ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 3938 284853 270274 2022-08-25T08:09:37Z عثمان منصور انصاري 200 /* ولسوالۍ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ننگرهار | official_name =ننګرهار | native_name = | native_name_lang =د ننګرهار ولایت | other_name =ننګرهار | settlement_type =ولایت | translit_lang1 = | translit_lang1_type = | translit_lang1_info = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type2 = | translit_lang1_info2 = <!-- etc., up to translit_lang1_type6 / translit_lang1_info6 --> | translit_lang2 = | translit_lang2_type = | translit_lang2_info = | translit_lang2_type1 = | translit_lang2_info1 = | translit_lang2_type2 = | translit_lang2_info2 = | image_skyline =Refugees in UNHCR tents in Afghanistan.jpg | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = | flag_size = | flag_alt = | flag_border = | flag_link = | image_seal = | seal_size = | seal_alt = | seal_link = | seal_type = | image_shield = | shield_size = | shield_alt = | shield_link = | image_blank_emblem = | blank_emblem_type = <!-- defaults to Logo --> | blank_emblem_size = | blank_emblem_alt = | blank_emblem_link = | etymology = | nickname =ننګرهار د ګلو ښار | motto = | anthem = <!-- maps and coordinates --> | image_map =Nangarhar in Afghanistan.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption =ننګرهار د افغانستان پر نقشه باندی | image_map1 = | mapsize1 = | map_alt1 = | map_caption1 = | pushpin_map = <!-- name of a location map as per Template:Location_map --> | pushpin_label_position = <!-- position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none --> | pushpin_label = <!-- only necessary if "name" or "official_name" are too long --> | pushpin_map_alt = | pushpin_mapsize = | pushpin_relief = | pushpin_map_caption = | coordinates = | coor_pinpoint = <!-- to specify exact location of coordinates (was coor_type) --> | coordinates_region = | coordinates_type = <!-- parameter list passed to Coord template, overrides coordinates_region --> | coordinates_wikidata = yes | coordinates_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | grid_name = <!-- name of a regional grid system --> | grid_position = <!-- position on the regional grid system --> <!-- location --> | subdivision_type = هیواد | subdivision_name ={{افغانستان}} | subdivision_type1 =مرکز | subdivision_name1 =[[جلال اباد]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = <!-- etc., subdivision_type6 / subdivision_name6 --> <!-- established --> | established_title = <!-- Founded --> | established_date = | established_title1 = <!-- Incorporated (town) --> | established_date1 = | established_title2 = <!-- Incorporated (city) --> | established_date2 = | established_title3 = | established_date3 = | established_title4 = | established_date4 = | established_title5 = | established_date5 = | established_title6 = | established_date6 = | established_title7 = | established_date7 = | extinct_title = | extinct_date = | founder = | named_for = <!-- seat, smaller parts --> | seat_type = <!-- defaults to: Seat --> | seat = | seat1_type = <!-- defaults to: Former seat --> | seat1 = | parts_type = <!-- defaults to: Boroughs --> | parts_style = <!-- list, coll (collapsed list), para (paragraph format) --> | parts = <!-- parts text, or header for parts list --> | p1 = | p2 = <!-- etc., up to p50: for separate parts to be listed--> <!-- government type, leaders --> | government_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | government_type = | governing_body = | leader_party = | leader_title =[[د ننگرهار ولایت د والیانو لړلیک|والۍ]] | leader_name =[[ضیاالحق امرخیل]] | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- etc., up to leader_title4 / leader_name4 --> <!-- display settings --> | total_type = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows --> | unit_pref = <!-- enter: Imperial, to display imperial before metric --> <!-- area --> | area_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_magnitude = <!-- use only to set a special wikilink --> | dunam_link = <!-- If dunams are used, this specifies which dunam to link. --> | area_total_km2 =7727 | area_total_sq_mi = <!-- see table @ Template:Infobox settlement for details --> | area_total_ha = | area_total_acre = | area_total_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_land_km2 = | area_land_sq_mi = | area_land_ha = | area_land_acre = | area_land_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_water_km2 = | area_water_sq_mi = | area_water_ha = | area_water_acre = | area_water_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_water_percent = | area_urban_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_urban_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_ha = | area_urban_acre = | area_urban_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_rural_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_rural_km2 = | area_rural_sq_mi = | area_rural_ha = | area_rural_acre = | area_rural_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_metro_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | area_metro_ha = | area_metro_acre = | area_metro_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank1_km2 = | area_blank1_sq_mi = | area_blank1_ha = | area_blank1_acre = | area_blank1_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_blank2_title = | area_blank2_km2 = | area_blank2_sq_mi = | area_blank2_ha = | area_blank2_acre = | area_blank2_dunam = <!-- used in Middle East articles only --> | area_note = <!-- dimensions --> | dimensions_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | length_km = | length_mi = | width_km = | width_mi = <!-- elevation --> | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_m = | elevation_ft = | elevation_point = <!-- for denoting the measurement point --> | elevation_max_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_max_m = | elevation_max_ft = | elevation_max_point = <!-- for denoting the measurement point --> | elevation_max_rank = | elevation_min_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = | elevation_min_ft = | elevation_min_point = <!-- for denoting the measurement point --> | elevation_min_rank = <!-- population --> | population_as_of =2016 | population_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | population_total =2,802,514 | pop_est_as_of =2013 | pop_est_footnotes = | population_est = | population_rank = | population_density_km2 =2016 | population_density_sq_mi= | population_urban_footnotes = | population_urban = | population_density_urban_km2 = | population_density_urban_sq_mi = | population_rural_footnotes = | population_rural = | population_density_rural_km2 = | population_density_rural_sq_mi = | population_metro_footnotes = | population_metro = | population_density_metro_km2 = | population_density_metro_sq_mi = | population_density = | population_density_rank = | population_blank1_title = | population_blank1 = | population_density_blank1_km2 = | population_density_blank1_sq_mi= | population_blank2_title = | population_blank2 = | population_density_blank2_km2 = | population_density_blank2_sq_mi= | population_demonym = <!-- demonym, e.g. Liverpudlian for someone from Liverpool --> | population_note = <!-- demographics (section 1) --> | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = <!-- etc., up to demographics1_title5 / demographics1_info5 --> <!-- demographics (section 2) --> | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = <!-- etc., up to demographics2_title5 / demographics2_info5 --> <!-- time zone(s) --> | timezone1 =GMT+4:30 | utc_offset1 = | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | timezone2 = | utc_offset2 = | timezone2_DST = | utc_offset2_DST = <!-- postal codes, area code --> | postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal_code = | postal2_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal2_code = | area_code_type = <!-- defaults to: Area code(s) --> | area_code = | geocode = | iso_code = | registration_plate_type = | registration_plate = <!-- economy --> | unemployment_rate = <!-- blank fields (section 1) --> | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | blank1_name_sec1 =[[د افغانستان ژبې|مهمه ژبه]] | blank1_info_sec1 =[[پښتو]] | blank2_name_sec1 = | blank2_info_sec1 = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | blank1_name_sec2 = | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = | blank2_info_sec2 = <!-- etc., up to blank7_name_sec2 / blank7_info_sec2 --> <!-- website, footnotes --> | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | footnotes = }} '''ننګرهار ولایت''' ولایت د [[افغانستان]] له ۳۴ ولایتونو د ختيځو سرحدي ولايتونو څخه دى چې په ختیځ کې د پاکستان له پښتونخوا ايالت، شمال کې له [[کنړ ولایت|کنړ]] او [[نورستان ولایت|نورستان]]، شمال لودیځ کې له [[لغمان ولایت|لغمان]]، لویدځ کې له [[کابل]]، [[لوګر]] او [[پکتیا ولایت|پکتیا]] او په سوېل کې بیا د [[پاکستان]] له [[خیبر پښتونخوا]] ایالت سره ګډه پوله لري. ددې ولایت مرکز د [[جلال آباد]] ښار دی. د اټکل له مخې دا ولايت له کابل څخه وروسته د هېواد گڼمېشتی ولايت ګڼل کېږي، چې د وګړو شمېر يې له څه د باندې ۳۰۰۰۰۰۰ تنو هم پورته دی. == آرپوهه == په تاريخي لحاظ دغه ولايت په بېلا بېلو نومونو (نگار، نگارا ، نگاراهار، نگر....) ياد شوی . له دغه ولايت څخه پر ١٣٤٥ کي لومړی لغمان او بيا پر ١٣٤٨ ترې کونړ بېل او ځانگړي ولايتونه وگڼل شول. ددغه ولايت تاريخي سابقه يې د پخوانيو آريايانو له مدنيت سره اړيکه لري.د بوديزم دين په دې سيمه کې ډېره پرمختيا کړېده. د چينايي گرځند هېوان تسنگ له قوله، نگارهارا Nagarahara د کلمې يادونه د اوستا په کتاب کې شوېده چې مطلب يې همدغه د ننگرهارسيمه ده. د لرغون پېژندونکو له کيدنو څرگندېږي چې له پينځلس زرو څخه زياتې وړې او منځني کچ مجسمې په مختلفو حالاتو کې له ننگرهار، په ځانگړي توگه له هډې څخه په لاس راغلي دي چې ډېره برخه يې د پاريس موزيم ته وړل شوي دي.دامجسمې د مميلادي دوېمې او شپږمې پېړۍ پورې اړه لري. يو بل گرځند فاهبين دا آثار د دوهمې ميلادي پېړۍ دمخه بولي. == د بوديزم اهم ټاټوبې == ننگرهار دبوديزم اصلي او مهم ټاټوبې تشکيلوي. که چېرې له لعلپورې، باسول نه تر بهسودو او درونټې پورې سيمه په دقت سره وکتل شي د غرو په لمنو کې د کابل د سين په غاړه په زرگونو واړه او غټ غارونه او د بوديزم عبادت ځايونه ليدل کېږي چې په هريو کې يې مذهبي مراسم ترسره کول او له دې عبادت ځايونو څخه په زرگونو مجسمې او اثار په لاس راغلي چې ټول د قاچاق په ډول له ملکه بهر وړل شوي. په ننگرهار کې يوه لويه عباده خانه چې هلته د بوديزم ښوونه کېده هډې ته نژدې پرده ده. د بوديزم د علماؤ او ډول، ډول ژوو انځورونه يې د عبادتخانو په دېوالونو انځورول او د مرمر له غټو کاڼو څخه به يې په ډېر مهارت مجسمې جوړولې او انځورولې. هډه د جلالکوټ د سوېل ختيځ لور ته د يو ستر ښار نوم ؤ چې د هند او باميانو ترمنځ يې موقعيت درلود. درې کاله مخکې هم د وچ ډنډ ترڅنگ د بوديزم د يوې مذهبي راهبې قبر د يو گنبذې لاندې موجود ؤ، چې د سړک پراخولو له امله ونړوله شوه. د جلالکوټ سوېل لوري ته اته کيلو ميټره لري هډه پرته ده چي پکي د بودايي دوري ډير ښه په زړه پوري اثار خوندي وو. له ډير و لري لري ملکونو څخه به خلک د دي ليدو ته راتلل ، دي سيمي ته د اسلام تر رارسيدو پخوا ننگرهار د بودايي معدنيت مهم مرکز او د ساکياموني سرهر تاگونم بودا د کوپړۍ يو هډوکي دلته ښخ وو، ځکه هډه بلل کيدله == د ولايت پلازمېنه == د ننگرهار ولايت مرکز د جلالکوټ (جلال اباد) ښار دى. جلالکوټ پر (٩٨٩-٩٩٠ه ق کلونو کي او شمالي هندوستان د پاچا جلال الدين اکبر مغل (٩٦٣-١٠١٤ه ق ) په حکم د کابل صوبي ( ولايت ) ديوان ( مستوفي ) خواجه شمس الدين خواني( ١٠٠٨ ه ق ) جوړ کړي دی. دا ښار په ۱۸۸۰ زېږيز کال کې د سېلاب په اغيز وران شو او د نوي ښاري پلان له مخې بيا ورغول شو. جلالکوټ پنځه ناحيې لري ننگرهار پخوا هغه سيمه وه چي له سروبي څخه د خيبر تر تورخمه غځيدلي وه او د جنوب لخوا سپين غر پري راگرځيدلي په تاريخي لخاظ ننگرهار د پښتو ژبي پلار خوشال خان خټک ( ١٠٢٢-١١٠٠ه ق کي هم داسي ياد کړي: <center><Poem> اپريدي مومند شينواري گوره څه کا د مغلو لښکر پروت په ننگرهار دي </poem> </center> سراج العمارت او د امير شهيد بڼ چې هلته د امير حبيب الله خان او امان الله خان مقبرې هم شته چې د ليدلو ځايونه دي او په خوگياڼيو کې د نملې (مملې) بڼ يو تاريخي حثيت لري. جلالکوټ د افغانستان د پاچا اعلحضرت سراج الملت و الدين امير حبيب الله ( ١٣١٩-١٣٣٧ ه ق) ژمنی پايتخت و ، په جلا ل اباد کي د سراج العمارت باغ ،کوکب او باغ شاهي په نومونو باغونه لري ، نوموړي امير او زوی يې امان الله شاه غازي په باغ امير شهيد کي ښخ دي . ==د ښوونې او روزنې وضعيت == په ننگرهار ولايت کي ښووني اوروزني ته دوگړو لاس رسى دپخوا په پرتله ښه شوى دى ننگرهارولايت ( ٨٨٣ ) ښوونيز اوروزنيز مرکزونه لري چي ( ٧٦٩ ) يي دعموميزده کړو ښوونځي ( ٢٧٧ ) بابه ليسي ، (٢٥ ) بابه دارالحفاظه او (٢ ) بابه دارالعلومونه شتون لري دغه راز ( ١٧ ) بابه د ښوونکو د روزني ښوونځي ( ١٦ ) بابه د تخنيکي او مسکي زده کړو ښوونځي ، (١ ) باب د ليک او لوست د زده کړي ښوونځى ، ( ٢) بابه تخنيکي د کوچنياو ټولنيز ښوونځي ، (١) باب د شپي ليسي ښوونځى ( ٦٩٤ ) بابه کليوالئ مرکزونه ، ( ١١٩ ) بابه دچټکو زده کړو ښوونځي ، ( ١٢ ) بابه گرځنده ښوونځي او ( ٢٩٩ ) بابه دليک او لوست د زده کړو دولتي او غير دولتي کورسونه په ننگرهار ولايت کي په فعاليت بوخت دي چي په ټول ټال (٧٢١٣٢١ ) تنه زده کوونکي زده کړه کوي . د ننگرهار په کرکز کليو او بانډو او لري پرتو سيمو کي داويدونکو دژوند او زده کړي کچه سره توپير لري چي ( ٦٠ ) سلنه وگړي يي په مرکزي او ښاري سيمو کي او ( ٤٠ ) سلنه وگړي يي په کليوالي سيمو کي دزده کړي له نعمت څخه برخه مند دي ، دغه راز دا ولايت يو دولتي پوهنتون لري چي دطب ، انجنييري ، اقتصاد ، حقوق ، کمپيوتر ساينس ، کرني ، وترنري ، ساينس ، ژبه او ادبيات ، شرعيات او دښووني اوروزني پوهنځي پکي فعال دي او يو شمير نور غير دولتي يا خصوصي پوهنتونونه لکه خراسان ، اريانا ، الفالاح ، سپين غر ، روښان هم په فعاليت بوخت دي . دننگرهار ولايت اقتصادي پرمختيايي پلان هم روان دی. [[دوست محمد دوست]] د ننګرهار طب پوهنځی له مشهورو استازانو څخه وو. ==د دولتي ليسو د ښوونکو( نارينه ،ښځينه ) شمېر په ( 1390 ) کال کي :== {| class="wikitable sortable" |+ |- !ټول ټال !٪ سلنه !ښځینه !نارینه !کال |- |٩٢٣٢|| % ١١|| ٩٧٢|| ٨٢٦٠|| ٢٠٠٩ - ٢٠١٠ |- |١١٠٠٥ || % ١٢|| ١٢٨٨|| ٩٧١٧|| ٢٠١٠ - ٢٠١١ |- | ١١٦٠١|| %١٢|| ١٤٠٠|| ١٢٢٠١|| ٢٠١١ – ٢٠١٢ |} ==د ننگرهار د پوهنې ریاست== {| class="wikitable sortable" |+ |- !د نجونو سلنه !ټول ټال !هلکان !انجونې !کال |- |% ٣٧|| ٤٩٨٨٠٩ || ٣١٣١٧٩|| ١٨٥٦٣٠ || ٢٠٠٩ - ٢٠١٠ |- |% ٣٩ || ٥٧٢٧٩٠|| ٣٥١٦٧٠ || ٢٢١١٠١|| ٢٠١٠ - ٢٠١١ |- | % ٤٠|| ٦٤٥٣٩٤|| ٣٨٧٦٨٨|| ٢٥٧٧١١ || ٢٠١١ – ٢٠١٢ |} د ننګرهار پوهنې ریاست 22 پوهنې امریتونه او 902 بابه ښوونځي لری == اقتصاد== ===دننگرهار ولايت دزراعتي محصولاتو مارکيټ : === دننگرهار ولايت ځيني زراعتي محصولا صرف دننگرهار ولايت لپاره بسنه کوي او ځيني نور يي نورو گاونډيو ولاياتو او گاونډي ملک پاکستان ته صادروي دننگرهار ولايت څخه کابل او نورو گاونډيو ولا ياتو ته صادريدونکي ===محصولات پلاندي ډول دي : === ستروس ، زيتون ، گچالو ، ليړوگان ، پالک ، ملۍ ، دڼيا ، پياز ، کرم ، بانجان ، کاهو اوداسي نور سبزيجات . دننگرهار ولايت ولايت څخه گاونډي هيواد پاکستان ته صادريدونکي محصولات په لاندي ډول دي: شماره جنس واحد مقياس په ټن ارزښت په ډالر 1 پنبه 1200 37500 2 پياز 39300 2986800 3 روميان 3000 198869 4 کچالو 2000 164000 5 خربوزه 2500 731250 6 انار 1500 240000 7 کشمش 20 16220 8 وچ پياز 100 37000 9 ممپلي 450 31500 مجموعه 4443139 منبع : USAID د 1389 کال راپور ننگرهار ولايت ته دگاونډي هيواد پاکستان څخه وارديدونکي توکي : ميوه جات : مالټه ، کيله ، امروت ، ام ، هندواڼه ، املوک او داسي نور . غله جات : لوبيا ، دال ، غنم ، وريجي ، مۍ ، نخود اوداسي نور . سبزيجات : کريله ، روميان ، کچالو ، پياز ، کرم کدو ، کچالان ، بينډۍ ، مټر ، هوگه ، مرچک اوداسي نور . او همدارنگه نور همداسي نور ډيرزيات داسي شيان دي چي ضرورت دپوره کولو لپاره دپاکستان څخه په مستقيم او غير مستقيم ډول وارديږي . ===په ننگرهار ولایت کې تولیدی فابریکی:=== په ننگرها ر ولایت کې تولیدی فابریکی عبارت دي له:دیخ جوړولو فابریکی، د زیتونو د اچارو فابریکه، دگلابو نه دعطرجوړولو فابریکه، په محلی توگه دگنیو څخه د گوړی جوړولو فابریکی، د شړشمو څخه دتیلو ایستلو فابریکه، د شیریني جوړولو فابریکي، د مالگي جوړولو فابریکه، د پلاستیک جوړولو فابریکی، دتعمیراتو لپاره د چپسو او مرمرو فابریکي، دصابون جوړولو فابریکه، د بایسکل، ریکشا جوړولوفابریکی، د قالین بافی او داسی نوری فابریکی وجود لري، کرنه ، مالداری سوداگری، خدمات، او د کوچنیو لاسی صنایعو صنعت دښاریانو د ژوندانه د عاید دلاسته راوړلو اصلی سرچیني دي. دننگرهارولايت سيمه ايزه جغرافيه ===ولسوالۍ=== د ننگرهار ولایت په لاندې ۲۲ ولسوالیو وېشل شوی: {| class="wikitable sortable" |+ د ننگرهار ولسوالۍ |- !ولسوالۍ !مرکز !وگړي<ref>{{cite web|url=http://www.mrrd.gov.af/nabdp/Provincial%20Profiles/Nangarhar%20PDP%20Provincial%20profile.pdf |title=MRRD Provincial profile for Nangarhar Province |publisher=Mrrd.gov.af |date=2013-02-28 |accessdate=2013-03-13}}</ref> !مساحت<ref>{{cite web|author=Andrew Ross|url=http://www.fao.org/afghanistan/ |title=Afghanistan Geographic & Thematic Layers |publisher=Fao.org |date= |accessdate=2013-03-13}}</ref> !یادونې |- |[[هسکه مېنه ولسوالۍ|هسکه مېنه]] || || 163,294 || || 100% پښتانه, |- |[[اچين ولسوالۍ|اچین]] || || 185,468 || ||100% پښتانه |- |[[بهسود ولسوالۍ|بهسود]] || || 198,934 || || 80% پښتانه, 20% عربان |- |[[چپرهار ولسوالۍ|چپرهار]] || || 77,339 || ||پښتانه |- |[[دره نور ولسوالۍ|دره نور]] || || 98,202 || ||30% پښتانه, 70% پشه یي |- |[[بټي کوټ ولسوالۍ|بټي کوټ]] || || 61,308 || || پښتانه |- |[[دور بابا ولسوالۍ|دور بابا]] || || 73,479 || ||100% پښتانه |- |[[گوشته ولسوالۍ|گوشته]] || || 61,130 || ||100% پښتانه |- |[[حصارک ولسوالۍ|حصارک]] || || 88,376 || || 100% پښتانه |- |[[جلالکوټ]] || || 705,423 || || پښتانه, عربان، پشه یي |- |[[کامه ولسوالۍ|کامه]] || || 152,527 || || 100% پښتانه |- |[[خوگياڼي ولسوالۍ|خوگیاڼی]] || || 111,479 || || 100% پښتانه |- |[[کوټ ولسوالۍ|کوټ]] || || 52,154 || || په ۲۰۰۵ز کال له [[رودات ولسوالۍ]] رابېله شوه |- |[[ښېوه ولسوالۍ|ښېوه]] || || 82,823 || || 80% پښتانه, 15% پشه یي |- |[[لالپوره ولسوالۍ|لالپوره]] || || 68,997 || ||100% پښتانه |- |[[مومند دره ولسوالۍ|مومند دره]] || || 82,103 || ||100% پښتانه |- |[[نازيان ولسوالۍ|نازیان]] || || 66,328 || ||100% پښتانه |- |[[پچير او آگام ولسوالۍ|پچیر او اگام]] || || 80,141 || ||100% پښتانه |- |[[رودات ولسوالۍ|رودات]] || || 83,357 || || په ۲۰۰۵ز کال دوه برخې شوه. |- |[[شېرزاد ولسوالۍ|شېرزاد]] || || 93,232 || ||100% پښتانه |- |[[غنیخېل ولسوالۍ|غني خېل]] || || 64,872 || ||100% پښتانه |- |[[سپین غر ولسوالۍ|سپین غر]] || || ..... || ||100% پښتانه |- |[[سره رود ولسوالۍ|سره رود]] || || 151,548 || || 95% پښټانه, 5% فارسيوان |} == جغرافیوي جوړښت == ننگرهار په ختيځو ولاياتو کې يو مهم ولايت دى. دا ولايت ۷۶۱۶ کيلو متر مربع مساحت لري. دا ولايت نژدې شپږ سو ه متره د بحر د سطحي څخه په جگوالي پروت دی. جلالکوټ ښار په ختيځ طول البلد ٧٠ درجي ٢٧ دقيقي ٥٤ ثانيي او شمالي عرض البلد ٣٤ درجي ٢٦ دقيقي او ٢٠ ثانيو کي واقع دي. == اقليم او هوا == ننگرهار د هغه د پېداوار له مخې د مديترانه يي اقليم لرونکې او د استوا د کرښې لاندې گڼل شوېدى. ځکه چې د مالټې، نارنج، خرما، شولو او گنيو پېداوار هلته ډېر دي. وچ او تود اوړې او معتدل باراني ژمې لري چې دا وضعه يې په هوارو ځمکو کې صدق کوي. مگر د سپين غره سيمې او د کنړ درې چې صنوبري او ستنې لرونکو پاڼو لکه لمنځه او څېړۍ په ځنگلونو پوښل شوي، ډېرې موسمي بارانونه لري، لېکن د بهسود او کامې په برخه کې ټيټ غرونه د تېرو پاڼو لرونکو ونو ځنگلونه لري. اورښت پکې زياتره په ژمي او د پسرلي په پېل کې اوري، د اورښت کلنۍ اندازه يې د ۱۲۵۰-۴۰۰ ملي مترو په منځ کې تغېر مومي او د تودوخې منځنۍ درجه ۲۱ او لوړه يې د اسد په مياشت کې ۴۸ درجو ته پورته کېږي. ==جغرافیاوي او اداي جوړښتونه== د ننگرهار ولایت د افغانستان له کلیدي سیاسي، اقتصادي، علمي او سوق الجیشي ولایتونو څخه گڼل کېږي، چې اصلي لامل یې د پلازمېنې کابل او گاونډي هېواد پاکستان ترمنځ واقع کېدل دي. دا ولایت د سمندر له کچې ۶۰۰ متره لوړ پروت دی، چې په شمال کې یې کونړ او لغمان، لودیځ ته کابل او لوگر ولایتونه او ختیځ او سویل ته یې د پاکستان خیبر پښتونخوا ایالت پروت دی. ژمې یې وچ او سوړ مگر اوړی یې ډېر تود دی. د خوگیاڼو، شېرزاد، پچیر اگام، دور بابا، سپین غر او دری نور ولسوالیو باندې واوره ورېږي، پاتې نورې ولسوالۍ یې په ژمي کې یو څه لندبل او باران لري. د ننگرهار ولایت له پورته ځانگړتیاوو سره سره د تورې بوړې نامتو غرییزو کمپلېکسونو له وجې هغه وخت په نړیواله کچه وپېژندل شو چې د ۲۰۰۱ز کال په وروستیو کې د القاعده او امریکې په مشرۍ د اتحادي ځواکونو سره د سختې جگړې مرکز وگرځېد. د تورې بوړې غزییزه سیمه باندې د لومړي ځل لپاره بي دوه پنځوس الوتکو ناتاره بمباري وکړه، مگر له ډېرې شدیدې بمبارۍ سره سره بیا هم د القاعده ځواک وسله کېښودلو ته غاړه کېنه ښوده او جگړې ته یې دوام ورکړ چې په همدې جگړییزو شېبو کې د القاعده مشر اسامه بن لادن هم له سیمې پښې سپکې او د جگړې له ډگره ژوندی ووت. د لومړي ځل لپاره د ۲۰۰۶ زېږیز کال د مارچ په مياشت کې په ننگرهار ولايت کې [[H5N1]] وموندل شول. == نښلوونکي لوى لارې == د کابل تورخم لوى سړک له ننگرهار څخه تېرېږي. د کابل تورخم د سړک په دې تېر نېږدې کې پوره کرېړ شوې چې د نقليه وسيلو لپاره د گټې وړ وگرځېد. د جلالکوټ- اسمار د سړک کرېړ اچولو چارې لا پرمخ روانې دي چې په نږدې راتلونکي کې به بشپړ شي. == انځوریز البوم == <gallery> دوتنه:Torkham gate, Afghan, Pakistan border.jpg دوتنه:Torkham border crossing.jpg دوتنه:Irrigated farm fields - Afghanistan - 11-02-2008.jpg دوتنه:Jalalabad in Nangarhar Province.jpg دوتنه:Lake in Nangarhar province of Afghanistan.jpg دوتنه:Kabul during the First Anglo-Afghan War 1839-42.jpg </gallery> ==سرچینې== {{لړسرچينې}} * [https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D9%86%D9%86%D9%83%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%B1 عربي ویکي پيډیا] == بهرنۍ تړنې == * [http://nangarhar.afghanistan.af/ps http://nangarhar.afghanistan.af/ps/ د ننگرهار ولایت مقام، د رسنیو دفتر] *[http://nu.edu.af/ http://nu.edu.af/ د ننگرهار اسلامي پوهنتون ویب] *[http://jalalabad-m.gov.af/ps/page/5692 http://jalalabad-m.gov.af/ps/page/5692/ د جلا اباد ښاروالۍ ریاست ویب سایټ کې د ښار نقشه] *[http://www.aims.org.af/maps/provincial/nangarhar.pdf د ننگرهار ولايت نخشه] (PDF) {{د ننگرهار ولسوالۍ}} {{د افغانستان ولايتونه}} [[وېشنيزه:د افغانستان ولايتونه]] [[وېشنيزه:افغانستان]] gm5ezphyjylbcj9fmb4ved6cwjwjyzd 0 9440 284851 247234 2022-08-25T08:02:05Z عثمان منصور انصاري 200 /* د هلمند ولايت */ wikitext text/x-wiki [[انځور:Blank map of Afghanistan districts.svg|300px|بټنوک|د افغانستان ولسوالۍ.]] د [[د افغانستان ولايتونه|افغانستان ولايتونه]] په ''ولسواليو'' وېشل شوي. په دې وروستيو کالونو کې د افغانستان د ولسواليو شمېر هم زياتې شوي او نوې ولسوالۍ له پخوانيو ولسواليو رابېلې شوي او يا هم د پخوانيو ولسواليو برخې گرځېدلي. د ۱۹۷۹ ز. کال نه دمخه په افغانستان کې ټولټال ۳۲۵ ولسوالۍ وې. د ولسواليو همدا شمېر په ۲۰۰۴ ز. کال کې ۳۲۹ ته ورسېد، خو په ۲۰۰۵ ز. کال کې د يوې سترې بياانتظامي چارې له مخې د افغانستان د ټولو ولسواليو شمېر ۳۹۷ ته ور پورته شو او همدا راز د ۲۰۰۵ ز. کال د جون په مياشت کې د افغانستان د کورنيو چارو وزارت لخوا ۳۹۸ ولسوالۍ چې د افغانستان په ۳۴ ولايتونو کې دي په رسمي توگه وپېژندل شوې. که په راتلونکې کې د افغانستان د جغرافيې اداري وېشنې سر له نوي تنظيم شي نو کېدای شي چې همدا شمېره نوره هم پورته يا ښکته لاړه شي. دلته لاندې د ولايتونو له مخې د افغانستان د ولسواليو لړليک ليکل شوی: ==سوېلي افغانستان== ===سوېل ختيځ افغانستان=== ====[[د بدخشان ولايت]]==== [[انځور:Badakhshan districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د بدخشان ولسوالۍ.]] * [[د ارغنجخواه ولسوالۍ|ارغنجخواه]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[ارگو ولسوالۍ|ارگو]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د اشکاشم ولسوالۍ|اشکاشم]] * [[د بهارک ولسوالۍ|بهارک]] * [[تگاب ولسوالۍ (بدخشان)|تگاب]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د تېشکان ولسوالۍ|تېشکان]] - پخوا د '''کشم ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د جورم ولسوالۍ|جورم]] * [[د خاش ولسوالۍ|خاش]] - پخوا د '''جرم ولسوالۍ''' یوه برخه وه * [[د خواهان ولسوالۍ|خواهان]] * [[د درایم ولسوالۍ|درایم]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د درواز بالا ولسوالۍ|درواز بالا]] - پخوا د '''درواز ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د درواز ولسوالۍ|درواز]] * [[د راغ ولسوالۍ|راغ]] * [[د زېباک ولسوالۍ|زېباک]] * [[د شغنان ولسوالۍ|شغنان]] * [[د شهدا ولسوالۍ|شهدا]] - پخوا د '''بهارک ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[شهربزرگ ولسوالۍ|شهربزرگ]] * [[د شېکي ولسوالۍ|شېکي]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د فيض آباد ولسوالۍ|فيض آباد]] * [[د کشم ولسوالۍ|کشم]] * [[د کوران و منجان ولسوالۍ|کوران و منجان]] * [[د کوف آب ولسوالۍ|کوف آب]] - پخوا د '''خواهان ولسوالۍ''' یوه برخه وه * [[د کوهستان ولسوالۍ ، بدخشان|کوهستان]] - پخوا د '''بهارک ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د واخان ولسوالۍ|واخان]] * [[د وردوج ولسوالۍ|وردوج]] - پخوا د '''بهارک ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د یاوان ولسوالۍ|یاوان]] - پخوا د '''راغ ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د یفتال سفله ولسوالۍ|یفتال سفله]] - پخوا د '''فيض آباد ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[یمگان ولسوالۍ|یمگان]] - پخوا د '''بهارک ولسوالۍ''' يوه برخه وه {{clear}} ====[[د بغلان ولايت]]==== [[دوتنه:Baghlan districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د بغلان ولسوالۍ.]] * [[د اندراب ولسوالۍ|اندراب]] * [[د برکه ولسوالۍ|برکه]] * [[بغلان ولسوالۍ|بغلان]] - اوس د '''نوي بغلان د ولسوالۍ''' برخه ده * [[د پل حصار ولسوالۍ|پل حصار]] - پخوا د '''اندارب ولسوالۍ''' برخه وه * [[د پلخمري ولسوالۍ|پلخمري]] * [[د تاله او برفک ولسوالۍ|تاله او برفک]] * [[د خنجان ولسوالۍ|خنجان]] * [[د خواجه هجران ولسوالۍ|خواجه هجران]] - پخوا د ا'''ندراب ولسوالۍ''' برخه وه * [[خوست او فرنگ ولسوالۍ|خوست او فرنگ ]] * [[د ده صالح ولسوالۍ|ده صالح]] - پخوا د '''اندارب ولسوالۍ''' برخه وه * [[د دهنه غوري ولسوالۍ|دهنه غوري]] * [[د دوشي ولسوالۍ|دوشي]] * [[فرنگ او غارو ولسوالۍ|فرنگ او غارو]] - پخواد '''خوست او فرنگ''' ولسوالۍ یوه برخه وه * [[گذرگاه نور ولسوالۍ|گذرگاه نور]] -پخوا د '''خوست او فرنگ''' ولسوالۍ برخه وه * [[د ناهرين ولسوالۍ|ناهرين]] * [[د نوي بغلان ولسوالۍ|نوی بغلان]] {{clear}} ====[[د کندوز ولايت]]==== [[دوتنه:Kunduz districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د کندوز ولسوالۍ.]] * [[د ارچي ولسوالۍ|ارچي]] * [[د امام صيب ولسوالۍ|امام صيب]] * [[د چاردرې ولسوالۍ|چاردره]] * [[د خان آباد ولسوالۍ|خان آباد]] * [[د علي آباد ولسوالۍ|علي آباد]] * [[د قلا زال ولسوالۍ|قلا زال]] * [[د کندوز ولسوالۍ|کندوز]] {{clear}} ====[[د تخار ولايت]]==== [[دوتنه:Takhar districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د تخار ولايت ولسوالۍ]] * [[د اشکامش ولسوالۍ|اشکامش]] * [[بنگي ولسوالۍ|بنگي]] * [[د بهارک ولسوالۍ, تخار|بهارک]] - پخوا د تا'''لقان د ولسوالۍ''' برخه وه * [[د تالقان ولسوالۍ|تالقان]] * [[د چال ولسوالۍ|چال]] * [[د چاه آب ولسوالۍ|چاه آب]] * [[د خواجه بهاوالدین ولسوالۍ|خواجه بهاوالدین]] - پخوا د '''ينگي قلا ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د خواجه غر ولسوالۍ|خواجه غر]] * [[د درقد ولسوالۍ|درقد]] * [[د دشت قلعه ولسوالۍ|دشت قلعه]] - پخوا د '''خواجه غار ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د رستاق ولسوالۍ|رستاق]] * [[د فرخار ولسوالۍ|فرخار]] * [[کلفگان ولسوالۍ|کلفگان]] * [[د نمک آب ولسوالۍ|نمک آب]] - پخوا د '''تالقان ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د هزار سموچ ولسوالۍ|هزار سموچ]] - پخوا د '''تالقان ولسوالۍ''' يوه برخه وه * [[د ورساج ولسوالۍ|ورساج]] * [[ینگي کلا ولسوالۍ|ینگي کلا]] {{clear}} ===سوېل لوېديځ افغانستان=== ====[[د بلخ ولايت]]==== [[دوتنه:Balkh districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د بلخ ولايت ولسوالۍ.]] * [[د بلخ ولایت|بلخ]] * [[د چار بولک ولسوالۍ|چار بولک]] * [[د چارکنټ ولسوالۍ|چار کنټ]] * [[د چمتال ولسوالۍ|چمتال]] * [[د خولمي ولسوالۍ|خولمي]] * [[د ده دادي ولسوالۍ|ده دادي]] * [[د دولت آباد ولسوالۍ|دولت اباد]] * [[د زاري ولسوالۍ|زاري]] - formerly part of '''Kishindih District''' * [[د شورتپه ولسوالۍ|شورتپه]] * [[د شولگره ولسوالۍ|شولگره]] * [[د کلدار ولسوالۍ|کلدار]] * [[د کنشندش ولسوالۍ|کشندش]] * [[د مارمل ولسوالۍ|مارمل]] * [[د مزار شریف ولسوالۍ|مزاری شریف]] * [[د نهر شاهي ولسوالۍ|نهری شاهي]] {{clear}} ====[[د فارياب ولايت]]==== [[دوتنه:Faryab districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د فارياب ولايت ولسوالۍ.]] * [[د الیمار ولسوالۍ|الیمار]] * [[د اندخوی ولسوالۍ|اندخوی]] * [[د بېلچراغ ولسوالۍ|بېلچراغ]] * [[د پښتونکوټ ولسوالۍ|پښتونکوټ]] * [[د خانه چارباغ ولسوالۍ|خانه چارباغ]] * [[د خواجه سبز پوش ولسوالۍ|خواجه سبز پوش]] * [[د دولت آباد ولسوالۍ، فارياب|دولت اباد]] * [[د شیرین تگاب ولسوالۍ|شیرین تگاب]] * [[د قرغان ولسوالۍ|قرغان]] - مخکې د '''اندخوی ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د قرمگل ولسوالۍ|قرمگل]] * [[د قیصار ولسوالۍ|قیصار]] * [[د گورزیوان ولسوالۍ|گورزیوان]] - formerly part of '''Bilchiragh District''' * [[د کوهستان ولسوالۍ, فاریاب|کوهستان]] * [[د میمنه ولسوالۍ|میمنه]] {{clear}} ====[[د جوزجان ولايت]]==== [[دوتنه:Jowzjan districts Pashto.png|300px|بټنوک|کيڼ|د جوزجان ولايت ولسوالۍ.]] * [[د آقچه ولسوالۍ|آقچه]] * [[د خانیقا ولسوالۍ|خانیقا]] - formerly part of '''Aqcha District''' * [[د خمیاب ولسوالۍ|خمیاب]] * [[د خواجه دو کوه ولسوالۍ|خواجه دو کوه]] * [[د درزاب ولسوالۍ|درزاب]] * [[د شبرغان ولسوالۍ|شبرغان]] * [[د فیض آباد ولسوالۍ, جوزجان|فیض آباد]] * [[د قرقین ولسوالۍ|قرقین]] * [[د قش تپه ولسوالۍ|قش تپه]] - مخکې د '''شبرغان ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د مردیان ولسوالۍ|مردیان]] * [[د مینگاجیک ولسوالۍ|مینگاجیک]] {{clear}} ====[[د سمنگان ولايت]]==== [[Image:Samangan districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Samangan.]] * [[د ایبک ولسوالۍ|ایبک]] * [[د حضرت سلطان ولسوالۍ|حضرت سلطان]] * [[د خرم او سرباغ ولسوالۍ|خرم او سرباغ]] * [[د دره صوفي بالا ولسوالۍ|دره صوفي بالا]] - created within the former '''[[Dara-I-Suf District, Samangan|Dara-I-Suf]] District''' * [[د دره صوفي پایان ولسوالۍ|دره صوفي پایان]] - created within the former '''Dara-I-Suf District''' * [[د روی دو آب ولسوالۍ|روی دو آب]] * [[د فېروز نخچر ولسوالۍ|فیروز نخچر]] - formerly part of '''Khulmi District'''; shifted from '''Balkh Province''' {{clear}} ====[[د سرپل ولایت]]==== [[Image:Sare Pol districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Sar-e Pol.]] * [[د بلخاب ولسوالۍ|بلخاب]] * [[د سرپل ولسوالۍ|سرپل]] * [[د سنگچارک ولسوالۍ|سنگچارک]] * [[د سوزمه کلا ولسوالۍ|سوزمه کلا]] * [[د سیاد ولسوالۍ|سیاد]] * [[د گوسفندي ولسوالۍ|گوسفندي]] - formerly part of '''Sayyad District'''; most recently created district up to date * [[د کوهستانات ولسوالۍ|کوهېستانات]] {{clear}} ==مرکزي افغانستان== ===مرکزي افغانستان=== ====[[د کابل ولايت]]==== [[Image:Kabul districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Kabul.]] * [[د استالف ولسوالۍ|استالف]] * [[د بگرامۍ ولسوالۍ|بگرامۍ]] * [[د پغمان ولسوالۍ|پغمان]] * [[د چهار آسياب ولسوالۍ|چهار آسياب]] * [[د خاکجبار ولسوالۍ|خاکجبار]] * [[د ده سبز ولسوالۍ|ده سبز]] * [[د سروبي ولسوالۍ|سروبي]] * [[د شکردرې ولسوالۍ|شکردره]] * [[د فرزه ولسوالۍ|فرزه]] - مخکې د '''میر بچه کوټ د ولسوالۍ''' برخه وه * [[د قره باغ ولسوالۍ|قره باغ]] * [[د گلدرې ولسوالۍ|گلدره]] * [[د کابل ښار|کابل]] * [[د کلکان ولسوالۍ|کلکان]] * [[د موسهي ولسوالۍ|موسهي]] * [[د مير بچه کوټ ولسوالۍ|مير بچه کوټ]] {{clear}} ====[[د کاپيسا ولايت]]==== [[Image:Kapisa districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Kapisa.]] * [[د آلاسای ولسوالۍ|آلاسای]] * [[د نجراب ولسوالۍ|نجراب]] * [[تګاب ولسوالۍ (کاپيسا)|تګاب]] * [[د حصه اول کوهستان ولسوالۍ|حصه اول کوهستان]] - created within the former '''[[Kohistan District, Kapisa|Kohistan]] District''' * [[د حصه دوم کوهستان ولسوالۍ|حصه دوم کوهستان]] - created within the former '''Kohistan District''' * [[د کوه بند ولسوالۍ|کوه بند]] * [[د محمود راقي ولسوالۍ|محمود راقي]] {{clear}} ====[[د لوگر ولايت]]==== [[Image:Lowgar districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Logar.]] * [[د ازره ولسوالی|ازره]] - shifted from '''Paktia Province''' * [[د برکي برک والسوالی|برکی برک]] * [[د پل علم ښار|پل علم]] * [[د څرخ ولسوالی|څرخ]] * [[د خروار ولسوالی|خروار]] - مخکې د '''څرخ د ولسوالۍ''' برخه وه * [[د خوښی ولسوالی|خوښی]] * [[د محمد آغې ولسوالی|محمد آغه]] {{clear}} ====[[د پنجشېر ولايت]]==== [[Image:Panjshir districts.png|300px|thumb|کيڼ|District of Panjshir.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Panjshir/ د پنجشېر ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103175314/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Panjshir/Panjshir.gif د پنجشیر د ولسوالیو اوسنۍ نخشه] * [[د انابه ولسوالۍ|انابه]] - created within the former '''[[Panjsher District|Panjsher]] District''' * [[د بازارک ولسوالۍ|بازارک]] - created within the former '''Panjsher District''' * [[د پریان ولسوالۍ|پریان]] - created within the former '''Hisa Awal Panjsher District''' * [[د خنج ولسوالۍ|خنج]] - created within the former '''[[Hisa Awal Panjsher District|Hisa Awal Panjsher]] District''' * [[د دره ولسوالۍ|دره]] - created within the former '''[[Hisa Duwum Panjsher District|Hisa Duwum Panjsher]] District''' * [[د روخه ولسوالۍ|روخه]] - created within parts of the former '''Hisa Duwum Panjsher''' and '''Panjsher''' Districts * [[د شوتل ولسوالۍ|شوتل]] - created within the former '''Panjsher District''' {{clear}} ====[[د پروان ولايت]]==== [[Image:Parvan districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Parwan.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Parwan/ د پروان ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130104111709/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Parwan/Parwan.gif د پروان د ولسوالیو اوسنۍ نخشه] * [[د بگرامي ولسوالۍ|بگرامي]] * [[د جبل سراج ولسوالۍ|جبل سراج]] * [[د چاریکار ولسوالۍ|چاریکار]] * [[د سالنگ ولسوالۍ|سالنگ]] * [[د سرخ پارسا ولسوالۍ|سرخ پارسا]] * [[د سید خېل ولسوالۍ|سید خیل]] - مخکې د '''جبل سراج د ولسوالۍ''' برخه وه * [[د شینواري ولسوالۍ|شینواري]] * [[د غوربند ولسوالۍ|غوربند]] * [[د کوه صافي ولسوالۍ|کوه سافي]] * [[د شیخ علي ولسوالۍ|د شیخ علي ولسوالۍ]] {{clear}} ====[[د میدان وردگ ولایت]]==== [[Image:Wardak districts.png|300px|thumb|کيڼ|د وردگ ولسوالۍ گانې.]] * [[د بهسود ولسوالۍ|بهسود]] * [[د جغتو ولسوالۍ|جغتو]] * [[د جلريز ولسوالۍ|جلريز]] * [[د چک ولسوالۍ|چک]] * [[د دايمرداد ولسوالۍ|دايمرداد]] * [[د سيد آباد ولسوالۍ|سيد آباد]] * [[د مرکزي بهسود ولسوالۍ|مرکزي بهسود]] * [[د ميدان ښار ولسوالۍ|ميدان ښار]] * [[د نرخ ولسوالۍ|نرخ]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Wardak/ د وردگ ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130104132832/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Wardak/Wardak.gif د وردگ د ولسوالیو اوسنۍ نخشه] {{clear}} ===ختيځ افغانستان=== ====[[د کنړ ولايت]]==== [[Image:Konar districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Kunar.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Konar/ د کنړ ولايت اړونده مالومات] :[http://web.archive.org/web/20100531173856/http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Konar/Konar.gif د کونړ د ولسوالیو اوسنۍ نقشه] * [[د اسد آباد ولسوالۍ|اسد اباد]] * [[د بر کنړ ولسوالۍ|بر کنړ]] * [[د پېچ دره ولسوالۍ|پېچ دره]] * [[د چپه دره ولسوالۍ|چپه دره]] * [[د څوکۍ ولسوالۍ|څوکۍ]] * [[د خاص کنړ ولسوالۍ|خاص کنړ]] * [[د دانگام ولسوالۍ|دانگام]] * [[د سرکاڼو ولسوالۍ|سرکاڼو]] * [[د شیگل او ېلتن ولسوالۍ|شیگل او شېلتن]] - مخکې د '''چپې درې والسوالۍ''' یوه برخه * [[د غازي آباد ولسوالۍ, کنړ|غازي اباد]] - مخکې د '''نورگل ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د مروره ولسوالۍ|مروره]] * [[د ناړۍ ولسوالۍ|ناړۍ]] * [[د نړنگ او باډل ولسوالۍ|نرنگ و باډېل]] * [[د نورگل ولسوالۍ|نورگل]] * [[د وټه پور ولسوالۍ|وټه پور]] - مخکې د '''اسد اباد ولسوالۍ''' یوه برخه {{clear}} ====[[د لغمان ولايت]]==== [[Image:Laghman districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Laghman.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Laghman/ د لغمان ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103152535/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Laghman/Laghman.gif د لغمان ولایت د ولسوالیو اوسمهالې نقشه] * [[د الیشنگ ولسوالۍ|الیشنگ]] * [[د الینگار ولسوالۍ|الینگار]] * [[د دولتشاه ولسوالۍ|دولتشاه]] * [[د قرغیو ولسوالۍ|قرغیي]] * [[د مهترلام ولسوالۍ|مهترلام]] {{clear}} ====[[د ننگرهار ولايت]]==== [[دوتنه:Nangarhar districts.png|300px|بټنوک|کيڼ|د ننگرهار ولسوالۍ.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Nangarhar/ د ننگرهار ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103224811/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Nangarhar/Nangarhar.gif د ننگرهار ولایت د ولسوالیو اوسنۍ نقشه] * [[د اچين ولسوالۍ|اچین]] * [[د بټي کوټ ولسوالۍ|بټي کوټ]] * [[ د بهسود ولسوالۍ (ننگرهار)|بېهسود]] - مخکې د '''جلالکوټ ولسوالۍ''' یوه برخه وه. * [[د پچير و اگام ولسوالۍ|پچیر و اگام]] * [[د جلال آباد ولسوالۍ|جلالکوټ]] * [[د چپرهار ولسوالۍ|چپلیار]] * [[د حسارک ولسوالۍ|حسارک]] * [[د خوگياڼو ولسوالۍ|خوگیاڼی]] * [[د دره نور ولسوالۍ|دره ی نور]] * [[د دور بابا ولسوالۍ|دور بابا]] * [[د رودات ولسوالۍ|رودات]] * [[د سره رود ولسوالۍ|سره رود]] * [[د شېرزاد ولسوالۍ|شېرزاد]] * [[د شينوار ولسوالۍ|شینوار]] * [[د گوشته ولسوالۍ|گوشته]] * [[د کامې ولسوالۍ|کامه]] * [[د کوټ ولسوالۍ|کوټ]] - مخکې د '''روداتو ولسوالې''' یوه برخه وه. * [[د کوز کونړ ولسوالۍ|کوز کونړ]] * [[د لالپور ولسوالۍ|لالپوره]] * [[د مومند درې ولسوالۍ|مومندره]] * [[د نازيان ولسوالۍ|نازیان]] * [[د هسکې مېنې ولسوالۍ|هسکه مېنه]] {{clear}} ====[[د نورستان ولايت]]==== [[Image:Nurestan districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Nurestan.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Nurestan/ د نورستان ولايت اړونده مالومات] :[http://web.archive.org/web/20100531174141/http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Nurestan/Nurestan.gif د نورستان ولایت د ولسوالیو اوسنۍ نقشه] * [[د برگمټال ولسوالۍ|برگېمټال]] * [[د پارون ولسوالۍ|پارون]] * [[د دو آب ولسوالۍ|دو آب]] - مخکې د '''کامدېش ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د کامدېش ولسوالۍ|کامدېش]] * [[د منډول ولسوالۍ|منډول]] * [[د نورگرام ولسوالۍ|نورگرام]] - مخکې د '''کامدېش ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د واما ولسوالۍ|واما]] * [[د وایگل ولسوالۍ|وایگل]] {{clear}} ===لوېديځ افغانستان=== ====[[د بادغيس ولايت]]==== [[Image:Badghis districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Badghis.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Badghis/ د بادغيس ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103180924/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Badghis/Badghis.gif د بادغیس د ولسوالیو اوسنۍ نخشه] * [[د آبکمري ولسوالۍ|آبکمري]] * [[د جوند ولسوالۍ|جوند]] * [[د غورماچ ولسوالۍ|غورماچ]] * [[د قاديس ولسوالۍ|قاديس]] * [[د قلعه نو ولسوالۍ|قلعه نو]] * [[د مرغاب ولسوالۍ|مرغاب]] * [[د مقر ولسوالۍ|مقر]] {{clear}} ====[[د باميان ولايت]]==== [[Image:Bamyan districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Bamyan.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Bamyan/ د باميان ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103224337/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Bamyan/Bamyan.gif Current Map of the Districts of Bamiyan] * [[د باميان ولسوالۍ|باميان]] * [[د پنجاب ولسوالۍ|پنجآب]] * [[د سيغان ولسوالۍ|سيغان]] - formerly part of '''Kahmard District'''; shifted from '''Baghlan Province''' * [[د شېبر ولسوالۍ|شېبر]] * [[د کهمرد ولسوالۍ|کهمرد]] - shifted from '''Baghlan Province''' * [[د ورس ولسوالۍ|ورس]] * [[د يکاولنگ ولسوالۍ|يکاولنگ]] {{clear}} ====[[د فراه ولايت]]==== [[Image:Farah districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Farah.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Badakhshan/ د فراه ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103202439/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Badakhshan/Badakhshan.gif Current Map of the Districts of Farah] * [[د انار دره ولسوالۍ|انار دره]] * [[د بالا بلوک ولسوالۍ|بالا بلوک]] * [[د بکوا ولسوالۍ|بکوا]] * [[د پر چمن ولسوالۍ|پر چمن]] * [[د پشت رود ولسوالۍ|پشت رود]] * [[د خاک سفېد ولسوالۍ|خاک سفېد]] * [[د شېب کوه ولسوالۍ|شېب کوه]] * [[د فراه ولسوالۍ|فراه]] * [[د قلعه کاه ولسوالۍ|قلعه کاه]] * [[د گلستان ولسوالۍ|گلستان]] * [[د لاش او جواین ولسوالۍ|د لاش او جواین]] {{clear}} ====[[د غور ولايت]]==== [[Image:Ghor districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Ghor.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Ghor/ د غور ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103220605/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Ghor/Ghor.gif Current Map of the Districts of Ghor] * [[د پسابند ولسوالۍ|پسابند]] * [[د تایواره ولسوالۍ|تایواره]] * [[د تولک ولسوالۍ|تولک]] * [[د چارسده ولسوالۍ، افغانستان|چارسده]] - formerly part of '''Chaghcharan District''' * [[د چغچران ولسوالۍ|چغچران]] * [[د دولاینه ولسوالۍ|دو لاینه]] - formerly part of '''Chaghcharan District''' * [[د دولت یار ولسوالۍ|دولت یار]] - formerly part of '''Chaghcharan District''' * [[د ساغر ولسوالۍ|ساغر]] * [[د شهرک ولسوالۍ|شهرک]] * [[د لال او سرجنگل ولسوالۍ|لال وسر جنگل]] {{clear}} ====[[د هرات ولايت]]==== [[Image:Herat districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Herat.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Herat/ د هرات ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103174711/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Herat/Herat.gif Current Map of the Districts of Herat] * [[د ادرسکن ولسوالۍ|ادرسکن]] * [[د انجیل ولسوالۍ|انجیل]] * [[د اوبې ولسوالۍ|اوبې]] * [[د پښتون زرغون ولسوالۍ|پښتون زرغون]] * [[د چشت شریف ولسوالۍ|چشت شریف]] * [[د زنده جان ولسوالۍ|زنده جان]] * [[د شین ډنډ ولسوالۍ|شین ډنډ]] * [[د فارسي ولسوالۍ|فارسي]] * [[د گلران ولسوالۍ|گلران]] * [[د گزره ولسوالۍ|گزره]] * [[د کارخ ولسوالۍ|کارخ]] * [[د کشک کهنه ولسوالۍ|کشک کهنه]] * [[د کوهسان ولسوالۍ|کوهسان]] * [[د هرات ولسوالۍ|هرات]] * [[د غوریان ولسوالۍ|غوریان]] * [[د کشک ولسوالۍ|کشک]] {{clear}} ==سوېلي افغانستان== ===سوېل ختيځ افغانستان=== ====[[د غزني ولايت]]==== [[Image:Ghazni districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Ghazni.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Ghazni/ د غزني ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103213941/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Ghazni/Ghazni.gif Current Map of the Districts of Ghazni] * [[د آب بند ولسوالۍ|آب بند]] * [[د اجرستان ولسوالۍ|اجرستان]] * [[د اندړ ولسوالۍ|اندړ]] * [[د جاغوري ولسوالۍ|غاغوري]] * [[د خواجه عمري ولسوالۍ|خواجه عمري]] - formerly part of '''Waeez Shahid District''' * [[د خوگیاڼی ولسوالۍ (غزني)|خوگیاڼی]] - created from parts of '''Waeez Shahid''' and '''Ghazni''' Districts * [[د ده یک ولسوالۍ|ده یک]] * [[د راشیدان ولسوالۍ|راشیدان]] - formerly part of '''Waeez Shahid District''' * [[د زنه خان ولسوالۍ|زنه خان]] * [[د غزني ولسوالۍ|غزني]] * [[د قره باغ ولسوالۍ, غزني|قره باغ]] * [[جغتو ولسوالۍ (غزنی)|جغتو]] * [[د گېرو ولسوالۍ|گېرو]] * [[د گېلان ولسوالۍ|گېلان]] * [[د مالستان ولسوالۍ|مالستان]] * [[د مقر ولسوالۍ, غزني|مقر]] * [[د ناور ولسوالۍ|ناور]] * [[د ناوه ولسوالۍ|ناوه]] * [[د وغاز ولسوالۍ|وغاز]] - formerly part of '''Muqur District''' {{clear}} ====[[د خوست ولايت]]==== [[Image:Khost districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Khost.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Khost/ د خوست ولايت اړونده مالومات] :[https://archive.is/20130103142423/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Khost/Khost.gif د خوست ولایت د ولسوالیو اوسنۍ نقشه] * [[د باک ولسوالۍ|باک]] * [[د تڼيو ولسوالۍ|تڼۍ]] * [[د تېره زی ولسوالۍ|تېره زی]] * [[د ځاځي میدان ولسوالۍ|ځاځي میدان]] * [[د خوست (متون) ولسوالۍ|خوست (متون)]] * [[د سبري ولسوالۍ|سبري]] * [[د سپېره ولسوالۍ|سپېره]] * [[د شمال ولسوالۍ|شمال]] - shifted from '''Paktia Province''' * [[د قلندر ولسوالۍ|قلندر]] * [[د گوربز ولسوالۍ|گوربز]] * [[د مندوزۍ ولسوالۍ|مندوزۍ]] * [[د موسی خېل ولسوالۍ (خوست)|موسی خېل]] * [[د نادرشاه کوټ ولسوالۍ|نادرشاه کوټ]] {{clear}} ====[[د پکتيا ولايت]]==== [[دوتنه:Paktika districts.png|300px|بټنوک|کيڼ|د پکتیا ولايت ولسوالۍ.]] * [[د احمد آباد ولسوالۍ|احمد آباد]] - مخکې د '''سید کرم ولسوالۍ''' یوه برخه. * [[د څمکنۍ ولسوالۍ|څمکنۍ]] * [[د ډنډ او پټان ولسوالۍ|ډنډ او پټان]] * [[د گردېز ولسوالۍ|گردېز]] * [[د ځاځي ولسوالۍ|ځاځي]] * [[د جاني خېل ولسوالۍ (پکتیا)|جانيخېل]] * [[د لژه احمد خېل ولسوالۍ|لژه احمد خېل]] * [[د سيد کرم ولسوالۍ|سيد کرم]] * [[د شواک ولسوالۍ|شواک]] * [[د ځدران ولسوالۍ|ځدران]] * [[د زرمت ولسوالۍ|زرمت]] {{clear}} ====[[د پکتيکا ولايت]]==== [[Image:Paktika districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Paktika.]] :[http://www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Paktika/ Detailed Information of Paktika Province] :[https://archive.is/20130103194620/www.kohistani.com/afghanistan/provinces/Paktika/Paktika.gif Current Map of the Districts of Paktika] * [[د ارگون ولسوالۍ|ارگون]] * [[د اومنا ولسوالۍ|اومنا]] * [[د برمل ولسوالۍ|برمل]] * [[د تېروه ولسوالۍ|تېروه]] - formerly part of '''Waza Khwa District''' * [[د جاني خېل ولسوالۍ (پکتیکا)|جاني خېل]] - formerly part of '''Zarghun Shahr District''' * [[د ډیله ولسوالۍ|ډیله]] * [[د زرغون ښار ولسوالۍ|زرغون ښار]] * [[د زېروک ولسوالۍ|زیروک]] * [[د سرحوزه ولسوالۍ|سر حوزه]] * [[د سروبي ولسوالۍ|سروبي]] * [[د شرن ولسوالۍ|شرن]] * [[د گومال ولسوالۍ|گومال]] * [[د گیان ولسوالۍ|گیان]] * [[د مټاخان ولسوالۍ|مټاخان]] * [[د نېکه ولسوالۍ|نېکه]] * [[د وازه خوا ولسوالۍ|وازه خوا]] * [[د ور مامی ولسوالۍ|ور مامی]] * [[د یحیی خېل ولسوالۍ|یخیی خېل]] - formerly part of '''Zarghun Shahr District''' * [[د یوسف خېل ولسوالۍ|یوسف خېل]] - formerly part of '''Zarghun Shahr District''' {{clear}} ===سوېل لوېديځ افغانستان=== ====[[د دايکندي ولايت]]==== [[Image:Daykundi districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Daykundi.]] * [[د اشتارلي ولسوالۍ|اشتارلي]] - created within the former '''[[Daykundi District|Daykundi]] District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د خادر ولسوالۍ|خادر]] - created within the former '''Daykundi District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د سنگ تخت ولسوالۍ|سنگ تخت]] - created within the former '''Daykundi District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د شهرستان ولسوالۍ|شهرستان]] - shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د گیزاب ولسوالۍ|گیزاب]] - shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د کجران ولسوالۍ|کجران]] - shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د کیتی ولسوالۍ|کیتي]] - formerly part of '''Kajran District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د میرامور ولسوالۍ|میرامور]] - formerly part of '''Sharistan District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' * [[د نېلي ولسوالۍ|نېلي]] - created within the former '''Daykundi District'''; shifted from '''Oruzgan Province''' {{clear}} ====[[د هلمند ولايت]]==== [[Image:Helmand districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Helmand.]] * [[بغنۍ ولسوالۍ|بغنۍ]] * [[باغران ولسوالۍ|باغران]] * [[خانېشين ولسوالۍ‏|خانېشين]] * [[دیشو ولسوالۍ|دیشو]] * [[سنگين ولسوالۍ|سنگین]] * [[گرمسېر ولسوالۍ|گرمسېر]] * [[گريشک ولسوالۍ|گريشک]] * [[کجکي ولسوالۍ|کجکي]] * [[لښکرگاه ولسوالۍ|لښکرگاه]] * [[موسی کلا ولسوالۍ|موسی کلا]] * [[نادعلي ولسوالۍ|نادعلي]] * [[نوزاد ولسوالۍ|نوزاد]] * [[نوی بارکزی ولسوالۍ|نوی بارکزی]] * [[واشېر ولسوالۍ|واشېر]] {{clear}} ====[[د کندهار ولايت]]==== [[Image:Kandahar districts.png|300px|thumb|کيڼ|Districts of Kandahar.]] * [[د ارغستان ولسوالۍ|ارغستان]] * [[د ارغنداب ولسوالۍ (کندهار)|ارغنداب]] * [[د پنجوایي ولسوالۍ|پنجوایي]] * [[د خاکرېز ولسوالۍ|خاکریز]] * [[د دامان ولسوالۍ|دامان]] * [[د رېگ ولسوالۍ (کندهار)|ریگ]] * [[د ژېړۍ ولسوالۍ|ژېړۍ]] - created from parts of '''Maywand''' and '''Panjwaye''' D * [[د سپین بولدک ولسوالۍ|سپین بولدک]] * [[د شاه ولي کوټ ولسوالۍ|شاه ولي کوټ]] * [[د شورابک ولسوالۍ|شورابک]] * [[د غورک ولسوالۍ|غورک]] * [[د کندهار ولسوالۍ|کندهار]] * [[د معروف ولسوالۍ|معروف]] * [[د مېان نشین ولسوالۍ|مېان نشین]] - formerly part of '''Shah Wali Kot District''' * [[د میوند ولسوالۍ|میوند]] * [[د نېش ولسوالۍ|نېش]] - shifted from '''Oruzgan Province''' {{clear}} ====[[د نيمروز ولايت]]==== [[دوتنه:Nimruz districts.png|300px|بټنوک|کيڼ|د نیمروز ولسوالۍ گانې.]] * [[د چاربورجک ولسوالۍ|چاربورجک]] * [[د چخانسور ولسوالۍ|چخانسور]] * [[د خاش رود ولسوالۍ|خاش رود]] * [[د زرنج ولسوالۍ|زرنج]] * [[د کنگ ولسوالۍ|کنگ]] {{clear}} ====[[د روزگان ولايت]]==== [[Image:Oruzgan districts.png|300px|thumb|کيڼ|د اروزگان ولسوالۍ گانې.]] * [[د ترینکوټ ولسوالۍ|ترینکوټ]] * [[د چوره ولسوالۍ|چوره]] * [[د خاص اروزگان ولسوالۍ|خاص اروزگان]] * [[د دهراود ولسوالۍ|دهراود]] * [[د شهيدې حساس ولسوالۍ|شهيدې حساس]] {{clear}} ====[[د زابل ولایت]]==== [[Image:Zabul_districts.png|کيڼ|300px|thumb|Districts of Zabūl.]] * [[د اټغار ولسوالۍ|اټغار]] * [[د ارغنداب ولسوالۍ (زابل)|ارغنداب]] * [[د ترنک او جلدک ولسوالۍ| ترنک او جلدک]] * [[د دای چوپان ولسوالۍ|دای چوپان]] * [[د شاه جوی ولسوالۍ|شاه جوی]] * [[د شمولزی ولسوالۍ|شمولزی]] * [[د شینکی ولسوالۍ|شینکی]] * [[د قلات ولسوالۍ|قلات (Technically only a municipality, not a district)]] * [[د کاکړ ولسوالۍ|کاکړ]] - formerly part of '''Argahandab District''' * [[د میزان ولسوالۍ|میزان]] * [[د نو بحر ولسوالۍ|نو بجر]] - created from parts of '''Shamulzuyi''' and '''Shinkay''' Districts in Zabul Province and Nawa District in Ghazni Province {{clear}} ==سرچينې== *[http://www.aims.org.af/services/mapping/geo_codes/geocodes_anatomy/geocodes_anatomy.html د افغانستان د مالوماتو د سمبالښت چوپړ], accessed 2006-07-27. *[http://www.aims.org.af/services/mapping/geo_codes/398_dist_matching_to_329.xls AIMS District Matching], accessed 2009-01-01. {{د افغانستان ولسوالۍ}} <!--وېشنيزې--> [[وېشنيزه:د افغانستان ولسوالۍ| ]] [[وېشنيزه:افغانستان]] [[وېشنيزه:د افغانستان اړونده لړليک]] <!--نورې ژبې--> gk41tvmktxlr6knrjbg4aakkvy3efcy 0 18036 284857 154917 2022-08-25T11:28:30Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''ډبرپوهنه''' ''([[انگرېزي ژبه|په انگرېزي]]: Lithology)'' څنگه چې له نوم څخه يې څرگنده ده د ډبرو فيزيکي ځانتياوې، ښکاره ځانگړنې، د وړوکي مايکروسکوپۍ له مخې، لکه رنگ، جوړښت او کيفيت اړونده يوه لنډه يا تفصيلي [[پوهنه]] ده. د ډبرې د یوه واحد ډبرپوهنه د هغې د هغو فزیکي ځانګړنو تشرېح ده چې د ځمکې پر مخ د ډبرو په رګونو، همدا راز په لاس یا اصلي نمونو کې او یا هم د ټیټ میګنیفیکېشن لرونکي یا لږ لویوونکي مایکروسکوپ په مرسته لیدل کېږي. په فزیکي ځانګړتیاوو کې یې رنګ، جوړښت، د دانو اندازه او ترکیب شامل دي. ډبرپوهنه یا لیتولوژي ښايي د دغو ځانګړنو تفصيلي تشرېحاتو ته او یا هم د یوې ډبرې د ناخالصو فزیکي ځانګړتیاوو لنډیز ته وویل شي. په دویمه معنا کې د ډبرپوهنې په مثالونو کې د شګو ډبره، د ډبرې تخته یا سلېټ، تور مرمر یا د چونې ډبرې شاملېږي.<ref>{{cite web |title=Lithology |url=https://earthquake.usgs.gov/learn/glossary/?term=lithology |access-date=29 October 2010 |work=Earthquake Glossary |publisher=[[US Geological Survey]]}}</ref><ref name="AGI dict lithology">{{cite book|title=Dictionary of Geological Terms|year=1984|publisher=[[American Geological Institute]]|isbn=0-385-18101-9|page=299|editor=Bates, R. J.|editor2=Jackson, J. A.|edition=3}}</ref><ref name="Oxford dict lithology">{{cite book|title=Oxford Dictionary of Earth Sciences|year=1999|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-280079-5|page=[https://archive.org/details/dictionaryofeart00alla/page/320 320]|author=Allaby, Ailsa|author2=Allaby, Michael|edition=2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/dictionaryofeart00alla/page/320}}</ref><ref name="heritage">{{cite book|editor=American Heritage Dictionary|title=The American heritage science dictionary|url=https://books.google.com/books?id=yKUagx8PB_EC&q=%2Blithology+dictionary&pg=PA364|year=2005|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|isbn=978-0-618-45504-1|page=364}}</ref> ډبرپوهنه د سیمو تر منځ د نقشې اخیستلو او پیوستون د موخو لپاره په انفرادي لیتوسټراګرافیک یا د ډبرې د چینه پېژندنې په واحدونو کې د ډبرو د سلسلو د فرعي وېش اساس دی. د سایټ یا ساحې د څېړنو په څېر په ځینو استفادو کې ډبرپوهنه یا لیتولوژي د معیاري اصطلاحاتو په کارولو سره تشرېح کېږي چې بېلګه یې د اروپا جیوتخنیکي معیاري "یوروکوډ ۷" دی. == د ډبرې ډول == د ډبرپوهنې یا لیتولوژي نومول د ډبرې د ډول پر بنسټ دي. د ډبرو درې لوی ډولونه رسوبي، اتشفشاني یا ایګنیوس او میټامورفیک دي. ایګنیوس یا اتشفشاني ډبرې په مستقیم ډول له مګما څخه جوړېږي چې د مذاب یا وېلې شوې ډبرې، د ګازونو د محلول او جامدو کرسټالونو یو مخلوط دی. رسوبي ډبرې هم له هغو معدني یا عضوي ذراتو څخه جوړېږي چې د ځمکې پر مخ راټولېږي او کلکېږي. میټامورفیک ډبرې بیا د زیاتې تودوخې یا فشار په شرایطو کې د موجوده جامدې ډبرې د بیا کرسټال کېدو له لارې رامنځته کېږي.<ref name="levin-2010-57">{{cite book|last1=Levin|first1=Harold L.|title=The earth through time|date=2010|publisher=J. Wiley|location=Hoboken, N.J.|isbn=9780470387740|page=57|edition=9th}}</ref> اتشفشاني یا ایګنیوس ډبرې بیا په درېیو پراخو کټګوریو وېشل شوې دي. هغه ایګنیوس ډبره چې د ماتې شوې ډبرې له ټوټو څخه جوړېږي او په مستقیم ډول د اتشفشاني پروسو (ټیفرا) په مرسته رامنځته کېږي، د پیروکلاسټیک ډبرې په توګه ډلبندي کېږي. پیروکلاسټیک (Pyroclastic) ډبرې بیا هم د منځنۍ ټوټې (کلاسټ) د اندازې له مخې او دا چې ایا دا ټوټې اکثره انفرادي معدني کرسټالونه، د اتشفشاني شیشې ذرات او که د ډبرې ټوټې دي، ډلبندي کېږي. نورې ډلبندۍ هم، لکه د کیمیاوي جوړښت له مخې، په کې کارېدای شي.<ref name="fisher-schmincke-1984-89-90">{{cite book|last1=Fisher|first1=Richard V.|last2=Schmincke|first2=H.-U.|title=Pyroclastic rocks|date=1984|publisher=Springer-Verlag|location=Berlin|isbn=3540127569|pages=98-99}}</ref><ref name="schmincke-2003-138">{{cite book|last1=Schmincke|first1=Hans-Ulrich|title=Volcanism|date=2003|publisher=Springer|location=Berlin|isbn=9783540436508|page=138}}</ref><ref name="schmidt-1981">{{cite journal|last1=Schmidt|first1=R.|title=Descriptive nomenclature and classification of pyroclastic deposits and fragments: recommendations of the IUGS Subcommission on the Systematics of Igneous Rocks|journal=Geology|volume=9|year=1981|pages=41–43|doi=10.1007/BF01822152|s2cid=128375559|url=https://scholar.google.com/scholar_url?url=https://idp.springer.com/authorize/casa%3Fredirect_uri%3Dhttps://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF01822152.pdf%26casa_token%3DEeQQK-27EzMAAAAA:NxHAz8w30oOg24-BcWvJPAgMBjRc419lq-7Jz-6VV0-ma9Mv2wxmt4JqRZoPtxQvU501TeyvkUDq1fmmJw&hl=en&sa=T&oi=gsb-gga&ct=res&cd=0&d=227239637425471251&ei=PBhxX4PbJrXCywTH6bfYBg&scisig=AAGBfm2m9NmvueO9pSpn98cYOcYAhzm0nw|access-date=27 September 2020}}</ref> هغه ایګنیوس ډبرې چې د لیدلو وړ منرالي دانې (فنیریټیک ډبرې) لري، د نفوذي ډبرو په توګه ډلبندي کېږي، خو هغه ډبرې چې ښیښه‌يي یا ډېرې دانه لرونکې (افانیتیک) دي، د بېروني ایګنیوس ډبرو په توګه ډلبندي کېږي. نفوذي ایګنیوس ډبرې معمولاً د QAPF ډلبندۍ په کارولو سره طبقه‌بندي کېږي چې بنسټ یې د کوارټز، القلي فیلډسپر، پلجیوکلیس، او فیلډسپاټایډ نسبي محتوا ده. د غیر معمولي ترکیبونو د لرونکو ایګنیوس ډبرو لپاره هم ځانګړې ډلبندۍ شته دي چې الټرامافیک ډبرې یا کاربوناټیټونه یې د بېلګې په توګه یادولی شو. د امکان په صورت کې بېروني ایګنیوس ډبرې هم د منرالونو د محتوا له مخې د بېروني QAPF ډلبندۍ په کارولو سره طبقه بندي کېږي، مګر کله یې چې د معدني ترکیب معلومول غیر عملي وي، بیا ښايي د TAS ډلبندۍ په کارولو سره له کیمیاوي پلوه طبقه بندي شي. دا د سیلیکا او القلي فلزي اکسایډونو د ټولې محتوا یا منځپانګې او نورو کیمیاوي معیارونو پر بنسټ دي.<ref name="iugs-1991">{{Cite journal|last1=Le Bas|first1=M. J.|last2=Streckeisen|first2=A. L.|title=The IUGS systematics of igneous rocks|journal=Journal of the Geological Society|volume=148|issue=5|pages=825–833|doi=10.1144/gsjgs.148.5.0825|bibcode=1991JGSoc.148..825L|year=1991|citeseerx=10.1.1.692.4446|s2cid=28548230}}</ref><ref name="bgs">{{Cite journal|date=1999|title=Rock Classification Scheme - Vol 1 - Igneous|url=http://nora.nerc.ac.uk/id/eprint/3223/1/RR99006.pdf|journal=British Geological Survey: Rock Classification Scheme|volume=1|pages=1–52}}</ref><ref name="philpotts-ague-2009-139-143">{{cite book|last1=Philpotts|first1=Anthony R.|last2=Ague|first2=Jay J.|title=Principles of igneous and metamorphic petrology|date=2009|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|isbn=9780521880060|edition=2nd|pages=139-143}}</ref> رسوبي ډبرې هم لا زیاتې له دې اړخه ډلبندي کېږي چې ایا دوی سیلیکلیکسټیک دي او که کاربونیټ دي. سیلیکلیکسټیک رسوبي ډبرې بیا د دوی د دانو د اندازې د وېش او د کوارټز، فیلډسپار، او لیتیک (ډبرې) د ټوټې د نسبي تناسب پر اساس پر فرعي کټګوریو وېشل کېږي. کاربونیټ ډبرې یې بیا د کاربونیټ ډبرې د تشکیلوونکو اجزاوو له مخې د ډنهم یا د فولک ډلبندۍ له طرحو سره طبقه بندي کېږي.<ref name="blatt-tracy-1996-ss">{{cite book|last1=Blatt|first1=Harvey|last2=Tracy|first2=Robert J.|title=Petrology : igneous, sedimentary, and metamorphic.|date=1996|publisher=W.H. Freeman|location=New York|isbn=0716724383|pages=217-220, 257-258|edition=2nd}}</ref><ref name="boggs-2006-169-173">{{cite book|last1=Boggs|first1=Sam|title=Principles of sedimentology and stratigraphy|date=2006|publisher=Pearson Prentice Hall|location=Upper Saddle River, N.J.|isbn=0131547283|pages=169-173|edition=4th}}</ref> د میټامورفیک ډبرې نومول ښایي د پروتولیت یا د ډبرې د اصلي مادې، معدني ترکیب، جوړښت، یا میټامورفیک مخونو پر بنسټ وي. د جوړښت او یوه پروتولیت پیلیټ (لکه شیل، مډروک) پر بنسټ نوم ورکول د ډبرینې تختې یا سلیټ او فیلیټ د تعریفولو لپاره کارېدای شي. د جوړښت پر بنسټ ورکړل شوي نومونه یې شیست (schist) او ګنیس (gneiss) دي. دا جوړښتونه له سلیټ یا ډبرینې تختې څخه تر ګنیس پورې د میټامورفیزم دوامداره زیاتېدونکې کچه مشخصوي. میټامورفیک مخونه د فشار-تودوخې له هغو ساحو سره تعریفېږي چې ځانګړي منرالونه په کې تشکیلېږي. د میټامورفیک ډبرو نور نومونه هم شته چې ګرین‌شیسټ (میټامورفوز شوی بیسالټ او نورې بېروني ایګنیوس ډبرې) یا هم کوارټزیټ (میټامورفوز شوې کوارټز شګه) یې د بېلګې په توګه یادولی شو.<ref name="yardley-1989-21-27">{{cite book|last1=Yardley|first1=B. W. D.|title=An introduction to metamorphic petrology|date=1989|publisher=Longman Scientific & Technical|location=Harlow, Essex, England|isbn=0582300967|pages=21-27}}</ref>{{sfn|Yardley|1989|pp=49-51}}{{sfn|Yardley|1989|pp=21,26}} == د دانې/کلاسټ اندازه == په ایګنیوس او میټامورفیک ډبرو کې د دانې اندازه په ډبره کې د کرسټالونو د اندازو لپاره یو معیار دی. په ایګنیوس ډبره کې دا د موادو د سړېدو د سرعت ټاکلو لپاره کارېږي: لوی کرسټالونه معمولا د نفوذي (intrusive) ایګنیوس ډبرو ښودنه کوي، په داسې حال کې چې کوچني کرسټالونه ښیي چې ډبره بېرونۍ (extrusive) ده. د ډبرې میټامورفېزم چې تر ډېره له یوه واحد منرال څخه جوړ شوي، لکه کوارټزایټ یا مرمر، کېدای شي د دانو اندازه زیاته کړي (د دانو وده)، حال دا چې د پرې شوې ډبرې میټامورفېزم کېدای شي د دانو اندازه راکمه کړي (سنټیکټونیک ریکریسټلایزیشن).{{sfn|Yardley|1989|pp=154-155}}{{sfn|Levin|2010|pp=58-59}} په کلاسټیک رسوبي ډبرو کې بیا د دانې اندازه د هغو دانو او/یا کلاسټونو قطر دی چې ډبرې تشکیلوي. دا ډبرې ته د نوم ورکولو د سیستم ټاکلو لپاره کارېږي (د بېلګې په توګه، کانګلومېرات یا جوش شوې ډبره، د شګو ډبره، یا د خټو ډبره). د شګو د ډبرو او کانګلومېراتونو په صورت کې چې د دانې د اندازو یوه پراخه لړۍ رانغاړي، یوه داسې کلمه چې د دانې د اندازې محدوده بیانوي د ډبرې په نوم کې زیاتېږي. مثالونه یې د "پېبل کانګلومېرات" او "فاین کوارټز ایرنایټ" دي.{{sfn|Blatt|Tracy|1996|p=241-242}} == معدنیات یا منرالوژي == په هغو ډبرو کې چې منرالي یا معدني دانې په کافي اندازه دومره په کې لویې وي چې د لاسي لینز په کارولو سره وپېژندل شي، ښکاره منرال پېژندنه یې د تشرېحاتو د یوې برخې په توګه په کې شامله ده. د هغو سلسلو په صورت کې چې احتمالاً د کاربونیټ، کلسایټ سیمینټ ډبرې یا هغه ډبرې چې احتمالي کلسایټ رګونه لري، دا عادي خبره ده چې د رقیق هایدروکلوریک اسید په کارولو او د طبیعي جوش په لټون سره د کلسایټ شتون (یا د کلسیم کاربونیټ نور ډولونه) په کې معاینه شي.<ref name="The Acid Test">{{cite web |last=Geology.com |title=The Acid Test for Carbonate Minerals and Carbonate Rocks |url=http://geology.com/minerals/acid-test.shtml |access-date=28 November 2016 |publisher=Geology.com}}</ref> د ډبرې معدني یا منرالي جوړښت یو له هغو مهمو لارو څخه دی چې ډبرې په کې طبقه بندي کېږي. ایګنیوس ډبرې د QAPF طبقه بندۍ یا ځانګړې الټرامفیک یا کاربونیټ طبقه بندۍ په کارولو سره د دوی د معدني موادو له مخې طبقه بندي کېږي. په ورته ډول، میټامورفیک مخونه چې هغه درجې ښیي چې ډبرې په کې له تودوخې او فشار سره مخ شوې او له همدې امله د میټامورفیک ډبرو په طبقه بندي کولو کې مهم دي، په نمونه کې شته د منرال پړاوونو په نظر کې نیولو سره ټاکل کېږي.<ref name="iugs-19912">{{Cite journal|last1=Le Bas|first1=M. J.|last2=Streckeisen|first2=A. L.|title=The IUGS systematics of igneous rocks|journal=Journal of the Geological Society|volume=148|issue=5|pages=825–833|doi=10.1144/gsjgs.148.5.0825|bibcode=1991JGSoc.148..825L|year=1991|citeseerx=10.1.1.692.4446|s2cid=28548230}}</ref><ref name="bgs2">{{Cite journal|date=1999|title=Rock Classification Scheme - Vol 1 - Igneous|url=http://nora.nerc.ac.uk/id/eprint/3223/1/RR99006.pdf|journal=British Geological Survey: Rock Classification Scheme|volume=1|pages=1–52}}</ref><ref name="philpotts-ague-2009-139-1432">{{cite book|last1=Philpotts|first1=Anthony R.|last2=Ague|first2=Jay J.|title=Principles of igneous and metamorphic petrology|date=2009|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|isbn=9780521880060|edition=2nd|pages=139-143}}</ref>{{sfn|Yardley|1989|pp=49-51}} == سرچينې == [[وېشنيزه:پوهنه]] 9vpb1jv6jt3k8q4ykllmtzze3eo78xy 0 54927 284817 265573 2022-08-24T15:18:37Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = میخایل ګورباچف<br>{{small|Михаил Горбачёв}} | image = Gorbachev (cropped).png | caption = Gorbachev at the [[Reykjavík Summit|اکتوبر۱۹۸۶ summit]] په [[Reykjavík]], [[Iceland]] | office = [[President of the Soviet Union]] | term_start = 15 مارچ۱۹۹۰ | term_end = ۲۵ ډسمبر 1991{{efn|Briefly suspended from 19 تر ۲۱ اګسټ ۱۹۹۱ during the [[۱۹۹۱اګسټ کپ|اګسټ کپ]].}} | primeminister2 = {{plainlist| * [[نیکولای ریڅیکوفRyzhkov]] * [[Valentin Pavlov]] * [[ایوان سیلایف]]}} | vicepresident = [[Gennady Yanayev]]{{Efn|''De facto'' until 21 August 1991; ''de jure'' until 4 September.}} | predecessor = ''Office established''<br />{{small|(partly himself as [[List of heads of state of the Soviet Union|Chairman]] of the [[Supreme Soviet of the Soviet Union|Supreme Soviet]])}} | successor = ''Office abolished'' | office2 = [[General Secretary of the Communist Party of the Soviet Union|General Secretary]] of the<br>[[Communist Party of the Soviet Union]]{{Efn|On 14 March 1990, the provision on the CPSU monopoly on power was removed from Article 6 of the Constitution of the USSR. Thus, in the Soviet Union, a multi-party system was officially allowed and the CPSU ceased to be part of the state apparatus.|}} | term_start2 = 11 March 1985 | term_end2 = 24 اګسټ 1991 | deputy2 = Vladimir Ivashko | predecessor2 = [[Konstantin Chernenko]] | successor2 = [[Vladimir Ivashko]] (acting) | office3 = [[List of heads of state of the Soviet Union|Chairman]] of the [[Supreme Soviet of the Soviet Union|Supreme<br>Soviet of the Soviet Union]] | deputy3 = Anatoly Lukyanov | term_start3 = 25 May 1989 | term_end3 = 15 March 1990 | predecessor3 = Himself as [[List of heads of state of the Soviet Union|Chairman]] of the [[Presidium of the Supreme Soviet|Presidium]] of the [[Supreme Soviet of the Soviet Union|Supreme Soviet]] | successor3 = [[Anatoly Lukyanov]] | office4 = [[List of heads of state of the Soviet Union|Chairman]] of the [[Presidium of the Supreme Soviet|Presidium]] of the [[Supreme Soviet of the Soviet Union]] | term_start4 = 1 October 1988 | term_end4 = 25 May 1989 | predecessor4 = [[Andrei Gromyko]] | successor4 = Himself as [[List of heads of state of the Soviet Union|Chairman]] of the [[Supreme Soviet of the Soviet Union|Supreme Soviet]]{{Collapsed infobox section begin|Additional positions}} | office5 = Co-Chairman of the [[Union of Social Democrats]] | term_start5 = 11 March 2000{{efn|Himself as the Chairman of the United Social Democratic Party of Russia until 24 November 2001, and the Chairman of the [[Social Democratic Party of Russia]] until 20 October 2007}} | term_end5 = | predecessor5 = ''Office established'' | successor5 = | office6 = [[Secretariat of the Communist Party of the Soviet Union|Second Secretary of the Communist Party of the Soviet Union]]<br />Acting | term_start6 = 9 February 1984 | term_end6 = 10 March 1985 | predecessor6 = [[Konstantin Chernenko]] | successor6 = [[Yegor Ligachev]] {{Collapsed infobox section end}} | birthname = Mikhail Sergeyevich Gorbachev | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1931|3|2}} | birth_place = [[Privolnoye, Krasnogvardeysky District, Stavropol Krai|Privolnoye]], [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]], [[Soviet Union]] (now Russia) | death_date = | death_place = | nationality = {{plainlist| * Soviet (1931–1991) * Russian (since 1991) }} | party = [[Union of Social Democrats]] (2007–present) | otherparty = {{plainlist| * [[Communist Party of the Soviet Union]] (۱۹۵۲–۱۹۹۱) * [[خپلواک سیاستوال|خپلواک]] (۱۹۹۱–۲۰۰۰) * د روسې سوسیال دیمکرات ګوند (۲۰۰۰–۲۰۰۱) * [[د روسې سوسیال دیمکرات ګوند]] (۲۰۰۱–۲۰۰۷) }} }} '''میخایل ګورباچف''' په [[روسي ژبه|روسي]] Михаил Сергеевич Горбачёв) زوکړه ۲ مارچ ۱۹۳۱م کال) د [[شوروي اتحاد]] ۸ وروستی واکمن وو. په لومړی کې نوموړی د مارکسیزم پلوی وو اما له ۱۹۹۰ لسیزې را وروسته [[سوسیالیزم]] ته واوښت. میخایل سرګي یویچ ګورباچوف (زیږون: د ۱۹۳۱ زکال د مارچ ۲ مه) د روسیې او پخواني شوروي اتحاد سیاستوال دی. نوموړې د شوروي اتحاد اتم او وروستی رهبر و چې له ۱۹۸۵ زکال څخه تر ۱۹۹۱ زکال پورې د شوروي اتحاد د کمونیست ګوند عمومي منشي و. نوموړی همدارنګه له ۱۹۸۸ زکال څخه تر ۱۹۹۱ زکال پورې د دغه هېواد د دولت رئیس و چې له ۱۹۸۸ زکال څخه یې تر ۱۹۸۸ زکال پورې د شوروي اتحاد د عالي شورا د مشرتابه پلاوي د مشر، له ۱۹۸۹ زکال څخه تر ۱۹۹۰ زکال پورې د شوروي اتحاد د جمهوریتونو د عالي شورا د مشر او له ۱۹۹۰ زکال څخه تر ۱۹۹۱ زکال پورې د شوروي اتحاد د ولسمشر په توګه خدمت وکړ. ګورباچوف په پیل کې مارکسېزم – لینینېزم ته پابند و خو د ۱۹۹۰مې لسیزې په لومړیو کې یې د سوسیال دیموکراسۍ خوا ته مخه کړه. ګورباچوف د ستاوروپول سیمي په پریولونوی سیمه کې په یوه روسي او اوکرایني بېوزله کورنۍ کې وزېږېد. نوموړی چې د ستالین د واکمنۍ پر مهال را لوی شو د ځوانۍ پر مهال یې وړاندې له دې چې له کمونیست ګوند سره چې د مارکسېزم – لینینېزم د رایجو دوکتورینو له مخې یې شوروي اتحاد د یو ګوندي دولت په توګه اداره کوه؛ یوځای شي په یوه اشتراکي کرونده کې یې د غلو ټولونکی ماشین چلاوه. نوموړي هغه مهال چې د مسکو په دولتي پوهنتون کې یې زده کړې کولې په ۱۹۵۳ زکال کې یې له رایسا تیتارنکو سره وړاندې له دې چې په ۱۹۵۵ زکال کې له حقوقو پوهنځي فارغ شي؛ واده وکړ. ستاوروپل ته له کډه کولو وروسته یې د کومسومول د ځوانانو له سازمان سره کار وکړ او د ستالین له مړینې وروسته نوموړی د نیکیتا خروشچوف د ستالیني سیاستونو د ختمونکو اصلاحاتو له پیاوړو پلویانو څخه شو. نوموړی په ۱۹۷۰ زکال کې د کمونیست ګوند د ستاوروپل سیمه ئیزې څانګې لومړی منشي وټاکل شو او دلته یې د دندې ترسره کولو پر مهال د ستاوروپل د لوی کانال پر جوړېدو څارنه کوله. په ۱۹۷۸ زکال کې مسکو ته راګرځېد څو د کمونیست ګوند د مرکزي کمېټې منشي توب وکړي، همدا و چې په ۱۹۷۹ زکال کې یې حاکمې سیاسي کمېټې ته هم لار ومونده. د شوروي رهبر لئونید برژنف له مړینې درې کاله وروسته او همدارنګه د یوري آندروپوف او کنستانټین چرننکو له لنډ مهالو واکمنیو وروسته په ۱۹۸۵ زکال کې نوموړی د ګوند د سیاسي دفتر له خوا د ګوند د عمومي منشي او د دولت د ډي فکټو رهبر په توګه وټاکل شو. په داسې حال کې چې ګورباچوف د شوروي د دولت ساتنې او همدارنګه د هغو سوسیالیستي آرمانونو ته ژمن و، خو باور یې درلود چې یو لړ اساسي اصلاحاتو ته اړتیا ده، په ځانګړې توګه هغه مهال چې د ۱۹۸۶ زکال د چرنوبل ناورین رامنځته شو. هغه د شوروي – افغان جګړې څخه پر شا شو او د متحده ایالاتو له ولسمشر رونالډ ریګان سره یې د اټومي وسلو د محدودیت او د سړې جګړې د پای اړوند ناستې وکړې. په کور دننه د هغه ګلاسنوسټ («پرانیستو») سیاستونو د مطبوعاتو او د بیان آزادۍ ته لار برابره کړه؛ په داسې حال کې چې د هغه پروستریکا («په جوړښتونو د بیا کتنې») سیاستونه بیا په اقتصادي پرېکړو کې د موثریت په موخه د مرکزیت د له منځه وړو په لټه کې وو. د هغه دیموکراتیکو اقداماتو او د خلکو د منتخبو استازو د شورا جوړولو یو ګوندي دولت کمزوری کړ. د ۱۹۸۹ زکال څخه تر ۱۹۹۰ زکال پورې هغه مهال  چې د ختیځ بلاک بېلابېل هېوادونه له مارکسېستي او لینینیستي حکومتونو لاس پر سر شول، ګورباچوف له پوځي مداخلې لاس ونیو. په کور دننه ملت پاله احساسات هم په مخ پر زیاتېدوني ډول د شوروي اتحاد د پاشل کېدو پر وړاندې ګواښ و چې له امله یې د مارکسېزم – لینینېزم سخت دریځو پلویانو په ۱۹۹۱ زکال کې د هغه پر ضد د کودتا ناکامه هڅه وکړه. له واک پرېښولو وروسته نوموړي د ګورباچوف بنسټ جوړ کړ، د روسیې د ولسمشرانو بوریس یلتیسین او ولادیمیر پوتین کلک منتقد وګرځېد او د روسیې د سوسیال دیموکراتیک خوځښت لپاره یې مبارزه وکړه. ګورباچوف چې په پراخه کچه د شلمې پېړۍ د دویمې نیمايي د مهم شخصیت په توګه پېژندل کېږي؛ د هغه د ملاتړو او مخالفینو د بحثونو موضوع ګرځېدلی. هغه په پریمانه کچه ویاوړونه ترلاسه کړي چې له دې ډلې یې؛ سړې جګړې ته د پای ټکي اېښودلو، په شوروي اتحاد کې د نویو سیاسي آزادیو لپاره د لار برابرولو، په ختیځه او مرکزي اروپا کې د مارکسیستي – لینینیستي حکومتونو د پاشل کېدو د زغملو او همدارنګه د جرمني د بېرته یو موټي کولو له امله د سولې د نوبل نړیواله جایزه هم ترلاسه کړې. برعکس په روسیه کې بیا په هغه باندې د شوروي اتحاد د پاشل کېدو د چټکتیا له امله ملنډې وهل کېږي؛ هغه پېښه چې په نړیوال ډګر کې د روسیې د نفوذ د راکمېدو اوهمدارنګه د روسیې د اقتصاد د له منځه تلو لامل وګرځېده. == بهرني سیاستونه == د ۱۹۸۵ زکال په مۍ میاشت کې ګورباچوف د شوروي اتحاد په بهرنیو چارو وزارت کې د وینا پر مهال – د لومړي ځل لپاره یې مستقیما د خپل هېواد دیپلماتانو ته نغوته وکړه – د بهرني سیاست په برخه کې یې د اساسي بدلونونو اړوند خبرې وکړې. یو له هغو مهمو مسایلو څخه چې د هغه دولت ورسره مخ و په افغانستان کې د شوروي مداخله وه؛ له دې سره ۵ کاله کېدل چې کورنۍ جګړه پیل شوې وه. د جګړې پر مهال د شوروي پوځ درنه مرګ ژوبله لرله او سربېره پر دې د خلکو او پوځ ترمنځ د دغې مداخلې اړوند په زیاته کچه مخالفتونو شتون درلود. وروسته له هغه چې ګورباچوف واک ته ورسېد؛ په دغه جګړه کې یې له ښکېلتیا څخه د ځان خلاصون، لومړیتوب باله. هغه د ۱۹۸۵ زکال په اکتوبر میاشت کې د افغانستان له مارکسیست پلوه مشر ببرک کارمل سره ولیدل او له هغه یې وغوښتل چې له خپل دولت څخه د عامه ملاتړ نه لرل تصدیق او له مخالفو ډلو سره د واک د وېش هوکړه ترسره کړي. همدغه میاشت د ګوند سیاسي دفتر له افغانستان څخه د شوروي د جنګي ځواکونو د ویستلو اړوند د ګورباچوف پرېکړه تائید کړه، خو شوروي ځواکونه د ۱۹۸۹ زکال تر فبروري میاشتې پورې په بشپړ ډول له افغانستان څخه وه نه وتل. {{sfn|Taubman|2017|pp=272–273}}{{sfn|Taubman|2017|p=271}}{{sfn|Taubman|2017|p=272}}{{sfn|Taubman|2017|p=266}} ګورباچوف ته د سړې جګړې بېرته را ولاړ شوي کلک ګواښونه په میراث پاتې و. هغه له متحده ایالاتو سره د اړیکو په بیارغونه باور درلود؛ له دې سربېره نوموړی د اټومي جګړې له لرلید څخه وېرېدلی و او پوهېده چې ډېره لرې ده چې شوروي اتحاد دې تسلیحاتي سیالي وګټي. هغه فکر کاوه چې په لوړو نظامي لګښتونو دوامداره تمرکز به د داخلي اصلاحاتو په برخه کې د هغه پر هیلو ناوړه اغېز وکړي. په داسې حال کې چې د متحده ایالاتو ولسمشر رونالډ ریګان هم د یوې اټومي جګړې له لرلید وېرېدلی و خو ښکارېده چې عملا د ترینګلیتاو د کمولو غوښتونکی نه و او د ترېنګالتیاوو کمښت او تسلیحاتي کنټرول ته یې شا کړې وه؛ هغه د پوځي ځواک په زیاتولو لاس پورې کړ او شوروي اتحاد یې «شیطاني سترواکي» وبلله. {{sfn|Taubman|2017|p=275}}{{sfn|Taubman|2017|p=263}} ګورباچوف او ریګان دواړه د سړې جګړې اړوند د یوې غونډې د ترسره کولو په لټه کې و، خو دواړه په خپلو هېوادونو کې له دې امله له یو لړ مخالفتونو سره مخ شول. هغوی د ۱۹۸۵ زکال په نومبر میاشت کې د سویس په جینوا کې د یوې ناستې په کولو هوکړې ته ورسېدل. ګورباچوف د متحده ایالاتو له ناټو ملاتړو سره د اړیکو د ښه کولو په لټه کې و؛ همدا و چې د ۱۹۸۵ زکال په اکتوبر میاشت کې یې د فرانسې له ولسمشر فرانسوا میتران سره په فرانسه کې ولیدل. په جینوا ناسته کې د ګورباچوف او ریګان ترمنځ بحثونه به ځیني مهال ډېر ګرم شول او ګورباچوف په پیل کې دې باور ته رسېدلی و چې امریکايي سیال یې «داسې نه ښکاري هغه څه چې زه وایم ویې دې اوري». دوی دواړو په افغانستان او نیکاراګوا کې د سړې جګړې د نیابتي جګړو او همدارنګه د بشري حقونو د مسایلو پر سر له خبرو سربېره د متحده ایالاتو د ستراتیژیکې دفاع په نوښت هم خبرې وکړې او ګورباچوف ورسره کلک مخالف و. د دوی دواړو مېرمنو هم په دغه ناسته کې له یو بل سره وخت تېر کړ او خبرې یې سره وکړې. دغه ناسته د دوه مشترکو پرېکړو په کولو چې له اټومي جګړې څخه به ډډه کوي او همدارنګه به دوه نورې ناستې کوي چې یوه به یې په ۱۹۸۶ زکال کې په واشنګټن ډي سي او بله به په ۱۹۸۷ زکال کې په مسکو کې ترسره کېږي؛ پای ته ورسېده. له دغې ناستې وروسته ګورباچوف پراګ ته ولاړ څو د وارسا تړون نور مشران هم له دغو بدلونونو څخه خبر کړي. {{sfn|Doder|Branson|1990|p=114}}{{sfn|Taubman|2017|p=286}}{{sfn|Taubman|2017|pp=289–291}}{{sfn|Taubman|2017|p=285}}{{sfn|Taubman|2017|p=278}} ګورباچوف د ۱۹۸۶ زکال په جنوري میاشت کې د شلمې پېړۍ تر پایه د نړۍ د اټومي وسلو د له منځه وړو په موخه خپله عملي درې پړاوه لرونکې طرحه اعلان کړه. وروسته یې د ۱۹۸۶ زکال په اکتوبر میاشت کې له ریګان سره د ایسلنډ په ریکجاویک کې له لیدنې (د ریکجاویک غونډه) سره هوکړه وکړه. ګورباچوف غوښتل د متحده ایالاتو د ستراتیژیک دفاعي پروګرام له نه ترسره کېدو ډاډ ترلاسه کړي او په بدل کې به یې د شوروي اتحاد لرې مزل وهونکي اټومي توغندي تر ۵۰ سلنې پورې را کم کړي. دواړو مشرانو د اټومي وسلو په راکمولو هوکړه وکړه خو ریګان د خپل دفاعي پروګرام له پای ته رسولو ډډه وکړه او د دوی ترمنځ په دې اړوند هېڅ هوکړه ترسره نه شوه. له غونډې وروسته د ریګان ډېری پلویانو د اټومي وسلو د له منځه وړو پر سر د هغه په هوکړې نیوکه وکړه. ورته مهال ګورباچوف د ګوند سیاسي دفتر ته وویل چې ریګان «تر ډېره بدوي، وحشي او له فکري پلوه کمزوری سړی دی». {{sfn|Taubman|2017|p=304}} ==شخصیت== ==سیاست== == سرچينې == <references group="lower-alpha" /> t04a73nvw5a3qj2fy8llhi2gntxci0r 0 59660 284828 277064 2022-08-24T15:42:20Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki رغښتوالی په ټولنپوهنه، بشرپوهنه، لرغونپونه، تاریخ، فلسفه او ژبپوهنه کې د کلتور او مېتودولوژۍ عمومي نظریه ده، دا په دې معنا چې د بشري کلتور توکي باید د دوی د اړیکو له لارې د پراخ سیسټم پر مټ درک شي. دا کار ځینې جوړښتونه څرګندوي، لکه: ټول هغه کارونه چې انسان یې کوي، په اړه یې فکر کوي، پوهه ترلاسه کوي او احساسوي یې.<ref>[[Craig Calhoun|Calhoun, Craig]], ed. 2002. "Structuralism." In ''Dictionary of the Social Sciences''. Oxford: Oxford University Press. {{ISBN|9780195123715}}.</ref> په بله وینا: د فیلسوف سیمون بلیک برن له خوا د رغښتوالي لنډیز وړاندې شوی:<ref name="Blackburn">[[Simon Blackburn|Blackburn, Simon]], ed. 2008. "Structuralism." In ''[[Oxford Dictionary of Philosophy]]'' (2nd rev. ed.). Oxford: [[Oxford University Press]]. {{ISBN|978-0-19-954143-0}}. p. 353.</ref><blockquote>هغه باور لري، چې د انسان د ژوند پېښې د دوی له اړیکو پرته د پوهېدو وړ نه دي. دا اړیکې یو جوړښت رامنځته کوي او په سطحي ښکارندو کې د ځایي بدلونونو تر شا د انتزاعي جوړښت ټاکلي قوانین شته دي.</blockquote>رغښتوالي په اروپا کې د شلمې پېړۍ په لومړیو کې وده وکړه، ډېره یې په فرانسه او د روسیې په سترواکۍ کې، د فردیناند دي سوسور په جوړښتي ژبپوهنه کې او ورپسې د پراګ، مسکو او کوپنهاګن د ژبپوهنې په مکتبونو کې پراختیا وموندله. رغښتوالی د یوه فکري خوځښت په توګه د وجودي فلسفې وارث شو. له دویمې نړیوالې جګړې وروسته یو شمېر پوهانو د بشري علومو په برخه کې د خپلو کارونو لپاره د سوسور له مفاهیمو نه ګټه اخیسته. فرانسوي بشرپوه کلاد لېوي سټراوس لومړنی څېړونکی و، چې له رغښتوالي سره یې ډېره علاقه پیدا کړه.  <ref name="d170">Deleuze, Gilles. 2002. "How Do We Recognise Structuralism?" In ''Desert Islands and Other Texts 1953-1974.'' Trans. David Lapoujade. Ed. Michael Taormina. Semiotext(e) Foreign Agents ser. Los Angeles and New York: Semiotext(e), 2004. 170–192. {{ISBN|1-58435-018-0}}: p. 170.</ref><ref>{{Cite web|last=Mambrol|first=Nasrullah|date=2016-03-20|title=Structuralism|url=https://literariness.wordpress.com/2016/03/20/structuralism/|access-date=2017-06-29|website=Literary Theory and Criticism Notes}}</ref> د رغښتوالي د استدلال طرز له هماغه وخته په بېلابېلو برخو کې کارول شوی؛ لکه: په بشرپوهنه، ټولنپوهنه، ارواپوهنه، ادبي کره کتنه، اقتصاد او معمارۍ کې. د لېوي سټراوس ترڅنګ، د رغښتوالي تر ټولو نامتو مفکران؛ ژبپوه رومن جاکوبسن او ارواپوه ژاک لاکان هم د یادولو وړ دي. د ۱۹۶۰ لسیزې په وروستیو کې، د رغښتوالي بنسټیز اصول د فرانسوي روڼ اندو او فیلسوفانو له خوا د یوې نوې څپې تر برید لاندې راغلل، چې په هغو کې تاریخپوه مېشل فوکو، مارکسیستي فیلسوف ژاک درېدا، لویس التوسر او ادبي کره کتونکی رولان بارت شامل وو. که څه هم د دوی د کار توکي په رغښتوالي پورې اړه لري او ترې خبر هم دي، خو په پای کې دغه تیوریسنان د ماهرو رغښتوالو په توګه وپېژندل شول. <ref name="Sturrock2">[[John Sturrock (writer)|Sturrock, John]]. 1979. "Introduction." In ''Structuralism and Since: From Lévi Strauss to Derrida''.</ref> == تاریخچه او مخینه == رغښتوالی یوه مبهمه اصطلاح ده، چې په بېلابېلو شرایطو کې بېلابېلو فکري مکتبونو ته اشاره کوي. په دې توګه، په بشري او ټولنیزو علومو کې خوځښت، چې د رغښتوالي په نامه یادېږي، په ټولنپوهنې پورې اړه لري. د امیل دورکیم د ټولنپوهنې مفهوم پر «جوړښت» او «کړنې» ولاړ دی، د هغه له آثارو نه د جوړښتي کارکړنې ټولنیز مېتود را څرګند شو.<ref>Sylvain Auroux, E.F.K. Koerner, Hans-Josef Niederehe, Kees Versteegh (2008 ) ''History of the Language Sciences'', 2nd volume, [https://books.google.it/books?id=z00QBOsUgcsC&pg=PA1882 p.1882]</ref> د دورکیم د جوړښت پر اصطلاح سربېره، د فردیناند دي سوسور د نښې پېژندنې مفهوم د رغښتوالي لپاره بنسټیز شو. سوسور، ژبه او ټولنه د اړیکو د یو سیسټم په توګه تصور کړ. د هغه ژبپوهنې هم تکاملي ژبپوهنه ونه منله.<ref name="Watzlawik2015">Meike Watzlawik, Alina Kriebel, Jaan Valsiner (2015) ''Particulars and Universals in Clinical and Developmental Psychology: Critical Reflections A book honoring Roger Bibace'', pp.[https://books.google.it/books?id=PgcoDwAAQBAJ&pg=PA33 33], [https://books.google.it/books?id=PgcoDwAAQBAJ&pg=PA44 44-45]</ref> د ۱۹۴۰ ز او ۱۹۵۰ ز لسیزو په اوږدو کې وجودي فلسفه، چې د ژان پل سارتر له خوا وړاندې شوه، په اروپا کې د روڼ اندو واکمن خوځښت و. رغښتوالی، په فرانسه کې د وجودي فلسفې په پایله کې په ځانګړي ډول په ۱۹۶۰ ز لسیزه کې په لوړه کچه راڅرګند شو. په فرانسه کې د رغښتوالي لومړنی محبوبیت، په ټوله نړۍ کې د خپرېدو لامل شو. د ۱۹۶۰ ز لسیزې په لومړیو کې، رغښتوالی د یوه خوځښت په توګه څرګند شو او ځینې په دې باور وو، چې دا د انساني ژوند لپاره واحدې تګلارې وړاندې کوي، چې ټولې برخې په کې رانغاړي. <ref>{{Citation|last=Walton|first=David|title=Poststructuralism: Roland Barthes and Jacques Derrida|date=2012|url=https://sk.sagepub.com/books/doing-cultural-theory/n5.xml|work=Doing Cultural Theory|pages=88–104|publisher=SAGE Publications Ltd|access-date=2020-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|last=Moore|first=Margaret|title=LibGuides: Literary Theory: 1910-2010: Post-Structuralism|url=http://arthumref.libguides.com/c.php?g=449280&p=3066577|website=arthumref.libguides.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Post-Structuralism|url=https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780190221911/obo-9780190221911-0008.xml|access-date=2020-05-30|website=obo|language=en}}</ref> === سوسور === د رغښتوالي سرچینه په ژبپوهنه کې د فردیناند دي سوسور له کار سره او د پراګ او مسکو د مکتبونو له ژبپوهنې سره تړلې ده. په لنډه توګه، د سوسور جوړښتي ژبپوهنې درې اړوندې مفکورې وړاندې کړې.<ref name="Blackburn2">[[Simon Blackburn|Blackburn, Simon]], ed. 2008. "Structuralism." In ''[[Oxford Dictionary of Philosophy]]'' (2nd rev. ed.). Oxford: [[Oxford University Press]]. {{ISBN|978-0-19-954143-0}}. p. 353.</ref><ref>[[Ferdinand de Saussure|de Saussure, Ferdinand]]. 1916. ''[[Course in General Linguistics|Cours de linguistique generale]]'', published by [[Charles Bally|C. Bally]] and [[Albert Sechehaye|A. Sechehaye]]. Paris: Payot.</ref> # سوسور د لانګ (د ژبې خیالي بڼه) او پارول ( ژبه، لکه څنګه چې په رښتیني ډول په ورځني ژوند کې کارول کېږي) ترمنځ د توپیر استدلال وکړ. هغه وویل چې:  نښه له یوه «دلالت» (ذهني مفهوم یا مفکوره) او یوه «دال» (غږ یا ښکاره انځور) نه جوړه شوې ده. # لکه څنګه چې بېلابېلې ژبې د ورته شیانو یا مفاهیمو لپاره ځان ځانته کلیمې لري، نو په دې اړه هېڅ داسې حقیقی دلیل نشته، چې ولې یو ځانګړی دال د یوه مفهوم یا مفکورې د څرګندولو لپاره کارول کېږي. په دې توګه دا «اختیاري» دی. # نښې خپله معنا له نورو نښو سره د اړیکو یا تضاد له امله ترلاسه کوي. په ژبه کې پرته له مثبتو اصطلاحاتو، توپیر شته دی.<ref>[[Ferdinand de Saussure|de Saussure, Ferdinand]]. [1916] 1959. ''[[Course in General Linguistics]]'', translated by W. Baskin. New York: [[Philosophical Library]]. p. 120.</ref> === لېوي سټراوس === جوړښت پالنه د انساني ازادۍ او غوراوی تصور رد کړی، د دې پر ځای په هغه لاره تمرکز لري چې انساني تجربې او چلند د بېلا بېلو جوړښتونو په مټ ټاکل کېږي. په دې اړوند تر ټولو لومړی اثر د ۱۹۴۹ز کال د «د خپلولۍ لومړي جوړښتونه» په نوم د « Lévi-Strauss» اثر دی. ليوي سټراس «رومن جيکبسن» د دويمې نړيوالې جګړې پر مهال د نيويارک په نوي ښوونځي کې د خپل ژوند پر مهال پېژندو او د جيکبسن د جوړښت پالنې تر څنګ د امریکايي بشرپالنې له روايت دواړو څخه اغېزمن و. په لومړيو جوړښتونو کې، هغه د خپلوۍ نظام د جوړښت پالنې له ليدلوري څخه وپلټلو او څرګنده يې کړه چې څه ډول په ښکاره توګه مختلف ټولنيز سازمانونه د څو بنسټيزو خپلوليو مختلف ترتيب دی. د ۱۹۵۰ز لسيزې په وروستيو کې، هغه جوړښتي انسان پېژندنه خپره کړه، کوم چې د جوړښت پالنې لپاره د خپل پروګرام د يوې نقشې وړاندې کولو يوه ټولګه وه. === لاکان او پيګيټ === د فرويد او سوسور يو ځای کول، فرانسوي (وروستنی) رغښتپال «جاک لاکن» په رواني تحليل جوړښت پالنه پلې کړه. په ورته توګه، «جين پيګيټ» د روانپوهنې پر مطالعې جوړښت پالنه پلې کړه، که څه هم دا په بېلا بېلو طريقو و. پيګيټ، څوک چې خپل ځان د رغښتپال په توګه تعريفوي، جوړښت پالنه يوه نظريه او يوه طريقه نه بولي، ځکه د هغه په باور، «له جوړولو پرته يو مطلق يا جنيټيکي جوړښت نه شته».<ref>Jean Piaget, ''Le structuralisme'', ed. PUF, 1968.</ref> === درېیم ترتيب === د جوړښت پالنې پلويان استدلال کوي چې د کلتور يوه ځانګړې برخه د يو داسې جوړښت په مټ پېژندل کېدای شي، کومه چې د ژبې پر بنسټ جوړه شوې او د اندونو يا تخيل له جوړښت او هم له حقيقت څخه توپير ولري، کوم چې درېیم ترتيب دی. د «لاکن» په رواني تحليلي تيورۍ کې، د بېلګې په ډول، د نښو جوړښتي ترتيب هم له حقيقي او هم له خيالي دواړو سره توپير لري، په ورته توګه، د «التوسر» مارکسي تيورۍ کې، د پانګوالې توليدي طريقې جوړښتي ترتيب د دې په اړوند حقيقي، واقعي عواملو او له هغو نظرياتي بڼو څخه جلا دی، په کومو کې چې دا اړيکې پېژندل شوي دي.<ref>[[Gilles Deleuze|Deleuze, Gilles]]. [2002] 2004. "How Do We Recognise Structuralism?" Pp. 170–92 in ''Desert Islands and Other Texts 1953-1974'' (''Semiotext(e) Foreign Agents series''), translated by D. Lapoujade, edited by M. Taormina. Los Angeles: [[Semiotext(e)]]. {{ISBN|1-58435-018-0}}. pp. 171–73.</ref> === التوسر   === که څه هم فرانسوي تیوریست التوسر زیاتره وخت له جوړښتي ټولنیزو تحلیلونو سره په اړیکه کې دی، چې د «جوړښتي مارکسیزم» په رامنځته کولو کې يې مرسته وکړه، پر دغې ملتیا د التوسر له خوا په یوې ایټالیایۍ سریزه کې «پانګه لوستنه» نیوکه وشوه. التوسر په دې سریزه کې داسې وایي:<blockquote>سره له دې چې موږ د جوړښتي ایډیالوژۍ نه د ځان جلا کولو لپاره احتیاطي تدابیر ترسره کړل... هغه اصطلاحات چې موږ یې کاروو په ډېرو برخو کې له جوړښتي اصطلاحاتو سره نږدې وو، چې د ابهام لامل نه شو. له ډېرو لږو استثناوو سره... زموږ تفسیر له مارکس نه عموما د رغښتوالي په توګه پېژندل شوی، چې قضاوت هم پرې شوی دی. موږ باور لرو، چې له اصطلاحي ابهام سره سره، زموږ د متنونو ژور تمایل له جوړښتي مفکورې سره نه و تړل شوی.<ref>Louis Althusser and [[Étienne Balibar]]. ''Reading Capital'' trans. Ben Brewster. London: NLB, 1970. p. 7.</ref></blockquote> == په ادبي نقد او تیوري کې == په ادبي تیوري کې، جوړښتي نقد ادبي متنونه له لوی جوړښت سره تړي، چې ښایي یو ځانګړی ژانر، د متني اړیکو لړۍ، د نړیوال داستان جوړښتي بڼه، د تکراري نمونو او یا د موتیفونو سیسټم وي.<ref>Barry, P. 2002. "Structuralism." Pp. 39–60 in ''Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory''. Manchester: [[Manchester University Press]].</ref><ref>Slavutin, Evgeny, and [[Vladimir Pimonov]]. 2018. ''Plot Structure''. Moscow: [[Nauka (publisher)|Nauka]] / Flinta Publishing.</ref> د جوړښتي نښې پېژندنې برخه استدلال کوي، چې په هر متن کې باید یو جوړښت وي او دا تشرېح کوي، چې ولې د متن تشرېح د بې تجربه لوستونکو په پرتله د تجربه لرونکو لوستونکو لپاره اسانه ده. هر څه چې لیکل کېږي، ځانته قوانین یا د ادبیاتو ګرامر لري چې په ښوونیزو مؤسسو کې زده کېږي.<ref>[[Winfried Nöth|Nöth, Winfried]]. 1995. ''Handbook of Semiotics''. Indiana University Press. p. 312.</ref><ref>Selden, Raman, Peter Widdowson, and Peter Brooker. 2005. ''A Reader's Guide to Contemporary Literary Theory'' (5th ed.). Harlow. p. 76..</ref><ref>[[Catherine Belsey|Belsey, Catherine]]. 1983. "Literature, History, Politics." Pp. 17–27 in ''Literature and History'' 9.</ref> == تفسیرونه او عمومي انتقادونه == اوسمهال رغښتوالی د نورو طرزونو، لکه :د پُست غښتوالي او ادبي کره کتنې په پرتله لږ محبوبیت لري.  لکه څنګه چې د ۱۹۶۰ او ۱۹۷۰ ز لسیزو سیاسي اړ دوړ (په ځانګړي ډول د ۱۹۶۸ز کال په می میاشت کې د محصلینو پاڅون) پر پوهنتونونو اغېزه وکړه، چې د واک مسئلو او سیاسي مبارزو د خلکو پام ځان ته را واړاوه. <ref>Marshall, J. D., ed. 2004. [https://books.google.com/books?id=rwDR3oSoWWAC&dq= ''Poststructuralism, Philosophy, Pedagogy'']. Springer. p. xviii.</ref> په ۱۹۸۰ ز لسیزه کې، بیا جوړونې او د هغې د منطقي جوړښت پر ځای د ژبې پر بنسټیز ابهام ټينګار وده وکړه. د پېړۍ په پای کې، رغښتوالي ته له تاریخي پلوه د فکري مکتب په توګه کتل کېده، خو هغو خوځښتونو چې دا یې رامنځته کړی و، د رغښتوالي پر ځای یې خپل ځان ته د خلکو پام واړاوه.<ref>[[Alan Finlayson|Finlayson, Alan]], and Jeremy Valentine. 2002. [https://books.google.com/books?id=dQMQAQAAIAAJ&q= ''Politics and post-structuralism: an introduction'']. Edinburgh University Press. p. 8.</ref> ځینو تیوریستانو او پوهانو پر رغښتوالي سختې نیوکې کړي یا یې رد کړی دی. فرانسوي هرمینیټیک فیلسوف پاول ریکوور (۱۹۶۹ز) په لېوي سټراوس په جوړښتي تګلاره کې د اعتبار له حدودو د تېرېدو له امله نیوکه وکړه.<ref>[[Adam Kuper|Kuper, Adam]]. 1973. ''Anthropologists and Anthropology: The British School 1922–72''. Penguin. p. 206.</ref><ref>[[Paul Ricœur|Ricœur, Paul]]. [1969] 2004. ''The Conflict of Interpretations: Essays in Hermeneutics'' [''Le conflit des interprétations: Essais d’herméneutique'']. [[Continuum Publishing|Continuum]]. pp. 49, 78ff.</ref> == سرچینې == s61ln6xkco0fp6405sapeecnofis07v 0 63833 284841 284801 2022-08-24T16:30:45Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}مېخایل میخائیلوویچ باختین (په روسي: Михаи́л Миха́йлович Бахти́н، د ۱۸۹۵ کال د نومبر له ۱۶ [په جولیان جنتري کې ۴] – د ۱۹۷۵ کال د مارچ تر ۷) یو روسی فیلسوف، ادبي منتقد او عالم ؤ چې په ادبي نظریه، د اخلاق علم او ژبې فلسفه یې کار وکړ. د هغه لیکنو په بېلابېلو موضوعاتو کې هغه پوهان هڅولي چې په یو شمېر مختلفو دودونو (مارکسیزم، نښانه پېژندنې، جوړښت پالنې، دیني نقد) او د ادبي نقد، تاریخ، فلسفې، ټولنپوهنې، انسان پېژندنې او ارواپوهنې په څېر مختلفو څانګو کې کار کوي. که څه هم باختین د ښایست پېژندنې او ادبياتو په بحثونو کې چې د ۱۹۲۰ کال په لسیزه کې په شوروي اتحاد کې پېښ شول، فعال ؤ، د هغه ځانګړی دریځ تر هغه پورې چې په ۱۹۶۰ کلونو کې روسی پوهانو یې په اړه بیا معلومات ترلاسه کړل، ښه نه ؤ پېژندل شوی.  <ref>Gary Saul Morson and Caryl Emerson, [https://books.google.com/books?id=BViC_wkbd4oC&dq= ''Mikhail Bakhtin: Creation of a Prosaics''], Stanford University Press, 1990, p. xiv.</ref> == لومړنی ژوند    == باختین د روسیې په اوریول ښار کې د اشرافو په یوه پخوانۍ کورنۍ کې زیږېدلی. پلار یې د بانک مدیر ؤ او په څو ښارونو کې یې کار کاوه. له همدې امله باختین د خپل ماشومتوب لومړني کلونه په اوریول، ویلنیوس او بیا په اوډیسا کې تېر کړل، هلته په ۱۹۱۳ کال کې د محلي پوهنتون (اوډیسا پوهنتون) د تاریخ او ژبې پېژندنې په پوهنځۍ کې شامل شو. کاترینا کلارک او مایکل هولکویسټ لیکي: "اوډیسا ... د ویلنیوس په څېر، د هغه کس د ژوند د یوه پړاو لپاره مناسب چاپېریال ؤ، چې د ژبې بېلابېل بڼو (heteroglossia) او کارنیوال (carnival) فیلسوف به شي. د ساتېرۍ او بې ادبۍ ورته احساس چې د بابل د رابلي غلو د رامنځته کېدو یا د اوسټاپ بنډر چلونو او دوکو، د پیکارو هغه ناول چې د ایلف او پیټروف له خوا رامنځته شوی، د رامنځته کېدو لامل شول، په باختین باندې خپل اثر پرېښود. هغه وروسته پیټروګراد امپریال پوهنتون ته ولېږدول شو ترڅو د خپل ورور، نیکولای سره یوځای شي. همدې ځای کې باختین د کلاسیک پوه اف. اف. زیلینسکي تر زیاتې اغېزې لاندې راغی، د ده په آثارو کې د هغو مفهومونو لومړني مراحل شامل دی چې د باختین له لوری تشرېح شوي.  <ref>Katerina Clark and Michael Holquist, ''Mikhail Bakhtin'' (Harvard University Press, 1984: {{ISBN|0-674-57417-6}}), p. 27.</ref> == مسلک   == باختین په ۱۹۱۸ کال کې خپلې زده کړې بشپړې کړې. بیا د روسیې په لوېدیځ کې یوه کوچني ښار، نېوېل (پسکوف اوبلاست) ته ولاړ او هلته یې دوه کاله د ښوونځۍ ښوونکي په توګه کار وکړ. په همدې وخت کې د باختین لومړنۍ حلقه جوړه شوه. په دې ډله کې د بېلا بېلو علاقو لرونکي روڼفکران شامل وو، خو ټولو د ادبي، مذهبي او سیاسي موضوعاتو په اړه د خبرو اترو سره مینه درلوده. په دې ډله کې والنتین ولوشینوف او بلاخره پی. ان. مدویدیف چې وروسته په ویتبسک کې له دې ډلې سره یوځای شو، شامل وو. ویتبسک چې "د سیمې یو کلتوري مرکز" ؤ، د باختین او نورو روڼفکرانو لپاره د ویناوو، مناظرو او د کنسرتونو د تنظیمولو لپاره غوره ځای ؤ. جرمني فلسفه هغه موضوع وه چې په اړه یې زیاتره وختونه خبرې کېدې او  باختین له دې وخته وروسته ځان د ادبي عالم په پرتله ډېر فیلسوف ګاڼه. په همدې نېوېل ښار کې هم باختین د اخلاقي فلسفې په یوه ستر اثر نه ستړی کېدونکی کار وکړ، چې هېڅکله په بشپړ ډول خپور نه شو. که څه هم د دې اثر یوه لنډه برخه د "هنر او مسؤلیت" تر سرلیک لاندې په ۱۹۱۹ کال کې خپره شوه. دا د باختین لومړنی چاپ شوی اثر دی. باختین په ۱۹۲۰ کال کې ویتبسک ته کډه شو. همدلته باختین له الېنا الکساندرونا اوکولویچ سره په ۱۹۲۱ کال کې واده وکړ. وروسته په ۱۹۲۳ کال کې تشخیص شو چې باختین د هډوکي په التهاب (osteomyelitis) اخته شوی، د هډوکي هغه ناروغۍ چې بالاخره په ۱۹۲۳ کال کې یې د پښې د پرې کېدو لامل شوه. دې ناروغۍ یې د تولید وړتیا مخه ونیوله او هغه یې له کار وغوړځاوه.   <ref>{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/49580/Mikhail-Bakhtin|title=Mikhail Bakhtin (Russian philosopher and literary critic) - Britannica Online Encyclopedia|encyclopedia=Britannica.com|date=1975-03-07|access-date=2013-03-23}}</ref><ref name="politru">{{cite web |script-title=ru:Мемория. Михаил Бахтин |url=http://polit.ru/news/2014/11/17/bakhtin/ |access-date=26 November 2015 |publisher=polit.ru |language=ru}}</ref> باختین په ۱۹۲۴ کال کې لیننګراد ته لاړ، هلته یې په ​​​​تاریخي انسټیټیوټ کې یوه دنده ونیوه او د دولتي مطبوعات خونې (State Publishing House) لپاره یې مشورتي خدمتونه وړاندې کړل. همدې وخت کې باختین پرېکړه وکړه چې خپل اثر له خلکو سره شریک کړي، خو مخکې له دې چې "په لیکل شوو آثارو کې د ښایست پېژندنې د میتودولوژي مسئلې په باب" یا "On the Question of the Methodology of Aesthetics in Written Works"  خپره شي، هغه جورنال چې پلان ؤ مقاله په کې چاپ شي، خپرول یې بند کړل. یاد اثر بالاخره ۵۱ کاله وروسته خپور شو. د هغه د لاس نسخو ایسته کېدنه او غلط ځای په ځای کول باختین په خپل ​​ټول مسلک کې ځوراوه. د باختین لومړنی ستر اثر، "د دوستوفسکي د هنر ستونزې" په ۱۹۲۹ کال کې خپور شو. په همدې اثر کې باختین د ډیالوګ پالنې (dialogism) مفهوم معرفي کوي. خو  همدا چې دغه کتاب د ۱۹۲۸ کال د دسمبر په ۸، د ووسکریسیني له لسمې کلیزې مخکې معرفي شو، مایر، باختین او په ووسکریسیني پورې اړوند یو شمېر نور کسان، د شوروي د پټو پولیسو، جي. پي. یو (OGPU) له خوا ونیول شول (هیرشکوپ ۱۹۹۹: ۱۶۸ پاڼه). یاد مشران تر لسو کلونو پورې د سولوفکي زندان د کار په کمپونو کې محکوم شول، که څه هم وروسته له هغه چې د باختین د روغتیايي وضعیت بررسۍ لپاره نوې غوښتنه وشوه، د هغه په سزا کې کموالی راغی او قزاقستان ته جلاوطن شو، هلته هغه او مېرمن یې په قوستانای ښار کې شپږ کاله تېر کړل. . په ۱۹۳۶ کال کې سارانسک ( د هغه وخت په موردوویايي ASSR ، اوسني موردوویا جمهوریت کې)، هلته باختین په د موردویا پیډاګولوژیکي انسټیټیوټ کې تدریس کاوه.   <ref>Haynes, D. J. (2013). Bakhtin reframed. London: I.B. Tauris.</ref><ref>{{Cite web |title=Saint Petersburg encyclopaedia |url=http://www.encspb.ru/object/2804015084?lc=en}}</ref> هغه په قوستاناي ښار کې د کتاب ساتونکي په توګه  شپږ کاله کار کاوه، په دې موده کې یې "په ناول کې خبرې" په ګډون ګڼ شمېر مهمې مقالې ولیکلې. هغه چې په ۱۹۳۶ کال کې په سارانسک کې ژوند کاوه، په یوه ​​ولایتي کالج کې په یوه ناپېژانده شخصیت بدل شو، د لید څخه لېرې شو او یوازې یې کله کله درس ورکاوه. باختین په ۱۹۳۷ کال کې د کیمري ښار ته چې د مسکو په سل کیلومترو کې پروت دی، لاړ. په دې ځای کې یې د اتلسمې پېړۍ آلماني ناول په اړه په یو کتاب باندې کار بشپړ کړ، چې وروسته د سوویتسکي پیساټل خپروندویې (Sovetskii Pisatel' Publishing House) له لوري ومنل شو. که څه هم د دې لاس لیکنې یوازینۍ لاسي نسخه د آلمان د ۱۹۴۱ کال یرغل له امله د رامنځته شوې ګډوډۍ په جریان کې ورکه شوه.  په ۱۹۳۸ کال کې د باختین د پښې له پرې کولو وروسته، د هغه روغتیا ښه شوه او نور هم ګټور شو.  باختین په ۱۹۴۰ کال کې او د دوهمې نړیوالې جګړې تر پایه پورې په مسکو کې ژوند کاوه، هلته یې د فرانسوا رابلیه په اړه یو تېزس د ګورکي د نړیوال ادبیاتو انسټیټیوټ ته وړاندې کړ ترڅو د ډوکتورا سند ترلاسه کړي، که څه هم دا تېزس یې د جګړې تر پای ته ورسېدو پورې دفاع ونشو کولای. په ۱۹۴۶ او ۱۹۴۹ کلونو کې د دې تېزس دفاع  کولو د مسکو پوهان په دوو ډلو ووېشل: هغه رسمي مخالفین چې د دفاع لارښوونه یې کوله او اصلي او معمولي لاسي نسخه یې منله او هغه نور پروفیسوران چې د لاسي نسخې د منلو مخالف وو. د کتاب ساده، ګډوډه موضوع د زیاتره بحثونو لامل وه، چې یوازې د حکومت په مداخلې سره بند شو. باختین په نهایت کې د دولت د اعتبار ورکونې ادارې له لوري د لوړې ډوکتورا (د علومو ډوکتورا) څخه بې برخې شو او ټيټ سند (د علومو نوماند، د څېړنیزه ډوکتورا) ورکړل شو. وروسته، باختین بېرته سارانسک راوبلل شو او په موردوویايي پیداګوژیکي انسټیټیوټ کې یې د عمومي ادبیاتو څانګې ریاست په غاړه واخیست. کله چې انستیتیوت په ۱۹۵۷ کال کې د دارالمعلمین څخه په پوهنتون بدل شو، باختین د روسي او نړیوال ادبیاتو څانګې رئیس شو. باختین د خپلې خرابې روغتیا له وجهې اړ شو چې تقاعد وکړي او په ۱۹۶۹ کال کې د طبي پاملرنې د لټولو لپاره بېرته مسکو ته لاړ، هلته په ۱۹۷۵ کال کې تر خپلې مړینې پورې واوسېد.  <ref>Holquist ''Dialogism: Bakhtin and His World'' p.10</ref><ref>Holquist xxi-xxvi</ref> د باختین آثارو او نظریو یوازې د هغه له مړینې وروسته شهرت ترلاسه کړ او هغه د خپل مسلکي ژوند په ډېره برخه کې سخت شرایط وزغمل، داسې وخت چې معلومات اکثراً خطرناک ګڼل کېدل او له همدې امله زیاتره وختونه پټېده. په پایله کې اوسني برابر شوي جزیات اکثراً د ناڅرګند دقت څخه برخمن دي. همدارنګه د دې جزیاتو د نادقت لامل دا دی چې باختین د ژوند پرمهال د روسيې د آرشیف معلوماتو ته محدود لاسرسی درلود. پوهان یوازې وروسته له هغه چې آرشیفونه عمومي شول، پوه شول چې زیاتره هغه څه چې دوی فکر کاوه د باختین د ژوند په اړه پوهېږي زیاتره پخپله د باختین له خوا غلط یا تحریف شوي وو.  <ref>Hirschkop 2</ref> == سرچينې == eb1p64sgzbywmowe8buvlre0w298jxx 0 63843 284814 2022-08-24T15:10:24Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''د مریخ استوګنیز کول''' یوه فرضي تګلاره ده چې د سیاروي انجینرۍ یوه پروژه یا هم‌مهاله پروژې په کې شاملې دي او موخه یې دا ده چې مریخ له غیر مسکوني سیارې څخه پر داسې سیاره بدله کړي چې له ساتنې او منځګړیتوب پرته په پایدار ډول د انسانانو او نورو ژوندیو ډولونو کوربه‌توب وکړي. په دې پروسه کې به د ګڼو نوښتونو او ایکولوژيکي سیستمونو د لګولو له لارې د سیارې د اوسني اقلیم، اتوموسفیر او سطحې بیا رغونه شامله وي. د نورو سیارو پر ځای د مریخ د استوګنیز کولو لپاره دلایل دا دي چې په مریخ کې اوبه شته او جیولوژيکي تاریخ یې څرګندوي چې دغې سیارې یو وخت د ځمکې په څېر متراکم اتومسفیر درلود. په خطرونو او ستونزو کې یې د جاذبې کموالی، د ځمکې په نسبت د رڼا ټیټه کچه او د مقناطیسي ساحې نشتوالی شامل دي. په دې اړه اختلاف موجود دی چې ایا اوسنۍ ټکنالوژۍ کولی شي دغه سیاره د استوګنې وړ کړي که نه. بله نیوکه د مریخ د استوګنیز کولو په اړه اخلاقي اندېښنې او ډېر لګښتونه دي. د مریخ د استوګنیز کولو دلایل په ځمکه کې د سرچینو د کارولو او کمېدو په اړه اندېښنې له منځه وړي او استدلال کوي چې په نورو سیارو کې په ورپسې یا هم‌مهاله ډول مېشتېدنه د انسانیت د ورکېدو یا له منځه تلو احتمال کموي. == وړاندیز شوي مېتودونه او ستراتيژۍ == د مریخ استوګنیز کول به درې لوی بدلونونه رامنځته کړي: د مګنټوسفیر جوړول، د اتوموسفیر جوړول او د تودوخې لوړول. د مریخ اتوموسفیر نسبتاً نازک دی او د سطحې فشار ډېر ټیټ دی. ځکه چې اتوموسفیر يې تر ډېره پورې له کاربن ډای اکسایډ څخه جوړ دی چې دا د ګلخانه‌يي ګازونو یو پېژندل شوی ګاز دی، کله چې مریخ پر تودېدو پیل وکړي کاربن ډای اکسایډ ښايي له سطحې سره نږدې د حرارتي انرژۍ په ساتلو کې مرسته وکړي. پر دې سربېره لکه څرنګه چې دا سیاره ګرمېږي، ډېر کاربن ډای اکسایډ باید په قطبونو کې له کنګل شویو زېرمو څخه فضا ته ننوځي چې د ګلخانه‌يي ګازونو اغېزې ډېروي. دا په دې معنا ده چې د اتوموسفیر د جوړولو او ګرمولو دوې پروسې به یو بل پياوړي کوي او له استوګنیز کولو سره به مرسته کوي. د لمریز باد په مرسته به د تخریب پر وړاندې د محافظتي نړیوالې مقناطیسي ساحې د نشتوالي له امله پر یوه ځای د اتوموسفیر ساتل ستونزمن وي.<ref name="NYT-20151105">{{cite news|last=Chang|first=Kenneth|title=Solar Storms Strip Air From Mars, NASA Says|url=https://www.nytimes.com/2015/11/06/science/space/mars-atmosphere-stripped-away-by-solar-storms-nasa-says.html|date=5 November 2015|work=The New York Times|access-date=5 November 2015|archive-date=August 25, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825051437/https://www.nytimes.com/2015/11/06/science/space/mars-atmosphere-stripped-away-by-solar-storms-nasa-says.html|url-status=live}}</ref><ref name="YT-20151105">{{cite web |author=Staff |date=5 November 2015 |title=VIDEO (51:58) – MAVEN – Measuring Mars' Atmospheric Loss |url=https://www.youtube.com/watch?v=Y4vVFetfSF8 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170825181526/https://www.youtube.com/watch?v=Y4vVFetfSF8 |archive-date=August 25, 2017 |access-date=5 November 2015 |work=[[NASA]]}}</ref><ref name="NASA-15217">{{cite web |last=Northon |first=Karen |date=5 November 2015 |title=NASA Mission Reveals Speed of Solar Wind Stripping Martian Atmosphere |url=http://www.nasa.gov/press-release/nasa-mission-reveals-speed-of-solar-wind-stripping-martian-atmosphere |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190112134100/https://www.nasa.gov/press-release/nasa-mission-reveals-speed-of-solar-wind-stripping-martian-atmosphere |archive-date=January 12, 2019 |access-date=5 November 2015 |work=[[NASA]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Wall |first=Mike |date=5 November 2015 |title=Mars Lost Atmosphere to Space as Life Took Hold on Earth |url=http://www.space.com/31031-mars-atmosphere-discovery-nasa-maven.html?adbid=662349226177761280&adbpl=tw&adbpr=15431856 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180718001346/https://www.space.com/31031-mars-atmosphere-discovery-nasa-maven.html?adbid=662349226177761280&adbpl=tw&adbpr=15431856 |archive-date=July 18, 2018 |access-date=6 November 2015 |work=[[Space.com]]}}</ref> === د امونیا واردول === د مریخ د اتوموسفیر پیاوړي کولو یو مېتود دا دی چې مریخ ته امونیا (NH₃) ور وړل شي. احتمالاً په هغو وړو سیارو کې زیاته اندازه امونیا په کنګل شوي شکل کې موجوده ده چې تر لمریز نظام بهر ګرځي. ښايي له امونیا څخه دغه بډای مدارونه یا کوچني مدارونه په داسې ډول وګرځول شي چې له مریخ سره ټکر وکړي او په دې توګه امونیا د مریخ اتوموسفیر ته ولېږدول شي. خو امونیا د مریخ په فضا کې پایداره نه ده او تر څو ساعتونو وروسته په (ډایټومیک) نایتروجن او هایدروجن تجزیه کېږي. امونیا یو پیاوړی ګلخانه‌يي ګاز دی، خو ډېره ممکنه نه ده چې سیارې ته ډېره تودوخه تولید کړای شي. ښايي نایتروجن ګاز بالاخره د هغو ورته پروسو په پایله کې له منځه یوړل شي چې د مریخ ډېره برخه اصلي اتوموسفیر یې له منځه وړی، خو فکر کېږي چې دغو پروسو په سلګونو میلیونو کلونو وخت نیولی. که وزن یې ډېر کم شي، هایدروجن به ډېر زر حذف شي. کاربن ډای اکسایډ د امونیا د وزن دوه نیم برابره دی او د نایتروجن ګاز چې مریخ یې په سختۍ سره ساتي، وزن یې یو نیم برابره ډېر دی، ځکه نو هره وارده شوې امونیا چې تجزیه نه شي هم په چټکۍ سره په اتوموسفیر کې له منځه ځي.<ref name="ColeCox1964">{{Cite book|author1=Dandridge M. Cole|author1-link=Dandridge M. Cole|author2=Donald William Cox|title=Islands in Space: The Challenge of the Planetoids|date=1964|publisher=Chilton Books|pages=126–127}}</ref><ref name="Requirements">{{cite web |author=Robert M. Zubrin (Pioneer Astronautics), Christopher P. McKay. [[NASA Ames Research Center]] |date=c. 1993 |title=Technological Requirements for Terraforming Mars |url=http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160201124311/http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |archive-date=February 1, 2016 |access-date=August 10, 2006}}</ref><ref name="davidw">{{cite news|last=Whitehouse|first=David|date=July 15, 2004|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/3896335.stm|title=Dr. David Whitehouse – Ammonia on Mars could mean life|work=BBC News|access-date=August 14, 2012|archive-date=October 31, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121031013215/http://news.bbc.co.uk/2/hi/3896335.stm|url-status=live}}</ref> === د هایدرو کاربنونو واردول === د مریخ د اتوموسفیر جوړولو بله لاره دا ده چې میتان (CH₄) یا نور هغه هایدرو کاربنونه ور وړل شي چې د تیتان په اتوموسفیر او سطحه کې عام دي؛ میتان اتوموسفیر ته داخلېدای شي او هلته د ګلخانه‌يي اغېزې د ترکیب په توګه عمل کولی شي. د امونیا په څېر میتان هم نسبتاُ سپک ګاز دی. په حقیقت کې یې د امونیا په پرتله وزن لږ دی او په ورته ډول که اتوموسفیر ته ننوځي، د امونیا په پرتله په چټکۍ سره په اتوموسفیر کې ورکېږي. ان که اتوموسفیر ته یې د تېښتې د مخنیوي لپاره یوه طریقه وموندل شي، میتان ښايي د مریخ په اتوموسفیر کې وړاندې له دې چې له منځه لاړ شي یوازې د یوې محدودې مودې لپاره پاتې شي. د میتان د ژوند اټکل له ۰.۶ تر ۴ کلونو پورې دی.<ref name="aboutmyplanet.com">{{cite web |author=Mat Conway |date=February 27, 2007 |title=Now We're There: Terraforming Mars |url=http://www.aboutmyplanet.com/science-technology/now-were-there-terraforming-mars/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110723231654/http://www.aboutmyplanet.com/science-technology/now-were-there-terraforming-mars/ |archive-date=July 23, 2011 |access-date=2011-08-20 |publisher=Aboutmyplanet.com |df=mdy-all}}</ref><ref name="BIOL0602_Lecture_2012">{{Cite web |title=Terraforming – Can we create a habitable planet? |url=http://www.webdesignasia.com/extremophiles/pdfs/BIOL0602_Lecture%2012.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180420074037/http://www.webdesignasia.com/extremophiles/pdfs/BIOL0602_Lecture%2012.pdf |archive-date=April 20, 2018 |access-date=January 16, 2010}}</ref><ref>{{cite web |date=December 23, 2015 |title=Overview of Greenhouse Gases |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/overview-greenhouse-gases#methane |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160812082641/https://www.epa.gov/ghgemissions/overview-greenhouse-gases#methane |archive-date=August 12, 2016 |access-date=2016-10-24 |website=epa.gov |publisher=United States Government EPA}}</ref><ref name="plumes">{{cite journal|title=Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003|journal=Science|date=February 20, 2009|first=Michael J.|last=Mumma|volume=323|issue=5917|pages=1041–1045|doi=10.1126/science.1165243|url=http://images.spaceref.com/news/2009/Mumma_et_al_Methane_Mars_wSOM_accepted2.pdf|pmid=19150811|bibcode=2009Sci...323.1041M|s2cid=25083438|display-authors=etal|access-date=November 26, 2018}}</ref><ref name="nature460">{{cite journal|title=Observed variations of methane on Mars unexplained by known atmospheric chemistry and physics|journal=Nature|date=August 6, 2009|first=Lefèvre|last=Franck|author2=Forget, François|volume=460|pages=720–723|doi=10.1038/nature08228|pmid=19661912|issue=7256|bibcode=2009Natur.460..720L|s2cid=4355576}}</ref> === د فلورین مرکباتو استفاده === د سلفر هیکزافلورایډ، کلورو فلورو کاربنونو او یا پرفلورو کاربنونو په څېر قوي ګلخانه‌يي ګازونه د مریخ د ګرمولو او د دې تر څنګ د اوږدمهالي اقلیمي ثبات د ساتلو لپاره د یوې وسیلې په توګه وړاندیز شوي دي. دا ګازونه مریخ ته د ور وړلو لپاره وړاندیز شوي دي، ځکه چې د کاربن ډای اکسایډ په پرتله زرګونه ځله قوي ګلخانه‌يي اغېزې رامنځته کوي. د فلورین مرکبات لکه سلفر هیکزافلوورایډ او پرفلوورو کاربنونه د کلورین د مرکباتو په پرتله غوره دي، ځکه چې دا مرکبات اوزون له منځه وړي. داسې اټکل شوی چې نږدې ۰.۳ مایکرو بارو کلورو فلورو کاربن باید د مریخ اتوموسفیر ته ننوځي تر څو د سوېلي قطب کاربن ډای اکسایډ طبیعي کنګلونه له کنګل حالت څخه بخار حالت ته واړوي. دا له کابو ۳۹ میلیونه ټنه کتلې سره مساوي دی او له ۱۹۷۲ کال څخه تر ۱۹۹۲ کال پورې په ځمکه کې د تولید شوي کلورو فلورو کاربنونو شاوخوا درې برابره دی. د تودوخې ساتل به د داسې مرکباتو دوامدار تولید ته اړتیا ولري چې د فوتولېزېز له امله ویجاړ شوي دي. اټکل شوی چې په کال کې د ۱۷۰ کیلو ټن غوره ګلخانه‌يي مرکباتو(CF₃CF₂CF₃, CF₃SCF₂CF₃, SF₆, SF₅CF₃, SF₄ (CF₃)₂)  ور وړل به د -K70 ګلخانه‌يي اغېزې ساتلو لپاره کافي وي چې د ځمکې په څېر فشار او د ځمکې په څېر جوړښت کې رامنځته شوي دي.<ref name="Requirements2">{{cite web |author=Robert M. Zubrin (Pioneer Astronautics), Christopher P. McKay. [[NASA Ames Research Center]] |date=c. 1993 |title=Technological Requirements for Terraforming Mars |url=http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160201124311/http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |archive-date=February 1, 2016 |access-date=August 10, 2006}}</ref><ref name="Gasses">{{Cite journal|last1=Gerstell|first1=M. F.|last2=Francisco|first2=J. S.|last3=Yung|first3=Y. L.|last4=Boxe|first4=C.|last5=Aaltonee|first5=E. T.|title=Keeping Mars warm with new super greenhouse gases|doi=10.1073/pnas.051511598|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=5|pages=2154–2157|date=2001|pmid=11226208|pmc=30108|bibcode=2001PNAS...98.2154G|doi-access=free}}</ref><ref name="MarsAstrobiology">{{Cite journal|last1=Teles|first1=A. M. M.|editor3-first=Wing-Huen|editor3-last=Ip|editor3-link=Ip Wing-huen|editor2-first=Nader|editor2-last=Haghighipour|editor1-first=Shuanggen|editor1-last=Jin|title=Mars Astrobiology: Recent Status and Progress|doi=10.1007/978-3-662-45052-9|journal=Planetary Exploration and Science: Recent Results and Advances|pages=147–245|date=2015|isbn=978-3-662-45051-2|s2cid=125651936}}</ref><ref name="JakoskyLPS">[https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf Can Mars be Terraformed?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170906225637/https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf|date=September 6, 2017}} (PDF) B. M. Jakosky and C. S. Edwards. Lunar and Planetary Science XLVIII, 2017</ref><ref name="Gasses2">{{Cite journal|last1=Gerstell|first1=M. F.|last2=Francisco|first2=J. S.|last3=Yung|first3=Y. L.|last4=Boxe|first4=C.|last5=Aaltonee|first5=E. T.|title=Keeping Mars warm with new super greenhouse gases|doi=10.1073/pnas.051511598|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=5|pages=2154–2157|date=2001|pmid=11226208|pmc=30108|bibcode=2001PNAS...98.2154G|doi-access=free}}</ref> == د استوګنیز کولو ترموډینامیک == د سوېلي قطب له کنګل کېدو څخه د کاربن ډای اکسایډ د بخار کولو لپاره د اړینې انرژۍ ماډل په ۱۹۹۳ کال کې «زوبرین» او «مکي» جوړ کړ. که مداري هېندارې یا منعکسوونکي وکارول شي، اټکل کېږي چې ۱۲۰ مېګاواټه کلنۍ برېښنایي انرژۍ ته به اړتیا وي تر څو د قطبي کنګلونو د بخار کولو لپاره په لویه اندازه منعکسوونکي تولید کړي. دا تر ټولو اغېزناک مېتود ګڼل کېږي خو لږ عملي دی. که چېرې د قوي هالو کاربن له ګلخانه‌يي ګازونو څخه کار واخیستل شي، د دې تودوخې د عملي کولو لپاره به ۱۰۰۰ مېګاواټه کلنۍ برېښنا ته اړتیا وي. که دا ټول کاربن ډای اکسایډ اتوموسفیر ته ننوځي، دا به یوازې د اوسني اتوموسفیر فشار له ۶ ملي بار څخه ۱۲ ملي بار ته دوه برابره کړي چې د ځمکې د سمندر د سطحې د اوسط فشار شاوخوا ۱.۲ سلنې ته رسېږي. د تودوخې هغه اندازه چې دا مهال په اتوموسفیر کې ان د ۱۰۰ ملي بار کاربن ډای اکسایډ  په اېښودلو سره تولیدېدای شي، کابو د ۱۰ کلوین شاوخوا ده. پر دې سربېره، کله چې اتوموسفیر ته ننوځي، ښايي په چټکۍ سره له منځه لاړ شي چې دا به یا په فرعي سطحه کې د خپرېدو او جذبولو یا په قطبي څنډو کې د بیا ځلیدنې له لارې له منځه ځي.<ref name="Requirements3">{{cite web |author=Robert M. Zubrin (Pioneer Astronautics), Christopher P. McKay. [[NASA Ames Research Center]] |date=c. 1993 |title=Technological Requirements for Terraforming Mars |url=http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160201124311/http://www.users.globalnet.co.uk/~mfogg/zubrin.htm |archive-date=February 1, 2016 |access-date=August 10, 2006}}</ref><ref name="JakoskyLPS2">[https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf Can Mars be Terraformed?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170906225637/https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf|date=September 6, 2017}} (PDF) B. M. Jakosky and C. S. Edwards. Lunar and Planetary Science XLVIII, 2017</ref><ref name="JakoskyLPS3">[https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf Can Mars be Terraformed?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170906225637/https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2017/pdf/1193.pdf|date=September 6, 2017}} (PDF) B. M. Jakosky and C. S. Edwards. Lunar and Planetary Science XLVIII, 2017</ref> == سرچينې == 2wkjn4idodd3o9e2bqq38bdqjoe4jwz 0 63844 284815 2022-08-24T15:12:54Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki جوزف ارتر دي ګوبينيو (زوکړه: ۱۸۱۶ د جولای ۱۴، مړينه: ۱۸۸۲ د اکتوبر ۱۳) يو فرانسوي اشرافي و، چې د توکمپالنې د پوهنيزې نظريې او «توکميزې نفوس شمېرنې» د کارونې په واسطه د توکمپالنې قانوني کولو کې د مرستې او د اريايي واکمن توکم نظريې د رامنځته کولو له امله خورا نامتو دی. د خپل وخت د خلکو او پوهانو لپاره د ناول ليکونکي، ديپلومات او يون ليکوال په توګه پېژندل شوی ګوبينيو د خواصو د حکومت هغه پلوی و، چې د ۱۸۴۸ ز کال له اوښتونونو څخه سمدستي وروسته يې د انساني توکمونو د نابرابرۍ په اړه يوه مقاله وليکله. ياده مقاله کې يې استدلال وکړ چې اشراف د عوامو پر وړاندې غوره وو او دا چې اشرافو د دې له امله د اريايي نسل زياتې ځانګړتياوې درلودې، چې له ټيټو توکمونو سره يې د خپلوۍ يا وينې لږې اړيکې درلودې. د ګوبينو ليکنې د لوړوالي يا غوره والي پلويو سپين پوستو، د غلامۍ پلويو امريکايانو لکه جوسيا سي نوټ او هنري هوتزي له لورې چې خپل کتاب يې انګليسي ته وژباړه، په چټکۍ سره وستايل شوې. دوی د هغو برخو په ګډون د اصلي کتاب نږدې ۱۰۰۰ پاڼې له منځه وېوړې، چې امريکايان يې په منفي ډول د توکم له مخې د ګډ نفوس په توګه بيان کړي وو. المان کې د ګوبينيزم “Gobinism” په نوم د يو ټولنيز خوځښت په هڅولو سره د نوموړي کتابونه د ريچارد واګنر، د واګنر د زوم هاوسټن سټيوارټ چامبرلېن، رومانيايي سياستپوه پروفيسور ای سي کيوزا او د نازي ګوند هغو مشرانو په ګډون د سامي توکم ضد نامتو اشخاصو باندې هم اغېز درلود، چې وروسته يې د نوموړي کتاب چاپ ته چمتو (سم يا ايډيټ) او بيا ځلي خپور کړ. <ref name="Gould">{{cite book|last1=Gould|first1=Stephen Jay|author-link1=Stephen Jay Gould|date=1996|title=The Mismeasure of Man|pages=[https://archive.org/details/mismeasureofman00goul_1/page/359 359]|isbn=978-0393314250|publisher=[[W. W. Norton & Company]]|quote=Gobineau was undoubtedly the most influential academic racist of the nineteenth century. His writings strongly affected such intellectuals as Wanger and Nietzsche and inspired a social movement known as Gobinism.|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mismeasureofman00goul_1/page/359}}</ref> == د ژوند لومړي وختونه او ليکنې == === نسب === ګوبېنيو د يوې پخوانۍ ښې جوړې شوې اشرافي کورنۍ څخه دی. پلار يې لوئيس يد ګوبينيو (۱۷۸۴ -۱۸۵۸ ز) يو فوځي لوړ رتبه مامور يا افسر او پياوړی شاهي پلوی و. مور يې اني لوئيس ماګديليني ډي ګيرسي د نااصل شاهي مالي چارواکي لور وه. د ډي ګيرسي کورنۍ ۱۸ پېړۍ کې د سينټ ـ ډومينګيو (نني هايتي) د فرانسوي پاچاهۍ مستعمره کې د يو څه وخت لپاره ژوند وکړ. ګوبينيو تل وېرېده چې ښايي د مور له اړخه تور پوستي نيکونه لري. <ref>{{cite web |title=Arthur de Gobineau French Diplomat, Writer, and Ethnologist |url=https://www.britannica.com/biography/Joseph-Arthur-comte-de-Gobineau |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160701230138/https://www.britannica.com/biography/Joseph-Arthur-comte-de-Gobineau |archive-date=1 July 2016 |access-date=2 September 2016 |website=britannica.com}}</ref><ref>{{cite web |year=2012 |title=Gobineau, Joseph Arthur de |url=http://www.iranicaonline.org/articles/gobineau |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130517032222/http://www.iranicaonline.org/articles/gobineau |archive-date=17 May 2013 |website=iranicaonline.com}}</ref>{{sfn|Biddiss|1970|p=45}} له فرانسوي اوښتون څخه د خپلې کرکې په څرګندولو سره ګوبينو وروسته وليکل: «زما د زېږېدنې ورځ د جولای ۱۴ ده او په همدې نېټه باندې باستيل نيول شوی و، چې د مخالفينو د يو ځای کېدلو څرنګوالی ثابتوي. د يو هلک او ځوان په توګه ګوبينيو له منځنيو پېړيو سره مينه درلوده، چې نوموړی يې د خپل وخت په پرته د غوره زړه ورتيا طلايي دوره بولي. يو څوک چې ګوبينيو د يو ځوان په توګه پېژني، نوموړی د مينه ناک شخص په توګه بيانوي، چې د شواليه [زړه ورتيا] نظريې او د اتلولۍ انګېزه يې درلوده او د هغه څه خوب يې ليده، چې تر ټولو اصيل او مهم و. {{sfn|Biddiss|1970|p=19}}{{sfn|Biddiss|1970|p=14}} د ګوبينیو بلار د بروبون جرګې “House of Bourbon” بيا رغولو ته ژمن و او له شاهي پوليګناک “Polignac” وروڼو سره يې فرانسې څخه تښتېدلو کې مرسته وکړه. نوموړي ته د ناپيليون د پټو پوليسو له لورې د بند سزا ورکړل شوه، مګر هغه وخت ازاد شو، چې متحدینو په ۱۸۱۴ ز کال کې پاريس ونيوږ د سل ورځو پر مهال د ډي ګوبينيو کورنۍ له فرانسې څخه وتښتېده. د واټرپولو له جګړې څخه وروسته د ناپيليون په وروستۍ ماتې پسې لويس ډي ګوبينيو د پاچا اتلسم لوی په شاهي ساتونکي ځواک “Royal Guard” کې د جګړن رتبې په ورکولو سره د باربون جرګې ته خپلې ژمنتيا له امله وستايل شو. د يو شاهي ساتونکي تنخوا خورا ټيټه وه او د ډي ګوبينيو کورنۍ د خپلې تنخوا لپاره هلې ځلې وکړې. {{sfn|Budil|2008|p=133}} مګديلين ډي ګوبينيو خپل مېړه د خپلو ماشومانو د روزونکي چارلس ډي لا کوينډيري لپاره پرېښود. له خپل مئين سره يو ځای يې خپل زوی او دوه لورګانې د ختيځې فرانسې، سويزرلېنډ او د باډين سترې ډيوکي “Grand Duchy of Baden” سيمې د پراخه ګرځېدنو په اوږدو کې له ځان سره وګرځول. د ځان د ملاتړ په موخه يې چل يا دوکې ته مخه وکړه، چې له امله يې بندۍ شوه. د ګوبينيو مور د هغه لپاره سخت شرم وګرځېد، چې شل کلنۍ ته له رسېدلو څخه وروسته يې ورسره هيڅکله بيا خبرې ونه کړې. {{sfn|Biddiss|1970|p=12}}{{sfn|Budil|2008|pp=133–4}} د ځوان ډي ګوبينيو لپاره چې د دوديزو اشرافي او کاتوليک ارزښتونو ته ژمن و، د خپل مور او پلار د واده له منځه تلل، له خپل عاشق سره يې د مور پرانېستې اړيکې، د هغې د دوکه ورکولو عملونه او په ثابت ډول بې وسۍ کې د ژوند کولو له امله تپل شوې ناکراري ټول خورا ژوبلونکي وو. === ځواني === ګوبينيو د خپلې ځوانۍ لومړنۍ برخه د انزلېګن “Inzligen” ښارګوټي کې تېره کړه، چې مور او د مور عاشق يې په کې اوسېدل. نوموړی په الماني ژبه کې روان [فصيح] شو. د بوربن ماڼۍ د کلک ملاتړي په توګه يې پلار وروسته له هغې له شاهي ساتونکي ځواک څخه لاس اخېستلو ته اړ و، چې د ۱۸۳۰ زکال د جولای اوښتون د اولينس جرګې پاچا لوئيس فليپ لي ريو سيټوين واک ته راوړ. نوموړي له پاچاهۍ سره د فرانسوي اوښتون د ميراث د همغږي کولو ژمنه وکړه. ځوان ګوبينيو د بوربن د ملاتړ په اړه د خپلې کورنۍ تاريخ ته په پام سره د جولای اوښتون فرانسې لپاره ناورين وباله. د نوموړي نظريات د کاتوليک فرانسې پر وړاندې د قانوني ژمنو نظرياتو له ډلې څخه وو، چې د بوربن مجلس له لورې اداره کېږي. د ډي ګوبينيو پلار په ۱۸۳۱ زکال کې د خپلو درې ماشومانو پالنه په غاړه واخېسته او زوی يې د خپلې ځوانۍ پاتې برخه د برېتاني “Brittany” په لورېنټ “Lorient” کې تېره کړه. {{sfn|Budil|2008|pp=133–4}}{{sfn|Biddiss|1970|p=13}}{{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Biddiss|1970|p=11}}{{sfn|Biddiss|1970|p=20}} ګوبينيو خپل پلار نه خوښوه، چې هغه يې د ستړي او کتابي فوځي افسر په توګه له دندې حخه ګوښه کړ، چې د فکر د هڅولو توان نه لري. لورينټ “Lorient” په ۱۶۷۵ ز کال کې د فرانسوی ختيځ هند کمپنۍ لپاره د بنسټ په توګه ځکه رامنځته شوی و، چې د فرانسې پاچا څوارلسم لوی په اسيا لويه وچه کې د فرانسې د واکمن سياسي او اقتصادي ځواک جوړولو سترې هيلې درلودې. دا چې يادې هيلې رښتينې نه وې، نو ګوبينيو د له منځه تللي بري حس ته د دې له امله وده ورکړه، چې نوموړي په داسې يو ښار کې لوی شو، چې له اسيا سره د اروپايي سوداګرۍ لپاره د واکمنې خونې اوسېدلو په موخه جوړ شوی و. دا خوب د دې له امله رښتيا ثابت نه شو، چې هند د فرانسوي سترواکۍ پر ځای د انګليستان برخه شو. {{sfn|Budil|2008|p=134}} ګوبينيو د يو ځوان په توګه له ختيځ سره مينه درلوده، لکه څرنګه چې په ۱۹ پېړۍ کې اروپا کې منځنی ختيځ پېژندل شوی و. هغه وخت چې نوموړي د سويس په “College de Bironne” کې زده کړې کولې، يو ملګري زده کوونکي يې ورياد کړل چې: « د نوموړي ټولې هيلې د ختيځ پر لور وې. نوموړي يوازې د مسجدونو او منارو خوب ليده؛ نوموړي خپل ځان مسلمان ګڼه او د مکې زيارت کولو ته چمتو و. ګوبينيو د فرانسوي ژباړونکي انټويني ګالاند “Antoine Galland” له لورې د ختيځ نکلونه يا کيسې خوښولې او زياتره وخت به يې ويل، چې غوښتل يې ختيځ پلوی شي. نوموړي د عربي، فرانسوي او ايراني کيسو ژباړې ولوستې او د فرانسويانو به اند «بې ځايه ختيځ پلوی» “unorientaliste de pacotille” شو. په ۱۸۳۵ ز کال کې ګوبينيو د سېنټ ساير “St. Cyr” فوځي ښوونځي د ننوتلو ازموينه کې بې پايلې شو. {{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Irwin|2016|p=322}}{{sfn|Irwin|2016|pp=321–2}} د ۱۸۳۵ ز کال په سپټمر کې په جيب کې د پنځوس فرانکس په درلودلو سره د ليکوال جوړېدلو په موخه پاريس ته لاړه. فرانسې ته له خپل کاکا تيباوت-جوزف ډي ګوبينو سره لاړه، چې يو مشروعيت غوښتونکی و او له لوئيس فليپ سره يې بې کچې کرکه لرله. ګوبينيو د اشرافيت پر لور د خپل تمايل په څرګندولو سره د ليس سيلټي ‘Les Scelti’ (ټاکنه) په نوم د مشروعيت غوښتونکو روڼ اندو يوه ټولنه جوړه کړه، چې په خپله نوموړی، انځورګر ګيورمېن جان (الماني اون بوهن) او ليکوال مګزيم ډيو کېمپ ‘Maxime du Camp’ يې غړي وو. {{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Biddiss|1970|p=15}}{{sfn|Biddiss|1970|p=16}} == سرچينې == r6iup6keefaa1ct39wjifp7xn1ah22j 284836 284815 2022-08-24T16:30:47Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}جوزف ارتر دي ګوبينيو (زوکړه: ۱۸۱۶ د جولای ۱۴، مړينه: ۱۸۸۲ د اکتوبر ۱۳) يو فرانسوي اشرافي و، چې د توکمپالنې د پوهنيزې نظريې او «توکميزې نفوس شمېرنې» د کارونې په واسطه د توکمپالنې قانوني کولو کې د مرستې او د اريايي واکمن توکم نظريې د رامنځته کولو له امله خورا نامتو دی. د خپل وخت د خلکو او پوهانو لپاره د ناول ليکونکي، ديپلومات او يون ليکوال په توګه پېژندل شوی ګوبينيو د خواصو د حکومت هغه پلوی و، چې د ۱۸۴۸ ز کال له اوښتونونو څخه سمدستي وروسته يې د انساني توکمونو د نابرابرۍ په اړه يوه مقاله وليکله. ياده مقاله کې يې استدلال وکړ چې اشراف د عوامو پر وړاندې غوره وو او دا چې اشرافو د دې له امله د اريايي نسل زياتې ځانګړتياوې درلودې، چې له ټيټو توکمونو سره يې د خپلوۍ يا وينې لږې اړيکې درلودې. د ګوبينو ليکنې د لوړوالي يا غوره والي پلويو سپين پوستو، د غلامۍ پلويو امريکايانو لکه جوسيا سي نوټ او هنري هوتزي له لورې چې خپل کتاب يې انګليسي ته وژباړه، په چټکۍ سره وستايل شوې. دوی د هغو برخو په ګډون د اصلي کتاب نږدې ۱۰۰۰ پاڼې له منځه وېوړې، چې امريکايان يې په منفي ډول د توکم له مخې د ګډ نفوس په توګه بيان کړي وو. المان کې د ګوبينيزم “Gobinism” په نوم د يو ټولنيز خوځښت په هڅولو سره د نوموړي کتابونه د ريچارد واګنر، د واګنر د زوم هاوسټن سټيوارټ چامبرلېن، رومانيايي سياستپوه پروفيسور ای سي کيوزا او د نازي ګوند هغو مشرانو په ګډون د سامي توکم ضد نامتو اشخاصو باندې هم اغېز درلود، چې وروسته يې د نوموړي کتاب چاپ ته چمتو (سم يا ايډيټ) او بيا ځلي خپور کړ. <ref name="Gould">{{cite book|last1=Gould|first1=Stephen Jay|author-link1=Stephen Jay Gould|date=1996|title=The Mismeasure of Man|pages=[https://archive.org/details/mismeasureofman00goul_1/page/359 359]|isbn=978-0393314250|publisher=[[W. W. Norton & Company]]|quote=Gobineau was undoubtedly the most influential academic racist of the nineteenth century. His writings strongly affected such intellectuals as Wanger and Nietzsche and inspired a social movement known as Gobinism.|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mismeasureofman00goul_1/page/359}}</ref> == د ژوند لومړي وختونه او ليکنې == === نسب === ګوبېنيو د يوې پخوانۍ ښې جوړې شوې اشرافي کورنۍ څخه دی. پلار يې لوئيس يد ګوبينيو (۱۷۸۴ -۱۸۵۸ ز) يو فوځي لوړ رتبه مامور يا افسر او پياوړی شاهي پلوی و. مور يې اني لوئيس ماګديليني ډي ګيرسي د نااصل شاهي مالي چارواکي لور وه. د ډي ګيرسي کورنۍ ۱۸ پېړۍ کې د سينټ ـ ډومينګيو (نني هايتي) د فرانسوي پاچاهۍ مستعمره کې د يو څه وخت لپاره ژوند وکړ. ګوبينيو تل وېرېده چې ښايي د مور له اړخه تور پوستي نيکونه لري. <ref>{{cite web |title=Arthur de Gobineau French Diplomat, Writer, and Ethnologist |url=https://www.britannica.com/biography/Joseph-Arthur-comte-de-Gobineau |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160701230138/https://www.britannica.com/biography/Joseph-Arthur-comte-de-Gobineau |archive-date=1 July 2016 |access-date=2 September 2016 |website=britannica.com}}</ref><ref>{{cite web |year=2012 |title=Gobineau, Joseph Arthur de |url=http://www.iranicaonline.org/articles/gobineau |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130517032222/http://www.iranicaonline.org/articles/gobineau |archive-date=17 May 2013 |website=iranicaonline.com}}</ref>{{sfn|Biddiss|1970|p=45}} له فرانسوي اوښتون څخه د خپلې کرکې په څرګندولو سره ګوبينو وروسته وليکل: «زما د زېږېدنې ورځ د جولای ۱۴ ده او په همدې نېټه باندې باستيل نيول شوی و، چې د مخالفينو د يو ځای کېدلو څرنګوالی ثابتوي. د يو هلک او ځوان په توګه ګوبينيو له منځنيو پېړيو سره مينه درلوده، چې نوموړی يې د خپل وخت په پرته د غوره زړه ورتيا طلايي دوره بولي. يو څوک چې ګوبينيو د يو ځوان په توګه پېژني، نوموړی د مينه ناک شخص په توګه بيانوي، چې د شواليه [زړه ورتيا] نظريې او د اتلولۍ انګېزه يې درلوده او د هغه څه خوب يې ليده، چې تر ټولو اصيل او مهم و. {{sfn|Biddiss|1970|p=19}}{{sfn|Biddiss|1970|p=14}} د ګوبينیو بلار د بروبون جرګې “House of Bourbon” بيا رغولو ته ژمن و او له شاهي پوليګناک “Polignac” وروڼو سره يې فرانسې څخه تښتېدلو کې مرسته وکړه. نوموړي ته د ناپيليون د پټو پوليسو له لورې د بند سزا ورکړل شوه، مګر هغه وخت ازاد شو، چې متحدینو په ۱۸۱۴ ز کال کې پاريس ونيوږ د سل ورځو پر مهال د ډي ګوبينيو کورنۍ له فرانسې څخه وتښتېده. د واټرپولو له جګړې څخه وروسته د ناپيليون په وروستۍ ماتې پسې لويس ډي ګوبينيو د پاچا اتلسم لوی په شاهي ساتونکي ځواک “Royal Guard” کې د جګړن رتبې په ورکولو سره د باربون جرګې ته خپلې ژمنتيا له امله وستايل شو. د يو شاهي ساتونکي تنخوا خورا ټيټه وه او د ډي ګوبينيو کورنۍ د خپلې تنخوا لپاره هلې ځلې وکړې. {{sfn|Budil|2008|p=133}} مګديلين ډي ګوبينيو خپل مېړه د خپلو ماشومانو د روزونکي چارلس ډي لا کوينډيري لپاره پرېښود. له خپل مئين سره يو ځای يې خپل زوی او دوه لورګانې د ختيځې فرانسې، سويزرلېنډ او د باډين سترې ډيوکي “Grand Duchy of Baden” سيمې د پراخه ګرځېدنو په اوږدو کې له ځان سره وګرځول. د ځان د ملاتړ په موخه يې چل يا دوکې ته مخه وکړه، چې له امله يې بندۍ شوه. د ګوبينيو مور د هغه لپاره سخت شرم وګرځېد، چې شل کلنۍ ته له رسېدلو څخه وروسته يې ورسره هيڅکله بيا خبرې ونه کړې. {{sfn|Biddiss|1970|p=12}}{{sfn|Budil|2008|pp=133–4}} د ځوان ډي ګوبينيو لپاره چې د دوديزو اشرافي او کاتوليک ارزښتونو ته ژمن و، د خپل مور او پلار د واده له منځه تلل، له خپل عاشق سره يې د مور پرانېستې اړيکې، د هغې د دوکه ورکولو عملونه او په ثابت ډول بې وسۍ کې د ژوند کولو له امله تپل شوې ناکراري ټول خورا ژوبلونکي وو. === ځواني === ګوبينيو د خپلې ځوانۍ لومړنۍ برخه د انزلېګن “Inzligen” ښارګوټي کې تېره کړه، چې مور او د مور عاشق يې په کې اوسېدل. نوموړی په الماني ژبه کې روان [فصيح] شو. د بوربن ماڼۍ د کلک ملاتړي په توګه يې پلار وروسته له هغې له شاهي ساتونکي ځواک څخه لاس اخېستلو ته اړ و، چې د ۱۸۳۰ زکال د جولای اوښتون د اولينس جرګې پاچا لوئيس فليپ لي ريو سيټوين واک ته راوړ. نوموړي له پاچاهۍ سره د فرانسوي اوښتون د ميراث د همغږي کولو ژمنه وکړه. ځوان ګوبينيو د بوربن د ملاتړ په اړه د خپلې کورنۍ تاريخ ته په پام سره د جولای اوښتون فرانسې لپاره ناورين وباله. د نوموړي نظريات د کاتوليک فرانسې پر وړاندې د قانوني ژمنو نظرياتو له ډلې څخه وو، چې د بوربن مجلس له لورې اداره کېږي. د ډي ګوبينيو پلار په ۱۸۳۱ زکال کې د خپلو درې ماشومانو پالنه په غاړه واخېسته او زوی يې د خپلې ځوانۍ پاتې برخه د برېتاني “Brittany” په لورېنټ “Lorient” کې تېره کړه. {{sfn|Budil|2008|pp=133–4}}{{sfn|Biddiss|1970|p=13}}{{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Biddiss|1970|p=11}}{{sfn|Biddiss|1970|p=20}} ګوبينيو خپل پلار نه خوښوه، چې هغه يې د ستړي او کتابي فوځي افسر په توګه له دندې حخه ګوښه کړ، چې د فکر د هڅولو توان نه لري. لورينټ “Lorient” په ۱۶۷۵ ز کال کې د فرانسوی ختيځ هند کمپنۍ لپاره د بنسټ په توګه ځکه رامنځته شوی و، چې د فرانسې پاچا څوارلسم لوی په اسيا لويه وچه کې د فرانسې د واکمن سياسي او اقتصادي ځواک جوړولو سترې هيلې درلودې. دا چې يادې هيلې رښتينې نه وې، نو ګوبينيو د له منځه تللي بري حس ته د دې له امله وده ورکړه، چې نوموړي په داسې يو ښار کې لوی شو، چې له اسيا سره د اروپايي سوداګرۍ لپاره د واکمنې خونې اوسېدلو په موخه جوړ شوی و. دا خوب د دې له امله رښتيا ثابت نه شو، چې هند د فرانسوي سترواکۍ پر ځای د انګليستان برخه شو. {{sfn|Budil|2008|p=134}} ګوبينيو د يو ځوان په توګه له ختيځ سره مينه درلوده، لکه څرنګه چې په ۱۹ پېړۍ کې اروپا کې منځنی ختيځ پېژندل شوی و. هغه وخت چې نوموړي د سويس په “College de Bironne” کې زده کړې کولې، يو ملګري زده کوونکي يې ورياد کړل چې: « د نوموړي ټولې هيلې د ختيځ پر لور وې. نوموړي يوازې د مسجدونو او منارو خوب ليده؛ نوموړي خپل ځان مسلمان ګڼه او د مکې زيارت کولو ته چمتو و. ګوبينيو د فرانسوي ژباړونکي انټويني ګالاند “Antoine Galland” له لورې د ختيځ نکلونه يا کيسې خوښولې او زياتره وخت به يې ويل، چې غوښتل يې ختيځ پلوی شي. نوموړي د عربي، فرانسوي او ايراني کيسو ژباړې ولوستې او د فرانسويانو به اند «بې ځايه ختيځ پلوی» “unorientaliste de pacotille” شو. په ۱۸۳۵ ز کال کې ګوبينيو د سېنټ ساير “St. Cyr” فوځي ښوونځي د ننوتلو ازموينه کې بې پايلې شو. {{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Irwin|2016|p=322}}{{sfn|Irwin|2016|pp=321–2}} د ۱۸۳۵ ز کال په سپټمر کې په جيب کې د پنځوس فرانکس په درلودلو سره د ليکوال جوړېدلو په موخه پاريس ته لاړه. فرانسې ته له خپل کاکا تيباوت-جوزف ډي ګوبينو سره لاړه، چې يو مشروعيت غوښتونکی و او له لوئيس فليپ سره يې بې کچې کرکه لرله. ګوبينيو د اشرافيت پر لور د خپل تمايل په څرګندولو سره د ليس سيلټي ‘Les Scelti’ (ټاکنه) په نوم د مشروعيت غوښتونکو روڼ اندو يوه ټولنه جوړه کړه، چې په خپله نوموړی، انځورګر ګيورمېن جان (الماني اون بوهن) او ليکوال مګزيم ډيو کېمپ ‘Maxime du Camp’ يې غړي وو. {{sfn|Budil|2008|p=134}}{{sfn|Biddiss|1970|p=15}}{{sfn|Biddiss|1970|p=16}} == سرچينې == 2utwjznnc0eplmlgd6fpq5klkgbie55 0 63845 284816 2022-08-24T15:15:18Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki هنري جورج (زوکړه: ۱۸۳۹ د سپټمبر ۲، مړينه: ۱۸۹۷ د اکتوبر ۲۹) یو امريکايي سياسي اقتصادپوه او ژورنالېست و. د نوموړي ليکنه د ۱۹ پېړۍ امريکا کې خورا نامتو وه او د مخ پر وده دورې د سمون بېلابېل خوځښتونه يې رامنځته کړل. د جورج اصالت يا “Georgism” په نوم اقتصادي فلسفه يې ولمسوله او دا هغه باور دی، چې خلک بايد د هغه ارزښت څښتنان شي چې دوی يې په خپله توليدوي، مګر د طبيعي سرچينو په ګډون د ځمکې اقتصادي ارزښت بايد په برابر ډول د ټولنې په ټولو غړو پورې اړه ولري. جورج په نامتو ډول استدلال وکړ چې د ځمکې پر ارزښتونو باندې يوه ځانګړې ماليه به ډېره ګټوره او عادلانه ټولنه رامنځته کړي. د نوموړي تر ټولو نامتو کتاب «وده او بې وسي: Progress and Poverty» (۱۸۷۹ز) په نړيواله کچه په ميليونونو نسخې وپلورل شو. ياده څېړنه د اقتصادي او تکنالوژيکي ودې تر منځ د نابرابرۍ او بې وسۍ د زياتوالي اختلاف، په خپل دوراني بهير سره د سوداګريز دوران صنعتي اقتصادونه او د کرايې تر لاسه کولو کارونه لکه د ځمکې د ارزښت ماليه او د دې او نورو ټولنيزو ستونزو د درملنې لپاره د انحصار ضد نور سمونونو پلټنه کوي. د جوزج نورو کارونو [ليکنو] د ازادې سوداګرۍ، پټې رايې او د ټاکلو طبيعي انحصاراتو د عمومي مالکيت ساتندويي (دفاع) کوله. <ref>{{Cite web |title=American History: Excerpt from Henry George Progress and Poverty 1879 |url=http://www.let.rug.nl/usa/documents/1876-1900/excerpt-from-henry-george-progress-and-poverty-1879.php |url-status=live |access-date=July 2, 2021 |website=University of Groningen}}</ref> نوموړی د زياتو کالونو لپاره يو ژورنالېست و او د خپلې ليکنې او ويناوو نامتووالي ورته په ۱۸۸۶ ز کال کې د نيويارک ښار د ښاروال په توګه د ټاکنو پر مخ وړل ورپه برخه کړل. په ۱۸۸۶ ز کال کې د متحده کارګر ګوند “United Labor Party” د نوماند او په ۱۸۹۷ز کال کې د جيفرسن ديموکراسي ګوند “Jefferson Democracy Party” د نوماند په توګه يې په ترتيب سره ۳۱ سلنه او ۴ سلنه رايې تر لاسه کړې او په لومړۍ سيالۍ کې د نيويارک ايالتي جرګې د لږه کيو له پخواني مشر تيودور روزويلټ څخه مخکې شو. د دويمې ټاکنې مبارزې پر مهال له خپلې مړينې څخه وروسته يې نظريات د ادارو او سياسي مشرانو له لورې په ټولو متحده ايالتونو او نورو انګليسي هېوادونو کې پر مخ وېوړل شول. د ۲۰ پېړۍ د نيمايي کارګر اقتصاد پوه او ژورنالېست جورج سول “George Soule” وليکل چې جورج تر دې دمه خورا نامتو امريکايي اقتصادي ليکوال او د هغه کتاب ليکونکی و، چې ښايي اقتصاد کې د بل هر ليکل شوي کتاب په پرتله يې په نړيواله کچه پراخه دوران يا خپرېدنه درلوده. <ref>{{cite EB1911|wstitle=George, Henry|volume=11|page=747}}</ref><ref>Soule, George. ''Ideas of the Great Economists'' (1955) p. 81.</ref> == شخصي ژوند == جورج په فلادلفيا کې په يوې ټيټې منځنۍ کورنۍ کې وزېږېد، چې د ريچارد اس ايچ جورج او کاترين پراټ جورج (کورنی نوم واللېنس) د لسو ماشومانو له ډلې دويم ماشوم و. پلار يې د مذهبي متنونو خپرونکې او د پروتستانت کليسا يو نېک پيرو و او جورج يې فلادلفيا کې ‘Episcopal Academy’ ته واستوه، چې د پروتستانت کليسا پورې يې تړاو درلود. جورج په خپله مذهبي پالنه کې ستړی شو او له فراغت پرته يې اکاډمي پرېښوده. د دې پر ځای يې خپل پلار وهڅوه، چې يو روزونکی ورته وګوماري او دا روزنه يې په فرانکلين انسټيټيوټ کې د د لوست او لکچرونو کې د ګډون  بشپړونکې وګڼله. د هغه رمسي زده کړې په ۱۴ کلنۍ کې پای ته ورسېدې او د ۱۵ کلنۍ په عمر د يو ځوان په توګه د ۱۸۵۵ ز کال په اپرېل کې هندو “Hindoo” [؟] باندې سمندر ته لاړه، چې د مېلبورن او کلکتې لپاره ټاکلی بريد دی. نوموړي په ۱۸۵۸ ز کال کې خپل سفر پای ته ورساوه او په لنډ ډول يې د سرو زرو هيلې ته پام وکړ، مګر پر ځای يې په همدې کال سانفرانسسکو کې د چاپي تورو د برابرونکي په توګه کار پيل کړ. <ref>''Dictionary of American Biography,'' 1st. ed., s.v. "George, Henry," edited by Allen Johnson and Dumas Malone, Vol. VII (New York: Charles Scribner's Sons, 1931), pp. 211–212.</ref><ref>David Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," February 2000, http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011</ref><ref name="ReferenceA">"American National Biography Online."</ref> جورج په کليفورنيا کې پر اني کروسينا فوکس باندې مئين شو، چې د استراليا د سيډني اصلي اوسېدونکې وه. دوی د ۱۸۶۰ ز کال د اکتوبر په ۱۲ د نوموړې زوکړې په ورځ سره وکتل. فوکس يتيمه وه او له خپل کاکا سره يې ژوند کاوه. د نوموړې کاکا چې يو بډايه او د پياوړي ذهن لرونکی شخص و، د خپلې ورېرې د بې وسه غوښتونکي مخالف و، مګر جورج او فوکس دواړو يې خبره ونه منله، وتښتېدل او د ۱۸۶۱ زکال د ډسمبر په ۳ نېټه يې په داسې حال کې واده وکړ، چې هنري په پور جامې راخيستې وې او اني يوازې د کتابونو يوه کڅوړه درلوده. دا يو خوښ واده و او څلور ماشومان يې زېږېدلي وو. د ۱۸۶۲ ز کال د نومبر په ۳ اني هنري جورج جونير ‘Henry George Jr.’ (۱۸۶۲ – ۱۹۱۶ز) وزېږاوه، چې له نيويارک ښار څخه د متحده ايالتونو راتلونکی استازی شو. له دې څخه وړاندې ان د راتلونکي مجسمه جوړونکي ريچارد اف جورج ‘Richard F. George’ (۱۸۶۵-۱۹۱۲ز) په زېږېدنې سره هم کورنۍ لوږې يا کاختۍ ته نږدې وه. د جورج دوه نور ماشومان لورګانې وې. مشره يې جيني جورج (۱۸۶۷- ۱۸۹۷ز) وه، چې وروسته جيني جورج اټکېنسن شوه. بله لور يې انا انجيلا جورج ‘Anna Angela George’ (۱۸۷۸ – ۱۹۴۷ز) نومېده، چې د راتلونکي نڅاګر انګيس ډي ميل او راتلونکې اداکارې پيګي جورج (چې د مارګريت جورج ډي ميل په نوم زېږېدلې وه) مور وه. <ref>[https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1912/09/30/100550867.pdf Obituaries, New York Times, September 30, 1912],</ref><ref>[https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1910/05/31/104936447.pdf "Single Taxers Dine Johnson; Medallion Made by Son of Henry George Presented to Cleveland's Former Mayor"], ''The New York Times'' – May 31, 1910</ref><ref>{{Cite web |title=Obituary – ''The New York Times'', May 4, 1897 |url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1897/05/04/100424035.pdf}}</ref><ref>{{Cite web |last=De Mille |first=Agnes |title=Finding aid to the Agnes De Mille papers SSC.MS.00046 |url=http://asteria.fivecolleges.edu/findaids/sophiasmith/mnsss11_bioghist.html |website=asteria.fivecolleges.edu}}</ref> د خپل دويم ماشوم له زوکړې څخه وروسته جورج کار او پيسې نه درلودې او د خوړو لپاره يې بايد سوال کړی وی. کله چې نوموړی په کوڅه کې لومړني نا اشنا ښه کالي اغوستونکي شخص ته ورنږدې شو، پرېکړه يې وکړه چې د مرستې نه کولو په حالت کې به ترېنه غلا کوي. له نېکه مرغه چې ياد شخص پرې زړه سوی وکړ او پينځه ډالر يې ورکړل. <ref>{{Cite book|title=Enemy of injustice : the life of Andrew MacLaren, Member of Parliament|last=Hill|first=Malcolm|date=1999|publisher=Othila Press|isbn=1901647196|location=London|oclc=42137055}}</ref> جورج د پروتستانت مذهب پلوي په توګه لوی شوی و، مګر د خدای پالنې پر انساني فلسفه باندې يې باور درلود. مېرمن يې اني يوه ايرلينډۍ کاتوليک مذهبې وه، مګر زوی يې هنري جورج جونير وليکل، چې دوی ورونه او خويندې په اصل کې د هنري جورج له خدای پالنې او انسان دوستۍ څخه اغېزمن شوې وو. <ref>{{cite journal|title=How Henry George, Jr., Got into the Catholic 'Who's Who'|journal=The Fortnightly Review|date=1911|volume=18|page=704|url=https://books.google.com/books?id=rrUOAAAAIAAJ&pg=PA704|access-date=March 9, 2018}}</ref><ref>{{cite book|last1=Montgomery|first1=David|title=George, Henry (1839–1897), economist and reformer.|date=February 2000}}</ref> برتانوي کولمبيا کې د سرو زرو د راويستلو پر وړاندې له پرېکړې وروسته جورج د نوې رامنځته شوې سانفرانسسکو ټايمز “San Francisco Times” لپاره د يو چاپونکي په توګه له دندې څخه ګوښه کړای شو. نوموړي په سمدستي ډول خپرولو يا نشر ته د سرمقالو د سپارلو وړتيا درلوده، چې له ډلې يې د «د اورګاډي ليکې به موږ ته څه راوړي:What the Railroads Will Bring Us» تر سرليک لاندې نامتو مقاله يادولی شو، چې د لسيزو لپاره يې د کليفورنيا ښوونځيو کې د لوستنې اړتيا پرېښوده. جورج د ټايمز لوړو پوړيو ته ورسېد او په پای کې د ۱۸۶۷ ز کال په اوړي کې يې ادارې مدير شو. نوموړي د بېلابېلو ورځپاڼو لپاره کار وکړ، چې له ډلې يې د بېلګې په ډول له ۱۸۷۱ څخه تر ۱۸۷۵ ز کال پورې د څلور کالونو لپاره د سانفرانسسکو ډيلي ايوننګ پوسټ ‘San Francisco daily Evening Post’ په نوم د خپلې ورځپاڼې د مديراو د يو څه مودې لپاره د ريپورټر “Reporter” ورځپاڼې د پر مخ وړونکي په توګه دندې يادولی شو، چې وروستۍ ورځپاڼه د انحصار ضد يوه ديموکراتيک خپرونه يا نشريه وه. نوموړي د خپلې ورځپاڼې د دوراني حالت د ساتلو لپاره د هڅې څلور سخت کالونه تېر کړل او په پای کې اړ شو چې کوڅو کې سوال وکړي. د جورج کورنۍ هڅه وکړه، مګر د ورځپاڼې صنعت کې د جورج مخ پر وده نامتوووالي او ښکېلتيا دوی له بې وسۍ څخه پورته کړل. <ref>{{cite journal|last1=Formaini|first1=Robert L.|title=Henry George Antiprotectionist Giant of American Economics|journal=Economic Insights of the Federal Reserve Bank of Dallas|volume=10|issue=2|url=http://www.dallasfed.org/assets/documents/research/ei/ei0502.pdf|access-date=October 28, 2014|archive-date=September 23, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923212501/http://www.dallasfed.org/assets/documents/research/ei/ei0502.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite journal|url=http://name.umdl.umich.edu/ahj1472.1-01.004|title=What the Railroad Will Bring Us|volume=1|issue=4|date=October 1868|pages=297–306|first=Henry|last=George|journal=Overland Monthly and Out West Magazine}}</ref><ref>Henry, George, Jr. ''[[iarchive:lifehenrygeorge01georgoog|The Life of Henry George]]''. New York: Doubleday & McClure, 1900, chap. 11.</ref><ref>{{cite web |title=George, Henry |url=http://www.encyclopedia.com/topic/Henry_George.aspx |access-date=October 28, 2014 |website=Encyclopedia.com |publisher=International Encyclopedia of the Social Sciences}}</ref><ref>Charles A. Barker, "Henry George and the California Background of ''Progress and Poverty''," ''California Historical Society Quarterly'' 24, no. 2 (Jun. 1945), 103–104.</ref><ref>''Dictionary of American Biography,'' s.v. "George, Henry," pp. 211–212.</ref><ref name="anb.org">Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011.</ref> === سياسي او اقتصادي فلسفه === جورج د ليکلن جمهوري غوښتونکي ‘Lincoln Republican’ په توګه پيل وکړ، مګر وروسته ديموکرات شو. نوموړی د اورګاډي د ليکې او د کان کيندنې د ګټو، فاسدو سياستوالو، د ځمکې محتکرينو او د کار د تړون يا هوکړه کوونکو سخت مخالف و. نوموړي په لومړي ځل د اورګاډي پټلۍ به موږ ته څه راوړي “What the Railroad Will Bring Us” تر سرليک لاندې د ۱۸۶۸ زکال مقاله کې خپل نظرونه څرګند کړل. جورج استدلال وکړ، چې د اورګاډي د پټلۍ په جوړښت کې لوړوالی به يوازې هغو يو څو نېمکرغو ته ګټو وروسوي، چې په دې پټليو او نورو اړوند تشبثاتو کې ګټې لري، په داسې حال کې چې د نفوس ستره برخه له بې وزلۍ سره مخامخ کوي. د نوموړي دا دريځ د دې لامل شو، چې د “Central Pacific Railroad” شرکت اجرائيه غړي يې دښمنان شي او همدا خلک وو، چې د کليفورنيا ايالتي جرګه ته د ټاکنې لپاره يې د نوموړي د بلنې په ماتولو کې مرسته وکړه. <ref name="anb.org3">Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011.</ref><ref name="grundskyld.dk2">Henry George, "What the Railroad Will Bring Us," ''Overland Monthly'' 1, no. 4 (Oct. 1868), http://www.grundskyld.dk/1-railway.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426080607/http://www.grundskyld.dk/1-railway.html|date=April 26, 2012}} Accessed September 3, 2011.</ref><ref>''Dictionary of American Biography,'' s.v. "George, Henry," 213.</ref> جورج يوه ورځ په ۱۸۷۱ ز کال کې پر اس باندې سورلۍ کولو لپاره لاړه او د دمې کولو په موخه ودرېد، په داسې حال کې چې د سانفرانسسکو خليج منظره يې هم کوله. نوموړي وروسته د هغه الهام په اړه وليکل، چې هلته يې درلود: <blockquote>له يو تېرېدونکي ګاډيوان څخه مې د يو څه غوره غوښتلو په اړه د ويلو وپوښتل، چې هلته ځمکې څه ارزښت درلود. نوموړي ځينو غواګانو ته اشاره وکړه، چې دومره لرې څرېدلې چې له ورايه د موږګانو په څېر ښکارېدلې او ويې ويل: «زه په کره ډول نه پوهېږم، مګر هلته يو سړی دی چې يو جريب ځمکه به ښايي په زر ډالر وپلوري». دا خبره پر ما باندې لکه د برېښنا د يو پړک په څېر راغله، چې د بې وزلۍ د پرمختګ دليل د شتمنۍ په پرمختګ کې پورې تړلی و. د نفوس په زياتېدلو سره د ځمکې ارزښت هم لوړېږي او هغه خلک چې کار کوي، بايد د امتياز لپاره ډېرېه اداينه وکړي. <ref>[[Albert Jay Nock|Nock, Albert Jay]]. [http://www.cooperative-individualism.org/nock_henry_george_01.html Henry George: Unorthodox American, Part IV]{{dead link|date=November 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref></blockquote> == سرچينې == do4ppujoeblf6w0oex0aqunwfiq4ewk 284837 284816 2022-08-24T16:30:47Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}هنري جورج (زوکړه: ۱۸۳۹ د سپټمبر ۲، مړينه: ۱۸۹۷ د اکتوبر ۲۹) یو امريکايي سياسي اقتصادپوه او ژورنالېست و. د نوموړي ليکنه د ۱۹ پېړۍ امريکا کې خورا نامتو وه او د مخ پر وده دورې د سمون بېلابېل خوځښتونه يې رامنځته کړل. د جورج اصالت يا “Georgism” په نوم اقتصادي فلسفه يې ولمسوله او دا هغه باور دی، چې خلک بايد د هغه ارزښت څښتنان شي چې دوی يې په خپله توليدوي، مګر د طبيعي سرچينو په ګډون د ځمکې اقتصادي ارزښت بايد په برابر ډول د ټولنې په ټولو غړو پورې اړه ولري. جورج په نامتو ډول استدلال وکړ چې د ځمکې پر ارزښتونو باندې يوه ځانګړې ماليه به ډېره ګټوره او عادلانه ټولنه رامنځته کړي. د نوموړي تر ټولو نامتو کتاب «وده او بې وسي: Progress and Poverty» (۱۸۷۹ز) په نړيواله کچه په ميليونونو نسخې وپلورل شو. ياده څېړنه د اقتصادي او تکنالوژيکي ودې تر منځ د نابرابرۍ او بې وسۍ د زياتوالي اختلاف، په خپل دوراني بهير سره د سوداګريز دوران صنعتي اقتصادونه او د کرايې تر لاسه کولو کارونه لکه د ځمکې د ارزښت ماليه او د دې او نورو ټولنيزو ستونزو د درملنې لپاره د انحصار ضد نور سمونونو پلټنه کوي. د جوزج نورو کارونو [ليکنو] د ازادې سوداګرۍ، پټې رايې او د ټاکلو طبيعي انحصاراتو د عمومي مالکيت ساتندويي (دفاع) کوله. <ref>{{Cite web |title=American History: Excerpt from Henry George Progress and Poverty 1879 |url=http://www.let.rug.nl/usa/documents/1876-1900/excerpt-from-henry-george-progress-and-poverty-1879.php |url-status=live |access-date=July 2, 2021 |website=University of Groningen}}</ref> نوموړی د زياتو کالونو لپاره يو ژورنالېست و او د خپلې ليکنې او ويناوو نامتووالي ورته په ۱۸۸۶ ز کال کې د نيويارک ښار د ښاروال په توګه د ټاکنو پر مخ وړل ورپه برخه کړل. په ۱۸۸۶ ز کال کې د متحده کارګر ګوند “United Labor Party” د نوماند او په ۱۸۹۷ز کال کې د جيفرسن ديموکراسي ګوند “Jefferson Democracy Party” د نوماند په توګه يې په ترتيب سره ۳۱ سلنه او ۴ سلنه رايې تر لاسه کړې او په لومړۍ سيالۍ کې د نيويارک ايالتي جرګې د لږه کيو له پخواني مشر تيودور روزويلټ څخه مخکې شو. د دويمې ټاکنې مبارزې پر مهال له خپلې مړينې څخه وروسته يې نظريات د ادارو او سياسي مشرانو له لورې په ټولو متحده ايالتونو او نورو انګليسي هېوادونو کې پر مخ وېوړل شول. د ۲۰ پېړۍ د نيمايي کارګر اقتصاد پوه او ژورنالېست جورج سول “George Soule” وليکل چې جورج تر دې دمه خورا نامتو امريکايي اقتصادي ليکوال او د هغه کتاب ليکونکی و، چې ښايي اقتصاد کې د بل هر ليکل شوي کتاب په پرتله يې په نړيواله کچه پراخه دوران يا خپرېدنه درلوده. <ref>{{cite EB1911|wstitle=George, Henry|volume=11|page=747}}</ref><ref>Soule, George. ''Ideas of the Great Economists'' (1955) p. 81.</ref> == شخصي ژوند == جورج په فلادلفيا کې په يوې ټيټې منځنۍ کورنۍ کې وزېږېد، چې د ريچارد اس ايچ جورج او کاترين پراټ جورج (کورنی نوم واللېنس) د لسو ماشومانو له ډلې دويم ماشوم و. پلار يې د مذهبي متنونو خپرونکې او د پروتستانت کليسا يو نېک پيرو و او جورج يې فلادلفيا کې ‘Episcopal Academy’ ته واستوه، چې د پروتستانت کليسا پورې يې تړاو درلود. جورج په خپله مذهبي پالنه کې ستړی شو او له فراغت پرته يې اکاډمي پرېښوده. د دې پر ځای يې خپل پلار وهڅوه، چې يو روزونکی ورته وګوماري او دا روزنه يې په فرانکلين انسټيټيوټ کې د د لوست او لکچرونو کې د ګډون  بشپړونکې وګڼله. د هغه رمسي زده کړې په ۱۴ کلنۍ کې پای ته ورسېدې او د ۱۵ کلنۍ په عمر د يو ځوان په توګه د ۱۸۵۵ ز کال په اپرېل کې هندو “Hindoo” [؟] باندې سمندر ته لاړه، چې د مېلبورن او کلکتې لپاره ټاکلی بريد دی. نوموړي په ۱۸۵۸ ز کال کې خپل سفر پای ته ورساوه او په لنډ ډول يې د سرو زرو هيلې ته پام وکړ، مګر پر ځای يې په همدې کال سانفرانسسکو کې د چاپي تورو د برابرونکي په توګه کار پيل کړ. <ref>''Dictionary of American Biography,'' 1st. ed., s.v. "George, Henry," edited by Allen Johnson and Dumas Malone, Vol. VII (New York: Charles Scribner's Sons, 1931), pp. 211–212.</ref><ref>David Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," February 2000, http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011</ref><ref name="ReferenceA">"American National Biography Online."</ref> جورج په کليفورنيا کې پر اني کروسينا فوکس باندې مئين شو، چې د استراليا د سيډني اصلي اوسېدونکې وه. دوی د ۱۸۶۰ ز کال د اکتوبر په ۱۲ د نوموړې زوکړې په ورځ سره وکتل. فوکس يتيمه وه او له خپل کاکا سره يې ژوند کاوه. د نوموړې کاکا چې يو بډايه او د پياوړي ذهن لرونکی شخص و، د خپلې ورېرې د بې وسه غوښتونکي مخالف و، مګر جورج او فوکس دواړو يې خبره ونه منله، وتښتېدل او د ۱۸۶۱ زکال د ډسمبر په ۳ نېټه يې په داسې حال کې واده وکړ، چې هنري په پور جامې راخيستې وې او اني يوازې د کتابونو يوه کڅوړه درلوده. دا يو خوښ واده و او څلور ماشومان يې زېږېدلي وو. د ۱۸۶۲ ز کال د نومبر په ۳ اني هنري جورج جونير ‘Henry George Jr.’ (۱۸۶۲ – ۱۹۱۶ز) وزېږاوه، چې له نيويارک ښار څخه د متحده ايالتونو راتلونکی استازی شو. له دې څخه وړاندې ان د راتلونکي مجسمه جوړونکي ريچارد اف جورج ‘Richard F. George’ (۱۸۶۵-۱۹۱۲ز) په زېږېدنې سره هم کورنۍ لوږې يا کاختۍ ته نږدې وه. د جورج دوه نور ماشومان لورګانې وې. مشره يې جيني جورج (۱۸۶۷- ۱۸۹۷ز) وه، چې وروسته جيني جورج اټکېنسن شوه. بله لور يې انا انجيلا جورج ‘Anna Angela George’ (۱۸۷۸ – ۱۹۴۷ز) نومېده، چې د راتلونکي نڅاګر انګيس ډي ميل او راتلونکې اداکارې پيګي جورج (چې د مارګريت جورج ډي ميل په نوم زېږېدلې وه) مور وه. <ref>[https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1912/09/30/100550867.pdf Obituaries, New York Times, September 30, 1912],</ref><ref>[https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1910/05/31/104936447.pdf "Single Taxers Dine Johnson; Medallion Made by Son of Henry George Presented to Cleveland's Former Mayor"], ''The New York Times'' – May 31, 1910</ref><ref>{{Cite web |title=Obituary – ''The New York Times'', May 4, 1897 |url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1897/05/04/100424035.pdf}}</ref><ref>{{Cite web |last=De Mille |first=Agnes |title=Finding aid to the Agnes De Mille papers SSC.MS.00046 |url=http://asteria.fivecolleges.edu/findaids/sophiasmith/mnsss11_bioghist.html |website=asteria.fivecolleges.edu}}</ref> د خپل دويم ماشوم له زوکړې څخه وروسته جورج کار او پيسې نه درلودې او د خوړو لپاره يې بايد سوال کړی وی. کله چې نوموړی په کوڅه کې لومړني نا اشنا ښه کالي اغوستونکي شخص ته ورنږدې شو، پرېکړه يې وکړه چې د مرستې نه کولو په حالت کې به ترېنه غلا کوي. له نېکه مرغه چې ياد شخص پرې زړه سوی وکړ او پينځه ډالر يې ورکړل. <ref>{{Cite book|title=Enemy of injustice : the life of Andrew MacLaren, Member of Parliament|last=Hill|first=Malcolm|date=1999|publisher=Othila Press|isbn=1901647196|location=London|oclc=42137055}}</ref> جورج د پروتستانت مذهب پلوي په توګه لوی شوی و، مګر د خدای پالنې پر انساني فلسفه باندې يې باور درلود. مېرمن يې اني يوه ايرلينډۍ کاتوليک مذهبې وه، مګر زوی يې هنري جورج جونير وليکل، چې دوی ورونه او خويندې په اصل کې د هنري جورج له خدای پالنې او انسان دوستۍ څخه اغېزمن شوې وو. <ref>{{cite journal|title=How Henry George, Jr., Got into the Catholic 'Who's Who'|journal=The Fortnightly Review|date=1911|volume=18|page=704|url=https://books.google.com/books?id=rrUOAAAAIAAJ&pg=PA704|access-date=March 9, 2018}}</ref><ref>{{cite book|last1=Montgomery|first1=David|title=George, Henry (1839–1897), economist and reformer.|date=February 2000}}</ref> برتانوي کولمبيا کې د سرو زرو د راويستلو پر وړاندې له پرېکړې وروسته جورج د نوې رامنځته شوې سانفرانسسکو ټايمز “San Francisco Times” لپاره د يو چاپونکي په توګه له دندې څخه ګوښه کړای شو. نوموړي په سمدستي ډول خپرولو يا نشر ته د سرمقالو د سپارلو وړتيا درلوده، چې له ډلې يې د «د اورګاډي ليکې به موږ ته څه راوړي:What the Railroads Will Bring Us» تر سرليک لاندې نامتو مقاله يادولی شو، چې د لسيزو لپاره يې د کليفورنيا ښوونځيو کې د لوستنې اړتيا پرېښوده. جورج د ټايمز لوړو پوړيو ته ورسېد او په پای کې د ۱۸۶۷ ز کال په اوړي کې يې ادارې مدير شو. نوموړي د بېلابېلو ورځپاڼو لپاره کار وکړ، چې له ډلې يې د بېلګې په ډول له ۱۸۷۱ څخه تر ۱۸۷۵ ز کال پورې د څلور کالونو لپاره د سانفرانسسکو ډيلي ايوننګ پوسټ ‘San Francisco daily Evening Post’ په نوم د خپلې ورځپاڼې د مديراو د يو څه مودې لپاره د ريپورټر “Reporter” ورځپاڼې د پر مخ وړونکي په توګه دندې يادولی شو، چې وروستۍ ورځپاڼه د انحصار ضد يوه ديموکراتيک خپرونه يا نشريه وه. نوموړي د خپلې ورځپاڼې د دوراني حالت د ساتلو لپاره د هڅې څلور سخت کالونه تېر کړل او په پای کې اړ شو چې کوڅو کې سوال وکړي. د جورج کورنۍ هڅه وکړه، مګر د ورځپاڼې صنعت کې د جورج مخ پر وده نامتوووالي او ښکېلتيا دوی له بې وسۍ څخه پورته کړل. <ref>{{cite journal|last1=Formaini|first1=Robert L.|title=Henry George Antiprotectionist Giant of American Economics|journal=Economic Insights of the Federal Reserve Bank of Dallas|volume=10|issue=2|url=http://www.dallasfed.org/assets/documents/research/ei/ei0502.pdf|access-date=October 28, 2014|archive-date=September 23, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923212501/http://www.dallasfed.org/assets/documents/research/ei/ei0502.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite journal|url=http://name.umdl.umich.edu/ahj1472.1-01.004|title=What the Railroad Will Bring Us|volume=1|issue=4|date=October 1868|pages=297–306|first=Henry|last=George|journal=Overland Monthly and Out West Magazine}}</ref><ref>Henry, George, Jr. ''[[iarchive:lifehenrygeorge01georgoog|The Life of Henry George]]''. New York: Doubleday & McClure, 1900, chap. 11.</ref><ref>{{cite web |title=George, Henry |url=http://www.encyclopedia.com/topic/Henry_George.aspx |access-date=October 28, 2014 |website=Encyclopedia.com |publisher=International Encyclopedia of the Social Sciences}}</ref><ref>Charles A. Barker, "Henry George and the California Background of ''Progress and Poverty''," ''California Historical Society Quarterly'' 24, no. 2 (Jun. 1945), 103–104.</ref><ref>''Dictionary of American Biography,'' s.v. "George, Henry," pp. 211–212.</ref><ref name="anb.org">Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011.</ref> === سياسي او اقتصادي فلسفه === جورج د ليکلن جمهوري غوښتونکي ‘Lincoln Republican’ په توګه پيل وکړ، مګر وروسته ديموکرات شو. نوموړی د اورګاډي د ليکې او د کان کيندنې د ګټو، فاسدو سياستوالو، د ځمکې محتکرينو او د کار د تړون يا هوکړه کوونکو سخت مخالف و. نوموړي په لومړي ځل د اورګاډي پټلۍ به موږ ته څه راوړي “What the Railroad Will Bring Us” تر سرليک لاندې د ۱۸۶۸ زکال مقاله کې خپل نظرونه څرګند کړل. جورج استدلال وکړ، چې د اورګاډي د پټلۍ په جوړښت کې لوړوالی به يوازې هغو يو څو نېمکرغو ته ګټو وروسوي، چې په دې پټليو او نورو اړوند تشبثاتو کې ګټې لري، په داسې حال کې چې د نفوس ستره برخه له بې وزلۍ سره مخامخ کوي. د نوموړي دا دريځ د دې لامل شو، چې د “Central Pacific Railroad” شرکت اجرائيه غړي يې دښمنان شي او همدا خلک وو، چې د کليفورنيا ايالتي جرګه ته د ټاکنې لپاره يې د نوموړي د بلنې په ماتولو کې مرسته وکړه. <ref name="anb.org3">Montgomery, ''American National Biography Online,'' s.v. "George, Henry," http://www.anb.org/articles/15/15-00261.html Accessed September 3, 2011.</ref><ref name="grundskyld.dk2">Henry George, "What the Railroad Will Bring Us," ''Overland Monthly'' 1, no. 4 (Oct. 1868), http://www.grundskyld.dk/1-railway.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426080607/http://www.grundskyld.dk/1-railway.html|date=April 26, 2012}} Accessed September 3, 2011.</ref><ref>''Dictionary of American Biography,'' s.v. "George, Henry," 213.</ref> جورج يوه ورځ په ۱۸۷۱ ز کال کې پر اس باندې سورلۍ کولو لپاره لاړه او د دمې کولو په موخه ودرېد، په داسې حال کې چې د سانفرانسسکو خليج منظره يې هم کوله. نوموړي وروسته د هغه الهام په اړه وليکل، چې هلته يې درلود: <blockquote>له يو تېرېدونکي ګاډيوان څخه مې د يو څه غوره غوښتلو په اړه د ويلو وپوښتل، چې هلته ځمکې څه ارزښت درلود. نوموړي ځينو غواګانو ته اشاره وکړه، چې دومره لرې څرېدلې چې له ورايه د موږګانو په څېر ښکارېدلې او ويې ويل: «زه په کره ډول نه پوهېږم، مګر هلته يو سړی دی چې يو جريب ځمکه به ښايي په زر ډالر وپلوري». دا خبره پر ما باندې لکه د برېښنا د يو پړک په څېر راغله، چې د بې وزلۍ د پرمختګ دليل د شتمنۍ په پرمختګ کې پورې تړلی و. د نفوس په زياتېدلو سره د ځمکې ارزښت هم لوړېږي او هغه خلک چې کار کوي، بايد د امتياز لپاره ډېرېه اداينه وکړي. <ref>[[Albert Jay Nock|Nock, Albert Jay]]. [http://www.cooperative-individualism.org/nock_henry_george_01.html Henry George: Unorthodox American, Part IV]{{dead link|date=November 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref></blockquote> == سرچينې == ps4u1e1e0btx2ko0irhcrfxnvk7aeuf 0 63846 284818 2022-08-24T15:20:49Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki په تکاملي پرمختیایي بیولوژي کې، هټروکروني له نورو موجوداتو یا د خپلو نیکونو په پرتله د یوه ژوندي موجود په پرمختیایي پروسه کې د وخت، سرعت، یا دوام هرډول جنیټیکي کنټرول شوي توپیر ته ویل کېږي. دا کار په اندازه، بڼه، ځانګړنو او ان د اندامونو د شتون او ځانګړو ځانګړتیاوو د بدلون لامل کېږي. دا له هټروټوپي، په جنین کې د ځینو پروسو ځایي موقعیت بدلون، چې کولی شي مورفولوژیکي نوښت هم رامنځته کړي، سره په تضاد کې ده. هټروکروني کولی شو د انټراسپسفیک هټروکروني، په یوه بڼه کې تنوع، او انټرسپسفیک هټروکروني، فایلوجنیټیک تنوع، یانې خپلو نیکونو ته په پام سره د یوې بڼې یوې ډلې تنوع، باندې وویشو. دا ټول بدلونونه د خانګړې ودې پروسې پر پیل، پای، سرعت یا دوام باندې اغېزه پرېږدي. د هټروکروني مفهوم په ۱۸۷۵م کال کې د ارنسټ هکل لخوا معرفي شوه او د هغې مډرن مفهوم په ۱۹۳۰م کال کې د ګاوین ډي بیر لخوا وړاندې شو. == تاریخ == د هټروکروني مفهوم په ۱۸۷۵م کال کې د آلماني ژوپوه ارنسټ هکل لخوا معرفي شو، چېرته چې هغه له هغه څخه د تکرار نظریې څخه د انحرافاتو تعریف لپاره کار واخیسته، ځکه هغه باور درلود چې «اونټوجیني فیلوجیني تکراروي». لکه څنګه چې سټیفان جې ګولډ اشاره وکړه، د هکل اصطلاح اوس د هغه د نومونې په برخلاف معنا سره کارول کېږي؛ هکل اټکل کړی وو چې د «لوړو» حیواناتو جنیني پرمختیا (اونټوګوني) د خپلو نیکونو پرمختیا (فایلوجني) تکرار کړې ده، لکه څنګه چې د فقاري حیواناتو جنینونه په خپله غاړه کې یو جوړښت لري چې یو وخت په کبانو کې هم لیدل شوې وې. دا د هغه په نظر لومړنیو پرمختیایي لزومي مرحلې فشرده کړي دي چې په لنډ وخت کې د نیکونو ښکارندویي کوي، یانې د چټک پرمختګ په مانا ده. د هکل نظر به هغه وخت مناسب وو چې د یوه ژوندي موجود هرې برخې وده په دې ترتیب چټک شوی وای، خو هغه ولیدل چې ځینې موجودات د موقعیت (هټروټوپي، بل مفهوم چې هغه رامنځته کړی) یا هم وخت (هټروکروني) د هغه د قانون څخه استثنا په توګه، بې ځایه کېدو سره وده وکړي. له همدې کبله هغه دا مفهوم د ورته حیوان د یوه غړي د جنیني پرمختیا د وخت بدلون په مانا وکاروه، په داسې حال کې چې اوس د بریټانوي تکاملي جنین پېژندونکي ګاوین ډي بیر په ۱۹۳۰م کال کې، د حیوان په نیکونو کې د هماغه غړي پرمختیا په مانا کارول کېږي.<ref name="Horder">{{cite book|author=Horder, Tim|chapter=Heterochrony|title=Encyclopedia of Life Sciences|publisher=John Wiley & Sons|location=Chichester|date=April 2006}}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite journal|last1=Hall|first1=B. K.|title=Evo-Devo: evolutionary developmental mechanisms|journal=International Journal of Developmental Biology|date=2003|volume=47|issue=7–8|pages=491–495|pmid=14756324}}</ref><ref name="Gould1988">{{cite book|author=Gould, Stephen J.|title=Heterochrony in Evolution|volume=7|author-link=Stephen Jay Gould|year=1988|editor=McKinney, M.L.|work=Heterochrony in Evolution. Topics in Geobiology, vol 7.|pages=1–13|publisher=Springer|doi=10.1007/978-1-4899-0795-0_1|series=Topics in Geobiology|isbn=978-1-4899-0797-4|chapter=The Uses of Heterochrony}}</ref><ref name="ZelditchFink2015">{{cite journal|last1=Zelditch|first1=Miriam L.|last2=Fink|first2=William L.|title=Heterochrony and heterotopy: stability and innovation in the evolution of form|journal=Paleobiology|volume=22|issue=2|year=2015|pages=241–254|doi=10.1017/S0094837300016195}}</ref> په ۱۹۲۸م کال کې، انګلیسي جنین پېژندونکي والټر ګارسټانګ ښکاره کړه چې د تونیکېټ لاروا د نوتوکورډ سره د ځوانو فقاري حیواناتو په شان جوړښتونه شریکوي او سپارښتنه یې وکړه چې له پېډومورفوزیس سره فقاري حیوانات (نیوټني) له داسې لاروا څخه رامنځته کېږي. دا سپارښتنه (که رښتیا وای) د ټونیکانو او فقاریانو یوه ګډه فیلوژني ضمیمه کوي، او دا چې هټروکروني د تکاملي بدلون اصلي میکانیزم وو.<ref name="McNamara2012">{{cite journal|last1=McNamara|first1=Kenneth J.|title=Heterochrony: the Evolution of Development|journal=Evolution: Education and Outreach|volume=5|issue=2|year=2012|pages=203–218|doi=10.1007/s12052-012-0420-3|doi-access=free}}</ref> عصري تکاملي پرمختیایي بیولوژي (Evo-devo) د پرمختیا مالیکولي جنیټیک مطالعه کوي. دا د دې توضیح په لټه کې دی چې هره مرحله له یوه نا متمایز زایګوټ څخه د یوه بالغ ژوندي موجود جوړولو کې د جین بیان کنټرول له اړخه یو په بل پسې مهمې دي. سربېره پر دې، دا د پرمختیا د کنټرول الګو ګانې له فیلوژني سره تړي. ډي بیر د ۱۹۳۰م کال کې د جنینونو او نیکونه یې په نوم خپل کتاب کې تر یوه حده د شلمې پېړۍ وروستیو داسې علم په اړه وړاندوینه وکړه او ښکاره یې کړه چې تکامل کولی شي د هټروکروني په وسیله ترسره شي، د بېلګې په توګه په پېډومورفوسیس کې چې د ځوانانو ځانګړتیاوې په لویانو کې هم ساتل کېږي. ډي بیر استدلال وکړ چې دا کار چټک تکاملي بدلون ممکن کوي، هومره خلاصه دی چې نشو کولی هغه د فوسیل په ریکارډ کې ثبت کړو، او په اصل کې توضیح کوي چې ولې ظاهري تشې رامنځته کېږي.<ref>{{cite journal|author=Ingo Brigandt|year=2006|title=Homology and heterochrony: the evolutionary embryologist Gavin Rylands de Beer (1899-1972)|journal=[[Journal of Experimental Zoology]]|volume=306B|issue=4|pages=317–328|doi=10.1002/jez.b.21100|url=https://www.ualberta.ca/~brigandt/de_Beer.pdf|pmid=16506229|author-link=Ingo Brigandt}}</ref><ref>{{cite book|last=Gould|first=Stephen Jay|author-link=Stephen Jay Gould|year=1977|title=Ontogeny and Phylogeny|publisher=Belknap Press of Harvard University Press|isbn=978-0-674-63940-9|pages=[https://archive.org/details/ontogenyphylogen00goul/page/221 221–222]|title-link=Ontogeny and Phylogeny (book)}}</ref><ref name="ReferenceA2">{{cite journal|last1=Hall|first1=B. K.|title=Evo-Devo: evolutionary developmental mechanisms|journal=International Journal of Developmental Biology|date=2003|volume=47|issue=7–8|pages=491–495|pmid=14756324}}</ref><ref name="Held">{{cite book|last=Held|first=Lewis I.|title=How the Snake Lost its Legs. Curious Tales from the Frontier of Evo-Devo|date=2014|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-107-62139-8|page=67|title-link=How the Snake Lost Its Legs}}</ref> == میکانیزم == هټروکروني کېدای شي انټراسپسفیک او انټرسپسفیک بڼو باندې ووېشل شي. انټراسپسفیک هټروکروني په یوه بڼه کې د ننه د وخت یا چټک والي د بدلونونو په معنا ده. د بېلګې په توګه، د آبیسټوما ټالپویډوم سالامانډر بڼو ځینې اشخاص د کوپړۍ مټامورفوسیس ځنډوي. ریلي او همکاران یې استدلال کوي چې موږ کولی شو دا بڼې د پډوټیپي (د نیکونو شرایطو په پرتله له لنډې پرمختیا سره)، پراټایپیک (د نیکونو شرایطو په پرتله له اوږدې پرمختیا سره)، یا ایزوټيپي (چې هماغه د نیکونو شکل ته رسېږي خو د جلا میکانیزم له لارې) په توګه تعریف کړو.<ref name="Reilly1997">{{Cite journal|last1=Reilly|first1=Stephen M.|last2=Wiley|first2=E.O.|last3=Meinhardt|first3=Daniel J.|date=1997-01-01|title=An integrative approach to heterochrony: the distinction between interspecific and intraspecific phenomena|journal=Biological Journal of the Linnean Society|volume=60|issue=1|pages=119–143|doi=10.1111/j.1095-8312.1997.tb01487.x|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Reilly|first=Stephen M.|date=February 1987|title=Ontogeny of the hyobranchial apparatus in the salamanders Ambystoma talpoideum (Ambystomatidae) and Notophthalmus viridescens (Salamandridae): The ecological morphology of two neotenic strategies|journal=Journal of Morphology|volume=191|issue=2|pages=205–214|doi=10.1002/jmor.1051910210|pmid=29921111|s2cid=49315190}}</ref> انټرسپسفیک هټروکروني د نیکونو په پرتله د یوه نسلي بڼې چټک والي یا وخت توپیر په معنا ده. دا کار کېدای شي د پېډوموفوسیس (د نیکونو اونټوجني کوچني کولو)، پرامورفوزس (د نیکونو اونټوجني پراختیا) یا ایزمورفوز (د نیکونو هماغه حالت ته رسېدل خو د جلا میکانیزم له لارې) لامل شي.<ref name="Reilly19972">{{Cite journal|last1=Reilly|first1=Stephen M.|last2=Wiley|first2=E.O.|last3=Meinhardt|first3=Daniel J.|date=1997-01-01|title=An integrative approach to heterochrony: the distinction between interspecific and intraspecific phenomena|journal=Biological Journal of the Linnean Society|volume=60|issue=1|pages=119–143|doi=10.1111/j.1095-8312.1997.tb01487.x|doi-access=free}}</ref> د هټروکروني درې اصلي میکانیزمونه شتون لري چې هر یو یې کولی شي له دواړو خواوو څخه په یوې خوا بدلون وکړي او شپږ ډوله ګډوډي رامنځته کړي چې کولی شي په بېلابېلو لارو یوبل سره ترکیب شي. دوی په پایله کې د خپلو نیکونو یا نورو هم ډولانو شرایطو په پرتله د یوې ځانګړې پروسې لکه د منفردو ابزارو بکسې یو جین د کړنو، د اوږدې شوې، لېږدول شوې، یا ټوټه شوې پرمختیا لامل شي، البته دا چې انټراسپسفیک که انټرسپسفیک هټروکروني باندې تمرکز کوي پورې اړه لري. د دې تشخیص چې د شپږو ګډوډیو څخه کوم یو یې د رامنځته کېدو په حال کې ده، د واقعي بنسټیز میکانیزم په پېژندلو کې، چې د پرامورفوزیس یا پېډومورفوسیس لامل کېږي، حیاتي‌ دی.<ref name="Gould1977">{{Cite book|title=Ontogeny and phylogeny|url=https://archive.org/details/ontogenyphylogen00goul|url-access=registration|last=Gould|first=Stephen Jay|author-link=Stephen Jay Gould|date=1977|publisher=Belknap Press|isbn=978-0674639416|location=Cambridge, Mass.|oclc=2508336}}</ref><ref>{{Cite book|title=Keywords in Evolutionary Biology|editor1=Keller,Evelyn Fox|editor2=Lloyd, Elisabeth A.|publisher=Harvard University Press|year=1992|isbn=978-0674503120|pages=[https://archive.org/details/keywordsinevolut00harv/page/158 158–167]|url=https://archive.org/details/keywordsinevolut00harv/page/158}}</ref><ref>{{Cite book|title=Evolution and Development: report of the Dahlem Workshop on Evolution and Development, Berlin 1981, May 10-15|last=Alberch|first=Pedro|publisher=Springer|year=1982|isbn=978-0387113319|pages=313–332}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Fink|first=William L.|date=July 1982|title=The conceptual relationship between ontogeny and phylogeny|journal=Paleobiology|volume=8|issue=3|pages=254–264|doi=10.1017/s0094837300006977}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Klingenberg|first1=Christian Peter|last2=Spence|first2=John R.|date=December 1993|title=Heterochrony and Allometry: Lessons from the Water Strider Genus Limnoporus|journal=Evolution|volume=47|issue=6|pages=1834–1853|doi=10.1111/j.1558-5646.1993.tb01273.x|pmid=28567993|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Carroll|first1=Sean B.|author-link1=Sean B. Carroll|title=Evo-Devo and an Expanding Evolutionary Synthesis: A Genetic Theory of Morphological Evolution|journal=Cell|date=2008|volume=134|issue=1|pages=25–36|doi=10.1016/j.cell.2008.06.030|pmid=18614008|doi-access=free}}</ref> * '''پیل کول:''' یوه پرمختیایي پروسه کولی شي یا مخکې پیل شي، مخکې له ځای پرځای کېدو څخه، چې پرمختیا وغځوي، یا هم وروسته، له ځای‌ پرځای کېدو وروسته، چې هغه رالنډه کړي. * '''بندول:''' یوه پروسه کېدای شي په ځنډ پای ته ورسېږي، هایپرمورفوسیس، چې پرمختیا یې وغځوي، یا هم مخکې خلاصه شي، هایپومورفوسیس یا پروجنیسس، چې هغه رالنډه کړي. * '''سرعت:''' د یوې پروسې چټک والی کېدای شي زیات شي، چې پرمختیا به یې وغځوي، یا کم شي (لکه په نیوټني کې)، چې هغه رالنډه کړي. دا چې چټکوالی څنګه کولی شي د بدن طرحه بدله کړي، د دې ډراماټیک انځور په مارانو کې لیدل کېږي. په داسې حال کې چې معمولي فقاري حیوانات لکه موږک یوازې کابو ۶۰ فقرې لري، ماران له ۱۵۰ تر ۴۰۰ فقرې لري چې هغوی ته د ملا ډېر اوږد تیر ورکوي او د هغوی مارپیچي حرکت ممکن کوي. د مار جنین د خپل سیسټم چټک کولو سره د سومیټونو (د بدن برخې) رامنځته کولو لپاره، چې یوه نوسان ګر ته اړتیا لري، دې کار ته لاسرسی پیدا کوي. په مارانو کې د نوسانګر ساعت د موږکانو په پرتله څلور برابره چټک کار کوي او په لومړیو کې ډېر نازک سومیټونه رامنځته کوي. دا په معمولي شکل منبسط فقاري حیوانات ګرځي او خپل بدن اوږدوي. زرافې خپله اوږده غاړه د جلا هټروکروني له لارې لاس ته راوړي او د خپلې غاړې فقراتو پرمختیا غځوي؛ هغوی د معمولو فقاري حیواناتو په څېر د دې فقرو شمېر ۷ دانې ساتي. داسې ښکاري چې دا شمېره به د غاړې سومیټونو کارونې سره د تی لرونکو څارویو د ډیافراګم عضلې جوړولو لپاره محدوده شوې وي؛ پایله یې دا ده چې جنیني غاړه درې ماژولو باندې وېشل کېږي چې منځنۍ برخه یې (C3 تر C5) د ډیافراګم په خدمت کې ده. داسې اټکل کېږي چې په دې کار کې ګډوډي د لا ډېرو فقراتو د ورکړې پرځای د جنین د مړینې لامل کېږي.<ref name="Held126">{{cite book|last=Held|first=Lewis I.|author-link=Lewis Held|title=How the Snake Lost its Legs. Curious Tales from the Frontier of Evo-Devo|date=2014|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-107-62139-8|pages=126–127}}</ref><ref name="Held81">{{cite book|last=Held|first=Lewis I.|author-link=Lewis Held|title=How the Snake Lost its Legs. Curious Tales from the Frontier of Evo-Devo|date=2014|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-107-62139-8|pages=81–84}}</ref> == سرچينې == 1tg9rm948h8qittie0w2t9hcqrh6wtt 0 63847 284819 2022-08-24T15:23:27Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki واک چې د روم امپراتورۍ د وروستیو په توګه هم پېژندل کېږي هغه نوم دی چې ځينې وختونه د پرنسیپېت په نوم پېژندل شوی د امپراتورۍ تر مخکینۍ دورې وروسته د امپراتورۍ د واکمنۍ وروستي استبدادي پړاو ته ورکول کېږي. تر هغه چې په ۱۳ ۱۳ کال کې امپراتوري بېرته متحده شوه دا پړاو تر ډېره د تېتراچي/څلورسالارۍ په نوم یاديږي. <ref name="Menne, I. 2011 p. 21">Menne, I., ''Power and Status in the Roman Empire, AD 193–284'' (2011) p. 21</ref><ref>Kuhoff, Wolfgang (2002). "Die diokletianische Tetrarchie als Epoche einer historischen Wende in antiker und moderner Sicht". International Journal of the Classical Tradition. 9 (2): 177–178. doi:10.1007/BF02898434 JSTOR 30224306</ref> دا ښايي له ميلاد څخه وروسته د دیوکلتیان د واکمنۍ له پیل سره د درېیمې پېړۍ تر کړکېچ وروسته تر میلاد وروسته د ۲۳۵- ۲۸۴ کلونو تر منځ پيل شي، او په لويديځ کې تر ميلاد وروسته د روم امپراتورۍ تر نسکورېدو وروسته په ۴۷۶ کال کې پای ته ورسي؛ حال دا چې په ختيځ کې يې پر پای مناقشه ده، ځکه د لومړي ژوستینیانوس (له ميلاد څخه وروسته ۵۶۵) یا هراکلیوس (تر میلاد وروسته ۶۴۱) د واکمنۍ په پای کې پېښ شوی دی. واکمن اوسېدل د بڼې له پلوه [د چا پواسطه؟] تر هغه اصل چې ورڅخه رامنځته شوی زورواک، لږ علمي او ډېر بیوروکراتیک په پام کې نیول شوی.   <ref>Lee, A. D., ''From Rome to Byzantium AD 363 to 565: The Transformation of Ancient Rome'' (2013) p. xiii</ref><ref>Mitchell, S., ''A History of the Later Roman Empire, AD 284–641'' (2014), Chapter 1</ref> == ایتمولوژی/لغت پېژندنه == د واکمن اوسېدلو (''dominate'' ) مدرنه اصطلاح د دومینوس (dominus) له لاتیني کلیمې څخه اخيستل شوې ده چې په انګلیسي ارباب يا څښتن ژباړل کېږي. د ډومینوس کلیمه په دودیز ډول د رومي غلامانو له‌خوا خپلو اربابانو ته کارول کېده، په خواره ډول په ټول پرانیسپ کې امپراتور ته په خطاب کارېده، چې معمولاً د ډېرې غوړه‌مالۍ (سیاسي غندنې) په توګه امپراتور ته په اشارې کارول کېده. اګوستوس په فعال ډول له دې کار څخه تېر شو او په ځانګړي ډول تیبریوس دا د غوړه‌مالۍ په توګه ربړولې/ښکنځلې ده. ډوميټين د دې کلیمې کاول هڅولي، خو هېڅ یو امپراتور هم تر ميلاد وروسته په ۲۷۴ کال کې د اورلیان تر واکمنۍ پورې چې هغه مهال د « deus et dominus natus » له متن سره سیکې چاپ شوې دا کليمه په نیمه رسمي ډول نه‌ده کارولې. <ref>''Cambridge Ancient History'', Vol. XI, ''The High Empire'' (2008) p. 82</ref><ref>Shorter, D., ''Rome and her Empire'' (2014) p. 174</ref><ref>''Cambridge Ancient History'', Vol. XI, ''The High Empire'' (2008) p. 81</ref><ref>Watson, A., ''Aurelian and the Third Century'' (2004) p. 188</ref> په هرحال یوازې د دیوکلتیان د واکمنۍ پرمهال د ډومینوس اصطلاح د امپراتور د رسمي لقب د یوې برخې په توګه ومنل شوه او د دیوکاتیان د رادیکال اصلاحاتو/سمونو برخه شوه. <ref name="Menne, I. 2011 p. 212">Menne, I., ''Power and Status in the Roman Empire, AD 193–284'' (2011) p. 21</ref> == له پرېنسپيت څخه لېږد == د واکمن اوسېدو حکومتي سیستم ۵۰ کلنې ګډوډۍ ته د یو ځواب په توګه رامنځته شو چې د درېیمې پېړۍ د کړکېچ په نوم یادیږي. د هغه کال سترس او فشارونو (مزمن غصبونه، پوځي پاڅونونه او په ټولو پولو کې هم‌مهاله پوځي نښتې) د حاکمیت تر ولکې لاندې د روم دولت کمزروۍ په ګوته کړې او د هغه سوکه غورځنګ شاهد و چې له ميلاد څخه وروسته تر ۲۳۵ کال مخکې د اکادميکي دولت بېلګه وه. د استبدادي واکمنۍ هغه رسمي نسخه چې له ميلاد څخه وروسته تر ۲۸۵ کال وروسته پيليږي. په یوه پراخه اصطلاح کې له پوځي عالي قومندانیو څخه د سناتوري نخبه‌ګانو د سوکه ايستنې او د سوارکارۍ د فرمانونو موازي ارتقاع، د وسله‌وال پوځ بیا سازمانول او د ګرځنده میداني پوځ رامنځته کول، د امپراتورۍ په جامو کې بدلون او تشریفاتي نندارو شاهد و. یو مذهبي سیاست د مذهبي وحدت په موخه، په لویه کچه پولي سمونونه/اصلاحات او په ټوله امپراتورۍ کې د مدني بوروکراسۍ رامنځته کول وو. <ref>Bray, J. J., ''Gallienus: A Study in Reformist and Sexual Politics'' (1997) p. 2; Körner, C., ''Aurelian (A.D. 270–275)'', ''[http://www.roman-emperors.org/aurelian.htm De Imperatoribus Romanis]'' (2001)</ref><ref>Southern, P. ''The Roman Empire from Severus to Constantine'' (2001) pp. 12–13</ref> دیوکلتیان که څه هم د واکمن اوسېدلو د حکومت د رامنځته‌کوونکي په توګه په پام کې نیول کېږي، چې سرچینې يې د پخوانیو امپراتورانو په نوښتونو کې نغښتې دي، په اصل کې د اورلیان (تر ميلاد وروسته له ۲۷۰-۲۷۵) له‌خوا رامنځته شول. ځینې سمونونه/اصلاحات د ګالینیوس  (تر میلاد وروسته له ۲۵۳-۲۶۸) او تراژان (تر میلاد وروسته له ۹۸-۱۱۷) د واکمنۍ دور ته ورګرځي، چې د هغوی د واکمنۍ په بهیر کې «اشرافو د روم په اداره او امپراتورۍ کې زیاتېدونکی ارزښت درلود» ټول هغه بدلونونه چې د واکمن اوسېدلو حکومت يې رامنځته کړ له ميلاد څخه وروسته په ۳۰۵ کال کې د دیوکلتیان تر ګوښه کېدو بشپړ نه شول. ډېری بدلونونه د لومړي کنستانتین له‌خوا رامنځته او سم/ اصلاح شول. په پایله کې یوازې لکه څنګه چې سلطنت له ميلاد څخه مخکې په ۱۳مه دوره کې تر میلاد وروسته په ۱۴ کال کې راڅرګند شو، له میلاد څخه وروسته یوازې په ۳۳۷ کال کې و چې د واکمن اوسېدلو لامل اصلاحات تر ډېرې کچې بشپړ شول. <ref name="Updated:20July2001">Körner, C., ''Aurelian (A.D. 270–275)'', ''[http://www.roman-emperors.org/aurelian.htm De Imperatoribus Romanis]'' (2001)</ref><ref>Bray, J. J., ''Gallienus: A Study in Reformist and Sexual Politics'' (1997) pp. 2–3</ref><ref>Bennett, J. ''Trajan, Optimus Princeps: A Life and Times'' (1997) pp.108-111</ref><ref>Southern, P. ''The Roman Empire from Severus to Constantine'' (2001) p. 246</ref><blockquote>د تاريخ‌پوه جان باګنال بوري په باور، هغه حکومتي سیستم چې جزیاتو ته له خورا کره پاملرنې سره جوړ شوی و، د یوې عظیمې غیر متجانسې امپراتورۍ د وېروونکې ساتلو د ستونزې حل‌لاره وه، چې له ماتې او انحلال سره مخ وه، هغه امپراتوري چې له جغرافیه‌يي پلوه متراکمه نه وه او څلور اوږدې کرښې او د دفاع لپاره يې څو کوچنۍ کرښې لرلې. د یو لوی ایالت اداره د دوه خپلواکو خو په بشپړ ډول سره ورته ماشینونو په‌واسطه چې له یو مرکز څخه نه بلکې له دوو بېلو محراقونو څخه کنترولیږي، پرته له دې چې وحدت یې قرباني شي یو په بشپړ ډول نوی او جالب ازمويښت و. دې بیورکراتیک ماشینونو په نسبي توګه ښه کار کاوه او که چېرې هغه پاچاهانو چې دوی ته يې لارښوونه کوله تل د لوړې وړتیا لرونکي نارینه وی ښايي بریا یې فوق‌العاده وی. په جریان کې يې لکې/داغونه او زیانونه شته وو، په ځانګړي ډول په اقتصادي او مالي برخو کې. د ايلياتي امپراتورانو سیاسي خلاقیت د روم د نبوغ ارزښت نه درلود. <ref>Bury, J. B. ''History of the Later Roman Empire From the Death of Theodosius I to the Death of Justinian'' Vol I (1958), p. 25</ref></blockquote> == ځانګړتیاوې == === څوګونې امپراتورۍ === د واکمنۍ/سلطنت تر ولکې لاندې د امپراتور موقف په يو واحد قضايي اورګان کې د بېلابېلو ملکي او پوځي اداراتو د تمرکز شاهد و. اګوستوس او د هغه ځای‌ناستو معمولاً د روم جمهوریت د بنسټونو تر شا د پټېدو او له دې باور سره چې امپراتور یوازې شهزاده یا لومړنی ښاروند دی چې صلاحیتونه یې د سنا مجلس له‌خوا ورکول کېدل دوی دې ته ډېر پام کاوه چې د دې موقف استبدادي موقف پټ کړي. دا تل د یو منفرد کس له‌خوا لوبول کېده او هغه نيټه چې یاد کس ته د بوستس ترېبیونېشا/''Potestas tribunicia'' (په روم جمهوریت کې لومړنی رسمي دفتر چې د پلیبي‌یانو پر مخ پرانیستی و، ژباړن) لقب ورکړل شو هغه اصلي ټکی و چې د امپراتور صلاحیت یې پلی کولی شوای. د سلطنت د دورې په بهیر کې د امپراتور (اګوستوس) لپاره د یوه وارث معرفي کول دود شول، خو سېزار (د امپراتوري شخصیت لقب چې د روم د ديکتاتور ژولیوس سېزار له نوم څخه اخیستل شوی، ژباړن) د امپراتور صلاحیتونو ته لاس‌رسی نه درلود او هېڅ کوم رسمي واک هم هغه ته نه تفویضېده.  <ref>Bury, J. B., ''A History of the Roman Empire from its Foundation to the Death of Marcus Aurelius'' (1893) pp. 28–30</ref><ref>Bury, J. B., ''A History of the Roman Empire from its Foundation to the Death of Marcus Aurelius'' (1893) pp. 23–26</ref> د درېیمې پېړۍ د کړکېچ په بهیر کې د دودیزې امپراتورۍ پیل په روم کې د امپراتورۍ مېشت واحد قاضي د بېلابېلو یرغلونو او غصبونو پر وړاندې له مقابلې څخه چې په هم‌مهال ډول یې په ټولو ځایونو کې د امپراتور د حضور لازم‌والي ته اړتیا لرله ناتوان شو. پر دې سربېره د هغوی نه‌موجودیت د دې لامل شو چې د یو سیمه‌ییز یا کلیوال کړکېچ په ځواب کې چې امپراتورانو یې باید پر وړاندې دودیز چلند کړی وی غصبونه پېښ شول.   <ref>Watson, A. ''Aurelian and the Third Century'' (2004) p. 5; Southern, P. ''The Roman Empire from Severus to Constantine'' (2001) pp. 251–2</ref> د دومينېت يا واکمن اوسېدلو په دوره کې د امپراتورۍ د موقف مسؤلیت په مخ‌زیاتېدونکي ډول د همکارانو تر منځ ووېشل شو چې د کانسورټيم اېمپري (''Consortium imperii'') په نوم یادېده. دا دیوکلتیان و چې د حکومت‌ولۍ دا بڼه يې د تتراشي سیستم په نوم معرفي کړه چې په اصل کې له دوو همکارو-امپراتورانو (اګوستي) او دوو ترلاس‌لاندې امپراتورانو (سېزار) څخه جوړ و چې هر یوه د امپراتورۍ په واک کې برخه لرله. د واک د شریکولو دې اصلي موډل تر میلاد وروسته له ۲۸۹ کال څخه تر ۳۲۴ کال پورې دوام درلود او د کورنیو جګړو په بهیر کې تتراشي له‌منځه لاړه. د لومړي کنستانتین له مړینې سره تر ميلاد وروسته په ۳۳۷ کال کې امپراتوري بیا د څو امپراتورانو تر منځ ووېشل شوه او له ميلاد څخه وروسته تر ۳۵۰ کال پورې يې دووام وکړ. له ميلاد څخه وروسته په ۳۶۴ کال کې د لومړي ولېنتانين له واک ته رسېدو سره چې له خپل ورور والنس سره يې په امپراتورۍ کې برخه لرله دا موډل د امپراتورۍ په تل‌پاتې ځانګړنو بدل شو. دې چارې له ميلاد څخه وروسته په ۴۷۶ کال کې د وروستي امپراتور تر نسکورېدو پورې له ميلاد څخه وروسته له ۳۹۲ کال څخه تر ۳۹۵ کال پورې د لومړي تئودوسیوس له درې کلنې دورې پرته دوام درلود.  حال دا چې هر اګوستوس د امپراورۍ په هره برخه کې د واکمنۍ په برخه کې خپلواک و، ټول هغه قوانین چې د هرې امپراتورۍ له‌خوا وضعه کېدل په ټوله امپراتورۍ کې معتبر و. == سرچينې == ----[[واکمن اوسېدل/تسلط#%20ftnref1|[1]]] د روم امپراتورۍ لومړنی دور، ژباړن 1b58az8thvitj1l6lj5s755bciy5h72 0 63848 284820 2022-08-24T15:25:20Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki لئونید ایلیچ برژنف (زوکړه: د ۱۹۰۶ زکال د ډسمبر ۱۹ مه – مړینه: د ۱۹۸۲ زکال د نومبر ۱۰) روسي سیاستوال و چې شوروي اتحاد یې د کمونیست ګوند د عمومي منشي (۱۹۶۴- ۱۹۸۲ زکال) او همدارنګه د شوروي اتحاد د عالي شورا د مشرتابه پلاوي د رئیس په توګه (۱۹۶۰- ۱۹۶۴، ۱۹۷۷- ۱۹۸۲ زکال) رهبري کړ. د عمومي منشي په توګه د هغه د واکمنۍ ۱۸ کلنه دوره د جوزف ستالین له واکمنۍ وروسته له مهالیز پلوه دویم ځایګی لري. د هغه د واکمنۍ موده د تاریخ لیکونکو د بحث موضوع ګرځېدلې؛ په داسې حال کې چې واکمني یې د سیاسي ثبات او خارجي سیاست په برخو کې د بریاو له مخې ځانګړې کېږي، خو له دې سره په کې فساد، د موثریت نشتوالی، اقتصادي ناورین او د لویدیځ د مخ پر ودې تکنالوژۍ څخه په کې شاته والی هم مشخص و. <ref>[https://books.google.com/books?id=hP7jJAkTd9MC&pg=PA91&dq=Leonid+Ilyich+Brezhnev+10+november+1982&hl=en#v=onepage&q=Leonid%20Ilyich%20Brezhnev%2010%20november%201982&f=false "Profile of Leonid Brezhnev"]. ''An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945-1996'', via Google Books.</ref> برژنف د روسیې سترواکۍ ته اړوند د یکاترینوسلاو ایالت د کامیانسکوی ښار ګوټي (اوس مهال د اوکراین کامیانسکه سیمه ده) په یوه کارګري کورنۍ کې وزېږېد. د اکتوبر د انقلاب د پایلو وروسته چې له امله یې شوروي اتحاد رامنځته شو؛ برژنف په ۱۹۲۳ زکال کې د کمونیست ګوند د ځوانانو له څانګې سره یوځای شو او په ۱۹۲۹ زکال کې یې د ګوند رسمي غړیتوب ترلاسه کړ. هغه مهال چې نازي جرمني د ۱۹۴۱ زکال په جون میاشت کې په شوروي اتحاد برید وکړ، نوموړی د کمیسار په توګه له سره پوځ سره مل او د دویمې نړیوالې جګړې په اوږدو کې په ډېرې چټکۍ سره تر تورن جنرالۍ رتبې ورسېد. د جګړې له پای ته رسېدو وروسته یې په ۱۹۵۲ زکال کې د ګوند مرکزي کمېټې ته لار ومونده او تر ۱۹۵۷ زکال پورې یې د سیاسي دفتر بشپړ غړیتوب ترلاسه کړ. په ۱۹۶۴ زکال کې هغه بشپړه وړتیا ومونده څو د شوروي اتحاد په کمونیست ګوند کې د لومړي منشي په توګه د نیکتیا خروشچف ځای چې په هېواد کې تر ټولو پیاوړی ځایګی و، ونیسي. هغه د خپلې واکمنۍ پر مهال له محافظه کارانه او عملګرا چلن څخه په کار اخیستو په نړیوال ډګر کې د شوروي اتحاد ځایګی لوړ کړ او ورته مهال یې په کور دننه هم د حاکم ګوند ځایګی تثبیت کړ. په داسې حال کې چې خروشچف تر ډېره پوره د سیاسي دفتر له غړو سره له مشورې پرته سیاستونه ټاکل، خو برژنف بیا د اجماع له لارې د پرېکړو په کولو سره هڅه کوله د ګوند په رهبرۍ کې د نظر اختلافات تر ټولو ټیټې کچې ته ورسوي. په داسې حال کې چې نوموړي د سړې جګړې د دوه پیاوړ هېوادونو ترمنځ د اندېښنو په راکمولو فشار راوړ، خو له متحده ایالاتو سره یې د برابرۍ په موخه اټومي وسلو ته لاسرسی وموند او په مرکزي او ختیځه اروپا باندې یې د شوروي اتحاد برلاسۍ ته کار وکړ. ورته مهال د برژنف تر رهبرۍ لاندې په پریمانه کچه وسلې جوړې شوې او همدارنګه یې په پام وړ توګه له هېواده بهر د شوروي اتحاد نفوذ (په ځانګړې توګه په منځني ختیځ او افریقا کې) ته پراختیا ورکړه؛ خو دغه هڅې لګښتنمې وې او په راتلونکو کلونو کې یې د شوروي اتحاد پر اقتصاد فشار راوړ. برعکس، سیاسي اصلاحاتو ته د برژنف نه پام د ټولنیز زوال د دورې پیل و چې د برژنف د رکود دوره ورته ویل کېږي. د پراخ فساد او اقتصادي ودې له راکمښت سربېره دغه دوره د شوري اتحاد او متحده ایالاتو ترمنځ د مخ پر ودې ټکنالوژیکي درز په رامنځته کېدو سره ځانګړې کېږي. میخایل ګورباچوف په ۱۹۸۵ زکال کې واک ته له رسېدو وروسته د برژنف دولت د هغو د نه موثریت او د لیبرال کېدو په موخه په سیاستونو کې د انعطاف د نه منلو له امله وغانده. له ۱۹۷۵ زکال وروسته د برژنف روغتیا په چټکۍ سره خرابه شوه او په مخ پر زیاتېدونکي ډول له نړیوالو چارو څخه پر شا شو؛ په داسې حال کې چې ځان یې په واک کې وساته. نوموړی د ۱۹۸۲ زکال د نومبر په ۱۰ مه ومړ او یوري اندروپوف یې پر ځای د ګوند عمومي منشي شو. == بهرني او دفاعي سیاستونه == د شوروي اتحاد د رهبر په توګه د برژنف د واکمنۍ د اتلس کلنې دورې پر مهال د بهرني سیاست په برخه کې د نوموړي پام وړ نوښت د ترینګلیتاو راکمول و. د برژنف بهرنيو سیاستونو په داسې حال چې د خروشچف له خوا د فشار کمولو له دورې سره ورته والی درلود خو له هغو سره یې له دوه اړخونو توپیر درلود. لومړی دا چې موخې یې جامعې او پراخې و چې د وسلو د کنټرول، له ناورین څخه د مخینوي، د لویدیځ او ختیځ د سوداګرۍ، د اروپا د امنیت او بشري حقونو اړوند هوکړې په کې شاملې وې. دویم دا چې دغه سیاستونه له نظامي پلوه د شوروي اتحاد او متحده ایالاتو د مساوي کېدو په موخه و. د برژنف د واکمنۍ پر مهال له ۱۹۶۵ زکال څخه تر ۱۹۷۰ زکال پورې د شوروي اتحاد دفاعي لګښتونو ۴۰ سلنه زیاتوالی وموند او له هغه وروسته یې په کلني ډول هم وده لرله. په ۱۹۸۲ زکال کې د برژنف د مړینې پر مهال د شوروي اتحاد د ناخالصو ملي تولیداتو ۱۲ سلنه په پوځ لګول کېده. {{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=90}} د مسکو ناستې په پایله کې چې په ۱۹۷۲ زکال کې وشوه برژنف او د متحده ایالاتو ولسمشر ریچارډ نکسون د سالټ لومړۍ هوکړه لاسلیک کړه. د دغې هوکړې لومړۍ برخې په دواړو خواوو باندې د اټومي توغندیو په تولید کې یو لړ محدودیتونه ولګول. دویمې برخې یې، یا د بالیستیک ضد توغندیو هوکړې دواړه لوري د داسې سیسټمونو له طراحۍ منع کړل چې توغندي تعقیب او شنډ کړي څو نه متحده ایالات او نه هم شوروي اتحاد دا جرائت وکړي له اټومي برید څخه له ویرې پرته په یو بل ګذار وکړي. <ref>{{cite web |title=SALT 1 |url=https://1997-2001.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html |access-date=11 April 2010 |publisher=[[Department of State (United States)|Department of State]]}}</ref><ref>{{cite book|last=Axelrod|first=Alan|title=The Real History of the Cold War A New Look at the Past|publisher=Sterling Publishing Co., Inc.|isbn=978-1-4027-6302-1|page=380|date=2009}}</ref><ref name="fonertreaty">{{cite book|last=Foner|first=Eric|title=Give Me Liberty!: An American History|publisher=[[W. W. Norton & Company]]|isbn=978-0393935530|edition=3|page=815|date=1 February 2012}}</ref> د ۱۹۷۰ مې لسیزې په نیمايي کې څرګنده شوه چې د شوروي اتحاد پر وړاندې د هنري کیسینجر د اندېښنو له منځه وړونکي سیاستونه له ماتې سره په مخ کېدو دي. دغه سیاستونه په دې فرضیه ولاړ و چې باید د دواړو هېوادونو ترمنځ یوه اړیکه وموندل شي؛ متحده ایالاتو همدې ته تمه لرله چې د سالټ لومړۍ هوکړه او د شوروي او متحده ایالاتو د سوداګریزو راکړو ورکړو زیاتوالی به د دریمې نړۍ په هېوادونو کې د کمونېزم تهاجمي وده ودروي. خو دغسې وه نه شول او برژنف په دوامداره توګه له هغو کمونیست چریکانو سره مرسته کوله چې په ویتنام جګړه کې یې د متحده ایالاتو پر وړاندې جګړه کوله. {{sfn|McCauley|2008|p=75}} هغه مهال چې جرالفورډ په ولسمشریزو ټاکنو کې د جیمي کارتر پر وړاندې ماتې وخوړه، د امریکا بهرنيو سیستونو د کلماتو له مخې د شوروي اتحاد او کمونیستي نړۍ پر وړاندې مقابله کوونکی لوری وموند؛ په داسې حال کې چې په متحده ایالاتو کې د ځپونکو کمونیست ضد دولتونو او بنسټونو سره د مالي مرستو د درولو هڅې هم وشوې. ورته مهال د کارتر د ولسمشرۍ په پیل کې د ټولو دفاعي نوښتونو د کمښت غوښتنې شتون درلود خو د ولسمشرۍ په وروستیو کلونو کې یې د متحده ایالاتو د پوځ لګښتونه زیات شول. هغه مهال چې په ۱۹۷۹ زکال کې برژنف په افغانستان باندې د شوروي اتحاد د برید اجازه ورکړه، کارتر د خپل ملي امنیت د سلاکار زبیګنیو برژینسکي په مشوره دغه برید وغانده او هغه یې له ۱۹۴۵ زکال وروسته د سولې لپاره تر ټولو جدي ګواښ وباله. متحده ایالاتو شوروي اتحاد ته د غلاتو ټول صادرات ودرول او په ۱۹۸۰ زکال کې یې په مسکو کې د اوړي د المپیک سیالۍ تحریم کړې. په غبرګون یې شوروي اتحاد په ۱۹۸۴ زکال کې په لاس انجلس کې ترسره کېدونې د اوړي المپیک سیالۍ تحریم کړې. {{sfn|McCauley|2008|p=77}}{{sfn|McCauley|2008|p=77}}{{sfn|McCauley|2008|p=76}} د برژنف د حکومتولۍ پر مهال شوروي اتحاد له متحده ایالاتو سره په اړیکو کې د خپل سیاسي او ستراتیژیک ځواک اوج ته ورسېد. په پایله کې د سالټ د لومړۍ هوکړې له مخې دواړه لوري د لومړي ځل لپاره په سړه جګړه کې د اټومي وسلو برابرۍ ته ورسېدل. له دې سربېره برژنف د هلسینکي د هوکړې په مذاکراتو کې وتوانېد په مرکزي او ختیځه اروپا باندې د شوروي د واکمنۍ مشروعیت تضیمن کړي. ورته مهال د ویتنام د خلکو له پوځ سره د شوروي اتحاد کلونو مرستې هغه مهال نتیجه ورکړه چې په جګړه کې د متحده ایالاتو د ځواکونو روحیه له منځه ولاړه او متحده ایالات اړ شول تر ۱۹۷۳ زکال پورې خپل ټول سرتېري له ویتنام څخه وباسي، په دې ترتیب سره یې دوه کاله وروسته دې ته لار پرانیسته چې ویتنام د شوروي اتحاد تر حاکمیت لاندې راشي. <ref>{{cite web |title=The President |url=http://www.nixonlibrary.gov/thelife/apolitician/thepresident/index.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090827045220/http://www.nixonlibrary.gov/thelife/apolitician/thepresident/index.php |archive-date=27 August 2009 |access-date=11 May 2010 |publisher=Richard Nixon Presidential Library}}</ref>{{sfn|Hiden|Made|Smith|2008|p=209}} == سرچينې == b6ndsdmcre9dq9pjtnun81sek4p1n5w 284840 284820 2022-08-24T16:30:50Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}لئونید ایلیچ برژنف (زوکړه: د ۱۹۰۶ زکال د ډسمبر ۱۹ مه – مړینه: د ۱۹۸۲ زکال د نومبر ۱۰) روسي سیاستوال و چې شوروي اتحاد یې د کمونیست ګوند د عمومي منشي (۱۹۶۴- ۱۹۸۲ زکال) او همدارنګه د شوروي اتحاد د عالي شورا د مشرتابه پلاوي د رئیس په توګه (۱۹۶۰- ۱۹۶۴، ۱۹۷۷- ۱۹۸۲ زکال) رهبري کړ. د عمومي منشي په توګه د هغه د واکمنۍ ۱۸ کلنه دوره د جوزف ستالین له واکمنۍ وروسته له مهالیز پلوه دویم ځایګی لري. د هغه د واکمنۍ موده د تاریخ لیکونکو د بحث موضوع ګرځېدلې؛ په داسې حال کې چې واکمني یې د سیاسي ثبات او خارجي سیاست په برخو کې د بریاو له مخې ځانګړې کېږي، خو له دې سره په کې فساد، د موثریت نشتوالی، اقتصادي ناورین او د لویدیځ د مخ پر ودې تکنالوژۍ څخه په کې شاته والی هم مشخص و. <ref>[https://books.google.com/books?id=hP7jJAkTd9MC&pg=PA91&dq=Leonid+Ilyich+Brezhnev+10+november+1982&hl=en#v=onepage&q=Leonid%20Ilyich%20Brezhnev%2010%20november%201982&f=false "Profile of Leonid Brezhnev"]. ''An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945-1996'', via Google Books.</ref> برژنف د روسیې سترواکۍ ته اړوند د یکاترینوسلاو ایالت د کامیانسکوی ښار ګوټي (اوس مهال د اوکراین کامیانسکه سیمه ده) په یوه کارګري کورنۍ کې وزېږېد. د اکتوبر د انقلاب د پایلو وروسته چې له امله یې شوروي اتحاد رامنځته شو؛ برژنف په ۱۹۲۳ زکال کې د کمونیست ګوند د ځوانانو له څانګې سره یوځای شو او په ۱۹۲۹ زکال کې یې د ګوند رسمي غړیتوب ترلاسه کړ. هغه مهال چې نازي جرمني د ۱۹۴۱ زکال په جون میاشت کې په شوروي اتحاد برید وکړ، نوموړی د کمیسار په توګه له سره پوځ سره مل او د دویمې نړیوالې جګړې په اوږدو کې په ډېرې چټکۍ سره تر تورن جنرالۍ رتبې ورسېد. د جګړې له پای ته رسېدو وروسته یې په ۱۹۵۲ زکال کې د ګوند مرکزي کمېټې ته لار ومونده او تر ۱۹۵۷ زکال پورې یې د سیاسي دفتر بشپړ غړیتوب ترلاسه کړ. په ۱۹۶۴ زکال کې هغه بشپړه وړتیا ومونده څو د شوروي اتحاد په کمونیست ګوند کې د لومړي منشي په توګه د نیکتیا خروشچف ځای چې په هېواد کې تر ټولو پیاوړی ځایګی و، ونیسي. هغه د خپلې واکمنۍ پر مهال له محافظه کارانه او عملګرا چلن څخه په کار اخیستو په نړیوال ډګر کې د شوروي اتحاد ځایګی لوړ کړ او ورته مهال یې په کور دننه هم د حاکم ګوند ځایګی تثبیت کړ. په داسې حال کې چې خروشچف تر ډېره پوره د سیاسي دفتر له غړو سره له مشورې پرته سیاستونه ټاکل، خو برژنف بیا د اجماع له لارې د پرېکړو په کولو سره هڅه کوله د ګوند په رهبرۍ کې د نظر اختلافات تر ټولو ټیټې کچې ته ورسوي. په داسې حال کې چې نوموړي د سړې جګړې د دوه پیاوړ هېوادونو ترمنځ د اندېښنو په راکمولو فشار راوړ، خو له متحده ایالاتو سره یې د برابرۍ په موخه اټومي وسلو ته لاسرسی وموند او په مرکزي او ختیځه اروپا باندې یې د شوروي اتحاد برلاسۍ ته کار وکړ. ورته مهال د برژنف تر رهبرۍ لاندې په پریمانه کچه وسلې جوړې شوې او همدارنګه یې په پام وړ توګه له هېواده بهر د شوروي اتحاد نفوذ (په ځانګړې توګه په منځني ختیځ او افریقا کې) ته پراختیا ورکړه؛ خو دغه هڅې لګښتنمې وې او په راتلونکو کلونو کې یې د شوروي اتحاد پر اقتصاد فشار راوړ. برعکس، سیاسي اصلاحاتو ته د برژنف نه پام د ټولنیز زوال د دورې پیل و چې د برژنف د رکود دوره ورته ویل کېږي. د پراخ فساد او اقتصادي ودې له راکمښت سربېره دغه دوره د شوري اتحاد او متحده ایالاتو ترمنځ د مخ پر ودې ټکنالوژیکي درز په رامنځته کېدو سره ځانګړې کېږي. میخایل ګورباچوف په ۱۹۸۵ زکال کې واک ته له رسېدو وروسته د برژنف دولت د هغو د نه موثریت او د لیبرال کېدو په موخه په سیاستونو کې د انعطاف د نه منلو له امله وغانده. له ۱۹۷۵ زکال وروسته د برژنف روغتیا په چټکۍ سره خرابه شوه او په مخ پر زیاتېدونکي ډول له نړیوالو چارو څخه پر شا شو؛ په داسې حال کې چې ځان یې په واک کې وساته. نوموړی د ۱۹۸۲ زکال د نومبر په ۱۰ مه ومړ او یوري اندروپوف یې پر ځای د ګوند عمومي منشي شو. == بهرني او دفاعي سیاستونه == د شوروي اتحاد د رهبر په توګه د برژنف د واکمنۍ د اتلس کلنې دورې پر مهال د بهرني سیاست په برخه کې د نوموړي پام وړ نوښت د ترینګلیتاو راکمول و. د برژنف بهرنيو سیاستونو په داسې حال چې د خروشچف له خوا د فشار کمولو له دورې سره ورته والی درلود خو له هغو سره یې له دوه اړخونو توپیر درلود. لومړی دا چې موخې یې جامعې او پراخې و چې د وسلو د کنټرول، له ناورین څخه د مخینوي، د لویدیځ او ختیځ د سوداګرۍ، د اروپا د امنیت او بشري حقونو اړوند هوکړې په کې شاملې وې. دویم دا چې دغه سیاستونه له نظامي پلوه د شوروي اتحاد او متحده ایالاتو د مساوي کېدو په موخه و. د برژنف د واکمنۍ پر مهال له ۱۹۶۵ زکال څخه تر ۱۹۷۰ زکال پورې د شوروي اتحاد دفاعي لګښتونو ۴۰ سلنه زیاتوالی وموند او له هغه وروسته یې په کلني ډول هم وده لرله. په ۱۹۸۲ زکال کې د برژنف د مړینې پر مهال د شوروي اتحاد د ناخالصو ملي تولیداتو ۱۲ سلنه په پوځ لګول کېده. {{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=90}} د مسکو ناستې په پایله کې چې په ۱۹۷۲ زکال کې وشوه برژنف او د متحده ایالاتو ولسمشر ریچارډ نکسون د سالټ لومړۍ هوکړه لاسلیک کړه. د دغې هوکړې لومړۍ برخې په دواړو خواوو باندې د اټومي توغندیو په تولید کې یو لړ محدودیتونه ولګول. دویمې برخې یې، یا د بالیستیک ضد توغندیو هوکړې دواړه لوري د داسې سیسټمونو له طراحۍ منع کړل چې توغندي تعقیب او شنډ کړي څو نه متحده ایالات او نه هم شوروي اتحاد دا جرائت وکړي له اټومي برید څخه له ویرې پرته په یو بل ګذار وکړي. <ref>{{cite web |title=SALT 1 |url=https://1997-2001.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html |access-date=11 April 2010 |publisher=[[Department of State (United States)|Department of State]]}}</ref><ref>{{cite book|last=Axelrod|first=Alan|title=The Real History of the Cold War A New Look at the Past|publisher=Sterling Publishing Co., Inc.|isbn=978-1-4027-6302-1|page=380|date=2009}}</ref><ref name="fonertreaty">{{cite book|last=Foner|first=Eric|title=Give Me Liberty!: An American History|publisher=[[W. W. Norton & Company]]|isbn=978-0393935530|edition=3|page=815|date=1 February 2012}}</ref> د ۱۹۷۰ مې لسیزې په نیمايي کې څرګنده شوه چې د شوروي اتحاد پر وړاندې د هنري کیسینجر د اندېښنو له منځه وړونکي سیاستونه له ماتې سره په مخ کېدو دي. دغه سیاستونه په دې فرضیه ولاړ و چې باید د دواړو هېوادونو ترمنځ یوه اړیکه وموندل شي؛ متحده ایالاتو همدې ته تمه لرله چې د سالټ لومړۍ هوکړه او د شوروي او متحده ایالاتو د سوداګریزو راکړو ورکړو زیاتوالی به د دریمې نړۍ په هېوادونو کې د کمونېزم تهاجمي وده ودروي. خو دغسې وه نه شول او برژنف په دوامداره توګه له هغو کمونیست چریکانو سره مرسته کوله چې په ویتنام جګړه کې یې د متحده ایالاتو پر وړاندې جګړه کوله. {{sfn|McCauley|2008|p=75}} هغه مهال چې جرالفورډ په ولسمشریزو ټاکنو کې د جیمي کارتر پر وړاندې ماتې وخوړه، د امریکا بهرنيو سیستونو د کلماتو له مخې د شوروي اتحاد او کمونیستي نړۍ پر وړاندې مقابله کوونکی لوری وموند؛ په داسې حال کې چې په متحده ایالاتو کې د ځپونکو کمونیست ضد دولتونو او بنسټونو سره د مالي مرستو د درولو هڅې هم وشوې. ورته مهال د کارتر د ولسمشرۍ په پیل کې د ټولو دفاعي نوښتونو د کمښت غوښتنې شتون درلود خو د ولسمشرۍ په وروستیو کلونو کې یې د متحده ایالاتو د پوځ لګښتونه زیات شول. هغه مهال چې په ۱۹۷۹ زکال کې برژنف په افغانستان باندې د شوروي اتحاد د برید اجازه ورکړه، کارتر د خپل ملي امنیت د سلاکار زبیګنیو برژینسکي په مشوره دغه برید وغانده او هغه یې له ۱۹۴۵ زکال وروسته د سولې لپاره تر ټولو جدي ګواښ وباله. متحده ایالاتو شوروي اتحاد ته د غلاتو ټول صادرات ودرول او په ۱۹۸۰ زکال کې یې په مسکو کې د اوړي د المپیک سیالۍ تحریم کړې. په غبرګون یې شوروي اتحاد په ۱۹۸۴ زکال کې په لاس انجلس کې ترسره کېدونې د اوړي المپیک سیالۍ تحریم کړې. {{sfn|McCauley|2008|p=77}}{{sfn|McCauley|2008|p=77}}{{sfn|McCauley|2008|p=76}} د برژنف د حکومتولۍ پر مهال شوروي اتحاد له متحده ایالاتو سره په اړیکو کې د خپل سیاسي او ستراتیژیک ځواک اوج ته ورسېد. په پایله کې د سالټ د لومړۍ هوکړې له مخې دواړه لوري د لومړي ځل لپاره په سړه جګړه کې د اټومي وسلو برابرۍ ته ورسېدل. له دې سربېره برژنف د هلسینکي د هوکړې په مذاکراتو کې وتوانېد په مرکزي او ختیځه اروپا باندې د شوروي د واکمنۍ مشروعیت تضیمن کړي. ورته مهال د ویتنام د خلکو له پوځ سره د شوروي اتحاد کلونو مرستې هغه مهال نتیجه ورکړه چې په جګړه کې د متحده ایالاتو د ځواکونو روحیه له منځه ولاړه او متحده ایالات اړ شول تر ۱۹۷۳ زکال پورې خپل ټول سرتېري له ویتنام څخه وباسي، په دې ترتیب سره یې دوه کاله وروسته دې ته لار پرانیسته چې ویتنام د شوروي اتحاد تر حاکمیت لاندې راشي. <ref>{{cite web |title=The President |url=http://www.nixonlibrary.gov/thelife/apolitician/thepresident/index.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090827045220/http://www.nixonlibrary.gov/thelife/apolitician/thepresident/index.php |archive-date=27 August 2009 |access-date=11 May 2010 |publisher=Richard Nixon Presidential Library}}</ref>{{sfn|Hiden|Made|Smith|2008|p=209}} == سرچينې == 0jq2ro61fo1w6uhv7knr07rd9irsy2e 0 63849 284821 2022-08-24T15:27:39Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د پولنډ – لېتوانیا مشترک‌المنافع تاريخ (۱۵۶۹-۱۶۴۸) د پولنډ او لېتوانیا د تاريخ هغه دوره ده چې د دوی تر مشترک دولت مخکې د اولسمې پېړۍ په منځنۍ برخه کې له ورانوونکو جګړو سره مخ شوه. په ۱۵۶۹ کال کې د لوبلین اتحادیې د پولنډ-لېتواني مشترک المنافع په نوم یو لا متحد فېدرال دولت رامنځته کړ، چې په دواړو هېوادونو کې د پخوانیو شته شخصي اتحادیو ځای ناستی شو. اتحادیه تر ډېره د لېتوانیایايي اشرافو او په پراخ ډول پولندي شویو لېتوانیانو او اشرافي روتین‌یانو په‌واسطه د مرکزي پارلمان او سیمه‌ییزو ټولنو له لارې اداره کېده، خو له ۱۵۷۳ کال څخه یې مشري د منتخبو پاچاهانو پر غاړه وه. د اشراف‌والي رسمي حکومت په نسبي ډول تر ډېره د نورو اروپايي هېوادونو په پرتله له يو پېچلي دیموکراتیک سیستم څخه جوړ و، چې هغه مهال په اروپا کې د دود مطلقه واکمنیو خلاف و. <ref>{{cite book|last1=Frost|first1=Robert|title=The Oxford History of Poland-Lithuania. Volume1: The Making of the Polish-Lithuanian Union, 1385-1569|date=2015|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-880020-0}}</ref> د پولنډ او لېوتوانیا اتحاديه په اروپا کې په یوه اغېزمن لوبغاړي او یو حیاتي کلتوري بنسټ بدله شوې وه، چې د لويديځ کلتور ته يې د ختيځ لور ته پراختيا ورکړه. د ۱۶مې پېړۍ په دويمه نيمه برخه او د ۱۷مې پېړۍ په لومړۍ نيمه برخه کې د پولنډ-لېتوانیا مشترک‌المنافع هېوادونه په مرکزي - ختيځه اروپا کې لوی ايالت و چې مساحت يې یو میلیون کیلومتره مربع ته نږدې و. د سمونونو د لاسته‌راوړنو په دوام (په ۱۵۷۳ کال کې د ورشو کنفېدراسیون په اروپا کې د مذهبي زغم بې‌سارې پروسو اوج و) کاتولیک کلیسا په یو اېډيولوژیک ضد برید لاس پورې کړ او د سمونو/اصلاحاتو پر ضد یې داسې ادعا وکړه چې ډېری د پروتېستان مذهب له دایرې څخه اوښتي. د ختيځو مشترک المنافع هېوادونو د روټيني نفوس د مذهبي زغم اړوند د نظر اختلافونه او ستونزې په څرګند ډول د تشخیص وړ وې. په لومړني پړاو کې (د ۱۶مې پېړۍ له وروستیو څخه) هغوی خپل ځانونه د برست په مذهبي اتحادیه کې چې د مشترک المنافع هېوادونو ختيځ عيسویان يې سره ووېشل او د قزاق په یو لړ پاڅونونو کې په پوځي جبهه کې ښکاره کړل. هغه مشترک المنافع هېوادونه چې د پاچا سټيفن باتوري پر مهال له پوځي نظره پرېکنده وو د واسا، درېیم سیګیزموند او څلورم ولاديسلاو پاچاهانو د سلطنت پر مهال له خانداني وسواس څخه کړېدل. همدارنګه د کورنیو نښتو د لوبو په ډګر بدل شوي وو، چې په هغه کې د پاچا ځواکمن نجبا او اشرافي ډلې په اصلي لوبغاړو بدل شوي وو. مشترک المنافع هېوادونه له روسیې، سویډن او عثماني امپراتورۍ سره وجنګېدل. د مشترک‌المنافع هېوادونو په اوج کې د هغوی ځينې ځواکمنو ګاونډيانو خپلې ستونزې تجربه کړې او د پولنډ – لېتواني دولت پر ختيځه اروپا په ځانګړي ډول پر روسیه د واک/تسلط په لټه کې و. د هابسبورګ له سلطنت سره متحد و چې په ۳۰ کلنه جګړه کې يې مستقیم ګډون ونه‌کړ. د روسیې څلورم تزار ايوان په لیووني سیمه کې ځينې له دوښمنۍ سره مل کړنې وکړې چې د سیمې پر زیاته برخه د هغه د واکمنۍ لامل شو او په لیوون سیمه کې د پولنډ لیتوانیا د نښتې لامل شو. د باتوري پاچا او یان زامویسکي په مشرۍ د دې خلاف بریالی برید د ۱۵۸۲ کال د سولې او روسیې سره د مناقشې اړوند سیمو د بیا نیولو لامل شو او سویډني ځواکونو ځانونه په لرې شمال (استونيا) کې ځای پر ځای کړل. استونیا په ۱۶۰۰ کال کې د درېیم زیګیزموند په‌واسطه د مشترک المنافع هېوادونو د يوې برخې په توګه اعلان شوه چې د ليوونیا پر سر د جګړې لامل شوه. جنګ تر ۱۶۱۱ کال پورې له غوڅې پرېکړې پرته دوام وکړ.  په ۱۶۰۰ کال کله چې روسیه د بې‌ثباتۍ دور ته دننه کېده مشترک المنافع هېوادونو له روسیې سره د اتحاد وړاندیز وکړ. دا نابریالی ګام له ډېرو ورته نابریالیو هڅو سره چې ځینې یې له پوځي لاس‌وهنې سره مل وې او نور پوځي بریدونه، دیپلوماتیکې او خانداني طرحې او نورې سنبالونې په‌کې شاملې وې. په داسې حال کې چې د دوو ټولنو او امپراتورۍ تر منځ اختلافات او پر هغوی برلاسی ډېر ستونزمن و، د پولنډ – ليتواني دولت په ۱۶۱۹ کال کې د ډیولینو تر اوربند وروسته د خپل قلمرو لويې پراختیا ته د پای ټکی کېښود. په هم‌هغه مهال له تر سره شوې سترې پوځي هڅې سره کمزورې شوه.   په ۱۶۲۰ کال کې عثماني امپراتوري د دویم عثمان سلطان تر واکمنۍ لاندې د مشترک‌المنافع هېوادونو پر خلاف د جګړې اعلان وکړ. د توتورا هېتمان په ناوریني جګړه کې ستانیسلاو زولکیویسکي ومړ او د ترک – تاتا له یرغلګرو پوځیانو سره د مشترک‌المنافع وضعیت ډېر متزلزل شو. په پولنډ - لېتوانیا کې یوه عمومي سمبالونه شته وه او کله چې د هاتمن جان کارول چودکیويچ د خوتین په جګړه کې (۱۶۲۱) د دوښمن د شدیدو بریدونو پر وړاندې ودرېد د سویل ختیځې جبهې وضعیت ورغېده. د ۱۶۳۳- ۱۶۳۴ کلونو تر منځ له عثمانیانو سره ډېرې جګړې وڅارل شوې او د دې دورې په بهیر کې د مشترک‌المنافع هېوادونو پراخه برخه د تاتاریانو له یرغل او د غلام‌-نیولو له لښکر لېږدونو سره مخ شوه. په ۱۶۲۱ کال کې پر ریګا له برید سره له سویډن سره جګړه چې اوس د ګوستاووس ادولفوس تر ولکې لاندې ده له سره پیل شوه او ورپسې سويډن د لیوونیا ډېره برخه اشغال کړه تر پوک پورې د بالتیک ساحلونو کنترول د دانزیګ له محاصرې سره مل و. مشترک المنافع هېوادونه چې په نورو ځایونو کې له جګړې څخه ستړي وو، د ۱۶۲۶-۱۶۲۷ کلونو تر منځ يې د هاتمان ستانیسلاو کونیک پولیسکي او اتریش په مرسته يې یو غبرګون ترلاسه کړ. د څو اروپايي قدرتونو تر فشار لاندې لښکرلېږدونه ودرول شول او د التمارک له اوربند سره پای ته ورسېدل او ډېر هغه څه چې ګوستاووس ادولفوس فتحه کړي وو د سویډن لاس ته ولوېدل. له روسیې سره نوروې جګړې په ۱۶۳۲ کال کې وڅارل شوې او په شته وضعیت کې پرته له چندان بدلون پای ته ورسېدې. پاچا څلورم ولادیسلاو تر هغه وروسته سویډن ته له لاسه ورکول شویو ځمکو د بېرته اخیستلو په لټه کې شو. د جګړې په پای کې سويډن د پروس سلطنتي بنادر او ښارونه تخلیه کړل خو د لیوونیا ډېره برخه يې خوندي کړه. کورلند چې له مشترک‌المنافع هېوادونو سره پاتې شوی و، د بالتیک‌-لېتوانیا سوداګریز خدمتونه يې پر غاړه واخیستل. په ۱۶۴۱ کال کې د پولنډ د پاچا وېلیم پر وړاندې د فردریک د وروستي درناوي تر پر ځای کولو وروسته د پروس او د هغه د هوهنزولرن (اشرافي کورنۍ، ژباړن) واکمنانو په اړه د مشترک‌المنافع دريځ لا کمزوری شو. == ټاکنیز سلطنت او د اشرافو جمهوریت == د مشترک المنافع د رامنځته کېدو په پیل کې پولند-لېتواني د ۱۶مې پېړۍ په دویمه نیمايي برخه کې په یو ټاکنیز سلطنت بدل شو چې په هغه کې پاچا د مورثي اشرافو له‌خوا ټاکل کېده. دې پاچا به تر خپلې مړينې پورې د پاچا په توګه خدمت کاوه او په هغه وخت کې به هېواد نورې ټاکنې لرلې. دا سلطنت معمولاً د رزرېچ‌پاسپولېتا/rzeczpospolita یا جمهوري په نوم یادېده، ځکه د ټولنې د اشرافو طبقو د لوړ نفوذ له امله چې تر ډېره د یوې غېرمتجانسې منفردې طبقې په نظر ورته کتل کېږي په‌دې نظام کې کار اخيستل کېږي. په ۱۵۷۲ کال کې زېګزیموند دویم اګوستوس د جاګیلوني خاندان وروستی پاچا له هېڅ وارث پرته ومړ. سیاسي نظام د دې پېښې لپاره چمتو نه و، ځکه د نوي پاچا د ټاکنې لپاره هېڅ میتود نه‌شته و. تر ډېرو بحثونو وروسته دا مشخصه شوه چې د پولنډ او لېتوانیا ټول اشراف به پرېکړه وکړي چې پاچا به څوک شي. اشراف باید ورشو ته څېرمه په وولا کې راټول شي تر څو په سلطنتي ټاکنو کې رايې ورکړي. د پولندي پاچاهانو ټاکنو د پولنډ د وېش تر مهال دوام درلود. د مهالني ترتیب پر اساس منتخب پاچاهان: هانري والوا، انایاګیلون، استفان باتوري، زیګزمومند درېیم واسا، څلورم ولادیسلاو، جان دویم کازیمر، میشایئل کوری‌بوت ویشنیوویسکي، جان درېیم سوبیسکي، اګوستوسلاو لسکي، اګوستوسلاو لسسکي او اګوستوسلاو درېیم پونیاتوفسکي دي. == سرچينې == i3jpv2vhc5mtiea2kjcjtzbba941q2f 0 63850 284822 2022-08-24T15:29:50Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د اسمان څکالي ویروم (په انګلیسي: '''bat virome''' ) د ویروسونو یوه ډله ده چې له اسمان څکالي سره تړاو لري. اسمان څکالي د ویروسونو د یوې متنوعې مجموعې مېزباني کوي، چې ټول هغه اووه واړه ډولونه شاملوي کوم چې د بالتیمور د طبقه بندۍ د سېستم په واسطه شرح شوي دي: (I) دوه پوښه ډي ان اې ويروسونه (double-stranded DNA viruses) (II) یو پوښه ډي ان اې ويروسونه (single-stranded DNA viruses)؛ (III) دوه پوښه ار ان اې ویروسونه (double-stranded RNA viruses)؛(IV)  مثبت سنس لرونکي هغه یو پوښه ار ان اې ویروسونه (positive-sense single-stranded RNA viruses)؛ (V)  منفي سنس لرونکي یو پوښه ار ان اې ویروسونه (negative-sense single-stranded RNA viruses)؛ (VI)  هغه مثبت سنس لرونکي یو پوښه ار ان اې ویروسونه چې د یو ډي ان اې واسطې له لاري تکثر کوي (positive-sense single-stranded RNA viruses that replicate through a DNA intermediate)؛ (VII)  دو پوښه ډي ان اې ویروسونه چې د یو پوښه ار ان اې واسط له لارې تکثر کوي (double-stranded DNA viruses that replicate through a single-stranded RNA intermediate). له اسمان څکالو سره د تړلیو ویروسونو لویه برخه چې په ۲۰۲۰ ز کال کې تشخیص شول د کورونا ویروسونو (''Coronaviridae'') په کورنۍ کې له څلورم (IV) ډول څخه دي اسمان څکالي یو شمېر داسې ویروسونه لېږدوي چې د ځناورو او انسانانو ګډه منشا لري، په بل عبارت، زونوتیک (zoonotic) دي  یا د انسانانو د اغېزمنولو وړتیا لري، او د اسمان څکالي له خوا لېږدېدونکي ځینې ویروسونه مهم ناشي یا په نوې بڼه راڅرګندېدونکي ویروسونه ګڼل کېږي. دغه زونوتیک ویروسونه د لېوني سپي ویروس، د سارس-کرونا ویروس (د حاد تنفسي سندروم کرونا ویروس)، د مرس کرونا ویروس، ماربورګ ویروس، نیپا ویروس، او هېندرا ویروس شاملوي. په داسې حال کې چې څېړنې په ښکاره ډول د دې ښودنه کوي چې د حاد تنفسي سندروم کرونا ویروس -۲ (SARS-CoV-2) له اسمان څکالو څخه منشا اخیستې ده. دا معلومه نه ده چې نوموړی ویروس څرنګه انسانانو ته ولېږدېده، او دا چې ایا منځنی مېزبان پکې ښکېل و او که نه. داسې انګېرل کېږي چې ښایي اسمان څکالي د اېبولا ویروس په اېکولوژۍ کې رول ولري، که څه هم دا نظر تایید شوی نه دی. څرنګه چې د لېوني سپي ویروس له اسمان څکالو څخه انسانانو ته معمولاً د داړلو له لارې لېږد مومي، د اسمان څکالي زیاتره نور حیواني منشا لرونکي (زونوتیک) ویروسونه د ملوث شوي اسمان څکالي له مایعاتو لکه ادرار، مدفوع یا مرغي ښورې، او لاړو سره د مستقیمې اړیکې له لارې، یا له اسمان څکالي څخه پرته د یو بل ملوث شوي منځني  مېزبان په واسطه انتقالېږي. هېڅ داسې تایید شوي شواهد نشته چې د اسمان څکالو قصابي او د هغوی غوښه د ویروسي لېږد سبب کېدلی شي، که څه هم په دې اړه حدث او ګمان شتون لري.<ref name="Calisher">{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|doi=10.1128/CMR.00017-06|title=Bats: Important Reservoir Hosts of Emerging Viruses|year=2006|last1=Calisher|first1=C. H.|last2=Childs|first2=J. E.|last3=Field|first3=H. E.|last4=Holmes|first4=K. V.|last5=Schountz|first5=T.|journal=[[Clinical Microbiology Reviews]]|volume=19|issue=3|pages=531–545|pmid=16847084|pmc=1539106}}</ref><ref name="MacKenzie2">{{cite journal|doi=10.1071/MA20013|title=COVID-19: A novel zoonotic disease caused by a coronavirus from China: What we know and what we don't|year=2020|last1=MacKenzie|first1=John S.|last2=Smith|first2=David W.|journal=Microbiology Australia|volume=41|pages=45|pmid=32226946|pmc=7086482|quote=Evidence from the sequence analyses clearly indicates that the reservoir host of the virus was a bat, probably a Chinese or Intermediate horseshoe bat, and it is probable that, like SARS-CoV, an intermediate host was the source of the outbreak.}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1590/0074-02760150048|title=Bats and zoonotic viruses: Can we confidently link bats with emerging deadly viruses?|year=2015|last1=Moratelli|first1=Ricardo|last2=Calisher|first2=Charles H.|journal=Memórias do Instituto Oswaldo Cruz|volume=110|issue=1|pages=1–22|pmid=25742261|pmc=4371215|quote=An increasingly asked question is 'can we confidently link bats with emerging viruses?'. No, or not yet, is the qualified answer based on the evidence available.}}</ref> له اسمان څکالو سره د تړاو لرونکو ویروسونو له پرېمانۍ سره سره، نوموړي الوتونکي په ندرت سره له ویروسي عفونتونو څخه ناروغېږي، او د لېوني سپي ناروغي یواځینۍ هغه پېژندل شوې ویروسي ناروغي ده چې اسمان څکالي وژني. د اسمان څکالي د ویرولوژۍ په هکله، په ځانګړې توګه د اسمان څکالي د معافیتي عکس العمل په هکله زیاتې څېړنې ترسره شوې دي. د اسمان څکالي معافیتي سېستمونه په هغوی کې د یو شمېر هغو انفلامازومونو د نشتوالي له کبله چې د بدن لمسوونکی سېستم فعالوي، او همدارنګه د انټرفېرون جېنونو د عکس العمل  (STING) د یو کمزوری محرک له امله کوم چې د پتوجنونو یا د ناروغیو د مولدینو پر وړاندې د مېزبان د عکس العمل په کنترول کې مرسته کوي،  له نورو تي لرونکو څخه توپیر لري. ابتدایي شواهد ښیي چې اسمان څکالي له همدې امله د ویروسي انتاناتو پر وړاندې له نورو تي لرونکو څخه ډېر مقاوم دي. په داسې حال کې چې زیاتې څېړنې د حیواني منشا لرونکو ناروغیو د یوې سرچینې په توګه په اسمان څکالو متمرکزې دي، ارزونو په دې اړه چې ایا اسمان څکالی له نورو ډلو څخه ډېر حیواني منشا لرونکي (zoonotic) ویروسونه لېږدوي او که نه، بېلابېلې پایلې موندلې دي. د ۲۰۱۵ز کال یوې ارزونې وښودله چې اسمان څکالي د پرايمېټانو (د تي لرونکيو ژويو هغه لومړني انواع چې په تکامل او بدلون سره نور ځينې منځ ته راغلي وي) او ژوونکو (rodents) تي لرونکو په پرتله ډېرو د انسانانو او ځناورو ګډې منشا لرونکو ویروسونو ته ځای نه ورکوي، که څه هم دغه درۍ ډلې د تي لرونکو له نورو ډلو څخه ډېرو ویروسونو ته ځای ورکړی دی.په پرتلیز ډول، د ۲۰۲۰ز کال یوې ارزونې وښوده چې په هغه صورت کې چې د مېزبان له تنوع سره په تړاو د یروسونو توپير اندازه شي، اسمان څکالي له نورو هر ډول مرغانو یا تي لرونکو څخه زیات ویروسونه نه لري، ځکه اسمان څکالي د تي لرونکو دویم تر ټولو ډېر متنوع ترتیب دی. <ref name="Olival">{{cite book|doi=10.1002/9781118818824.ch11|chapter=Are Bats Really 'Special' as Viral Reservoirs? What We Know and Need to Know|title=Bats and Viruses|year=2015|last1=Olival|first1=Kevin J.|last2=Weekley|first2=Cristin C.|last3=Daszak|first3=Peter|pages=281–294|isbn=978-1118818824}}</ref><ref name="Mollentze">{{cite journal|doi=10.1073/pnas.1919176117|title=Viral zoonotic risk is homogenous among taxonomic orders of mammalian and avian reservoir hosts|year=2020|last1=Mollentze|first1=Nardus|last2=Streicker|first2=Daniel G.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=117|issue=17|pages=9423–9430|pmid=32284401|pmc=7196766|doi-access=free}}</ref> == ویروسي تنوع == ویروسونه د نړۍ په ګوټ ګوټ کې د اسمان څکالو په جمیعتونو کې موندل شوي دي. د بالتیمور د طبقه بندۍ له مخې اسمان څکالي د ویروسونو د ټولو ګروپونو لرونکي دي، چې د ویروسونو د لږ تر لږه  ۲۸ کورنیو ښودنه کوي. زیاتره هغه ویروسونه چې اسمان څکالي یې مېزباني کوي ار ان اې ویروسونه (RNA viruses) دي، که څه هم هغوی د ډي ان اې ویروسونو (DNA viruses) په درلودلو هم شهرت لري.<ref name="Hayman">{{cite journal|doi=10.1146/annurev-virology-110615-042203|title=Bats as Viral Reservoirs|year=2016|last1=Hayman|first1=David T.S.|journal=Annual Review of Virology|volume=3|issue=1|pages=77–99|pmid=27578437}}</ref><ref name="Letko">{{cite journal|doi=10.1038/s41579-020-0394-z|title=Bat-borne virus diversity, spillover and emergence|year=2020|last1=Letko|first1=Michael|last2=Seifert|first2=Stephanie N.|last3=Olival|first3=Kevin J.|last4=Plowright|first4=Raina K.|last5=Munster|first5=Vincent J.|journal=Nature Reviews Microbiology|volume=18|issue=8|pages=461–471|pmid=32528128|pmc=7289071}}</ref><ref name="Xie">{{cite journal|doi=10.1016/j.chom.2018.01.006|title=Dampened STING-Dependent Interferon Activation in Bats|year=2018|last1=Xie|first1=Jiazheng|last2=Li|first2=Yang|last3=Shen|first3=Xurui|last4=Goh|first4=Geraldine|last5=Zhu|first5=Yan|last6=Cui|first6=Jie|last7=Wang|first7=Lin-Fa|last8=Shi|first8=Zheng-Li|last9=Zhou|first9=Peng|journal=Cell Host & Microbe|volume=23|issue=3|pages=297–301.e4|pmid=29478775|pmc=7104992}}</ref><ref name="Gorman">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/01/28/science/bats-coronavirus-Wuhan.html|title=How Do Bats Live With So Many Viruses?|work=The New York Times|access-date=17 March 2020|first=James|last=Gorman|date=28 January 2020}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1002/rmv.314|title=Persistence of arboviruses and antiviral antibodies in vertebrate hosts: its occurrence and impacts|year=2001|last1=Kuno|first1=Goro|journal=Reviews in Medical Virology|volume=11|issue=3|pages=165–190|pmid=11376480|s2cid=22591717}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1016/0145-305x(91)90034-v|title=Analysis of immunocompetent cells in the bat, Pteropus giganteus: Isolation and scanning electron microscopic characterization|year=1991|last1=Sarkar|first1=Saurav K.|last2=Chakravarty|first2=Ashim K.|journal=Developmental & Comparative Immunology|volume=15|issue=4|pages=423–430|pmid=1773865}}</ref> که څه هم چې اسمان څکالي د بېلابېلو ویروسونو مېزباني کوي، اما نوموړي ویروسونه د خپله اسمان څکالو لپاره په ندرت سره وژونکي دي. یوازې د لېوني سپي ویروس او د یو څو نور لایزاویروسونو په اړه تایید شوې ده چې د اسمان څکالي مېزبان لپاره وژونکي دي. د ویروسي عفونتونو پر وړاندې د اسمان څکالو په ژوندي پاتې کېدو کې د بېلابېلو عواملو د ونډې ادعا شوې ده. یو احتمال د اسمان څکالو له لوري د الوتنې کارول دي. الوتنه تبې ته ورته یو عکس العمل تولیدوي، چې د نوموړي عکس العمل په پایله کې د بدن تودوخه (تر °C۳۸ (°F ۱۰۰) پورې) لوړېږي او مېتابولیک میزان هم ورسره لوړېږي. له دې څخه علاوه، دغه تبې ته ورته عکس العمل ښایي له دوی سره په یوې حقیقي ویروسي ناروغۍ د اخته کېدو پر مهال د هغې په زغملو کې مرسته وکړي. ځینې څېړنې ښیي چې، د اسمان څکالو معافیتي سېستم هغوی ته دا وړتیا وربښلې ده چې بېلابېلۍ ویروسي ناروغۍ وزغمي یا مقابله ورسره وکړي. د ۲۰۱۸ز کال یوې مطالعې په ډاګه کړه چې په اسمان څکالو کې د STING عکس العمل د نورو تي لرونکو په پرتله کمزوری دی، کوم چې هغوی ته دا وړتیا ورکولی شي تر څو د ویروسي تهدیدونو پر وړاندې د حد نه له زیات غبرګون پرته ځواب ووایي. STING  یو سېګنال ورکوونکی مالیکول دی چې د پتوجنونو پر وړاندې د مېزبان د بېلابېلو دفاعي جېنونو په تنظیم کې مرسته کوي، د نوموړې مطالعې لیکونکي دې پایلې ته رسېدلي چې، "د STING  هغه کمزوری شوی عملکرد چې په پوره توګه له منځه نه وي تللی ښایي په اسمان څکالو باندې ژور اغېز ولري تر څو د موثر عکس العمل متعادل حالت وساتي اما د ویروسونو پر وړاندې له حد نه زیات غبرګون ونه ښیي."<ref>{{cite journal|doi=10.1038/nri3921|title=STING: Infection, inflammation and cancer|year=2015|last1=Barber|first1=Glen N.|journal=Nature Reviews Immunology|volume=15|issue=12|pages=760–770|pmid=26603901|pmc=5004891}}</ref><ref name="Xie2">{{cite journal|doi=10.1016/j.chom.2018.01.006|title=Dampened STING-Dependent Interferon Activation in Bats|year=2018|last1=Xie|first1=Jiazheng|last2=Li|first2=Yang|last3=Shen|first3=Xurui|last4=Goh|first4=Geraldine|last5=Zhu|first5=Yan|last6=Cui|first6=Jie|last7=Wang|first7=Lin-Fa|last8=Shi|first8=Zheng-Li|last9=Zhou|first9=Peng|journal=Cell Host & Microbe|volume=23|issue=3|pages=297–301.e4|pmid=29478775|pmc=7104992}}</ref> سربېره پر دې، اسمان څکالي یو شمېر هغه انفلامازومونه چې په نورو تي لرونکو کې موندل کېږي، نه لري؛ نور انفلامازومونه پکې په لوړه کچه له لږ عکس العمل سره موجود دي. په داسې حال کې چې التهاب د ویروسونو پر وړاندې یو معافیتي عکس العمل دی، اما له حد نه زیات التهاب بدن زیانمنوي، او د شدید حاد تنفسي سندرو کرونا ویروس (SARS-CoV) په څېر ویروسونه له هغې ډلې څخه پېژندل شوي دي چې انسانان د حد نه د زیات التهاب له کبله وژني. د اسمان څکالو معافیتي سېستمونو ښايې د نورو تي لرونکو په پرتله د فشار راوړونکو عواملو لکه ویروسي انتاناتو پر وړاندې داسې تکامل موندلی وي تر څو یې پر وړاندې زیات مقاوم واوسي.<ref>{{cite journal|doi=10.1038/s41598-018-22899-1|title=Bat-mouse bone marrow chimera: A novel animal model for dissecting the uniqueness of the bat immune system|year=2018|last1=Yong|first1=Kylie Su Mei|last2=Ng|first2=Justin Han Jia|last3=Her|first3=Zhisheng|last4=Hey|first4=Ying Ying|last5=Tan|first5=Sue Yee|last6=Tan|first6=Wilson Wei Sheng|last7=Irac|first7=Sergio Erdal|last8=Liu|first8=Min|last9=Chan|first9=Xue Ying|last10=Gunawan|first10=Merry|last11=Foo|first11=Randy Jee Hiang|last12=Low|first12=Dolyce Hong Wen|last13=Mendenhall|first13=Ian Hewitt|last14=Chionh|first14=Yok Teng|last15=Dutertre|first15=Charles-Antoine|last16=Chen|first16=Qingfeng|last17=Wang|first17=Lin-Fa|display-authors=10|journal=Scientific Reports|volume=8|issue=1|page=4726|pmid=29549333|pmc=5856848|bibcode=2018NatSR...8.4726Y}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1038/s41564-019-0371-3|title=Dampened NLRP3-mediated inflammation in bats and implications for a special viral reservoir host|year=2019|last1=Ahn|first1=Matae|last2=Anderson|first2=Danielle E.|last3=Zhang|first3=Qian|last4=Tan|first4=Chee Wah|last5=Lim|first5=Beng Lee|last6=Luko|first6=Katarina|last7=Wen|first7=Ming|last8=Chia|first8=Wan Ni|last9=Mani|first9=Shailendra|last10=Wang|first10=Loo Chien|last11=Ng|first11=Justin Han Jia|last12=Sobota|first12=Radoslaw M.|last13=Dutertre|first13=Charles-Antoine|last14=Ginhoux|first14=Florent|last15=Shi|first15=Zheng-Li|last16=Irving|first16=Aaron T.|last17=Wang|first17=Lin-Fa|display-authors=10|journal=Nature Microbiology|volume=4|issue=5|pages=789–799|pmid=30804542|pmc=7096966}}</ref><ref name="Xie3">{{cite journal|doi=10.1016/j.chom.2018.01.006|title=Dampened STING-Dependent Interferon Activation in Bats|year=2018|last1=Xie|first1=Jiazheng|last2=Li|first2=Yang|last3=Shen|first3=Xurui|last4=Goh|first4=Geraldine|last5=Zhu|first5=Yan|last6=Cui|first6=Jie|last7=Wang|first7=Lin-Fa|last8=Shi|first8=Zheng-Li|last9=Zhou|first9=Peng|journal=Cell Host & Microbe|volume=23|issue=3|pages=297–301.e4|pmid=29478775|pmc=7104992}}</ref> === انسانانو ته لېږدېدنه === د اسمان څکالي د ویروسونو لوی اکثریت حیواني- انساني منشا لرونکی یا زونوتیک (zoonotic) ظرفیت نه لري، په دې معنا چې هغوی انسان ته د لېږدېدو توان نه لري. زونوتیک ویروسونه انسانانو ته د لېږدېدو څلور احتمالي لارې لري: د اسمان څکالي د بدن له مایعاتو (وینې، لاړو، ادرار او مدفوع) سره مستقیمه اړیکه؛ منځني یا واسط مېزبانان؛ تر چاپېریالي اغېزې لاندې راتلل؛ او وینه خوړونکي مفصلیه ژوي (arthropods). لایزاویروسونه لکه د لېوني سپي ویروس له اسمان څکالو څخه انسانانو ته د داړلو له لارې لېږد مومي. په داسې حال کې چې د زیاترو نورو ویروسونو د لېږد صورت نیول د داړلو له امله نه بلل کېږي. د اسمان څکالي له مایعاتو لکه د هغې له ښورې (guano)، ادرار، او لاړو سره تماس له اسمان څکالو څخه انساناناو ته د انتاناتو د بهېدنې (spillover ) یوه مهمه سرچینه ده. نور تي لرونکي ژوي هم ښایي خلکو ته د اسمان څکالي د ویروس په لېږد کې ونډه ولري، لکه څرنګه چې په مالېزیا او استرالیا کې د خوګانو فارمونه له اسمان څکالي څخه د لېږدېدونکو ویروسونو یوه سرچینه ده. له اسمان څکالي څخه د لېږدېدونکو ویروسونو ټولې نورې ممکنه لارې تر ډیره حدس او ګمانونه دي. دا ممکنه اما تایید شوې نه ده چې د اسمان څکالي ښکار، قصابي، او د هغه د غوښې مصروفول د ویروسي بهېدنې لامل کېدی شي. <ref name="Joffrin">{{cite journal|doi=10.1371/journal.ppat.1007134|title=Bat pathogens hit the road: But which one?|year=2018|last1=Joffrin|first1=Léa|last2=Dietrich|first2=Muriel|last3=Mavingui|first3=Patrick|last4=Lebarbenchon|first4=Camille|journal=PLOS Pathogens|volume=14|issue=8|pages=e1007134|pmid=30092093|pmc=6085074}}</ref><ref name="Anderson">{{cite book|doi=10.1002/9781118818824.ch4|chapter=Bat Paramyxoviruses|title=Bats and Viruses|year=2015|last1=Anderson|first1=Danielle E.|last2=Marsh|first2=Glenn A.|pages=99–126|isbn=978-1118818824}}</ref> په داسې حال کې چې مفصلیه ژوي (په لاتين: Arthropoda) لکه غوماشې، شیني، او ورږې ښایې ویروسي انتانات له نورو تي لرونکو څخه انسانانو ته ولېږدوي، په دې تړاو په لوړه کچه ګمان کېږي چې حشرات انسانانو ته د اسمان څکالي د ویروسونو په لېږد کې د منځني مېزبان یا واسط یو رول لوبوي. له اسمان څکالو څخه انسانانو ته د ویروسونو د چاپېریالي لېږد په اړه ډېر لږ شواهد موجود دي، په دې معنا چې له اسمان څکالي څخه لېږدېدونکی ویروس په چاپېریال کې د ډېر وخت لپاره ژوندی نشي پاتې کیدی. په هر ترتیب، د مطالعاتو یو محدود شمېر د دغه موضوع په اړه پایلې ته رسېدلې دي.<ref name="Joffrin" /> == سرچينې == 21j4g2ha128ckd4zjkva3bn3minshzu 0 63851 284823 2022-08-24T15:31:22Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د لومړۍ نړیوالې جګړې د منځني ختیځ له صحنې څخه د سینا او فلسطین لښکر کشي د عربي پاڅون او برتانوي سترواکي له لوري د عثماني سترواکۍ او د هغې د جرمني سترواکۍ د متفقینو پر وړاندې تر سره شوه. نوموړې لښکر کشي  په ۱۹۱۵ز کال کې د سویز په کانال باندې د عثمانیانو له یوې حملې سره پیل او په ۱۹۱۸ز کال کې د مودروس له اوربند سره چې عثماني سوریه پکې رامنځته شوه، پای ته ورسېدل. جګړه د ۱۹۱۵ز کال په جنوري کې، کله چې د جرمنیانو په مشرۍ یوه عثماني ځواک د سینا په ټاپووزمه باندې کومه چې په هغه وخت کې د برتانویانو د مصر د قیمومیت یوه برخه وه، یرغل وکړ، تر څو له دې لارې څخه د سویز په کانال خپل ناکام برید تر سره کړي. د ګالیپولي یا چناق قلعې له جګړې وروسته، د برتانوي سترواکۍ مجربو افسرانو د مصر اعزامي ځواک (Egyptian Expeditionary Force یا EEF) رامنځته کړ، او د عثماني سترواکي تجربه لرونکو افسرانو څلورمه اوردو رامنځته کړه تر څو په ۱۹۱۶ز کال کې د سینا ټاپووزمې د نیولو لپاره جګړه وکړي. د ۱۹۱۷ز کال په جنوري میاشت کې د دښتې د ستون په نامه یوې پوځي فرقې د رفح په جګړه کې د سینا بېرته نیول تکمیل کړل. د مصر د دغې مهمې سیمې د نیولو په تعقیب په مارچ او اپرېل کې د مصر اعزامي ځواک (EEF) په سویلي فلسطین کې د عثماني سترواکۍ تر واک لاندې سیمو کې  د غزې په لومړۍ او دویمه جګړه کې ماتې وخوړه. له یوې مودې ځنډ وروسته په سوېلي فلسطین کې د ۱۹۱۷ز کال له اپرېل څخه تر اکتوبره پورې جنرال اډمونډ الېنبي د بئر السبع سیمه له دریمې فرقې څخه ونیوله. عثماني دفاعي پوځیان د نومبر په ۸مه نېټه اسیران شول او او څارنې پیل شوې. د مصر د اعزامي ځواک یا EEF بریاوو د مغار د غره په هسکو څوکو کې د نومبر له ۱۰مې خڅه تر ۱۴مې نېټې پوې او د یورشلم په ګړه کې د نومبر له ۱۷مې نېټې څخه د ډسمبر تر ۳۰مې نېټې پورې دوام وموند. په لوېدیځه جبهه کې د ۱۹۱۸ز کال په مارچ میاشت کې د جرمني اریک لودندروف د پسرلني یرغل په ترڅ کې، برتانوي سترواکي دې ته اړ شوه تر څو له EEF څخه مرستندویه ځواکونه ورواستوي. پرمختګ تر هغې پورې په ټپه ودرېد، کله چې د الېنبي ځواکونو په سپټمبر کې د مجدو د مانوري جګړې په بهیر کې یرغل له سره پیل کړ. د پیاده ځواکونو بریالۍ جګړې چې په طولکرم او تبصُر کې یې تر سره کړې د عثمانیانو په لومړۍ کرښه کې یې خالیګاوې رامنځته کړې، چې په دښته کې ځای پر ځای څانګې ته یې زمینه برابره کړه تر څو د یهودا په غونډیو (تلال الخليل) کې جګړه کوونکي پیاده ځواکونه محاصره کړي او د ناصره او سمخ په جګړو کې برخه واخلي او عفوله، بیسان، جنین او طبریا اشغال کړي. په دې بهیر کې EEF د شارون په جګړه، د نابلس په جګړه او د ختیځ اردن په دریمه حمله کې د عثمانیانو درۍ لښکرې له منځه یوړې، چې په زرګونه کسان او د تجهیزاتو لوی مقدارونه یې ورڅخه ونیول. د ورپسې حملو په واسطه مخکې له دې چې د ۱۹۱۸ز کال د اکتوبر په ۳۰مه نېټه عثمانیان د مودروس د اوربند په ترڅ کې د سینا او فلسطین د عملیاتو په درولو باندې موافقه وکړي، دمشق او حلب اشغال کړای شول. د فلسطین، سوریې او لبنان برتانوي قیمومیتونه رامنځته شول تر څو اشغال شوې سیمې اداره کړي. یاده لښکر کشي د نړیوالې جګړې پر مهال ډېره نه وه مشهوره شوې او په اړه یې خلک نه پوهېدل. په بریتانیا کې عامه فکر دا و چې نوموړې یو لړ کوچیني عملیات وو، چې ورسره هغه دقیقې سرچینې ضایع کېدې کومې چې د لوېدیځې جبهې لپاره په ښه توګه مصرفېدلی شوی، په داسې حال کې چې د هندوستان خلک تر ډېره د بین النهرین لښکر کشۍ او د بغداد اشغالولو ته لېواله وو. استرالیا په نوموړې سیمه کې تر هغه وخته پورې د جګړې کوم خبریال نه درلود، تر څو چې کپتان فرانک هورلي لومړنی استرالیایي رسمي انځورګر د ۱۹۱۷ز کال په اګست کې له لوېدیځې جبهې څخه له لیدنې وروسته راورسېد. هِنري ګللېت د جګړی لومړنی رسمي خبریال د ۱۹۱۷ز کال په نومبر کې راورسېد. <ref>Massey 1919, pp. 5–6</ref><ref>[http://adb.anu.edu.au/biography/gullett-sir-henry-somer-harry-448 Hill 1983]</ref><ref>[http://adb.anu.edu.au/biography/hurley-james-francis-frank-6774 Pike 1983]</ref> د دغې لښکر کشۍ اوږدمهاله اغېره د عثماني خلافت تجزیه وه، په داسې توګه چې فرانسې د سوریې او لبنان قیمومیت او برتانوي سترواکۍ د بین النهرین او فلسطین قیمومیتونه وګټل. د ترکیې جمهوریت په ۱۹۲۳ز کال کې له هغې وروسته چې د ترکیې د ازادۍ جګړې عثماني سترواکۍ ته د پای ټکی کېښود، خپل شتون اعلان کړ. اروپایي قیمومیتونه هم کله چې په ۱۹۳۲ز کال کې د عراق ټولواکي، په ۱۹۴۳ز کال کې د لبنان جمهوریت، په ۱۹۴۸ز کال کې د اسراییلو دولت، او په ۱۹۴۶ز کال کې د اردن هاشمي ټولواکي او د سوریې عربي جهوریت رامنځته شول، پای ته ورسېدل. == مخینه == له ۱۸۰۵ز کال څخه را په دې خوا مصر د محمد علي د سلسلې تر واکمنۍ لاندې یو بالفعل مستقل دولت و، که څه هم یاد دولت په رسمي توګه د عثماني خلافت یوه برخه پاتې شو. له ۱۸۸۲ز کال څخه وروسته د برتانیې له لوري د مصر اشغال په شدت سره د مصر د بالفعل دولت ازادي رالږه کړه، خو خپل قانوني حیثیت یې له لاسه ورنکړ، په داسې بڼه چې له تخنیکي پلوه مصري خدېو د عثماني خلیفه د تابع په توګه پاتې شو. په لومړۍ جګړه کې د محور د قدرتونو په پلوۍ لومړۍ نړیوالې جګړې ته د عثماني خلافت له ننوتلو سره ، خدېو عباس دویم (Abbas II) په دې هېواد باندې د برتانویانو د اشغال د خاتمې په پار د عثماني خلافت پلوي وکړه. دې کار برتانیا اړ کړه تر څو نوموړی له واک څخه لرې کړي، په مصر باندې د عثماني خلافت واکمنۍ ته د پای ټکی کېږدي، او د سلطان په توګه له واک څخه د لرې کړای شوي خدېو د کاکا حسین کمال په نومولو سره د مصر د سلطنت د بیا احیا اعلان وکړي. یاد سلطنت باید د برتانیې د یو قیمومیت په توګه اداره شوی وای، په داسې بڼه چې ټول هغه مسایل چې له جنګ سره یې تړاو درلود صرف د انګلستان له لوري کنترول شوی وای. د سویز کانال برتانویانو ته له حیاتي ستراتیژیک اهمیت څخه برخمن و، ځکه له هند، نیوزیلنډ، او استرالیا څخه یې اروپا ته د بېړۍ چلونې وخت رالږاوه. <ref>Perry 2009, pp. 51–52</ref><ref>Bruce 2002, pp. 3–4</ref> د پایلې په توګه، مصر د جګړې په بهیر په ځانګړې توګه د ګالیپولي یا چناق قلعې د جنګ په بهیر کې په یوې لویې قرارګاه بدل شو. سویز کانال د جرمني او عثماني خلافت لپاره د برتانیې د مواصلاتو ترمنځ تر ټولو نږدې او کمزورې کړۍ وه. له کانال څخه دفاع له ځان سره یو شمېر ستونزې درلودې، ځکه لوی حجم یې په یوازېتوب سره کنترول سخت کړی و. له قاهرې څخه ورته سړک نه و تېر شوی، په داسې حال کې چې یوه د رېل پټلۍ یې له ۳۰ مایلۍ (۴۸ کیلومترۍ) څخه له قاهرې څخه اسماعیلیې ته مخکې له دې چې شمال ته د سعید بندر ته او سوېل ته سویز ته منشعبه شي په دښته کې تېره شوې وه. د اسماعیلیې چاپېره د مرکزي سیمې کنترول له لوړې کچې ستراتېژیک اهمت څخه برخمن و، ځکه دغه دریو د کانالي ښارونو تر اصلي دروازو او هلته نږدې پرچاوي دریڅو پورې له نیل سیند څخه د خوږو اوبو د کانال په واسطه په راتلونکو تازه اوبو اتکا کوله.<ref>Bruce 2002, pp. 15–7</ref> د ۱۹۱۴ز کال په نومبر کې کله چې د برتانیې او عثماني سترواکۍ تر منځ دښمنۍ راوپارېدې، د سینا د ټاپووزمې په یوه برخه کې چې د کانال په ختیځ کې یې موقعیت درلود د برتانیې ۳۰۰۰۰ نفري مجهز دفاعي ځواک  راښکته شو، چې خپل دفاعي پام یې د کانال لوېدیځ لوري ته ورواړاوه. برتانوي ځواکونه له لسمو او یولسمو هندي لُواګانو، د سترواکۍ د خدمت د سپرو له غونډ، د بیکانر د اوښانو له لښکر، د هندوانو له توپخانې څخه له دریو توپچي ټولیو او د مصر له توپخانې څخه له یو توپچي ټولي څخه تشکیل شوي وو. په کانال کې د متحدینو د مېشتو بېړیو د وسلو په واسطه له نوموړو ځواکونو څخه ملاتړ کېده. پر وړاندې یې د ۲۵مې لوا په ګډون شاوخوا ۲۵۰۰۰ کسان وو. عثماني سترواکۍ په ۱۹۱۵ز کال کې هغه وخت تر خپلې واکمنۍ لاندې د مصر بیا راوستلو ته لېوالتیا وښوده کله چې عثماني ځواکونو په مصر کې په بریتانوي قواوو باندې یرغل وروړ. جرمنیانو همدارنګه هغه وخت چې په ختیځ مصر یې حمله وکړه او د سینوسیانو (یوه صوفي مذهبي ډله یا سِنوسِيْ اُخُوَتْ) د لښکر کشۍ په بهیر کې په هغو سیمو کې چې اوسنۍ لېبیا ده د سینوسیانو په منځ کې ناارامۍ ته په لمنې وهلو سره مرسته وکړه او سوډان یې تهدید کړ.<ref>Wavell 1968, p. 27</ref><ref name="carver8">Carver 2004, p. 8</ref><ref>Evans-Pritchard 1954, pp. 125–6</ref> == سرچينې == 554dqwrk1ls1dfo9qtvr6xjhpyfnq3d 0 63852 284824 2022-08-24T15:33:24Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki اېټالیا د لوېدیځ یا غربي تمدن د زیږېدو له ځانونو څخه یو  هغه او یو کلتوري زبرځواک ګڼل کېږي. اېټالوي کلتور د اېټالویانو یوې رومي توکميزې ډلې کلتور دی چې په حیرانوونکې توګه متنوع دی او ټوله اېټالیایي ټاپووزمه او د ساردینیا او سیسلي ټاپوګان په بر کې نیسي. اېټالیا د یو شمېر نړیوالو ښکارندو لکه د رومي جمهوریت، رومي سترواکۍ، رومن کاتولیکې کلیسا، سمندریزو جمهوریتونو، رومانسکي هنر، ښوونیزې فلسفې، رسانس، د کشفیاتو د دورې، نزاکت پالنې، علمي انقلاب، باروک هنر، نوي کلاسیکېزم (نوې کلاسيکې فلسفې)، د اېټالیا د اتحاد (رېسورجمېنټو)، فاشېزم او اروپایي ادغام د پیل د ټکي په توګه پاتې شوې ده.<ref>Marvin Perry, Myrna Chase, James Jacob, Margaret Jacob, Theodore H. Von Laue (1 January 2012). Western Civilization: Since 1400. Cengage Learning. p. XXIX. {{ISBN|978-1-111-83169-1}}.</ref><ref>Italy has been described as a "cultural superpower" by [http://www.arabnews.com/italy-cultural-superpower Arab news], [https://www.washingtonpost.com/entertainment/coming-to-the-us-the-year-of-italian-culture-2013/2012/10/15/29f404a8-1703-11e2-9855-71f2b202721b_story.html the Washington Post], [http://m.theaustralian.com.au/arts/italys-cultural-superpower-status-at-stake/story-e6frg8n6-1111113103044 The Australian], [http://italoamericano.com/story/2012-11-8/InterviewGeneralConsulSF#.VJgPzYA1 the Italian consul general in San Francisco] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127074301/http://italoamericano.com/story/2012-11-8/InterviewGeneralConsulSF#.VJgPzYA1|date=27 November 2015}}, [https://www.washingtonpost.com/entertainment/coming-to-the-us-the-year-of-italian-culture-2013/2012/10/15/29f404a8-1703-11e2-9855-71f2b202721b_story.html the former Foreign Affairs Minister Giulio Terzi] and [http://www.laquilablog.it/obama-litalia-superpotenza-culturale/48727-0409/ the U.S. President Barack Obama] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141226231012/http://www.arabnews.com/italy-cultural-superpower|date=26 December 2014}}.</ref><ref>Cohen, I. Bernard (1965). "Reviewed work: The Scientific Renaissance, 1450-1630, Marie Boas". Isis. 56 (2): 240–42. doi:10.1086/349987. JSTOR 227945</ref><ref>Peter Davies; Derek Lynch (2002). The Routledge Companion to Fascism and the Far Right. Routledge. pp. 1–5.</ref> اېټالیا د زیات شمېر مشهورو او اغېزناکو مدنیتونو لپاره کور و، چې د اتروسکانانو، سامنیانو او رومیانو په څېر اېټالیک خلک پکې شامل وو، په داسې حال کې چې د بهرنیو مدنیتونو لکه د فنیقیانو او یونانیانو کوربه توب یې هم کړی دی. اتروسکن او سامني کلتورونه په اېټالیا کې د رومي جمهوریت له ظهور څخه د مخه (کوم چې نوموړي کلتورونه فتح او په خپل ځان کې مدغم کړل) وغوړېدل. فنیقیانو او یونانیانو په اېټالیا کې د عیسی علیه السلام له زېږون نه څو پېړۍ پخوا د مېشت ځایون جوړول پیل کړل؛ او د یونانیانو مېشت ځایونه په ځانګړي ډول په غوړېدلو کلاسیکو مدنیتونو باندې بدل شول، چې ښه بېلګه یې د مګنا ګراسیا ښارونه دي. اېټالیا د ډېرو پېړیو لپاره مهاجرتونه او یرغلونه تجربه کړل او تر ۱۸۶۱ز کال پورې کله چې یو ملي دولت شو په زیات شمېر مستقلو دولتونو باندې وېشل شوی و. د دغه نسبتاً ناوخته متحد کېدو او د هغو سیمو د تاریخي اهمیت له امله چې اېټالوي ټاپووزمه تشکیلوي، زیات شمېر دودونه او رواجونه چې اوس په جلا ډول اېټالوي پېژندل کېږي د هغو سیمو په واسطه چې منشا یې ورڅخه اخیستې ده مشخص کېدی شي. د دغو سیمو له سیاسي او ټولنیزې انزوا سره سره، د اروپا په کلتوري او تاریخي میراث کې د اېټالیا ونډه په لوړه کچه پاتې شوې ده.<ref>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/504489/Risorgimento Risorgimento.] ''Encyclopædia Britannica Online, 2011.'' Web. 25 September 2011.</ref> د اېټالوي کلتور مهم عناصر د هغه هنر، سینما، سبک، او پراخه کچه مشهور خواړه دي. اېټالیا د اوپېرا (چې د تیاتر یوه بڼه ده) د زیږون ځای و، او د نسلونو لپاره د اړوند کمپوزر د ملیت سره له تړاو پرته د اوپېرا ژبه اېټالوي وه. اېټالیا د کلاسیکې موسیقۍ په وده ، د باروک موسیقۍ په زېږېدو، د موسیقۍ د کمپوز په بېلابېلو بڼو لکه سیمفوني، سوناترا او کانسرتو او همدارنګه له زیات شمېر کمپوزرانو سره لکه کلادیومونتېوردي، انتونیو ویوالدي، جیاکینو روسیني، جائتانو دونیزېتي، وینکینزو بېلیني، جوسیپي وېردي، او جاکومو پوچیني سره په  لویه پیمانه حضور درلود. اېټالیا د خپلو خوځندو ولسي نڅاګانو لپاره مشهوره ده. په نړیواله کچه تر ټولو ډېره پېژندل شوې نڅا تارانټېلا ده، نوموړې نڅا د اپولیا له تارانټوولایت څخه منشا اخیسې ده، همداراز زیات شمېر بڼو یې د اېټالیا په لر او بر کې له ترانټېلا، پیزاکا او تموریاتا څخه رېښه لري. د باله مشهورې نڅا ژانر هم مخکې له دې چې فرانسې ته ور معرفي شي له اېټالیا څخه منشا اخیستې ده. د اېټالیې د ډرامو د سلیقو په منځ کې د اوږدې مودې لپاره کمېډي ډېر مینه وال لري؛ یو بدیهه یی سبک چې ''کُمېدیا دلارتې'' نومېږي په اېټالیا کې د ۱۶مې زېږدیزې پېړۍ په نیمایي کې پیل شو او تر نن ورځې پورې اجرا کېږي. اېټالوۍ سینما ته په ټوله نړۍ کې د درناوي په سترګه کتل کېږي. د هنري فلمونو صنعت له اېټالیا څخه منشا اخیستې ده. سپګټي وېسترنز (د لوېدیځو فلمونو یو فرعي ژانر) د سرجیو لیون په لارښوونه د ''یو موټي ډالرو'' د فلم له نندارې ته وړاندې کېدو سره ظهور وکړ، نوموړی هغه ژانر دی چې تر ډېره د اېټالویانو له لوري له تولید شوو او هدایتکاري شوو فلمونو څخه تشکیل شوی دی. د لوېدیځ کلتور دواړه ننني او باندني اړخونه په اېټالوي ټاپووزمه کې زیږېدلي دي، که هغه د عیسوي دین، مدني ټولنو (لکه سنا)، فلسفې، قانون، هنر، ساینس له لیدلوري، یا د ټولنیزو دودونو او کلتور له لیدلوري دي.<ref>Kimbell, David R. B. [https://books.google.com/books?id=C37Gq2GagZIC&pg=PA1&dq=#v=onepage&q&f=false ''Italian Opera.''] Cambridge University Press, 1994. p. 1. Web. 22 July 2012.</ref><ref>{{in lang|it}} [http://www.treccani.it/enciclopedia/commedia-dell-arte/ Commedia dell'arte.] ''Treccani, il portale del sapere.'' Web. 24 July 2012.</ref><ref>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/507759/Roman-law Roman law.] ''Encyclopædia Britannica Online, 2011.'' Web. 25 September 2011.</ref> دا هېواد د نړۍ په کچه د مشهورو څو ښارونو په درلودلو ویاړي. روم ښار د رومي سترواکۍ لرغونې پلازمېنه، د پاپ او کاتولیکې کلیسا مقر و. د بیا متحدې شوې اېټالیا پلازمېنه او له نړیوال شهرت سره هنري، کلتوري او سینمايي مرکز و. فلورانس ښار د رسانس دورې چې د منځنیو پېړیو په پای کې د هنرونو د لویو پرمختګونو دوره وه، زړه و. نور مهم ښارونه یې تورین شاملوي چې یو وخت د اېټالیې پلازمېنه او اوسمهال د موټرونو د انجنیرۍ له تر ټولو لویو مرکزونو څخه ګڼل کېږي. میلان ښار د اېتالیې صنعتي او مالي پلازمینه او د نړۍ د فېشن له پلازمېنو څخه یوه ګڼل کېږي. وېنيز چې له منځنیو پېړیو څخه د معاصرې دورې تر لومړیو پورې د لوی مالي او سمندري ځواک د هغه وخت پلازمېنه وه، د خپلو کانالونو د پېچلي سېستم د درلودلو له امله په ځانګړې توګه د وېنیزي لمنانځنو او او د یو کال تر منځ (Biennale) لمانځنو پر مهال له ټولې نړۍ څخه ځان ته سیلانیان راکاږي. ناپلز ښار چې په اروپا کې تر ټولو لوی ښاري مرکز، او د نړۍ په کچه تر ټولو پخواني په پرله پسې ډول فعال اوپېرا هاوس (تیاترو دي سان کارلو) لري. بولوګنا ښار د دې هېواد د ترانسپورت د تقاطع عمده نقطه او همدارنګه د نړۍ په کچه د تر ټولو پخواني پوهنتون او د نړۍ په  کچه د تر ټولو مشهور پخلي/خوړو لپاره کور دی.  <ref>Zirpolo, Lilian H. [https://books.google.com/books?id=QPqWxHwdMNAC&pg=PA154&dq=#v=onepage&q&f=false ''The A to Z of Renaissance Art.''] Scarecrow Press, 2009. pp. 154-156. Web. 16 July 2012.</ref><ref>[http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities/ Top Universities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090117202932/http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities/|date=17 January 2009}} ''World University Rankings'' Retrieved 6 January 2010</ref> اېټالیا تر اوسه پورې د یونسکو د نړۍ د میراث د تر ټولو زیات شمېر ساحو (۵۸ ساحو) لپاره کور دی، او د یو اټکل له مخې دغه هېواد د نړۍ د ستر هنر د خزانو د نیمایي لپاره کور دی. په ټولیزه توګه، د اېټالیې ولس په هره کچه کې په اټکلیز ډول ۱۰۰۰۰۰یادګاري څلي (کلیساوې، جامع کلیسا ګانې، د لرغون پوهنې ساحې، کورونه او مجسمې) لري. د خپل تاریخ په اوږدو کې، نوموړي اولس د یادښت وړ یو زیات شمېر داسې خلک زیږولي دي چا چې د نړۍ په کچه لوی لوی رولونه لوبولي دي. <ref>[https://whc.unesco.org/en/list] UNESCO World Heritage Centre. Web. 25 September 2011.</ref><ref>{{in lang|it}} [http://www.sitiunesco.it/beni-italiani.html Beni Italiani Unesco.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120716051913/http://www.sitiunesco.it/beni-italiani.html|date=16 July 2012}} ''Associazione Città e Siti Unesco.'' Web. 17 July 2012.</ref><ref>Abbot, Charles. [https://books.google.com/books?id=VGuWGa48iQMC&pg=PA101#v=onepage&q&f=false ''Italy.''] Morellini Editore, 2006. p. 101. Web. 24 September 2011.</ref><ref>DK (Author). [https://books.google.com/books?id=qvYobEC-wtEC&pg=PA23&dq=#v=onepage&q&f=false ''DK Eyewitness Travel Guide: Italy.''] Dorling Kindersley Ltd, 2012. pp. 23-24. Web. 1 December 2013.</ref> == هنرونه == اېټالوي هنر د پېړیو په اوږدو کې په یو شمېر لویو خوځښتونو باندې اغېزه کړې ده او د نقاشانو، مهندسانو(معمارانو) او مجسمه جوړوونکو په شمول یې څو لوی هنرمندان تولید کړي دي. نن ورځ اېټالیا د هنر د څو ګالریو، موزیمونو، نندارتونونو په درلودلو سره د نړیوال هنر په میدان کې یو مهم ځای خپل کړی دی؛ په دې هېواد کې لوی هنري مرکزونه له روم، فلورانس، وېنیز، میلان، تورین، ګېنوا، ناپلز، پالېرمو، لېسي او نورو ښاونو څخه عبارت دي. اېټالیې د نړۍ د میراث ۵۸ ساحو ته ځای ورکړی دی، چې یاد شمېر په نړۍ کې له هر بل هېواد څخه ډېر دی. اېټالیا د رسانس دورې (۱۳۰۰-۱۶۰۰ز کلونو) په اوږدو کې چې د ګیوټو د رسانس له لومړنۍ بڼې څخه پیل او د لیوندرو دا وینکي، میچالنګلو او رافاییل د عالي رسانس په دوره کې  خپل ځانګړي عروج ته ورسېده، د هنري پراختیا اصلي مرکز و، او د نوموړو هنرمندانو د اثارو د رسانس وروستني فاز ته چې منرېزم یا نزاکت پالنه نومېده، الهام ورکړی دی. اېټالیې خپله هنري غلبه په ۱۷مې زېږدیزې پیړۍ کې له باروک هنر سره حفظ کړه (۱۶۰۰-۱۷۵۰ز کلونه). کلتوري سیلانیت او نوی کلاسیکېزم (۱۷۵۰-۱۸۵۰ز کلونه) د  یو ناپایداره اقتصاد لپاره لویه تکیه ګاه وګرځېدل. باروک او نوې کلاسیکه فلسفه دواړه د لومړي ځل لپاره په روم کې رامنځته شول او په اېټالیا کې د زیږېدلیو سبکونو څخه وروستني هغه وو چې په ټول لوېدیځ هنر کې خواره شول.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=anecAQAAQBAJ&q=neoclassicism+originated+in.Rome&pg=PA1189|title=Oxford Dictionary of English|isbn=9780199571123|last1=Stevenson|first1=Angus|date=19 August 2010}}</ref><ref>[http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/artdok/volltexte/2010/978 The road from Rome to Paris. The birth of a modern Neoclassicism]</ref> په هر ترتیب، اېټالیا د ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ له نیمایي څخه را په دې خوا د ماکیایولي، راتلونکې پالنې (Futurism)، مېتافزیک، نوېسنټو اېټالیَنو (Novecento Italiano)، فضا پالنې، آرتې پوېرا (Arte Povera)، او ترانساواتګرېد (Transavantgarde) کلتوري خوځښتونو په څېر خوځښتونو سره د نړیوال هنر په میدان کې خپل شتون حفظ کړ. === معماري === د اېټالیا په ګوټ ګوټ کې د پخوانۍ زمانې معماري پاتې شوني یا بقایا د دې هېواد د کلتور د ماضي په ستروالي باندې دلالت کوي. په اېټالیا کې د معمارۍ تاریخ  د اتروسکن او یونانیانو له لرغونو سبکونو سره پیل، تر کلاسیک روم پورې یې وده وکړه، ورپسې د رسانس په دوره کې د کلاسیک روم تر ظهور پورې او په باروک دورې باندې له بدلېدو سره تکامل ته ورسېد. د اېټالوي رسانس د دورې په بهیر کې د زده کوونکو لپاره د خپلو زده کړو د یوې اساسي برخې په توګه د لرغونو بقایاوو او ودانیو د مطالعې لپاره روم ته سفر کول معمولي وو<ref>Sear, Frank. [https://books.google.com/books?id=Rkdt_p6uvw0C&pg=PA10&dq#v=onepage&q&f=false ''Roman architecture.''] Cornell University Press, 1983. p. 10. Web. 23 September 2011.</ref> == سرچينې == bn34puije3c3nozj4i9vs2yb3vld60c 0 63853 284825 2022-08-24T15:35:32Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki ''د حیواناتو رنګ آمیزۍ'' د ''طبیعي انتخاب له لارې'' په داسې وخت کې د ''تکامل لپاره لومړني مهم شواهد'' چمتو کړل چې خورا لږ مستقیم شواهد په لاس کې وو. د رنګ آمیزۍ درې سترې دندې د ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ په لومړۍ نیمایي کې کشف شوې او وروسته د انتخاب د شواهدو په توګه وکارول شوې، چې نومونه یې: ''د بڼي اړول'' (محافظتي رنګ آمیزي)؛ د ''تقلید دواړه ډولونه'': ''بېټسي'' او ''مولري''؛ او ''اپوزماتیزم'' دي. د چارلس  داروین "''د نوعو د منشا په اړه''" کتاب په ۱۸۵۹ز کال کې خپور شو، د غیرمستقیمو شواهدو په بنسټ یې په کې استدلال کړی و، چې د انساني پالونکو په واسطه انتخاب ښایي بدلون ایجاد کړي او څرنګه چې د ځمکې پر مخ په څرګنده توګه د پايښت لپاره لاس او پښې وهل شوې یا د بقا تنازع پېښه شوې ده، طبیعي انتخاب باید پېښ شوی وي. خو هغه د ''جنیتیکي بدلون'' لپاره یا ''وراثت'' لپاره وضاحت نه درلود، چې دواړه د یادې تیورۍ لپاره اړین وو. په دې بنسټ، د بیولوژي پوهانو لخوا ډېرې ''بدیلې نظریې'' وړاندیز شوې چې د دارویني تکامل د کمزورۍ لپاره ګواښوونکې وې.    د داروین معاصرو طبیعت پوهانو یا نېچرلیستانو ''هِنري والټر بېټیس'' او ''فریټز مولر'' ځینې لومړني شواهد چمتو کړل. دوی د استوایي سیمو (چې تودوخه یې زیاته ده) د پتنګانو د مشاهداتو په بنسټ د تقلیدونو ډولونه تعریف کړل، چې اوس د دوی په په خپل نامه یادېږي. د رنګ آمیزۍ یادې خورا ځانګړې نمونې په اسانه توګه د طبیعي انتخاب په واسطه تشرېح کېدلای شي، ځکه هغه ښکاریان یا الوتونکي چې د لیدلو له لارې ښکار کوي زیاتره هغه حشرات نیسې او وژني چې، د غوره تقلید کوونکو په پرتله د بې خونده یا مضر موډل ښه تقلید نشي کولای؛ خو په بل ډول د یادو نمونو تشریح کول ستونزمن دي. داروینیستان لکه ''الفریډ رسل والېس'' او ''ایډوارډ بېنګنال پولټون'' او په شلمه پېړۍ کې ''هېو کاټ'' او ''برنارډ کېټلویل'' د طبیعي انتخاب د پېښېدو د ثبوت لپاره د شواهدو په لټه کې وو. والېس متوجه شو چې ''واورینه بڼه بدلونه'' (snow camouflage)، په ځانګړې توګه بڼکې او ورګ یا د حیواناتو د بدن وېښتان چې د موسم سره یې رنګ بدلېږي، د پټېدنې لپاره د تطابق په توګه ښکاره توضېح وړاندې کوي. په ۱۸۹۰ز کال کې پولټون "''د حیواناتو رنګونه''" په نامه کتاب کې، چې د ډاروینېزم د زوال په بهیر کې ولیکل شو، د رنګ آمیزۍ له ټولو ډولونو څخه د طبیعي انتخاب په اړه د استدلال لپاره ګټه واخیسته. کاټ د بڼې بدلونې ډېر ډولونه تشخیص کړل او په ځانګړي توګه د هغه، په چونګښو کې ''د هممهاله ګیچ کوونکې'' رنګ آمیزۍ (disruptive coloration) نقاشۍ نور بیولوژي پوهان قانع کړل چې، دا غولوونکې نښې د طبیعي انتخاب محصول دی. کېټلویل د ''مرچکیز پتنګ'' په ''تکامل'' (peppered moth evolution) باندې ازمېیښتونه ترسره کړل او دا یې ثابته کړه چې، نوعو د هوا له ککړتیا سره سازښت یا تطابق کړی دی؛ یادو ازمویښتونو د دارویني تکامل لپاره قانع کوونکي شواهد وړاندې کړل.     == مخینه == چارلس داروین په ۱۸۵۹ز کال کې "''د نوعو د منشا په اړه''" کتاب خپور کړ، دا استدلال یې په کې کړی و چې ''تکامل'' باید د طبیعی انتخاب له لارې ترسره شوی وي، لکه څرنګه چې د کورنیو حیواناتو پالنه او د زراعتي بوټو کرنه د مصنوعي انتخاب له لارې ترسره شوې ده. د داروین نظریې له بېخه د ژوند د پراختیا په اړه عمومي او علمي نظریو ته بدلون ورکړ. په هر صورت، هغه د تکامل د بهیر د ځینو مهمو برخو په اړه شواهد او وضاحتونه نه درلودل. هغه نشوای کولای چې په یوه نوعه کې د ځانګړتیاوو د تنوع د سرچینې په اړه وضاحت ورکړي او د وراثت یو میکانېزم یې نه درلود چې په یقیني توګه له یو نسل څخه راتلونکی نسل ته ځانګړتیاوې ولېږدوي. یادو نیمګړتیاوو د هغه نظریه کمزوري کړه؛ د داروینېزم د کسوف په اوږدو کې د بدیلو نظریو لټون  شو؛ او په دې توګه د داروین د مکتب طبیعت پوهان لکه والېس، بېټیس او مولر د روښانه دلایلو په لټه کې شول، ترڅو ثابته کړي چې طبیعي انتخاب واقعاً پېښ شوی دی. د حیواناتو رنګ امیزي چې په اسانۍ د لېدو وړ وه، ډېر ژر یې له بڼې بدلونې، تقلید او اپوزماتیزم څخه قوي او خپلواک شواهد چمتو کړل چې طبیعي انتخاب واقعاً پېښ شوی دی.<ref>{{cite book|last=Darwin|first=Charles|author-link=Charles Darwin|year=1859|title=On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life|edition=1st|publisher=[[John Murray (publishing house)|John Murray]]|lccn=06017473|oclc=741260650|title-link=On the Origin of Species}} The book is available from [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=1&itemID=F373&viewtype=side The Complete Work of Charles Darwin Online].</ref><ref name="Lewontin70">{{cite journal|last=Lewontin|first=Richard C.|author-link=Richard Lewontin|date=November 1970|title=The Units of Selection|url=http://joelvelasco.net/teaching/167/lewontin%2070%20-%20the%20units%20of%20selection.pdf|journal=[[Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics|Annual Review of Ecology and Systematics]]|volume=1|pages=1–18|doi=10.1146/annurev.es.01.110170.000245|jstor=2096764}}</ref><ref>{{cite book|title=Strickberger's Evolution|edition=4th|author1=Hall, Brian K.|author2=Hallgrímsson, Benedikt|publisher=[[Jones and Bartlett]]|date=2008|pages=4–6|url=https://books.google.com/books?id=jrDD3cyA09kC&pg=PA4|isbn=978-0-7637-0066-9|oclc=796450355}}</ref><ref>{{cite book|last=Bowler|first=Peter J.|author-link=Peter J. Bowler|year=2003|title=Evolution: The History of an Idea|edition=3rd|publisher=[[University of California Press]]|isbn=978-0-520-23693-6|pages=[https://archive.org/details/evolutionhistory0000bowl_n7y8/page/177 177–223]|url=https://archive.org/details/evolutionhistory0000bowl_n7y8/page/177}}</ref><ref>{{cite book|last=Larson|first=Edward J.|author-link=Edward J. Larson|year=2004|title=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory|location=New York|publisher=[[Modern Library]]|isbn=978-0-679-64288-6|pages=[https://archive.org/details/evolutionremarka00lars/page/121 121–123, 152–157]|url-access=registration|url=https://archive.org/details/evolutionremarka00lars/page/121}}</ref><ref name="Mallet2001">{{cite journal|last1=Mallet|first1=James|author-link=James Mallet|title=Mimicry: An interface between psychology and evolution|journal=PNAS|date=July 2001|volume=98|issue=16|pages=8928–8930|doi=10.1073/pnas.171326298|pmid=11481461|pmc=55348|bibcode=2001PNAS...98.8928M|doi-access=free}}</ref><ref name="Stevens2011">{{cite book|author1=Cuthill, I. C.|author-link=Innes Cuthill|author2=Székely, A.|editor1=Stevens, Martin|editor-link=Martin Stevens (biologist)|editor2=Merilaita, Sami|title=Animal Camouflage: Mechanisms and Function|url=https://books.google.com/books?id=10TCvK-9v70C&pg=PA50|year=2011|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-139-49623-0|page=50}}</ref><ref name="Wallace">{{cite book|author=Wallace, Alfred Russel|author-link=Alfred Russel Wallace|title=Darwinism - An Exposition Of The Theory Of Natural Selection - With Some Of Its Applications|url=https://books.google.com/books?id=VaV9CgAAQBAJ&pg=PT180|year=2015|orig-year=1889|publisher=Read Books|isbn=978-1-4733-7510-9|page=180}}</ref> یاده نظریه همدارنګه د ''محافظتي ورته والي'' او ''تقلید'' تر پراخو موضوعاتو وغځېده او د سازښتونو یا تطابق په تشرېح کولو کې دا د یادې نظریې ستره بریا وه.  <ref>{{cite book|last=Bowler|first=Peter J.|author-link=Peter J. Bowler|title=The Eclipse of Darwinism: anti-Darwinian evolutionary theories in the decades around 1900|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|year=1983|isbn=978-0-8018-4391-4|page=29}}</ref> == بڼه بدلول == === واورینه بڼه بدلونه === طبیعت پوه الفریډ رسل والېس د داروینیزم تر عنوان لاندې په ۱۸۸۹ز کال کې د ده په چاپ شوي کتاب کې، د شمالي قطب د حیواناتو سپین رنګ ته پام ورواړاوه. هغه ولیکل چې قطبي سوی، ارمین (ermine) او سیسۍ په موسمي توګه خپل رنګونه بدلوي او "ښکاره وضاحت" یې ورکړ هغه دا چې د پټېدنې په پار دا عمل ترسره کوي. د الوتونکو معاصر عالم ډبلیو. ایل. این. ټیکل (W. L. N. Tickell) په الوتونکو کې د سپین وزر د وړاندیز شوي وضاحت د بیا کتنې په وخت کې لیکي، چې په سیسیو کې "ّپه دې پایله سترګې پټونه ستونزمنه ده چې، د اوړي پټ خړ وزرونه په واوره کې په عیب بدلېږي او د دې لپاره یې سپین وزرونه د تطابق یوه بله پټه ځانګړنه ده." سربېره پر دې دی یادونه کوي چې، "د ژمنیو وزرونو سره-سره په شمال ختیځ ایسلېنډ کې، په ژمي کې اکثره سیسۍ د تور سترګي باز یا شنقار په واسطه وژل کېږي."   <ref name="Wallace2">{{cite book|author=Wallace, Alfred Russel|author-link=Alfred Russel Wallace|title=Darwinism - An Exposition Of The Theory Of Natural Selection - With Some Of Its Applications|url=https://books.google.com/books?id=VaV9CgAAQBAJ&pg=PT180|year=2015|orig-year=1889|publisher=Read Books|isbn=978-1-4733-7510-9|page=180}}</ref><ref name="Tickell">{{cite journal|last1=Tickell|first1=W. L. N.|title=White Plumage|journal=Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology|date=March 2003|volume=26|issue=1|pages=1–12|jstor=1522461}}</ref> په دې وروستیو کې، د نړیوالې تودوخې له امله په پولينډ کې د واوري د پوښښ کمېدنه، د سپین ورګو نولیو چې په ژمي کې یې رنګ سپین ته اوړي، د کمښت سبب شوې. د ۱۹۹۱ز او ۲۰۰۷ز کالونو ترمنځ د واورې پوښښ نیمایي ته را ټیټ شو او یوازې ۲۰٪ نولیو سپین ورګی ژمنی رنګ دردلو. دا ثابته شوې چې یاده ښکارنده د ښکاریانو په اړه د طبیعي انتخاب پایله ده، چې د بڼې بدلونې له نه تطابق څخه کټه اخلي.    <ref>{{cite news|last1=Knapton|first1=Sarah|title=White-furred animals could die out because of climate change, study suggests|url=https://www.telegraph.co.uk/science/2018/05/24/white-animals-could-die-climate-change-study-suggests/|access-date=24 May 2018|work=[[The Daily Telegraph]]|date=24 May 2018}}</ref><ref name="Atmeh Andruszkiewicz Zub 2018">{{cite journal|last1=Atmeh|first1=Kamal|last2=Andruszkiewicz|first2=Anna|last3=Zub|first3=Karol|title=Climate change is affecting mortality of weasels due to camouflage mismatch|journal=Scientific Reports|volume=8|issue=1|pages=7648|date=24 May 2018|doi=10.1038/s41598-018-26057-5|pmid=29795400|pmc=5967304|bibcode=2018NatSR...8.7648A}}</ref> === هممهاله ګیچونکې رنګ آمیزي === د بڼې بدلونې د څېړونکو لاینس کاتیل او اې. سیکلي په وینا د انګلیسي زولوجېست او د بڼې بدلونې متخصص هیو کاټ د  ۱۹۴۰ز کال چاپ کتاب ''په حیواناتو کې تطابقي رنګونه'' " په داسې وخت کې د رنګ آمیزۍ بقايي ارزښت لپاره او په عموم کې د تطابق لپاره قانع کوونکي دلیلونه وړاندې کړل چې، په تکاملي بیولوژي کې طبیعي انتخاب په نړیواله کچه له منل کېدنې سره ډېر واټن درلود." په ځانګړې توګه دوی استدلال کاوه چې "هممهاله ګیچونکې رنګ آمیزي" (د کاټ له ګټګوریو څخه یوه) "د کاټ نقاشي د طبیعي انتخاب لپاره خورا قانع کوونکي دلیل وګرځاوه، چې د ګیچونکې بڼې بدلونې له لارې د بقا سره مرسته کوي." کاټ په داسې حال کې چې د "یوې کوچنۍ چونګښې چې میګالیګزالوس فورناسیني بلل کېږي" په اړه یې د هممهاله ګیجونکې رنګ آمیزۍ په فصل کې بحث کاوه، وضاحت ورکړ چې "یوازې هغه وخت چې یاده نمونه د چونګښې د عادي چلند سره پرتله شي د پام وړ ماهیت یې رابرسېره کېږي... په دې توګه، چلند او د رنګ خورا په زړه پورې ترتیب، سره ترکیب کېږي ترڅو غیر معمولي اغیز تولید کړي، چې د غولونې ښکارنده یې د ټول شکل په دوه قوي متضادو خړو او سپینو برخو ویشلو پورې اړه لري. که په جلا ډول په نظر کې ونیول شي، یوه برخه یې هم د چونګښې سره ورته والی نه لري. په طبیعت کې یې یوازې سپین ترکیب څرګند دی. یاد رنګ ځان ښکاره کوي او د لیدونکي پام د بدن له حقیقي شکل او خطونو او اضافي ضمایمو چې د دوی دپاسه واقع دي، منحرفوي. کاټ دې پایلې ته ورسېد چې یاد اغېز پټ دی." تر هغه چې غلط ترتیب د واقعي هغه سره تر پرتلنې ورسته وپېژندل شي. کاټ ټینګار کوي چې، دا ډول نمونې د دې لپاره چې ښکار کوونکی وغولولای شي، د پام وړ دقت او په منظمه توګه په یوه لیکه د نښو لرونکې دي. د کاټ وضاحت او په ځانګړې توګه نقاشۍ یې بیولوژي پوهان قانع کړل چې، نښې او په پایله کې د بڼې بدلول باید بقایي ارزښت ولري (نه تصادفي)؛ او د دې برعلاوه، د کاتیل او سیکلي د وینا مطابق، د هغو حیواناتو بدن چې دارنګه نمونې لري، باید د طبیعي انتخاب له لارې یې دا بڼه خپله کړې وي. <ref name="Stevens20112">{{cite book|author1=Cuthill, I. C.|author-link=Innes Cuthill|author2=Székely, A.|editor1=Stevens, Martin|editor-link=Martin Stevens (biologist)|editor2=Merilaita, Sami|title=Animal Camouflage: Mechanisms and Function|url=https://books.google.com/books?id=10TCvK-9v70C&pg=PA50|year=2011|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-139-49623-0|page=50}}</ref><ref name="Cott1940">{{cite book|author=Cott, Hugh B.|author-link=Hugh B. Cott|year=1940|title=Adaptive Coloration in Animals|publisher=Methuen|url=https://archive.org/details/adaptivecolorati00cott|pages=[https://archive.org/details/adaptivecolorati00cott/page/68 68]–72}}</ref> == سرچينې == 9tl5pkbwvr2rtuy89zjh45bmz2u9cl1 0 63854 284826 2022-08-24T15:37:36Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''د ځمکې قشر''' له ځمکې څخه بهر یو نازک ډبرین پوښ دی چې د ځمکې څه کم ۱ سلنه شعاع او حجم جوړوي. دا د لیټوسفیر پورتنۍ برخه ده. لیټوسفیر د ځمکې د لایو وېش دی چې قشر او د پوښ پورتنۍ برخه په کې شاملېږي. لیټوسفیر پر هغو ټکټونیکي تختو ماتېږي چې د حرکت له لارې یې تودوخه د ځمکې له داخل څخه فضا ته لېږدي.<ref>{{cite web |last1=Robinson |first1=Eugene C. |date=January 14, 2011 |title=The Interior of the Earth |url=http://pubs.usgs.gov/gip/interior/ |access-date=August 30, 2013 |publisher=[[U.S. Geological Survey]]}}</ref> د ځمکې قشر د پوښ پر سر واقع دی او یو پایدار جوړښت دی، ځکه چې پورتنی پوښ له پريډوټيټ څخه جوړ دی او له همدې امله د قشر په پرتله ډېر کلک دی. د قشر او پوښ تر منځ سرحد معمولاً د « موهورویچیچ» په ناپیوستګۍ کې واقع وي او دا هغه سرحد دی چې له لزلیز سرعت سره په تضاد کې تعریفېږي. د قشر تودوخه له ژوروالي سره زیاتېږي او معمولاً د لاندېني قشر په سرحد کې د ۱۰۰ سانتي ګراد (۲۱۲ فارنهایټ) او ۶۰۰ سانتي ګراد (۱۱۱۲ فارنهایټ) محدودې ته رسېږي. د قشر په پورتنۍ برخه کې په ځايي ډول د هر کیلومتر لپاره د تودوخې درجه تر ۳۰ سانتي ګراد (۵۴ فارنهایټ) درجو پورې زیاتېږي.<ref>{{cite EB1911|wstitle=Boring|volume=4|page=251|first=Robert|last=Peele}}</ref><ref>{{cite book|last1=Philpotts|first1=Anthony R.|last2=Ague|first2=Jay J.|title=Principles of igneous and metamorphic petrology|date=2009|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|isbn=978-0-521-88006-0|page=14|edition=2nd}}</ref> == جوړښت == د ځمکې قشر دوه جلا جلا ډولونه لري: # سمندري: له ۵ کیلومترو (۳ مایلو) څخه تر ۱۰ کیلومترو (۶ مایلو) پورې ډبله ده او تر ډېره د بازالټ، ډیاباز او ګابرو په څېر له کلکو او مافیک ډبرو څخه جوړه ده.<ref>[http://www.eoearth.org/article/Structure_of_the_Earth Structure of the Earth]. The Encyclopedia of Earth. March 3, 2010</ref> # قاره‌يي: له ۳۰ کیلومترو (۲۰ مایلو) څخه تر ۵۰ کیلومترو (۳۰ مایلو) پورې ډبله ده او تر ډېره د ګرانيټ په څېر له کمو کلکو او ډېرو فلسیک ډبرو څخه جوړه ده. د تبت د لوړو څوکو، الټي‌پلانو او ختیځ بالټیک سپر په څېر په څو ځایونو کې قاره‌يي قشر څه ناڅه ډبل دی چې له ۵۰ کیلومترو (۳۰ مایلو) څخه تر ۸۰ کیلومترو (۵۰ مایلو) پورې کېږي. د قشر متوسط ډبلوالی له شاوخوا ۱۵ کیلومترو (۹ مایلونو) څخه تر ۲۰ کیلومترو (۱۲ مایلو) پورې دی. دا چې د قاره‌يي او سمندري دواړو قشرونو ټینګوالی د ځمکې د لاندېني پوښ په پرتله کم دی، له دې امله دواړه ډوله قشرونه د لاندېني پوښ پر مخ لبمېږي یا ښویېږي. د قاره‌يي قشر سطحه د سمندري قشر تر سطحې ډېره لوړه ده چې دلیل یې د ډبلوالي او کلک قشر له امله ښویېدل دي. بالاخره قارې هغه لوړې ځمکې جوړوي چې د سمندر د ژورو حوضو په مرسته احاطه شوې وي.<ref>{{cite book|last1=Levin|first1=Harold L.|title=The earth through time|date=2010|publisher=J. Wiley|location=Hoboken, N.J.|isbn=978-0-470-38774-0|pages=173–174|edition=9th}}</ref> د قاره‌يي قشر متوسط جوړښت انډزیټ ته ورته دی، که څه هم چې دا جوړښت یواړخیز نه دی او د پورتني قشر متوسط جوړښت فلسیک دی چې تر ډېره ډاسیټ ته ورته دی، همدا راز د لاندېني قشر متوسط جوړښت بازالټ ته ورته دی. د ځمکې په قاره‌يي قشر کې تر ټولو ډېر منرالونه فلډسپاټونه دي چې د قشر ۴۱ سلنه وزن جوړوي او تر هغه وروسته کوارټز دي چې ۱۲ سلنه کېږي او پیروکسنونه هم ۱۱ سلنه دي.<ref>R. L. Rudnick and S. Gao, 2003, Composition of the Continental Crust. In The Crust (ed. R. L. Rudnick) volume 3, pp. 1–64 of Treatise on Geochemistry (eds. H. D. Holland and K. K. Turekian), Elsevier-Pergamon, Oxford {{ISBN|0-08-043751-6}}</ref><ref>{{cite book|last1=Klein|first1=Cornelis|last2=Hurlbut|first2=Cornelius S. Jr.|title=Manual of mineralogy : (after James D. Dana)|date=1993|publisher=Wiley|location=New York|isbn=0-471-57452-X|pages=221–224|edition=21st}}</ref>{{sfn|Philpotts|Ague|2009|p=2}} == جوړښت او تکامل == ځمکه کابو ۴.۶ میلیارده کاله مخکې د دوړو او ګاز له هغې دایرې څخه جوړه شوه چې د نوي رامنځته شوي لمر پر شاوخوا څرخېده. دا سیاره د تدریجي ودې له لارې جوړه شوه چې په دې تدریجي وده کې کوچنیو سیارو او نورو کوچنیو ډبرینو اجرامو له یو بل سره ټکرونه وکړل او په تدریج سره پر یوه سیاره بدل شول. دغې پروسې ډېره اندازه تودوخه تولید کړه چې له امله یې لومړنۍ ځمکه په بشپړ ډول ذوب یا ویلې شوه. د سیاروي ودې په کمېدو سره ځمکه سړه شوه او خپل لومړی قشر یې جوړ کړ چې لومړنی قشر بلل کېږي. دغه قشر څو څو ځله د لویو ټکرونو په پایله کې له منځه تللی دی، خو وروسته بیا د هغه مګمايي سمندر په مرسته بیا جوړ شوی چې د دغو اغېزو په پایله کې رامنځته شوی و. د ځمکې هېڅ کوم لومړنی قشر تر دې مهاله باقي نه دی پاتې. ټول لومړني قشرونه د څو میلیارد کلونو په جریان کې د توږنې او ټکټونیکي تختو د اغېزو په پایله کې له منځه تللي دي.<ref name="taylor-mclennan-1996">{{cite journal|last1=Taylor|first1=S. Ross|last2=McLennan|first2=Scott M.|title=The Evolution of Continental Crust|journal=Scientific American|volume=274|number=1|year=1996|pages=76–81|doi=10.1038/scientificamerican0196-76|jstor=24989358|bibcode=1996SciAm.274a..76T}}</ref><ref name="uopp">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EIrwxgpc9GsC|title=Historical Geology: Understanding Our Planet's Past|last=Erickson|first=Jon|publisher=[[Infobase Publishing]]|year=2014|isbn=978-1-4381-0964-0|page=8|access-date=September 28, 2017}}</ref> د ځمکې د اوسني قاره‌يي قشر متوسط عمر شاوخوا ۲ میلیارده کاله اټکل شوی دی. ډېری هغه قشري ډبرې چې تر ۲.۵ میلیارده کاله مخکې جوړې شوې دي، په کراتونونو کې دي. دغه ډول لرغونی قاره‌يي قشر او د لاندېني پوښ استینوسفیر د ځمکې د نورو ځایونو په پرتله کم غلظت لري او له همدې امله تر نورو قطعاتو لاندې د راتلو په صورت کې له منځه نه ځي. د نوي قاره‌يي قشر جوړښت د غرونو د رامنځته کېدو له دورو سره اړیکه لري؛ دا دورې د روډینیا، پانګیا او ګنډوانا په څېر قارو له رامنځته کېدو سره هم‌مهالې دي. قشر تر یوه حده د ګرانیټ په څېر د جزیره‌يي لیندیو او تاو راتاو کمربندونو په راټولېدو سره جوړېږي او تر یوه حده هم په لاندېني قشر کې پاتې کېږي تر څو لیټوسفیري قشر جوړ کړي. په قارو کې د قشر حرکت یا خوځښت ښايي د زلزلې لامل شي، په داسې حال کې چې د سمندر تر تل لاندې یې حرکت بیا د جزر او مدي څپو د رامنځته کېدو لامل کېږي.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7639024.stm|title=Team finds Earth's 'oldest rocks'|date=September 26, 2008|work=[[BBC News]]|access-date=March 27, 2010}}</ref><ref>P. J. Patchett and S. D. Samson, 2003, Ages and Growth of the Continental Crust from Radiogenic Isotopes. In The Crust (ed. R. L. Rudnick) volume 3, pp. 321–348 of Treatise on Geochemistry (eds. H. D. Holland and K. K. Turekian), Elsevier-Pergamon, Oxford {{ISBN|0-08-043751-6}}</ref>{{sfn|Taylor|McLennan|1996}} == سرچينې == ouo0fnj2qj7fuky2ljwjkhtw4bmdq3l 0 63855 284827 2022-08-24T15:39:21Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki مکسیکو ښار: مکسیکوښار د مکسیکو پلازمینه او دمکسیکو له خورا ستروښارونو او د شمالي امریکا له خوراګڼ نفوسه ښارونو څخه دی. دا هیواد د۳۲ فدرالي بنسټونو څخه یو بنسټ بلل کیږي. دمکسیکو ښار دنړۍ له خورا مهمو فرهنګي اومالي مرکزونو څخه شمیرل کیږي. دمکسیکو ښارد مکسیکو ددرې د پلاتیو په لوړو کې  له بحر څخه د ۲۲۴۰ متره ( ۷۳۵۰ فوټو) په ارتفاع کې موقعیت لري. دا ښار په ۱۶ ښاري قصبو ویشل شوی دي چې وروسته هره قصبه په حوزو باندې ویشل کیږي.  <ref>"México" in ''[[Diccionario panhispánico de dudas]]'' by [[Royal Spanish Academy]] and [[Association of Academies of the Spanish Language]], Madrid: Santillana. 2005. ISBN 978-8-429-40623-8.</ref><ref>In isolation, ''de'' is pronounced {{IPA-es|de|}}.</ref><ref>{{cite web |title=Artículo 44 |url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos/44.pdf |access-date=14 May 2010 |publisher=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/jan/29/mexico-city-name-change-federal-district-df|title=Mexico City officially changes its name to – Mexico City|first=David|last=Agren|date=29 January 2016|newspaper=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{cite web |year=2008 |title=The 2008 Global Cities Index |url=https://foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100110131155/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |archive-date=10 January 2010 |access-date=27 December 2009 |work=Foreign Policy}}</ref> په کال ۲۰۲۰ کې د دې ښار نفوس ۹۲۰۹۹۴۴ او مساحت یې ۱۴۹۵ کیلومتره مربع ( ۵۷۷ مایل مربع) آڼکل شوي دی. د فدرالي اومرکزي حکومتونو د څرګندونو له مخې، دلوی مکسیکو ښار نفوس ۲۱۸۰۴۵۱۵ دی چې په نړۍ کې شيږمه لوړه درجه ګڼ میشته پلازمینه، د ساوپاولو  برازیل وروسته په شمالي نیمه کره کې دوهمه درجه ‌ډیره ښاري سیمه درلودونکی ښار اوپه نړۍ کې ترټولو ښارونو لوی ښار دي چې د هسپانوي ژبې ‌ډیر ویونکي لري. دمکسیکو ښار دمکسیکو هیواد ۱۵.۸ سلنه  داخلي ناخالص عواید  او د هیواد د ښاري سیمو د ناخالصو عوایدو ۲۲ سلنه برابروي . که مکسیکو ښار یو خپلواک هیواد وای، نو لاتینه امریکا کې به پنځم ستر اقتصادي هیواد بلل شوای وه. <ref>{{cite book|first1=Brian W.|last1=Blouet|first2=Olwyn M.|last2=Blouet|title=OECD Reviews of Regional Innovation OECD Reviews of Regional Innovation: 15 Mexican States 2009|publisher=OECD Publishing|year=2009|pages=418, 299|isbn=978-92-64-06012-8}}</ref><ref>{{cite magazine|last=Parish Flannery|first=Nathaniel|title=Mexico City Is Focusing on Tech Sector Development|url=https://www.forbes.com/sites/nathanielparishflannery/2013/12/23/mexico-city-is-focusing-on-tech-sector-development/|magazine=[[Forbes]]|access-date=27 December 2013}}</ref><ref name="GDP">{{cite web |title=Mexico City GDP as compared with national GDP |url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100426013125/http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/ |archive-date=26 April 2010 |access-date=19 August 2010}}</ref><ref>[http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 Global MetroMonitor | Brookings Institution] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130605135349/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3|date=5 June 2013}}. Brookings.edu. Retrieved on 12 April 2014.</ref><ref>{{cite web |author=United Nations |year=2019 |title=World Urbanization Prospects 2018 |url=https://population.un.org/wup/Publications/Files/WUP2018-Highlights.pdf |archive-url= |archive-date= |access-date=10 October 2021}}</ref> دمکسیکو پلازمینه په امریکا کې له  خورا پخوانۍو پلازمېنو ده او یو له دوو هغو پلازمینو څخه ده چې دبومې خلکو له خوا یې بنسټ ايښول شوی دی. دا ښار په پیل کې د تیکسکوکو د خلیج دیوي ډلې جزیرو په سر د مکسیکا ازتیکا له خوا په کال ۱۳۲۵ زیږدیز کې جوړشو. دا ښار په ۱۵۲۱ زیږدیز کال کې د تینوچتیتلان د محاصرې په مهال تقریبا په بشپړه توګه ویجاړ شو او په پایله کې دهسپانوي ښارجوړولو ستندردونو په بنسټ یو ځل بیا دیزاین او جوړ شو. په ۱۵۲۴ زیږدیز کال کې د مکسیکو ښاروالۍ تاسیس شوه  اود مسکیکو تینوچتیتلان په نامه ونومول شوه چې وروسته په ۱۵۸۵ ز په رسمي توګه کې د سیوداد مکسیکو یا مکسیکو ښار په نامه نومول شو. دمکسیکو ښار د هسپانوي امپراطورۍ  د ډیرې برخې سیاسي، اداري او مرکزوه خو له هسيانیې څخه تر خپلواکۍ اخیستووروسته دا فدرالي حوزه په ۱۸۲۴ زیږدیز کال کې تاسیس شوه. <ref name="UN">{{cite web |author=United Nations |title=Mexico City, Mexico |url=https://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100502045456/http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |archive-date=2 May 2010 |access-date=27 December 2009 |language=es}}</ref><ref name="gobdf">{{cite web |author=Government of the Federal District |title=History of Mexico City |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091219215021/http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |archive-date=19 December 2009 |access-date=27 December 2009 |language=es}}</ref> == سرچينې == 3alaoccapv0932utyfeiu78sepshiol 0 63856 284829 2022-08-24T15:44:40Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki موریس کرنلس اشر (زوکړه: د ۱۸۹۸ زکال د جون ۱۷ مه – مړینه: د ۱۹۷۲ زکال د مارچ ۲۷ مه) د ګرافیک په برخه کې هالنډی هنرمند و چې د ریاضیکي محاسباتو څخه په الهام یې په لرګیو کې حکاکي شوي، ډبرین چاپي او میزوټینټ (mezzotints) اثار جوړ کړل. د نوموړي له هنر سره د پراخې لېوالتیا له شتون سربېره نوموړي ته د هنر په نړۍ آن د هغه په زیږون ځای هالنډ کې د نوموړي د ژوند په ډېره موده کې پام ونشو. هغه پخوانیو هنرونو ته د کتنې له نندارتون څخه وړاندې ۷۰ کلن شوی و چې له دغه نندارتون وروسته د ټولو پام ورته راوګرځېد  او له امله یې د ۲۱ مې پېړۍ پر مهال د نړۍ په ټولو نندارتونونو کې ستاینه وشوه. د هغه په اثارو کې یو شمېر ریاضیکي عملیات له دې ډلې غیرممکن اشیا، د لایتناهي څېړنه، انعکاس، تقارن، پرسپکټیو (ژرفنمايي)، لنډ او ستوري ډوله څو بعدي، هایپربولیک هندسه او تسلسل شاملېدل. په داسې حال کې چې اشر باورمن و چې هغه هېڅ ریاضیکي وړتیا نه لري خو له یو شمېر ریاضي پوهانو لکه جورج پولیا، راجر پنروز، هارولډ کوکسټر او بلورنګار فردریش هاګ سره یې اړیکه لرله او خپلې څېړنې یې هم د تسلسل په برخه کې ترسره کړې وې. هغه د خپل کار په لومړیو کې له طبیعت څخه الهام واخیست او د حشراتو، مناظرو او په ډبرو کې د راشنه کېدونکو ګلانو په څېر د بوټو اړوند یې څېړنې ترسره کړې او له ټولو هغو څخه یې د خپلو هنري اثرونو په جزیاتو کې ګټنه وکړه. هغه ایټالیا او هسپانیا ته سفرونه وکړل؛ د الحمرا او د قرطبه جومات ودانۍ، ښاري منظرې، معماري او کاشي کاري یې ترسیم کړه او ورسره په خوا کې یې د هغو له ریاضیکي جوړښتونو سره لیوالتیا پیدا کړه. د اشر هنر د ساینس پوهانو او ریاضي پوهانو له خوا او همدارنګه په عامه کلتور کې په ښه توګه وپېژندل شو؛ په ځانګړې توګه هغه مهال چې مارټین ګارډنر د ۱۹۶۶ زکال په اپرېل میاشت کې د امریکا د علمي مجلې د ریاضیکي لوبې په کالم کې هغه نندارې ته وړاندې کړل. د هغه آثار د بېلابېلو فني مقالو سربېره د ګڼ شمېر کتابونو په مخ پاڼو او البومونو کې کارول شوي. نوموړی په ۱۹۷۹ زکال کې د داګلاس هافستادر د خپاره شوي کتاب ''ګودل، اشر، باخ'' یو له اصلي الهام بخښونکو څخه و چې د پولیتزر جایزه یې وګټله. == لومړنی ژوند == موریس کرنلس اشر د ۱۸۹۸ زکال د جون په اوولسمه د هالنډ د فریسلنډ ایالت د لیووارډن سیمې په هغه کور کې وزېږېد چې نن ورځ د شهزاده هوف د سرامیکو د موزیم برخه جوړوي. نوموړی د ساختماني انجینر جورج آرنولډ اشر او د هغه د دویمې ښځې سارا ګلیچمن زوی و. په ۱۹۰۳ زکال کې د هغوی کورنۍ ارنهم ته کډه وکړه، چېرې چې نوموړی تر ۱۹۱۸ زکال پورې ابتدايي او متوسطه ښوونځي ته ولاړ. نوموړی چې په خپله کورنۍ او د ملګرو ترمنځ په «مائوک» پېژندل کېده په ماشومتوب کې ناروغ و او په اووه کلنۍ کې ځانګړي ښوونځي ته ولېږل شو؛ خو هلته په دویم ټولګي کې پاتې راغی. په داسې حال کې چې هغه په طراحۍ کې مهارت درلود خو نمرې یې په بشپړ ډول ډېرې کمې وه. له دې وروسته هغه تر دیارلس کلنۍ پورې د نجارۍ او پیانو زده کولو ته مخه کړه. <ref name="Chronology">{{cite web |title=Chronology |url=http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915212225/http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |archive-date=15 September 2015 |access-date=1 November 2015 |website=World of Escher}}</ref><ref name="Paleis">{{cite web |title=About M.C. Escher |url=http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160127100208/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |archive-date=27 January 2016 |access-date=11 February 2016 |publisher=Escher in het Paleis}}</ref><ref name="sundial">{{cite book|last=Bryden|first=Barbara E.|title=Sundial: Theoretical Relationships Between Psychological Type, Talent, And Disease|publisher=Center for Applications of Psychological Type|location=Gainesville, Fla|isbn=978-0-935652-46-8|year=2005}}</ref> په ۱۹۱۸ زکال کې هغه د دلفت په نامه تخنیکي کالج ته ولاړ. له ۱۹۱۹ زکال څخه تر ۱۹۲۲ زکال پورې اشر د هارلم د معمارۍ او تزئیني هنرونو ښوونځي ته ولاړ او هلته یې د لرګینو نقاشیو طراحي او جوړول زده کړل. هغه د لنډ مهال لپاره معماري ولوستله خو په ډېری نورو مضامینو کې پاتې راغی (تر ډېره هم د دوامداره پوستي عفونت له امله) همدا و چې تزئیني هنرونو ته یې مخه کړه او د ګرافیک جوړونکي ساموئل جسورون د مسکیتا تر نظر لاندې یې زده کړې وکړې. <ref name="Locher 1974 5">Locher, 1974. p. 5</ref> == څېړنیز سفرونه == په ۱۹۲۲ زکال کې چې د اشر د ژوندانه تر ټولو مهم کال و، ایټالیا ته یې په کې سفر وکړ او له فلورانس، سن جیمینیانو، ولترا، سیه نا او راولو څخه یې لیدنه وکړه. همدغه کال هسپانیا ته هم ولاړ او هلته یې له مادرید، تولدو او ګرانادا څخه لیدنه ترسره کړه. هغه د ایټالیا د لرې پرتو سیمو د مناظرو او په ګراناډا کې د الحمرا د څوارلسمې پېړۍ له موریش معمارۍ څخه اغېزمن شوی و. <ref>{{cite book|last=Roza|first=Greg|title=An Optical Artist: Exploring Patterns and Symmetry|year=2005|publisher=Rosen Classroom|isbn=978-1-4042-5117-5|page=20}}</ref><ref>{{cite book|last=Monroe|first=J. T.|title=Hispano-Arabic Poetry: A Student Anthology|url=https://books.google.com/books?id=3ZzXksIVQuYC&pg=PA65|year=2004|publisher=Gorgias Press LLC|isbn=978-1-59333-115-3|page=65}}</ref><ref name="Chronology2">{{cite web |title=Chronology |url=http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915212225/http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |archive-date=15 September 2015 |access-date=1 November 2015 |website=World of Escher}}</ref> اشر ایټالیا ته راوګرځېد او له ۱۹۲۳ زکال څخه تر ۱۹۲۵ زکال پورې یې په روم کې ژوند وکړ. هغه مهال چې په ایټالیا کې و د جټا اومیکر په نامه یې له یوې سویسۍ ښځې سره ولیدل چې هغه هم د ده غوندې له ایټالیا څخه مجذوبه شوې وه. دوی دواړو په ۱۹۲۴ زکال کې واده وکړ. دغه جوړه په روم کې استوګن شوه چېرې چې د هغوی لومړی ماشوم جورج آرنالډو اشر وزېږېد؛ چې د خپل پلار نوم یې ورباندې کېښود. اشر او جټا وروسته د آرتور او جان په نامه دوه نور زامن هم لرل. <ref name="Paleis2">{{cite web |title=About M.C. Escher |url=http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160127100208/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |archive-date=27 January 2016 |access-date=11 February 2016 |publisher=Escher in het Paleis}}</ref> نوموړي چې په مکرر ډول سفرونه کول د نورو ځایونو په ګډون یې په ۱۹۲۶ زکال کې له ویټربو، په ۱۹۲۷ زکال کې له آبروزي، په ۱۹۲۹ او ۱۹۳۳ زکال کې له کرس ټاپو، په ۱۹۳۰ زکال کې له کالابریا، په ۱۹۳۱ او ۱۹۳۴ زکال کې له آمالفي ساحل او په ۱۹۳۲ او ۱۹۳۵ زکال کې له ګارګانو او سیسلي څخه لیدنه وکړه چې د دغو ځایونو مناظر د هغه په هنري آثارو کې څرګند دي. د ۱۹۳۹ زکال په مۍ او جون میاشت کې اشر هسپانیا ته راوګرځېد او الحمرا ته بیاځلي ولاړ چې هلته یې د هغو د موزاییکي ډولونو څخه د نقشو د طراحۍ په موخه څو ورځې تېرې کړې. همدلته و چې نوموړی د وسواس تر کچې پورې د هغو د موزایک کارۍ مجذوب شو لکه څه ډول یې چې خپله ویلي: <ref name="Locher 1974 52">Locher, 1974. p. 5</ref><blockquote>دا د یو فوق العاده جذب کوونکي فعالیت په توګه پاتې شوي، چې زه د هغو سره په واقعي لېوالتیا معتاد شوی یم او ځینې مهال په ډېرې سختۍ سره کولای شم هغه هېر کړم. <ref name="StAndrews">{{cite web |last1=O'Connor |first1=J. J. |last2=Robertson |first2=E. F. |date=May 2000 |title=Maurits Cornelius Escher |url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Escher.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925235220/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Escher.html |archive-date=25 September 2015 |access-date=2 November 2015 |website=Biographies |publisher=University of St Andrews}} which cites {{cite news|author=Strauss, S.|title=M C Escher|work=The Globe and Mail|date=9 May 1996}}</ref></blockquote>هغه طراحۍ چې نوموړي په الحمرا کې جوړې کړې له دغه مهال څخه وروسته د هغه د کار بنسټ و. نوموړي همدارنګه د مزکیتا یا د قرطبې د جامع جومات په معمارۍ څېړنه وکړه. دا د هغه د اوږده څېړنیز سفر وروستی ځای و؛ همدا و چې له ۱۹۳۷ زکال وروسته د هغه هنري اثار د دې پر ځای چې په صحنه کې یې جوړ کړي د هغه په هنري سټودیو کې جوړېدل. په دې ترتیب سره د هغه هنر د مشاهده کولو پر ځای په هغو واقعي جزیاتو باندې د ټینګار کولو اړخ ته واوښتل چې په طبیعت او معمارۍ کې یې لیدلي و او همدارنګه د هندسي تحلیل او بصري تخیل په محصولاتو واوښتل. له دې سره آن د هغه لومړنۍ چارې هم د فضا له ماهیت، غیر معمولو اشیاو، پرسپکټیو او نورو متعددو لیدلورو سره د هغه د لېوالتیا څرګندويي کوي. <ref name="StAndrews" /> == وروستی ژوند == په ۱۹۳۵ زکال کې د موسولیني د واکمنۍ پر مهال د ایټالیا سیاسي فضا د اشر لپاره د منلو وړ نه وه. هغه له سیاست سره هېڅ لېوالتیا نه لرله او د خپلو مفاهیمو له بیان پرته چې هغو هم د ځانګړو رسنیو له لارې پرته یې امکان نه درلود په نورو مسایلو کې یې ځان نه ښکېل کاوه، خو له تعصب او ځان ښکاره کولو څخه بېزاره و. هغه مهال چې مشر زوی یې، جورج په ۹ کلنۍ کې اړ شو په ښوونځي کې بالیلا یونیفورم واغوندي ایټالیا یې پرېښوده او د سویس Château-d'Œx سیمې ته کډه شو، چېرې چې د دوه کلونو لپاره هلته پاتې شو. <ref>Ernst, Bruno, '' The Magic Mirror of M.C. Escher'', [[Taschen]], 1978; p. 15</ref> اشر چې د ایټالیا مناظرو مجذوب کړی و په بشپړ ډول په سوئیس کې ناخوښه و. همدا و چې په ۱۹۳۷ زکال کې یې د بلجیم د بروکسل ښار اوکل سیمې ته کډه وکړه. دویمې نړیوالې جګړې هغه اړ کړ د ۱۹۴۱ زکال په جنوري کې له دغه ځایه هم کډه وکړي؛ دا ځل نوموړی د هالنډ بارن ته ولاړ چېرې یې چې تر ۱۹۷۰ زکال پورې ژوند کړی و. د اشر ډېری پېژندل شوي اثار هم دغې دورې ته اړوند دي. د هالنډ مرطوبه، سړه او ځینې مهال وریځ لرونکې هوا اشر ته د دې زمینه برابروله څو هغه پر خپل کار تمرکز وکړي. له ۱۹۵۳ زکال وروسته اشر په پراخه کچه وینا کولو ته مخه کړه. په ۱۹۶۲ زکال کې په شمالي امریکا کې د هغه یو لړ په پام کې نیول شوې ویناوې د نوموړي د ناروغ کېدو له امله لغو شوې او هغه د یو مهال لپاره د هنري آثارو جوړول ودرول. خو د هغه د دغو ویناوو متون او انځورونه وروسته د Escher on Escher کتاب د برخې په توګه خپاره شول. <ref name="hathaway1972">{{cite web |last=Hathaway |first=Dale K. |date=17 November 2015 |title=Maurits Cornelis Escher (1898–1972) |url=http://web.olivet.edu/~hathaway/Escher_s.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160412192732/http://web.olivet.edu/~hathaway/Escher_s.html |archive-date=12 April 2016 |access-date=31 March 2016 |publisher=Olivet Nazarene University}}</ref><ref>{{cite book|author=Escher, M. C.|title=Escher on Escher: Exploring the Infinite|date=1989|publisher=Harry N. Abrams|isbn=978-0-8109-2414-7}}</ref><ref>{{cite web |title=Timeline |url=https://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher/timeline/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170915054022/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher/timeline/?lang=en |archive-date=15 September 2017 |access-date=14 March 2018 |website=Escher in het Paleis}}</ref> == سرچينې == 2lyjh9ivfmeu9ki24wljo23vbish80d 284835 284829 2022-08-24T16:30:46Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}موریس کرنلس اشر (زوکړه: د ۱۸۹۸ زکال د جون ۱۷ مه – مړینه: د ۱۹۷۲ زکال د مارچ ۲۷ مه) د ګرافیک په برخه کې هالنډی هنرمند و چې د ریاضیکي محاسباتو څخه په الهام یې په لرګیو کې حکاکي شوي، ډبرین چاپي او میزوټینټ (mezzotints) اثار جوړ کړل. د نوموړي له هنر سره د پراخې لېوالتیا له شتون سربېره نوموړي ته د هنر په نړۍ آن د هغه په زیږون ځای هالنډ کې د نوموړي د ژوند په ډېره موده کې پام ونشو. هغه پخوانیو هنرونو ته د کتنې له نندارتون څخه وړاندې ۷۰ کلن شوی و چې له دغه نندارتون وروسته د ټولو پام ورته راوګرځېد  او له امله یې د ۲۱ مې پېړۍ پر مهال د نړۍ په ټولو نندارتونونو کې ستاینه وشوه. د هغه په اثارو کې یو شمېر ریاضیکي عملیات له دې ډلې غیرممکن اشیا، د لایتناهي څېړنه، انعکاس، تقارن، پرسپکټیو (ژرفنمايي)، لنډ او ستوري ډوله څو بعدي، هایپربولیک هندسه او تسلسل شاملېدل. په داسې حال کې چې اشر باورمن و چې هغه هېڅ ریاضیکي وړتیا نه لري خو له یو شمېر ریاضي پوهانو لکه جورج پولیا، راجر پنروز، هارولډ کوکسټر او بلورنګار فردریش هاګ سره یې اړیکه لرله او خپلې څېړنې یې هم د تسلسل په برخه کې ترسره کړې وې. هغه د خپل کار په لومړیو کې له طبیعت څخه الهام واخیست او د حشراتو، مناظرو او په ډبرو کې د راشنه کېدونکو ګلانو په څېر د بوټو اړوند یې څېړنې ترسره کړې او له ټولو هغو څخه یې د خپلو هنري اثرونو په جزیاتو کې ګټنه وکړه. هغه ایټالیا او هسپانیا ته سفرونه وکړل؛ د الحمرا او د قرطبه جومات ودانۍ، ښاري منظرې، معماري او کاشي کاري یې ترسیم کړه او ورسره په خوا کې یې د هغو له ریاضیکي جوړښتونو سره لیوالتیا پیدا کړه. د اشر هنر د ساینس پوهانو او ریاضي پوهانو له خوا او همدارنګه په عامه کلتور کې په ښه توګه وپېژندل شو؛ په ځانګړې توګه هغه مهال چې مارټین ګارډنر د ۱۹۶۶ زکال په اپرېل میاشت کې د امریکا د علمي مجلې د ریاضیکي لوبې په کالم کې هغه نندارې ته وړاندې کړل. د هغه آثار د بېلابېلو فني مقالو سربېره د ګڼ شمېر کتابونو په مخ پاڼو او البومونو کې کارول شوي. نوموړی په ۱۹۷۹ زکال کې د داګلاس هافستادر د خپاره شوي کتاب ''ګودل، اشر، باخ'' یو له اصلي الهام بخښونکو څخه و چې د پولیتزر جایزه یې وګټله. == لومړنی ژوند == موریس کرنلس اشر د ۱۸۹۸ زکال د جون په اوولسمه د هالنډ د فریسلنډ ایالت د لیووارډن سیمې په هغه کور کې وزېږېد چې نن ورځ د شهزاده هوف د سرامیکو د موزیم برخه جوړوي. نوموړی د ساختماني انجینر جورج آرنولډ اشر او د هغه د دویمې ښځې سارا ګلیچمن زوی و. په ۱۹۰۳ زکال کې د هغوی کورنۍ ارنهم ته کډه وکړه، چېرې چې نوموړی تر ۱۹۱۸ زکال پورې ابتدايي او متوسطه ښوونځي ته ولاړ. نوموړی چې په خپله کورنۍ او د ملګرو ترمنځ په «مائوک» پېژندل کېده په ماشومتوب کې ناروغ و او په اووه کلنۍ کې ځانګړي ښوونځي ته ولېږل شو؛ خو هلته په دویم ټولګي کې پاتې راغی. په داسې حال کې چې هغه په طراحۍ کې مهارت درلود خو نمرې یې په بشپړ ډول ډېرې کمې وه. له دې وروسته هغه تر دیارلس کلنۍ پورې د نجارۍ او پیانو زده کولو ته مخه کړه. <ref name="Chronology">{{cite web |title=Chronology |url=http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915212225/http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |archive-date=15 September 2015 |access-date=1 November 2015 |website=World of Escher}}</ref><ref name="Paleis">{{cite web |title=About M.C. Escher |url=http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160127100208/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |archive-date=27 January 2016 |access-date=11 February 2016 |publisher=Escher in het Paleis}}</ref><ref name="sundial">{{cite book|last=Bryden|first=Barbara E.|title=Sundial: Theoretical Relationships Between Psychological Type, Talent, And Disease|publisher=Center for Applications of Psychological Type|location=Gainesville, Fla|isbn=978-0-935652-46-8|year=2005}}</ref> په ۱۹۱۸ زکال کې هغه د دلفت په نامه تخنیکي کالج ته ولاړ. له ۱۹۱۹ زکال څخه تر ۱۹۲۲ زکال پورې اشر د هارلم د معمارۍ او تزئیني هنرونو ښوونځي ته ولاړ او هلته یې د لرګینو نقاشیو طراحي او جوړول زده کړل. هغه د لنډ مهال لپاره معماري ولوستله خو په ډېری نورو مضامینو کې پاتې راغی (تر ډېره هم د دوامداره پوستي عفونت له امله) همدا و چې تزئیني هنرونو ته یې مخه کړه او د ګرافیک جوړونکي ساموئل جسورون د مسکیتا تر نظر لاندې یې زده کړې وکړې. <ref name="Locher 1974 5">Locher, 1974. p. 5</ref> == څېړنیز سفرونه == په ۱۹۲۲ زکال کې چې د اشر د ژوندانه تر ټولو مهم کال و، ایټالیا ته یې په کې سفر وکړ او له فلورانس، سن جیمینیانو، ولترا، سیه نا او راولو څخه یې لیدنه وکړه. همدغه کال هسپانیا ته هم ولاړ او هلته یې له مادرید، تولدو او ګرانادا څخه لیدنه ترسره کړه. هغه د ایټالیا د لرې پرتو سیمو د مناظرو او په ګراناډا کې د الحمرا د څوارلسمې پېړۍ له موریش معمارۍ څخه اغېزمن شوی و. <ref>{{cite book|last=Roza|first=Greg|title=An Optical Artist: Exploring Patterns and Symmetry|year=2005|publisher=Rosen Classroom|isbn=978-1-4042-5117-5|page=20}}</ref><ref>{{cite book|last=Monroe|first=J. T.|title=Hispano-Arabic Poetry: A Student Anthology|url=https://books.google.com/books?id=3ZzXksIVQuYC&pg=PA65|year=2004|publisher=Gorgias Press LLC|isbn=978-1-59333-115-3|page=65}}</ref><ref name="Chronology2">{{cite web |title=Chronology |url=http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915212225/http://www.worldofescher.com/reading/cronbib1.html |archive-date=15 September 2015 |access-date=1 November 2015 |website=World of Escher}}</ref> اشر ایټالیا ته راوګرځېد او له ۱۹۲۳ زکال څخه تر ۱۹۲۵ زکال پورې یې په روم کې ژوند وکړ. هغه مهال چې په ایټالیا کې و د جټا اومیکر په نامه یې له یوې سویسۍ ښځې سره ولیدل چې هغه هم د ده غوندې له ایټالیا څخه مجذوبه شوې وه. دوی دواړو په ۱۹۲۴ زکال کې واده وکړ. دغه جوړه په روم کې استوګن شوه چېرې چې د هغوی لومړی ماشوم جورج آرنالډو اشر وزېږېد؛ چې د خپل پلار نوم یې ورباندې کېښود. اشر او جټا وروسته د آرتور او جان په نامه دوه نور زامن هم لرل. <ref name="Paleis2">{{cite web |title=About M.C. Escher |url=http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160127100208/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher-in-het-paleis/about-mc-escher/?lang=en |archive-date=27 January 2016 |access-date=11 February 2016 |publisher=Escher in het Paleis}}</ref> نوموړي چې په مکرر ډول سفرونه کول د نورو ځایونو په ګډون یې په ۱۹۲۶ زکال کې له ویټربو، په ۱۹۲۷ زکال کې له آبروزي، په ۱۹۲۹ او ۱۹۳۳ زکال کې له کرس ټاپو، په ۱۹۳۰ زکال کې له کالابریا، په ۱۹۳۱ او ۱۹۳۴ زکال کې له آمالفي ساحل او په ۱۹۳۲ او ۱۹۳۵ زکال کې له ګارګانو او سیسلي څخه لیدنه وکړه چې د دغو ځایونو مناظر د هغه په هنري آثارو کې څرګند دي. د ۱۹۳۹ زکال په مۍ او جون میاشت کې اشر هسپانیا ته راوګرځېد او الحمرا ته بیاځلي ولاړ چې هلته یې د هغو د موزاییکي ډولونو څخه د نقشو د طراحۍ په موخه څو ورځې تېرې کړې. همدلته و چې نوموړی د وسواس تر کچې پورې د هغو د موزایک کارۍ مجذوب شو لکه څه ډول یې چې خپله ویلي: <ref name="Locher 1974 52">Locher, 1974. p. 5</ref><blockquote>دا د یو فوق العاده جذب کوونکي فعالیت په توګه پاتې شوي، چې زه د هغو سره په واقعي لېوالتیا معتاد شوی یم او ځینې مهال په ډېرې سختۍ سره کولای شم هغه هېر کړم. <ref name="StAndrews">{{cite web |last1=O'Connor |first1=J. J. |last2=Robertson |first2=E. F. |date=May 2000 |title=Maurits Cornelius Escher |url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Escher.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925235220/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Escher.html |archive-date=25 September 2015 |access-date=2 November 2015 |website=Biographies |publisher=University of St Andrews}} which cites {{cite news|author=Strauss, S.|title=M C Escher|work=The Globe and Mail|date=9 May 1996}}</ref></blockquote>هغه طراحۍ چې نوموړي په الحمرا کې جوړې کړې له دغه مهال څخه وروسته د هغه د کار بنسټ و. نوموړي همدارنګه د مزکیتا یا د قرطبې د جامع جومات په معمارۍ څېړنه وکړه. دا د هغه د اوږده څېړنیز سفر وروستی ځای و؛ همدا و چې له ۱۹۳۷ زکال وروسته د هغه هنري اثار د دې پر ځای چې په صحنه کې یې جوړ کړي د هغه په هنري سټودیو کې جوړېدل. په دې ترتیب سره د هغه هنر د مشاهده کولو پر ځای په هغو واقعي جزیاتو باندې د ټینګار کولو اړخ ته واوښتل چې په طبیعت او معمارۍ کې یې لیدلي و او همدارنګه د هندسي تحلیل او بصري تخیل په محصولاتو واوښتل. له دې سره آن د هغه لومړنۍ چارې هم د فضا له ماهیت، غیر معمولو اشیاو، پرسپکټیو او نورو متعددو لیدلورو سره د هغه د لېوالتیا څرګندويي کوي. <ref name="StAndrews" /> == وروستی ژوند == په ۱۹۳۵ زکال کې د موسولیني د واکمنۍ پر مهال د ایټالیا سیاسي فضا د اشر لپاره د منلو وړ نه وه. هغه له سیاست سره هېڅ لېوالتیا نه لرله او د خپلو مفاهیمو له بیان پرته چې هغو هم د ځانګړو رسنیو له لارې پرته یې امکان نه درلود په نورو مسایلو کې یې ځان نه ښکېل کاوه، خو له تعصب او ځان ښکاره کولو څخه بېزاره و. هغه مهال چې مشر زوی یې، جورج په ۹ کلنۍ کې اړ شو په ښوونځي کې بالیلا یونیفورم واغوندي ایټالیا یې پرېښوده او د سویس Château-d'Œx سیمې ته کډه شو، چېرې چې د دوه کلونو لپاره هلته پاتې شو. <ref>Ernst, Bruno, '' The Magic Mirror of M.C. Escher'', [[Taschen]], 1978; p. 15</ref> اشر چې د ایټالیا مناظرو مجذوب کړی و په بشپړ ډول په سوئیس کې ناخوښه و. همدا و چې په ۱۹۳۷ زکال کې یې د بلجیم د بروکسل ښار اوکل سیمې ته کډه وکړه. دویمې نړیوالې جګړې هغه اړ کړ د ۱۹۴۱ زکال په جنوري کې له دغه ځایه هم کډه وکړي؛ دا ځل نوموړی د هالنډ بارن ته ولاړ چېرې یې چې تر ۱۹۷۰ زکال پورې ژوند کړی و. د اشر ډېری پېژندل شوي اثار هم دغې دورې ته اړوند دي. د هالنډ مرطوبه، سړه او ځینې مهال وریځ لرونکې هوا اشر ته د دې زمینه برابروله څو هغه پر خپل کار تمرکز وکړي. له ۱۹۵۳ زکال وروسته اشر په پراخه کچه وینا کولو ته مخه کړه. په ۱۹۶۲ زکال کې په شمالي امریکا کې د هغه یو لړ په پام کې نیول شوې ویناوې د نوموړي د ناروغ کېدو له امله لغو شوې او هغه د یو مهال لپاره د هنري آثارو جوړول ودرول. خو د هغه د دغو ویناوو متون او انځورونه وروسته د Escher on Escher کتاب د برخې په توګه خپاره شول. <ref name="hathaway1972">{{cite web |last=Hathaway |first=Dale K. |date=17 November 2015 |title=Maurits Cornelis Escher (1898–1972) |url=http://web.olivet.edu/~hathaway/Escher_s.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160412192732/http://web.olivet.edu/~hathaway/Escher_s.html |archive-date=12 April 2016 |access-date=31 March 2016 |publisher=Olivet Nazarene University}}</ref><ref>{{cite book|author=Escher, M. C.|title=Escher on Escher: Exploring the Infinite|date=1989|publisher=Harry N. Abrams|isbn=978-0-8109-2414-7}}</ref><ref>{{cite web |title=Timeline |url=https://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher/timeline/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170915054022/http://www.escherinhetpaleis.nl/about-escher/timeline/?lang=en |archive-date=15 September 2017 |access-date=14 March 2018 |website=Escher in het Paleis}}</ref> == سرچينې == q7u1uh5av1b6z3l5zcpi73ldbsi3kts 0 63857 284830 2022-08-24T15:47:27Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د امریکا د متحده ایالاتو کلتور په خپل اصل کې لوېدیځې او اروپایي رېښې لري، چې لا تر اوسه پکې د اسیایي-امریکايي، افریقایي- امریکایي، لاتیني امریکایي او ځایي امریکایي وګړو او د هغوی د کلتورونو اغېزې شاملې دي. متحده ایالات خپلې جلا ټولنیزې او کلتوري ځانګړتیاوې لري، لکه لهجه، موسیقي، هنرونه، ټولنیز عادتونه، خواړه او فلکلور. متحده ایالات د خپل تاریخ په اوږدو کې دې هېواد ته په لوړې پیمانې سره د اروپایي مهاجرتونو، د خپلو اصلي سلګونو قومونو او کلتورونو، او د افریقايي-امریکايي غلامۍ  له امله کومه چې د اړوندو غلامانو په ازادۍ تمامه شوه، له توکمیز پلوه متنوع دي. د امریکا متحده ایالات یو انګرېزي ژبی هېواد دی چې قانوني سېستم یې له عرفي انګلو قانون (Anglo common law) څخه راویستل شوی دی.<ref>{{Cite book|last=Galloway|first=Joseph|url=http://archive.org/details/cihm_20596|title=Cool thoughts on the consequences to Great Britain of American independence [microform] : on the expence [sic] of Great Britain in the settlement and defence of the American colonies; on the value and importance of the American colonies and the West Indies to the British Empire|date=1780|publisher=London : Printed for J. Wilkie ...|others=Canadiana.org|isbn=978-0-665-20596-5}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Hall|first1=Ford W.|title=The Common Law: An Account of Its Reception in the United States|journal=Vanderbilt Law Review|date=1950|volume=4|page=791}}</ref> == رېښې، پراختیا، او خورېدل == د متحده ایالاتو اروپایي رېښې په مستعمره شوې شمالي امریکا کې د برتانوي او هسپانوي واکمنۍ پر مهال له انګرېزانو او هسپانوي اوسېدونکو څخه سرچینه اخلي. په ۱۷مه زېږدیزه پېړۍ کې په برتانوي ټاپو ګانو کې د انګیسي توکمه خلکو بېلابېلې ډلې د نورو خلکو بالعکس غوڅ توکمیز اکثریت وې ( په ۱۷۰۰ز کال کې د مستعمرو نفوس ۲۵۰۰۰۰ و) او د ټول ۳.۹ میلونه نفوس ٪۴۷.۹ سلنه یې جوړاوه.  د ۱۷۹۰ز کال د شمېرنو په اساس د نوموړي نفوس له منځه ٪۶۰ یې سپین پوستو تشکیلاوه ( چې له دې جملې څخه ٪۳.۵ وېلش،  ٪۸.۵ یې ایرلنډي سکاچان، ٪۴.۳ سکاټان، ٪۴.۷ ایرلنډیان، ٪۷.۲ جرمنیان، ٪۲.۷ هالنډیان، ٪۱.۷ فرانسویان او ٪۲ سویډنیان وو). انګلیسي توکمیزې ډلې په هغې لویو کلتوري او ټولنیزو انګېزو او لیدلورو کې ونډه درلوده کومې چې وروسته په امریکایي شخصیت بدلې شوې. په هره مستعمره کې له مجموعي نفوس څخه  په پنسلوانیا کې له ٪۳۰ نیولې په ماساچوست کې تر ٪۸۵ پورې اوسېدل. له ۱۷۲۰مې زیږدیزې لسیزې څخه تر ۱۷۷۵ز کال پورې د غیر انګلیسي مهاجر جمیعت لوی شمېر لکه جرمنیانو (۱۰۰۰۰۰ یا ډېرو)، سکاچ ایرلنډیانو (۲۵۰۰۰۰)، د انګلیسي کلتور رېښه بډایه کړه او بڼې ته یې تغیر ورکړ. مذهبي لیدلوری د پروتستانت عیسویت ځینې نسخې وې (چې د نفوس ٪۱.۶ انګرېز، جرمني او ایرلنډي کاتولیکان وو). <ref>The American Revolution, Colin Bonwick, 1991, p.&nbsp;254</ref><ref>Becoming America, Jon Butler, 2000, pp.&nbsp;9–11</ref><ref>The Encyclopedia of Colonial and Revolutionary America, Ed. John Mack Faragher, 1990, pp.&nbsp;200–202</ref> جېفرسني دېموکراسي یو بنسټیز امریکایي کلتوري نوښت و، کوم چې تر اوسه پورې د دې هېواد د هویت یوه اساسي برخه ده. د جېفرسن  ''د وېرجینیا ایالت په اړه یادښتونو'' په نامه کتاب ښایي د یو امریکايي له خوا لومړنی اغېزناک کورنی کلتوري نقد و، او د ځینو مطرحو اروپایانو د هغو نظریو پر وړاندې چې ځایي امریکايي نباتات او ژوي (د انسانانو په شمول) یې کم اصل بلل، لیکل شوی و. <ref name="MJ">[https://books.google.com/books?id=nf22_zMVdqsC&dq "Mr. Jefferson and the giant moose: natural history in early America"], Lee Alan Dugatkin. University of Chicago Press, 2009. {{ISBN|0-226-16914-6}}, {{ISBN|978-0-226-16914-9}}. University of Chicago Press, 2009. Chapter x.</ref> د تاریخي مهاجرتونو په واسطه لویې کلتوري اغېزې راوړل شوې دي، چې نوموړې اغېزې په ځانګړې توګه د هېواد په زیاترو  برخو کې له جرمني څخه، په شمال لوېدیځ کې له ایرلنډ او اېټالیې څخه، او په هاوایي کې له جاپان څخه راوړل شوې دي. د لاتیني امریکا کلتور په ځانګړې توګه په هغو سیمو کې چې پخوا پکې هسپانویان مېشت وو، څرګند دی، په داسې حال کې چې یو څه یې له مهاجرتونو څخه هم اخیستی دی، لکه اسیايي-امریکايي کلتورونه (په ځانګړې توګه په شمال لوېدیځو او د لوېدیځ ساحل په سیمو کې). د کارابین کلتور په زیاتېدونکې بڼه د مهاجرت په واسطه معرفي شوی دی او په زیات شمېر ښاري سیمو کې راڅرګند شوی دی. د غلامۍ له لغوه کېدو راهیسې، کارابین د تر ټولو لومړنیو او لویو تور پوستو مهاجرو ډلو سرچینه، په متحده ایالاتو کې د تور پوستو د جمیعت د ودې د پام وړ سرچینه بلل کېږي او په زده کړو، موسیقۍ، سپورټونو او سرګرمۍ/ساتېرۍ کې یې لویه اغېزه درلودلې ده.<ref name="kirschbaum">{{cite book|last=Kirschbaum|first=Erik|title=The eradication of German culture in the United States, 1917-1918|year=1986|publisher=H.-D. Heinz|isbn=978-3-88099-617-5|page=155|url=https://books.google.com/books?id=JvUMAQAAMAAJ}}</ref><ref name="People's World">{{cite web |last=Fraizer |first=Martin |date=July 8, 2005 |title=Continuity and change in Caribbean immigration |url=http://www.peoplesworld.org/continuity-and-change-in-caribbean-immigration/ |access-date=6 May 2014 |publisher=People's World}}</ref> اصلي کلتور په هغو سیمو کې چې لویه پیمانه توزېع شوی یا بې ځایه شوی نفوس نه لري، پیاوړی دی، چې پکې په دودیزه حکومتولي، او د جایدادونو ګډې ادارې چې اوس په قانوني ډول د سپما د هندي ادارو (Indian reservations) له خوا اداره کېږي، شاملې دي (د سپما لویې ادارې تر ډېره په لوېدیځ کې، په ځانګړې توګه په ارېزونا او سوېلي ډاکوټا کې دي). له اروپایانو سره له اړیکې وروسته د اصلي کلتور برخلیک ډېر زیات بدل شوی دی. د بېلګې په توګه، د متحده ایالاتو په کارابین قلمروونو کې د تاینو کلتور تقریباً نشت شوی دی او د زیاتو امریکایي ژبو په څېر نور په تاینو ژبه خبرې نه کېږي. په پرتلیزه توګه، د هاوايي ژبه او د هاوايي د اصلي اوسېدونکو کلتور په هاوايي کې ژوندي پاتې شوي دي او د متحده ایالاتو له اصلي خاورې څخه د راتلونکو مهاجرینو (چې له ۱۸۹۸ز کال له ادغام څخه مخکې پیل شوي وو) او تر یوې کچې د جاپاني مهاجرینو له هغو سره مخلوط شوي دي. چې نوموړو په ځینې برخو کې لکه د څپو د سپرلۍ او د هاوايي د کمیسونو په څېر له پام وړ صادراتو سره اصلي امریکايي کلتور اغېزمن کړی دی.<ref>{{cite web |title=Most Commonly Spoken Native American/First Nations Languages |url=http://www.native-languages.org/most-us-canada.htm |access-date=October 17, 2017 |website=Native-languages.org}}</ref> د هغو سیمو زیاتره ژبې چې اوس د متحده ایالاتو قلمرو دی له انقراض یا نشت کېدو سره مخ شوې دي،^{[''سرچینې ته اړتیا لري]''}  او د انګرېزانو د اقتصادي او اصلي کلتوري بهیر واکمني په زیاترو ځایونو کې نور ژوندي پاتې شوي کلتورونه تهدیدوي. تر ټولو عمده اصلي ژبې: ساموان، هاوايي، ناواژو، چېروکي، سیوکس، او د اېنوئت ژبو یو طیف شاملوي. ( د پوره فهرست کولو په موخه د امریکاګانو اصلي ژبې ورسره په پاسفیک قلمرو کې چامورو او کارولینایي  وګورئ). ''^{[معتبرې سرچینې ته اړتیا لري]}''   توکمیز ساموایان په امریکایي ساموا کې اکثریت دي؛ چامورو (که څه هم یوه لږکۍ یا اقلیت ژبه ده) لا تر اوسه هم  په ګوام کې تر ټولو لویه توکمیزه ډله ده، او ورسره په څنګ کې رافالواچ  یا کارولینايي ژبې د شمالي ماریانا په ټاپو ګانو کې کوچینۍ اقلیت ژبې دي. امریکایي کلتور دواړه محافظه کار او لېبرال عناصر، ساینسي او مذهبي رقابتونه، سیاسي جوړښتونه، رېسک قبلول او ازاد بیان، ماتریالېستي او اخلاقي عناصر شاملوي. د ځانګړو ثابتو ایدیولوژیکي اصولو (د بېلګې په توګه فرد پالنې، برابرۍ غوښتنې، او په ازادۍ او جمهوري غوښتنې باندې باور) سره سره، امریکایي کلتور خپل جغرافیایي مقیاس او نفوسو ته په کتو سره بېلابېل بیانونه لري.<ref>McDonald, James (2010) ''Interplay:Communication, Memory, and Media in the United States''. Goettingen: Cuvillier, p. 120. {{ISBN|3-86955-322-7}}.</ref> متحده ایالات په دودیز ډول د ویلې کولو د یو لوښي په توګه په نظر کې نیول شوي دي، چې مهاجرینو پکې ونډه درلودلې ده اما په پای کې له امریکایي اصلي کلتور سره یو شان شوي دي. په هر ترتیب، په ۱۹۶۰مه زېږدیزه لسیزه کې په پیل کولو سره تر نن ورځې پورې، دغه هېواد د کلتوري تکثر پالنې او ګوند  پالنې خوا ته میل موندلی دی. د دې هېواد تاریخ، ځانګړو فرعي کلتورونو (که هغه د توکم پر بنسټ دي یا د نورو مشترکاتو لکه ګېتو یا هغه سیمې چې اوسېدونکي یې له یو قوم یا یومذهب څخه وي) په یو شمېر ګاونډیانو باندې غلبه درلودلې ده، یوازې په نسبي ډول له یو لا پراخ کلتور سره ترکیب شوي دي. د امریکایي کلتور وسعت ته په کتو سره، په متحده ایالاتو کې زیات شمېر مدغم شوي اما بې ساري فرعي کلتورونه موجود دي، چې ځینې یې له هېڅ یوې ځانګړې جغرافیې سره تړاو نه لري. په متحده ایالاتو کې د یو وګړي کلتوري تړاو ښايي په عمومي ډول په ټولنیزه طبقه، سیاسي جهت ګیرۍ او زیات شمېر شخصي ځانګړتیاوو لکه دیني مخینې، دندې او د توکمیزې ډلې غړیتوب پوري تړلی وي. <ref name="Dealing with Diversity">{{cite book|last=Adams|first=J.Q.|author2=Pearlie Strother-Adams|year=2001|title=''Dealing with Diversity''|publisher=Kendall/Hunt Publishing Company|location=Chicago, IL|isbn=978-0-7872-8145-8}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-09-30 |title=Center for Politics Partnership Probes the Deep Divides in American Politics and Society |url=https://news.virginia.edu/content/center-politics-partnership-probes-deep-divides-american-politics-and-society |access-date=2021-10-18 |website=UVA Today |language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Red and Blue America intermingle a lot more than you think|url=https://www.washingtonpost.com/politics/2021/10/04/red-blue-america-intermingle-lot-more-than-you-might-think/|url-status=live|newspaper=e.g. [[The Washington Post]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211004214538/https://www.washingtonpost.com/politics/2021/10/04/red-blue-america-intermingle-lot-more-than-you-might-think/|archive-date=October 4, 2021}}</ref><ref>{{cite book|chapter-url=http://usinfo.state.gov/usa/infousa/facts/factover/ch1.htm|title=''One from Many, Portrait of the USA''|publisher=United States Information Agency|last=Clack, George|date=September 1997|chapter=Chapter 1|display-authors=etal|access-date=February 26, 2011|archive-date=November 22, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061122040945/http://usinfo.state.gov/usa/infousa/facts/factover/ch1.htm|url-status=dead}}</ref> == سیمه ییز توپیرونه == د متحده ایالاتو نیمه-نیمه متمایزې کلتوري سیمې نیو انګلنډ، منځنی اتلانتیک، جنوب، منځنی لوېدیځ، سوېل لوېدیځ، او لوېدیځ ـــ داسې یوه سیمه چې نوره هم د ارام سمندر په ایالتونو او په غرنیو ایالتونو باندې وېشل کېدی شي، شامل دي. د قاره یی متحده ایالاتو لوېدیځ ساحل چې له کالیفورنیا، اورېګون، او واشنګټن له ایالت څخه تشکیل شوی دی، ځینې وختونه همداراز ورته چپی ساحل ویل کېږي چې د هغه چپې سیاسي جهت ګیرۍ او ټولنیز لېبرالېزم ته اشاره ده. د متحده ایالاتو سوېل په ټولنیزه توګه خپل محافظه کار ټولنیز پروتستانېزم ته په کتو سره، کوم چې د دغې سیمې یوه د پام وړ برخه ده، ځینې وختونه په غیر رسمي توګه د انجیل کمربند بلل کېږي. هلته په عمومي توګه د ټولو اړوندو فرقو تر منځ په عیسوي کلیسا کې حضور له ملي اوسط څخه لوړ دی. دا سیمه معمولاً له منځني اطلس له کاتولېزم او هندويېزم، په اوتاه او ایداهو کې د مورمون له دهلېز، او د منځني لوېدیځ او لویو سواحلو د نسبتاً سیکولر نوي انګلنډ د پروتستانېزم له اصلي لیکې سره پرتله کېږي. د بې دینه وګړو سلنه په شمال ختیځ او د نوي انګلنډ په وېرمونټ ایالت کې په ٪۳۴ سره د الاباما د انجیل کمربند له ایالت له ٪۶ سره په مقایسې سره تر ټولو لوړه ده.<ref name="gc.cuny.edu">{{cite web |title=American Religious Identification Survey |url=http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm#StateFaith |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709082644/http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm |archive-date=July 9, 2011 |work=gc.cuny.edu}}</ref> == سرچينې == 1fo6htvdal1p5tdrvksrt171su1clog 0 63858 284831 2022-08-24T15:49:32Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki په بیولوژي کې، هومولوژي د اصل او نسب له امله په بېلابېلو ډولونو کې د جېنونو یا جوړښتونو د جوړو ترمنځ ورته والی دی. د هومولوګ جوړښتونو یوه عامه بېلګه د فقاري حیواناتو مخکېني اندامونه دي، چېرته چې د چمګون او مرغانو وزرونه، د پریمیټ لاسونه، د نهنګانو مخکېني بالونه او د فقاري حیواناتو لکه سپیانو او تمساح ګانو مخکېنۍ پښې ټولې د نیکونو څلورپښېز جوړښت څخه اخیستل شوي دي. تکاملي بیولوژي هومولوګ جوړښتونه توضیح کوي چې د بېلابېلو موخو لپاره د ګډ نیکه څخه د بدلونونو په پایله کې سازګار شوي دي. دا اصطلاح د لومړي ځل لپاره په ۱۸۴۳م کال کې د اناټومي پوه ریچارډ اوون لخوا په بیولوژي کې په غیر تکاملي بڼه وکارول شوه. هومولوژي وروسته په ۱۸۵۹م کال کې د چارلز ډاروین په تکاملي نظریه کې توضیح کړل شو، خو مخکې له دې، له ارسطو وروسته لیدل شوې وه، او په ښکاره ډول په ۱۵۵۵م کال کې د پیره بېلون لخوا تجزیه او تحلیل کړل شوې وه. په تکاملي بیولوژي کې، هغه اندامونه چې په جنین کې یې په ورته ډول او له ورته سرچینو څخه وده کړې ده، د بېلګې په توګه د یوه حیوان په متوالي برخو کې د نیکونو له تطبیق څخه، په متوالي ډول هومولوګ دي. د بېلګې په توګه د یوه سل پښیز پښو، د یوه حشرې مکزیلاري پالپ او لابیال پالپ، او د فقاري حیواناتو د ملا په تیر کې اغزي لرونکو راوتنو ته اشاره وکړو. د نر او ښځې تناسلي اعضاوې هومولوګ دي که هغوی دواړه له ورته جنیني نسج څخه وده وکړي، چې په هغه کې د انسانانو په شمول د تی لرونکو تخمدانونه او خصیان شامل دي. د ګډ نسب له مخې د پروټین او DNA ترتیب ترمنځ ترتیبي هومولوژي په ورته ډول تعریف کېږي. د DNA دوه برخې کېدای شي د زېږون پېښې (ارټولوګان) یا یو تکراري پېښې (پارالوګان) له امله یو ګډ نسب ولري. د پروټینونو یا DNA ترمنځ هومولوژي د ترتیب ورته والي له امله رامنځته کېږي. د پام وړ ورته والی پیاوړی شاهد دی چې دوه ترتیبه له یوه ګډ نیکه څخه په متفاوت تکامل سره له یوبل سره په اړیکه کې دي. د ګڼو ترتیبونو سمون د هومولوګ سیمو کشف لپاره کارول کېږي. د حیواناتو په چلند کې هومولوژي د بحث وړ موضوع ده، خو د بېلګې په توګه داسې شواهد شتون لري لکه د تسلط سلسله مراتب په تی لرونکو کې هومولوګي دي. == تاریخ == هومولوژي ته د ارسطو لخوا (له میلاد څخه کابو ۳۵۰ کاله وړاندې) پام شو، او په صراحت سره په ۱۵۵۵م کال کې د پیر بلون لخوا د هغه د مرغانو په کتاب کې تجزیه او تحلیل شوه، چېرته چې هغه په سیسټماټیک ډول د مرغانو او انسانانو سکلېټونه سره پرتله کړل. د ورته والي بڼه په منځنیو پېړیو او لومړنیو مډرنو دورو کې د اوسېدو لوی ځنځیر یوې برخې په توګه تفسیر شوه: په هغه وخت کې د تکاملي بدلون په مانا نه ګڼل کېده. د آلمان طبیعت فلسفې په دود کې، هومولوژي په طبیعت کې د یووالي ښکارولو په توګه په ځانګړې توګه د پام وړ وه. په ۱۷۹۰م کال کې، ګوېټه په خپله «د نباتاتو مټامورفوزس» په توګه خپله مقاله کې د پاڼو شیندلو نظریه بیان کړه او څرګنده یې کړه چې د ګل برخه له پاڼو څخه اخیستل شوی دی. د اندامونو سیریال هومولوژي د ۱۸مې پېړۍ په وروستیو کې توصیف شوه. فرانسوي ژوپوه اټین جیوفروی سینټ هیلایر په ۱۸۱۸م کال کې په خپله انالوګ ټیوري کې («د هومولوګانو نظریه») څرګنده کړه چې د کبانو، خزندګانو، مرغانو او تی لرونکو ترمنځ جوړښتونه ګډ دي. کله چې جیوفروی لا مخته لاړ او غوښتل یې د جورجس کوویر بندونو، لکه فقاري حیواناتو او مولسکانو، ترمنځ ورته والی پیدا کړي، د هغه ادعاګانې په ۱۸۳۰م کال کې د کوویر-جیوفروی بحث رامنځته کېدو لامل شوې.<ref name="Panchen 1999">{{cite journal|last=Panchen|first=A. L.|title=Homology—history of a concept|journal=Novartis Foundation Symposium|series=Novartis Foundation Symposia|volume=222|year=1999|pmid=10332750|pages=5–18; discussion 18–23|doi=10.1002/9780470515655.ch2|isbn=9780470515655}}</ref><ref name="Panchen1999">{{cite journal|last1=Panchen|first1=A. L.|title=Homology—history of a concept|journal=Novartis Found Symp|series=Novartis Foundation Symposia|date=1999|volume=222|pages=5–18|doi=10.1002/9780470515655.ch2|pmid=10332750|isbn=9780470515655}}</ref><ref name="Brigandt">{{cite web |last1=Brigandt |first1=Ingo |date=23 November 2011 |title=Essay: Homology |url=https://embryo.asu.edu/pages/essay-homology |website=The Embryo Project Encyclopedia}}</ref> جیوفروی د اړیکو اصل بیان کړ، یعنې هغه څه چې مهم دي هغه د بېلابېلو جوړښتونو نسبي موقعیت او یو له بل سره د هغوی اړیکې دي. اسټونیایي امبریولوژیسټ کارل ارنسټ فون بایر، هغه څه چې نن ورځ د فون بائر قوانینو په نوم یادېږي، په ۱۸۲۸م کال کې بیان کړل او یادونه یې وکړه چې اړوند حیوانات له ورته جنینونو سره خپل تکامل پیل کوي او وروسته بیا له یوبل څخه جلا کېږي: له همدې کبله د یوې کورنۍ حیوانات له یوبل سره ډېر ورته والی لري او د هغو حیواناتو په پرتله چې په ورته نظم کې دي او لږ هومولوژي لري څخه، په ځنډ له یوبل څخه جلا کېږي. د فون بائر نظریه تشخیصوي چې هر ټاکسون (لکه یوه کورنۍ) د ګډو ځانګړو شریک شویو خصوصیاتو لرونکي دي، او جنیني تکامل له سلسله مراتبو سره په موازي ډول طبقه بندي کېږي: البته د تکرار نظریې ته ورته نه وي. په بیولوژي کې د «هومولوژي» اصطلاح د لومړي ځل لپاره په ۱۸۴۳م کال کې د اناټومیسټ ریچارډ اوون لخوا د فقاري حیواناتو د اندامونو او وزرونو د ورته والي مطالعې په وخت کې وکارول شوه، او هغه یې د «په بېلابېلو حیواناتو کې له هرشکل او کړنې سره د یوشان غړي» په توګه تعریف کړه او هغه یې د تطبیقي «قیاس» اصطلاح سره په ټکر کې وکاروله چې هغه د یوشان کړنو سره د مختلفو جوړښتونو لپاره کارولې وه. اوون د خصوصیتونو د هومولوګ توب تعیینولو لپاره ۳ اصلي معیارونه تدوین کړل: موعقیت، تکامل او ترکیب. په ۱۸۵۹م کال کې، چارلز ډاروین هومولوګ جوړښتونه په دې مانا توضیح کړل چې اړوند ارګانیزمونه له یوه ګډ نیکه څخه بدني طرحه لري او ډولونه د ژوند د واحدې ونې شاخونه دي.<ref>{{cite book|author=Geoffroy Saint-Hilaire, Etienne|title=Philosophie anatomique. Vol. 1: Des organes respiratoires sous le rapport de la détermination et de l'identité de leurs piecès osseuses|volume=1|location=Paris|publisher=J. B. Baillière|date=1818|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/18524#page/6/mode/1up}}</ref><ref name="Dornelas">{{cite journal|doi=10.1590/S1677-04202005000400001|title=From leaf to flower: Revisiting Goethe's concepts on the ¨metamorphosis¨ of plants|year=2005|last1=Dornelas|first1=Marcelo Carnier|last2=Dornelas|first2=Odair|journal=Brazilian Journal of Plant Physiology|volume=17|issue=4|pages=335–344|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Sommer|first1=R. J.|title=Homology and the hierarchy of biological systems|journal=BioEssays|date=July 2008|volume=30|issue=7|pages=653–658|doi=10.1002/bies.20776|pmid=18536034}}</ref><ref>{{cite book|author=Owen, Richard|title=Lectures on the Comparative Anatomy and Physiology of the Invertebrate Animals, Delivered at the Royal College of Surgeons in 1843|publisher=Longman, Brown, Green, and Longmans|date=1843|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/29826#page/5/mode/1up|pages=374, 379}}</ref> == تعریف == د هومولوژي کلمه چې کابو په ۱۶۵۶م کال کې رامنځته شوه، له یوناني ὁμόλογος homologos چې له ὁμός homos «ورته» او λόγος logos «اړیکې» څخه اخیستل شوې ده.<ref>{{cite book|title=Congress of Arts and Science: Universal Exposition, St. Louis, 1904|first=Frederick Orpen|last=Bower|chapter=Plant Morphology|publisher=Houghton, Mifflin|year=1906|page=64|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Xe4ZAQAAIAAJ&pg=PA64}}</ref><ref>{{cite book|title=Milestones in Systematics|url=https://archive.org/details/milestonessystem00will|url-access=limited|first1=David Malcolm|last1=Williams|first2=Peter L.|last2=Forey|publisher=CRC Press|year=2004|isbn=978-0-415-28032-7|page=[https://archive.org/details/milestonessystem00will/page/n109 198]}}</ref> ورته بیولوژيکي جوړښتونه یا ترکیبونه په بېلابېلو ګروپونو کې هومولوګ دي په هغه صورت کې چې له ګډو نیکونو څخه مشتق شوي وي. له همدې کبله هومولوژي پر متنوع تکامل دلالت کوي. د بېلګې په توګه، ډېری حشرات (لکه دراګون فلای) دوه جوړه د پرواز وزرونه لري. په سوسکانو کې، د وزرونو لومړۍ جوړه په کلکو وزري پوښونو بدل شوي دي، په داسې حال کې چې په ډیپټران مچانو کې د وزرونو دوهمه جوړه د کوچنیو هالټرونو په توګه چې د تعادل لپاره کارول کېږي، تکامل موندلی دی.<ref>{{cite book|last=Wagner|first=Günter P.|title=Homology, Genes, and Evolutionary Innovation|url=https://books.google.com/books?id=g7vzAgAAQBAJ&pg=PA53|year=2014|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-5146-1|pages=53–54|quote=elytra have very little similarity with typical wings, but are clearly homologous to forewings. Hence butterflies, flies, and beetles all have two pairs of dorsal appendages that are homologous among species.}}</ref><ref>{{cite book|last=Lipshitz|first=Howard D.|title=Genes, Development and Cancer: The Life and Work of Edward B. Lewis|url=https://books.google.com/books?id=8g4GCAAAQBAJ&pg=PA240|year=2012|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-8981-9|page=240|quote=For example, wing and haltere are homologous, yet widely divergent, organs that normally arise as dorsal appendages of the second thoracic (T2) and third thoracic (T3) segments, respectively.}}</ref> په همدې ترتیب، د فقاري حیواناتو نیکونو مخکېني اندامونه د نهنګانو په مخکېني بالونو، د مرغانو په وزرونو، د سپیانو، هوسۍ او اسانو په مخکېني پښو، د چونګښو او مارمولکانو په لنډو پښو او د انسانانو په شمول د پرایمېټانو په لاسونو بدل شوي دي. د بازو هماغه اصلي هډوکي (هومروس، راډیوس او اولنا) د ایوستینوپتېرون په شان بال داره کبانو په فوسیلونو کې پیدا کېږي.<ref>{{cite web |title=Homology: Legs and Limbs |url=http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/homology_02 |access-date=15 December 2016 |publisher=UC Berkeley}}</ref> === هومولوژي او انالوګي === د هومولوګ غړو مقابل ته انالوګ غړي شتون لري چې ورته کارونه په هغو دوه ډولونو کې ترسره کوي چې د هغوی په ګډ وروستي نیکه کې یې شتون نه درلود، بلکې په جلا ډول یې تکامل موندلی دی. د بېلګې په توګه، د حشراتو او مرغانو وزرونه په خپلواک ډول له یوبل څخه په بشپړه توګه جلا ډلو کې تکامل موندلی دی او د کړنو له اړخه د پیاوړي پرواز ملاتړ لپاره سره یوځای شوي دي، نو ځکه دوی انالوګ دي. په ورته ډول، د سیکامور بوټي تخم وزرونه او د یوه مارغه وزرونه انالوګ دي خو هومولوګ ندي، ځکه چې هغوی په بشپړ ډول جلا جوړښت څخه وده کوي. یو جوړښت کېدای شي په یوه سطحه کې هومولوګ وي خو په بله سطحه کې یوازې انالوګ وي. د پتروسور، مرغانو او خفاش وزرونه د وزرونو په توګه انالوګ دي خو د مخکني اندامونو په توګه هومولوګ دي ځکه چې دا اندام د څلورپښیزو په ګډ وروستي نیکه کې د بازو (نه وزر) په توګه عمل کاوه او په درې ډلو کې یې په بېلابېل روش تکامل وموند. له همدې کبله، په پټروسارانو کې، «وزر» دواړه هم مخکېنی اندام او هم شاتنی اندام شاملوي. په کلاډسټیک کې انالوګي ته هوموپلاسي هم وايي او په تکاملي بیولوژي کې ورته متقابل یا موازي تکامل وایي.<ref>{{cite web |date=11 June 2009 |title=Secret Found to Flight of 'Helicopter Seeds' |url=http://www.livescience.com/3672-secret-flight-helicopter-seeds.html |access-date=2 March 2017 |publisher=LiveScience}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Lentink, D.|author2=Dickson, W. B.|author3=van Leeuwen, J. L.|author4=Dickinson, M. H.|title=Leading-Edge Vortices Elevate Lift of Autorotating Plant Seeds|journal=Science|date=12 June 2009|volume=324|issue=5933|pages=1438–1440|doi=10.1126/science.1174196|pmid=19520959|bibcode=2009Sci...324.1438L|s2cid=12216605|url=http://authors.library.caltech.edu/14781/2/Lentink2009p4415Science_supp.pdf}}</ref><ref name="Scotland2010">{{Cite journal|last1=Scotland|first1=R. W.|title=Deep homology: A view from systematics|doi=10.1002/bies.200900175|journal=BioEssays|volume=32|issue=5|pages=438–449|year=2010|pmid=20394064|s2cid=205469918}}</ref><ref>Cf. Butler, A. B.: ''Homology and Homoplasty.'' In: Squire, Larry R. (Ed.): ''Encyclopedia of Neuroscience'', Academic Press, 2009, pp. 1195–1199.</ref><ref>{{cite web |title=Homologous structure vs. analogous structure: What is the difference? |url=http://explainry.com/difference-between/homologous-analogous-structures/ |access-date=27 September 2016}}</ref> == سرچينې == rpzyh8kszt0nb1v6qeys8k8qlyc77or 0 63859 284832 2022-08-24T15:51:57Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د جرمني کلتور په اروپا کې د دیني او سېکولر دواړو په ګډون د لویو فکري او پراخو ولسی غورځنګونو څخه بڼه اخیستې ده. له تاریخي پلوه جرمني د داس لنډ دېرډیچټر انډ ډنکرــ ''Das Land der Dichter und Denker''  (د شاعرانو او مفکرینو هېواد) بلل شوی دی. جرمنی کلتور له هغو جرمنیو قومونو څخه چې د ژېړو په دوره (Bronze Age) کې په لوېدیځه او مرکزي اروپا کې اوسېدل، سرچینه اخیستې ده. د جرمني کلتور تر ټولو لومړني شواهد د یاستروف کلتور ته ورګرځي. له جرمنیو قومونو سره اړیکې د بېلابېلو یوناني-رومي لیکوالانو له خوا شرح شوې دي. تر ټولو لومړنۍ پراخه لیکنه چې په جرمني کلتور باندې تر سره شوې ده د روم د سترواکۍ په دوره کې د تاسیتوس په ''جرمنیا'' اثر کې لیدل کېدی شي.<ref>{{cite news|author=Wasser, Jeremy|url=http://www.spiegel.de/international/0,1518,410135,00.html|title=Spätzle Westerns|newspaper=Spiegel Online International|date=6 April 2006|access-date=28 March 2011}}</ref> == تاریخ == جرمن کلتور د زرګونو کلونو لپاره د اروپا د اوج د نقطې په توګه پاتې شوی دی. جرمني د بېلابېلو مهمو ښکارندو لکه د مهاجرت د دورې، د کارولینجي سترواکۍ، د روم د مقدسې سترواکۍ، د منځنیو پېړو د رنسانس لکه د کارولینجي رنسانس، علمیت پالنې، د هانزایي اتحاد، جرمن رنسانس، د چاپ انقلاب، د پروتستانت اصلاحاتو، پروشیا، رومناتېسېزم خوځښت، رایش جرمني، وایمار او ملي سوسیالېزم لپاره د مرکز په توګه پاتې شوی دی. په جرمني کې یو شمېر عمومي رخصتۍ شته. دا هېواد په ځانګړې توګه په میونیخ کې د خپل اکتوبرفېست د لمانځنو لپاره، د خپل کارنیوال یا لمانځنو د رسم او دود لپاره او د کرېسمس په تړاو په نړیواله کچه د خپلو اغېزناکو دودونو لپاره چې په وایناختن (Weihnachten) سره شهرت لري. د اکتوبر درېیمه له ۱۹۹۰ز کال څخه راهیسې د جرمني ملي ورځ ده چې د جرمني د یوځای کېدو د ورځې (''Tag der Deutschen Einheit'') په توګه لمانځل کېږي. یونیسکو په جرمني کې ۴۶ ملکیتونه د نړۍ د میراث په فهرست کې ثبت کړي دي. بي بي سي ته یوې نړیوالې نظر سنجۍ وښودله چې جرمني په ۲۰۱۱، ۲۰۱۲، او ۲۰۱۴ز کلونو کې  د نړۍ لپاره د تر ټولو ډېرې مثبتې اغېزمنتیا لپاره پېژندل شوی دی. <ref>{{cite web |author=MacGregor, Neil |date=28 September 2014 |title=The country with one people and 1,200 sausages |url=https://www.bbc.com/news/magazine-29380144 |access-date=11 December 2014 |publisher=BBC}}</ref><ref>{{cite web |title=Christmas Traditions in Austria, Germany, Switzerland |url=http://www.german-way.com/history-and-culture/holidays-and-celebrations/christmas/ |access-date=12 December 2014 |publisher=German Ways}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.worldpublicopinion.org/pipa/articles/views_on_countriesregions_bt/680.php?nid=&id=&pnt=680&lb=#ger|title=Views of US Continue to Improve in 2011 BBC Country Rating Poll|work=Worldpublicopinion.org|date=7 March 2011|access-date=28 March 2011|df=dmy-all}}{{dead link|date=July 2021|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-22624104|title=BBC poll: Germany most popular country in the world|publisher=BBC|date=23 May 2013|access-date=28 March 2011}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2014/world-service-country-poll|title=World Service Global Poll: Negative views of Russia on the rise|work=BBC.co.uk|date=4 June 2014|access-date=15 July 2014}}</ref><ref>{{cite web |title=World Heritage Sites in Germany |url=http://www.worldheritagesite.org/countries/germany.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100512172012/http://www.worldheritagesite.org/countries/germany.html |archive-date=12 May 2010 |access-date=3 October 2010 |publisher=UNESCO |df=dmy-all}}</ref> == ژبه == جرمني ژبه د جرمني هېواد رسمي او جرمني کې په غالب ډول ورباندې خبرې کېږي. نوموړې ژبه په اروپایي اتحادیه کې له ۲۳ رسمي ژبو څخه یوه او د انګلیسي او فرانسوي ژبو په څنګ کې د اروپایي کمېسیون له دریو کاري ژبو څخه ده. په جرمني کې په رسمیت پېژندل شوې اقلیت ژبې ډنمارکي، صوربي (موخه له صربي ژبې نه پرته بله هغه ده)، شمالي فریزي او ساترلنډي فریزي دي. له دې هاخوا ښکتنۍ جرمني ژبه د سیمه ییزې ژبې په توګه کارول کېږي. له نوموړو ژبو څخه په رسمي ډول د ځایي یا اقلیت ژبو لپاره اروپایي منشور (ECRML) له خوا ساتنه کېږي. د مهاجرینو له ژبو څخه تر ټولو ډېرې کارېدونکې هغه یې ترکي، کوردي، پولنډي، د بالکان ژبې، او روسي دي. <ref name="Eurobarometer Languages">{{Cite web |author=European Commission |author-link=European Commission |year=2006 |title=Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey) |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf |access-date=3 February 2007 |publisher=[[Europa (web portal)]]}}{{Cite web |author=European Commission |author-link=European Commission |year=2006 |title=Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Executive Summary) |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_sum_en.pdf |access-date=3 February 2007 |publisher=[[Europa (web portal)]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=Full list |url=https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list |access-date=2020-10-08 |website=Treaty Office |language=en-GB}}</ref> ستندرده یا معیاري جرمني ژبه یوه لوېدیځه جرمنۍ ژبه ده او د انګلیسي، هالنډي او فریزي ژبو سره نږدې تړاو لري او د هغوی تر څنګ صنف بندي کېږي. تر یوې لږې کچې پورې، نوموړې ژبه له ختیځې (منقرضې شوې) او شمالي جرمني ژبو سره تړلې ده. د جرمني ژبې زیاتره لغتونه د اندو اروپایي ژبو د کورنۍ له جرمني څانګې څخه راویستل شوي دي. یو د پام وړ شمېر کلیمې له لاتیني او یوناني څخه، ورسره په څنګ کې یو کوچنی شمېر له فرانسوي او په دې نږدې وختونو کې له انګلیسي څخه (چې ډي-انګلشچ بلل کېږي) راویستل شوې دي. جرمني ژبه له لاتیني الفبا سره لیکل کېږي. د ۲۶ ستندردو تورو په څنګ کې جرمني ژبه د دوو ټکو له تفکیک کوونکو نښو سره دری واول توري لري چې له ä، ö، ü څخه عبارت دي او همدارنګه اسزت یا سچارفس ''S''  (تېره ''س'') توری هم لري چې د "ß" په توګه لیکل کېږي. جرمني لیکدود د اصلاحاتو له یوې لړۍ څخه تېر شوی دی چې تر ټولو نږدې اصلاحات په ۱۹۹۶ز کال کې ورباندې پلي شوي دي. <ref name="Many tongues, one family">{{Cite web |author=European Commission |author-link=European Commission |year=2004 |title=Many tongues, one family. Languages in the European Union |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/move/45/en.pdf |access-date=3 February 2007 |publisher=[[Europa (web portal)]]}}</ref> جرمني لهجې د ستندرد جرمني ژبې له بېلابېلو ژبنیو بڼو (varieties ) څخه تشخیصېږي. جرمني لهجې دودیزې سیمه ییزې ژبنۍ بڼې دي او بېلابېلو جرمني قومونو ته ورګرځېدی شي. له دغو لهجو څخه زیاتره یې په ستندرد ژبې د یوه خبرې کوونکي لپاره د پوهېدو وړ نه دي، ځکه چې نوموړې لهجې زیاتره وخت په لغت پوهنه، آواز یا فونوګرافۍ، او نحوه کې توپیر لري.<ref>{{Cite web |title=Germany - Languages |url=https://www.britannica.com/place/Germany |access-date=2020-10-08 |website=Encyclopedia Britannica |language=en}}</ref> جرمنۍ ژبه په ټوله نړۍ کې د مورنۍ ژبې په توګه تقریباً ۱۰۰ میلیونه خبرې کوونکي، او همدارنګه د ۸۰ میلیونو په شاوخوا کې هغه خبرې کوونکي لري چې جرمني یې مورنۍ ژبه نه ده. جرمني ژبه د ۹۰ میلیونه په شاوخوا کې خلکو اصلي ژبه ده چې دا خلک د  اروپایي اتحادیې ٪۱۸ تشکیلوي. ٪۶۷ جرمني اتباع ادعا کوي چې لږ تر لږه په یوه بهرنۍ ژبه، او ٪۲۷ یې له خپلې لومړنۍ ژبې څخه پرته په لږ تر لږه دوو ژبو د اړیکې ټینګولو وړتیا لري<ref name="natgeo2006">{{Cite book|title=National Geographic Collegiate Atlas of the World|publisher=R.R Donnelley & Sons Company|date=April 2006|location=Willard, Ohio|pages=257–270|isbn=978-0-7922-3662-7}}</ref><ref name="Eurobarometer Languages2">{{Cite web |author=European Commission |author-link=European Commission |year=2006 |title=Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey) |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf |access-date=3 February 2007 |publisher=[[Europa (web portal)]]}}{{Cite web |author=European Commission |author-link=European Commission |year=2006 |title=Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Executive Summary) |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_sum_en.pdf |access-date=3 February 2007 |publisher=[[Europa (web portal)]]}}</ref> د جرمني کلتور په نړۍ کې په تیت او پرک شوو جرمنیانو (German diaspora) کې، د جرمن کلتور اړخونه په ځوانو نسلونو باندې د نوم اېښودنې د رسم او رواج او د لیکلې او ویل کېدونکې جرمنۍ ژبې  له لارې لېږد مومي. د ګوېته انستېتیوت په دې لټه کې دی چې د جرمني کلتور پوهه د نړۍ په کچه خوره کړي. اوسمهال په مجموعي ډول ۱۵.۵ میلیونه خلک د دویمې ژبې په توګه په جرمني په زده کړه بوخت دي.<ref>{{Cite web |title=Attractive Language |url=https://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/culture-and-art/attractive-language}}</ref> == ادبیات == د جرمني ژبې ادبیات په منځنیو دورو کې د سپړنې وړ دي، چې په نوموړو دورو کې یې تر ټولو د یادونې وړ لیکوالان والتر فون دېر ووګلویدې او وولفورام فون اشنباچ دي. د ''نيبېلونګلید'' حماسي کتاب هم، چې لیکوال یې نا معلوم دی، او ورسره د ''ثېدریکساګا'' اثر د ددې دورې مهم اثرونه دي. د افسانوي کیسو هغه مجموعې چې په ۱۹مه پېړۍ کې د یعقوب او ویلهیم ګریم په واسطه راټولې او چاپ شوې دي، د نړۍ په کچه شهرت وموند. الهیات پوه مارتین لوتر ته، چا چې انجیل جرمنۍ ژبې ته وژباړه، په پراخه کچه د نوې عالي جرمنۍ ژبې د بنسټ اېښودو لپاره  اعتبار ورکول کېږي. تر ټولو ډېر د تحسین وړ جرمني فیلسوفان او لیکوالان لاسنګ، یوهان ولفگانگ فون ګوېته، فریدریش شیلر، کلیست، هوفمن، برتولت برشت، هاینریش هاینه او شمېت دي. په ادبیاتو څانګه کې نهو جرمنیانو د نوبل جایزه ګټلې ده: چې له تهیودور مومسن، پاول فون هېسې، ګېرهارت هاپتمن، توماس من، نېلي ساشز، هېرمان هېسې، هِنریک بُول، ګونتر ګراس او هرتا مولر څخه عبارت دي. == فلسفه == د معاصرو طبیعي علومو ظهور او له هغه سره په تړاو د دین زوال د پوښتنو یوه لړۍ رابرسېره کړه، کومې چې د جرمني په فلسفه کې د علم او عقیدې، استدلال او عاطفې، او د نړۍ د علمي، اخلاقي او هنري لیدلورو تر منځ د اړیکو په تړاو په پرله پسې ډول تکرارېږي. جرمني فیلسوفانو ان له منځنیو پېړیو څخه (البرتوس مګنوس) لوېدیځې فلسفې ته په بڼې ورکولو کې مرسته کړې ده. وروسته، لېبنیز (په ۱۷مه زېږدیزه پېړۍ کې) او له هغه څخه په ډېره مهمه بڼه امانوېل کانت د فلسفې په تاریخچه کې مرکزي رولونه لوبولي دي. د کانت فلسفې د شوپنهاور، او نیچه کار ته او همدارنګه جرمني ایدیالېزم ته چې ورنه  د فېچت او هېګل له خوا دفاع شوې ده، الهام ورکړی دی. مارکس او انګلز د ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ په دویمه نیمایي کې کمونېستي نظریې ته پراختیا ورکړه، په داسې حال کې چې هیدېګر او ګادامر په شلمه زېږدیزه پېړۍ کې د جرمني فلسفې دود تعقیب کړ. یو شمېر جرمني روشن فکران همداراز په ټولنپوهنه کې اغېزناک ثابت شوي دي چې تر ټولو مهم یې تیودور ادورنو، الیاس، هابېرماش، مکس هورخیمر، نیکلاس لوهمان، هربرت مارکوز، جورج سمویل، فریدناند تونیز او مکس وېبر دي. د برلین پوهنتون چې په ۱۸۱۰ز کال کې د ژبې پېژندونکي او فیلسوف وېلیام فون همبولد له خوا تاسیس شو، د یو شمېر معاصرو لوېدیځو پوهنتونونو لپاره یې د یوې اغېزناکې الګو په حیث عمل کړی دی. په ۲۱مه زېږدیزه پېړۍ کې جرمني د اروپا په قاره کې د فرانسې، اتریش، سویزرلنډ اوسکندنویایي هېوادونو (ډنمارک، سویډن، ناروې)  په څنګ کې د معاصرې تحلیلي فلسفې د پراختیا لپاره یو مهم هېواد بلل شوی دی. <ref>Searle, John. (1987). ''The Blackwell Companion to Philosophy'', "Introduction". Wiley-Blackwell.</ref> == موسیقي == د موسیقۍ په څانګه کې، جرمني ادعا لري چې د باچ او بیتوېن په ګډون د نړۍ په کچه ډېر زیات مشهور کلاسیک کمپوزران لري، څوک چې د لوېدیځې کلاسیکې موسیقۍ د کلاسيک او رومانتیکې دورې تر منځ په لېږد کې د یادونې وړ بلل شوي دي. جرمنیانو همدارنګه، زیات شمېر لوتري مذهبي سندرو او ترانو ته پراختیا ورکړې ده. د اتریشي-جرمني دستور او دود نور هغه کمپوزران چې نړیوال شهرت ته ورسېدل ولفګانګ امادیوس موزارت، یوهانس براهمز، واګنر، هایدن، فرانتس شوبرت، هاندل، روبرت شومان، فلیکس مندلسون، بارتولدي، دویم یوهان شتراوس، ماهلر، جیورج فیلیپ ټیلیمن، ریچارډ شتراوس، ارنولډ شونبرګ، کار اورف، او ډېر وروستني، هانس ورنر هنتسه، هلموت لاچنمان، او کارل هاینز اشتوکهاوزن پکې شامل دي.<ref>{{cite web |date=13 April 2011 |title=Bundesverband Musikindustrie: Deutschland drittgrößter Musikmarkt weltweit |url=http://www.musikindustrie.de/politik_einzelansicht0/back/110/news/jahrespressekonferenz-des-bvmi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111231025331/http://www.musikindustrie.de/politik_einzelansicht0/back/110/news/jahrespressekonferenz-des-bvmi/ |archive-date=31 December 2011 |access-date=28 February 2012 |publisher=Musikindustrie.de |df=dmy}}</ref><ref>{{cite news|title=Kraftwerk maintain their legacy as electro-pioneers|url=http://www.dw.de/kraftwerk-maintain-their-legacy-as-electro-pioneers/a-6497092|access-date=14 May 2013|publisher=Deutsche Welle|date=8 April 2011}}</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/radio1/documentaries/060807_kraftwerk.shtml BBC Radio 1 Documentary] Retrieved 2006, 10 December</ref> == سرچينې   == k3lqyy1zkgtjf250hxezr3h1ctoxvdt 0 63860 284833 2022-08-24T15:54:34Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki جک کربی (د جیکوب کورتزبرګ په نوم وزېږېد؛ زوکړه: د ۱۹۱۷ زکال د اګست ۲۸ مه – مړینه: د ۱۹۹۴ زکال د فبروري ۶ مه) د کارتوني کتابونو امریکايي هنرمند، لیکوال او اېډېټور و چې په پراخه کچه د کارتون جوړونې له اصلي نوښتګرو او همدارنګه په دغه برخه کې د پریمانه اغېزمنو اثارو د رامنځته کوونکي په توګه پېژندل کېږي. هغه په نیویارک ښار کې را لوی شو او د کمیډي شخصیتونو څخه په تقلید او په نشریاتو کې د خپرو شوو کارتونونو څخه یې زده کړل څه ډول کارتوني رسامي وکړي. نوموړي په ۱۹۳۰ زکال کې د کارتون نوي رامنځته شوي صنعت ته مخه کړه او د هغو مختلفې ځانګړنې یې په مختلفو نومونو ترسیم کړي هغه وړاندې له دې چې د جک کربي کارتوني شخصیت په نوم کارتونونه جوړ کړي خپل کارتونونه یې د جک کورتیس د شخصیت په نوم جوړول. په ۱۹۴۰ زکال کې نوموړي او لیکوال – اېډیټور جو سایمون وکولای شول د ټایملي کامیکس لپاره چې د مارویل کامیکس شرکت مخکښ شرکت و د کپتان امریکا په نوم ډېر بریالی کارتوني شخصیت جوړ کړي. د ۱۹۴۰ مې لسیزې پر مهال کربي په مرتب ډول له سایمون سره همکارۍ ته مخه کړه چې د یاد شرکت او نیشنل کامیکس خپروندی شرکت لپاره یې چې بیا په ډي سي کامیکس واوښت؛ ګڼ شمېر کارتوني شخصیتونه جوړ کړل. <ref>{{YouTube|id=XoXeiEXJrgc|time=11m50s}}</ref> د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال په اروپايي تیاتر کې له خدمت کولو وروسته کربي د ډي سي کامیکس، هاروی کامیکس، هیلمن پریوډیکال او نورو خپروندویو شرکتونو لپاره آثار تولید کړل. په کریسټ وډ خپروندی شرکت هغه او سایمون د عاشقانه کارتون ژانر جوړ کړ او بیا یې د مېنلاین خپروندی شرکت په نامه خپل شرکت جوړ کړ چې د ډېرې لږ مودې لپاره یې دوام وکړ. کربي په ۱۹۵۰ مه لسیزه کې د ټایملي د بېرته تکرار شوي اطلس کامیکس په نامه کتاب کې مرسته وکړه چې بیا دغه شرکت په مارویل واوښت. دلته په ۱۹۶۰ مه لسیزه کې کربي د دغه شرکت تر ټولو پام وړ شخصیتونه له دې ډلې څلور حیرانونکي، ایکس من، ثور، هالک، وسپنیز سړی او تور پړانګ جوړ کړل. د کربي له خوا ټاکل کېدونو عناوینو ښه بازار درلود او آن منتقدینو به یې هم ساتینه کوله، خو په ۱۹۷۰ زکال کې هغه مهال چې کربي احساس وکړ له هغه سره په ځانګړې توګه د لیکوال او نوښتګر د حقونو په برخه کې ناعادلانه چلن شوی دغه شرکت یې د هغه د سیال ډي سي کمیکس په مقصد پرېښود. په ډي سي کې کربي د څلورمې نړۍ د حماسې په نوم کارتون جوړ کړ چې څو کارتوني عناوین یې لرل. په داسې حال کې چې دغه سریال له سوداګریز پلوه بریالی نه و او لغو شو، خو د څلورمې نړۍ د نویو خدایانو په عنوان د هغه کارتون د ډي سي د نړۍ د مهمې برخې په توګه دوام وموند. کربي د ۱۹۷۰ مې لسیزې له نیمايي څخه د هغو تر پای پورې د لنډ مهال لپاره بېرته مارول ته ولاړ او بیا د تلویزیوني انمیشن او خپلواک کمیک نړۍ ته ننوت. کربي د خپل عمر په پای کې چې هغه مهال ورته «د کمیک ویلیام بلیک» ویل کېدل د خپلو حرفوي لاسته راوړونو له امله د مطبوعاتو په اصلي جریان کې په رسمیت وپېژندل او په ۱۹۸۷ زکال کې یو له هغو دریو کسانو څخه و چې د هنر په برخه کې  مشاهیرو ته د ویل اسنر د جایزې د ورکولو د مراسمو په افتتاحیه کې د دغې جایزې د ګټونکو په نوملړ کې راغی. په ۲۰۱۷ زکال کې د کربي له مړینې وروسته نوموړی نه یوازې د خپرونو په برخه کې د هغه د نوښتونو له امله بلکه په دې دلیل چې د هغه نوښتونو د والټ ډیزني شرکت د څانګی یا مارویل سینمايي نړۍ د بریالي مالي او انتقادي رسنیز امتیاز بنسټ جوړاوه؛ د ډیزنی د اتل په نامه ونومول شو. <ref>{{Cite news|author-link=Grant Morrison|last=Morrison|first=Grant|url=https://www.theguardian.com/books/2011/jul/23/grant-morrison-supergods-superheroes|title=My Supergods from the Age of the Superhero|newspaper=[[The Guardian]]|location=London, United Kingdom|date=July 23, 2011|access-date=July 23, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120224212935/http://www.guardian.co.uk/books/2011/jul/23/grant-morrison-supergods-superheroes|archive-date=February 24, 2012|url-status=live}}</ref> کربي په ۱۹۴۲ زکال کې له روزالینډ ګلډشټاین سره واده وکړ. دوی څلور ماشومان لرل او د واده اړیکې یې په ۱۹۹۴ زکال کې د ۷۶ کلونو په عمر د زړه د سکتې له امله د هغه د مړینې تر مهاله دوام درلود. د هغه په ویاړ د جک کربي او Jack Kirby Hall of Fame جایزې رامنځته شوې. نوموړی د کارتون په برخه کې د خپلو اغېزمنو چارو له امله د هغه د پلویانو ترمنځ د «پاچا» په نوم پېژندل کېږي. == لومړنی ژوند (۱۹۱۷-۱۹۳۵ زکال) == جک کربي د ۱۹۱۷ زکال د اګست په ۲۸ مه د جیکوب کورتزبرګ په نوم د نیویارک ښار منهتن ته اړوند د لوور ایسټ سایډ سیمې په ۱۴۷م ایسکس واټ کې وزېږېد. د هغه والدین روز (برنشټاین) او بنیامین کورتزبرګ یهودي اطریشي کډوال و چې پلار یې د کالیو په تولید کوونکي فابریکه کې په کارکولو سره د ژوند اړتیاوې پوره کولې. کربي په ځوانۍ کې غوښتل له خپلې سیمې څخه نږدې نورو سیمو ته وتښتي. د هغه نقاشي خوښېده او د داسې ځایونو په لټه کې و څو وکولای شي د هنر اړوند هلته زیات څه زده کړي. کربي اساسا هرڅه له ځان سره زده کړي و، خو تر ډېره پورې د انځوریزو داستانونو د هنرمندانو لکه میلټون کنف، هال فاسټر او الیکس ریمونډ او همدارنګه د نشریاتو لپاره د کارتون جوړونکو لکه چارلس هنري سایکس، «ډینګ» ډارلېنګ او رولین کربي څخه اغېزمن و. د کربي په خپله خبره هغه د روزنیزې اتحادیې له خوا رد شو ځکه چې کولای یې شول په «زغالو باندې ډېر ژر رسامي وکړي». <ref name="Kirbymuseum">{{cite web |last1=Evanier |first1=Mark |author-link=Mark Evanier |last2=Sherman |first2=Steve |display-authors=etal |date=March 20, 2008 |title=Jack Kirby Biography |url=http://kirbymuseum.org/biography |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917070658/http://kirbymuseum.org/biography/ |archive-date=September 17, 2013 |access-date=February 24, 2012 |publisher=Jack Kirby Museum & Research Center}}</ref><ref name="hamilsue">Hamilton, Sue L. ''Jack Kirby''. ABDO Group, 2006. {{ISBN|978-1-59928-298-5}}, p. 4</ref>{{sfn|Jones|2004|page=196}}{{sfn|Evanier|2008|page=34}}{{sfn|Jones|2004|pages=195–196}} کربي په څوارلس کلنۍ د بروکلین په پرت انستیتیوت کې نوم ثبت کړ خو له یوې اونۍ وروسته یې هغه ځای پرېېښود. د ده په خپله خبره «زه له داسې زده کوونکو څخه نه وم چې پرت یې تمه لرله. دوی داسې کسان غوښتل چې د تل لپاره په یو څه کار وکړي. ما نه غوښتل د تل لپاره په یوه پروژه کار وکړم. ما غوښتل ډېرې چارې ترسره کړم». <ref>{{cite journal|title='I've Never Done Anything Halfheartedly'|journal=[[The Comics Journal]]|publisher=[[Fantagraphics Books]]|number=134|date=February 1990|location=Seattle, Washington}} Reprinted in George 2002, p. 22</ref> == شخصي ژوند او مړینه == د ۱۹۴۰ مې لسیزې په لومړیو کې کربي او کورنۍ یې بروکلین ته کډه وکړه. په دغه ځای کې کربي له روزالینډ «روز» ګلډشټاین سره چې له دوی سره یې په یوه بلاک کې ژوند کاوه بلد شو. دوی دواړو ډېر ژر له یو بل سره لیدلو ته مخه کړه. کربي د ګلډشټاین د ۱۸ کلنۍ په کالیزه کې له هغې خواستګاري وکړه او دوی دواړه کوژده شول. هغوی د ۱۹۴۲ زکال د مۍ په ۲۳ مه واده وکړ. دغې جوړې څلور ماشومان لرل: سوزان (زیږون: د ۱۹۴۵ زکال د ډسمبر ۶ مه)، نیل (زیږون: د ۱۹۴۸ زکال د می میاشت)، باربرا (زیږون: د ۱۹۵۲ زکال نومبر میاشت) او لیزا (زیږون: د ۱۹۶۰ زکال سپټمبر میاشت). <ref name="TJKC10">{{cite journal|last=Morrow|first=John|title=Roz Kirby Interview Excerpts|journal=The Jack Kirby Collector|issue=10|publisher=TwoMorrows Publishing|date=April 1996|location=Raleigh, North Carolina|url=http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103065856/http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-date=November 3, 2013|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|first=Greg|last=Theakston|title=The Jack Kirby Treasury Volume Two <!-- as spelled on copyright page-->|publisher=[[Eclipse Comics|Eclipse Books]]|location=Forestville, California|year=1991|page=39|isbn=978-1-56060-134-0}}</ref><ref name="TJKC102">{{cite journal|last=Morrow|first=John|title=Roz Kirby Interview Excerpts|journal=The Jack Kirby Collector|issue=10|publisher=TwoMorrows Publishing|date=April 1996|location=Raleigh, North Carolina|url=http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103065856/http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-date=November 3, 2013|url-status=live}}</ref><ref name="galacticlisa">{{cite news|last=Brady|first=Matt|url=http://forum.newsarama.com/showthread.php?threadid=63600|title=Lisa Kirby, Mike Thibodeaux, & Tom Brevoort on Galactic Bounty Hunters|work=Newsarama|date=April 20, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090915195759/http://forum.newsarama.com/showthread.php?threadid=63600|archive-date=September 15, 2009}}</ref>{{sfn|Ro|2004|page=46}}{{sfn|Evanier|2008|page=57}}{{sfn|Ro|2004|page=16}}{{sfn|Ro|2004|page=14}} د متحده ایالاتو پوځ ته له وربللو وروسته او د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال د اروپا په تیاتر کې د خدمت کولو پر مهال هغه په منظم ډول له خپلې ښځې سره د وي مېل پر مټ مکاتبه کوله او روز هم چې د ښځینه لباس په یوه هټۍ کې یې کار کاوه او له خپلې مور سره اوسېده هره ورځ به یې ورته لیک لېږه. د ۱۹۴۴ زکال په ژمي کې کربي په شدید ډول یخ وواهه او د درملنې په موخه په لندن کې یوه روغتون ته ولېږل شو. ډاکټرانو پرېکړه وکړه د کربي پښې له دې امله چې تورې شوې وې غوڅې کړي؛ خو هغه بېرته ښه شو او وه یې شو کولای وګرځي. نوموړي د ۱۹۴۵ زکال په جنوري کې متحده ایالاتو ته راوګرځېد هغه د شمالي کارولینا په بوټنر کمپ کې وګمارل شو او د خپل خدمت وروستۍ شپږ میاشتې یې د دغه کمپ د انتقالاتو په برخه کې تېرې کړې. کربي د ۱۹۴۵ زکال د جولای په ۲۰ مه د لومړۍ درجې سرتېري په توګه د پیاده جګړه ئیز ځواک د نښان په اخیستو په ویاړمنه توګه خپل پوځي خدمت پای ته ورساوه. <ref>Ro 2004, chapter 3</ref><ref>[[World War II]] [[V-mail]] letter from Kirby to Rosalind, in George 2002, p. 117</ref>{{sfn|Ro|2004|page=42}}{{sfn|Evanier|2008|page=69}}{{sfn|Ro|2004|pages=40–41}}{{sfn|Ro|2004|page=40}} په ۱۹۴۹ زکال کې نوموړي د خپلې کورنۍ لپاره د لانګ ایلنډ په مینولا، نیویارک ښارګوټي کې کور واخیست. دغه ځای د راتلونکو ۲۰ کلونو لپاره د دوی کور و او کربی هم د دغه کور په ۱۰ فوټه (۳ متره) سور لرونکې تکوي کې د ځان لپاره کاري سټوډیو جوړه کړې وه چې کورنۍ به یې په ټوکو کې ورته «توره خونه» ویل. هغه په ۱۹۶۹ زکال کې خپله کورنۍ سویلي کالیفورنیا ته له دې امله یووړه چې لور یې لیزا په وچه آب وهوا کې ښه شي او همدارنګه خپله هالیووډي سټوډیو ګانو ته نږدې وي ځکه کربي باورمن و چې کېدای شي هلته کار ومومي.{{sfn|Ro|2004|page=46}}<ref>Evanier, 2008, pp. 157, 160 (unnumbered): "... drove Jack to distraction, and from there to Southern California. In early 1969, the Kirbys moved west. The main reason was daughter Lisa's [[asthma]] and her need to live in a drier climate [than in New York State]. But Jack had another reason. ... Kirby had hopes that being close to Hollywood might bring hm entry to the movie business. ... Film seemed like the next logical outlet for his creativity. ...</ref><ref name="HeroComplex">{{cite news|url=http://herocomplex.latimes.com/2012/04/09/growing-up-kirby-the-marvel-memories-of-jack-kirbys-son/#/0|last=Kirby|first=Neal|title=Growing Up Kirby: The Marvel memories of Jack Kirby's son|date=April 9, 2012|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=December 28, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20131027080956/http://herocomplex.latimes.com/comics/growing-up-kirby-the-marvel-memories-of-jack-kirbys-son/#/0|archive-date=October 27, 2013|url-status=live}}</ref> د کربي لمسۍ یوځل په یوه مرکه کې وویل چې کربي یو «لیبرال دیموکرات» و.<ref>{{cite web |last=Beard |first=Jim |date=August 25, 2015 |title=Jack Kirby Week: Kirby4Heroes |url=https://news.marvel.com/comics/25014/jack_kirby_week_kirby4heroes/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170723204108/https://news.marvel.com/comics/25014/jack_kirby_week_kirby4heroes/ |archive-date=July 23, 2017 |access-date=July 23, 2017 |publisher=[[Marvel Comics]]}}</ref> کربي د ۱۹۹۴ زکال د فبروري په ۶ مه د ۷۶ کلونو په عمر د زړه د سکتې له امله د کالیفورنیا په تاوزنډ اوکس سیمه کې په خپل کور کې ومړ. نوموړی د کالیفورنیا په ویسټ لیک کلي کې د اوکس درې په هدیره کې خښ کړای شو. <ref>{{cite news|title=Jack Kirby, 76; Created Comic-Book Superheroes|url=https://www.nytimes.com/1994/02/08/obituaries/jack-kirby-76-created-comic-book-superheroes.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=February 8, 1994|archive-url=https://web.archive.org/web/20140701120738/http://www.nytimes.com/1994/02/08/obituaries/jack-kirby-76-created-comic-book-superheroes.html|archive-date=July 1, 2014|url-status=live|access-date=March 4, 2010}}</ref> == سرچينې == 4mz33hr55xf9iseweap232r7rhryfh7 284839 284833 2022-08-24T16:30:50Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}جک کربی (د جیکوب کورتزبرګ په نوم وزېږېد؛ زوکړه: د ۱۹۱۷ زکال د اګست ۲۸ مه – مړینه: د ۱۹۹۴ زکال د فبروري ۶ مه) د کارتوني کتابونو امریکايي هنرمند، لیکوال او اېډېټور و چې په پراخه کچه د کارتون جوړونې له اصلي نوښتګرو او همدارنګه په دغه برخه کې د پریمانه اغېزمنو اثارو د رامنځته کوونکي په توګه پېژندل کېږي. هغه په نیویارک ښار کې را لوی شو او د کمیډي شخصیتونو څخه په تقلید او په نشریاتو کې د خپرو شوو کارتونونو څخه یې زده کړل څه ډول کارتوني رسامي وکړي. نوموړي په ۱۹۳۰ زکال کې د کارتون نوي رامنځته شوي صنعت ته مخه کړه او د هغو مختلفې ځانګړنې یې په مختلفو نومونو ترسیم کړي هغه وړاندې له دې چې د جک کربي کارتوني شخصیت په نوم کارتونونه جوړ کړي خپل کارتونونه یې د جک کورتیس د شخصیت په نوم جوړول. په ۱۹۴۰ زکال کې نوموړي او لیکوال – اېډیټور جو سایمون وکولای شول د ټایملي کامیکس لپاره چې د مارویل کامیکس شرکت مخکښ شرکت و د کپتان امریکا په نوم ډېر بریالی کارتوني شخصیت جوړ کړي. د ۱۹۴۰ مې لسیزې پر مهال کربي په مرتب ډول له سایمون سره همکارۍ ته مخه کړه چې د یاد شرکت او نیشنل کامیکس خپروندی شرکت لپاره یې چې بیا په ډي سي کامیکس واوښت؛ ګڼ شمېر کارتوني شخصیتونه جوړ کړل. <ref>{{YouTube|id=XoXeiEXJrgc|time=11m50s}}</ref> د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال په اروپايي تیاتر کې له خدمت کولو وروسته کربي د ډي سي کامیکس، هاروی کامیکس، هیلمن پریوډیکال او نورو خپروندویو شرکتونو لپاره آثار تولید کړل. په کریسټ وډ خپروندی شرکت هغه او سایمون د عاشقانه کارتون ژانر جوړ کړ او بیا یې د مېنلاین خپروندی شرکت په نامه خپل شرکت جوړ کړ چې د ډېرې لږ مودې لپاره یې دوام وکړ. کربي په ۱۹۵۰ مه لسیزه کې د ټایملي د بېرته تکرار شوي اطلس کامیکس په نامه کتاب کې مرسته وکړه چې بیا دغه شرکت په مارویل واوښت. دلته په ۱۹۶۰ مه لسیزه کې کربي د دغه شرکت تر ټولو پام وړ شخصیتونه له دې ډلې څلور حیرانونکي، ایکس من، ثور، هالک، وسپنیز سړی او تور پړانګ جوړ کړل. د کربي له خوا ټاکل کېدونو عناوینو ښه بازار درلود او آن منتقدینو به یې هم ساتینه کوله، خو په ۱۹۷۰ زکال کې هغه مهال چې کربي احساس وکړ له هغه سره په ځانګړې توګه د لیکوال او نوښتګر د حقونو په برخه کې ناعادلانه چلن شوی دغه شرکت یې د هغه د سیال ډي سي کمیکس په مقصد پرېښود. په ډي سي کې کربي د څلورمې نړۍ د حماسې په نوم کارتون جوړ کړ چې څو کارتوني عناوین یې لرل. په داسې حال کې چې دغه سریال له سوداګریز پلوه بریالی نه و او لغو شو، خو د څلورمې نړۍ د نویو خدایانو په عنوان د هغه کارتون د ډي سي د نړۍ د مهمې برخې په توګه دوام وموند. کربي د ۱۹۷۰ مې لسیزې له نیمايي څخه د هغو تر پای پورې د لنډ مهال لپاره بېرته مارول ته ولاړ او بیا د تلویزیوني انمیشن او خپلواک کمیک نړۍ ته ننوت. کربي د خپل عمر په پای کې چې هغه مهال ورته «د کمیک ویلیام بلیک» ویل کېدل د خپلو حرفوي لاسته راوړونو له امله د مطبوعاتو په اصلي جریان کې په رسمیت وپېژندل او په ۱۹۸۷ زکال کې یو له هغو دریو کسانو څخه و چې د هنر په برخه کې  مشاهیرو ته د ویل اسنر د جایزې د ورکولو د مراسمو په افتتاحیه کې د دغې جایزې د ګټونکو په نوملړ کې راغی. په ۲۰۱۷ زکال کې د کربي له مړینې وروسته نوموړی نه یوازې د خپرونو په برخه کې د هغه د نوښتونو له امله بلکه په دې دلیل چې د هغه نوښتونو د والټ ډیزني شرکت د څانګی یا مارویل سینمايي نړۍ د بریالي مالي او انتقادي رسنیز امتیاز بنسټ جوړاوه؛ د ډیزنی د اتل په نامه ونومول شو. <ref>{{Cite news|author-link=Grant Morrison|last=Morrison|first=Grant|url=https://www.theguardian.com/books/2011/jul/23/grant-morrison-supergods-superheroes|title=My Supergods from the Age of the Superhero|newspaper=[[The Guardian]]|location=London, United Kingdom|date=July 23, 2011|access-date=July 23, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120224212935/http://www.guardian.co.uk/books/2011/jul/23/grant-morrison-supergods-superheroes|archive-date=February 24, 2012|url-status=live}}</ref> کربي په ۱۹۴۲ زکال کې له روزالینډ ګلډشټاین سره واده وکړ. دوی څلور ماشومان لرل او د واده اړیکې یې په ۱۹۹۴ زکال کې د ۷۶ کلونو په عمر د زړه د سکتې له امله د هغه د مړینې تر مهاله دوام درلود. د هغه په ویاړ د جک کربي او Jack Kirby Hall of Fame جایزې رامنځته شوې. نوموړی د کارتون په برخه کې د خپلو اغېزمنو چارو له امله د هغه د پلویانو ترمنځ د «پاچا» په نوم پېژندل کېږي. == لومړنی ژوند (۱۹۱۷-۱۹۳۵ زکال) == جک کربي د ۱۹۱۷ زکال د اګست په ۲۸ مه د جیکوب کورتزبرګ په نوم د نیویارک ښار منهتن ته اړوند د لوور ایسټ سایډ سیمې په ۱۴۷م ایسکس واټ کې وزېږېد. د هغه والدین روز (برنشټاین) او بنیامین کورتزبرګ یهودي اطریشي کډوال و چې پلار یې د کالیو په تولید کوونکي فابریکه کې په کارکولو سره د ژوند اړتیاوې پوره کولې. کربي په ځوانۍ کې غوښتل له خپلې سیمې څخه نږدې نورو سیمو ته وتښتي. د هغه نقاشي خوښېده او د داسې ځایونو په لټه کې و څو وکولای شي د هنر اړوند هلته زیات څه زده کړي. کربي اساسا هرڅه له ځان سره زده کړي و، خو تر ډېره پورې د انځوریزو داستانونو د هنرمندانو لکه میلټون کنف، هال فاسټر او الیکس ریمونډ او همدارنګه د نشریاتو لپاره د کارتون جوړونکو لکه چارلس هنري سایکس، «ډینګ» ډارلېنګ او رولین کربي څخه اغېزمن و. د کربي په خپله خبره هغه د روزنیزې اتحادیې له خوا رد شو ځکه چې کولای یې شول په «زغالو باندې ډېر ژر رسامي وکړي». <ref name="Kirbymuseum">{{cite web |last1=Evanier |first1=Mark |author-link=Mark Evanier |last2=Sherman |first2=Steve |display-authors=etal |date=March 20, 2008 |title=Jack Kirby Biography |url=http://kirbymuseum.org/biography |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917070658/http://kirbymuseum.org/biography/ |archive-date=September 17, 2013 |access-date=February 24, 2012 |publisher=Jack Kirby Museum & Research Center}}</ref><ref name="hamilsue">Hamilton, Sue L. ''Jack Kirby''. ABDO Group, 2006. {{ISBN|978-1-59928-298-5}}, p. 4</ref>{{sfn|Jones|2004|page=196}}{{sfn|Evanier|2008|page=34}}{{sfn|Jones|2004|pages=195–196}} کربي په څوارلس کلنۍ د بروکلین په پرت انستیتیوت کې نوم ثبت کړ خو له یوې اونۍ وروسته یې هغه ځای پرېېښود. د ده په خپله خبره «زه له داسې زده کوونکو څخه نه وم چې پرت یې تمه لرله. دوی داسې کسان غوښتل چې د تل لپاره په یو څه کار وکړي. ما نه غوښتل د تل لپاره په یوه پروژه کار وکړم. ما غوښتل ډېرې چارې ترسره کړم». <ref>{{cite journal|title='I've Never Done Anything Halfheartedly'|journal=[[The Comics Journal]]|publisher=[[Fantagraphics Books]]|number=134|date=February 1990|location=Seattle, Washington}} Reprinted in George 2002, p. 22</ref> == شخصي ژوند او مړینه == د ۱۹۴۰ مې لسیزې په لومړیو کې کربي او کورنۍ یې بروکلین ته کډه وکړه. په دغه ځای کې کربي له روزالینډ «روز» ګلډشټاین سره چې له دوی سره یې په یوه بلاک کې ژوند کاوه بلد شو. دوی دواړو ډېر ژر له یو بل سره لیدلو ته مخه کړه. کربي د ګلډشټاین د ۱۸ کلنۍ په کالیزه کې له هغې خواستګاري وکړه او دوی دواړه کوژده شول. هغوی د ۱۹۴۲ زکال د مۍ په ۲۳ مه واده وکړ. دغې جوړې څلور ماشومان لرل: سوزان (زیږون: د ۱۹۴۵ زکال د ډسمبر ۶ مه)، نیل (زیږون: د ۱۹۴۸ زکال د می میاشت)، باربرا (زیږون: د ۱۹۵۲ زکال نومبر میاشت) او لیزا (زیږون: د ۱۹۶۰ زکال سپټمبر میاشت). <ref name="TJKC10">{{cite journal|last=Morrow|first=John|title=Roz Kirby Interview Excerpts|journal=The Jack Kirby Collector|issue=10|publisher=TwoMorrows Publishing|date=April 1996|location=Raleigh, North Carolina|url=http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103065856/http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-date=November 3, 2013|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|first=Greg|last=Theakston|title=The Jack Kirby Treasury Volume Two <!-- as spelled on copyright page-->|publisher=[[Eclipse Comics|Eclipse Books]]|location=Forestville, California|year=1991|page=39|isbn=978-1-56060-134-0}}</ref><ref name="TJKC102">{{cite journal|last=Morrow|first=John|title=Roz Kirby Interview Excerpts|journal=The Jack Kirby Collector|issue=10|publisher=TwoMorrows Publishing|date=April 1996|location=Raleigh, North Carolina|url=http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103065856/http://twomorrows.com/kirby/articles/10roz.html|archive-date=November 3, 2013|url-status=live}}</ref><ref name="galacticlisa">{{cite news|last=Brady|first=Matt|url=http://forum.newsarama.com/showthread.php?threadid=63600|title=Lisa Kirby, Mike Thibodeaux, & Tom Brevoort on Galactic Bounty Hunters|work=Newsarama|date=April 20, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090915195759/http://forum.newsarama.com/showthread.php?threadid=63600|archive-date=September 15, 2009}}</ref>{{sfn|Ro|2004|page=46}}{{sfn|Evanier|2008|page=57}}{{sfn|Ro|2004|page=16}}{{sfn|Ro|2004|page=14}} د متحده ایالاتو پوځ ته له وربللو وروسته او د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال د اروپا په تیاتر کې د خدمت کولو پر مهال هغه په منظم ډول له خپلې ښځې سره د وي مېل پر مټ مکاتبه کوله او روز هم چې د ښځینه لباس په یوه هټۍ کې یې کار کاوه او له خپلې مور سره اوسېده هره ورځ به یې ورته لیک لېږه. د ۱۹۴۴ زکال په ژمي کې کربي په شدید ډول یخ وواهه او د درملنې په موخه په لندن کې یوه روغتون ته ولېږل شو. ډاکټرانو پرېکړه وکړه د کربي پښې له دې امله چې تورې شوې وې غوڅې کړي؛ خو هغه بېرته ښه شو او وه یې شو کولای وګرځي. نوموړي د ۱۹۴۵ زکال په جنوري کې متحده ایالاتو ته راوګرځېد هغه د شمالي کارولینا په بوټنر کمپ کې وګمارل شو او د خپل خدمت وروستۍ شپږ میاشتې یې د دغه کمپ د انتقالاتو په برخه کې تېرې کړې. کربي د ۱۹۴۵ زکال د جولای په ۲۰ مه د لومړۍ درجې سرتېري په توګه د پیاده جګړه ئیز ځواک د نښان په اخیستو په ویاړمنه توګه خپل پوځي خدمت پای ته ورساوه. <ref>Ro 2004, chapter 3</ref><ref>[[World War II]] [[V-mail]] letter from Kirby to Rosalind, in George 2002, p. 117</ref>{{sfn|Ro|2004|page=42}}{{sfn|Evanier|2008|page=69}}{{sfn|Ro|2004|pages=40–41}}{{sfn|Ro|2004|page=40}} په ۱۹۴۹ زکال کې نوموړي د خپلې کورنۍ لپاره د لانګ ایلنډ په مینولا، نیویارک ښارګوټي کې کور واخیست. دغه ځای د راتلونکو ۲۰ کلونو لپاره د دوی کور و او کربی هم د دغه کور په ۱۰ فوټه (۳ متره) سور لرونکې تکوي کې د ځان لپاره کاري سټوډیو جوړه کړې وه چې کورنۍ به یې په ټوکو کې ورته «توره خونه» ویل. هغه په ۱۹۶۹ زکال کې خپله کورنۍ سویلي کالیفورنیا ته له دې امله یووړه چې لور یې لیزا په وچه آب وهوا کې ښه شي او همدارنګه خپله هالیووډي سټوډیو ګانو ته نږدې وي ځکه کربي باورمن و چې کېدای شي هلته کار ومومي.{{sfn|Ro|2004|page=46}}<ref>Evanier, 2008, pp. 157, 160 (unnumbered): "... drove Jack to distraction, and from there to Southern California. In early 1969, the Kirbys moved west. The main reason was daughter Lisa's [[asthma]] and her need to live in a drier climate [than in New York State]. But Jack had another reason. ... Kirby had hopes that being close to Hollywood might bring hm entry to the movie business. ... Film seemed like the next logical outlet for his creativity. ...</ref><ref name="HeroComplex">{{cite news|url=http://herocomplex.latimes.com/2012/04/09/growing-up-kirby-the-marvel-memories-of-jack-kirbys-son/#/0|last=Kirby|first=Neal|title=Growing Up Kirby: The Marvel memories of Jack Kirby's son|date=April 9, 2012|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=December 28, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20131027080956/http://herocomplex.latimes.com/comics/growing-up-kirby-the-marvel-memories-of-jack-kirbys-son/#/0|archive-date=October 27, 2013|url-status=live}}</ref> د کربي لمسۍ یوځل په یوه مرکه کې وویل چې کربي یو «لیبرال دیموکرات» و.<ref>{{cite web |last=Beard |first=Jim |date=August 25, 2015 |title=Jack Kirby Week: Kirby4Heroes |url=https://news.marvel.com/comics/25014/jack_kirby_week_kirby4heroes/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170723204108/https://news.marvel.com/comics/25014/jack_kirby_week_kirby4heroes/ |archive-date=July 23, 2017 |access-date=July 23, 2017 |publisher=[[Marvel Comics]]}}</ref> کربي د ۱۹۹۴ زکال د فبروري په ۶ مه د ۷۶ کلونو په عمر د زړه د سکتې له امله د کالیفورنیا په تاوزنډ اوکس سیمه کې په خپل کور کې ومړ. نوموړی د کالیفورنیا په ویسټ لیک کلي کې د اوکس درې په هدیره کې خښ کړای شو. <ref>{{cite news|title=Jack Kirby, 76; Created Comic-Book Superheroes|url=https://www.nytimes.com/1994/02/08/obituaries/jack-kirby-76-created-comic-book-superheroes.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=February 8, 1994|archive-url=https://web.archive.org/web/20140701120738/http://www.nytimes.com/1994/02/08/obituaries/jack-kirby-76-created-comic-book-superheroes.html|archive-date=July 1, 2014|url-status=live|access-date=March 4, 2010}}</ref> == سرچينې == fzcsu639fxj0p4qeo9vonal8si03nmm 0 63861 284834 2022-08-24T16:13:35Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki لومړی قسطنطین (چې په لاتین ژبه: Flavius ​​Valerius Constantinus او په یوناني ژبه: Κωνσταντῖνος Konstantinos بلل کېږي او د ۲۷۲ ز کال د فبروري میاشتې له ۲۷مې څخه د ۳۳۷ ز کال د می میاشتې تر ۲۲مې نېټې یې ژوند کاوه)، دغه راز په لوی قسطنطین، له ۳۰۶ ز کال څخه تر ۳۳۷ ز کاله پورې د روم سترواک یا امپراتور په نامه مشهور او لومړنی شخص و، چې مسحیت ته یې مخه وکړه. هغه د مدیترانې په نایسوس (اوسمهال د صربستان نیش) سیمه کې سترګې نړۍ ته وغړولې، چې د رومي اردو د افسر فلاویس کانستانتیوس زوی او د ایلیاتی له نصب څخه و، چې د تترارشي د څلورګونو حاکمانو له ډلې څخه و. مور یې هېلنا د ټیټې طبقې یوناني او مسیحي ښځه وه. قسطنطین د رومي سترواکانو دیوکلتیانو ساو ګالریوس په وخت په جلا توګه خدمت وکړ. هغه خپله دنده په ختیځو ولایتونو د لښکرکشۍ یا بریدونو (د بربریانو او پارسیانو په ضد) سره پیل کړه او بیا (په ۳۰۵ ز کال کې) په غرب کې بریتانیې ته د خپل پلار ترڅنګ جګړې کولو ته وبلل شو. په ۳۰۶ ز کال کې د پلار تر مړینې وروسته یې قسطنطین سترواک یا امپراتور شو. هغه په ایبوراکم (د انګلستان، یورک) کې د خپل پوځ په وسیله ډېر وستایل شو او بلاخره د Maxentius او Licinius سترواکیو په وړاندې کورنیو جګړو کې بریالی شو او تر ۳۲۴ ز کاله پورې د رومي امپراتورۍ یوازینی سترواک شو.<ref>{{Cite book|last1=Phelan|first1=Marilyn E.|url=https://books.google.com/books?id=5EY3EAAAQBAJ|title=In His Footsteps: The Early Followers of Jesus|last2=Phelan|first2=Jay M.|date=8 June 2021|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-6667-0186-9|pages=67|language=en|quote="Constantine's mother Helena, was a Greek and a Christian".}}</ref><ref>{{Cite book|last=Stanton|first=Andrea L.|url=https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC&pg=PA25|title=Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia|date=2012|publisher=SAGE|isbn=978-1-4129-8176-7|pages=25|language=en|quote="Constantine's mother, Helena, was a Greek form Asia Minor and also a devoted Christian who seemed to have influenced his choices."}}</ref><ref>{{Cite book|last=Vatikiotis|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=Jkr1DwAAQBAJ&pg=PT138|title=Lives Between The Lines: A Journey in Search of the Lost Levant|date=5 August 2021|publisher=Orion|isbn=978-1-4746-1322-4|pages=138|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Gibbon|first=Edward|title=The Decline and Fall of the Roman Empire|volume=I|pages=407|language=en}}</ref> سترواکۍ یا امپراتورۍ ته د قسطنطین تر رسېدو وروسته د سترواکۍ تقویت او ودې په برخه کې ډېر زیات اصلاحات رامنځته کړل. هغه دولت بیا ورغاوه او هر ډول ملکي او نظامي چارواکي یې له یو بله جلا کړل. هغه له تورم یا انفلاسیون سره د مبارزې لپاره یې د Solidus سکې معرفي کړې، داسې نوې طلایې سکې چې د زر کلونو څخه زیات وخت لپاره د بیزانسي او اروپایي ارزونو سټندرد سکې وګرځېدلې. د روم پوځ د (comitatenses) متحرکو واحدونو او د ګارنیزون اړوند سرتېرو (limitanei) څخه جوړ شوی و، چې له کورنیو ګواښونو او د بربریانو له یرغلونو سره د مبارزې توان یې درلود. قسطنطین د روم په پولو کې د بېلابېلو قبلایو لکه فرانکیانو، آلامانیانو، ګوتیانو او سامارتیانو په وړاندې ډېر ګټور او بریالي عملیات او لښکرکشۍ ترسره کړې او هغه سیمې یې د بېرته نیولو ترڅنګ په رومي فرهنګ او ښاریانو لپاره چمتو کړې، چې تر ده مخکې د نورو حاکمانو په دوره کې د درېیمې پېړۍ اړوند بحران په وخت یې له لاسه وتلې وې. قسطنطین د روم هغه لومړنی سترواک و، چې مسیحیت یې ومانه. که څه هغه د خپل عمر زیاته برخه د یو بت پرست او بیا د یو عیسیویت یو زده‌کوونکي په توګه یې عمر تېر کړ، چې په ۳۱۲ ز کال کې یې د مسیحیت یا عیسویت پلوي پیل کړه او بلاخره مسیحي شو او د یوسیبیوس په وسیله د پاکۍ یا عیسوي کېدو غسل ورکول شو، چې نیکومدیا آریایي عیسوي مذهبي مشر یا اشقف په وسیله چې د ګڼ شمېر پیاوړو او برجسته تاریخي آریایي شخصیتونو یا لومړني پاپ سیلوستر په وسیله لخوا تایید او منل شوی، چې د کاتولیک کلیسا او ارتدوکس کلیسا په وسیله ساتل کېږي. قسطنطین په ۳۱۳ ز کال کې د میلان اړوند فرمان په اعلانولو کې ګټور او اغېزمن رول ولوباوه، چې د روم په سترواکۍ کې یې د مسیحیت په وړاندې زغم او صبر ښوده. هغه په ۳۲۵ ز کال کې د نیکیا لومړنۍ شورا جوړه کړه، چې په دې شورا کې یې د مسیحیت عقیدې او باور اړوند بیانیه وړاندې کړه، چې د نیکین عقیده لیک یا بیانې باندې مشهوره وه. دغه راز د قسطنطین په امر د سپیڅلي او مقدس قبر اړوند کلیسا هم په اورشلیم کې د عیسي(ع) د قبر ښودل شوې برخه کې جوړه شوه، چې د ټولې مسیحي نړۍ په کچه پاک او سپېڅلی ځای بلل کېده. په منځنیو پېړیو کې د واک او قدرت لپاره د پاپ یا د عیسویانو د مذهبي مشر ادعا د قسطنطین د جعلي اهدا په اساس وه. هغه د تاریخ په لړ کې د «لومړني مسیحي سترواک» په نامه یادېږي او د مسیحي کلیسا ملاتړی و. حال دا چې ځینې معاصر څېړونکي د هغه د باورونو او حتی د مسیحیت په هکله د هغه د پوهې په هکله بحث کوي هغه په ختیځ مسیحیت کې د یو پیر یا ولي په توګه د خلکو د احترام وړ دی، چې د روم اصلي فرهنګ لوري ته د مسیحیت ګرځولو په برخه کې ډېرې هلې ځلې وکړې. <ref>{{Cite book|title=Byzantium|author=Norwich, John Julius|year=1996|isbn=0394537785|edition=First American|location=New York|pages=54–57|oclc=18164817}}</ref> د قسطنطین دوره د روم سترواکۍ په تاریخ کې یوه جلا او ځانګړې دوره او دغه راز د لرغوني کلاسیک دورې څخه منځنیو پېړیو ته د تېرېدو یوه مهمه برخه ده. هغه د بیزانس په ښار کې د نوې امپراتورۍ یو استوګنځی جوړ کړ او هغه یې بیا د په خپل نوم یعنې قسطنطنیه (اوسني استانبول) سره ونوماوه. تر دې وروسته بیا تر زرو کلونو څخه زیاتې مودې لپاره د یادې سترواکۍ پلازمېنه وګرځېده. د ختیځ روم اړوند بله سترواکي د معاصرو تاریخپوهانو په وسیله د بېزانس سترواکۍ په نامه ونومول شوه. د قسطنطین بل سمدلاسه او لوی سیاسي میراث دا و، چې خپلو زامنو او د قسطنطین سلسلې یا کورنۍ اړوند نورو غړو ته یې د سترواکۍ په سپارلو سره یې د تترارشي دیوکلیتان اصل یې د قبیلوي ځایناستي کېدو سره بدل کړ. د هغه شهرت یې د زامنو په ژوند په لړ کې او دغه راز د هغه له سلطنت څخه څو پېړۍ وروسته لا زیات او پراخ شو. د منځنیو پېړیو اړوند کلیسا هغه د فضیلت او برترۍ یوې الګو او نمونې په توګه باله، حال دا چې سیکولاري حاکمانو به له هغه څخه د لومړنۍ بېلګې، د پیل ټکي او د سترواکۍ ډ مشروعیت او هویت اړوند نښې او نماد په توګه یادونه کوله. د رنسانس په پیلېدو سره د قسطنطنیې ضد منابعو او سرچینو د کشف کولو له امله د هغه د سلطنت او پادشاهۍ په هکله لا زیاتې انتقادي ارزونې راپېدا او موجودې وې. چې د معاصرو تحصلي او زده‌کړیو بورسیو په برخه کې موجوده بهیرونه او په وروستیو کې یې د مخکنیو بورسیو په برخه کې یې د افراط تر منځ تعادل رامنځته کولو کې کوښښ کړی دی. <ref>Gregory, ''A History of Byzantium'', 49.</ref><ref>Van Dam, ''Remembering Constantine at the Milvian Bridge'', 30.</ref> == سرچینې == قسطنطین یو مهم واکمن و او تل یو ډول بحث پاروونکي او متنازع شخصیت و. د هغه په شهرت او نوم موندنه کې بېلابېل بدلونونه د هغه د سلطنت او واکمنۍ لپاره د لرغونو سرچینو د ماهیت او ارزښت ښودونکي دي، چې شمېر ډېر زیات او مفصل دی؛ خو په شدت سره د هغې دورې اړوندو رسمي تبلیغاتو تر اغېز لاندې و، او تر ډېره یو اړخیزه دي. د قسطنطین د ژوند او حکومت به هکله هیڅ ډول ژوندلیک یا تاریخ پاتې نه دی. د قسطنطین تر ټولو نېږدې ځایناستی ویتا قسطنطیني یوزیبیوس دی، چې د هاګیو ګرافۍ او ستاینې اړوند مخلوط دی او له میلاد څخه وروسته د ۳۳۵ او شاوخوا ۳۳۹ ز کلونو تر منځ دوره کې لیکل شوی او د قسطنطین اخلاقي او مذهبي فضایلو ستاینه کوي. ویتا د قسطنطین بشپړ مثبت انځور جوړوي او معاصر تاریخپوهان بیا په هغه نیوکه کوي، د قسطنطین تر ټولو بشپړ سیکولار ژوند ناپېژانده اوریګو قسطنطیني دی، چې یو بې تاریخه اثر دی، چې په نظامي او سیاسي وقایعو باندې تمرکز کوي، ترڅو فرهنګي او مذهبي مسایل له پامه وغورځوي او ډېر ټینګار په و نه کړي.<ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', p. 272.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), p. 23–25; Cameron, 90–91; Southern, 169.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), p. 14; Cameron, p. 90–91; Lenski, "Introduction" (CC), 2–3.</ref><ref>Cameron, 90; Southern, 169.</ref><ref>Lieu and Montserrat, 40; Odahl, 3.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 26; Lieu and Montserrat, 40; Odahl, 3.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 265–71; Cameron, 90–92; Cameron and Hall, 4–6; Elliott, "Eusebian Frauds in the "Vita Constantini"", 162–71.</ref><ref>Lieu and Montserrat, 39; Odahl, 3.</ref><ref>Lenski, "Introduction" (CC), 5; Storch, 145–55.</ref><ref>Eusebius, ''Vita Constantini'' 1.11; Odahl, 3.</ref><ref>Drake, "What Eusebius Knew," 21.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius''265–68.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 14; Corcoran, ''Empire of the Tetrarchs'', 1; Lenski, "Introduction" (CC), 2–3.</ref> لاکتانتیوس (Lactantius' De mortibus persecutorum) د دیوکلتیان او تتراشي سلطنت په هکله مسیحي سیاسي ټولګه وړاندې کوي، چې د قسطنطین او د هغه د لومړني ژوند په هکله یو شمېر ارزښتمن او حساس جزئیات بیانوي. د سقراط، سوزومن او تئودورت کلیسایي تاریخونه د قسطنطین وروسته سلطنت اړوند کلیسایي ستونزې او شخړې توضیح کوي. دا تاریخ لیکونکي هغه کلیسا چې د دویم تیودوسیوس د سلطنت په دوره (له میلاد څخه ۴۰۸ – ۴۵۰ ز کاله وروسته) کې، چې د قسطنطین له دورې څخه یوه پېړۍ وروسته لیکلي، په هغو کې یې د قسطنطین د دورې اړوند پېښې او واقعات د ناسم هدایت له لارې په ناسمه توګه او قصدي ګمنامۍ له لارې پټوي. د ارتدوکس مسیحي آتاناسیوس معاصره لیکنې او د فیلوستورژیوس اړوند آریانو کلیسایي تاریخ هم ژوندی پاتې دی، که څه هم د هغو تعصبات ډېر ژور او ځواکمن هم نه دي.<ref>Odahl, 6, 10.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 225; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 26–29; Odahl, 5–6.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 225; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 28–30; Odahl, 4–6.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 12–14; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 24; Mackay, 207; Odahl, 9–10.</ref> د اوریلیوس ویکتور (De Caesaribus)، یوټروپیوس (برېواریوم Breviarium)، فیستوس (بریویاریم Breviarium) او د (Epitome de Caesaribus) اثر نامعلوم لیکوال د هغې دورې مختصر سیاسي او نظامي سیکولار تاریخونه وړاندې کوي. که څه هم مسیحيان نه دي؛ خو د قسطنطین په هکله د موخې وړ انځوریزه پېژندنه ارایه کوي؛ خو د قسطنطین مذهبي سیاستونو ته یې کومه اشاره نه ده کړې. دغه راز (Panegyrici Latini)، د درېیمې پېړۍ د وروستیو او څلورمې پېړۍ د لومړیو وختونو اړوند ستاینو او مدحو ټولګه د قسطنطین د ژوند لومړیو وختونو او تیتراکیلک دورې د سیاست او ایډیولوژۍ په هکله ګټور معلومات ارایه کوي. معاصره معماري لکه په روم کې د قسطنطین طاق یا څلی او په ګامزیګراد او کوردویا کې موجوده ماڼۍ، کتیبه یي پاتې شونې او د هغې دورې اړوند ارزي سکې ټول په بشپړه توګه ادبي سرچینې دي.<ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 17–21; Odahl, 11–14; Wienand, ''Kaiser als Sieger'', 43–86.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 20–21; Johnson, "Architecture of Empire" (CC), 288–91; Odahl, 11–12.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 24; Odahl, 8; Wienand, ''Kaiser als Sieger'', 26–43.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 27–28; Lieu and Montserrat, 2–6; Odahl, 6–7; Warmington, 166–67.</ref> == سرچينې == bjkn3kuu8l0rnbymrbh1rzczpt66dbo 284838 284834 2022-08-24T16:30:46Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}لومړی قسطنطین (چې په لاتین ژبه: Flavius ​​Valerius Constantinus او په یوناني ژبه: Κωνσταντῖνος Konstantinos بلل کېږي او د ۲۷۲ ز کال د فبروري میاشتې له ۲۷مې څخه د ۳۳۷ ز کال د می میاشتې تر ۲۲مې نېټې یې ژوند کاوه)، دغه راز په لوی قسطنطین، له ۳۰۶ ز کال څخه تر ۳۳۷ ز کاله پورې د روم سترواک یا امپراتور په نامه مشهور او لومړنی شخص و، چې مسحیت ته یې مخه وکړه. هغه د مدیترانې په نایسوس (اوسمهال د صربستان نیش) سیمه کې سترګې نړۍ ته وغړولې، چې د رومي اردو د افسر فلاویس کانستانتیوس زوی او د ایلیاتی له نصب څخه و، چې د تترارشي د څلورګونو حاکمانو له ډلې څخه و. مور یې هېلنا د ټیټې طبقې یوناني او مسیحي ښځه وه. قسطنطین د رومي سترواکانو دیوکلتیانو ساو ګالریوس په وخت په جلا توګه خدمت وکړ. هغه خپله دنده په ختیځو ولایتونو د لښکرکشۍ یا بریدونو (د بربریانو او پارسیانو په ضد) سره پیل کړه او بیا (په ۳۰۵ ز کال کې) په غرب کې بریتانیې ته د خپل پلار ترڅنګ جګړې کولو ته وبلل شو. په ۳۰۶ ز کال کې د پلار تر مړینې وروسته یې قسطنطین سترواک یا امپراتور شو. هغه په ایبوراکم (د انګلستان، یورک) کې د خپل پوځ په وسیله ډېر وستایل شو او بلاخره د Maxentius او Licinius سترواکیو په وړاندې کورنیو جګړو کې بریالی شو او تر ۳۲۴ ز کاله پورې د رومي امپراتورۍ یوازینی سترواک شو.<ref>{{Cite book|last1=Phelan|first1=Marilyn E.|url=https://books.google.com/books?id=5EY3EAAAQBAJ|title=In His Footsteps: The Early Followers of Jesus|last2=Phelan|first2=Jay M.|date=8 June 2021|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-6667-0186-9|pages=67|language=en|quote="Constantine's mother Helena, was a Greek and a Christian".}}</ref><ref>{{Cite book|last=Stanton|first=Andrea L.|url=https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC&pg=PA25|title=Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia|date=2012|publisher=SAGE|isbn=978-1-4129-8176-7|pages=25|language=en|quote="Constantine's mother, Helena, was a Greek form Asia Minor and also a devoted Christian who seemed to have influenced his choices."}}</ref><ref>{{Cite book|last=Vatikiotis|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=Jkr1DwAAQBAJ&pg=PT138|title=Lives Between The Lines: A Journey in Search of the Lost Levant|date=5 August 2021|publisher=Orion|isbn=978-1-4746-1322-4|pages=138|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Gibbon|first=Edward|title=The Decline and Fall of the Roman Empire|volume=I|pages=407|language=en}}</ref> سترواکۍ یا امپراتورۍ ته د قسطنطین تر رسېدو وروسته د سترواکۍ تقویت او ودې په برخه کې ډېر زیات اصلاحات رامنځته کړل. هغه دولت بیا ورغاوه او هر ډول ملکي او نظامي چارواکي یې له یو بله جلا کړل. هغه له تورم یا انفلاسیون سره د مبارزې لپاره یې د Solidus سکې معرفي کړې، داسې نوې طلایې سکې چې د زر کلونو څخه زیات وخت لپاره د بیزانسي او اروپایي ارزونو سټندرد سکې وګرځېدلې. د روم پوځ د (comitatenses) متحرکو واحدونو او د ګارنیزون اړوند سرتېرو (limitanei) څخه جوړ شوی و، چې له کورنیو ګواښونو او د بربریانو له یرغلونو سره د مبارزې توان یې درلود. قسطنطین د روم په پولو کې د بېلابېلو قبلایو لکه فرانکیانو، آلامانیانو، ګوتیانو او سامارتیانو په وړاندې ډېر ګټور او بریالي عملیات او لښکرکشۍ ترسره کړې او هغه سیمې یې د بېرته نیولو ترڅنګ په رومي فرهنګ او ښاریانو لپاره چمتو کړې، چې تر ده مخکې د نورو حاکمانو په دوره کې د درېیمې پېړۍ اړوند بحران په وخت یې له لاسه وتلې وې. قسطنطین د روم هغه لومړنی سترواک و، چې مسیحیت یې ومانه. که څه هغه د خپل عمر زیاته برخه د یو بت پرست او بیا د یو عیسیویت یو زده‌کوونکي په توګه یې عمر تېر کړ، چې په ۳۱۲ ز کال کې یې د مسیحیت یا عیسویت پلوي پیل کړه او بلاخره مسیحي شو او د یوسیبیوس په وسیله د پاکۍ یا عیسوي کېدو غسل ورکول شو، چې نیکومدیا آریایي عیسوي مذهبي مشر یا اشقف په وسیله چې د ګڼ شمېر پیاوړو او برجسته تاریخي آریایي شخصیتونو یا لومړني پاپ سیلوستر په وسیله لخوا تایید او منل شوی، چې د کاتولیک کلیسا او ارتدوکس کلیسا په وسیله ساتل کېږي. قسطنطین په ۳۱۳ ز کال کې د میلان اړوند فرمان په اعلانولو کې ګټور او اغېزمن رول ولوباوه، چې د روم په سترواکۍ کې یې د مسیحیت په وړاندې زغم او صبر ښوده. هغه په ۳۲۵ ز کال کې د نیکیا لومړنۍ شورا جوړه کړه، چې په دې شورا کې یې د مسیحیت عقیدې او باور اړوند بیانیه وړاندې کړه، چې د نیکین عقیده لیک یا بیانې باندې مشهوره وه. دغه راز د قسطنطین په امر د سپیڅلي او مقدس قبر اړوند کلیسا هم په اورشلیم کې د عیسي(ع) د قبر ښودل شوې برخه کې جوړه شوه، چې د ټولې مسیحي نړۍ په کچه پاک او سپېڅلی ځای بلل کېده. په منځنیو پېړیو کې د واک او قدرت لپاره د پاپ یا د عیسویانو د مذهبي مشر ادعا د قسطنطین د جعلي اهدا په اساس وه. هغه د تاریخ په لړ کې د «لومړني مسیحي سترواک» په نامه یادېږي او د مسیحي کلیسا ملاتړی و. حال دا چې ځینې معاصر څېړونکي د هغه د باورونو او حتی د مسیحیت په هکله د هغه د پوهې په هکله بحث کوي هغه په ختیځ مسیحیت کې د یو پیر یا ولي په توګه د خلکو د احترام وړ دی، چې د روم اصلي فرهنګ لوري ته د مسیحیت ګرځولو په برخه کې ډېرې هلې ځلې وکړې. <ref>{{Cite book|title=Byzantium|author=Norwich, John Julius|year=1996|isbn=0394537785|edition=First American|location=New York|pages=54–57|oclc=18164817}}</ref> د قسطنطین دوره د روم سترواکۍ په تاریخ کې یوه جلا او ځانګړې دوره او دغه راز د لرغوني کلاسیک دورې څخه منځنیو پېړیو ته د تېرېدو یوه مهمه برخه ده. هغه د بیزانس په ښار کې د نوې امپراتورۍ یو استوګنځی جوړ کړ او هغه یې بیا د په خپل نوم یعنې قسطنطنیه (اوسني استانبول) سره ونوماوه. تر دې وروسته بیا تر زرو کلونو څخه زیاتې مودې لپاره د یادې سترواکۍ پلازمېنه وګرځېده. د ختیځ روم اړوند بله سترواکي د معاصرو تاریخپوهانو په وسیله د بېزانس سترواکۍ په نامه ونومول شوه. د قسطنطین بل سمدلاسه او لوی سیاسي میراث دا و، چې خپلو زامنو او د قسطنطین سلسلې یا کورنۍ اړوند نورو غړو ته یې د سترواکۍ په سپارلو سره یې د تترارشي دیوکلیتان اصل یې د قبیلوي ځایناستي کېدو سره بدل کړ. د هغه شهرت یې د زامنو په ژوند په لړ کې او دغه راز د هغه له سلطنت څخه څو پېړۍ وروسته لا زیات او پراخ شو. د منځنیو پېړیو اړوند کلیسا هغه د فضیلت او برترۍ یوې الګو او نمونې په توګه باله، حال دا چې سیکولاري حاکمانو به له هغه څخه د لومړنۍ بېلګې، د پیل ټکي او د سترواکۍ ډ مشروعیت او هویت اړوند نښې او نماد په توګه یادونه کوله. د رنسانس په پیلېدو سره د قسطنطنیې ضد منابعو او سرچینو د کشف کولو له امله د هغه د سلطنت او پادشاهۍ په هکله لا زیاتې انتقادي ارزونې راپېدا او موجودې وې. چې د معاصرو تحصلي او زده‌کړیو بورسیو په برخه کې موجوده بهیرونه او په وروستیو کې یې د مخکنیو بورسیو په برخه کې یې د افراط تر منځ تعادل رامنځته کولو کې کوښښ کړی دی. <ref>Gregory, ''A History of Byzantium'', 49.</ref><ref>Van Dam, ''Remembering Constantine at the Milvian Bridge'', 30.</ref> == سرچینې == قسطنطین یو مهم واکمن و او تل یو ډول بحث پاروونکي او متنازع شخصیت و. د هغه په شهرت او نوم موندنه کې بېلابېل بدلونونه د هغه د سلطنت او واکمنۍ لپاره د لرغونو سرچینو د ماهیت او ارزښت ښودونکي دي، چې شمېر ډېر زیات او مفصل دی؛ خو په شدت سره د هغې دورې اړوندو رسمي تبلیغاتو تر اغېز لاندې و، او تر ډېره یو اړخیزه دي. د قسطنطین د ژوند او حکومت به هکله هیڅ ډول ژوندلیک یا تاریخ پاتې نه دی. د قسطنطین تر ټولو نېږدې ځایناستی ویتا قسطنطیني یوزیبیوس دی، چې د هاګیو ګرافۍ او ستاینې اړوند مخلوط دی او له میلاد څخه وروسته د ۳۳۵ او شاوخوا ۳۳۹ ز کلونو تر منځ دوره کې لیکل شوی او د قسطنطین اخلاقي او مذهبي فضایلو ستاینه کوي. ویتا د قسطنطین بشپړ مثبت انځور جوړوي او معاصر تاریخپوهان بیا په هغه نیوکه کوي، د قسطنطین تر ټولو بشپړ سیکولار ژوند ناپېژانده اوریګو قسطنطیني دی، چې یو بې تاریخه اثر دی، چې په نظامي او سیاسي وقایعو باندې تمرکز کوي، ترڅو فرهنګي او مذهبي مسایل له پامه وغورځوي او ډېر ټینګار په و نه کړي.<ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', p. 272.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), p. 23–25; Cameron, 90–91; Southern, 169.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), p. 14; Cameron, p. 90–91; Lenski, "Introduction" (CC), 2–3.</ref><ref>Cameron, 90; Southern, 169.</ref><ref>Lieu and Montserrat, 40; Odahl, 3.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 26; Lieu and Montserrat, 40; Odahl, 3.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 265–71; Cameron, 90–92; Cameron and Hall, 4–6; Elliott, "Eusebian Frauds in the "Vita Constantini"", 162–71.</ref><ref>Lieu and Montserrat, 39; Odahl, 3.</ref><ref>Lenski, "Introduction" (CC), 5; Storch, 145–55.</ref><ref>Eusebius, ''Vita Constantini'' 1.11; Odahl, 3.</ref><ref>Drake, "What Eusebius Knew," 21.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius''265–68.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 14; Corcoran, ''Empire of the Tetrarchs'', 1; Lenski, "Introduction" (CC), 2–3.</ref> لاکتانتیوس (Lactantius' De mortibus persecutorum) د دیوکلتیان او تتراشي سلطنت په هکله مسیحي سیاسي ټولګه وړاندې کوي، چې د قسطنطین او د هغه د لومړني ژوند په هکله یو شمېر ارزښتمن او حساس جزئیات بیانوي. د سقراط، سوزومن او تئودورت کلیسایي تاریخونه د قسطنطین وروسته سلطنت اړوند کلیسایي ستونزې او شخړې توضیح کوي. دا تاریخ لیکونکي هغه کلیسا چې د دویم تیودوسیوس د سلطنت په دوره (له میلاد څخه ۴۰۸ – ۴۵۰ ز کاله وروسته) کې، چې د قسطنطین له دورې څخه یوه پېړۍ وروسته لیکلي، په هغو کې یې د قسطنطین د دورې اړوند پېښې او واقعات د ناسم هدایت له لارې په ناسمه توګه او قصدي ګمنامۍ له لارې پټوي. د ارتدوکس مسیحي آتاناسیوس معاصره لیکنې او د فیلوستورژیوس اړوند آریانو کلیسایي تاریخ هم ژوندی پاتې دی، که څه هم د هغو تعصبات ډېر ژور او ځواکمن هم نه دي.<ref>Odahl, 6, 10.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 225; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 26–29; Odahl, 5–6.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 225; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 28–30; Odahl, 4–6.</ref><ref>Barnes, ''Constantine and Eusebius'', 12–14; Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 24; Mackay, 207; Odahl, 9–10.</ref> د اوریلیوس ویکتور (De Caesaribus)، یوټروپیوس (برېواریوم Breviarium)، فیستوس (بریویاریم Breviarium) او د (Epitome de Caesaribus) اثر نامعلوم لیکوال د هغې دورې مختصر سیاسي او نظامي سیکولار تاریخونه وړاندې کوي. که څه هم مسیحيان نه دي؛ خو د قسطنطین په هکله د موخې وړ انځوریزه پېژندنه ارایه کوي؛ خو د قسطنطین مذهبي سیاستونو ته یې کومه اشاره نه ده کړې. دغه راز (Panegyrici Latini)، د درېیمې پېړۍ د وروستیو او څلورمې پېړۍ د لومړیو وختونو اړوند ستاینو او مدحو ټولګه د قسطنطین د ژوند لومړیو وختونو او تیتراکیلک دورې د سیاست او ایډیولوژۍ په هکله ګټور معلومات ارایه کوي. معاصره معماري لکه په روم کې د قسطنطین طاق یا څلی او په ګامزیګراد او کوردویا کې موجوده ماڼۍ، کتیبه یي پاتې شونې او د هغې دورې اړوند ارزي سکې ټول په بشپړه توګه ادبي سرچینې دي.<ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 17–21; Odahl, 11–14; Wienand, ''Kaiser als Sieger'', 43–86.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 20–21; Johnson, "Architecture of Empire" (CC), 288–91; Odahl, 11–12.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 24; Odahl, 8; Wienand, ''Kaiser als Sieger'', 26–43.</ref><ref>Bleckmann, "Sources for the History of Constantine" (CC), 27–28; Lieu and Montserrat, 2–6; Odahl, 6–7; Warmington, 166–67.</ref> == سرچينې == lsy0o169rikkfbiu2pvkm2jmktnzgxi 3 63862 284842 2022-08-24T23:22:18Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Omar rafiullah}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۳:۲۲, ۲۴ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) c3vxe221asffd4r0lsurh45gx4swxjm 0 63863 284843 2022-08-25T03:46:16Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/5078276|ورون شرما]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{معلومات خانہ شخصیت|نام=ورون شرما|التصویر=Varun Sharma 1.jpg}}{{صندوق معلومات شخص|د زېږېدو نېټه=4 فبروري 1990|نوم=ورون شرما|انځور=Varun Sharma 1.jpg|د زېږېدنې ځای=جالندهر|nationality=هند|ژبه=هندي|دنده=اداکار، فلمي ستوری}} [[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|التصویر]] [[زمرہ:سانچہ خانہ معلومات شخصیت کے نامعلوم پیرامیٹر پر مشتمل صفحات|نام]] '''ورون شرما''' (د فبرورۍ په 4مه 1990 زېږېدلی) یو هندي [[لوبغاړی|فلمي لوبغاړی دی]] چې په سوداګریزه توګه بریالي فلمونو کې یې کار کړی دی د هغه له غوره فلمونو څخه''فکری'' (2013)، کس کس کو پيار کرو (2015)، ''دلوالی'' (2015)، ''[[زړه‌بايللی - (2015)|فکری ريټرنز]]'' (2017) او ''چھچھوري'' (2019). ) شامل دي. == زده کړې == هغه خپلې زده کړې په سانور کې د لارنس په ښوونځي کې پیل کړې، وروسته د 11 او 12 ټولګي بشپړولو لپاره د [[جلندر|جالندھر]] اپیجي ښوونځي ته لاړ. هغه د ITFT چندیګډ څخه په میډیا، تفریح او فلم ټیکنالوژۍ کې د لیسانس سند لري. == مسلک == په 2013 کې، شرما په خپل لومړي بالیووډ فلم کې راڅرګند شو، کومیډي ډرامه ''فکرې'' ، چې د مرګادیپ سینګ لامبا له خوا لارښود شوی. دا ₹ 700 ميلیون وه په ټوله نړۍ کې د سوداګریزې بریا په توګه راڅرګند شو. . [ حوالې ته اړتیا ده ] په 2015 کې، شرما د ابیشک ډوګرا په کامیډي ''ډولي کی ډولي'' کې خپله لومړۍ لوبه وکړه او د [[کپل شرما]] سره یې په بریالۍ رومانتيک کامیډي ''کیس کسکو پیار کرو'' کې کار وکړ. د هغې وروستنی فلم د روهیت شیټي [[شاهرخ خان|د شاه رخ خان]] ، ورون دهون ، [[کاجول]] او کریتي سانون په مقابل کې د روهیت شیټي ''[[زړه‌بايللی - (2015)|د]]'' اکشن رومانس دلوال و، چې د باکس آفس ډیری ریکارډونه یې مات کړل او د هغې ترټولو لوړ عاید لرونکی ریلیز شو. [ خصوصیت ] ₹ ملیارد تولید کړي په ټوله نړۍ کې د هندي سینما ترټولو لوړ عاید لرونکي په توګه راڅرګند شو. [ حوالې ته اړتیا ده ] ورون د دنیش ویجان د بیا زیږون رومانس ''راابتا'' (2017) کې د کریتي سینون او مرحوم سوشانت سینګ راجپوت سره مخالف رول لوبولی. دا د منتقدینو لخوا منفي ځواب ترلاسه کړ او په باکس دفتر کې فلاپ شو. وروسته په 2017 کې، هغې د فوکري په سلسله کې د ''فوکري'' [ [ ] کار وکړ، چې ₹روپۍ ډالر) یې ''ګټلي'' . په ټوله نړۍ کې د روپیو په ګټلو سره د باکس آفس لویه بریا وه. . [ حوالې ته اړتیا ده ] په 2018 کې، هغه په لنډه توګه د [[ګوویندا|ګووندا]] سره په کامیډي ''جمعه'' کې راڅرګند شو. په 2019 کې، شرما په ''ارجن پټیالا'' کې د ''سنون'' او دلجیت دوسانج سره، د سوناکشي سینها او بادشاه سره د کورنۍ روغتون، او د سوشانت سینګ راجپوت او ''شردھا'' کپور سره په چپهور کې کار وکړ. په 2020 کې، ورون د فلیپ کارټ ویډیو د کوربه په توګه هم لیدل کیږي (د OTT ویډیو سټینګ پلیټ فارم فلیپ کارټ ملکیت دی) کامیډي شو، خورا مسخره ''کون'' . د هغې راتلونکی فلم ''روهي افزانه'' دی، چې د هارډیک مهتا لخوا لارښود شوی او د میډوک فلمز بینر لاندې د دنیش ویجان لخوا تولید شوی، <ref>{{Cite web |date=2020-01-03 |title=Janhvi Kapoor, Rajkummar Rao's Roohi Afza Titled Changed Again to Roohi Afzana |url=https://www.news18.com/news/movies/janhvi-kapoor-rajkummar-raos-roohi-afza-titled-changed-again-to-roohi-afzana-2443937.html |access-date=2020-11-11 |website=News18 |language=en}}</ref> چې د راج کمار راو او [[جانوي کپور|جهانوي کپور]] ګډ ستوري دي، په 2021 کې د خپریدو لپاره ټاکل شوي. د ''روهي'' له خپریدو وروسته، د ورون شرما د مدیر په اړه راپورونه خپریږي چې په پای کې د دیشا سالیان نوم اخلي ځکه چې دیشا د ''روهي'' د شوټینګ په اوږدو کې د ورون اداره کوله. <ref>https://www.bollywoodbubble.com/bollywood-news/roohi-late-disha-salian-gets-a-special-mention-in-the-films-end-credits/</ref> == فیلموګرافي == {| class="wikitable" |+دا | style="background:#ffc;" | ǂ | هغه فلمونه او لړۍ ته اشاره کوي چې تراوسه ندي خپاره شوي. |} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" |کال ! scope="col" | فلم ! scope="col" | رول ! scope="col" | ډایرکټر ! scope="col" | حواله |- | rowspan="3" | ۲۰۱۳ |فکري | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | |- |ربا مين کيا کرو | ګګن | امرت ساګر چوپړا | |- |وارننګ | انشول پانډی | ګورمیت سنګ | |- | 2014 |ياران دا کيچپ | فتح شاه | ابای بیجو چابرا | |- | rowspan="4" | 2015 |انګريج | د ځوان امریندر ګیل په توګه کامیو ظهور | سمرجیت سنګ | |- |ډولي کې ډولي | منجوت چده | ابیشک ډوګرا | |- |کس کس کو پيار کرو | کرن | عباس مستان | |- |دل والی | سیدو یاماترا | روهیت شیټي | |- | rowspan="2" | 2017 |رابته | راده | دنیش ویجان | |- |فکري ريټرنز | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | |- | 2018 |فرای ډای | راجیو چابرا | | |- | rowspan="3" | ۲۰۱۹ |ارجن پټياله | اونیدا سنګه | روهیت جوګراج چوهان | |- |خاناني شفاخانه | بهشت بیدي | شلپي داسګپتا | |- | ''چچچوري'' | ګرمیت "سیکسا" سینګ ڈھیلون | نتیش تیواری. | |- | ۲۰۲۰ |جی ما دی | د ځوان سنجو کرکټر | نوجوت ګلاتي | |- | rowspan="2" | ۲۰۲۱ |روحي | څومره قریشي | هاردیک مهتا | |- |- | ''چټزپاه'' | ویکاس بهلا | سوپریت سنګ | |- | 2022 ! style="background:#ffc;" |سرکس | TBA | روهیت شیټي | فلم کول |- | 2023 ! style="background:#ffc;" |فکري 3 | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | فلم اخیستل <ref>{{Cite web |date=4 March 2022 |title=Richa Chadha, Ali Fazal, Varun Sharma, Pulkit Samrat, and Manjot Singh’s Fukrey 3 goes on floors |url=https://www.bollywoodhungama.com/news/bollywood/richa-chadha-ali-fazal-varun-sharma-pulkit-samrat-manjot-singhs-fukrey-3-goes-floors/ |access-date=4 March 2022 |website=Bollywood Hungama}}</ref> |} == جایزې او نومونې == {| class="wikitable sortable" !کال ! فلم ! جایزه ! لږ داسې ! پایله |- | rowspan="4" | ۲۰۱۳ | rowspan="4" |فکري | د سکرین جایزې | په کامیډي رول کې غوره لوبغاړی (نارینه) |نوماند |- | د سټار ګیلډ جایزې | ډیر امید لرونکی پیل (نارینه) |نوماند |- | د سټار ګیلډ جایزې | په کامیډي رول کې غوره فعالیت |ګټونکی |- | د زی سینی ایوارډونه | په کامیډي رول کې غوره لوبغاړی |ګټونکی |- |} == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:1990 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:هاډرونونه]] [[وېشنيزه:هندي فلمونه]] [[وېشنيزه:هندي ستوري]] [[وېشنيزه:هندي ساينسپوهان]] [[وېشنيزه:هندي رسنۍ]] [[وېشنيزه:هندي جلا وطنه حکومت]] [[وېشنيزه:هندي تصوف]] [[وېشنيزه:هندي تاريخپوهان]] [[وېشنيزه:هندي]] kiya2240jne0v8tqgj6vt3cb8ch8fbd 284844 284843 2022-08-25T03:46:47Z شاه زمان پټان 26102 سظ wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|د زېږېدو نېټه=4 فبروري 1990|نوم=ورون شرما|انځور=Varun Sharma 1.jpg|د زېږېدنې ځای=جالندهر|nationality=هند|ژبه=هندي|دنده=اداکار، فلمي ستوری}} '''ورون شرما''' (د فبرورۍ په 4مه 1990 زېږېدلی) یو هندي [[لوبغاړی|فلمي لوبغاړی دی]] چې په سوداګریزه توګه بریالي فلمونو کې یې کار کړی دی د هغه له غوره فلمونو څخه''فکری'' (2013)، کس کس کو پيار کرو (2015)، ''دلوالی'' (2015)، ''[[زړه‌بايللی - (2015)|فکری ريټرنز]]'' (2017) او ''چھچھوري'' (2019). ) شامل دي. == زده کړې == هغه خپلې زده کړې په سانور کې د لارنس په ښوونځي کې پیل کړې، وروسته د 11 او 12 ټولګي بشپړولو لپاره د [[جلندر|جالندھر]] اپیجي ښوونځي ته لاړ. هغه د ITFT چندیګډ څخه په میډیا، تفریح او فلم ټیکنالوژۍ کې د لیسانس سند لري. == مسلک == په 2013 کې، شرما په خپل لومړي بالیووډ فلم کې راڅرګند شو، کومیډي ډرامه ''فکرې'' ، چې د مرګادیپ سینګ لامبا له خوا لارښود شوی. دا ₹ 700 ميلیون وه په ټوله نړۍ کې د سوداګریزې بریا په توګه راڅرګند شو. . [ حوالې ته اړتیا ده ] په 2015 کې، شرما د ابیشک ډوګرا په کامیډي ''ډولي کی ډولي'' کې خپله لومړۍ لوبه وکړه او د [[کپل شرما]] سره یې په بریالۍ رومانتيک کامیډي ''کیس کسکو پیار کرو'' کې کار وکړ. د هغې وروستنی فلم د روهیت شیټي [[شاهرخ خان|د شاه رخ خان]] ، ورون دهون ، [[کاجول]] او کریتي سانون په مقابل کې د روهیت شیټي ''[[زړه‌بايللی - (2015)|د]]'' اکشن رومانس دلوال و، چې د باکس آفس ډیری ریکارډونه یې مات کړل او د هغې ترټولو لوړ عاید لرونکی ریلیز شو. [ خصوصیت ] ₹ ملیارد تولید کړي په ټوله نړۍ کې د هندي سینما ترټولو لوړ عاید لرونکي په توګه راڅرګند شو. [ حوالې ته اړتیا ده ] ورون د دنیش ویجان د بیا زیږون رومانس ''راابتا'' (2017) کې د کریتي سینون او مرحوم سوشانت سینګ راجپوت سره مخالف رول لوبولی. دا د منتقدینو لخوا منفي ځواب ترلاسه کړ او په باکس دفتر کې فلاپ شو. وروسته په 2017 کې، هغې د فوکري په سلسله کې د ''فوکري'' [ [ ] کار وکړ، چې ₹روپۍ ډالر) یې ''ګټلي'' . په ټوله نړۍ کې د روپیو په ګټلو سره د باکس آفس لویه بریا وه. . [ حوالې ته اړتیا ده ] په 2018 کې، هغه په لنډه توګه د [[ګوویندا|ګووندا]] سره په کامیډي ''جمعه'' کې راڅرګند شو. په 2019 کې، شرما په ''ارجن پټیالا'' کې د ''سنون'' او دلجیت دوسانج سره، د سوناکشي سینها او بادشاه سره د کورنۍ روغتون، او د سوشانت سینګ راجپوت او ''شردھا'' کپور سره په چپهور کې کار وکړ. په 2020 کې، ورون د فلیپ کارټ ویډیو د کوربه په توګه هم لیدل کیږي (د OTT ویډیو سټینګ پلیټ فارم فلیپ کارټ ملکیت دی) کامیډي شو، خورا مسخره ''کون'' . د هغې راتلونکی فلم ''روهي افزانه'' دی، چې د هارډیک مهتا لخوا لارښود شوی او د میډوک فلمز بینر لاندې د دنیش ویجان لخوا تولید شوی، <ref>{{Cite web |date=2020-01-03 |title=Janhvi Kapoor, Rajkummar Rao's Roohi Afza Titled Changed Again to Roohi Afzana |url=https://www.news18.com/news/movies/janhvi-kapoor-rajkummar-raos-roohi-afza-titled-changed-again-to-roohi-afzana-2443937.html |access-date=2020-11-11 |website=News18 |language=en}}</ref> چې د راج کمار راو او [[جانوي کپور|جهانوي کپور]] ګډ ستوري دي، په 2021 کې د خپریدو لپاره ټاکل شوي. د ''روهي'' له خپریدو وروسته، د ورون شرما د مدیر په اړه راپورونه خپریږي چې په پای کې د دیشا سالیان نوم اخلي ځکه چې دیشا د ''روهي'' د شوټینګ په اوږدو کې د ورون اداره کوله. <ref>https://www.bollywoodbubble.com/bollywood-news/roohi-late-disha-salian-gets-a-special-mention-in-the-films-end-credits/</ref> == فیلموګرافي == {| class="wikitable" |+دا | style="background:#ffc;" | ǂ | هغه فلمونه او لړۍ ته اشاره کوي چې تراوسه ندي خپاره شوي. |} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" |کال ! scope="col" | فلم ! scope="col" | رول ! scope="col" | ډایرکټر ! scope="col" | حواله |- | rowspan="3" | ۲۰۱۳ |فکري | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | |- |ربا مين کيا کرو | ګګن | امرت ساګر چوپړا | |- |وارننګ | انشول پانډی | ګورمیت سنګ | |- | 2014 |ياران دا کيچپ | فتح شاه | ابای بیجو چابرا | |- | rowspan="4" | 2015 |انګريج | د ځوان امریندر ګیل په توګه کامیو ظهور | سمرجیت سنګ | |- |ډولي کې ډولي | منجوت چده | ابیشک ډوګرا | |- |کس کس کو پيار کرو | کرن | عباس مستان | |- |دل والی | سیدو یاماترا | روهیت شیټي | |- | rowspan="2" | 2017 |رابته | راده | دنیش ویجان | |- |فکري ريټرنز | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | |- | 2018 |فرای ډای | راجیو چابرا | | |- | rowspan="3" | ۲۰۱۹ |ارجن پټياله | اونیدا سنګه | روهیت جوګراج چوهان | |- |خاناني شفاخانه | بهشت بیدي | شلپي داسګپتا | |- | ''چچچوري'' | ګرمیت "سیکسا" سینګ ڈھیلون | نتیش تیواری. | |- | ۲۰۲۰ |جی ما دی | د ځوان سنجو کرکټر | نوجوت ګلاتي | |- | rowspan="2" | ۲۰۲۱ |روحي | څومره قریشي | هاردیک مهتا | |- |- | ''چټزپاه'' | ویکاس بهلا | سوپریت سنګ | |- | 2022 ! style="background:#ffc;" |سرکس | TBA | روهیت شیټي | فلم کول |- | 2023 ! style="background:#ffc;" |فکري 3 | دلیپ "چوچا" سنګ | مرګادیپ سینګ لامبا | فلم اخیستل <ref>{{Cite web |date=4 March 2022 |title=Richa Chadha, Ali Fazal, Varun Sharma, Pulkit Samrat, and Manjot Singh’s Fukrey 3 goes on floors |url=https://www.bollywoodhungama.com/news/bollywood/richa-chadha-ali-fazal-varun-sharma-pulkit-samrat-manjot-singhs-fukrey-3-goes-floors/ |access-date=4 March 2022 |website=Bollywood Hungama}}</ref> |} == جایزې او نومونې == {| class="wikitable sortable" !کال ! فلم ! جایزه ! لږ داسې ! پایله |- | rowspan="4" | ۲۰۱۳ | rowspan="4" |فکري | د سکرین جایزې | په کامیډي رول کې غوره لوبغاړی (نارینه) |نوماند |- | د سټار ګیلډ جایزې | ډیر امید لرونکی پیل (نارینه) |نوماند |- | د سټار ګیلډ جایزې | په کامیډي رول کې غوره فعالیت |ګټونکی |- | د زی سینی ایوارډونه | په کامیډي رول کې غوره لوبغاړی |ګټونکی |- |} == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:1990 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:هاډرونونه]] [[وېشنيزه:هندي فلمونه]] [[وېشنيزه:هندي ستوري]] [[وېشنيزه:هندي ساينسپوهان]] [[وېشنيزه:هندي رسنۍ]] [[وېشنيزه:هندي جلا وطنه حکومت]] [[وېشنيزه:هندي تصوف]] [[وېشنيزه:هندي تاريخپوهان]] [[وېشنيزه:هندي]] hviyqheujmfc666javh2b4skcved82m 0 63864 284845 2022-08-25T03:57:17Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/5117310|نازیہ حسن]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات موسیقار/عربی}}{{صندوق معلومات شخص|نوم=نازيه حسن|د زېږېدو نېټه=3 اپرېل 1965|د زېږېدنې ځای=کراچۍ، سېند|د مړینې لامل=سرطان ناروغي|د مړینې نېټه=13 اګسټ 2000 مېلادي کال|د مړینې ځای=لندن|nationality=پاکستان، برېتانيا}} [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|P21]] [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|العشير]] [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|ويكي بيانات]] '''نازیه حسن''' په برصغیر کې د پاپ موسیقۍ له بنسټ اېښودونکو څخه شمېرل کیږي. نازیه حسن د ۱۹۶۵ کال د اپریل په درېمه د [[پاکستان]] په [[کراچۍ]] ښار کې زېږېدلې ده. په [[لندن]] کې يې زده کړې کړي. په 1980 کې، د پنځلس کلنۍ په عمر کې، هغه د شهرت لوړو پوړونو ته ورسېده کله چې هغې د هندي فلم قرباني کا گیت څخه د ''آپ جیسا کوۍ زمېرې زنده ګي می ايې می تو بات بن جايي ګا'' سندره وویله. د دې سندرې له شهرت وروسته نازیه حسن د خپل ورور زوهیب حسن د سندرو څو البومونه خپاره کړل. هغې په 1995 کې واده وکړ او په 2000 کې د سرطان ناروغۍ له امله مړه شوه. <ref name="guardian">{{Cite news|URL=http://www.guardian.co.uk/news/2000/aug/23/guardianobituaries|Title=Obituary: Nazia Hassan|Author=Jai Kumar|Date=23 اگست 2000|Work=guardian.co.uk|Publisher=The Guardian}}</ref> == د سندرو البوم == * اپ جيسا کويي (1980) * ډسکو دېواني (1981) * بوم بوم (1982) * ينګ ترنګ (۱۹۸۶) * هاټ لاين (1987) * کيمرا کيمرا (1992) شاه ليد === شاه ليد === نازیه حسن د اپریل په 1965 زېږېدلې او په 13 اګست 2000 مړ شوې <ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/news/2000/aug/23/guardianobituaries|title=Obituary: Nazia Hassan|accessdate=18 May 2008|author=Jai Kumar|date=23 August 2000|work=guardian.co.uk|publisher=The Guardian|location=London}}</ref> هغه یوه پاکستانۍ پاپ سندرغاړې، سندرغاړې، وکیله او ټولنیزه فعاله وه. هغې په لس کلنۍ کې خپل د موسیقۍ ژوند پیل کړ او په پاکستان کې یوه له مشهورو سندرغاړو څخه شوه، هغې په ټوله سویل ختیځ آسیا کې پراخه شهرت ترلاسه کړ او په جنوبي اسیا کې د "پاپ ملکه" په نوم پیژندل کیږي. <ref>{{Cite web |title=A toast to the queen of pop: Faraz Wakar's musical tribute to Nazia Hasan |url=http://www.pakistantoday.com.pk/2013/07/23/entertainment/a-toast-to-the-queen-of-pop-faraz-wakars-musical-tribute-to-nazia-hasan/ |access-date=2016-02-10}}</ref> <ref>{{cite journal|title=Women Year Book of Pakistan|journal=Women Year Book of Pakistan|date=1990|volume=8|page=405|publisher=Ladies Forum Publications|language=en}}</ref> له خپل ورور زوهیب حسن سره یې په ګډه البوم جوړ کړ، چې په ټوله نړۍ کې یې تر ۶۵ میلیونو ډېر ریکارډونه پلورلي دي. د هغې د انګلیسي ژبې سندرې ډیسکو دیوان هغه لومړنۍ پاکستانۍ سندرغاړې وه چې د برتانیا چارټ ته یې داخله کړه، د خپل بریالي سندرغاړي په مینځ کې، نازیه حسن د لندن له دوو معتبرو ښوونځیو، ریچمنډ امریکن نړیوال پوهنتون او د پوهنتون څخه د اقتصاد او قانون په برخه کې سندونه ترلاسه کړل. لندن: کنزیه حسن په ۱۹۸۰ کال کې د بالیووډ هندي فلم غورباني له سندرې "آپ جیسه کوۍ میری ژوندي مې آیا" سندرې سره پیل وکړ <ref name="autogenerated12">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> د هغې لومړی البوم ډیسکو دیوانے (۱۹۸۱) چې د نړۍ په ۱۴ هیوادونو کې خپور شو. د وخت تر ټولو غوره پلورل شوی آسیایي پاپ ریکارډ شو <ref>{{cite journal|title=India Today|journal=[[انڈیا ٹوڈے]]|date=1982|volume=7|issue=13–16|page=34|url=https://books.google.com/books?id=TKiVAAAAIAAJ|publisher=Thomson Living Media India Limited|language=en}}</ref> ورپسې بوم بوم (1982) <ref>{{cite journal|title=Pakistan Hotel and Travel Review|journal=Pakistan Hotel and Travel Review|date=1983|volume=6-8|page=45|url=https://books.google.com/books?id=blBQAAAAYAAJ|publisher=Syed Wali Ahmad Maulai|language=en}}</ref> ځوان ترنګ (1984) <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan, our disco queen – The Express Tribune Blog |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2016-02-10 |website=blogs.tribune.com.pk}}</ref> او د زوهیب لخوا هاټ لاین (1987) د هغه وروستی البوم کیمرې (1992) برخه وه. د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې <ref>{{Cite web |last=Desk |first=Entertainment |date=2015-04-03 |title=In memoriam: Nazia Hassan was born 50 years ago today |url=http://www.dawn.com/news/1173684 |access-date=2016-02-10 |website=www.dawn.com}}</ref> هغه هم له خپل ورور سره په څو تلويزيوني پروګرامونو کې راڅرګند شو. په 1988 کې، هغه د موسیقۍ له استاد سهیل رانا سره په سندره سندره کې راڅرګنده شوه، هغې د لومړي پاپ موسیقۍ سټیج شو، موسیقۍ '89 چې د شعیب منصور له خوا تولید شوی و، کوربه توب هم وکړ <ref>{{Cite web |title=آرکائیو کاپی |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2020-12-07}}</ref> او د پاکستاني پاپ موسیقۍ په جوړولو کې یې د هغې بریالیتوب مهم رول لوبولی دی. === لومړنی ژوند === نازیه حسن د پاکستان په سېند، کراچۍ کې زېږېدلې او په کراچۍ او لندن کې لویه شوې ده. نوموړې د یوه سوداګر بصیر حسن لور وه او منېزه بصیر چې یوه فعاله ټولنیزه فعاله وه <ref>{{Cite book|title=Global Bollywood: travels of Hindi song and dance|last=Sangita Gopal|last2=Sujata Moorti|year=2008|publisher=[[University of Minnesota Press]]|isbn=978-0-8166-4579-4|pages=98–9|url=https://books.google.com/books?id=19JBf6oDOy0C&pg=PA99|access-date=7 June 2011}}</ref> هغه د سندرغاړو زوهیب حسن او زارا حسن خور وه.نازیه حسن د امریکا له ریچارډ امریکايي پوهنتون څخه د سوداګرۍ ادارې او اقتصاد په برخه کې د لیسانس سند ترلاسه کړ. په 1999 کې لندن. هغې په ملګرو ملتونو کې د ښځو د نړیوالې رهبرۍ په پروګرام کې شامله شوه او وروسته د ملګرو ملتونو د امنیت شورا لپاره کار کولو ته لاړه. تاسو د لندن پوهنتون د ورځې قانون (LLB) سند لرئ. === مسلک === نازیه حسن په ۱۹۷۰ لسیزه کې د ماشومې هنرمندې په توګه د پاکستان د ټلویزیون په څو پروګرامونو کې د سندرو پیل وکړ، د موسیقۍ مسلکي ژوند یې په پنځلس کلنۍ کې هغه مهال پیل کړ چې د ۱۹۸۰ کال د بالیووډ فلم "آپ جیسا کوی" سندره یې وویله. فلم غورباني. هغه د فلم ډایرکټر فیروز خان سره په انګلستان کې په یوه محفل کې ولیدل. فیروز خان وروسته له هغې د نازیه حسن د آډیشن غوښتنه وکړه، چې په لندن کې میشته هندي موسیقار بدو سره وه. بدو بیا هغې ته د "آپ جیسا کوی" لپاره لاسلیک کړه <ref name="autogenerated22">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated23">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated13">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> سندره یې په هند کې خورا بریالۍ وه او سره له دې چې پاکستانۍ وه، نازیه حسن هلته په شپه کې شهرت ترلاسه کړ <ref>{{Cite web |date=September 2000 |title=Bollywood News: Bollywood Movies Reviews, Hindi Movies in India, Music & Gossip |url=http://www.rediff.com/entertai/2000/sep/27nazia.htm |access-date=3 September 2010 |publisher=Rediff.com}}</ref> په 1981 کې نازیه حسن د فلم فیئر جایزه وګټله. د غوره ښځینه پلې بیک سندرغاړې جایزه. نازیه حسن او د هغې ورور زوهیب حسن خپل پنځم البوم کیمرې ثبت کړ. د البوم له خپرېدو مخکې، هغه او زوهیب اعلان وکړ چې دا به د دوی وروستی البوم وي. دا البوم په 1992 کې خپور شو. دا د دوی د پخوانیو البمونو په څیر بریالی نه و او یوازې اوسط ځواب یې ترلاسه کړ. د البوم له خپریدو وروسته، هغې د خپل شخصي ژوند تمرکز کولو لپاره خپل سندرغاړی پریښود. بدو د "مډ ان انډیا" سندره جوړه کړې وه او غوښتل یې چې نازیه یې سندرې ووایي، خو متقاعد شوې نازیه حسن د سندرې له ویلو انکار وکړ <ref>{{cite news|title=Made for Nazia, sung by Alisha|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/192704.cms|accessdate=9 September 2011|newspaper=Times of India|date=20 September 2001}}</ref> بیا دا سندره الیشا چینای ته وړاندې شوه. === شخصي ژوند === د ۱۹۹۵ کال د مارچ په ۳۰ مه نازیه حسن له سوداګر میرزا اشتیاق بیګ سره په کراچۍ کې د یوه اسلامي واده په مراسمو کې واده وکړ <ref name="autogenerated24">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> چې د سرطان د ناروغۍ له تشخیص وروسته جوړه شوه. دوی یو زوی درلود، اریز حسن، د اپریل په 7مه 1997 کې زېږېدلی. دا واده د نازیه له مړینې لس ورځې وړاندې په طلاق پای ته ورسېد <ref>{{cite news|last1=Qamar|first1=Saaida|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=30 July 2015|work=The Tribune|date=12 August 2012}}</ref> وروسته په یوه مرکه کې د هغې ورور زوهیب حسن وویل چې د نازیه شخصي ژوند له کړاوونو ډک و او دا چې د هغې شخصي جګړې وې <ref>{{cite news|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=18 October 2012|newspaper=Express Tribune|date=12 August 2012}}</ref> . === میراث === د پاکستان متحرک معاصر پاپ میوزیک صحنه د نازیه حسن د خپل پاپ نوي کولو پابند دی. همدارنګه د 1990 لسیزې بینډونه، په شمول د Vital Signs او Jupiters، په "89" میوزیک کې یو پلیټ فارم ترلاسه کړ. دوی په هند کې په پاپ موسیقۍ کې هم قوي نفوذ درلود. انډیا ټوډې مجلې هغه د هغو ۵۰ غوره کسانو په ډله کې شامل کړ چې د هند د څېرې په بدلولو کې یې مرسته کړې وه. هغه د بالیووډ موسیقۍ په وده او د هند پاپ اوسني اصالحيزم کې مهم رول لوبولی دی. "هغه په هند کې د شخصي البوم رجحان پیل کړ - د خپل وخت څخه ډیر مخکې، چې وروسته د الیشا چینای، لکی علي او شویتا شیټي لخوا دوام درلود <ref name="autogenerated3">{{Cite web |last=Bollywood.Net |title=Remembering 'Aap Jaisa Koi' girl Nazia Hasan |url=http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170220011847/http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |archive-date=2017-02-20 |access-date=13 August 2009}}</ref> - د هغه د موسیقۍ د لوی بریالیتوب وروسته، نازیه او زوهیب لخوا لاسلیک شو. د EMI ګروپ او د سویلي آسیا لومړنۍ سندرغاړې وه چې د نړیوال میوزیک شرکت لخوا لاسلیک شوه <ref name="autogenerated3" /> د ډیسکو لیونۍ د شهرت له امله د کلکتې په هوایی ډګر کې د 50,000 څخه تر 100,000 خلکو لخوا تود هرکلی وشو او خلکو نازیه حسن ته درناوی وکړ . په کراچۍ کې د ۲۰۰۲ کال د مارچ په میاشت کې ترسره شوی کنسرټ وټل سیګنز او جوپېټرانو په ۷۷ کلونو کې د لومړي ځل لپاره په سټېج کې په ګډه سندرې وکړې، کنسرټ کې د مینه والو ګډون کړی و، د ۲۰۰۲ کال د مارچ په ۲۳ مه د پاکستان حکومت نازیه حسن ته د لوړ ښاریز جایزه ورکړه. د پراډ آف پرفارمنس جایزه د نازیه حسن مور منېزې بصیر ته د پاکستان د صدر پرویز مشرف لخوا په اسلام اباد کې په یو لړ رسمي مراسمو کې ورکړل شوه، په ۲۰۰۷ کال کې احمد حسیب نازیه حسن ته د ستاینې په ترڅ کې د موسیقۍ د میلې په اړه یو مستند فلم جوړ کړ. چې د کارا فلم فستیوال او د انقرې پوهنتون کې نندارې ته وړاندې شو. تللی په 2009 کې، ډایرکټر فراز وقار نازیه ته د موسیقۍ په برخه کې د هغې د کار کولو او د پاکستان د وياړ کولو لپاره خراج تحسین ورکړ. نازیه <ref>{{Cite web |title=How Young, Independent Women are Making a Space for Themselves in Pakistan's Music Industry |url=http://globalvoicesonline.org/2014/10/31/how-young-independent-women-are-making-a-space-for-themselves-in-pakistans-music-industry/ |access-date=2015-07-30 |website=Global Voices}}</ref> د <ref>{{Cite web |last=Web desk |date=3 April 2012 |title='Pakistan's sweetheart': Nazia Hassan's 47th birthday |url=http://tribune.com.pk/story/359133/pakistans-sweetheart-nazia-hassans-47th-birthday/ |access-date=9 April 2014 |website=The Express Tribune |publisher=Tribune.com.pk}}</ref> پاکستان د خوږې <ref>{{Cite web |title=PTV CLASSICS Yes Sir No Sir |url=https://www.youtube.com/watch?v=VmwjyUA5f-4 |access-date=22 April 2011 |publisher=youtube.com}}</ref> په نوم پیژندل کیږي. کوک سټوډیو پاکستان نازیه حسن ته په اوومه سیزن کې د "جانا" سندرې سره چې د زوهیب حسن او زوئ ویکاجي لخوا ویل شوي و، خراج تحسین وړاندې کړ، دا سندره د نقادانو او اوریدونکو لخوا په ورته ډول ښه راغلاست وو، دا سندره د میوزیک چارټونو په سر کې وه او په میوزیک چینلونو کې ښودل شوې وه. راډیو سټیشنونه. په سټیشنونو کې خورا مشهور. د نومبر په 17 ، 2014 ، نازیه حسن د ARY نیوز لخوا "د پاکستان د 11 میرمنو مخکښانو څخه یوه" ونومول شوه <ref>{{Cite web |title=11 female pioneers of Pakistan {{!}} ARY NEWS |url=http://arynews.tv/en/11-female-pioneers-pakistan/ |access-date=2015-07-30 |website=arynews.tv}}</ref> === نازیه حسن بنسټ === د نازیه حسن مور او پلار د خپلې لور هڅو ته په 2003 کې د نازیه حسن فاونډیشن جوړ کړ ترڅو د ذات، نژاد او مذهب څخه بهر نړۍ ته یو ښه ځای جوړ کړي. نازیه حسن فاونډیشن پریکړه کړې چې <ref>http://khaleejtimes.com/international/pakistan/pakistani-pop-star-nazia-hassans-family-to-open-school-for-street-children</ref> کوڅو ماشومانو لپاره ښوونځي پرانیزي او کارګر ماشومانو ته تعلیم ورکړي. هغې څو ملي او نړیوالې جایزې ترلاسه کړې او لومړۍ پاکستانۍ شوه چې په 15 کلنۍ کې یې د فلم فیر ایوارډ وګاټه او تر دې دمه د دې جایزې تر ټولو ځوان ترلاسه کوونکې پاتې شوې. نازیه حسن ته د پاکستان د شهریت ایوارډ، پرایډ آف پرفارمنس هم ورکړل شوې وه. نازیه حسن په فلمونو کې د سندرو ویلو ترڅنګ په خیریه کارونو کې هم لاس درلود او په ۱۹۹۱ کال کې یونیسف هغه د خپلې کلتوري سفیرې په توګه وټاکه <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan – Women of Pakistan |url=http://www.jazbah.org/naziah1.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101024181845/http://www.jazbah.org/naziah1.php |archive-date=24 October 2010 |access-date=3 September 2010 |publisher=Jazbah.org}}</ref> نازیه حسن د ۲۰۰۰ کال د اګست په ۱۳ په لندن کې د ۳۵ کلونو په عمر د سږو د سرطان له امله مړه شوه. == وياړونه == د 2017 کال د اپریل په 3، د هغه د 53 کلیزې په ورځ، ګوګل د هغه عکس د کوډډوډل په توګه شامل کړ <ref>[https://www.google.com/doodles/nazia-hassans-53rd-birthday گوگل ڈوڈلز ]</ref> . دا ډوډل د پاکستان، استرالیا، کاناډا او [[نیوزیلنډ|نیوزیلینډ]] لپاره و. == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:د کراچۍ کسان]] [[وېشنيزه:1965 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:پاکستان کينډۍ]] [[وېشنيزه:پاپ موسيقي]] [[وېشنيزه:سېند]] [[وېشنيزه:کراچۍ]] n8i2bdl50jy5vcs2xjjcm6ez8nvm7t9 0 63865 284846 2022-08-25T03:57:38Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/5117310|نازیہ حسن]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات موسیقار/عربی}}{{صندوق معلومات شخص|نوم=نازيه حسن|د زېږېدو نېټه=3 اپرېل 1965|د زېږېدنې ځای=کراچۍ، سېند|د مړینې لامل=سرطان ناروغي|د مړینې نېټه=13 اګسټ 2000 مېلادي کال|د مړینې ځای=لندن|nationality=پاکستان، برېتانيا}} [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|P21]] [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|العشير]] [[زمرہ:صفحات تستخدم قالب:صندوق معلومات شخص مع وسائط غير معروفة|ويكي بيانات]] '''نازیه حسن''' په برصغیر کې د پاپ موسیقۍ له بنسټ اېښودونکو څخه شمېرل کیږي. نازیه حسن د ۱۹۶۵ کال د اپریل په درېمه د [[پاکستان]] په [[کراچۍ]] ښار کې زېږېدلې ده. په [[لندن]] کې يې زده کړې کړي. په 1980 کې، د پنځلس کلنۍ په عمر کې، هغه د شهرت لوړو پوړونو ته ورسېده کله چې هغې د هندي فلم قرباني کا گیت څخه د ''آپ جیسا کوۍ زمېرې زنده ګي می ايې می تو بات بن جايي ګا'' سندره وویله. د دې سندرې له شهرت وروسته نازیه حسن د خپل ورور زوهیب حسن د سندرو څو البومونه خپاره کړل. هغې په 1995 کې واده وکړ او په 2000 کې د سرطان ناروغۍ له امله مړه شوه. <ref name="guardian">{{Cite news|URL=http://www.guardian.co.uk/news/2000/aug/23/guardianobituaries|Title=Obituary: Nazia Hassan|Author=Jai Kumar|Date=23 اگست 2000|Work=guardian.co.uk|Publisher=The Guardian}}</ref> == د سندرو البوم == * اپ جيسا کويي (1980) * ډسکو دېواني (1981) * بوم بوم (1982) * ينګ ترنګ (۱۹۸۶) * هاټ لاين (1987) * کيمرا کيمرا (1992) شاه ليد === شاه ليد === نازیه حسن د اپریل په 1965 زېږېدلې او په 13 اګست 2000 مړ شوې <ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/news/2000/aug/23/guardianobituaries|title=Obituary: Nazia Hassan|accessdate=18 May 2008|author=Jai Kumar|date=23 August 2000|work=guardian.co.uk|publisher=The Guardian|location=London}}</ref> هغه یوه پاکستانۍ پاپ سندرغاړې، سندرغاړې، وکیله او ټولنیزه فعاله وه. هغې په لس کلنۍ کې خپل د موسیقۍ ژوند پیل کړ او په پاکستان کې یوه له مشهورو سندرغاړو څخه شوه، هغې په ټوله سویل ختیځ آسیا کې پراخه شهرت ترلاسه کړ او په جنوبي اسیا کې د "پاپ ملکه" په نوم پیژندل کیږي. <ref>{{Cite web |title=A toast to the queen of pop: Faraz Wakar's musical tribute to Nazia Hasan |url=http://www.pakistantoday.com.pk/2013/07/23/entertainment/a-toast-to-the-queen-of-pop-faraz-wakars-musical-tribute-to-nazia-hasan/ |access-date=2016-02-10}}</ref> <ref>{{cite journal|title=Women Year Book of Pakistan|journal=Women Year Book of Pakistan|date=1990|volume=8|page=405|publisher=Ladies Forum Publications|language=en}}</ref> له خپل ورور زوهیب حسن سره یې په ګډه البوم جوړ کړ، چې په ټوله نړۍ کې یې تر ۶۵ میلیونو ډېر ریکارډونه پلورلي دي. د هغې د انګلیسي ژبې سندرې ډیسکو دیوان هغه لومړنۍ پاکستانۍ سندرغاړې وه چې د برتانیا چارټ ته یې داخله کړه، د خپل بریالي سندرغاړي په مینځ کې، نازیه حسن د لندن له دوو معتبرو ښوونځیو، ریچمنډ امریکن نړیوال پوهنتون او د پوهنتون څخه د اقتصاد او قانون په برخه کې سندونه ترلاسه کړل. لندن: کنزیه حسن په ۱۹۸۰ کال کې د بالیووډ هندي فلم غورباني له سندرې "آپ جیسه کوۍ میری ژوندي مې آیا" سندرې سره پیل وکړ <ref name="autogenerated12">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> د هغې لومړی البوم ډیسکو دیوانے (۱۹۸۱) چې د نړۍ په ۱۴ هیوادونو کې خپور شو. د وخت تر ټولو غوره پلورل شوی آسیایي پاپ ریکارډ شو <ref>{{cite journal|title=India Today|journal=[[انڈیا ٹوڈے]]|date=1982|volume=7|issue=13–16|page=34|url=https://books.google.com/books?id=TKiVAAAAIAAJ|publisher=Thomson Living Media India Limited|language=en}}</ref> ورپسې بوم بوم (1982) <ref>{{cite journal|title=Pakistan Hotel and Travel Review|journal=Pakistan Hotel and Travel Review|date=1983|volume=6-8|page=45|url=https://books.google.com/books?id=blBQAAAAYAAJ|publisher=Syed Wali Ahmad Maulai|language=en}}</ref> ځوان ترنګ (1984) <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan, our disco queen – The Express Tribune Blog |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2016-02-10 |website=blogs.tribune.com.pk}}</ref> او د زوهیب لخوا هاټ لاین (1987) د هغه وروستی البوم کیمرې (1992) برخه وه. د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې <ref>{{Cite web |last=Desk |first=Entertainment |date=2015-04-03 |title=In memoriam: Nazia Hassan was born 50 years ago today |url=http://www.dawn.com/news/1173684 |access-date=2016-02-10 |website=www.dawn.com}}</ref> هغه هم له خپل ورور سره په څو تلويزيوني پروګرامونو کې راڅرګند شو. په 1988 کې، هغه د موسیقۍ له استاد سهیل رانا سره په سندره سندره کې راڅرګنده شوه، هغې د لومړي پاپ موسیقۍ سټیج شو، موسیقۍ '89 چې د شعیب منصور له خوا تولید شوی و، کوربه توب هم وکړ <ref>{{Cite web |title=آرکائیو کاپی |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2020-12-07}}</ref> او د پاکستاني پاپ موسیقۍ په جوړولو کې یې د هغې بریالیتوب مهم رول لوبولی دی. === لومړنی ژوند === نازیه حسن د پاکستان په سېند، کراچۍ کې زېږېدلې او په کراچۍ او لندن کې لویه شوې ده. نوموړې د یوه سوداګر بصیر حسن لور وه او منېزه بصیر چې یوه فعاله ټولنیزه فعاله وه <ref>{{Cite book|title=Global Bollywood: travels of Hindi song and dance|last=Sangita Gopal|last2=Sujata Moorti|year=2008|publisher=[[University of Minnesota Press]]|isbn=978-0-8166-4579-4|pages=98–9|url=https://books.google.com/books?id=19JBf6oDOy0C&pg=PA99|access-date=7 June 2011}}</ref> هغه د سندرغاړو زوهیب حسن او زارا حسن خور وه.نازیه حسن د امریکا له ریچارډ امریکايي پوهنتون څخه د سوداګرۍ ادارې او اقتصاد په برخه کې د لیسانس سند ترلاسه کړ. په 1999 کې لندن. هغې په ملګرو ملتونو کې د ښځو د نړیوالې رهبرۍ په پروګرام کې شامله شوه او وروسته د ملګرو ملتونو د امنیت شورا لپاره کار کولو ته لاړه. تاسو د لندن پوهنتون د ورځې قانون (LLB) سند لرئ. === مسلک === نازیه حسن په ۱۹۷۰ لسیزه کې د ماشومې هنرمندې په توګه د پاکستان د ټلویزیون په څو پروګرامونو کې د سندرو پیل وکړ، د موسیقۍ مسلکي ژوند یې په پنځلس کلنۍ کې هغه مهال پیل کړ چې د ۱۹۸۰ کال د بالیووډ فلم "آپ جیسا کوی" سندره یې وویله. فلم غورباني. هغه د فلم ډایرکټر فیروز خان سره په انګلستان کې په یوه محفل کې ولیدل. فیروز خان وروسته له هغې د نازیه حسن د آډیشن غوښتنه وکړه، چې په لندن کې میشته هندي موسیقار بدو سره وه. بدو بیا هغې ته د "آپ جیسا کوی" لپاره لاسلیک کړه <ref name="autogenerated22">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated23">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated13">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> سندره یې په هند کې خورا بریالۍ وه او سره له دې چې پاکستانۍ وه، نازیه حسن هلته په شپه کې شهرت ترلاسه کړ <ref>{{Cite web |date=September 2000 |title=Bollywood News: Bollywood Movies Reviews, Hindi Movies in India, Music & Gossip |url=http://www.rediff.com/entertai/2000/sep/27nazia.htm |access-date=3 September 2010 |publisher=Rediff.com}}</ref> په 1981 کې نازیه حسن د فلم فیئر جایزه وګټله. د غوره ښځینه پلې بیک سندرغاړې جایزه. نازیه حسن او د هغې ورور زوهیب حسن خپل پنځم البوم کیمرې ثبت کړ. د البوم له خپرېدو مخکې، هغه او زوهیب اعلان وکړ چې دا به د دوی وروستی البوم وي. دا البوم په 1992 کې خپور شو. دا د دوی د پخوانیو البمونو په څیر بریالی نه و او یوازې اوسط ځواب یې ترلاسه کړ. د البوم له خپریدو وروسته، هغې د خپل شخصي ژوند تمرکز کولو لپاره خپل سندرغاړی پریښود. بدو د "مډ ان انډیا" سندره جوړه کړې وه او غوښتل یې چې نازیه یې سندرې ووایي، خو متقاعد شوې نازیه حسن د سندرې له ویلو انکار وکړ <ref>{{cite news|title=Made for Nazia, sung by Alisha|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/192704.cms|accessdate=9 September 2011|newspaper=Times of India|date=20 September 2001}}</ref> بیا دا سندره الیشا چینای ته وړاندې شوه. === شخصي ژوند === د ۱۹۹۵ کال د مارچ په ۳۰ مه نازیه حسن له سوداګر میرزا اشتیاق بیګ سره په کراچۍ کې د یوه اسلامي واده په مراسمو کې واده وکړ <ref name="autogenerated24">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> چې د سرطان د ناروغۍ له تشخیص وروسته جوړه شوه. دوی یو زوی درلود، اریز حسن، د اپریل په 7مه 1997 کې زېږېدلی. دا واده د نازیه له مړینې لس ورځې وړاندې په طلاق پای ته ورسېد <ref>{{cite news|last1=Qamar|first1=Saaida|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=30 July 2015|work=The Tribune|date=12 August 2012}}</ref> وروسته په یوه مرکه کې د هغې ورور زوهیب حسن وویل چې د نازیه شخصي ژوند له کړاوونو ډک و او دا چې د هغې شخصي جګړې وې <ref>{{cite news|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=18 October 2012|newspaper=Express Tribune|date=12 August 2012}}</ref> . === میراث === د پاکستان متحرک معاصر پاپ میوزیک صحنه د نازیه حسن د خپل پاپ نوي کولو پابند دی. همدارنګه د 1990 لسیزې بینډونه، په شمول د Vital Signs او Jupiters، په "89" میوزیک کې یو پلیټ فارم ترلاسه کړ. دوی په هند کې په پاپ موسیقۍ کې هم قوي نفوذ درلود. انډیا ټوډې مجلې هغه د هغو ۵۰ غوره کسانو په ډله کې شامل کړ چې د هند د څېرې په بدلولو کې یې مرسته کړې وه. هغه د بالیووډ موسیقۍ په وده او د هند پاپ اوسني اصالحيزم کې مهم رول لوبولی دی. "هغه په هند کې د شخصي البوم رجحان پیل کړ - د خپل وخت څخه ډیر مخکې، چې وروسته د الیشا چینای، لکی علي او شویتا شیټي لخوا دوام درلود <ref name="autogenerated3">{{Cite web |last=Bollywood.Net |title=Remembering 'Aap Jaisa Koi' girl Nazia Hasan |url=http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170220011847/http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |archive-date=2017-02-20 |access-date=13 August 2009}}</ref> - د هغه د موسیقۍ د لوی بریالیتوب وروسته، نازیه او زوهیب لخوا لاسلیک شو. د EMI ګروپ او د سویلي آسیا لومړنۍ سندرغاړې وه چې د نړیوال میوزیک شرکت لخوا لاسلیک شوه <ref name="autogenerated3" /> د ډیسکو لیونۍ د شهرت له امله د کلکتې په هوایی ډګر کې د 50,000 څخه تر 100,000 خلکو لخوا تود هرکلی وشو او خلکو نازیه حسن ته درناوی وکړ . په کراچۍ کې د ۲۰۰۲ کال د مارچ په میاشت کې ترسره شوی کنسرټ وټل سیګنز او جوپېټرانو په ۷۷ کلونو کې د لومړي ځل لپاره په سټېج کې په ګډه سندرې وکړې، کنسرټ کې د مینه والو ګډون کړی و، د ۲۰۰۲ کال د مارچ په ۲۳ مه د پاکستان حکومت نازیه حسن ته د لوړ ښاریز جایزه ورکړه. د پراډ آف پرفارمنس جایزه د نازیه حسن مور منېزې بصیر ته د پاکستان د صدر پرویز مشرف لخوا په اسلام اباد کې په یو لړ رسمي مراسمو کې ورکړل شوه، په ۲۰۰۷ کال کې احمد حسیب نازیه حسن ته د ستاینې په ترڅ کې د موسیقۍ د میلې په اړه یو مستند فلم جوړ کړ. چې د کارا فلم فستیوال او د انقرې پوهنتون کې نندارې ته وړاندې شو. تللی په 2009 کې، ډایرکټر فراز وقار نازیه ته د موسیقۍ په برخه کې د هغې د کار کولو او د پاکستان د وياړ کولو لپاره خراج تحسین ورکړ. نازیه <ref>{{Cite web |title=How Young, Independent Women are Making a Space for Themselves in Pakistan's Music Industry |url=http://globalvoicesonline.org/2014/10/31/how-young-independent-women-are-making-a-space-for-themselves-in-pakistans-music-industry/ |access-date=2015-07-30 |website=Global Voices}}</ref> د <ref>{{Cite web |last=Web desk |date=3 April 2012 |title='Pakistan's sweetheart': Nazia Hassan's 47th birthday |url=http://tribune.com.pk/story/359133/pakistans-sweetheart-nazia-hassans-47th-birthday/ |access-date=9 April 2014 |website=The Express Tribune |publisher=Tribune.com.pk}}</ref> پاکستان د خوږې <ref>{{Cite web |title=PTV CLASSICS Yes Sir No Sir |url=https://www.youtube.com/watch?v=VmwjyUA5f-4 |access-date=22 April 2011 |publisher=youtube.com}}</ref> په نوم پیژندل کیږي. کوک سټوډیو پاکستان نازیه حسن ته په اوومه سیزن کې د "جانا" سندرې سره چې د زوهیب حسن او زوئ ویکاجي لخوا ویل شوي و، خراج تحسین وړاندې کړ، دا سندره د نقادانو او اوریدونکو لخوا په ورته ډول ښه راغلاست وو، دا سندره د میوزیک چارټونو په سر کې وه او په میوزیک چینلونو کې ښودل شوې وه. راډیو سټیشنونه. په سټیشنونو کې خورا مشهور. د نومبر په 17 ، 2014 ، نازیه حسن د ARY نیوز لخوا "د پاکستان د 11 میرمنو مخکښانو څخه یوه" ونومول شوه <ref>{{Cite web |title=11 female pioneers of Pakistan {{!}} ARY NEWS |url=http://arynews.tv/en/11-female-pioneers-pakistan/ |access-date=2015-07-30 |website=arynews.tv}}</ref> === نازیه حسن بنسټ === د نازیه حسن مور او پلار د خپلې لور هڅو ته په 2003 کې د نازیه حسن فاونډیشن جوړ کړ ترڅو د ذات، نژاد او مذهب څخه بهر نړۍ ته یو ښه ځای جوړ کړي. نازیه حسن فاونډیشن پریکړه کړې چې <ref>http://khaleejtimes.com/international/pakistan/pakistani-pop-star-nazia-hassans-family-to-open-school-for-street-children</ref> کوڅو ماشومانو لپاره ښوونځي پرانیزي او کارګر ماشومانو ته تعلیم ورکړي. هغې څو ملي او نړیوالې جایزې ترلاسه کړې او لومړۍ پاکستانۍ شوه چې په 15 کلنۍ کې یې د فلم فیر ایوارډ وګاټه او تر دې دمه د دې جایزې تر ټولو ځوان ترلاسه کوونکې پاتې شوې. نازیه حسن ته د پاکستان د شهریت ایوارډ، پرایډ آف پرفارمنس هم ورکړل شوې وه. نازیه حسن په فلمونو کې د سندرو ویلو ترڅنګ په خیریه کارونو کې هم لاس درلود او په ۱۹۹۱ کال کې یونیسف هغه د خپلې کلتوري سفیرې په توګه وټاکه <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan – Women of Pakistan |url=http://www.jazbah.org/naziah1.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101024181845/http://www.jazbah.org/naziah1.php |archive-date=24 October 2010 |access-date=3 September 2010 |publisher=Jazbah.org}}</ref> نازیه حسن د ۲۰۰۰ کال د اګست په ۱۳ په لندن کې د ۳۵ کلونو په عمر د سږو د سرطان له امله مړه شوه. == وياړونه == د 2017 کال د اپریل په 3، د هغه د 53 کلیزې په ورځ، ګوګل د هغه عکس د کوډډوډل په توګه شامل کړ <ref>[https://www.google.com/doodles/nazia-hassans-53rd-birthday گوگل ڈوڈلز ]</ref> . دا ډوډل د پاکستان، استرالیا، کاناډا او [[نیوزیلنډ|نیوزیلینډ]] لپاره و. == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:د کراچۍ کسان]] [[وېشنيزه:1965 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:پاکستان کينډۍ]] [[وېشنيزه:پاپ موسيقي]] [[وېشنيزه:سېند]] [[وېشنيزه:کراچۍ]] n8i2bdl50jy5vcs2xjjcm6ez8nvm7t9 284847 284846 2022-08-25T03:58:18Z شاه زمان پټان 26102 یس wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|نوم=نازيه حسن|د زېږېدو نېټه=3 اپرېل 1965|د زېږېدنې ځای=کراچۍ، سېند|د مړینې لامل=سرطان ناروغي|د مړینې نېټه=13 اګسټ 2000 مېلادي کال|د مړینې ځای=لندن|nationality=پاکستان، برېتانيا}} '''نازیه حسن''' په برصغیر کې د پاپ موسیقۍ له بنسټ اېښودونکو څخه شمېرل کیږي. نازیه حسن د ۱۹۶۵ کال د اپریل په درېمه د [[پاکستان]] په [[کراچۍ]] ښار کې زېږېدلې ده. په [[لندن]] کې يې زده کړې کړي. په 1980 کې، د پنځلس کلنۍ په عمر کې، هغه د شهرت لوړو پوړونو ته ورسېده کله چې هغې د هندي فلم قرباني کا گیت څخه د ''آپ جیسا کوۍ زمېرې زنده ګي می ايې می تو بات بن جايي ګا'' سندره وویله. د دې سندرې له شهرت وروسته نازیه حسن د خپل ورور زوهیب حسن د سندرو څو البومونه خپاره کړل. هغې په 1995 کې واده وکړ او په 2000 کې د سرطان ناروغۍ له امله مړه شوه. <ref name="guardian">{{Cite news|URL=http://www.guardian.co.uk/news/2000/aug/23/guardianobituaries|Title=Obituary: Nazia Hassan|Author=Jai Kumar|Date=23 اگست 2000|Work=guardian.co.uk|Publisher=The Guardian}}</ref> == د سندرو البوم == * اپ جيسا کويي (1980) * ډسکو دېواني (1981) * بوم بوم (1982) * ينګ ترنګ (۱۹۸۶) * هاټ لاين (1987) * کيمرا کيمرا (1992) شاه ليد === شاه ليد === نازیه حسن د اپریل په 1965 زېږېدلې او په 13 اګست 2000 مړ شوې <ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/news/2000/aug/23/guardianobituaries|title=Obituary: Nazia Hassan|accessdate=18 May 2008|author=Jai Kumar|date=23 August 2000|work=guardian.co.uk|publisher=The Guardian|location=London}}</ref> هغه یوه پاکستانۍ پاپ سندرغاړې، سندرغاړې، وکیله او ټولنیزه فعاله وه. هغې په لس کلنۍ کې خپل د موسیقۍ ژوند پیل کړ او په پاکستان کې یوه له مشهورو سندرغاړو څخه شوه، هغې په ټوله سویل ختیځ آسیا کې پراخه شهرت ترلاسه کړ او په جنوبي اسیا کې د "پاپ ملکه" په نوم پیژندل کیږي. <ref>{{Cite web |title=A toast to the queen of pop: Faraz Wakar's musical tribute to Nazia Hasan |url=http://www.pakistantoday.com.pk/2013/07/23/entertainment/a-toast-to-the-queen-of-pop-faraz-wakars-musical-tribute-to-nazia-hasan/ |access-date=2016-02-10}}</ref> <ref>{{cite journal|title=Women Year Book of Pakistan|journal=Women Year Book of Pakistan|date=1990|volume=8|page=405|publisher=Ladies Forum Publications|language=en}}</ref> له خپل ورور زوهیب حسن سره یې په ګډه البوم جوړ کړ، چې په ټوله نړۍ کې یې تر ۶۵ میلیونو ډېر ریکارډونه پلورلي دي. د هغې د انګلیسي ژبې سندرې ډیسکو دیوان هغه لومړنۍ پاکستانۍ سندرغاړې وه چې د برتانیا چارټ ته یې داخله کړه، د خپل بریالي سندرغاړي په مینځ کې، نازیه حسن د لندن له دوو معتبرو ښوونځیو، ریچمنډ امریکن نړیوال پوهنتون او د پوهنتون څخه د اقتصاد او قانون په برخه کې سندونه ترلاسه کړل. لندن: کنزیه حسن په ۱۹۸۰ کال کې د بالیووډ هندي فلم غورباني له سندرې "آپ جیسه کوۍ میری ژوندي مې آیا" سندرې سره پیل وکړ <ref name="autogenerated12">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> د هغې لومړی البوم ډیسکو دیوانے (۱۹۸۱) چې د نړۍ په ۱۴ هیوادونو کې خپور شو. د وخت تر ټولو غوره پلورل شوی آسیایي پاپ ریکارډ شو <ref>{{cite journal|title=India Today|journal=[[انڈیا ٹوڈے]]|date=1982|volume=7|issue=13–16|page=34|url=https://books.google.com/books?id=TKiVAAAAIAAJ|publisher=Thomson Living Media India Limited|language=en}}</ref> ورپسې بوم بوم (1982) <ref>{{cite journal|title=Pakistan Hotel and Travel Review|journal=Pakistan Hotel and Travel Review|date=1983|volume=6-8|page=45|url=https://books.google.com/books?id=blBQAAAAYAAJ|publisher=Syed Wali Ahmad Maulai|language=en}}</ref> ځوان ترنګ (1984) <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan, our disco queen – The Express Tribune Blog |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2016-02-10 |website=blogs.tribune.com.pk}}</ref> او د زوهیب لخوا هاټ لاین (1987) د هغه وروستی البوم کیمرې (1992) برخه وه. د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې <ref>{{Cite web |last=Desk |first=Entertainment |date=2015-04-03 |title=In memoriam: Nazia Hassan was born 50 years ago today |url=http://www.dawn.com/news/1173684 |access-date=2016-02-10 |website=www.dawn.com}}</ref> هغه هم له خپل ورور سره په څو تلويزيوني پروګرامونو کې راڅرګند شو. په 1988 کې، هغه د موسیقۍ له استاد سهیل رانا سره په سندره سندره کې راڅرګنده شوه، هغې د لومړي پاپ موسیقۍ سټیج شو، موسیقۍ '89 چې د شعیب منصور له خوا تولید شوی و، کوربه توب هم وکړ <ref>{{Cite web |title=آرکائیو کاپی |url=http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100815021442/http://blogs.tribune.com.pk/story/1054/nazia-hassan-our-disco-queen/ |archive-date=2010-08-15 |access-date=2020-12-07}}</ref> او د پاکستاني پاپ موسیقۍ په جوړولو کې یې د هغې بریالیتوب مهم رول لوبولی دی. === لومړنی ژوند === نازیه حسن د پاکستان په سېند، کراچۍ کې زېږېدلې او په کراچۍ او لندن کې لویه شوې ده. نوموړې د یوه سوداګر بصیر حسن لور وه او منېزه بصیر چې یوه فعاله ټولنیزه فعاله وه <ref>{{Cite book|title=Global Bollywood: travels of Hindi song and dance|last=Sangita Gopal|last2=Sujata Moorti|year=2008|publisher=[[University of Minnesota Press]]|isbn=978-0-8166-4579-4|pages=98–9|url=https://books.google.com/books?id=19JBf6oDOy0C&pg=PA99|access-date=7 June 2011}}</ref> هغه د سندرغاړو زوهیب حسن او زارا حسن خور وه.نازیه حسن د امریکا له ریچارډ امریکايي پوهنتون څخه د سوداګرۍ ادارې او اقتصاد په برخه کې د لیسانس سند ترلاسه کړ. په 1999 کې لندن. هغې په ملګرو ملتونو کې د ښځو د نړیوالې رهبرۍ په پروګرام کې شامله شوه او وروسته د ملګرو ملتونو د امنیت شورا لپاره کار کولو ته لاړه. تاسو د لندن پوهنتون د ورځې قانون (LLB) سند لرئ. === مسلک === نازیه حسن په ۱۹۷۰ لسیزه کې د ماشومې هنرمندې په توګه د پاکستان د ټلویزیون په څو پروګرامونو کې د سندرو پیل وکړ، د موسیقۍ مسلکي ژوند یې په پنځلس کلنۍ کې هغه مهال پیل کړ چې د ۱۹۸۰ کال د بالیووډ فلم "آپ جیسا کوی" سندره یې وویله. فلم غورباني. هغه د فلم ډایرکټر فیروز خان سره په انګلستان کې په یوه محفل کې ولیدل. فیروز خان وروسته له هغې د نازیه حسن د آډیشن غوښتنه وکړه، چې په لندن کې میشته هندي موسیقار بدو سره وه. بدو بیا هغې ته د "آپ جیسا کوی" لپاره لاسلیک کړه <ref name="autogenerated22">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated23">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> <ref name="autogenerated13">{{cite news|title=12 x 12: The 12 best Bollywood disco records|url=https://thevinylfactory.com/features/12-x-12-the-12-best-bollywood-disco-records/|work=[[The Vinyl Factory]]|date=28 February 2014}}</ref> سندره یې په هند کې خورا بریالۍ وه او سره له دې چې پاکستانۍ وه، نازیه حسن هلته په شپه کې شهرت ترلاسه کړ <ref>{{Cite web |date=September 2000 |title=Bollywood News: Bollywood Movies Reviews, Hindi Movies in India, Music & Gossip |url=http://www.rediff.com/entertai/2000/sep/27nazia.htm |access-date=3 September 2010 |publisher=Rediff.com}}</ref> په 1981 کې نازیه حسن د فلم فیئر جایزه وګټله. د غوره ښځینه پلې بیک سندرغاړې جایزه. نازیه حسن او د هغې ورور زوهیب حسن خپل پنځم البوم کیمرې ثبت کړ. د البوم له خپرېدو مخکې، هغه او زوهیب اعلان وکړ چې دا به د دوی وروستی البوم وي. دا البوم په 1992 کې خپور شو. دا د دوی د پخوانیو البمونو په څیر بریالی نه و او یوازې اوسط ځواب یې ترلاسه کړ. د البوم له خپریدو وروسته، هغې د خپل شخصي ژوند تمرکز کولو لپاره خپل سندرغاړی پریښود. بدو د "مډ ان انډیا" سندره جوړه کړې وه او غوښتل یې چې نازیه یې سندرې ووایي، خو متقاعد شوې نازیه حسن د سندرې له ویلو انکار وکړ <ref>{{cite news|title=Made for Nazia, sung by Alisha|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/192704.cms|accessdate=9 September 2011|newspaper=Times of India|date=20 September 2001}}</ref> بیا دا سندره الیشا چینای ته وړاندې شوه. === شخصي ژوند === د ۱۹۹۵ کال د مارچ په ۳۰ مه نازیه حسن له سوداګر میرزا اشتیاق بیګ سره په کراچۍ کې د یوه اسلامي واده په مراسمو کې واده وکړ <ref name="autogenerated24">{{cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20000907/iin07060.html|title=Nazia Hassan finally laid to rest|publisher=Expressindia.indianexpress.com|date=7 September 2000|accessdate=9 April 2014}}</ref> چې د سرطان د ناروغۍ له تشخیص وروسته جوړه شوه. دوی یو زوی درلود، اریز حسن، د اپریل په 7مه 1997 کې زېږېدلی. دا واده د نازیه له مړینې لس ورځې وړاندې په طلاق پای ته ورسېد <ref>{{cite news|last1=Qamar|first1=Saaida|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=30 July 2015|work=The Tribune|date=12 August 2012}}</ref> وروسته په یوه مرکه کې د هغې ورور زوهیب حسن وویل چې د نازیه شخصي ژوند له کړاوونو ډک و او دا چې د هغې شخصي جګړې وې <ref>{{cite news|title=I will never forgive her: Zoheb Hassan|url=http://tribune.com.pk/story/421130/i-will-never-forgive-her-zoheb-hassan/|accessdate=18 October 2012|newspaper=Express Tribune|date=12 August 2012}}</ref> . === میراث === د پاکستان متحرک معاصر پاپ میوزیک صحنه د نازیه حسن د خپل پاپ نوي کولو پابند دی. همدارنګه د 1990 لسیزې بینډونه، په شمول د Vital Signs او Jupiters، په "89" میوزیک کې یو پلیټ فارم ترلاسه کړ. دوی په هند کې په پاپ موسیقۍ کې هم قوي نفوذ درلود. انډیا ټوډې مجلې هغه د هغو ۵۰ غوره کسانو په ډله کې شامل کړ چې د هند د څېرې په بدلولو کې یې مرسته کړې وه. هغه د بالیووډ موسیقۍ په وده او د هند پاپ اوسني اصالحيزم کې مهم رول لوبولی دی. "هغه په هند کې د شخصي البوم رجحان پیل کړ - د خپل وخت څخه ډیر مخکې، چې وروسته د الیشا چینای، لکی علي او شویتا شیټي لخوا دوام درلود <ref name="autogenerated3">{{Cite web |last=Bollywood.Net |title=Remembering 'Aap Jaisa Koi' girl Nazia Hasan |url=http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170220011847/http://www.bollywood.com/remembering-aap-jaisa-koi-girl-nazia-hasan |archive-date=2017-02-20 |access-date=13 August 2009}}</ref> - د هغه د موسیقۍ د لوی بریالیتوب وروسته، نازیه او زوهیب لخوا لاسلیک شو. د EMI ګروپ او د سویلي آسیا لومړنۍ سندرغاړې وه چې د نړیوال میوزیک شرکت لخوا لاسلیک شوه <ref name="autogenerated3" /> د ډیسکو لیونۍ د شهرت له امله د کلکتې په هوایی ډګر کې د 50,000 څخه تر 100,000 خلکو لخوا تود هرکلی وشو او خلکو نازیه حسن ته درناوی وکړ . په کراچۍ کې د ۲۰۰۲ کال د مارچ په میاشت کې ترسره شوی کنسرټ وټل سیګنز او جوپېټرانو په ۷۷ کلونو کې د لومړي ځل لپاره په سټېج کې په ګډه سندرې وکړې، کنسرټ کې د مینه والو ګډون کړی و، د ۲۰۰۲ کال د مارچ په ۲۳ مه د پاکستان حکومت نازیه حسن ته د لوړ ښاریز جایزه ورکړه. د پراډ آف پرفارمنس جایزه د نازیه حسن مور منېزې بصیر ته د پاکستان د صدر پرویز مشرف لخوا په اسلام اباد کې په یو لړ رسمي مراسمو کې ورکړل شوه، په ۲۰۰۷ کال کې احمد حسیب نازیه حسن ته د ستاینې په ترڅ کې د موسیقۍ د میلې په اړه یو مستند فلم جوړ کړ. چې د کارا فلم فستیوال او د انقرې پوهنتون کې نندارې ته وړاندې شو. تللی په 2009 کې، ډایرکټر فراز وقار نازیه ته د موسیقۍ په برخه کې د هغې د کار کولو او د پاکستان د وياړ کولو لپاره خراج تحسین ورکړ. نازیه <ref>{{Cite web |title=How Young, Independent Women are Making a Space for Themselves in Pakistan's Music Industry |url=http://globalvoicesonline.org/2014/10/31/how-young-independent-women-are-making-a-space-for-themselves-in-pakistans-music-industry/ |access-date=2015-07-30 |website=Global Voices}}</ref> د <ref>{{Cite web |last=Web desk |date=3 April 2012 |title='Pakistan's sweetheart': Nazia Hassan's 47th birthday |url=http://tribune.com.pk/story/359133/pakistans-sweetheart-nazia-hassans-47th-birthday/ |access-date=9 April 2014 |website=The Express Tribune |publisher=Tribune.com.pk}}</ref> پاکستان د خوږې <ref>{{Cite web |title=PTV CLASSICS Yes Sir No Sir |url=https://www.youtube.com/watch?v=VmwjyUA5f-4 |access-date=22 April 2011 |publisher=youtube.com}}</ref> په نوم پیژندل کیږي. کوک سټوډیو پاکستان نازیه حسن ته په اوومه سیزن کې د "جانا" سندرې سره چې د زوهیب حسن او زوئ ویکاجي لخوا ویل شوي و، خراج تحسین وړاندې کړ، دا سندره د نقادانو او اوریدونکو لخوا په ورته ډول ښه راغلاست وو، دا سندره د میوزیک چارټونو په سر کې وه او په میوزیک چینلونو کې ښودل شوې وه. راډیو سټیشنونه. په سټیشنونو کې خورا مشهور. د نومبر په 17 ، 2014 ، نازیه حسن د ARY نیوز لخوا "د پاکستان د 11 میرمنو مخکښانو څخه یوه" ونومول شوه <ref>{{Cite web |title=11 female pioneers of Pakistan {{!}} ARY NEWS |url=http://arynews.tv/en/11-female-pioneers-pakistan/ |access-date=2015-07-30 |website=arynews.tv}}</ref> === نازیه حسن بنسټ === د نازیه حسن مور او پلار د خپلې لور هڅو ته په 2003 کې د نازیه حسن فاونډیشن جوړ کړ ترڅو د ذات، نژاد او مذهب څخه بهر نړۍ ته یو ښه ځای جوړ کړي. نازیه حسن فاونډیشن پریکړه کړې چې <ref>http://khaleejtimes.com/international/pakistan/pakistani-pop-star-nazia-hassans-family-to-open-school-for-street-children</ref> کوڅو ماشومانو لپاره ښوونځي پرانیزي او کارګر ماشومانو ته تعلیم ورکړي. هغې څو ملي او نړیوالې جایزې ترلاسه کړې او لومړۍ پاکستانۍ شوه چې په 15 کلنۍ کې یې د فلم فیر ایوارډ وګاټه او تر دې دمه د دې جایزې تر ټولو ځوان ترلاسه کوونکې پاتې شوې. نازیه حسن ته د پاکستان د شهریت ایوارډ، پرایډ آف پرفارمنس هم ورکړل شوې وه. نازیه حسن په فلمونو کې د سندرو ویلو ترڅنګ په خیریه کارونو کې هم لاس درلود او په ۱۹۹۱ کال کې یونیسف هغه د خپلې کلتوري سفیرې په توګه وټاکه <ref>{{Cite web |title=Nazia Hassan – Women of Pakistan |url=http://www.jazbah.org/naziah1.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101024181845/http://www.jazbah.org/naziah1.php |archive-date=24 October 2010 |access-date=3 September 2010 |publisher=Jazbah.org}}</ref> نازیه حسن د ۲۰۰۰ کال د اګست په ۱۳ په لندن کې د ۳۵ کلونو په عمر د سږو د سرطان له امله مړه شوه. == وياړونه == د 2017 کال د اپریل په 3، د هغه د 53 کلیزې په ورځ، ګوګل د هغه عکس د کوډډوډل په توګه شامل کړ <ref>[https://www.google.com/doodles/nazia-hassans-53rd-birthday گوگل ڈوڈلز ]</ref> . دا ډوډل د پاکستان، استرالیا، کاناډا او [[نیوزیلنډ|نیوزیلینډ]] لپاره و. == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:د کراچۍ کسان]] [[وېشنيزه:1965 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:پاکستان کينډۍ]] [[وېشنيزه:پاپ موسيقي]] [[وېشنيزه:سېند]] [[وېشنيزه:کراچۍ]] 7xh6jcsba2s1qn1nnk801snwlny2t4z 0 63866 284848 2022-08-25T04:07:21Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:ur:Special:Redirect/revision/4809549|نیہاریکا کونیڈیلا]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|نوم=نېهاريکا کونېډېلا|د زېږېدو نېټه=18 ډسمبر 1993|بشپړ نوم=Niharika Konidela|د زېږېدنې ځای=حيدراباد|پلار=ناجندر بابو|دنده=اداکاره|nationality=هند}}{{خانہ معلومات شخصیت|الاسم=Niharika Konidela|الصورة=}}{{صندوق معلومات شخص|نوم=نېهاريکا کونډېلا}} '''نېهاریکا کونیډېلا''' (د دسمبر په 18مه 1993 کې زېږېدلې) د هندي فلمونو اداکاره، نڅاګره او د تلویزیوني خپرونو وړاندې کوونکې ده، چې په [[تېلوګو|تېلوګو سینما]] او [[تاميل سينما پښتو|تاميل سینما]] کې د هغې د کار له کبله پېژندل شوې. هغه په ۲۰۱۶ کال کې د فلم ''اوکا مانسو'' سره د اداکارۍ پیل وکړ. <ref>[http://www.deccanchronicle.com/151208/entertainment-tollywood/article/waiting-niharika "Waiting for Niharika"]</ref> هغه د خپل شرکت "ګلابي فیلانو عکسونو" تر بینر لاندې فلمونه هم تولیدوي. د دې ترڅنګ، نیهاریکا د تیلګو نڅا ریالیټ شو هم کوربه توب کړی دی. == لومړنی ژوند == نېهاریکا کونیډیلا د ۱۹۹۳ کال د دسمبر په ۱۸نېټه زېږېدلې د اداکار او پروډیوسر ناګیندر بابو لور ده. <ref>{{Cite news|URL=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/telugu/My-father-is-my-biggest-strength-Niharika-Konidela/articleshow/44969797.cms|Title=My father is my biggest strength : Niharika Konidela}}</ref> هغه د اداکار چرن جیوي او پون کلیان خور ده. د هغه ورور ورون تیج او د تره زوی [[رام چرن]] او سای دھرم تیج هم د تیلوګو فلم صنعت کې لوبغاړي دي. نیهاریکا کنیډیلا د 2020 کال د دسمبر په 9 نیټه د چیتانیا جونلاګاډا سره په اودی [[اودی پور|پور]] کې په اوبیری ایدیولیس کې واده وکړ. <ref>{{Cite web |last=K. |first=Janani |date=December 6, 2020 |title=Niharika Konidela turns bride for her Udaipur wedding with Chaitanya. Unmissable pics |url=https://www.indiatoday.in/movies/regional-cinema/story/niharika-konidela-turns-bride-for-her-udaipur-wedding-with-chaitanya-unmissable-pics-1747068-2020-12-06 |access-date=2020-12-08 |website=India Today |language=en}}</ref> <ref>https://www.ndtv.com/entertainment/more-stunning-pics-from-niharika-konidela-and-chaitanya-jvs-wedding-featuring-allu-arjun-and-ram-charan-2336641#News_Trending</ref> == مسلک == مخکې له دې چې په فلمونو کې د اداکارې په توګه دنده پیل کړي، نیهاریکا کنیډیلان د تیلوګو [[تېلوګو|ژبې]] تلویزیوني پروګرامونو کې د اینکر په توګه کار کاوه. هغه د Dhi Junior 1 او Dhi Junior 2 لپاره په ETV شبکه کې د ډانس ریالیټ شو Dhi ''Ultimate Dance Show'' یوه قسط کوربه توب وکړ. <ref>{{Cite web |title=NagaBabu’s Daughter Niharika has the desire to act in films |url=http://www.tollywoodshow.com/nagababus-daughter-niharika-movie/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160221175505/http://www.tollywoodshow.com/nagababus-daughter-niharika-movie/ |archive-date=2016-02-21 |access-date=2019-12-18 |website=tollywoodshow.com}}</ref> هغه د خپل پروډکشن هاؤس بینر "ګلابي ایلیفنټ پکچرز" لاندې د تیلګو ویب لړۍ ''مداپو اواکای'' هم اداکاري او تولید کړې. دا ویب لړۍ په [[يوټيوب|یوټیوب]] کې خپره شوه او د لیدونکو لخوا ښه راغلاست وو. <ref name="IB Times">[http://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 "'Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience"]</ref> د 2015 په سپتمبر کې، نیهاریکا کونډیلا خپل فلمي کیریر د تیلګو فلم ''اوکا'' مانسو سره پیل کړ، کوم چې په 2016 کې خپور شو. هغه په فلم کې د اداکار ناګا شوریا سره مخالف و. <ref>{{Cite web |title=Mega debut in Tollywood |url=http://www.deccanchronicle.com/150925/entertainment-bollywood/article/mega-debut-tollywood |website=deccanchronicle.com}}</ref> په 2017 کې، نیهاریکا د هغې د پروډکشن هاوس بینر "ګلابي فیلانو عکسونو" لاندې یو بل تیلګو ویب سریال ''ننا کوچي'' اداکاري وکړه او تولید یې کړ. دا ویب لړۍ په [[يوټيوب|یوټیوب]] کې هم وړاندې شوې. په 2018 کې، نیهاریکا د تامل ژبې فلم ''اورو نال نال پاتو سولارین'' کې د مخکښ اداکارې په توګه راڅرګند شو، د ګوتم کارتیک او ویجی سیتوپاتي سره. په همدې کال کې، نیهاریکا کونډیلا د تیلګو ژبې په فلم "هیپي ویډینګ" کې کار وکړ. دا فلم د لکشمن کاریا لخوا لیکل شوی او لارښود شوی. او نهاریکا په فلم کې د اداکارې سمانتا اشون سره وه. دا د مراټي فلم ممبئی پونی ممبۍ 2 ریمیک و. له هغه وروسته د هغه وروستی فلم، ''سوریاکانتم'' ، په باکس آفس کې ښه نه و، یوازې 3 کروړه روپۍ یې ګټلې. <ref name="Sakshi Post">{{Cite news|URL=https://english.sakshi.com/entertainment/2019/04/03/suryankantham-latest-box-office-collection-niharika-movie-rakes-in-crores-at-box-office|Title=Niharika Konidela: Niharika Movie Rakes In Crores At Box Office|Date=3 April 2019}}</ref> په اکتوبر 2019 کې، هغه په سای را نارسیمه ریډي کې ستوری شو، یو تاریخي اکشن-تریلر چې د هغه د تره زوی رامچرن لخوا تولید شوی. هغې د خبرو اترو وړاندې کولو پرته خورا کوچنی رول لوبولی او په ټول فلم کې د 2-3 دقیقو لپاره راڅرګند شوی. === پېنک اېلفېنټ پکچرز === نیهاریکا کونیډیلا دپېنک اېلفېنټ پکچرز په نوم د فلم جوړولو شرکت لري. هغه د خپل ویب لړۍ تولید کونکی دی. == د فلمونو لیست == {| class="wikitable" |+کلید | style="background:#ffc;" |</img> | د هغه فلمونو استازیتوب کوي چې لا تر اوسه نه دي خپاره شوي |} {| class="wikitable plainrowheaders sortable" ! scope="col" |کال ! scope="col" | عنوان ! scope="col" | رول ! scope="col" | ډایرکټر ! scope="col" | ژبې ! class="unsortable" scope="col" | نوټ ! class="unsortable" scope="col" | Ref. |- | rowspan="2" | 2016 ! scope="row" | ''مداپو اوواکی'' | آشا | پرنات برمندپیلي | rowspan="3" | [[تېلوګو|تولیګو]] | ویب لړۍ<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> همدارنګه د تولید کونکي په توګه | <ref>{{Cite web |title='Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience [VIDEOS]. |url=https://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 |website=Ibtimes.}}</ref> |- ! scope="row" | ''اوکه مانسو'' | سندهیا | جی وی رام راجو | د تیلو لومړی فلم | <ref>{{Cite web |title='Oka Manasu' star Niharika says Chiranjeevi, Pawan Kalyan encouraged her to pursue her dream. |url=https://www.ibtimes.co.in/oka-manasu-star-niharika-says-chiranjeevi-pawan-kalyan-encouraged-her-pursue-her-dream-683664 |website=Ibtimes.}}</ref> |- | 2017 ! scope="row" | ''نانا کوچی'' | توره | پرنات برمندپیلي | ویب لړۍ<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> همدارنګه د تولید کونکي په توګه | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela and Nagababu's web series' 'Nanna Koochi' trailer is out and trending at #2. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidela-and-nagababus-web-series-nanni-koochi-trailer-is-out-and-trending-at-2/articleshow/61337483.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- | rowspan="2" | 2018 ! scope="row" | ''اورو ناله نه پاتو سولرانو'' | سومیا (ابهالیکشمي) | ارموګا کمار | تامیل | د تامل لومړی فلم | <ref>{{Cite web |title=My role in Oru Nalla Naal… is substantial: Niharika. |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/181117/my-role-in-oru-nalla-naal-is-substantial-niharika.html |website=DeccanChronicle.}}</ref> |- ! scope="row" | ''واده مو مبارک شه'' | اکشره | لکشمن کریا | rowspan="3" | [[تېلوګو|تولیګو]] | | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela's 'Happy Wedding' to hit screens this summer. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidelas-happy-wedding-to-hit-screens-this-summer/articleshow/62928321.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- | rowspan="2" | ۲۰۱۹ ! scope="row" | ''سوریاکانتم'' | سوریاکانتم | پرنات برمندپیلي | | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela preps for the pre-release event of Suryakantham by humming Po Pove song from the movie. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/niharika-konidela-preps-for-the-pre-release-event-of-suryakantham-by-humming-po-pove-song-from-the-movie/articleshow/68536916.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- ! scope="row" | ''سای را نرسمها ریډي'' | وتښتید | سریندرا ریډی | | |- |} === ویب لړۍ === {| class="wikitable" |+ !کال ! نوم ! رول ! حواله |- | 2016 | ''مداپو اوواکی'' | آشا | <ref>{{Cite web |title='Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience [Videos] |url=https://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 |website=Ibtimes}}</ref> |- | 2017 | نانا کوچی | توره | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela and Nagababu's web series' 'Nanna Koochi' trailer is out and trending at #2 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidela-and-nagababus-web-series-nanni-koochi-trailer-is-out-and-trending-at-2/articleshow/61337483.cms |website=TmesofIndia}}</ref> |- | ۲۰۱۹ | ماد کور | مينه | |} == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:1991 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:هندي فلمونه]] [[وېشنيزه:تېلوګو فلموم]] [[وېشنيزه:تېلوګو فلمونه]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] rcvogow8gm36h3youl7r9n32yao0hvk 284849 284848 2022-08-25T04:09:01Z شاه زمان پټان 26102 یظ wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص|نوم=نېهاريکا کونېډېلا|د زېږېدو نېټه=18 ډسمبر 1993|بشپړ نوم=Niharika Konidela|د زېږېدنې ځای=حيدراباد|پلار=ناجندر بابو|دنده=اداکاره|nationality=هند}} '''نېهاریکا کونیډېلا''' (د دسمبر په 18مه 1993 کې زېږېدلې) د هندي فلمونو اداکاره، نڅاګره او د تلویزیوني خپرونو وړاندې کوونکې ده، چې په [[تېلوګو|تېلوګو سینما]] او [[تاميل سينما پښتو|تاميل سینما]] کې د هغې د کار له کبله پېژندل شوې. هغه په ۲۰۱۶ کال کې د فلم ''اوکا مانسو'' سره د اداکارۍ پیل وکړ. <ref>[http://www.deccanchronicle.com/151208/entertainment-tollywood/article/waiting-niharika "Waiting for Niharika"]</ref> هغه د خپل شرکت "ګلابي فیلانو عکسونو" تر بینر لاندې فلمونه هم تولیدوي. د دې ترڅنګ، نیهاریکا د تیلګو نڅا ریالیټ شو هم کوربه توب کړی دی. == لومړنی ژوند == نېهاریکا کونیډیلا د ۱۹۹۳ کال د دسمبر په ۱۸نېټه زېږېدلې د اداکار او پروډیوسر ناګیندر بابو لور ده. <ref>{{Cite news|URL=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/telugu/My-father-is-my-biggest-strength-Niharika-Konidela/articleshow/44969797.cms|Title=My father is my biggest strength : Niharika Konidela}}</ref> هغه د اداکار چرن جیوي او پون کلیان خور ده. د هغه ورور ورون تیج او د تره زوی [[رام چرن]] او سای دھرم تیج هم د تیلوګو فلم صنعت کې لوبغاړي دي. نیهاریکا کنیډیلا د 2020 کال د دسمبر په 9 نیټه د چیتانیا جونلاګاډا سره په اودی [[اودی پور|پور]] کې په اوبیری ایدیولیس کې واده وکړ. <ref>{{Cite web |last=K. |first=Janani |date=December 6, 2020 |title=Niharika Konidela turns bride for her Udaipur wedding with Chaitanya. Unmissable pics |url=https://www.indiatoday.in/movies/regional-cinema/story/niharika-konidela-turns-bride-for-her-udaipur-wedding-with-chaitanya-unmissable-pics-1747068-2020-12-06 |access-date=2020-12-08 |website=India Today |language=en}}</ref> <ref>https://www.ndtv.com/entertainment/more-stunning-pics-from-niharika-konidela-and-chaitanya-jvs-wedding-featuring-allu-arjun-and-ram-charan-2336641#News_Trending</ref> == مسلک == مخکې له دې چې په فلمونو کې د اداکارې په توګه دنده پیل کړي، نیهاریکا کنیډیلان د تیلوګو [[تېلوګو|ژبې]] تلویزیوني پروګرامونو کې د اینکر په توګه کار کاوه. هغه د Dhi Junior 1 او Dhi Junior 2 لپاره په ETV شبکه کې د ډانس ریالیټ شو Dhi ''Ultimate Dance Show'' یوه قسط کوربه توب وکړ. <ref>{{Cite web |title=NagaBabu’s Daughter Niharika has the desire to act in films |url=http://www.tollywoodshow.com/nagababus-daughter-niharika-movie/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160221175505/http://www.tollywoodshow.com/nagababus-daughter-niharika-movie/ |archive-date=2016-02-21 |access-date=2019-12-18 |website=tollywoodshow.com}}</ref> هغه د خپل پروډکشن هاؤس بینر "ګلابي ایلیفنټ پکچرز" لاندې د تیلګو ویب لړۍ ''مداپو اواکای'' هم اداکاري او تولید کړې. دا ویب لړۍ په [[يوټيوب|یوټیوب]] کې خپره شوه او د لیدونکو لخوا ښه راغلاست وو. <ref name="IB Times">[http://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 "'Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience"]</ref> د 2015 په سپتمبر کې، نیهاریکا کونډیلا خپل فلمي کیریر د تیلګو فلم ''اوکا'' مانسو سره پیل کړ، کوم چې په 2016 کې خپور شو. هغه په فلم کې د اداکار ناګا شوریا سره مخالف و. <ref>{{Cite web |title=Mega debut in Tollywood |url=http://www.deccanchronicle.com/150925/entertainment-bollywood/article/mega-debut-tollywood |website=deccanchronicle.com}}</ref> په 2017 کې، نیهاریکا د هغې د پروډکشن هاوس بینر "ګلابي فیلانو عکسونو" لاندې یو بل تیلګو ویب سریال ''ننا کوچي'' اداکاري وکړه او تولید یې کړ. دا ویب لړۍ په [[يوټيوب|یوټیوب]] کې هم وړاندې شوې. په 2018 کې، نیهاریکا د تامل ژبې فلم ''اورو نال نال پاتو سولارین'' کې د مخکښ اداکارې په توګه راڅرګند شو، د ګوتم کارتیک او ویجی سیتوپاتي سره. په همدې کال کې، نیهاریکا کونډیلا د تیلګو ژبې په فلم "هیپي ویډینګ" کې کار وکړ. دا فلم د لکشمن کاریا لخوا لیکل شوی او لارښود شوی. او نهاریکا په فلم کې د اداکارې سمانتا اشون سره وه. دا د مراټي فلم ممبئی پونی ممبۍ 2 ریمیک و. له هغه وروسته د هغه وروستی فلم، ''سوریاکانتم'' ، په باکس آفس کې ښه نه و، یوازې 3 کروړه روپۍ یې ګټلې. <ref name="Sakshi Post">{{Cite news|URL=https://english.sakshi.com/entertainment/2019/04/03/suryankantham-latest-box-office-collection-niharika-movie-rakes-in-crores-at-box-office|Title=Niharika Konidela: Niharika Movie Rakes In Crores At Box Office|Date=3 April 2019}}</ref> په اکتوبر 2019 کې، هغه په سای را نارسیمه ریډي کې ستوری شو، یو تاریخي اکشن-تریلر چې د هغه د تره زوی رامچرن لخوا تولید شوی. هغې د خبرو اترو وړاندې کولو پرته خورا کوچنی رول لوبولی او په ټول فلم کې د 2-3 دقیقو لپاره راڅرګند شوی. === پېنک اېلفېنټ پکچرز === نیهاریکا کونیډیلا دپېنک اېلفېنټ پکچرز په نوم د فلم جوړولو شرکت لري. هغه د خپل ویب لړۍ تولید کونکی دی. == د فلمونو لیست == {| class="wikitable" |+کلید | style="background:#ffc;" |</img> | د هغه فلمونو استازیتوب کوي چې لا تر اوسه نه دي خپاره شوي |} {| class="wikitable plainrowheaders sortable" ! scope="col" |کال ! scope="col" | عنوان ! scope="col" | رول ! scope="col" | ډایرکټر ! scope="col" | ژبې ! class="unsortable" scope="col" | نوټ ! class="unsortable" scope="col" | Ref. |- | rowspan="2" | 2016 ! scope="row" | ''مداپو اوواکی'' | آشا | پرنات برمندپیلي | rowspan="3" | [[تېلوګو|تولیګو]] | ویب لړۍ<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> همدارنګه د تولید کونکي په توګه | <ref>{{Cite web |title='Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience [VIDEOS]. |url=https://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 |website=Ibtimes.}}</ref> |- ! scope="row" | ''اوکه مانسو'' | سندهیا | جی وی رام راجو | د تیلو لومړی فلم | <ref>{{Cite web |title='Oka Manasu' star Niharika says Chiranjeevi, Pawan Kalyan encouraged her to pursue her dream. |url=https://www.ibtimes.co.in/oka-manasu-star-niharika-says-chiranjeevi-pawan-kalyan-encouraged-her-pursue-her-dream-683664 |website=Ibtimes.}}</ref> |- | 2017 ! scope="row" | ''نانا کوچی'' | توره | پرنات برمندپیلي | ویب لړۍ<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> همدارنګه د تولید کونکي په توګه | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela and Nagababu's web series' 'Nanna Koochi' trailer is out and trending at #2. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidela-and-nagababus-web-series-nanni-koochi-trailer-is-out-and-trending-at-2/articleshow/61337483.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- | rowspan="2" | 2018 ! scope="row" | ''اورو ناله نه پاتو سولرانو'' | سومیا (ابهالیکشمي) | ارموګا کمار | تامیل | د تامل لومړی فلم | <ref>{{Cite web |title=My role in Oru Nalla Naal… is substantial: Niharika. |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/181117/my-role-in-oru-nalla-naal-is-substantial-niharika.html |website=DeccanChronicle.}}</ref> |- ! scope="row" | ''واده مو مبارک شه'' | اکشره | لکشمن کریا | rowspan="3" | [[تېلوګو|تولیګو]] | | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela's 'Happy Wedding' to hit screens this summer. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidelas-happy-wedding-to-hit-screens-this-summer/articleshow/62928321.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- | rowspan="2" | ۲۰۱۹ ! scope="row" | ''سوریاکانتم'' | سوریاکانتم | پرنات برمندپیلي | | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela preps for the pre-release event of Suryakantham by humming Po Pove song from the movie. |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/niharika-konidela-preps-for-the-pre-release-event-of-suryakantham-by-humming-po-pove-song-from-the-movie/articleshow/68536916.cms |website=TmesofIndia.}}</ref> |- ! scope="row" | ''سای را نرسمها ریډي'' | وتښتید | سریندرا ریډی | | |- |} === ویب لړۍ === {| class="wikitable" |+ !کال ! نوم ! رول ! حواله |- | 2016 | ''مداپو اوواکی'' | آشا | <ref>{{Cite web |title='Muddapappu Avakai' series set to cross 2 million views on YouTube; Chiranjeevi's niece Niharika impresses audience [Videos] |url=https://www.ibtimes.co.in/muddapappu-avakai-series-set-cross-2-million-views-youtube-chiranjeevis-niece-niharika-666048 |website=Ibtimes}}</ref> |- | 2017 | نانا کوچی | توره | <ref>{{Cite web |title=Niharika Konidela and Nagababu's web series' 'Nanna Koochi' trailer is out and trending at #2 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/niharika-konidela-and-nagababus-web-series-nanni-koochi-trailer-is-out-and-trending-at-2/articleshow/61337483.cms |website=TmesofIndia}}</ref> |- | ۲۰۱۹ | ماد کور | مينه | |} == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:1991 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] [[وېشنيزه:هندي فلمونه]] [[وېشنيزه:تېلوګو فلموم]] [[وېشنيزه:تېلوګو فلمونه]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] i93wbf61960mlkhojfbx3aqjzlf8sr1 1 63867 284850 2022-08-25T06:36:43Z 193.186.196.238 د "سره بغنی" تورو مخ جوړ شو wikitext text/x-wiki سره بغنی eri8xvnpmgo26qwcb11az4waxghjjb4 0 63868 284852 2022-08-25T08:03:32Z عثمان منصور انصاري 200 د "بغنۍ د هېلمند ولایت له باغران ولسوالۍ څخه رابېله کړای شوې ولسوالۍ ده چې د ... کلیو په رابېلولو سره نوې جوړه کړای شوې ده. ==تړلې لیکنې== [[باغران ولسوالۍ]]" تورو مخ جوړ شو wikitext text/x-wiki بغنۍ د هېلمند ولایت له باغران ولسوالۍ څخه رابېله کړای شوې ولسوالۍ ده چې د ... کلیو په رابېلولو سره نوې جوړه کړای شوې ده. ==تړلې لیکنې== [[باغران ولسوالۍ]] 6kbxm7v3x6e71cnfj1qhsu1jnmcwh4n 0 63869 284854 2022-08-25T08:12:13Z عثمان منصور انصاري 200 د "سپین غر ولسوالۍ د ننګرهار له ۲۲ ولسوالیو یوه ولسوالۍ ده چې د جلال اباد ښار شمال ختیځ اړخ ته موقعیت لري. ==تړلې لیکنې== [[غنيخېل ولسوالۍ]] [[اچین ولسوالۍ]]" تورو مخ جوړ شو wikitext text/x-wiki سپین غر ولسوالۍ د ننګرهار له ۲۲ ولسوالیو یوه ولسوالۍ ده چې د جلال اباد ښار شمال ختیځ اړخ ته موقعیت لري. ==تړلې لیکنې== [[غنيخېل ولسوالۍ]] [[اچین ولسوالۍ]] fgndt4b10ckuqap7z9spfwt3yhl7rpg 3 63870 284855 2022-08-25T10:47:03Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Tohtorizorro}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۰:۴۷, ۲۵ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 59rh3uqqbc8kajb5gcxhiglfvowmwi3 3 63871 284856 2022-08-25T11:06:01Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Radmehrj2017}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۰۶, ۲۵ اگسټ ۲۰۲۲ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) dzz9kzvthlvg0ey5tocfpjaubuymzhb 0 63872 284858 2022-08-25T11:31:03Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''د اقلیمي بدلون سیاست''' اقلیمي بدلون ته د غبرګون د څرنګوالي په اړه له بېلابېلو لید لورو څخه رامنځته کېږي. نړیواله تودوخه د ګلخانه‌يي ګازونو د خپرښت او د انساني اقتصادي فعالیتونو له امله ډېرېږي چې ځانګړي لاملونه یې د فوسیلي سون‌توکو سوځول، د سمنټو او پولادو د تولید په څېر ځینې صنعتونه او د کرنې او ځنګلونو لپاره د ځمکې کارول دي. له صنعتي انقلاب راهیسې فوسیلي سون‌توکي د اقتصادي او ټکنالوژیک پرمختګ لپاره د انرژۍ اصلي سرچینه ده. د فوسیلي سون‌توکو او نورو کاربن‌محوره صنعتونو مرکزيت له اقلیم سره د تطابق د پالیسیو پر وړاندې د ډېر مقاومت لامل شوی، که څه هم چې د دا ډول پالیسۍ د ضرورت په اړه پراخه علمي اجماع موجوده ده. اقلیمي بدلون لومړی ځل په ۱۹۷۰یمه لسیزه کې د یوې سیاسي موضوع په توګه را څرګند شو. د اقلیمي بدلون د کمولو هڅې له ۱۹۹۰یمې لسیزې راهیسې په نړیواله سیاسي اجنډا کې برجسته دي او په ملي او ځايي کچه ډېره پاملرنه ورته شوې ده. اقلیمي بدلون یوه پېچلې نړیواله ستونزه ده. دا مهمه نه ده چې د ګازونو خپرښت له کوم ځای څخه سرچینه اخلي، خو د ګلخانه‌يي ګازونو خپرښت په ټوله نړۍ کې نړیواله تودوخه ډېروي. له دې سره سره د نړیوالې تودوخې اغېزې د یوه موقعیت یا اقتصاد نازکۍ ته په کتو سره ډېرې بېلابېلې دي. نړیواله تودوخه په ټولیز ډول منفي اغېزې لري او اټکل کېږي چې د تودوخې له زیاتوالي سره به دا اغېزې لا ډېرې شي. د فوسیلي سون‌توکو او نوې کېدونکې انرژۍ له سرچینو څخه د ګټې اخیستنې وړتیا له یوه هېواد څخه بل هېواد ته ډېر توپیر لري. بېلابېلو هغو مسؤولیتونو، ګټو او د اقلیم اړوندو ګواښونو چې د نړۍ هېوادونه ورسره مخ دي، د اقلیمي بدلون له لومړنیو کنفرانسونو سره مرسته کړې تر څو د دې ستونزې د حل په موخه د ارادې ښودلو عمومي بیانونه خپاره شي او د ګلخانه‌يي ګازونو د انتشار د راکمولو لپاره پرمختللي هېوادونه غیر الزامي ژمنې وکړي. په ۲۱مه پېړۍ کې د اقلیم د تمویل په څېر داسې میکانیزمونو ته پاملرنه زیاته شوې ده چې زیانمن هېوادونه له اقلیمي بدلون سره تطابق وکړي. په ځینو هېوادونو او ځايي قضايي حوزو کې د اقلیم د تطابق پالیسۍ تصویب شوې دي چې دا په نړیواله کچه تر ژمنو لوړې دي. سره له دې د ګلخانه‌يي ګازونو په خپرښت کې محلي کمښتونه چې د دا ډول پالیسیو لاسته راوړنې دي، د نړۍ تودوخه تر هغه مهاله نه راکموي چې په ټوله نړۍ کې د دغو ګازونو د خپرښت ټولیز حجم راکم نه‌شي. ۲۰۲۰مې لسیزې ته له داخلېدو راهیسې د فوسیلي سون‌توکو پر ځای د نوې کېدونکې انرژۍ له سرچینو استفاده ډېره زیاته شوې ده. ځینې هېوادونه اوس نږدې ټوله برېښنا له نوې کېدونکو سرچینو څخه تولیدوي. د اقلیمي بدلون د ګواښ په اړه عامه پوهاوی په لویه کچه کې د ځوانانو د ټولنیزو خوځښتونو له لارې ډېر شوی دی او د اقلیمي بدلون محسوسې اغېزې هم په دغه پوهاوي کې شاملې دي چې د شدید موسم پېښې او د سمندر د اوبو کچه لوړېدل یې د بېلګې په توګه یادولی شو. په ګڼو سروې ګانو یا نظرپوښتنو کې ګډونوالو له اقلیمي بدلون سره مقابلې ته د لومړیتوب په توګه رایه ورکړې ده، دا چاره د دې لامل کېږي چې سیاستوال هغو پالیسيو ته ژمن پاتې شي چې اقلیمي اقدامات په کې شامل وي. د کوویډ-۱۹ وبا او اقتصادي ځوړ له امله د اقتصادي بیاځواکمنۍ لپاره غوښتنې ډېرې شوې دي. له اقلیمي بدلون څخه انکار په ۲۰۱۹ کال کې ډېر کمزوری شو او دا مهال و چې مخالفتونه د ځنډ د تشویق پر ستراتیژیو را وڅرخېدل. == د اقلیمي بدلون اغېزې == نړیواله تودوخه د انساني فعالیتونو له امله د ګلخانه‌يي ګازونو د خپرښت په پایله کې ګرمېږي. تر ۲۰۲۱ کال پورې د تودوخې منځنۍ درجه له پخوانۍ صنعتي کچې څخه شاوخوا ۱.۲ سانتي ګراد ته لوړه شوې ده. دغه زیاتوالي مخکې له مخکې د ډېرو نباتاتو او حیواناتو په منځه وړلو او د زرګونو انسانانو په مړینه کې رول لرلی دی. په ۲۰۱۵ کال کې د پاریس په کنفرانس کې هېوادونو هوکړه وکړه چې له ۲ سانتي ګراد درجو څخه د تودوخې د لوړېدو مخه به نیسي او هڅه به کوي چې دا درجه ۱.۵ سانتي ګراد ته محدوده کړي. دې موخې ته د رسېدو لپاره لا تر اوسه مشخص اقدامات نه دي شوي. د شته پالیسیو او ژمنو له مخې اټکل کېږي چې د نړۍ تودوخه به تر ۲۱۰۰ کال پورې شاوخوا ۳ سانتي ګراد ته لوړه شي. که د اقلیم د اوج احتمالي نقطې را مخې ته شي، ښايي د نړیوالې تودوخې اغېزې تر دې لا ډېرې شي.<ref>{{Harvnb|Mann|2021|loc=chpt. 8 , p.213}}</ref><ref>{{Harvnb|IPCCSR|2018|loc=Section 3.5.2 & 3.5.5}}</ref> == جمعي اقدام == د اقلیم اوسنۍ پالیسیانې د ځینو هغو ټولنیزو او سیاسي خوځښتونو تر اغېز لاندې دي چې د اقلیمي اقدام لپاره د سیاسي ارادې د رامنځته کولو پر بېلابېلو برخو تمرکز کوي. په دې کې د اقلیمي عدالت خوځښت، د ځوانانو اقلیمي خوځښت او د فوسیلي سون‌توکو له صنعتونو څخه د ډډې خوځښتونه شامل دي. === د فوسیلي سون‌توکو د نه کارولو خوځښت === د فوسیلي سون توکو نه کارول او په اقلیمي حل‌لارو کې پانګونه د ټولنیزو، سیاسي او اقتصادي فشارونو د کارولو له لارې د اقلیمي بدلون د کمولو یوه هڅه ده تر له هغو شتمنیو، ونډو او نورو مالي وسایلو څخه ډډه وشي چې د فوسیلي سون‌توکو په استخراج کې له ښکېلو شرکتونو سره تړاو لري. د فوسیلي سون‌توکو د نه استفادې کمپاینونه په ۲۰۲۱ کال کې د متحدو ایالتونو په پوهنتونونو کې راڅرګند شول او زده‌کونکو له خپلو دولتونو څخه وغوښتل چې د فوسیلي سون‌توکو په صنعت کې پانګونه پر پاکه انرژۍ او هغو ټولنو کې پانګونې ته بدله کړي چې اقلیمي بدلون ډېر اغېز پرې کړی وي. په ۲۰۱۲ کال کې «یونایټي کالج» د لوړو زده‌کړو لومړنۍ مؤسسه شوه چې له فوسیلي سون‌توکو څخه یې خپله پانګونه وایسته. د راپور له مخې په ۲۰۱۵ کال کې د فوسیلي سون‌توکو استخراج په تاریخ کې د استخراج تر ټولو ګړندی حرکت و. د ۲۰۲۱ کال له اکتوبر میاشتې راهیسې ۱۴۸۵ ادارو په ټوله نړۍ کې د ۳۹.۲ ټریلیون ډالرو شتمنیو په لرلو سره له فوسیلي سون‌توکو څخه د خپلو شتمنیو پر ایستلو پیل کړی یا یې د ایستلو ژمنه کړې ده. === د ځوانانو خوځښت === د اقلیم د بدلون لپاره د ښوونځيو اعتراض چې د اقلیم لپاره د ځوانانو اعتراض هم بلل کېږي او بېلابېل نور نومونه هم لري، د ښوونځيو د زده‌کونکو یو نړیوال حرکت دی چې د جمعې ورځې ټولګي پرېږدي تر څو په لاریونونو کې برخه واخلي او له سیاسي مشرانو څخه د اقلیمي بدلون او بیا نوې کېدونکې انرژۍ ته د فوسیل سون توکو د صنعت د انتقال د مخنیوي لپاره د اقدام غوښتنه وکړي. تبلیغات او پراخ تنظیم هغه مهال پیل شو چې سویډنۍ زده کونکې «ګریټا ټنبرګ» د ۲۰۱۸ کال په اګست میاشت کې د سویډن د پارلمان مخې ته اعتراض وکړ چې په لاس کې یې پر یوه لوحه (د اقلیمي بدلون لپاره د ښوونځي اعتراض) لیکل شوي وو. د ۲۰۱۹ کال د مارچ میاشتې په ۱۵مه نېټه نړیوال اعتراضونه په ۱۲۵ هېوادونو کې پیل شول چې په ۲۲۰۰ اعتراضونو کې څه باندې یو میلیون معترضین راټول شول. د ۲۰۱۹ کال د مې میاشتې په ۲۴مه نېټه په دویم نړیوال اعتراض کې په ۱۵۰ هېوادونو کې ۱۶۰۰ لاریونونه وشول چې په سلګونو زره معترضین یې راجلب کړل. په مې میاشت کې لاریونونه د اروپا د ۲۰۱۹ کال له پارلماني ټاکنو سره برابر وو. په ۲۰۱۹ کال کې د راتلونکي لپاره ‎نړیواله اونۍ په ۱۵۰ هېوادونو کې د ۴۵۰۰ اعتراضونو لړۍ وه چې د سپټمبر ۲۰مه نېټه او د جمعې ورځ، همدا راز د سپتمبر ۲۷مه د جمعې ورځ یې د تمرکز ورځې وې. د سپټمبر د ۲۰مې نېټې اعتراض چې احتمالاً د نړۍ په تاریخ کې تر ټولو لوی اقلیمي لاریونون دی، شاوخوا ۴ میلیون لاریون کونکي په کې راټول شول چې ډېری یې د ښوونځي زده کونکي وو او په جرمني کې دا شمېره ۱.۴ میلیونه وه. د سپټمبر په ٢٧مه نېټه په ټوله نړۍ کې شاوخوا دوه ميليونه کسانو په لاريونونو کې برخه اخيستې وه چې په ايټاليا کې څه باندې يو ميليون او په کاناډا کې څو سوه زره لاريون کوونکي وو. == سرچينې == g02083f5hcw0w1n8fqninrpsvemcz24 0 63873 284859 2022-08-25T11:33:56Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د نایجیریا کلتور د نایجیریا د مختلفو قومي ډلو په واسطه رامنځته شوي دي . دا هېواد کابو ۵۲۷ ژبې لري چې د هغې له جملې څخه ۷ ژبې یې له منځه تللې. نایجیریا همداراز د ۱۱۵۰ څخه زیاتې لهجې لري. د نایجیریا درې ترټولو لويې قومي ډلې عبارت دي له : ( هیزز) چې په شمال کې میشت دي، ( یوربوس ) چې سویلي لویديځ کې میشت دي او ( لګبوس ) چې په سویل ختیځ کې میشت دي. همداراز نورې لویې قومي ډلې چې د زیات نفوس درلودونکي هم دي د هېواد په بېلابیلو برخو کې شتون لري. د کناري وګړي د نایجیریا په شمال ختیځه برخه کې پراته دي، بل خوا بیا د تیوي وګړي د نایجیریا په منځني شمالي سیمه کې شتون لري او د ایپک لبیبیو وګړي بیا د نایجیریا په سویل کې پراته دي. د بني وګړي تر ډېره د یوروبالنډ او ایګبولند د سیمو تر منځ میشت دي. <ref>{{Cite web |title=Nigeria: most common languages spoken at home 2020 |url=https://www.statista.com/statistics/1268798/main-languages-spoken-at-home-in-nigeria/ |access-date=2022-02-25 |website=Statista |language=en}}</ref><ref>{{cite web |year=2016 |title=Nigeria |url=http://www.ethnologue.com |work=Ethnologue: Languages of the World |publisher=SIL International Publications |location=Dallas, Texas |edition=19th |editor1=Lewis, M. Paul |editor-first2=Gary F. |editor-last2=Simons |editor-first3=Charles D. |editor-last3=Fennig}}</ref> د نایجیریا نورې قومي ډلې، ځینې وخت د اقلیتونو په نامه یادېـږي. چې په ټول هېواد کې موندل کېږي خو په تیره بیا په شمالي او منځني کمر بند کې ډېر موندل کېـږي. په دوديزه توګه کوچیاني فولاني په ټول لویدیځ او په منځني افریقا کې موندل کېدای شي. د فولاني او هوسا وګړي په پوره توګه مسلمانان دي، په داسې حال کې چې د ایګبو وګړي بیا په بشپړه توګه عیسویان دي همدارنګه د بني او ایپک وګړي هم همداسې دي. د یوروبا وګړي په بنیادي توګه مسلمانان دي چېرته چې د پام وړ عیسویان هم ژوند کوي. د نایجیریا د ټولو قومي ډلو لپاره ټول بومي مذهبي کړنې ارزښتمنې دي ، په هر حال، په مکرار ډول د عیسویانو او مسلمانانو تر منځ دا عقیدې سره یوځای کېږي چې دغه کړنې ته ( د بېلابیلو عقیدو ټولګه ) ویل کېـږي. == د نایجیریا لوي قومي کلتورونه == === د بیني کلتور === د بینس کلتور د عصري نایجیریا په سویلي سیمه کې موقعیت درلود. دوی د واکمنانانو لخوا اداره کېدل. او د بین د برونزو له کبله یې کلتور مشهور دي. له استعمار څخه په وړاندې دور کې دوی یوه پیاوړي امپراتورۍ اداره کوله. === د هوسا ـ فولاني کلتور === د هوسا او فولاني کلتور وګړي د نایجیریا په شمالي برخه کې ژوند کوي. که څه هم هوسا او فولاني په اصل کې جلا قبیلي دي خو دا کلتور د دې هېواد د ډېر نفوس لرلو سره یو ستره قومي ډله ده. لکه د ایپک او ابیبو په څیر، دوی د تاریخي اړیکو له امله په سیاسي ډول سره متحد شول. دوی خپل واکمنان لري، چې د هاوون سلح مراسمو د لمانځلو لپاره پیژندل کېـږي، او د شیخ عثمان دان فودیو د دیني زده کړو پیروان دي.  <ref>https://allafrica.com/stories/200810130780.html {{Bare URL inline|date=November 2021}}</ref> === د ایګبو کلتور === د نایجیریا ختیځه برخه د ایګبو وګړو د استوګنې په توګه پيژندل کېـږي، چې ډېری یې عیسویان دي. د دوی دودیز دین د ( ومیناني ) په نامه یادېـږي. په ټولنیزه توګه، دوی د پاچاهانو لخوا اداره کېـږي څوک چې له تاریخي لحاظه محدود ځواک لري. تمه ده چې دا ارقام به هغو نارینو او ښځینو ته متکي سرلیکونه وړکړي چې تر ډېره بریالي دي. دا سیسټم د نازي نا وزو د سرلیکونو د سیسټم په نامه یادېـږي.  === د ایجاو کلتور === د سویل ایجاو کلتور په ساحل کې د هغه د موقعیت او د بهرنیانو سره د متقابلو اړیکو له امله په لویه کچه اغیزمن شوي دي. د دې کلتور وګړو د خلکو د خدمت کولو په وخت کې په لویه کچه شتمنۍ ترلاسه کړه، او نن ورځ د دوې تر منځ د انګلیسي نومونو پراخوالي د هغه وخت د سوداګریزو نومونه نښه ده چې د دوی د نیکونو او پلرونو لخوا منل شوي و. === د یوروبا کلتور === د یوروبا کلتور د نایجیریا په لوېدیځه برخه کې موقعیت لري او په اصل کې د دوي د نظام ډول پاچاهۍ ده. د دوي رهبران د دوی واکمنان دي او لقب لرونکې اشخاص دي. چې له دې جملې ډېری یې د وروستنۍ ډلې یعنې اوګبوني د پټې ټولنې غړیتوب لري.  د دوی دودیز دین ( ایفا ) د یونسکو له لورې د انسانیت د شفاهي روایت د شاهکار په توګه پیژندل کېـږي.<ref>{{Cite web |title=Yoruba culture |url=https://www.britannica.com/topic/Yoruba}}</ref> == د نایجیریا لوړپوړي طبقه == د هېواد د ابتدایه مرکزي کېدلو وروسته، د عیسي مسیح د زېـږون په معاصر وخت کې د نوکایټس د نفوس لاندې، نایجیریا د یو لړ لقب لرونکو اشخاصو لخوا چې د قدرت خاوندان و لخوا اداره کېده چې د سردارانو په نامه پيژندل کېـږي. د نایجیریا د دودیزو واکمنانو په واکمنۍ کې ( واکمنان چې د رسمي حکومت لخوا ورته یو مشخصه سیمه ورکړل شوي وي او د نایجیریا د قوانینو لخوا پیژندل شوي وي)، سردارن په مختلفو رتبو او مختلفو ځایونو کې ګمارل شوي و. همداراز ځینې واکمنان دومره ځواکمن و چې حتا د خپلې ورکړل شوي سیمې هاخوا یې هم سیاسي او مذهبي نفوذ درلود لکه ( د سوکتو سلطان او د ایفي اوني یا واکمن). د دې په مخالفت کې ځینې ځایی کورنیو د هېواد په شاوخوا کې خپل مشران غړي د سردارنو په توګه منل تر څو دوی ته هغه څه وړاندې کړي چې په اصل کې مهمه مشرۍ وي. <ref>{{Cite news|date=2013-10-13|title=In pictures: Country of kings, Nigeria's many monarchs|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-24492437|access-date=2021-07-01}}</ref> که څه هم نن ورځ سردارن یوازې یو څه رسمي اختیارت لري، خو په پراخه توګه د احترام په سترګه ورته کتل کېـږي، او نامتو پاچاهان اکثرا د ټاکنو په دوران کې د سیاستوالو ملاتړ کوي تر څو له دې لارې خپلو کمپاینونو ته مشروعیت ورکړي. بریالي نایجیریایان، لکه سوداګر او پیژندل شوي سیاستوال په عامه توګه کوښښ کوي او هیله لري تر څو ځانونه سردارن کړي، همدارنګه د پاچاهانو د اعزاز سیسټم چې دوی ته یې چمتو کوي د ارزښتمني شاهي شتمني په توګه یادېـږي.<ref name="BBC-1Aug07">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/6924870.stm|title=Nigerians go crazy for a title|work=[[BBC news]]|date=1 August 2007|first=Chris|last=Ewokor|access-date=16 October 2019}}</ref> == د نایجیریا ادبیات == نایجیریا د خپلې انګلیسي ژبي د ادبیاتو له امله مشهوره ده. د چینیو اچیبی لخوا د ( هر څه سقوط کوي ) په نوم کتاب د افریقا په ادبیاتو کې یو مهم کتاب دي. همداراز په ټوله نړۍ کې د دې کتاب شاوخوا له ۸ میلیونه څخه ډېر جلدونه پلورل شوي دي، له دې سره سره دا کتاب پنځوسو ژبو ته ژباړل شوي دي، نو له همدې امله اچیبي د افریقا تر ټولو ډېر ژباړل شوي اثار د لیکوال په توګه پيژندل کېـږي. <ref>Booker, p. xvii.</ref><ref>Yousaf, p. 34.</ref><ref>Ogbaa, p. 5.</ref> د نوبل جایزي ګټونکي نایجیریايي وول سوینکا دا اثار لومړنۍ امریکايي ناول وباله چې د افریقايي شخصیت له دننه څخه یې خبري کولي او له دې څخه یې ډډه وکړه چې افریقايي د بهرنۍ په توګه انځور کړي، لکه څنګه چې یو سپین پوستې ورته ګوري. نایجیریا همداراز د انګلیسي ژبې د ادبیاتو نور نامتو لیکوالان هم لري چې عبارت دې له : فیمي اوسوفیسین چا چې خپل لومړني خپور شوي ناول ( کولرا کولج ) په ۱۹۷۵م کال کې جوړ کړو، همدارنګه بین اوکري چا چې خپل لومړني اثار ( د فامیشډ سړک ) په ۱۹۹۱ م کال کې خپور کړ، او بوچي ایمیچیتا چا چې د جنسیتي نابرابرۍ په اړه له خپلو شخصي تجربو څخه کیسي جوړې کړي، چې ښځو ته د یوازینې منشور له لارې د واده کولو او اولادونو درلودلو  واک ورکوي. هیلون هابیلا، سیفي عتا، فلورا نواپا، ایکیو ډیانا عباسي اکي، زینب الکالي او چیمامانډا نوګوزي ادیچي د نایجیریا د نامتو لیکوالانو له جملې څخه دي د چا اثار چې په پراخه توګه له هېواد څخه بهرهم لوستل کېـږي. <ref name="Bard College-2001">{{cite journal|title=Chinua Achebe of Bard College|journal=The Journal of Blacks in Higher Education|date=Autumn 2001|volume=33|issue=33|pages=28–29|doi=10.2307/2678893|jstor=2678893}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Okiche|first=Ifediora|date=2018-03-01|title=Contemporary African Poetry: A Postcolonial Reading of Iquo Eke's Symphony of Becoming and Ifeanyi Nwaeboh's Stampede of Voiceless Ants|url=https://www.questia.com/library/journal/1G1-534099821/contemporary-african-poetry-a-postcolonial-reading|journal=Journal of Pan African Studies|volume=11|issue=4|pages=49|issn=0888-6601}}</ref><ref>{{cite web |date=28 May 2018 |title=Chimamanda Ngozi Adichie comes to terms with global fame |url=https://www.newyorker.com/magazine/2018/06/04/chimamanda-ngozi-adichie-comes-to-terms-with-global-fame |website=newyorker.com |accessdate=July 3, 2021}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jagoe |first=Rebecca |date=16 July 2013 |title=From Achebe To Adichie: Top Ten Nigerian Authors |url=https://theculturetrip.com/africa/nigeria/articles/from-achebe-to-adichie-top-ten-nigerian-authors/ |access-date=2020-05-15 |website=Culture Trip}}</ref> د معیاري انګلیسي د ویونکو پرته، د نفوسو یوه لویه برخه یعنې یو پر درېیمه برخه یې د نایجیریايي پیډجن په ژبې خبرې کوي، چې اساسا انګلیسي لغتونه لري، او په پایله کې په یوه عامه ژبه بدله شوه. پیډجن انګلیسي د انګلیسي ژبې یوه تاووه شوي شکل ده د مثال په ډول : هاو یو ډي ( څنګه یاست ؟ ) د انګلیسي ژبې جملې ( تاسو څنګه یاست؟ ) معنا لري. د امیوس ټوټولا یو مشهور ناول ( د پلیم وین ډرانکیډ ) په همدې ژبې کې لیکل شوي و.   == نولیوډ == د ۱۹۹۰ م لسیزي راهېسي د نایجیریا د فلم صنعت چې ځينې وخت ورته نولیوډ ویل کېـږي، په ټوله افریقا کې د چټکي ودې کوونکي کلتوري ځواک په توګه راڅرګند شو. له دې صنعت څخه په پراخه توګه شتمنې تولید شوه، او نن ورځ په نړۍ کې د تولید له پلوه د نړۍ دویم د فلم لوی صنعت دي . د فلمونو له امله، د لویدیځ نفوذ موسیقۍ ، غیر رسمي کالي او د خبرو کولو طریقې په ټوله نایجیریا کې او حتا په ډېره محافظه شمالي برخه کې هم ليدل کېـږي. <ref>{{Cite journal|last=Òníkékù|first=Qûdùs|title=Nollywood: The Influence of the Nigerian Movie Industry on African Culture|url=https://www.academia.edu/2537401|journal=The Journal of Human Communications|date=January 2007|language=en}}</ref> == سرچينې == 40ayjcd0fqgo2mvet50sfbb5erme165 0 63874 284860 2022-08-25T11:37:28Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''د اقلیمي بدلون په اړه فردي اقدام''' ښايي د غذايي رژیم، د اوږدو او لنډو سفرونو د وسایلو، په کورونو کې د انرژۍ د مصرف، د توکو او خدمتونو د استفادې او د کورنۍ د اندازې په څېر په ګڼو برخو کې شخصي انتخابونه راونغاړي. د دې تر څنګ افراد د اقلیمي بدلونونو د اړوندو ستونزو په اړه په ځايي او سیستمي ملاتړو پروګرامونو کې برخه اخیستی شي. له ۲۰۲۰ کال راهیسې د انتشار یا خپرښت بودیجې نامشخصې دي، خو د هر کس لپاره د کاربن د کلنۍ اړتیا هغه منځني اټکلونه چې تر ۲۱۰۰ کال پورې تر ۲ درجو پورې د نړیوالې تودوخې د محدودولو موخې ته په رسېدو کې اړین دي، ټول د کاربن ډای اکسایډ د معادلو ۵ ټنو تر نړیوال اوسط کم دي. او په کلني ډول ۱.۵ منځنۍ درجې ته د رسېدو لپاره تر ۲۰۳۰ کال پورې ۲.۳ ټنه ته اړتیا ده. د اروپايي اتحادیې د اقليمي نظرپوښتنې ۶۶ سلنه ځوابوونکو ویلي چې اقلیمي بدلونونه به تر ۲۰۵۰ کال پورې یوه جدي اندېښنه وي.<ref name="Carbon targets for your footprint">{{cite web |date=22 November 2012 |title=Carbon targets for your footprint |url=http://shrinkthatfootprint.com/carbon-targets-for-your-footprint |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191224195246/http://shrinkthatfootprint.com/carbon-targets-for-your-footprint |archive-date=2019-12-24 |access-date=2019-12-24 |website=shrinkthatfootprint.com}}</ref><ref>{{cite web |title=İklim korumada en önemli beş adım {{!}} DW {{!}} 15.02.2019 |url=https://www.dw.com/tr/iklim-korumada-en-%C3%B6nemli-be%C5%9F-ad%C4%B1m/a-47534308-0 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723075905/https://www.dw.com/tr/iklim-korumada-en-%C3%B6nemli-be%C5%9F-ad%C4%B1m/a-47534308-0 |archive-date=2019-07-23 |access-date=2019-07-23 |website=DW.COM |language=tr-TR}}</ref><ref name="Reality">{{cite web |last=Reality |first=Better Meets |date=2019-02-03 |title=What Is A Sustainable Carbon Footprint (Per Person) To Aim For? |url=https://www.bettermeetsreality.com/what-is-a-sustainable-carbon-footprint-per-person-to-aim-for/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723093032/https://www.bettermeetsreality.com/what-is-a-sustainable-carbon-footprint-per-person-to-aim-for/ |archive-date=2019-07-23 |access-date=2019-07-23 |website=Better Meets Reality |language=en-US}}</ref><ref name="What exactly is a tonne of {{CO2}}">{{cite web |title=What exactly is a tonne of {{CO2}}? |url=https://www.energuide.be/en/questions-answers/what-exactly-is-a-tonne-of-co2/2141/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509143005/https://www.energuide.be/en/questions-answers/what-exactly-is-a-tonne-of-co2/2141/ |archive-date=2020-05-09 |access-date=2020-02-08 |website=Energuide |language=en}}</ref><ref name=":272">{{Cite web |title=2021-2022 EIB Climate Survey, part 3 of 3: The economic and social impact of the green transition |url=https://www.eib.org/en/surveys/climate-survey/4th-climate-survey/green-transition-jobs-lifestyle-adaptation.htm |access-date=2022-03-30 |website=EIB.org |language=en}}</ref> ګڼو څېړنو ښودلې ده چې کله خلک په ځانګړي ډول هغه خلک چې په پرمختللو هېوادونو کې ژوند کوي، غواړي چې د کاربن کچه کمه کړي، څو مهم او اغېزناک اقدامات شته چې دوی یې کولای شي؛ په دې کې د جامو او الکتریکي محصولاتو اوږدمهالې استفاده، کورونو ته برېښنا رسونه، بدیلې کچې ته د تکثیر محدودول، له پرله‌پسې پروازونو او نفتي موټرونو څخه ډډه او یو نباتي غذايي رژیم خوړل د بېلګې په توګه یادولی شو. دا سپارښتنې د ژوند د ډول لپاره له نورو هغو معمولو سپارښتنو سره لوی توپیر لري چې تر ډېره یې اغېزې کمې دي یا کمې ګټورې ګڼل کېږي. خو ځینې نور څېړونکي وايي چې له حده ډېر استهلاک یا مصرف د نفوس تر ډېرېدو هم لوړ دی او له غوښو او لبنیاتي خوړو څخه ډډه د چاپېریالي اغېزونو د کمولو لپاره تر ټولو ښه لاره ده.<ref name="edenhofer-etal-2014">{{cite book|first1=Ottmar|last1=Edenhofer|first2=Ramón|last2=Pichs-Madruga|display-authors=etal|editor=IPCC|year=2014|title=Climate change 2014: mitigation of climate change. Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change|chapter=Summary for Policymakers|publisher=[[Cambridge University Press]]|place=Cambridge, UK and New York, NY, USA|isbn=978-1-107-65481-5|chapter-url=http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_full.pdf|access-date=2016-06-21|archive-date=2018-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122124319/https://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_full.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=2019-04-10 |title=Emissions inequality—a gulf between global rich and poor – Nicholas Beuret |url=https://www.socialeurope.eu/emissions-inequality |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026191732/https://www.socialeurope.eu/emissions-inequality |archive-date=2019-10-26 |access-date=2019-10-26 |website=Social Europe |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |last=Westlake |first=Steve |title=Climate change: yes, your individual action does make a difference |url=http://theconversation.com/climate-change-yes-your-individual-action-does-make-a-difference-115169 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191218042819/http://theconversation.com/climate-change-yes-your-individual-action-does-make-a-difference-115169 |archive-date=2019-12-18 |access-date=2019-12-09 |website=The Conversation |language=en}}</ref> == د وړانديز شوي انفرادي هدف اندازه == تر ۲۰۲۱ کال پورې تر ۱.۵ درجې تودوخې لاندې د پاتې کېدو د ۵۰-۵۰ چانس لپاره د کاربن پاتې بودیجه د ۲۰۲۰ کال د انتشار د کچې له مخې د کاربن ډای اکسایډ ۴۶۰ میلیارده ټنه یا ۲/۱۱+۱ ده. د ۲۰۱۰مې لسیزې په وروستیو کې د هر کس پر سر په کلني ډول د ګلخانه‌يي ګازونو نړیوال اوسط شاوخوا ۷ ټنه و چې ۰.۷ ټنه له کاربن ډای اکسایډ خپروونکو خوړو، ۱.۱ ټنه له کورونو او ۰.۸ ټنه له لېږد رالېږد یا ترانسپورت څخه و. په دې ډله کې شاوخوا ۵ ټنه واقعي کاربن ډای اکسایډ و. د پېړۍ تر پای پورې د ۱.۵ درجې تودوخې لپاره د پاریس د هوکړه‌لیک موخې ته د رسېدو لپاره اټکل کېږي چې تر ۲۰۳۰ کال پورې به د هر کس کلنی کاربن ۲.۳ ټنه وي. تر ۲۰۲۰ کال پورې د هند اوسط کابو دغه موخه ترلاسه کړې ده، د فرانسې او چین اوسط ترې پورته دی او متحد ایالتونه او استرالیا بیا ډېر پورته تللي دي. د ګلخانه‌يي ګازونو سړي سر انتشار هم د هېوادونو تر منځ ډېر بېلابېل دی او د شتمنو خلکو د ګلخانه‌يي ګازونو د انتشار کچه لوړه ده. په ۲۰۱۵ کال کې د اکسفام راپور وښوده چې د نړۍ ۱۰ سلنه ډېر شتمن نفوس د نیمو ګلخانه‌يي ګازونو د انشتار مسؤول دی. د ملګرو ملتونو د ۲۰۲۱ کال د راپور له مخې ۵ سلنه ډېرو شتمنو خلکو له ۱۹۹۰ څخه تر ۲۰۱۵ کال پورې د ګلخانه‌يي ګازونو د انشتار په وده کې شاوخوا ۴۰ سلنه برخه لرلې ده.<ref>{{cite web |date=2021-08-09 |title=In-depth Q&A: The IPCC's sixth assessment report on climate science |url=https://www.carbonbrief.org/in-depth-qa-the-ipccs-sixth-assessment-report-on-climate-science |access-date=2021-08-17 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=EDGAR - Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries, 2019 report - European Commission |url=https://edgar.jrc.ec.europa.eu/overview.php?v=booklet2019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200626210804/https://edgar.jrc.ec.europa.eu/overview.php?v=booklet2019 |archive-date=2020-06-26 |access-date=2020-09-05 |website=edgar.jrc.ec.europa.eu}}</ref><ref>{{Cite news|last=Harrabin|first=Roger|date=2020-05-20|title=Top 10 tips for combating climate change revealed|work=[[BBC]]|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-52719662|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-05-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521205939/https://www.bbc.com/news/science-environment-52719662|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-11-04 |title=Global {{CO2}} emissions have been flat for a decade, new data reveals |url=https://www.carbonbrief.org/global-co2-emissions-have-been-flat-for-a-decade-new-data-reveals |access-date=2021-11-09 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=2021-11-05|title=COP26: Emissions of rich put climate goals at risk - study|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-59157836|access-date=2021-11-07}}</ref><ref>{{cite web |date=2021-07-25 |title=India urges G20 nations to bring down per capita emissions by '30 |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/india-urges-g20-nations-to-bring-down-per-capita-emissions-by-30-101627152729395.html |access-date=2021-08-17 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=France: CO2 emissions 1970-2020 |url=https://www.statista.com/statistics/1067575/carbon-dioxide-emissions-france/ |access-date=2021-08-17 |website=Statista |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=2019-09-21 |title=5 charts show how your household drives up global greenhouse gas emissions |url=https://www.pbs.org/newshour/science/5-charts-show-how-your-household-drives-up-global-greenhouse-gas-emissions |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200115170354/https://www.pbs.org/newshour/science/5-charts-show-how-your-household-drives-up-global-greenhouse-gas-emissions |archive-date=2020-01-15 |access-date=2020-02-08 |website=PBS NewsHour |language=en-us}}</ref><ref>{{cite news|last=Harrabin|first=Roger|url=https://www.bbc.com/news/business-51906530|title=The rich are to blame for climate change|date=2020-03-16|work=BBC News|access-date=2020-03-18|language=en-GB|archive-date=2020-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318060947/https://www.bbc.com/news/business-51906530|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=2 December 2015 |title=World's richest 10% produce half of carbon emissions while poorest 3.5 billion account for just a tenth |url=https://www.oxfam.org/en/press-releases/worlds-richest-10-produce-half-carbon-emissions-while-poorest-35-billion-account |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201019052334/https://www.oxfam.org/en/press-releases/worlds-richest-10-produce-half-carbon-emissions-while-poorest-35-billion-account |archive-date=2020-10-19 |access-date=2020-10-18}}</ref><ref>{{cite news|last=Harrabin|first=Roger|date=April 13, 2021|title=World's wealthiest 'at heart of climate problem'|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-56723560|work=BBC|location=|access-date=August 20, 2021}}</ref> == سفر او تګ راتګ == د شخصي موټر د استفادې لپاره د بدیلونو په توګه ګڼ انتخابونه موجود دي، خو د شخصي نقلیه وسایلو استفاده ښايي د ځای او لاسرسي د دلایلو له مخې اړینه وي. د یوې نقلیه وسیلې د عمر د دوران ارزونه د موټر د تولید چاپېریالي اغېزې، د سون‌توکو مصرف او د موټر عاقبت یا برخه‌لیک ارزوي. دغه چاپېریالي اغېزې د نورو عواملو تر منځ د ګلخانه‌يي ګازونو په خپرښت یا انتشار، تولید شویو جامدو ضایعاتو او د انرژۍ د سرچینو په مصرف کې اندازه کولی شو. د داخلي احتراق د موتور لرونکو نقلیه وسایلو لپاره تر ټولو معمول بدیلونه الکټریکي نقلیه وسایل او هیبریډي-الکټریکي موټرونه دي. د برقي موټرونو د انتشار کچه تر نفتي موټرونو کمه ده. د شخصي نقلیه وسایلو د چلولو پر مهال د ککړتیاوو د کمولو لپاره ځینې نور انتخابونه د سفر مخکې پلانول دي تر څو یو لنډ مسیر په ډېرو کمو ترافیکو کې طی شي. که ترافیک یا ګڼه ګوڼه کمه وي او یو مسیر طی شي، دا چاره په تګ راتګ کې د وخت سپما ده او د کمو سون‌توکو د ضایع کېدو لامل کېږي.<ref>{{cite journal|date=2005-02-01|title=Driving by choice or necessity?|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0965856404000941|journal=Transportation Research Part A: Policy and Practice|language=en|volume=39|issue=2–3|pages=183–203|doi=10.1016/j.tra.2004.09.002|issn=0965-8564|last1=Handy|first1=Susan|last2=Weston|first2=Lisa|last3=Mokhtarian|first3=Patricia L.}}</ref><ref name=":9">{{citation|last1=Butt|first1=Sarah|title=Pay More, Fly Less? Changing Attitudes to Air Travel|url=http://dx.doi.org/10.4135/9780857024350.n6|work=British Social Attitudes: The 25th Report|pages=129–154|place=London|publisher=SAGE Publications Ltd|doi=10.4135/9780857024350.n6|isbn=978-1-84860-639-5|access-date=2021-05-15|last2=Shaw|first2=Andrew|year=2009}}</ref><ref>{{Cite web |title=A global comparison of the life-cycle greenhouse gas emissions of combustion engine and electric passenger cars |url=https://theicct.org/publications/global-LCA-passenger-cars-jul2021 |access-date=2021-11-09 |website=International Council on Clean Transportation}}</ref><ref name=":10">{{cite journal|last1=Hawkins|first1=Troy R.|last2=Gausen|first2=Ola Moa|last3=Strømman|first3=Anders Hammer|date=2012-09-01|title=Environmental impacts of hybrid and electric vehicles—a review|url=https://doi.org/10.1007/s11367-012-0440-9|journal=The International Journal of Life Cycle Assessment|language=en|volume=17|issue=8|pages=997–1014|doi=10.1007/s11367-012-0440-9|s2cid=109391241|issn=1614-7502}}</ref><ref>{{cite web |last=US EPA |first=OAR |date=2015-09-11 |title=What You Can Do to Reduce Pollution from Vehicles and Engines |url=https://www.epa.gov/transportation-air-pollution-and-climate-change/what-you-can-do-reduce-pollution-vehicles-and-engines |access-date=2021-05-05 |website=US EPA |language=en}}</ref> ګډ سفرونه یا له یو بل سره موټرونه شریکول هم د ترانسپورت یا لېږد رالېږد لپاره بدیل دی. ګډ سفرونه په واټونو کې د موټرونو شمېر را کموي او په پایله کې یې د ترافیکو کچه او د انرژۍ مصرف کمېږي. په ۲۰۰۹ کال کې یوې څېړنې اټکل وکړ چې که په هرو ۱۰۰ نقلیه وسایلو کې یوه وسیله یو اضافي کس ولېږدوي، دا چاره د ۷.۲ میلیونه ټنه ګلخانه‌يي ګازونو د انتشار مخه نیسي. د اوبر او لیفټ په څېر د ګډو سفرونو خدمات [هغه خدمات دي چې د موټر مالک د خپل موټر خالي څوکۍ له نورو هم‌مسیره مسافرو سره شریکوي] د لېږد رالېږد لپاره مناسب انتخاب کېدای شي، خو د اندېښمنو ساینس پوهانو اتحادیه وايي چې د ګډو سفرونو خدمات دا مهال په منځني ډول د اقلیمي ککړتیا د ۶۹ سلنه ډېرېدو لامل کېږي. د هغه وخت او انرژۍ په ډېرېدو سره چې د ګډ سفر یو موټر چلوونکی یې د خپلو مشتریانو لپاره مصرفوي، ډېره ککړتیا رامنځته کوي. د دې تر څنګ په واټونو کې ګڼ نقلیه وسایل موجود وي چې خلکو له دې پرته عمومي نقلیه وسایل کارول، پلي تلل یا یې د بایسکېل په مرسته ځان رساوه. که د ګډو سفرونو خدمات د برقي نقلیه وسایلو او ګډو سفرونو په څېر ستراتيژۍ ډېرې کړي، په دې صورت کې د ګلخانه‌يي ګازونو انتشار کمولای شي. په ځینو ښارونو کې د ګډو سفرونو داسې خدمات موجود دي چې که مشتري نور انتخابونه ونه لري، یوې لنډمهالې نقلیه وسیلې ته لاسرسی لرلای شي.<ref>{{cite journal|last1=Shaheen|first1=Susan|last2=Cohen|first2=Adam|last3=Bayen|first3=Alexandre|date=2018-10-22|title=The Benefits of Carpooling|url=https://escholarship.org/uc/item/7jx6z631#main|language=en|doi=10.7922/G2DZ06GF}}</ref><ref name=":2">Anair, Don, Jeremy Martin, Maria Cecilia Pinto de Moura, and Joshua Goldman. 2020. ''[https://www.ucsusa.org/resources/ride-hailing-climate-risks Ride-Hailing’s Climate Risks: Steering a Growing Industry toward a Clean Transportation Future]. Cambridge, MA: Union of Concerned Scientists''.</ref><ref>{{cite journal|date=2014-02-05|title=Energy, Environmental and Mobility Impacts of Car-sharing Systems. Empirical Results from Lisbon, Portugal|journal=Procedia - Social and Behavioral Sciences|language=en|volume=111|pages=28–37|doi=10.1016/j.sbspro.2014.01.035|issn=1877-0428|last1=Baptista|first1=Patrícia|last2=Melo|first2=Sandra|last3=Rolim|first3=Catarina|doi-access=free}}</ref> پلی تګ او بایسکېلونه کم ګلخانه‌يي ګازونه خپروي او د عمومي ترانسپورت د چلولو لپاره یو ښه بدیل دی. د دې تر څنګ په ښاري چاپېریالونو کې د اشتراکي بایسکېلونو ګڼ خدمات موجود دي. یو شخص د یو څه وخت لپاره بایسکېل په کرایه نیولی شي چې دغه چاره د شخصي بایسکېل د پېریو مالي پېټی او اړوندې چاپېریالي اغېزې کموي.<ref>{{cite journal|date=2015-06-01|title=Interactions between psychological and environmental characteristics and their impacts on walking|journal=Journal of Transport & Health|language=en|volume=2|issue=2|pages=195–198|doi=10.1016/j.jth.2014.11.003|issn=2214-1405|last1=Yang|first1=Yong|pmid=26120558|pmc=4480794}}</ref><ref name=":7">{{cite journal|date=2018-06-15|title=Environmental benefits of bike sharing: A big data-based analysis|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0306261918304392|journal=Applied Energy|language=en|volume=220|pages=296–301|doi=10.1016/j.apenergy.2018.03.101|issn=0306-2619|last1=Zhang|first1=Yongping|last2=Mi|first2=Zhifu|s2cid=115512847}}</ref><ref name=":6">{{cite journal|last1=Nesheli|first1=Mahmood Mahmoodi|last2=Ceder|first2=Avishai (Avi)|last3=Ghavamirad|first3=Farzan|last4=Thacker|first4=Scott|date=2017-03-01|title=Environmental impacts of public transport systems using real-time control method|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1361920915301553|journal=Transportation Research Part D: Transport and Environment|language=en|volume=51|pages=216–226|doi=10.1016/j.trd.2016.12.006|issn=1361-9209}}</ref> د یوویشتمې پېړۍ په لومړیو کې د ځینو شتمنو هېوادونو د خلکو تر منځ د اقلیمي بدلونو اړوند پوهاوی اغېزناک و او له دې امله یې د سفرونو په برخه کې د خپل ژوند ډول بدل کړ.<ref>{{cite web |title=Is 'green' the new black? |url=http://www.synovate.com/changeagent/index.php/site/full_story/is_green_the_new_black/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110526153048/http://www.synovate.com/changeagent/index.php/site/full_story/is_green_the_new_black/ |archive-date=2011-05-26 |access-date=2011-03-21}}</ref> په ۲۰۲۲ کال کې یوې نظرپوښتنې وښوده چې په اروپا کې ۳۳ سلنه هغه خلک چې نوی موټر اخلي، پټرولي یا ډیزلي موټر انتخابوي. د دغې نظرپوښتنې ۶۷ سلنه ځوابوونکو هیبریډي یا الکتریکي موټرونو ته اشاره کړې ده. په دقیق ډول مشخصه شوه چې برقي موټرونه یوازې ۲۸ سلنه اروپایانو ته غوره انتخاب دی او له همدې امله دغه ډول موټرونه تر ټولو کم کارېدونکي دي. ۳۹ سلنه اروپایان هیبریډي موټرونو ته ترجېح ورکوي، په داسې حال کې چې ۳۳ سلنه یې بیا پټرولي او ډيزلي موټرونه خوښوي.<ref name=":2822">{{Cite web |title=2021-2022 EIB Climate Survey, part 2 of 3: Shopping for a new car? Most Europeans say they will opt for hybrid or electric |url=https://www.eib.org/en/surveys/climate-survey/4th-climate-survey/hybrid-electric-petrol-cars-flying-holidays-climate.htm |access-date=2022-04-04 |website=EIB.org |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=fm |date=2022-02-02 |title=Cypriots prefer hybrid or electric cars |url=https://www.financialmirror.com/2022/02/02/cypriots-prefer-hybrid-or-electric-cars/ |access-date=2022-04-05 |website=Financial Mirror |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |date=2022-02-01 |title=Germans less enthusiastic about electric cars than other Europeans - survey |url=https://www.cleanenergywire.org/news/germans-less-enthusiastic-about-electric-cars-other-europeans-survey |access-date=2022-04-05 |website=Clean Energy Wire |language=en}}</ref> له بل پلوه په چین کې ۴۴ سلنه موټر پېرونکي برقي موټرونه اخلي، ۳۸ سلنه امریکایان بیا هیبریډي موټرونه انتخابوي. ۳۳ سلنه یې پېټرولي او ګازي موټرونه غوره ګڼي او یوازې ۲۹ سلنه د برقي موټرونو په لټه کې دي.<ref name=":282">{{Cite web |title=2021-2022 EIB Climate Survey, part 2 of 3: Shopping for a new car? Most Europeans say they will opt for hybrid or electric |url=https://www.eib.org/en/surveys/climate-survey/4th-climate-survey/hybrid-electric-petrol-cars-flying-holidays-climate.htm |access-date=2022-04-04 |website=EIB.org |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rahmani|first1=Djamel|last2=Loureiro|first2=Maria L.|date=2018-03-21|title=Why is the market for hybrid electric vehicles (HEVs) moving slowly?|journal=PLOS ONE|language=en|volume=13|issue=3|pages=e0193777|doi=10.1371/journal.pone.0193777|issn=1932-6203|pmc=5862411|pmid=29561860|bibcode=2018PLoSO..1393777R|doi-access=free}}</ref> په اروپايي اتحادیه کې ۴۷ سلنه هغه کسان چې عمرونه یې له ۶۵ کلونو څخه پورته دي، هیبریډي موټرونه پېري، په داسې حال کې چې ۳۱ سلنه ځوانان بیا هیبریډي موټرونه ښه انتخاب نه ګڼي. ۳۵ سلنه بیا ښه بولي چې پټرولي یا ډيزلي موټرونه واخلي او ۲۴ سلنه هم الکتریکي موټرونه تر هیبریډي موټرونو غوره بولي.<ref>{{Cite web |date=2022-02-02 |title=67% of Europeans will opt for a hybrid or electric vehicle as their next purchase, says EIB survey |url=https://mayorsofeurope.eu/reports-analyses/67-of-europeans-will-opt-for-a-hybrid-or-electric-vehicle-as-their-next-purchase/ |access-date=2022-04-05 |website=Mayors of Europe |language=en-US}}</ref> په اروپايي اتحادیه کې یوازې ۱۳ سلنه خلک داسې دي چې د هېڅ ډول نقلیې وسیلې د لرلو اراده نه لري.<ref name=":2823">{{Cite web |title=2021-2022 EIB Climate Survey, part 2 of 3: Shopping for a new car? Most Europeans say they will opt for hybrid or electric |url=https://www.eib.org/en/surveys/climate-survey/4th-climate-survey/hybrid-electric-petrol-cars-flying-holidays-climate.htm |access-date=2022-04-04 |website=EIB.org |language=en}}</ref> == سرچينې == iiqs9ju0clxrqhcm073s2sxb2lh0ya5 0 63875 284861 2022-08-25T11:40:48Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د پولينډ لومړی وېش د درې وېشونو له ډلې د لومړي په توګه ۱۷۷۲ز کال کې پېښ شو، په پای کې يې ۱۷۹۵ز کال کې د پولينډ او ليتوانيا د ګډو ګټو د دولت شتون پای ته ورسوه. روسي سترواکۍ کې د ځواک پياوړتيا د پروس پاچاهي او هبسبورګ شاهي دولت وګواښه او د لومړي وېش تر شا اصلي انګېزه وه. د پروس پاچا ستر فردريک “Fredrick the Great” جګړې ته د اتريش له تګ څخه د مخنيوي په موخه د وېش نقشه جوړه کړه؛ اتريش په دې وخت کې د عثماني سترواکۍ پر وړاندې د روسيې د بريا حريص و. د پوليند سيمې د درې هېوادونو (اتريش، روسيې او پروس) په منځ کې مرکزي اروپا کې د ځواک د سيمه ييز توازن د بيارغولو په موخه د هېواد د يادو ځواکمنو ګاونډيانو له لورې وېشل شوې وې. که څه هم پوليند په اغېزناک ډول د ځان ګټلو توان درلود او باندنۍ سرتيرې وار له مخه د هېواد دننه وو، مګر بيا هم د پولينډ د دوه جرګه ييز پارلمان ښکتنۍ جرګې «سيجم» ۱۷۷۳ز کال کې د وېش سيجم پر مهال وېش تصويب کړ، چې د يادو درې هېوادونو له لورې يو ځای شوی و. == شاليد == د ۱۸ ز پېړۍ وروستيو کې د پولينډ او ليتوانيا د ګډو ګټو دولت له يو ستر اروپايي ځواک له دريځ څخه يو داسې هېواد ته راښکته شوی و، چې د پروس تر سترې اغېز لاندې او نږدې د روسي سترواکۍ تر ساتنې لاندې يا قيموميت سيمه جوړېده، چې روسي تزار په اغېزناک ډول د ازادو ټاکنو سپر مهال د پولينډ او ليتوانيا پاچاهان غوره کول او د پولينډ د ډېری دنني سياست د وتنۍ پرېکړه يې کوله. د بېلګې په ډول: د ۱۷۶۷-۱۷۶۸ ز کال د ريپنين د دوه جرګه ييز پارلمان ښکتنۍ جرګې نوم (Repnin Sejm) د روسي سفير په وياړ کېښودل شوی و، چې په نارسمي ډول يې پر بهير يا چارو رياست کړی و. لومړی وېش وروسته له هغې اروپا کې پېښ شو، چې د ځواک انډول بدلون وکړ او د روسيې او ترکيې تر منځ د ۱۷۶۸-۱۷۷۴ز کالونو جګړه کې د عثمانيانو پر وړاندې د روسيې برياوو روسيه پياوړې کوله او په سيمه (په ځانګړي ډول مولداويا او والاچيا ) کې يې د هبسبورګ ګټې له ګواښ سره مخامخ کولې. هبسبورګ اتريش هغه وخت د روسيې پر وړاندې د جګړې کولو فکر کې شو.  فرانسه د عثماني سترواکۍ او پروس او اتريش پر وړاندې د ملګرتيا دريځ درلود او د سيمو د يو لړ بدلونونو وړانديز يې وکړ، چې له مخې به يې عثماني سترواکي له اتريش او روسيې څخه نه کړېږي. په بدل کې به يې اتريش د پروسي سيلسيا “Prussian Silesia” ځينې برخې د تاوان په توګه ورکوي او پروس به يو ځل بيا د پروس له پولينډي برخې څخه ارملېنډ (وارميا) او د پولينډي د فيوډاليزم د مرکزي عنصر “flief” ځينې برخې تر لاسه کوي؛ د کورلېنډ ډچي او سيمېګاليا وار له مخې د بالتيک المان تر واکمنۍ لاندې وو. د پروس پاچا دويم فردريک د سيليسيا د پرېښودلو هيڅ اراده نه درلوده، چې په وروستيو کې يې سليسيايي جګړو “Silesian Wars” کې تر لاسه کړې وه، مګر د سوله ييز حل موندلو سره هم ليوال و. د روسيې او پروس تر منځ اتحاد “Russo-Prussian alliance” به نوموړی د اتريش پر وړاندې په يوه پټه جګړه کې ښکېل کړي او د اوه کالونو جګړې “Seven Years’ War” د پروس خزانه او فوځ کمزوری کړی و. نوموړي د فرانسې په څېر د کمزورې کېدونکې عثماني سترواکۍ د خوندي کولو لېوال و، چې د پروسي جګړه کې د روسيې يا اتريش پر وړاندې په ګټور ډول کارول کېدلی شو. د فردريک ورور شهزاده هينري د ۷۱-۱۷۷۰ز کال ژمی سينټ پيټرسبورګ کې د پروسي محکمې د استازي په توګه تېر کړ. دا چې اتريش په ۱۷۶۹ زکال د ليوبولا له تړون څخه په سرغړونې سره د هنګري زيپيس “Hungarian Szepes” سيمه کې ۱۳ ښارګوټي په ځان پورې تړلي وو، د روسيې دويمې کترين او سلاکار يې جنرال ايوان چيرنيشيوف هينري ته وړانديز وکړ، چې پروس د يو څه پولينډي خاورې لکه ارملېنډ ادعا کوي. وروسته له هغې چې هينري د وړانديز په اړه خبر شو، فردريک د اتريش، پروس او روسيې له لورې د پولينډ د پولې يا سرحدي سيمو د وېش وړانديز وکړ، چې زياته ونډه به اتريش تر لاسه کوي؛ د درې هېوادونو دا ډله د ځواک انډول کې د وروستيو بدلونونو له امله خورا کمزورې شوه. په دې ډول فردريک د روسيې د هڅولو کوښښ وکړ، چې د عثمانيانو پر ځای د کمزوري او بې وسه پولينډ پر وړاندې د خپلې پراختيا لارښوونه وکړي. د اتريش د دولتي چارو پوه وينزيل انتون ګراف کاونتز پروس ته د [فردريک د وړانديز] يو ضد وړانديز وکړ، چې اتريش ته د سيليسيا د پرېښودلو بدل کې له پوليند څخه سيمې ونيسي، مګر پلان يې د فردريک له لورې ونه منل شو. که څه هم روسيې له سايلينټ سيجم ‘Silent Sejm” راهيسې د يو څو لسيزو لپاره کمزوری پولينډ تر خپل څار لاندې سيمې په توګه ګڼلی و، پولينډ د يوې کورنۍ جګړې له امله هم وېجاړ شوی و، چې د بار کنفدراسيون “Bar Confederation” (بار “Bar” کې جوړ شو) ځواکونو په کې پر پولينډ باندې د روسي واک پرې کولو هڅه وکړه. اکراين کې د کوليېفچېنا “Koliyivschyna” کروندګر او قزاق “Cossack” پاڅون هم د پولينډ دريځ کمزوری کړ. سره له دې د پولينډ پاچا ستانيسلاو اګوسټ پونياتوسکي “Stanislaw August Poniatowski” چې د روسيې ملاتړ يې درلود، کمزوری مګر خورا خپلواک نظری ښکارېده. په پای کې روسي محکمې پرېکړه وکړه، چې تر څار يا قيموميت لاندې سيمې په توګه د پولينډ ګټورتوب کم شوی و. يادو درې ځواکونو له يو ربړونکي ګاوندي سره د راکړې ورکړې د جبران او د پولينډ د ګډوډۍ بېرته منظمولو په موخه په رسمي ډول خپلې چارې په ښه ډول څرګندې کړې او بار کنفدراسيون يوه هوسا بهانه وړاندې کړه، که څه هم درې واړو د سيمو له تر لاسه کولو سره لېوالتيا درلوده. وروسته له هغې چې روسيې د دانيوب پاچاهۍ يا د شهزاده تر واک لاندې سيمې ونيولې، هينري او د ستر دوک مېرمن د اتريش ماريا تيريسا “Maria Theresa of Austria” قانع کړل، چې د ځواک انډول به له عثمانيانو څخه د روسيې له لورې د خاورې نيولو پر ځای د ګډو ګټو دولت د درې ګوني وېش له مخې وساتل شي. پروس چې له اوږدې مودې راهيسې يې غوښتل د شاهي پروس “Royal Prussia” په نوم د پولينډ شمالي ولايت په خپلې خاورې پورې وتړي، د همدې فشار له مخې يې درې واړو ځواکونو د پولينډ په لومړي وېش هوکړه وکړه. دا د اتريش او عثماني سترواکۍ تر منځ د اتريش له لورې د يوازې د برسېرنو نيوکو په شتون سره د شوني اتحاد په رڼا کې و، که څه هم بالکانونو کې يې ښايي د يو څه زياتو عثماني سيمو تر لاسه کولو ته لومړيتوب ورکړی وي، چې هبسبورګ يې له اوږدې مودې راهيسې هيله درلوده. روسان د اتريش له پولې څخه لرې، مولداويا څخه هم بېرته ووتل. د ۱۷۷۱ز کال د نومبر په ۳ د بار اتحاد له لورې د پاچا پونیاتوسکي د تښتونې هڅې د درې واړو هېوادونو محکمو ته يوه بله پلمه ورکړه، چې د پولينډ ګډوډي او هېواد ته د ګاونډيو د ننوتلو اړتيا څرګنده او هېواد او اوسېدونکي يې وژغوري. <ref name="Pickus2001">{{cite book|author=David Pickus|title=Dying with an enlightening fall: Poland in the eyes of German intellectuals, 1764–1800|url=https://books.google.com/books?id=iZYTfgZCb7cC&pg=PA35|access-date=4 December 2011|year=2001|publisher=Lexington Books|isbn=978-0-7391-0153-7|page=35}}</ref> == د وېش پيل == وار له مخه په ۱۷۶۹-۱۷۷۱ز کالونو کې پروس او اتريش د ګډو ګټو دولت ځيني سرحدي سيمې نيولې وې، چې اتريش په ۱۷۶۹-۱۷۷۰ز کال کې زيپيز ولسوالي “Scepes County” او پروس لايونبرګ او بيوټو “Lauenburg and Butow” سيمه خپلې خاورې سره يو ځای کړې وه. د ۱۷۷۲ز کال د فبروري په ۱۹ ويانا کې د وېش تړون لاسليک شو. له دې څخه مخکې د پروس او روسيې تر منځ تړون د ۱۷۷۲ز کا د فبروري په ۶ سينټ پيټرسبرګ کې شوی و. د اګسټ میاشتې په لومړيو کې د پروس او اتريش ځواکونه په ورته وخت کې د ګډو ګټو دولت ته ننوتل او هغه ولايتونه يې ونيول، چې د دوی په منځ کې پرې هوکړه شوې وه. د اګسټ په ۵ نېټه درې واړو ډلو د هر اړخ له لورې د ترلاسه شويو سيمو په اړه تړون لاسليک کړ. د بار کنفدراسيون چې اجرائيه هئيت يې د اتريش پرېښودلو ته اړ کړای شوی و او د خپلو کنډکونو ملاتړ يې کړی و، وروسته له هغې چې اتريش د پروس او روسيې تر منځ اتحاد سره يو ځای شو، کنډکونو خپلې وسلې ښکته نه کړې. د دوی تر امر لاندې زياتو فوځي سنګرونو د شونتيا تر بريده مقاومت وکړ. کراکاو سيمه کې د واوېل کلا يوازې د اپرېل په پای کې پرېوته؛ ټاينېس فوځي کلا د ۱۷۷۲ز کال د جولای تر پای پورې مقاومت وکړ او زيستوچووا کلا چې کاسيمير پولاسکي يې مشري کوله، د اګسټ تر وروستيو پورې وساتل شوه. په پای کې د بار کنفدراسيون مات شو او غړي يې يا له هېواده د باندې وتښتېدل او يا د روسانو له لورې سايبريا ته ولېږدول شول. == سرچينې == laboaevxfc2opupdj3tnyw1z30c91xe 0 63876 284862 2022-08-25T11:43:55Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki '''له ۱۸۵۰ کال راهیسې د طبیعي یخچالونو شاتګ''' په کورونو کې د مصرفولو او د کښتونو د خړوبولو لپاره خوږو اوبو ته پر لاسرسي او هغو حیواناتو او نباتاتو اغېز کوي چې د یخچالونو پر ویلي کېدو تکیه دي، د دې تر څنګ په اوږد مهال کې د سمندرونو پر سطحو هم اغېز پرېباسي. کنګلونه په طبیعي ډول د کنګل د زمانې په پای کې کمېږي، خو کنګل‌پوهان دې پایلې ته رسېدلي دي چې د کنګلونو د اوسني شاتګ لامل د اتومسفیر د ګلخانه‌يي ګازونو ډېروالی دی او دا د اقلیمي بدلون اغېزه ده. د همالیا، راکي، الپ، کسکېډز او سوېلي اند په څېر د منځني عرض د غرونو سلسلې او په افریقا کې د «کلیمانجارو» په څېر ګرم غرونه د کنګلونو ځینې لوی ضایعات څرګندوي. په ۱۹۹۳-۲۰۱۸ کلونو کې د کنلګونو ټولیز ضایعات د کنګلیزو لایو تر بېرونیو یخچالونو پرته شاوخوا ۵۵۰۰ ګیګاټنه وو.<ref name="IPCC AR6 WG1 Ch9_d">{{Harvnb|IPCC AR6 WG1 Ch9|2021|p=9-7, line 6}}</ref> د شمالي امریکا په لوېديځ، اسیا، الپ غرونو او د سوېلي امریکا په تودو او نیمه تودو سیمو کې، همدا راز په افریقا او اندونیزیا کې د غرنیو طبیعي یخچالونو شاتګ د نولسمې پېړۍ په وروستیو کې د نړیوالې تودوخې د زیاتېدو شواهد وړاندې کوي. له ۱۹۹۵ کال راهیسې د ګرینلنډ د مهمو خروجي یخچالونو او د لوېديځ اتلانتیک د کنلګیزو لایو د شاتګ له چټکتیا سره ښايي د سمندر د سطحې د لوړېدو وړاندوېینه وشي چې پر ساحلي سیمو اغېز کوي. د کنګل کوچنۍ دوره له شاوخوا ۱۵۵۰ څخه تر ۱۸۵۰ پورې روانه وه چې په دې دوره کې د ځینو ځانګړو سیمو هوا د مخکې او وروسته وخت په نسبت څه ناڅه سړه وه. ورپسې تر شاوخوا ۱۹۴۰ کال پورې په ټوله نړۍ کې طبیعي یخچالونو د اقلیم له ګرمېدو سره شاتګ وکړ. د ۱۹۵۰ او ۱۹۸۰ کلونو تر منځ په ډېرو مواردو کې د کنګلونو شاتګ د نړیوالې تودوخې له څه ناڅه کمښت سره ټکنی شو او حتا د لنډ مهال لپاره معکوس شو. له ۱۹۸۰ کال راهیسې د اقلیمي بدلونونو له امله طبیعي یخچالونو شاتګ کړی دی چې دا لړۍ چټکه شوې او پراخه شوې ده، په داسې ډول چې ځینې طبیعي یخچالونه په بشپړ ډول ورک شوي دي او ډېری نور طبیعي یخچالونه له ګواښ سره مخ دي. اند او همالیا ته په ورته ځایونو کې د طبیعي یخچالونو له منځه تګ د اوبو پر سرچینو اغېز لرلای شي.<ref name="pelto1">{{cite web |last=Pelto |first=Mauri |title=Recent Global Glacier Retreat Overview |url=http://www.nichols.edu/departments/glacier/glacier_retreat.htm |access-date=February 14, 2015 |work=North Cascade Glacier Climate Project}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Lee|first1=Ethan|last2=Carrivick|first2=Jonathan L.|last3=Quincey|first3=Duncan J.|last4=Cook|first4=Simon J.|last5=James|first5=William H. M.|last6=Brown|first6=Lee E.|date=2021-12-20|title=Accelerated mass loss of Himalayan glaciers since the Little Ice Age|journal=Scientific Reports|language=en|volume=11|issue=1|pages=24284|doi=10.1038/s41598-021-03805-8|issn=2045-2322|pmc=8688493|pmid=34931039|bibcode=2021NatSR..1124284L}}</ref> == لاملونه == د یوه یخچال د پایښت لپاره کتلوي تعادل یا د ویلې کېدو او بخار کېدو (ذوب او تصعید) تر منځ توپیر ډېر مهم دی. اقلیمي بدلونونه ښايي د واورې په ورښت او تودوخه کې بدلونونه پېښ کړي او په پایله کې یې کتلوي تعادل بدل شي. طبیعي یخچالونه د پایدار یا دوامدار منفي تعادل له امله خپله موازنه یا برابروالی بایلي او شاتګ کوي. مثبت پایدار تعادل هم له برابروالي بهر دی او ښايي د برابروالي د بیا ټينګښت لوري ته پرمختګ وکړي. دا مهال کابو ټول یخچالونه منفي کتلوي تعادل لري او د شاتګ په حال کې دي.<ref name="mote-kaser">{{cite journal|first1=Philip W.|last1=Mote|first2=Georg|last2=Kaser|journal=American Scientist|volume=95|issue=4|year=2007|title=The Shrinking Glaciers of Kilimanjaro: Can Global Warming Be Blamed?|url=https://www.americanscientist.org/article/the-shrinking-glaciers-of-kilimanjaro-can-global-warming-be-blamed|pages=318–325|doi=10.1511/2007.66.318|access-date=November 23, 2020}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Alex S. Gardner|author2=Geir Moholdt|author3=J. Graham Cogley|author4=Bert Wouters|author5=Anthony A. Arendt|author6=John Wahr|author7=Etienne Berthier|author8=Regine Hock|author9=W. Tad Pfeffer|author10=Georg Kaser|author11=Stefan R. M. Ligtenberg|author12=Tobias Bolch|author13=Martin J. Sharp|author14=Jon Ove Hagen|author15=Michiel R. van den Broeke|author16=Frank Paul|title=A Reconciled Estimate of Glacier Contributions to Sea Level Rise: 2003 to 2009|journal=Science|date=May 17, 2013|volume=340|issue=6134|pages=852–857|doi=10.1126/science.1234532|pmid=23687045|bibcode=2013Sci...340..852G|s2cid=206547524|url=https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/83966/6/2013_PaulF_Gardner_et_al_accepted_ms130227.pdf|access-date=November 23, 2020}}</ref><ref name="hubbard">{{cite book|last1=Hubbard|first1=Bryn|author2=Neil F. Glasser|title=Field Techniques in Glaciology and Glacial Geomorphology|date=May 20, 2005|publisher=Wiley|isbn=978-0470844274|pages=179–198|url=https://books.google.com/books?id=Y9MWQT0gdBMC&pg=PA179|access-date=November 23, 2020}}</ref><ref name="pelto2">{{cite journal|author=Pelto, M.S.|title=Forecasting temperate alpine glacier survival from accumulation zone observations|journal=The Cryosphere|year=2010|volume=4|issue=1|pages=67–75|doi=10.5194/tc-4-67-2010|bibcode=2010TCry....4...67P|url=https://tc.copernicus.org/articles/4/67/2010/|doi-access=free|access-date=November 23, 2020}}</ref> == اغېزې == === اوبه === د طبیعي یخچالونو د شاتګ دوام به څه ناڅه متفاوتې اغېزې ولري. هغه سیمې چې د اوړي په ګرمو میاشتو کې د طبیعي یخچالونو له ویلې کېدو څخه په بهېودونکو اوبو تکیه دي، هلته د یخچالونو د اوسني شاتګ دوام کنګلونه له منځه وړي او بهېدونکې اوبه ورسره کمېږي یا بېخي له منځه ځي. د بهېدونکو اوبو کموالی د محصولاتو پر خړوبولو اغېز کوي او هغه اوړنی جریان کموي چې د بندونو او زېرمو د ډکولو لپاره اړین دی. دغه وضعیت په سوېلي امریکا کې د کښتونو د خړوبولو لپاره شدید دی. په سوېلي امریکا کې ګڼ مصنوعي سیندونه یوازې د کنګلونو له ویلې کېدو څخه د بهېدونکو اوبو په مرسته ډکېږي. د مرکزي اسیا هېوادونه هم له تاریخي لحاظه د کښتونو د خړوبولو او د څښاک د سرچینو لپاره د موسمي یخچالونو په ویلې کېدو پورې تړلي پاتې شوي دي. په ناروې، الپ غرونو او د شمالي امریکا په شمال لوېديځ ارام سمندرګي کې د اوبو د انرژۍ لپاره د طبیعي یخچالونو بهېدونکې اوبه ډېر اهمیت لري.<ref>{{cite news|date=October 9, 2003|title=Melting glaciers threaten Peru|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/3172572.stm|url-status=live|access-date=January 7, 2021}}</ref> === ایکوسیستمونه === د خوږو او تروشو اوبو د حیواناتو او نباتاتو ډېری نوعې د ځانونو لپاره د سړو اوبو د هغو ژوندځایونو د ډاډمنولو لپاره د یخچالونو په اوبو پورې تړلي دي چې مطابقت یې ورسره کړی دی. د خوږو اوبو د کبانو ځینې نوعې د ژوندي پاتې کېدو او نسل تولیدولو لپاره سړو اوبو ته اړتیا لري او دا چاره د «سالمون» او «وژونکي سالمون» کبانو په مورد کې لا ډېر صدق کوي. د کنګلونو د بهېدونکو اوبو کموالی د دغو نوعو د ودې لپاره د ناکافي جریان لامل کېدای شي. د یخچالونو له ویلې کېدو څخه د خوږو اوبو د ډېروالي له امله په سمندري جریانونو کې بدلونونه او د سمندرونو په ترموهالین جریان کې بالقوه بدلون ښايي پر اوسنۍ کب‌نیونه هم اغېز وکړي چې انسان هم پرې تکیه دی.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=FboCKhLSfysC&q=increased+glacier+melt+impact+fisheries&pg=PA47|title=The Economics of Adapting Fisheries to Climate Change|publisher=OECD Publishing|year=2011|isbn=978-92-64-09036-1|pages=47–55|access-date=2011-10-15}}</ref> === سېلابونه === یوه لویه اندېښنه د کنګلیزو سیندونو د طغیاني سېلابونو خطر ډېرېدل دي چې په تېر کې یې پر ژوند او اموالو زیاتې اغېزې کړې دي. د طبیعي یخچالونو د ذوب یا ویلې کېدو اوبه چې د دغو یخچالونو له شاتګ څخه را پاتې کېږي، د هغو یخچالي رسوباتو له امله مهارېږي چې ښايي ناپایدار وي او د زلزلې، ځمک‌ښویېدنې یا واورېژ په پایله کې د ماتېدو یا بې ځایه کېدو په صورت کې لاندې ځي. که لاندېنی یخچالي رسوب هومره قوي نه وي چې پورته تلونکې اوبه د ځان تر شا وساتي، کېدای شي چاودنه وکړي او د یوه لوی ځايي سېلاب لامل شي. د یخچالونو د شاتګ له امله د یخچالي سیندونو د جوړېدو او پراخېدو په دلیل د دغسې پېښو د رامنځته کېدو احتمال د ډېرېدو په حال کې دی. په تېر مهال کې دغه ډول سېلابونو ډېر ځاني او مالي زیانونه اړولي دي. په ګړنګ‌وزمه او نریو درو کې هغه کلي او ښارونه تر ټولو ډېر له ګواښ سره مخ دي چې تر کنګلیزو سیندونو لاندې پراته دي. په ۱۸۹۲ کال کې د یوه کنګلیز سیند د طغیاني سېلاب په پایله کې د «ټټ روس» یخچال له سیند څخه شاوخوا ۲۰۰۰۰۰ متر مکعبه (۲۶۰۰۰۰ یارډ مکعبه) اوبه خوشې شوې چې د فرانسې په «سینټ-ژوریس-له-باین» ښار کې یې څه باندې ۲۰۰ کسان ووژل. د کنګلیزو سیندونو طغیاني سېلابونه د نړۍ په هره هغه سیمه کې شته دي چې هلته طبیعي یخچالونه موجود دي. تمه کېږي چې د یخچالونو شاتګ به د یخچالي سیندونو د جوړولو او پراخولو لامل شي او د راتلونکو طغیاني سېلابونو ګواښ به لوړ کړي.<ref name="unep2">{{cite press release|date=16 April 2002|title=Global Warming Triggers Glacial Lakes Flood Threat|publisher=United Nations Environment Programme|access-date=14 November 2015|url=http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=245&ArticleID=3042|archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20050526075346/http%3A//www.unep.org/Documents.multilingual/Default.asp?DocumentID%3D245%26ArticleID%3D3042|url-status=dead|archive-date=26 May 2005}}</ref><ref>{{cite report|url=http://assets.panda.org/downloads/himalayaglaciersreport2005.pdf|title=An Overview of Glaciers, Glacier Retreat, and Subsequent Impacts in Nepal, India and China|date=March 2005|publisher=WWF Nepal Program|page=3}}</ref><ref name="pelto5">{{cite web |author=Mauri S. Pelto |title=Recent Global Glacier Retreat Overview |url=http://www.nichols.edu/departments/glacier/glacier_retreat.htm |access-date=August 7, 2016}}</ref> === د سمندر د سطحې لوړوالی === د سمندر د سطحې ډېروالی تر ډېره د ګرینلنډ او انترکتیکا د قطبي کنګلونو په ویلې کېدو پورې تړاو لري، ځکه دا هغه ځای دی چې د یخچالونو اکثریت کنګلونه په کې واقع دي. که د انترکتیکا ټول کنګلونه ویلې شي، د نړۍ سمندرونه شاوخوا ۷۰ متره (۲۳۰ فوټه) را پورته کېږي. که څه هم مخکې فکر کېده چې د انترکتیکا کنلګونه د سمندرونو د اوبو د کچې په ډېرېدو کې ډېر رول نه لري، خو وروستیو څېړنو ښودلې ده چې انترکتیکا او ګرینلنډ دواړه په جلا جلا ډول هر کال د سمندرونو د سطحې په ډېرېدو کې ۰.۵ ملي متره (۰.۰۲۰ اېنچه) ونډه لري. د انترکتیکا په لوېديځ کې «تویتز» طبیعي یخچال دا مهال په یوازې ځان د نړیوال سمندر د سطحې په ډېرېدو کې شاوخوا ۴ سلنه ونډه لري. دا یخچال تر شاوخوا دوه فوټه (۶۵ سانتي مترو) پورې د سمندرونو د سطحې لوړولو لپاره کافي کنګل لري او خپل ګاونډي یخچالونه هم شاته پرېږدي چې که ټول کنلګونه له منځه لاړ شي، د سمندرونو کچه تر ۸ فوټه (۲.۴ مترو) پورې لوړوي. دا واقعیت چې د سمندرونو د سطحو لوړېدو لپاره د اقلیمي بدلونونو د حکومت‌منځي پلاوي (IPCC) په اټکلونو کې د کنلګونو د لایو چټک له منځه تګ نه دی شامل، د سمندرونو د سطحو لوړېدو لپاره د منلو وړ اټکل ستونزمنوي، خو په ۲۰۰۸ کال کې یوې څېړنې وښوده چې تر ۲۱۰۰ کال پورې به د سمندرونو د سطحو ډېرېدو لږ تر لږه کچه شاوخوا ۰.۸ متره (۲.۸ فوټه) وي.<ref name="pmid17272686">{{cite journal|vauthors=Rahmstorf S, Cazenave A, Church JA, Hansen JE, Keeling RF, Parker DE, Somerville RC|display-authors=1|date=May 2007|title=Recent climate observations compared to projections|journal=Science|volume=316|issue=5825|page=709|bibcode=2007Sci...316..709R|doi=10.1126/science.1136843|pmid=17272686|s2cid=34008905}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Velicogna|first1=I.|year=2009|title=Increasing rates of ice mass loss from the Greenland and Antarctic ice sheets revealed by GRACE|journal=Geophysical Research Letters|volume=36|issue=19|pages=L19503|bibcode=2009GeoRL..3619503V|citeseerx=10.1.1.170.8753|doi=10.1029/2009GL040222|s2cid=14374232}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Cazenave|first1=A.|last2=Dominh|first2=K.|last3=Guinehut|first3=S.|last4=Berthier|first4=E.|last5=Llovel|first5=W.|last6=Ramillien|first6=G.|last7=Ablain|first7=M.|last8=Larnicol|first8=G.|year=2009|title=Sea level budget over 2003–2008: A reevaluation from GRACE space gravimetry, satellite altimetry and Argo|url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00401223/document|journal=Global and Planetary Change|volume=65|issue=1|pages=83–88|bibcode=2009GPC....65...83C|doi=10.1016/j.gloplacha.2008.10.004}}</ref><ref>{{Cite web |last=Team |first=By Carol Rasmussen, NASA's Earth Science News |title=Huge cavity in Antarctic glacier signals rapid decay |url=https://climate.nasa.gov/news/2838/huge-cavity-in-antarctic-glacier-signals-rapid-decay |access-date=2019-02-05 |website=Climate Change: Vital Signs of the Planet}}</ref><ref name="Prats-Iraola eaau3433">{{Cite journal|last1=Prats-Iraola|first1=P.|last2=Bueso-Bello|first2=J.|last3=Mouginot|first3=J.|last4=Scheuchl|first4=B.|last5=Rizzoli|first5=P.|last6=Rignot|first6=E.|last7=Milillo|first7=P.|date=2019-01-01|title=Heterogeneous retreat and ice melt of Thwaites Glacier, West Antarctica|journal=Science Advances|language=en|volume=5|issue=1|pages=eaau3433|doi=10.1126/sciadv.aau3433|pmid=30729155|issn=2375-2548|pmc=6353628|bibcode=2019SciA....5.3433M}}</ref><ref name="pmid18772435">{{cite journal|vauthors=Pfeffer WT, Harper JT, O'Neel S|date=September 2008|title=Kinematic constraints on glacier contributions to 21st-century sea-level rise|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=321|issue=5894|pages=1340–3|bibcode=2008Sci...321.1340P|doi=10.1126/science.1159099|pmid=18772435|s2cid=15284296}}</ref> == سرچينې == l21kpyaglf2jinsl3hdptt76iyk86is 0 63877 284863 2022-08-25T11:47:07Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki لومړی الکسیوس کومننوس (په یوناني: Ἀλέξιος Κομνηνός، له ۱۰۵۷ کال – د ۱۱۱۸ کال د اګسټ تر ۸ )، چې لاتیني یې '''Alexius I Comnenus''' دی، له ۱۰۸۱ کال څخه تر ۱۱۱۸ کال پورې د بیزانس سترواک ؤ. که څه هم د کومننیاني لړۍ لومړی سترواک نه ؤ، د کومننیايي کورنۍ د همده واکمنۍ کې بشپړ واک ته ورسېده او د تخت لپاره یې مورثي ځایناستي پیل کړه. الکسیوس چې د ړنګېدو په حال کې سترواکي یې په ارث یوړه او خپلې واکمنۍ پر مهال په صغیره آسیا کې د سلجوقي ترکانو او په لوېدیځ بالکان کې د نورمنانو په وړاندې د دوامداره جګړو سره مخ ؤ، وکړی شو چې د بیزانس زوال مخه ونیسي او نظامي، مالي او ځمکنۍ رغونه یې پیل کړه، چې د کومننیاني رغونې په نوم یادېږي. د دې رغونې بنسټ بېلابېل اصلاحات وو چې د الکسیوس له لوري پیل شول. د ترکانو په وړاندې د لوېدیځې اروپا څخه د مرستې لپاره د هغه غوښتنې هم هغه عوامل وو چې د صلیبي جګړو په راپارولو کې یې ونډه درلوده.  == ژوند == الکسیوس د جان کومننوس او انا دالاسین زوی او د لومړي اسحاق کومننوس (له ۱۰۵۷ – ۱۰۵۹ پورې سترواک) وراره ؤ. د الکسیوس پلار د اسحاق  له ګوښه کېدو وروسته د تخت څخه ډډه وکړه، لسم قسطنطین دوکاس ( شاوخوا ۱۰۵۹ - ۱۰۶۷) یې ځایناستی شو او په ۱۰۶۷ کې د یوه راهب په توګه مړ شو. الکسیوس او د هغه مشر ورور، مانویل کومننوس د سلجوقي ترکانو په وړاندې په ویاړ سره د څلورم رومانوس ډیوجینیس (شاوخوا ۱۰۶۸ - ۱۰۷۱) تر مشرۍ لاندې خدمت وکړ. د اووم مایکل دوکاس پاراپینسکس (۱۰۷۱ - ۱۰۷۸) او د دریم نیکفوروس بوټانیاټس (۱۰۷۸ - ۱۰۸۱) تر مشرۍ لاندې یې د خپل مشر ورور اسحاق سره، په صغرا آسیا، تراس او اپیروس کې په نظامي ډول د یاغیانو په وړاندې وګمارل شو.  <ref name="Kazhdan 1991, p. 63">Kazhdan 1991, p. 63</ref><ref name="Norwich 1995, p. 4">Norwich 1995, p. 4</ref><ref>[[Anna Dalassene#CITEREFGarland1999|Garland 1999]], p. 187.</ref><ref name="EB1911">Bury 1911</ref> لوېدیځ اجیرانو د رسل دي بایلل په مشرۍ په ۱۰۷۴ کې په صغیره آسیا کې بغاوت وکړ، خو الکسیوس په بریالیتوب سر دوی تر ۱۰۷۶ کال  پورې مغلوب کړل. دی په ۱۰۷۸ کال کې د دریم نیکفوروس  له لوري په لوېدیځ کې د ډګریز پوځ قومندان وټاکل شو. الکسیوس په دې مقام کې د ستر نیکفوروس برینیوس (چې زوی یا لمسي یې وروسته د الکسیوس لور، انا سره واده وکړ) او نیکفوروس باسیلاکس بغاوتونه مات کړل، چې برینیوس ته یې د کالاوري په جګړه کې او باسیلاکس ته یې د هغه په کمپ باندې په شپنۍ ناڅاپي برید کې ماتې ورکړه. الکسیوس ته امر وشو چې په صغیره آسیا کې د خپلې خور مېړه، نیکفوروس میلیسینوس په وړاندې لښکر وباسي، خو ده د خپلوان سره د جګړې کولو څخه انکار وکړ. خو دا کال د رتبې د تنزیل لامل نه شو، ځکه چې الکسیوس د رابرټ ګیسکارډ په مشرۍ د سویلي ایټالیا د نورمنانو د اټکل شوي برید د مقابلې لپاره اړین ؤ.   <ref name="Norwich 1995, p. 2">Norwich 1995, p. 2</ref><ref name="Alexiad, 1.1">"Alexiad", 1.1</ref><ref name="Norwich 1995, p. 3">Norwich 1995, p. 3</ref> === د بوټانیاټس په وړاندې د کومننویانو دسیسه او بغاوت  === په داسې حال کې بیزانسي پوځیان د سفر لپاره راټولېدل، په محکمه کې د دوکاس ډله الکسیوس ته نږدې شوه او هغه یې قانع کړ چې د دریم نیکفوروس په وړاندې دسیسې سره یوځای شي. د الکسیوس مور، انا او همدا راز د وخت سترواکې، ماریا الانیا (Maria of Alania) دالاسین د ۱۰۸۱ کال په کودتا کې مهم رول ولوباوه. دې لومړی د دریم مایکل دوکاس سره او دوهم ځل یې د دریم نیکفوروس بوټانیاټس سره واده وکړ او د دریم مایکل، قسطنطین دوکاس له پلوه د خپل زوی د راتلونکي په فکر ډوب وه. دریم نیکفوروس هوډ درلود چې تخت خپل یوه نږدې خپلوان ته پرېږدي او دا کار د ماریا د دوه پلوی او د کومننوی سره د اتحاد لامل شو، که څه هم د دې سیاسي اتحاد تر شا اصلي محرک ځواک انا دالاسین وه.   <ref name="Garland 2007">Garland 2007</ref><ref name="Finlay 1854, p. 59">Finlay 1854, p. 59</ref><ref>"Alexiad", 2.2.1–2</ref> سترواکه له وړاندې د خپلې د تره لور، ایرن او اسحاق کمینوس د واده له لارې له کومننوی سره نږدې اړیکې درلودې، نو د کومننوی وروڼو کولی شو چې د نږدې کورنۍ د لیدنې په پلمه هغه وویني. برسېره پردې، ماریا د دسیسې سره د مرستې لپاره الکسیوس د خپل زوی په توګه منلی ؤ، که څه هم دا د ده څخه یوازې پنځه کاله مشره وه. ماریا دې ته وهڅول شوه چې دا کار د خپل "الانانو" او هجړیانو په مشوره، چې د اسحاق کمینوس له خوا هڅول شوي ؤ، وکړي. د هغې په کورنۍ باندې د انا د کلک فشار په پام کې نیولو سره، الکسیوس به حتماً د هغې په مطلق تائید سره منل شوی وي. په پایله کې الکسیوس او د ماریا زوی قسطنطین نور منلي وروڼه وو، اسحاق او الکسیوس دواړو لوړه وکړه چې دوی به د سترواک په توګه د هغه حقونه خوندي ساتي. ماریا په پټ ډول کومننوی ته د داخلي معلوماتو په ورکولو سره  یوه ارزښتناکه متحده وه.  <ref name="Norwich 1995, p. 5">Norwich 1995, p. 5</ref><ref>"Alexiad", 2,1,4–6, 2.3.2–3,2.3.4; cf. Bryennius 4.2, who dates the adoption to early in the reign of Botaneiates</ref><ref>"Alexiad", 2.3.4,2.4.5</ref> لکه څنګه چې په الکسیاډ کې ویل شوي، اسحاق او الکسیوس د ۱۰۸۱ کال د فبروري په نیمایي کې قسطنطینیه پرېښود، ترڅو د بوټانیاټس پر ضد یو پوځ راټول کړي. خو کله چې وخت راورسېد، انا په چټکۍ سره او په پټه توګه د کورنۍ پاتې غړي چمتو کړل او هاګیا سوفیا ته یې پناه یوړه. له هغه ځایه یې په پلازمېنه کې د کورنۍ پاتې غړو د خوندیتوب لپاره له امپراتور سره خبرې اترې وکړې، په عین حال کې یې له دښمنانه اقداماتو څخه د خپلو زامنو په بې ګناهۍ ټینګار کاوه. هغې په درواغ ویلو سره چې کلیسا ته د ماښام عبادت لپاره ځي، د بوتانیاټس لمسي او د هغه وفادار ښوونکي څخه یې قصداً ډډه وکړه، د الکسیوس او اسحاق سره یې ولیدل او د قسطنطینې اجماع ته وتښتېده. ښوونکي وموندله چې دوی ورک شوي او بالاخره یې د ماڼۍ په محوطه کې وموندل، خو انا وکړی شو چې هغه قانع کړي چې ډېر ژر به بېرته ماڼۍ ته راستانه شي. وروسته بیا د دې لپاره چې یادې مېرمنې د کلیسا بهرني او داخلي محراب ته ننوځي، د دروازې ساتونکو ته یې داسې وښودل چې د کاپاډوکیا زائرین دي، چې خپلې ټولې پیسې یې مصرف کړې او غواړي چې د ستنېدو سفر له پیل کولو وړاندې عبادت وکړي.  خو مخکې له دې چې محراب ته ننوځي، سټرابورومانوس او شاهي ساتونکو دوی ته ورغلل ترڅو دوی بېرته ماڼۍ ته راوبلي. بیا انا ټینګار وکړ چې کورنۍ یې د خپل ځانونو په وېره کې وه، د هغې زامن وفادار اتباع وو (الکسیوس او اسحاق پرته له رخصتۍ غیر حاضر وو) او د کومننوی د دښمنانو د دسیسې په اړه وپوهېدل ترڅو دوی دواړه ړانده کړي، نو ځکه له پلازمېنې څخه وتښتېدل ترڅو د سترواک لپاره وفادار خدمت ته دوام ورکړي. دې د دوی سره له تلو ډډه وکړه او غوښتنه یې وکړه چې اجازه ورکړي ترڅو د خوندیتوب لپاره د خدای مور ته دعا وکړي. دا غوښتنه ومنل شوه او انا وروسته خپلې نمایشي او لاسوهنیزې رېښتینې وړتیاوې وښودلې:   <ref>Norwich 1995, p. 6</ref><ref>"Alexiad", 2.5.5</ref><ref name="Garland 20072">Garland 2007</ref><blockquote>هغې ته د ننوتلو اجازه ورکړل شوه. ګواکي له بوډاتوب څخه درنه او له غم څخه ستړې شوی وي، ورو ورو په لاره تله او کله چې د محراب اصلي دروازې ته نږدې شوه دوې سجدې یې وکړې؛ په دریم ځل کې یې په تل اوږد ځان واچاوه او د سپېڅلې دروازې یې ټینګه ونیوله، په لوړ غږ یې وژړل: "تر څو چې زما لاسونه پرې شوي نه وي، زه به له دې سپېڅلي ځای څخه لاړه نه شم، خو په یوه شرط: هغه دا چې د خوندیتوب تضمین په توګه د سترواک صلیب ترلاسه کړم."  <ref>"Alexiad", 2.5.6</ref></blockquote>دریم نیکفوروس بوټانیاټس عمومي ژمنې ته اړ شو چې هغه به یادې کورنۍ ته خونديتوب ورکوي. سټرابورومانوس هڅه وکړه چې انا ته خپل صلیب ورکړي، خو هغې ته دا صلیب دومره لوی نه ؤ چې ټول لیدونکي د لوړې شاهدان واوسي. هغې دا غوښتنه هم وکړه چې صلیب شخصاً د بوټانیاټس له خوا د هغه د حسن نیت د ژمنې په توګه واستول شي. هغه اړ شو چې د خپل صلیب سره کورنۍ ته بشپړ تضمین ولېږي. دوی د سترواک په ډېر ټینګار او د خپل ځان ساتنې لپاره د پټریون صومعې ته پناه یوړه، هلته بالاخره د بلغاریا ماریا، د ایرن دوکیانا مور دوی سره یوځای شوه. بوټانیاټس دوی ته اجازه ورکړه چې د مېلمنو په څېر نه، بلکې د کډوالو په شان ورسره چلند وشي. دوی اجازه لره چې د کورنۍ غړي یې د دوی خواړه ورته راوړي او د ساتونکو سره یې ښې اړیکې درلودې او له هغوی څخه یې وروستي خبرونه ترلاسه کول. انا د بغاوت په دریو مهمو اړخونو کې ډېره بریالۍ وه: دې د خپلو زامنو لپاره اضافه وخت واخیست ترڅو د آخورونو څخه د سترواکۍ آسونه غلا کړي او له ښار څخه وتښتي. هغې د سترواک پام وګرځاوه، خپلو زامنو ته یې فرصت ورکړ چې خپل سرتېري راټول او په وسله یې سمبال کړي اوهغې بوټانیاټس ته د خوندیتوب غلط احساس ورکړ، دا چې د هغه په ​​​​وړاندې هېڅ رېښتینې خاینانه دسیسه نه شته. لوېدیځو سرتېرو ته چې د ښار ساتنه یې کوله، له رشوت ورکولو وروسته اسحاق او الکسیوس کومننوس د ۱۰۸۱ کال د اپریل په ۱ په بریالیتوب سره پلازمېنې ته د ننه شول.  <ref>Finlay 1854, p. 63</ref><ref name="Garland 20073">Garland 2007</ref><ref>"Alexiad", 2.5.7–9</ref> په دې موده کې ډنډوره وه چې الکسیوس د ګرجستان د پاچا څلورم بګرات لور، د سترواکې ماریا معشوق دی، چې دې په پرله پسې توګه د اووم مایکل دوکاس او د هغه ځایناستي، دریم نیکفوروس بوټانیاټس سره واده کړی ؤ او د خپلې ښکلا له وجهې نامتو وه. الکسیوس د ماریا لپاره د لیدنې ترتیب جوړ کړ چې د ماڼۍ په محوطه کې انتظار شي او داسې فکر کېد چې دی په پام کې لري ترڅو له هغې واده وکړي. خو د هغه مور د قیصر جان دوکاس لمسۍ، ارین ډوکیانا سره د سترواک د واده په ترتیب کولو سره د دوکاس کورنۍ اړیکه پیاوړې کړه. جان دوکاس، د دریم مایکل تره پرته له دې د الکسیوس ملاټر نه کاوه. الکسیوس د یوه تدبیر په توګه ترڅو دوکای کورنۍ ملاتړ وساتي، د اووم مایکل او ماریا ځوان زوی، قسطنطین دوکاس بېرته ګډ سترواک وټاکه او لږ وروسته یې د خپلې لومړۍ لور، انا سره کوژده کړ او انا د خپل نامزاد او مور سره مانګانا ماڼۍ ته لاړه.  <ref>Norwich 1995, p. 10</ref><ref>Norwich 1995, p. 12</ref> دا وضعیت ډېر زیات بدل شو، خو کله چې د الکسیوس لومړی زوی، دوهم جان کومننوس په ۱۰۸۷ کال کې وزیږېد: د قسطنطین سره د انا کوژده فسخ شوه او دا اصلي ماڼۍ ته ولېږدول شوه ترڅو د خپلې مور او مورنۍ نیا سره واوسي. الکسیوس له ماریا څخه چې د سترواکۍ لقب ځنې واخیستل شو او صومعې ته تقاعد شوه، بیګانه شو او قسطنطین دوکاس د ګډې سترواکۍ له مقام څخه بې برخې شو. سره له دې هغه د سترواکۍ کورنۍ سره ښې اړیکې وساتې او لږ وروسته خپل ضعیف اساسي قانون ته تسلیم شو.  <ref name="Kazhdan 1991, p. 658">Kazhdan 1991, p. 658</ref> === د نورمنانو، پچنګیانو او تازاچانو په وړاندې جګړې  === د الکسیوس اوه دېرش کلنه واکمنۍ له جګړو ډکه وه. په پیل کې د نورمنانو له سخت برید سره مخ شو، چې مشري یې رابرټ ګیسکارډ او زوی یې بوهموند کوله، دوی ډیرهاچیوم (Dyrrhachium) او کورفو  ونیول او په تسالي کې یې لاریسا محاصره کړه (د ډیراچیوم جګړه وګورئ). الکسیوس مخکې له دې چې بېرته بریالی برید وکړي، څو ځله له ماتې سره مخ شو. هغه د جرمني پاچا څلورم هنري ته د ۳۶۰۰۰۰ سرو زرو د بډو ورکولو له لارې خپل مقاومت پیاوړی کړ ترڅو په اېټالیه کې په نورمنانو باندې برید وکړي، دې برید نورمنان اړ کړل چې په ۱۰۸۳ – ۱۰۸۴ کلنو کې د خپل هېواد په دفاع تمرکز وکړي.  همدا راز هغه د مونټ سانټ انجیلو د کاونټ، هنري اتحاد وساته، هنري په ګرګانو ټاپو وزمه یې کنټرول درلود او د الکسیوس د واکمنۍ له مخې یې د خپل منشور تاریخ ټاکه. د هنري بیعت به د ایټالیې په ټاپو وزمه کې د بیزانس سیاسي کنټرول وروستۍ بیلګه وي. د نورمنانو خطر په ۱۰۸۵ کال کې د ګیسکارډ له مړینې سره کم شو او بیزانسیانو خپل زیاتره زیانونه بېرته وګالل.   <ref>Norwich 1995, p. 21</ref><ref>Norwich 1995, p. 25</ref><ref name="EB19112">Bury 1911</ref> الکسیوس اړ شو چې په تراکیا کې چې د بوګومیلانو (Bogomils) او پالیسیانو (Paulicians) بدعتکاره فرقو بغاوت وکړ او د دانوب هاخوا پچنګیانو سره متحد شول، بیا د ګډوډیو سره مقابله وکړي. د سترواکۍ په خدمت کې پالیسیاني سرتېري د نورمنانو سره د الکسیوس د جګړو په جریان کې هم تښتېدل. همدا چې د نورمنانو ګواښ خلاص شو، الکسیوس یاغیانو او تښتېدونکو ته د سزا ورکولو لپاره د دوی ځمکې ضبط کړې. دا کار فیلیپوپولس ته نږدې د بل بغاوت لامل شو او په لوېدیځ کې د ډګریز پوځ قوماندان، ګریګوري پاکوریانوس په راتلونکې جګړه کې ماتې وخوړه او ووژل شو. پچنګیانو په ۱۰۸۷ کال کې په تراکیا باندې برید وکړ او الکسیوس د د بلمثل عمل لپاره موزیا ته لاړ، خو د ډوروستولن (سیلیسترا) په نیولو کې پاتې راغی. د سترواک د خپل شاتګ په جریان کې د پچنګیانو له خوا چاپېر شو او له پښو یې وغوځاوه، سترواک یې د اوربند لاسلیک او د ساتنې پیسو ورکړې ته اړ کړ. په  ۱۰۹۰ کال کې پچنګیانو یو ځل بیا په تراکیا باندې برید وکړ، په داسې حال کې چې د روم د سلطان اوښی، تزاکاس (Tzachas) یوه سمندریز ځواک په لاره واچاوه او هڅه یې وکړه چې د پچنګیانو سره یوځای د قسطنطنیې ګډه محاصره تنظیم کړي. الکسیوس دا کړکېچ د کومانانو (Cumans) د یوې ۴۰۰۰۰ کسیزې ډلې سره د پیوستون له لارې کابو کړ، د دوی په مرسته یې د ۱۰۹۱ کال د اپریل په ۲۹ د ترکیا په لوونیون کې پچنګیان مات کړل.   <ref>Finlay 1854, p. 101</ref><ref>Norwich 1995, p. 27</ref><ref>Norwich 1995, p. 26</ref><ref>Finlay 1854, p. 104</ref><ref>Finlay 1854, p. 102</ref><ref>Finlay 1854, p. 78</ref> په دې سره د پچنګیانو ګواښ ته د پای ټکی کېښودل شو، خو په ۱۰۹۴ کال کې کومانانو په بالکان کې د سترواکۍ په خاورو برید پیل کړ. کومانان د تخت د یوه داسې مدعي په مشرۍ چې ادعا یې کوله د قسطنطین ډیوژن، د سترواک څلورم رومانوس زوی دی چې ډېر پخوا مړ شوی ؤ، کومانان له غرونو څخه واوښتل او په ختیځه تراکیا یې تر هغه پورې برید وکړ چې د هغوی مشر په اډریانوپل کې له منځه یوړل شو. الکسیوس د بالکان په لږ یا ډېر آرامېدو سره، هغه مهال وکړی شو خپل پام صغیره آسیا ته راواړوي، چې د سلجوق ترکانو څه نا څه تر بشپړ اشغال لاندې وه.   <ref>Finlay 1854, p. 108</ref><ref>Finlay 1854, p. 86</ref> == سرچينې == 61lyqfezu9ju5y6iab6glw13fis4lgh 0 63878 284864 2022-08-25T11:49:40Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki کارل بارت (د ۱۸۸۶ کال د مې له ۱۰ – د ۱۹۶۸ کال د ډسمبر تر ۱۰) یو سویسی کالوین پلوه الهیات پوه ؤ. بارت د بارمېن اعلامیې (Barmen Declaration) د لیکوالۍ په ګډون، رومیانو ته لیک (''The Epistle to the Romans'') په نامه د خپل تفسیر، د اعترافي کلیسا په ِغورځنګ کې د خپلې ښکېلتیا او په ځانګړي ډول د خپل نابشپړې څو ټوکیزې الهیاتي ټولګې د کلیسا دیني عقاید(چې د ۱۹۳۲ – ۱۹۶۷ تر منځ خپره شوه) له وجهې ډېر مشهور دی. د بارت نفوذ د علمي ساحې څخه بهر د اصلي بهیر کلتور ته وغځېد، دا نفوذ د دې لامل شو چې هغه د ۱۹۶۲ کال د اپریل په ۲۰ د ټایم مجلې په پوښ باندې څرګند شي.   <ref>[http://dictionary.reference.com/browse/barth "Barth"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref><ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=4 April 2018 |title=Karl Barth and the Barmen Declaration (1934) |url=https://postbarthian.com/2018/05/21/karl-barth-and-the-barmen-declaration-1934/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref><ref>{{cite web |title=Karl Barth – Christian History |url=http://www.christianitytoday.com/ch/131christians/theologians/barth.html?start=2}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 April 2019 |title=The Life of Karl Barth: Church Dogmatics Vol IV: The Doctrine of Reconciliation 1953–1967 (Part 7) |url=https://postbarthian.com/2019/04/05/the-life-of-karl-barth-church-dogmatics-vol-iv-the-doctrine-of-reconciliation-1953-1967-part-7/ |access-date=5 April 2019 |website=The PostBarthian |language=en-US}}</ref><ref>[http://people.bu.edu/wwildman/bce/barth.htm#4._Outline_of_Major_Works Name (Boston Collaborative Encyclopedia of Western Theology)]. People.bu.edu. Retrieved on 15 July 2012.</ref><ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=21 April 2016 |title=Karl Barth's Church Dogmatics Original Publication Dates |url=https://postbarthian.com/2016/04/21/karl-barths-church-dogmatics-original-publication-dates/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref><ref>{{Citation|url=http://content.time.com/time/covers/0,16641,19620420,00.html|title=Theologian Karl Barth|newspaper=Time|date=20 April 1962|access-date=23 February 2019}}</ref> بارت د خپل نسل د زیاتره پروتسټان الهیات پوهانو په څېر د اډولف ون هارنیک، فریدریش شلایرماخر او نورو تر اغېزې لاندې په لېبرال الهیاتو کې تعلیم ترلاسه کړ. د هغه پادري مسلک د سویس په کلیوالي ښار، سافنویل کې پیل شو، په دې ځای کې د " د سافنویل سور پادري" په نوم پېژندل کېد. هلته د لیبرال عیسویت څخه چې روزنه یې په کې لېدلې و، زیات ناهیله شو. دا کار د دې لامل شو چې د روميانو ته لیک کتاب خپله لومړۍ نسخه (چې د لومړي رومانز یا Romans I په نوم هم یادېږي ) وليکي، چې په ۱۹۱۹ کال کې خپره شوه، هغه په دې نسخه کې هوډ وکړ چې نوی عهد (New Testament) په جلا ډول ولولي.   <ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=18 April 2018 |title=The Life of Karl Barth: Early Life from Basel to Geneva 1886–1913 (Part 1) |url=https://postbarthian.com/2018/04/18/life-karl-barth-early-life-basel-geneva-part-1/ |access-date=23 January 2021 |work=The PostBarthian}}</ref><ref name="Houtz">{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=3 October 2017 |title=The Romans commentary by the Red Pastor of Safenwil: Karl Barth's Epistle to the Romans |url=https://postbarthian.com/2017/10/03/romans-commentary-red-pastor-safenwil-karl-barths-epistle-romans/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref> بارت په ۱۹۲۱ کال کې د رومیانو ته لیک په اړه د هغه د تفسیر د دوهمې نسخې په خپرولو سره د نړۍ په کچه ډېر ستایل شو او په دې نسخې کې ښکاره توګه د لیبرال الهیات څخه جلا شو.   <ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=18 April 2018 |title=The Life of Karl Barth: Early Life from Basel to Geneva 1886–1913 (Part 2) |url=https://postbarthian.com/2018/04/21/life-karl-barth-red-pastor-safenwil-part-2/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref> هغه زیات شمېر مهم الهیات پوهان لکه ډیټریش بونهوفر، چې د اعترافي کلیسا ملاتړی ؤ، یورګین مولټمان، هیلموټ ګولویټزر، جیمز اچ. کون، وولفارټ پیننبرګ، روډولف بلټمن، توماس اف. تورانس، هانس کونګ، او همدارنګه رین هولډ نیبوهر، جاکول او ناول لیکونکي لکه فلانري اوکونور، جان اپډایک او میکلوس زینتکوتي تر اغېزې لاندې راوستل.   د زیاتو نورو ساحو سربېره، بارت د اخلاق پوهانو لکه سټینلي هووراس، جان هوارډ یوډر، جاک ایلول او اولیور اوډونووان په کار باندې په اغېزې سره، د عیسویت په عصري اخلاقي نظام هم ژوره اغېزه درلوده.   <ref name="biblicalstudies1">{{cite journal|last1=Parsons|first1=Michael|year=1987|title=Man Encountered by the Command of God: the Ethics of Karl Barth|url=http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/vox/vol17/barth_parsons.pdf|journal=Vox Evangelica|volume=17|pages=48–65|access-date=17 November 2012}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=oQAfTdla3H0C|title=Commanding Grace: Studies in Karl Barth's Ethics|author=Daniel L. Migliore|date=15 August 2010|publisher=W.B. Eerdmans Publishing Company|isbn=978-0-8028-6570-0}}</ref><ref>Matthew J. Aragon-Bruce. [http://libweb.ptsem.edu/collections/barth/reviews/EthicsinCrisis.aspx?menu=296&subText=468&disclaimer=668 Ethics in Crisis: Interpreting Barth's Ethics] (book review) Princeton Seminary Library. Retrieved on 15 July 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100609161357/http://libweb.ptsem.edu/collections/barth/reviews/EthicsinCrisis.aspx?menu=296&subText=468&disclaimer=668|date=9 June 2010}}</ref><ref>[http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/ReligionTheology/PhilosophyofReligion/?view=usa&ci=9780198263906 Oxford University Press: The Hastening that Waits:] [[Nigel Biggar]] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121120121425/http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/ReligionTheology/PhilosophyofReligion/?view=usa&ci=9780198263906|date=20 November 2012}}. Oup.com. Retrieved on 15 July 2012.</ref><ref>[http://www.kevintaylor.me/journal/2011/4/7/the-influence-of-karl-barth-on-christian-ethics.html Journal – The Influence of Karl Barth on Christian Ethics]. www.kevintaylor.me (7 April 2011). Retrieved on 15 July 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111023013517/http://www.kevintaylor.me/journal/2011/4/7/the-influence-of-karl-barth-on-christian-ethics.html|date=23 October 2011}}</ref><ref>Choi Lim Ming, Andrew (2003). [http://robertoigarza.files.wordpress.com/2011/02/art-a-study-on-elluls-dialectical-approach-to-the-modern-and-spiritual-world-choi-2003.pdf A Study on Jacques Ellul's Dialectical Approach to the Modern and Spiritual World]. wordpress.com</ref> == لومړنی ژوند لو تعلیم   == کارل بارت د ۱۸۸۶ کال د مې په ۱۰ د سویس په بازل کې د جوهان فریدریش "فریټز" بارت (۱۸۵ - ۱۹۱۲) او انا کتارینا (سارتوریس) بارت (۱۸۶۳ - ۱۹۳۸) په کورنۍ کې زیږېدلی. کارل دوه کوچني وروڼه، پیټر بارت (۱۸۸۸ - ۱۹۴۰) او هنریش بارت (۱۸۹۰ - ۱۹۳۸) او دوې خویندې کتارینا او ګرټروډ درلودلې. فریټز بارت د الهیات استاد او پادري ؤ او له کارل څخه یې غوښتل چې د هغه د مسیحیت مثبتې کرښې څخه پيروي وکړي، چې دا کار د کارل د غوښتنې سره ترڅو لیبرال پروټستان تعلیم ترلاسه کړي، په ټکر کې ؤ. کارل د زده کړې خپل دوره په برن پوهنتون کې پیل کړه او بیا برلین پوهنتون ته ولېږدول شو ترڅو د اډولف وان هارنیک پاملرنه لاندې زده کړې وکړي او بیا د لنډې مودې لپاره توبینګین پوهنتون ته او په پای کې ماربورګ ته ولېږدول شو ترڅو د ویلهلم هیرمن (۱۸۴۶ - ۱۹۲۲) تر پاملرنه لاندې زده کړې وکړي.  <ref name="PostBarthian">{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=18 April 2018 |title=The Life of Karl Barth: Early Life from Basel to Geneva 1886–1913 (Part 1) |url=https://postbarthian.com/2018/04/18/life-karl-barth-early-life-basel-geneva-part-1/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref><ref>Gary J. Dorrien, ''The Barthian Revolt in Modern Theology: Theology Without Weapons'', 2000: "Barthian "crisis theology" movement came into being. Karl Barth was the son of a conservative Reformed pastor and theological professor at the University of Berne, Fritz Barth..."{{page needed|date=April 2021}}</ref> بارت له ۱۹۱۱ کال څخه تر ۱۹۲۱ کال پورې د آرګاو په کانټون کې د سفانویل په کلي کې د اصلاح پاله پادري په توګه دنده ترسره کړه. هغه په ۱۹۱۳ کال کې د نیلي هوفمن سره چې بااسعداده وایلن غږونکې وه، واده وکړ. دوی یوه لور او څلور زامن درلودل، چې یو یې د نوي عهه عالم مارکوس بارت (د ۱۹۱۵ کال د اوکټوبر ۶ – د ۱۹۹۴ کال د جولای ۱) ؤ. وروسته په آلمان کې په ګوتینګن (۱۹۲۱ - ۱۹۲۵)، مونسټر (۱۹۲۵ - ۱۹۳۰) او بون (۱۹۳۰ - ۱۹۳۵) کې د الهیات استاد شو، په ګوتینګن کې د خدمت پرمهال یې له شارلټ وون کرشبام سره ولیدل چې د اوږدې مودې لپاره د ده منشي او مرستیال شوه؛ شارلوټ د هغه د افسانې، د کلیسا دیني عقاید په لیکلو کې مهمه ونډه ولوبوه. کله یې چې اډولف هټلر ته د وفادارۍ لوړې (بېله تعدیل) له لاسلیک کولو څخه انکار وکړ، په ۱۹۳۵ کال کې له آلمان څخه وشړل شو او بېرته سویس ته لاړ او په بازل کې استاد شو(۱۹۳۵ - ۱۹۶۲).   <ref>''Church Dogmatics'', ed. T. F. Torrance and G. W. Bromiley (1932–67; ET Edinburgh: T&T Clark, 1956–75).</ref> == له لېبرالیزم څخه جلا کېدنه   == کارل بارت د ۱۹۱۴ کال په اګست کې چې پوه شو د اډولف وون هارنیک په ګډون د هغه قدرمنو ښوونکو د "متمدن نړۍ ته د نه نوي او درې الماني روڼ آندو منشور" لاسلیک کړی ؤ، خواشینی شو. نو بارت دې پایلې ته ورسېد چې نور نشي کولی د انجیل او تاریخ څخه د دوی پوهه تعقیب کړي.   <ref name="1914Manifeſto">[http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Manifesto_of_the_Ninety-Three_German_Intellectuals Manifesto of the Ninety-Three German Intellectuals], 1914.</ref><ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=21 April 2018 |title=The Life of Karl Barth: The Red Pastor of Safenwil 1909–1921 (Part 2) |url=https://postbarthian.com/2018/04/21/life-karl-barth-red-pastor-safenwil-part-2/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref> == ورمیانو ته لیک   == بارت پداسې حال کې چې لاهم په سفانویل کې پادري ؤ، په لومړي ځل خپل تفسیر رومیانو ته لیک (په جرمني: ''Der Römerbrief'') د ۱۹۱۶ کال په اوړي کې پیل کړ او لومړۍ نسخه یې د ۱۹۱۸ کال په ډسمبر کې خپره شوه (خو د خپرېدو نېټه د ۱۹۱۹ کال څخه وه). د تفسیر د لومړۍ نسخې له وجهې بارت ته په ګوتینګن پوهنتون کې د تدریس لپاره بلنه ورکړل شوه. بارت د ۱۹۲۰ کال د اکتوبر په شاوخوا کې پرېکړه وکړه چې د خپلې لومړۍ نسخې څخه ناخوښ دی او په راتلونکو یوولسو میاشتو کې یې په پراخه کچه کره او سم کړ او دوهمه نسخه یې د ۱۹۲۱ کال د سپټمبر په شاوخوا کې پای ته ورسوله. بارت په ځانګړي توګه د ۱۹۲۲ کال په بشپړه بیا لیکل شوې دوهمه نسخه کې استدلال وکړ چې خدای چې د عیسی په ژوند، مرګ او بیا راژوندي کېدو کې څرګندېږي، هره هغه هڅه چې خدای د انساني کلتورونو، لاسته راوړنو یا شتمنیو سره شریکوي، ننګوي او له منځه وړي. د کتاب شهرت د دې لامل شو چې په څو ژبو کې بیاخپور او بیاچاپ شي.<ref name="Houtz2">{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=3 October 2017 |title=The Romans commentary by the Red Pastor of Safenwil: Karl Barth's Epistle to the Romans |url=https://postbarthian.com/2017/10/03/romans-commentary-red-pastor-safenwil-karl-barths-epistle-romans/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref><ref>Kenneth Oakes, ''Reading Karl Barth: A Companion to Karl Barth's Epistle to the Romans'', Eugene: Cascade, 2011, p. 27.</ref> == د بارمېن علامیه  == کله چې پروتستانت کلیسا هڅه وکړه چې د نازي آلمان سره موافقې ته ورسي، بارت تر ډېره حده د بارمېن اعلامیې (''Barmer Erklärung'') د لیکلو مسؤل ؤ. دې اعلامیې په مسیحیت باندې د آلماني نازیزم نفوذ په دې استدلال سره رد کړ چې د عیسي مسیح خدای ته د کلیسا وفاداري باید دا هڅونه او سرچینې ورکړي چې د نورو بادارانو لکه د آلمان مشر، اډولف هټلر د نفوذ په وړاندې مقاومت وکړي. بارت یاده اعلامیه شخصاً هټلر ته لېږله. دا اعلامیه د اعترافي کلیسا یو له بنسټیزو اسنادو څخه وه او بارت د هغې د مشرتابه شورا غړی، بروډراټ وټاکل شو.   <ref name="Allen2012">{{cite book|author=Michael Allen|title=Karl Barth's Church Dogmatics: An Introduction and Reader|url=https://books.google.com/books?id=cM5wdswTKWcC&pg=PA5|date=18 December 2012|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-0-567-48994-4|pages=5–}}</ref><ref>{{cite web |last=Houtz |first=Wyatt |date=4 April 2018 |title=Karl Barth and the Barmen Declaration (1934) |url=https://postbarthian.com/2018/05/21/karl-barth-and-the-barmen-declaration-1934/ |access-date=23 February 2019 |work=The PostBarthian}}</ref> هغه اړ شو چې په ۱۹۳۵ کال کې په بن پوهنتون کې له خپلې استادۍ څخه کوښه شي، ځکه چې هټلر ته یې له لوړې کولو څخه ډډه وکړه. بارت بیا خپل ټاټوبي سویس ته راستون شو، هلته یې په بازل پوهنتون کې د سیسټماتیک الهیات چوکۍ په غاړه واخیسته. د هغه د ګمارنې په اوږدو کې، له هغه څخه وِغوښتل شول چې یوې معمولې پوښتنې ته چې د سویس له ټولو ملکي کارکوونکو پوښتل شوې، ځواب ووايي: چې آیا هغه د ملي دفاع څخه ملاتړ کړی. د هغه ځواب داسې ؤ، "هو په ځانګړې توګه په شمالي کرښه کې!" نویه زورشر زایتونګ (Neue Zürcher Zeitung) ورځپاڼې په فیلسوف مارتین هیډیګر باندې د کارل د ۱۹۳۶ کال نیوکه چې له نازیانو څخه یې ملاتړ کړی ؤ، خپره کړه. هغه خپل یوه چکي ملګري، جوزف هرومادکا ته په ۱۹۳۸ کال کې یو لیک ولیک او اعلان یې په کې وکړ چې هغو سرتېرو چې د نازي آلمان په وړاندې جکړه وکړه، د يوې عیسوي موخې لپاره یې خدمت کاوه.   <ref>[[Ian Ward (professor)|Ian Ward]] (1992) ''Law, philosophy, and National Socialism''. Bern: Peter Lang. p 117. {{ISBN|3-261-04536-1}}.</ref> == سرچينې == errtsw9ohyq0f7xo46zbdb12jl9iith 0 63879 284865 2022-08-25T11:52:07Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki د فرانسې کلتور له جغرافیې، تاریخي پېښو او له بهرنیو او داخلي قواوو او ډلو څخه بڼه اخیستې ده. فرانسه او په ځانګړې توګه پاریس له ۱۷مې زېږدیزې پېړۍ راهیسې او له ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ څخه را په دې خوا په نړیواله کچه د عالي کلتور د یو مرکز په توګه مهمه ونډه لرلې ده. فرانسې همدارنګه د ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ له وروستیو څخه را په دې خوا په سینما، سینګار، پخلي، ادبیاتو، تکنالوژۍ، ټولنیزو علومو او ریاضیاتو کې مهم رول لوبولی دی. د فرانسې د کلتور اهمیت د پېړیو په اوږدو کې له خپل اقتصادي سیاسي او پوځي اهمیت سره په تړاو غوړېدلی او مړاوی شوی دی. فرانسوي کلتور نن ورځ د دواړو لویو سیمه ییزو او ټولنیزو-اقتصادي توپیرونو او د نښلوونکو عاداتو په واسطه ځانګړی کېږي. یوې نړیوالې نظر سنجۍ  بي بي سي ته په ډاګه کړې ده چې فرانسې په ۲۰۱۴ز کال کې په نړۍ کې د تر ټولو ډېرو مثبتو اغېزناکو هېوادونو په منځ کې څلورم (د جرمني، کاناډا، او برتاینې څخه وروسته) ځای درلود.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2014/world-service-country-poll|title=World Service Global Poll: Negative views of Russia on the rise|work=BBC|date=4 June 2014|access-date=17 February 2018}}</ref> == فرانسوي ادبیات == د فرانسوي اکادمۍ (Académie Française) د ژبني سوچه والي رسمي معیار تعینوي؛ په هر حال، دغه معیار چې اجباري نه دی، کله کله پخپله د دولت له لوري هم له نظره غورځول کېږي: د بېلګې په توګه، د لیونل جوسپین کیڼ اړخي حکومت د ځینو افادو د نومونو د مونث کولو (''madame la ministre'')  لپاره هڅې تر سره کړې، په داسې حال کې چې نوموړې اکادمۍ په لا ډېر دودیز تانیث (more traditional ''madame le ministre'') باندې ټینګار کاوه. فرانسوي کلتور او فرانسوي ژبې ته د ودې ورکولو په پار د حکومت له خوا ځینې اقدامات تر سره شوي دي. د بېلګې په توګه، هغوی (اړوندو حکومتي چارواکو) د سبسایډي او ترجېحي پورونو یو سېستم په لاره اچولی دی تر څو ورباندې له فرانسوي سینما څخه ملاتړ وکړي. د توبون قانون، چې خپل نوم یې د کلتور د محافظه کار وزیر یا هغه  چا څخه چې نوموړي قانون ته یې وده ورکړه، اخیستی دی، په هغو اعلاناتو کې چې عام ولس ته وړاندې کېږ، د فرانسوي ژبې کارول جبري ګڼي. د یادونې وړ ده چې ځینې وختونه په انګلیسي-ژبو رسنیو کې ځینې غلطې انګېرنې کېږي، فرانسوي حکومت نه د خصوصي برخې په سوداګریزو راکړو ورکړو کې کارېدونکې ژبه تنظیموي او نه هم دا جبري بولي چې د فرانسوي- بنسټه نړیوالو غځېدلوجالونو (WWW ) وېبسایټونه باید په فرانسوي ژبه وي. فرانسه زیات شمېر سیمه ییزې ژبې لري، چې ځینې یې لکه برېتون ژبه (سلتي ژبه ده چې کورنیش او وېلزي ژبو ته نږدې ده) او الزاسي ژبه (د جرمني ژبې الېماني لهجه) له ستندرد فرانسوي ژبې څخه ډېرې متفاوتې دي. ځینې سیمه ییزې ژبې ، لکه فرانسوي ژبه، د اکسیتان ژبې په څېر رومي دي. باسکي ژبه په پوره توګه له فرانسوي ژبې او په نړۍ کې له بلې هرې ژبې سره تړلې نه ده؛ په دې  ژبه په هغه ساحه کې چې د فرانسې په سوېل لوېدیځه او د هسپانیې په شمالي پوله کې پرته ده، خبرې کېږي. د دغو ژبو څخه زیات شمېر یې لېواله ملاتړي لري؛ په هر ترتیب، د سیمه ییزو ژبو حقیقي اهمیت د بحث وړ موضوع پاتې شوې ده. د ۲۰۰۱ز کال په اپرېل کې، جاک لانګ چې هغه وخت د ښوونې وزیر و، په رسمي ډول اعتراف وکړ چې د فرانسي نظامي قوتونو له دوو لسیزو څخه د زیات وخت لپاره سیمه ییزې ژبې ځپلې دي. نوموړي اعلان وکړ چې په دوو ژبو ښوونه به د لومړي ځل لپاره په رسمیت وپېژندل شي او د فرانسې په عامه ښوونځیو کې به دوه-ژبي ښوونکي وګمارل شي تر څو د دې نورو ژبو د ښوونې ملاتړ وکړي. په فرانسوي ښوونځیو کې، زده کوونکي اړ دي تر څو لږ تر لږه دوې بهرنۍ ژبې زده کړي، چې له یادو ژبو څخه لومړنۍ یې معمولاً جرمني یا انګلیسي ده. د فرانسې په اساسي قانون یوه بیا کتنه چې سیمه ییزې ژبې پکې په رسمیت پېژندل شوې دي د پارلمان له لوري د ورسیلېس په کنګره کې د ۲۰۰۸ز کال په جولای کې پلې شوه.<ref>Article 75-1: (a new article): "Les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France" ("Regional languages belong to the patrimony of France"). See [[:fr:Loi constitutionnelle du 23 juillet 2008|Loi constitutionnelle du 23 juillet 2008]].</ref> == په فرانسه کې دینونه == فرانسه یو سیکولر هېواد دی چېرته چې د فکر او د مذهب ازادي د ۱۷۸۹ز کال د بشر او تبعه د حقوقو د اعلامیې له فوایدو سره سم حفظ شوې ده. د دې هېواد جمهوریت د سیکولرېزم یا بې دینۍ (''laïcité'') پر اصولو باندې بنا شوی دی، کومه چې د ژولز فِري د قوانینو او د دولت او کلیسا د بېلوالی د ۱۹۰۵ز کال د قانون له خوا پلې کېدونکې د مذهب (د اګنوستېزم او الحاد په ګډون) ازادي ده، د یادونې ده چې د کلیسا او دولت د جلا کولو پورتنی قانون د دریم جمهوریت په پیل کې (د۱۸۷۱-۱۹۴۹ز کلونو تر منځ) عملي شو. د ۲۰۱۱ز کال یوې اروپايي نظر سنجۍ وموندله چې د فرانسې د نفوس دریمه برخه (٪۳۳) د هېڅ ډول روح، خدای یا د حیاتي ځواک په شتون باندې باور نه لري. په ۲۰۱۱ز کال کې په یوه نظر سنجۍ کې چې د فرانسې د عامه نظرونو د انستیتیوت (Institut français d'opinion publique) له خوا تر سره شوې پکې ٪۶۵ نفوس خپل ځانونه عیسویان او ٪۲۵ خپل ځانونه له هر ډول دین سره بې تړاوه معرفي کړي دي.<ref>{{cite web |date=30 April 2011 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430163128/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |archive-date=30 April 2011 |access-date=21 August 2017}}</ref><ref>{{cite web |author1=Ifop |author-link1=Institut français d'opinion publique |date=2011 |title=Les Français et la croyance religieuse |url=http://www.ifop.com/media/poll/1479-1-study_file.pdf |access-date=19 February 2016 |language=fr}}</ref> په ۲۰۱۲ز کال کې د یوروبارومتر د سروې ګانو په لړۍ کې د تر سره شوې نظر سنجۍ پر بنسټ، د ٪۶۰ فرانسوي اتباعو له نظره عیسویت د فرانسې تر ټولو لوی دین دی. د ٪۵۰ فرانسویانو له نظره کاتولیکان په فرانسه کې تر ټولو لویه عیسوي ډله ده. په داسې حال کې چې پروتستانت ډله ٪۸ او د عیسویت نورې څانګې تر ٪۲ پورې جوړوي. غیر مؤمن/اګنوستان (اګنوسټېزم هغه فلسفه چې باور لري، چې د خلقت او ماورأ الطبیعه په حقیقت باندې نه شو پوهېدلی) ٪۲۰، ملحدین ٪۱۳ او مسلمانان ٪۷ تشکیلوي.<ref name="EUROBAROMETER">{{citation|title=Discrimination in the EU in 2012|work=[[Eurobarometer|Special Eurobarometer]]|year=2012|series=383|page=233|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_393_en.pdf|access-date=14 August 2013|publisher=[[European Commission]]|location=[[European Union]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121202023700/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_393_en.pdf|archive-date=2 December 2012}} The question asked was "Do you consider yourself to be...?" With a card showing: Catholic, Orthodox, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, and Non-believer/Agnostic. Space was given for Other (SPONTANEOUS) and DK. Jewish, Sikh, Buddhist, Hindu did not reach the 1% threshold.</ref> فرانسه د مذهب ازادي د یو اساسي حق په توګه تضمینوي، او حکومت یې په عمومي ډول دغه حق ته په عمل کې درناوی لري. د ډلو تر منځ د تاوتریخوالي نه د ډکو شخړو اوږدې تاریخچې دغه دولت اړ ایست تر څو د تېرې پېړۍ په لومړیو کې د کاتولیک له کلیسا سره، کوم چې له هغې مخکې د دې هېواد دولتي دین و، خپلې اړیکې وشلوي. دولت د یو پوره سیکولر ټولنیز سکتور د حفظ کولو لپاره خپل پیاوړی تعهد وښود.<ref>{{in lang|ro}} [http://www.cotidianul.ro/index.php?id=8749&art=22782&cHash=597202ac5o Franţa nu mai e o ţară catolică] (''France is no longer a Catholic country'')], ''[[Cotidianul]]'', 11 January 2007; [https://web.archive.org/web/20070116133757/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/01/10/wfra10.xml "France 'no longer a Catholic country'"], ''[[The Daily Telegraph]],'' 10 January 2007</ref> === کاتولیک === هغه وخت چې کاتولیک رسمي دولتي دین و، کاتولیکې کلیسا په تاریخي لحاظ په فرانسوي کلتور او د فرانسوي ژوند په بڼه کې د پام وړ ونډه واخیسته. ټولواکان د کلیسا مهم غړي او همدارنګه د دولت او ټولنیز نظم مشران وو. زیاتره فرانسوي خلک کاتولیکان دي؛ په هر ترتیب، له هغوی څخه زیات شمېر سیکولران دي اما بیا هم کاتولیک مذهب ته په لوړه کچه درناوی او ارزښت قایل دي.<ref>{{Cite web |last=Ferrara |first=Carol |date=2 October 2019 |title=The Catholic-ness of Secular France |url=https://www.europenowjournal.org/2019/10/02/the-catholic-ness-of-secular-france/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200425090848/https://www.europenowjournal.org/2019/10/02/the-catholic-ness-of-secular-france/ |archive-date=25 April 2020 |access-date=2021-11-30 |website=www.europenowjournal.org |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite book|title=World and Its Peoples|url=https://archive.org/details/worlditspeoplese0010unse|url-access=registration|publisher=Marshall Cavendish|date=1 January 2010|isbn=9780761478874|language=en|page=245}}</ref> کاتولیک لکه څرنګه چې د ۱۷۸۹ز کال له انقلاب نه مخکې او د ۱۹مې زېږدیزې پېړۍ د بېلابېلو غیر جمهوري رژیمونو (د بوربونانو د دولت د بیا احیا، د جولای د سلطنت او د دویمې سترواکۍ په شمول) په اوږدو کې د دولت رسمي دین و، نور د دولت رسمي دین نه بلل کېږي. د کاتولیکې کلیسا او فرانسوي دولت بنسټیزه جلا کېدنه (("Séparation de l'Eglise et de l'Etat")) د دویمې سترواکۍ له لوري په ۱۹۰۵ز کال کې تحمیل شوه او د فرانسې د راډیکالو جمهوري غوښتونکو په منځ کې یې د دې دورې د سیکولر یا بې دینه او د روحانیت ضد غورځنګ د یوې څپې د راجګېدو ښودنه وکړه. د ۲۰مې زېږدیزې پېړۍ په پیل کې، فرانسه د کاتولیکي دود او دستور په درلودلو سره تر ډېره یو کلیوال هېواد و، اما له هغه څخه په راوروسته سلو کلونو کې، اطرافي سیمې د خلکو د ښاري کېدو له کبله تشې شوې دي. ښاري نفوس لا ډېر سیکولر شوی دی. د ۲۰۰۶ز کال د ډسمبر یوې نظر سنجۍ چې د هاریس انتراکټیو له خوا تر سره او په ''فایننشیل'' ''ټایمز'' ورځپاڼه کې چاپ شوه، موندلي دي چې د فرانسې د نفوس ٪۳۲ خپل ځانونه اګنوستيک، شاوخوا ٪۳۲ ځانونه ملحد او یواځې ٪۲۷ د هر ډول خدای یا د اعلی ذات په شتون باورمن ګڼي. د اېپسوس (Ipsos) په نامه د بازار د ارزونې او نظر سنجۍ نړیوال شرکت د موندنو له مخې، کاتولیکان اوسمهال د فرانسوي نفوس ٪۷۵ تشکیلوي.<ref name="IPSOS">''[https://web.archive.org/web/20171019192134/https://www.reforme.net/actualite/societe/sondage-les-protestants-en-france-en-2017-1-qui-sont-les-protestants/ Les protestants en France en 2017]'' Ipsos.</ref><ref>[http://www.angus-reid.com/polls/index.cfm/fuseaction/viewItem/itemID/14255 Religion Important for Americans, Italians] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070707022910/http://www.angus-reid.com/polls/index.cfm/fuseaction/viewItem/itemID/14255|date=7 July 2007}}, ''Angus Reid Global Monitor,'' 16 December 2008</ref> === پروتستانېزم === په فرانسه کې د ۱۶مې زېږدیزې پېړۍ په اوږدو کې یو شمېر اصلاحات راوړل شول؛ د نفوس شاوخوا ٪۳۰ پروتیستانېزم ته (د عیسویت پروتستانت ځانګې ته) واوښتل او د فرانسوي هوګناټانو په نامه مشهور شول. ځینې شهزاده ګان د اصلاحاتو له غورځنګ سره یو ځای شول. حال دا چې ملي ټولواکۍ ځان له هغو خلکو څخه په تهدید کې احساس کړ کومو چې د دولت د رسمي دین پرېښودل غوښتل. د پروتستانت وګړو پر وړاندې تبعیض کېده او ځپل کېدل. == سرچينې == d0khgy0t9whfqbvg0s8kx5vv50wfiki 0 63880 284866 2022-08-25T11:54:58Z حجاوي (بيت الحكمة) 25655 This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project wikitext text/x-wiki آسا ګرې (زوکړه: د ۱۸۱۰ زکال د نومبر ۱۸ مه – مړینه: د ۱۸۸۸ زکال د جنوري ۱۸ مه) په ۱۹ مه پېړۍ کې د تر ټولو مخکښ امریکايي بوټي پېژندونکي په توګه په پام کې نیول کېږي. د داروینیانا په نامه د هغه د مقالو ټولګه د دین او علم ترمنځ د تقابل د نشتون په برخه کې مهمه توضیح ده. ګرې په پرېکنده توګه باور من و چې باید د ژوندیو موجوداتو د یو ډول د ټولو غړو ترمنځ ژنټیکي ارتباط شتون ولري. نوموړی همدارنګه د تکامل د اجازې نه لرلو په معنا په یو نسل او یا هم ځانګړو مخلوقاتو کې د هیبرډایزېشن له نظریاتو سره کلک مخالف و. نوموړی د داروین له پلویانو څخه و، په داسې حال کې چې د ګرې د خدای باوري تکامل لید د یو خالق لوري ته هدایت کېده. {{sfn|Love|1998|p=173}}{{sfn|Biographies of Scientists and Explorers|2015}} ګرې د څو لسیزو لپاره په هاروارډ پوهنتون کې د بوټو پېژندنې د ښوونکي په توګه د چارلز داروین په ګډون چې ورته یې ډېر درناوی درلود؛ د هغه مهال له مخکښو طبیعت پوهانو سره په منظم ډول اړیکې ساتلې او له هغوی سره یې لیکونه تبادله کول. ګرې د هغه مهال له مخکښو اروپايي پوهانو سره د مرستې په موخه څو ځله اروپا او همدارنګه د متحده ایالاتو سویل او لویدیځ ته سفرونه وکړل. نوموړي همدارنګه د بوټو د بېلګو د راغونډونکو پراخه شبکه جوړه کړې وه. ګرې چې پیاوړی لیکوال و؛ د شمالي امریکا د بوټو پېژندنې د پوهې په یو ډول والي کې یې اساسي رول درلود. د بوټو پېژندنې په برخه کې د هغه له ګڼ شمېر اثارو څخه تر ټولو مشهور یې ''د شمالي امریکا د بوټو پېژندنې لارښود، له نیوانګلنډ څخه تر ویسکانسین او له سویل څخه تر او هایو او پنسلوانیا پورې'' په نامه کتاب و؛ چې نن ورځ په ساده توګه د ګرې د لارښود په نوم پېژندل کېږي. {{sfn|Moore|Macklin|DeCesare|2010|pp=277–286}} په ۱۸۴۸ زکال کې ګرې د امریکا د فلسفي ټولنې د غړي په توګه وټاکل شو. <ref>{{Cite web |title=APS Member History |url=https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=1847&year-max=1848&dead=&keyword=&smode=advanced |access-date=2021-04-14 |website=search.amphilsoc.org}}</ref> == لومړی ژوند او زده کړې == ګرې د ۱۸۱۰ زکال د نومبر په ۱۸ مه د نیویارک ښار په ساوکویت سیمه کې وزېږېد؛ نوموړی د چرم جوړونکي موزس ګرې (ز. ۲۶ فبروري ۱۷۸۶ زکال) او رکسانا هاوارډ ګرې (ز. ۱۵ مارچ ۱۷۸۹ زکال) زوی و. ګرې چې د خپل پلار د چرم جوړولو د فابریکې شاته وزېږېد د هغه د اتو ماشومانو تر ټولو مشر و.  د ګرې بابا په ۱۷۱۸ زکال کې له شمالي ایرلنډ څخه بوسټون ته راغلی و. د ګرې پروټسټانت سکاټلنډي – ایرلنډي اجداد له شیز پاڅون وروسته له ماساچوستس او ورمونټ څخه نیویارک ته کډه شوي و. پلار او مور یې د ۱۸۰۹ زکال د جولای په ۳۰ مه واده وکړ. د هغوی د چرم جوړونې کارخونې د سوزولو لپاره په پریمانه کچه لرګیو ته اړتیا لرله او د دغه سیمې د لرګیو زېرمې هم مخ پر خلاصون وې؛ همدا و چې پلار یې له خپلې ګټې څخه په ګټنې په دغه سیمه کې د کروندو په پېرلو کې کار واخیست او د ۱۸۲۳ زکال په شاوخوا کې یې د چرم جوړولو کارخونه خرڅه کړه او کروندګر شو. {{sfn|Dupree|1988|pp=6–7}} ګرې په ځوانۍ کې له مطالعې سره ډېره لیوالتیا لرله. هغه له ۱۸۲۳ زکال څخه تر ۱۸۲۵ زکال پورې د کلینټون د ګرامر ښوونځی پای ته ورساوه او په دغه کلونو کې یې ورته د څېرمه همیلټون کالج د کتابتون ګڼ شمېر کتابونه ولوستل. په ۱۸۲۵ زکال کې یې په فیرفیلډ اکاډمۍ کې چې د ۱۸۲۶ زکال په مني کې یې خپل نوم د فیرفیلډ طبي کالج ته تغیر کړ او د فیرفیلډ د لویدیځې ناحیې په طبي کالج هم پېژندل کېده؛ نوم ثبت کړ. دا نو هغه مهال و چې ګرې د بوټو د بېلګو په راغونډولو پیل وکړ. نیویارک ښار ته په سفر کې هغه هڅه وکړه له جان ټوري سره وګوري څو له هغه څخه د خپلو راغونډو کړو نمونو په پېژندنه کې مرسته ترلاسه کړي، خو ټوري په کور کې نه و او ګرې هم خپلې راغونډې کړې نمونې د هغه په کور کې پرېښودې. ټوري د ګرې له خوا د راغونډو کړو نمونو تر اغېز لاندې راغی او له هغه سره یې د لیکونو په تبادلې پیل وکړ. ګرې له کالج فارغ شو او د ۱۸۳۱ زکال په فبروري میاشت کې یې چې لا یې په هغه مهال کې د دکتورا لپاره د ۲۱ کاله عمر لرلو شرط نه و پوره کړی د طبابت په برخه کې یې دوکتورا ترلاسه کړه. په داسې حال کې چې ګرې د نیویارک په بریج واټر سیمه کې چې هلته یې د زده کړیالۍ پر مهال د ډاکټر جان فوټ ټراوبریج سره شاګردي کوله؛ کلنیک پرانیست خو هغه هېڅکله یې په طبي چارو لاس پورې نه کړ او له بوټو پېژندنې څخه یې خوند اخیست. همدغه مهال و چې نوموړي په نیویارک او نیوجرسي کې په اکتشافاتو پیل وکړ. د ۱۸۳۱ زکال په مني هغه خپلو ټولو طبي چارو ته شا کړه او خپل وخت یې بوټو پېژندنې ته ځانګړې کړ. {{sfn|Dupree|1988|pp=15, 18–20, 22}}{{sfn|Encyclopædia Britannica|2013}}{{sfn|Dupree|1988|pp=23–24}}{{sfn|Gray|1894|pp=14–18}}{{sfn|Deane|1888|pp=59–72}}{{sfn|Dupree|1988|pp=12–14}}{{sfn|Gray|1894|pp=12–14}}{{sfn|Farlow|1889|p=164}}{{sfn|Dupree|1988|pp=7–9}}{{sfn|Dupree|1988|pp=2–5}}{{sfn|Farlow|1889|p=163}} په ۱۸۳۲ زکال کې نوموړی د نیویارک د یوټیکا سیمې په بارټلېټ عالي لېسه او په فیرفیلډ طبي کالج کې د کیمیا، منرالوژي او بوټو پېژندنې د ښوونکي په توګه وګمارل شو او د هغو ښوونکو تشه یې ډکه کړه چې د زده کړو پر مهال مړه شوي و؛ هغه د ۱۸۳۲ زکال له اګسټ څخه ډسمبر پورې د وقفې په لرلو سره د یو کال درس ورکولو پر سر هوکړه کړې وه؛ همدا و چې اړ شو مکسیکو ته چې هغه مهال د اوسنۍ متحده ایالاتو سویل لویدیځ ایالاتونه په کې شاملېدل، خپل سفر لغو کړي. ګرې د لومړي ځل لپاره د ۱۸۳۲ زکال په سپټمبر میاشت کې له ټوري سره ولیدل او هغوی په ګډه سره نیوجرسي ته سفر وکړ. د ۱۸۳۳ زکال د اګست په لومړۍ نېټه په یوټیکا کې د تدریس له دورې بشپړولو وروسته ګرې د نیویارک ښار د ډاکټرانو او جراحانو په کالج کې د ټوري مرستیال شو. دغه مهال ګرې نه یوازې د امریکا بلکه د آسیا، اروپا او د آرام سمند د ټاپو ګانو له بوټو پېژندونکو سره مکاتبه او د بوټو د نمونو تبادله یې ورسره کوله. ګرې په ۱۸۳۴ زکال کې په همیلټون کالج کې په موقت ډول د تدریس ځایګي ته ورسېد. د مالي شونتیاو د کمښت له امله نوموړی په ۱۸۳۵ زکال کې اړ شو د ټوري د مرستیال په توګه دنده پرېږي او د ۱۸۳۶ زکال په فبروري یا مارچ میاشت کې په نیویارک کې د طبیعي تاریخ د عمومي تالار متصدي او کتابدار شو چې اوس د نیویارک د علومو د اکاډمۍ په نوم پېژندل کېږي. هغه د منهتن په خپل نوي استوګنځای کې یو اپارتمان درلود. ټوري هڅه وکړه هغه ته په پرینسټون پوهنتون کې دنده پیدا کړي خو د علومو په برخه کې ورته د دندې موندلو د هڅو په څېر دغه هڅې هم نابریالۍ شوې. له دې سره چې ګرې نور د ټوري مرستیال نه و خو دوی دواړه د ژوند تر پایله کلک ملګري او همکاران پاتې شول. د ټوري مېرمن الیزا ټوري د ګرې په آدابو، سلیقې، عادتونو او مذهبي باورونو پام وړ اغېز درلود. {{sfn|Deane|1888|pp=59–72}}{{sfn|Dupree|1988|pp=39–41}}{{sfn|Farlow|1889|pp=164–165}}{{sfn|Dupree|1988|pp=41–43, 56–57}}{{sfn|Dupree|1988|pp=43–44, 47–50}}{{sfn|Torrey|1988|pp=221–228}}{{sfn|Dupree|1988|p=38}}{{sfn|Dupree|1988|pp=35, 50}}{{sfn|Dupree|1988|pp=30–32}}{{sfn|Dupree|1988|pp=33–36}}{{sfn|University of Michigan|2015}} == دندې == د ۱۸۳۶ زکال په اکتوبر میاشت کې ګرې د بوټو پېژندونکي په توګه د متحده ایالاتو په اکتشافي سفر (۱۸۳۲-۱۸۴۲ زکال) کې چې همدارنګه د «ویلکس اکسپډېشن» په نامه هم پېژندل کېږي د ګډون کوونکي په توګه وټاکل شو چې په پام کې وه دغه سفر درې کاله دوام وکړي. ګرې په پیل کې د دغه سفر لپاره د پلان جوړونې او چمتوالي په موخه ښه دستمزد ترلاسه کاوه، آن تر دې چې خپل توکي یې د نیویارک په بندر کې په یوه بېړۍ کې بار کړل. له دې سره دغه سفر له سیاستونو، مشاجرې، ګډوډیو، بې کار توب او ځنډ سره ښکېل و. ګرې د سمندري ځواکونو وزیر ماهلون ډیکرسون ته په اشاره د «نفرت پارونکي او حماقت څخه ډک مدیریت» په نامه مقاله ولیکله. له دې سره ګرې د ۱۸۳۷ زکال په اپرېل میاشت کې د غونډو له تالار استفعا ورکړه څو خپل وخت د دغه سفر مقدماتو ته ځانګړی کړي. دغه اکتشافي سفر په ۱۸۳۸ زکال کې په بشپړ ناڅرګند حالت کې و. دغه مهال د میشیګان نوي ایالت د خپل پوهنتون په جوړولو بوخت و او ګرې هم ورته د ۱۸۳۸ زکال په لومړیو کې د ښوونکي په توګه غوښتنلیک ولېږه. هغه له ویلکس اکسپډېشن څخه د ۱۸۳۸ زکال د جولای په ۱۰ مه استعفا ورکړه. په ۱۸۴۸ زکال کې ګرې د بوټو په نمونو باندې د څېړنې په موخه استخدام شو او د بوټو پوهنې د راپور لومړی ټوک یې په ۱۸۵۴ زکال کې خپور کړ، خو ویلکس بیا ونشو کولای د دویم جلد د لیکلو لپاره بودیجه ورته برابره کړي. {{sfn|Dupree|1988|pp=185–195}}{{sfn|Harvard|2009}}{{sfn|Gray|1854}}{{sfn|Dupree|1988|pp=59–65, 67–68}}{{sfn|Dupree|1988|p=62}} د ۱۸۳۸ زکال د جولای په ۱۷ مه ګرې د میشیګان په نوي تاسیس شوی پوهنتون کې د دایمي ښوونکي په توګه وګمارل شو، په داسې حال کې چې هغه هېڅکله په هېڅ یو ټولګي کې درس ورنکړ. د هغه ځایګی هاغه لومړنی ځایګی و چې د امریکا په هر ښوونیز بنسټ کې به یوازې بوټو پېژندنې ته ځانګړی و. {{sfn|University of Michigan|2015}}{{sfn|Dupree|1988|pp=67–68}}{{sfn|Pitcher|1856|p=79}} == سرچينې == 5ioi1oesdvatd4k6e2vx2yck90esxry