نه کمه وي باید ډکه شي او قهوه باید ګرمه وي ترڅو چې مېلمنو ته دا وښودل شي چې دا قهوه ځانګړې د دوی لپاره چمتو شوې ده. مېلمانه د قهوې پیاله په ښي لاس را اخلي او کله چې قهوه خلاصه شي بېرته پیاله په ښي لاس ورکوي. &lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite web |date=20 December 2019 |title=Six ways to master the art of Emirati etiquette |url=https://www.thenationalnews.com/uae/heritage/six-ways-to-master-the-art-of-emirati-etiquette-1.953541 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210521085736/https://www.thenationalnews.com/uae/heritage/six-ways-to-master-the-art-of-emirati-etiquette-1.953541 |archive-date=2021-05-21 |website=www.thenationalnews.com}}&lt;/ref&gt;

=== ادبیات او شعر ===
د اماراتو په اشعارو کې بېلابېل موضوعات چې له طنز، ځان ستاینې او وطن پالنې نه نیولې تر زړورتیا، مذهب، کورنۍ او مینې پورې شتون لري.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 March 2012 |title=The Nabati Poetry of the UAE: a remarkable anthology |url=https://www.thenationalnews.com/arts-culture/books/the-nabati-poetry-of-the-uae-a-remarkable-anthology-1.393250 |access-date=2021-07-07 |website=The National}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Worthington |first=Joe |date=23 January 2020 |title=More Than Words: Arabic Poetry and the Legacy of the Spoken Word in the UAE |url=https://theculturetrip.com/middle-east/united-arab-emirates/articles/more-than-words-the-revival-of-spoken-word-storytelling-in-dubai/ |access-date=2021-07-07 |website=Culture Trip}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Poetry ingrained in Emiratis, says poet |url=https://gulfnews.com/entertainment/arts-culture/poetry-ingrained-in-emiratis-says-poet-1.1933626 |access-date=2021-07-07 |website=gulfnews.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

د ډېریو نورو عربي هیوادونو په څېر، شعر د هنر یوه کلیدي برخه ګڼل کېږي. دودیز ډولونه تر نن ورځې پورې لا پر خپل ځای پاتې دي، که څه هم د لویدیځ منثور شعر ځینو سبکونو ډېر شهرت ترلاسه کړی.  

لومړنی اماراتي ناول شاهنده و چې د راشد عبدالله النعیمي له خوا لیکل شوی و.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://gulfnews.com/uae/winners-of-emirates-novel-award-honoured-1.1504638|title=Winners of Emirates Novel Award honoured|access-date=2018-11-28|language=en}}&lt;/ref&gt;

د معاصرو ادبي شخصیتونو په ډلې کې نجوم الغانم، عشا‌‌ِ‌ء الشاعر، خالد البودور او عایشه ال کعبي شامل دي.

=== موسیقۍ، نڅا او فلم ===
متحده عربي امارات د خلیجي عرب د دود یوه برخه ده. Yowlah د موسیقۍ او نڅا هغه یو ډول دی چې ډېری د افریقا د لویو جهيلونو له سیمې نه د بانتو خلکو په ټولنو کې ترسره کېږي. د متحده عربي اماراتو د نامتو دودیزو سندرغاړو له ډلې نه مهاد حماد دی چې د وطنپالو سندرو او د صحرا په اړه د شعرونو په ویلو سره یې شهرت ترلاسه کړی دی. &lt;ref name=&quot;r1&quot;&gt;{{cite web |date=2009-07-01 |title=Welcome to Abu Dhabi – Literature and Poetry |url=http://www.visitabudhabi.ae/en/what.to.do/art.and.culture/literature.and.poetry.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090321052017/http://www.visitabudhabi.ae/en/what.to.do/art.and.culture/literature.and.poetry.aspx |archive-date=March 21, 2009 |access-date=2009-07-15 |publisher=Visitabudhabi.ae}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Dwek |first=Joel |date=2021-05-14 |title=UNITED ARAB EMIRATES: Matredny Hdood - Mehad Hamad |url=https://www.200worldalbums.com/post/united-arab-emirates-matredny-hdood-mehad-hamad |access-date=2022-01-23 |website=200worldalbums.com |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mehad Hamad |url=https://www.deezer.com/en/artist/1573819 |access-date=2022-01-24 |website=Deezer |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

ډیری دودیزې سندرې او نڅاوې چې له یوه نسل نه بل نسل ته لېږدول شوي، تر نن ورځې همغسې پاتې دي. ځوانو نجونو د خپلو ویښتانو په خوځولو سره چې دودیزې اوږدې جامې به یې اغوستلې، خپل ځانونه به یې خوځول او نڅاوې به یې کولې. نارینه وو ډیری د وسلو د نڅا په کولو سره لکه Yowlah د جنګونو یا د ښکار بریالي تمثیلونه یې ترسره کول.&lt;ref name=&quot;Traditional 12212012&quot;&gt;{{cite web |title=Why dance traditions mean a lot to Emiratis |url=https://www.thenational.ae/arts-culture/why-dance-traditions-mean-a-lot-to-emiratis-1.461561 |access-date=23 May 2019 |website=[[The National (Abu Dhabi)|The National]]}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>kpj2e6qec808r1yt4mmtk9tegfuoofs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د ارمينيايانو نسل وژنه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63713</id>
    <revision>
      <id>284602</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:47:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13195" xml:space="preserve">د ارمينيايانو نسل وژنه د لومړۍ نړيوالې جګړې پر مهال په عثماني سترواکۍ کې د ارمینيايي ولس او پېژندګلو (هويت) په منظم ډول له منځه وړل و. د اتحاد او پرمختګ (CUP) واکمنې کميټې په مشرۍ، دا نسل وژنه په لومړي سر کې د سوريې د سحرا پر لور د مرګ د يون پر مهال د نژدې یو ميليون ارمينيايانو د اجتماعي وژنې او د ارمينيايي ښځو او ماشومانو په زور مسلمانولو په واسطه عملي کړای شوه.

له لومړۍ نړيوالې جګړې مخکې، ارمينيايانو په عثماني ټولنه کې يو خوندي خو فرعي ځای خپل کړی و. په ۱۸۹۰ او ۱۹۰۹ز کلونو کې، د ارمينيايانو په پراخه کچه ټولوژنه وشوه. عثماني سترواکي له يو لړ پوځي ماتو او د سيمو له لاسه ورکولو سره مخ شوه، په ځانګړي ډول د ۱۹۱۲-۱۹۱۳ز کلونو د بالکان په جګړو کې –د کوم له امله چې د CUP د مشرانو په منځ کې دا وېره پيدا شوه چې ارمينيايان به د خپلواکۍ هڅې وکړي، د چا اصلي استوګنځايونه چې ختيځ ايالتونه وو او د ترکي قوم د مرکزي ځمکې په توګه ورته کتل کېدل. په ۱۹۱۴ز کال کې په روسي او پارسي سيمو د بريد پر مهال، عثماني نيمه پوځي سرتېرو د سيمه ييز ارمينيايانو ټولوژنه تر سره کړه. عثماني مشرانو د ارمينيايانو مقاومت ځانګړې نښې په پراخه کچه د بغاوت د ثبوت په توګه وبلل، په داسې حال کې چې دا ډول کوم بغاوت نه و. په پراخه کچه د تبعيد موخه د تل لپاره د ارمينيايي خپلواکۍ يا ازادۍ د شونتيا مخنیوی و.

د ۱۹۱۵ز کال د اپريل په څلور وېشتمه نېټه عثماني واکمنو له قسطنطنيې څخه سلګونه ارمينيايي روڼ اندي او مشران ونیول او بيا يې وشړل. د طلعت پاشا په امر، د اټکل تر مخې له ۸۰۰۰۰۰ څخه تر يو اعشاريه دوه میلیونه پورې ارمينيايان په ۱۹۱۵ او ۱۹۱۶ز کلونو کې د سوريې د سحرا پر لور د مرګ د يون په سفر واستول شول. نيمه پوځي سرتېرو مخ په وړاندې تلونکي او له هېواده شړل شوي خلک له خوراک او اوبو څخه بې برخې وساتل او هغوی د لوټ، ټولوژنې او جنسي تيري موخه وګرځول شول. په سوريايي سحرا کې، پاتې خلک د بند پنډغالو کې خپاره کړای شول. په ۱۹۱۶ز کال کې، د ټولوژنې د يوې بلې څپې حکم ورکړل شو چې د دې کال تر پايه شا اوخوا ۲۰۰۰۰۰ شړل شوي خلک ژوندي پرېښودل شول. شا اوخوا له ۱۰۰۰۰۰ څخه تر ۲۰۰۰۰۰۰  پورې ارمينيايي ښځې او ماشومان په زور اسلام ته واړول شول او د مسلمانانو په کورونو کې ځای پر ځای کړای شول. له لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته، د ترکيې د خپلواکۍ د جګړې پر مهال، ترکي ملتپال خوځښت په مټ ارمينيايي ژوندي پاتې شوي کسان په ډله ييز ډول ووژل شول او د هغوی قومي تصفيه شوه.

د ارمينيايي ټولوژنې په پايله کې له دوه زره کلونو څخه زيات تاريخ لرونکی ارمينيايي مدنيت له منځه ولاړ. په زياته کچه د سرياني او يوناني ارتودوکس مسيحيانو وژلو او د هغوی په شړلو سره، د یو قومي ترکي دولت جوړولو شونتيا منځ ته راوړه. د ترکي حکومت دريځ دا دی چې له هېواده د ارمينيايانو شړل يو جايز اقدام و، کوم ته چې د نسل وژنې نوم نه شي ورکول کېدای. تر ۲۰۲۲ز کال پورې، دري دېرش هېوادونو دا پېښې د نسل وژنې په توګه منلي دي، په ورته توګه غوڅ اکثريت تاريخ پوهان هم دا چاره نسل وژنه بولي.

== شاليد ==

=== ارمينيايان په عثماني سترواکۍ کې ===
په اناتوليا کې ارمينيايان له شپږمې مخزېږديزې پېړۍ څخه مېشت دي، د سلجوقي واکمنې کورنۍ تر واکمنۍ لاندې د ترکمنانو له رسېدو شا اوخوا ۱۵۰۰ کاله مخکې. د ارمينيا سلطنت په څلورمه پېړۍ کې مسيحيت د خپل ملي مذهب په توګه ومانه او ارمينيايي «اپوسټولي» کليسا يې جوړه کړه. په ۱۴۵۳ز کال کې د بيزانس سترواکۍ له سقوط وروسته، دوه اسلامي سترواکۍ – عثماني سترواکۍ او ايراني صفوي سترواکۍ – د لوېدېځې ارمينيا پر سر سره په سيالۍ شوې، کومه سيمه چې د ۱۶۳۹ز کال د «زوهاب» د تړون پر بنسټ په دايمي ډول له ختيځې ارمينيا (کومه سيمه چې صفويانو نیولې وه) څخه جلا شوې وه. عثماني سترواکۍ کې زیات نسلونه او زيات مذهبونه موجود وو او ملتي نظام يې نامسلمانو ته په ټولنه کې د ټيټ رتبه خو خوندي حيثيت ځای ورکړی و. شرعي قانون کې اسلامي برتري ځای پر ځای شوې وه، خو د يوې ځانګړې ماليې په بدل کې يې غېر مسلمانانو (ذميانو) ته د شتمنۍ حقوق او د عبادت د ازادۍ تضمين ورکړی و.{{sfn|Suny|2015|pp=5, 7}}{{sfn|Suny|2015|p=12}}{{sfn|Suny|2015|pp=11, 15}}{{sfn|Payaslian|2007|pp=105–106}}{{sfn|Payaslian|2007|pp=34–35}}{{sfn|Suny|2015|p=xiv}}{{sfn|Ahmed|2006|p=1576}}

په ۱۹۱۴ز کال کې د دويمې نړيوالې جګړې پر مهال، د ارمينيايانو د ټول نفوس له منځه چې شا اوخوا ۱۵-۱۷.۵ ميليونه و، شا اوخوا دوه ميلیونه يې په اناتوليا کې اوسېدل. د ۱۹۱۳-۱۹۱۴ز کلونو لپاره د ارمينياي سرپرستانو د اټکل تر مخې، په عثماني سترواکۍ کې ۲۹۲۵ ارمينيايي ښارونه او کلي موجود و، د دوی له منځه ۲۰۸۴ په بټليس، ديار بکر، ايرزيرم، هارپوت او وان په ولايتونو کې وو. په ډېرو هغو ځايونو کې چې دوی ژوند کاوه، ارمينيايان لږکي وو، دوی د ترکيانو او کردي مسلمانانو او يوناني ارتودوکس مسيحيانو په ګاونډ کې اوسېدل. د سرپرستانو د شمېرو تر مخې، ۲۱۵۱۳۱ ارمينيايان په ښاري سيمو کې اوسېدل، په ځانګړي ډول په قسطنطنيه، سميرنا او ختيځ تريس کې. سره له دې چې اکثريت عثماني ارمينيايان کروندګر دهقانان وو، په سوداګرۍ کې هم د هغوی استازولي زياته وه. د منځنۍ کچې د لږکيو په څېر، د ځينو ارمينيايانو د شتمنۍ سره سره، په ټوليز ډول د دوی سياسي ونډه کمه وه، په همدې بنسټ دوی خوندي نه وو.{{sfn|Kévorkian|2011|p=279}}{{sfn|Suny|2015|p=xviii}}{{sfn|Bloxham|2005|pp=8–9}}

=== ځمکنۍ شخړې او سمونونه ===
په ختيځو ايالتونو کې ارمينيايان د نيمه ملوک الطوائفۍ په شرايطو کې اوسېدل او هغوی عموماً د جبري کار، ناقانونه ماليې او د هغوی په وړاندې له سزا پرته جرمونو سره مخ وو، په کومو جرمونو کې چې غلاوې، وژنې او جنسي تيري شامل وو. په ۱۸۳۹ز کال کې په پيل کېدو سره، عثماني دولت د واکمنۍ د مرکزي کولو په موخه او مذهب ته له کتنې پرته د عثماني ولس د حيثيت د برابرولو لپاره یو لړ اصلاحات پيل کړل. نامسلمانو د حيثيت د مساوي کولو لپاره د تر سره کېدونکو اصلاحاتو سره اسلامي ملايانو او عامو مسلمانانو سخت مخالفت وښود او تر ډېره بريده دا سمونونه يواځې نظري پاتې شول. د نولسمې پېړۍ په نيمايي کې د کردي امارتونو د منځه تللو له امله، عثماني حکومت نېغ په نېغه له ارمينيايي کروندګرو څخه د مالياتو تر لاسه کول پيل کړل، کومو چې له دې مخکې یواځې د ځمکو کردي مالکانو ته ماليې ورکولې. کردانو په ناقانونه ډول د مالیاتو تر لاسه کولو ته دوام ورکړ.{{sfn|Astourian|2011|pp=60, 63}}{{sfn|Suny|2015|pp=19, 53}}{{sfn|Suny|2015|pp=26–27}}{{sfn|Kieser|2018|pp=8, 40}}{{sfn|Kévorkian|2011|p=9}}{{sfn|Suny|2015|p=19}}{{sfn|Astourian|2011|p=60}}

د نولسمې پېړۍ له نيمايي څخه، ارمينيايان د کردي قبايلو د ابادۍ او روسيې-چرکس جګړې څخه وروسته د مسلمانو کډوالو او مهاجرينو (تر ډېره بريده چرکسيان) د راتګ په پايله کې، په پراخه کچه د ځمکو له غصب سره مخ شول. په ۱۸۷۶ز کال کې، هغه مهال چې سلطان عبدالحميد دويم واک ته ورسېد، دولت د هغو ځمکو په مصادره پيل وکړ چې د ارمينيايانو ملکيت و او په دې سيمو کې د ارمينيايي نفوس د کمولو په موخه يې د يوې منظمې تګلارې پر بنسټ مسلمانو کډوالو ته د دې ځمکو په ورکولو پيل وکړ. دا تګلاره تر لومړۍ نړيوالې جګړې روانه وه. د دې شرايطو له امله په ارمينيايي لوړو سيمو کې نفوس د پام وړ کم ؛ ۳۰۰۰۰۰ ارمينيايان له سترواکۍ ووتل او نورو ښارونو ته ولاړل. ځينې ارمينيايان له انقلابي سياسي ګوندونو سره يو ځای شول چې تر ټولو اغېزناک يې ارمينيايي انقلابي فدراسيون (ARF) و، د کوم بنسټ چې په ۱۸۹۰ز کال کې اېښودل شوی و. په لومړي سر کې دې ګوندونو په سترواکۍ کې د سمونونو هڅه وکړه او له عثماني ارمينيايانو څخه يې ډېر محدود ملاتړ تر لاسه کړ.{{sfn|Suny|2015|pp=87–88}}{{sfn|Suny|2015|pp=54–56}}{{sfn|Kévorkian|2011|p=271}}{{sfn|Suny|2015|p=55}}{{sfn|Astourian|2011|pp=62, 65}}{{sfn|Göçek|2015|p=123}}{{sfn|Suny|2015|pp=19, 21}}{{sfn|Astourian|2011|pp=56, 60}}

د ۱۸۷۷-۱۸۷۸ز کلونو په جګړه کې د روسيې پرېکنده بريا عثماني سترواکي اړ کړه چې د ختيځې اناتوليا، بالکان او قبرص له ځينو سيمو څخه لاس واخلي. د ۱۸۷۸ز کال د برلين په کانګريس کې د نړيوال فشار تر مخې، عثماني دولت موافقه وکړه چې اصلاحات به رامنځ ته کړي او د خپلو ارمينيايي اتباعو فزيکي خونديتوب به تضمين کړي، خو د عملي کولو لپاره يې کومه طريقه نه وه؛ په دې ډول شرايط لا مخ پر خرابېدو شول. د برلین کانګريس په نړیواله ديپلوماسۍ کې د ارمينيايي موضوع راڅرګندېدو ته اهميت ورکړ، ځکه چې ارمينيايان په لومړي ځل سترو طاقتونو په عثماني سياست کې د مداخلې لپاره کارولي وو. سره له دې چې د يونانيانو او نورو هغو بر عکس چې پخوا يې عثماني واکمني ننګولې وه، ارمينيايانو ته «وفادار ملت» ويل کېدل، واکمنو له ۱۸۷۸ز کال وروسته ارمينيايان د يو ګواښ په توګه بلل. {{sfn|Kévorkian|2011|p=266}}{{sfn|Suny|2015|p=131}}{{sfn|Kévorkian|2011|p=11}}{{sfn|Suny|2015|p=130}}{{sfn|Suny|2015|pp=129–130}}{{sfn|Suny|2015|p=129}}{{sfn|Kévorkian|2011|pp=11, 65}}{{sfn|Kévorkian|2011|pp=75–76}}{{sfn|Suny|2015|pp=48–49}}{{sfn|Suny|2015|p=96}}{{sfn|Suny|2015|p=97}}{{sfn|Astourian|2011|p=64}}{{sfn|Suny|2015|pp=95–96}}{{sfn|Suny|2015|pp=94–95, 105}}

== سرچينې ==</text>
      <sha1>ayjwnyanxia5gexo11fbmcvi3v5a700</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کاربوهایډرېټ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63714</id>
    <revision>
      <id>284603</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:49:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16426" xml:space="preserve">کاربوهایډرېټ (/kɑːrboʊˈhaɪdreɪt/) یو بایومالیکول دی چې د کاربن (C)، هایډروجن (H) او آکسیجن(O)  له اټومونو څخه جوړ شوی چې په معمول ډول د هایډروجن اټوم نسبت ۲:۱ (د اوبو په څېر) دی او د Cm(H2O)n تجربوي فورمول لري (چېرته چې m کولی شي چې له n څخه توپیر ولري یا ونلري). په هرحال، ټول کاربوهایډرېټونه دې سټایکومټریک تعریف سره سمون نه خوري (د بېلګې په توګه یورونیک اسیډونه، ډي اوکسي قندونه لکه فوکوز)، او همدارنګه ټول هغه کیمیاوي مواد چې د دې تعریف مطابق دي په اوتومات ډول د کاربوهایډرېټ په توګه نه طبقه بندي کېږي (لکه فارمل ډي هایډ او اسټیک اسیډ).

دا اصطلاح ډېری په بایوکیمیا کې ډېره عامه ده، چېرته چې د ساکارایډ مترادفه ده، هغه ډله کې چې قندونه، نشایسته او سېلولوز شامل دي. ساکارایډونه څلورو کیمیاوي ګروپونو باندې وېشل کېږي: مونوساکارایډان، ډای ساکارایډان، اولیګوساکارایډان او پولي ساکارایډان. مونوساکارایډان او ډای ساکارایډان، چې ترټولو کوچني کاربوهایډرېټان دي (ټیټ مالیکولي وزن لري)، په معمول ډول د قند په نوم نومول کېږي. د ساکارایډ ویی د لرغوني یونان له σάκχαρον (sákkharon) له کلمې څخه چې د «بورې یا شکر» معنا ورکوي، اخیستل شوی دی. په داسې حال کې چې د کاربوهایډرېټانو علمي نومونه پېچلې ده، د مونوساکارایډانو او ډای ساکارایډانو نومونه ډېرې د -ose په وروستاړي ختمېږي کوم چې په اصل کې له ګلوکوز څخه اخیستل شوی، چې په لرغونې یوناني کې د γλεῦκος (gleûkos) له ویي څخه چې د «شراب» په مانا ده، او کابو د ټولو قندونو لپاره کارول کېږي، د بېلګې په توګه فرکټوز (د مېوې قند)، سکروز (د چوغندر یا ګني بوره)، رایبوز، لاکټوز (د شیدو بوره) او نور.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|title=Sugars tied to the spot|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=421|issue=6920|pages=219–20|date=January 2003|pmid=12529622|doi=10.1038/421219a|bibcode=2003Natur.421..219F|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;avenas&quot;&gt;{{cite book|vauthors=Avenas P|year=2012|chapter=Etymology of main polysaccharide names|veditors=Navard P|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|location=Wien|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|access-date=January 28, 2018|archive-date=February 9, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

کاربوهایډرېتان په ژوندیو موجوداتو کې ګڼ رولونه لري. پولي سکرایډونه د انرژۍ سرچینې (لکه نشایسته او ګلایکوجن) او د جوړښتي اجزاوو (لکه سلولوز په بوټو کې او چیټین په آرټروپوډانو کې) په توګه عمل کوي. د ۵ کالبنه مونوسکرایډ رایبوز د کوانزایمونو (د بېلګې په توګه ATP، FAD او NAD) مهم جز او د RNA په نوم جنیټیکي مالیکول ملا تیر دی. اړوند ډیوکسي رایبوز د DNA یو جز دی. سکرایډونه او د هغوی مشتقاتو کې ډېر نور مهم بایومالیکولونه شامل دي‌ چې په دفاعي سیسټم، القاح، له پتوجنیزس څخه مخنیوي، وینې کلکېدو او پرمختیا کې کلیدي رول لوبوي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Maton|first1=Anthea|first2=Jean|last2=Hopkins|first3=Charles William|last3=McLaughlin|first4=Susan|last4=Johnson|first5=Maryanna Quon|last5=Warner|first6=David|last6=LaHart|first7=Jill D.|last7=Wright|name-list-style=vanc|title=Human Biology and Health|publisher=Prentice Hall|year=1993|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|isbn=978-0-13-981176-0|url-access=registration|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52}}&lt;/ref&gt;

کاربوهایډرېټان په تغذیه کې اساسي رول لري او په طبیعي او پروسس شویو خوړو په پراخه لړۍ کې پیدا کېږي. نشایسته یو پولي سکرایډ دی. دا په حبوباتو (لکه غنم، جوار، وریجې)، کچالو او د غله جاتو اوړو څخه پروسس شویو خوړو لکه ډوډۍ، پیزا او پاستا کې ډېر پیدا کېږي. قندونه د انسان په خوراکي رژیم کې په عمده ډول د میز شکر (سکروز، له ګني یا چوغندر بورې څخه استخراج شوی)، لاکټوز (چې په شیدو کې ډېر وي)، ګلوکوز او فرکټوز په توګه څرګندېږي چې دواړه په شاتو، ډېری مېوو او ځینې ترکاري ګانو کې په طبیعي ډول شتون لري. د میز شکر، شیدې یا شات په ډېری څښاکونو کې او ډېری چمتوشویو خوړو لکه مربا، بسکېټونو او کېکونو کې ورزیاتېږي.

سلولوز، د ټولو بوټو په حجروي دېوال کې شته یو پولي سکرایډ، د نامحلوله خوراکي فایبر یوه اصلي برخه ده. که څه هم د انسان لپاره د هضم وړ نده، سلولوز او نامحلول خوراکي فایبر په ټولیز ډول د کولمو حرکتونو په آسانتیا سره د هضمي سیسټم روغتیا کې مرسته کوي. په خوراکي فایبر کې شته نور پولي سکرایډونو کې مقاوم نشایسته او اینولین شامل دي چې د غټو کولمو په مایکروبیوټا کې ځینې باکټریاوې تغذیه کوي او د دې باکټریاګانو په واسطه میټابولیز کېږي ترڅو له کوچني زنځیرونو سره غوړ اسیډونه تولید کړي.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book|last1=Cummings|first1=John H.|title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition|date=2001|publisher=CRC Press|location=Boca Raton, Florida|isbn=978-0-8493-2387-4|pages=184|edition=3rd|url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874|access-date=April 24, 2022|archive-date=April 2, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G|title=The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis|journal=International Journal of Obesity|volume=39|issue=9|pages=1331–8|date=September 2015|pmid=25971927|pmc=4564526|doi=10.1038/ijo.2015.84}}&lt;/ref&gt;

== اصطلاح پېژندنه ==
په علمي ادبیاتو کې د کاربوهایډرېټ اصطلاح ډېر زیات مترادفونه لري، لکه «قند» (په پراخه معنا)، «سکرایډ»، «اوز»، «ګلوسایډ»، «د کاربن هایډرېټ» یا «له الډیهایډ یا کېټون سره د پولي هایډروکسیل مرکبون». ځینې دا اصطلاح ګانې، په ځانګړې توګه د «کاربوهایډرېټ» او «قند» په نورو معناوو سره هم کارول کېږي.&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|vauthors=Avenas P|year=2012|chapter=Etymology of main polysaccharide names|veditors=Navard P|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|location=Wien|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|access-date=January 28, 2018|archive-date=February 9, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|vauthors=Fearon WF|year=1949|title=Introduction to Biochemistry|edition=2nd|location=London|publisher=Heinemann|url=https://books.google.com/books?id=YkOaBQAAQBAJ|isbn=9781483225395|access-date=November 30, 2017|archive-date=July 27, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200727175530/https://books.google.com/books?id=YkOaBQAAQBAJ|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

په خوراکي علومو او ډېری غیر رسمي زمینو کې، د «کاربوهایډرېټ» اصطلاح ډېری وخت د هغو خوړو په معنا ده چې د کاربوهایډرېټ نشایسته کمپلکس (لکه حبوبات، ډوډۍ او مکروني) یا ساده کاربوهایډرېټونو لکه قند (کوم چې په خوږو، مرباوو او شیریني) په کې په ډېره کچه پیدا کېږي. دا غیر رسمي توب کله کله ګیچ کوونکي وي ځکه چې کیمیاوي جوړښت او د هضمېدو وړتیا په انسان کې ګډوډوي.

د تغذیوي اطلاعاتو په لړلیک لکه، د USDA ملي خوراکي توکو ډیټابېز کې ډېری د «کاربوهایډرېټ» اصطلاح (یا «په توپیر سره کاربوهایډرېټ») له اوبو، پروټین، غوړو، ایرو او ایټانول پرته هر څه لپاره کارول کېږي. په دې کې کیمیاوي مرکبات لکه اسټیک اسیډ یا لاکټیک اسیډ شامل دي چې په معمول ډول کاربوهایډرېټ نه حسابېږي. همدارنګه خوراکي فایبر په کې شامل دي چې یو کاربوهایډرېټ دی خو په انسان کې خوراکي انرژي (کیلوکالوري) سره مرسته نه کوي، که څه هم ډېری وخت د خوړو ټولیزه انرژي په محاسبه کې لکه څنګه چې وي لیکل کېږي (د بېلګې په توګه، که دوی د هضم او جذب وړ کاربوهایډرېټ وای لکه قند). په دقیقه معنا کې، «قند» د خوږو او محلولو کاربوهایډرېټانو لپاره کارول کېږي چې ډېری یې د انسان په خوړو کې کارول کېږي.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 13&lt;/ref&gt;

== جوړښت ==
پخوا د «کاربوهایډرېټ» نوم په کیمیا کې د هر هغه مرکب لپاره چې د Cm(H2O)n فورمول یې درلود، کارول کېده. په دې تعریف پسې، ځینې کیمیاپوهانو فارمل ډیهایډ (CH2O) ترټولو ساده کاربوهایډرېټ ګاڼه، په داسې حال کې چې ځینو نورو دا عنوان د ګلایکول الډیهایډ لپاره ادعا کړ. نن ورځ دا اصطلاح په ټولیز ډول په بایوکیمیاوي معنا سره درک کېږي، او هغه مرکبونه چې یوازې یو یا دوه کاربونه لري ترې وځي او ډېری هغه بیولوژیکي کاربوهایډرېټونه چې دا ډول فورمول نلري په کې شاملېږي. د بېلګې په توګه، په داسې حال کې چې داسې ښکاري چې پورتني فورمولونو کې به ټول دود او پېژندل شوي کاربوهایډرېټونه شامل شي، هراړخیز او پراخه کاربوهایډرېټان له دې موضوع څخه منحرف کېږي. د بېلګې په توګه، کاربوهایډرېټان ډېری کیمیاوي ګروپونه لکه: N- اسېټایل (لکه چیټین)، سلفېټ (لکه ګلایکوزامینوګلایکان)، کاربوکسیلیک اسیډ او ډیوکسي بدلونونه (لکه فوکوز او سیالیک اسیډ) څرګندوي.&lt;ref name=&quot;coulter&quot;&gt;{{cite book|first1=John Merle|last1=Coulter|first2=Charler Reid|last2=Barnes|first3=Henry Chandler|last3=Cowles|name-list-style=vanc|year=1930|url=https://books.google.com/books?id=WyZnVpCiTHIC&amp;q=simplest+carbohydrate&amp;pg=PA375|title=A Textbook of Botany for Colleges and Universities|isbn=9781113909954|access-date=April 24, 2022|archive-date=April 17, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220417005854/https://books.google.com/books?id=WyZnVpCiTHIC&amp;q=simplest+carbohydrate&amp;pg=PA375|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tietz&quot;&gt;{{cite book|first1=Carl A.|last1=Burtis|first2=Edward R.|last2=Ashwood|first3=Norbert W.|last3=Tietz|name-list-style=vanc|year=2000|url=https://books.google.com/books?id=l5hqAAAAMAAJ&amp;q=simplest+carbohydrate|title=Tietz fundamentals of clinical chemistry|isbn=9780721686349|access-date=January 8, 2016|archive-date=June 24, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160624073749/https://books.google.com/books?id=l5hqAAAAMAAJ&amp;q=simplest+carbohydrate|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

طبیعي سکرایډونه د مونوسکرایډ په نوم له ساده کاربوهایډرېټونو څخه جوړېږي چې د (CH2O)n فورمول لري، n کېدای شي‌ درې یا له هغه څخه ډېر وي. یو معمولي مونوسکرایډ د H–(CHOH)''&lt;sub&gt;x&lt;/sub&gt;''(C=O)–(CHOH)''&lt;sub&gt;y&lt;/sub&gt;''–H ترکیب لري، یعنې یو الډیهایډ یا کېټون د هایډروکسیل له ډېرو ګروپونو سره یوځای شوی دی، په معمول ډول هر کاربن اټوم سره یو ګروپ اضافه شوی کوم چې د الډیهایډ یا کېټون وظیفوي ګروپونه ندي. د مونوسکرایډونو بېلګې ګلوکوز، فرکټوز او ګلایسر الډیهایډ دي. په همدې حال، ځینې بیولوژیکي مواد چې په معمول ډول «مونوسکرایډونه» نومول کېږي له دې فورمول سره سمون نه لري (لکه یورونیک اسیډونه او د فوکوز په شان ډیوکسي قندونه) او ډېری کیمیاوي مواد شتون لري چې له دې فورمول سره سمون لري خو د مونوسکرایډ په توګه نه منل کېږي (د بېلګې په توګه فارمل ډیهایډ CH&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O او اینوزیټول &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;(CH&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O)).&lt;ref&gt;{{cite book|vauthors=Matthews CE, Van Holde KE, Ahern KG|year=1999|title=Biochemistry|edition=3rd|publisher=Benjamin Cummings|isbn=978-0-8053-3066-3}}{{page needed|date=January 2018}}&lt;/ref&gt;

د یوه مونوسکرایډ خلاص زنځیر بڼه ډېری وخت له تړلې حلقې بڼې سره ګډ شتون لري چې په هغه کې د الډیهایډ/کېټون کاربونیل ګروپ کاربن (C=O) او هایډروکسیل ګروپ ((–OH سره غبرګون ښیي او د C-O-C پله سره یو نوی همي اسیټل جوړوي.

مونوسکرایډونه کولی شي له بېلابېلو لارو څخه له پولي سکرایډونو (یا اولیګوسکرایډونو) سره یوځای وتړل شي. ډېری کاربوهایډرېټونه د یو یا څو اصلاح شویو مونوسکرایډ واحدونو درلودونکي دي چې یو یا څو ګروپونه یا لرې شوي یا بدل شوي دي. د بېلګې په توګه، ډیوکسي رایبوز، د DNA جز، د رایبوز اصلاح شوې نسخه ده؛ چیټین د N- اسیټایل ګلوکوزامین تکرارېدونکو واحدونو څخه جوړ شوی، د ګلوکوز نایټروجن لرونکې بڼه.

== سرچينې ==</text>
      <sha1>056ocpgkebscwaib22w0u8wimaui0nx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مسیحیان / مسیحیت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63715</id>
    <revision>
      <id>284604</id>
      <timestamp>2022-08-18T08:52:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20285" xml:space="preserve">مسیحیان یا مسیحیت له تاریخي پلوه «عیسوي نړۍ یعنې د نړۍ هغه برخې چې عیسویان په کې اوسي» ته ویل کېږي: مسیحي دولتونه، هغه هېوادونه چې زیاتره مسیحیان لري او هغه هېوادونه چې مسیحیت پکې واکمن دی، غالب دی یا له فرهنګي پلوه ورسره تړلی دی. &lt;ref name=&quot;MWChristendom&quot;&gt;See [http://www.merriam-webster.com/dictionary/Christendom Merriam-Webster.com : dictionary, &quot;Christendom&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Marty|first=Martin|url=https://books.google.com/books?id=MoolUlqQdmAC|title=The Christian World: A Global History|publisher=Random House Publishing Group|year=2008|isbn=978-1-58836-684-9|pages=42}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ixHall&quot;&gt;{{Cite book|last=Hall|first=Douglas John|author-link=Douglas John Hall|date=2002|title=The End of Christendom and the Future of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=RM1KAwAAQBAJ|location=Eugene, Oregon|publisher=Wipf and Stock Publishers|page=ix|quote=&quot;Christendom&quot; [...] means literally the dominion or sovereignty of the Christian religion.|isbn=9781579109844|access-date=28 January 2018}}&lt;/ref&gt;

د رومي سترواکۍ په لومړیو کې له شام څخه اروپا او د آفریقا شمالی برخو ته د مسیحیت د خپرېدو له وخته، مسیحیت د یونان په ختیځ او د لاتین په لویدیځ کې له مخکې تقسیم شوی دی. په پایله کې هم د مسیحیت دین بېلابېلې بڼې له خپلو ځانګړو باورونو او اعمالو سره رامنځته شوې، چې په بېلابېلو سیمو لکه د روم ښار په شاوخوا مرکزونو (لویدیځ مسیحیت، چې ټولنه یې د غربي یا لاتین مسیحیت په نامه یادېږي) او د قسطنطنیې په شاوخوا مرکزونو (ختیځ مسیحیت، چې ټولنه یې د ختیځ مسیحیت په نامه یادېږي) کې راڅرګند شول. له ۱۱مې تر ۱۳مې زېږدیزې پړۍ پورې لاتیني مسیحیت د غربي نړۍ مرکزي رول ته ارتقا ورکړه. د مسیحیت نړۍ اړوند تاریخ شاوخوا ۱۷۰۰ کاله په بر کې نیسي او بېلابېل سیاسي ـ ټولنیز بدلونونه او دغه راز د هنر، معمارۍ، ادبیاتو، علم، فلسفې او تکنالوژۍ په برخه کې بېلابېلو بدلونونه او پرمختګونه پکې شامل دي. &lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chazan|first=Robert|date=2006|title=The Jews of Medieval Western Christendom: 1000-1500|url=https://books.google.com/books?id=JxJQ_98I3R0C|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|page=xi|isbn=9780521616645|access-date=26 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. &quot;christendom. §1.3 Scheidingen&quot;. Microsoft Corporation/Het Spectrum.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chazan, p. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Crisis in Western Education&quot;&gt;{{cite book|last1=Dawson|first1=Christopher|title=Crisis in Western Education|year=1961|isbn=978-0-8132-1683-6|edition=reprint|first2=Glenn|last2=Olsen}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;E. McGrath&quot;&gt;{{cite book|last=E. McGrath|first=Alister|title=Christianity: An Introduction|year=2006|publisher=John Wiley &amp; Sons|isbn=1405108991|page=336}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;National Review Book Service&quot;&gt;{{cite web |title=Review of ''How the Catholic Church Built Western Civilization'' by Thomas Woods, Jr. |url=http://www.nrbookservice.com/products/bookpage.asp?prod_cd=c6664 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060822150152/http://www.nrbookservice.com/products/BookPage.asp?prod_cd=c6664 |archive-date=22 August 2006 |access-date=16 September 2006 |work=National Review Book Service}}&lt;/ref&gt;

دا اصطلاح معمولاً منځنیو پېړیو او لومړنیو معاصرو دورو ته ویل کېږي، چې د هغو په لړ کې مسیحي نړۍ د یو ژئوپولیتیکي ځواک استازې وه، چې هم له بت پرسته نړۍ او هم له مسلمانې نړۍ سره په څنګ کې وه.

== ټرمینولوژي یا اصطلاحات ==
داسې ښکاري، چې د مسیحیانو یا مسیحیت اړوند انګلوساکسون اصطلاح په نهمه پېړۍ کې د سویلي انګلستان په یوه ځای کې د یوه کاتب یا لیکوال په وسیله رامنځته شوې، قوي احتمال دا ده، چې د لوی آلفرد ویسکېس په دربار کې رامنځته شوې ده. دا کاتب په ۴۱۶ ز کال کې «د مشرکینو ضد تاریخ» په نامه د پائولوس اوروسیوس د کتاب په ژباړه بوخت و، چې په عیسي مسیح (ع) باندې متمرکزه نړیوال فرهنګ اړوند مفهوم د بیانولو لپاره یې یوې اصطلاح ته اړتیا درلوده. دې مفهوم هغه معنی درلوده، چې اوسمهال مسیحیت یې بیانوي (لکه څنګه چې تر اوسه هم د هالندي مسیحیت یا عیسویت یوه منل شوې اصطلاح ده، لکه د آلماني مسیحیت په څېر یعنې داسې ځای چې تر ډېره خپله دین بیانوي). د مسیحیت نړۍ یا Christendom کلمې اوسنۍ معنی «هغه سیمې چې مسیحیت یې غالب او بریالی دین دی» ده، چې د منځنۍ انګلیسي په وروستیو کې یعنې شاوخوا ۱۴۰۰ ز کال کې راڅرګنده شوه. &lt;ref&gt;{{Cite book|last=MacCulloch|first=Diarmaid|date=2010|title=A History of Christianity: The First Three Thousand Years|url=https://books.google.com/books?id=yaU-cpc8sWgC&amp;pg=PT572|location=London|publisher=Penguin Publishing Group|page=572|isbn=9781101189993|access-date=26 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Translate christendom from Dutch to English |url=https://www.interglot.com/dictionary/nl/en/translate/christendom}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=CHRISTENTUM - Translation in English - bab.la |url=https://en.bab.la/dictionary/german-english/christentum}}&lt;/ref&gt;

د کاناډایي الهیاتو یا دیني علومو پروفیسور ډاګلاس جان هال (۱۹۹۷) ز کال داسې وویل چې، «مسیحیت ... د کلمې په ریښتینې معنی سره د مسیحي دین د حاکمیت او واکمنۍ په معنا ده». توماس جان کوري د لاس انجلس رومي کاتولیکي مذهبي مشر یا اشقف (۲۰۰۱) ز کال کې د مسیحیت نړۍ داسې تعریف کړه: هغه سیسټم چې څلورمې پېړۍ پورې اړوند ده او دولتونو د هغه وسیله د مسیحیت په ملاتړ کولو سره خپور کړ». کوري داسې وایي، چې د مسیحیت پایله له دې امله رامنځته شوه، چې معاصره دولتونو د مسیحیت د لارښوونو، آدابو، دودونو، رواجونو، اخلاقو او عملکردونو له ملاتړ څخه ډډه وکړه. دغه راز د بریټانیوي کلیسا ستر تاریخ لیکونکي ډیرماید مککولېچ په (۲۰۱۰) ز کال کې د مسیحیت نړۍ «د مسیحیت او سیکولاري ځواک تر منځ د اتحاد او یووالي په معنا سره» بیان کړ. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Christendom &amp;#124; Origin and meaning of christendom by Online Etymology Dictionary |url=https://www.etymonline.com/word/christendom}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ixHall2&quot;&gt;{{Cite book|last=Hall|first=Douglas John|author-link=Douglas John Hall|date=2002|title=The End of Christendom and the Future of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=RM1KAwAAQBAJ|location=Eugene, Oregon|publisher=Wipf and Stock Publishers|page=ix|quote=&quot;Christendom&quot; [...] means literally the dominion or sovereignty of the Christian religion.|isbn=9781579109844|access-date=28 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;MacCulloch1024&quot;&gt;MacCulloch (2010), p. 1024–1030.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Curry12&quot;&gt;{{Cite book|last=Curry|first=Thomas John|author-link=Thomas John Curry|date=2001|title=Farewell to Christendom: The Future of Church and State in America|url=https://archive.org/details/farewelltochrist00curr_0|url-access=registration|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|page=[https://archive.org/details/farewelltochrist00curr_0/page/12 12]|isbn=9780190287061|access-date=28 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ixHall3&quot;&gt;{{Cite book|last=Hall|first=Douglas John|author-link=Douglas John Hall|date=2002|title=The End of Christendom and the Future of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=RM1KAwAAQBAJ|location=Eugene, Oregon|publisher=Wipf and Stock Publishers|page=ix|quote=&quot;Christendom&quot; [...] means literally the dominion or sovereignty of the Christian religion.|isbn=9781579109844|access-date=28 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;عیسویت په اصل کې د منځنیو پیړیو اړوند مفهوم یا باور و، چې د لویدیځ روم اړوند سترواکۍ له سقوط وروسته او په تدریجي توګه د پاپ دورې له پیلېدو راهیسې تر ډېره په عملي توګه د مذهبي ـ لنډمهاله باورونو یا مفاهیمو په برخه کې د شارلماني پادشاهۍ په لړ کې او تر هغې وروسته یې تکامل او وده کړې ده. دا مفهوم یا باور په خپله د دې لامل کېږي، ترڅو د کلکو او سرسختو مومنانو په ذهنونو کې د یوې لرغونې مذهبي الګو په توګه په سپڅلې مذهبي فضا بدله شي، چې هلته عیسویان پکې اوسېږي، په دې باور چې هغه ځای د خدای او آسماني پلار په وسیله سپېڅلی او د تقدس وړ ګرځېدلی، چې د مسیح یا عیسي (ع) په وسیله د کلیسا له لارې اداره کېږي او دغه راز د عیسي مسیح (ع) د مبارک جسم په وسیله ساتل کېږي. د حیرانتیا خبره نه ده، چې دې باور لکه څنګه چې ټوله اروپا او بیا د مسیحیت اړوند مخ پر ودې او پراخېدونکې سیمې نیولي، په همدې توګه یې د مسیحیت د عظمت او بزرګۍ اړوند مینه ناکې ریښې یې په نړۍ کې تقویه او پیاوړې کړې. &lt;ref name=&quot;Dawson 1961 108&quot;&gt;{{cite book|last=Dawson|first=Christopher|title=Crisis in Western Education|year=1961|isbn=9780813216836|edition=reprint|author2=Glenn Olsen|page=108}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;د دې کلمې مروج شوې او عامه معنی موجوده ده، چې تر ډېره د غربي نړۍ، پېژندل شوې نړۍ، یا خپلواکې نړۍ اړوندو اصطلاحاتو ته ورته ده. د «اروپا» او «غربي نړۍ» مفهوم د «مسیحیان یا مسیحي نړۍ» له مفهوم سره نېږدې او نه جلا کېدونکې اړیکې لري. زیاتره خلک حتی مسیحیت داسې یوه اساسي او بنسټیزه حلقه بولي، چې د اروپا واحد او یوپارچه هویت یې جوړ کړی دی. &lt;ref name=&quot;Dawson 1961 108&quot; /&gt;

== تاریخ ==

=== د مسیحي نړۍ ظهور یا پیل   ===
لومړنی یا ابتدايي مسیحیت په یوناني/رومي نړۍ کې او تر هغه ورهاخوا د لومړۍ پېړۍ د یوې یهودي فرقې په توګه خپور او وده یې وکړه، چې تاریخ لیکونکي یې د یهودي مسیحیت په نامه یادوي. د مسیحیت دا دوره په دوه جلا پړاوونو وېشلای شو: د رسولانو دوره، یعنې کله چې لومړني پیامبران یا رسولان ژوندي و او کلیسا یې ترتیب او تنظیمولې او دویم هم له رسالت او پیغمبرۍ وروسته دوه، یعنې کله چې د مذهبي مشرانو یا اشقفانو یو لومړنی او ابتدایي جوړښت او تشکیل جوړ شو، چې د هغه له امله مذهبي مشران یا اشقفیان د نورو اشقفیانو یا (څارونکو) په وسیله اداره کېدل.&lt;ref&gt;{{bibleref|Acts|3:1}}; {{bibleref|Acts|5:27–42}}; {{bibleref|Acts|21:18–26}}; {{bibleref|Acts|24:5}}; {{bibleref|Acts|24:14}}; {{bibleref|Acts|28:22}}; {{bibleref|Romans|1:16}}; Tacitus, ''Annales'' xv 44; Josephus ''Antiquities'' xviii 3; Mortimer Chambers, ''The Western Experience Volume II'' chapter 5; ''The Oxford Dictionary of the Jewish Religion'' page 158{{failed verification|date=January 2018}}.&lt;/ref&gt;

له رسالت یا پیغمبرۍ وروسته دوره، د روسولانو له مړینې وروسته دورې پورې اړوند ده، چې بیا اشقفیان یا عیسوي ملایان د مسیحي ټولنو د څارونکو په توګه ښارونو کې څرګند شول. د مسیحیت له کلمو (په یوناني کې Χριστιανισμός)  او کاتولیک یوناني کې καθολικός) کار اخیستل او کارول ټول د دویمې پېړۍ دورې پورې اړوند دي، چې د انطاکیې ایګناتیوس یعنې ۱۰۷ ز کال پورې منسوب بلل کېږي. لومړنۍ مسیحي نړۍ د مسیحیانو اړوند سترواکۍ د ځورولو او آزارولو په پای کې په ۳۱۳ ز کال کې د لوی کنستانتتین له عروج او پورته کېدو او د میلان اړوند فرمان څخه وروسته او دغه راز په ۳۲۵ ز کال کې د نیکیه له لومړۍ شورا څخه وروسته به وتړل شي.&lt;ref&gt;Walter Bauer, ''Greek-English Lexicon''; [[Ignatius of Antioch]] [http://www.earlychristianwritings.com/text/ignatius-magnesians-roberts.html Letter to the Magnesians] 10, Letter to the Romans ([http://www.ccel.org/fathers2/ANF-01/anf01–19.htm#P1838_311890 Roberts-Donaldson tr.], [http://earlychristianwritings.com/text/ignatius-romans-lightfoot.html Lightfoot tr.], [http://www.ccel.org/l/lake/fathers/ignatius-romans.htm Greek text]). However, an [http://earlychristianwritings.com/text/ignatius-romans-roberts.html edition] presented on some websites, one that otherwise corresponds exactly with the Roberts-Donaldson translation, renders this passage to the interpolated inauthentic longer recension of Ignatius's letters, which does not contain the word &quot;Christianity.&quot;&lt;/ref&gt;

د مالکم موګریج (۱۹۸۰ ز) په وینا، عیسی مسیح (ع) مسیحیت رامنځته کړ؛ خو کنستانتین بیا د مسیحیت نړۍ جوړه کړه. د الهیاتي برخې کانادایي پروفیسور داګلاس جان هال «د مسیحي نړۍ رامنځته کېدو تاریخ» څلورمې پېړۍ پورې اړوند بولي او کنستانتین په دې برخه کې اصلي رول لوبوي (تر دې چې مسیحیت له «کنستانتینیسم» سره ورته بولي) او لومړی تئودوسیوس (د ۳۸۰ ز کال د تسالونیکي فرمان) او دغه راز لومړی ژوستینیانوس او داې نور پکې فرعي رول لوبوي. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.csmonitor.com/1981/0218/021801.html|title=Impish defense of Christianity; The End of Christendom, by Malcolm Muggeridge|author=Robert Peel|work=[[The Christian Science Monitor]]|date=18 February 1981|access-date=28 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;1–9Hall&quot;&gt;Hall (2002), p. 1–9.&lt;/ref&gt;

=== د لرغونې پېړۍ اواخر او د منځنۍ پېړۍ اوایل ===
مسیحیت د منځنیو پېړیو او دغه راز د مسیحي نړۍ اړوند رنسانس څخه د یو سیاست په توګه یادونه کړې ده. په اصل کې د مسیحي نړۍ لومړی لیدلوری د یو دیني مسیحي حکومت لیدلوری و، داسې حکومت چې د مسیحي باور او عقیدې اړوند ارزښتونو پر بنسټ جوړ شوی وي او د هغو ملاتړ او ساتنه کوي، چې بېلابېلې برخې او بنسټونه یې څو څو ځله له مسیحي لیدلورو او بارونو سره خپرېږي. په دې دوره کې د مسیحیت مذهبي مشران له سیاسي اقتدار څخه برخمن و، د سیاسي رهبرانو او عیسوي روحانیونو تر منځ ځانګړې او متفاوته اړیکې وې؛ خو له عقیدوي او تیوریکي پلوه، ملي او سیاسي وېش به یې په ځینو مواردو کې د کلیسا په مشرۍ د یو بنسټ په توګه راتلل. د اروپا په تاریخ کې د کلیسا او دولت تر منځ دا ډول اړیکې د کلیسا د بېلابېلو مشرانو او رهبرانو او دغه راز سیاسي رهبرانو په وسیله ومنل شول.&lt;ref name=&quot;EB1911&quot;&gt;{{Cite EB1911|wstitle=Episcopacy|volume=9|last=Phillips|first=Walter Alison|author-link=Walter Alison Phillips|pages=699&amp;ndash;701; see page 700, para 2, half way down|quote=The whole issue had, in fact, become confused with the confusion of functions of the Church and State. In the view of the Church of England the ultimate governance of the Christian community, in things spiritual and temporal, was vested not in the clergy but in the “Christian prince” as the vicegerent of God.}}&lt;/ref&gt;

د روم سترواکۍ لپاره کلیسا په تدریجي ډول په یوه ټاکوونکي بنسټ بدله شوه. سترواک کنستانتین په ۳۱۳ ز کال کې د میلان اړوند فرمان صادر کړ، چې په دې فرمان کې د مسیحیت یا عیسوي مذهب په وړاندې د زغم او حوصلې اعلان وشو، هغه په ۳۲۵ ز کال کې د نیکایا لومړنۍ شورا راوبلله، چې د نیکین اړوند باور او عقیده «یوه سپېڅلې کاتولیکي او رسولي کلیسا» او باور پکې شامل و. بیا سترواک لومړي تئودوسیوس په ۳۸۰ ز کال کې د تسالونیکي په فرمان سره د نیکین اړوند مسیحیت د روم سترواکۍ په دولتي کلیسا بدله کړه.&lt;ref&gt;Boyd, William Kenneth (1905). The ecclesiastical edicts of the Theodosian code, Columbia University Press.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;The church in the Roman empire before A.D. 170, Part 170 By Sir William Mitchell Ramsay&lt;/ref&gt;

لکه څنګه چې د لویدیځ روم اړوند سترواکي په بېلابېلو سلطنتونو او فئوډالي حکومتونو بدله شوه؛ په دې توګه د مسیحیت مفهوم هم بدل شو؛ ځکه د لویدیځ کلیسا د پنټارکي پنځو لویو سرلارو څخه په یوه بدله شوه او د ختیځ سترواکۍ اړوند مسیحیانو پراختیا وموندله او ډېره وده یې وکړه. د بیزانس سترواکي د مسیحي نړۍ اړوند وروستی سنګر و. دغه راز د فرانکیانو په ظهور او څرګندېدو سره به د مسیحیت نړۍ بدلون ومومي. فرانکیان یوه جرمني قبیله ده، چې مسیحي باور او عقیده یې منلې او له روم سره یې نېږدې اړیکې جوړې کړې. &lt;ref&gt;{{cite book|last=Challand|first=Gérard|title=The Art of War in World History: From Antiquity to the Nuclear Age|url=https://books.google.com/books?id=aXuxw070d-wC&amp;pg=PA25|year=1994|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-07964-9|page=25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Peter Brown|author2=Peter Robert Lamont Brown|title=The Rise of Western Christendom: Triumph and Diversity 200-1000 AD|url=https://books.google.com/books?id=-S9N1h_RS-IC&amp;pg=PA443|year=2003|publisher=Wiley|isbn=978-0-631-22138-8|page=443}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Willis Mason West|title=The ancient world from the earliest times to 800 A.D. ...|url=https://books.google.com/books?id=tdEyAQAAIAAJ&amp;pg=PA551|year=1904|publisher=Allyn and Bacon|page=551}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>saxmfvryduxc5ginnrwbc56bmploz5b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د پاکستان کلتور</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63716</id>
    <revision>
      <id>284605</id>
      <timestamp>2022-08-18T09:26:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12088" xml:space="preserve">د پاکستان په کلتور کې (اردو: پاکستان کی ثقافتین) بېلابېل قومونه له بېلابېلو ژبو سره شامل دي؛ لکه: په سویل کې؛ پنجابیان، کډوال، سارایکيان، پاهاریان ـ پوثواريان، سندیان، مکرانیان. په لوېدیځ کې؛ بلوڅان، هزاره ګان او پښتانه. په شمال کې؛ دارد، واخي، بالتیس، شنکي او بروشو ټولنې. د پاکستان د دغو قومونو کلتور په کلکه د خپلو ګاونډیانو او نورو هېوادونو؛ لکه: سویلي اسیا، ایران، ترک او همدارنګه د مرکزي اسیا او لوېدیځې اسیا د هېوادونو د کلتور تر اغېزې لاندې دی. 

دغې سیمې له ډېر پخوا راهیسې د اصلي سویلي اسیا، منځني ختیځ او مرکزي اسیا په جغرافیه کې یو ځانګړی واحد جوړ کړی او د افغانستان د منځګړي موقعیت سره ورته والی لري. د توکمونو ترمنځ یې له کلتوري اړخه توپیرونه لیدل کېږي؛ لکه: جامې، خواړه او مذهب؛ په ځانګړې توګه په هغو مواردو کې چې رسم او رواج یې له اسلام نه مخکې له اسلامي ادابو سره توپیر لري. فرهنګي ریښو یې هم له ځینو لرې او بومي سیمو نه؛ لکه له هند نه یې اغېزې راخپلې کړې. پاکستان د هند برصغیر تر ټولو لومړۍ سیمه وه، چې په بشپړه د اسلام تر اغېزې لاندې راغله او له همدې امله یې یو جلا اسلامي هویت رامنځته کړ، چې د تاریخ له مخې له ختیځو سیمو نه جلا دی. &lt;ref name=&quot;Basham&quot;&gt;Basham, A.L. (1968), Pacific Affairs, University of British Columbia, 641-643&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Paracha |first=Nadeem F. |date=2021-03-07 |title=SMOKERS' CORNER: THE POLITICS OF POP CULTURE |url=https://www.dawn.com/news/1610860 |access-date=2021-10-03 |website=DAWN.COM |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ادبیات ==
د پاکستان ادبیات له هغه مهاله راپیل شوي، چې کله پاکستان په ۱۹۴۷ز کال کې د یوه خپلواک هېواد په توګه خپلواکي ترلاسه کړه. د لوی هند د اردو او انګلیسي ادبیاتو ګډ او مشترک دود د نوي دولت له خوا په میراث پاتې شو. په یوې مهالنۍ دوره کې، په فرد پورې د پاکستان د منحصرو ادبیاتو ټولګه راڅرګنده شوه، چې پر اصلي ژبو؛ لکه: اردو، انګلیسي، پنجابي، پښتو، سرایکي، بلوڅي او سندي لیکل شوي وو. 

== شاعري ==
شعر په پاکستان کې یو دروند او د ارزښت وړ هنر او مسلک دی. د شعر غوره بڼه تر ډېره له فارسي ژبې نه سرچینه اخلي او دلیل یې دا دی، چې له ډېر پخوا نه د سیمې واکمنان له فارسي کلتور سره تړلي وو او د هغوی ستاینه یې کوله. د سیمې په کچه هم د شعر لپاره لېوالتیا شته او د پاکستان کابو ټولې سیمه ییزې ژبې دغه میراث ته دوام ورکوي. په ۱۹۴۷ز کال کې له خپلواکۍ سره سم اردو د ملي ژبې په توګه ومنل شوه او ورسره د ملي سرود شعر هم په دې ژبه ولیکل شو. اردو ژبه د شعر له پلوه ګټور دود لري او نامتو شاعران یې؛ لکه: محمد اقبال (ملي شاعر)، میر تقي میر، غالب، فیض احمد فیض، احمد فراز، حبیب جلیب، جزیب قریشي او احمد ندیم قاسمي دي. پر اردو سربېره د پاکستان شعر د نورو ژبو ګډون هم لري. بلوچي، سندي، پنجابي، سرایکي او پښتو شعرونو ټولو د پاکستان شعر رانغاړلی دی او اغېز یې پرې کړی دی. د پاکستان د قومي غورو شاعرانو له کتاره کولای شو د خوشال خان خټک، رحمان بابا یادونه وکړو. نور شاعران یې؛ لکه: شاه عبداللطیف بهتایي، ساچال سرمست، بابا فرید، بوله شاه، وارث شاه، شاه محمد، خواجه فرید او سلطان باهو دي. &lt;ref&gt;{{Cite book|last=Malik|first=Iftikhar Haider|url=https://books.google.com/books?id=GQTABKAGaVgC&amp;q=Khushal+Khan+Khattak+Pakistan&amp;pg=PA62|title=Culture and Customs of Pakistan|date=2006|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-33126-8|language=en}}&lt;/ref&gt;

== موسیقي ==
د پاکستان د موسیقۍ ډولونه محلي موسیقي او دودیز سبکونه لکه قوالي دي، چې د نارینه وو له خوا غږول کېږي، سندرې ویل کېږي او طبل او غزل ګایاکي غږول کېږي، همدارنګه هغه عصري فورمونه رانغاړي، چې دودیزه او لوېدیځه موسیقي مدغموي. 

پاکستان د فولکلوریکو نامتو سندرغاړو کور دی؛ لکه مرحوم عالم لوهر، چې هندي پنجاب کې هم ښه پېژندل شوی دی. د پاکستان لوېدیځو ولایتونو ته د افغانانو کډوالۍ د دې لامل شوه، چې هلته دري موسیقي رامنځته کړي او پېښور یې د افغان موسیقي پوهانو مرکز او په بهر کې یې د دې موسیقۍ د خپرولو مرکز په توګه رامنځته کړ. 

== نقاشي ==
د ۱۶مې او ۱۸مې پېړۍ په لړ کې، د مغولو نقاشۍ په کلکه د ایراني میناتورۍ تر اغېز لاندې پراختیا وموندله. عبدالرحمن چغتایي، صغره ربابي، استادالله بخش، ابو رعنا، اعجاز انور، اسماعیل ګلګي، جمیل نقش، احمد پرویز او صادقین د  پاکستان له غورو او خلاقو نقاشانو نه دي. د پاکستان د نقلیه وسایلو هنر یو فولکلوریک هنر دی.

== معماري ==
د هغو سیمو معمارۍ چې اوسنی پاکستان جوړوي، کولای شو په څلورو جلا دورو یې ووېشو: مخکې تر اسلام، د اسلام پر مهال، استعمار او تر استعمار وروسته. له میلاد نه مخکې د درېیمې زریزې په اواسطو کې د هند مدنیت له پیل سره، له لویو جوړښتي امکاناتو سره په سیمه کې یو پرمختللی ښاري کلتور رامنځته شو، چې ځینې برخې یې لا تر اوسه پر ځای پاتې دي. موهنجو دارو، هاراپا او کوټ دیجي تر اسلام مخکې زمانې پورې اړوندېږي. د بودیزم، ګوپتایانو، موریانو له ظهور او د ایرانیانو او یونانیانو له نفوذ سره د یوناني ـ بودایي سبک پراختیا وموندله، چې له لومړۍ میلادي پېړۍ نه راپیلېږي.  د دې دورې د اوج ټکی له ګندار اسټایل نه په لاس راځي. د بودایي معمارۍ، د بهایي تخت د بودايي صومعې پاتې شونې په خیبر پښتونخوا کې دي. &lt;ref&gt;Dehejia, Vidja [http://www.metmuseum.org/toah/hd/sasa/hd_sasa.htm South Asian Art and Culture]. The Metropolitan Museum of Art. Retrieved on 10 February 2008&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;The Indus Valley and the Genesis of South Asian Civilization [http://history-world.org/indus_valley.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120610205538/http://history-world.org/indus_valley.htm|date=10 June 2012}} Retrieved on 6 February 2008&lt;/ref&gt;

== تفریح او ورزش ==
د پاکستان ملي او رسمي ورزش، د چمن پر مخ هاکي دی، خو کرکټ او فوټبال په کې نامتو سپورټونه دي. د هاکي ملي لوبډله یې د هاکي لوبو د نړیوال جام څلور اتلولۍ ګټلې دي. دا اتلولۍ یې په ۱۹۷۱ز کال، ۱۹۷۸ز کال، ۱۹۸۲ز کال او په ۱۹۹۴ز کال کې وې. 

د پاکستان د کرکټ ملې لوبډلې د ۱۹۹۲ز کال د نړیوال جام اتلولي خپله کړه، په ۱۹۹۹ز کال کې یې دویم مقام خپل کړ او په ۱۹۸۷ز کال او ۱۹۹۶ز کال کې يې د ټولو لوبو کوربه توب کاوه. هغوی همدارنګه په ۲۰۰۹ز کال کې د کرکټ د نړیوالې شورا د شل اوریزو لوبو اتلولۍ هم خپله کړه او په ۲۰۰۷ز کال کې یې په همدغو لوبو کې دویم مقام خپل کړ. دغې لوبډلې په ۱۹۸۶ز کال، ۱۹۹۰ز کال او ۱۹۹۴ز کال کې د اسټرالیا-اسیا جام سیالیو اتلولي ترلاسه کړه. په ۲۰۱۷ز کال کې یې د خپل سیال هند پر وړاندې د ICC نړیوال جام اتلولي وګټله. د ښځینه وو ملي لوبډلې یې تر اوسه نړیوال جام نه دی ګټلی. &lt;ref name=&quot;hockey&quot;&gt;[http://www.worldhockey.org/vsite/vcontent/page/custom/0,8510,1181-179831-197049-39917-264845-custom-item,00.html World Hockey] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070403051711/http://www.worldhockey.org/vsite/vcontent/page/custom/0%2C8510%2C1181-179831-197049-39917-264845-custom-item%2C00.html|date=3 April 2007}}, International Hockey Federation&lt;/ref&gt;

== خواړه ==
په پاکستان کې د پخلي هنر د هندي خوړو چې د منځني ختیځ تر اغېزې لاندې دي، مرکزي اسیا او د افغاني خوړو یو ترکیب دی. په ټول هېواد کې د پخولو طرز او طریقې بېلې دي. ترخه خواړه په پنجاب او سند کې او وېشوونکي او بخار لرونکي خواړه په خیبر پښتونخوا او بلوچستان کې دود دي. د هېواد ښاري مرکزونه د ټولو سیمو د دستورالعملونو ترکیب دی، په داسې حال کې، چې د اولیه موادو لرونکي خواړه او محلي خواړه په کلیوالو سیمو او کلیوو کې شته دي. 

=== سینما ===
د پاکستان د سینما صنعت په لولیووډ سره پېژندل کېږي، چې له لاهور ښار نه اخیستل شوی دی. د فلم د تولید مرکزونه هم په کراچۍ او پېښور ښارونو کې دي. د پاکستان د فلم صنعت هر کال له څلوېښتو ډېر فلمونه وړاندې کوي. د بالیووډ فلمونه هم په پاکستان کې مشهور دي، خو له هند سره یې په وروستیو خرابو اړیکو کې دغه فلمونه تر پخوا لږ په سینما کې وړاندې کېږي.  

== ملي جامې ==
د نارینه او ښځینه دواړو لپاره ملي جامې کامیز(کمیس) شلوار دي. دا یو ډول دودیزې جامې دي، چې په سویلي اسیا، په ځانګړې توګه په پاکستان او هند کې یې هم نارینه او هم ښځينه اغوندي. شلوار یا سلوار له پای جامې سره ورته والی لري. دا په داسې بڼه جوړېږي، چې پایڅې په پورتنۍ برخه کې پلنې او په ښنګري کې نرۍ وي. &lt;ref&gt;{{cite book|last1=Koerner|first1=Stephanie|last2=Russell|first2=Ian|title=Unquiet Pasts: Risk Society, Lived Cultural Heritage, Re-designing Reflexivity|url=https://books.google.com/books?id=7li2jpQgYvAC&amp;pg=PA382|year=2010|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-7548-8}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>0p7r0avxoz89w09dxf9lnj1llrbq8bs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ګوتلوب فريج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63717</id>
    <revision>
      <id>284606</id>
      <timestamp>2022-08-18T09:28:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13664" xml:space="preserve">

فردريک لډوېګ ګوتلوب فریج “Friedrich Ludwig Gottlob Frege” (/ˈfreɪɡə/؛ الماني: [ˈɡɔtloːp ˈfreːɡə]؛ زوکړه: ۱۸۴۸ د نومبر ۸؛ مړينه: ۱۹۲۵ د جولای ۲۶) يو الماني فيلسوف، منطق پوه او رياضيپوه و. نوموړي د جينا پوهنتون “University of Jena” کې د رياضياتو د پروفيسور په توګه کار وکړ او زيات خلک يې د تحليلي فلسفې د پلار په توګه پېژني، چې د ژبې پر فلسفه، منطق او رياضياتو باندې تمرکز کوي. که څه هم د ژوند پر مهال يې ورته پام نه و شوی، مګر بيا هم ګيوسيپي پينو “Giuseppe Peano” (۱۸۵۸ – ۱۹۳۲)، بيرترېنډ رسل “Bertrand Russel” (۱۸۷۲ – ۱۹۷۰) او يو څه لډوېګ وېټګېنسټين “Ludwig Wittgenstein” د فيلسوفانو وروستيو نسلونو ته د نوموړي کار ور وپېژنده. فريج له ارستو راهيسې تر ټولو ستر منطقپوه او د رياضياتو د تل پاتې ژور پوهانو له ډلې څخه ګڼل کېږي. &lt;ref&gt;[http://dictionary.reference.com/browse/frege &quot;Frege&quot;]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|first=Kai F.|last=Wehmeier|author-link=Kai Wehmeier|editor-last=Borchert|editor-first=Donald M.|encyclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy]]|title=Frege, Gottlob|edition=2|date=2006|publisher=[[Macmillan Reference USA]]|volume=3|isbn=0-02-866072-2}}&lt;/ref&gt;

د نوموړې ونډې يا خدمتونه په “Begriffsschrift” کې د معاصر منطق پرمختګ او د رياضياتو په بنسټونو کې کار دي. د حساب بنسټونه “Foundation of Arithmetic” په نوم کتاب يې د منطق پلې پروژې اصلي متن دی او د مايلک ډممېټ “Michael Dummettt” له لورې د هغه ځای په توګه ياد شوی دی، چې د ژب پوهنې ګرځېدنه “Linguistic turn” په کې بيانېږي. د “On Sense and Reference” او “The Thought” په نومونو فلسفي مقالې يې هم په پراخه کچه ذکر شوي دي. مخکينۍ مقاله د معنا او تشرېحي اصالت دوه بېلابېلو ډولونو په اړه بحث کوي. په بنسټونو “Foundations” او “The Thought” کې نوموړی د روانپوهنيز اصالت يا اصول پالنې پر وړاندې د اپلاتون اصالت لپاره استدلال کوي، چې په ترتيب سره په عددونو او منطقي قياسونو پورې اړه لري. د رسل ‘Russel’ متناقضې وينا په بنسټونو کې د فريج پينځم بنسټيز قانون “Basic Law V” په ناسم ښودلو سره د منطق پلوۍ پروژه زيانمنه کړه. 

== ژوند ==

=== کوچنيوالی (۱۸۴۸ – ۱۸۶۹ز) ===
فريج په ۱۸۴۸ ز کال د ميکلينبرګ - شويرين “Mecklenburg-Schwerin” په وېسمار “Wismar” (د نني ميکلينبرګ-اورپوميرن برخه) کې وزېږېد. پلار يې کارل الکساندر فريج (۱۸۰۹ – ۱۸۶۶) د نجونو د يو عالي ښوونځي ګډ بنسټګر او د خپلې مړينې تر وخته د ياد ښوونځي سرمعلم و. د کارل له مړينې څخه وروسته د ښوونځي مشري د فريج مور اګسټي ويلهيلماين صوفيا فريج “Auguste Wilhelmine Sophia Frege” (کورنی نوم: بېلابلوتزکي “Billablotzky”؛ زوکړه: ۱۸۱۵ د جنوري ۱۲؛ مړينه: ۱۸۹۸ د اکتوبر ۱۴) کوله، چې مور يې (د فريج نيا) اګسټي اماليا ماريا بالهورن “Auguste Amalia Maria ballhorn” د فليپ ميلانکتن “Philipp Melanchthon” له نسل څخه وه او پلار يې جان هينريک سيګبريد بيلوبلوتزکي “Johann Heinrich Siedfried Biallblotzky” د پولنډي اشرافي کورنۍ له نسب څخه و، چې په ۱۷ پېړۍ کې يې پولينډ پرېښود. فريج د مارتين لوتر له لورې د رامنځته شوي پروتستانت مذهب پلوی يا لوتران و. &lt;ref&gt;Lothar Kreiser, ''Gottlob Frege: Leben – Werk – Zeit'', Felix Meiner Verlag, 2013, p. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Arndt Richter, [http://www.genetalogie.de/gg/alfrege.pdf &quot;Ahnenliste des Mathematikers Gottlob Frege, 1848-1925&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.google.com/books/edition/Frege/hwiKDwAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=gottlob+frege+lutheran&amp;pg=PA73&amp;printsec=frontcover|isbn=9780521863278|title=Frege: A Philosophical Biography|date=4 April 2019|publisher=Cambridge University Press}}&lt;/ref&gt;

فريج په کوچنيوالي کې د فلسفو مخالفت وکړ، چې ښايي د نوموړي راتلونکی پوهنيز مسلک تر نفوذ لاندې راوړي. د بېلګې په ډول: د هغه پلار له ۹ څخه تر ۱۳ کلنۍ کوچنيانو لپاره د الماني ژبې يو درسي کتاب وليکه، چې سرليک يې « ''Hülfsbuch zum Unterrichte in der deutschen Sprache für Kinder von 9 bis 13 Jahren''» و (دويم ټوک: وېسمار ۱۸۵۰؛ درېيم ټوک: وېسمار او لډوېګسلسټ: هېسټورف ۱۸۶۲) او «له ۹ څخه تر ۱۳ کالونو کوچنيانو ته د الماني د تدريس مرستندويه کتاب» ژباړل کېږي. د کتاب لومړۍ برخه د ژبې پر جوړښت او منطق راڅرخېده. 

فريج په Große Stadtschule Wismar [de] کې زده کړې وکړې او په ۱۸۶۹ ز کال کې فارغ شو. د نوموړي ښوونکي ګسټاف اډولف ليو ساچسي “Gustav Adolf Leo Sachse” (زوکړه: ۱۸۴۳ د نومبر ۵؛ مړينه: ۱۹۰۹ د سپټمبر ۱) چې يو شاعر و، د فريج د راتلونکي پوهنيز مسلک په مشخص کولو کې تر ټولو مهم ونډه ولوبوله او نوموړی يې وهڅوه، چې د جينا پوهنتون “University of Jena” کې خپلو زده کړو ته دوام ورکړي. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Dale Jacquette, ''Frege: A Philosophical Biography'', Cambridge University Press, 2019, p. xiii.&lt;/ref&gt;

=== پوهنتون کې زده کړې (۱۸۶۹ – ۱۸۷۴ز) ===
فريج د شمالي المان کنفدراسيون “North German Confederation” د يو تبعه په توګه د ۱۸۶۹ ز کال پسرلي کې د جينا پوهنتون کې په زده کړو بوخت شو. نوموړي د خپلو زده کړو په څلور سمسترونو کې د لکچرونو نږدې شل دورو کې ګډون وکړ، چې زياتره يې د رياضياتو او فزيک په اړه وو. خورا مهم ښوونکی يې ايرنسټ کارل ابي “Ernst Karl Abbe” (۱۸۴۰ – ۱۹۰۵ز؛ فزيکپوه، رياضيپوه او نوښتګر يا مخترع) و. ابي د جاذبې تيوري، د بټرۍ برېښنا او الکتروډيناميک، د يو پيچلي بدلېدونکي د دندو د پيچلي تحليل نظريې، د فزيک د کارونې ځايونو، د ميخانيک د ټاکل شويو ډولونو او د کلک يا جامدو شيانو د ميخانيک په اړه درسونه ورکړل. ابي “Abbe” د فريج لپاره له يو ښوونکي څخه زيات نږدې و: نوموړی يو باوري ملګری و او د “Carl Zeiss AG” په نوم د ليد پوهنې اړوند توکو توليدونکي شرکت د رئيس په توګه په داسې دريځ کې و، چې د فريج مسلک ته يې وده ورکوله. د فريج له فراغت څخه وروسته دواړو د ليک له لارې د پخوا په پرتله نږدې ليکنيزه اړيکه درلوده.

د پوهنتون د يادونې وړ نور استادان په دې ډول وو: عيسوي فليپ کارل سنيل ‘Christian Philipp Karl Snell” (۱۸۰۶ - ۱۸۸۶ز)، چې هندسه کې د بې کچې کوچني تحليل کارونه، د هوارو سطحو تحليلي هندسه، تحليلي ميخانيک، ليد پوهنه او د ميخانيک فزيکي بنسټونه مضمونونه يې تدريسول؛ هيرمېن کارل جوليوس تراوګوت شايفر ‘Hermann Karl Julius Traugott Schaeffer’ (۱۸۲۴ – ۱۹۰۰ز) چې د تحليلي هندسې، تطبيقي فزيک، الجبري تحليل او د ټلګراف او نورو برېښنايي ماشينونو په اړه يې درس ورکاوه او فيلسوف کنو فيشر ‘Kuno Fischer” (۱۸۲۴ – ۱۹۰۷ز) چې د کانټ پلوې “Kantian” او انتقادي فلسفې ښوونکی و. 

فريج په ۱۸۷۱ ز کال “Gottingen” کې پيل کړيو زده کړو ته دوام ورکړ، چې الماني ويونکو سيمو کې د رياضياتو برخه کې مخکښ پوهنتون و او نوموړي په کې د رډولف فريدريک الفرد کليبسک “Rudolf Friedrich Alfred Clebsch” (۱۸۳۳ – ۱۸۷۲ز) د تحليلي هندسې، د “Ernst Christian Julius Schering” (۱۸۲۴ – ۱۸۹۷ز) د دندې نظريه، د ويلهيلم ايډوارد ويبر “Wilhelm Eduard Weber” (۱۸۰۴ – ۱۸۹۱ز) د فزيکې څېړنو او تطبيقي فزيک، د ايډوارد ريکي “Eduard Riecke” (۱۸۴۵ – ۱۹۱۵ز) د برېښنا تيوري او د هيرمان لوټزي ‘Hermann Lotze’ (۱۸۱۷ – ۱۸۸۱ز) د مذهب فلسفې درسونو کې ګډون وکړ. د رسېدلي يا بالغ فريج زيات فلسفي اصول د لوتزي له اصولو سره برابر دي؛ دا د زده کړييزې مناظرې موضوع ده، چې ايا د فريج پر نظرياتو باندې د لوتزي په بيانونو کې د نوموړي د ګډون مستقيم اغېز و او که نه. 

فريج په ۱۸۷۳ ز کال کې د ارنست عيسوي جوليوس سچيرنګ “Ernst Christian Julius Schering” تر لارښوونې لاندې خپله دوکتورا تر لاسه کړه، چې د پايليک سرليک يې &quot;Ueber eine geometrische Darstellung der imaginären Gebilde in der Ebene&quot; (په يوه هواره سطحه کې د خيالي بڼو هندسي وړاندې کول) و او نوموړي په کې هندسه کې د هغسې بنسټيزو ستونزو حل کول په نښه کول، لکه څرنګه يې چې د انځوریزې هندسې بې کچې (بې نهايت) توپير لرونکې رياضيکي ژباړه ورته اشاره کوي.  

فريج له مارګاريت کترينا صوفيا انا ليسيبيرګ “Margarete Katharina Sophia Anna Lieseberg” (زوکړه: ۱۸۵۶ د فبروري ۱۵، مړينه: ۱۹۰۴ د جون ۲۵) سره د ۱۸۸۷ ز کال د مارچ پر ۱۴ نېټه واده وکړ. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;Dale Jacquette, ''Frege: A Philosophical Biography'', Cambridge University Press, 2019, p. xiii.&lt;/ref&gt;

== د منطقپوه په توګه کار ==
که څه هم د نوموړي زده کړې او لومړني ریاضيکي کار په لومړيو کې پر هندسه باندې تمرکز وکړ، مګر ډېر ژر يې منطق ته مخه وکړه. د ''Begriffsschrift, eine der arithmetischen nachgebildete Formelsprache des reinen Denkens'' [مفهوم-لاسي ليک: د حساب پر بنسټ موډل شوي سوچه فکر لپاره يوه رسمي ژبه]، د ۱۸۷۹ ز کال &lt;ref&gt;[[Susanne Bobzien]] published in 2021 a work provocatively titled [https://humanities-digital-library.org/index.php/hdl/catalog/download/keeling-lectures/193/381-1?inline=1#page=171 ''&quot;Frege plagiarized the Stoics&quot;'']: Bobzien S., - In: ''Themes in Plato, Aristotle, and Hellenistic Philosophy'', Keeling  Lectures 2011-2018, p.149-206; Zalta, Ed, [https://plato.stanford.edu/entries/frege/#FrePhiLanCon ''Frege'', Stanford Encyclopedia of Philosophy]&lt;/ref&gt;

په پايله کې فريج رښتينی ثابتونکی منطق رامنځته کړ او په دې برخه کې د اندازه شويو بدلېدونکو “quantified variables” په نوم خپلې اختراع څخه منندوی و، چې په پای کې د رياضياتو او منطق په هره برخه کې موجود و او د ګڼ عموميت ستونزه يې حل کړه. پخوانی منطق پر منطقي ثابت يا نه بدلېدونکو باندې راڅرخېده او يا که چېرې ... نو ... کېږي، نه ځينې او ټول، مګر له يو ځای څخه بل ته د دې عمليو او په ځانګړي ډول د «هر هلک تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري» او «نجلۍ تر يوه بريد د هر هلک خوښېږي» غوندې غونډله يوازې په خورا مصنوعي ډول وړاندې کېدلی شي، په داسې حال کې چې د فريج اصول پالنې د «هر هغه هلک چې تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري، چې تر يوه بريده له هلک سره مينه لري، چې تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري؟» او د نوموړي د «هر هلک کم عقل دی» وينا سره په بشپړ برابروالي کې د ورته غونډلو د بېلابېلو لوستنو په څرګندولو کې هيڅ ستونزه نه درلوده. 

== سرچينې ==</text>
      <sha1>gb7qb9m8bxbg51874yjjs4ga3cbgblo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284613</id>
      <parentid>284606</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13680" xml:space="preserve">{{Infobox person}}فردريک لډوېګ ګوتلوب فریج “Friedrich Ludwig Gottlob Frege” (/ˈfreɪɡə/؛ الماني: [ˈɡɔtloːp ˈfreːɡə]؛ زوکړه: ۱۸۴۸ د نومبر ۸؛ مړينه: ۱۹۲۵ د جولای ۲۶) يو الماني فيلسوف، منطق پوه او رياضيپوه و. نوموړي د جينا پوهنتون “University of Jena” کې د رياضياتو د پروفيسور په توګه کار وکړ او زيات خلک يې د تحليلي فلسفې د پلار په توګه پېژني، چې د ژبې پر فلسفه، منطق او رياضياتو باندې تمرکز کوي. که څه هم د ژوند پر مهال يې ورته پام نه و شوی، مګر بيا هم ګيوسيپي پينو “Giuseppe Peano” (۱۸۵۸ – ۱۹۳۲)، بيرترېنډ رسل “Bertrand Russel” (۱۸۷۲ – ۱۹۷۰) او يو څه لډوېګ وېټګېنسټين “Ludwig Wittgenstein” د فيلسوفانو وروستيو نسلونو ته د نوموړي کار ور وپېژنده. فريج له ارستو راهيسې تر ټولو ستر منطقپوه او د رياضياتو د تل پاتې ژور پوهانو له ډلې څخه ګڼل کېږي. &lt;ref&gt;[http://dictionary.reference.com/browse/frege &quot;Frege&quot;]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|first=Kai F.|last=Wehmeier|author-link=Kai Wehmeier|editor-last=Borchert|editor-first=Donald M.|encyclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy]]|title=Frege, Gottlob|edition=2|date=2006|publisher=[[Macmillan Reference USA]]|volume=3|isbn=0-02-866072-2}}&lt;/ref&gt;

د نوموړې ونډې يا خدمتونه په “Begriffsschrift” کې د معاصر منطق پرمختګ او د رياضياتو په بنسټونو کې کار دي. د حساب بنسټونه “Foundation of Arithmetic” په نوم کتاب يې د منطق پلې پروژې اصلي متن دی او د مايلک ډممېټ “Michael Dummettt” له لورې د هغه ځای په توګه ياد شوی دی، چې د ژب پوهنې ګرځېدنه “Linguistic turn” په کې بيانېږي. د “On Sense and Reference” او “The Thought” په نومونو فلسفي مقالې يې هم په پراخه کچه ذکر شوي دي. مخکينۍ مقاله د معنا او تشرېحي اصالت دوه بېلابېلو ډولونو په اړه بحث کوي. په بنسټونو “Foundations” او “The Thought” کې نوموړی د روانپوهنيز اصالت يا اصول پالنې پر وړاندې د اپلاتون اصالت لپاره استدلال کوي، چې په ترتيب سره په عددونو او منطقي قياسونو پورې اړه لري. د رسل ‘Russel’ متناقضې وينا په بنسټونو کې د فريج پينځم بنسټيز قانون “Basic Law V” په ناسم ښودلو سره د منطق پلوۍ پروژه زيانمنه کړه. 

== ژوند ==

=== کوچنيوالی (۱۸۴۸ – ۱۸۶۹ز) ===
فريج په ۱۸۴۸ ز کال د ميکلينبرګ - شويرين “Mecklenburg-Schwerin” په وېسمار “Wismar” (د نني ميکلينبرګ-اورپوميرن برخه) کې وزېږېد. پلار يې کارل الکساندر فريج (۱۸۰۹ – ۱۸۶۶) د نجونو د يو عالي ښوونځي ګډ بنسټګر او د خپلې مړينې تر وخته د ياد ښوونځي سرمعلم و. د کارل له مړينې څخه وروسته د ښوونځي مشري د فريج مور اګسټي ويلهيلماين صوفيا فريج “Auguste Wilhelmine Sophia Frege” (کورنی نوم: بېلابلوتزکي “Billablotzky”؛ زوکړه: ۱۸۱۵ د جنوري ۱۲؛ مړينه: ۱۸۹۸ د اکتوبر ۱۴) کوله، چې مور يې (د فريج نيا) اګسټي اماليا ماريا بالهورن “Auguste Amalia Maria ballhorn” د فليپ ميلانکتن “Philipp Melanchthon” له نسل څخه وه او پلار يې جان هينريک سيګبريد بيلوبلوتزکي “Johann Heinrich Siedfried Biallblotzky” د پولنډي اشرافي کورنۍ له نسب څخه و، چې په ۱۷ پېړۍ کې يې پولينډ پرېښود. فريج د مارتين لوتر له لورې د رامنځته شوي پروتستانت مذهب پلوی يا لوتران و. &lt;ref&gt;Lothar Kreiser, ''Gottlob Frege: Leben – Werk – Zeit'', Felix Meiner Verlag, 2013, p. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Arndt Richter, [http://www.genetalogie.de/gg/alfrege.pdf &quot;Ahnenliste des Mathematikers Gottlob Frege, 1848-1925&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.google.com/books/edition/Frege/hwiKDwAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=gottlob+frege+lutheran&amp;pg=PA73&amp;printsec=frontcover|isbn=9780521863278|title=Frege: A Philosophical Biography|date=4 April 2019|publisher=Cambridge University Press}}&lt;/ref&gt;

فريج په کوچنيوالي کې د فلسفو مخالفت وکړ، چې ښايي د نوموړي راتلونکی پوهنيز مسلک تر نفوذ لاندې راوړي. د بېلګې په ډول: د هغه پلار له ۹ څخه تر ۱۳ کلنۍ کوچنيانو لپاره د الماني ژبې يو درسي کتاب وليکه، چې سرليک يې « ''Hülfsbuch zum Unterrichte in der deutschen Sprache für Kinder von 9 bis 13 Jahren''» و (دويم ټوک: وېسمار ۱۸۵۰؛ درېيم ټوک: وېسمار او لډوېګسلسټ: هېسټورف ۱۸۶۲) او «له ۹ څخه تر ۱۳ کالونو کوچنيانو ته د الماني د تدريس مرستندويه کتاب» ژباړل کېږي. د کتاب لومړۍ برخه د ژبې پر جوړښت او منطق راڅرخېده. 

فريج په Große Stadtschule Wismar [de] کې زده کړې وکړې او په ۱۸۶۹ ز کال کې فارغ شو. د نوموړي ښوونکي ګسټاف اډولف ليو ساچسي “Gustav Adolf Leo Sachse” (زوکړه: ۱۸۴۳ د نومبر ۵؛ مړينه: ۱۹۰۹ د سپټمبر ۱) چې يو شاعر و، د فريج د راتلونکي پوهنيز مسلک په مشخص کولو کې تر ټولو مهم ونډه ولوبوله او نوموړی يې وهڅوه، چې د جينا پوهنتون “University of Jena” کې خپلو زده کړو ته دوام ورکړي. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Dale Jacquette, ''Frege: A Philosophical Biography'', Cambridge University Press, 2019, p. xiii.&lt;/ref&gt;

=== پوهنتون کې زده کړې (۱۸۶۹ – ۱۸۷۴ز) ===
فريج د شمالي المان کنفدراسيون “North German Confederation” د يو تبعه په توګه د ۱۸۶۹ ز کال پسرلي کې د جينا پوهنتون کې په زده کړو بوخت شو. نوموړي د خپلو زده کړو په څلور سمسترونو کې د لکچرونو نږدې شل دورو کې ګډون وکړ، چې زياتره يې د رياضياتو او فزيک په اړه وو. خورا مهم ښوونکی يې ايرنسټ کارل ابي “Ernst Karl Abbe” (۱۸۴۰ – ۱۹۰۵ز؛ فزيکپوه، رياضيپوه او نوښتګر يا مخترع) و. ابي د جاذبې تيوري، د بټرۍ برېښنا او الکتروډيناميک، د يو پيچلي بدلېدونکي د دندو د پيچلي تحليل نظريې، د فزيک د کارونې ځايونو، د ميخانيک د ټاکل شويو ډولونو او د کلک يا جامدو شيانو د ميخانيک په اړه درسونه ورکړل. ابي “Abbe” د فريج لپاره له يو ښوونکي څخه زيات نږدې و: نوموړی يو باوري ملګری و او د “Carl Zeiss AG” په نوم د ليد پوهنې اړوند توکو توليدونکي شرکت د رئيس په توګه په داسې دريځ کې و، چې د فريج مسلک ته يې وده ورکوله. د فريج له فراغت څخه وروسته دواړو د ليک له لارې د پخوا په پرتله نږدې ليکنيزه اړيکه درلوده.

د پوهنتون د يادونې وړ نور استادان په دې ډول وو: عيسوي فليپ کارل سنيل ‘Christian Philipp Karl Snell” (۱۸۰۶ - ۱۸۸۶ز)، چې هندسه کې د بې کچې کوچني تحليل کارونه، د هوارو سطحو تحليلي هندسه، تحليلي ميخانيک، ليد پوهنه او د ميخانيک فزيکي بنسټونه مضمونونه يې تدريسول؛ هيرمېن کارل جوليوس تراوګوت شايفر ‘Hermann Karl Julius Traugott Schaeffer’ (۱۸۲۴ – ۱۹۰۰ز) چې د تحليلي هندسې، تطبيقي فزيک، الجبري تحليل او د ټلګراف او نورو برېښنايي ماشينونو په اړه يې درس ورکاوه او فيلسوف کنو فيشر ‘Kuno Fischer” (۱۸۲۴ – ۱۹۰۷ز) چې د کانټ پلوې “Kantian” او انتقادي فلسفې ښوونکی و. 

فريج په ۱۸۷۱ ز کال “Gottingen” کې پيل کړيو زده کړو ته دوام ورکړ، چې الماني ويونکو سيمو کې د رياضياتو برخه کې مخکښ پوهنتون و او نوموړي په کې د رډولف فريدريک الفرد کليبسک “Rudolf Friedrich Alfred Clebsch” (۱۸۳۳ – ۱۸۷۲ز) د تحليلي هندسې، د “Ernst Christian Julius Schering” (۱۸۲۴ – ۱۸۹۷ز) د دندې نظريه، د ويلهيلم ايډوارد ويبر “Wilhelm Eduard Weber” (۱۸۰۴ – ۱۸۹۱ز) د فزيکې څېړنو او تطبيقي فزيک، د ايډوارد ريکي “Eduard Riecke” (۱۸۴۵ – ۱۹۱۵ز) د برېښنا تيوري او د هيرمان لوټزي ‘Hermann Lotze’ (۱۸۱۷ – ۱۸۸۱ز) د مذهب فلسفې درسونو کې ګډون وکړ. د رسېدلي يا بالغ فريج زيات فلسفي اصول د لوتزي له اصولو سره برابر دي؛ دا د زده کړييزې مناظرې موضوع ده، چې ايا د فريج پر نظرياتو باندې د لوتزي په بيانونو کې د نوموړي د ګډون مستقيم اغېز و او که نه. 

فريج په ۱۸۷۳ ز کال کې د ارنست عيسوي جوليوس سچيرنګ “Ernst Christian Julius Schering” تر لارښوونې لاندې خپله دوکتورا تر لاسه کړه، چې د پايليک سرليک يې &quot;Ueber eine geometrische Darstellung der imaginären Gebilde in der Ebene&quot; (په يوه هواره سطحه کې د خيالي بڼو هندسي وړاندې کول) و او نوموړي په کې هندسه کې د هغسې بنسټيزو ستونزو حل کول په نښه کول، لکه څرنګه يې چې د انځوریزې هندسې بې کچې (بې نهايت) توپير لرونکې رياضيکي ژباړه ورته اشاره کوي.  

فريج له مارګاريت کترينا صوفيا انا ليسيبيرګ “Margarete Katharina Sophia Anna Lieseberg” (زوکړه: ۱۸۵۶ د فبروري ۱۵، مړينه: ۱۹۰۴ د جون ۲۵) سره د ۱۸۸۷ ز کال د مارچ پر ۱۴ نېټه واده وکړ. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;Dale Jacquette, ''Frege: A Philosophical Biography'', Cambridge University Press, 2019, p. xiii.&lt;/ref&gt;

== د منطقپوه په توګه کار ==
که څه هم د نوموړي زده کړې او لومړني ریاضيکي کار په لومړيو کې پر هندسه باندې تمرکز وکړ، مګر ډېر ژر يې منطق ته مخه وکړه. د ''Begriffsschrift, eine der arithmetischen nachgebildete Formelsprache des reinen Denkens'' [مفهوم-لاسي ليک: د حساب پر بنسټ موډل شوي سوچه فکر لپاره يوه رسمي ژبه]، د ۱۸۷۹ ز کال &lt;ref&gt;[[Susanne Bobzien]] published in 2021 a work provocatively titled [https://humanities-digital-library.org/index.php/hdl/catalog/download/keeling-lectures/193/381-1?inline=1#page=171 ''&quot;Frege plagiarized the Stoics&quot;'']: Bobzien S., - In: ''Themes in Plato, Aristotle, and Hellenistic Philosophy'', Keeling  Lectures 2011-2018, p.149-206; Zalta, Ed, [https://plato.stanford.edu/entries/frege/#FrePhiLanCon ''Frege'', Stanford Encyclopedia of Philosophy]&lt;/ref&gt;

په پايله کې فريج رښتينی ثابتونکی منطق رامنځته کړ او په دې برخه کې د اندازه شويو بدلېدونکو “quantified variables” په نوم خپلې اختراع څخه منندوی و، چې په پای کې د رياضياتو او منطق په هره برخه کې موجود و او د ګڼ عموميت ستونزه يې حل کړه. پخوانی منطق پر منطقي ثابت يا نه بدلېدونکو باندې راڅرخېده او يا که چېرې ... نو ... کېږي، نه ځينې او ټول، مګر له يو ځای څخه بل ته د دې عمليو او په ځانګړي ډول د «هر هلک تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري» او «نجلۍ تر يوه بريد د هر هلک خوښېږي» غوندې غونډله يوازې په خورا مصنوعي ډول وړاندې کېدلی شي، په داسې حال کې چې د فريج اصول پالنې د «هر هغه هلک چې تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري، چې تر يوه بريده له هلک سره مينه لري، چې تر يوه بريده له نجلۍ سره مينه لري؟» او د نوموړي د «هر هلک کم عقل دی» وينا سره په بشپړ برابروالي کې د ورته غونډلو د بېلابېلو لوستنو په څرګندولو کې هيڅ ستونزه نه درلوده. 

== سرچينې ==</text>
      <sha1>29ollslfcay7fv995t71z3vccc5cjkb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د هانانيو پاڅون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63718</id>
    <revision>
      <id>284607</id>
      <timestamp>2022-08-18T09:30:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11894" xml:space="preserve">د هانانيو پاڅون (د حلب پاڅون يا شمالي پاڅونونو په نوم هم پېژندل کېږي) په ۱۹۲۰ – ۱۹۲۱ ز کالونو کې شمالي سوريه کې د فرانسوي فوځي ځواکونو پر وړاندې پاڅون و، چې په عمومي ډول د حلب پر لويديځو سيمو باندې متمرکز و. د پاڅون ملاتړ د سوريې فرانسوي قيموميت “French Mandate of Syria” د رامنځته کېدنې سره د مخالفت له امله و. دا پاڅون چې په عمومي ډول د خپل مخکښ قوماندان ابراهيم هانانيو په نوم نومول شوی و، په اصل کې د جبل حريم، جبل قصير، جبل زاويه او جبل صيهون سيمو کې له څلور متحد پاڅونونو څخه جوړ شوی و. کليوالي مشرانو د پاڅون کونکو مشري کوله او زياتره يې د فرانسوي ځواکونو پر وړاندې چريکي بريدونو يا د کليدي زېربناوو ورانکارۍ کې بوخت وو. &lt;ref name=&quot;Moubayed604&quot;&gt;Moubayed 2006, p. 604.&lt;/ref&gt;

د هنانيو پاڅون د سوريې په ساحلي غرونو کې د علوي پاڅون “Alawite Revolt” سره په يو وخت کې پېښ شو، چې مشري يې صالح العلي کوله او العلي او هنانيو دواړو په ګډه خپل پاڅونونه «د لويديځ حلب د عمومي ملي خوځښت» برخې ګڼلې. د پاڅون د لومړيو برياوو سره سره د ۱۹۲۰ ز کال په جولای کې د فرانسې له لورې د حلب له نيونې او دمشق کې د عرب حکومت له نسکودېدنې څخه وروسته چريکي عمليات ودرول شول، چې همدا د پاڅون کليدي ملاتړ و. د هنانيو ځواکونو د ۱۹۲۰ ز کال په نومبر کې وروسته له هغې پاڅون بيا پيل کړ، چې د مصطفی کمال له ترکي ځواکونو څخه يې پرېمانه فوځي مرستې تر لاسه کړې؛ يادو ترکي ځواکونو د سويلي اناتوليا د واک لپاره د فرانسې پر وړاندې جګړه کوله. ۱۹۲۰ زکال کې د پاڅون په لوړتيا کې هنانيو د حلب او مديترانې تر منځ سيمه کې يو نيمه دولت رامنځته کړ. پاڅون کونکو ته د ۱۹۲۰ ز کال په ډسمبر کې سترې ماتې ورکړل شوې او د فرانسې او ترکانو تر منځ له تړونونو څخه وروسته پاڅون کونکو لپاره ترکي فوځي ملاتړ د ۱۹۲۱ زکال پسرلي کې تر ډېره له منځه ولاړ. فرانسوي ځواکونو په جولای کې جبل زاويه سيمه کې د هنانيو وروستی لښکرکوټ لوټ کړ. هنانيو د فرانسوي قيموميت چارواکو له لورې محاکمه او په پای کې خوشې شو. د يوسف السعدون په مشرۍ په ټيټه کچه يو پاڅون دوام وکړ او له فرانسوي ځواکونو سره په ورستي ځل د ۱۹۲۶ زکال د اګسټ په ۸ نېټه جګړه کې ښکېل شول. وروستۍ جګړه د هېواد په کچه د ستر سوريايي پاڅون “Great Syrian Revolt” پر مهال پېښه شوه، چې د ۱۹۲۵ز کال اوړي کې پيل شو. 

د هنانيو پاڅون نسکورېدنې د حلب په سياسي جوړښت کې د پام وړ بدلون ټکی په نښه کړ. په داسې حال کې چې له پاڅون څخه وړاندې د حلب سياسي ممتازه ډله کې زياتره يې د ترکيې له ملي سياست سره يو ځای شوي وو او دا په اصل کې هغه درغلي يا خيانت و، چې د حلب مشرانو د ترکي ملاتړ په شاتګ کې حس کړ، چې ډېری يې دې ته اړ کړل چې د سوريې له پاتې برخو سره ګډ برخليک ومني. ډېری سوريايي يووالي او له دمشق سره د پياوړې کېدونکو اړيکو لپاره د هنانيو له ملاتړ څخه هم اغېزمن شوي وو. د فرانسې او ترکيې تر منځ له تړونونو “Franco-Turkish accords” په پايله کې د حلب اناتوليايي غرنۍ سيمه چې د توکو لپاره يې ستر بازار او د خوراکي توکو او اومه موادو ستره بشپړونکې سيمه وه، ترکيې ته پرېښودل شوه. دې چارې د حلب او اناتوليا تر منځ په ګټور ډول د سوداګريزو اړيکو خدمت وکړ او پخوانيو اقتصاد يې زيانمن کړ. 

== شاليد ==
د ۱۹۱۸ ز کال په اکتوبر کې متحد ځواکونو او شريفي لښکر له عثماني سترواکۍ څخه د سوريې واک واخيست. د انګليستان پّ فوخي ملاتړ سره د شريفي لښکر هاشمي “Hashemite” مشر امير فيصل دمشق کې لومړنی حکومت جوړ کړ، چې د خپل کنترول يې د سوريې شمالي ښارونو حمص او حلب ته وغزاوه. په ورته وخت کې فرانسې له انګليستان ته د سيکيس پيکوټ په نوم د کړي تړون له مخې سوريه کې د ځانګړو ګټو ادعا وکړه او غوښتل يې پر سيمه باندې فرانسوي قيموميت رامنځته کړي. د سوريې اوسېدونکو د فرانسې د هيلې مخالفت وکړ. فرانسوي ځواکونه د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې د لاتاکيا شمالي ساحلي ښار ته دننه شول او د ساحلي غرونو له لارې يې د خاورې دننه تګ پيل کړ، چې د الاوايټ “Alawite” فيوډالي شېخ صالح العلي په مشرۍ له پاڅون سره په کې مخامخ شول. &lt;ref name=&quot;Neep27&quot;&gt;Neep 2012, pp. 27–28.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Fieldhouse283&quot;&gt;Fieldhouse 2006, p. 283.&lt;/ref&gt;

=== حلب کې سياسي او کلتوري احساسات ===
د عربو د پاڅون “Arab Revolt” او له هغې څخه وروسته د حلب سياسي ممتازه ډله د دوه ډلې خلکو تر منځ وېشل شوې وه؛ يوه ډله يې هغه خلک وو چې د فيصل په مشرۍ د عرب ملتپال خوځښت يې منلی و او بله ډله يې هغه خلک وو، چې د عثماني دولت دننه يې حلب او د هغې د ساحلي سيمو شاته دننيو برخو لپاره يې خپلواکي غوښتله. يو شمېر عواملو د دمشق له ممتازې پرګنې او عوامو له کړو وړو څخه د حلب د ممتازې پرګنې او عوامو کړه وړه بېل کړل. د يو لپاره د حلب د اوسېدونکو اقتصادي هوساينه د حلب د اناتوليا ساحل شاته دننيو برخو پر پرانېستي سوداګريز لاسرسي باندې تکيه کوله، چې د ترکانو له لويه کچه په کې ترکان استوګن وو؛ سويل لويديځه اناتوليا د حلب د توليدي توکو اصلي بازار او د خوراکي توکو او اومه موادو اصلي چمتو کونکی و. &lt;ref name=&quot;Khoury103&quot;&gt;Khoury 1987, p. 103.&lt;/ref&gt;

برسېره پر دې د حلب سياسي ممتازه پرګنه چې توکميز او مذهبي ډول د نږدې ټول عرب مسلمان مېشت دمشق په پرتله د پام وړ زيات متنوع و، په کلتوري ډول د ترکيې عثماني ټولنې ته نږدې وه او د حلب د يادې پرګنې يو شمېر غړي له ترکي، کردي او سرکاسي “Cricasian” نسل څخه وو. د همدې عواملو له امله د حلب په سياسي ټولګي کې زياتره غړو د ۱۹۱۶ زکال د عربو د پاڅون ملاتړ ونه کړ او هغوی چې ورسره يو ځای شول، حس يې کړل چې پاڅون د دوی د تمو خلاف پر مخ تله، ځکه چې په پای کې يې عثماني واکمني پای ته ورسوله او په دې ډول يې د اسلامي يووالي پولې ماتې کړې او له اناتوليايي سيمو څخه د حلب بېلتون يې پيل کړ. حلب کې يوه بله خوابدي هم وه، چې تر عثماني واکمنۍ لاندې د حلب ولايت اداري مرکز و او په سياسي واک کې د فيصل تر مشرۍ لاندې د دمشق له سياسي دريځ سره برابر و. په داسې حال کې چې د حلب ډېری داسې اوسېدونکي وو، چې د فيصل د دمشق پر بنسټ حکومت کې يې نفوذ لرونکي دريځونه درلودل او حلب کې د فيصل سرلاري سياسي چارواکي له دمشق يا عراق څخه وو. که څه هم فرانسوي چارواکو په ناسم ډول باور درولد، چې د حلب او دمشق تر منځ سيالي يا مخالفت به ښايي د حلب ممتازه پرګنه د فرانسوي واکمنۍ منلو ته اړ کړي. پر ځای يې د تاريخپوه فيليپ اس خووري له نظره حلب په نوي سياسي اقليم کې د خپل غږ اورېدلو په موخه د فرانسوي نيونې (اشغال) پر وړاندې په کلکه مخالفت وکړ. &lt;ref name=&quot;Khoury103&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Khoury104&quot;&gt;Khoury 1987, p. 104.&lt;/ref&gt;

د حلب ګڼو مشرانو د امير فيصل ملاتړ وکړ او د ۱۹۱۸ ز کال د اکتوبر په وروستيو کې حلب ته د شريفي لښکر له ننوتلو څخه وروسته ښار کې د عرب کلب “Arab Club” يوه څانګه جوړه شوه. عرب کلب د عرب ملتپالنې او حلبي سيمه ييزپالنې ګډه مفکوره درلوده. دې د سوريې د ملي يووالي مفکورې ته وده ورکړه او امير فيصل لپاره يې د يو سياسي ملاتړي بنسټ په توګه کار وکړ. د حلب ولايت د ولسمشريزې شورا مشر ابراهيم هنانيو، د حلب ولايت والي رشيد التايي، د حلب يو شتمن سوداګر نجيب بن زادي، حلبي ډاکتر عبدالرحمن الکايالي او د ښار مخکښ مسلمان عالم شېخ مسعود الکواکبي د عرب کلب د بنسټګرانو له ډلې څخه وو. &lt;ref name=&quot;Gelvin84&quot;&gt;Gelvin 1999, p. 84.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Khoury106&quot;&gt;Khoury 1987, p. 106.&lt;/ref&gt;

=== د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې ===
د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې د امير فيصل د لښکر سرتيري انطاکيه ته ننوتل او د ښار د عرب اوسېدونکو له لورې يې هرکلی وشو. د نومبر په وروستیو کې فرانسوي سرتېري د الکساندريتا خليج ساحل باندې پلي شول او د الکساندريتا ښار ته ننوتل، چې انطاکيه، الحمات او قېرقخان او الاموق سيمو کې يې د فرانسې ضد پاڅونونه هڅول. فرانسوي ځواکونو په ډسمبر کې انطاکيه ونيوله او د خپلې سترې کوماندانۍ پر حکومتي مرکز باندې يې د عرب بېرغ پر ځای د فرانسې بېرغ پورته کړ. پاڅونونو له ښار څخه د باندې سيمو کې دوام وکړ، چې د حربيا او القصير ګاونډ سيمې يې د بېلګې په توګه يادولی شو. &lt;ref name=&quot;Arsuzi586-87&quot;&gt;Arsuzi, ed. Sluglett and Weber 2010, pp. 586–587.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Neep109-10&quot;&gt;Neep 2012, pp. 109–110.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>874sx7qlh62x2g23qyxyupmfo40r0sx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جیمز برایس، لومړی وایکانټ برایس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63719</id>
    <revision>
      <id>284608</id>
      <timestamp>2022-08-18T09:33:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17471" xml:space="preserve">جیمز برایس د وړتیا نښان درلودونکی، د ویکتوریا لوړ شاهي نښان درلودونکی، د برېتانیې خصوصي شورا غړی، د شاهي شورا همکار او د شاهي اکاډمۍ همکار، (د ۱۸۳۸ کال د مې له ۱۰ – د ۱۹۲۲ کال د جنوري تر ۲۲) یو برېتانوی استاد، قانون پوه، تاریخ پوه او لیبرال سیاستوال ؤ. د کویت رابینز په وینا، نوموړی هغه لوړپوری دی چې د قانون، حکومت او تاریخ په برخه کې یې لېرو سیمو ته سفرونه کړي دي، د هغه تخصص د لوړو سیاسي مقامونو لامل شو چې په متحده ایالاتو کې د ۱۹۰۷ – ۱۹۱۳ پورې د سفیر په توګه د ده بریالۍ ونډې سره پای ته ورسېدل. د امریکا ګډې ګټې (in ''The American Commonwealth'' ) (۱۸۸۸) په کتاب، د امریکا د سیاست ژوره مطالعه، کې د هغه فکري نفوذ خورا لوی ؤ چې په برېتانیه او همدا راز په متحده ایالاتو کې یې  د امریکا په اړه پوهه رامنځته کړه.  &lt;ref&gt;Keith Robbins, &quot;History and politics: the career of James Bryce.&quot; ''Journal of Contemporary History'' 7.3 (1972): 37–52.&lt;/ref&gt;

== شالید او تعلیم   ==
برایس په  آلسټر کې د بیلفاسټ د انټریم ولسوالۍ په آرتر سټریټ کې زیږېدلی، د وایټ ابې د جیمز ینګ د لور، مارګریټ او جیمز برایس زوی ، پلار یې په حقوقو کې ډوکتورا درلوده او د لنډنډیري ولسوالۍ د کولرین څخه ؤ . د ژوند لومړني اته کلونه یې د خپل نیکه د وایټ ابې په استوګنځي کې تېر شول، چې ډېری وختونه يې په آرامه ښکلي ساحل کې د ساعتونه لپاره لوبې کولې. عنان برایس یې کوچنی ورور ؤ. هغه په بیلفاسټ اکاډمۍ، ګالسکو عالي ښوونځۍ، ګالسکو پوهنتون، هیډلبرګ پوهنتون او د آکسفورډ په ترنتټي کالج کې د خپل تره راوبین جان برایس تر پاملرنه لاندې زده کړې وکړې.   &lt;ref name=&quot;AnnanBryceODNB&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=49022|title=Bryce, (John) Annan|last=Russell|first=Iain F.|date=23 September 2004}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[H. A. L. Fisher|Fisher, H. A. L.]] (1927) [http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015069849670;seq=5;view=1up ''James Bryce: Viscount Bryce of Dechmont, O.M.''], [http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015069849688;seq=17;view=1up;num=iii Vol. 2], London resp. New York. p. 13&lt;/ref&gt;

هغه په ۱۸۶۲ کال کې د آکسفورډ د اوریل کالج غړی وټاکل شو او په ۱۸۶۷ کال کې د لنکن ان  محکمې وکالت ته ور وبلل شو. په هایډلبرګ پوهنتون کې یې زده کړو دې لامل شوې چې د آلمان تاریخي او حقوقي پوهې اوږد مهاله ستاینه ور په برخه کړه. هغه په &quot;ټوټونیکي آزادۍ&quot; باور درلود، هغه ګنګه مفکوره چې د آلمان، برېتانیې او متحده ایالاتو د یو بل سره د یوځای کولو لپاره جوړه شوې وه. د هغه په نظر متحده ایالات، برېتانوي سترواکي او آلمان &quot;طبیعي ملګري&quot; وو.   &lt;ref name=&quot;ODNBBryce&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=32141|title=Bryce, James, Viscount Bryce|last=Harvie|first=Christopher|author-link=Christopher Harvie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|first=Keith G.|last=Robbins|title=Lord Bryce and the First World War|journal=The Historical Journal|volume=10|issue=2|year=1967|pages=255–278|doi=10.1017/S0018246X00027473|s2cid=159537330}}&lt;/ref&gt;

== علمي مسلک   ==
برایس وکالت ته ومنل شو او د څو کلونه یې په لندن کې وکالت وکړ، خو ډېر ژر آکسفورډ ته بېرته وغوښتل شو چې د مدني قانون شاهي پروفیسور شي، دا دنده یې  د ۱۸۷۰ کال څخه تر ۱۸۹۳ کال پورې په غاړه لره. همدارنګه د ۱۸۷۰ کال څخه تر ۱۸۷۵ کال پورې د منچسټر په اونز کالج کې د حقوقو پروفیسور ؤ. هغه د ۱۸۶۴ کال په پیل کې د روم سپېڅلي سترواکۍ (Holy Roman Empire) کتاب په هلکه د هغه د کار له امله شهرت ترلاسه کړی ؤ.   &lt;ref name=&quot;noaharksearch&quot;&gt;[http://www.noahsarksearch.com/BryceJames/BryceJames.htm James Bryce]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Pollock, Frederick|author-link=Sir Frederick Pollock, 3rd Baronet|title=James Bryce|journal=The Quarterly Review|volume=237|date=April 1922|pages=400–414|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044092529320;view=1up;seq=422}}&lt;/ref&gt;

برایس په ۱۸۷۲ کال کې آیسلنډ ته سفر وکړ ترڅو د آیسلنډ د جګړو کیسو خاوره وګوري، ځکه چې هغه د نیال کیسې لوی مینه وال ؤ. په ۱۸۷۶ کال کې یې د روسیې له لارې د ارارات غره ته سفر وکړ، د ونو د شنې کېدو له کرښې څخه پورته لاړ او په لاس تراش شوي لرګي یوه ټوټه یې وموندله، چې ۴ فټ (۱،۲ متره) اوږد او۵  انچ (۱۳سانتي متره) ‌پرېړه وه. هغه ومنله چې دا سند د ارمني کلیسا باور سره سمون لري، چې یاده ټوټه د نوح د کښتۍ څخه وه او نور توضیحات یې وړاندې نه کړل.   &lt;ref name=&quot;noaharksearch3&quot;&gt;[http://www.noahsarksearch.com/BryceJames/BryceJames.htm James Bryce]&lt;/ref&gt;

برایس چې په ځانګړې توګه د ښځو لپاره د لوړو زده کړو غوښتونکی ؤ، په ۱۸۷۲ کال کې د ښځو د ټولو طبقو د تعلیم د ودې ملي اتحادیې مرکزي کمیټې (NUIEWC) سره یوځای شو.  

== د پارلمان غړی     ==
برایس چې په سیاست کې یو کلک لیبرال ؤ، په ۱۸۸۰ کال کې په لندن کې د ټاور هملټز ټاکنیزې حوزې لپاره اعوامو جرګې ته غړی وټاکل شو. په ۱۸۸۵ کال کې یې سویلي ابرډین ته راستون شو او په بریالیتوب سره په راتلونکو فرصتونو کې بیا وټاکل شو. نوموړی تر ۱۹۰۷ کال پورې د پارلمان غړی پاتې شوی.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=27995|date=15 February 1907|page=1066}}&lt;/ref&gt;

د برایس فکري توپیر او سیاسي زیارکښي د دې لامل شول چې د لیبرال ګوند ارزښتناک غړی شي. هغه د ۱۸۶۰ کال لسیزې په وروستیو کې د ثانوي زده کړو د شاهي کمیسیون رئیس په توګه خدمت وکړ. په ۱۸۸۵ کال کې د ویلیام ایورټ ګالډسټون په مشرۍ د بهرنیو چارو وزارت مرستیال وټاکل شو، خو ده د همغه کال په وروستیو کې په ټولټاکنو کې د لیبرالانو له ماتې وروسته یاده دنده خوشې کړه. په ۱۸۹۲ کال کې د ګالډسټون وروستۍ کابینه سره د دوک مېشته لانکاسټر صدراعظم په توګه یو ځای شو او په ورته وخت کې یې د خصوصۍ شورا له لوري لوړه وکړه.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26319|date=23 August 1892|page=4801}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26318|date=19 August 1892|page=4742}}&lt;/ref&gt;

ړ برایس په ۱۸۹۴ کال کې د لارډ روزبري په نوې کابینه کې د سوداګریز پلاوي رئیس وټاکل شو، خو هغه د ټولې لیبرال کابینې سره اړ شو چې راتلونکی کال یاده دنده پرېږدي. لیبرالان لس کاله له ریاست څخه بهر پاتې شول.&lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26518|date=1 June 1894|page=3181}}&lt;/ref&gt;

برایس سویلي افریقا ته له سفر وروسته، په ۱۸۹۷ کال کې د سویلي افریقا د اغېزو کتاب یو ټوک خپور کړ چې د بویر دوهمې جکړې په اړه د بحث پر مهال یې په لیبرال حلقو کې د پام وړ اغېره درلوده. ده د یاد کتاب مهمې برخې د سویلي افریقا وروستي تاریخ، د دې هېواد په اړه بېلابېلو ټولنیز او اقتصادي جزیاتو او د ګوند سره د سفر پرمهال خپلو تجربو ته ځانګړی کړ.   

برایس چې &quot; تر هغه دمه هم سخت دریځه&quot; ؤ، په ۱۹۰۵ کال کې د لومړي وزیر سر هنري کیمبل - بینرمن په کابینه کې د آیرلنډ لوی منشي وټاکل شو او ټول ۱۹۰۶ کال په دې دنده کې پاتې شو. برایس د تقاعد حقونو، د سوداګریزو شخړو قانون او د خلکو بیا توزیعي بودیجې په ګډون په ډېر شمېر ټولونیز اصلاحاتو باندې چې سوسیالیزم حکومت له لوري وړاندیز شوي وو، نیوکه وکړه، د ده په آند دې کار سوسیالیزم ته یې غیر ضروري امتیازات ورکول.   &lt;ref&gt;{{cite book|title=A Citizen of the World: The Life of James Bryce|url=https://books.google.com/books?id=S3JnAAAAMAAJ&amp;q=The+Life+of+James+Bryce+John+T.+Seaman+...+in+strength,+while+in+the+Trades+Disputes+Act,+Old+Age+Pensions,+and+the+so-called+People%27s+Budget,+the+Liberal+party+itself+had+made+what+to+Bryce+were+unwarranted+concessions+to+socialism.|publisher=I. B. Tauris|last=Seaman|first=John T.|date=2006|page=208|access-date=21 May 2016|isbn=978-1-84511-126-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ODNBBryce2&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=32141|title=Bryce, James, Viscount Bryce|last=Harvie|first=Christopher|author-link=Christopher Harvie}}&lt;/ref&gt;

== د امریکا ګډې ګټې   ==
برایس په امریکا کې د خپل کتاب، د امریکا ګډې ګټې (''The American Commonwealth'' ) (۱۸۸۸) له امله چې د یوه تاریخ پوه او د اساسي قانون پوه له نظره د متحده ایالاتو د بنسټونو یوه بشپړه څېړنه ده، وپېژندل شو. برایس په ډېر ځیر سره د الکسیس دي توکویل سفرونه چې په امریکا کې ولسواکي (''Democracy in America'') کتاب (۱۸۳۵ - ۱۸۴۰) یې لیکلی، بیا ژوندي کړل. توکویل د نولسمې پېړۍ په لومړیو کې د امریکا پر برابرپالنه ټینګار کړی ؤ، خو برایس د پراخې نابرابرۍ په موندلو خواشینی شو: &quot;شپېته کاله وړاندې په امریکا کې لویې شتمنۍ نه وې، لویې شتمنۍ کمې وې، بې وزلي نه وه. اوس لږ بې وزلي ... او د نړۍ د بل هر هېواد په پرتله یو شمېر ډېرې لویې شتمنۍ شته&quot; او &quot; د تعلیم په اړه ... احتمال لري چې د ابتدايه ښوونځیو زیاتوالی د اروپا په پرتله دا خلک ته هسکې ځای ته پورته کړي ... [اما] یوه زیاتېدونکې طبقه شته چې په غوره پوهنتونونو کې یې زده کړې کړې دي. داسې ښکاري چې [په دې برخه کې] په برابرۍ کمښت راغلی او نور به هم کموالی په کې راشي.&quot; دا اثر تر یوه حده د میشیګان پوهنتون رئیس جیمز بي. انجل او په هارورډ کې چارلس ډبلیو. ایلیټ او ایبټ لارنس لویل سره د رایس د نږدې ملګرتیا په پایله کې په پوهنتونونو کې په پراخه کچه وکارول شو. همدارنګه دا اثر د امریکایي لیکوالانو لپاره چې غوښتل یې د امریکا د تاریخ لید د مشخصاً د انګلو ساکسون په څېر مشهور کړي، یو مهم کتاب وګرځېد.   &lt;ref&gt;{{cite journal|first=Patrick M.|last=Kirkwood|title='Michigan Men' in the Philippines and the Limits of Self-Determination in the Progressive Era|journal=Michigan Historical Review|volume=40|issue=2|year=2014|pages=63–86 [p. 80]|doi=10.5342/michhistrevi.40.2.0063}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=Frank|last=Prochaska|title=Eminent Victorians on American Democracy: The View from Albion|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=2012|pages=97–98, 102|isbn=978-0-19-965379-9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;James, Viscount Bryce, ''The American Commonwealth'', p. 746&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Bryce, Viscount James|title=The American Commonwealth|chapter=Chapter CXI: Equality|volume=III|page=745}}&lt;/ref&gt;

== په متحده ایالاتو کې سفیر   ==
برایس د ۱۹۰۷ کال په فبروري کې په متحده ایالاتو کې سفیر وټاکل شو. هغه دا دنده تر ۱۹۱۳ کال پورې په غاړه لره او د انګلیس - امریکا د اړیکو او ملګرتیا په پیاوړتیا کې ډېر اغېزمن ؤ. د امریکایي سیاستوالو په منځ کې یې زیات شخصي ملګري پیدا کړل، لکه ولسمشر تئوډور روزویلټ. په واشنګټن کې د آلمان سفیر، ګراف هینریش وون برنسټوف وروسته وویل چې هغه څومره راحته ؤ چې برایس د لومړۍ نړیوالې جګړې په جریان کې د امریکا د پلوي توب لپاره د ده سیال نه ؤ، که څه هم برنسټورف د متحده ایالاتو سره تر ۱۹۱۷ کال پورې د جګړې د اعلان په مخنیوي کې مرسته وکړه.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=27995|date=15 February 1907|page=1065}}&lt;/ref&gt;

== اشرافي مقام   ==
برایس د سفارت څخه د خپلې تقاعدۍ او برېتانیې ته د بېرته راستنېدو وروسته، په ۱۹۱۴ کال کې د لانارک په ولسوالۍ کې وایکانټ برایس مقام ته ترفع وکړه. لذا د عیانو جرګې غړی شو، د دې جرګې واکونه د ۱۹۱۱ کال پارلماني قانون له خوا کم شوي وو.  &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=28797|date=30 January 1914|page=810}}&lt;/ref&gt;

== لومړۍ نړیواله جګړه  ==
د لومړۍ نړیوالې جګړې له پیلېدو وروسته، برایس ته د لومړي وزیر اچ. اچ. اسکویت له لوري دنده وسپارل شوه چې هغه څه چې وروسته د برایس راپور په نوم مشهور شو، ولیکي، په دې راپور کې یې په ​​بلجیم کې د آلمان ظلمونه بیان کړل. یاد راپور په ۱۹۱۵ کال کې خپور شو او د ملکي وګړو پر وړاندې یې د آلمان چلند غانده. د برایس روایت په بلجیم کې د امریکا د مرستو د کمیټې رئیس، ورنون لیمن کیلوګ له لوري تائید شو، ورنون نیویارک ټایمز ته وویل چې د آلمان پوځ سلګونه زره بلجیمي کارګران غلام کړي دي او په دې بهیر کې یې له زیاترو څخه ناوړه ګټه اخیستې او معیوب کړي یې دي.   &lt;ref&gt;Keith G. Robbins, &quot;Lord Bryce and the First World War.&quot; ''Historical Journal'' 10#2 (1967): 255–78. [http://www.jstor.org/stable/2637865 online].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Robbins, 1967.&lt;/ref&gt; 

برایس په عثماني ستوراکۍ کې په ځانګړې ډول په ۱۹۱۵ کال کې د ارمنیانو نسل وژنه په کلکه وغندله. برایس لومړنی کس ؤ چې د ۱۹۱۵ کال په جولای کې یې په دې موضوع باندې د عیانو جرګې په غونډه کې خبرې وکړې. وروسته یې د تاریخ پوه آرنولډ جې. ټوینبي په مرسته د عام وژنې یو مستند ریکارډ برابر کړ، چې په ۱۹۱۶ کال کې د برتانیې د حکومت له خوا د نیلي کتاب (Blue Book) په بڼه کې خپور شو. برایس په ۱۹۲۱ کې لیکلي چې په عثماني سترواکۍ کې د ارمنیانو نسل وژنې د آشوریانو د نفوس نیمایي برخه اخیستلې وه او په دوی باندې یې په مشابه ظلمونو لاس پورې کړی ؤ.&lt;ref name=&quot;Travis&quot;&gt;Travis, Hannibal. &quot;[https://ssrn.com/abstract=1809090 Genocide in the Middle East: The Ottoman Empire, Iraq, and Sudan].&quot; Durham, NC: ''Carolina Academic Press'', 2010, 2007, pp. 237–77, 293–294.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Travis2&quot;&gt;Travis, Hannibal. &quot;[http://utpjournals.metapress.com/content/yv544142p5rnx055/?p=91e7dbe895ec4cbf9eef0ad842fef76a&amp;pi=6 'Native Christians Massacred': The Ottoman Genocide of the Assyrians During World War I] {{webarchive|url=https://archive.today/20120716033637/http://utpjournals.metapress.com/content/yv544142p5rnx055/?p=91e7dbe895ec4cbf9eef0ad842fef76a&amp;pi=6|date=16 July 2012}}.&quot; ''Genocide Studies and Prevention'', Vol. 1, No. 3, December 2006, pp. 327–371. Retrieved 2 February 2010.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>ii7r0bn93ccu6iyp9cjgxf3nxs2vxwb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>284611</id>
      <parentid>284608</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17489" xml:space="preserve">{{Infobox person}}جیمز برایس د وړتیا نښان درلودونکی، د ویکتوریا لوړ شاهي نښان درلودونکی، د برېتانیې خصوصي شورا غړی، د شاهي شورا همکار او د شاهي اکاډمۍ همکار، (د ۱۸۳۸ کال د مې له ۱۰ – د ۱۹۲۲ کال د جنوري تر ۲۲) یو برېتانوی استاد، قانون پوه، تاریخ پوه او لیبرال سیاستوال ؤ. د کویت رابینز په وینا، نوموړی هغه لوړپوری دی چې د قانون، حکومت او تاریخ په برخه کې یې لېرو سیمو ته سفرونه کړي دي، د هغه تخصص د لوړو سیاسي مقامونو لامل شو چې په متحده ایالاتو کې د ۱۹۰۷ – ۱۹۱۳ پورې د سفیر په توګه د ده بریالۍ ونډې سره پای ته ورسېدل. د امریکا ګډې ګټې (in ''The American Commonwealth'' ) (۱۸۸۸) په کتاب، د امریکا د سیاست ژوره مطالعه، کې د هغه فکري نفوذ خورا لوی ؤ چې په برېتانیه او همدا راز په متحده ایالاتو کې یې  د امریکا په اړه پوهه رامنځته کړه.  &lt;ref&gt;Keith Robbins, &quot;History and politics: the career of James Bryce.&quot; ''Journal of Contemporary History'' 7.3 (1972): 37–52.&lt;/ref&gt;

== شالید او تعلیم   ==
برایس په  آلسټر کې د بیلفاسټ د انټریم ولسوالۍ په آرتر سټریټ کې زیږېدلی، د وایټ ابې د جیمز ینګ د لور، مارګریټ او جیمز برایس زوی ، پلار یې په حقوقو کې ډوکتورا درلوده او د لنډنډیري ولسوالۍ د کولرین څخه ؤ . د ژوند لومړني اته کلونه یې د خپل نیکه د وایټ ابې په استوګنځي کې تېر شول، چې ډېری وختونه يې په آرامه ښکلي ساحل کې د ساعتونه لپاره لوبې کولې. عنان برایس یې کوچنی ورور ؤ. هغه په بیلفاسټ اکاډمۍ، ګالسکو عالي ښوونځۍ، ګالسکو پوهنتون، هیډلبرګ پوهنتون او د آکسفورډ په ترنتټي کالج کې د خپل تره راوبین جان برایس تر پاملرنه لاندې زده کړې وکړې.   &lt;ref name=&quot;AnnanBryceODNB&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=49022|title=Bryce, (John) Annan|last=Russell|first=Iain F.|date=23 September 2004}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[H. A. L. Fisher|Fisher, H. A. L.]] (1927) [http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015069849670;seq=5;view=1up ''James Bryce: Viscount Bryce of Dechmont, O.M.''], [http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015069849688;seq=17;view=1up;num=iii Vol. 2], London resp. New York. p. 13&lt;/ref&gt;

هغه په ۱۸۶۲ کال کې د آکسفورډ د اوریل کالج غړی وټاکل شو او په ۱۸۶۷ کال کې د لنکن ان  محکمې وکالت ته ور وبلل شو. په هایډلبرګ پوهنتون کې یې زده کړو دې لامل شوې چې د آلمان تاریخي او حقوقي پوهې اوږد مهاله ستاینه ور په برخه کړه. هغه په &quot;ټوټونیکي آزادۍ&quot; باور درلود، هغه ګنګه مفکوره چې د آلمان، برېتانیې او متحده ایالاتو د یو بل سره د یوځای کولو لپاره جوړه شوې وه. د هغه په نظر متحده ایالات، برېتانوي سترواکي او آلمان &quot;طبیعي ملګري&quot; وو.   &lt;ref name=&quot;ODNBBryce&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=32141|title=Bryce, James, Viscount Bryce|last=Harvie|first=Christopher|author-link=Christopher Harvie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|first=Keith G.|last=Robbins|title=Lord Bryce and the First World War|journal=The Historical Journal|volume=10|issue=2|year=1967|pages=255–278|doi=10.1017/S0018246X00027473|s2cid=159537330}}&lt;/ref&gt;

== علمي مسلک   ==
برایس وکالت ته ومنل شو او د څو کلونه یې په لندن کې وکالت وکړ، خو ډېر ژر آکسفورډ ته بېرته وغوښتل شو چې د مدني قانون شاهي پروفیسور شي، دا دنده یې  د ۱۸۷۰ کال څخه تر ۱۸۹۳ کال پورې په غاړه لره. همدارنګه د ۱۸۷۰ کال څخه تر ۱۸۷۵ کال پورې د منچسټر په اونز کالج کې د حقوقو پروفیسور ؤ. هغه د ۱۸۶۴ کال په پیل کې د روم سپېڅلي سترواکۍ (Holy Roman Empire) کتاب په هلکه د هغه د کار له امله شهرت ترلاسه کړی ؤ.   &lt;ref name=&quot;noaharksearch&quot;&gt;[http://www.noahsarksearch.com/BryceJames/BryceJames.htm James Bryce]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Pollock, Frederick|author-link=Sir Frederick Pollock, 3rd Baronet|title=James Bryce|journal=The Quarterly Review|volume=237|date=April 1922|pages=400–414|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044092529320;view=1up;seq=422}}&lt;/ref&gt;

برایس په ۱۸۷۲ کال کې آیسلنډ ته سفر وکړ ترڅو د آیسلنډ د جګړو کیسو خاوره وګوري، ځکه چې هغه د نیال کیسې لوی مینه وال ؤ. په ۱۸۷۶ کال کې یې د روسیې له لارې د ارارات غره ته سفر وکړ، د ونو د شنې کېدو له کرښې څخه پورته لاړ او په لاس تراش شوي لرګي یوه ټوټه یې وموندله، چې ۴ فټ (۱،۲ متره) اوږد او۵  انچ (۱۳سانتي متره) ‌پرېړه وه. هغه ومنله چې دا سند د ارمني کلیسا باور سره سمون لري، چې یاده ټوټه د نوح د کښتۍ څخه وه او نور توضیحات یې وړاندې نه کړل.   &lt;ref name=&quot;noaharksearch3&quot;&gt;[http://www.noahsarksearch.com/BryceJames/BryceJames.htm James Bryce]&lt;/ref&gt;

برایس چې په ځانګړې توګه د ښځو لپاره د لوړو زده کړو غوښتونکی ؤ، په ۱۸۷۲ کال کې د ښځو د ټولو طبقو د تعلیم د ودې ملي اتحادیې مرکزي کمیټې (NUIEWC) سره یوځای شو.  

== د پارلمان غړی     ==
برایس چې په سیاست کې یو کلک لیبرال ؤ، په ۱۸۸۰ کال کې په لندن کې د ټاور هملټز ټاکنیزې حوزې لپاره اعوامو جرګې ته غړی وټاکل شو. په ۱۸۸۵ کال کې یې سویلي ابرډین ته راستون شو او په بریالیتوب سره په راتلونکو فرصتونو کې بیا وټاکل شو. نوموړی تر ۱۹۰۷ کال پورې د پارلمان غړی پاتې شوی.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=27995|date=15 February 1907|page=1066}}&lt;/ref&gt;

د برایس فکري توپیر او سیاسي زیارکښي د دې لامل شول چې د لیبرال ګوند ارزښتناک غړی شي. هغه د ۱۸۶۰ کال لسیزې په وروستیو کې د ثانوي زده کړو د شاهي کمیسیون رئیس په توګه خدمت وکړ. په ۱۸۸۵ کال کې د ویلیام ایورټ ګالډسټون په مشرۍ د بهرنیو چارو وزارت مرستیال وټاکل شو، خو ده د همغه کال په وروستیو کې په ټولټاکنو کې د لیبرالانو له ماتې وروسته یاده دنده خوشې کړه. په ۱۸۹۲ کال کې د ګالډسټون وروستۍ کابینه سره د دوک مېشته لانکاسټر صدراعظم په توګه یو ځای شو او په ورته وخت کې یې د خصوصۍ شورا له لوري لوړه وکړه.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26319|date=23 August 1892|page=4801}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26318|date=19 August 1892|page=4742}}&lt;/ref&gt;

ړ برایس په ۱۸۹۴ کال کې د لارډ روزبري په نوې کابینه کې د سوداګریز پلاوي رئیس وټاکل شو، خو هغه د ټولې لیبرال کابینې سره اړ شو چې راتلونکی کال یاده دنده پرېږدي. لیبرالان لس کاله له ریاست څخه بهر پاتې شول.&lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=26518|date=1 June 1894|page=3181}}&lt;/ref&gt;

برایس سویلي افریقا ته له سفر وروسته، په ۱۸۹۷ کال کې د سویلي افریقا د اغېزو کتاب یو ټوک خپور کړ چې د بویر دوهمې جکړې په اړه د بحث پر مهال یې په لیبرال حلقو کې د پام وړ اغېره درلوده. ده د یاد کتاب مهمې برخې د سویلي افریقا وروستي تاریخ، د دې هېواد په اړه بېلابېلو ټولنیز او اقتصادي جزیاتو او د ګوند سره د سفر پرمهال خپلو تجربو ته ځانګړی کړ.   

برایس چې &quot; تر هغه دمه هم سخت دریځه&quot; ؤ، په ۱۹۰۵ کال کې د لومړي وزیر سر هنري کیمبل - بینرمن په کابینه کې د آیرلنډ لوی منشي وټاکل شو او ټول ۱۹۰۶ کال په دې دنده کې پاتې شو. برایس د تقاعد حقونو، د سوداګریزو شخړو قانون او د خلکو بیا توزیعي بودیجې په ګډون په ډېر شمېر ټولونیز اصلاحاتو باندې چې سوسیالیزم حکومت له لوري وړاندیز شوي وو، نیوکه وکړه، د ده په آند دې کار سوسیالیزم ته یې غیر ضروري امتیازات ورکول.   &lt;ref&gt;{{cite book|title=A Citizen of the World: The Life of James Bryce|url=https://books.google.com/books?id=S3JnAAAAMAAJ&amp;q=The+Life+of+James+Bryce+John+T.+Seaman+...+in+strength,+while+in+the+Trades+Disputes+Act,+Old+Age+Pensions,+and+the+so-called+People%27s+Budget,+the+Liberal+party+itself+had+made+what+to+Bryce+were+unwarranted+concessions+to+socialism.|publisher=I. B. Tauris|last=Seaman|first=John T.|date=2006|page=208|access-date=21 May 2016|isbn=978-1-84511-126-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ODNBBryce2&quot;&gt;{{Cite ODNB|id=32141|title=Bryce, James, Viscount Bryce|last=Harvie|first=Christopher|author-link=Christopher Harvie}}&lt;/ref&gt;

== د امریکا ګډې ګټې   ==
برایس په امریکا کې د خپل کتاب، د امریکا ګډې ګټې (''The American Commonwealth'' ) (۱۸۸۸) له امله چې د یوه تاریخ پوه او د اساسي قانون پوه له نظره د متحده ایالاتو د بنسټونو یوه بشپړه څېړنه ده، وپېژندل شو. برایس په ډېر ځیر سره د الکسیس دي توکویل سفرونه چې په امریکا کې ولسواکي (''Democracy in America'') کتاب (۱۸۳۵ - ۱۸۴۰) یې لیکلی، بیا ژوندي کړل. توکویل د نولسمې پېړۍ په لومړیو کې د امریکا پر برابرپالنه ټینګار کړی ؤ، خو برایس د پراخې نابرابرۍ په موندلو خواشینی شو: &quot;شپېته کاله وړاندې په امریکا کې لویې شتمنۍ نه وې، لویې شتمنۍ کمې وې، بې وزلي نه وه. اوس لږ بې وزلي ... او د نړۍ د بل هر هېواد په پرتله یو شمېر ډېرې لویې شتمنۍ شته&quot; او &quot; د تعلیم په اړه ... احتمال لري چې د ابتدايه ښوونځیو زیاتوالی د اروپا په پرتله دا خلک ته هسکې ځای ته پورته کړي ... [اما] یوه زیاتېدونکې طبقه شته چې په غوره پوهنتونونو کې یې زده کړې کړې دي. داسې ښکاري چې [په دې برخه کې] په برابرۍ کمښت راغلی او نور به هم کموالی په کې راشي.&quot; دا اثر تر یوه حده د میشیګان پوهنتون رئیس جیمز بي. انجل او په هارورډ کې چارلس ډبلیو. ایلیټ او ایبټ لارنس لویل سره د رایس د نږدې ملګرتیا په پایله کې په پوهنتونونو کې په پراخه کچه وکارول شو. همدارنګه دا اثر د امریکایي لیکوالانو لپاره چې غوښتل یې د امریکا د تاریخ لید د مشخصاً د انګلو ساکسون په څېر مشهور کړي، یو مهم کتاب وګرځېد.   &lt;ref&gt;{{cite journal|first=Patrick M.|last=Kirkwood|title='Michigan Men' in the Philippines and the Limits of Self-Determination in the Progressive Era|journal=Michigan Historical Review|volume=40|issue=2|year=2014|pages=63–86 [p. 80]|doi=10.5342/michhistrevi.40.2.0063}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=Frank|last=Prochaska|title=Eminent Victorians on American Democracy: The View from Albion|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=2012|pages=97–98, 102|isbn=978-0-19-965379-9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;James, Viscount Bryce, ''The American Commonwealth'', p. 746&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Bryce, Viscount James|title=The American Commonwealth|chapter=Chapter CXI: Equality|volume=III|page=745}}&lt;/ref&gt;

== په متحده ایالاتو کې سفیر   ==
برایس د ۱۹۰۷ کال په فبروري کې په متحده ایالاتو کې سفیر وټاکل شو. هغه دا دنده تر ۱۹۱۳ کال پورې په غاړه لره او د انګلیس - امریکا د اړیکو او ملګرتیا په پیاوړتیا کې ډېر اغېزمن ؤ. د امریکایي سیاستوالو په منځ کې یې زیات شخصي ملګري پیدا کړل، لکه ولسمشر تئوډور روزویلټ. په واشنګټن کې د آلمان سفیر، ګراف هینریش وون برنسټوف وروسته وویل چې هغه څومره راحته ؤ چې برایس د لومړۍ نړیوالې جګړې په جریان کې د امریکا د پلوي توب لپاره د ده سیال نه ؤ، که څه هم برنسټورف د متحده ایالاتو سره تر ۱۹۱۷ کال پورې د جګړې د اعلان په مخنیوي کې مرسته وکړه.   &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=27995|date=15 February 1907|page=1065}}&lt;/ref&gt;

== اشرافي مقام   ==
برایس د سفارت څخه د خپلې تقاعدۍ او برېتانیې ته د بېرته راستنېدو وروسته، په ۱۹۱۴ کال کې د لانارک په ولسوالۍ کې وایکانټ برایس مقام ته ترفع وکړه. لذا د عیانو جرګې غړی شو، د دې جرګې واکونه د ۱۹۱۱ کال پارلماني قانون له خوا کم شوي وو.  &lt;ref&gt;{{London Gazette|issue=28797|date=30 January 1914|page=810}}&lt;/ref&gt;

== لومړۍ نړیواله جګړه  ==
د لومړۍ نړیوالې جګړې له پیلېدو وروسته، برایس ته د لومړي وزیر اچ. اچ. اسکویت له لوري دنده وسپارل شوه چې هغه څه چې وروسته د برایس راپور په نوم مشهور شو، ولیکي، په دې راپور کې یې په ​​بلجیم کې د آلمان ظلمونه بیان کړل. یاد راپور په ۱۹۱۵ کال کې خپور شو او د ملکي وګړو پر وړاندې یې د آلمان چلند غانده. د برایس روایت په بلجیم کې د امریکا د مرستو د کمیټې رئیس، ورنون لیمن کیلوګ له لوري تائید شو، ورنون نیویارک ټایمز ته وویل چې د آلمان پوځ سلګونه زره بلجیمي کارګران غلام کړي دي او په دې بهیر کې یې له زیاترو څخه ناوړه ګټه اخیستې او معیوب کړي یې دي.   &lt;ref&gt;Keith G. Robbins, &quot;Lord Bryce and the First World War.&quot; ''Historical Journal'' 10#2 (1967): 255–78. [http://www.jstor.org/stable/2637865 online].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Robbins, 1967.&lt;/ref&gt; 

برایس په عثماني ستوراکۍ کې په ځانګړې ډول په ۱۹۱۵ کال کې د ارمنیانو نسل وژنه په کلکه وغندله. برایس لومړنی کس ؤ چې د ۱۹۱۵ کال په جولای کې یې په دې موضوع باندې د عیانو جرګې په غونډه کې خبرې وکړې. وروسته یې د تاریخ پوه آرنولډ جې. ټوینبي په مرسته د عام وژنې یو مستند ریکارډ برابر کړ، چې په ۱۹۱۶ کال کې د برتانیې د حکومت له خوا د نیلي کتاب (Blue Book) په بڼه کې خپور شو. برایس په ۱۹۲۱ کې لیکلي چې په عثماني سترواکۍ کې د ارمنیانو نسل وژنې د آشوریانو د نفوس نیمایي برخه اخیستلې وه او په دوی باندې یې په مشابه ظلمونو لاس پورې کړی ؤ.&lt;ref name=&quot;Travis&quot;&gt;Travis, Hannibal. &quot;[https://ssrn.com/abstract=1809090 Genocide in the Middle East: The Ottoman Empire, Iraq, and Sudan].&quot; Durham, NC: ''Carolina Academic Press'', 2010, 2007, pp. 237–77, 293–294.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Travis2&quot;&gt;Travis, Hannibal. &quot;[http://utpjournals.metapress.com/content/yv544142p5rnx055/?p=91e7dbe895ec4cbf9eef0ad842fef76a&amp;pi=6 'Native Christians Massacred': The Ottoman Genocide of the Assyrians During World War I] {{webarchive|url=https://archive.today/20120716033637/http://utpjournals.metapress.com/content/yv544142p5rnx055/?p=91e7dbe895ec4cbf9eef0ad842fef76a&amp;pi=6|date=16 July 2012}}.&quot; ''Genocide Studies and Prevention'', Vol. 1, No. 3, December 2006, pp. 327–371. Retrieved 2 February 2010.&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>pqd8zh699gqc238gwdgw2fyu3nupgyj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>شمالي کوريا او د ډله ييزې وېجاړۍ وسلې</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63720</id>
    <revision>
      <id>284609</id>
      <timestamp>2022-08-18T09:37:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>حجاوي (بيت الحكمة)</username>
        <id>25655</id>
      </contributor>
      <comment>This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23082" xml:space="preserve">

شمالي کوريا د فوځي ذروي وسلو پروګرام لري او اټکل شوي دي، چې تر ۲۰۲۰ ز کال پورې له ۳۰ څخه تر ۴۰ پورې د ذروي وسلو يو ساتنځای يا وسله تون او په کال کې له شپږ څخه تر اوه ذروي وسلو لپاره د فيزايل په نوم د هغو موادو پوره توليد لري، چې د اتومي له منځه تلنې لړۍ د غبرګون ساتلو توان لري. شمالي کوريا د کيمياوي او بيولوژيکي وسلو د پام کچه هم زېرمه کړې ده. په ۲۰۰۳ ز کال کې شمالي کوريا د ذروي وسلو د نه خپرولو له تړون “Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT)” څخه په شا شو. له ۲۰۰۶ز کال راهيسې ياد هېواد په زياتېدونکې کچه د شپږ ذروي ازمايښتونو يوه لړۍ تر سره کوي، چې له امله يې پر ځان د بنديزونو لړۍ نوره هم پورته کوي. &lt;ref name=&quot;DOD-DPRK-2012&quot;&gt;{{cite report|url=https://www.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/Military_and_Security_Developments_Involving_the_Democratic_Peoples_Republic_of_Korea_2015.PDF|title=Military and Security Developments Involving the Democratic People's Republic of Korea: A Report to Congress Pursuant to the National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2012|publisher=U.S. Department of Defense|year=2012|pages=21–22|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170225131506/https://www.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/Military_and_Security_Developments_Involving_the_Democratic_Peoples_Republic_of_Korea_2015.PDF|archive-date=February 25, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ACAJune&quot;&gt;[https://www.armscontrol.org/factsheets/Nuclearweaponswhohaswhat Nuclear Weapons: Who Has What at a Glance], [[Arms Control Association]] (updated August 2020)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/10/nkorea.treaty/|title=North Korea leaves nuclear pact|date=January 10, 2003|publisher=CNN.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160206162210/http://www.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/10/nkorea.treaty/|archive-date=February 6, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nti.org/learn/countries/north-korea/ North Korea: Overview], [[Nuclear Threat Initiative]] (last updated May 2019).&lt;/ref&gt;

== تاريخچه ==
شمالي کوريا له ۱۹۵۰ زلسيزې راهيسې د ذروي وسلو جوړولو برخه کې لېوالتيا وښودله. ذروي خپرونه نږدې ۱۹۶۲ز کال ته ورګرځېدلی شي، چې شمالي کوريا په کې ځان هغه څه ته ژمن کړ، چې “all fortressization” يا ټول-فوځي سنګر جوړونه يې باله، چې د نن ورځ د سترې فوځي شوې شمالي کوريا پيل و. په ۱۹۶۳ز کال کې شمالي کوريا د ذروي وسلو د جوړولو برخه کې له شوروي اتحاد څخه د مرستې غوښتنه وکړه، مګر ونه منل شوه. شوروي اتحاد له شمالي کوريا سره د ذروي پوهانو د روزلو په ګډون، د سوله ييزې انرژۍ د پروګرام رامنځته کولو کې مرسته کول ومنل. وروسته چين له خپلو ذروي ازمايښتونو څخه وروسته په ورته ډول د شمالي کوريا ورته غوښتنې رد کړې.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/9781108562225/type/book|title=On the Brink: Trump, Kim, and the Threat of Nuclear War|last=Jackson|first=Van|date=2018|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781108562225|edition=1|page=23|doi=10.1017/9781108562225.002|s2cid=226885565}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite Q|Q97341972}}&lt;!-- These 5 things help make sense of North Korea’s nuclear tests and missile launch--&gt;.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;globalsecurity&quot;&gt;{{cite web |author=John Pike |title=Nuclear Weapons Program |url=http://www.globalsecurity.org/wmd/world/dprk/nuke.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100302143552/http://www.globalsecurity.org/wmd/world/dprk/nuke.htm |archive-date=March 2, 2010 |publisher=globalsecurity.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jaebong-2009&quot;&gt;{{cite journal|url=http://www.japanfocus.org/-Lee-Jae_Bong/3053|title=U.S. Deployment of Nuclear Weapons in 1950s South Korea &amp; North Korea's Nuclear Development: Toward Denuclearization of the Korean Peninsula (English version)|author=Lee Jae-Bong|journal=The Asia-Pacific Journal|quote=December 15, 2008 (Korean) February 17, 2009 (English)|access-date=April 4, 2012}}&lt;/ref&gt;

شوروي انجنيرانو د يونګبيون د ذروي پوهنيزې څېړنې مرکز (Yongbyon Nuclear Scientific Research Center) په جوړښت کې برخه واخېسته او ۱۹۶۳ز کال کې يې د “IRT-2000” څېړنيز غبرګون ښودونکي “research reactor” جوړول پيل کړل، چې په ۱۹۶۵ز کال کې عملياتي شو او په ۱۹۷۴ز کال کې “8 MW” لوړ شو. شمالي کوريا په ۱۹۷۹ز کال کې په يونګبيون کې د يو بل څېړنيز رياکتور او همدار راز د يوې فلز لرونکې مادې د پروسس ماشين او د سون سيخ “fuel rod” جوړونې ماشين جوړول پيل کړل. &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;James Clay Moltz and Alexandre Y. Mansourov (eds.): ''[https://books.google.com/books/about/The_North_Korean_Nuclear_Program.html?id=4nQnVvgnzsAC The North Korean Nuclear Program]''. Routledge, 2000. {{ISBN|0-415-92369-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=July 30, 1996 |title=Research Reactor Details – IRT-DPRK |url=http://www.iaea.org/cgi-bin/rrdb.page.pl/rrdeta.htm?country=KP&amp;site=IRT-DPRK&amp;facno=258 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121005132603/http://www.iaea.org/cgi-bin/rrdb.page.pl/rrdeta.htm?country=KP&amp;site=IRT-DPRK&amp;facno=258 |archive-date=October 5, 2012 |access-date=February 14, 2007 |publisher=International Atomic Energy Agency}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Archived copy |url=http://www.znf.uni-hamburg.de/MasterSchoeppner.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140102193525/http://www.znf.uni-hamburg.de/MasterSchoeppner.pdf |archive-date=January 2, 2014 |access-date=September 1, 2013}}&lt;/ref&gt;

د شمالي کوريا د ذروي وسلو د خپرونې نېټه ۱۹۸۰ز لسيزې ته رسېږي. دې هېواد چې د ذروي انرژۍ پر عملي کارونو او د ذروي وسلې د رامنځه کولو د سيستم پر بشپړونه باندې يې تمرکز کاوه، د يورانيم جوړونې او له يو حالت څخه بل ته د هغه د اړونې لپاره د اسانتياوو برابرول پيل کړل او د لوړې چاودېدونکې “high explosive” چاودنې ازمايښتونه يې تر سره کړل. ياد هېواد په ۱۹۸۵ز کال کې “NPT” تصويب کړ، مګر تر ۱۹۹۲ز کال پورې د اتومي انرژۍ له نړيوالې استازولۍ “IAEA” سره يې د اړينې ساتنې تړون ته غاړه کېنښوده. د ۱۹۹۳ز کال په لومړيو کې په داسې حال کې چې د شمالي کوريا لومړنۍ اعلاميه يې باوري کوله، “IAEA” پرېکړه وکړه، چې د اعلاميې د نابشپړتيا په اړه پياوړي ثبوت شتون درلود. کله چې شمالي کوريا غوښتل شوې ځانګړې پلټنه ونه منله، IAEA” يې د ملګرو ملتونو د امنيت شورا ته د نه منلو په اړه راپور ورکړ. شمالي کوريا په ۱۹۹۳ز کال کې له NPT څخه خپل وتل يا شاتګ اعلان کړ، مګر د اغېز کولو تر وخته يې دا شاتګ وځنډوه. &lt;ref name=&quot;IAEAfactsheet2003&quot;&gt;{{cite web |title=Fact Sheet on DPRK Nuclear Safeguards |url=http://www.iaea.org/newscenter/focus/iaeadprk/fact_sheet_may2003.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130901231820/http://www.iaea.org/newscenter/focus/iaeadprk/fact_sheet_may2003.shtml |archive-date=September 1, 2013 |work=iaea.org}}&lt;/ref&gt;

د ۱۹۹۴زکال د هوکړه شوي چارچوکاټ “Agreed Framework” له مخې د متحده ايالتونو حکومت د شمالي کوريا د بې وسلې کولو بدل کې دې هېواد ته د اوبو د دوه سپکو رياکتورونو د برابرولو هوکړه وکړه. دا ډول رياکتورونه د شمالي کوريا د متوسط ګرافيت رياکتورونو په پرتله د خپرولو ډېر ضد ګڼل کېږي، مګر د زياتوالي مخنيونکي نه دي. هوکړه شوی چارچوکاټ د کلينټن د ولسمشرۍ پر مهال د جمهوري غوښتونکي کانګرس له لورې ځکه کمزوری شو، چې کانګرس له شمالي کوريا سره تړون له منځه وېوړ، دې هېواد باندې يې نوي بنديزونه ولګول او شمالي کوريا ته د کلينټن ادارې د مرسته کولو مخه يې ونيوله، چې د هوکړه شوي چوکاټ برخه وه. د ياد چارچوکاټ پلي کول کمزوري شول او په ۲۰۰۲ ز کال کې بېلابېلو برخو کې مات شو، چې هر اړخ يې د ناکامۍ پړه پر بل اړخ اچوله. په ۲۰۰۲ ز کال کې پاکستان اجازه ورکړې وه، چې شمالي کوريا د ۱۹۹۰ز لسيزې په وروستيو کې د پاکستان ذروي تکنالوژۍ ته لاسرسی تر لاسه کړی و. &lt;ref&gt;[http://www.armscontrol.org/factsheets/agreedframework The U.S.-North Korean Agreed Framework at a Glance] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101201065709/http://www.armscontrol.org/factsheets/agreedframework|date=December 1, 2010}} Fact Sheet, Arms Control Association.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=May 9, 2003 |title=The two faces of Rumsfeld |url=https://www.theguardian.com/world/2003/may/09/nuclear.northkorea |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161201172536/https://www.theguardian.com/world/2003/may/09/nuclear.northkorea |archive-date=December 1, 2016 |access-date=December 17, 2016 |website=[[TheGuardian.com]]}} additional text.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=October 21, 1994 |title=Non-Proliferation Treaty |url=http://dosfan.lib.uic.edu/acda/factshee/wmd/nuclear/npt/dprk.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120306030123/http://dosfan.lib.uic.edu/acda/factshee/wmd/nuclear/npt/dprk.htm |archive-date=March 6, 2012 |access-date=March 1, 2012 |publisher=Dosfan.lib.uic.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/1908571.stm|title=US grants N Korea nuclear funds|date=April 3, 2002|access-date=November 28, 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090609102529/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/1908571.stm|archive-date=June 9, 2009}} additional text.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/9781108562225/type/book|title=On the Brink: Trump, Kim, and the Threat of Nuclear War|last=Jackson|first=Van|date=2018|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781108562225|edition=1|pages=31–32|doi=10.1017/9781108562225.002|s2cid=226885565}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Washington Post]], &quot;North 'bribed its way to nuclear statehood'&quot;, ''[[Japan Times]]'', July 8, 2011, p. 4.&lt;/ref&gt;

د پاکستان، ليبيا او په خپله د شمالي کوريا له لورې څو ځلې د منلو (اعترافونو) پر بنسټ متحده ايالتونو شمالي کوريا په غاړه نه ايښودلو تورنه کړه او د تېلو ورلېږد يې ودراوه. شمالي کوريا وروسته ادعا وکړه، چې د ګناه عمومي منښت يې په شعوري ډول ناسم ژباړل شوی دی. د ۲۰۰۲ ز کال په پای کې دا هېواد له هوکړه شوي چارچوکاټ څخه په رسمي ډول وتلی و. 

په ۲۰۰۳ زکال کې شمالي کوريا يو ځل بيا د ذروي وسلو د نه خپراوي له تړون څخه په شا شو. په ۲۰۰۵ زکال کې يې د ذروي وسلو درلودلو ته اجازه ورکړه، مګر د ذروي پروګرام د بندولو ژمنه يې وکړه. &lt;ref name=&quot;IAEAfactsheet20032&quot;&gt;{{cite web |title=Fact Sheet on DPRK Nuclear Safeguards |url=http://www.iaea.org/newscenter/focus/iaeadprk/fact_sheet_may2003.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130901231820/http://www.iaea.org/newscenter/focus/iaeadprk/fact_sheet_may2003.shtml |archive-date=September 1, 2013 |work=iaea.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,146950,00.html|title=North Korea Confirms It Has Nuclear Weapons|publisher=Fox News|access-date=March 8, 2013|date=February 11, 2005|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130526074536/http://www.foxnews.com/story/0%2C2933%2C146950%2C00.html|archive-date=May 26, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2005/sep/20/northkorea|title=North Korea vows to abandon nuclear weapons project|work=The Guardian|date=September 20, 2005|access-date=March 8, 2013|location=London|first1=Ian|last1=Traynor|first2=Jonathan|last2=Watts|first3=Julian|last3=Borger|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130829180016/http://www.theguardian.com/world/2005/sep/20/northkorea|archive-date=August 29, 2013}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۰۶ز کال د اکتوبر په ۹ دې هېواد اعلان وکړ، چې په برياليتوب سره يې خپل لومړنی ذروي ازمايښت تر سره کړی دی. تر ځمکې لاندې ذروي چاودنه موندل شوې وه، چې حاصل يې له يو کېلوټن څخه لږ اټکل شوی و او يو څه راديواکتيف وتنۍ هم موندل شوې وه. د ۲۰۰۷ زکال د جنوري په ۶ د شمالي کوريا حکومت د دې سربېره د ذروي وسلو درلودل تاييد کړل. &lt;ref name=&quot;radioactive&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/10/13/AR2006101300576.html|title=U.S.: Test Points to N. Korea Nuke Blast|date=October 13, 2006|newspaper=The Washington Post|last2=Gearan|first2=Anne|first1=Robert|last1=Burns|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161227130708/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/10/13/AR2006101300576.html|archive-date=December 27, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nukeconfirmed&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601101&amp;sid=aO7kW.RjqqaE&amp;refer=japan|title=North Korea Nuclear Test Confirmed by U.S. Intelligence Agency|date=October 16, 2006|publisher=Bloomberg|access-date=October 16, 2006|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930030836/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601101&amp;sid=aO7kW.RjqqaE&amp;refer=japan|archive-date=September 30, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ntest1&quot;&gt;[http://www.johnstonsarchive.net/nuclear/dprk-ntest.html North Korea's first nuclear test] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130902215347/http://www.johnstonsarchive.net/nuclear/dprk-ntest.html|date=September 2, 2013}} Yield estimates section&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jan 6th 2007&quot;&gt;{{cite news|title=Usher in a great heyday of Songun Korea full of confidence in victory|date=January 6, 2007|newspaper=The Pyongyang Times|page=1}}&lt;/ref&gt;

شمالي کوريا د ۲۰۰۷ ز کال د مارچ به ۱۷ نېټه د ذروي وسلو په اړه نړيوالو خبرو اترو کې استازو ته وويل، چې دې هېواد د خپل اصلي ذروي اسانتيا بندولو ته چمتووالی نيوه. تړون د شپږ ډلې [هېوادونو] د خبرو اترو له يوې لړۍ څخه وروسته وشو، چې شمالي کوريا، سويلي کوريا، چين، روسيه، جاپان او متحده ايالتونه يې رانغاړل؛ متحده ايالتونو په ۲۰۰۳ ز کال کې دا چاره پيل کړه. د تړون له مخې د شمالي کوريا د ذروي خپرونو يو لښتليک سپارل کېږي او ذروي اسانتيا به د سون توکو د مرستې او متحده ايالتونو او جاپان سره د اړيکو د عادي کولو په اړه د خبرو اترو بدل کې درول کېږي. دا برخه له متحده ايالتونو سره د بانکو دلتا اسیا “Banco Delta Asia” پر سر د شخړې له امله له اپرېل څخه وځنډول شوه، مګر د جولای په ۱۴ د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ پلټونکو د شمالي کوريا د يونګبيون ذروي رياکتور بندېدل تاييد کړل او ورپسې دې هېواد د مرستو تر لاسه کول پيل کړل. ياد تړون په ۲۰۰۹ ز کال کې د شمالي کوريا له لورې د يوې سپوږمکۍ له توغولو څخه وروسته وپاشل شو. &lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6900184.stm|title=UN confirms N Korea nuclear halt|work=BBC News|access-date=July 16, 2007|date=July 16, 2007|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20070827185153/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6900184.stm|archive-date=August 27, 2007}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۰۹ زکال اپرېل کې راپورونو څرګنده کړه، چې شمالي کوريا په بشپړ ډول چمتو ذروي ځواک دی؛ دا هغه نظر و چې د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ د رئيس جنرال محمد البرادي له لورې شريک شو. د ۲۰۰۹ زکال د می په ۲۵ شمالي کوريا دويم ذروي ازمايښت تر سره کړ، چې په پايله کې يې له ۲ څخه تر ۷ کېلو ټنو پورې چاودنه رامنځته شوه. د باور له مخې د ۲۰۰۹ ز کال ازمايښت د ۲۰۰۶ زکال د ازمايښت په څېر  د شمالي کوريا د شمال ختيځ د کېلجيو کونټي “Kilju County” په مانتاپسان “Mantapsan” کې شوی دی. دا ازمايښت د ازمايښت سيمه کې د پېښېدونکې زلزلې له مخې موندل شوی و. &lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article6155956.ece|title=North Korea is fully fledged nuclear power, experts agree|date=April 24, 2009|work=[[The Times]] (Tokyo)|location=London|author=Richard Lloyd Parry|access-date=December 1, 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100525120848/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article6155956.ece|archive-date=May 25, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ntest2&quot;&gt;{{cite web |title=Archived copy |url=http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS0912.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120224231755/http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS0912.pdf |archive-date=February 24, 2012 |access-date=September 1, 2013}} North Korea's Nuclear test Explosion, 2009. SIPRI&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=May 25, 2009 |title=North Korea's new nuclear test raises universal condemnation |url=http://npsglobal.org/eng/news/23-nuclear-a-radiological/566-north-koreas-new-nuclear-test-raises-universal-condemnation.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110321012657/http://npsglobal.org/eng/news/23-nuclear-a-radiological/566-north-koreas-new-nuclear-test-raises-universal-condemnation.html |archive-date=March 21, 2011 |access-date=December 1, 2010 |publisher=NPSGlobal Foundation}}&lt;/ref&gt;

د ۲۰۱۲ ز کال اپرېل کې شمالي کوريا اعلان وکړ، چې په يونګبيون د ذروي پوهنيزې څېړنې مرکز کې به د يورانيمو غني کول ځنډوي او د ذروي وسلو نور ازمايښتونه به نه کوي، په داسې حال کې چې د متحده ايالتونو رانغاړونکې ګټورو خبرو اترو دوام درلود. دې تړون د لرې توغېدونکو ګوليو (مزايلو) د ازمايښتونو په اړه قانوني موده راونغاړله. د دې تر څنګ شمالي کوريا د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ “IAEA” پلټونکو ته اجازه ورکړه، چې يونګبيون کې عمليات وڅاري. متحده ايالتونو يو ځل تاييد کړه، چې د DPRK پر وړاندې د دښمنۍ اراده نه لري او دوه اړخيزو اړيکو ته د ودې ورکولو لپاره چمتو دي او شمالي کوريا ته د انسان دوستۍ خوراکي توکو د لېږد ژمنه يې وکړه. متحده ايالتونو د محدود مګر مهم حرکت غږ وکړ او ويې ويل، چې دا چاره به په پام سره پرمخ لاړه شي او يادې خبرې اترې به يوازې وروسته له هغې بيا پيل شي، چې شمالي کوريا يې د ژمنې پوره کولو پر لور ګامونه پورته کړي. که څه هم وروسته له هغې چې شمالي کوريا د ۲۰۱۲ز کال اپرېل کې د لرې واټن توغېدونکي ازمايښت تر سره کړ، متحده ايالتونو د خوراکي توکو د مرستې بندولو پرېکړه وکړه. &lt;ref name=&quot;NYTsuspend&quot;&gt;{{cite news|title=North Korea Agrees to Curb Nuclear Work; U.S. Offers Aid|author=Steven Lee Myers|author2=Choe Sang-Hun|work=The New York Times|date=February 29, 2012|url=https://www.nytimes.com/2012/03/01/world/asia/us-says-north-korea-agrees-to-curb-nuclear-work.html|access-date=February 29, 2012|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120301171801/http://www.nytimes.com//2012/03/01/world/asia/us-says-north-korea-agrees-to-curb-nuclear-work.html|archive-date=March 1, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kcna.co.jp/item/2012/201202/news29/20120229-37ee.html|title=DPRK Foreign Ministry Spokesman on Result of DPRK-U.S. Talks|publisher=Korean Central News Agency|date=February 29, 2012|access-date=March 3, 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120304080511/http://www.kcna.co.jp/item/2012/201202/news29/20120229-37ee.html|archive-date=March 4, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=February 29, 2012 |title=U.S.-DPRK Bilateral Discussions |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/prs/ps/2012/02/184869.htm |access-date=March 3, 2012 |publisher=U.S. Department of State}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-korea-aid-idUSBRE83C0ZD20120413|work=Reuters|title=US stops food aid to North Korea after missile launch|date=April 13, 2012|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151016162519/http://www.reuters.com/article/2012/04/13/us-usa-korea-aid-idUSBRE83C0ZD20120413|archive-date=October 16, 2015}}&lt;/ref&gt;

== سرچينې ==</text>
      <sha1>s920rr6kch3n2sgw39h17o8sqjd6dd2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>د کارن خبرې اترې:Ибнхоттаб</title>
    <ns>3</ns>
    <id>63721</id>
    <revision>
      <id>284618</id>
      <timestamp>2022-08-18T10:06:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ښه راغلاست پیغام ورکوونکی</username>
        <id>11444</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" xml:space="preserve">{{ښه راغلئ|realName=|name=Ибнхоттаб}}

-- &lt;span style=&quot;font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;&quot;&gt; '''[[کارن:Af420|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Af420''']]''' &lt;/span&gt; &lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;MCS Quds SU normal&quot; size=&quot;3&quot;&gt;'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|&lt;font color=&quot;#69 69 69&quot;&gt;'''اړیکه''']] '''&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; ۱۰:۰۶, ۱۸ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']])</text>
      <sha1>p9rwt2bxwh99n3n32ye2bhubsjevgmj</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>