विकिपीडिया:प्रकीर्णसभा

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sa">
  <siteinfo>
    <sitename>विकिपीडिया</sitename>
    <dbname>sawiki</dbname>
    <base>https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A5%8D</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.26</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">माध्यमम्</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">विशेषः</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">सम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">सदस्यः</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">सदस्यसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">विकिपीडिया</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">विकिपीडियासम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">सञ्चिका</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">सञ्चिकासम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">मीडियाविकि</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">मीडियाविकिसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">फलकम्</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">फलकसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">साहाय्यम्</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">साहाय्यसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">वर्गः</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">वर्गसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">प्रवेशद्वारम्</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">प्रवेशद्वारसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">पटलम्</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">पटलसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">गैजेट</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">गैजेट वार्ता</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">गैजेट परिभाषा</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">गैजेट परिभाषा वार्ता</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>विकिपीडिया:प्रकीर्णसभा</title>
    <ns>4</ns>
    <id>15816</id>
    <revision>
      <id>470310</id>
      <parentid>470232</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T12:40:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CSinha (WMF)</username>
        <id>33922</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2022 Board of Trustees Community Voting Period is now Open */ नवीनविभागः</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48989" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
{{तलं गच्छतु}}
{{पुरालेखाः|auto=yes|search=yes}}

[[वर्गः:प्रकीर्णसभायाः पृष्ठानि]]

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now closed &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Call for Feedback: Board of Trustees elections]] is now closed. This Call ran from 10 January and closed on 16 February 2022. The Call focused on [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions#Questions|three key questions]] and received broad discussion [[m:Talk:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions|on Meta-wiki]], during meetings with affiliates, and in various community conversations. The community and affiliates provided many proposals and discussion points. The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Reports|reports]] are on Meta-wiki.

This information will be shared with the Board of Trustees and Elections Committee so they can make informed decisions about the upcoming Board of Trustees election. The Board of Trustees will then follow with an announcement after they have discussed the information.

Thank you to everyone who participated in the Call for Feedback to help improve Board election processes. 

Thank you,

Movement Strategy and Governance&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०८:२१, ५ मार्च् २०२२ (UTC)

== UCoC Enforcement Guidelines Ratification Vote Begins (7 - 21 March 2022) == 

The ratification of the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|enforcement guidelines]] has started. Every eligible community member can vote. 

For instructions on voting using SecurePoll and Voting eligibility, [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter_information|please read this]]. The last date to vote is 21 March 2022. 

'''Vote here''' - https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391

Thank you, [[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) १७:१५, ७ मार्च् २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter February 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]

Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about February 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Launching of WikiProject Rivers with Tarun Bharat Sangh|Wikimedia session with WikiProject Rivers team]]
* [[:m:Indic Wikisource Community/Online meetup 19 February 2022|Indic Wikisource online meetup]]
* [[:m:International Mother Language Day 2022 edit-a-thon]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022|Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]] - You can still participate in this event which will run till tomorrow.

;Upcoming Events
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon|International Women's Month 2022 edit-a-thon]] - The event is 19-20 March and you can add your name for the participation.
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Pune Nadi Darshan 2022]] - The event is going to start by tomorrow. 
* Annual proposal - CIS-A2K is currently working to prepare our next annual plan for the period 1 July 2022 – 30 June 2023

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 08:58, 14 March 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Pune Nadi Darshan 2022: A campaign cum photography contest ==

Dear Wikimedians,

Greetings for the Holi festival! CIS-A2K is glad to announce a campaign cum photography contest, Pune Nadi Darshan 2022, organised jointly by Rotary Water Olympiad and CIS-A2K on the occasion of ‘World Water Week’. This is a pilot campaign to document the rivers in the Pune district on Wikimedia Commons. The campaign period is from 16 March to 16 April 2022.


Under this campaign, participants are expected to click and upload the photos of rivers in the Pune district on the following topics -
* Beauty of rivers in Pune district
* Flora &amp; fauna of rivers in Pune district
* Religious &amp; cultural places around rivers in Pune district
* Human activities at rivers in Pune district
* Constructions on rivers in Pune district
* River Pollution in Pune district

Please visit the [[:c:commons:Pune Nadi Darshan 2022|event page]] for more details. We welcome your participation in this campaign. Thank you [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|चर्चा]]) ०७:१९, १५ मार्च् २०२२ (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Greetings,

The ratification voting process for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. '''Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted''' across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work.

The final results from the voting process will be announced [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[metawiki:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. 

You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At_sign.svg|link=|16x16px|(_AT_)]]wikimedia.org

Best regards,

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०९:५४, २३ मार्च् २०२२ (UTC)

== Announcing Indic Hackathon 2022 and Scholarship Applications ==

Dear Wikimedians, we are happy to announce that the Indic MediaWiki Developers User Group will be organizing [[m:Indic Hackathon 2022|Indic Hackathon 2022]], a regional event as part of the main [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] taking place in a hybrid mode during 20-22 May 2022. The event will take place in Hyderabad. The regional event will be in-person with support for virtual participation. As it is with any hackathon, the event’s program will be semi-structured i.e. while we will have some sessions in sync with the main hackathon event, the rest of the time will be upto participants’ interest on what issues they are interested to work on. The event page can be seen on [[m:Indic Hackathon 2022|this page]].

In this regard, we would like to invite community members who would like to attend in-person to fill out a [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc1lhp8IdXNxL55sgPmgOKzfWxknWzN870MvliqJZHhIijY5A/viewform?usp=sf_link form for scholarship application] by 17 April, which is available on the event page. Please note that the hackathon won’t be focusing on training of new skills, and it is expected that applications have some experience/knowledge contributing to technical areas of the Wikimedia movement. Please post on the event talk page if you have any queries. [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|चर्चा]]) १८:३१, ७ एप्रिल् २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=23115331 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== CIS-A2K Newsletter March 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about March 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh|Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:RIWATCH|Launching of the GLAM project with RIWATCH, Roing, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon]]
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022|Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022]]
* [https://msuglobaldh.org/abstracts/ Presentation on A2K Research in a session on 'Building Multilingual Internets']

; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* Two days of edit-a-thon by local communities [Punjabi &amp; Santali]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 09:33, 16 April 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Extension of Pune Nadi Darshan 2022: A campaign cum photography contest ==

Dear Wikimedians,

As you already know, [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Pune Nadi Darshan]] is a campaign cum photography contest on Wikimedia Commons organised jointly by Rotary Water Olympiad and CIS-A2K. The contest started on 16 March on the occasion of World Water Week and received a good response from citizens as well as organisations working on river issues.
 
Taking into consideration the feedback from the volunteers and organisations about extending the deadline of 16 April, the organisers have decided to extend the contest till 16 May 2022. Some leading organisations have also shown interest in donating their archive and need a sufficient time period for the process. 

We are still mainly using these topics which are mentioned below.
* Beauty of rivers in Pune district
* Flora &amp; fauna of rivers in Pune district
* Religious &amp; cultural places around rivers in Pune district
* Human activities at rivers in Pune district
* Constructions on rivers in Pune district
* River Pollution in Pune district

Anyone can participate still now, so, we appeal to all Wikimedians to contribute to this campaign to enrich river-related content on Wikimedia Commons. For more information, you can visit the [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|event page]].

Regards [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 04:58, 17 April 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Join the  South Asia / ESEAP Annual Plan Meeting with Maryana Iskander  ==

Dear community members, 

In continuation of [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour| listening tour]], the [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]'''.

The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward &quot;knowledge as a service&quot; and &quot;knowledge equity&quot;. The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations.  How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. We want to know about  your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?

&lt;b&gt;Date and Time&lt;/b&gt;

The meeting will happen via [https://wikimedia.zoom.us/j/84673607574?pwd=dXo0Ykpxa0xkdWVZaUZPNnZta0k1UT09 Zoom] on 24 April (Sunday) at 07:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1650783659 local time]). Kindly [https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=MmtjZnJibXVjYXYyZzVwcGtiZHVjNW1lY3YgY19vbWxxdXBsMTRqbnNhaHQ2N2Y5M2RoNDJnMEBn&amp;tmsrc=c_omlqupl14jnsaht67f93dh42g0%40group.calendar.google.com add the event to your calendar]. Live interpretation will be available for some languages.

Regards,
[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) १०:२१, १७ एप्रिल् २०२२ (UTC)

== New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

Hello Wikimedians! 
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research

Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more.

Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today!
&lt;br&gt;--The Wikipedia Library Team १३:१७, २६ एप्रिल् २०२२ (UTC)

:&lt;small&gt;This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&amp;oldid=23036656 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Samwalton9@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for Candidates: 2022 Board of Trustees Election ==

Dear community members, 

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees elections]] process has begun. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|Call for Candidates]] has been announced. 

The Board of Trustees oversees the operations of the Wikimedia Foundation. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to elect two seats on the Board of Trustees in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board of Trustees.

Kindly [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|submit your candidacy]] to join the Board of Trustees.
[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०९:००, २९ एप्रिल् २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter April 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about April 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:Grants talk:Programs/Wikimedia Community Fund/Annual plan of the Centre for Internet and Society Access to Knowledge|Annual Proposal Submission]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha|Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia Commons sessions of organisations working on river issues|Training sessions of organisations working on river issues]]
* Two days edit-a-thon by local communities
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation review and partnerships in Goa|Digitisation review and partnerships in Goa]]
* [https://www.youtube.com/watch?v=3WHE_PiFOtU&amp;ab_channel=JessicaStephenson Let's Connect: Learning Clinic on Qualitative Evaluation Methods]
; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Upcoming event
* [[:m:CIS-A2K/Events/Indic Wikisource Plan 2022-23|Indic Wikisource Work-plan 2022-2023]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/April 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:47, 11 May 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees election 2022 - Call for Election Volunteers&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Strategy and Governance team is looking for community members to serve as election volunteers in the upcoming Board of Trustees election.

The idea of the Election Volunteer Program came up during the 2021 Wikimedia Board of Trustees Election. This program turned out to be successful. With the help of Election Volunteers we were able to increase outreach and participation in the election by 1,753 voters over 2017.  Overall turnout was 10.13%, 1.1 percentage points more, and 214 wikis were represented in the election. 

There were a total of 74 wikis that did not participate in 2017 that produced voters in the 2021 election. Can you help increase the participation even more?

Election volunteers will help in the following areas:
* Translate short messages and announce the ongoing election process in community channels
* Optional: Monitor community channels for community comments and questions

Volunteers should:

* Maintain the friendly space policy during conversations and events
* Present the guidelines and voting information to the community in a neutral manner

Do you want to be an election volunteer and ensure your community is represented in the vote? Sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] to receive updates. You can use the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] for questions about translation.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) १०:३१, १२ मे २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०८:२२, १२ जुलै २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Board of Trustees - Affiliate Voting Results ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]])

See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.'''  View the  election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०९:००, २० जुलै २०२२ (UTC)

== Movement Strategy and Governance News – Issue 7 ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance newsletter! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) १२:५८, २४ जुलै २०२२ (UTC)


== Vote for Election Compass Statements ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]'''. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki.

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

*&lt;s&gt;July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass&lt;/s&gt;
*&lt;s&gt;July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements&lt;/s&gt;
*July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
*August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
*August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
*August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August

Regards, 

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०७:०४, २६ जुलै २०२२ (UTC)

== Delay of Board of Trustees Election ==

Dear community members,
 
I am reaching out to you today with an update about the timing of the voting for the Board of Trustees election. 
 
As many of you are already aware, this year we are offering an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]] to help voters identify the alignment of candidates on some key topics. Several candidates requested an extension of the character limitation on their responses expanding on their positions, and the Elections Committee felt their reasoning was consistent with the goals of a fair and equitable election process. 
 
To ensure that the longer statements can be translated in time for the election, the Elections Committee and Board Selection Task Force decided to delay the opening of the Board of Trustees election by one week - a time proposed as ideal by staff working to support the election. 
 
Although it is not expected that everyone will want to use the Election Compass to inform their voting decision, the Elections Committee felt it was more appropriate to open the voting period with essential translations for community members across languages to use if they wish to make this important decision.
 
'''The voting will open on August 23 at 00:00 UTC and close on September 6 at 23:59 UTC.'''
 
Best regards,
 
Matanya, on behalf of the Elections Committee

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) ०७:४३, १५ आगस्ट् २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter July 2022 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Really sorry for sending it in English, feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope everything is fine. As CIS-A2K update the communities every month about their previous work via the Newsletter. Through this message, A2K shares its July 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad|Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/O Bharat Digitisation project in Goa Central library|O Bharat Digitisation project in Goa Central Library]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with organisations in Meghalaya|Partnerships with organisations in Meghalaya]]

; Ongoing events
* Partnerships with Goa University, authors and language organisations 

; Upcoming events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:10, 17 August 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== WikiConference India 2023: Initial conversations ==

Dear Wikimedians,

Hope all of you are doing well. We are glad to inform you to restart the conversation to host the next WikiConference India 2023 after WCI 2020 which was not conducted due to the unexpected COVID-19 pandemic, it couldn't take place. However, we are hoping to reinitiate this discussion and for that we need your involvement, suggestions and support to help organize a much needed conference in February-March of 2023. 

The proposed 2023 conference will bring our energies, ideas, learnings, and hopes together. This conference will provide a national-level platform for Indian Wikimedians to connect, re-connect, and establish their collaboration itself can be a very important purpose on its own- in the end it will empower us all to strategize, plan ahead and collaborate- as a movement.

We hope we, the Indian Wikimedia Community members, come together in various capacities and make this a reality. We believe we will take learnings from earlier attempts, improve processes &amp; use best practices in conducting this conference purposefully and fruitfully.

Here is a survey [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfof80NVrf3b9x3AotDBkICe-RfL3O3EyTM_L5JaYM-0GkG1A/viewform form] to get your responses on the same notion. Unfortunately we are working with short timelines since the final date of proposal submission is 5 September. We request you please fill out the form by 28th August. After your responses, we can decide if we have the community need and support for the conference. You are also encouraged to add your support on [[:m:WikiConference_India_2023:_Initial_conversations|'''this page''']], if you support the idea.

Regards, [[User:Nitesh Gill|Nitesh Gill]], [[User:Nivas10798|Nivas10798]], [[User:Neechalkaran|Neechalkaran]], ०६:३९, २४ आगस्ट् २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=23115331 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== 2022 Board of Trustees Community Voting Period is now Open ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

The Community Voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is now open. Here are some helpful links to get you the information you need to vote:

* Try the [https://board-elections-compass-2022.toolforge.org/ Election Compass], showing how candidates stand on 15 different topics.
* Read the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|candidate statements]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Affiliate_Organization_Participation/Candidate_Questions|answers to Affiliate questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Learn more about the skills the Board seeks]] and how the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee found candidates align with those skills]]
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Campaign_Videos|Watch the videos of the candidates answering questions proposed by the community]].￼

If you are ready to vote, you may go to [[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022|SecurePoll voting page]] to vote now. '''You may vote from August 23 at 00:00 UTC to September 6 at 23:59 UTC.''' To see about your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]].

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[User talk:CSinha (WMF)|चर्चा]]) १२:४०, २६ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>1xygmq41nwomv0s05o50tdbfzqxwdy2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारतस्य राष्ट्रध्वजः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19161</id>
    <revision>
      <id>470339</id>
      <parentid>470095</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T09:26:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2405:205:128A:C135:9421:1327:9285:B552</ip>
      </contributor>
      <comment>/* बाह्यानुबन्धाः */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58323" xml:space="preserve">{{तलं गच्छतु}}
{{Infobox flag
|Name       = '''भारतीयत्रिरङ्गः'''
|Nickname   = त्रिरङ्गा; तिरङ्गा
|Image      = Flag India.svg
|Use        =  	111000
|Symbol     = [[File:IFIS Normal.svg]]
|Proportion = २:३
|Adoption   = २२/७/१९४७
|Design     = तिर्यक् त्रिरङ्गध्वजः (केसररङ्गः, श्वेतरङ्गः, हरितरङ्गः च । मध्ये चतुर्विंशतिः अरात्मकं, नीलवर्णीयम् अशोकचक्रं विद्यते ।
|Designer   = [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]&lt;ref&gt;भारतीयराष्ट्रध्वजस्य परिकल्पना वेङ्कय्य-रचितस्य ध्वजस्य प्रतिकृतित्वात् सः एव एतस्य ध्वजस्य परिकल्पकः इति मन्यते ।&lt;/ref&gt;
}}
{{भारतस्य राष्ट्रियद्योतकानि}}
'''[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः''' ({{IPA audio link|{{PAGENAME}}.wav}} {{IPAc-en|ˈ|b|h|aː|r|ə|t|ə|s|j|ə|_|r|aː|S|h|t|r|ə|ð|v|ə|dʒ|ə|h}}) ({{lang-hi|राष्ट्रध्वज}}, {{lang-en|Flag of India}}) त्रिरङ्गः इति प्रसिद्धः । त्रिभिः केसर-श्वेत-हरितरङ्गैः अलङ्कृतः, मध्ये नीलरङ्गेण [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रेण]] सुशोभितः राष्ट्रध्वजः [[भारतगणराज्य]]स्य प्रतिनिधित्वं करोति । राष्ट्रध्वजस्य परिकल्पना [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]-नामकेन देशभक्तेन कृता आसीत् । [[भारतस्वतन्त्रतादिन|भारतस्वतन्त्रतादिनात्]] पञ्चविंशतिदिनेभ्यः पूर्वम् अर्थात् १९४७ तमस्य वर्षस्य 'जुलाई'-मासस्य द्वाविंशतितमे (२२/७/१९४७) दिनाङ्के [[भारतीयसंविधानसभा]] एनं ध्वजं राष्ट्रध्वजत्वेन स्व्यकरोत् ।

'''[https://www.hindigurujee.in/durga-chalisa/ राष्ट्रध्वजे]''' समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः सन्ति । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि केसरवर्णीया, मध्ये श्वेतवर्णीया, अन्तिमे हरितवर्णीया पट्टिका च अस्ति । ध्वजस्य मध्यभागे अर्थात् श्वेतपट्टिकायाः मध्यभागे नीलवर्णीयम् [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] विद्यते । तस्य चक्रस्य चतुर्विंशतिः अराः (spokes) सन्ति । तस्य चक्रस्य व्यासः श्वेतपट्टिकायाः दीर्घतानुगुणं भवति । [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] प्रचारितेन [[खादिवस्त्रम्|खादि]]-वस्त्रेण निर्मितः राष्ट्रध्वजः एव सांविधानिकरीत्या मान्यः । कोऽपि [[रेशमवस्त्रम्|रेशम]]-वस्त्रेण निर्मितस्य राष्ट्रध्वजस्य यदि उपयोगं कर्तुम् इच्छति, तर्हि कर्तुं शक्नोति ।

== इतिहासः ==
[[चित्रम्:ध्वजस्य इतिहासः.jpg|right|300px]]
[[भारतस्वतन्त्रता]]विप्लवे [[भारतीयक्रान्तिकारिणः]] ध्वजस्य अवलम्बनं कृत्वा सभाः, आन्दोलनानि, विरोधप्रदर्शनानि च अकुर्वन् । अधुना यः ध्वजः अस्ति, तथैव पुरा अपि अन्ये ध्वजाः आसन् । कालक्रमे भारतीयजनानां मान्यतानुगुणं ध्वजानां रङ्ग-आकार-चिह्नादिषु परिवर्तनम् अभवत् । अतः भिन्नजनाः स्वपरिकल्पनानुगुणं ध्वजनिर्माणम् अकुर्वन् । परन्तु सर्वेषाम् एकमेव लक्ष्यमासीत् यत्, “राष्ट्रध्वजः राष्ट्रस्य भावनायाः, दर्शनस्य प्रतीकः भवेदेव” इति ।

=== प्रथमध्वजः ===

[[भारतम्|भारतस्य]] आधिपत्यम् उपभोक्तारः आङ्गाधिकारिणः यदा भारतीयध्वजनिर्माणस्य प्रस्तावम् अकुर्वन्, तदा [[बाल गङ्गाधर तिळक]]-[[काली]]-[[अरविन्द घोष]]-[[बङ्किम चन्द्र चट्टोपाध्याय]]-आदिदेशभक्तैः [[गौः|गोः]] ध्वजचिह्नत्वेन परिकल्पना सूचिता आसीत् । यतो हि [[भारतस्वतन्त्रता]]याः क्रान्तिः [[गौः|गोः]] रक्षणं कर्तुं प्रारब्धा आसीत् । [[बाल गङ्गाधर तिळक]] [[गणेश]]स्य चित्रमपि भवतु इति प्रस्तावम् अकरोत् । परन्तु [[मुस्लिम]]जनाः विरोधं कुर्वन्तः सन्ति इति कारणं दत्त्वा विभाजनकारिणः आङ्ग्लाः तस्य ध्वजस्य प्रस्तावं निराकुर्वन् ।

=== द्वितीयध्वजः ===

१९०५ तमे वर्षे यदा आङ्गसर्वकारेण [[बङ्गाल]]प्रदेशस्य विभाजनं कृतं, तदा विभाजनस्य विरोधार्थं [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलनस्य]] आरम्भः अभवत् । [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलनस्य]] भागस्वरूपम् एकस्य ध्वजस्य रचना अभवत् । तस्य ध्वजस्य नाम “[[वन्दे मातरम्]]” इति आसीत् । “[[वन्दे मातरम्]]” इत्यस्मिन् ध्वजे समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः आसन् । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि हरितवर्णीया, मध्ये पीतवर्णीया, अन्तिमे रक्तवर्णीया पट्टिका च आसीत् । हरितपट्टिकायाम् अष्टानि कमलचिह्नानि आसन् ।  पीतपट्टिकायाः मध्यभागे “[[वन्दे मातरम्]]” इति लिखितम् आसीत् । रक्तपट्टिकायां दक्षिणभागे [[सूर्य]]स्य, वामभागे [[चन्द्र]]स्य च चिह्नमासीत् । [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलने]] उपयुक्ते “[[वन्दे मातरम्]]” इत्यस्मिन् मूलध्वजे तु चिह्नानि नासन् । परन्तु ततः १९०७ तमे वर्षे [[मेडम भीखाजी कामा]]-द्वारा चिह्नानि स्थापयित्वा नवस्वरूपदानस्य प्रयासः अभवत् । १९०६ तमे वर्षे [[स्वामी विवेकानन्द]]स्य शिष्यया [[निवेदिता भगिनी|निवेदिताभगिन्या]] एकस्य ध्वजस्य परिकल्पना कृता आसीत् । सः अपि “[[वन्दे मातरम्]]” ध्वजः आसीत् । तस्मिन् ध्वजे अष्टाधिकशतं (१०८) दीपकाः आसन् ।

=== तृतीयध्वजः ===

१९१६ तमे वर्षे कोङ्ग्रेस-पक्षस्य समित्याः सम्मुखं [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]] त्रिंशत् भिन्नानां ध्वजपरिकल्पनानाम् आवलिम् उपास्थापयत् । तस्मिन् एव वर्षे [[होम रूल आन्दोलनम्|होम रूल]]-आन्दोलनस्य भागरूपस्य एकस्य ध्वजस्य निर्माणं [[बाल गङ्गाधर तिळक]], [[एनी बेसेण्ट्]] अकुरुताम् ।

=== चतुर्थध्वजः ===

१९२१ तमे वर्षे [[लाला हंसराज]]-[[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्म]]नोः प्रयोसेन नवीनध्वजस्य परिकल्पना देशस्य सम्मुखम् आगता । तस्मिन् ध्वजे रङ्गत्रयम् आसीत् । मध्ये [[तन्तुकरणयन्त्र]]स्य चित्रम् आसीत् । त्रिरङ्गाः क्रमेण श्वेतः, हरितः, रक्तश्च ।

=== पञ्चमध्वजः ===

१९२३ तमस्य वर्षस्य 'अप्रैल'-मासस्य त्रयोदशे (१३/४/१९२३) दिनाङ्के [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]] स्वराजध्वजस्य परिक्लपनाम् अकरोत् । [[नागपुर]]-नगरे [[जलियावालाहत्याकाण्ड|जलियावाला-हत्याकाण्डस्य]] विरोधार्थं सभायाः आयोजनं कोङ्ग्रेस-पक्षेण कृतमासीत् । तस्यां सभायां स्वराजध्वजं नीत्वा क्रान्तिकारिणः विरोधप्रदर्शनं कुर्वन्तः आसन् । परन्तु ध्वजस्य विषये आङ्ग्ल-आरक्षकैः सह विरोधकर्तॄणां विवादः अभवत् । आङ्ग्लाः षड्जनान् कारागारम् प्रैषयन् । अतः ‘मई’-मासस्य प्रथमे दिनाङ्के [[जमनालाल बजाज]] [[ध्वजसत्याग्रह]]स्य घोषणाम् अकरोत् । ‘मई’-मासस्य प्रथमे दिनाङ्के यदा [[ध्वजसत्याग्रह|ध्वजसत्याग्रहाय]] जनाः गच्छन्तः आसन्, तदा [[जमनालाल बजाज]]-सहितं सार्धसहस्रं जनान् आङ्ग्लसर्वकारः कारागारं प्रैषयत् । ततः [[सरदार वल्लभभाई पटेल|लोहपुरुषेण]] आन्दोलनस्य नेतृत्वं कृतम् । सः अपि ध्वजं नीत्वा आङ्ग्लविरोधीं पदयात्राम् अकरोत् । बहु सङ्घर्षपश्चात् आङ्ग्लसर्वकारेण कारागारात् स्वतन्त्रताक्रान्तिकारिणः विमुक्ताः ।

स्वराजध्वजे समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः आसन् । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि केसरवर्णीया, मध्ये श्वेतवर्णीया, अन्तिमे हरितवर्णीया पट्टिका च आसीत् । ध्वजस्य मध्यभागे अर्थात् श्वेतपट्टिकायाः मध्यभागे [[तन्तुकरणयन्त्रम्]] आसीत् ।

ततः १९३१ तमे वर्षे इण्डियन् नेशनल् कोङ्ग्रेस्-द्वारा स्वराजध्वजः औपचारिकतया स्वीकृतः । [[मुस्लिम]]-नेतारः अपि अस्य ध्वजस्य समर्थनम् अकुर्वन् । समये सति स्वराजध्वजः [[भारतस्वतन्त्रता]]याः प्रतीकः अभवत् । ततः स्वराजध्वजस्य उपयोग-मापन-निर्माणादिविषये [[इङ्ग्लैण्ड]]-देशस्य संसदि चर्चा आरब्धा । चर्चानन्तरम् [[इङ्ग्लैण्ड]]-देशात् आदेशप्राप्त्यनन्तरं भारतीयाङ्ग्लाः ध्वजस्य स्वीकारम् अकूर्वन् ।

=== षष्ठध्वजः ===

१९४७ तमस्य वर्षस्य 'जून'-मासस्य त्रयोविंशतितमे (२३/६/१९४७) दिनाङ्के राष्ट्रध्वजस्य निर्णयार्थम् एकस्याः समित्याः रचना अभवत् । डॉ. [[राजेन्द्र प्रसाद]](प्रप्रथम-[[राष्ट्रपतिः]]) तस्याः समित्याः अध्यक्षः आसीत् । [[मोलाना आजाद]], [[सरोजिनी नायडू]], [[राजगोपालाचार्य]], [[के एम् मुन्शी]], [[भीम राव् आम्बेडकर]], डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]](द्वितीय-[[राष्ट्रपतिः]]) च तस्याः समित्याः सदस्याः आसन् । तस्यां समित्यां निर्णयः अभवत् यत्, “कानिचन परिवर्तनानि कृत्वा नेशनल् कोङ्ग्रेस्-पक्षस्य ध्वजः स्वतन्त्र[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजत्वेन स्वीकर्तुं शक्यते” इति । ततः [[अशोकस्तम्भः|अशोकस्तम्भस्य]] [[सिंहचतुमुख|सिंहचतुमुखात्]] [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] [[तन्तुकरणयन्त्र]]स्य स्थाने स्वीकृतम् । डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]] इत्यस्य महानुभागस्य कथनम् आसीत् यत्, &quot;[[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] [[धर्म]]स्य, [[न्याय]]स्य प्रतीकत्वात् तस्य स्वीकारः कृतः&quot; इति । [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मा]] अनेन परिवर्तनेन सह सन्तुष्टः नासीत् । परन्तु सर्वैः राष्ट्रध्वजः स्वीकृतः चेत्, अहमपि स्वीकरोमि इति तस्य मनसि आसीत् ।

ध्वजस्य नियमाः [[संसद्|संसदि]] चर्चिताः [[संसदसदस्य|संसदसदस्यैः]] । ततः [[भारत]]गणराज्यस्य राष्ट्रध्वजः भारतीय[[लोकतन्त्र]]स्य प्रतीकः अभवत् ।

== आङ्ग्लकालीनाः ध्वजाः ==

&lt;gallery&gt;
File:Flag of the British East India Company (1801).svg|आङ्गकाले 'ईस्ट इण्डिया कम्पनी' इत्यस्य १८०१ तमस्य वर्षस्य ध्वजः ।
File:British Raj Red Ensign.svg|आङ्ग्लसञ्चालितस्य भारतस्य ध्वजः ।
File:Flag of Imperial India.svg|एषः ध्वजः नौसेनायै उपयोज्यते स्म । 
File:1931 Flag of India.svg|नारङ्गवर्ण-श्वेतवर्ण-हरितवर्ण-पटैः, मध्ये तन्तुकरणयन्त्रेण सज्जः ध्वजः |'' स्वराज-ध्वजः'' एतस्य ध्वजस्य उपयोगः १९३१ तमे वर्षे कॉङ्ग्रेस्-पक्षेण आरब्धः आसीत् ।
&lt;/gallery&gt;

== परिकल्पना, मापनं च ==

=== निर्माण पत्रक ===
&lt;gallery widths=&quot;450&quot; heights=&quot;300&quot;&gt;
सञ्चिका:भारत का ध्वज (निर्माण पत्रक).svg|ध्वजस्य डिजाइनस्य निर्माणपत्रम्
सञ्चिका:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्र का विस्तृत निर्माण पत्र
&lt;/gallery&gt;१९५० तमे वर्षे यदा [[भारत]]गणतन्त्रस्य घोषणा अभवत्, तदा [[भारतीयमानकविभागः|भारतीयमानकविभागेन]] (Flag code of India) ध्वजसम्बद्धानि कानिचन मार्गदर्शनानि जनहिताय उद्घोषितानि आसन् । ततः क्रमेण १९६४, १९६८, २००८ तमे वर्षे तस्यां मार्गदर्शिकायां संशोधनानि अभवन् । भारतीयमानकविभागः|भारतीयमानकविभागेन]] ध्वजसम्बद्धानि यानि मार्गदर्शनानि जनहिताय उद्घोषितानि, तानि सङ्क्षेपेण अत्रोल्लिख्यन्ते । 
&lt;poem&gt;
१ ध्वजस्य आकारः :- ध्वजस्य त्रिस्रः पट्टिकाः समानदैर्घ्यं, समानविस्तारं च धरेरन् ।
२ [[अशोकचक्र]]स्य आकार-विस्तार-परिधि-आदिभ्यः किमपि मार्गदर्शनम् एतावता नास्ति । परन्तु [[अशोकचक्र|अशोकचक्रे]] समान-अन्तरे चतुर्विंशतिः अराः भवेयुः इति मार्गदर्शिकायां कुत्रचित् उल्लेखः अस्ति । 
३ राष्ट्रध्वजः वस्त्रस्य अग्रभागे-पृष्ठभागे समानतया मुद्रितः स्यात् । [[अशोकचक्र]]स्य मुद्रणे दोषः न भवेत् इति द्रष्टव्यम् । 
&lt;/poem&gt;
&quot;IS1: Manufacturing standards for the Indian Flag&quot; द्वारा नवधा ध्वजस्य आकारः भवेत् इति उद्घोषितम् अस्ति । ये प्रकाराः उद्घोषिताः, तेषां प्रकारानुगुणं ध्वजस्य दीर्घतायाः, विस्तारस्य च निर्णयः अभवत् । तत् सर्वं सारणीमाध्यमेन अधः उल्लिखितम् अस्ति ।

{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:center; margin: 1em auto 1em auto; text-align:center&quot;
|+राष्ट्रध्वजस्य भिन्नाकाराः
|-
! ध्वजस्य आकारः&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{cite web|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm |title=Flag Code of India|accessdate=11 October 2006|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India |archiveurl = http://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm |archivedate = 10 January 2006}}&lt;/ref&gt;
! दैर्घ्यं, विस्तारश्च (mm)
! [[अशोकचक्र]]स्य दैर्घ्यं, विस्तारश्च (mm)
|-
| १
| ६३००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;४२००
| १२९५
|-
| २
| ३६००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;२४००
| ७४०
|-
| ३
| २७००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१८००
| ५५५
|-
| ४
| १८००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१२००
| ३७०
|-
| ५
| १३५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;९००
| २८०
|-
| ६
| ९००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;६००
| १८५
|-
| ७
| ४५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;३००
| ९०&lt;ref name='IS1A2'&gt;{{cite web | url = | title = IS 1 : 1968 Specification for the national flag of India (cotton khadi), Amendment 2 | accessdate = 2012-07-23 | author = Bureau of Indian Standards | year = 1979 | publisher = Government of India}}&lt;/ref&gt; 
|-
| ८
| २२५&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१५०
| ४०
|-
| ९
| १५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१००
| २५&lt;ref name='IS1A2'/&gt;
|}

== राष्ट्रध्वजस्य रङ्गः ==

राष्ट्रध्वजस्य आकारादिविषये मार्गदर्शने पूर्णे सति रङ्गस्य चयनं कथं कर्तव्यम् इत्यस्यापि मार्गदर्शनं मार्गदर्शिकायां प्राप्यते । मुद्रणसमये आवश्यकाः केचन रङ्गसम्बद्धाः अङ्काः अत्र C.Y.M.K इत्यत्र प्रदत्ताः । [[सङ्गणक]]-जगति अधुना मुद्रणादि-प्रक्रिया सरला अभवत् । अतः कोऽपि साक्षात् [[सङ्गणक|सङ्गणकात्]] राष्ट्रध्वजस्य मुद्रणं कारयेत् चेत्, HTML इत्यस्य कः अङ्कः योग्यं रङ्गं प्रदर्शयति इत्यस्यापि उल्लेखः कृतः प्राप्यते ।

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:center; width:70%; margin: 1em auto 1em auto; text-align:center&quot;
|-
! योजना
! HTML Code
! C.M.Y.K
! वस्त्ररङ्गः
! पैन्टोन (Painton)
|-
! style=&quot;background:#FF9933;color:#138808&quot;|केसरीरङ्गः 
|  # FF9933
|  ०-५०-९०-०
|  केसरीरङ्गः
|  १४९५c
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF;color:#000000&quot;|श्वेतरङ्गः
|  # FFFFFF
|  ०-०-०-०
|  श्वेतरङ्गः
|  १c
|-
! style=&quot;background:#138808;color:#FF9933&quot;|हरितरङ्गः
|  # 138808
|  १००-०-७०-३०
|  हरितरङ्गः
|  ३६०c
|-
! style=&quot;background:#000080;color:#FFFFFF&quot;|नीलरङ्गः 
|  # 000080
|  १००-९८-२६-४८
|  नीलरङ्गः
|  २७५५c
|}

== प्रतीकार्थः ==
[[चित्रम्:Ashoka Chakra.svg|thumb|अशोकचक्रम्]]
भारतीयराष्ट्रध्वजस्य रङ्गचयनस्य, चिह्नचयनस्य च पृष्ठे राष्ट्रभावना विद्यते । सा भावना भिन्नजनानां मनसि भिन्नशब्दैः गुम्फिता स्यात्, परन्तु अन्ततो गत्वा राष्ट्रस्य एकतायाः, सिद्धान्तस्य, दर्शनस्य च बोधः भवेत् इत्येव सर्वेषां भावनानां सारः भवति । १९२१ तमे वर्षे [[मछलीपट्टम्]]-नगरवासिना [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]-महानुभावेन परिकल्पितः ध्वजः [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] देशस्य सम्मुखम् उपस्थापितः । ध्वजस्य इतिहासे षष्ठः ध्वजः सः ।

[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजे [[तन्तुकरणय]]न्त्रं विहाय सर्वं षष्ठध्वजवदेव अस्ति । परन्तु ध्वजनिर्माणकाले रङ्गचयनस्य भावना भिन्ना आसीत्, कालान्तरे रङ्गस्य भावनायां परिवर्तिनम् अभवत् । श्वेतरङ्गः सर्वधर्मस्य, हरितरङ्गः [[मुस्लिमधर्म]]स्य, केसररङ्गः [[हिन्दुधर्म]]स्य च प्रतीकः इति [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] पुरा कल्पितम् आसीत् । परन्तु १९२९ तमे वर्षे [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मनः]] विचाराः ‘सेक्यूलर्’ अभवन् । अतः तेन ध्वजरङ्गस्य भावना परिवर्तिता । ततः श्वेतरङ्गः स्वच्छतायाः, हरितरङ्गः आशायाः (hope), केसरीरङ्गः त्यागस्य, वीरतायाः च प्रतीकः अभवत् । [[अशोकचक्र]]स्य परिकल्पना तु [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] न कृता आसीत् । अतः ध्वजनिर्धारणसमित्याः सदस्यः डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन् ]](द्वितीयः-[[राष्ट्रपतिः]]) [[अशोकच्रकम्|अशोकच्रकं]] धर्मस्य, न्यायस्य प्रतीकत्वेन अकल्पयत् ।

डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]]-महानुभावेन सम्पूर्णध्वजस्यापि भावना देशस्य सम्मुखम् उपस्थापिता । यथा –
 
{{cquote|''Bhagwa'' or the saffron colour denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of [[dharma]]. Truth or ''[[satya]]'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;/&gt;}}

== ध्वजस्य आचारसंहिता ==

{{मुख्यलेखः|भारतीयध्वजसंहिता}}

[[भारतीयध्वजसंहिता]]नुसारं राष्ट्रध्वजारोहणं सर्वेषां नागरिकाणाम् अधिकारः अस्ति । परन्तु राष्ट्रध्वजस्य आरोहणं [[भारतीयसंविधान]]स्य ५१-ए अनुच्छेदानुसारं भवेत् चेदेव, राष्ट्रध्वजारोहणस्य अनुमतिः अस्ति । कोऽपि नियमानाम् उल्लङ्घनं कृत्वा यदि राष्ट्रध्वजस्य अपमानं करोति, तर्हि सः अपानकर्त्रे भारतीयसंविधाने दण्डस्य प्रावधानम् अस्ति ।

२००२ तमस्य वर्षस्य 'जनवरी'-मासस्य षड्विंशतितमे (२६/१/२००२) दिनाङ्के [[भारतीयध्वजसंहिता]]यां संशोधनम् अभवत् । [[भारत]]स्य सामान्याः नागरिकाः अपि स्वस्य गृह-कार्यालय-यन्त्रशाला-विद्यालयादिषु ध्वजारोहणं कर्तुं शक्नुवन्ति इति तस्य संशोधनस्य फलम् अस्ति । तस्मिन् संशोधने जनसामान्येभ्यः मार्गदर्शनम्, आचारसंहिता च अस्ति । संशोधनने लिखितानां नियमानां दृढतया पालनं कर्तव्यमेव, अन्यथा धनदण्डस्य, कारावासस्य, उभयोः च दण्डत्वेव प्रावधानं [[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] उल्लिखितम् ।

•	 केचन सामान्यनियमाः .......

&lt;poem&gt;
किं कर्तव्यम्......

१ राष्ट्रभक्तेः प्रतीकत्वेन सर्वाः शैक्षणिकसंस्थाः (विद्यालय-महाविद्यालय-क्रीडापरिसर-‘स्काउट्’-शिबिरेषु) ध्वजारोहणं कर्तुं शक्नुवन्ति ।
२ शैक्षणिकसंस्थायाः सदस्यः, अन्यजनः वा सर्वेषु दिनेषु, निर्धारितसमये च सम्मानपूर्वकं राष्ट्रध्वजारोहणं कर्तुं शक्नोति । 
३ राष्ट्रध्वजस्य आरोहणकाले शरीरं दृढं, मनश्च राष्ट्रध्वजे केन्द्रितं भवेत् । राष्ट्रध्वजस्य आरोहणानन्तरं सावधानं भूत्वा नमस्कारं कर्तव्यम् ।

[[ध्वजगीतम्|ध्वजगीत]]स्य गायनं लयेन, आदरेण च कर्तव्यम् । गीतस्य गानकाले शरीरस्य शैथिल्यं, चलनं च अनादरस्य प्रतीकत्वेन दृश्यते ।

किं न कर्तव्यम्......

१ राष्ट्रध्वजः भूमिस्पृष्टः, जलस्पृष्टश्च न भवेत् । 
२ राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः वस्तोः आच्छादनार्थं, किमपि निगूढितुम्, आधाराशीलायाः उपरि स्थापयितुं च न शक्यते ।
३ राष्ट्रध्वजः कस्मिञ्चित् द्रव्यपदार्थे निमज्जितुं न शक्यते ।
४ राष्ट्रध्वजस्य उपरि पुष्पं विहाय अन्यत् किमपि वस्तु, पदार्थः, सामग्री च स्थापयितुं न शक्यते । 
५ संस्थायाः, व्यक्तेः, स्थानस्य च सूचना अन्यलेखनं वा राष्ट्रध्वजस्योपरि लेखितुं न शक्यते । 
६ गणवेशत्वेन, अन्यपरिवेशत्वेन अस्य उपयोगं कर्तुं शक्यते । परन्तु अन्तर्वस्त्रत्वेन, ‘लुङ्गी’-वस्त्रत्वेन, अधोवस्त्रत्वेन च राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं न शक्यते । राष्ट्रध्वजः उपधान(cushion)त्वेन, करवस्त्रत्वेन च उपयोक्तुं न शक्यते ।
७ साम्प्रदायिकलाभं प्राप्तुम् अस्य ध्वजस्य उपयोगं कर्तुं न शक्यते । 
८ अन्यध्वजः राष्ट्रध्वजात् उच्चस्थाने आरोहितुं न शक्यते ।  
&lt;/poem&gt;

== राष्ट्रध्वजस्य उपयोगविधिः ==
=== राष्ट्रध्वजस्य सम्मानम् ===

राष्ट्रध्वजः सर्वदा निष्ठा-सम्मान-पूज्यभावैः द्रष्टव्यः इति [[भारतीयसंविधानम्]] । आचारसंहितानुगुणं राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः भवेत् । कोऽपि जनः ज्ञात्वा-अज्ञात्वा वा राष्ट्रध्वजस्य अपमानं करोति चेत्, सः जनः दण्डार्हः एव । अतः स्वयं राष्ट्रध्वजस्य सम्मानं तु कर्तव्यं, परन्तु अन्ये राष्ट्रध्वजस्य सम्मानं कुर्युः तथा प्रयासाः करणीयाः । अधीकं न भवेत् चेत्, अन्यः राष्ट्रध्वजस्य अपमानं तु न कुर्यात् इत्यस्य ध्यानं सर्वेषां नागरिकाणां कर्तव्यम्/अधिकारः । कोऽपि जनः राष्ट्रध्वजस्य अपमानं कुर्वन् अस्ति इति ज्ञानं भवति चेत्, प्रमाणैः सह आरक्षकाय सूचना दातव्या ।

=== राष्ट्रध्वजस्य मानरक्षणम् ===
[[चित्रम्:India-flag-horiz-vert.svg|200px|left]]
ध्वजस्य आरोहणाय, संरक्षणाय च अनेकाः पारम्परिकनियमाः सन्ति । राष्ट्रध्वजारोहणं यदि क्षेत्रेषु (Ground) भवति, तर्हि सूर्योदयकाले एव ध्वजारोहणं करणीयं, सूर्यास्तकाले च सम्मानेन सह राष्ट्रध्वजस्य अवतरणं करणीयम् । एतत् सर्वं कर्तुं वातावरणस्य विषये चिन्ता न कर्तव्या । अर्थात् ग्रीष्मकाले, वर्षाकाले, शीतकाले च समानतया नियमस्य आचरणं करणीयम् । काश्चन परिस्थितयः [[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] उल्लिखितानि, तेषु परिस्थितिषु रात्रौ अपि आरोहितः ध्वजः स्थापितुं शक्नोति । परन्तु तासु परिस्थितिषु केवलं सर्वकारसम्बद्धेषु भवनेषु एव रात्रौ आरोहितः ध्वजः भवितुं शक्नोति । एनं ध्वजं विपरिततया आरोहितुं न शक्यते । यथा एतस्मिन् चित्रे दृश्यते । उपरिस्तनभागः अधः, अधस्तनभागः उपरि च कर्तुं न शक्यते । ९० अंशे राष्ट्रध्वजं स्थापयितुं न शक्यते । मलिनध्वजस्य उपयोगः अपि वर्ज्यः ।

=== भित्तिषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===
[[चित्रम्:IndiaFlagTwoNations.png|right|150px]]
भित्तौ यदि राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः भवेत् चेत् राष्ट्रध्वजस्य केसर-रङ्गः उपरि एव भवेत् । राष्ट्रध्वजः यथाकथञ्चित् स्थापयितुं न शक्यते । योग्यं, शुद्धं स्थानं दृष्ट्वैव ध्वजस्य प्रयोगः भवेत् ।

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगाय केषाञ्चन नियमानां पालनम् अनिवार्यं भवति । सभाखण्डस्य भित्तौ अन्यस्य ध्वजस्य समीपं राष्ट्रध्वजः उपस्थाप्यते चेत्, चित्रे यथा प्रदर्शितं, तथा द्वयोः ध्वजयोः स्थापना कर्तव्या । अन्यध्वजेन सह राष्ट्रध्वजः भवेत्, परन्तु विपरितदिशायां भवेत् । यथा एतस्मिन् चित्रे प्रदर्शितम् ।

=== अन्यदेशानां ध्वजैः सह उपयोगः ===

अन्यदेशानां राष्ट्रध्वजेन सह यदा [[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः स्थाप्यते, तदा निम्ननियमाः ध्यातव्याः ।
&lt;poem&gt;
१ भारतस्य राष्ट्रध्वजः दक्षिणहस्ते भवेत् (प्रेक्षकेभ्यः वामहस्ते) ।
२ अन्यदेशस्य राष्ट्रध्वजैः सह भारतीयराष्ट्रध्वजः व्यवस्थितरीत्या स्थापितः स्यात् । 
३ सर्वेषां देशानां ध्वजाः समानाः एव स्युः । कस्यापि देशस्य राष्ट्रध्वजः भारतीयराष्ट्रध्वजात् बृहत् न स्यात् ।
४ सर्वेषां देशानां ध्वजाः भिन्नेषु दण्डेषु आरोहिताः स्युः । एकस्मिनैव दण्डे ध्वजद्वयं तस्मात् अधिकाः राष्ट्रध्वजाः वा न भवेयुः । 
५ भारतस्य राष्ट्रध्वजः सर्वप्रथमम् आरोहणीयः, ततः अवरोहणकाले भारतीयराष्ट्रध्वजः अन्ते अवरोहणीयः । 
&lt;/poem&gt;

=== अन्यध्वजैः सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===

यदि अन्यध्वजेन सह अर्थात् संस्थायाः, विज्ञापनस्य, दलस्य च ध्वजेन सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः करणीयश्चेत् निम्ननियमानुसारं ध्वजारोहणं भवेत् ।

१ भारतीयराष्ट्रध्वजस्य स्थानं सर्वेषु ध्वजेषु मध्ये दक्षिणहस्ते वा भवेत् ।

२ सर्वेषां ध्वजानां मानं समानं भवेत् । राष्ट्रध्वजात् कोऽपि ध्वजः बृहत् न भवेत् ।

३ प्रदर्शनेषु, पदयात्रासु च राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः अन्यध्वजैः सह कर्तव्यश्चेत्, राष्ट्रध्वजः अग्रे एव भवेत् । तस्य पृष्ठे एव अन्ये ध्वजाः भवेयुः ।

=== गृहे राष्ट्रध्वजः ===

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः यदा नैजोपयोगार्थं, खण्डेषु, लघुप्रकोष्ठेषु करणीयश्चेत् राष्ट्रध्वजः सर्वदा दक्षिणहस्ते (दर्शकानां वामहस्ते) एव भवेत् । यदि वक्तुः समीपे ध्वजस्य प्रदर्शनं करणीयं, तर्हि वक्तुः वामहस्ते एव राष्ट्रध्वजस्य प्रदर्शनं भवेत् ।

=== [[सैन्ययात्रा]]यां राष्ट्रध्वजः ===

[[सैन्ययात्रा]]यां राष्ट्रध्वजः अन्यध्वजैः सह भवेत् इति सामान्यम् । अतः अन्यध्वजैः सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं ये नियमाः सन्ति, ते प्रयोक्तव्याः एव । परन्तु अत्र [[राष्ट्रगीत]]स्य गानयम् अपि भवति । [[राष्ट्रगीत]]स्य गायनसमये राष्ट्रध्वजाय नमस्कारः अनिवार्यः एव ।

=== यानेषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===

यानेषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं विशेषाधिकारः आवश्यकः । येषां जनानां पार्श्वे विशेषाधिकारः अस्ति, तेषाम् आवलिः 
[[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] वर्तते । सा आवलिः अधः अस्ति –

{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;7&quot; min-width=&quot;50%&quot;width=&quot;auto&quot; max-width=&quot;75%&quot;
|-
| bgcolor = &quot;WhiteSmoke&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;1&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]]  
&lt;li&gt; [[भारत]]गणराज्यस्य [[उपराष्ट्रपतिः]]
&lt;li&gt; [[भारतीयसर्वोच्चन्यायालय]]स्य न्याययाधीशाः
&lt;li&gt; भारतीयोच्चन्यायालयानां न्यायाधीशाः
| bgcolor = &quot;AliceBlue&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;5&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[जलसेना]]धिकारिणः
&lt;li&gt; [[वायुसेना]]धिकारिणः
&lt;li&gt; [[स्थलसेना]]धिकारिणः 
&lt;li&gt; [[राज्यपालः]]
| bgcolor = &quot;WhiteSmoke&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;9&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[उपराज्यापालः]]
&lt;li&gt; [[मुख्यमन्त्री]]
&lt;li&gt; [[मन्त्रिमण्डलम्|मन्त्रिमण्डलसदस्याः]]
&lt;li&gt; भारतीयसंसदः कनिष्ठमन्त्रिमण्डलस्य सदस्याः
| bgcolor = &quot;AliceBlue&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;13&quot;&gt;
&lt;li&gt; राज्यविधानसभानां सदस्याः 
&lt;li&gt; [[लोकसभा]]याः सदस्याः
&lt;li&gt; [[राज्यसभा]]-[[लोकसभा|लोकसभयोः]] अध्यक्षः
&lt;li&gt; राज्यानां विधानपरिषदः सदस्याः
|}

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः यदि कार-याने भवति, तर्हि यानस्य अग्रभागस्य मध्यभागे दक्षिणहस्ते वा ध्वजस्य स्थानं भवेत् । यदि याने कोऽपि विदेशिजनः (भारतगणराज्यस्य अतिथिः) स्थितः चेत्, [[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः वामहस्ते, तस्य विदेशिजनस्य राष्ट्रध्वजः दक्षिणहस्ते च भवेत् ।

[[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]], [[उपराष्ट्रपतिः]], [[प्रधानमन्त्री]] च विदेशयात्रायै विमानयानेन गच्छिति चेत्, विमानयाने अपि भारतस्य राष्ट्रध्वजः अनिवार्यत्वेन भवेदेव । [[विमानयान]]स्य दक्षिणहस्ते भारतस्य राष्ट्रध्वजः भवेत्, यं देशं गच्छति, तस्य देशस्य राष्ट्रध्वजः वामहस्ते भवेच्च । एकस्य देशस्य यात्रायां मार्गे अन्यदेशे विश्रान्त्यर्थे अवतरणीयं भवेत् चेत्, तस्य देशस्य ध्वजमपि वामहस्ते स्थापयितुं शक्यते । येन तस्य देशस्य सम्मानस्य रक्षणं भवेत् । एतत् सद्भावनायाः, शिष्टाचारस्य प्रतीकत्वेन परिगण्यते । 
 
[[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]], [[उपराष्ट्रपतिः]], [[प्रधानमन्त्री]] च विदेशे रेलयानेन यदि यात्रां करोति, तर्हि [[रेलयान]]स्य चालकस्य bogie इत्यत्र राष्ट्रध्वजः भवेत् । परन्तु रेलयानं यदा स्थिरमस्ति, तदैव राष्ट्रध्वजः स्थापनीयः । रेलयानं यदा यात्रां प्रारभेत, तदा राष्ट्रध्वजः सम्मानेन सह अवरोहणीयः ।

== अर्धप्रवाहितः राष्ट्रध्वजः ==

शोकस्य समये राष्ट्रपतेः निर्देशानुसारं राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः कर्तव्यः । यदा अर्धध्वजारोहणस्य आदेशः भवति, तदा पूर्णध्वजारोहणानन्तरम् दण्डस्य मध्ये ध्वजः स्थापनीयः । ततः सूर्यास्तकाले ध्वजम् उपरि आरुह्य ध्वजावरोहणं करणीयम् । केवलं भारतीयराष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । अन्ये सर्वे ध्वजाः सामान्यरीत्या प्रवाहिताः भवन्ति ।

भारतगणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः|राष्ट्रपतेः]], [[उपराष्ट्रपतिः|उपराष्ट्रपतेः]], [[प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्रेः]], [[लोकसभाध्यक्षः|लोकसभाध्यक्ष]]स्य, [[सर्वोच्चन्यायलयस्य मुख्यन्यायाधीश]]स्य मृत्युः [[राष्ट्रियशोक]]स्य कारणत्वेन परिगण्यते । [[राष्ट्रियशोक]]स्य स्थितौ [[देहली]]-महानगरे, राज्यानां राजधानीषु, केन्द्रियमन्त्रमण्डलस्य गोष्ठीसमये च राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । राज्यमन्त्रिणः मृत्यौ सति [[देहली]]-महानगरे एव राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । राज्यस्य [[राज्यपाल]]-[[उपराज्यपाल]]-[[मुख्यमन्त्री|मुख्यमन्त्र्यादीनां]] मृत्यौ तस्मिन् राज्ये राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति ।

[[गणतन्त्रदिवसः]], [[स्वातन्त्र्यदिवसः]], [[महात्मा जयन्ती]], [[राष्ट्रियसप्ताहः]] ('अप्रैल'-मासस्य ६ तः १३ पर्यन्तं) च अवसरे उक्तजनेषु कस्यापि निधनं भवति चेत्, मृतकस्य गृहे एव अर्धप्रवाहितः राष्ट्रध्वजः भवति । तद्विहाय सर्वत्र सामान्यरीत्या ध्वजारोहणं भवति । 
राज्यानां, सेनानां, केन्द्रियानाम् अधिकारिणां निधने सति तेषां शवस्य उपरि राष्ट्रध्वजः सम्मानार्थं स्थायनीयः । भारतीयसैनिकानां शवस्योपरि अपि सम्मानार्थं राष्ट्रध्वजः स्थापनीयः । परन्तु शवस्य दहनावसरे, ‘कबर’-इत्यस्मिन् स्थापनावसरे च राष्ट्रध्वजः स्मानपूर्वकं अवरोहणीयः । अर्थात् राष्ट्रध्वजस्य शवेन सह दहनं, ‘कबर’-मध्ये स्थापनं च असांविधानिकम् ।

== जीर्णध्वजस्य किम् ? ==

राष्ट्रध्वजः यदि जीर्णः भवति, तर्हि सम्मानपूर्वकं तस्य जीर्णराष्ट्रध्वजस्य विसर्जनविधिः आचरणीया । राष्ट्रध्वजस्य प्रधानविसर्जनविधिषु राष्ट्रध्वजस्य दहनं, भूमौ निखननं(Bury), गङ्गायाः प्रवाहे स्थापनं च मुख्यविधयः सन्ति । जीर्णध्वजस्य आरोहणं राष्ट्रध्वजस्य अपमानत्वेनैव परिगण्यते । शवस्योपरि जीर्णराष्ट्रध्वजः स्थापयितुं न शक्यते । अतः कदापि, कुत्रापि जीर्णराष्ट्रध्वजस्य उपयोगः न करणीयः ।

== सम्बद्धाः लेखाः ==

[[भारतीयसंविधानम्]]

[[सर्वोच्चन्यायालयः]]

[[उच्चन्यायालयः]]
  
== उद्धरणम् ==

{{reflist}}

== बाह्यानुबन्धाः ==

{{Commons category|Flags of India|भारतस्य ध्वजाः}}
* [http://www.mha.gov.in/pdfs_hin/Jhanda-Hindi.pdf भारतीयध्वजसंहिता], [[गृहमन्त्रालयः, भारतसर्वकारः]]
* [http://merinajar.mywebdunia.com/2009/01/23/1232721720000.html राष्ट्रध्वजस्य इतिहासः]
* [https://readyfornews.com/ Ready For News]
* [http://sush12.wordpress.com/2008/08/12/197/ भारतीयराष्ट्रध्वजस्य पूर्वतनध्वजाः]
* [http://burabhala.blogspot.com/2009/08/blog-post_9472.html ध्वजगीतस्य रचना कथम् अभवत् ??]
* [http://www.abhivyakti-hindi.org/gharparivar/tikat_sangrah/tiranga/tirange_ki_kahani.htm पत्रालयविभागेन राष्ट्रध्वजस्य प्रशंसा कृता ।]
* [http://www.abhivyakti-hindi.org/snibandh/sanskriti/jhanda.htm झंडा ऊँचा रहे हमारा....]—सुनीता सिंह गर्ग
* [http://hindi.webdunia.com/miscellaneous/special09/independenceday2009/0908/12/1090812092_1.htm राष्ट्रध्वजस्य आरोहणार्थं मार्गदर्शनम्]

{{शिखरं गच्छतु}}

[[वर्गः:भारतस्य राष्ट्रियद्योतकानि]]</text>
      <sha1>7okznu1tmklzg8ollq76bvtdvpgva6n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470341</id>
      <parentid>470339</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T10:57:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Billinghurst</username>
        <id>6329</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/2405:205:128A:C135:9421:1327:9285:B552|2405:205:128A:C135:9421:1327:9285:B552]] ([[User talk:2405:205:128A:C135:9421:1327:9285:B552|Talk]])इत्यस्य सम्पादनम् अपमर्ज्य  [[User:2405:201:5C18:70D6:9061:7D0B:4105:BAB9|2405:201:5C18:70D6:9061:7D0B:4105:BAB9]] इति अन्तिमपुनरावृत्तिः ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58278" xml:space="preserve">{{तलं गच्छतु}}
{{Infobox flag
|Name       = '''भारतीयत्रिरङ्गः'''
|Nickname   = त्रिरङ्गा; तिरङ्गा
|Image      = Flag India.svg
|Use        =  	111000
|Symbol     = [[File:IFIS Normal.svg]]
|Proportion = २:३
|Adoption   = २२/७/१९४७
|Design     = तिर्यक् त्रिरङ्गध्वजः (केसररङ्गः, श्वेतरङ्गः, हरितरङ्गः च । मध्ये चतुर्विंशतिः अरात्मकं, नीलवर्णीयम् अशोकचक्रं विद्यते ।
|Designer   = [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]&lt;ref&gt;भारतीयराष्ट्रध्वजस्य परिकल्पना वेङ्कय्य-रचितस्य ध्वजस्य प्रतिकृतित्वात् सः एव एतस्य ध्वजस्य परिकल्पकः इति मन्यते ।&lt;/ref&gt;
}}
{{भारतस्य राष्ट्रियद्योतकानि}}
'''[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः''' ({{IPA audio link|{{PAGENAME}}.wav}} {{IPAc-en|ˈ|b|h|aː|r|ə|t|ə|s|j|ə|_|r|aː|S|h|t|r|ə|ð|v|ə|dʒ|ə|h}}) ({{lang-hi|राष्ट्रध्वज}}, {{lang-en|Flag of India}}) त्रिरङ्गः इति प्रसिद्धः । त्रिभिः केसर-श्वेत-हरितरङ्गैः अलङ्कृतः, मध्ये नीलरङ्गेण [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रेण]] सुशोभितः राष्ट्रध्वजः [[भारतगणराज्य]]स्य प्रतिनिधित्वं करोति । राष्ट्रध्वजस्य परिकल्पना [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]-नामकेन देशभक्तेन कृता आसीत् । [[भारतस्वतन्त्रतादिन|भारतस्वतन्त्रतादिनात्]] पञ्चविंशतिदिनेभ्यः पूर्वम् अर्थात् १९४७ तमस्य वर्षस्य 'जुलाई'-मासस्य द्वाविंशतितमे (२२/७/१९४७) दिनाङ्के [[भारतीयसंविधानसभा]] एनं ध्वजं राष्ट्रध्वजत्वेन स्व्यकरोत् ।

'''[https://www.hindigurujee.in/durga-chalisa/ राष्ट्रध्वजे]''' समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः सन्ति । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि केसरवर्णीया, मध्ये श्वेतवर्णीया, अन्तिमे हरितवर्णीया पट्टिका च अस्ति । ध्वजस्य मध्यभागे अर्थात् श्वेतपट्टिकायाः मध्यभागे नीलवर्णीयम् [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] विद्यते । तस्य चक्रस्य चतुर्विंशतिः अराः (spokes) सन्ति । तस्य चक्रस्य व्यासः श्वेतपट्टिकायाः दीर्घतानुगुणं भवति । [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] प्रचारितेन [[खादिवस्त्रम्|खादि]]-वस्त्रेण निर्मितः राष्ट्रध्वजः एव सांविधानिकरीत्या मान्यः । कोऽपि [[रेशमवस्त्रम्|रेशम]]-वस्त्रेण निर्मितस्य राष्ट्रध्वजस्य यदि उपयोगं कर्तुम् इच्छति, तर्हि कर्तुं शक्नोति ।

== इतिहासः ==
[[चित्रम्:ध्वजस्य इतिहासः.jpg|right|300px]]
[[भारतस्वतन्त्रता]]विप्लवे [[भारतीयक्रान्तिकारिणः]] ध्वजस्य अवलम्बनं कृत्वा सभाः, आन्दोलनानि, विरोधप्रदर्शनानि च अकुर्वन् । अधुना यः ध्वजः अस्ति, तथैव पुरा अपि अन्ये ध्वजाः आसन् । कालक्रमे भारतीयजनानां मान्यतानुगुणं ध्वजानां रङ्ग-आकार-चिह्नादिषु परिवर्तनम् अभवत् । अतः भिन्नजनाः स्वपरिकल्पनानुगुणं ध्वजनिर्माणम् अकुर्वन् । परन्तु सर्वेषाम् एकमेव लक्ष्यमासीत् यत्, “राष्ट्रध्वजः राष्ट्रस्य भावनायाः, दर्शनस्य प्रतीकः भवेदेव” इति ।

=== प्रथमध्वजः ===

[[भारतम्|भारतस्य]] आधिपत्यम् उपभोक्तारः आङ्गाधिकारिणः यदा भारतीयध्वजनिर्माणस्य प्रस्तावम् अकुर्वन्, तदा [[बाल गङ्गाधर तिळक]]-[[काली]]-[[अरविन्द घोष]]-[[बङ्किम चन्द्र चट्टोपाध्याय]]-आदिदेशभक्तैः [[गौः|गोः]] ध्वजचिह्नत्वेन परिकल्पना सूचिता आसीत् । यतो हि [[भारतस्वतन्त्रता]]याः क्रान्तिः [[गौः|गोः]] रक्षणं कर्तुं प्रारब्धा आसीत् । [[बाल गङ्गाधर तिळक]] [[गणेश]]स्य चित्रमपि भवतु इति प्रस्तावम् अकरोत् । परन्तु [[मुस्लिम]]जनाः विरोधं कुर्वन्तः सन्ति इति कारणं दत्त्वा विभाजनकारिणः आङ्ग्लाः तस्य ध्वजस्य प्रस्तावं निराकुर्वन् ।

=== द्वितीयध्वजः ===

१९०५ तमे वर्षे यदा आङ्गसर्वकारेण [[बङ्गाल]]प्रदेशस्य विभाजनं कृतं, तदा विभाजनस्य विरोधार्थं [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलनस्य]] आरम्भः अभवत् । [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलनस्य]] भागस्वरूपम् एकस्य ध्वजस्य रचना अभवत् । तस्य ध्वजस्य नाम “[[वन्दे मातरम्]]” इति आसीत् । “[[वन्दे मातरम्]]” इत्यस्मिन् ध्वजे समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः आसन् । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि हरितवर्णीया, मध्ये पीतवर्णीया, अन्तिमे रक्तवर्णीया पट्टिका च आसीत् । हरितपट्टिकायाम् अष्टानि कमलचिह्नानि आसन् ।  पीतपट्टिकायाः मध्यभागे “[[वन्दे मातरम्]]” इति लिखितम् आसीत् । रक्तपट्टिकायां दक्षिणभागे [[सूर्य]]स्य, वामभागे [[चन्द्र]]स्य च चिह्नमासीत् । [[स्वदेशी आन्दोलनम्|स्वदेशी-आन्दोलने]] उपयुक्ते “[[वन्दे मातरम्]]” इत्यस्मिन् मूलध्वजे तु चिह्नानि नासन् । परन्तु ततः १९०७ तमे वर्षे [[मेडम भीखाजी कामा]]-द्वारा चिह्नानि स्थापयित्वा नवस्वरूपदानस्य प्रयासः अभवत् । १९०६ तमे वर्षे [[स्वामी विवेकानन्द]]स्य शिष्यया [[निवेदिता भगिनी|निवेदिताभगिन्या]] एकस्य ध्वजस्य परिकल्पना कृता आसीत् । सः अपि “[[वन्दे मातरम्]]” ध्वजः आसीत् । तस्मिन् ध्वजे अष्टाधिकशतं (१०८) दीपकाः आसन् ।

=== तृतीयध्वजः ===

१९१६ तमे वर्षे कोङ्ग्रेस-पक्षस्य समित्याः सम्मुखं [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]] त्रिंशत् भिन्नानां ध्वजपरिकल्पनानाम् आवलिम् उपास्थापयत् । तस्मिन् एव वर्षे [[होम रूल आन्दोलनम्|होम रूल]]-आन्दोलनस्य भागरूपस्य एकस्य ध्वजस्य निर्माणं [[बाल गङ्गाधर तिळक]], [[एनी बेसेण्ट्]] अकुरुताम् ।

=== चतुर्थध्वजः ===

१९२१ तमे वर्षे [[लाला हंसराज]]-[[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्म]]नोः प्रयोसेन नवीनध्वजस्य परिकल्पना देशस्य सम्मुखम् आगता । तस्मिन् ध्वजे रङ्गत्रयम् आसीत् । मध्ये [[तन्तुकरणयन्त्र]]स्य चित्रम् आसीत् । त्रिरङ्गाः क्रमेण श्वेतः, हरितः, रक्तश्च ।

=== पञ्चमध्वजः ===

१९२३ तमस्य वर्षस्य 'अप्रैल'-मासस्य त्रयोदशे (१३/४/१९२३) दिनाङ्के [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]] स्वराजध्वजस्य परिक्लपनाम् अकरोत् । [[नागपुर]]-नगरे [[जलियावालाहत्याकाण्ड|जलियावाला-हत्याकाण्डस्य]] विरोधार्थं सभायाः आयोजनं कोङ्ग्रेस-पक्षेण कृतमासीत् । तस्यां सभायां स्वराजध्वजं नीत्वा क्रान्तिकारिणः विरोधप्रदर्शनं कुर्वन्तः आसन् । परन्तु ध्वजस्य विषये आङ्ग्ल-आरक्षकैः सह विरोधकर्तॄणां विवादः अभवत् । आङ्ग्लाः षड्जनान् कारागारम् प्रैषयन् । अतः ‘मई’-मासस्य प्रथमे दिनाङ्के [[जमनालाल बजाज]] [[ध्वजसत्याग्रह]]स्य घोषणाम् अकरोत् । ‘मई’-मासस्य प्रथमे दिनाङ्के यदा [[ध्वजसत्याग्रह|ध्वजसत्याग्रहाय]] जनाः गच्छन्तः आसन्, तदा [[जमनालाल बजाज]]-सहितं सार्धसहस्रं जनान् आङ्ग्लसर्वकारः कारागारं प्रैषयत् । ततः [[सरदार वल्लभभाई पटेल|लोहपुरुषेण]] आन्दोलनस्य नेतृत्वं कृतम् । सः अपि ध्वजं नीत्वा आङ्ग्लविरोधीं पदयात्राम् अकरोत् । बहु सङ्घर्षपश्चात् आङ्ग्लसर्वकारेण कारागारात् स्वतन्त्रताक्रान्तिकारिणः विमुक्ताः ।

स्वराजध्वजे समानलम्बमानयुक्ताः, समानदीर्घतायुक्ताः तिस्रः पट्टिकाः आसन् । तासु पट्टिकासु सर्वोपरि केसरवर्णीया, मध्ये श्वेतवर्णीया, अन्तिमे हरितवर्णीया पट्टिका च आसीत् । ध्वजस्य मध्यभागे अर्थात् श्वेतपट्टिकायाः मध्यभागे [[तन्तुकरणयन्त्रम्]] आसीत् ।

ततः १९३१ तमे वर्षे इण्डियन् नेशनल् कोङ्ग्रेस्-द्वारा स्वराजध्वजः औपचारिकतया स्वीकृतः । [[मुस्लिम]]-नेतारः अपि अस्य ध्वजस्य समर्थनम् अकुर्वन् । समये सति स्वराजध्वजः [[भारतस्वतन्त्रता]]याः प्रतीकः अभवत् । ततः स्वराजध्वजस्य उपयोग-मापन-निर्माणादिविषये [[इङ्ग्लैण्ड]]-देशस्य संसदि चर्चा आरब्धा । चर्चानन्तरम् [[इङ्ग्लैण्ड]]-देशात् आदेशप्राप्त्यनन्तरं भारतीयाङ्ग्लाः ध्वजस्य स्वीकारम् अकूर्वन् ।

=== षष्ठध्वजः ===

१९४७ तमस्य वर्षस्य 'जून'-मासस्य त्रयोविंशतितमे (२३/६/१९४७) दिनाङ्के राष्ट्रध्वजस्य निर्णयार्थम् एकस्याः समित्याः रचना अभवत् । डॉ. [[राजेन्द्र प्रसाद]](प्रप्रथम-[[राष्ट्रपतिः]]) तस्याः समित्याः अध्यक्षः आसीत् । [[मोलाना आजाद]], [[सरोजिनी नायडू]], [[राजगोपालाचार्य]], [[के एम् मुन्शी]], [[भीम राव् आम्बेडकर]], डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]](द्वितीय-[[राष्ट्रपतिः]]) च तस्याः समित्याः सदस्याः आसन् । तस्यां समित्यां निर्णयः अभवत् यत्, “कानिचन परिवर्तनानि कृत्वा नेशनल् कोङ्ग्रेस्-पक्षस्य ध्वजः स्वतन्त्र[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजत्वेन स्वीकर्तुं शक्यते” इति । ततः [[अशोकस्तम्भः|अशोकस्तम्भस्य]] [[सिंहचतुमुख|सिंहचतुमुखात्]] [[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] [[तन्तुकरणयन्त्र]]स्य स्थाने स्वीकृतम् । डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]] इत्यस्य महानुभागस्य कथनम् आसीत् यत्, &quot;[[अशोकचक्रम्|अशोकचक्रं]] [[धर्म]]स्य, [[न्याय]]स्य प्रतीकत्वात् तस्य स्वीकारः कृतः&quot; इति । [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मा]] अनेन परिवर्तनेन सह सन्तुष्टः नासीत् । परन्तु सर्वैः राष्ट्रध्वजः स्वीकृतः चेत्, अहमपि स्वीकरोमि इति तस्य मनसि आसीत् ।

ध्वजस्य नियमाः [[संसद्|संसदि]] चर्चिताः [[संसदसदस्य|संसदसदस्यैः]] । ततः [[भारत]]गणराज्यस्य राष्ट्रध्वजः भारतीय[[लोकतन्त्र]]स्य प्रतीकः अभवत् ।

== आङ्ग्लकालीनाः ध्वजाः ==

&lt;gallery&gt;
File:Flag of the British East India Company (1801).svg|आङ्गकाले 'ईस्ट इण्डिया कम्पनी' इत्यस्य १८०१ तमस्य वर्षस्य ध्वजः ।
File:British Raj Red Ensign.svg|आङ्ग्लसञ्चालितस्य भारतस्य ध्वजः ।
File:Flag of Imperial India.svg|एषः ध्वजः नौसेनायै उपयोज्यते स्म । 
File:1931 Flag of India.svg|नारङ्गवर्ण-श्वेतवर्ण-हरितवर्ण-पटैः, मध्ये तन्तुकरणयन्त्रेण सज्जः ध्वजः |'' स्वराज-ध्वजः'' एतस्य ध्वजस्य उपयोगः १९३१ तमे वर्षे कॉङ्ग्रेस्-पक्षेण आरब्धः आसीत् ।
&lt;/gallery&gt;

== परिकल्पना, मापनं च ==

=== निर्माण पत्रक ===
&lt;gallery widths=&quot;450&quot; heights=&quot;300&quot;&gt;
सञ्चिका:भारत का ध्वज (निर्माण पत्रक).svg|ध्वजस्य डिजाइनस्य निर्माणपत्रम्
सञ्चिका:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्र का विस्तृत निर्माण पत्र
&lt;/gallery&gt;१९५० तमे वर्षे यदा [[भारत]]गणतन्त्रस्य घोषणा अभवत्, तदा [[भारतीयमानकविभागः|भारतीयमानकविभागेन]] (Flag code of India) ध्वजसम्बद्धानि कानिचन मार्गदर्शनानि जनहिताय उद्घोषितानि आसन् । ततः क्रमेण १९६४, १९६८, २००८ तमे वर्षे तस्यां मार्गदर्शिकायां संशोधनानि अभवन् । भारतीयमानकविभागः|भारतीयमानकविभागेन]] ध्वजसम्बद्धानि यानि मार्गदर्शनानि जनहिताय उद्घोषितानि, तानि सङ्क्षेपेण अत्रोल्लिख्यन्ते । 
&lt;poem&gt;
१ ध्वजस्य आकारः :- ध्वजस्य त्रिस्रः पट्टिकाः समानदैर्घ्यं, समानविस्तारं च धरेरन् ।
२ [[अशोकचक्र]]स्य आकार-विस्तार-परिधि-आदिभ्यः किमपि मार्गदर्शनम् एतावता नास्ति । परन्तु [[अशोकचक्र|अशोकचक्रे]] समान-अन्तरे चतुर्विंशतिः अराः भवेयुः इति मार्गदर्शिकायां कुत्रचित् उल्लेखः अस्ति । 
३ राष्ट्रध्वजः वस्त्रस्य अग्रभागे-पृष्ठभागे समानतया मुद्रितः स्यात् । [[अशोकचक्र]]स्य मुद्रणे दोषः न भवेत् इति द्रष्टव्यम् । 
&lt;/poem&gt;
&quot;IS1: Manufacturing standards for the Indian Flag&quot; द्वारा नवधा ध्वजस्य आकारः भवेत् इति उद्घोषितम् अस्ति । ये प्रकाराः उद्घोषिताः, तेषां प्रकारानुगुणं ध्वजस्य दीर्घतायाः, विस्तारस्य च निर्णयः अभवत् । तत् सर्वं सारणीमाध्यमेन अधः उल्लिखितम् अस्ति ।

{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:center; margin: 1em auto 1em auto; text-align:center&quot;
|+राष्ट्रध्वजस्य भिन्नाकाराः
|-
! ध्वजस्य आकारः&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{cite web|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm |title=Flag Code of India|accessdate=11 October 2006|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India |archiveurl = http://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm |archivedate = 10 January 2006}}&lt;/ref&gt;
! दैर्घ्यं, विस्तारश्च (mm)
! [[अशोकचक्र]]स्य दैर्घ्यं, विस्तारश्च (mm)
|-
| १
| ६३००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;४२००
| १२९५
|-
| २
| ३६००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;२४००
| ७४०
|-
| ३
| २७००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१८००
| ५५५
|-
| ४
| १८००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१२००
| ३७०
|-
| ५
| १३५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;९००
| २८०
|-
| ६
| ९००&amp;nbsp;×&amp;nbsp;६००
| १८५
|-
| ७
| ४५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;३००
| ९०&lt;ref name='IS1A2'&gt;{{cite web | url = | title = IS 1 : 1968 Specification for the national flag of India (cotton khadi), Amendment 2 | accessdate = 2012-07-23 | author = Bureau of Indian Standards | year = 1979 | publisher = Government of India}}&lt;/ref&gt; 
|-
| ८
| २२५&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१५०
| ४०
|-
| ९
| १५०&amp;nbsp;×&amp;nbsp;१००
| २५&lt;ref name='IS1A2'/&gt;
|}

== राष्ट्रध्वजस्य रङ्गः ==

राष्ट्रध्वजस्य आकारादिविषये मार्गदर्शने पूर्णे सति रङ्गस्य चयनं कथं कर्तव्यम् इत्यस्यापि मार्गदर्शनं मार्गदर्शिकायां प्राप्यते । मुद्रणसमये आवश्यकाः केचन रङ्गसम्बद्धाः अङ्काः अत्र C.Y.M.K इत्यत्र प्रदत्ताः । [[सङ्गणक]]-जगति अधुना मुद्रणादि-प्रक्रिया सरला अभवत् । अतः कोऽपि साक्षात् [[सङ्गणक|सङ्गणकात्]] राष्ट्रध्वजस्य मुद्रणं कारयेत् चेत्, HTML इत्यस्य कः अङ्कः योग्यं रङ्गं प्रदर्शयति इत्यस्यापि उल्लेखः कृतः प्राप्यते ।

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:center; width:70%; margin: 1em auto 1em auto; text-align:center&quot;
|-
! योजना
! HTML Code
! C.M.Y.K
! वस्त्ररङ्गः
! पैन्टोन (Painton)
|-
! style=&quot;background:#FF9933;color:#138808&quot;|केसरीरङ्गः 
|  # FF9933
|  ०-५०-९०-०
|  केसरीरङ्गः
|  १४९५c
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF;color:#000000&quot;|श्वेतरङ्गः
|  # FFFFFF
|  ०-०-०-०
|  श्वेतरङ्गः
|  १c
|-
! style=&quot;background:#138808;color:#FF9933&quot;|हरितरङ्गः
|  # 138808
|  १००-०-७०-३०
|  हरितरङ्गः
|  ३६०c
|-
! style=&quot;background:#000080;color:#FFFFFF&quot;|नीलरङ्गः 
|  # 000080
|  १००-९८-२६-४८
|  नीलरङ्गः
|  २७५५c
|}

== प्रतीकार्थः ==
[[चित्रम्:Ashoka Chakra.svg|thumb|अशोकचक्रम्]]
भारतीयराष्ट्रध्वजस्य रङ्गचयनस्य, चिह्नचयनस्य च पृष्ठे राष्ट्रभावना विद्यते । सा भावना भिन्नजनानां मनसि भिन्नशब्दैः गुम्फिता स्यात्, परन्तु अन्ततो गत्वा राष्ट्रस्य एकतायाः, सिद्धान्तस्य, दर्शनस्य च बोधः भवेत् इत्येव सर्वेषां भावनानां सारः भवति । १९२१ तमे वर्षे [[मछलीपट्टम्]]-नगरवासिना [[पिङ्गलि वेङ्कय्य]]-महानुभावेन परिकल्पितः ध्वजः [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] देशस्य सम्मुखम् उपस्थापितः । ध्वजस्य इतिहासे षष्ठः ध्वजः सः ।

[[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजे [[तन्तुकरणय]]न्त्रं विहाय सर्वं षष्ठध्वजवदेव अस्ति । परन्तु ध्वजनिर्माणकाले रङ्गचयनस्य भावना भिन्ना आसीत्, कालान्तरे रङ्गस्य भावनायां परिवर्तिनम् अभवत् । श्वेतरङ्गः सर्वधर्मस्य, हरितरङ्गः [[मुस्लिमधर्म]]स्य, केसररङ्गः [[हिन्दुधर्म]]स्य च प्रतीकः इति [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] पुरा कल्पितम् आसीत् । परन्तु १९२९ तमे वर्षे [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मनः]] विचाराः ‘सेक्यूलर्’ अभवन् । अतः तेन ध्वजरङ्गस्य भावना परिवर्तिता । ततः श्वेतरङ्गः स्वच्छतायाः, हरितरङ्गः आशायाः (hope), केसरीरङ्गः त्यागस्य, वीरतायाः च प्रतीकः अभवत् । [[अशोकचक्र]]स्य परिकल्पना तु [[मोहनदास करमचन्द गान्धी|महात्मना]] न कृता आसीत् । अतः ध्वजनिर्धारणसमित्याः सदस्यः डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन् ]](द्वितीयः-[[राष्ट्रपतिः]]) [[अशोकच्रकम्|अशोकच्रकं]] धर्मस्य, न्यायस्य प्रतीकत्वेन अकल्पयत् ।

डॉ. [[सर्वपल्ले राधाकृष्णन्]]-महानुभावेन सम्पूर्णध्वजस्यापि भावना देशस्य सम्मुखम् उपस्थापिता । यथा –
 
{{cquote|''Bhagwa'' or the saffron colour denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of [[dharma]]. Truth or ''[[satya]]'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;/&gt;}}

== ध्वजस्य आचारसंहिता ==

{{मुख्यलेखः|भारतीयध्वजसंहिता}}

[[भारतीयध्वजसंहिता]]नुसारं राष्ट्रध्वजारोहणं सर्वेषां नागरिकाणाम् अधिकारः अस्ति । परन्तु राष्ट्रध्वजस्य आरोहणं [[भारतीयसंविधान]]स्य ५१-ए अनुच्छेदानुसारं भवेत् चेदेव, राष्ट्रध्वजारोहणस्य अनुमतिः अस्ति । कोऽपि नियमानाम् उल्लङ्घनं कृत्वा यदि राष्ट्रध्वजस्य अपमानं करोति, तर्हि सः अपानकर्त्रे भारतीयसंविधाने दण्डस्य प्रावधानम् अस्ति ।

२००२ तमस्य वर्षस्य 'जनवरी'-मासस्य षड्विंशतितमे (२६/१/२००२) दिनाङ्के [[भारतीयध्वजसंहिता]]यां संशोधनम् अभवत् । [[भारत]]स्य सामान्याः नागरिकाः अपि स्वस्य गृह-कार्यालय-यन्त्रशाला-विद्यालयादिषु ध्वजारोहणं कर्तुं शक्नुवन्ति इति तस्य संशोधनस्य फलम् अस्ति । तस्मिन् संशोधने जनसामान्येभ्यः मार्गदर्शनम्, आचारसंहिता च अस्ति । संशोधनने लिखितानां नियमानां दृढतया पालनं कर्तव्यमेव, अन्यथा धनदण्डस्य, कारावासस्य, उभयोः च दण्डत्वेव प्रावधानं [[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] उल्लिखितम् ।

•	 केचन सामान्यनियमाः .......

&lt;poem&gt;
किं कर्तव्यम्......

१ राष्ट्रभक्तेः प्रतीकत्वेन सर्वाः शैक्षणिकसंस्थाः (विद्यालय-महाविद्यालय-क्रीडापरिसर-‘स्काउट्’-शिबिरेषु) ध्वजारोहणं कर्तुं शक्नुवन्ति ।
२ शैक्षणिकसंस्थायाः सदस्यः, अन्यजनः वा सर्वेषु दिनेषु, निर्धारितसमये च सम्मानपूर्वकं राष्ट्रध्वजारोहणं कर्तुं शक्नोति । 
३ राष्ट्रध्वजस्य आरोहणकाले शरीरं दृढं, मनश्च राष्ट्रध्वजे केन्द्रितं भवेत् । राष्ट्रध्वजस्य आरोहणानन्तरं सावधानं भूत्वा नमस्कारं कर्तव्यम् ।

[[ध्वजगीतम्|ध्वजगीत]]स्य गायनं लयेन, आदरेण च कर्तव्यम् । गीतस्य गानकाले शरीरस्य शैथिल्यं, चलनं च अनादरस्य प्रतीकत्वेन दृश्यते ।

किं न कर्तव्यम्......

१ राष्ट्रध्वजः भूमिस्पृष्टः, जलस्पृष्टश्च न भवेत् । 
२ राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः वस्तोः आच्छादनार्थं, किमपि निगूढितुम्, आधाराशीलायाः उपरि स्थापयितुं च न शक्यते ।
३ राष्ट्रध्वजः कस्मिञ्चित् द्रव्यपदार्थे निमज्जितुं न शक्यते ।
४ राष्ट्रध्वजस्य उपरि पुष्पं विहाय अन्यत् किमपि वस्तु, पदार्थः, सामग्री च स्थापयितुं न शक्यते । 
५ संस्थायाः, व्यक्तेः, स्थानस्य च सूचना अन्यलेखनं वा राष्ट्रध्वजस्योपरि लेखितुं न शक्यते । 
६ गणवेशत्वेन, अन्यपरिवेशत्वेन अस्य उपयोगं कर्तुं शक्यते । परन्तु अन्तर्वस्त्रत्वेन, ‘लुङ्गी’-वस्त्रत्वेन, अधोवस्त्रत्वेन च राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं न शक्यते । राष्ट्रध्वजः उपधान(cushion)त्वेन, करवस्त्रत्वेन च उपयोक्तुं न शक्यते ।
७ साम्प्रदायिकलाभं प्राप्तुम् अस्य ध्वजस्य उपयोगं कर्तुं न शक्यते । 
८ अन्यध्वजः राष्ट्रध्वजात् उच्चस्थाने आरोहितुं न शक्यते ।  
&lt;/poem&gt;

== राष्ट्रध्वजस्य उपयोगविधिः ==
=== राष्ट्रध्वजस्य सम्मानम् ===

राष्ट्रध्वजः सर्वदा निष्ठा-सम्मान-पूज्यभावैः द्रष्टव्यः इति [[भारतीयसंविधानम्]] । आचारसंहितानुगुणं राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः भवेत् । कोऽपि जनः ज्ञात्वा-अज्ञात्वा वा राष्ट्रध्वजस्य अपमानं करोति चेत्, सः जनः दण्डार्हः एव । अतः स्वयं राष्ट्रध्वजस्य सम्मानं तु कर्तव्यं, परन्तु अन्ये राष्ट्रध्वजस्य सम्मानं कुर्युः तथा प्रयासाः करणीयाः । अधीकं न भवेत् चेत्, अन्यः राष्ट्रध्वजस्य अपमानं तु न कुर्यात् इत्यस्य ध्यानं सर्वेषां नागरिकाणां कर्तव्यम्/अधिकारः । कोऽपि जनः राष्ट्रध्वजस्य अपमानं कुर्वन् अस्ति इति ज्ञानं भवति चेत्, प्रमाणैः सह आरक्षकाय सूचना दातव्या ।

=== राष्ट्रध्वजस्य मानरक्षणम् ===
[[चित्रम्:India-flag-horiz-vert.svg|200px|left]]
ध्वजस्य आरोहणाय, संरक्षणाय च अनेकाः पारम्परिकनियमाः सन्ति । राष्ट्रध्वजारोहणं यदि क्षेत्रेषु (Ground) भवति, तर्हि सूर्योदयकाले एव ध्वजारोहणं करणीयं, सूर्यास्तकाले च सम्मानेन सह राष्ट्रध्वजस्य अवतरणं करणीयम् । एतत् सर्वं कर्तुं वातावरणस्य विषये चिन्ता न कर्तव्या । अर्थात् ग्रीष्मकाले, वर्षाकाले, शीतकाले च समानतया नियमस्य आचरणं करणीयम् । काश्चन परिस्थितयः [[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] उल्लिखितानि, तेषु परिस्थितिषु रात्रौ अपि आरोहितः ध्वजः स्थापितुं शक्नोति । परन्तु तासु परिस्थितिषु केवलं सर्वकारसम्बद्धेषु भवनेषु एव रात्रौ आरोहितः ध्वजः भवितुं शक्नोति । एनं ध्वजं विपरिततया आरोहितुं न शक्यते । यथा एतस्मिन् चित्रे दृश्यते । उपरिस्तनभागः अधः, अधस्तनभागः उपरि च कर्तुं न शक्यते । ९० अंशे राष्ट्रध्वजं स्थापयितुं न शक्यते । मलिनध्वजस्य उपयोगः अपि वर्ज्यः ।

=== भित्तिषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===
[[चित्रम्:IndiaFlagTwoNations.png|right|150px]]
भित्तौ यदि राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः भवेत् चेत् राष्ट्रध्वजस्य केसर-रङ्गः उपरि एव भवेत् । राष्ट्रध्वजः यथाकथञ्चित् स्थापयितुं न शक्यते । योग्यं, शुद्धं स्थानं दृष्ट्वैव ध्वजस्य प्रयोगः भवेत् ।

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगाय केषाञ्चन नियमानां पालनम् अनिवार्यं भवति । सभाखण्डस्य भित्तौ अन्यस्य ध्वजस्य समीपं राष्ट्रध्वजः उपस्थाप्यते चेत्, चित्रे यथा प्रदर्शितं, तथा द्वयोः ध्वजयोः स्थापना कर्तव्या । अन्यध्वजेन सह राष्ट्रध्वजः भवेत्, परन्तु विपरितदिशायां भवेत् । यथा एतस्मिन् चित्रे प्रदर्शितम् ।

=== अन्यदेशानां ध्वजैः सह उपयोगः ===

अन्यदेशानां राष्ट्रध्वजेन सह यदा [[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः स्थाप्यते, तदा निम्ननियमाः ध्यातव्याः ।
&lt;poem&gt;
१ भारतस्य राष्ट्रध्वजः दक्षिणहस्ते भवेत् (प्रेक्षकेभ्यः वामहस्ते) ।
२ अन्यदेशस्य राष्ट्रध्वजैः सह भारतीयराष्ट्रध्वजः व्यवस्थितरीत्या स्थापितः स्यात् । 
३ सर्वेषां देशानां ध्वजाः समानाः एव स्युः । कस्यापि देशस्य राष्ट्रध्वजः भारतीयराष्ट्रध्वजात् बृहत् न स्यात् ।
४ सर्वेषां देशानां ध्वजाः भिन्नेषु दण्डेषु आरोहिताः स्युः । एकस्मिनैव दण्डे ध्वजद्वयं तस्मात् अधिकाः राष्ट्रध्वजाः वा न भवेयुः । 
५ भारतस्य राष्ट्रध्वजः सर्वप्रथमम् आरोहणीयः, ततः अवरोहणकाले भारतीयराष्ट्रध्वजः अन्ते अवरोहणीयः । 
&lt;/poem&gt;

=== अन्यध्वजैः सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===

यदि अन्यध्वजेन सह अर्थात् संस्थायाः, विज्ञापनस्य, दलस्य च ध्वजेन सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः करणीयश्चेत् निम्ननियमानुसारं ध्वजारोहणं भवेत् ।

१ भारतीयराष्ट्रध्वजस्य स्थानं सर्वेषु ध्वजेषु मध्ये दक्षिणहस्ते वा भवेत् ।

२ सर्वेषां ध्वजानां मानं समानं भवेत् । राष्ट्रध्वजात् कोऽपि ध्वजः बृहत् न भवेत् ।

३ प्रदर्शनेषु, पदयात्रासु च राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः अन्यध्वजैः सह कर्तव्यश्चेत्, राष्ट्रध्वजः अग्रे एव भवेत् । तस्य पृष्ठे एव अन्ये ध्वजाः भवेयुः ।

=== गृहे राष्ट्रध्वजः ===

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः यदा नैजोपयोगार्थं, खण्डेषु, लघुप्रकोष्ठेषु करणीयश्चेत् राष्ट्रध्वजः सर्वदा दक्षिणहस्ते (दर्शकानां वामहस्ते) एव भवेत् । यदि वक्तुः समीपे ध्वजस्य प्रदर्शनं करणीयं, तर्हि वक्तुः वामहस्ते एव राष्ट्रध्वजस्य प्रदर्शनं भवेत् ।

=== [[सैन्ययात्रा]]यां राष्ट्रध्वजः ===

[[सैन्ययात्रा]]यां राष्ट्रध्वजः अन्यध्वजैः सह भवेत् इति सामान्यम् । अतः अन्यध्वजैः सह राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं ये नियमाः सन्ति, ते प्रयोक्तव्याः एव । परन्तु अत्र [[राष्ट्रगीत]]स्य गानयम् अपि भवति । [[राष्ट्रगीत]]स्य गायनसमये राष्ट्रध्वजाय नमस्कारः अनिवार्यः एव ।

=== यानेषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः ===

यानेषु राष्ट्रध्वजस्य उपयोगं कर्तुं विशेषाधिकारः आवश्यकः । येषां जनानां पार्श्वे विशेषाधिकारः अस्ति, तेषाम् आवलिः 
[[भारतीयसंविधान|भारतीयसंविधाने]] वर्तते । सा आवलिः अधः अस्ति –

{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;7&quot; min-width=&quot;50%&quot;width=&quot;auto&quot; max-width=&quot;75%&quot;
|-
| bgcolor = &quot;WhiteSmoke&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;1&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]]  
&lt;li&gt; [[भारत]]गणराज्यस्य [[उपराष्ट्रपतिः]]
&lt;li&gt; [[भारतीयसर्वोच्चन्यायालय]]स्य न्याययाधीशाः
&lt;li&gt; भारतीयोच्चन्यायालयानां न्यायाधीशाः
| bgcolor = &quot;AliceBlue&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;5&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[जलसेना]]धिकारिणः
&lt;li&gt; [[वायुसेना]]धिकारिणः
&lt;li&gt; [[स्थलसेना]]धिकारिणः 
&lt;li&gt; [[राज्यपालः]]
| bgcolor = &quot;WhiteSmoke&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;9&quot;&gt;
&lt;li&gt; [[उपराज्यापालः]]
&lt;li&gt; [[मुख्यमन्त्री]]
&lt;li&gt; [[मन्त्रिमण्डलम्|मन्त्रिमण्डलसदस्याः]]
&lt;li&gt; भारतीयसंसदः कनिष्ठमन्त्रिमण्डलस्य सदस्याः
| bgcolor = &quot;AliceBlue&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;ol start=&quot;13&quot;&gt;
&lt;li&gt; राज्यविधानसभानां सदस्याः 
&lt;li&gt; [[लोकसभा]]याः सदस्याः
&lt;li&gt; [[राज्यसभा]]-[[लोकसभा|लोकसभयोः]] अध्यक्षः
&lt;li&gt; राज्यानां विधानपरिषदः सदस्याः
|}

राष्ट्रध्वजस्य उपयोगः यदि कार-याने भवति, तर्हि यानस्य अग्रभागस्य मध्यभागे दक्षिणहस्ते वा ध्वजस्य स्थानं भवेत् । यदि याने कोऽपि विदेशिजनः (भारतगणराज्यस्य अतिथिः) स्थितः चेत्, [[भारत]]स्य राष्ट्रध्वजः वामहस्ते, तस्य विदेशिजनस्य राष्ट्रध्वजः दक्षिणहस्ते च भवेत् ।

[[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]], [[उपराष्ट्रपतिः]], [[प्रधानमन्त्री]] च विदेशयात्रायै विमानयानेन गच्छिति चेत्, विमानयाने अपि भारतस्य राष्ट्रध्वजः अनिवार्यत्वेन भवेदेव । [[विमानयान]]स्य दक्षिणहस्ते भारतस्य राष्ट्रध्वजः भवेत्, यं देशं गच्छति, तस्य देशस्य राष्ट्रध्वजः वामहस्ते भवेच्च । एकस्य देशस्य यात्रायां मार्गे अन्यदेशे विश्रान्त्यर्थे अवतरणीयं भवेत् चेत्, तस्य देशस्य ध्वजमपि वामहस्ते स्थापयितुं शक्यते । येन तस्य देशस्य सम्मानस्य रक्षणं भवेत् । एतत् सद्भावनायाः, शिष्टाचारस्य प्रतीकत्वेन परिगण्यते । 
 
[[भारत]]गणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः]], [[उपराष्ट्रपतिः]], [[प्रधानमन्त्री]] च विदेशे रेलयानेन यदि यात्रां करोति, तर्हि [[रेलयान]]स्य चालकस्य bogie इत्यत्र राष्ट्रध्वजः भवेत् । परन्तु रेलयानं यदा स्थिरमस्ति, तदैव राष्ट्रध्वजः स्थापनीयः । रेलयानं यदा यात्रां प्रारभेत, तदा राष्ट्रध्वजः सम्मानेन सह अवरोहणीयः ।

== अर्धप्रवाहितः राष्ट्रध्वजः ==

शोकस्य समये राष्ट्रपतेः निर्देशानुसारं राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः कर्तव्यः । यदा अर्धध्वजारोहणस्य आदेशः भवति, तदा पूर्णध्वजारोहणानन्तरम् दण्डस्य मध्ये ध्वजः स्थापनीयः । ततः सूर्यास्तकाले ध्वजम् उपरि आरुह्य ध्वजावरोहणं करणीयम् । केवलं भारतीयराष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । अन्ये सर्वे ध्वजाः सामान्यरीत्या प्रवाहिताः भवन्ति ।

भारतगणराज्यस्य [[राष्ट्रपतिः|राष्ट्रपतेः]], [[उपराष्ट्रपतिः|उपराष्ट्रपतेः]], [[प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्रेः]], [[लोकसभाध्यक्षः|लोकसभाध्यक्ष]]स्य, [[सर्वोच्चन्यायलयस्य मुख्यन्यायाधीश]]स्य मृत्युः [[राष्ट्रियशोक]]स्य कारणत्वेन परिगण्यते । [[राष्ट्रियशोक]]स्य स्थितौ [[देहली]]-महानगरे, राज्यानां राजधानीषु, केन्द्रियमन्त्रमण्डलस्य गोष्ठीसमये च राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । राज्यमन्त्रिणः मृत्यौ सति [[देहली]]-महानगरे एव राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति । राज्यस्य [[राज्यपाल]]-[[उपराज्यपाल]]-[[मुख्यमन्त्री|मुख्यमन्त्र्यादीनां]] मृत्यौ तस्मिन् राज्ये राष्ट्रध्वजः अर्धप्रवाहितः भवति ।

[[गणतन्त्रदिवसः]], [[स्वातन्त्र्यदिवसः]], [[महात्मा जयन्ती]], [[राष्ट्रियसप्ताहः]] ('अप्रैल'-मासस्य ६ तः १३ पर्यन्तं) च अवसरे उक्तजनेषु कस्यापि निधनं भवति चेत्, मृतकस्य गृहे एव अर्धप्रवाहितः राष्ट्रध्वजः भवति । तद्विहाय सर्वत्र सामान्यरीत्या ध्वजारोहणं भवति । 
राज्यानां, सेनानां, केन्द्रियानाम् अधिकारिणां निधने सति तेषां शवस्य उपरि राष्ट्रध्वजः सम्मानार्थं स्थायनीयः । भारतीयसैनिकानां शवस्योपरि अपि सम्मानार्थं राष्ट्रध्वजः स्थापनीयः । परन्तु शवस्य दहनावसरे, ‘कबर’-इत्यस्मिन् स्थापनावसरे च राष्ट्रध्वजः स्मानपूर्वकं अवरोहणीयः । अर्थात् राष्ट्रध्वजस्य शवेन सह दहनं, ‘कबर’-मध्ये स्थापनं च असांविधानिकम् ।

== जीर्णध्वजस्य किम् ? ==

राष्ट्रध्वजः यदि जीर्णः भवति, तर्हि सम्मानपूर्वकं तस्य जीर्णराष्ट्रध्वजस्य विसर्जनविधिः आचरणीया । राष्ट्रध्वजस्य प्रधानविसर्जनविधिषु राष्ट्रध्वजस्य दहनं, भूमौ निखननं(Bury), गङ्गायाः प्रवाहे स्थापनं च मुख्यविधयः सन्ति । जीर्णध्वजस्य आरोहणं राष्ट्रध्वजस्य अपमानत्वेनैव परिगण्यते । शवस्योपरि जीर्णराष्ट्रध्वजः स्थापयितुं न शक्यते । अतः कदापि, कुत्रापि जीर्णराष्ट्रध्वजस्य उपयोगः न करणीयः ।

== सम्बद्धाः लेखाः ==

[[भारतीयसंविधानम्]]

[[सर्वोच्चन्यायालयः]]

[[उच्चन्यायालयः]]
  
== उद्धरणम् ==

{{reflist}}

== बाह्यानुबन्धाः ==

{{Commons category|Flags of India|भारतस्य ध्वजाः}}
* [http://www.mha.gov.in/pdfs_hin/Jhanda-Hindi.pdf भारतीयध्वजसंहिता], [[गृहमन्त्रालयः, भारतसर्वकारः]]
* [http://merinajar.mywebdunia.com/2009/01/23/1232721720000.html राष्ट्रध्वजस्य इतिहासः]
* [http://sush12.wordpress.com/2008/08/12/197/ भारतीयराष्ट्रध्वजस्य पूर्वतनध्वजाः]
* [http://burabhala.blogspot.com/2009/08/blog-post_9472.html ध्वजगीतस्य रचना कथम् अभवत् ??]
* [http://www.abhivyakti-hindi.org/gharparivar/tikat_sangrah/tiranga/tirange_ki_kahani.htm पत्रालयविभागेन राष्ट्रध्वजस्य प्रशंसा कृता ।]
* [http://www.abhivyakti-hindi.org/snibandh/sanskriti/jhanda.htm झंडा ऊँचा रहे हमारा....]—सुनीता सिंह गर्ग
* [http://hindi.webdunia.com/miscellaneous/special09/independenceday2009/0908/12/1090812092_1.htm राष्ट्रध्वजस्य आरोहणार्थं मार्गदर्शनम्]

{{शिखरं गच्छतु}}

[[वर्गः:भारतस्य राष्ट्रियद्योतकानि]]</text>
      <sha1>ku7k9ntokvqym6p6ucrw0y2uriks00v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:சுப. இராஜசேகர்</title>
    <ns>3</ns>
    <id>58396</id>
    <revision>
      <id>470325</id>
      <parentid>426557</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T16:16:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>14698</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>QueerEcofeminist इत्यनेन शीर्षकं परिवर्त्य [[सदस्यसम्भाषणम्:Mereraj]] पृष्ठं [[सदस्यसम्भाषणम्:சுப. இராஜசேகர்]] प्रति स्थानान्तरितम्: &quot;[[Special:CentralAuth/Mereraj|Mereraj]]&quot; का नाम &quot;[[Special:CentralAuth/சுப. இராஜசேகர்|சுப. இராஜசேகர்]]&quot; करते समय पृष्ठ स्वतः स्थानांतरित हुआ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="337" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Mereraj}}

-- [[User:नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः|नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः]] ([[User talk:नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः|चर्चा]]) ०५:४८, १ अक्तूबर २०१७ (UTC)</text>
      <sha1>fq7lmy87bu3hchv1yluu33uhvtczbgc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Vanished user 1332790</title>
    <ns>3</ns>
    <id>60442</id>
    <revision>
      <id>470312</id>
      <parentid>430255</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T13:15:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>14698</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>QueerEcofeminist इत्यनेन शीर्षकं परिवर्त्य [[सदस्यसम्भाषणम्:Dannyfonk]] पृष्ठं [[सदस्यसम्भाषणम्:Vanished user 1332790]] प्रति स्थानान्तरितम्: &quot;[[Special:CentralAuth/Dannyfonk|Dannyfonk]]&quot; का नाम &quot;[[Special:CentralAuth/Vanished user 1332790|Vanished user 1332790]]&quot; करते समय पृष्ठ स्वतः स्थानांतरित हुआ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="336" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Dannyfonk}}

-- [[User:नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः|नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः]] ([[User talk:नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः|चर्चा]]) ०७:०६, १० फरवरी २०१८ (UTC)</text>
      <sha1>fuqh16xh1axbr7cx7b67ofw1nvwui29</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:2140475aditishreevastava</title>
    <ns>3</ns>
    <id>75532</id>
    <revision>
      <id>470332</id>
      <parentid>461867</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T03:03:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NehalDaveND</username>
        <id>9230</id>
      </contributor>
      <comment>/* Please use sandbox */ नवीनविभागः</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1020" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=2140475aditishreevastava}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ०५:२८, ३ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)

== Please use sandbox ==

Your topics are personalized and your thoughts, so please add into sandbox. Moreover, Sanskrit is not correct. So also proofread by your Guruji. &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ०३:०३, २७ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>ay7ssi4td1ystia2xw68vwq8vofur7u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:2130952BhavyaMathur</title>
    <ns>3</ns>
    <id>76882</id>
    <revision>
      <id>470314</id>
      <parentid>470296</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T13:36:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2130952BhavyaMathur</username>
        <id>34124</id>
      </contributor>
      <comment>पृष्ठं रिक्तीकृतम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Haridas Jayakumar/प्रयोगपृष्ठम्</title>
    <ns>3</ns>
    <id>76959</id>
    <revision>
      <id>470334</id>
      <parentid>467411</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T05:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2140672haridas</username>
        <id>32976</id>
      </contributor>
      <comment>/* Aaravan */ नवीनविभागः</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11161" xml:space="preserve">मम नामं हरिदसः अस्ति I अहं क्र्य्सत इति नामस्य महाविद्यालये पठामि I इदानीं अहं बङ्गलॊरस्य नगरे स.ग.पालय नामास्य स्थले वसामि I मम वयसः नवदशः अस्ति  I मम जन्मदिनम् 26-01-2003 अस्ति I मम मातृदेशं केरलं अस्ति I केरलस्य संस्कृति अतीव सुन्दरं भवति I मम मातरस्य नामं गौरी भवति I  मम पितरस्य नामं जयकुमारः अस्ति I मम भगिन्यस्य नामं पार्वति अस्ति I अहं मम पितृमहस्य सह अवसत् I महां पितृमहस्य सह समयं निवसनं प्रियं अस्ति  I तस्माकं नामे कृष्ण राधा च भवति I मम मातरं अतीव धीर भवति I सा पितरस्य मरणस्य पश्चात अस्माक्स्य परिपालनम् सा एकाकीन करोति I अस्माकं कदाचित समये अड्डति परम् अस्माकं एकः कुशलः कुटुम्बं अपि अस्ति I 
अहं दशमी कक्षात भवनस आदर्श इति नमस्य विद्यालये पठामि I अहं एकादशः द्वादशः च कक्षात भवनस वरुण इति नमस्य विद्यालये पठामि  I अत्र अहं बहूनि सुविधः मित्राणि अमिलत् I तस्माकं सर्वदा मम सहायम् करोति I अस्माकं एकः कुटुम्बं इव अस्ति I 
केरलं अतीव सुन्दरं भवति I परम् तत्र अहं स्वतन्त्रं न भवति I  बङ्गलूरस्य नगरे अहं स्वन्तन्त्रं अस्ति I अतः अत्रस्य जीवने अतीव प्रियं भवति I अत्र अहं बहूनि नूतननि कार्याणि पठामः I अहं कब्बण् उद्यानं बन्ग्लुर इण्ट्र्नाश्नल् सेन्ट्र उल्सूर् सरोवरं इतानि स्तलानि उपयाति I अत्र मम बहूनि मित्राणि भवन्ति I ते अतीव समर्धनम् भवन्ति I अहं तस्माकस्य सह अतीवम् विहरामि I विनोदस्य सह बहूनि पठनं अपि करोति I बयोटेक्नोलजि मम प्रियं विषयं भवति I अहं बयोटेक्नोलजि विषये उच्चषिक्षणं करिष्यामि इति मम इछा अस्ति I 
अहं एकः कलाप्रेमी अस्ति I अहं गायकः चित्रकारः लेखकः च भवामि I विश्रम समये इदानीं कार्याणां कर्तुं अहं संतुष्टः भवामि I महां चलनं अपि रोचते I अहं सयङ्ग्काले परिसरे चलनाय गछामि I परिसरस्य विविधानि दृष्टानि दृष्टुं अहं संतुष्टः भवामि I महाम् चलचित्रं  पुस्तकं  च अति रोचते I अहं टोनि मोर्रिसन जेम्स बोल्ड्विन् माया अन्जेलो इति लेखकानां च कार्याणां पठनं कर्तुं इच्छामि I

[[Https://www.bhavanskakkanad.ac.in/|मम विद्यालयं, भवनस आदर्श विद्यालय ]]

== Aaravan ==

प्रतिवर्षं चैत्रमासे कूवागम इति ग्रामे एकः अष्टादशदिवसीयः उत्सवः भवति| देशस्य सर्वेभ्यः हिजड़ासमुदायस्य जनाः, तस्मिन् उपस्थिताः भवन्ति। एतद् उत्सवः महभारत् आरवणस्य कथस्य स्मरणं करोति| आरवनः अर्जुनस्य एकः पुत्रः भवति| सः कुरुक्षेत्रे युद्धे, पाण्डवानां विजयाय आत्मानं यजति| आरवनः कुत्तन्तवर सम्प्रदायस्य प्रधानः देवः भवति| सः प्रदेशस्य हिजड़ाभिः अपि पूजितः अस्ति, यत्र ते अरवणी, तिरुनन्बिः अथवा तिरुनङ्गाइ इति संपादयति| कूवागम-नगरं विलुप्पुरम्-नगरात् पञ्चविंशतिकिलोमीटर्-दूरे स्थितम् अस्ति| मन्दिरस्य पवित्रस्थाने स्थापिता अरवनस्य प्रतिमा केवलं तस्य विच्छिन्नशिरः एव अस्ति| तस्य मुखं उज्ज्वलं रक्तं चित्रितम् अस्ति, तस्य ललाट स्थाने एकः टीका अपि अस्ति| उत्सवे आरवणस्य बिम्बस्य शिरः नयनं च नूतनं रङ्गकोटं दत्त्वा मन्दिरात् बहिः आनयन्ति| ते ग्रामेण परेडं अपि कुर्वन्ति। कूवागम-उत्सवे प्रवर्तमानाः त्रयः प्रमुखाः संस्काराः अस्ति| प्रथमा, आरवनस्य सह हिज्डा स्त्रीभिः विवाहं करोति, द्वितीय, तस्य परदिने आरवन्स्य बलिः, तृतीय, तस्य मृत्युं शोचन्तः तस्य विधवाः सहभागिनः च| अरवान् अर्जुनस्य नागराजकुमार्याः उलुपीयाः च पुत्रः अस्ति। अरवनः नागयोद्धारूपेण आरोहति| कृष्णस्य अनुरोधेन, देवी काली प्रीत्यर्थं स्वात्मानं जुहुयत् | तत् पाण्डवानां विजयाय साहाय्यं कृतवान्| कृष्णः वराणि त्रीणि दत्तानि| तस्य प्रथमः वरः, तस्य वीरमृत्यु भविष्यति इति अस्ति| द्वितीयः वरः, तृतीयः अन्तिमः च वरः आसीत् यत् सः मृत्योः पूर्वं विवाहं करिष्यति इति। तृतीयः अन्तिमः च वरः आसीत् यत् सः मृत्योः पूर्वं विवाहं करिष्यति इति। यतः कश्चित् स्त्रियाः आसन्नविधवात्वं प्राप्तुं न इच्छन्ति, अतः तस्मात् कोऽपि विवाहं न कृतवान् । अरवनस्य तृतीया वरः पूर्णं कर्तुं कृष्णः स्वं सुन्दरीं मोहिनीरूपेण परिवर्त्य तस्य विवाहं कृतवान्|तदनन्तरं अरवनः कालीं तस्य स्वयं बलिं करोति| मोहिनी हृदयविदारिता विधवात्वं शोचति स्म| कृष्णेन प्रदत्तानां वराणां त्रयाणां, अतः प्रथमं तृतीयं च वरं कुत्तन्तवरः समूहस्य संस्कारं भवति| कूवागम-पर्वस्य १४ दिनाङ्के मोहिनी-वस्त्रधारिणीः हिजड़-महिलाः प्रातःकालात् कुट्टन्तवर-मन्दिरे समागच्छन्ति| तस्मिन् रात्रौ परदिने च हिजड़ाः विवाह समाप्त्यस्य यौनक्रियाः कर्तुं शक्नुवन्ति| १६ तमे दिने अरवनस्य प्रतिमा शोभायात्रायां बहिः निष्कास्यते| तस्य मृत्योः अनन्तरं तस्य विधवाः हिजड़-महिलाः सामूहिकरूपेण स्वस्य थालीः अपसारयित्वा शोचन्ति| महोत्सवः न केवलं सांस्कृतिककार्य अपितु हिजड़ापरिचयस्य सामूहिक व्यञ्जनस्य अवसरः अस्ति| कूवागम इत्यादिः उत्सवः एकः विरलता अवसरः अस्ति| यदा हिजड़ासमुदायः स्वस्य लैङ्गिकतां, लैङ्गिकपरिचयं च मुक्ततया प्रदर्शयितुं शक्नोति| अरवनस्य मृत्युविषये सामूहिकविलापः समाजात् विभेदस्य सामूहिकविरोधरूपेण अपि द्रष्टुं शक्यते| [[User:2140672haridas|2140672haridas]] ([[User talk:2140672haridas|चर्चा]]) ०५:३२, २७ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>qs3tal1kba5bwtpdr1twmtz5wnzcyly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Dr Sailesh Kumar Pathak</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79676</id>
    <revision>
      <id>470324</id>
      <parentid>470281</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:40:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NehalDaveND</username>
        <id>9230</id>
      </contributor>
      <comment>/* साहाय्यम् अपेक्षते चेत् कथयतु */ नवीनविभागः</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2128" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Dr Sailesh Kumar Pathak}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ०४:५१, २५ आगस्ट् २०२२ (UTC)

== शुभपल्लब deletion ==

Your article [['''शुभपल्लब''']] will be deleted in two days. as it is in English. Please translate ASAP. &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ०९:०८, २५ आगस्ट् २०२२ (UTC)

== साहाय्यम् अपेक्षते चेत् कथयतु ==

नमस्ते, भवतः रचनात्मकं योगदानं दृष्टम्। अस्माभिः एकं वोट्सेप-समूहः निर्मितः अस्ति। कृपया किमपि साहाय्यम् अपेक्षते, तर्हि विपत्रमाध्यमेन मम सम्पर्कं करोतु। https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7%E0%A4%83:%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE/NehalDaveND &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; १५:४०, २६ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>hcs1g2o01yjw4m09zzs28eqyrgtq10n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>शुभपल्लब</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79677</id>
    <revision>
      <id>470316</id>
      <parentid>470283</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T14:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dr Sailesh Kumar Pathak</username>
        <id>35802</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3647" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Subhapallaba Odia Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लव:''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) एका मासिक-पत्रिका विद्यते।यस्या: पत्रिकाया: प्रकाशनं श्री संग्रामकेसरी-महोदयेन सन् २०१८ ईस्व्यां कृतमस्ति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; Initially, it was a quarterly magazine and two editions of this magazine were released as Nabapallaba.&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; From January 2020 the edition changed to monthly. In April 2019, the Odia portal of this magazine has launched. Later the portals in [[English language|English]], [[Hindi]], [[Telugu language|Telugu]], [[Bengali language|Bengali]], [[Punjabi language|Punjabi]], and [[Sanskrit]] portals have launched.&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== External Links ==
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]</text>
      <sha1>exgdhpw7mo81lzfsgoq66y0xmfdbpxf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470317</id>
      <parentid>470316</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:09:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dr Sailesh Kumar Pathak</username>
        <id>35802</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4196" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Subhapallaba Odia Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लवं''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) इति मासिक-ओडिया पत्रिका जनवरी २०१८ ई० मध्ये श्री संग्राम केशरी सेनापति महोदयेन निर्मिता विद्यते ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; प्रारम्भे इयं पत्रिका त्रैमासिकाऽसीत् । तथा च अस्या: पत्रिकाया: संस्करणद्वयं नवपल्लवमिति रूपेण प्रकाशितमभवत् ।&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; तदनन्तरं जनवरी २०२० मध्ये अयं संस्करणं परिवर्तितं सति मासिकमभवत् । अप्रैल २०१९ मध्ये अस्या: पत्रिकाया: ओडिया पोर्टल इत्यस्य प्रकाशनं जातं तत्पश्चात् आंग्ले, हिन्द्यां, तेलुगु, बांग्ला, पंजाबी, तथा च संस्कृते अस्या: पत्रिकाया: पोर्टल इति प्रकाशितं जातमिति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== External Links ==
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]</text>
      <sha1>t6tsuvnd8e404x65mu29eyd2tqyb64s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470318</id>
      <parentid>470317</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:13:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dr Sailesh Kumar Pathak</username>
        <id>35802</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4388" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Subhapallaba Odia Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लबं''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) इति मासिक-[[ओडियाभाषा|ओडिया]] पत्रिका जनवरी २०१८ ई० मध्ये श्री संग्राम केशरी सेनापति महोदयेन निर्मिता विद्यते ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; प्रारम्भे इयं पत्रिका त्रैमासिकाऽसीत् । तथा च अस्या: पत्रिकाया: संस्करणद्वयं नवपल्लवमिति रूपेण प्रकाशितमभवत् ।&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; तदनन्तरं जनवरी २०२० मध्ये अयं संस्करणं परिवर्तितं सति मासिकमभवत् । अप्रैल २०१९ मध्ये अस्या: पत्रिकाया: ओडिया पोर्टल इत्यस्य प्रकाशनं जातं तत्पश्चात् आंग्ले, [[हिन्द-आर्यभाषाः|हिन्द्यां]], [[तेलुगु]], [[बाङ्गलाभाषा|बाङ्गला]], [[पञ्जाबीभाषा|पंजाबी]], तथा च [[संस्कृतम्|संस्कृते]] अस्या: पत्रिकाया: पोर्टल इति प्रकाशितं जातमिति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== External Links ==
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]</text>
      <sha1>qxtnjgpgb202h4hhugid58qrbpwluke</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470319</id>
      <parentid>470318</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aisworika</username>
        <id>31264</id>
      </contributor>
      <comment>Devanagari logo added</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4395" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Shubhapallaba Devanagari Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लबं''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) इति मासिक-[[ओडियाभाषा|ओडिया]] पत्रिका जनवरी २०१८ ई० मध्ये श्री संग्राम केशरी सेनापति महोदयेन निर्मिता विद्यते ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; प्रारम्भे इयं पत्रिका त्रैमासिकाऽसीत् । तथा च अस्या: पत्रिकाया: संस्करणद्वयं नवपल्लवमिति रूपेण प्रकाशितमभवत् ।&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; तदनन्तरं जनवरी २०२० मध्ये अयं संस्करणं परिवर्तितं सति मासिकमभवत् । अप्रैल २०१९ मध्ये अस्या: पत्रिकाया: ओडिया पोर्टल इत्यस्य प्रकाशनं जातं तत्पश्चात् आंग्ले, [[हिन्द-आर्यभाषाः|हिन्द्यां]], [[तेलुगु]], [[बाङ्गलाभाषा|बाङ्गला]], [[पञ्जाबीभाषा|पंजाबी]], तथा च [[संस्कृतम्|संस्कृते]] अस्या: पत्रिकाया: पोर्टल इति प्रकाशितं जातमिति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== External Links ==
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]</text>
      <sha1>s5vxckxqnjxnbl915sc4yy5wz7mi25w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470320</id>
      <parentid>470319</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:29:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aisworika</username>
        <id>31264</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4430" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Shubhapallaba Devanagari Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लबं''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) इति मासिक-[[ओडियाभाषा|ओडिया]] पत्रिका जनवरी २०१८ ई० मध्ये श्री संग्राम केशरी सेनापति महोदयेन निर्मिता विद्यते ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; प्रारम्भे इयं पत्रिका त्रैमासिकाऽसीत् । तथा च अस्या: पत्रिकाया: संस्करणद्वयं नवपल्लवमिति रूपेण प्रकाशितमभवत् ।&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; तदनन्तरं जनवरी २०२० मध्ये अयं संस्करणं परिवर्तितं सति मासिकमभवत् । अप्रैल २०१९ मध्ये अस्या: पत्रिकाया: ओडिया पोर्टल इत्यस्य प्रकाशनं जातं तत्पश्चात् आंग्ले, [[हिन्द-आर्यभाषाः|हिन्द्यां]], [[तेलुगु]], [[बाङ्गलाभाषा|बाङ्गला]], [[पञ्जाबीभाषा|पंजाबी]], तथा च [[संस्कृतम्|संस्कृते]] अस्या: पत्रिकाया: पोर्टल इति प्रकाशितं जातमिति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== बाह्य लिंक ==
{{Commons category}}
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]</text>
      <sha1>dgcu7fpmij256wxo92qcy3s2jr6ynav</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470323</id>
      <parentid>470320</parentid>
      <timestamp>2022-08-26T15:36:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NehalDaveND</username>
        <id>9230</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:पत्रिकाः]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4475" xml:space="preserve">{{Infobox website
| name                 = शुभपल्लब
| logo                 = [[File:Shubhapallaba Devanagari Logo.png|180px]]
| logocaption          = 
| screenshot           = 
| collapsible          = 
| collapsetext         = 
| caption              = 
| url                  = &lt;!-- {{URL|sanskrit.shubhapallaba.com}} --&gt;
| slogan               = 
| commercial           = 
| type                 = 
| registration         = 
| language             = [[ओडियाभाषा|ओडिया]]
| num_users            = 
| content_license      = 
| programming language = xml
| owner                = संग्राम केशरी सेनापति&lt;ref&gt;{{cite news |title=Odisha lad Sangram sets world record by writings article for Wikipedia |url=http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |accessdate=18 January 2021 |work=Pragativadi News |date=25 August 2019 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200524153605/http://www.pragativadi.com/odisha-lad-sangram-sets-world-record-by-writings-article-for-wikipedia/ |archive-date=24 May 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt;
| author               = 
| editor               = तापस रंजन&lt;br&gt;संग्राम केशरी सेनापति
| launch_date          = {{Start date and age|2018|01|01|df=yes}}
| revenue              = 
| alexa                =
| ip                   = 
| current_status       = 
| footnotes            = 
}}

'''शुभपल्लबं''' ([[आङ्ग्लभाषा]]: Shubhapallaba) इति मासिक-[[ओडियाभाषा|ओडिया]] पत्रिका जनवरी २०१८ ई० मध्ये श्री संग्राम केशरी सेनापति महोदयेन निर्मिता विद्यते ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sangram sets world record - OrissaPOST |url=https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |accessdate=18 January 2021 |work=OrissaPOST |date=30 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001184606/https://www.orissapost.com/sangram-sets-world-record/ |archive-date=2 October 2020 |location=Bhadrak |language=English}}&lt;/ref&gt; प्रारम्भे इयं पत्रिका त्रैमासिकाऽसीत् । तथा च अस्या: पत्रिकाया: संस्करणद्वयं नवपल्लवमिति रूपेण प्रकाशितमभवत् ।&lt;ref name=&quot;Shubhapallaba Bengali Portal&quot;&gt;{{cite news |title=Shubhapallaba launches Web Portals in Bangla and Punjabi |url=https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |accessdate=18 January 2021 |work=The News Insight |date=4 January 2020 |archive-url=http://web.archive.org/web/20200921050841/https://enewsinsight.com/shubhapallaba-launches-web-portals-in-bangla-and-punjabi/ |archive-date=21 September 2020 |language=English}}&lt;/ref&gt; तदनन्तरं जनवरी २०२० मध्ये अयं संस्करणं परिवर्तितं सति मासिकमभवत् । अप्रैल २०१९ मध्ये अस्या: पत्रिकाया: ओडिया पोर्टल इत्यस्य प्रकाशनं जातं तत्पश्चात् आंग्ले, [[हिन्द-आर्यभाषाः|हिन्द्यां]], [[तेलुगु]], [[बाङ्गलाभाषा|बाङ्गला]], [[पञ्जाबीभाषा|पंजाबी]], तथा च [[संस्कृतम्|संस्कृते]] अस्या: पत्रिकाया: पोर्टल इति प्रकाशितं जातमिति ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=NewsDog - India News - NewsDog |url=https://www.newsdogapp.com/en/article/5d62520a83b48e57d17df6f0/?d=false |accessdate=19 January 2021 |work=www.newsdogapp.com}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भाः ==
{{Reflist}}

== बाह्य लिंक ==
{{Commons category}}
* {{cite web |title=आङ्ग्ल पोर्टाल |url=http://www.shubhapallaba.com/}}
* {{Facebook|Shubhapallaba}}
* {{Twitter|Shubhapallaba}}

[[वर्गः:ओडिशाराज्यसम्बद्धाः स्टब्स्]]
[[वर्गः:पत्रिकाः]]</text>
      <sha1>ltx4j4cjovpgrmhcbcjhssncol2lion</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Dannyfonk</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79702</id>
    <redirect title="सदस्यसम्भाषणम्:Vanished user 1332790" />
    <revision>
      <id>470313</id>
      <timestamp>2022-08-26T13:15:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>14698</id>
      </contributor>
      <comment>QueerEcofeminist इत्यनेन शीर्षकं परिवर्त्य [[सदस्यसम्भाषणम्:Dannyfonk]] पृष्ठं [[सदस्यसम्भाषणम्:Vanished user 1332790]] प्रति स्थानान्तरितम्: &quot;[[Special:CentralAuth/Dannyfonk|Dannyfonk]]&quot; का नाम &quot;[[Special:CentralAuth/Vanished user 1332790|Vanished user 1332790]]&quot; करते समय पृष्ठ स्वतः स्थानांतरित हुआ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118" xml:space="preserve">#पुनर्निर्दिष्टम् [[सदस्यसम्भाषणम्:Vanished user 1332790]]</text>
      <sha1>hrsgcxtrupj1024chtfnl4mue1r0e3j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:2210157sakshideep</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79703</id>
    <revision>
      <id>470315</id>
      <timestamp>2022-08-26T13:49:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः</username>
        <id>13821</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नूतनयोजकस्य पृष्ठे [[Template:Welcome|स्वागतसन्देशः]] इत्यस्य योजनम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="443" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=2210157sakshideep}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; १३:४९, २६ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>9icuj5g31j343rpeontgvhzryalfxy8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Mereraj</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79704</id>
    <redirect title="सदस्यसम्भाषणम्:சுப. இராஜசேகர்" />
    <revision>
      <id>470326</id>
      <timestamp>2022-08-26T16:16:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>14698</id>
      </contributor>
      <comment>QueerEcofeminist इत्यनेन शीर्षकं परिवर्त्य [[सदस्यसम्भाषणम्:Mereraj]] पृष्ठं [[सदस्यसम्भाषणम्:சுப. இராஜசேகர்]] प्रति स्थानान्तरितम्: &quot;[[Special:CentralAuth/Mereraj|Mereraj]]&quot; का नाम &quot;[[Special:CentralAuth/சுப. இராஜசேகர்|சுப. இராஜசேகர்]]&quot; करते समय पृष्ठ स्वतः स्थानांतरित हुआ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="135" xml:space="preserve">#पुनर्निर्दिष्टम् [[सदस्यसम्भाषणम्:சுப. இராஜசேகர்]]</text>
      <sha1>hkntf1ikkrq9aq70jqarqzc49n6ju34</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Piyush12395</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79705</id>
    <revision>
      <id>470327</id>
      <timestamp>2022-08-26T21:23:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः</username>
        <id>13821</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नूतनयोजकस्य पृष्ठे [[Template:Welcome|स्वागतसन्देशः]] इत्यस्य योजनम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="437" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Piyush12395}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; २१:२३, २६ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>eozg19fxwwse6lner727ikdxa1zo1yc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:JiJiTorrio</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79706</id>
    <revision>
      <id>470328</id>
      <timestamp>2022-08-26T22:45:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः</username>
        <id>13821</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नूतनयोजकस्य पृष्ठे [[Template:Welcome|स्वागतसन्देशः]] इत्यस्य योजनम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="436" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=JiJiTorrio}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; २२:४५, २६ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>af9kbantoa7uwbs34ghyepcjq6n699b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:Sameertly</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79708</id>
    <revision>
      <id>470333</id>
      <timestamp>2022-08-27T04:27:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः</username>
        <id>13821</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नूतनयोजकस्य पृष्ठे [[Template:Welcome|स्वागतसन्देशः]] इत्यस्य योजनम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="435" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Sameertly}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ०४:२७, २७ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>n3ceuupw7nr8pexq4ar0hnziubmap35</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पुरातनः हिन्दुः विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79709</id>
    <revision>
      <id>470335</id>
      <timestamp>2022-08-27T06:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2140475aditishreevastava</username>
        <id>32989</id>
      </contributor>
      <comment>                                                                                                            '''== पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) ==''' आधुनिकविज्ञानं सुसंगतकथारूपेण अवगन्तुं प्राचीनहिन्दुना... नवीनं पृष्ठं निर्मितमस्ति</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8987" xml:space="preserve">                                                                    
                                       '''== पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) =='''
आधुनिकविज्ञानं सुसंगतकथारूपेण अवगन्तुं प्राचीनहिन्दुनां उपलब्धीनां मान्यता आवश्यकी अस्ति। सः अस्माकं आधारदशसंख्याप्रणालीं शून्यं च आविष्कृतवान् यस्याः उपयोगः अधुना वैश्विकरूपेण भवति, सावधानीपूर्वकं आकाशस्य नक्शाङ्कनं कृत्वा स्वस्य खगोलशास्त्रे पृथिव्यां गतिं नियुक्तवान्, आयुर्वेदनाम्ना प्रसिद्धः मनः-शरीर-पद्धतिः।सहितं चिकित्साशास्त्रस्य परिष्कृतप्रणालीं विकसितवान्, धातुविज्ञानस्य निपुणतां प्राप्तवान् निष्कर्षण के विधियाँ। तथा धातुशुद्धिकरणस्य, आत्मसुधारस्य च विज्ञानं विकसितवान् यत् लोकप्रियम् अस्ति, यत्र तथाकथितं दमिश्क-ब्लेडं, नवीदिल्ली-नगरस्य लोहस्तम्भः च सन्ति; यत् योग इति प्रसिद्धम् । आधुनिकयुगे विचारकाः वैज्ञानिकाः च राल्फ वाल्डो इमरसन इव विविधाः सन्ति । जोहान वोल्फगैङ्ग वॉन् गोएथे, गोट्फ्रीड् हर्डर, कार्ल जङ्ग, मैक्स मुलर, रोबर्ट ओपेनहाइमर, इर्विन् श्रोडिङ्गर्, आर्थर् शोपेनहाउर तथा हेनरी डेविड थोरो इत्यनेन विज्ञानं, प्रौद्योगिकी, दर्शनं च इति विषयेषु हिन्दू-उपलब्धानां श्रेयः स्वीकृतः अस्ति।
विज्ञानस्य विकासे मानवीयानां आवश्यकतानां महती भूमिका अस्ति । जनाः समाजस्य स्वस्य व्यक्तिगत आवश्यकतां वा आवश्यकतां वा आधारीकृत्य स्वलक्ष्याणि निर्धारयन्ति, विज्ञानस्य साहाय्येन तान् साधयन्ति ।
''पुरातनः हिन्दुषु भौगोलिक-सामाजिक-धार्मिक-स्थितयः काः आसन् येन विज्ञानस्य विकासः अभवत् ?
''प्राचीनहिन्दुः स्वस्य वैज्ञानिकज्ञानं कथं संरक्षितवान्, तदनन्तरं पीढीभ्यः अपि प्रसारितवान्?''''
हिन्दू विज्ञानं प्रति योगदानं दत्तवन्तः जनाः स्वसमाजस्य कथं व्यवहारं कुर्वन्ति स्म ? एते महत्त्वपूर्णाः प्रश्नाः सन्ति येषां अन्वेषणं करणीयम् ।
पुरातनः हिन्दुषु  विज्ञानस्य विकासः सामाजिक:, सांस्कृतिक: एवं धार्मिक:  सन्दर्भान् प्रति अवबोधनम्‌। पुरातनः हिन्दुषु विज्ञान: ते तेषां धार्मिकाभ्यासानां अत्यावश्यकः अभिन्नः च भागः आसीत्। हिन्दु धर्मस्य एकः महात्वपुर्णः सिद्धान्तः आत्मनस्य प्रवासस्य अस्ति यत् वेदुप्निशदयोः अनेकेन प्रकार्णेनस्य परिभाषितः अस्ति। अयं सिद्धान्तः अस्मान् वदति यत् आत्मा अमरः अस्ति यः एकस्मात् जीवनात् अन्यस्मिन् जीवने स्थानान्तरितः वा पुनर्जन्म वा भवति। अस्मिन् जन्मनि अस्माकं कर्माणि परजन्मनि अस्माकं भाग्यं निर्धारयन्ति। अतः पुनर्जन्मपदं कर्मपदेन सह दृढतया सम्बद्धं भवति यत् गलतकर्मणां न्यूनीकरणार्थं नैतिकजीवनं जीवितुं महतीं प्रोत्साहनं ददाति। पायथागोरस:, सुकरात:, एम्पेडोक्लेस:, प्लेटो:, प्लोटिनस:, अपोलोनियस: आदि अपि सः आत्मानः प्रवासममृतत्वं च विश्वासं करोति स्म।  यथा माता स्वसन्ततिं पोषयति, एकस्मै रोटिकां मसूरं च ददाति, अन्यस्मै खिचडी दधि च ददाति, तथैव तेषां आवश्यकतानुसारं हिन्दुधर्मः तर्कसंगतमानवचित्तस्य चत्वारि प्रमुखविकल्पान् व्यक्तिभ्यः च मोक्षं प्रदाति।भवतः मार्गं चयनं कर्तुं शक्नोति इत्यस्मै :-
'''1. कर्मयोग (कर्ममार्ग, मानवता की निःस्वार्थ सेवा)
'''2. भक्ति-योग (ईश्वर के प्रति भक्ति या प्रेम का मार्ग)'''
'''3. ज्ञानयोगः (तत्त्वज्ञानमार्गः)'''
'''4. राजयोग (योग एवं ध्यान का मार्ग) .''''''
सर्वे मार्गाः समानरूपेण प्रभाविणः भवन्ति।
विज्ञानं ज्ञातुं अन्यत् महत्त्वपूर्णं कार्यं अस्ति यत् सृष्टिकर्तुः (ईश्वरस्य) विषये ज्ञातुं एकः उपायः अस्ति ईश्वरस्य सृष्टेः विषये ज्ञातुं। सृष्टस्य ब्रह्माण्डस्य भौतिकगुणानां ज्ञातुं विज्ञानं अत्यावश्यकं साधनम् अस्ति । सृष्टिः एकः भौतिकः घटना अस्ति या अस्मान् प्रजापतिविषये वक्तुं शक्नोति।
अस्य कारणात् ''अल्बर्ट् आइन्स्टाइनः लिखितवान् - &quot;मम मतं यत् ब्रह्माण्डीयः धार्मिकः आत्मा वैज्ञानिकसंशोधनार्थं प्रबलतमः उदात्ततमः च विषयः अस्ति। एवं विज्ञानं ईश्वरस्य विषये ज्ञातुं साधनं जातम् ... अस्माकं भौतिकवादीयुगे गम्भीराः वैज्ञानिककार्यकर्तारः एव गभीरतया एव सन्ति।&quot; धार्मिकाः जनाः।&quot;
''</text>
      <sha1>simtriulummm36agxkulnl1lcrxtiwn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470336</id>
      <parentid>470335</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T06:47:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2140475aditishreevastava</username>
        <id>32989</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8979" xml:space="preserve">                             
                                      
                                      == पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) == 
आधुनिकविज्ञानं सुसंगतकथारूपेण अवगन्तुं प्राचीनहिन्दुनां उपलब्धीनां मान्यता आवश्यकी अस्ति। सः अस्माकं आधारदशसंख्याप्रणालीं शून्यं च आविष्कृतवान् यस्याः उपयोगः अधुना वैश्विकरूपेण भवति, सावधानीपूर्वकं आकाशस्य नक्शाङ्कनं कृत्वा स्वस्य खगोलशास्त्रे पृथिव्यां गतिं नियुक्तवान्, आयुर्वेदनाम्ना प्रसिद्धः मनः-शरीर-पद्धतिः।सहितं चिकित्साशास्त्रस्य परिष्कृतप्रणालीं विकसितवान्, धातुविज्ञानस्य निपुणतां प्राप्तवान् निष्कर्षण के विधियाँ। तथा धातुशुद्धिकरणस्य, आत्मसुधारस्य च विज्ञानं विकसितवान् यत् लोकप्रियम् अस्ति, यत्र तथाकथितं दमिश्क-ब्लेडं, नवीदिल्ली-नगरस्य लोहस्तम्भः च सन्ति; यत् योग इति प्रसिद्धम् । आधुनिकयुगे विचारकाः वैज्ञानिकाः च राल्फ वाल्डो इमरसन इव विविधाः सन्ति । जोहान वोल्फगैङ्ग वॉन् गोएथे, गोट्फ्रीड् हर्डर, कार्ल जङ्ग, मैक्स मुलर, रोबर्ट ओपेनहाइमर, इर्विन् श्रोडिङ्गर्, आर्थर् शोपेनहाउर तथा हेनरी डेविड थोरो इत्यनेन विज्ञानं, प्रौद्योगिकी, दर्शनं च इति विषयेषु हिन्दू-उपलब्धानां श्रेयः स्वीकृतः अस्ति।
विज्ञानस्य विकासे मानवीयानां आवश्यकतानां महती भूमिका अस्ति । जनाः समाजस्य स्वस्य व्यक्तिगत आवश्यकतां वा आवश्यकतां वा आधारीकृत्य स्वलक्ष्याणि निर्धारयन्ति, विज्ञानस्य साहाय्येन तान् साधयन्ति ।
''पुरातनः हिन्दुषु भौगोलिक-सामाजिक-धार्मिक-स्थितयः काः आसन् येन विज्ञानस्य विकासः अभवत् ?
''प्राचीनहिन्दुः स्वस्य वैज्ञानिकज्ञानं कथं संरक्षितवान्, तदनन्तरं पीढीभ्यः अपि प्रसारितवान्?''''
हिन्दू विज्ञानं प्रति योगदानं दत्तवन्तः जनाः स्वसमाजस्य कथं व्यवहारं कुर्वन्ति स्म ? एते महत्त्वपूर्णाः प्रश्नाः सन्ति येषां अन्वेषणं करणीयम् ।
पुरातनः हिन्दुषु  विज्ञानस्य विकासः सामाजिक:, सांस्कृतिक: एवं धार्मिक:  सन्दर्भान् प्रति अवबोधनम्‌। पुरातनः हिन्दुषु विज्ञान: ते तेषां धार्मिकाभ्यासानां अत्यावश्यकः अभिन्नः च भागः आसीत्। हिन्दु धर्मस्य एकः महात्वपुर्णः सिद्धान्तः आत्मनस्य प्रवासस्य अस्ति यत् वेदुप्निशदयोः अनेकेन प्रकार्णेनस्य परिभाषितः अस्ति। अयं सिद्धान्तः अस्मान् वदति यत् आत्मा अमरः अस्ति यः एकस्मात् जीवनात् अन्यस्मिन् जीवने स्थानान्तरितः वा पुनर्जन्म वा भवति। अस्मिन् जन्मनि अस्माकं कर्माणि परजन्मनि अस्माकं भाग्यं निर्धारयन्ति। अतः पुनर्जन्मपदं कर्मपदेन सह दृढतया सम्बद्धं भवति यत् गलतकर्मणां न्यूनीकरणार्थं नैतिकजीवनं जीवितुं महतीं प्रोत्साहनं ददाति। पायथागोरस:, सुकरात:, एम्पेडोक्लेस:, प्लेटो:, प्लोटिनस:, अपोलोनियस: आदि अपि सः आत्मानः प्रवासममृतत्वं च विश्वासं करोति स्म।  यथा माता स्वसन्ततिं पोषयति, एकस्मै रोटिकां मसूरं च ददाति, अन्यस्मै खिचडी दधि च ददाति, तथैव तेषां आवश्यकतानुसारं हिन्दुधर्मः तर्कसंगतमानवचित्तस्य चत्वारि प्रमुखविकल्पान् व्यक्तिभ्यः च मोक्षं प्रदाति।भवतः मार्गं चयनं कर्तुं शक्नोति इत्यस्मै :-
'''1. कर्मयोग (कर्ममार्ग, मानवता की निःस्वार्थ सेवा)'''
'''2. भक्ति-योग (ईश्वर के प्रति भक्ति या प्रेम का मार्ग)'''
'''3. ज्ञानयोगः (तत्त्वज्ञानमार्गः)'''
'''4. राजयोग (योग एवं ध्यान का मार्ग)'''
सर्वे मार्गाः समानरूपेण प्रभाविणः भवन्ति।
विज्ञानं ज्ञातुं अन्यत् महत्त्वपूर्णं कार्यं अस्ति यत् सृष्टिकर्तुः (ईश्वरस्य) विषये ज्ञातुं एकः उपायः अस्ति ईश्वरस्य सृष्टेः विषये ज्ञातुं। सृष्टस्य ब्रह्माण्डस्य भौतिकगुणानां ज्ञातुं विज्ञानं अत्यावश्यकं साधनम् अस्ति । सृष्टिः एकः भौतिकः घटना अस्ति या अस्मान् प्रजापतिविषये वक्तुं शक्नोति।
अस्य कारणात् ''अल्बर्ट् आइन्स्टाइनः लिखितवान् - &quot;मम मतं यत् ब्रह्माण्डीयः धार्मिकः आत्मा वैज्ञानिकसंशोधनार्थं प्रबलतमः उदात्ततमः च विषयः अस्ति। एवं विज्ञानं ईश्वरस्य विषये ज्ञातुं साधनं जातम् ... अस्माकं भौतिकवादीयुगे गम्भीराः वैज्ञानिककार्यकर्तारः एव गभीरतया एव सन्ति।&quot; धार्मिकाः जनाः।&quot;
''</text>
      <sha1>f8jz9ov7r312m7uhx28gcz6ropfj6ff</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470337</id>
      <parentid>470336</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T06:52:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2140475aditishreevastava</username>
        <id>32989</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8866" xml:space="preserve">==पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) ==

आधुनिकविज्ञानं सुसंगतकथारूपेण अवगन्तुं प्राचीनहिन्दुनां उपलब्धीनां मान्यता आवश्यकी अस्ति। सः अस्माकं आधारदशसंख्याप्रणालीं शून्यं च आविष्कृतवान् यस्याः उपयोगः अधुना वैश्विकरूपेण भवति, सावधानीपूर्वकं आकाशस्य नक्शाङ्कनं कृत्वा स्वस्य खगोलशास्त्रे पृथिव्यां गतिं नियुक्तवान्, आयुर्वेदनाम्ना प्रसिद्धः मनः-शरीर-पद्धतिः।सहितं चिकित्साशास्त्रस्य परिष्कृतप्रणालीं विकसितवान्, धातुविज्ञानस्य निपुणतां प्राप्तवान् निष्कर्षण के विधियाँ। तथा धातुशुद्धिकरणस्य, आत्मसुधारस्य च विज्ञानं विकसितवान् यत् लोकप्रियम् अस्ति, यत्र तथाकथितं दमिश्क-ब्लेडं, नवीदिल्ली-नगरस्य लोहस्तम्भः च सन्ति; यत् योग इति प्रसिद्धम् । आधुनिकयुगे विचारकाः वैज्ञानिकाः च राल्फ वाल्डो इमरसन इव विविधाः सन्ति । जोहान वोल्फगैङ्ग वॉन् गोएथे, गोट्फ्रीड् हर्डर, कार्ल जङ्ग, मैक्स मुलर, रोबर्ट ओपेनहाइमर, इर्विन् श्रोडिङ्गर्, आर्थर् शोपेनहाउर तथा हेनरी डेविड थोरो इत्यनेन विज्ञानं, प्रौद्योगिकी, दर्शनं च इति विषयेषु हिन्दू-उपलब्धानां श्रेयः स्वीकृतः अस्ति।
विज्ञानस्य विकासे मानवीयानां आवश्यकतानां महती भूमिका अस्ति । जनाः समाजस्य स्वस्य व्यक्तिगत आवश्यकतां वा आवश्यकतां वा आधारीकृत्य स्वलक्ष्याणि निर्धारयन्ति, विज्ञानस्य साहाय्येन तान् साधयन्ति ।
पुरातनः हिन्दुषु भौगोलिक-सामाजिक-धार्मिक-स्थितयः काः आसन् येन विज्ञानस्य विकासः अभवत् ?
प्राचीनहिन्दुः स्वस्य वैज्ञानिकज्ञानं कथं संरक्षितवान्, तदनन्तरं पीढीभ्यः अपि प्रसारितवान्?
हिन्दू विज्ञानं प्रति योगदानं दत्तवन्तः जनाः स्वसमाजस्य कथं व्यवहारं कुर्वन्ति स्म ? एते महत्त्वपूर्णाः प्रश्नाः सन्ति येषां अन्वेषणं करणीयम् ।
पुरातनः हिन्दुषु  विज्ञानस्य विकासः सामाजिक:, सांस्कृतिक: एवं धार्मिक:  सन्दर्भान् प्रति अवबोधनम्‌। पुरातनः हिन्दुषु विज्ञान: ते तेषां धार्मिकाभ्यासानां अत्यावश्यकः अभिन्नः च भागः आसीत्। हिन्दु धर्मस्य एकः महात्वपुर्णः सिद्धान्तः आत्मनस्य प्रवासस्य अस्ति यत् वेदुप्निशदयोः अनेकेन प्रकार्णेनस्य परिभाषितः अस्ति। अयं सिद्धान्तः अस्मान् वदति यत् आत्मा अमरः अस्ति यः एकस्मात् जीवनात् अन्यस्मिन् जीवने स्थानान्तरितः वा पुनर्जन्म वा भवति। अस्मिन् जन्मनि अस्माकं कर्माणि परजन्मनि अस्माकं भाग्यं निर्धारयन्ति। अतः पुनर्जन्मपदं कर्मपदेन सह दृढतया सम्बद्धं भवति यत् गलतकर्मणां न्यूनीकरणार्थं नैतिकजीवनं जीवितुं महतीं प्रोत्साहनं ददाति। पायथागोरस:, सुकरात:, एम्पेडोक्लेस:, प्लेटो:, प्लोटिनस:, अपोलोनियस: आदि अपि सः आत्मानः प्रवासममृतत्वं च विश्वासं करोति स्म।  यथा माता स्वसन्ततिं पोषयति, एकस्मै रोटिकां मसूरं च ददाति, अन्यस्मै खिचडी दधि च ददाति, तथैव तेषां आवश्यकतानुसारं हिन्दुधर्मः तर्कसंगतमानवचित्तस्य चत्वारि प्रमुखविकल्पान् व्यक्तिभ्यः च मोक्षं प्रदाति।भवतः मार्गं चयनं कर्तुं शक्नोति इत्यस्मै :-

'''1. कर्मयोग (कर्ममार्ग, मानवता की निःस्वार्थ सेवा)'''
'''2. भक्ति-योग (ईश्वर के प्रति भक्ति या प्रेम का मार्ग)'''
'''3. ज्ञान-योगः (तत्त्वज्ञानमार्गः)'''
'''4. राजयोग (योग एवं ध्यान का मार्ग)''' 
सर्वे मार्गाः समानरूपेण प्रभाविणः भवन्ति।

विज्ञानं ज्ञातुं अन्यत् महत्त्वपूर्णं कार्यं अस्ति यत् सृष्टिकर्तुः (ईश्वरस्य) विषये ज्ञातुं एकः उपायः अस्ति ईश्वरस्य सृष्टेः विषये ज्ञातुं। सृष्टस्य ब्रह्माण्डस्य भौतिकगुणानां ज्ञातुं विज्ञानं अत्यावश्यकं साधनम् अस्ति । सृष्टिः एकः भौतिकः घटना अस्ति या अस्मान् प्रजापतिविषये वक्तुं शक्नोति।
अस्य कारणात् ''अल्बर्ट् आइन्स्टाइनः लिखितवान् - &quot;मम मतं यत् ब्रह्माण्डीयः धार्मिकः आत्मा वैज्ञानिकसंशोधनार्थं प्रबलतमः उदात्ततमः च विषयः अस्ति। एवं विज्ञानं ईश्वरस्य विषये ज्ञातुं साधनं जातम् ... अस्माकं भौतिकवादीयुगे गम्भीराः वैज्ञानिककार्यकर्तारः एव गभीरतया एव सन्ति।&quot; धार्मिकाः जनाः।&quot;''</text>
      <sha1>0nvjhntsr6733anieyow97obicl816e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>470338</id>
      <parentid>470337</parentid>
      <timestamp>2022-08-27T06:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>2140475aditishreevastava</username>
        <id>32989</id>
      </contributor>
      <comment>/* पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8870" xml:space="preserve">==पुरातनः  हिन्दुः  विज्ञानः (विज्ञानस्य निर्माणं खण्डं) ==

आधुनिकविज्ञानं सुसंगतकथारूपेण अवगन्तुं प्राचीनहिन्दुनां उपलब्धीनां मान्यता आवश्यकी अस्ति। सः अस्माकं आधारदशसंख्याप्रणालीं शून्यं च आविष्कृतवान् यस्याः उपयोगः अधुना वैश्विकरूपेण भवति, सावधानीपूर्वकं आकाशस्य नक्शाङ्कनं कृत्वा स्वस्य खगोलशास्त्रे पृथिव्यां गतिं नियुक्तवान्, आयुर्वेदनाम्ना प्रसिद्धः मनः-शरीर-पद्धतिः।सहितं चिकित्साशास्त्रस्य परिष्कृतप्रणालीं विकसितवान्, धातुविज्ञानस्य निपुणतां प्राप्तवान् निष्कर्षण के विधियाँ। तथा धातुशुद्धिकरणस्य, आत्मसुधारस्य च विज्ञानं विकसितवान् यत् लोकप्रियम् अस्ति, यत्र तथाकथितं दमिश्क-ब्लेडं, नवीदिल्ली-नगरस्य लोहस्तम्भः च सन्ति; यत् योग इति प्रसिद्धम् । आधुनिकयुगे विचारकाः वैज्ञानिकाः च राल्फ वाल्डो इमरसन इव विविधाः सन्ति । जोहान वोल्फगैङ्ग वॉन् गोएथे, गोट्फ्रीड् हर्डर, कार्ल जङ्ग, मैक्स मुलर, रोबर्ट ओपेनहाइमर, इर्विन् श्रोडिङ्गर्, आर्थर् शोपेनहाउर तथा हेनरी डेविड थोरो इत्यनेन विज्ञानं, प्रौद्योगिकी, दर्शनं च इति विषयेषु हिन्दू-उपलब्धानां श्रेयः स्वीकृतः अस्ति।
विज्ञानस्य विकासे मानवीयानां आवश्यकतानां महती भूमिका अस्ति । जनाः समाजस्य स्वस्य व्यक्तिगत आवश्यकतां वा आवश्यकतां वा आधारीकृत्य स्वलक्ष्याणि निर्धारयन्ति, विज्ञानस्य साहाय्येन तान् साधयन्ति ।
पुरातनः हिन्दुषु भौगोलिक-सामाजिक-धार्मिक-स्थितयः काः आसन् येन विज्ञानस्य विकासः अभवत् ?
प्राचीनहिन्दुः स्वस्य वैज्ञानिकज्ञानं कथं संरक्षितवान्, तदनन्तरं पीढीभ्यः अपि प्रसारितवान्?
हिन्दू विज्ञानं प्रति योगदानं दत्तवन्तः जनाः स्वसमाजस्य कथं व्यवहारं कुर्वन्ति स्म ? एते महत्त्वपूर्णाः प्रश्नाः सन्ति येषां अन्वेषणं करणीयम् ।
पुरातनः हिन्दुषु  विज्ञानस्य विकासः सामाजिक:, सांस्कृतिक: एवं धार्मिक:  सन्दर्भान् प्रति अवबोधनम्‌। पुरातनः हिन्दुषु विज्ञान: ते तेषां धार्मिकाभ्यासानां अत्यावश्यकः अभिन्नः च भागः आसीत्। हिन्दु धर्मस्य एकः महात्वपुर्णः सिद्धान्तः आत्मनस्य प्रवासस्य अस्ति यत् वेदुप्निशदयोः अनेकेन प्रकार्णेनस्य परिभाषितः अस्ति। अयं सिद्धान्तः अस्मान् वदति यत् आत्मा अमरः अस्ति यः एकस्मात् जीवनात् अन्यस्मिन् जीवने स्थानान्तरितः वा पुनर्जन्म वा भवति। अस्मिन् जन्मनि अस्माकं कर्माणि परजन्मनि अस्माकं भाग्यं निर्धारयन्ति। अतः पुनर्जन्मपदं कर्मपदेन सह दृढतया सम्बद्धं भवति यत् गलतकर्मणां न्यूनीकरणार्थं नैतिकजीवनं जीवितुं महतीं प्रोत्साहनं ददाति। पायथागोरस:, सुकरात:, एम्पेडोक्लेस:, प्लेटो:, प्लोटिनस:, अपोलोनियस: आदि अपि सः आत्मानः प्रवासममृतत्वं च विश्वासं करोति स्म।  यथा माता स्वसन्ततिं पोषयति, एकस्मै रोटिकां मसूरं च ददाति, अन्यस्मै खिचडी दधि च ददाति, तथैव तेषां आवश्यकतानुसारं हिन्दुधर्मः तर्कसंगतमानवचित्तस्य चत्वारि प्रमुखविकल्पान् व्यक्तिभ्यः च मोक्षं प्रदाति।भवतः मार्गं चयनं कर्तुं शक्नोति इत्यस्मै :-

'''1. कर्मयोग (कर्ममार्ग, मानवता की निःस्वार्थ सेवा)'''

'''2. भक्ति-योग (ईश्वर के प्रति भक्ति या प्रेम का मार्ग)'''

'''3. ज्ञान-योगः (तत्त्वज्ञानमार्गः)'''

'''4. राजयोग (योग एवं ध्यान का मार्ग)''' 

सर्वे मार्गाः समानरूपेण प्रभाविणः भवन्ति।

विज्ञानं ज्ञातुं अन्यत् महत्त्वपूर्णं कार्यं अस्ति यत् सृष्टिकर्तुः (ईश्वरस्य) विषये ज्ञातुं एकः उपायः अस्ति ईश्वरस्य सृष्टेः विषये ज्ञातुं। सृष्टस्य ब्रह्माण्डस्य भौतिकगुणानां ज्ञातुं विज्ञानं अत्यावश्यकं साधनम् अस्ति । सृष्टिः एकः भौतिकः घटना अस्ति या अस्मान् प्रजापतिविषये वक्तुं शक्नोति।
अस्य कारणात् ''अल्बर्ट् आइन्स्टाइनः लिखितवान् - &quot;मम मतं यत् ब्रह्माण्डीयः धार्मिकः आत्मा वैज्ञानिकसंशोधनार्थं प्रबलतमः उदात्ततमः च विषयः अस्ति। एवं विज्ञानं ईश्वरस्य विषये ज्ञातुं साधनं जातम् ... अस्माकं भौतिकवादीयुगे गम्भीराः वैज्ञानिककार्यकर्तारः एव गभीरतया एव सन्ति।&quot; धार्मिकाः जनाः।&quot;''</text>
      <sha1>eddzpgdlsbqlce5j2v0qbg585051zgz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्यसम्भाषणम्:仙台巿中央区</title>
    <ns>3</ns>
    <id>79710</id>
    <revision>
      <id>470340</id>
      <timestamp>2022-08-27T10:11:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नूतन-प्रयोक्तृ-सन्देशः</username>
        <id>13821</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नूतनयोजकस्य पृष्ठे [[Template:Welcome|स्वागतसन्देशः]] इत्यस्य योजनम्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="444" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=仙台巿中央区}}

-- &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:6px 6px 8px gray&quot;&gt;[[सदस्यः:NehalDaveND|&lt;span style=&quot;color:#FF9933&quot;&gt;ॐNehalDaveND&lt;/span&gt;]]•[[योजकसम्भाषणम्:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;✉&lt;/font&gt;]]•[[विशेषम्:योगदानम्/NehalDaveND|&lt;font color=&quot;green&quot;&gt;✎&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; १०:११, २७ आगस्ट् २०२२ (UTC)</text>
      <sha1>0v1dko9ag96v8o7176448cs578oyhrw</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>