Философия

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sah">
  <siteinfo>
    <sitename>Бикипиэдьийэ</sitename>
    <dbname>sahwiki</dbname>
    <base>https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Миэдьийэ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Аналлаах</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Ырытыы</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Кыттааччы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Кыттааччы ырытыыта</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Бикипиэдьийэ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Бикипиэдьийэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Билэ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Билэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни ырытыы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Халыып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Халыыбы ырытыы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Көмө</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Көмөнү ырытыы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны ырытыы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Обсуждение гаджета</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Определение гаджета</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Обсуждение определения гаджета</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Философия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4297</id>
    <revision>
      <id>382469</id>
      <parentid>278216</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T18:21:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2548" xml:space="preserve">'''Философия''' диэн [[баар буолуу]], [[билии]], [[кырдьык]], [[суут-сокуон]], [[чахчылааҕа]], [[өй]] уонна [[тыл]] курдук өйдөбүллэр бүтүн проблемаларын чинчийэр [[үөрэх]]. Философия диэн [[грек тыла]]: φιλοσοφία (philosophía) — билиигэ таптал.

== Философия салаалара ==
Философия бас билиллэр салаалара.
* [[Метафизика]]
* [[Эпистемология]]
* [[Этика]]
* [[Политика философията]]
* [[Эстетика]]
* [[Логика]]
* [[Өй философията]]
* [[Тыл философията]]
Үгүс академическай субъектар (үөрэхтэр) тус философиялаахтар, холобур [[үөрэх философията]], [[математика философията]] уонна [[история философията]]. Онтон таhынан, сорох академическай субъектар философия чинчийэр эйгэтин чинчийэллэр. Олор ахсааннарыгар киирэллэр [[психология]], [[антропология]] уонна [[айылҕа үөрэхтэрэ]].
== Арҕаа философия ==
=== Историята ===
==== Былыргы философия ====
====Орто үйэлэр философиялара====
==== Ренессанс философията ====
====Саҥа кэм философията====
==== XIX үйэ философията ====
====Аныгы философия (1900 сылтан бүгүҥҥэ дылы)====
=== Бас доктриналар ===
==== Реализм уонна номинализм ====
====Рационализм уонна эмпиризм====
==== Скептицизм ====
====Идеализм====
==== Прагматизм ====
====Феноменология====
==== Эксистенциализм ====
====Структурализм уонна пост-структурализм====
==== Аналитик философия ====
====Мораль уонна политика философията====
=== Туттуллар философия ===
== Илин философия ==
=== Баабыл философията ===
===Кытай философията===
=== Индия философията ===
===Персия философията===

{{омоон}}

[[Категория:Философия|*]]</text>
      <sha1>n62mxn9tc5nft2ql90toyql917lndg5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Александр Колчак</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5655</id>
    <revision>
      <id>382490</id>
      <parentid>320437</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:24:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4610" xml:space="preserve">{{Infobox Military Person
|name= Александр Васильевич Колчак
|born= {{birth date|1874|11|16}}
|died= {{death date and age|1920|2|7|1874|11|16}}
|placeofbirth=[[Санкт-Петербург]]
|placeofdeath=[[Иркутскай]]
|image=
|caption= Адмирал Колчак
|nickname=
|allegiance = {{flag|Нуучча империята}}
|branch = [[Арассыыйа флота]]
|serviceyears=1895-
|rank=[[Адмирал]] (1917 ыла)
|commands=
|battles=[[Нуучча-Дьоппуон сэриитэ]]&lt;br /&gt;[[Бастакы Аан дойду Сэриитэ]]&lt;br /&gt;[[Арассыыйа Олохтоох Сэриитэ]]
|awards=[[Order of Saint Stanislaus (Imperial House of Romanov)|Order of St. Stanislaus 2nd class]]&lt;br /&gt;[[Order of St. Anne#Insignia|Order of St. Anne 4th class]]&lt;br /&gt;[[Order of St. George|Order of St. George 4th class]]&lt;br /&gt;[[Order of St. Vladimir|Order of St. Vladimir 4th class]]
|laterwork=
|portrayedby=
}}
'''Александр Васильевич Колчак''' диэн [[гидрография|гидрограф]]-учуонай, нуучча императорскай байыаннай флотун адмирала, [[Арассыыйа]] [[политика|политикатын]] XX-с үйэ саҕаланыытын аатырбыт диэйэтэлэ.

[[хаhаахтар|Хаһаахтартан]] төрдүлээх эбит. Аҕата [[Кырыым]] сэриитин кэмигэр Малахов курган сэттэ тыыннаах хаалбыт көмүскээччилэриттэн биирдэстэрэ эбит. Александр дөкүмүөн туоһулуурунан [[1874]] с. [[сэтинньи 4]] күнүгэр төрөөбүт (1920 с. доппуруос кэмигэр 1873 с. төрөөбүтүм диэн көрдөрбүтэ баар).

Сулууспатын Муора кадетскай куорпуһуттан саҕалаабыт, бу үөрэҕин туйгуннук бүтэрэн адмирал П.Н. Ракорд аатынан харчыннан бириэмийэ ылбыт. Байыаннай моряк быһыытынан [[чуумпу океан|Чуумпу океаҥҥа]] бохуокка сылдьыыттан саҕаламмыт. Бу сылдьан [[илин философия|илиҥҥи философиянан]] үлүһүйбүт, [[кытай тыла|кытай тылын]] үөрэппит, ол гынан баран олоҕун сүрүн дьыалатынан [[океанография|океанографияны]] уонна [[хидрология|гидрологияны]] билинэр эбит. 1898 с. бастакы үөрэх үлэтин бэчээттэппит.

1899 с. Саанньыкап сирин көрдүүр экспэдииссийэҕэ киирбит. [[Санкт-Петербург|Петербуурга]] Сүрүн [[физика]] обсерваториятыгар, Павловскайдааҕы магнитнай обсерваторияҕа уонна [[норвегия|Норвегияҕа]] стажировкалар кэннилэриттэн 1900 с. барон Э.Толль экспэдииссийэтин кытта гидролог уонна магнитолог быһыытынан барсар.
[[Билэ:Russian schooner Zarya, 1910.jpg|left|thumb|«Заря» шхуна]]

Манна сылдьан дириҥҥэ [[уу]] туругун, [[муус]] туругун чинчийэр, [[харамайдар]] кырамталарын хомуйар, [[география|географияҕа]] чинчийиилэри оҥорор, [[Таймыыр]], [[Олгуйдаах арыы|Олгуйдаах]] уонна [[Бельковскай арыы|Бельковскай]] арыыларын кытылларын каартатын оҥорор. [[хоту океан|Хотугу Муустаах байҕалга]] саҥа арыыны арыйар, ону экспэдииссийэ салайааччыт кини аатынан ааттыыр (кэлин сэбиэскэй кэмҥэ бу арыы Расторгуев аатынан ааттаммыта).

== Ылыллыбыт сирэ ==
* ''Полярная одиссея адмирала Колчака'', В. Бочковскай, [[Якутия, хаhыат|&quot;Якутия&quot; хаһыат]], 2009, тохсунньу 16.

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1874 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Арассыыйа политиктара]]</text>
      <sha1>55t8evekc9psfd4a0okm9spi00qqewb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бережнов-Енжов Иннокентий Федорович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5659</id>
    <revision>
      <id>382493</id>
      <parentid>288049</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:27:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6788" xml:space="preserve">'''Иннокентий Федорович Бережнов''' Орто Халыма улууһун уонна Бүлүү куоратын бочуоттаах гражданина, «Бочуот Знага» уордьанын икки төгүллээх кавалера, Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. 

[[Орто Халыма улууһа|Орто Халыма]] оройуонун [[Иккис Хаҥалас|Иккис Хаҥналас нэһилиэгэр]] Дуөнсэ диэн сиргэ [[1918]] сыллаахха [[ахсынньы 19]] күнүгэр төрөөбүтэ. 

1930 сыллаахха, 12 сааһыгар оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ уонна 4 кылааһы ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Үөрэххэ наһаа баҕалаах буолан, Орто Халыма куоратыгар киирэн, үлэлиир ыччат оскуолатыгар 7 кылааһы бүтэрбитэ. Ити сыл ЫБСЛКС чилиэнинэн киирбитэ. Олоҕу билбит, үөрэхтээх, үлэҕэ эппиэтинэстээх эдэр киһини комсомол райкомола милиция оройуоннааҕы салаатыгар үлэҕэ ыыппыта. Кини манна 1938-1944 сс. үлэлээбитэ. 1942 с. алтынньытыгар партия кэккэтигэр ылбыттара. Сотору партия райкомун инструкторынан, онтон 1944 с. партия райкомун кадрга сэкирэтээринэн талыллар. Бу сылларга Иннокентий Федорович оройуон партийнай, советскай тэрилтэлэрин, холкуостар кадрдарын сүүмэрдээһиҥҥэ уонна иитиигэ биллэр үлэни ыыппыта.

Партия райкома кинини 1946 с. Дьокуускайдааҕы биир сыллаах уобаластааҕы партийнай оскуолаҕа үөрэххэ ыыппыта. Бу оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн, партия Саха уобаластааҕы кэмитиэтигэр штатнай пропагандиһынан, 1947 сылтан партия Орто Халыматааҕы райкомун иккис сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Красноярскайдааҕы икки сыллаах партийнай оскуоланы 1951 с. ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн, Орто Халыма райкомун I сэкирэтээринэн ананар.

И.Ф.Енжов ити саҥа дуоһунаска үлэлиир сылларыгар нэһилиэнньэ араас араҥатын үөрэппитэ, дьон олоҕун тупсарар суоллары тобула сатаабыта. Ити сылларга көһө сылдьар эбээннэри биир сиргэ олохсутар туһунан бары өттүнэн үөрэтиллибит бырайыагы оҥорон республика салалтатыгар түһэрбиттэрэ, ону Обком, Совмин салалтата өйөөн, үгүс министерстволар күүстэрин түмэн кылгас кэм иһигэр Березовка бөһүөлэк тутуллубута. Производство салаата быһаарыллан, совхоз отделениета тэриллэн, үлэ былааннаахтык ыытыллар буолбута. 
Иннокентий Федорович үлэһиттэр депутаттарын оройуоннааҕы Сэбиэттэрин, онтон 1951 с. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин депутатынан талыллар.

Эдэр коммунист И.Ф.Енжов 34 сааһыгар Обкомҥа отдел сэбиэдиссэйин солбуйааччынан түөрт сыл үлэлээбитин кэннэ партия Бүлүүтээҕи райкомун I сэкирэтээринэн ыыталлар. Онтон партия обкомун аппааратыгар кэлэн 30 сыл үлэлээн 1988 с. пенсияҕа тахсар. Кини партия райкомун уонна обкомун аппараатыгар Обком I сэкирэтээрдэрэ И.Е.Винокуров, С.З.Борисов, Г.И.Чиряев, Ю.Н.Прокопьев салалталарынан 44 сыл устата үлэлээбит кырдьаҕас коммунист, партия бэтэрэээнэ буолар.

«Бочуот Знага» уордьанынан иккитэ, уонтан тахса араас мэтээллэринэн наҕараадаламмыта, «Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүолээх үлэһитэ» бочуоттаах аат иҥэриллибитэ. Бүлүү куоратын уонна Орто Халыма оройуонун бочуоттаах гражданина буолбута.

Кини [[2005]] с. 87 сааһыгар өлбүтэ.

== Араспаанньатын уларыппыт историята. Дүөнсэ ==
 
Бережнов-Енжов төрөөбут, улааппыт, үөрэммит сирин наһаа таптаан, улаатан баран милицияҕа улэлии сылдьан араспаанньатын «Енжов» диэн уларыппыта, ити кэмтэн ыла Дуөнсэ сирэ дьоҥҥо биллэр сир буолбута. Дуөнсэ сирэ аатырыан аатырар. XIX уйэ бүтэһигэр итиннэ таҥара дьиэтэ тутуллар, христианскай таҥара үөрэҕин киэнник тарҕатыы саҕаланар. Халыма уокуругун хоту нэһилиэктэригэр оҕо төрөөһунэ, киһи өлүүтэ сурукка ылыллан иһэрэ. Манна 1901 с. Грамота оскуолата аһыллар. 0ҕолор Уһун Хаҥалас, Сиэн Күөлүн, Бороҕон, Мээтис нэһилиэктэриттэн кэлэн үөрэнэллэрэ, манна оройуон маҥнайгы салайар кадрдара бэлэмнэммиттэрэ.


== Ылыллыбыт сирэ ==

*Дьон туһугар олорбута, ''Василий ТРЕТЬЯКОВ'', &quot;Ил Түмэн&quot; хаһыат, 2009, 1№

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1918 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:2005 сыллаахха өлбүттэр]]</text>
      <sha1>bx4qjy6ga39jvvgy4b02nd6wt1368r1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атырдьах ыйын 5</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7873</id>
    <revision>
      <id>382480</id>
      <parentid>369571</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:32:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8622" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — [[Литва улуу княжествота]] [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу муора суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>94kyxbfzwptcl4tgifyvf3ayfz99f0x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382482</id>
      <parentid>382480</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:39:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8807" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — [[Литва улуу княжествота]] [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу муора суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>coctsuu88wgjb5td6ycajyy42035fq3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382483</id>
      <parentid>382482</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T22:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9489" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — Михаил Глинскэй баһылыктаах [[Литва улуу княжествота|Литва улуу княжествотын]] сэриитэ [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу муора суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1940]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[Латвия]]ны бэйэтигэр холбообутун туһунан биллэрбит.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1973 сыл|1973]] — ССРС «Марс-6» хараабылы көтүппүт.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[1995]] — Югославия сэриилэрэ: [[Хорватия]] сэриилэрэ [[Сербия]] сэриилэрин кыайан Книн куораты төнүннэрбиттэр. Хорватияҕа Кыайыы күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>fmsmz11obap1nwhjphnyh8g00wuuj7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382484</id>
      <parentid>382483</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T22:09:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Төрөөбүттэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9720" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — Михаил Глинскэй баһылыктаах [[Литва улуу княжествота|Литва улуу княжествотын]] сэриитэ [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу муора суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1940]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[Латвия]]ны бэйэтигэр холбообутун туһунан биллэрбит.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1973 сыл|1973]] — ССРС «Марс-6» хараабылы көтүппүт.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[1995]] — Югославия сэриилэрэ: [[Хорватия]] сэриилэрэ [[Сербия]] сэриилэрин кыайан Книн куораты төнүннэрбиттэр. Хорватияҕа Кыайыы күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1844]] — [[Илья Репин]], нуучча худуоһунньуга уонна скульптора (1930 өлб.).
* [[1850]] — [[Ги де Мопассан]], Франция суруйааччыта (1893 өлб.).
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>12ajczd9h5z0m17mbep9l61mtp271n1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382485</id>
      <parentid>382484</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T22:13:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Өлбүттэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9819" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — Михаил Глинскэй баһылыктаах [[Литва улуу княжествота|Литва улуу княжествотын]] сэриитэ [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу муора суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1940]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[Латвия]]ны бэйэтигэр холбообутун туһунан биллэрбит.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1973 сыл|1973]] — ССРС «Марс-6» хараабылы көтүппүт.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[1995]] — Югославия сэриилэрэ: [[Хорватия]] сэриилэрэ [[Сербия]] сэриилэрин кыайан Книн куораты төнүннэрбиттэр. Хорватияҕа Кыайыы күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1844]] — [[Илья Репин]], нуучча худуоһунньуга уонна скульптора (1930 өлб.).
* [[1850]] — [[Ги де Мопассан]], Франция суруйааччыта (1893 өлб.).
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1895]] — [[Фридрих Энгельс]], ньиэмэс бөлүһүөгэ (1820 с.т.).
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>1h8ah5c0b7h1s3lumd5p3dmidf7gzps</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382486</id>
      <parentid>382485</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T22:15:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9821" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — Михаил Глинскэй баһылыктаах [[Литва улуу княжествота|Литва улуу княжествотын]] сэриитэ [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу байҕал суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1940]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[Латвия]]ны бэйэтигэр холбообутун туһунан биллэрбит.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сыл буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1973 сыл|1973]] — ССРС «Марс-6» хараабылы көтүппүт.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[1995]] — Югославия сэриилэрэ: [[Хорватия]] сэриилэрэ [[Сербия]] сэриилэрин кыайан Книн куораты төнүннэрбиттэр. Хорватияҕа Кыайыы күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1844]] — [[Илья Репин]], нуучча худуоһунньуга уонна скульптора (1930 өлб.).
* [[1850]] — [[Ги де Мопассан]], Франция суруйааччыта (1893 өлб.).
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1895]] — [[Фридрих Энгельс]], ньиэмэс бөлүһүөгэ (1820 с.т.).
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>e1py1q19f1ju8sc81auuazc6n0d8mdc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382487</id>
      <parentid>382486</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T22:16:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9825" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 217-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 218-c күнэ). Сыл бүтүө 148 күн баар.
== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (1960, Францияттан)
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаамҥа киһи быраабын күнэ]]. Бу күн 1990 сыллаахха Киһи быраабын ислаамҥа декларацията ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Хорватия}} — [[Кыайыы уонна аҕа дойдуга махтал күнэ]]

== Түбэлтэлэр ==
* [[1506]] — Михаил Глинскэй баһылыктаах [[Литва улуу княжествота|Литва улуу княжествотын]] сэриитэ [[Кырыым хаанствота|Кырыым ханствотын]] сэриитин Клецкэй аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт. Бу кэнниттэн Литва улуу кинээһэ Сигизмунд I Новгород, Псков уонна Рязань сирдэригэр дьаралык ылбыта.
* [[1583]] — [[Англия]] айанньыта Хемфри Гилберт билиҥҥи [[Канада]]ҕа баар Ньюфаундленд арыытын [[Англия]] королеватын сиринэн биллэрбит уонна онно сэлиэнньэ олохтообут. Бу [[Хотугу Америка]]ҕа Англия бастакы колонията буолбут.
* [[1772]] — Арассыыйа, Пруссия уонна Австрия [[Речь Посполита]] сирдэрин аан бастаан түҥэттибиттэр.
* [[1858]] — Атлантика түгэҕинэн Британияны уонна Американы ситимниир телеграф хаабылын ыыппыттар. Виктория ыраахтааҕы [[АХШ]] бэрэсидьиэнин [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймс Бьюкенены]] кытта эҕэрдэлэспиттэр.
* [[1924]] — [[Туурсуйа]]ҕа элбэх ойохтонууну боппуттар.
* [[1925]] — Плайд Камри (Уэльс партията) үөскээбит. Бастаан олохтоноругар Уэльс төрүт олохтоохторун тыллара сүппэтин өйүүр тэрилтэ этэ, кэлин Уэльс бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын турууласпыта. 1966 сыллаахха Британия түмэнигэр бастакы дьокутааттарын талары ситиспитэ.
* [[1932]] — [[Богатырев Афанасий Данилович|Афанасий Богатырев]] хапытааннаах икки бааржа соһуулаах «Лена» борокуот [[Тиксии]] хомоҕо киирбит. Ол саҕана манна ким да олорбот этэ. Борокуот хомо кытылыгар метеостанция тутуохтаах эспэдииссийэни уонна манан ааһыахтаах «Сибиряков» диэн мууһу хайытар борокуокка анаан чох аҕалбыт. Бу тэрээһин барыта Хотугу байҕал суолун арыйыыга, хоту сирдэр хааччыйыыларын тупсарыыга аналлаах этэ.
* [[1935]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар]] [[Абалаах (күөл)|Абалаах күөлүгэр]] бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр [[Сосин Тит Егорович|Тит Сосин]] көҕүлээһининэн тэриллибитэ.
* [[1940]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[Латвия]]ны бэйэтигэр холбообутун туһунан биллэрбит.
* [[1941]] — 73 хонук устата барбыт Одессаны көмүскээһин саҕаламмыт, атырдьах ыйын 5 күнүттэн алтынньы 16 күнүгэр диэри.
* [[1943]] — ССРС-ка сэрии кэмигэр бастакы кыайыы салюта буолбут — 124 тэргэнинэн 12-тэ ыппыттар.
* [[1948]] — Сылгыһыттар [[Константинов Роман Иннокентьевич|Роман Константинов]] ([[Чурапчы улууһа|Чурапчы оройуонун]]) Фрунзе аатынан холкуос сылгыһыта уонна [[Степанов Афанасий Егорович|Афанасий Степанов]] ([[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]]) Социалистыы Үлэ дьоруойдара буолбуттар.
* [[1956]] — [[Москуба]]ҕа ''I [[ССРС]] норуоттарын спартакиадата'' саҕаламмыт. Маннык спартакиадалар 4 сыл арыттаан олимпиада буолуон иннинээҕи сылга буолаллар этэ.
* [[1963]] — Москубаҕа ССРС, АХШ уонна Британия [[Ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар тургутууну бобуу сөбүлэҥэ|ядернай сэрии сэбин атмосфераҕа, космоска уонна уу анныгар эһэри бобор сөбүлэҥҥэ]] илии баттаабыттар.
* [[1966]] — [[Мао Цзэдун]] [[Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ|Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин]] саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу ''хунвейбин''-устудьуоннар (&quot;кыһыл гвардеецтэр&quot;) уонна ''цзаофань''-оробуочайдар (&quot;бууннааччылар&quot;) толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
* [[1973 сыл|1973]] — ССРС «Марс-6» хараабылы көтүппүт.
* [[1980]] — [[Бельгия]] тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: [[Фламандия]], [[Валлония]] уонна [[Брюссель киин региона]].
* [[1995]] — Югославия сэриилэрэ: [[Хорватия]] сэриилэрэ [[Сербия]] сэриилэрин кыайан Книн куораты төнүннэрбиттэр. Хорватияҕа Кыайыы күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр.
* [[2016]] — [[Рио-де-Жанейро]] куоракка (Бразилия) [[Сайыҥҥы Олимпиада 2016|XXXI сайыҥҥы Олимпиада]] аһыллыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1844]] — [[Илья Репин]], нуучча худуоһунньуга уонна скульптора (1930 өлб.).
* [[1850]] — [[Ги де Мопассан]], Франция суруйааччыта (1893 өлб.).
* [[1909]] — [[Андреев Ефрем Николаевич|Ефрем Андреев]], РСФСР уонна ЯАССР үтүөлээх бырааһа, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата (1964 өлб.).
* [[1916]] — [[Велижанина Александра Степановна|Александра Велижанина]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу Сулус» уордьан]] кавалера.
* [[1917]] — [[Макаров Степан Кузьмич|Степан Макаров]] (12.06.1969 өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы Ытык киһитэ (бочуоттаах гражданина), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
* [[1930]] — [[Нил Армстронг]] — [[Ый]] ньууругар бастакынан үктэммит астронавт.
* [[1942]] — [[Новиков Анатолий Георгиевич|Анатолий Новиков]] — саха бөдөҥ учуонайа, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара.
* [[1996]] — [[Анжелика Протодьяконова]], Саха сиригэр хойуу хаас уруһуйданан 2016 сыллаахха киэҥник биллибит кыыс, инстаблогер, фрик.

== Өлбүттэр ==
* [[1895]] — [[Фридрих Энгельс]], ньиэмэс бөлүһүөгэ (1820 с.т.).
* [[1962]] — наркотиктан сылтаан [[Мэрилин Монро]] (1926 с.т.) — Америка артыыһа, ырыаhыта, моделэ уонна секс-символа.
* [[1996]] — [[Соколов Эдуард Дмитриевич |Эдуард Соколов (Тулусхан)]] (03.07.1944—05.08.1996) — суруйааччы.


{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 5]]</text>
      <sha1>0ifxusvpacv0g8rj661zma21viz5rzl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Permanent Resident</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10667</id>
    <revision>
      <id>382474</id>
      <parentid>371638</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T20:37:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.183.184.23</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6575" xml:space="preserve">'''Permanent Resident''' (permanent residency — {{lang-ru|вид на жительство}}), ''куруук олохтоох'' диэн тылбаастанар, ханнык эрэ дойдуга анал көҥүлү ылан уһун кэмҥэ олорор гынан баран, ол дойду гражданствотын/подданствотын ылбатах киһи&lt;ref&gt;[https://barrister.ua/novosti/poryadok-polucheniya-vida-na-zhitelstvo-v-ukraine Украинаҕа кыыһы ылыы бэрээдэгэ]&lt;/ref&gt;. 

Быраабыла курдук, дойдуга көҥүл барыыга быраабы биэрэр докумуон уонна онно киирии болдьох устатыгар олох тохтоло суох олорорго көҥүл сылдьар докумуон буолар. Оттон сорох дойдуларга хапытааллар киирэр уонна көс визтэр гражданнарыгар мэлдьи олорор дьон ылар наадатыттан босхоломмот. 

Быстах кэмҥэ олорор дьиэ кэргэҥҥэ көһүү (эбэтэр ПМЖ) быстах кэмҥэ олорор регидент статуһун ылыы, ону тэҥэ ПМЖ диэн ааттанар 5 сылынан (ЕС- га киирэр үгүс дойдуларга) үөскээн тахсар. Ол да буоллар, сорох дойдуларга (Бельгия, Венгрия) дойдуга быстах кэмҥэ олоруу үс сылынан чэпчэки буолар кыахтаах. Швейцарияҕа бастайааннай олохтооҕун статуһугар (Permit C) көһүү 10 сыл кэнниттэн быстах кэмҥэ олорор (Permit Б) буолуон сөп. 

Арассыыйаҕа биир кэлим уонна быстах кэмҥэ олорор сири- уоту араарыы суох. Россияҕа ханнык баҕарар көрүҥ болдьохтоох, болдьохтоох буолар эрээри, ону сыл аайы бигэргэтиэххэ наада.

Маннык статус [[Аустралия]] уонна [[Канаада]] дойдутугар бэриллэр. Икки сыл (эбэтэр 4 сыл) дойдуга олордоххо, ханна да тахсыбакка, оччо5о эн автоматически гражданин буола5ын. Ити Канаада5а (3 сыл) уонна Аустралия5а (4 сыл). 

Российскай Федерация сиригэр- уотугар уһун болдьохтоох олорорго Российскай Федерация гражданина буоларын эбэтэр гражданина суох омук гражданина буоларын туоһулуур докумуон.&lt;ref&gt;[https://registracia.spb.ru/novosti/vnzh/kto-mozhet-poluchit-vid-na-zhitelstvo-v-rossii Россияҕа таҥкычаҕы ким ылыан сөбүй?]&lt;/ref&gt; 

Россияҕа, омук гражданиныгар бэриллибит видеокамераҕа эбэтэр гражданствота суох киһи кини личноһын туоһулуур.

Россияҕа быстах кэмҥэ (срочный с 1 ноября 2019 года) диэн болдьохтоох дьайыы биэс сылтан ордук уһатыллан, сыллата бигэргэтиллиэхтээх.

== Арассыыйаҕа ==
Үрдүк квалификациялаах специалистарга уонна кини дьиэ кэргэттэригэр дьайыы болдьоҕун хааччахтаабат буолуутуттан ураты, үрдүк квалификациялаах специалистарга бэриллибит үлэ болдьоҕор бэриллэр. Омук гражданина саҥа көрүҥү ылыар диэри биир сылтан итэҕэһэ суох быстах олорорго олоҕуран, Российскай Федерацияҕа олорор эбээһинэстээх. Таҥкычахха дьайыы болдьоҕун уһатар туһунан этэ да барыллыбат.&lt;ref&gt;[https://ммц-москва.рф/voprosi/kak-poluchit-vid-na-zhitelstvo-v-rossii Россияҕа таҥкычаҕы хайдах ылыахха сөбүй: экспертэр сүбэлэрэ]&lt;/ref&gt;

Омук гражданнарын сорох категорияларыгар норуоттар икки ардыларынааҕы дуогабарга (Белоруссия уонна Казахстан гражданнара) сөп түбэһиннэрэн быстах кэмҥэ олорорго көҥүл ыларга, сайабылыанньаны ыларга сайабылыанньа түһэрсэргэ кыах олохтоммут.

Российскай Федерацияҕа баар көрүҥү биэрэр бырааптаах сайабылыанньалар тула балачча киэҥ. РФ иһигэр баар видеокиинэни ыл:

* быстах кэмҥэ олорор омук гражданнара;
* Российскай Федерацияҕа үлэлиир тас дойдулар гражданнара;
* высококвалифицированные специалисты и члены семьи высококвалифицированного специалиста;
* омук гражданнара биир дойдулаахтарын Российскай Федерацияҕа көҥүл өттүнэн көһөрүүгэ көмөлөһөр государственнай программа кыттыылаахтара буолаллар;
* нуучча тылын илдьэ сылдьар омук гражданнара

итиэннэ омук гражданнарын атын категориялара, от ыйын 25 күнүнээҕи 2002 с. № 115- с №- гэр «Российскай Федерацияҕа омук гражданнарын правовой балаһыанньатын туһунан»ФЗ

Россияҕа олорор видеокамераны көҥүллүүр докумуоннары оҥорбокко, Российскай Федерация гражданнарын кытта социальнай бырааптары туһаныыга, бизнеһи ыытыыга, ону тэҥэ РФ гражданнарын ылар бырааптаах.

== Быһаарыылар ==
[[Категория:Миграция]]</text>
      <sha1>sbkcpsgm9a3f1soma0ea8awixcyxotv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382475</id>
      <parentid>382474</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:00:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6599" xml:space="preserve">'''Permanent Resident''' ({{lang-en|permanent residency}} — {{lang-ru|вид на жительство}}), ''куруук олохтоох'' диэн тылбаастанар, ханнык эрэ дойдуга анал көҥүлү ылан уһун кэмҥэ олорор гынан баран, ол дойду гражданствотын/подданствотын ылбатах киһи&lt;ref&gt;[https://barrister.ua/novosti/poryadok-polucheniya-vida-na-zhitelstvo-v-ukraine Украинаҕа кыыһы ылыы бэрээдэгэ]&lt;/ref&gt;. 

Быраабыла курдук, дойдуга көҥүл барыыга быраабы биэрэр докумуон уонна онно киирии болдьох устатыгар олох тохтоло суох олорорго көҥүл сылдьар докумуон буолар. Оттон сорох дойдуларга хапытааллар киирэр уонна көс визтэр гражданнарыгар мэлдьи олорор дьон ылар наадатыттан босхоломмот. 

Быстах кэмҥэ олорор дьиэ кэргэҥҥэ көһүү (эбэтэр ПМЖ) быстах кэмҥэ олорор регидент статуһун ылыы, ону тэҥэ ПМЖ диэн ааттанар 5 сылынан (ЕС- га киирэр үгүс дойдуларга) үөскээн тахсар. Ол да буоллар, сорох дойдуларга (Бельгия, Венгрия) дойдуга быстах кэмҥэ олоруу үс сылынан чэпчэки буолар кыахтаах. Швейцарияҕа бастайааннай олохтооҕун статуһугар (Permit C) көһүү 10 сыл кэнниттэн быстах кэмҥэ олорор (Permit Б) буолуон сөп. 

[[Арассыыйа]]ҕа биир кэлим уонна быстах кэмҥэ олорор сири- уоту араарыы суох. Россияҕа ханнык баҕарар көрүҥ болдьохтоох, болдьохтоох буолар эрээри, ону сыл аайы бигэргэтиэххэ наада.

Маннык статус [[Аустралия]] уонна [[Канаада]] дойдутугар бэриллэр. Икки сыл (эбэтэр 4 сыл) дойдуга олордоххо, ханна да тахсыбакка, оччо5о эн автоматически гражданин буола5ын. Ити Канаада5а (3 сыл) уонна Аустралия5а (4 сыл). 

Российскай Федерация сиригэр- уотугар уһун болдьохтоох олорорго Российскай Федерация гражданина буоларын эбэтэр гражданина суох омук гражданина буоларын туоһулуур докумуон.&lt;ref&gt;[https://registracia.spb.ru/novosti/vnzh/kto-mozhet-poluchit-vid-na-zhitelstvo-v-rossii Россияҕа таҥкычаҕы ким ылыан сөбүй?]&lt;/ref&gt; 

Россияҕа, омук гражданиныгар бэриллибит видеокамераҕа эбэтэр гражданствота суох киһи кини личноһын туоһулуур.

Россияҕа быстах кэмҥэ (срочный с 1 ноября 2019 года) диэн болдьохтоох дьайыы биэс сылтан ордук уһатыллан, сыллата бигэргэтиллиэхтээх.

== Арассыыйаҕа ==
Үрдүк квалификациялаах специалистарга уонна кини дьиэ кэргэттэригэр дьайыы болдьоҕун хааччахтаабат буолуутуттан ураты, үрдүк квалификациялаах специалистарга бэриллибит үлэ болдьоҕор бэриллэр. Омук гражданина саҥа көрүҥү ылыар диэри биир сылтан итэҕэһэ суох быстах олорорго олоҕуран, Российскай Федерацияҕа олорор эбээһинэстээх. Таҥкычахха дьайыы болдьоҕун уһатар туһунан этэ да барыллыбат.&lt;ref&gt;[https://ммц-москва.рф/voprosi/kak-poluchit-vid-na-zhitelstvo-v-rossii Россияҕа таҥкычаҕы хайдах ылыахха сөбүй: экспертэр сүбэлэрэ]&lt;/ref&gt;

Омук гражданнарын сорох категорияларыгар норуоттар икки ардыларынааҕы дуогабарга ([[Белоруссия]] уонна [[Казахстан]] гражданнара) сөп түбэһиннэрэн быстах кэмҥэ олорорго көҥүл ыларга, сайабылыанньаны ыларга сайабылыанньа түһэрсэргэ кыах олохтоммут.

Российскай Федерацияҕа баар көрүҥү биэрэр бырааптаах сайабылыанньалар тула балачча киэҥ. РФ иһигэр баар видеокиинэни ыл:

* быстах кэмҥэ олорор омук гражданнара;
* Российскай Федерацияҕа үлэлиир тас дойдулар гражданнара;
* высококвалифицированные специалисты и члены семьи высококвалифицированного специалиста;
* омук гражданнара биир дойдулаахтарын Российскай Федерацияҕа көҥүл өттүнэн көһөрүүгэ көмөлөһөр государственнай программа кыттыылаахтара буолаллар;
* нуучча тылын илдьэ сылдьар омук гражданнара

итиэннэ омук гражданнарын атын категориялара, от ыйын 25 күнүнээҕи 2002 с. № 115- с №- гэр «Российскай Федерацияҕа омук гражданнарын правовой балаһыанньатын туһунан»ФЗ

Россияҕа олорор видеокамераны көҥүллүүр докумуоннары оҥорбокко, Российскай Федерация гражданнарын кытта социальнай бырааптары туһаныыга, бизнеһи ыытыыга, ону тэҥэ РФ гражданнарын ылар бырааптаах.

== Быһаарыылар ==
[[Категория:Миграция]]</text>
      <sha1>r6oj7wa02yku5eqfg1dmgk22drige31</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бүөтүр I</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12568</id>
    <revision>
      <id>382491</id>
      <parentid>365638</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="998" xml:space="preserve">[[Билэ:Peter I by Kneller.jpg|thumb|right|Бүөтүр I]]
'''Бүөтүр I ыраахтааҕы''' ({{lang-ru|Пётр I Вели́кий, Пётр Алексе́евич}}, {{OldStyleDate|бэс ыйын|9|1672|ыам ыйын|30}} — {{OldStyleDate|олунньу|8|1725|тохсунньу|28}}) — Арассыыйа Илин (импиэрийэтин) баһылыга. Романовтар династияларын бэрэстэбиитэлэ.

[[1682]] сылтан Москуба судаарыстыбатын ыраахтааҕыта, [[1721]] сылтан — Арассыыйа импиэрийэтин бастакы импераатора. Арассыыйа историографиятыгар сүҥкэн оруоллаах диэйэтэл быһыытынан биллэр.

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1672 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1725 сыллаахха өлбүттэр]]</text>
      <sha1>m4fis4ae0hxg5te840l2kylwi2zyu5p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аита Шапошникова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12682</id>
    <revision>
      <id>382495</id>
      <parentid>314760</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:31:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6435" xml:space="preserve">[[Ойуу:Шапошникова.jpg|200px|thumb|right|Шапошникова Аита Ефимовна]]
'''Шапошникова Аита Ефимовна''' — суруналыыс, тылбаасчыт, литератураны ырытааччы.

1974 сыллаахха, Саха сирин биллиилээх суруйааччытын Семен Данилов модьуйуутунан, А.М. Горький аатынан Литературнай үнүстүүккэ үөрэнэ киирбитэ. Үнүстүүккэ Саха сириттэн үөрэххэ талыллыбыт оҕолору кытта бөлөҕүнэнсахалыыттан нууччалыыга тылбаастыырга  үөрэммиттэрэ. Ол кэмҥэ тылтан тылга тылбаас уһулуччу суолталааҕа, дьоҥҥо-сэргэҕэ наадалааҕа. Хомойуох иһин, Аита Шапошникова үөрэҕин бүтэрэригэр, суруйааччылар Союзтарын иһинэн тылбаасчыттар бөлөхтөрүн тэрийиэхтээх үлэлээһинин былааннаабыт, Семен Данилов  олохтон туораабыта. Ол иһин үлэ буларыгар ыарахаттары көрсүбүтэ. Бииргэ үөрэммит тылбаасчыттартан үлэ булуутугар Аита  ордук табыллыбыта. &quot;Хотугу Сулус&quot; эрэдээксийэтигэр үлэлии киирбитэ. 20 сыл тухары эрэдээксийэҕэ үлэлээн Далан, Николай Габышев, Софрон Данилов, Николай Заболоцкай-Чысхаан, Иван Федосеев уо. д. а. айымньыларын тылбаастаабыта. Барыларыттан ордук бөдөҥ үлэтэ - Далан &quot;Тыгын Дархан&quot; айымньыта буолбута. Бу айымньыыны тылбаастырга Аита элбэх ыарахаттары көрсүбүт эбит.  Саха дьоно ис иһиттэн эрэ өйдүүр сомоҕо домохтору уонна да атын таба этиилэри сахалыыттан нууччалыыга тылбаастыырыгар өйдөбүлүн быһааран уонна Далан уус-уран истиилин, тылын-өһүн баайын сүтэрбэккэ тылбаастыахтаах этэ. &quot;Тыгын Дархан&quot; историческай арамааныттан ураты хайысхалаах Библияны саха тылыгар тылбастааһына буолар.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1957]] сыл [[балаҕан ыйын 11]] күнүгэр Нам улууһун [[Нам|Нам]] сэлиэнньэтигэр худуоһунньук ыалыгар төрөөбүтэ. 
* 1979 с. — А. М. Горькай аатынан Литературнай институту бүтэрбит.
* «Хотугу сулус», «Чуораанчык» («Колокольчик»), «Полярная звезда» сурунааллар редакцияларыгар үлэлээбитэ.
* 1994 сылтан — «Далбар Хотун» дьахталларга аналлаах сурунаал редакциятыгар эппиэттээх секретарь.
* 1995 с. — Россия суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
* Билиҥҥи кэмҥэ — «Далбар хотун» главнай редактора. 

==== Айар үлэтэ ====
Бастакы саха тылыттан тылбаастара «Полярная звезда» сурунаалга бэчээттэммитэр. Бастакы тылбааһын кинигэтэ «Спасение лебедя» (И. Егоров) 1981 сыллаахха күн сирин көрбүт.&lt;br /&gt;
А. Шапошникова хомоҕой тыллаах тылбаасчытынан биллэр. Тылбаастара республика араас хаһыаттарыгар уонна сурунаалларыгар, холбоһук хомуурунньуктара, «Литературная Россия» нэдиэлэ аайы тахсар хаһыакка о. д. а. киин таһаарыыларга бэчээттэммиттэрэ.&lt;br /&gt;
Саха билиҥҥи прозатын уонна поэзиятын ырытааччы, саха суруйааччыларын литературнай мжтириэттэрин суруйбута.

== Дьиэ кэргэнэ, аймахтара ==
* Ийэтэ — Ольга Васильевна. нуучча тылын уонна литературатын учуутала&lt;ref name=&quot;sn&quot;&gt;&lt;/ref&gt;
* Аҕата — Шапошников Ефим Михайлович, худуоһунньук&lt;ref name=&quot;sn&quot;&gt;[http://www.1sn.ru/17209.html SakhaNews:Аита Шапошникова — человек, который перевел Библию на якутский язык]&lt;/ref&gt;

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* «За заслуги перед Отечеством» 2 ст. уордьан мэтээлэ (2000)
* Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (2005)
* Россия Улахан литературнай бириэмийэтин лауреата (2007) (Сибэтиэй суруйуу кинигэлэрин (книги Священного Писания) тылбааһын иһин) 

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
* [http://psakha.narod.ru/ash.html Биографический интернет-справочник якутской литературы:Писатели Якутии:Аита Шапошникова]
* [http://sakhanews.ru/64289.html SakhaNews:Аита Шапошникова, наша «Далбар хотун»…]
* [http://www.1sn.ru/17209.html SakhaNews:Аита Шапошникова — человек, который перевел Библию на якутский язык]

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1957 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Балаҕан ыйын 11 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Намҥа төрөөбүттэр]]</text>
      <sha1>ms49qmy22th2dlgx297gqmowgqwmza8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Андреев Ефрем Николаевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13268</id>
    <revision>
      <id>382488</id>
      <parentid>73692</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T23:25:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3145" xml:space="preserve">'''Андреев Ефрем Николаевич''' — доруобуйа харыстабылын уонна медицина науукатын салайааччыта, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх бырааһа, ССРС доруобуйатын харыстабылын туйгуна.

[[1909]] сыллаахха [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү улууһун]] 2-с Үөдүгэй нэһилиэгэр төрөөбүт. Аҕата Николай Андреев 1918 с. өлбүт. Ийэтэ Агафия Гаврильевна Андреева 1941 с. өлбүт. Үс уолтан биирдэстэрэ, бииргэ төрөөбүттэрэ Терентий уонна Тарас холкуостаахтар. 1922 с. нэһилиэк оскуолатыгар киирбит, интэринээккэ олорбут. Сэттэ кылааһы бүтэрэн баран 1927 с. Дьокуускайдааҕы медтехникумҥа киирбит, 1931 с. туйгуннук бүтэрбит. Хомсомуол путевкатынан Иркутскайдааҕы мединститукка киирбит, 1937 с. бүтэрбит. Үөрэҕин бүтэрэн баран икки сыл институукка хомсомуол кэмитиэтин салайбыт (ординатураҕа сылдьан). Иркутскай горсоветын дьокутаатынан талылла сылдьыбыт.

1939 с. ЯФАШ дириэктэринэн анаммыт. 1940 с. Совнарком быһаарыытынан Москубаҕа Киин Сэллик институтугар аспирантураҕа киирбит. Онно сылдьан сэлликтээн 1941 с. уурайбыт, 5 ый эмтэммит. Онтон Дьокуускайга &quot;Красная Якутия&quot; диэн сэллик санаторийыгар кылаабынай бырааһынан 1943 сыллаахха диэри үлэлээбит. 1944 с. Доруобуйа харыстабылын наркомун солбуйааччытынан, онтон биир сылынан ССКП обкуомун доруобуйа харыстабылын отделын сэбиэдиссэйинэн анаммыт, 1948 с. диэри үлэлээбит, онтон дьаһал отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччытынан 1950 сыллаахха диэри үлэлээбит.

1950 сыллаахтан ССРС Мэдиссиинэҕэ акадьыамыйатын Сэллик институтун Саха сиринээҕи филиалын дириэктэрэ.

Фтизиатрия институутун Саха сиринээҕи филиалын төрүттэниэҕиттэн дириэктэрдээбитэ, [[сэллик]] ыарыы олохтоох уратыларын үөрэтэр үлэни салайбыта уонна бэйэтэ чинчийбитэ.

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Учуонайдар]]
[[Категория:Быраастар]]</text>
      <sha1>sqissmmibvh2n8pvoiznhwf73akvmwt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382489</id>
      <parentid>382488</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T23:31:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3735" xml:space="preserve">'''Андреев Ефрем Николаевич''' — доруобуйа харыстабылын уонна медицина науукатын салайааччыта, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх бырааһа, ССРС доруобуйатын харыстабылын туйгуна.

[[1909]] сыллаахха [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү улууһун]] 2-с Үөдүгэй нэһилиэгэр төрөөбүт. Аҕата Николай Андреев 1918 с. өлбүт. Ийэтэ Агафия Гаврильевна Андреева 1941 с. өлбүт. Үс уолтан биирдэстэрэ, бииргэ төрөөбүттэрэ Терентий уонна Тарас холкуостаахтар. 1922 с. нэһилиэк оскуолатыгар киирбит, интэринээккэ олорбут. Сэттэ кылааһы бүтэрэн баран 1927 с. Дьокуускайдааҕы медтехникумҥа киирбит, 1931 с. туйгуннук бүтэрбит. Хомсомуол путевкатынан Иркутскайдааҕы мединститукка киирбит, 1937 с. бүтэрбит. Үөрэҕин бүтэрэн баран икки сыл институукка хомсомуол кэмитиэтин салайбыт (ординатураҕа сылдьан). Иркутскай горсоветын дьокутаатынан талылла сылдьыбыт.

1939 с. ЯФАШ дириэктэринэн анаммыт. 1940 с. Совнарком быһаарыытынан Москубаҕа Киин Сэллик институтугар аспирантураҕа киирбит. Онно сылдьан сэлликтээн 1941 с. уурайбыт, 5 ый эмтэммит. Онтон Дьокуускайга &quot;Красная Якутия&quot; диэн сэллик санаторийыгар кылаабынай бырааһынан 1943 сыллаахха диэри үлэлээбит. 1944 с. Доруобуйа харыстабылын наркомун солбуйааччытынан, онтон биир сылынан ССКП обкуомун доруобуйа харыстабылын отделын сэбиэдиссэйинэн анаммыт, 1948 с. диэри үлэлээбит, онтон дьаһал отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччытынан 1950 сыллаахха диэри үлэлээбит.

1950 сыллаахтан ССРС Мэдиссиинэҕэ акадьыамыйатын Сэллик институтун Саха сиринээҕи филиалын дириэктэрэ.

Фтизиатрия институутун Саха сиринээҕи филиалын төрүттэниэҕиттэн дириэктэрдээбитэ, [[сэллик]] ыарыы олохтоох уратыларын үөрэтэр үлэни салайбыта уонна бэйэтэ чинчийбитэ.

1954 с. &quot;Сэллик уонна Саха АССР-га сэллиги утары охсуһуу&quot; диэн мэдиссиинэ билимин хандьыдаатыгар диссэртээссийэтин көмүскээбит.

Кэргэнэ: Попова Екатерина Ильинична, Сунтаар аҕабыытын кыыһа, учуутал. 1955 с. суруйбут автобиографиятыгар үс оҕолоохпун диэбит: Люция (устудьуон), Владимир уонна Зинаида (оскуола үөрэнээччилэрэ).

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Учуонайдар]]
[[Категория:Быраастар]]</text>
      <sha1>0fdk3eu0h4db7yg8e22jwv2n6n6gou6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Мастар</title>
    <ns>14</ns>
    <id>13711</id>
    <revision>
      <id>382472</id>
      <parentid>78249</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T20:10:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" xml:space="preserve">[[Категория:Үүнээйилэр]]

[[en:Category:Trees]]</text>
      <sha1>3rzbsk62ngb5h7ve3ba4mjx4qilsiz7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абааһы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14482</id>
    <revision>
      <id>382463</id>
      <parentid>308643</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T17:24:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6004" xml:space="preserve">'''Абааһы''' — үрэйэр, алдьатар күүһү киһититэн сахалар абааһы дииллэр.

Абааhы — кэбилэнэн өлбүт киһи [[кута-сүр]]э. Абааhы кырыыс суоллаах. Абааhыны өлүү сибиэнэ дииллэр.
Ахсааннара. Үөтүүлээх соҕуруу, илин, арҕаа халлааннарга олорор өлүү төрүттэрэ — абааhылар. Киhи дьайга туттардаҕына эмиэ абааhы буолар.
Хараҥата. Абааhы наар хараҥанан сирэйдэнэн сылдьар, сырдыктан куттанар. Абааhы киhи кутун—сүрүн сиир.
Миэстэтэ. Соҕурууҥу үөтүүлээх халлаан көлдьун былытыгар көтөҕуллэн турар дииллэр. Ити былыт төhө тэнийиилээҕин ким да билбэт.
Суолтата. Сахалар саныылларынан үөhээӈӈи дьайдар киhи уөhээ өттүн, ол аата өйүн — санаатын сииллэр.

== Биллэр абааһылар ==
* [[Чугуун төбө]]
* [[Кыһыл перчатка]]
* [[Төбөтө суох киһи]]
* [[Өлүү киһитэ]]
* [[Арбайбыт эмээхсин]]

== Ылыллыбыт сирэ ==

* ''Сайыына'' САО-09.
* ''Тэрис'' «Айыы үөрэҕэ», стр.160 — 173

Абааhы ейдебулу Серошевскай (Якуты.590 стр) икки белеххе араарбыта:

# Олонхо абааhыта.
# Ойуун абааhыта.

Онтон Ексекулээх (научные труды.26-27 стр.) абааhылары туерт белеххе араарбыта:

# Саха абааhыта (эбэтэр аллараа дойду абааhыта диэххэ сеп.)
# Дьан (ыарыы) абааhыта.
# Олох- дьаhах абааhыта.
# Олонхо(номох) абааhыта.

Тылга-еске, туелбэлэргэ баар абааhы туhунан номохтортон кердеххе маннык итэ5эл ейдебулэ баара :

# Орто дойдуга ыарыы, ыарыыттан елуу-сутуу ыарыы абааhылара буулааhыннарыттан уескуур.
# Киhи таннары таттаран, туктэри быhыыланан аньыыны онорон олоххо сэти уескэтэр.Ол сэтинэн эмсэхтэнэн уескуур орто дойду анараа абааhылара.
# Ыарыы абааhылара уонна анараа абааhылар дьайыыларыттан айыл5а хамныыр харата, кынаттаах кетере кун сириттэн арахсыан сеп. Ол тубэлтэ5э уонна хамныыр хара, кынат- таах кетер была5айга былдьатан, ону тэнэ кырдьан-бохтон кун сириттэн арахсыытын Хара Харгыс а5а баhылыктаах нэс туерт утугэн абааhылара дьаhайаллар.

Олонхолорго (номохторго) аллараа дойду баhылыга энин энинник ааттанар. Оттон аан бастакы суруллубут Уваровскай &quot;олонхотугар&quot; (44стр) суруллар: &quot;Маны бутэрэн баран теттеру ар5аа диэки эргийэн алгыыр Хара Харгыhы, кини куhа5аны санаамна суеhуну елерге тириэрбэтин диэн&quot;. Бу суруллубуттан кердеххе, аллараа дойду баhылыгын Хара Харгыс диэн ааттаныахтаах.

Хара Харгыс тун былыр Аар Айыы Тойон сири-дойдуну айбытын кэннэ уескээбитэ. Аар Айыы Тойон 44 тус-бас дьонунаан: &quot;Бу Орто дойдуга киhи-суеhу аhары наhаа уксээтэ5и- нэ батыспат улугэрдэрэ буолууhук&quot;, — диэн Хара Харгыс уескуурун кенуллээбиттэрэ.

уеhээ ааттаммыт белехтер хантан удьуордаахтарын керуенун:

Аллараа дойду абааhыта диэн белеххе авеста дайва демона сеп тубэhэр (кэлин дайва аата уларыйан дэви диэн ааттанар буолбута.) Дэви демонна кэлин элбэх омук (сорохторо саха олонхо абааhыта уонна олох-дьаhах абааhыта диэн классификациятыгар киириэн сеп) демоннара киирбиттэрэ.Биллэн турар, ханнык эрэ олохтоох демоннары(божество-лары да5аны) ассимилизациялаабыттара чахчы.

Миф. тылдьытыгар Гюль-ябани диэн баар:&quot;Человекоподобен. Являясь к людям, разгова-ривает, предлагает бороться, у азербайджан ездить верхом на лошади, запутывает ей гриву (&quot;абааhы тараабыт&quot;). Ити олонхо абааhыта ейдебулгэ сеп тубэhэр.Саха5а бэйэтигэр олонхо абааhыта олоххо кестерунэн, олох-дьаhах абааhыта диэн ейдебулгэ халбанныыр, кеhер тугэнэ угус. Ити, биллэн турар, олонхону (номо5у) истибит былыргы киhи фантазията оонньууруттан буолуохтаах.

== Өссө маны көр ==
* [[Айыы]]

{{Көннөрөргө}}

[[Категория:Саха итэҕэлэ]]</text>
      <sha1>bb55dyuiv6bkbo9bdzfm7490yn6bbvz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382468</id>
      <parentid>382463</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T18:20:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6027" xml:space="preserve">'''Абааһы''' — үрэйэр, алдьатар күүһү киһититэн сахалар абааһы дииллэр.

Абааhы — кэбилэнэн өлбүт киһи [[кута-сүр]]э. Абааhы кырыыс суоллаах. Абааhыны өлүү сибиэнэ дииллэр.
Ахсааннара. Үөтүүлээх соҕуруу, илин, арҕаа халлааннарга олорор өлүү төрүттэрэ — абааhылар. Киhи дьайга туттардаҕына эмиэ абааhы буолар.
Хараҥата. Абааhы наар хараҥанан сирэйдэнэн сылдьар, сырдыктан куттанар. Абааhы киhи кутун—сүрүн сиир.
Миэстэтэ. Соҕурууҥу үөтүүлээх халлаан көлдьун былытыгар көтөҕуллэн турар дииллэр. Ити былыт төhө тэнийиилээҕин ким да билбэт.
Суолтата. Сахалар саныылларынан үөhээӈӈи дьайдар киhи уөhээ өттүн, ол аата өйүн — санаатын сииллэр.

== Биллэр абааһылар ==
* [[Чугуун төбө]]
* [[Кыһыл перчатка]]
* [[Төбөтө суох киһи]]
* [[Өлүү киһитэ]]
* [[Арбайбыт эмээхсин]]

== Ылыллыбыт сирэ ==

* ''Сайыына'' САО-09.
* ''Тэрис'' «Айыы үөрэҕэ», стр.160 — 173

Абааhы ейдебулу Серошевскай (Якуты.590 стр) икки белеххе араарбыта:

# Олонхо абааhыта.
# Ойуун абааhыта.

Онтон Ексекулээх (научные труды.26-27 стр.) абааhылары туерт белеххе араарбыта:

# Саха абааhыта (эбэтэр аллараа дойду абааhыта диэххэ сеп.)
# Дьан (ыарыы) абааhыта.
# Олох- дьаhах абааhыта.
# Олонхо(номох) абааhыта.

Тылга-еске, туелбэлэргэ баар абааhы туhунан номохтортон кердеххе маннык итэ5эл ейдебулэ баара :

# Орто дойдуга ыарыы, ыарыыттан елуу-сутуу ыарыы абааhылара буулааhыннарыттан уескуур.
# Киhи таннары таттаран, туктэри быhыыланан аньыыны онорон олоххо сэти уескэтэр.Ол сэтинэн эмсэхтэнэн уескуур орто дойду анараа абааhылара.
# Ыарыы абааhылара уонна анараа абааhылар дьайыыларыттан айыл5а хамныыр харата, кынаттаах кетере кун сириттэн арахсыан сеп. Ол тубэлтэ5э уонна хамныыр хара, кынат- таах кетер была5айга былдьатан, ону тэнэ кырдьан-бохтон кун сириттэн арахсыытын Хара Харгыс а5а баhылыктаах нэс туерт утугэн абааhылара дьаhайаллар.

Олонхолорго (номохторго) аллараа дойду баhылыга энин энинник ааттанар. Оттон аан бастакы суруллубут Уваровскай &quot;олонхотугар&quot; (44стр) суруллар: &quot;Маны бутэрэн баран теттеру ар5аа диэки эргийэн алгыыр Хара Харгыhы, кини куhа5аны санаамна суеhуну елерге тириэрбэтин диэн&quot;. Бу суруллубуттан кердеххе, аллараа дойду баhылыгын Хара Харгыс диэн ааттаныахтаах.

Хара Харгыс тун былыр Аар Айыы Тойон сири-дойдуну айбытын кэннэ уескээбитэ. Аар Айыы Тойон 44 тус-бас дьонунаан: &quot;Бу Орто дойдуга киhи-суеhу аhары наhаа уксээтэ5и- нэ батыспат улугэрдэрэ буолууhук&quot;, — диэн Хара Харгыс уескуурун кенуллээбиттэрэ.

уеhээ ааттаммыт белехтер хантан удьуордаахтарын керуенун:

Аллараа дойду абааhыта диэн белеххе авеста дайва демона сеп тубэhэр (кэлин дайва аата уларыйан дэви диэн ааттанар буолбута.) Дэви демонна кэлин элбэх омук (сорохторо саха олонхо абааhыта уонна олох-дьаhах абааhыта диэн классификациятыгар киириэн сеп) демоннара киирбиттэрэ.Биллэн турар, ханнык эрэ олохтоох демоннары(божество-лары да5аны) ассимилизациялаабыттара чахчы.

Миф. тылдьытыгар Гюль-ябани диэн баар:&quot;Человекоподобен. Являясь к людям, разгова-ривает, предлагает бороться, у азербайджан ездить верхом на лошади, запутывает ей гриву (&quot;абааhы тараабыт&quot;). Ити олонхо абааhыта ейдебулгэ сеп тубэhэр.Саха5а бэйэтигэр олонхо абааhыта олоххо кестерунэн, олох-дьаhах абааhыта диэн ейдебулгэ халбанныыр, кеhер тугэнэ угус. Ити, биллэн турар, олонхону (номо5у) истибит былыргы киhи фантазията оонньууруттан буолуохтаах.

== Өссө маны көр ==
* [[Айыы]]

{{Sakha-culture-stub}}
{{Көннөрөргө}}

[[Категория:Саха итэҕэлэ]]</text>
      <sha1>jq1lx8yvhdl1cek0l0x72ee2ylda2du</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Куйаас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14632</id>
    <revision>
      <id>382471</id>
      <parentid>339740</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T19:18:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4244" xml:space="preserve">'''Куйаас''' — [[сайын]] [[салгын]] олус күүскэ итийиитэ.

== Куйаастан көмүскэнии ==

Медицина эйгэтин үлэһиттэрэ куйаастан ордук сүрэх-тымыр ыарыһахтары, соҕуолаах дьону,  оҕо күүтэр ийэлэри, кыра оҕолоохтору, саастаах дьону  сэрэхтээх буолалларыгар сүбэлииллэр. 

Күн саамай үгэннээн көрөр кэмигэр, ордук 10.00 чаастан 16.00 чааска диэри, куйааска уулуссаҕа тахса сатаабат ордук диэн сэрэтэллэр. Бу кэмҥэ таҕыстаххытына, күлүктээх сирдэринэн сылдьа сатааҥ диэн сүбэлииллэр.

Төбөҕүтүгэр сирэйгитин күн уотуттан, суоһуттан хаххалыыр сэлээппэтэ, чараас киэпкэтэ кэтиҥ. Хаххаланар гына зонтикта тутуҥ. Таһырдьа өр сылдьар буоллаххытына, илиигитин, моойгутун хаххалыыр таҥаста кэтиҥ. Уопсайынан, сайыҥҥы куйааска салгыны киллэрэр чараас, киэҥ таҥаһы таҥна сатааҥ диэн этэллэр.

Куйааска күнү супту олорон эрэ үлэлээтэххэ, хаан баттааһына үрдүүрүн,  сүрэх-тымыр ыарыыта көбөрүн бэлиэтииллэр. Ол иһин, сарсыарда эрдэ эбэтэр киэһэ салгын сөрүүдүйбүтүн кэннэ, бэйэни билинэн хамсанар ордугун бэлиэтииллэр.

Тымныы ууга тута хаһан да кииримэҥ. Күлүккэ сөрүүкээҥ, уоскуйуҥ. Ол кэнниттэн, илиигитин, атаххытын, сирэйгитин, моойгутун, онтон көхсүгүтүн илитэн, эккитин-хааҥҥытын бастаан үөрэтиҥ.

Сөрүүн уонна арыый сылаас соҕус ууну үрдүгүтүгэр хардарыта куттуҥ, душтаныҥ.

Сирэйгитин, моойгутун, илиигитин, атаххытын сөрүүн уунан сөп-сөп сууна, сөрүүкэтинэ сылдьыҥ. Кыра соттору эбэтэр платогу сөрүүн уунан (тымныынан буолбатах!) илитэн баран, сүнньүгүтүгэр уурунуҥ.

Төһө да куйаастан ыксаабыккыт иһин, кондиционертан сэрэниҥ! Кондиционер тымныынан үрэ турар кэмигэр, утары чугас турумаҥ. Үрдэрэн түргэнник сыыстарыаххытын, ыалдьыаххытын сөп.

Утаттыбыт диэн тыбыс-тымныы уу, мороженай үрдүгэр түһүмэҥ. Ол оннугар сөрүүн ууну, компоту иһэ сылдьыҥ. Ханна эмэ бардаххытына, кыра иһиттээх ууну кыбына сылдьыҥ.

Бэйэҕит оҕуруоккутуттан оҕурсуну, салааттары тото-хана сиэҥ.

Күлүккэ күөх окко атах сыгынньах хаамыҥ. Сиртэн күүс-сэниэ ылыаххыт.

Дьиэҕит түннүктэрин күн көрөр кэмигэр аһымаҥ. Сылааһы киллэриэххит. Халыҥ сабыынан, жалюзинан сабыҥ. Фольгата сыһыарыҥ.

Бэйэҕитигэр, чугас дьоҥҥутугар болҕомтоҕутун уура сылдьыҥ. 

== Ылыллыбыт сирэ ==

География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2

== Өссө маны көр ==
* [[Термодинамика]]

{{Nature-stub}}
[[Категория:Күн-дьыл туруга]]</text>
      <sha1>72kghq0yduekqhmyy6mi0s10illho3w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Туос</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18796</id>
    <revision>
      <id>382473</id>
      <parentid>373287</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T20:10:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1875" xml:space="preserve">[[Билэ:Langetatud kase koorimine. Kõrvemaa, 2017. aprill..jpg|мини|Tyoc]]
'''Туос''' - [[хатыҥ]] [[хатырык|хатырыга]]. Былыргы сахалар киэҥник тутталлар этэ.

Туттуу холобурдара: [[иһит-хомуос]] оҥорорго, түннүк, оҕо биһигэ, оҕо оонньуура, ыас, [[туос ураһа]] туталлар. 

=== Булт тэрилигэр туттуу ===
[[Быһах]] кыынын оҥостоллоро. Мончуук үрүҥ ойууларыгар арыт туоһу сыһыараллара. Былыр [[ох саа]] сиһин куута (хатыыс хабаҕа силим) хоҥнубатын диэн чараас араҥа туоһунан бүтүннүүтүн эрийэллэрэ. Туос тыы: тыыны бэйэтин да оҥороллор, мас тыыны туоһунан ыаһыыллар да. [[Илим]], [[муҥха]] хотоҕоһо (туостугана).

=== Туос эми-тому, итэҕэли кытта ситимэ ===
Кыра бааска, хайа тардыыга кир-хах киирбэтин диэн чап-чараас араҥа туоһу сыһыараллар эбит. Маны таһынан түөн туталлара үһү. 

Туос [[эмэгэт|эмэгэти]] былыр отоһуттар, [[ойуун|ойууннар]] киэҥник тутта сылдьыбыттар.

=== Туоһу хастааһын ===
Туос хастанар кэмэ сүнньүнэн [[бэс ыйа]], [[от ыйа]]&lt;ref&gt;Саха ойуута-бичигэ: альбом / Мандар Уус. Дьокуускай: Бичик, 2007. - 288 с.: ил. ISBN 978-5-7696-2696-8&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Nature-stub}}

[[Категория:Мастар]]</text>
      <sha1>75413h3a2407hz73ngzoxux7c6d9nee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Айыы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19385</id>
    <revision>
      <id>382464</id>
      <parentid>283420</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T17:24:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1705" xml:space="preserve">'''Айыы''' (''Айыы үөрэҕэ'', ''Саха итэҕэлэ''), [[итэҕэл]], үксэ сахаларга, эбэҥкилэргэ, эбээннэргэ, үкагирдарга, сорох нууччаларга тарҕаммыт итэҕэл буолар. Итэҕэйэр дьон ахсаана 700 тыһ курдук. Айыы итэҕэлэ 800-тэн - 1000 саастаах итэҕэл буолар, айылҕаҕа итэҕэйиллэр итэҕэллэртэн саамай кырдьаҕастара. 

Сорох үөрэхтээхтэр этэллэринэн, Айыы итэҕэлэ Аан Дойдуга саамай былыргы итэҕэл буолар, [[Ислам]], [[Буддизм]], [[Христиан]] итэҕэллэрэ Айыыттан тахсыллар төрүттээхтэр диэн. Айыы итэҕэлэ атын итэҕэллэр курдук былыр сүппүт кинигэлээх эбит, [[Айыы бичигэ]] дэнэр. Онно [[Айыы тойон таҥара]] Аан Дойдуну 9 халлааҥҥа араарбыт, уонна [[сахалар]]ы [[Өҕүпэт]] (Египет) диэн дойдуга олохтообут. Онтон хоту сахалары [[Сир Ийэ]]ҕэ (Сирия) ыытпыт.

== Айыыны итэҕэйэр дойдулар ==
* [[Саха Сирэ]] - 600 868 киһи
* [[Франция]] - 21 878 киһи
* [[АХШ]] - 13 086 киһи
* [[Казахстан]] - 5 867 киһи
* уонна атын дойдулар - 30 000 киһи курдук 

== Өссө маны көр ==
* [[Абааһы]]

{{Көннөрөргө}}

[[Категория:Саха итэҕэлэ]]</text>
      <sha1>4m1xu7c7cepos3qsehz6ta7oip7yc3q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382467</id>
      <parentid>382464</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T18:20:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1728" xml:space="preserve">'''Айыы''' (''Айыы үөрэҕэ'', ''Саха итэҕэлэ''), [[итэҕэл]], үксэ сахаларга, эбэҥкилэргэ, эбээннэргэ, үкагирдарга, сорох нууччаларга тарҕаммыт итэҕэл буолар. Итэҕэйэр дьон ахсаана 700 тыһ курдук. Айыы итэҕэлэ 800-тэн - 1000 саастаах итэҕэл буолар, айылҕаҕа итэҕэйиллэр итэҕэллэртэн саамай кырдьаҕастара. 

Сорох үөрэхтээхтэр этэллэринэн, Айыы итэҕэлэ Аан Дойдуга саамай былыргы итэҕэл буолар, [[Ислам]], [[Буддизм]], [[Христиан]] итэҕэллэрэ Айыыттан тахсыллар төрүттээхтэр диэн. Айыы итэҕэлэ атын итэҕэллэр курдук былыр сүппүт кинигэлээх эбит, [[Айыы бичигэ]] дэнэр. Онно [[Айыы тойон таҥара]] Аан Дойдуну 9 халлааҥҥа араарбыт, уонна [[сахалар]]ы [[Өҕүпэт]] (Египет) диэн дойдуга олохтообут. Онтон хоту сахалары [[Сир Ийэ]]ҕэ (Сирия) ыытпыт.

== Айыыны итэҕэйэр дойдулар ==
* [[Саха Сирэ]] - 600 868 киһи
* [[Франция]] - 21 878 киһи
* [[АХШ]] - 13 086 киһи
* [[Казахстан]] - 5 867 киһи
* уонна атын дойдулар - 30 000 киһи курдук 

== Өссө маны көр ==
* [[Абааһы]]

{{Sakha-culture-stub}}
{{Көннөрөргө}}

[[Категория:Саха итэҕэлэ]]</text>
      <sha1>bahbceop6o988dlz7x97oj5s68kl03n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Термодинамика</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19389</id>
    <revision>
      <id>382470</id>
      <parentid>283423</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T19:18:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7204" xml:space="preserve">'''Термодина́мика''' ({{lang-el|θέρμη}} — «сылаас», {{lang-el2|δύναμις}} — «күүс») — [[сылаас]] уларыйыытын уонна халбааннаһыытын үөрэтэр [[физика]] салаата. Туспа салааларга химия термодиниката - араас сылаас тахсар уларыйыылар физикалаах химиятын үөрэтэр уонна теплотехника салааларыгар.

Темродинамкаҕа туспа молекулалары кытта буолбакка, улахан, макро кээмэйдээх олус элбэх араас кыырпахтардаах эттиктэри кытта үлэлиир. Ити эттиктэр термодинамическай система диэн ааттаналлар. Термодинамикаҕа сылаас көстүүлэрин, биирдии молекулаларга уонна атомнарга туттуллубат, макро кэриҥинэн сиһилии суруйар — баттабыл (давление), температура, сабардам (объем), ...   

== Термодинамика салаалара ==
[[Классическай термодинамика]] салаалара:
* Термодинамика сокуоннара (начала термодинамики).
* Термодинамика системаларын туруктарын уравнениялара уонна свойствалара (эҥкилэ суох гаас, диэлектрик, магнетик уо.д.а.).
* Термодинамика цикыллара, көннөрү системалары кытта тэҥнэһик процестара.
* Тэҥнэһигэ суох процестар, энтропия.
* Термодинамика фазалара уонна фаза уларыйыыта.

Термодинамика хайысхалара:
* термодинамиканы судургутук математика нөҥүө суруйуу ;
* киэҥэ суох термодинамика (неэкстенсивная термодинамика);
* термодинамиканы сэдэххэ көстөр системаларга туһаныы (көр. [[термодинамика чёрных дыр]]).

== Термодинамика физикатын өйдөбүлэ ==

=== Необходимость термодинамики ===
Термодинамика исторически возникла как эмпирическая наука об основных способах преобразования внутренней энергии тел для совершения механической работы. Однако в процессе своего развития термодинамика проникла во все разделы физики, где возможно ввести понятие «[[температура]]» и позволила теоретически предсказать многие явления задолго до появления строгой теории этих явлений.

=== Законы — начала термодинамики ===
Термодинамика основывается на трёх законах — началах, которые сформулированы на основе экспериментальных данных и поэтому могут быть приняты как постулаты.

'''* 1-й закон — [[первое начало термодинамики]].'''
Представляет собой формулировку обобщённого закона сохранения энергии для термодинамических процессов. В наиболее простой форме его можно записать как &lt;math&gt;\delta Q=\delta A+dU&lt;/math&gt;, где &lt;math&gt;dU&lt;/math&gt; есть полный дифференциал внутренней энергии системы, а &lt;math&gt;\delta Q&lt;/math&gt; и &lt;math&gt;\delta A&lt;/math&gt; есть элементарное количество теплоты, переданное системе, и элементарная работа, совершенная системой соответственно. Нужно учитывать, что &lt;math&gt;\delta A&lt;/math&gt; и &lt;math&gt;\delta Q&lt;/math&gt; нельзя считать дифференциалами в обычном смысле этого понятия, поскольку эти величины существенно зависят от типа процесса, в результате которого состояние системы изменилось.

'''* 2-й закон — [[второе начало термодинамики]]:'''
Второй закон термодинамики исключает возможность создания [[Вечный двигатель|вечного двигателя]] второго рода. Имеется несколько различных, но в то же время эквивалентных формулировок этого закона.
''1 — Постулат Клаузиуса.'' Процесс, при котором не происходит других изменений, кроме передачи теплоты от горячего тела к холодному, является необратимым, то есть теплота не может перейти от холодного тела к горячему без каких либо других изменений в системе. Это явление называют рассеиванием или дисперсией энергии.
''2 — Постулат Кельвина.'' Процесс, при котором работа переходит в теплоту без каких либо других изменений в системе, является необратимым, то есть невозможно превратить в работу всю теплоту, взятую от источника с однородной температурой, не проводя других изменений в системе.

'''* 3-й закон — [[третье начало термодинамики]]:'''
Теорема Нернста: [[Термодинамическая энтропия|Энтропия]] любой системы при абсолютном нуле температуры всегда может быть принята равной нулю.

'''* Примечание — [[нулевое начало термодинамики]]:'''

Для каждой изолированной термодинамической системы существует состояние термодинамического равновесия, которого она при фиксированных внешних условиях с течением времени самопроизвольно достигает.

== Өссө маны көр ==
* [[Куйаас]]

{{Nature-stub}}

{{rq|cat|cleanup}}</text>
      <sha1>kfhvmfhuy0p55qrcezg6ml7cs37p87n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беляев Прокопий Батай уола</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21994</id>
    <revision>
      <id>382492</id>
      <parentid>216691</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:26:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1376" xml:space="preserve">'''Беляев Прокопий (Батай уола)''' - [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ Хаҥалас]] [[Бүтэйдээх|Бүтэйдээҕэр]] олоро сылдьыбыт күүстээх киһи. Батай уола Борокуоппай халыҥ, үскэн улахан киһи эбит. 

250-300 кг нуучча буочукатын хайа баҕарар сиигиттэн тутан тэлиэгэтигэр уурара үһү.  Кини аймаҕа Таҥаах Лэгэнтэй (Беляев) аһары күүстээх буолан бэргээтэҕинэ ким да кыайан туппат эбит. Ис ыга симиллибит мас уһааттарын тииһинэн көтөҕөн хаамар идэлээх эбит. Уола Ефим Беляев куорат Күөх хонуутун аатырбыт тустууларын кыттыылааҕа, кыайыылааҕа&lt;ref&gt;Нэһилиэгим нэһилиэстибэтэ. [[Сабырык-Родионов Константин Константинович|Родионов К.К.]], Көмүөл, Дьокуускай, 2010&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Бүтэйдээх]]
[[Категория:XIX үйэҕэ төрөөбүттэр]]</text>
      <sha1>tgxsuo3aes2crplefej0duyodjmk7h1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Власов Василий Михайлович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26975</id>
    <revision>
      <id>382494</id>
      <parentid>292568</parentid>
      <timestamp>2022-08-05T06:28:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4382" xml:space="preserve">'''Власов Василий Михайлович''' — 1998—2002 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1945]] сыллаахха [[атырдьах ыйын 23]] күнүгэр [[Саха АССР]] Малая Марха с. төрөөбүтэ.
* 1963 с. — «Черемховоуголь» трестка бурстанок машиниһын көмөлөһөөччүтэ.
* 1968 сыллаахха Иркутскайдааҕы политехническай институту бүтэрбит. Техническэй билимнэр кандидаттара.
* 1968—1969 сс. — «Якуталмаз» холбоһук «Якутнипроалмаз» институтугар салаа инженера.
* 1969—1970 сс. — Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабыт.
* 1970—1981 сс. — «Якутнипроалмаз» институт горнай салаатыгар старшай инженер, младшай научнай үлэһит, сектор сэбиэдиссэйэ, лаборатория сэбиэдиссэйин солбуйааччыта.
* 1981—1990 сс. — ССКП Дьокуускайдааҕы обкомун промышленностка салаатын инструктора, партия обкомун бастакы секретарын көмөлөһөөччүтэ, секретарь, ССКП Мирнэйдээҕи горкомугар бастакы секретарь.
* 1990—1993 сс. — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сүбэтин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта.
* 1993—1997 сс. — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствотын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин пенсияҕа сулууспатын Департаменын директора.
* 1997—1998 сс. — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенын Дьаһалтатын салайааччыта.
* 1998 с. олунньу — 2002 с. олунньу — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствотын Бэрэссэдээтэлэ.
* 2002 сылтан — «[[АЛРОСА]]» АК вице-президенэ.
Мирнэй куорат Сүбэтин үс ыҥырыытын норуодунай депутата, Саха АССР Үрдүкү Сүбэтин XI, XII ыҥырыыларын норуодунай депутата.&lt;br /&gt;
2002 сыллаахха Ил Түмэн үһүс ыҥырыытын норуодунай депутатынан талылла сылдьыбыта.

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенын Ытык грамотата (1994)
* Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ (1995)
* Хотугу сулус уордьан кавалера&lt;ref&gt;[http://sakha.gov.ru/node/231 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Кавалеры Ордена Республики Саха (Якутия) «Полярная звезда» — список награжденных]&lt;/ref&gt; (2000)

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
* [http://www.sakha.gov.ru/node/1173 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Власов Василий Михайлович, Председатель Правительства РС(Я) (февраль 1998 — февраль 2002)]
* [http://iltumen.ru/node/764 Официальный сайт Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия):Власов Василий Михайлович]

{{bio-stub}}
[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1945 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Атырдьах ыйын 23 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Саха Сирин политиктара]]</text>
      <sha1>2g3ya326s16u3jf0r0mtqodh7t3e3gd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Омонимия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37752</id>
    <revision>
      <id>382466</id>
      <parentid>327906</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T18:18:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10384" xml:space="preserve">Биир тыл элбэх суолталаныытыттан омоним тыллары араарар наада. Ол курдук биир тыл тус-туҺунан суолталара ис хоҺооннорунан бэйэ-бэйэлэриттэн ситимнээх эбит буоллахтарына тугунан да ситимнэспэт олох атын-атын өйдөбүллэр биирдик этиллэр түбэлтэлэрэ баар буолар.
Холобур: ас (аҺылык) уонна ас (киҺи баттаҕа), мооньоҕон (кус арааҺа) уонна мооньоҕон (сир аҺын арааҺа), саас (дьыл кэмэ) уонна саас (туох эмэ дьаптала), өл (собо иҺэ) уонна өл (өлөн хаал).

Маннык тыллар этиллиилэрэ төҺө да биирин иҺин, ис хоҺооннорунан туох да ситимнэрэ суоҕун быҺыытынан тус-туҺунан тыллар курдук көрүллэллэр. Атыннык эттэххэ, тыл биир кэлимэ этиллиитэ эрэ бииринэн быҺаарыллыбат, суолтатынан эмиэ биир кэлим буолуохтаах. Оттон, холобур, ас (аҺылык) уонна ас (баттах) диэн тыллары тугунан да ситимнээн өйдүөххэ табыллыбат. Онон бут ус-туҺунан тыллар биирдик этиллиилэрэ.

Биирдик этиллэр тус-туҺунан тыллары омонимнар дэнэр.
 
Омонимнар ис хоҺооннорунан сыҺыана суох тыллар этиллиилэрэ түбэспиччэ сөп түбэсиҺиитинэн үөскүүллэр. Онон омонимнары төрүттэринэн олох атын-атын дьон биир араспаанньаламмыттарын кытта тэңниэххэ сөп.

Омонимнар хас биирдиилэрин суолталарын тус-туҺунан көруллэр. Холобур, ас (аҺылык) уонна ас (баттах) диэннэри ылыаҕың. Бастакы омоним түөрт суолталаах:

# АҺылык. Аста астаа.
# Үүнээйи сиэнэр чааҺа. Хортуоппуй аҺа. Бурдук аҺа.
# Искэн ириңэтэ. Кутургуйа аҺа.
# (көспүт суолта) ТуҺа. ӨҺөспүттэн ас тахсыа суоҕа. Оттон иккис омоним соҕотох суолталаах: киҺи баттаҕа.

Тылдьыттарга омонимнар алфавитынан бииргэ түбэҺэллэр. Ону ааҕааччы арааран өйдүүрүн наадатыгар хас биирдии тыл сыыппаранан нүөмэрдэнэн бэриллэр.

Омонимныы буолуохтарын сөп биир да, атын-атын да саңа чаастарыгар киирэр тыллар: иит (киҺини-сүөҺүнү) уонна иит (сааны) – иккиэн туохтуурдар, уол (уол оҕо) уонна уол (быҺаҕас түс) – бастакыта аат тыл, иккиҺэ туохтуур. Биир саңа чааҺыгар киирэр омонимнары сорохтор лексическэй, оттон атын-атын саңа чаастарыгар киирээччилэри морфологическай омонимнар диэн ааттыыллар. (Будаков 39–40)

Саха тылыгар биир тыл уларыйбакка эрэ атын-атын саңа чаастарын суолталарыгар туттулуута баар: тыын (Тыыным кылгыыр – аат тыл; Дириңник тыын – туохтуур), тоң (Тымныыга тоң – туохтуур; тоң ас – даҕааҺын), алҕас (АлҕаҺы оңор – аат тыл; Алҕас тыл – даҕааҺын; Алҕас эт – сыҺыат). Биир тыл маннык атын-атын саңа чаастарын суолталарыгар туттуллуута тус-туҺунан тыл курдук көрүллэр, онон лексико–грамматическай омонимнар (атыннык, конверсия омонимнар) үөскүүллэр (будаков 40).

Дьиңнээх омонимнартан ураты үгүстэр өссө омоформалар, омографтар, омофоннар диэннэри араараллар.

Омоформалар диэн тыллар, олохторунан буолбакка, хайа эмэ биир түптэринэн сөп түбэсиҺиилэрэ ааттанар. Холобур: көмүс (аат тыл төрүт падеҺа) уонна көмүс (көм туохтуур холбуу туҺаайыыта), өрүскэ (өрүс диэн аат тыл сыҺыарыы падеҺа) уонна өрүскэ (даҕааҺын), суоллар (аат тыл элбэх ахсаана) уонна суоллар (суолун туохтуур билиңңи кэмин биир ахсааңңа 3-с сирэйин түбэ) уо.д.а.

Омографтар — атын-атыннык этиллэр эрээри биирдик суруллар, а.э. суруллууларынан сөп түбэсиҺэр, тыллар: айыы (тугу эмэ айан оңоруу) уонна айыы (мурун й дорҕоонунан саңарыллар: үгэҺи, сиэри кэҺии), хайыы (тугу эм, холобур, тымныыттан харыстаан тугунан эмэ тулалааҺын), уонна (ситим тыл, бастакы сүҺүөҕэр охсуулаах).

Омофоннар – тус-туҺунаннык суруллар гынан баран биирдик этиллэр тыллар. Холобур: бас (театральнай термин, баас диэн саңарыллар) уонна баас (туох эмэ бааҺа). Омофоннар, дьигинэн, дьиңнээх омонимнар бэлиэлэрэ бэлиэлээхтэр (этиллиилэрэ биир). Суруллуулара тус-туҺунана орфографияттан тутулуктаах. Онон тыл лексическэй тиҺилин иҺинэн көрөр буоллаха омофоннары дьиңнээх омонимнартан араарар табыллыбат.

Омонимнар үөскүүллэригэр тус-туҺунан тыллар этиллиилэрин сөп түбэсиҺиитэ икки сүрүн төрүттээх:

# Тыл фонетическай тиҺилин историческай уларыйыыта, Холобур, былыргы тюрк тылыгар аш (аҺылык), сач (баттах), ач (арый) уонна санч (үтүрүй, антах ас) диэн атын-атыннык этиллэр тыллар тыл фонетическай тиҺилигэр тахсыбыт уларыйыылар түмүктэригэр саха тылыгар бары биирдик этиллэр буолбуттар. Ол иҺин билигин биҺиги ас диэн түөрт омонимы араарабыт:
#* ас 1 (аҺылык),
#* ас 2 (баттах),
#* ас 3 (арый), уонна
#* ас 4 (үтүрүй).
# Атын омуктар тылларыттан ылыныы. Холобур, нууччаттан киирэр тыллар саха бэйэтин тылларын кытта биирдик этиллэллэриттэн омонимнар үөскүүллэр. Холобур, таас (хайа боруодата) уонна таас (иҺит) – бастакы төрүт саха тыла, кэнникитэ нууччалыы «таз» диэнтэн, туус (аска тутар тума) уонна туус (хаарты хараҕа) – бастакы төрүт саха тыла, кэнникитэ нууччалыы «туз» диэнтэн, буут (киҺи-сүөҺү миэстэтэ) уонна буут (ыйааҺын мээрэйэ) – бастакы тыл төрүт сахалыы, иккис нууччалыы «пуд» диэнтэн.

Атын-атын тыллар этиллиилэрин түбэспиччэ сөп түбэҺиититтэн ураты омонимнар биир тыл тус-туҺунан суолталарын ыккардынааҕы ситимнэрэ умнуллуутуттан эмиэ үөскүүллэр. Холобур, сахаҕа атах оньуутугар туттуллар туос диэн тылы (уон икки туоска кылыйыы) билигин ким даҕаны хатың туоҺун кытта ситимнээн өйдөөбөтө буолуо. Оттон атах ооньуутун олуга бастаан ааттанарыгар хатың туоҺуттан ааттаммыта улахан мунааҕа суох: былыр атах ооньуутугар хатың туоҺун бэлиэ оңостоллоро эбитэ буолуо. Ол гынан баран билигин ол умнуллубут. Онон бу икки тылы омонимнар курдук көрөр табыгастаах: атах ооньуутугар туос диэн тыл, хатың туоҺун өйдөбүлүн кытта ситимин сүтэрэн, аңардас атах ооньуутун олугун эрэ курдук өйдөнөр буолбут.

Омонимнар тылдьыттарга ордук толору көстөллөр.

== Туhаныллыбыт литирэтиирэ ==
* Антонов Н.К. «Саха тылын лексиката», якутск 1984с.
* Афанасьев П.С. «Саха тыла. Лексикология» 
* Васильев Г.М. «Нууччалыы сахалыы поэтическай тылдьыт» 1976с. Дьокуускай.
* Харитонов Л.Н. «Нууччалыы-сахалыы тылдьыт», якутск 1968-1970с.

[[Категория:Лингвистика]]
[[Категория:Лексикология]]</text>
      <sha1>t1eamqjelpgrn7mk18ysyoytwso9vla</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сүрүн тригонометрическай формулалар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41293</id>
    <revision>
      <id>382465</id>
      <parentid>339281</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T17:59:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3398" xml:space="preserve">== Биир муннук тригонометрическай функцияларын хабааннаһыылара ==
Биир муннук синуһа, косинуһа хайдах хабааннаһалларын көрүөҕүҥ.

''ОА'' радиуһу ''О'' точканы тула ''α'' муннукка эргиттэххэ, ''ОB'' радиус буолар буоллун. Быһаарыы быһыытынаан

&lt;math&gt;\sin\alpha=\frac{y}{R}, \cos\alpha=\frac{x}{R}&lt;/math&gt;

(''манна x-B точка абциссата, y-ординатата, оттон R-OA радиус уһуна''). Онон

&lt;math&gt;x=R\cos\alpha, y=R\sin\alpha&lt;/math&gt;

B точка координаталар саҕаланыыларыгар кииннээх, R тэҥ радиустаах эргимтэҕэ сытар буолан, координаталара

&lt;math&gt;x^2+y^2=R^2&lt;/math&gt;

тэҥнэбилгэ сөп түбэһэр. Бу тэҥнэбилгэ ''x, y'' оннугар ''Rcosα, Rsinα'' этиллиилэри туруортаан, ылабыт:

&lt;math&gt;(R\cos\alpha)^2+(R\sin\alpha)^2=R^2&lt;/math&gt;

Тэҥнэһии икки өттүн R квадратыгар түҥэттэххэ, тахсар:

&lt;math&gt;\sin^2\alpha+\cos^2\alpha=1&lt;/math&gt;                      (1)

(1) тэҥнээһии α ханнык баҕарар суолталарыгар сөптөөх.

Билигин биир муннук тангенса, синуһа уонна косинуһа хайдах хабааннаһалларын булуоҕуҥ.

Быһаарыы быһыытынаан

&lt;math&gt;\tan\alpha=\frac{y}{x}=\frac{R\sin\alpha}{R\cos\alpha}=\frac{\sin\alpha}{\cos\alpha}&lt;/math&gt;

Инньэ гынан,

&lt;math&gt;\tan\alpha=\frac{\sin\alpha}{\cos\alpha}&lt;/math&gt;

== Тириэрдии формулалара ==
&lt;math&gt;\frac{\pi}{2}\pm\alpha, \pi\pm\alpha, \frac{3}{2}\pi\pm\alpha, 2\pi\pm\alpha&lt;/math&gt; муннуктар тригонометрическай функциялара тириэрдии формулалара дэнэр формулалар көмөлөрүнээн α муннук функцияларынан этиллиэхтэрин сөп.

Маҥнай синуска уонна косинуска аналлаах тириэрдии формулаларын таһаарыаҕыҥ.

Ханнык баҕарар α-ҕа

&lt;math&gt;\sin(\frac{\pi}{2}+\alpha)=\cos\alpha, \cos(\frac{\pi}{2}+\alpha)=-\sin\alpha&lt;/math&gt;

== Тангенска уонна котангенска аналлаах тириэрдии формулалара ==
Тангенска уонна котангенска аналлаах тириэрдии формулаларын синуска уонна косинуска аналлаах тириэрдии формулаларын туһанан ылыахха сөп.

&lt;math&gt;\tan(\frac{\pi}{2}+\alpha)=\frac{\sin(\frac{\pi}{2}+\alpha)}{\cos(\frac{\pi}{2}+\alpha)}=\frac{\cos\alpha}{-\sin\alpha}=-\cot\alpha 
&lt;/math&gt;

&lt;math&gt;\cot(\pi+\alpha)=\frac{\cos(\pi+\alpha)}{\sin(\pi+\alpha)}=\frac{-\cos\alpha}{-\sin\alpha}=\cot\alpha&lt;/math&gt;

== Быһаарыылар ==
* [[Математика]] 
* [[Геометрия]] — тригонометрическай формулалар геометрия биир сүрүн хайысхата буолар. 
* Ыстатыйаны толордо Филиппов Петр, ФИИТ-17.

[[Категория:Геометрия]]</text>
      <sha1>jy7e9m25t4pqo0y6za96kvwfra6ur0r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мандарин туhата</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42827</id>
    <revision>
      <id>382481</id>
      <parentid>363596</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:35:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4439" xml:space="preserve">== Характеристиката ==
[[Мандарин]] ({{lang-la|Citrus reticulata}}) куруук куөх үүнээйи, үрдүгэ 2-4 м, [[бороҥ]] өҥнөөх талахтаах. Кыра, маҕан сибэккилээх. Аһа төгуркэй, сырдык саарыл эбэтэр саһархай дьүһүннээх. Аһыытыны минньигэс амтаннаах. Үүнэр кэмэ [[Олунньу]] - [[Муус устар]] ыйдар. Эмтэнэр сыалга мандарин аһын уонна хаҕын туһаныллар.

== Мандарин туһата ==
Мандарин 85% ууттан турар. Киниэхэ [[Тиамин В1|тиамин (В1)]], [[Рибофлавин В2|рибофлавин (В2)]], [[Пиридоксин В6|пиридоксин(В6]]), [[Холин|холин (В4)]] киирэллэр. Киниэхэ элбэх калий, [[Кальций туһата|кальций]], [[магний]], фосфор, железо о.д.а. компоненнар киирэллэр. Маҕан  сетка курдук бүрүөһүнэ гликозидтаах. Гликозид тымыры уонна [[Капилляр|капилляры]] бөҕөргөтөр. Хаҕа С битэмииннээх. Хаҕыттан медицинскэй препараттары оҥороллор. Мандарин эфирнэй арыытын сирэйи, эти кыраһыабай оҥорор кириэмнэргэ эбэллэр. Баттаҕы уһатарга уонна куйаханы кытаатыннарага мандарин уутунан баттах мааскатын оҥоруохха сөп.     

Мандарин аһа уонна уута противогрибковай уонна противоцинготнай хаачыстыбалаах. Кинилэри тириигэ тахсар грибковай [[ыарыы]]&lt;nowiki/&gt;лары эмтииргэ аныыллар. Испииргэ туруоруллубут мандарин хаҕа куртахха ас буһарыытын тупсарар. Өссө сөтөлгө, бронхитка аныыллар. Мандарин [[холестерин]] таһымын аччатар, иммунитеты күүһүрдэр. [[Аппетит]]&lt;nowiki/&gt;ы таһаарар, [[метаболизм]]&lt;nowiki/&gt;ы түргэтэтэр. Мандарины [[Хаан аҕыйааһына (Анемия)|анемия]]&lt;nowiki/&gt;лаах дьон сиирэ олус табыгастаах, тоҕо диэтэххэ киниэхэ элбэх магний, натрий о.д.а. туһалаах компоненнар бааллар. Мандарин сыта киһини уоскутар, [[хаан]] эргиирин тупсарар.

== Буортулааҕа ==
Мандариҥҥа аллергиялаах буоллаххына иһимэҥ.

== Мандарин хаҕыттан буспут уу ==

=== Ирдэнэр: ===
2 ст.л хатарыллыбыт мандарин хаҕа

200 мл уу.

=== Буһарар ньыма: ===
Хаҕы бытарытабыт, итии оргуйбут ууну кутабыт уонна 15 мүнүүтэгэ уу [[паар]]&lt;nowiki/&gt;ыгар кыра уокка туруорабыт. Ол кэннэ 30 мүнүүтэгэ хаалларабыт, сиидэлиибит.

=== Иһэр ньыма: ===
Сөтөлгө күҥҥэ 3-тэ аһылык иннинэ 1 ст.л. иһэбит.

= Испииргэ туруоруллубут мандарин хаҕа =

=== Ирдэнэр: ===
3ст.л сибиэһэй мандарин хаҕа

350 мл 40% испиир эбэтэр үрүҥ арыгы

=== Буһарар ньыма: ===
Хаҕы бытарытабыт, испиири эбэтэр үрүҥ арыгыны кутабыт. 7 күн хараҥа хос иһигэр турар.

=== Иһэр ньыма: ===
Ас буһарыытын тупсарарга 15-20 хааппыланы ууну кытта, күҥҥэ 3-тэ, 30 [[мүнүүтэ]] аһылык буолуон иннинэ иһэҕит.

= Туһаныллыбыт литература =
1) Травник. Лучшие рецепты народной медицины. Автор М.А.Изотопа, Т.Ф.Плотникова, Ю.К.Кирова, Н.А.Сарафанова. 2009.

[[Категория:Үүнээйилэр]]

[[en:Mandarin orange]]</text>
      <sha1>gm8qs49r1sxt7nreeavodp2zjl0m17m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-5 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50135</id>
    <revision>
      <id>382476</id>
      <parentid>382399</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:18:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180" xml:space="preserve">LBS Westdeutsche Landesbausparkasse офис дьиэтэ, Мюнстер, [[Хотугу Рейн-Вестфалия|Хотугу Рейн - Вестфалия]], Германия</text>
      <sha1>creah3128godz7l6dmbs3jhn9aeomq8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-6 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50137</id>
    <revision>
      <id>382477</id>
      <parentid>382435</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:18:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">Альта-Мурджа паарка, [[Апулия]], [[Италия]]</text>
      <sha1>d60cpcb0pb9r2dlqg2z79s3i0p8g0w3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-7 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50140</id>
    <revision>
      <id>382478</id>
      <parentid>382452</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:20:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="189" xml:space="preserve">«Күргэ» бөлөх быыстапкатын былакаата, Арнольд галереета, [[Дрезден]], Германия (Эрнст-Людвиг Кирхнер, 1910)</text>
      <sha1>63bda3te0rdn9mu9nckgwcfg6cbkzjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-8 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50143</id>
    <revision>
      <id>382461</id>
      <timestamp>2022-08-04T16:34:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Руины ветряной мельницы, Систан и Белуджистан, Иран' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" xml:space="preserve">Руины ветряной мельницы, Систан и Белуджистан, Иран</text>
      <sha1>m1v6m641vv6y7xmu54qdmauuy18hm8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382479</id>
      <parentid>382461</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T21:20:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" xml:space="preserve">Миэлиҥсэ сэмнэҕэ, Систан уонна Белуджистан, [[Ираан]]</text>
      <sha1>nfr2eoe0eb2z1oq5qa1tarrhtntaczh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-8</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50144</id>
    <revision>
      <id>382462</id>
      <timestamp>2022-08-04T16:34:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Asiyab badi.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15" xml:space="preserve">Asiyab badi.jpg</text>
      <sha1>jnxqoa2cfeu7mdvuemo29xh7fml12kc</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>